Κλέφτες και Αρματολοί Πετραλιά Εβελίνα Ζιαμπάρας Βύρων Μπίστικα Δήμητρα
Οθωμανική περίοδος:
Oλόκληρη η στρατιωτική/αστυνομική οργάνωση των αρματολών βασίστηκε στις φεουδαρχικές δομές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κάτω από την οποία μονάδες από χριστιανούς ενόπλους εντάσσονταν στη στρατιωτική οργάνωση των επαρχιών και αναλάμβαναν να εκτελούν τα αστυνομικά (ενίοτε και στρατιωτικά) καθήκοντά τους με αντάλλαγμα τη μισθοδοσία και τη συντήρησή τους από τους οικονομικούς πόρους της περιοχής.
Με την κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Τούρκους το σύστημα αυτό επεκτάθηκε σε πολλές περιοχές. Οι οθωμανικές αρχές (συνήθως σε επίπεδο επαρχίας, αλλά πολλές φορές και με έγκριση από την κεντρική κυβέρνηση) ανέθεταν στους αρματολούς (ή καπετάνιους) την ασφάλεια και την ειρήνη (ησυχία) στις ορεινές και δυσπρόσιτες ή και δυσυπότακτες περιοχές, όπου η αντίσταση στη ξενική εξουσία εκδηλωνόταν με πράξεις ληστείας ή αυθαιρεσίες των κλεφτών, πολλοί εκ των οποίων μετατάσσονταν στις τάξεις των αρματολών έπειτα από συνθήκες με τους Τούρκους, καθώς αυτοί τους παρείχαν πολλά προνόμια.
Έτσι
η Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Ακαρνανία και η Αιτωλία (ιδίως τα Άγραφα) απέβησαν οι κυριότερες έδρες των αρματολών. Αντίθετα στην Πελοπόννησο δεν αναπτύχθηκε ο αρματολισμός όπως έγινε στη Ρούμελη και στην Ήπειρο. Στη Πελοπόννησο οι κάποι και οι μεϊντάνηδες συμπεριφέρονταν όπως οι αρματολοί.
Αν και δεν συστηματοποιήθηκε ο θεσμός αυτός (ο αρματολισμός), παρά ταύτα οι παραπάνω περιοχές, από τον Αξιό μέχρι τον Αμβρακικό και τον Κορινθιακό κόλπο, διαιρέθηκαν σε αρματολίκια, των οποίων οι καπετάνοι, έχοντας συνήθως εξουσία διαδοχικά μεταβιβαζόμενη κατ' αρρενογονία (κληρονομική), καταρχήν υποτάσσονταν στον πασά της περιφέρειας και στη συνέχεια, ως μέρος της επαρχιακής ιεραρχίας, στον δερβετζή πασά.
Κατά τον 18ο αιώνα τα γνωστά «αρματολίκια» στον ελλαδικό χώρο ήταν δεκαεπτά, εκ των οποίων τα δέκα στη Θεσσαλία και την ανατολική Στερεά Ελλάδα, τέσσερα στην Ήπειρο, την Ακαρνανία και Αιτωλία, και τρία στη Μακεδονία. Ο κάθε καπετάνος είχε τα παλικάρια του. Εξ αυτών ο καλύτερος και ικανότερος, θεωρούμενος και ως υπαρχηγός και γραμματέας, ενίοτε και διάδοχος του καπετάνου, ονομαζόταν πρωτοπαλίκαρο.
Πολλοί από αυτούς έμειναν στο θρύλο για τις παροιμιώδεις αρετές τους: την ευθυβολία (με κύριο όπλο το καριοφίλι), την ταχύτητα στο τρέξιμο, την επιδεξιότητα στο άλμα και στη ρίψη (ακόμα και δίσκου). Όχι κατώτερες ήταν οι επιδόσεις τους στη σωματική καρτερία (σε δίψα, πείνα, αλλά και σε επώδυνα βασανιστήρια). Πολλές ήταν οι κακουχίες που καλούνταν να υπερβούν όταν επρόκειτο να αντιμετωπίσουν τους κλέφτες, των οποίων και αυτών η ζωή ήταν το ίδιο σκληρή. Γενικά, είναι δύσκολο να βρεθούν τα όρια που χώριζαν τις συνθήκες ζωής των μεν από των δε.
Οι
αρματολοί εκστράτευαν, έβγαιναν στη παγάνα, συνήθως τη νύχτα, όταν οι κλέφτες έβγαιναν από το λημέρι τους. Σε περίπτωση προσβολής, η κλεφτουριά αμυνόταν σθεναρά πίσω από πρόχειρο οχύρωμα, καλούμενο μετερίζι. Η αιφνίδια και γενική έφοδος ονομαζόταν γιουρούσι και γινόταν με γυμνά ξίφη και αλαλαγμούς.
Πριν το 1821:
Με το πέρασμα των χρόνων οι δύο αυτές κατηγορίες ομάδων άρχισαν να πλησιάζουν και να συντάσσονται σε κοινή γραμμή ως προς την ιδιοποίηση της κρατικής εξουσίας. Συχνό φαινόμενο ήταν η μεταπήδηση από τη μια κατηγορία στην άλλη. Με την ανάπτυξη δε εθνικής συνείδησης στον ελλαδικό χώρο, η αντίθεση στην κεντρική εξουσία έπαιρνε κάποια εθνική χροιά, ως αγώνας κατά των κατακτητών.
Το
αθέλητο αποτέλεσμα ήταν να διαμορφωθεί το απαιτούμενο εθνικό φρόνημα, και έτσι κλέφτες και αρματολοί να αποτελέσουν τις σημαντικότερες ομάδες πολεμιστών της Επανάστασης του 1821.
Οι
δύο αυτές ομάδες ήταν οι μόνες που έφεραν οπλισμό (οι κλέφτες παράνομα, οι αρματολοί με επίσημη έγκριση) και διέθεταν ικανή στρατιωτική προπαίδευση ώστε να επωμιστούν το μεγαλύτερο βάρος του αγώνα της Εθνεγερσίας.
Θυσίες και μαρτύρια όπως του Αθανάσιου Διάκου είναι συνέχεια παλαιότερων θυσιών αρματολών όπως του Βλαχάβα και του Κατσαντώνη. Η σωματική και ψυχική τους καρτερία απέρρεε από τον εθισμό στην ιδέα του θανάτου, για τον οποίο εύχονταν να τους βρει στο πεδίο της μάχης, και να τους απαλλάξει από τα βάσανα.
Συνήθιζαν την ώρα του ποτού και του φαγητού να εκφράζουν τη στάση αυτή με την ευχή τους καλό βόλι ή καλό μολύβι. Πολλές φορές επαναλήφθηκε η συγκινητική σκηνή θανάσιμα τραυματισμένοι κλέφτες ή αρματολοί να παρακαλούν τους συντρόφους τους να τους αποκεφαλίσουν για να τους σώσουν έτσι από την εχθρική περιύβριση.
Η πρώτη ιστορική εμφάνιση των αρματολών και η σε μικρό βαθμό ανάμειξη και σύμπραξη των κλεφτών διαφάνηκε το 1585 κατά τον πόλεμο των Βενετών εναντίον των Τούρκων, στην υποκινούμενη επανάσταση του Θεοδωράκη Μπούα-Γρίβα στην Ακαρνανία και την Ήπειρο και των αρματολών της Ηπείρου Πούλιου Δράκου και Μαλάμου.
Η Πύλη όμως συνέχισε να έχει εμπιστοσύνη στα ένοπλα αυτά σώματα μέχρι το 1684, όταν τα πράγματα μεταβλήθηκαν ουσιαστικά και οι πολιτοφύλακες της Πύλης, οι αρματολοί, άρχισαν να γίνονται φορείς της εθνικής ιδέας. Σε αυτή την αξιομνημόνευτη περίοδο της ατυχούς επανάστασης των τελευταίων ετών του 17ου αιώνα διακρίθηκαν ο Σουμίλας, ο Μεϊντάνης, ο Λιβίνης, ο Κούρμας, οι Βαλαωρίτες κ.ά.
Με αρματολούς συμμάχησε, εκτός της κεντρικής εξουσίας, και ο Αλή Πασάς. Αυτές τις ομάδες υποκίνησε και η αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη η Μεγάλη. Μέσα από αυτές έμελλε να ξεπηδήσουν οι μεγάλοι αρματολοί Οδυσσέας Ανδρούτσος, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Αθανάσιος Διάκος, Μάρκος Μπότσαρης, που αρχικά εντάχθηκαν στην υπηρεσία του Αλή Πασά κατά του Σουλτάνου.
Ο
ίδιος δε ο Αλή Πασάς διέθεσε τον προστατευόμενό του, εξωμότη του γαλλικού στρατού, Μανσούρ Εφέντη, για τη στρατιωτική εκπαίδευσή τους. Όταν το 1820 ο Αλής κήρυξετην αποστασία του από τη Πύλη, στους Έλληνες αρματολούς στήριξε το βάρος των ελπίδων του. Αν και το εγχείρημά του ναυάγησε, δεν έσβησε η επιθυμία των αρματολών για ανεξαρτησία, και όταν κηρύχθηκε η Επανάσταση του 1821 έλαβαν μέρος στον αγώνα.
Οι πιο διάσημοι αρματολοι:
Γεώργιος Καραϊσκάκης
Οδυσσέας Ανδρούτσος
Αθανάσιος Διάκος
Γιωργάκης Ολύμπιος
Κλέφτες:
Κλέφτες, ονομάζονταν τα μέλη ένοπλων παράνομων ομάδων του βουνού, την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι οποίοι έδωσαν το όνομά τους στα φημισμένα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια.
Προεπαναστατική δράση των κλεφτών:
Η κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς ώθησε κάποιους από τους πληθυσμούς των πεδινών περιοχών στο να αποσυρθούν σε άγονες ορεινές περιοχές, προσπαθώντας να γλυτώσουν από τις συνέπειες της γειτνίασης με τουρκικά στρατιωτικά ή διοικητικά κέντρα.
Στις καινούριες συνθήκες ζωής τους στο σκληρό αυτό περιβάλλον δημιουργήθηκε και η ψυχοσύνθεση του αντάρτη, του ανυπότακτου, οποίος καταφεύγει στην αρπαγή, για την ηθική ικανοποίησή του αλλά και για λόγους επιβίωσης.
Πράγματι, τα λίγα στοιχεία που υπάρχουν για τη δράση των κλεφτών τον 18ο αιώνα αναφέρονται μόνο σε πράξεις ληστείας και είναι γενικά παραδεκτό από τους ιστορικούς πως δεν είχαν συνείδηση ότι αγωνίζονται για την ελευθερία του συνόλου.
Αντίθετα, η ένταση της ληστείας φαίνεται ότι αυξάνεται στον οθωμανικό κόσμο από τον 17ο αιώνα, κυρίως ως έμμεσο αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης της αυτοκρατορίας.
Επιπλέον παράγοντας που θα πρέπει να συνυπολογιστεί είναι ότι η ληστεία ήταν συνηθισμένη συμπληρωματική οικονομική δραστηριότητα των ορεινών νομαδικών ή ημινομαδικών ποιμενικών φύλων και, σε ορισμένες περιοχές, όπως στον Βάλτο της Αιτωλοακαρνανίας, ήταν ενδημικό φαινόμενο από την αρχαιότητα.
Πράγματι, σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι κλέφτες ήταν μόνιμη πηγή αταξίας και ανησυχίας καθώς, οργανωμένοι σε ολιγο- ή πολυμελείς συμμορίες, προκαλούσαν τον τρόμο στους χωρικούς και τους διαβάτες. Στήνοντας ενέδρες στους εμπόρους και τους ταξιδιώτες στα διάφορα περάσματα, τους λήστευαν ή τους κρατούσαν ομήρους μέχρι να εισπράξουν λύτρα, χωρίς γενικά να τους ενδιαφέρει το θρήσκευμα των θυμάτων τους.
Οι σύγχρονοι ιστορικοί απορρίπτουν την αντίληψη ότι οι κλέφτες έκλεβαν μόνο τους Τούρκους και τους πλούσιους προσκυνημένους Έλληνες. Υποστηρίζουν πως βασικός στόχος τους ήταν τα αδύνατα τμήματα του πληθυσμού και επιτίθεντο στους ισχυρούς, Οθωμανούς και χριστιανούς, μόνο όταν αισθάνονταν εξαιρετικά δυνατοί.
Κάποιες φορές, ισχυρές ομάδες κλεφτών ζητούσαν λύτρα από χωριά ή επέδραμαν σε πολιτείες όπως στο Καρπενήσι το 1764. Στις επιδρομές αυτές, κάποτε, οι χριστιανοί κλέφτες συνέπρατταν με αλβανόφωνους μουσουλμάνους ή Τούρκους κλέφτες.
Οι κλέφτες εκείνης της εποχής, λοιπόν, δε φαίνονται να είχαν εθνική συνείδηση, αν και έχει υποστηρικτές και η άποψη ότι εξεγέρσεις των κλεφτών πριν το 1821 είχαν εθνικά χαρακτηριστικά.
Τα σποραδικά στοιχεία για τη δράση των κλεφτών εκείνη την εποχή δείχνουν τις αρπαγές και τη σκληρότητά τους ενώ, σε κάποιες περιπτώσεις, οι χωρικοί αντιστέκονταν ένοπλοι στις επιθέσεις των κλεφτών, ακόμη και σε συνεργασία με τους Τούρκους, όπως έγινε κατά τον κατατρεγμό των κλεφτών το 1805 στην Πελοπόννησο.
Με τη δράση τους, οι κλέφτες ήταν μόνιμη πληγή της υπαίθρου και, κατά τη νεότερη αντίληψη, είναι δύσκολο να γίνει πιστευτό πως ήταν αγαπητοί στο χριστιανικό πληθυσμό και πως οι χωρικοί τους έβλεπαν σαν εκδικητές τους. Θα ασκούσαν όμως κάποια γοητεία στους φτωχούς και απόλεμους κατοίκους της υπαίθρου, με τη σκληρότητα, την ικανότητα στα όπλα και το θάρρος τους.
Το οθωμανικό κράτος, αδυνατώντας να επιβάλει το ίδιο την τάξη, ιδιαίτερα στις ορεινές επαρχίες του, χρησιμοποίησε ένοπλες ομάδες πρώην κλεφτών ή άλλων οπλαρχηγών, προκειμένου να περιορίσει τη δράση των κλεφτών. Οι ένοπλες αυτές ομάδες ονομάζονταν αρματολοί.
Από τον 18ο αιώνα οι κλέφτες άρχισαν να δείχνουν πως είναι ικανοί να δημιουργήσουν προβλήματα στην οθωμανική κυριαρχία, με αποτέλεσμα να γίνονται υπολογίσιμοι και από τις ξένες δυνάμεις που απέβλεπαν σε εξέγερση των χριστιανικών λαών των Βαλκανίων[2] αλλά και από τους Έλληνες που απέβλεπαν στην αποτίναξη της τουρκικής κυριαρχίας.
Οι τελευταίοι είδαν στους κλέφτες τους ηρωικούς εκδικητές του Ελληνισμού και έδωσαν ρομαντικό πνεύμα στη λέξη κλέφτης, με πρώτο παράδειγμα το συγγραφέα της Ελληνικής Νομαρχίας η οποία δημοσιεύτηκε το 1806 στην Ιταλία. Αυτός αποκαλεί τους κλέφτες ανθρώπους, οι οποίοι, μη υποφέροντας τη φοβερή τυραννία των Οθωμανών, φεύγουν στα δάση για να διαφυλάξουν την ελευθερία τους και δεν ενοχλούν καθόλου τους χωρικούς.
Συνθήκες διαβίωσης και πολεμική τακτική: Οι
συνθήκες διαβίωσης των κλεφτών ήταν πολύ άσχημες. Αυτό συνέβαινε γιατί αναγκάζονταν να μετακινούνται συνεχώς και να βρίσκονται διαρκώς σε επιφυλακή. Η πολεμική τους τακτική ήταν άρτια, λόγω της πολλής και σκληρής τους εξάσκησης όποτε δεν βρίσκονταν στη μάχη
Εξεγέρσεις:
Οι κλέφτες βοήθησαν πολύ στις διάφορες εξεγέρσεις που πραγματοποιήθηκαν μέχρι να καταλήξουν στην επανάσταση. Συνεπώς, η μεγάλη συμβολή τους στις εξεγέρσεις οδήγησε σε ένα μεγάλο ποσοστό στην καθοριστική έναρξη της επανάστασης του 1821.
Οι αντιλήψεις για τους κλέφτες μετά την Επανάσταση του 1821:
Σταδιακά και μέχρι την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα το 1821, οι κλέφτες, μαζί με τους αρματολούς, αποτέλεσαν τη μόνη στρατιωτική δύναμη τη Ελλάδας η οποία μπορούσε να πολεμήσει επιτυχώς τον κατακτητή, χάρη στην επιτυχημένη εφαρμογή του κλεφτοπολέμου.
Άσχετα λοιπόν με τα αρχικά τους κίνητρα, οι ληστρικές αυτές ομάδες αποτέλεσαν τη "μαγιά της λευτεριάς, όπως έγραψε λίγο αργότερα ο αγωνιστής του '21 Μακρυγιάννης
Μετά την επανάσταση, η επιτυχής συμβολή των κλεφτών σε αυτή έδωσε την αφορμή να αλλάξει σημασία η λέξη κλέφτης. Η ρομαντική αυτή αντίληψη για τους κλέφτες διαδόθηκε γρήγορα, γιατί κολάκευε το παρελθόν των Ελλήνων. Συνδέοντας τους κλέφτες με την εθνικιστική ιδεολογία, μέσω ιστορικών όπως οι Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος και Σπυρίδων Τρικούπης.
Επιπλέον, πολλοί πρώην κλέφτες ή αρματολοί ανέβηκαν στις ανώτερες βαθμίδες της στρατιωτικής, πολιτικής και οικονομικής ιεραρχίας της ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα. Αρκετοί από αυτούς στα απομνημονεύματά τους εξωράισαν ως πατριωτική την προεπαναστατική δράση των κλεφτών και αρματολών.
Οι πιο γνωστοί Κλέφτες:
Κατσαντώνης
Οδυσσέας Ανδρούτσος
Γεώργιος Καραϊσκάκης
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
Αθανάσιος Διάκος
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΎ!!