Η εκπαίδευση στην εποχή της τουρκοκρατίας
Η παιδεία των Ελλήνων κατά την τουρκοκρατία γινόταν σε τοπικά σχολεία αλλά και σε μεγάλες σχολές με οικονομική συνδρομή των Ελλήνων, ντόπιων ή της διασποράς και την υποστήριξη και καθοδήγηση της εκκλησίας, υπό την επίβλεψη του οθωμανικού κράτους.
Με τον όρο κρυφό σχολείο αναφέρεται από τους Έλληνες η κρυφή και απαγορευμένη από τους Τούρκους διδασκαλία η οποία σύμφωνα με αμφιλεγόμενες μαρτυρίες φέρεται ότι λάμβανε χώρα κατά την τουρκοκρατία, είτε διότι η εκπαίδευση των Ελλήνων ήταν απαγορευμένη σε ορισμένες περιόδους, είτε διότι στα πλαίσια της επιτρεπόμενης εκπαίδευσης γίνονταν και μαθήματα εθνικής αφύπνισης και ανεξαρτησίας. Το « κρυφό σχολειό» διδασκόταν ως πραγματικότητα μέχρι τη δεκαετία του 1970, στο πλαίσιο των μαθημάτων ιστορίας. Σήμερα κατ’ άλλους αποτελεί μύθο, κατ’ άλλους θρύλος με ιστορική βάση και κατ’ άλλους στοιχείο της προφορικής παράδοσης, με διάφορους οικισμούς και μοναστήρια να αναφέρονται ως σημεία που λειτουργούσε κρυφό σχολειό. Κατά καιρούς εμφανίζονταν περιπτώσεις κατά τις οποίες σε περιφέρειες δυσχερής ή και απαγορευόταν η λειτουργία της σχολείων, κυρίως όσο αυτή συνδεόταν με απελευθερωτικά κινήματα ή κατά τις διάφορες εξεγέρσεις. Άλλωστε έχει αναγνωριστεί ότι λόγω της εδαφικής επέκτασής του οθωμανικού κράτους οι εξουσίες είχαν σταδιακά αποκεντρωθεί. Έως 1
το τέλος του 18ου αιώνα η εξουσία είχε περάσει σε κρατικούς αξιωματούχους και ο σουλτάνος είχε διατηρήσει μόνο τη συμβολική εξουσία του. Έτσι, ο Charles Tuckermann, αμερικανός πρόξενος στην Ελλάδα μετά την επανάσταση, παρατηρεί ότι κατά την τουρκοκρατία «τα ελληνικά σχολεία ήταν λίγα και απομακρυσμένα, και υποστηρίζονταν από τις εθελοντικές εισφορές διαφόρων οργανώσεων και από Έλληνες του εξωτερικού. Η ελευθερία διδασκαλίας δεν ήταν περισσότερη από την ελευθερία πολιτικών δραστηριοτήτων, και τα γράμματα είχαν το μερίδιο τους από την εθνική μιζέρια». Την εχθρότητα των Τούρκων έναντι των σχολείων υπαινίσσεται και ο Γερμανός καθηγητής G.A. Noehanden το 1820 αναφέροντας ότι το γνωστό σχολείο των Μηλεών Πηλίου κατόρθωνε να καλλιεργεί τα γράμματα γιατί ‘’ ήταν μακριά από το ζηλόφθονο μάτι του Τούρκου διοικητή και επιπλέον έχει διασφαλισθεί από τις επιβουλές του με ιδιαίτερα προνόμια και ασυλίες, που έχουν δοθεί στην πόλη από την κυβέρνηση.
2