INFORMATIESESSIE VOOR DE PERS 20 SEPTEMBER 2012 - FACT SHEET Evenwicht: een fysiek gegeven waarvan de frequentie de indicator is Elektriciteit kan niet worden opgeslagen. Productie en verbruik van elektriciteit moeten op ieder ogenblik in evenwicht zijn. De frequentie is een ware indicator voor het evenwicht tussen productie en verbruik van elektriciteit en is een essentieel gegeven voor het beheer van de elektriciteitsnetten. In Europa bedraagt de frequentie 50 Hertz. Onze elektriciteit doorloopt met andere woorden 50 cycli per seconde. Bij een geringe afwijking van deze referentiewaarde start de netbeheerder maatregelen op: - een frequentie van minder dan 50 Hertz geeft aan dat het verbruik hoger is dan de elektriciteitsproductie die in het net geïnjecteerd wordt. In dat geval moet men hetzij de productie verhogen, hetzij het verbruik verminderen om het evenwicht te herstellen. - een frequentie van meer dan 50 Hertz geeft aan dat de productie groter is dan het verbruik. In dit geval moet men de productie verminderen om het evenwicht1 te herstellen. Evenwicht: een gedeelde verantwoordelijkheid -
De bevoorradingszekerheid is in eerste instantie een verantwoordelijkheid van de overheden. De staatssecretaris voor Energie bepaalt in dit kader het uitrustingsplan van het land en is bevoegd om de nodige maatregelen te nemen (zoals het verbod op de sluiting van centrales).
-
De marktspelers (producenten, leveranciers, evenwichtsverantwoordelijken) zijn verantwoordelijk voor het evenwicht op kwartierbasis van hun portefeuille van injecties en afnamen en moeten hun verbintenissen voor de levering van elektriciteit tegenover hun klanten naleven. Zij bepalen of deze elektriciteit in België of buiten onze landsgrenzen wordt geproduceerd.
-
Elia als transmissienetbeheerder (TNB) stelt zijn net ter beschikking van de marktspelers, inclusief de interconnecties, en implementeert een waaier van diensten om toe te zien op het ogenblikkelijk evenwicht tussen productie en verbruik, hetgeen de sleutel is voor de goede werking van het net. Is de vraag groter dan het aanbod, dan kan Elia het evenwicht herstellen door: o op de vraag en/of het aanbod in te spelen: d.m.v. contracten voor primaire, secundaire en tertiaire reserves, door afschakelbare contracten met industriële klanten of aggregatoren of nog door vrijwillige biedingen; o nooddiensten aan te kopen bij de TNB’s van onze buurlanden: RTE in Frankrijk en TenneT in Nederland2.
1
Als het evenwicht niet snel hersteld is, zal de frequentie blijven dalen. Lager dan ongeveer 49,8 Hertz, is de “normale” regelingslimiet bereikt en worden uitzonderlijke maatregelen noodzakelijk. Beneden de waarde van ongeveer 48,5 Hertz, stort het net in. 2
Het gaat om contracten op korte termijn om incidenten of uitzonderlijke situaties op te vangen. De prijzen en de hoeveelheden van deze contracten zijn niet gewaarborgd, aangezien de eindverantwoordelijkheid voor het evenwicht van de commerciële portefeuilles bij de marktspelers ligt.
INFORMATIESESSIE VOOR DE PERS 20 SEPTEMBER 2012 - FACT SHEET De elektriciteitsmarkt De elektriciteitsmarkt De commerciële aan- en verkooptransacties van elektriciteit verlopen hetzij via bilaterale contacten tussen leveranciers/producent en een koper, hetzij via de georganiseerde markten (beurzen). Doorgaans worden bevoorradingscontracten op lange termijn afgesloten via bilaterale transacties, terwijl contracten op korte termijn via de beurzen worden afgesloten. In België wordt de elektriciteitsmarkt op korte termijn georganiseerd door de beurs Belpex. Dankzij de koppeling die de netbeheerders en de elektriciteitsbeurzen hebben ingevoerd, krijgen de Belgische marktspelers toegang tot een gebied dat zich uitstrekt over Frankrijk, Nederland, Duitsland, Luxemburg en, onrechtstreeks, de Scandinavische landen: een aankooporder voor elektriciteit op Belpex kan worden vervuld door een verkooporder op Belpex of op de Franse, Duitse en Scandinavische beurzen, voor zover er voldoende invoercapaciteit is op de Belgische grenzen. Op de beurzen zijn de marktregels (het spel van vraag en aanbod) van toepassing en gaat de beschikbare energie naar de meest biedende spelers. Om elektriciteit aan de Belgische spelers te verkopen, moeten de Belgische marktspelers de prijs betalen die wordt bepaald op basis van vraag en aanbod! De invoercapaciteiten van België België is rechtstreeks met Nederland geïnterconnecteerd via de noordgrens en met Frankrijk via de zuidgrens. De maximale commerciële invoercapaciteit bedraagt 3500 MW. Deze capaciteit wordt contractueel verdeeld tussen de zuidgrens en de noordgrens en op jaar-, maand- of dagbasis ter beschikking van de markt gesteld. Uitgaande van de marktrealiteit kan België zonder probleem tot 3500 MW invoeren (zelfs indien ze in Nederland geproduceerd zijn), voor zover de biedingen van de Belgische marktspelers concurrentieel zijn ten opzichte van de Duitse of Franse marktspelers. Verhoging van de importcapaciteit door middel van nieuwe interconnecties Versterkingen van de bestaande interconnecties (bijvoorbeeld aan de noordgrens) en projecten voor nieuwe verbindingen (Nemo, interconnectie met GrootBrittannië, en Alegro, rechtstreekse interconnectie met Duitsland) zijn nodig om de importcapaciteit van België te vergroten. Zij volstaan echter niet en moeten worden aangevuld met investeringen om daarnaast de spanningsstabiliteit van het Belgische net te verhogen. De simulatiemodellen Elia beschikt over probabilistische modellen om risicoanalyses te maken en simulaties inzake bevoorradingszekerheid uit te voeren. Die modellen maken het mogelijk om voor heel het tijdsbestek en voor elk uur van het jaar de waarschijnlijkheid te berekenen dat het verbruik in het Belgisch elektrisch systeem niet met zekerheid kan worden gewaarborgd, rekening houdend met de invoer-/uitvoercapaciteiten (uitgaande van de hypothese dat de
INFORMATIESESSIE VOOR DE PERS 20 SEPTEMBER 2012 - FACT SHEET marktspelers in staat zijn om de nodige energie voor de bevoorrading van hun klanten te kopen). Met name op basis van deze simulaties heeft de minister zijn uitrustingsplan opgesteld dat eind juni werd bekendgemaakt. Naar aanleiding van de mogelijke langere onbeschikbaarheid van Doel III en Tihange II heeft Elia nieuwe simulaties op basis van nieuwe hypothesen uitgevoerd: -
onbeschikbaarheid van de reactoren van Doel III en Tihange II; in bedrijf houden van ongeveer 1000 MW aan thermische productiecapaciteit (waarvan de buitendienststelling door de producenten was aangekondigd – beslissing van de minister).
De simulaties tonen aan dat volgens deze hypothese: - België tijdens de winterpiek structureel van zijn invoer afhankelijk wordt om zijn vraag naar elektriciteit te dekken; - de nodige energie kan worden ingevoerd (tot 3500 MW) dankzij de versterkingen die Elia aan de interconnecties heeft uitgevoerd, voor zover de Belgische marktspelers buiten de landsgrenzen tegenpartijen vinden; - de marges in het netbeheer steeds nauwer worden en er nu absoluut geen enkele andere centrale meer ontmanteld mag worden. Winter Outlook De ‘Winter Outlook’ is een raming van de elektriciteitsbehoeften en de beschikbare productiemiddelen om daaraan te voldoen. Ze wordt voor iedere winter door de netbeheerders opgemaakt (iedere zomer wordt een Summer Outlook opgesteld). De resultaten worden vervolgens door ENTSO-E op Europees niveau geconsolideerd. De informatie is doorgaans eind november –begin december beschikbaar. De Winter Outlook onderzoekt de kwantitatieve limieten van de hypothesen voor het afstemmen van behoeften en productiemiddelen. Blijkt daaruit een verhoogd risico voor de Belgische marktspelers om in geval van een koudegolf (in het bijzonder gepaard gaande met periodes van geringe injectie van wind- of zonneenergie) buiten de landsgrenzen tegenpartijen te vinden, dan kan Elia genoodzaakt zijn om buitengewone maatregelen te nemen: -
uitstellen van preventieve onderhoudswerken om een maximale beschikbaarheid van alle netelementen te waarborgen; verzoek om onderhoud van productie-eenheden uit te stellen; verscherpte operationele opvolging, zowel previsioneel als in reële tijd; versterkte samenwerking met de naburige TNB's RTE en TenneT om reserves gemeenschappelijk te maken en de capaciteiten op de grens te optimaliseren; verstrengen van de eisen inzake flexibiliteit en controle van de vraag tegenover de marktspelers.
Situatie van elektriciteitschaarste Schaarste is een verschijnsel dat kan worden voorzien. De Winter Outlook geeft een eerste indicatie van de kwetsbare periodes. Aan de hand van de injectie- en afnameprogramma’s die al de marktspelers met evenwichtsverantwoordelijkheid (producenten, leveranciers) vandaag voor
INFORMATIESESSIE VOOR DE PERS 20 SEPTEMBER 2012 - FACT SHEET morgen aan Elia moeten voorleggen, kunnen eventuele situaties geĂŻdentificeerd worden waarin de vraag niet compleet gedekt is. In overleg met de FOD Energie en het crisiscentrum van het Ministerie van Binnenlandse Zaken werd een procedure uitgewerkt die in geval van tekort toepasselijk is. Vermindering van de vraag In geval van aangetoonde schaarste kunnen de overheden beslissen om actieve maatregelen te nemen en te implementeren om de vraag te beperken, die vervolgens door de TNB worden uitgevoerd: -
sensibilisatiecampagne bij de burgers en de bedrijven d.m.v. de media (radio, televisie, internet, enz.): de maatregelen gaan van eenvoudige handelingen die te allen tijde kunnen worden toegepast en die bovendien de energierekening kunnen verlagen (apparaten in waakstand uitschakelen, lichten uitdoen in vertrekken waar niemand is, de temperatuur met 1° verlagen enz.): gaande van het uitstellen van stroomverbruik tot buiten de piekperiodes (op andere tijdstippen strijken, de oven of de wasmachine gebruiken , enz.) tot maatregelen om elektriciteit te vervangen;
-
verbod om op de verbruikspiek voor bepaalde doeleinden elektriciteit te gebruiken: voor bedrijven en instellingen (tijdelijk stilleggen van de klimaatregeling, de koeling, de openbare verlichting enz.) en voor particulieren (elektrische verwarming, huishoudapparaten, enz.)
Selectieve afschakeling Indien zich toch een onevenwicht tussen productie en evenwicht voordoet nadat al deze middelen zijn ingezet, dan moet Elia het selectief afschakelplan activeren. Door gedurende een zo kort mogelijke tijd de elektriciteitsbevoorrading van een aantal gebruikers te onderbreken kan zo snel mogelijk een evenwichtssituatie op het net hersteld worden (uiterste maatregel om een instorting van het net te voorkomen). Deze afschakeling kan worden uitgevoerd in blokken van 500 MW geografisch gespreid over heel BelgiĂŤ, binnen 5 zones die ieder 100 MW vertegenwoordigen: het noordwesten, het centrum, het noordoosten, het zuidwesten en het zuidoosten. Ze wordt aangestuurd vanuit de hoogspanningsstations van het Elianet. Wettelijke voorschriften bepalen welke klanten als eerste kunnen worden afgeschakeld (landelijke gebieden) en welke klanten prioritair bevoorraad moeten worden (Seveso-bedrijven, militaire gebieden, luchthavens enz.). In geval van een plotse storing, zoals een frequentiedaling (cf. het incident van 4 november 2006), verloopt de afschakeling automatisch d.m.v. frequentierelais in de hoogspanningsstations. Naargelang van de behoeften en van de frequentieschommeling kunnen tot 6 blokken van 500 MW geactiveerd worden (hetzij 3000 MW in totaal). In geval van schaarste wordt de afschakeling preventief uitgevoerd op de piek in overeenstemming met het te dekken tekort. Indien dergelijke situaties herhaaldelijk voorkomen, is het ook mogelijk om blokken beurtelings af te
INFORMATIESESSIE VOOR DE PERS 20 SEPTEMBER 2012 - FACT SHEET schakelen (‘beurtelingse afschakelingen’), zodat niet altijd dezelfde verbruikers zonder stroom vallen. Mochten dergelijke maatregelen daadwerkelijk worden toegepast, dan zou Elia genoodzaakt zijn om veel verder te gaan om in overleg met de betrokken overheden, de marktspelers en de distributienetbeheerders en heel de gemeenschap het afschakelingsplan uit te voeren en de betrokken partijen te informeren. Voorbeeld van afschakeling als gevolg van een plotse gebeurtenis: 4 november 2006 Op 4 november 2006 werd vroeger dan verwacht een lijn boven een waterloop buiten dienst gesteld om een schip vanuit een scheepswerf door te laten, waardoor een overbelasting plaatsvond en hoogspanningslijnen van het Duitse net één na één uitvielen. Het synchrone Europese net viel daarop uiteen in drie zones waarin zich een bruusk onevenwicht tussen elektriciteitsproductie en –consumptie voordeed. Het westelijke deel, waaronder de Benelux, een deel van Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Italië, Spanje en Portugal, werd geconfronteerd met een belangrijk productietekort, doordat het verbruik veel groter was dan de productie die binnen dit deel van het Europees net aanwezig was. In het Belgische net werden tweeërlei maatregelen getroffen: -
snel startende productie-eenheden werden onmiddellijk opgestart om bijkomende energie te genereren; ongeveer 800 MW (hetzij ongeveer 10 % van de belasting die op dat ogenblik ongeveer 8000 MW bedroeg) werd onderbroken, hoofdzakelijk bij industriële klanten en bij residentiële klanten in landelijke gebieden.
Het Elia-net heeft dus bewezen dat het adequaat op deze situatie van grootschalige storing kon reageren en de normale toestand zeer snel kon herstellen binnen het uur na de oorspronkelijke panne in het Duitse net.