Pyrgos, Santorini.Protection of the historic settlement. by Elisavet Papageorgiou

ΜΑΘΗΜΑ 2.3 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ, ΣΥΝΟΛΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΙΩΝ ΑΣΚΗΣΗ 4.4 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ & ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΣΕ ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ Ή ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ

ΠΥΡΓΟΣ ΚΑΛΛΙΣΤΗΣ, ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ 0. Εισαγωγή ........................................................................................................................................................................................ 0.1 Στόχοι της εργασίας ............................................................................................................................................................. 0.2 Μεθοδολογία ......................................................................................................................................................................... Μέρος Ι : Ανάλυση 1. Φυσικό Περιβάλλον .................................................................................................................................................................... 1.1 Γεωγραφική θέση, επικοινωνία και προσβάσεις ............................................................................................... 1.2 Γεωμορφολογία και γεωλογικό υπόβαθρο ......................................................................................................... 1.3 Κλίμα και Υδρογραφικό Δίκτυο ............................................................................................................................. 1.4 Γεωτεκτονικό περιβάλλον ....................................................................................................................................... 1.5 Χλωρίδα και πανίδα .................................................................................................................................................. 1.6 Καλλιέργειες ................................................................................................................................................................ 1.7 Σχέση φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος / δοµηµένο και αδόµητο ....................................... 2. Ανθρωπογενές Περιβάλλον ...................................................................................................................................................... 2.1 Ιστορικά Στοιχεία ................................................................................................................................................................. 2.1.α. Σηµαντικές ιστορικές περίοδοι ......................................................................................................................... 2.1.β. Ιστορική, οικιστική και πολεοδοµική εξέλιξη Πύργου Καλλίστης ...........................................................

2.2 Δημόσιος Χώρος ................................................................................................................................................................. 2.2.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................................. 2.2.2 Στοιχεία του δημόσιου χώρου:............................................................................................................................ α. Δίκτυο δρόμων και μονοπατιών .............................................................................................................. β. Στάθμευση ..................................................................................................................................................... 2.2.3 Υλικότητα δρόμων ................................................................................................................................................. 2.2.4 Πλατείες - πλατώματα ........................................................................................................................................... 2.2.5 Σκάλες ....................................................................................................................................................................... 2.2.6 Αστικός εξοπλισμός ............................................................................................................................................... 2.2.7 Διαβατικά (λότζιες) ................................................................................................................................................ 2.2.8 Αξιόλογα μέτωπα δρόμων ................................................................................................................................... 2.2.9 Συνολική αξιολόγηση δημόσιου χώρου ..........................................................................................................

2.3 Τα κτίσματα ............................................................................................................................................................................ 2.3.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................................. 2.3.2 Τυπολογία ................................................................................................................................................................. 2.3.3 Χρονολογία .............................................................................................................................................................. 2.3.4 Υλικά και τρόποι δόμησης ................................................................................................................................... 2.3.5 Αλλοιώσεις ............................................................................................................................................................... 2.3.6 Κατάσταση διατήρησης ....................................................................................................................................... 2.3.7 Πέµπτη όψη ............................................................................................................................................................. 2.3.8 Χρωματισμοί ........................................................................................................................................................... 2.3.9 Σχέση κτισμένου- άκτιστου, ιδιωτικού- δημόσιου ....................................................................................... 2.3.10 Ιδιοκτησιακό καθεστώς .....................................................................................................................................

2.3.11 Αξιόλογα δημόσια ή δημοτικά κτήρια ...........................................................................................................

2.4 Λειτουργικά χαρακτηριστικά ............................................................................................................................................ 2.4.1 Εισαγωγή ..................................................................................................................................................................

2.4.2 Χρήσεις γης ισογείου .............................................................................................................................................. 2.4.3 Βαθμός κατοίκησης - Κάτοικοι ............................................................................................................................. 2.4.4 Οικονομική συγκρότηση ........................................................................................................................................ 2.4.5 Κοινωνικές, πολιτιστικές και τεχνικές υποδομές ............................................................................................. 2.4.6 Άυλη κληρονομιά ..................................................................................................................................................... 2.4.7 Αξιόλογα σημεία - Προβλήματα ...........................................................................................................................

2.5 Ισχύον Νομοθετικό Πλαίσιο ................................................................................................................................................ 2.5.1 Νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της νήσου Σαντορίνης και των οικισμών της από το 1967 μέχρι σήμερα .......................................................................................................... 2.5.2 Γενική νομοθεσία σχετική με την προστασία και δόμηση ............................................................................ 2.5.3 Καθεστώς προστασίας Πύργου Καλλίστης ....................................................................................................... 2.5.4 Συμπεράσματα .........................................................................................................................................................

2.6. Σύνοψη ισχυρών στοιχείων και προβλημάτων ............................................................................................................ 2.6.1 SWOT ANALYSIS .......................................................................................................................................................

Μέρος ΙΙ : Προτάσεις 1. Εισαγωγή......................................................................................................................... ................................................................ 2. Kαθορισμός στόχων και στρατηγικός σχεδιασμός για την υλοποίησή τους................................................................. 3. Προτάσεις ανάπτυξης για τον Πύργο Καλλίστης .................................................................................................................. 3.1 Νομοθετικές προτάσεις ............................................................................................................................................. 3.2 Αναπτυξιακές προτάσεις ........................................................................................................................................... 3.3 Εμπλεκόμενοι φορείς ................................................................................................................................................. 3.4 Εξειδίκευση προτάσεων ............................................................................................................................................ 3.5 Προτάσεις κινήτρων 3.6 Προτάσεις ανάδειξης του Φυσικού Περιβάλλοντος .......................................................................................... 3.7 Προτάσεις για τη βελτίωση των υποδομών και αναβάθμιση του δημόσιου χώρου ................................. 3.8 Προτάσεις ανάδειξης των πολιτιστικών χαρακτηριστικών του οικισμού .................................................... 3.9 Συμπεράσματα .............................................................................................................................................................

4. Βιβλιογραφία .................................................................................................................................................................................. 5. Παράρτημα .....................................................................................................................................................................................

Ευχαριστίες.

Ευχαριστούμε εγκάρδια το Δήμο Θήρας για τη φιλοξενία που μας προσέφερε στο νησί. Ευχαριστούμε το Λευτέρη Ζώρζο, για το θερμό καλοσώρισμά του στον οικισμό του Πύργου και τη χορήγηση σε εμάς έντυπου ενημερωτικού υλικού για τον οικισμό. Αξιοσημείωτη ήταν η συμβολή του στην οργανωμένη ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου και η παροχή σε εμάς του εγχειριδίου της καθηγήτριας Κ. Παλυβού για τον Πύργο και τον ευχαριστούμε πολύ γι΄αυτό. Ευχαριστούμε τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Μπίτη για το χρόνο που διέθεσε στην περιήγησή μας μέσα στον οικισμό και για τις εποικοδομητικές συζητήσεις που έγιναν μαζί του. Ευχαριστούμε τις καθηγήτριές μας Ελένη Μαίστρου και Ελένη Κωνσταντινίδου, τόσο για την πολύτιμη καθοδήγησή τους και την παρουσία τους στο κομμάτι της επιτόπιας έρευνας, όσο και για τις καίριες υποδείξεις τους καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας μας. Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως την καθηγήτρια Κλαίρη Παλυβού για το υπόβαθρο του οικισμού που μας παρείχε, πάνω στο οποίο βασιστήκαν οι δικές μας μελέτες και καταγραφές. Ευχαριστούμε πολύ την αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Κυριακή Μουντανέα για την πολύτιμη βοήθεια της στην καταγραφή του οικισμού και για τις στοχευμένες παρατηρήσεις της στον πολεοδομικό ιστό του οικισμού. Σημαντική για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την πολεοδομική εξέλιξη του οικισμού ήταν η παροχή ιστορικών αεροφωτογραφιών από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Αναστασιάδη και τον ευχαριστούμε πολύ για αυτό.

Η ομάδα μελέτης.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

στοιχείων και των προβληµάτων που αντιμετωπίζει.

Στόχος της παρούσας εργασίας, στα πλαίσια του

πρώτα

μαθήματος «Προστασία, Σχεδιασμός & Διαχείριση

κατοίκων, να καταστρωθεί ένα στρατηγικό σχέδιο

Ιστορικών Κτηρίων, Συνόλων & Τοπίων» του ΔΠΜΣ

για την ολοκληρωµένη προστασία του Πύργου και τη

«Προστασία Μνημείων», είναι η συστηματική μελέτη και ανάδειξη της αξίας των ιστορικών συνόλων, η κατανόηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν και η διατύπωση γενικών αρχών και μεθοδολογίας για την ολοκληρωμένη προστασία και τη βιώσιμη ανάπτυξή τους. Αντικείμενο της μελέτης αποτέλεσε ο οικισμός του Πύργου Καλλίστης, ένας απο τους ελάχιστους πλέον οικισμούς στη Σαντορίνη που διατηρεί την ισχυρή πολιτιστική του ταυτότητα και τον παραδοσιακό χαρακτήρα του. Ο συνεκτικός πολεοδομικός ιστός, η πληθώρα αυθεντικών στοιχείων της τοπικής λαικής αρχιτεκτονικής και τα διατηρημένα σε μεγάλο βαθμό παραδοσιακά κτίσματα, συντηρούν, θα λέγαμε ζωντανή την ιστορική μνήμη του οικισμού. Σήμερα, που η βιομηχανία του τουρισμού στη Σαντορίνη διογκώνεται συνεχώς με αποτελέσματα οδυνηρά ως προς την εικόνα και την αειφορία των οικισμών, ο Πύργος διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την γνησιότητά του. Οι λίγες και σημειακές αλλοιώσεις που παρατηρούνται στον παλιό ιστορικό πυρήνα του οικισμού θεωρούνται αναστρέψιμες, ενώ οι όποιες

Στο δεύτερο μέρος γίνεται μια προσπάθεια αφού έχουμε

αφουγκραστεί

τις

ανάγκες

των

διατήρηση της ταυτότητάς του εσαεί.

0.2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΊΑ Στην κατεύθυνση αυτή, διευκρινίζεται ότι στόχος της παρούσας εργασίας είναι η συστηµατική µελέτη του οικιστικού συνόλου του Πύργου και η καταγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του µε σκοπό τη διατύπωση προτάσεων για την προστασία, διατήρηση και ανάδειξή του στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Ο τρόπος διαμέσου του οποίου υπηρετείται ο παραπάνω στόχος διαφαίνεται μέσα από τη δομή της εργασίας, η οποία, καταρχήν, χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος επιχειρείται η ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης του οικισµού µε καταγραφή όλων των αξιόλογων στοιχείων και των προβληµάτων που αντιμετωπίζει. Στο δεύτερο μέρος γίνεται μια προσπάθεια να διατυπωθεί ένα στρατηγικό σχέδιο για την ολοκληρωµένη προστασία των ιδιαίτερων στοιχείων

της

φυσιογνωμίας

του

οικισμού

και

διαχείριση των αναπτυξιακών του τάσεων.

επεμβάσεις παραμορφώνουν τη γενική του εικόνα,

Η εργασία πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια

είναι κατά βάση στις παρυφές του οικισμού και

πρωτογενών πηγών, υλικού δηλαδή που συγκεντρώ-

οφείλονται σε νέα δόμηση. Η κοινωνία των κατοίκων

θηκε από την επιτόπια καταγραφή του οικισμού και

του Πύργου δεν εφησυχάζει και είναι συνεχώς ενεργή

τη συζήτηση με τους κατοίκους και δευτερογενών

σε ότι αφορά τη διαφύλαξη των πολιτισμικών αξιών του

πηγών, ήτοι αναζήτηση της βιβλιογραφίας. Κατά την

τόπου, όπως αποδεικνύει η δράση τοπικών συλλόγων

διάρκεια της εργασίας πεδίου στον Πύργο, αρχικά

και οι πρωτοβουλίες ιδιωτών.

επιχειρήθηκε η ανάγνωση του πολεοδομικού ιστού και των χαρακτηριστικών του δημόσιου χώρου (πλατείες,

0.1 ΣΤΌΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΊΑΣ Στην κατεύθυνση αυτή, διευκρινίζεται ότι στόχος της παρούσας εργασίας είναι η συστηµατική µελέτη του οικιστικού συνόλου του Πύργου και η καταγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του µε σκοπό τη διατύπωση προτάσεων για την προστασία, διατήρηση και ανάδειξή του στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Ο τρόπος διαμέσου του οποίου υπηρετείται ο παραπάνω στόχος διαφαίνεται μέσα από τη δομή

πλατώματα, αστικός εξοπλισµός, οδικό δίκτυο, υλικά δαπεδόστρωσης, υποδοµές, χώροι στάθμευσης, φυσικά στοιχεία, θέες), σε μία προσπάθεια να προσδιοριστεί ο παλιός συνεκτικός ιστός του ιστορικού πυρήνα και να γίνουν κατανοητά τα στάδια της εξέλιξής του. Ιδιαίτερα χρήσιμη ήταν και η διάδραση με κατοίκους, οι οποίοι μας έδωσαν χρήσιμες πληροφορίες για τοπωνύμια και σημεία- κλειδιά του Πύργου που δυστυχώς δεν υπάρχουν πια και διατύπωσαν προβληματισμούς αλλά και προσδοκίες για το μέλλον του τόπου.

της εργασίας, η οποία, καταρχήν, χωρίζεται σε δύο

Στη συνέχεια, καταγράφηκε ο βαθμός τουριστικής

μέρη. Στο πρώτο μέρος επιχειρείται η ανάλυση της

εκμετάλλευσης του Πύργου μέσω των τομέων που

υφιστάµενης κατάστασης του οικισµού µε καταγραφή

απασχολεί, με βασικότερους το εμπόριο, την εστίαση,

όλων των αξιόλογων

την αναψυχή και τις υπηρεσίες (διαμονή) και εκτιμήθηκε

10.

εάν αυτός ξεπερνά τη φέρουσα ικανότητά του. Έγινε προσπάθεια επιπλέον να αποτυπωθεί το αντίκτυπο του τουρισμού στο δημόσιο χώρο, μέσω της παρατήρησης των κύριων ροών τουριστών σε αντιδιαστολή με

διερεύνηση. Στην Αθήνα, συντάχθηκε το τοπογραφικό σχέδιο του Πύργου, αποτέλεσμα της επεξεργασίας του

εκείνες των κατοίκων μέσα στον οικισμό και του

υπόβαθρου της κας Κλαίρης Παλυβού αρχαιολόγου,

εντοπισμού φαινομένων οικειόποιησης του δημόσιου

καθηγήτριας και υπεύθυνης του ΔΠΜΣ Προστασίας

χώρου από τουριστικά καταστήματα.

Μνημείων του ΑΠΘ, φωτογραφιών του google earth,

Τέλος, προκειμένου να γίνει μια πιο συστηματική μελέτη των κτηρίων, χωρίστηκε ο οικισμός σε μικρότερες νησίδες μελέτης στις οποίες δουλέψαμε ατομικά ή ανά δύο. Ακολούθως, αριθμήθηκαν τα οικοδομικά τετράγωνα και τα κτήρια της κάθε νησίδας και έγινε η συλλογή στοιχείων σε πίνακες η οποία

παλιών αεροφωτογραφιών και συμπληρωματικών στοιχείων από την επιτόπια καταγραφή. Στη συνέχεια, έγινε η αποδελτίωση των στοιχείων από τους πίνακες που οδήγησε στην παραγωγή νέων χαρτών και στην εξαγωγή συμπερασμάτων σε συνδυασμό και με την βιβλιογραφία. Εν τέλει, επιχειρήθηκε η διενέργεια

συνοδεύτηκε και από φωτογραφική τεκμηρίωση.

SWOT Analysis ως εργαλείο για την ταξινόμηση των

Μετά

ισχυρών σηµείων, των αδυναµιών, των απειλών, των

την

ολοκλήρωση

της

επιτόπιας

έρευνας και

δυναμικών και των ευκαιριών ανάπτυξης του οικισμού.

ιεράρχηση όλων των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν

Ο συνυπολογισμός όλων, οδήγησε σε προτεινόμενα

κατά την επιτόπου εργασία αλλά και τη βιβλιογραφική

μέτρα.

πραγματοποιήθηκε

επεξεργασία,

ταξινόμηση

11.

ΜΕΡΟΣ Ι

Α Ν Α ΛΥ Σ Η

12. εικόνα-1 | Χάρτης γεωγραφικής θέσης του οικισμού Πύργου Καλλίστης, Σαντορίνη

13.

1. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ.

1.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΉ ΘΈΣΗ, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ & ΠΡΟΣΒΆΣΕΙΣ

οικισμός του Πύργου βρίσκεται σε κεντροβαρική θέση στο νησί, σ’ ένα από τα ψηλότερα σημεία της Σαντορίνης, 363μ. από τη θάλασσα. Απέχει 5χλμ. από το λιμάνι του Αθηνιού και 8χλμ. από την πρωτεύουσα των Φηρών. Στα σημεία που συναντώνται οι δύο μεγάλες σύγχρονες οδικές αρτηρίες που περιβάλλουν τον Πύργο, διακλαδίζονται άλλοι περιφερειακοί δρόμοι που εξασφαλίζουν την επικοινωνία του με τα υπόλοιπα χωριά του νησιού. Στα δυτικά ξεκινά ο δρόμος που διακλαδίζεται νότια προς το Μεγαλοχώρι και βόρεια στα Φηρά και το λιμάνι. Βόρεια, υπάρχει δρόμος που οδηγεί στον Βόθωνα και την Μεσαριά και βορειοανατολικά στην Έξω Γωνιά, το Καμάρι και το αεροδρόμιο. Τέλος, στα νοτιοανατολικά, η προέκταση του περιφερειακού δρόμου οδηγεί στη` Μονή Προφήτου Ηλία, που αποτελεί και το ψηλότερο σημείο της Σαντορίνης. Παράλληλα με το κυρίως οδικό δίκτυο, υπάρχει και ένα άλλο, πολύ σημαντικό δίκτυο που διατρέχει το νησί και είναι αυτό των φυσιολατρικών μονοπατιών. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω χάρτη, ο Πύργος αποτελεί το σημείο αφετηρίας για τρεις

πεζοπορικές διαδρομές, μία προς το Μεγαλοχώρι, μία προς το Βόθωνα και μία τρίτη που ακολουθεί μια κυκλική πορεία, περνάει διαδοχικά από την Έξω Γωνιά, την Επισκοπή, τη Μέσα Γωνιά και καταλήγει πάλι στον οικισμό. Οι περισσότεροι οικισμοί του νησιού απέχουν από τον Πύργο 5 έως 15 λεπτά διαδρομή με όχημα. Εξαίρεση αποτελούν τα χωριά Ημεροβίγλι, Φοινικιά και Οία, στην βορειοδυτική πλευρά του νησιού, τα οποία απέχουν 20 έως 40 λεπτά, αντίστοιχα.

1.2. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΊΑ & ΓΕΩΛΟΓΙΚΌ ΥΠΌΒΑΘΡΟ 1.2.1. Γεωμορφολογία

σον αφορά στο ανάγλυφο της Σαντορίνης, το

νησί είναι στο μεγαλύτερο μέρος του πεδινό (<150m). Εξαίρεση αποτελούν το Μεγάλο Βουνό στο βόρειο τμήμα της Θήρας και η περιοχή ανατολικά του ακρωτηρίου του Σκάρου με ύψος περίπου 300μ., καθώς και το βουνό Προφήτης Ηλίας όπου βρίσκεται

14.

η υψηλότερη κορυφή της Σαντορίνης με ύψος που φτάνει τα 565μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

1.2.2. Γεωλογία

1.3 ΚΛΊΜΑ & ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΌ ΔΊΚΤΥΟ

ο κλίμα του νησιού, όπως και όλων των Κυκλάδων είναι εύκρατο και τείνει στο θαλάσσιο, με ξηρά και

τον Πύργο, όπως και στις υπόλοιπες ημιορεινές περιοχές του νησιού, το γεωλογικό υπόβαθρο

δροσερά καλοκαίρια εξαιτίας των μελτεμιών και ήπιους

είναι μη ηφαιστιακό και τα πετρώματα που απαντώνται

φαινόμενα. Το ύψος των ετήσιων βροχοπτώσεων

σε αυτές είναι μεταμορφωμένα και ιζηματογενή

συνολικά στις Κυκλάδες είναι χαμηλό (λιγότερο

θαλάσσιας ιζηματογένεσης τα οποία πτυχώθηκαν κατά

από 400 χιλιοστά), γεγονός που δεν ευνοεί ούτε τον

την Αλπική περίοδο, όπως σχιστόλιθοι και γρανίτες.

σχηματισμό υπόγειων υδροφόρων οριζόντων, ούτε

χειμώνες. Το χιόνι και το χαλάζι είναι ασυνήθιστα

Στο υπόλοιπο τμήμα του νησιού συναντώνται

την εμφάνιση επιφανειακών υδάτων. Στη Σαντορίνη

ηφιαστιακές αποθέσεις, όπως η μαυρόπετρα, η

οι πηγές είναι ελάχιστες και με μικρή απόδοση. Στους

κοκκινόπετρα, η κίσσηρη ή αλίστρας και η άσπα. Η

πρόποδες του Προφήτη Ηλία, υπάρχει μια πηγή, με όχι

ηφαιστιογενής σύσταση του εδάφους το καθιστά

αρκετό νερό, μια άλλη στα ανατολικά του βουνού που

ιδιαίτερα εύφορο και ευνοεί την καλλιέργεια των

ονομάζεται <Βρυσάκια > και μια τρίτη κοντά στον όρμο

αμπελιών, της φάβας και της ντομάτας (άνυδρη και

του Αθηνιού, στα δυτικά του νησιού, στην τοποθεσία

μικρόκαρπη ποικιλία).1

Άγιος Ιωάννης. Για τις καθημερινές τους ανάγκες οι κάτοικοι χρησιμοποιούν το νερό της βροχής, που

1. Πηγή: Διπλωματική Διατριβή Ειδίκευσης “ Γεωλογική και Γεωμορφολογική μελέτη της Σαντορίνης με τη χρήση Τηλεπισκόπισης και GIS ”, Τσιμπίρη Στέλλα-Χρυσή, πτυχιούχος γεωλόγος, Σχολή Θετικών Επιστημών ΑΠΘ, Τμήμα Γεωλογίας, Τομέας Φυσικής και Περιβαλλοντικής Γεωγραφίας, 2017

εικόνα-2 | Γεωλογικός χάρτης της Σαντορίνης - το ανάγλυφο του νησιού

μαζεύουν το χειμώνα σε ειδικές στέρνες. Κάθε σπίτι έχει μία στέρνα, που συνήθως βρίσκεται στην αυλή του. Σήμερα, η ύδρευση του νησιού γίνεται με ειδικά υδροφόρα πλοία.

15.

1.4. ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΌ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ

ηφαιστειακή δραστηριότητα που χαρακτηρίζει τη Σαντορίνη ξεκίνησε πριν 2 με 2,5 εκατομμύρια χρόνια και οφείλεται στην ύπαρξη του ηφαιστιακού τόξου στο νότιο Αιγαίο. Το τόξο αυτό με μήκος 500χλμ. και πλάτος 20-40χλμ., εκτείνεται από την ηπειρωτική Ελλάδα μέχρι και την Τουρκία μέσω των νησιών του Αιγαίου, ενώ το ένα από τα πέντε κέντρα του βρίσκεται στη Σαντορίνη. Στη θέση αυτή, δημιουργείται μια ζώνη ρηγμάτων με κατεύθυνση ΝΔ-ΒΑ, η οποία αποτελείται από δύο παράλληλες γραμμές ρηγμάτωσης, την γραμμή Καμένης και την γραμμή Κολούμπο. Η ηφαιστιακή δραστηριότητα στην περιοχή ολοκληρώθηκε το 1950μ.Χ και έδωσε στις νήσους Παλαιά και Νέα Καμένη τη σημερινή τους μορφή. Ο σεισμός της 9η Ιουλίου 1956 (μέγεθος 7.5R ), που έλαβε χώρα στο ρήγμα της θαλάσσιας λεκάνης της νότιας Αμοργού, ήταν ο μεγαλύτερος σεισμός του 20ου αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη και δημιούργησε ανεπανόρθωτες βλάβες στους οικισμούς της Σαντορίνης.

εικόνα-3 | Χάρτης υδρογραφικού δικτύου της Σαντορίνης

εικόνα-4 | Ηφαιστιακό τόξο νοτίου Αιγαίου με τα 5 ηφαιστιακά κέντρα & την ελληνική τάφρο τότια της Κρήτης (Παπαζάχος & Παναγιωτόπουλος, 1993)

16.

1.5. ΧΛΩΡΊΔΑ ΚΑΙ ΠΑΝΊΔΑ

προιστορικό Ακρωτήρι. Μέχρι και μετά τον πόλεμο οι περισσότεροι κάτοικοι τρέφονταν με κριθαρόψωμο

αρακτηριστικά είδη της χλωρίδας του νησιού είναι η ελιά, η φυστικιά, ο φοίνικας και το

ή κρίθινες κουλούρες που ζυμώνονταν και ψήνονταν

αλμυρίκι, ενώ αναφορικά με την πανίδα, υπάρχει

αμπελόκλαδα ή ξύλα συκιάς. Σήμερα, το κριθάρι

η σαντορινιά σαύρα ή Κοτσαφλίδα. Απειλή για τη

προορίζεται κυρίως για παραγωγή ζωοτροφών και

χλωρίδα και την πανίδα του νησιού αποτελούν τόσο η

μόνο ένα μικρό ποσοστό του αλωνίζεται.

ανθρώπινη δραστηριότητα (κυρίως η τουριστική), όσο και η κλιματική αλλαγή λόγω της αύξησης της στάθμης της θάλασσας που επηρεάζει ιδιαίτερα τα είδη που βρίσκονται σε χαμηλά υψόμετρα. Η συνειδητοποίηση της αξίας της βιοποικιλότητας από την τοπική κοινωνία είναι πολύ σημαντικη στην κατεύθυνση της ανάπτυξης

κάθε μήνα, γιατί δεν υπήρχαν καυσόξυλα αλλά μόνο

- Ακόμη, τα στίγματα της ζαφοράς (κρόκου, ή σαφράν) συλλέγονταν στο νησί από την προϊστορική εποχή.

Άλλωστε,

συλλογή

τους

ως

θέμα

απεικονίζεται στις τοιχογραφίες του προϊστορικού οικισμού του Ακρωτηρίου. Ο κρόκος φυτρώνει σε δυο

της τοπικής οικονομίας αλλά και της διάσωσης σπάνιων

συγκεκριμένες περιοχές του νησιού, στο λόφο του

και απειλούμενων ειδών.

Ταξιάρχη (Αρχάγγελου), στο Ακρωτήρι και στο λόφο του Γαβρίλου, στο Εμπορείο. - Πέρα από τς καλλιέργεις που γίνονταν από την αρχαιότητα, εξίσου διαδεδομένη είναι η καλλιέργεια

1.6. ΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΕΣ

αμπελοκαλλιέργεια αποτελεί τον σημαντικότερο τομέα της αγροτικής παραγωγής στη Σαντορίνη,

με ιστορία που χάνεται στους προϊστορικούς χρόνους. Η έκταση ενός τυπικού σημερινού αμπελώνα είναι 14.000 στρέμματα και η απόδοσή του είναι περίπου 500 κιλά σταφύλι/στρέμμα. Το πιο σημαντικό στοιχείο του αμπελώνα της Σαντορίνης είναι ο ποικιλιακός της πλούτος. Αποτελεί μια μεγάλη αμπελογραφική

της “άνυδρης” τομάτας. Ο σπόρος ήρθε στο νησί την περίοδο της Ενετοκρατίας από την Ιταλία και η ποιότητά του είναι τέτοια, ώστε όσο καλό έδαφος και να βρει να μην μεγαλώνει περισσότερο. Τη μοναδική του γεύση την οφείλει στο γεγονός ότι δεν ποτίζεται, αλλά αρκείται στην πρωινή υγρασία.

Άρχισε να

καλλιεργείται συστηματικά από το 1880 στις πλαγιές του βουνού Προφήτης Ηλίας από τους κατοίκους της Κοινότητας του Πύργου κι ύστερα διαδόθηκε στο υπόλοιπο νησί, εκτοπίζοντας άλλες καλλιέργειες.

συλλογή, αφού διασώζει περισσότερες από 50 ποικιλίες αμπέλου ορισμένες από τις οποίες είναι σπάνιες και έχουν μοναδικά αμπελογραφικά και οινολογικά χαρακτηριστικά. - Υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα σε πολλά νησιά του Αιγαίου στα οποία οι τοπικές προσαρμογές των φυτών έχουν υποστηρίξει την ανάπτυξη τοπικών

1.7. ΣΧΈΣΗ ΦΥΣΙΚΟΎ & ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΟΎΣ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝΤΟΣ

οικισμός του Πύργου είναι άρρηκτα συνυφασμένος με το φυσικό του περιβάλλον.

Χτισμένος σε ένα από τα ψηλότερα σημεία του νησιού,

προϊόντων ποιότητας (λάδανο, φασκόμηλο, ζαφορά

είναι απόλυτα ενταγμένος στο τοπίο, γεγονός που

ή κρόκος). Στη περίπτωση της Σαντορίνης αυτό έχει

φανερώνει η αδιάσπαστη οικιστική του ενότητα,

συμβεί με την ομώνυμη φάβα η οποία παράγεται

παρά τη μεγάλη κλίση του εδάφους. Λόγω της πυκνής

από το ιθαγενές στην Ανατολική Μεσόγειο λαθούρι.

οικιστικής του διάρθρωσης, το πράσινο απουσιάζει

Η καλλιέργεια του λαθουριού (Lathyrus clyme-

από τον πυρήνα του. Ωστόσο, οι καλλιέργειες (αμπέλια,

nous) υπάρχει στο νησί εδώ και τουλάχιστον 3.500

ντομάτες κ.α) που βρίσκονται στην περίμετρό του,

χρόνια. Στο παρελθόν, και επειδή δεν υπήρχαν

αποτέλεσαν και αποτελουν ακόμα ως ένα βαθμό το

πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις, συνήθιζαν να την

φυσικό του όριο. Η θάλασσα βρίσκεται μακριά από

καλλιεργούν μαζί με το αμπέλι ώστε να εξασφαλίζουν

τον οικισμό. Εντούτοις, λόγω του μεγάλου υψομέτρου,

μεγαλύτερα έσοδα.

είναι ορατή σχεδόν από κάθε σημείο του – με εξαίρεση

- Για την καλλιέργεια του κριθαριού υπάρχουν μαρτυρίες από σπόρους και αγγεία αποθήκευσης στο

την νότια πλευρά – διότι εκεί η θέα διακόπτεται από τον ορεινό όγκο του Προφήτη Ηλία.

17.

εικόνα-5 | Πύργος Καλλίστης από το νότιο κάμπο (φωτογραφία: ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ: Πύργος και Αθηναιός-αναμνηστικές φωτογραφίες πριν από το σεισμό του 1956)

2. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

2.1. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, από το 1207μ.Χ έως το 1537μ.Χ. η Σαντορίνη ανήκε διαδοχικά στο

α. Σημαντικές Ιστορικές Περίοδοι

δουκάτο του Αρχιπελάγους και στο Δουκάτο του

τα μέσα της τρίτης χιλιετίας π.Χ., δηλαδή κατά την Πρώιμη εποχή του Χαλκού, εμφανίζονται οι

πρώτες ενδείξεις ζωής στη Σαντορίνη, οι οποίες και πληθαίνουν κατά τη Μέση εποχή του Χαλκού (19001600), όπως μαρτυρεί ο προϊστορικός οικισμός στην περιοχή του Ακρωτηρίου. Η ηφαιστειακή έκρηξη του 1613π.Χ

Αιγαίου, ακολουθώντας το φεουδαρχικό σύστημα. Ωστόσο, υπέφερε από τις επιδρομές των Φράγκων, των Ελλήνων και των Μουσουλμάνων, γεγονός που ανάγκασε τους κατοίκους της να οχυρωθούν στα καστέλια. Το 1537μ.Χ. το νησί κατακτήθηκε από τους πειρατές

είχε σαν

του Μπαρμπαρόσα και το 1579 από τους Τούρκους.

αποτέλεσμα την καταστροφή του προϊστορικού

Στα τέλη του 16ου και του 17ου αι., 1580μ.Χ.,

πολιτισμού της Κρήτης και του ιδίου του νησιού και

κτίστηκε το Καστέλλι του Πύργου και οι εκκλησίες

άλλαξε οριστικά την εικόνα του. Δείγματα επανακατοίκησης του νησιού εμφανίζονται πάλι τον 13αι. π.Χ. από τους Φοίνικες. Έπειτα, το 10ο π.Χ. αιώνα, το νησί έγινε αποικία των Δωριέων. Την αρχαική, κλασική και ελληνιστική περίοδο οι κάτοικοι της Σαντορίνης ανέπτυξαν κοινωνικές και εμπορικές σχέσεις με τα γύρω νησιά, εξάγοντας προϊόντα τους, όπως το κρασί. Η βυζαντινή εποχή λόγω των αραβικών επιδρομών χαρακτηρίζεται από φτώχεια και παρακμή.

της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, η Αγία Θεοδοσία, η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου, η Αγία Αικατερίνη, ο Ταξιάρχης και άλλες. Το διάστημα 1700-1900 ήταν καθοριστικό για το δομημένο περιβάλλον των οικισμών αφού επήλθε και αστικοποίησή τους, κυρίως μετά την Επανάσταση του 1821. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η μείωση των πειρατικών επιδρομών οδήγησε στην επέκταση των κτισμάτων έξω από τον αμυντικό περίβολο των Καστελιών. Οι επεκτάσεις των Καστελιών και οι

18.

νέοι οικισμοί έγιναν χωρίς σχεδιασμό, με βάση τη

ήταν το δεύτερο σημαντικότερο εμπορικό κέντρο

μορφολογία του εδάφους. Οι δρόμοι που τα ένωναν

μετά της Σύρο στις Κυκλάδες, με συναλλαγές κυρίως

με τους χώρους δουλειάς και παραγωγής (όπως ήταν

με τη Ρωσία, η οποία ήταν η κύρια χώρα εισαγωγής

οι κάναβες και οι ανεμόμυλοι), αποτέλεσαν τις κύριες

σαντορινιού κρασιού.

οδούς των επεκτάσεων. Τον 18ο αι. τέθηκε η βάση για την ανάπτυξη της ναυτιλίας η οποία με τη σειρά της έφερε οικονομική

Το 1866 καταγράφεται και από ξένα έντυπα μια σημαντικότατη έκρηξη του ηφαιστείου.

άνθηση. Οι Σαντορινιοί δημιούργησαν εμπορικούς

Η Σαντορίνη το 19ο αι. ακολουθεί μια δυναμική

στόλους και ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με τη

ανάπτυξη, οι οικισμοί της μεγαλώνουν σε έκταση και

Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα και τον Πόντο. Η

πληθυσμό και απασχολούνται κυρίως στον πρωτογενή

οικονομική ανεξαρτησία που επέκτησαν αποτυπώνεται στα μεγάλα αρχοντόσπιτα και καπετανόσπιτα που σώζονται ακόμα στο νησί. Από το 1770 έως και το 1774 υπήρξε Ρώσικη κατοχήκαι τέλος το1832 η Σαντορίνη ενσωματώθηκε στο Ελληνικό κράτος. Η προσάρτηση της Σαντορίνης στο νεοσύστατο

και δευτερογενή τομέα παραγωγής. Ακολουθούν το 1945-1949 ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και το 1956 γίνεται ένας μεγάλος σεισμός με επίκεντρο την Αμοργό, που επηρεάζει άμεσα τη Σαντορίνη. Ο σεισμός δημιούργησε εκτεταμένες καταστροφές σε όλο το νησί και επιτάχυνε την οικονομική παρακμή του τα χρόνια που ακολούθησαν.

ελληνικό κράτος αποτέλεσε για το νησί νέο ξεκίνημα μεγάλης εμπορικής και ναυτιλιακής ακμής, ενώ η

Η οικονομική ανάπτυξη άρχισε πάλι μετά τη δεκαετία

τοπική παραγωγή (ντομάτας, κρασιού και υφαντών)

του 1960 όταν το νησί μετατράπηκε σιγά-σιγά σε

απογειώθηκε. Το 1852, η Σαντορίνη, με 7.222 κατοίκους

τουριστικό θέρετρο.

εικόνα-6 | Διάγραμμα ιστορικής εξέλιξης της Σαντορίνης έως σήμερα

19. εικόνα-7 | Αεροφωτογραφίες του Πύργου Καλλίστης

β. Ιστορική, οικιστική και πολεοδομική εξέλιξη Πύργου Καλλίστης

Πύργος Καλλίστης γνωστός παλαιότερα με την ονομασία Καινουργιόμπουργο, είναι το ψηλότερο

χωριό της Σαντορίνης και η πρωτεύουσα του νησιού μετά την εγκατάλειψη του Κάστρου του Σκάρου τον 18ο αιώνα και πριν τη σημερινή πρωτεύουσα, τα Φηρά. Το Καστέλι είναι ο πρώτος ιστορικός πυρήνας του οικισμού και ήταν ένα από τα πέντε

κάστρα που

έφτιαξαν οι Ενετοί τον 15ο αιώνα. Τα υπόλοιπα ήταν του Ακρωτηρίου, του Σκάρου, του Αγίου Νικολάου στην Οία και του Εμπορείου. Δημιουργήθηκε το 1580, ενώ η Σαντορίνη ήταν υπό τουρκική κυριαρχία ήδη από το 1566. Ωστόσο, τα τυπολογικά και μορφολογικά του χαρακτηριστικά ακολουθούν τα ενετικά πρότυπα. Η αρχαιότερη ιστορική μαρτυρία σχετικά με αυτό βρίσκεται στο έργο του M. Crucius, Turcograecia. Εκεί αναφέρεται ως Πύργος, Καινούργιος Πύργος, Καστέλλι Καινούργιου Πύργου, ή Καινουργιόμπουργο. Στην κορυφή του δέσποζε αρχικά πύργος , ο Γουλάς που γκρεμίστηκε για να χτιστεί η μονή του Αγίου Γεωργίου. Ακολουθούσε τον τύπο του οχυρού οικισμού με μεταγενέστερο περίβολο. Γύρω από τον πυρήνα, στο κέντρο του οποίου αρχικά υπήρχε πύργος και αργότερα εκκλησία, οργανώθηκε οχυρωματικός περίβολος από τους εξωτερικούς τοίχους των σπιτιών. Στο κέντρο του βρισκόταν η μικρή πλατεία, με τις εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου. Ένας λιθόστρωτος δρόμος χωρίζει το καστέλι από τα νεότερα κτίσματα του οικισμού. Μια ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα του Καστελλιού είναι

ότι ήταν χτισμένο πάνω σε μια σειρά από

υπόγειες στοές που χρησιμοποιούνταν σαν καταφύγια και δρόμοι διαφυγής σε περίπτωση που έπεφτε στα χέρια των εχθρών. Η είσοδος στο Καστέλλι γινόταν από ένα και μοναδικό σημείο, την Καστελόπορτα. Πάνω από αυτή προεξείχε τετράγωνο κτίσμα, ανοικτό στο κάτω μέρος του, από το οποίο μπορούσαν να ρίχνουν καυτό λάδι σε εισβολείς που προσπαθούσαν να παραβιάσουν την είσοδο. Το κτίσμα αυτό, το οποίο σήμερα δεν υπάρχει, το αποκαλούσαν πολεμίστρα ή φόνισσα. Η πλατεία που βρίσκεται μπροστά από την

20.

είσοδο του Καστελλιού, ονομαζόταν παλιά Υψηλός Καφενές, γιατί εκεί μαζεύονταν οι καλουπαξίδες, οι αριστοκράτες, δηλαδή, του χωριού και συζητούσαν. Σήμερα στην πλατεία υπάρχει το μνημείο των πεσόντων του χωριού στους πολέμους της περιόδου 1912 - 1921. Πιθανολογείται να ξεκίνησε πρώτα ως μοναστηριακό συγκρότημα γύρω από την εκκλησία της Παναγίας. Μέσα στο καστέλι του Πύργου, στην δυτική πλευρά του, βρίσκεται το Θεοτοκάκι ή Κοίμησις της Θεοτόκου, μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της Σαντορίνης, η οποία πιστεύεται ότι έχει κτιστεί τον 10ο αιώνα. Η σημερινή της μορφή είναι αποτέλεσμα πολλών προσθηκών που έχουν γίνει κατά καιρούς. Στο εσωτερικό της εκκλησίας υπάρχουν πολύτιμες εικόνες και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Η κύρια εικόνα της Κοιμήσεως εκλάπη το 1983. Σημαντική είναι και η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου, η οποία βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του Καστελιού. Χτίστηκε κατά την διάρκεια των ετών 1660 - 1661 και εκεί, την Μεγάλη Παρασκευή, γίνεται ο σημαντικότερος επιτάφιος του χωριού. Όπως και σε όλα τα άλλα Καστέλια της Σαντορίνης, έξω από το Καστέλι, πολύ κοντά στην είσοδο του, υπάρχει εκκλησία της Αγίας Θεοδοσίας. Όταν πέρασε ο κίνδυνος των πειρατικών επιδρομών, ο οικισμός επεκτάθηκε έξω από το κάστρο και είχε την ονομασία <Ξέπορτο>. Αυτό είχε ως συνέπεια τα εξωτερικά κτίρια που αποτελούσαν το «περιτείχισμα» να γίνουν πιο εξωστρεφή, αποκτώντας πόρτες, παράθυρα και μπαλκόνια, πολλά από τα οποία είχαν την μορφή στεγασμένων εξωστών, τα επονομαζόμενα ηλιακά. Ο έξω οικισμός άρχισε να αναπτύσσεται τον 18ο αι. με μία ακτινωτή λογική, καταλαμβάνοντας κυρίως τη νότια πλευρά του λόφου, λόγω προσανατολισμού. Η έλλειψη χώρου και πόρων συνάμα με το πρόσφατο παρελθόν της πειρατείας οδήγησε στη δημιουργία ενός πυκνοδομημένου ιστού με στενούς δρόμους που ακολουθούν τις υψομετρικές καμπύλες, με ελάχιστα δημόσια πλατώματα και κτίσματα λαικού χαρακτήρα με αξιοσημείωτη στενοχωρία. Το βορειοδυτικό μέρος του οικισμού κατέλαβαν τα οινοπαρασκευαστήρια γνωστά και ως κάναβες, γιατί οι συνθήκες υγρασίας και οι δυνατοί άνεμοι στο κομμάτι αυτό αποτελούν ιδανικές συνθήκες για το στάδιο της παρασκευής του κρασιού. Εκεί που σταματούσε η

εικόνα-8 | Διάγραμμα πολεοδομικής εξέλιξης του Πύργου

21.

οικιστική ανάπτυξη άρχιζε ο «κάμπος», οι εκτάσεις ,δηλαδή, στις οποίες καλλιεργούσαν τα αμπέλια, τη τομάτα, το σιτάρι και το λαθούρι. Η ενασχόληση των κατοίκων με το εμπόριο και τη ναυτιλία τον 19ο αι. έφερε οικονομική άνθηση και κατ΄επέκταση κοινωνικές αλλαγές. Αναδύθηκε μια νέα κοινωνική τάξη, αυτή των καπεταναίων που πλούτισαν από τη δραστηριότητά τους και έχτισαν μεγαλύτερες οικίες, γνωστές και ως αρχοντικά στο δυτικό κομμάτι του οικισμού , εκατέρωθεν της οδού που οδηγούσε στον πέρα Μύλο, στη δυτική είσοδο του οικισμού. Έως και πριν το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο υπάρχει αεροφωτογραφία του 1939 που μαρτυρά το όριο της οικιστικής επέκτασης. Στα δυτικά, απ όπου γινόταν και η είσοδος στον οικισμό, δικαιολογημένα η οικιστική ανάπτυξη είναι μεγάλη και τα αρχοντικά έφταναν μέχρι τον πέρα Μύλο. Στα νοτιοανατολικά η επέκταση είναι μικρότερη και χαρακτηρίζεται περισσότερο από λαικά κτίσματα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Ο σεισμός του 1956 κατέστρεψε μεγάλο αριθμό κτηρίων τόσο μέσα όσο και έξω από το Καστέλι. Έπειτα από κρατική χορηγία ο οικισμός επεκτάθηκε προς το νότο στο διάστημα 1956-1960 για να καλύψει τις ανάγκες των σεισμόλπηκτων. Η επέκταση έλαβε χώρα ακριβώς στη συνέχεια του παλαιού ιστού, αλλά με ορθοκανονικές πολεοδομικές χαράξεις και με κτήρια από σκυρόδεμα. Την ίδια περίοδο έγινε η χάραξη του νότιου περιφερειακού δρόμου που όρισε την προαναφερθείσα επέκταση. Εντούτις, υπάρχει μία απροσδιόριστη νησίδα κτηρίων χρονικά, που προσιδιάζουν τυπολογικά σε αυτά της μετασεισμικής επέκτασης, αλλά βρίσκονται κάτω από τον περιφερειακό δρόμο, δυτικά της ημικυκλικής πλατείας. Μετά το σεισμό και κατόπιν ιδιωτικής πρωτοβουλίας φαίνεται να

ανεγέρθηκαν και κάποιες πρόχειρες

ισόγειες οικείες, στο διάστημα 1960 -1970. Αυτές φέρουν σήμερα πολλές προσθήκες και απαντώνται στο δυτικό τμήμα του δρόμου που οδηγεί σήμερα στον Προφήτη Ηλία.Η αστική διάχυση των πρόσφατων δεκαετιών ακολούθησε την κατεύθυνση του δρόμου αυτού. Σήμερα, η νέα δόμηση, ξενοδοχειακών μονάδων κυρίως, εξελίσσεται στο βορειοδυτικό τμήμα του οικισμού και πάνω από την περιφερειακή οδό του 1990 εκμεταλλευόμενη την διάσημη θέα προς την πρωτεύουσα των Φηρών.

22.

23.

24.

2.2. ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ 2.2.1. Εισαγωγή

οικισμός του Πύργου διακρίνεται σε δύο πολύ διακριτές ενότητες, τον πρώτο ιστορικό πυρήνα που είναι το Καστέλλι και το υπόλοιπο τμήμα που αναπτύχθηκε σταδιακά γύρω από αυτό, και το οποίο αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας εργασίας. Το Καστέλλι, το οποίο προστατεύεται σήμερα ως θεσμοθετημένος αρχαιολογικός χώρος και ιστορικό διατηρητέο μνημείο σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία που θα αναλυθεί σε επόμενο κεφάλαιο, μελετήθηκε στα πλαίσια της γενικότερης διερεύνησης του δημοσίου χώρου του Πύργου, αναφορικά με ζητήματα εικόνας και λειτουργίας, χωρίς ωστόσο να γίνει περαιτέρω εμβάθυνση σε επίπεδο προτάσεων, λόγω του καθεστώτος προστασίας που το διέπει. Ωστόσο, θα ήταν αντιεπιστημονική και λάθος η παράλειψη του Καστελλιού από την επιτόπια καταγραφή, καθώς αποτελεί σε μεγάλο ποσοστό του ένα εξαιρετικό δείγμα του πρώτου παραδοσιακού ιστού του οικισμού και είναι ο πυρήνας της πολεοδομικής του εξέλιξης.

2.2.2. Στοιχεία του δημόσιου χώρου α. Δίκτυο δρόμων και μονοπατιών

ο χρονικό της πολεοδομικής εξέλιξης του Πύργου μέχρι τη μορφή που τον γνωρίζουμε σήμερα, έχει αποτυπωθεί άμεσα στο οδικό δίκτυο και το δίκτυο των μονοπατιών του. Ο οικισμός παρουσιάζει μια ανάπτυξη μη κεντροβαρική, η οποία με αφετηρία το Καστέλλι, συμπυκνώνεται στο νοτιοδυτικό και βορειοδυτικό τμήμα, όπως φαίνεται και στο χάρτη. Οι δρόμοι, ως ιεράρχηση και λειτουργία, ακολουθούν αυτή ακριβώς την εξέλιξη και για λόγους δομής της εργασίας όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μελετώνται χωριστά στο Καστέλλι και στο υπόλοιπο τμήμα του οικισμού. Ο μικρός οικισμός του Καστελλιού εγγράφεται σ’ ένα ακανόνιστο τραπεζοειδές περίγραμμα που ορίζεται από το συνεχές και συμπαγές μέτωπο των εξωτερικών τοίχων των σπιτιών. Η κίνηση μέσα και έξω από τον οικισμό γίνεται προφανώς πεζή και εξυπηρετείται από δύο δακτύλιους, οι οποίοι ενώνονται μεταξύ τους με κάθετα περάσματα. Ο πρώτος δακτύλιος, ο λεγόμενος “περίδρομος”, περιτρέχει εξωτερικά το τείχος του Καστελλιού, ενώ η είσοδος στον οικισμό γίνεται από μία μοναδική πύλη μέσω ενός “διαβατικού” ή αλλιώς “λότζιας”. Ο δεύτερος δακτύλιος βρίσκεται

στο εσωτερικό του οικισμού και από αυτόν ξεκινούν τεσσερις ακτινωτές διαδρομές, που οδηγούν στο κέντρο του. Πρόκειται για πεζόδρομους και σοκάκια που προορίζονταν μόνο για την κίνηση ανθρώπων και ζώων και σε πολλά σημεία, το πλάτος τους δεν ξεπερνά το ενάμιση μέτρο. Στην πρώτη ζώνη ανάπτυξης που είναι διακριτή κάτω από το Καστέλλι, ακολουθεί μία παρόμοια λογική με στενούς πεζόδρομους, οι οποίοι όμως δεν ακολουθούν κάποιο συγκεκριμένο σχεδιασμό, είναι δαιδαλώδεις και φιδογυριστοί και φαίνονται να περιβάλλουν οργανικά τα σύνθετα οικοδομικά τετράγωνα, στα οποία περισσότερο θα ταίριαζε ο όρος “νησίδες”, λόγω του ακανόνιστου σχήματός τους. Οι δρόμοι έχουν ένα πλάτος που ποικίλλει ανάλογα με το σημείο

εικόνα-9 | Αξονομετρική τομή του Πύργου (διαμήκης τομή του οικισμού στα ανατολικά αυτού)

25.

που βρίσκεσαι γιατί ορίζονται από τις οικοδομικές

σημείο και μετά για την κυκλοφορία αυτοκινήτου. Έτσι,

νησίδες, ενώ έχουν άτυπες διαπλατύνσεις μπροστά

γίνεται φανερό ότι έχει τροποποιηθεί η αρχική τους

από τις εισόδους των κατοικιών ή σε σταυροδρόμια

λειτουργία και έχουν αποκτήσει έναν διττό χαρακτήρα,

και σημαντικούς κόμβους, όπως είναι η είσοδος του

ο οποίος συνίσταται στο πεζοδρομημένο τους στενό

Καστελλιού. Στη φάση αυτή της ανάπτυξης ανήκουν

κομμάτι που ξεκινάει από το Καστέλλι και το κομμάτι

και οι δύο δρόμοι που αποτελούσαν τις εισόδους του

που αποτελεί στην ουσία μια τοπική οδό βατή από

οικισμού όταν αυτός ξεκίνησε να αναπτύσσεται έξω

αυτοκίνητο.

από το Καστέλλι και αφού είχε περάσει ο φόβος των πειρατικών επιδρομών. Πρόκειται για τις δύο οδούς

Στη συνέχεια, γίνεται φανερή και μια δεύτερη ζώνη, η

που ξεκινούν από την Καστελόπορτα, αναπτύσσονται

οποία έχει ως πάνω όριο το “πέταλο” που σχηματίζεται

αρχικά χωρίς κάποια ιδιαίτερη χάραξη όπως οι

από τους δύο δρόμους που αναφέρθηκαν πιο πάνω

υπόλοιποι δρόμοι που ανήκουν σε αυτή τη ζώνη

και ορίζουν το ιστορικό κομμάτι του οικισμού και

και έπειτα ακολουθούν ο καθένας διαφορετική

κάτω όριο την επαρχιακή οδό Πύργου Καλλίστης

κατεύθυνση, ο ένας νότια και ο άλλος βορειοδυτικά,

– Προφήτη Ηλία, μία κεντρική αρτηρία διπλής

ενώ φαίνεται ότι έχουν υποστεί διαπλάτυνση από ένα

κυκλοφορίας η οποία κατευθύνεται βορειοδυτικά

26. εικόνα-10 | Χάρτης οδικού δικτύου και στάθμευσης

27.

εικόνα-11 | Φωτογραφία ανώνημς οδού δυτικά του Πύργου

προς τα Φηρά, βόρεια μέσω μιας κάθετης στροφής

κινήσεων αυτοκινήτων, δίκυκλων και τουριστικών

προς το Καμάρι και το αεροδρόμιο, και νότια προς

λεωφορείων. Τέλος, στα πραγματικά όρια του οικισμού

το Εμπορείο και την Περίσσα. Η λεωφόρος αυτή έχει

συναντάμε την περιφερειακή οδό η κατασκευή της

έναν καθαρά υπερτοπικό χαρακτήρα, είναι τελείως

οποίας χρονολογείται τα τελευταία χρόνια και έγινε

άλλης κλίμακας σε σχέση με το οδικό δίκτυο του

για την κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση. Πρόκειται

ιστορικού πυρήνα και συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό

για δρόμο μεγάλου πλάτους και διπλής κυκλοφορίας εικόνα-12 | (ναός του Χριστού στο βάθος)

28. εικόνα-13 | Χάρτης δημόσιου χώρου

29.

ο οποίος συνδέεται με έμμεσο και μη ξεκάθαρο

τρόπο βορειοδυτικά και νότια με την επαρχιακή οδό Πύργου Καλλίστης – Προφήτη Ηλία, προκειμένου να ολοκληρωθεί ο γύρος του οικισμού.

β. Στάθμευση

ο οδικό δίκτυο του Πύργου αναπτύσσεται ως επί το πλείστον οργανικά όπως είδαμε και πιο

πάνω, σε στενούς κλιμακωτούς δρόμους, λόγω του οχυρωματικού

χαρακτήρα

και

της

υψομετρικής

διαφοράς του λόφου πάνω στον οποίο είναι χτισμένος. Για το λόγο αυτό, σε ένα μεγάλο του κομμάτι δεν είναι (ευτυχώς) προσβάσιμος από οχήματα, το οποίο σε συνδυασμό με την έλλειψη οργανωμένων και σαφώς οριοθετημένων χώρων στάθμευσης δημιουργεί το

εικόνα-14 | Τυπική διαδρομή πεζών εντός του οικισμού

φαινόμενο της συστηματικής παρόδιας στάθμευσης σε πεζοδρομημένες τοπικές οδούς στις παρυφές του ιστορικού πυρήνα του οικισμού, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι κάτοικοι της πρώτης και της δεύτερης ζώνης ανάπτυξης κάτω από το Καστέλλι. Ταυτόχρονα, λόγω του υπερτοπικού χαρακτήρα της επαρχιακής οδού Πύργου Καλλίστης – Μονής Προφήτου Ηλία, η οποία συγκεντρώνει στις παρυφές της χρήσεις εμπορίου, αναψυχής και τουριστικές χρήσεις και διέρχεται μπροστά από το κομβικό σημείο της κεντρικής πλατείας από την οποία ξεκινούν οι διαδρομές πεζών προς το Καστέλλι, υπάρχει συχνή στάση τουριστικών λεωφορείων και έντονη περιοδική στάθμευση ενοικιαζόμενων οχημάτων και δικύκλων κατά μήκος της. Οι οργανωμένοι χώροι στάθμευσης στον οικισμό αυτή τη στιγμή είναι δύο, ο ένας βρίσκεται εικόνα-15α | Στάθμευση οχημάτων μόνιμων κατοίκων του Πύργου εντός του οικισμού εικόνα-15β | Στάθμευση οχημάτων κοντά στην επαρχιακή οδό Πύργου Καλλίστης και Προφ. Ηλία (στην νοτιοανατολική περιφέρεια του Πύργου)

30.

επί της προαναφερθείσας λεωφόρου στο τμήμα της με κατεύθυνση προς τα Φηρά, ενώ ο άλλος είναι πιο διευρυμένος σε έκταση για να μπορεί να εξυπηρετεί και τα τουριστικά λεωφορεία και βρίσκεται νότια, στο σημείο συνάντησής της με τον περιφερειακό. Παρόλα αυτά, στην τρίτη κυρίως ζώνη του οικισμού, δηλαδή από το δρόμο διπλής κυκλοφορίας και κάτω, είναι συχνή η εικόνα της άτυπης στάθμευσης σε κενούς χώρους ή οικόπεδα χωρίς χρήση, με αποτέλεσμα την κατάληψη ζωτικού δημόσιου χώρου.

2.2.3. Υλικότητα δρόμων

το ιστορικό κομμάτι του οικισμού, οι δρόμοι εξυπηρετούσαν την κίνηση ανθώπων και ζώων, καθώς και τη συλλογή του πολύτιμου νερού της βροχής. Βασικά χαρακτηριστικά τους είναι η ποικιλομορφία της γεωμετρίας τους, η επιμελημένη κατασκευή και ο έλεγχος της ροής των υδάτων ώστε αυτά να καταλήγουν στις στέρνες των σπιτιών. Ως προς τα υλικά των δρόμων, έχουν σωθεί σε αρκετά σημεία του παραδοσιακού πολεοδομικού ιστού αυθεντικές επιφάνειες οι οποίες είναι λιθόστρωτες, κατασκευασμένες με την παραδοσιακή τεχνική του “πλακωτού”, στην οποία χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά ντόπιοι μαύροι ηφαιστειογενείς λίθοι, ισομεγέθεις, καλά σφηνωμένοι μεταξύ τους και σε μεγάλη πυκνότητα.

Περιγραφή της τεχνικής του “πλακωτού” :

πληρώνεται στη συνέχεια με μικρότερους μαύρους λίθους τοποθετημένους τυχαία, αλλά με σταθερή πυκνότητα και γερά σφηνωμένους μεταξύ τους. Το λιθόστρωτο αποκτά ενιαία και επίπεδη επιφάνεια με τη βοήθεια ενός καδρονιού το οποίο ο τεχνίτης εφαρμόζει πάνω στις πέτρες και χτυπά δυνατά με σφυρί, ώστε να πάρουν οι πέτρες την τελική τους θέση. Οι αρμοί είναι όσο το δυνατόν στενότεροι και γεμίζουν απλά με βρεγμένο χώμα,, ενώ στο τέλος σφραγίζονται με ψαμίθι, λεπτόκοκκη δηλαδή άμμο που συλλέγεται από τις παρειές των χειμάρρων και η τελική επιφάνεια σκουπίζεται καλά. Εν τέλει, με την πάροδο του χρόνου και την ανάπτυξη ήπιας βλάστησης στο χωμάτινο υπόβαθρο η κατασκευή γίνεται πιο ανθεκτική και δεμένη. Παρόλα αυτά, σήμερα στον Πύργο συναντάμε και μια νέα μορφή λιθόστρωτου, η οποία σε ζητήματα εικόνας προσπαθεί να μιμηθεί την παραδοσιακή κατασκευή (με όποιες, λίγες ή περισσότερες αστοχίες επιφέρει αυτό), διαφοροποιείται όμως τελείως ως προς τον τρόπο υλοποίησης με το σκεπτικό ότι η αντοχή του πρέπει πλέον να είναι μεγαλύτερη λόγω των αυξημένων φορτίων που δέχεται. Τα στάδια κατασκευής που ακολουθούνται είναι τα εξής: Πάνω σε χωμάτινη επιφάνεια καλά ισοπεδωμένη, στρώνεται υπόβαση από οπλισμένο σκυρόδεμα, πάχους 10εκ. και τοποθετούνται “κολυμβητά” οι μαύροι ηφαιστειογενείς λίθοι πάνω σε μια δεύτερη στρώση σκυροδέματος, όσο είναι ακόμα νωπή. Στη συνέχεια, οι αρμοί γεμίζονται με λεπτόρρευστο τσιμεντοκονίαμα, το λεγόμενο αριάνι, ενώ στις πιο προσεγμένες κατασκευές χρησιμοποιείται επιπλέον ψιλή άμμος – ψαμίθι που ζυμώνεται με τσιμέντο. Στο τέλος οι πέτρες καθαρίζονται με νερό υπό πίεση.

και την αποστράγγιση των υδάτων. Η κατασκευή του πλακωτού αρχίζει με την τοποθέτηση των οδηγών, ή, αλλιώς “καδένων”, που αποτελούνται από μία σειρά

Μια άλλη παραδοσιακή τεχνική που έδινε ιδιαίτερη αίγλη στο χώρο όπου κατασκευάζονταν και έχει καταγραφεί κυρίως στις αυλές εκκλησιών, είναι εκείνη του βοτσαλωτού δαπέδου. Υπάρχουν δύο τύποι βοτσαλωτών δαπέδων: το πλακωτό και το καρφωτό, το όνομα των οποίων οφείλεται στη διεύθυνση με την οποία τοποθετούνται τα βότσαλα (οι πέτρες). Έτσι, στην μεν πρώτη περίπτωση τα βότσαλα τοποθετούνται με τη μεγάλη τους επίπεδη επιφάνεια παράλληλα με το

από πέτρες μεσαίου μεγέθους οι οποίες χωρίζουν την επιφάνεια του δαπέδου σε λωρίδες. Οι οδηγοί είναι ένας ή περισσότεροι, ανάλογα με το πλάτος του δαπέδου και καθορίζουν τις κλίσεις του. Το δάπεδο

έδαφος, ενώ στη δεύτερη τοποθετούνται με το μεγάλο τους άξονα κατακόρυφο. Τα πλακωτά βοτσαλωτά δάπεδα τα συναντάμε κατά κανόνα σε ιδιωτικές αυλές και αποτελούνται από απλά γεωμετρικά σχέδια,

Οι λίθοι έχουν έντεχνα πελεκημένη την ορατή πλευρά ώστε να είναι επίπεδη, ενώ το πίσω μέρος είναι σφηνοειδές για να εμπήγεται η πέτρα στέρεα στην καλά πατημένη χωμάτινη επιφάνεια μιας ή περισσότερων στρώσεων, που αποτελούν το υπόστρωμα, γεγονός που, μεταξύ άλλων, διευκολύνει

31.

ενώ τα καρφωτά διακοσμούν τον προαύλιο χώρο

Συχνά, σε σημεία όπου το παλιό αυθεντικό

εκκλησιών και είναι διακοσμημένα. Η μόνη διαφορά

λιθόστρωτο μπορεί να έχει καταστραφεί, συναντάμε την

του τρόπου εφαρμογής της παλιάς τεχνικής από τη

χρήση σκυροδέματος, το οποίο τοποθετείται άτεχνα

σημερινή, είναι ο τρόπος προμήθειας των βότσαλων.

με τη μορφή μπαλωμάτων στο δρόμο, αλλοιώνοντας

Παλιότερα, συλλέγονταν από την παραλία ενώ, σήμερα

την παραδοσιακή μορφή. Σε άλλες περιπτώσεις, είτε

πωλούνται στο εμπόριο αφού η ελεύθερη συλλογή

επειδή η βλάβη του “πλακωτού” ήταν εκτεταμένη, είτε

τους απαγορεύεται.

επειδή δεν υπήρχε καν λιθόστρωτο, γίνεται επίστρωση

εικόνα-16α | Υλικότητες δημοσίου χώρου

ΑΥΘΕΝΤΙΚΟ ΛΙΘΟΣΤΡΩΤΟ (πλακωτό)

ΝΕΟΤΕΡΟ ΛΙΘΟΣΤΡΩΤΟ (“κολυμβητό” με οδηγούς)

ΣΚΥΡΟΣΤΡΩΤΟ

ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΟΣ & ΛΙΘΟΣΤΡΩΣΗΣ

32.

σκυροδέματος με κύρια χαρακτηριστικά την αδρή υφή και το φαιό χρώμα. Μια τρίτη περίπτωση είναι η χρήση πατητής τσιμεντοκονίας στους ίδιους χρωματισμούς, η οποία ωστόσο διαθέτει μια φυσική γυαλάδα και έχει τη μορφή λείας επιφάνειας, που είναι αρκετά ξένη με την αυθεντική. Τέλος, υπάρχουν και οι ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι που περιορίζονται στη λεωφόρο διπλής κυκλοφορίας και τον περιφερειακό, οι οποίοι αναφέρθηκαν προηγουμένως. εικόνα-16β | Υλικότητες δημοσίου χώρου ΠΑΤΗΤΗ ΤΣΙΜΕΝΤΟΚΟΝΙΑ

ΑΣΦΑΛΤΟΣ

εικόνα-16γ | Μέθοδος κατασκευής πλακωτού οδοστρώματος (φωτογραφία: Κλαίρη Παλυβού-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΣΕ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ)

33.

εικόνα-17 | Πλατεία Αγ. Νικολάου (νότια περιφέρεια του Καστελιού)

2.2.4. Πλατείες-πλατώματα

Πύργος Καλλίστης αποτελεί έναν παραδοσιακό οικισμό οχυρωματικού χαρακτήρα. Για το λόγο αυτό είναι εσωστρεφής, πυκνά δομημένος. Στο παρελθόν, τα στοιχεία αυτά δεν ευνόησαν μεγάλους ελεύθερους χώρους και πλατείες, με αποτέλεσμα τα δημόσια κέντρα να περιοριστούν στις διαπλατύνσεις των κοινόχρηστων δρόμων, στις αυλές των εκκλησιών και στις λότζιες (διαβατικά) που βρίσκονται στο Καστέλλι. Στους μεταγενέστερους χρόνους (κυρίως μετά το σεισμό του 1956) δημιουργήθηκαν τα ελάχιστα πλατώματα και οι πλατείες που συναντώνται σήμερα, ενώ κάποια άλλα σημεία που είχαν ακριβώς αυτόν τον ρόλο παλαιότερα, έχουν αλλάξει χαρακτήρα.

2.2.5. Σκάλες

όγω του ιδιαίτερου αναγλύφου του εδάφους πάνω στο οποίο έχει χτιστεί ο Πύργος, πολλοί δρόμοι είναι κλιμακωτοί, περιλαμβάνουν δηλαδή αναβαθμούς και πλατύσκαλα ευρείου φάρδους. Στην παραδοσιακή τους αυθεντική μορφή, τα σκαλοπάτια

κατασκευάζονταν από ηφαιστειογενείς λίθους με λαξευτές τις δύο εμφανείς όψεις. Οι πέτρες των ακμών των αναβαθμών πακτώνονταν στέρεα στο έδαφος, ώστε να αντέχουν στις πιέσεις του υποκείμενου εδάφους και να συγκρατούν το υλικό της επίστρωσης των πατημάτων, που συνήθως κατασκευάζονταν με πλακωτό. Η καλή τους διατήρηση, ακόμη και εκεί που υπάρχει εγκατάλειψη και βλάστηση, αποδεικνύει την αποτελεσματικότητα της κατασκευής τους. Σε καιρούς οικονομικής ευμάρειας χρησιμοποιούνταν ως υλικό και το λευκό μάρμαρο, ιδιαίτερα σε μεγάλα δημόσια έργα, όπως οι κλιμακωτές οδοί που συνέδεεαν τους οικισμούς με τα λιμάνια. Στην άκρη κάθε αναβαθμού τοποθετούνταν ως κράσπεδα τμήματα μαρμάρων τετραγωνικής διατομής 20x20εκ. και κυμαινόμενου μήκους 100 με 120εκ., ή μεγαλύτερες ηφαιστειογενείς πέτρες μήκους 40-50εκ.Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η διαδρομή που συνέδεε τον Πύργο με το λιμανάκι του, τον όρμο του Αθηνιού και γινόταν παλιότερα αποκλειστικά με τα ζώα. Σήμερα, ο ίδιος δρόμος έχει μετατραπεί σε μια ασφαλτοστρωμένη λεωφόρο διπλής κυκλοφορίας, την επαρχιακή οδό Πύργου – Αθηνιού. Στις σύγχρονες κατασκευές κλιμακωτών δρόμων

34.

εικόνα-18 | Κλιμακωτή οδός (φωτογραφία: Nelly’s Σαντορίνη1925-1930)

που υπάρχουν στον οικισμό, η χωμάτινη επίχωση

άλλους μικρότερους και διαφορετικών χρωματισμών,

έχει αντικατασταθεί από οπλισμένο σκυρόδεμα και,

το οποίο δίνει ένα ανομοιόμορφο αποτέλεσμα,

κατά συνέπεια δεν ασκούνται πλάγιες ωθήσεις στις

ή, απουσιάζουν εντελώς και η επίστρωση των

ακμές των σκαλοπατιών, με αποτέλεσμα οι μεγάλες

σκαλοπατιών γίνεται από σκυρόδεμα ή τσιμεντοκονία.

ηφαιστειογενείς πέτρες που τις όριζαν να είναι, από

Στην πρώτη εκδοχή, οι ακμές ασβεστώνονται για

κατασκευαστική άποψη, άχρηστες. Οι λίθοι αυτοί

λόγους σήμανσης του τέλους των πατημάτων, ενώ στη

είναι ωστόσο απαραίτητοι για αισθητικούς λόγους,

δεύτερη είτε χρησιμοποιούνται ακρυλικά χρώματα για

ως τελείωμα των πλατύσκαλων, ενώ, αν απουσιάζουν

τον ίδιο λόγο, τα οποία όμως γυαλίζουν υπερβολικά,

μπορεί να προκληθεί οπτική σύγχυση και να θέσει

είτε δεν υπάρχει καν η οριοθέτηση των άκρων, το

σε κίνδυνο τους διερχόμενους από αυτά. Σε διάφορα

οποίο είναι όχι μόνο άστοχο μορφολογικά, αλλά και

σημεία στον Πύργο, οι λίθοι αυτοί αντικαθίστανται με

επικίνδυνο.

εικόνα-19

εικόνα-20

35.

2.2.6. Αστικός εξοπλισμός

χαρακτηρίζονταν από το ιδιότυπο καθεστώς της διπλής ιδιοκτησίας: ένα δρομάκι που αποτελεί τμήμα

αλαιότερα, οι κάτοικοι του Πύργου έφεραν τη συλλογική ευθύνη της διαχείρισης και

συντήρησης

του

δημόσιου

χώρου,

τον

του δημόσιου, κοινόχρηστου χώρου διέρχεται κάτω ακριβώς από μία ιδιωτική κατοικία, η οποία το στεγάζει,

οποίο

δημιουργώντας έναν καινούριο, προστατευμένο χώρο

αντιλαμβάνονταν ως φυσική προέκταση των σπιτιών

για όλους. Πολλές φορές, στους εγκάρσιους τοίχους

τους. Έτσι, ο αστικός εξοπλισμός δεν διέφερε από

που ορίζουν τα διαβατικά, βρίσκονται οι είσοδοι των

αυτόν του ιδιωτικού χώρου και αποτελούνταν από

υπερκείμενων κατοικιών. Φαίνεται, ότι τα σημεία που

πεζούλες που χρησίμευαν ως καθίσματα, ποικίλες

συναντάμε διαβατικά στον Πύργο είναι κάθε άλλο

κατασκευές μικρής κλίμακας σχετικές με τη διαχείριση

παρά τυχαία. Αρχικά, βρίσκονται όλα στον ιστορικό

των υδάτων και μικρά κηπάρια με χαμηλή φύτευση. Τα

πυρήνα του οικισμού, ένα εξ’ αυτών αποτελεί τη μία και

κηπάρια αυτά ήταν οριοθετημένα με χαμηλό πέτρινο στηθαίο, ή με μια απλή σειρά από πέτρες επιχρισμένες και ασβεστωμένες και φιλοξενούσαν μικρά δέντρα, καλλωπιστικά

φυτά,

κάκτους

και

άλλα

ποώδη,

που άντεχαν την ανομβρία του νησιού. Σήμερα, η ύπαρξη νέων αναγκών έχει διευρύνει την έννοια του αστικού εξοπλισμού, ο οποίος εκτός από τους κάδους απορριμάτων και ανακύκλωσης περιλαμβάνει και διαφημιστικές πινακίδες και επιγραφές, των οποίων η χωροθέτηση μέσα στα πλαίσια ενός παραδοσιακού οικισμού είναι, συχνά, δύσκολη.

2.2.7. Διαβατικά (λότζιες)

μοναδική είσοδο στο Καστέλλι και πρέπει να έκλεινε στα χρόνια των πειρατικών επιδρομών με μεγάλη ξύλινη πόρτα, ένα δεύτερο βρίσκεται μέσα στον εσωτερικό δακτύλιο και ένα τρίτο στον περίδρομο. Η θέση τους σε εκείνα τα σημεία εξυπηρετούσε, μεταξύ άλλων, την εξοικονόμηση πολύτιμου χώρου για την κατοικία, τη διευκολύνση της κυκλοφορίας και την ομαλή λειτουργία του δημόσιου χώρου και ανταποκρινόταν στον οχυρωματικό χαρακτήρα του Καστελλιού. Επίσης, διαβατικά παρατηρούμε σήμερα και σε κομβικές θέσεις, όπως η κατάληξη του δρόμου που αποτελούσε την είσοδο του οικισμού από το νότο, στην πλατεία μπροστά από την Καστελλόπορτα, ή, ακόμα, στην

ρόκειται για τους ημιυπαίθριους χώρους που στεγάζονταν με ημικυλινδρικό θόλο και

εικόνα-21

αρχή μικρών δρόμων που οδηγούσαν στο εσωτερικό οικοδομικών τετραγώνων και εξυπηρετούσαν τις

36.

\ατοικίες που είχαν είσοδο εκεί. Σε κάθε περίπτωση, η ύπαρξή τους προσδίδει μια διαφορετική ποιότητα στο δημόσιο χώρο και η λειτουργία τους διαπνέεται από πολλές αρχιτεκτονικές αρετές.

2.2.8. Αξιόλογα μέτωπα δρόμων

κτός από όλα τα παραπάνω μεμονωμένα στοιχεία του δημόσιου χώρου, είναι σημαντικό να

αναφέρουμε τα αξιόλογα μέτωπα δρόμων, μέτωπα που αποτελούνται από κτήρια διαφόρων τυπολογιών και αυθεντικών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών, τα οποία μας δίνουν, σε συνδυασμό με το οδικό δίκτυο, μια ολοκληρωμένη εικόνα της μορφής του ιστορικού πολεοδομικού ιστού. Με την περιττή διευκρίνιση ότι τα το συνολικό ανάπτυγμα του Καστελλιού θεωρείται εξαιρετικά αξιόλογο, ως τέτοια, χαρακτηρίζονται κάποια από τα μέτωπα των οικοδομικών νησίδων στην πρώτη ζώνη ανάπτυξης περιμετρικά από το Καστέλλι, και, ιδιαίτερα στο βόρειο και βορειοδυτικό τμήμα. Στο βόρειο τμήμα, που είναι το μέρος στο οποίο αναπτύχθηκαν τα εργαστήρια παραγωγής κρασιού (οι λεγόμενες “κάναβες”), τα ενδιαφέροντα μέτωπα παρουσιάζουν μια διάταξη όγκων παράλληλη στην κλιτύ του λόφου, με την μεγάλη πλευρά παράλληλη δηλαδή ως προς τις υψομετρικές καμπύλες. Τα κτήρια είναι κατά σειρά διατεταγμένα το ένα πίσω από το άλλο με ενδιάμεσα τις αυλές τους από τις οποίες γίνεται η είσοδος, και δεν είναι πάντα ορατές από τον δρόμο λόγω των υψηλών μαντρότοιχων. Πρόκειται για

εικόνα-21 | Αστικός εξοπλισμός εικόνα-22 | Οικία του 1877- ο γλυπτός διάκοσμος φέρει ως επιγραφή το έτος κατασκευής της οικίας

37.

εικόνα-23 | Αρχοντική οικία

κτήρια ισόγεια ή, το πολύ, διώροφα, αρκετά από τα

συνίστανται τα αξιόλογα αναπτύγματα είναι, κατά

οποία ανήκουν στην τυπολογία της κάναβας και έχουν

κύριο λόγο, κτήρια κατοικίας, διατάσσονται κάθετα

μέτωπο ενιαίο ως προς το δρόμο. Στο βορειοδυτικό τμήμα, τα κτήρια από τα οποία εικόνα-24

στην κλιτύ με την αυλή και την είσοδό τους μετωπικά και τον κύριο όγκο του κτίσματος στο πίσω μέρος

38.

του οικοπέδου. Αρκετά από αυτά είναι μάλιστα υπόσκαφα, τα οποία μένουν να αναλυθούν παρακάτω. Ανάμεσα σε αυτά, βρίσκουμε και κτίσματα που έχουν ερημώσει και είναι σε ερειπιώδη κατάσταση, κρίνονται

εικόνα-25 | Οικίες περιφερειακά του Καστελιού

εικόνα-26 | Περιφέρεια του Καστελιού (αριστερά ναός της Αγ. Θεοδωσίας)

ωστόσο σημαντικά ως προς την τεχνογνωσία και τα υλικά κατασκευής τους και τον τρόπο με τον οποίο συμπληρώνουν οργανικά τον παραδοσιακό πολεοδομικό ιστό.

39.

2.2.9. Συνολική αξιολόγηση δημόσιου χώρου Αξιόλογα σημεία Λειτουργικά: Ο δημόσιος χώρος του Πύργου, με κυρίαρχο το Καστέλλι και την πρώτη ζώνη κατοίκησης γύρω από αυτό, έχει κάποιες βασικές λειτουργικές αρετές, όπως ο συνεκτικός πολεοδομικός ιστός που χαρακτηρίζεται από συμπαγή οικοδομικά τετράγωνα με λίγα κενά και συνεχή αξιόλογα μέτωπα κτισμένα πάνω στην οικοδομική γραμμή και, σε κάποιες περιπτώσεις, σε υποχώρηση από αυτή. Αυτή ακριβώς η δομή του οικισμού που συμπυκνώνεται γύρω από τον ιστορικό πυρήνα, έχει συμβάλλει στη διάσωση ενός ιδιαίτερου δικτύου δρόμων και μονοπατιών που μπορεί να φαίνεται εκ πρώτης όψεως δαιδαλώδες, ωστόσο είναι χαρακτηριστικό των παραδοσιακών οικισμών οχυρωματικού χαρακτήρα των Κυκλάδων και δημιουργεί ενδιαφέρουσες πορείες. Από το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο του οικισμού με έμφαση στο Καστέλλι, απουσιάζει ο όρος “πλατεία” με την έννοια που τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα και ως ελεύθεροι δημόσιοι χώροι, ή, αλλιώς πλατώματα, νοούνται οι μικρές διαπλατύνσεις των κοινόχρηστων δρόμων, οι αυλές των εκκλησιών και οι σκεπαστές λότζιες (τα γνωστά μας διαβατικά). Τέτοια σημεία αυθεντικής αρχιτεκτονικής ταυτότητας έχουν σωθεί αρκετά μέσα στο παλιό τμήμα του οικισμού, κάποια από τα οποία μάλιστα διαθέτουν το πλεονέκτημα καταπληκτικής θέας, όπως για παράδειγμα η είσοδος του Καστελλιού. Εικόνα: Οι πορείες του οικισμού διέρχονται μέσα από καλά διατηρημένα στοιχεία του δημόσιου χώρου όπως η ρούγα και τα διαβατικά και προσφέρουν ποικίλλες οπτικές φυγές προς διάφορα σημεία. Επιπλέον, η αμφιθεατρική συγκρότηση του Πύργου σε συνδυασμό με το φυσικό ύψωμα πάνω στο οποίο είναι κτισμένος, τον καθιστούν, ορατό από μακριά με το Καστέλλι να δεσπόζει στην κορυφή. Την καλή εικόνα του οικισμού συμπληρώνουν τα αξιόλογα μέτωπα, που είναι ένας συνδυασμός κτισμάτων με αρχιτεκτονικές αρετές, διαφορετικών τυπολογιών, χρήσης και επιμέρους αρχιτεκτονικών στοιχείων (όπως για παράδειγμα τα παράθυρα και οι πόρτες), τα οποία ορίζουν μια ιδιαίτερη κορυφογραμμή και παράγουν ενδιαφέρουσες τομές στο δημόσιο χώρο, οι οποίες διακρίνονται από μια απίστευτη ποικιλία. Στα θετικά στοιχεία του οικισμού, είναι το γεγονός ότι

το δίκτυο των δρόμων και των μονοπατιών διατηρεί σε διάφορα τμήματα αναλλοίωτη τη μορφή του, δηλαδή το πλάτος του και τις αναλογίες του, αλλά και την εικόνα του, η οποία αφορά κατά βάση ζητήματα υλικότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα αυθεντικά λιθόστρωτα που έχουν σωθεί και κατασκευάζονταν με την τεχνική του “πλακωτού”, αποκλειστικά από ντόπιες, μαύρες, ηφαιστειακές πέτρες. Ένα άλλο παράδειγμα είναι επίσης τα βοτσαλωτά δάπεδα, πλακωτά ή καρφωτά, ανάλογα με τον άξονα τοποθέτησης των βοτσάλων (με τη μεγάλη ή τη μικρή πλευρά παράλληλη στο έδαφος), τα οποία συναντάμε συνήθως σε αυλές εκκλησιών.

Προβλήματα Λειτουργικά: Στον ιστορικό πυρήνα του οικισμού, το Καστέλλι, βασικό λειτουργικό ζήτημα είναι οι μεγαλύτερες πλατείες και τα πλατώματα, τα οποία ουδεμία σχέση έχουν με τις άτυπες διευρύνσεις του δημόσιου χώρου που είναι στοιχεία αυθεντικά της παραδοσιακής δομής του Πύργου. Οι πλατείες αυτές οφείλουν τη δημιουργία τους στο σεισμό του 1956, τον οποίο ακολούθησαν μαζικές κατεδαφίσεις ετοιμόρροπων κτηρίων, κατά τη διάρκεια των οποίων τα υλικά που προέκυπταν από τις καθαιρέσεις των πάνω ορόφων χρησιμοποιήθηκαν ως επίχωση των ισογείων και τα ερείπια σφραγίστηκαν, αφήνοντας έτσι κενά στο δημόσιο χώρο. Εδώ, είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι η εν λόγω διαπλάτυνση του κοινόχρηστου χώρου μέσα στο Καστέλλι είναι αρκετά λειτουργική και εξυπηρετεί καλύτερα τις σύγχρονες ανάγκες. Ωστόσο, θέτει το ζήτημα της πιστότητας και της αυθεντικότητας του δημόσιου χώρου και, κατ’ επέκταση, της διατήρησης ή μη της ιδιαίτερης οχυρωματικής και αμυντικής λογικής του πολεοδομικού ιστού. Την ίδια στιγμή, στο υπόλοιπο τμήμα του οικισμού, υπάρχουν πλατείες ανενεργές οι οποίες δεν επιτελούν καν το ρόλο τους, όπως η πλατεία δίπλα στο κοινοτικό ιατρείο, η οποία βρίσκεται σε μια υψομετρική διαφορά 3μέτρων περίπου από το δρόμο του “Ποταμού”. Κατά συνέπεια, σήμερα, ενώ υπάρχουν ελεύθεροι ή εν δυνάμει ελεύθεροι δημόσιοι χώροι, είναι αναξιοποίητοι, ενώ στερούνται και επαρκούς αστικού εξοπλισμού όπως κάδοι, καθιστικά και στέγαστρα. Ένα άλλο πρόβλημα, αν και σημειακό, είναι η ασυνέχεια του πολεοδομικού ιστού, που παρατηρείται κυρίως στη ζώνη κάτω από το Καστέλι, στο κομμάτι του ιστορικού πυρήνα που είχε πληγεί σημαντικά από

40.

εικόνα-27 | Πλατεία

το σεισμό και έχει ορισμένα ερείπια μέσα σε κατά τ’ άλλα, λειτουργικά οικοδομικά τετράγωνα. Τα ερείπια αυτά, αν και λίγα, δυσχεραίνουν τη γενική αντίληψη για τη δομή του οικισμού, δημιουργώντας ασυνέχειες και αμηχανίες, ενώ σε κάποια σημεία κρίνονται και επικίνδυνα. Ταυτόχρονα, παρατηρείται εισχώρηση της βλάστησης, η οποία καταλαμβάνει τους ελεύθερους κενούς χώρους όπου τα κτήρια έχουν καταρρεύσει ή ερειπωθεί. Στη συνέχεια, υπάρχει το θέμα της προβληματικής διαχείρισης των απορριμάτων η οποία εντοπίζεται στο σύνολο του Πύργου και έγκειται στην άτοπη τοποθέτηση κάδων πολύ κοντά στην είσοδο του Καστελιού, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα καταστήματα εστίασης που βρίσκονται γύρω από αυτό, ενώ το άδειασμα και η μετακίνηση των σκουπιδιών εκτός του οικισμού γίνεται με μικρή συχνότητα και μόνο από γαιδούρια. Το μεγαλύτερο όμως άλυτο ζήτημα του Πύργου είναι το θέμα της στάθμευσης. Μόνιμη ή περιοδική, η στάθμευση συγκεντρώνεται στην είσοδο του “Ποταμού”, μία ζώνη με πολλά καταστήματα εστίασης,

εμπόριο και υπηρεσίες, σημείο από το οποίο διέρχεται η επαρχιακή οδός Πύργου Καλλίστης- Προφήτη Ηλία και ξεκινούν τα σηματοδοτημένα μονοπάτια προς το Καστέλλι, ένα άτυπο δηλαδή κέντρο του οικισμού. Εκεί ακριβώς σταθμεύουν καθημερινά τα τουριστικά πούλμαν για να αφήσουν τουρίστες, παρκάρουν τα ενοικιαζόμενα δίκυκλα και οι γουρούνες προκειμένου οι επισκέπτες να συνεχίσουν πεζοί προς το Καστέλι και το ιστορικό κομμάτι του οικισμού (εφόσον από τον “Ποταμό” και πάνω δεν εισέρχεται όχημα) και παρκάρουν τα οχήματα τροφοδοσίας, με αποτέλεσμα την όχληση και το συνωστισμό. Η στάθμευση ωστόσο είναι ανεξέλεγκτη και ανοργάνωτη και σε άλλα σημεία του οικισμού που αποτελούν ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους (πχ. Οικόπεδα χωρίς χρήση και πεζόδρομους), με συνέπεια την κατάληψη ζωτικού δημόσιου χώρου, κάνοντας φανερό έτσι ότι στη μετάλλαξή του, τον πιο βασικό ρόλο τον έχει παίξει το αυτοκίνητο.

Εικόνα: Την εικόνα του οικισμού προσβάλλουν σε ορισμένα σημεία η κακή και ελλιπώς συντηρημένη

41.

εικόνα-28 | “Ποταμός” - μία από τις κεντρικές οδούς του οικισμού

οδοποιία και οι ασύμβατες επεμβάσεις ως προς τα

με συνέπεια ένα άστοχο, σε κάθε περίπτωση,

υλικά, των δρόμων και των μονοπατιών. Αρκετοί

αποτέλεσμα.

πλακόστρωτοι δρόμοι έχουν καλυφθεί από πάνω με σκυρόδεμα ακόμη και αν δεν πρόκειται να παραλάβουν κίνηση οχημάτων, ενώ χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κακή ερμηνεία της παραδοσιακής τεχνικής του πλακωτού. Στη δεύτερη περίπτωση, οι λίθοι

Επιπλέον,

αισθητική

αλλοίωση

προκαλούν

τα

υπέργεια δίκτυα ηλεκτρισμού και οι εξωτερικές μονάδες κλιματισμού, ενώ σοβαρά προβλήματα έχει δημιουργήσει και η επανειλημμένη εκσκαφή αγωγών και φρεατίων για την εγκατάσταση υπόγειων δικτύων

τοποθετούνται αραιά και φαίνεται να “κολυμπούν”

κοινής ωφελείας. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών,

μέσα στο υπόστρωμα από σκυρόδεμα και αν δεν

το σκάμμα συμπληρώνεται συνήθως με σκυρόδεμα

καθαριστούν

ή κακότεχνα λιθόστρωτα, με αποτέλεσμα τα γνωστά

σωστά

φαίνονται

λερωμένοι,

ενώ

χρησιμοποιούνται υλικά διαφορετικών χρωματισμών

“μπαλώματα”.

42. εικόνα-29 | Χάρτης φυσικού & ανθρωπογενούς περιβάλλοντος

43.

2.3. TA ΚΤΙΣΜΑΤΑ

ποικίλλουν ανάλογα με τη χρήση. Ο όγκος είναι ένα

2.3.1. Γενικα Χαρακτηριστικά

σκάλες στις αυλές, τις καμινάδες και τις παραθύρες

καθαρό πρίσμα με μόνη προεξοχή τις εξωτερικές

οικισμός είναι πυκνοδομημένος και συνιστά ένα ιδιόμορφο, αλλά ομοιογενές οικιστικό

σύμπλεγμα.

στο δώμα . Το ύψος ξεκινά από 3 μέτρα αλλά μπορεί να φθάνει και τα 9 μέτρα. Όσον αφορά στη λειτουργική διάρθρωση, η παράταξη των χώρων τόσο κατά πλάτος όσο και καθ ύψος και η μεταξύ τους επικοινωνία, είναι

- Tα κτήρια εξαιτίας της έντονης κλίσης τους εδάφους διατάσσονται σε ομόκεντρες ζώνες, με τον επιμήκη άξονα κάθετο στις υψομετρικές καμπύλες. Αυτό έχει ως

ανάλογα των εκάστοτε αναγκών. Η διάταξη των κτηρίων, η διαπλοκή των όγκων

αποτέλεσμα το κτήριο να είναι στενομέτωπο προς το

και ο χρωματισμός τους δίνουν την εντύπωση της

δρόμο και συνήθως ισόγειο στα ανάντη και διώροφο

ομοιογένειας από μακριά και προσδίδουν στον οικισμό

ή τριώροφο στα κατάντη. Βέβαια δεν λείπουν και τα

τη γνωστή αρχιτεκτονική φυσιογνωμία που εντάσσεται

πλατυμέτωπα κτήρια.

στο

- Το σχήμα της κάτοψης είναι ορθογώνιο επιμήκες με πλάτος 3-4 μέτρα και μήκος 5- 6μέτρα. Κάποιες φορές βέβαια τείνει στο τετράγωνο. Σπάνια απαντάται σχήμα κάτοψης Γ το οποίο συχνά είναι αποτέλεσμα προσθήκης όγκου σε προυπάρχον κτίσμα. -Για την εξοικονόμηση

πόρων και χώρων τα

κτήρια εισχωρούν σε μεγάλο βάθος κάτω από τη γη και οι όγκοι των κτισμάτων

αλληλοδιείσδύουν

δημιουργώντας προστατευμένα μικροκλίματα. Οι ημιυπαίθριοι, τα στεγασμένα περάσματα, οι στοές, συνιστούν ενδιάμεσους ζωτικούς χώρους. - Ο όγκος τους και η λειτουργική τους διάρθρωση

ευρύτερο

πλαίσιο

της

αρχιτεκτονικής

της

Σαντορίνης. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη ποικιλία τύπων και μορφών κτηρίων αν επιχειρήσει κανείς να προβεί σε τυπολογική διάκριση, η οποία μάλιστα είναι εμφαν ής κατά ενότητες μέσα στον οικισμό. Στην κορυφή του λόφου ξεχωρίζει μία πρώτη ενότητα, αυτή του Κάστρου με τα ψηλά οχυρωματικού χαρακτήρα κτίσματα. Έξω από το συμπαγές τείχος που αυτά ορίζουν και μέχρι την κατωφέρεια του λόφου αναπτύσσονται βαθμιδωτά και σε μεγάλη πυκνότητα μικρότερα κτίσματα με μεταξύ τους παρόμοια στοιχεία αρχιτεκτονικού χαρακτήρα. Στο κάτω νότιο τμήμα του οικισμού, πλησίον των σύγχρονων οδικών αρτηριών και κατά μήκος αυτών παρατηρείται αστική διάχυση νεότερων κτισμάτων.

44. εικόνα-30 | Χάρτης δομημένου περιβάλλοντος σε σχέση με το έδαφος

45.

2.3.2. Τυπολογικά

ία πρώτη διάκριση των κτηρίων μπορεί να γίνει βάσει της σχέσης που αυτά έχουν με το έδαφος.

Έτσι, προκύπτουν τα χτιστά, σπίτια δηλαδή που βρίσκονται εξ ολοκλήρου πάνω από το έδαφος, τα ημίχτιστα όπου μέρος της κατασκευής είναι κτιστό (συνήθως από εκεί που γίνετι η προσπέλαση) και το υπόλοιπο μέρος είναι κάτω από το έδαφος και τα υπόσκαφα στα οποία όλο το κτίσμα είναι κάτω από το έδαφος εκτός από την πρόσοψη η οποία συμπληρώνεται με κτιστό τοίχο που φέρει τα απαραίτητα ανοίγματα.

-Τα χτιστά είναι κατασκευές εξ ολοκλήρου υπέργειες. Είναι θολοσκέπαστα, και έχουν έναν ή δύο ορόφους και σπανιότερα τρεις όπως συμβαίνει στην περίπτωση των κτισμάτων του Καστελλιού. Ο πρώτος όροφος είναι προσπελάσιμος μέσω κτιστής κλίμακας που βρίσκεται στην αυλή. Τα κτίσματα αυτά εξωτερικά καλύπτονται συνήθως με δώμα στο οποίο υπάρχει χαρακτηριστική απόληξη για την έξοδο σε αυτό μέσω εσωτερικής μικρής κλίμακας.

-Τα ημίκτιστα είναι κτίσματα που έχουν το κτιστό τους μέρος από την πλευρά της εισόδου και το υποσκαφο από την τυφλή εσωτερική πλευρά.

-Τα υπόσκαφα κτίσματα είναι η πρωτόγονη μορφή του θηραικού σπιτιού σκαμένα σε κισσηρόβραχο. Αυτή τη συνθήκη την επέβαλαν λόγοι οικονομικοί αλλά και η έλλειψη εξελιγμένων μέσων κατασκευής. Ο απλούστερος και πιο διαδεδομένος τύπος αυτων των λαικών κατοικιών είναι ένας θολοσκέπαστος ορθογώνιος χώρος που χωρίζεται σε δύο άνισα τμήματα από εγκάρσιο τοίχο, τη σάλα και στο βάθος το υπνοδωμάτιο. Το αποχωρητήριο και το μαγειρίο βρισκόταν συνήθως στην αυλή. Η μονάδα αυτή κάποιες φορές επαναλαμβάνεται κατά παράταξη με μικρότερο πλάτος για τη δημιουργία χώρων βοηθητικών. Μόνο η πρόσοψή τους είναι εμφανής και αυτό συμβαίνει στα κατάντη. Η χρήση, το περιβάλλον εγκατάστασης, το σχήμα της κάτοψης, ο όγκος του κτηρίου, η θέση της αυλής και τα διακοσμητικά στοιχεία αποτελούν τα κριτήρια της τυπολογικής διάκρισης που ακολουθεί.

εικόνα-31 | Σχέσεις κτισμάτων με το κεκλιμένο έδαφος του Πύργου

46.

εικόνα-32 | Σκαρίφημα ημίκτιστου κτίσματος

εικόνα-33 | Σκαρίφημα υπόσκαφου κτίσματος εικόνα-34 | Υπόσκαφο (αριστερό κτίσμα) - Ημίκτιστο (κτίσμα στα δεξιά της φωτογραφίας)

47.

Αρχοντόσπιτο: Τα αρχοντόσπιτα όπως και τα λαικά ή

Τυπολογία:

αστικά σπίτια βρίσκονται στις κεντρικές περιοχές των

- Υπόσκαφα

οικισμών και χρονολογικά ανήκουν στον 19ο αιώνα,

- Λαϊκά

καθώς κατασκευάστηκαν με την οικονομική άνθηση

- Αστικά

που προήλθε από τη ναυτιλιακή δραστηριότητα και

- Νεοκλασικά

σύμφωνα με το ρεύμα του νεοκλασσικισμού.

- Αρχοντικά

Έχουν

- Καστρόσπιτα

ένα

επιβλητικό

μονολιθικό

όγκο

με

συμμετρικές μνημειακές προσόψεις και ο πρόγονός

- Κάναβες

τους φαίνεται να είναι τα σπίτια που απαντώνται

- Θόλοι αρωγής

στα Καστέλια και προήλθαν από τους Λατίνους σε

- Νεότερα Εκκλησίες

συνδυασμό μα τα ντόπια αστικά σπίτια. Καστρόσπιτο: Τα καστρόσπιτα στην περίμετρο του Καστελιού χρονολογούνται τον 16ο αι., γύρω στα 1580μ. Χ και προσδίδουν οχυρωματικό χαρακτήρα

Κάναβα: Η κάναβα στην παρούσα εργασία δε

στον

μελετάται ως βοηθητικός χώρος του αγροτικού σπιτιου

διαφορά που προκύπτει απο τη θέση τους (έως και 5

αλλά ως ανεξάρτητος τύπος. Αποτελεί το παραδοσιακό

μέτρα) και εκτείνονται σε τρία πατώματα. Το κατώτερο

οινοπαρασκευαστήριο του σαντορινιού σπιτιού . Τα

χρησιμεύει για τον σταβλισμό των ζώων και έχει

κτίσματα αυτά βρίσκονται στις παρυφές του οικισμού

καθαρά αμυντικό χαρακτήρα, ενώ η καθαυτό οικεία

και εξωτερικά ξεχωρίζουν από την χαρακτηριστική

καλύπτει τους δύο ορόφους. Αξιοσημείωτο είναι ότι

τοξωτή δίφυλλη πόρτα. Πίσω από αυτή βρίσκονται

στο ανώτερο επίπεδο υπάρχουν δύο ανοιχτοί χώροι,

οι μακρόστενοι χώροι παρασκευής και αποθήκευσης

μία αυλή προς το εσωτερικό του Καστελιού και ένας

του κρασιού. Στο βάθος του μακρόστενου κεντρικού

λιακός προς τα έξω.

χώρου βρίσκεται ο ληνός , ενώ στα πλάγια υπάρχουν μικρότεροι ληνοί αλλά και αποθήκες με βαρέλια κρασιού.

19ο αι. όταν ο οικισμός άρχισε να αναπτύσσεται εκτός Κάστρου, στο επονομαζόμενο <Ξέπορτο>. Έχουν περιορισμένο ελεύθερο χώρο και ακανόνιστο σχήμα εξαιτίας της αλληλοδιείσδυσης των όγκων . Ξεχωρίζουν τους

Εκμεταλλεύονται

την

υψομετρική

Νεοκλασικό: Ο κλασικισμός ήρθε περισσότερο να συμπληρώσει επιφανεικά τα χαρακτηριστικά των αρχοντόσπιτων, τον 19ο αι. χωρίς ουσιαστικά να

Λαικά σπίτια. Αυτά κατασκευάστηκαν τον 18ο και

για

οικισμό.

επινοητικούς

τρόπους

εξοικονόμησης

λειτουργικών χώρων και προσπελασιμότητας στα διάφορα επίπεδα και έχουν λιγοστά ανοίγματα. Το έντονο φως, ο δυνατός αέρας και η έλλειψη επαρκούς ξυλείας δεν επιτρέπουν την κατασκευή μεγάλων κουφωμάτων. Το εσωτερικό των χώρων έχει αρκετές

αλλάξει η λειτουργική διάρθρωση. Χαρακτηριστικές είναι οι νεοκλασικές πορτοσιές. Θόλος

Αρωγής:

Το

1956

θεωρείται

κομβική

ημερομηνία εξαιτίας του σεισμού γι αυτό και τα κτήρια που οικοδομήθηκαν με το σεισμό έως και το 1960 ύστερα από το πρόγραμμα που συστάθηκε υπό κρατική αιγίδα και είναι γνωστά με την ονομασία θόλοι αρωγής. Εντοπίζονται στο νότιο και νοτιοδυτικό τμήμα του οικισμού σε χαρακτηριστικές πολεοδομικές χαράξεις και εμφανίζουν μια ομοιογένεια λόγω κάποιων χαρακτηριστικών τυποποίησης. Ένα από αυτά

υποδιαιρέσεις και συμπληρωματικά προστίθενται κι

είναι ο δίδυμος πυρήνας τους, δηλαδή δύο επιμήκεις

άλλα δωμάτια κατά παράταξη.

ορθογώνιοι θολοσκέπαστοι χώροι. Οι δίδυμοι θόλοι

Αστικό σπίτι: Μοιάζουν με τα λαικά σπίτα και κατασκευάστηκαν την ίδια περίοδο ή λίγο αργότερα από αυτά, με τη διαφορά ότι η

όψη τους έχει

είναι πάντοτε εμφανείς στην όψη αλλά όχι στο δώμα, το οποίο έχει σε ορισμένες περιπτώσεις ορθογωνική απόληξη.

συμμετρική διάταξη. Η πόρτα βρίσκεται στο κέντρο

Τον Ιούλιο του 1956 ισχυροί τεκτονικοί σεισμοί

κσι εκατέρωθεν της δύο παράθυρα. Επιμελημένα

έπληξαν τη θήρα με αποτέλεσμα το ένα τέτρτο

υπέρθυρα κλπ. Συχνά δέχεται συμπληρωματικούς

του

χώρους σε παράλληλη επάυξηση ή σε διατάξεις που

τελείως.

σχηματίζουν γωνία.

σεισμοπαθών του νησιου ανέλαβε η Υπηρεσία

ικοδομικού Το

της

έργο

πλούτου της

να

αχρηστευτεί

αποκατάστασης

των

48. εικόνα 35 | Χάρτης τυπολογίας κτηρίων

49.

εικόνα 36 | Καστρόσπιτο

εικόνα 37 | Αρχοντόσπιτο ή αρχοντικό

εικόνα 38 | Αστικό κτίσμα

Οικισμου του Υπουργείου Συγκοινωνιών και Δημόσιων έργων που για την επί τόπου οργάνωση της οικοδομήσεως ίδρυσε το γραφείο οικισμού Θήρας. Σε ιδιαίτερο τμήμα του γραφείου αυτού ανατέθηκε η σύνταξη των απαραίτητων πολεοδομικών και αρχιτεκτονικών μελετών, βάση γενικών κατευθύνσεων που θα έδινε η Διεύθυνση Πολεοδομικών Μελετών της Υπηρεσίας του Οικισμού. H ανοικοδόμηση του νησιου χωρίστηκε σε δύο φάσεις. Η πρώτη περιλάμβανε τη στέγαση των σεισμοπαθών, την ανέγερση ή επισκευή σχολικών κτηρίων και την επισκευή Ιερών Ναών. Στη δεύτερη φάση δημιουργήθηκαν κοινοτικά κέντρα στους νέους οικισμούς, ανεγέρθηκαν δημόσια

κτήρια και διαμορφώθηκαν οι ζώνες τουριστικιού ενδιαφέροντος. Το πρόγραμμα της στέγασης των σεισμόπληκτων πραγματοποιήθηκε τόσο μέσα στους υφιστάμενους οικισμούς με τη μορφή επισκευών και ανακατασκευών κτηρίων ύστερα από χρηματική αρωγή, όσο και στις επεκτάσεις παλαιών οικισμών ή σε καινούργιους οικισμούς με τη μορφή ανοικοδόμησης τυποποιημένων συγκροτημάτων. Στην περίπτωση του Πύργου απαλλοτριώθηκαν εκτάσεις στο νότιο και νοτιοδυτικό τμήμα του οικισμού σε οικόπεδα που κληρώθηκαν στους δικαιούχους, που ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν τα σχέδια τύπων πυρήνων κατοικίας που είχαν μελετηθεί από την

50.

Υπηρεσία. Το πρόγραμμα εκμεταλλεύτηκε τα ντόπια υλικά , την κίσσηρη, τη θηραική γη, την πέτρα και την άμμο και περιόρισε την εισαγωγή ξένων υλικών στα απολύτως απαραίτητα, δηλαδή το τσιμέντο, το σίδηρο και την ξυλεία. Παράλληλα , το πρόγραμμα επεδίωξε την τυποποίηση και προκατασκευλη των οικοδομικών στοιχείων, ώστε να επιτευχθεί μείωση του κόστους, απλοποίηση της επί τόπου εργασίας και αύξηση της ταχύτητας εκτελέσεως. Το βασικό εν λόγω οικοδομικό υλικό αποτέλεσαν οι τυποποιημένοι κισσηρολιθοι από εργοστάσιο που συστάθηκε αποκλειστικά για το σκοπό αυτό. library.tee.gr. >> σε άλλη θέση

της. Συνήθως οι εκκλησίες ενσωματώνουν στοιχεία παραδοσιακής νησιώτικης αρχιτεκτονικής. Εξωτερικά επικρατεί η αυστηρή γεωμετρική έκφραση των όγκων

Εκκλησίες: Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική στον οικισμό όπως και σε όλες τις Κυκλάδες ποικίλλει και εξαρτάται από την χρονολογία κατασκευής εικόνα 39 | Θόλος αρωγής

εικόνα 40 | Εκκλησία του Χριστού

51.

όπως συμβαίνει και στα υπόλοιπα κτήρια και η γενικά λιτή διαμόρφωση. Βέβαια, η κατασκευή είναι πολύ πιο επιμελημένη και η διακοσμητική διάθεση εντονότερη. Στον Πύγο οι εκκλησίες χρονολογούνται από το 14ο αιώνα η πιο παλιά, πολλές χρονολογούνται τον 16οαι και αρκετές τον 17ο και 18αι.

εικόνα 41 | Αρχοντική οικία

εικόνα 42 | Αρχοντόσπιτο με ενετικές επιρροές

εικόνα 43 | Λαϊκή οικία

Νέα δόμηση: Νεότερα θεωρούνται όσα οικοδομήθηκαν μετά το 1960 έως και σήμερα. Σε αυτά, δεν περιλαμβανονται όσα κτιστηκαν την περίοδο 1956-1960 μεσα στο κρατικό μετασεισμικό πρόγραμμα. Τυπολογικα, είτε μιμουνται τους θόλους αρωγής, είτε ειναι προχειρες κατασκευέ χωρις καμία αρχιτεκτονική αξια και απαντώνται στο δυτικο μετωπο της επαρχιακής οδού Πυργου ΚαλιστηςΜονης Προφήτου Ηλία ή μεγαλα συγκροτηματα εκτός κλίμακας περιμετρικά του περιφερειακου του 1990. Νέα δόμηση εντός του νομοθετημένου ορίου του οικισμού λογω της προστασίας του ως αρχαιολογικος χώρος (βλ. Διαταγμα..κλπ) δεν επιτρέπεται διότι ο οικισμός συνεπώς τα νεότερα κτήρια απαντώνται στα όρια και εκτός του οικισμού. Όλα τα νεόδμητα είναι κτήρια που προορίζονται για ξενοδοχειακές μονάδες ή ήδη εξυπηρετούν αυτό το σκοπό. Συνεπώς η δομή και η διάρθρωσή τους τείνει σε κτηριακό συγκρότημα ερχόμενη σε αντίθεση με μια φυσική εξάπλωση του οικισμού από μεμονωμένες οικίες. Πρόκειται στην ουσία για μια διάχυση κτηριακών συγκροτημάτων που μάλιστα καταλαμβάνουν τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις που είναι αυτές που διαχρονικά συνιστούν το φυσικό όριο της οικιστικής συγκρότησης. Στο σημείο αυτό εμπίπτει ένα λειτουργικό πρόβλημα σχετικά με την εξυπηρέτησή τους από οχήματα η οποία οδηγεί αναπότρεπτα στη διάνοιξη νέων δρόμων και θέσεων στάθμευσης κάτι για το οποίο πρέπει να υπάρχει συνολική πρόβλεψη και όχι αυτό να γίνεται άκριτα και μεμονωμένα από τον εκάστοτε ιδιοκτήτη. Επιπλέον, η δόμησή τους από σύγχρονα υλικά και όχι από πέτρα μαζί με την παρερμηνεία της αυθεντικής τυπολογίας και την άκριτη απομίμηση μορφολογικών στοιχείων οδηγεί στην αισθητική αλλοίωση της εικόνας του οικισμού και στη σύγχυση του απισκέπτη περί αυθεντικότητας.

Συμπεράσματα Όπως προαναφέρθηκε, καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του οικισμού διαδραμάτισε η χρήση υλικών φυσικής προέλευσης, η εκμετάλλευση της γεωμετρίας του εδάφους, οι κλιματικές συνθήκες λόγω της γεωγραφικής θέσης του εικόνα 44 | Αστικό σπίτι

52. εικόνα 45 | Καστρόσπιτα περιφερειακά του καστελιού

νησιού και η ανάγκη προστασίας από τις επιδρομές πειρατών. Έτσι, στον οικισμό εντοπίζονται ενότητες που διαφέρουν, τόσο προς τη μορφή, όσο και προς τη λειτουργία. -Ο ιστορικός, διατηρητέος πυρήνας του οικισμού, το Καστέλλι, το οποίο βρίσκεται στην κορυφή του λόφου όπου αναπτύχθηκε ο Πύργος. Στην ενότητα αυτή απαντώνται τα Καστρόσπιτα με κύρια χαρακτηριστικά τους το μεγάλο ύψος και την έλλειψη αυλής στο ισόγειο, στοιχεία που σε συνδυασμό με τη χωροθέτησή τους κατά παράταξη προσδίδουν οχυρωματικό χαρακτήρα στην ενότητα αυτή. -Στο βόρειο τμήμα του οικισμού του Πύργου διαπιστώνεται η ύπαρξη οινοποπαρασκευαστηρίων, οι λεγόμενες κάναβες. Η ανάπτυξη τους στη θέση αυτή είναι απόρροια των κλιματικών συνθηκών που επικρατούν, αφού το ψυχρό κλίμα και η υγρασία ευνοούν την καλλιέργεια αμπελιών και την παραγωγή κρασιού. Ιδιαίτερα στη Βόρεια πλευρά αλλά και

ευνοϊκότερων

κλιματικών

συνθηκών

διαθέτει

πυκνή δόμηση και μεγαλύτερο αριθμό κατοικιών που με την πάροδο του χρόνου εμφανίζουν ολοένα και μεγαλύτερη επέκταση σε χαμηλότερα επίπεδα. Εξαιτίας της έντονης γεωμορφολογίας του εδάφους, σε

γενικότερα στον οικισμό αναγνωρίζονται κατοικίες

αυτό το τμήμα του οικισμού απαντώνται, υπόσκαφα,

που περιλαμβάνουν ληνούς, γεγονός που υποδηλώνει

ημκτιστα και χτιστά κτίσματα.

ότι η παραγωγή κρασιού ήταν μια από τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων. -Το

νότιο

τμήμα

εικόνα 46 | Θόλος αρωγής

του

οικισμού,

εξαιτίας

-Τα σύγχρονα κτίρια εντοπίζονται τόσο γύρω από τις οδικές αρτηρίες, όσο και στις επεκτάσεις του οικισμού

των

προς το νότο, σε αραιή διάταξη.

53.

2.3.3. Υλικά και τρόποι δόμησης Οι παραδοσιακοί χτίστες ήταν αναγκασμένοι ελλείψει τεχνολογικών μέσων και ποικιλίας υλικών - να προσαρμόσουν την κατοικία και τον οικισμό στα κλιματικά, τοπογραφικά και γενικότερα, περιβαλλοντικά δεδομένα του τόπου τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και με τη μέγιστη οικονομία δυνάμεων και πόρων, αξιοποιώντας τοπικά δομικά υλικά. Η περίσσια πέτρας και θηραικής γης καθόρισε τις οικοδομικές τεχνικές, τουτέστιν τη λιθοδομία και τη θολοδομία. Η θηραική γη αξιοποιήθηκε για τη δημιουργία θόλων, ενώ η κίσσηρη και η κόκκινη ελαφριά πέτρα χρησιμοποιηθηκαν στις ποδιές και στα πρέκια των ανοιγμάτων. Η μαύρη πέτρα που ήταν βαριά και σκληρή χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή των φέροντων τοίχων.

1.Οριζόντια φέροντα στοιχεία

κοκκινόμαυρου ή κατάμαυρου και βρίσκεται σπαρμένη σε όλη την έκταση του νησιού. Το κονίαμα που χρησιμοποιείται στις τοιχοποιίες, αποτελείται από θηραική γη, ασβέστη και νερό.

3.Επιφάνειες Χρωματισμοί: Κατά παράδοση οι εξωτερικές επιφάνειες των κτισμάτων δεν ήταν λευκές αλλά είχαν το χρώμα του τελικού τους επιχρίσματος, δηλαδή το χρώμα της θηραικής γης. Οι έντονοι χρωματισμοί αποτελούν μία μεταγενέστερη τάση που άρχισε να εφαρμόζεται στα αρχοντικα σπίτια και στη συνέχεια επηρέασε τα λαικά. Πρόκειται για φυσικές χρωστικές που τις προσέθεταν στο τελευταίο χέρι του ασβέστη και προέρχονταν από την εκμετάλλευση των ηφαιστειακών πετρωμάτων του νησιού. ( Κ.Παλυβού, Πρακτικός Οδηγός, το παράδειγμα του Πύργου Καλλίστης, σελ. 108) Το λευκό λοιπόν χρώμα δεν ίσχυε παραδοσιακά εικόνα 47 | Καστρόσπιτο

Θόλοι: Η γεφύρωση του ανοίγματος γίνεται με θόλο η οποία είναι επιθυμητή αρκετά εξαιτίας του μεγάλου ύψους που προσδίδει στο χώρο αυξάνοντας τον περιορισμένο όγκο του σπιτιού και βοηθώντας στο κατάλληλο αερισμό και φωτισμό του. Οι θόλοι γεφυρώνουν έως και 4,5 μέτρα άνοιγμα. Οι θόλοι κατασκευάζονται είτε από ελαφρείς ηφαιστιογενείς λίθους και θηραικοκονίαμα, είτε από κισσηρομπετόν, δηλαδή θηραική γη, ασβέστη, κίσσηρη και νερό. Ο θόλος άλλοτε είναι ορατός στην όψη και άλλοτε κρύβεται πίσω από τοίχο με οριζόντια απόληξη. Αυτό σχετίζεται συνήθως με το αν το κτίσμα είναι αγροτικό ή επιτηδευμένο αστικό που προσπαθεί να μιμηθεί πρότυπα από άλλα νησιά του Αιγαίου με μορφολογικά στοιχεία νησιώτικου κλασικισμού. Στην πρώτη περίπτωση ο θόλος είναι εμφανής στην πρόσοψη και στη δεύτερη όχι. Στον Πύργο επειδή δεν έχουμε να κάνουμε με αγροτικό χώρο η πλειοψηφία των κτηρίων έχει σαν πέμπτη όψη δώμα βατό, Ωστόσο, έχει επικρατήσει ο θόλος ως μορφολογικό στοιχείο κυρίως σε κτίσματα νεότερα.

2.Κατακόρυφα φέροντα στοιχεία Τοίχοι: Οι τοίχοι έχουν μεγάλο πάχος ώστε να αντιμετωπίζουν τις πλάγιες ωθήσεις των θόλων και αποτελούνται από συμπαγή υλικά, όπως η πέτρα και το χώμα. Η πέτρα είναι ηφαιστειακή, χρώματος

εικόνα 48 | Καστρόσπιτο

54.

αλλά ήταν μια συνθήκη που επιβλήθηκε εξαιτίας μολυσματικών ασθενειών που είχαν εξαπλωθεί σε όλο τον ελλαδικό χώρο και που έγινε νόμος το 1938 από τον Μεταξά. Επιχρίσματα: Για τα επιχρίσματα χρησιμοποιούνταν κοσκινισμένη θηραική γη στην οποία προσέθεταν ασβέστη για να αποκτήσει υδραυλικές ιδιότητες, ώστε να είναι αδιαπέραστα και ανθεκτικα στις επιδράσεις του θαλασσινού νερού. Η προσθήκη άμμου δεν είναι απαραίτητη γιατί η θηραική γη έχει από μόνη της αρκετές διαβαθμίσεις όσον αφορά στο μέγεθος των κόκκων. Η εφαρμογή του επιχρίσματος γινόταν χωρίς οδηγούς με την τεχνική του <τριφτού> και με τις ακμές πάντα στρογγυλεμένες. Όταν ο λίθος εξείχε αρκετά σε σχέση με την επιφάνεια, τότε το επίχρισμα έσβηνε με πολύ έντεχνο τρόπο πάνω στο λίθο αφήνοντας ορατό ένα μικρό τμήμα του.

προεξέχοντα στοιχεία τους θόλους, τις καμινάδες, τις παραθύρες, τις κλίμακες και τα στηθαία η οποία εκφράζει τη λαική αρχιτεκτονική του νησιού. εικόνα 49

εικόνα 50

4.Συμπληρωματικά στοιχεία Κλίμακες: Η εξωτερική κλίμακα που οδηγεί στον όροφο ή στο δώμα αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο του θηραικού σπιτιού. Είχε έντονα γλυπτικό χαρακτήρα εξαιτίας των καμπυλωμένων της ακμών, ήταν στενή και είχε πάντοτε τη μία της πλευρά σε επαφή με τοίχο και την άλλη ελεύθερη, χωρίς στηθαίο. Η κατασκευή της ήταν από αργολιθοδομή και τα πατήματα αποτελούνταν από ένα ή δύο λαξευμένους λίθους, από μάρμαρο ή πορόλιθο. Επίσης κάποιες φορές η κατασκευή της ήταν συμπαγής αλλά το σύνηθες ήταν να φέρεται από τοξωτή κατασκευή που δημιουργούσε θολωτό χώρο κάτω από αυτή. Καμινάδες: Παραδοσιακά η καμινάδα ήταν λιθόκτιστη και επιχρισμένη, σε ύψος τουλάχιστον 2,5 μέτρων πάνω από τη φούσκα της εστίας και εναρμονιζόταν με το δώμα όσον αφορά στην υφή, στα τελειώματα, στις αναλογίες και στο χρωματισμό. Ως προς τη μορφή εμφανίζει ποικιλία, αλλά με κυρίαρχη την τετράγωνη διατομή και έντονα καμπυλωμένες τις ακμές. Παραθύρες:

Οι παραθύρες ήταν κτιστές θολωτές

προεξοχές στο δώμα που στέγαζαν πόρτα ή παράθυρο προσανατολισμένα συνηθέστερα στο νότο. Όπως τα δώματα διατάσσονται κλιμακωτά στον οικισμό δημιουργούν μια έντονη γλυπτική σύνθεση με

εικόνα 51

55. εικόνα 52 | Εσωτερικό αστικής οικίας

εικόνα 54 | Λαϊκή οικία

εικόνα 53 | Ημίκτιστο κτίσμα

56. εικόνα 55 |Χάρτης αλλοιώσεων κτηρίων

57.

2.3.4. Αλλοιώσεις Στην παράγραφο αυτή ορίζεται ο βαθμός των αρχιτεκτονικών αλλοιώσεων που παρατηρούνται στα κτίσματα του οικισμού σε σχέση με τη παραδοσιακή θηραική μορφολογία. Οι αλλοιώσεις έχουν να κάνουν τόσο με τον όγκο συνολικά του κτηρίου όσο και με επιμέρους στοιχεία του, λειτουργικά και διακοσμητικά. Οι αλλοιώσεις θα μελετηθούν αναφορικά με: 1.

Το ύψος

τη γεωμετρία

το πάχος του επιχρίσματος

τα στηθαία

τους χρωματισμούς

τις πέργκολες

τα κουφώματα

τα μαντώματα

9. τα ακίνητα στοιχεία για τους σύγχρονους όρους διαβίωσης (ηλιακοί θερμοσίφωνες, κεραίες, κλιματιστικά, λαμπτήρες φωτισμού

Μεγάλες αλλοιώσεις υφίστανται στις περιπτώσεις που έχει αλλάξει η γεωμετρία του κτηρίου με πλαινες προσθήκες όγκων ή καθ ύψος και κάνουν το κτήριο να παρεκκλίνει από την παραδοσιακή τυπολογία. Το είδος αυτών των αλλοιώσεων είναι κρίσιμο γιατί δεν επηρεάζουν μόνο το κτήριο αλλά τη συνολική εικόνα του οικισμού. Αλλοιώσεις ανά κατηγορία Ύψος: Η προσθήκη όγκου καθ ύψος σε κτίσματα που παραδοσιακά ήταν ισόγεια ή διώροφα αλλοιώνει τόσο το ίδιο το κτήριο όσο και την εικόνα του οικισμού καθώς υπάρχει μία διαβάθμιση όσον αφορά στα ύψη μέσα στον οικισμό με τα ψηλότερα να απαντώνται σε συγκεκριμένη περιοχή αυτή του Καστελλιού. Γεωμετρία: Η προσθήκη πλευρικών διαμερισμάτων κυρίως για αποθηκευτικούς σκοπούς αλλοιώνει την ενότητα του κτηρίου και δίνει την εντύπωση μη ενταγμένων παραπηγμάτων. εικόνα 56

και διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με το βαθμό αναστρεψιμότητάς τους. Έτσι έχουμε: 1.

Καθόλου αλλοιώσεις

Μικρές αλλοιώσεις

Μέτριες αλλοιώσεις

Μεγάλες αλλοιώσεις

Βλ. Σχετικό πίνακα και επιμέρους παραδείγματα. Υπάρχουν κτίσματα στον οικισμό που δεν έχουν δεχθεί καμία αλλοίωση. Οι μικρές αλλοιώσεις σχετίζονται με τη χρήση κινητών και ακίνητων στοιχείων για την εξυπηρέτηση της διαβίωσης με σύγχρονους όρους, όπως ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, φωτιστικά και έπιπλα. Μεσαίες αλλοιώσεις παρατηρούνται σε κτίσματα που έχουν δεχθεί ενίσχυση του φέροντος οργανισμού. Μαρτυρία για αυτό αποτελεί το παχύ στρώμα σοβά που είναι διακριτό στα σημεία των ανοιγμάτων και κατ επέκταση η σχέση του πόρινου πλαισίου με το εξωτερικό επιχρισμα. Επιπλέον σε αυτή την κατηγορία ανήκουν κτήρια που έχουν αντικαταστήσει το συμπαγές στηθαίο με κιγλίδωμα, τα ξύλινα κουφώματα με αλουμινένια, έχουν πέργκολες στους εξώστες και ασύμβατους χρωματισμούς.

εικόνα 57

58. εικόνα 58

Επιχρίσματα: Τα σύγχρονα επιχρίσματα διαφέρουν σε σύσταση και μορφή από τα παλιά γιατί στη σύνθεσή τους κυριαρχεί το τσιμέντο. Για το λόγο αυτό δεν είναι συμβατα με τα ελαφριά και πορώδη θηραικά κονιάματα. Έχει διαπιστωθεί πως η χρήση τους σε παλιές τοιχοποιίες, παραδοσιακά επιχρισμένες, διαταράσσει την κυκλοφορία της υγρασίας με αποτέλεσμα να εμφανίζονται αστοχίες όπως αποκόλληση επιφανειακών στρώσεων.

εικόνα 59 | Προσθήκη ορόφου και βεράντας σε θόλο αρωγής

Στηθαία: Τα στηθαία ήταν λιθόχτιστα και είχαν καμπύλη ή γωνιώδη επίστεψη. Η επιφάνειά τους ήταν επιχρισμένη με ασβεστοκονίαμα που είχες ως βάση τη θηραική γη, όπως ακριβώς γινόταν και με το επίχρισμα των τοίχων, με αποτέλεσμα τα στηθαία να εντάσσονται αρμονικά στο κτήριο και να αποτελούν μαζί με αυτό μία αδιάσπαστη ενότητα. Η αντίκατάστασή τους σήμερα από κιγκλιδώματα ή στηθαία από νταμαρίσιους ανεπίχριστους λίθους δίνει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Χρωματισμοί: Σήμερα, η κυριαρχία του λευκού χρώματος έχει καταλυθεί τόσο από Προεδρικά Διατάγματα (βλ. ΦΕΚ 852Δ’/ 20-11-1991) όσο και από το Συμβούλιο Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος Θήρας, το Κεντρικό ΣΧΟΠ Αιγαίου και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο του Υπουργείου Πολιτισμού, τα οποία επιτρέπουν πλέον τη χρήση χρωμάτων. Ωστόσο, η ελευθερία σε αυτή την κατεύθυνση τείνει να δημιουργήσει ένα νέο καθεστώς το οποίο δε συνάδει με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του νησιού, καθώς ένα κτήριο με έντονο χρώμα δίπλα σε ένα κτήριο με ήπιο χρωματισμό διασπά την ενότητα του συνόλου του οικισμού. Η δε χρήση πλαστικών χρωμάτων έναντι των παραδοσιακών ασβεστοχρωμάτων δημιουργεί μία ξένη εποδερμίδα πάνω στο κτήριο που δεν μπορεί να απορροφήσει το πλούσιο χρωματικό φάσμα του φωτός και να αποδώσει χρώμα με διαφορετικές τονικότητες ανάλογα με την ώρα της ημέρας. Πέργκολες: Η έλλειψη ξυλείας δεν άφηνε το περιθώριο στους τεχνίτες για κατασκευή ξύλινων στοιχείων σκιασμού. Η προστασία από τον ήλιο επιτυγχανόταν κατά παράδοση από τους ημιυπάιθριους (λότζιες), από τα υπόσκαφα κτίσματα και από ανθεκτικά ενδημικά φυτά. Η προσθήκη σύγχρονων μεταλλικών ή ξύλινων στεγάστρων αλλοιώνει τους όγκους του κτηρίου καθιστώντας τους δυσανάγνωστους αλλά και τη λιτή εικόνα της κορυφογραμμής του οικισμού.

59.

εικόνα 61 | Ναός Αγ. Νικολάου πριν το σεισμό και σήμερα (2018)

Κουφώματα: Σήμερα τα περισσότερα κουφώματα παραθύρων έχουν αντικατασταθεί σε αρκετές περιπτώσεις με κουφώματα από αλουμινίο τόσο για λόγους ευκολίας όσο και για λόγους ενεργειακής αναβάθμισης παρά το γεγονός ότι το ξύλο επιδέχεται συντήρηση και η εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να επιτευχθεί με την αντικατάσταση και μόνο των υαλοπινάκων. Πέραν της μη συμβατότητας του υλικού, κάποιες φορές καταργούνται τα εσωτερικά παραθυρόφυλλα και αντικαθιστώνται είτε από εξωτερικά είτε από ρολά. εικόνα 62

Μαντώματα: Σήμερα έχει επικρατήσει η λανθασμένη εντύπωση ότι τα μαντώματα, δηλαδή τα ποριά που πλαισιώνουν τα ανοίγματα είναι ορατά. Αυτό δεν ίσχυε στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική σύμφωνα με την οποία αυτά ήταν πάντα επιχρισμένα για να απογεύγεται η συγκέντρωση υγρασίας εξαιτίας του μεγάλου πορώδους τους. Επίσης ότα αυτά μένουν ανεπίχριστα, το σκούρο χρώμα τους διασπά την ενότητα της ογκοπλασίας του κτηρίου.

60. εικόνα 63 | Χάρτης κατάστασης κτηρίων

61.

2.3.5. Κατάσταση διατήρησης Καλή ορίζεται η κατάσταση ενός κτίσματος όταν αυτό κρίνεται ασφαλές για κατοίκηση. Μέτρια κατάσταση θεωρείται όταν χρήζει το κτίσμα κάποιων επισκευών (συντήρηση στέγης, αντικατάσταση κουφωμάτων) και κακή όταν πλέον ο φέρων οργανισμός χρειάζεται ενίσχυση. Φυσικά, υπάρχει και η κατηγορία των ερειπίων, κτισμάτων δηλαδή που έχει καταρρεύσει η στέγη ή και ένα μέρος των τοίχων. Τα περισσότερα κτίσματα στον οικισμό διατηρούνται σε καλή κατάσταση.Ακολουθούν αυτά των οποίων η κατάσταση θεωρείται μέτρια. Ακόμη λιγότερα είναι αυτά με κακή κατάσταση. Ερείπια ειναι 4-5 κτίσματα, διάσπαρτα στο νότια τμήμα του παραδοσιακού ιστού και άλλα 6 κτίσματα στο βόρειο τμήμα του. Επίσης, εκατέρωθεν του περιμετρικού δρόμου του Καστελλιού, στα ανατολικά εντοπίζονται αρκετά κτίσματα σε

εικόνα 64

ερειπιώδη κατάσταση.

Προβλήματα (Λειτουργικά-Εικόνας) Η καλή κατάσταση της πλειοψηφίας των κτηρίων μαρτυρά ένα ζωντανό οικιστικό σύνολο που ολοένα εξελίσσεται. Μόνο το ανατολικό κομμάτι του οικισμού κάτω από το Καστέλι και ο περιμετρικός δρόμος κάτω από αυτό εμφανίζουν ανησυχητικό βαθμό εγκατάλειψης. Το γεγονός αυτό πιθανότατα σχετίζεται με την αδυναμία αποκατάστασης ερειπίων λόγω τρέχουσας νομοθεσίας. εικόνα 65

εικόνα 67

62.

εικόνα 68

2.3.6. Πέμπτη όψη

εικόνα 69

Η πέμπτη όψη των σαντορινιών σπιτιών, τουτέστιν το

δώμα,

χρησίμευε

παραδοσιακά

ως

χώρος

εποπτείας, εργασίας και κυρίως ως συλλέκτης νερού. Οι κατασκευές που απαντώνται στο δώμα είναι οι καμινάδες και οι παραθύρες. Σήμερα το δώμα εξυπηρετεί νέες χρηστικές ανάγκες που επιβάλλονται από τους σύγχρονους όρους κατοίκησης. Οι ανάγκες αυτές σχετίζονται με την ανάπαυση, τη θέαση και τις λειτουργικές ανάγκες του σπιτιού, γι αυτό και οι χώροι αυτοί εξοπλίζονται με έπιπλα, κλιματιστικά, κεραίες, ηλιακούς θερμοσίφωνες, πέργκολες και πισίνες. Ωστόσο, τα πρόσθετα αυτά στοιχεία τείνουν να αλλοιώσουν τη λιτή αισθητική των σπιτιών και του οικισμού στο σύνολό του. Τα κινητά αντικείμενα βέβαια, όπως ομπρέλες και καθιστικά δεν αποτελούν τόσο πρόβλημα όσο οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκατάστασεις και οι πέργκολες τα οποία αλλοιώνουν τη γεωμετρία του κτηρίου και τη φυσιογνωμία του παραδοσιακού κτίσματος.

63.

2.3.7. Σχέση κτισμένου/άκτιστου, ιδιωτικού/ δημόσιου -Σε πολεοδομικό επίπεδο στο σύνολο του οικισμού στην αναλογία μεταξύ κτισμένου χώρου και άκτιστου υπερτερεί ο κτισμένος. Αυτό οφείλεται στην πυκνή δόμηση, στους στενούς δρόμους και στα

λιγοστά

πλατώματα. Κατ΄ επέκταση ο ιδιωτικός χώρος στον οικισμό υπερτερεί του δημόσιου. -Εντός ιδιοκτησιών η αυλή προς το δρόμο αποτελεί απαραίτητο οργανικό στοιχείο του εν γένει θηραικού σπιτιού και προέκτασή του στον υπαίθριο χώρο. Παράλληλα, συνιστά μια ήπια μετάβαση από τον δημόσιο χώρο του δρόμου στον ιδιωτικό του σπιτιού μέσω της δίφυλλης ξύλινης αυλόπορτας. Η αυλή στις τρεις πλευρές έχει ψηλούς μαντρότοιχους και στην τέταρτη πλευρά της την όψη του σπιτιού, στοιχεία που της δίνουν χαρακτήρα ιδιωτικό σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η στάθμη της βρίσκεται πάντα ψηλότερα παό τη στάθμη του δρόμου. Στη αυλή βρίσκεται η στέρνα που συλλέγει τα βρόχινα νερά, το αποχωρητήριο και συχνά ο φούρνος. Χαρακτηριστικό μορφολογικό στοιχείο σε αυτή είναι η χτιστή σκάλα που οδηγεί στον όροφο. Η αυλή αποτελεί το δημόσιο χώρο του σπιτιού και σε αναλογία είναι συνήθως το 1:3 με 1:4 εκείνου.

εικόνα 70 | Οικία εντός καστελιού

2.3.8. Ιδιοκτησιακό καθεστώς Το ιδιοκτησιακό καθεστώς έιναι αρκετά ασαφές και αυτό οφείλεται στην ίδια του διάρθρωση του οικισμού. Επειδή τα κτήρια διεισδύουν το ένα στο άλλο και η αυλή του ενός μπορεί να ανήκει στο δώμα του άλλου δεν είναι ξεκάθαρο το τι ανήκει και σε ποιον γεγονός που δημιουργεί πρόβλημα στην εκμετάλλευση των εν λόγω ακινήτων διότι πρέπει να υπάρχει συγκατάθεση και από τις δύο πλευρές. Επιπλέον, επειδή ο οικισμός χρονολογείται από τον 15ο αιώνα πολλές φορές δεν υπάρχουν τίτλοι ιδιοκτησίας με σημερινούς όρους. Επίσης, κληρονομικά ζητήματα όπως στην περίπτωση των πολλών κληρονόμων δυσχεραίνουν την εκμετάλλευση, συντήρηση, αποκατάσταση και ενδεχομένως κύρηξη διατηρητέων των ακινήτων. Πρόβλημα συνιστά και η απουσία των κληρονόμων γεγονός που οφείλεται στη μετανάστευση που συντελέστηκε τη δεκαετία του ’50 προς τα αστικά κέντρα τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων αλλά και του σεισμού του 1956.

εικόνα 71 | Τομές σε δρόμους και κτίσματα (Πηγή: εργασία 5Α)

64.

2.3.9. Αξιόλογα κτήρια Αξιόλογα θεωρούνται κτήρια που διασώζουν αυθεντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, δεν έχουν υποστεί αλλοιώσεις και διατηρούνται σε σχετικά καλή κατάσταση. Δεν είναι πολύ σαφές το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους αλλά κάποια από αυτά ανήκουν στο δημόσιο και τα περισσότερα σε ιδιώτες. -Τα περισσότερα αξιόλογα βρίσκονται πάνω στους δύο κύριους δρόμους του οικισμού που οδηγούν στο Καστέλλι, έναν από τα δυτικά και έναν από τα νότια που αποτελούσαν κατά παράδοση και τις αντίστοιχες εισόδους. Εντοπίζονται τέσσερα κτήρια με μέτωπο πάνω στο δρόμο από τα δυτικά. Πρόκειται για αρχοντικά κτήρια, μεγάλου μεγέθους, με σχεδόν τετράγωνη κάτοψη και νεοκλασσικά διακοσμητικά στοιχεία. Άλλα πέντε κτήρια εντοπίζονται με μέτωπο πάνω στο δρόμο που εξυπηρετούσε την είσοδο του οικισμού από το νότο με χαρακτηριστικά ίδια με της προηγούμενης περίπτωσης, εκ των οποίων το ένα μάλιστα είναι το δημοτικό σχολείο και ένα διατηρητέο, αυτό της Άννας Ασίμη Γεωργαλή. Στο ίδιο μέτωπο εντοπίζονται ακόμα ένα λαικό σπίτι με αυλή πλησίον της εκκλησίας Αγίου Σαμψών και άλλα δύο με τρία πατώματα και τυπολογία καστρόσπιτου.

εικόνα 72 | Εκκλησία του Χριστού

-Στη γειτονιά της Αγίας Θεοδοσίας εντοπίζονται μερικά ακόμα αξιόλογα κτήρια. O Ζανός ή αλλιώς το σπίτι της οικογένειας Τσιβιδή και δύο ακόμη διώροφα αρχοντικά με σχεδόν τετράγωνη κάτοψη

-Στη γειτονιά με τα κτήρια που χτίστηκαν υπό

και μονολιθικό όγκο καθώς και ένα λαικό σε μέτρια

κρατική αιγίδα το

κατάσταση διατήρησης.

κοντά στην κυκλική πλατεία και άλλα δύο λίγο πιο

-Στο βόρειο τμήμα του οικισμού, κοντά στον Άγιο

1956 εντοπίζονται δύο κτήρια

νότια που φέρουν το καθένα τους τυπικούς δίδυμους

Χριστόφορο υπάρχουν πέντε όμοιες ιδιοκτησίες εν

θόλους με ορθογωνική απόληξη στο δώμα που

σειρά που διασώζουν αξιόλογα λαικά αρχιτεκτονικά

σχεδιάστηκαν εκείνη την εποχή για να στεγάσουν τους

στοιχεία.

σεισμόπληκτους.

65.

εικόνα 74 | Εκκλησία της Αγ. Θεοδωσίας

2.3. 10. Δημόσια ή δημοτικά κτηρια που αξιοποιουνται Εστία Πύργου:

Η Εστία του Πύργου βρίσκεται στο

δυτικό τμήμα του οικισμού και στεγάζει τον αντίστοιχο σύλλογο που ιδρύθηκε το 1949. Ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα σε όλους του τομείς του πολιτισμού και, παράλληλα, κοινωνική δράση. Ο Πύργος πρωτεύουσα του τέως Δήμου Καλλίστης μέχρι το 1912, είχε μία ακμάζουσα κοινωνία. Έτσι το παρελθόν ενίσχυσε την

οργάνωση ψυχαγωγικών και μορφωτικών εκδρομών και η παρέμβαση και εξωραϊσμό του Δ.Δ. Πύργου Καλλίστης Θήρας για έργα υποδομής. (Tηλ. +30 22860 33660). Πλησίον της Εστίας του Πύργου σε δημοτικό πάλι κ΄τηριο στεγάζεται το νηπιαγωγείο του Πύργου. Ιατρείο:

Στην υπερυψωμένη νέα πλατεία, ανατολικά

του «Ποταμού» σε δημόσιο κτήριο στεγάζεται το τοπικό ιατρείο και κάποιες υπηρεσίες του ναυτικού?

πλούσια δράση του Συλλόγου. Σκοποί του είναι μεταξύ

Πνευματικό κέντρο:

άλλων η δημιουργία ιδίου ιδρύματος, η οργάνωση και

ενορίας του οικισμού στεγάζεται σε κτήριο λίγο

λειτουργία εντευκτηρίου, η οργάνωση και λειτουργία

χαμηλότερα από την εκκλησία της Μεταμόρφωσης

Βιβλιοθήκης και αναγνωστηρίου για το κοινό, η

του Σωτήρος στο Έξω Καστέλλι στο άνω τμήμα του

οργάνωση διαλέξεων, καλλιτεχνικών εκδηλώσεων

παραδοσιακού ιστού.

και ψυχαγωγικών συγκεντρώσεων –όπως θεατρικές

Το πνευματικό κέντρο της

και χορευτικές παραστάσεις, παιδικό κινηματογράφο

Δημοτικό σχολείο:

κ.α., η οικονομική ενίσχυση και η απονομή βραβείων

βρίσκεται σχολικό συγκρότημα που στεγάζει το

στους μαθητές του σχολείου που έχουν διακριθεί, η

δημοτικό σχολείο του Πύργου.

εικόνα 75

Στο νότιο τμήμα του οικισμού

66.

67.

2.4. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 2.4.1. Εισαγωγή

ς λειτουργικά, νοούνται όλα τα χαρακτηριστικά του Πύργου που έχουν σχέση με τη λειτουργία του, δηλαδή οι χρήσεις του δομημένου και αδόμητου χώρου και πώς αυτές κατανέμονται στις διάφορες ζώνες του οικισμού, ο βαθμός κατοίκησης του κτισμένου περιβάλλοντος, η σημερινή οικονομική συγκρότηση του οικισμού και ο βαθμός μεταλλαγής της μέσα στο χρόνο, οι κοινωνικές, πολιτιστικές και τεχνικές υποδομές και, τέλος, η κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού του.

2.4.2. Χρήσεις γης ισογείου

την ιστορική ενότητα του Καστελλιού έχει πλέον εκλείψει η κατοικία εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Οι λόγοι γι’ αυτό είναι πολλοί, αφενός το γεγονός της εγκατάλειψης και συνεπακόλουθης ερήμωσης των παραδοσιακών καστρόσπιτων μετά το σεισμό, περισσότερο λόγω του γενικευμένου αισθήματος ανασφάλειας και του φόβου μιας επερχόμενης αντίστοιχης καταστροφής στο μέλλον και λιγότερο λόγω της ακαταλληλότητάς τους, αφετέρου το καθεστώς προστασίας που διέπει το Καστέλλι και επιβάλλει περιορισμούς στη χρήση και στη δόμηση και, τέλος, λόγω της αναζήτησης ίσως ευκολότερης πρόσβασης στην κατοικία και περισσότερου χώρου ικανού να καλύψει τις σύγχρονες ανάγκες. Την ίδια στιγμή, στο Καστέλλι συναντάμε δύο καφετέρειες, μία μπροστά από την Καστελόπορτα και μία μέσα σε αυτό, στο καινούριο πλάτωμα που έχει δημιουργηθεί δίπλα στην εκκλησία της Παναγίας, ένα εκκλησιαστικό μουσείο στην ερειπωμένη παλαιά μονή της Αγ. Τριάδας και δύο εκκλησίες, την Παναγία και το Θεοτοκάκι. Στην πρώτη ζώνη κάτω από το Καστέλλι, υπάρχει μια μίξη χρήσεων που αφορά την αμιγή κατοικία, το εμπόριο και την εστίαση. Ωστόσο, η εντονότερη λειτουργία που συναντά κανείς περπατώντας μέσα στον παραδοσιακό ιστό είναι αυτή του τουρισμού. Τα τουριστικά καταστήματα καταλαμβάνουν έναν ικανό αριθμό κτηρίων τα οποία εκτείνονται από την πλατεία μπροστά από την Καστελλόπορτα και ακολουθούν τις διαδρομές των τουριστών κατά μήκος της οδού του “Ποταμού”, έναν καθαρά εμπορικό πεζόδρομο που αποτελεί μία σημερινή άτυπη διαδρομή προς το Καστέλλι μέχρι και το σηματοδοτημένο μονοπάτι που οδηγεί σε αυτό, ξεκινώντας από την ελλειπτική κεντρική

πλατεία του οικισμού. Επιπλέον, τα καταστήματα αυτά καταλαμβάνουν συνήθως χώρο δυσανάλογο συγκριτικά με τα κτήρια που τα στεγάζουν, γεγονός που οφείλεται στην άτυπη κατάληψη του δημόσιου χώρου από stand με προιόντα, ράφια, καρέκλες και τραπέζια, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μία γραμμική εξάπλωση των τουριστικών χρήσεων παράλληλα με το οδικό δίκτυο, τα λεγόμενα “τουριστικά μέτωπα”. Τα μέτωπα αυτά, όπως είναι φυσικό, δυσχεραίνουν την κυκλοφορία των πεζών η οποία εντείνεται κατά μήκος τους, αλλοιώνουν σε αρκετό βαθμό τη λειτουργία του παραδοσιακού πολεοδομικού ιστού και προσβάλλουν, σε μεμονωμένες περιτώσεις κτηρίων την εικόνα του δομημένου περιβάλλοντος λόγω των προσθηκών ή μετατροπών που έχουν υποστεί ορισμένα κελύφη για να γίνουν τουριστικά καταστήματα. Ταυτόχρονα, τίθεται και το ζήτημα της όχλησης, της ηχητικής δηλαδή ρύπανσης που δημιουργεί όλη αυτή η τουριστική κινητικότητα, αλλά και η καθ’ αυτή χρήση μέσω π.χ. της δυνατής μουσικής των καταστημάτων, η οποία διώχνει κατά κάποιο τρόπο τους κατοίκους από το ιστορικό κέντρο. Την ίδια στιγμή, στο τμήμα αυτό του Πύργου παρατηρούμε να απουσιάζει το τοπικό εμπόριο και οι υπηρεσίες που έχουν σχέση με την ικανοποίηση των καθημερινών αναγκών των κατοίκων όπως για παράδειγμα σούπερμαρκετ, φούρνος, κρεοπωλείο, τοπική αγορά, ταχυδρομείο κλπ., οι οποίες αντίθετα χωροθετούνται στη δεύτερη ζώνη ανάπτυξης κάτω από το Καστέλλι και κατά μήκος της επαρχιακής οδού Πύργου Καλλίστης- Μονής Προφήτη Ηλία και κάτω. Στο τμήμα αυτό η χρήση που πλειοψηφεί είναι αυτή της κατοικίας, αφενός λόγω της προσβασιμότητας η οποία διευκολύνεται από το ηπιότερο ανάγλυφο, αφετέρου της γειτνίασης με τον κεντροβαρικό δρόμο του οικισμού, ο οποίος όπως αναφέρθηκε συγκεντρώνει χρήσεις που εξυπηρετούν τους κατοίκους. Ταυτόχρονα, στη ζώνη αυτή εντάσσονται το δημοτικό σχολείο και κάποιοι χώροι άθλησης (γήπεδα), το κοινοτικό ιατρείο και το πολιτιστικό κέντρο της Εστίας του Πύργου, στο οποίο συγκεντρώνονται οι τοπικοί σύλλογοι και οργανώνονται εκδηλώσεις και εκθέσεις. Τέλος, διακρίνεται μία ζώνη η οποία χωροθετείται στο υφιστάμενο όριο του οικισμού, το άνω περίγραμμα της οποίας προσδιορίζεται από τον περιφερειακό. Στη ζώνη αυτή είναι εκτεταμένη η νέα δόμηση και κυριαρχεί ξενοδοχειακή χρήση, με δευτερεύουσα και αρκετά μικρότερη σε ποσοστό τη χρήση της κατοικίας. Είναι

68.

σημαντικό να αναφερθεί ότι στην πραγματικότητα,

συζήτηση που είχαμε με τους κατοίκους του Πύργου

είναι δύσκολο να έχουμε μια ακριβή εικόνα του συνόλου

και, ιδιαίτερα με εκείνη τη μερίδα ανθρώπων που

των καταλυμάτων τα οποία εκτός από ξενοδοχεία και

αποτελούν το εποχιακό προσωπικό και στελεχώνουν τις

ενοικιαζόμενα δωμάτια, περιλαμβάνουν και κατοικίες

τουριστικές επιχειρήσεις, το εμπόριο και την εστίαση,

τύπου Airbnb. Η ακριβής τοποθεσία των υπάρχοντων

αλλά και με επαγγελματικές ειδικότητες που μένουν στο

Airbnb στον Πύργο δεν δηλώνεται ακριβώς στην

νησί προσωρινά, όπως οι αναπληρωτές εκπαιδευτικοί

πλατφόρμα για λόγους προστασίας των προσωπικών

και οι γιατροί που κάνουν το αγροτικό τους, έγινε

δεδομένων των ιδιοκτητών, ενώ τα περισσότερα από

φανερό ότι προκύπτει και μια τρίτη κατηγορία. Στην

αυτά δεν έχουν κάποιο αναγνωριστικό στοιχείο στην

κατηγορία αυτή εντάσσεται ένα μοντέλο διαχείρισης

όψη (όπως πχ. κάποια πινακίδα) που να δηλώνει τη χρήση τους. Ταυτόχρονα, είναι δύσκολο να γνωρίζουμε πόσα κτήρια κατοικιών διατίθενται μόνο ως Airbnb ή χρησιμοποιούνται περιστασιακά και ως κτήρια κατοικίας.

το οποίο περιλαμβάνει την ενοικίαση κατοικιών που μπορεί να είναι δηλωμένες στην πλατφόρμα του Airbnb, στις παραπάνω κατηγορίες ανθρώπων χωρίς συμβόλαιο ενοικίασης, γεγονός που δεν προστατεύει τους ενοικιαστές, οι οποίοι σε περίπτωση ζήτησης

Έτσι, καταλήγουμε βάση της επιτόπιας καταγραφής

της συγκεκριμένης κατοικίας στον ιστότοπο της Airb-

σε δύο κατηγορίες: α) τα κτήρια που λειτουργούν

nb όπου εκεί φαίνεται διαθέσιμη, είναι αναγκασμένοι

σχεδόν όλο το χρόνο ως Airbnb και β) τα αμιγή κτήρια

να φύγουν. Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα καθεστώς

κατοικίας που μπορούν να έχουν περιστασιακούς

χρήσης το οποίο πρόσφατα ξεκίνησε να εντάσσεται

επισκέπτες μέσω της πλατφόρμας σε κάποια χρονικά

στα πλαίσια της νομιμότητας και γι’ αυτό το λόγο είναι

διαστήματα που μπορεί να μην περιορίζονται μόνο

δύσκολο να καταγραφεί με την ακρίβεια που διέπει την

στους καλοκαιρινούς μήνες. Ωστόσο, έπειτα από

καταγραφή των υπόλοιπων χρήσεων.

εικόνα 77 | Κατάληψη καλντεριμιού από τουριστικές χρήσεις

69.

2.4.3. Βαθμός κατοίκησης - κάτοικοι

Πύργος Καλλίστης ανήκει διοικητικά στο Τοπικό Διαμέρισμα του Δήμου Θήρας και

είναι πληθυσμιακά ο 6ος μεγαλύτερος οικισμός του δήμου. Αυτό γίνεται φανερό και από τα δεδομένα των τελευταίων απογραφών οι οποίες δείχνουν μια σταθερή αύξηση των κατοίκων ανά δεκαετία. Ειδικότερα στις δύο τελευταίες απογραφές, παρατηρείται κάποια αύξηση του πληθυσμού σε σχέση με το 2001, παρ’ ότι η τελευταία απογραφή έδειξε μείωση του ελληνικού πληθυσμού στο σύνολό του. Έτσι, πιθανολογούμε πως ο επιπλέον πληθυσμός προέκυψε είτε από μεταναστευτικά ρεύματα, είτε λόγο του φαινομένου της αποκέντρωσης εξαιτίας της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα απ΄ το 2010. Ταυτόχρονα, οι εποχικοί κάτοικοι της Σαντορίνης, εκείνοι δηλαδή που έμεναν στο νησί για 4-5 μήνες για να δουλέψουν, πλέον επιλέγουν να μείνουν όλη τη χρονιά, για λόγους επέκτασης μεταξύ άλλων, της τουριστικής σεζόν Στοιχεία απογραφών:(1981= 2011=884)

533,

1991=582,

2001=732, εικόνα 78 | Μόνιμοι κάτοικοι του Πύργου

εικόνα 79 | Κατάληψη καλντεριμιού από τουριστικές χρήσεις

70. εικόνα 80 | Χάρτης τουριστικής δραστηριότητας

71.

εικόνα 81 | Χρήση αναψυχής εντός του Καστελιού

2.4.4. Οικονομική συγκρότηση

δική του ποδοσφαιρική ομάδα την Α.Ο. ΠΥΡΓΟΥ, όπως και τον πρώτο Πολιτιστικό Σύλλογο στη Σαντορίνη,

ίναι γνωστό ότι η οικονομία του νησιού της Σαντορίνης, έχει οικοδομηθεί από τη δεκαετία

η ίδρυση του οποίου πραγματοποιήθηκε το 1949.

του ‘60 και μετά κυρίως πάνω στον τουρισμό. Κατ’

τομείς του πολιτισμού και, παράλληλα, κοινωνική

αντιστοιχία,

βρίσκουν

δράση. Ο Πύργος ως πρωτεύουσα του τέως Δήμου

απασχόληση κατά βάση στον τουριστικό τομέα,

Καλλίστης μέχρι το 1912, είχε μία ακμάζουσα

οι

κάτοικοι

του

Πύργου

συντηρώντας ξενοδοχειακές μονάδες, εστιατόρια, καταστήματα με είδη λαϊκής τέχνης, μικρές γκαλερί όσο και στον αγροτικό, αφού κάποια από τα προϊόντα που παράγονται είναι η φάβα, η μικρόκαρπη ντομάτα, η άσπρη μελιτζάνα, το κατσούνι, ο αρακάς, η κάπαρη, τα κολοκυθάκια, καθώς και διάφορες ποικιλίες κρασιού με γνωστότερες το Ασσύρτικο και το Βινσάντο. Τέλος, ασχολούνται με το εμπόριο τοπικών και μη προϊόντων.

Ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα σε όλους του

κοινωνία. Έτσι το παρελθόν ενίσχυσε την πλούσια δράση του Συλλόγου. Σκοποί του είναι μεταξύ άλλων η δημιουργία ιδίου ιδρύματος, η οργάνωση και λειτουργία εντευκτηρίου, η οργάνωση και λειτουργία Βιβλιοθήκης και αναγνωστηρίου για το κοινό, η οργάνωση διαλέξεων, καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και ψυχαγωγικών συγκεντρώσεων όπως θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις, παιδικό κινηματογράφο

Όμως οι κάτοικοι του Πύργου Καλλίστης έχουν

κ.α., η οικονομική ενίσχυση και η απονομή βραβείων

αναπτύξει και δράσεις πέραν της επαγγελματικής

στους μαθητές του σχολείου που έχουν διακριθεί και

τους ιδιότητας, για παράδειγμα το χωριό διαθέτει τη

η οργάνωση ψυχαγωγικών και μορφωτικών εκδρομών.

72.

2.4.5. Κοινωνικές, υποδομές

πολιτιστικές

και

τεχνικές

τις κοινωνικές υποδομές του Πύργου περιλαμβάνονται το ιατρείο, το δημοτικό σχολείο, το νηπιαγωγείο και το κτήριο της Εστίας, ενώ στις πολιτιστικές συγκαταλέγονται το πνευματικό κέντρο, η Εκκλησιαστική συλλογή Πύργου και το συγκρότημα “Η Σαντορίνη που έφυγε” που λειτουργεί ως διαδραστικό μουσείο. Στις τεχνικές υποδομές περιλαμβάνεται το υπέργειο δίκτυο ηλεκτροδότησης, το δίκτυο αποχέτευσης και το δίκτυο ύδρευσης το οποίο εκσυγχρονίστηκε τα τελευταία χρόνια με την κατασκευή μιας πρότυπης μονάδας αφαλάτωσης στην θέση Έξω Γυαλός στα Φηρά. Ταυτόχρονα, η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θήρας (ΔΕΥΑΘ) προκήρυξε στις 9/6/2015 τη διενέργεια ανοιχτού διεθνούς διαγωνισμού για την ανάθεση του έργου με τίτλο: “Εγκατάσταση Μονάδας Αφαλάτωσης – Θέση Αγίας Παρασκευής Δήμου Θήρας”, με προϋπολογισμό 11.565.200,00 ευρώ (με αναθεώρηση και Φ.Π.Α.). Πρόκειται για το μεγαλύτερο έργο που έχει κατασκευαστεί ποτέ στη Σαντορίνη και για ένα από τα πιο σημαντικά έργα που θα γίνουν στην Ελλάδα στο χώρο της αφαλάτωσης, λόγω της έκτασης και δυναμικότητάς του. Το έργο θα περιλαμβάνει την κατασκευή εργοστασίου αφαλάτωσης που θα μετατρέπει το θαλασσινό νερό σε πόσιμο. Το εργοστάσιο αυτό θα μπορεί να παράγει 5.000 κυβικά πόσιμου νερού την ημέρα, με δυνατότητα να φτάσει μελλοντικά στα 7.500 κυβικά. Περιλαμβάνεται επίσης η πρόσληψη νερού από την ανοικτή θάλασσα μέσω αγωγού που θα βρίσκεται υποθαλάσσια, το αντλιοστάσιο υδροληψίας και ο καταθλιπτικός αγωγός, δηλαδή ο αγωγός που μεταφέρει το θαλασσινό νερό στον χώρο της μονάδας αφαλάτωσης. Τέλος, προβλέπεται και ένα αντλιοστάσιο που θα μεταφέρει το πόσιμο πλέον νερό προς τους οικισμούς που θα εξυπηρετούνται από αυτό και προς τα καταθλιπτικά δίκτυα ύδρευσης έως τις εγκαταστάσεις ύδρευσης της ΔΕΥΑΘ που υπάρχουν μέχρι τώρα. Το νέο εργοστάσιο αφαλάτωσης θα εξυπηρετεί τις ανάγκες ύδρευσης των οικισμών Μεσαριάς, Βόθωνα, Αγίας Παρασκευής, Μονόλιθου, Καμαρίου, Μέσα Γωνιάς, Έξω Γωνιάς, Πύργου Καλλίστης και Μεγαλοχωρίου.

Ένα ακόμη έργο που προβλέπεται και υπογράφηκε στις 30/0/2018 είναι η «Ύδρευση Έξω Γωνιάς Θήρας», επιλέξιμης δημόσιας δαπάνης 927.000 €. Το έργο αφορά στην κατασκευή δικτύων ύδρευσης συνολικού μήκους περίπου 8.400 μέτρων, μιας νέας δεξαμενής και τριών νέων αντλιοστασίων, με στόχο την υδροδότηση και των οικισμών Πύργου Καλλίστης και Μεγαλοχωρίου. Επίσης προβλέπεται και επέκταση του υφιστάμενου συστήματος τηλεελέγχου – τηλεχειρισμού της ΔΕΥΑΘ για τον έλεγχο των νέων εγκαταστάσεων. Ως ημερομηνία έναρξης του έργου ορίζεται η 31/05/2019 και λήξης η 31/12/2020. εικόνα 82 | Δημοτικό σχολείο Πύργου

73.

εικόνα 83 | Εναέρια δίκτυα ηλεκτροδότησης

74.

2.4.6. Άυλη κληρονομιά

να πολύ σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του οικισμού που ανήκει στα κοινωνικά

χαρακτηριστικά

του,

δένει

διαχρονικά

τους

κατοίκους με τον τόπο και εκφράζει την πολιτισμική του ταυτότητα, είναι η άυλη κληρονομιά. Εκείνη, εκφράζεται μέσα από προφορικές παραδόσεις και

γ. Παραδοσιακά επαγγέλματα και τεχνικές Οι ανάγκες της καθημερινής ζωής στον Πύργο και, γενικότερα στη Σαντορίνη οδήγησαν στην ανάπτυξη επαγγελμάτων και ασχολιών που σταδιακά εκλείπουν. Μερικά από αυτά είναι:

εκφράσεις, εορταστικές εκδηλώσεις και παραδοσιακά

-Το επάγγελμα του τραβετζαριστή του κρασιού:

επαγγέλματα, θεωρείται μέρος των πολιτιστικών

Επάγγελμα που διαμορφώθηκε λόγω των ειδικών

αγαθών και προστατεύεται από το Σύνταγμα βάσει

συνθηκών της Σαντορίνης και δεν έχει καταγραφεί

του Ν.360/1976. Η αμπελοοινική παράδοση της

πουθενά αλλού μέχρι στιγμής. Ο τραβετζαριστής

Σαντορίνης έχει ήδη ενταχθεί στο Εθνικό Ευρετήριο

είχε ως ασχολία το τραβέτζο ή τραβετζάρισμα του

και πλέον αναγνωρίζεται ως άυλη κληρονομιά της

κρασιού, που περιλάμβανε τη μέτρησή του και τη

Ελλάδας, από το Φεβρουάριο του 2018. Στη Σαντορίνη

διαδικασία μετάγγισής του από τα βαρέλια (βαρέλες,

βέβαια και στον Πύργο ειδικότερα, υπάρχουν πολλά

βουτσιά, μισόμπομπες, μπόμπες και άφουρες) της

ακόμη πολιτιστικά αγαθά που χρήζουν ανάδειξης και

κάναβας, στα τουλούμια (τομάρια ζώων, ασκούς) και

διαφύλαξης και περιγράφονται στη συνέχεια.

με αυτά, φορτωμένα στη ράχη των ζώων (μουλάρια, γαϊδούρια), την επαναμετάγγισή του στα βαρέλια,

α. Έθιμα και εορταστικές εκδηλώσεις Στα

ιδιαίτερα

πασχαλινά

έθιμα

του

που ήταν τοποθετημένα στα καΐκια. Ο τραβετζαριστής Πύργου

συγκαταλέγεται η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή, η οποία ξεκινάει από το ναό της Παναγίας

ήταν το έμπιστο πρόσωπο μεταξύ του πωλητού οινοπαραγωγού και του αγοραστού εμπόρου ή εμποροπλοιάρχου.

στο Καστέλλι και κάνει το γύρο του οικισμού, ο οποίος είναι στολισμένος με αναμμένα τενεκεδάκια γεμισμένα με στουπί και πετρέλαιο. Το έθιμο αυτό πραγματοποιείται και σε γειτονικούς οικισμούς του Πύργου όπως η έξω Γωνιά, το Ακρωτήρι και ο Καρτεράδος. Το Μεγάλο Σάββατο πραγματοποιείται το έθιμο του Λαζάρου, το οποίο

-Το επάγγελμα του βουτσά ή, αλλιώς του βαρελοποιού:

συνίσταται στην κατασκευή ενός μεγάλου ξύλινου

Οι επονομαζόμενοι βουτσάδες κατασκεύαζαν βαρέλια

σταυρού που στολίζεται με βάγια και λουλούδια,

για το κρασί, τη ρακή, το τυρί και πολλά άλλα σκεύη

του οποίου το ξύλο προερχόταν παλαιότερα από

απαραίτητα για την κάναβα, όπως κουβάδες, μπίρλια

τον ιστό μεγάλου καικιού. Ο σταυρός, συμβολικός

(δοχείο που τοποθετείται στην οπή της κοιλιάς του

της Ανάστασης του Λαζάρου μένει στολισμένος

βαρελιού με χρήση το γέμισμα), της άφουρας για την

στην πλατεία στο Καστέλλι μέχρι την Κυριακή της

μεταφορά του κρασιού, το σέκιο για την μέτρηση

Αναλήψεως.

του κρασιού από τον τραβετζαριστή και το μαστέλο

Άλλες

αξιοσημείωτες

εορταστικές

εκδηλώσεις του Πύργου είναι αυτές στον Άγιο Νικόλα

(δοχείο κάτω από την κάνουλα του βαρελιού).

και στον Άγιο Χριστόφορο όπως και το Πανηγύρι του Προφήτη Ηλία. -Το επάγγελμα του κοφινά: Εξυπηρετούσε την ανάγκη συλλογής και μεταφοράς των κρασοστάφυλων

β. Φαγητά

στις κάναβες και τα οινοποιεία, της ντομάτας από τα

Το Πάσχα στον Πύργο φτιάχνονται μελιτίνια, γλυκά

είδους μέσω των κοφινιών που κατασκευάζονταν.

τυροπιτάκια από ανάλατη μυζήθρα και στους γάμους

Στην άνθηση της καλαθοπλεκτικής οδήγησε η σχετική

σερβίρουν το πατροπαράδοτο κουφέτο από αμύγδαλα

αφθονία της βασικής πρώτης ύλης, της λυγαριάς στη

βρασμένα στο ντόπιο μέλι.

Σαντορίνη.

χωράφια στα εργαστήρια αλλά και προϊόντων κάθε

75. εικόνα 84 | Παραδοσιακά επαγγέλματα και τέχνες που έχουν εκλείψει

76. εικόνα 85 | Εξαγωγή κρασιού στο λιμάνι του Αθηνιού

εικόνα 86 | Εξορταστική εκδήλωση στον Άγιο Νικόλαο

77.

δ. Προφορικές παραδόσεις, εκφράσεις και τοπωνύμια

2.4.7 Συνολική αξιόλογηση της λειτουργικότητας του Πύργου

Παραδοσιακές ασχολίες τόσο στις οικογενειακές όσο και σε άλλες περιστάσεις, όπως ο τρύγος (βεντέμα), η συγκομιδή άλλων καρπών, το χτίσιμο σπιτιού και εκκλησίας, η ανασύσταση κοπαδιού, οι αρδεύσεις και η κατασκευή περιφράξεων και δρόμων είναι γνωστά με ποικίλα ονόματα όπως «ξέλαση», «ληλοβόηθο», «αντοβόηθο», «δανεικαριά», «παρασπόρι», «αγγαρειά». Επίσης, η προφορική παράδοση έχει διασώσει ονόματα γειτονιών στον Πύργο όπως «Τα Σκουτάρια», η βορεινή δηλαδή περίμετρος των κατοικιών του Καστελλιού, «η Μπατζανιά», «ο Ποταμός», ο κεντρικός πεζόδρομος που ξεκινά από την κάτω πλατεία και σε οδηγεί στον ιστορικό πυρήνα του οικισμού και «Ο Ψηλός Καφενές» το πλάτωμα δηλαδή κοντά στην είσοδο προς το Καστέλλι.

ίναι προφανές, ότι δεν μπορούμε να κρίνουμε τη λειτουργικότητα ενός παραδοσιακού οικισμού όπως ο Πύργος, χωρίς να την εξετάσουμε υπό το πρίσμα των σύγχρονων αναγκών που συνεχώς αλλάζουν. Το νησί της Σαντορίνης είναι γνωστό ότι θρέφει μια ισχυρή τουριστική “βιομηχανία” η οποία αναπτύσσεται με φρενήρεις ρυθμούς που ο ίδιος ο τόπος δεν μπορεί να αντέξει. Όπως είδαμε και στους χάρτες που προηγήθηκαν, η τουριστική ανάπτυξη στον Πύργο αν και ακόμα ελεγχόμενη, είναι ανησυχητική χωρίς να πλησιάζει στο ελάχιστο εκείνη των Φηρών ή της Οίας. Η χρήση των δημοσίων χώρων από τους τουρίστες έχει αυξηθεί, καθώς ο περίπατος στα δρομάκια του οικισμού έγινε αυτοσκοπός και ο ίδιος ο οικισμός αξιοθέατο. Την ίδια στιγμή, οι κάτοικοι του Πύργου και, ιδιαίτερα, οι πιο ηλικιωμένοι, έχουν χάσει τα παλιά τους στέκια, όπως η επονομαζόμενη πλατεία του “Ψηλού Καφενέ” που τώρα έχει προσαρμοστεί περισσότερο στις ανάγκες των επισκεπτών και χαρακτηρίζεται από όχληση και αυξημένη κινητικότητα. Όλα τα παραπάνω, έχουν συντελέσει και στη μεταφορά της μόνιμης κατοικίας από την περιοχή του Καστελλιού πιο νότια και δυτικά στον οικισμό, κοντά στην κεντρική οδό, το εμπόριο και τις υπηρεσίες. Επιπλέον, η υπερφόρτωση συγκεκριμένων σημείων στον οικισμό από επισκέπτες, προκαλεί και σώρευση απορριμάτων, οι κάδοι για τα οποία είναι λάθος τοποθετημένοι πολύ κοντά στην είσοδο του Καστελλιού, συνιστώντας αισθητική αλλοίωση και λειτουργικό μειονέκτημα. Τέλος, ο οικισμός χαρακτηρίζεται από κάποιες βασικές ελλείψεις, χρήσεις δηλαδή που είτε απουσιάζουν εντελώς, είτε είναι χωροθετημένες σε λάθος σημεία. Έτσι, απουσιάζει το τοπικό εμπόριο, ή αλλιώς, εμπόριο μικρής κλίκακας που να ικανοποιεί τις καθημερινές ανάγκες μιας κατοικίας και να είναι σε εγγύτητα με τις οικιστικές περιοχές. Απουσιάζει επίσης μια κεντρική αγορά στην οποία θα γίνεται εκτός των άλλων και διάθεση τοπικών προιόντων όπως η κάππαρη, το κατσούνι και το τοματάκι.

78. εικόνα 87 | Χάρτης ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου

79.

2.5 ΙΣΧΎΟΝ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΌ ΠΛΑΊΣΙΟ 2.5.1 Νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της νήσου Σαντορίνης και των οικισμών της από το 1967 μέχρι σήμερα

Η προστασία των οικισμών της Σαντορίνης από το 1967 μέχρι σήμερα

θεσμική προστασία της νεώτερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος ξεκίνησε στην Ελλάδα την δεκαετία του ’60 και, ειδικότερα, στην περίπτωση της Σαντορίνης η ανάγκη ενός νομικού πλαισίου προστασίας παρουσιάστηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1956, όταν εκτός από ανθρώπινες ζωές, χάθηκε ένα κομμάτι του αρχιτεκτονικού πλούτου του νησιού. Έκτοτε, συμπληρώνονται και τροποποιούνται συνεχώς οι αρχικές διατάξεις, ενώ παράλληλα έχουν αλλάξει αρκετές φορές οι φορείς που διαχειρίζονται τα θέματα της προστασίας, οι αρμοδιότητές τους και οι διαδικασίες. Η θεσμοθέτηση της προστασίας, εξάλλου, είναι διαδικασία δυναμική και εκ των πραγμάτων οφείλει να προσαρμόζεται στον τρόπο με τον οποίο κάθε γενιά επαναπροσδιορίζει τις αξίες της πολιτιστικής κληρονομιάς. 1967 Υπουργική Απόφαση 10977/16-5-1967 (ΦΕΚ 352/Β/31-5-1967) “ Περί χαρακτηρισμού ιστορικών μνημείων κλπ.” «... ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία και τόποι

παρουσιάζοντες ιδιαίτερον φυσικόν κάλλος ή ενδιαφέροντες από απόψεως αρχιτεκτονικής ή ιστορικής» για την περιφέρεια του Νομού Κυκλάδων, και ειδικότερα την Θήρα, θεωρούνται «η περιοχή του κόλπου της Θήρας μεταξύ του υψώματος Σκάρος και των προς Νότον της πόλεως Θήρας ορυχείων», «το νότιον τμήμα της νήσου Θήρας περί τον αρχαιολογικόν χώρον, με όρια: Βορείως διά νοητής γραμμής αρχομένης από του ακρωτηρίου Εξωμίτης, διερχομένης διά του χωρίου Εμπορειό και της Μονής του προφήτου Ηλία, καταληγούσης εις το χωρίον Καμάρι» και τέλος «... Θήρα και Οία : Ολόκληροι οι οικισμοί». Στην πρώτη αυτή κήρυξη στην ουσία πρoστατεύεται το δυτικό θαλάσσιο τμήμα μεταξύ Σκάρου και Ακρωτηρίου ως αξιόλογο κομμάτι του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού και το νοτιοανατολικό χερσαίο τμήμα με βόρειο όριο τη νοητή γραμμή που διέρχεται διαδοχικά από το ακρωτήρι του Εξωμύτη, το Εμπορείο, τη Μονή Προφήτου Ηλία και καταλήγει στο Καμάρι, ως αρχαιολογικός χώρος. Ο οικισμός του Πύργου δεν περιλαμβάνεται μέσα σε αυτά τα όρια. 1972 Υπουργική Απόφαση 23732/28-9-1972 (ΦΕΚ 820/Β/7-10-1972) “Περί κηρύξεως της νήσου Θήρας ως τοπίου ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους’ & ΥΑ 23732/22-121972 (ΦΕΚ 1127/Β/23-12-1972) (Αναδημοσίευσις)” «Αποφασίζομεν: Την κήρυξιν ως τοπίου ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, χρήζοντος ειδικής κρατικής προστασίας, της νήσου Θήρας και του κόλπου του ηφαιστείου μετά των Νήσων Μικρά και Μεγάλη Καϋμένη, Θηρασία και Ασπρονήσι»

80.

Νομοθετικό πλαίσιο δόμησης 1978 Προεδρικό Διάταγμα 19-10-1978 (ΦΕΚ 594Δ’/13-11-1978) του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, “ Περί χαρακτηρισμού ως παραδοσιακών οικισμών τινών του Κράτους και καθορισμού όρων και περιορισμών δομήσεως των οικοπέδων αυτών”

ε το διάταγμα αυτό προστατεύονται 432 οικισμοί

της χώρας, 6 εκ των οποίων βρίσκονται στη Θήρα, ανάμεσά τους και ο Πύργος. Είναι η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια χαρακτηρισμού παραδοσιακών οικισμών και έπεται χρονικά της τουριστικής καμπάνιας του Ε.Ο.Τ. για την Ελλάδα και της κατασκευής των πρώτων Ξενία, πολλά εκ των οποίων χωροθετούνται μέσα σε μετέπειτα χαρακτηρισμένους οικισμούς. Στο εν λόγω Π.Δ. ορίζεται η αρτιότητα και η οικοδομησιμότητα των οικοπέδων εντός οικισμών (Άρθ. 2), δίνονται κάποιες γενικές κατευθύνσεις για την έκδοση άδειας δόμησης νέων κτηρίων (Άρθ. 7) και την επισκευή των παλαιότερων (Άρθ. 5), καθορίζονται περιορισμοί στους όρους δόμησης (Άρθ.2), στη σύνθεση και τη διάταξη των κτηρίων καθώς και στα μορφολογικά τους στοιχεία (Άρ.3). Επίσης γίνεται μία πρώτη απόπειρα για τους περιορισμούς των χρήσεων γης. (Άρ. 4) Οι παραπάνω διατάξεις θεωρούνται πολύ γενικές για να καλύψουν την ευρεία γκάμα των διαφορετικών χαρακτηριστικών που αποτελούν τη μοναδική αρχιτεκτονική ταυτότητα κάθε οικισμού και γι΄αυτό το λόγο κρίνονται ανεπαρκείς και χρήζουν περαιτέρω διευκρίνησης. Στην κατεύθυνση αυτή το διάταγμα έχει προβλέψει την ενίσχυση της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου προκειμένου να αντιμετωπίσει τις ιδιαιτερότητες του κάθε οικισμού μέσω ξεχωριστού ελέγχου, χωρίς αυτό από μόνο του να είναι αρκετό. Συνοπτικά, το ΦΕΚ για την προστασία των παραδοσιακών οικισμών που εκδόθηκε από το τότε Υπουργείο Δημοσίων Έργων, περιλαμβάνει διατάξεις που θα μπορούσαν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες: α) όσες αφορούν την προστασία της εικόνας του συνόλου, β) οι σχετικές με την προστασία του χαρακτήρα των κτισμάτων και γ) οι περιοριστικές διατάξεις που αφορούν και τις δύο παραπάνω κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία, γίνεται προσπάθεια διατήρησης της φυσιογνωμίας του συνόλου, με μέτρα που ορίζουν τη διατήρηση της ρυμοτομίας, των μετώπων και την αναλογία κτισμένου – άκτιστου

χώρου και προβλέπουν τον προσεκτικό σχεδιασμό των δικτύων και εγκαταστάσεων για τη μη προσβολή της εικόνας του. Για παράδειγμα, η θέση μιας νέας οικοδομής εντός οικοπέδου μέσα στα όρια του παραδοσιακού οικισμού δύναται να αλλάξει, για λόγους διατήρησης της θέσης όπου βρισκόταν η παλιά οκοδομή, γεγονός που συνεπικουρεί στην προβολή του παραδοσιακού χαρακτήρα του περιβάλλοντος χώρου. (Άρθ. 2 παρ. 5) Παράλληλα, σε περίπτωση που νέα οικοδομή ανεγείρεται σε θέση υφιστάμενου - κατά τη δημοσίευση του νόμου – κτηρίου, αυτή κατά κανόνα τοποθετείται στη θέση της παλαιάς, ενώ αν ανεγείρεται σε θέση κατεδαφισθείσας προ της δημοσίευσης παλαιάς παραδοσιακού χαρακτήρα οικοδομής (όπως συνέβη στην περίπτωση του Πύργου με τα κτήρια που καταστράφηκαν από το σεισμό του 1956) οφείλει κατά την κύρια όψη να τοποθετείται εις τη θέσιν της παλαιάς. Τέλος οι οργανισμοί κοινής ωφέλειας πρέπει να αναλαμβάνουν ιδίαις δαπάναις την αναμόρφωση και βελτίωση των εγκαταστάσεων ώστε να μην βλάπτεται η εικόνα του συνόλου, ενώ κάθε έργο υποδομής στη διαμόρφωση, τροποποίηση ή ανάπλαση κοινόχρηστων χώρων πρέπει να προσαρμόζεται στα ανάλογα παραδοσιακά πρότυπα. Αναφορικά με την προστασία του χαρακτήρα των κτισμάτων, στα πρωτοποριακά σημεία ενός τόσο πρώιμου διατάγματος συγκαταλλέγεται η θέσπιση περιοριστικών όρων ως προς τα μορφολογικά στοιχεία και την αρχιτεκτονική σύνθεση μέσα σε έναν προστατευόμενο οικισμό. Συγκεκριμένα, δίνεται σημασία στην ογκοπλαστική των νέων κτηρίων η οποία οφείλει να προσεγγίζει τα παραδοσιακά πρότυπα ως προς τη σύνθεση, την κλίμακα και τις αναλογίες. Δίνεται ακόμα έμφαση στις περιφράξεις των οικοπέδων ως προς τη μορφή, το ύψος και τα υλικά κατασκευής. Προτείνεται επίσης η χρήση αρχιτεκτονικών στοιχείων στα κτήρια όπως εξώστες, κλιμάκες, πέργκολες κλπ. με τον όρο αυτά να υπάρχουν ήδη στην αρχιτεκτονική ταυτότητα κάθε οικισμού και να συμμορφώνονται ως προς τα υλικά, τον τρόπο κατασκευής και τους χρωματισμούς με τα πρωτότυπα. Επιβάλλεται η στέγαση νέων κτηρίων “..κατά τα παραδοσιακά πρότυπα από απόψεως υλικού και τρόπου κατασκευής..” και η συμμόρφωση των όψεων με αυτά. Ειδικά στις περιπτώσεις επιβολής στέγης, αφενός απαγορεύεται η αποπεράτωση των χώρων του κτιρίου πριν την κατασκευή της, αφετέρου η στέγη

81.

είναι υποχρεωτική ακόμα και στην περίπτωση που επιτρέπεται ή προβλέπεται επί πλέον όροφος. Στις περιοριστικές διατάξεις, μια σειρά απαγορεύσεων έχει σκοπό να διασφαλίσει το χαρακτήρα τόσο του συνόλου όσο και των κτιρίων. Έτσι απαγορεύεται η

κατοίκους, κατηγορίες αυτών και καθορισμός όρων και περιορισμών δόμησής τους.”

ι όροι και περιορισμοί δόμησης στον οικισμό του Πύργου, καθορίζονται από δύο βασικά

διατάγματα: αυτό του 1978 που προαναφέρθηκε και

κατασκευή κτιρίων επί υποστυλωμάτων (pilotis) (Άρθ.2

αυτό του 1985 που αφορά τη δόμηση σε οικισμούς κάτω

παρ. 4) και η τοποθέτηση πετασμάτων (τεντών) εκτός

των 2000 κατοίκων. Σε περίπτωση αλληλοεπικάλυψης

των ισόγειων χώρων κτιρίων με χρήση αναψυχής. Η

των διατάξεων των δύο διαταγμάτων αποσαφηνίζεται

ανάρτηση φωτεινών ή μη διαφημίσεων απαγορεύεται

με απόφαση νομάρχη ποιό εκ των δύο κατισχύει.

επίσης και επιτρέπεται μόνο η τοποθέτηση απλών επιγραφών μήκους όχι μεγαλύτερου του πλάτους των ανοιγμάτων που αντιστοιχούν (Άρθ. 3 παρ. 8 έως 10). Ως προς τις χρήσεις στην εντός οικισμών περιοχή επιτρέπεται μόνο η κατοικία, οι χρήσεις κοινής ωφέλειας και κτήρια κοινωνικού εξοπλισμού, ενώ απαγορεύεται η εγκατάσταση βιοτεχνιών, βιομηχανιών και άλλων χρήσεων υψηλής όχλησης.

εξουσιοδοτείται να παρακολουθεί κάθε εργασία κατεδάφισης ή αποξήλωσης παραδοσιακών στοιχείων σε ιδιωτικούς ή δημόσιους χώρους, όπως κρήνες ή λιθόστρωτα και, τέλος, θεσμοθετείται η εκπόνηση τεκμηριωμένης έρευνας για την ακριβή μορφή ενός κτίσματος πριν από οποιαδήποτε εργασία αναστήλωσης

να χωριστούν οι παραδοσιακοί οικισμοί κάτω των 2.000 κατοίκων σε κατηγορίες (περιαστικοί, παραλιακοί, τουριστικοί, αξιόλογοι, ενδιαφέροντες, αδιάφοροι, συνεκτικοί, διάσπαρτοι, δυναμικοί, στάσιμοι) χωρίς να έχει όμως κάποιο συγκεκριμένο κριτήριο, ενώ με βάση τον πληθυσμό τους, τους κατατάσσει σε τρεις στοιχειώδεις κατηγορίες: μικροί (πληθυσμός έως 200

Η Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου

αποκατάστασης,

Συνοπτικά, στο ΦΕΚ του 1985 γίνεται μια προσπάθεια

επισκευής,

το

οποίο κρίνεται πολύ σημαντικό για τη διάσωση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. 1985 Προεδρικό Διάταγμα 3-05-1985 (ΦΕΚ 181Δ’/3-05-1985) “Τρόπος καθορισμού ορίων οικισμών της χώρας μέχρι 2.000

κατοίκους κατά την τελευταία απογραφή του 1981 ή μέχρι 100 οικοδομές), μεσαίοι (πληθυσμός 2011.000 κατοίκους ή μέχρι 500 οικοδομές) και μεγάλοι (πληθυσμός 1.001-2.000 κατοίκους). Η παραπάνω διάκριση γίνεται με απόφαση νομάρχη και γνώμη του Συμβουλίου Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος του αντίστοιχου νομού. (Άρθ. 2) Με βάση τα χαρακτηριστικά που αναλύονται στο Άρθ. 2 για κάθε κατηγορία, συνάγεται ότι ο Πύργος αποτελεί έναν μεσαίο, συνεκτικό και τουριστικό οικισμό μεγάλου ενδιαφέροντος. Ο νομάρχης σύμφωνα με το Άρθ. 3 είναι αυτός που

82.

καθορίζει και τα τελικά όρια των οικισμών τα οποία φαίνονται σε σχετικό τοπογραφικό διάγραμμα, ενώ στην περίπτωση συνεκτικών οικισμών, όπως είναι ο

ο διάταγμα αυτό λειτουργεί συμπληρωματικά του Π.Δ του ΄78 καθώς χαρακτηρίζει επιπλέον ως

παραδοσιακούς 11 ακόμα οικισμούς της Θήρας και

Πύργος, είναι πολύ σημαντικό ότι καθορίζεται και το

έναν της Θηρασίας. Εξειδικεύονται περαιτέρω οι όροι

περίγραμμα του συνεκτικού ιστού. Στο Άρθ. 4 παρ.

δόμησης και η αρτιότητα των οικοπέδων, το μέγιστο

1Α περιγράφεται ο τρόπος καθορισμού των ορίων

ύψος για τα κτήρια αυξάνεται κατά 0,5 μ. (δηλ. 7,5μ.) και

των οικισμών βάσει της κατηγοριοποίησης τους ως

ο αριθμός των ορόφων παραμένει σταθερός στους 2.

εξής: “α) Για οικισμούς...τουριστικούς ή δυναμικούς

Το διάταγμα αυτό χαρακτηρίζεται από μία ευαισθησία

ή αξιόλογους συνεκτικούς,

το όριο ορίζεται από

σε σχέση με τον παραδοσιακό πολεοδομικό ιστό

τη γραμμή που περιβάλει τα συνεκτικά τμήματα

(ο οποίος για πρώτη φορά αναφέρεται) και την

του οικισμού καθώς και τα όρια των εγκεκριμένων

ένταξη νέων κτηρίων σε αυτόν και προστατεύει

σχεδίων. Τα πιο πάνω όρια πρέπει κατά το δυνατόν

τους κοινόχρηστους χώρους και τα βασικά σημεία

να προσδιορίζουν ενιαία έκταση του οικισμού που να

θέας που τους χαρακτηρίζουν. Επιπλέον, θέτει νέους

περιλαμβάνει τα συνεκτικά τμήματα, τις τυχόν περιοχές

περιορισμούς ως προς τα μορφολογικά στοιχεία των

με εγκεκριμένα σχέδια και περιοχές του οικισμού με

οικισμών, όπως η αναλογία ύψους/πλάτους, η μορφή

αραιότερη δόμηση που στο σύνολο αποτελούν τον διαμορφωμένο πολεοδομικό ιστό του οικισμού. Τα

των κουφωμάτων, οι πρόβολοι και οι χρωματισμοί. Τέλος,

απαγορεύει

την

κατασκευή

PILOTIS

και

όρια του οικισμού για να συμπεριλάβουν τις παραπάνω

λυόμενων κατοικιών. (Άρ. 2)

περιοχές με αραιότερη δόμηση δεν εκτείνονται κατά

1989 Προεδρικό Διάταγμα 11-05-1989 (ΦΕΚ 345Δ’/2-6-1989) για τον “ Καθορισμό ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης των οικοπέδων των Κυκλάδων, που έχουν χαρακτηρισθεί ως παραδοσιακοί, με το από 19-10-1978 Π.Δ. (ΦΕΚ 594/Δ)”

κανόνα πέρα των 100μ. από τα όρια των συνεκτικών τμημάτων του οικισμού.” Ακολούθως, προσδιορίζεται η έννοια του συνεκτικού τμήματος ενός οικισμού (τλχ. 10 οικοδομές με απόσταση μικρότερη των 40μ. μεταξύ τους) και η ακτίνα 500μ. που αποτελεί το όριο ενός μεσαίου οικισμού όπως είναι ο Πύργος, ενώ στην παρ. 2 του ιδίου άρθρου, ορίζονται ποιές περιοχές θεωρούνται εκτός των ορίων των οικισμών.

ο διάταγμα αυτό επισφραγίζει την προστασία των χαρακτηρισμένων παραδοσιακών οικισμών.

Σύμφωνα με αυτό, οι εξειδικευμένοι όροι του Π.Δ. του 1988 επιβάλλονται σε όλους τους χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς της Σαντορίνης.

Στο Άρθ. 5 καθορίζονται οι γενικοί όροι δόμησης, οι οποίοι κατισχύουν κατά περίπτωση των όρων δόμησης του ΦΕΚ του 1978, με απόφαση νομάρχη όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω. Έτσι, αρτιότητα και μέγιστο ύψος κτιρίων καθορίζονται από το Π.Δ. του 1978, ενώ κάλυψη και συντελεστής δόμησης ισχύουν όπως καθορίζονται στην παρ.2 του άρθρου 5 του Π.Δ. του 1985. Κατά τα άλλα γενικοί και ειδικοί οροι δόμησης ισχύουν όπως προβλέπονται στο διάταγμα του 1978. Εκτός ορίων οικισμού επιτρέπεται η δόμηση σύμφωνα με τους όρους και περιορισμούς του Π.Δ. 24-5-1985 (ΦΕΚ 270Δ/31-5-1985) για την εκτός σχεδίου δόμηση. Στο τέλος του ΦΕΚ 1985 βλέπουμε για πρώτη φορά τη σύνταξη ενός δελτίου αρχιτεκτονικής αναγνώρισης κτηρίου, το οποίο βάσει των παραπάνω διατάξεων προσπαθεί να συγκεντρώσει όλα τα στοιχεία που το χαρακτηρίζουν σε μία καρτέλα.

1990 Προεδρικό Διάταγμα 16-2-1990 ( ΦΕΚ 139/Δ/19-3-1990) για τον “ Καθορισμό ζώνης οικιστικού ελέγχου κατωτάτου ορίου κατάτμησης και λοιπών όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός εγκεκριμένου σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προϋφισταμένων του έτους 1923 περιοχή των κοινοτήτων Θήρας, Οίας, Βόθωνα, Βουρβούλου, Εμπορείου, Έξω Γωνιάς, Επισκοπής Γωνιάς, Ημεροβιγλίου, Καρτεράδου, Μεγαλοχωρίου, Ακρωτηρίου, Μεσαριάς, Πύργου και Θηρασιάς των νήσων Θήρας και Θηρασιάς (Ν. Κυκλάδων).”

ύμφωνα με το χάρτη του καθορισμού των Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου, γίνεται ένας πρώτος

χωρισμός των περιοχών εκτός σχεδίου της Σαντορίνης οι οποίες δεν ανήκουν δηλαδή μέσα στο οριοθετημένο περίγραμμα των παραδοσιακών οικισμών, σε τρεις ζώνες, στις οποίες έπειτα προσδιορίζονται οι χρήσεις, το όριο κατάτμησης και αρτιότητας των γηπέδων και οι περιορισμοί δόμησης. Έτσι, ορίζεται μια περιμετρική ζώνη 200μέτρων γύρω από τον Πύργο

1988 Προεδρικό Διάταγμα 17-06-1988 (ΦΕΚ 504Δ’/14-07-1988) περί “χαρακτηρισμού οικισμών των Κυκλάδων ως παραδοσιακών και καθορισμός ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης αυτών.”

(Περιοχή II) μέσα στην οποία: α) επιτρέπονται οι χρήσεις κατοικίας, καταστημάτων, εστιατορίων και κέντρων αναψυχής, τουριστικών εγκαταστάσεων,

83.

ξενοδοχείων και ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων μέχρι

δύο με μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος τα 7μ. μετρημένα

50κλίνες, β) ορίζεται κατώτατο όριο κατάτμησης και

από το φυσικό έδαφος (συν 0.50μ. το στηθαίο) ή τα

αρτιότητας των γηπέδων τα 4 στρέμματα και γ) οι

8.5μ. σε περίπτωση κατασκευής θόλου, διαχωρισμός

περιορισμοί δόμησης παραμένουν όπως έχουν οριστεί

του συνολικού όγκου του κτηρίου όταν αυτός ξεπερνά

από προηγούμενα διατάγματα (Άρθ. 2, παρ. Β). Από τα

τα 1.600κ.μ. με ελάχιστη απόσταση των καινούριων

παραπάνω συνάγεται ότι στο buffer zone περιμετρικά

όγκων τα 3μ., μέγιστος επιτρεπόμενος όγκος κτηρίου

του Πύργου (γιατί πέρι αυτού πρόκειται), ένα γήπεδο

ενιαίας στάθμης τα 800κ.μ. και μέγιστο συνεχές

για να είναι άρτιο και οικοδομήσιμο χρειάζεται μια

πλάτος όψης κτηρίου τα 12μ. Παρατηρούμε, ότι στην

ελάχιστη επιφάνεια 4 στρεμμάτων (4.000 τ.μ.), δηλαδή

περίπτωση ξενοδοχείων εκτός σχεδίου οι διατάξεις

στην ουσία θεσμοθετείται μια αρκετά αραιοδομημένη

είναι πολύ συγκεκριμένες και σαφείς και περιγράφουν

ζώνη, η οποία διαφοροποιείται σαφώς από τον πυκνό

μία αραιή δόμηση κτηριακών όγκων μικρού ύψους, οι

παραδοσιακό ιστό του Πύργου.

οποίοι διασπώνται σε μικρότερους, προσομοιάζοντας

Όλες οι περιοχές που δεν ανήκουν στις δύο

κάπως την τυπική μονάδα της κατοικίας.

παραπάνω ζώνες (Περιοχή I και περιοχή II), ανήκουν

Κατόπιν, καθορίζονται χρήσεις γης, κατώτατο όριο

στην Περιοχή ΙΙΙ η οποία “περιλαμβάνει όλη την

κατάτμησης, όροι και περιορισμοί δόμησης στους

εκτός ορίων των οικισμών και εκτός των ανωτέρω με

κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους, με την εξαίρεση

στοιχεία I και II περιοχών, έκταση των νήσων Θήρας και

οικισμών κάτω των 2.000 κατοίκων, όπως ο Πύργος.

Θηρασιάς και εκτός αρχαιολογικών χώρων”, δηλαδή τις εκτός σχεδίου. Εκεί επιτρέπει χρήσεις κατοικίας, καταστημάτων, τουριστικών εγκαταστάσεων, κτηρίων κοινής ωφελείας, γεωργικών αποθηκών, θερμοκηπίων, αντλητικών

εγκαταστάσεων,

δεξαμενών

και

μη

οχλουσών βιοτεχνιών. Ειδικότερα, για την ανέγερση ξενοδοχειακών μονάδων εκτός σχεδίου καθορίζονται τα εξής: ελάχιστη επιτρεπόμενη αρτιότητα των γηπέδων τα 6στρέμματα, μέγιστος αριθμός ορόφων οι

84.

2.5.2 Γενική νομοθεσία σχετική με την προστασία και δόμηση 2002 Ν.3028/2002 (ΦΕΚ 153Α’/28-06-2002) “ για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.”

νόμος αυτός πραγματεύεται την προστασία του πολιτιστικού πλούτου της χώρας μας και διέπεται

διατάξεων. 2011 Ν. 4030/ 2011 (ΦΕΚ 25Α-11-2011) “ Νέος τρόπος έκδοσης αδειών δόμησης, ελέγχου κατασκευών και λοιπές διατάξεις.”

ύμφωνα με το άρθρο 8, παρ. 2, αναφέρεται ρητά ότι: “ Για τις άδειες δόμησης που αφορούν κτίρια

σε παραδοσιακό οικισμό, παραδοσιακό ή ιστορικό

από τις διεθνείς αρχές της προστασίας της παγκόσμιας

τμήμα πόλης, οικιστικό σύνολο που έχει χαρακτηριστεί

πολιτιστικής Κληρονομιάς. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι:

ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, καθώς και κηρυγμένα

Σε κτήρια ή κτηριακά συγκροτήματα αρχαιότερα των 100 ετών, όπως το Καστέλλι στον Πύργο, δεν επιτρέπεται η κατεδάφιση ή οποιαδήποτε εργασία που χρήζει άδειας δόμησης χωρίς την έγκριση των

διατηρητέα κτίρια ή νεότερα μνημεία οι αρχιτεκτονικές μελέτες εκπονούνται και υπογράφονται αποκλειστικά από αρχιτέκτονες μηχανικούς και οι στατικές μελέτες από τους αρμόδιους πολιτικούς μηχανικούς.”

αρμοδίων υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι

“... η οικοδομική δραστηριότητα

πλησίον αρχαίου επιτρέπεται μόνο μετά από έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού, ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου”. Επομένως, όλα τα κτήρια που γειτνιάζουν ή σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν άμεση οπτική

Αδειοδότηση για επισκευές σε χαρακτηρισμένους οικισμούς

επαφή με χαρακτηρισμένα μνημεία (δηλαδή με

Για τις περιπτώσεις μικρών επισκευών σε κτήρια

διατηρητέο μνημείο ή ιστορικό τόπο), υπόκεινται στην

εντός των παραδοσιακών οικισμών της Σαντορίνης,

παραπάνω νομοθεσία. Τέλος, αναφέρεται το καθεστώς

δεν απαιτείται Άδεια Δόμησης ή έγκριση εργασιών

προστασίας μέσα στους αρχαιολογικούς χώρους

μικρής κλίμακας, σύμφωνα με το νέο ΦΕΚ 2605 /Β’/

ή ιστορικούς τόπους (άρθρο 14 παρ.2 και άρθρα

2013. Οι εργασίες που δεν χρήζουν αδειοδότησης από

16,17)

τις Υπηρεσίες Δόμησης είναι οι εξής:

όπου “...απαγορεύονται οι επεμβάσεις που

αλλοιώνουν τον χαρακτήρα και τον πολεοδομικό ιστό, ή διαταράσσουν τη σχέση μεταξύ των κτηρίων και των υπαίθριων χώρων...”. Κάθε επέμβαση που επηρεάζει

α. Μικρής έκτασης εσωτερικές επισκευές ή διασκευές

τον χαρακτήρα των ιστορικών τόπων, επομένως,

που δεν μεταβάλλουν τη φέρουσα κατασκευή του

πρέπει να έχει εγκριθεί αρχικά από τα αρμόδια όργανα

κτηρίου ή τις όψεις του, συμπεριλαμβανομένων των

του Υπουργείου Πολιτισμού.

κατασκευών που απαιτούνται για τη μετακίνηση ή την

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι το καθεστώς κήρυξης ενός αρχαιλογικού χώρου από το ΥΠ.ΠΟ. δεν προστατεύει αυτόματα όλα τα αξιόλογα κτήρια του οικισμού, παρά μόνο αυτά που είναι προγενέστερα

κάθε μορφής εξυπηρέτηση των ατόμων με αναπηρία ή εμποδιζόμενων ατόμων. Δεν συμπεριλαμβάνεται η κατασκευή ανελκυστήρα της παραγράφου 2 του άρθρου 27.

των τελευταίων 100 ετών, δηλαδή της περιόδου

β. Εσωτερικούς και εξωτερικούς χρωματισμούς

πριν το 1918. Όλα τα υπόλοιπα κτήρια που μπορούν

εν δυνάμει να θεωρηθούν νεώτερα μνημεία πρέπει

ικριωμάτων.

να αξιολογηθούν από το ΥΠ.ΠΟ και το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής πριν εγκριθούν ως τέτοια, αλλιώς κινδυνεύουν. ΦΕΚ 289ΑΑΠ/ 4-11-2011 “ Όροι και περιορισμοί δόμησης εντός των ορίων των οικισμών με πληθυσμό μέχρι 2.000 κατοίκους ”

υσιαστικά πρόκειται για μία τροποποίηση και συμπλήρωση των Άρθ. 5, 6 και 7 του Π.Δ.

αντικατάσταση

κιγκλιδωμάτων

χωρίς

χρήση

γ. Αλλαγή ή επισκευή δαπέδων. δ. Συντήρηση, επισκευή ή διασκευή εγκαταστάσεων και αγωγών κτηρίων. ε.

Αντικατάσταση

εσωτερικών

εξωτερικών

κουφωμάτων στο ίδιο άνοιγμα. στ. Συντήρηση, επισκευή στεγών χωρίς χρήση ικριωμάτων.

στις 3/05/1985 που αναφέρθηκε πιο πάνω και

ζ. Απλή περιτοίχιση από λιθοδομή μέχρι ύψους ενός

συμπληρώνεται στο τέλος από μία σειρά μεταβατικών

μέτρου (1,00 μ.) ή περίφραξη από ελαφρύ υλικό χωρίς

85.

χρήση σενάζ, γηπέδων σε εκτός σχεδίου περιοχές.

για θέρμανση ή παραγωγή ζεστού νερού χρήσης σε

Επίσης, επιτρέπεται οριοθέτηση με πασσάλους των

ισόγειους υπαίθριους χώρους κατοικιών, εγκατάσταση

κορυφών οικοπέδου ή γηπέδου.

συστημάτων τροφοδοσίας, ρύθμισης και μέτρησης

η. Κατασκευή πέργκολας σε ισόγειους υπαίθριους χώρους κατοικιών ή στον περιβάλλοντα ακάλυπτο χώρο. Κατασκευή εστιών, φούρνων και τζακιών σε εσωτερικούς χώρους.

μέγιστης επιφάνειας 50 τ.μ., που εξυπηρετούνται με εξωτερικά συστήματα μηχανοστασίου τύπου compact και δεν απαιτείται για την εγκατάστασή τους τοιχίο από οπλισμένο σκυρόδεμα και με την προϋπόθεση ότι το ύψος όλων των κατασκευών σε κανένα σημείο δεν υπερβαίνει το ένα μέτρο (1,00 μ.) από την οριστική στάθμη εδάφους και εφόσον δεν απαιτούνται εκσκαφές ή επιχώσεις του φυσικού εδάφους μεγαλύτερες από 1,00 μ. για την τοποθέτησή της και τηρείται η απαιτούμενη φύτευση του υποχρεωτικώς ακαλύπτου χώρου. Για την εγκατάσταση απαιτείται δήλωση αρμόδιου μηχανικού που αναλαμβάνει την ευθύνη της στατικής και ηλεκτρομηχανολογικής ασφάλειας της κατασκευής και των εγκαταστάσεων.

Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Αποδοτικότητας (ΣΗΘΥΑ), υπέργειοι σταθμοί διανομής ή μέτρησης και

συν/πλην 0,50 μ. από το φυσικό έδαφος. κλιματιστικών

ιβ. Τοποθέτηση ηλιακών θερμοσιφώνων σύμφωνα με την παράγραφο 2β ́ και γ ́ του άρθρου 19 του ΝΟΚ. ιγ. Η κατασκευή φυτεμένων δωμάτων και φυτεμένων επιφανειών. ιδ.

Τοποθέτηση

εξωτερικής

θερμομόνωσης

παθητικών ηλιακών συστημάτων στις εξωτερικές όψεις υφιστάμενων κτηρίων, εφόσον δεν αλλοιώνονται οι όψεις. Ο ενδιαφερόμενος ιδιοκτήτης πριν να προβεί σε εργασίες στο ακίνητο οφείλει σε κάθε περίπτωση να εξετάζει: εάν το κτήριο στο οποίο πρόκειται να γίνουν οι επεμβάσεις ανήκει σε ‘παραδοσιακό’ οικισμό, οπότε

ι. Μικρές διαμορφώσεις του εδάφους με πέτρα μέχρι

Τοποθέτηση

αγωγοί), εγκατάσταση συστημάτων Συμπαραγωγής

ρύθμισης φυσικού αερίου σύμφωνα με το άρθρο 17.

θ. Τοποθέτηση ασκεπούς δεξαμενής νερού η πισίνας,

ια.

φυσικού αερίου (ρυθμιστές, μετρητές, παροχετευτικοί

και

και ελέγχεται από το Συμβούλιο Χωροταξίας Οικισμού και

Περιβάλλοντος

Θήρας,

(σήμερα

Συμβούλιο

Αρχιτεκτονικής Περιφερειακής Ενότητας Θήρας) με επιτοίχιων

λεβήτων αερίου για θέρμανση και παραγωγή ζεστού νερού χρήσης, σε υφιστάμενα κτήρια σύμφωνα με την παράγραφο 10 του άρθρου 16, εγκατάσταση συστοιχίας επίτοιχων λεβήτων αερίου

έδρα τα Φηρά Θήρας. Οι αρμοδιότητες του ΣΧΟΠ αφορούν τους παραδοσιακούς οικισμούς και τα κηρυγμένα τοπία ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, δηλαδή ολόκληρη τη Θήρα και τη Θηρασιά. εάν το κτήριο βρίσκεται μέσα σε ‘αρχαιολογικό

86.

χώρο’ ή ‘ιστορικό τόπο’, οπότε και ελέγχεται από το Υπουργείο Πολιτισμού, με αρμόδια όργανα, σήμερα, τις Υπηρεσίες και Εφορείες της, οι οποίες εισηγούνται επί των θεμάτων στο αρμόδιο Τοπικό Συμβούλιο Μνημείων, με έδρα την Αττική. Πιο συγκεκριμένα και αναλόγως με τη χρονολογία στην οποία ανάγεται ο αρχαιολογικός χώρος ή ιστορικός τόπος, η υπόθεση εξετάζεται από: την ΚΑ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (ΕΠΚΑ), την 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (ΕΒΑ) ή/και την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Αττικής. εάν βρίσκεται πλησίον αρχαιοτήτων, δηλαδή πλησίον κάποιου ‘αρχαιολογικού χώρου’, ‘ιστορικού τόπου’ ή κάποιου χαρακτηρισμένου ‘διατηρητέου μνημείου’. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι ο έλεγχος και έκδοση εγκριτικής απόφασης από την αρμόδια Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, δηλαδή της ΚΑ’ ΕΠΚΑ, 2ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ή της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Αττικής, μετά την γνωμοδότηση από το αρμόδιο Τοπικό Συμβούλιο Μνημείων, όπως στην περίπτωση (2). εάν είναι χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο μνημείο, ελέγχεται από τα αρμόδια Συμβούλια και Υπηρεσίες, αναλόγως με τον φορέα που το έχει χαρακτηρίσει:

εάν είναι χαρακτηρισμένο από το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ ή Υπουργείο Αιγαίου, θα εξεταστεί από το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής Περιφερειακής Ενότητας Θήρας.

εάν είναι χαρακτηρισμένο από το Υπουργείο Πολιτισμού θα εξετασθεί από την αρμόδια του Υπουργείου Πολιτισμού και θα εκδοθεί Απόφαση μετά από γνωμο δότηση του αρμόδιου Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων, με έδρα την Αττική. εάν είναι παλαιότερο του 1830 ή είναι θρησκευτικό μνημείο. Στην περίπτωση αυτή προστατεύεται αυτοδίκαια από το Υπουργείο Πολιτισμού όπου ελέγχεται από την αρμόδια Υπηρεσία, στην περίπτωση της Σαντορίνης από την 2η ΕΒΑ.

εάν είναι παλαιότερο των εκάστοτε 100 τελευταίων ετών. Στις περιπτώσεις που το αίτημα αφορά εργασίες που χρήζουν έκδοση άδειας δόμησης, ή κατεδάφισης, τότε εξετάζεται αυτοδίκαια από τις αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού. Αν το κτίσμα κριθεί

αξιόλογο, η αρμόδια Υπηρεσία/ Εφορεία εισηγείται τον χαρακτηρισμό του στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο και αποφασίζει σχετικά.

εάν είναι πολλαπλώς χαρακτηρισμένο, δηλαδή από δύο ή και παραπάνω Υπουργεία (π.χ. Υπουργείο Πολιτισμού και ΥΠΕΧΩΔΕ), τότε υπερισχύουν οι διατάξεις του Ν.3028/2002 άρθρο 73. παρ.12, δηλαδή οι Αποφάσεις που εκδόθηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Συγκεντρωτικά: Δόμηση εντός ορίων οικισμού: Η αρτιότητα των οικοπέδων καθορίζεται με το διάταγμα του 1978 ως εξής: Kεντρικό τμήμα του οικισμού: πρόσωπο 12μ., εμβαδόν 300τ.μ. και βάθος 18μ. κατά κανόνα και πρόσωπο 8μ., εμβαδόν 150τ.μ. και βάθος 12μ. κατά παρέκκλιση, για όσα οικόπεδα έχουν δημιουργηθεί μέχρι τη δημοσίευση του νόμου (13-11-1978). Η επιτρεπόμενη δόμηση και κάλυψη, μετά την αντικατάσταση του κλιμακούμενου συντελεστή δόμησης το 2011 διαμορφώνεται για τα κτίρια κατοικιών ως εξής: • για γήπεδα μικρότερα των 200τ.μ. ορίζεται σ.δ.1 και κάλυψη 70%, • για γήπεδα από 200 έως 700 τ.μ. επιτρέπεται μέγιστη συνολική επιφάνεια ορόφων 240 τ.μ. και επιπλέον κατασκευή παταριού ξηράς δόμησης επιφάνειας έως 40 τ.μ. με κάλυψη 60% , • για γήπεδα μεγαλύτερα ή ίσα των 700τ.μ. η μέγιστη επιτρεπόμενη επιφάνεια ορόφων ορίζεται στα 400 τ.μ.με κάλυψη 60%. Κάνοντας την αναγωγή στην ουσία για γήπεδα από 200 έως 700 τ.μ. ο συντελεστής δόμησης κυμαίνεται από 1.4 έως 0.4, ενώ για γήπεδα μεγαλύτερα ή ίσα των 700τ.μ. ο συντελεστής δόμησης ξεκινά από 0.57 και μειώνεται όσο αυξάνει η επιφάνεια του οικοπέδου. Για κτίρια τουριστικών και αμιγώς επαγγελματικών χρήσεων ο σ.δ. ορίζεται σε 0.6 για τα πρώτα 1.000τ.μ., 0.5 για τα επόμενα 1000 τ.μ., 0.4 για τα επόμενα 1.000 τ.μ., 0.3 για τα επόμενα 1.000 τ.μ. και 0.2 για το τμήμα της επιφάνειας άνω των 4.000 τ.μ. Για τα κοινωφελή κτίρια ορίζεται σ.δ. 0.8, που μπορεί να καθοριστεί και

87.

έως 1.8 με την έγκριση τοπικού σχεδίου. Για τις δύο τελευταίες περιπτώσεις η κάλυψη ορίζεται στο 60%. Οι επιτρεπόμενοι όροφοι είναι δύο και μέχρι τρεις, εάν αυτό προκύπτει λόγω κλίσεως του εδάφους χωρίς όμως υπέρβαση του συντελεστή δόμησης. Το μέγιστο ύψος είναι 7μ. μετρούμενο από το υψηλότερο σημείο του φυσικού ή διαμορφωμένου εδάφους και χωρίς να υπερβαίνει τα 10μ. σε κάθε σημείο. Πάνω από το μέγιστο ύψος επιτρέπεται η κατασκευή στέγης, η οποία οφείλει μεν να ακολουθεί τα παραδοσιακά πρότυπα, δηλαδή στην περίπτωση του Πύργου για την κατασκευή θόλου το συνολικό ύψος προσαυξάνεται κατά 1.5μ. Τέλος το κτίριο τοποθετείται ελεύθερα μέσα στο οικόπεδο με την υποχρέωση να αφήνει απόσταση τουλάχιστον 2.5μ. όταν δεν εφάπτεται με τα πλάγια και πίσω όρια. Σε δύο μόνο περιπτώσεις επιτρέπεται η υπέρβαση των διατάξεων που καθορίζουν μέγιστο ποσοστό κάλυψης, μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος, αριθμό ορόφων και συντελεστή δόμησης: εάν πρόκειται για επισκευή ή αποκατάσταση αντιπροσωπευτικών της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής παλαιών κτιρίων (“τούτου αποδεικνυούμενο δια φωτογραφιών…”) ή στην περίπτωση της αναστήλωσης ερειπωμένων κτισμάτων κατόπιν τεκμηριωμένης ερεύνης, η οποία θα αποδεικνύει την ακριβή αρχική μορφή του κτίσματος. Δόμηση εκτός ορίων οικισμού: Η δόμηση στα οικόπεδα εκτός σχεδίου οικισμού ορίζεται με το ΦΕΚ 270Δ του 1985, και επιβάλλει για τα άρτια γήπεδα να έχουν ελάχιστο εμβαδόν τα 4.000τ.μ. και πρόσωπο 25μ., ενώ για αυτά που έχουν πρόσωπο σε διεθνείς, εθνικές, επαρχιακές, δημοτικές και κοινοτικές οδούς απαιτείται να έχουν ελάχιστο πρόσωπο τα 45μ. και ελάχιστο βάθος τα 50μ. Υπάρχουν αρκετές παρεκκλίσεις με βάση την «παλαιότητα» του οικοπέδου, όπου η αρτιότητα του οικοπέδου μπορεί να φτάσει και σε ελάχιστο εμβαδόν τα 750τ.μ. Το μέγιστο ποσοστό κάλυψης ορίζεται στο 10%, με ενιαίο όγκο και απόσταση από τα όρια του οικοπέδου 15μ., εκτός από περιπτώσεις όπου λόγω μορφολογίας του οικοπέδου δεν είναι δυνατή η δόμηση οπότε οι αποστάσεις από τα όρια του οικοπέδου τροποποιούνται. Ο γενικός συντελεστής δόμησης ορίζεται στο 0.2 και η γενική κάλυψη στο 10% με μέγιστο αριθμό ορόφων 2. Το ύψος ορίζεται σε 7.5μ. από το φυσικό ή διαμορφωμένο έδαφος με προσαύξηση 1.2 μ σε περίπτωση κατασκευής στέγης, ενώ απαγορεύεται η PILOTIS. Επιτρέπεται η δημιουργία αναλληματικών

τοίχων μέγιστου ύψους 1.5 μ και ελάχιστου πλάτους 5μ., όμως σε περίπτωση μεγαλύτερης κλίσης του εδάφους απαιτείται η σύμφωνη γνώμη της ΕΠΑΕ. Επίσης η απόσταση του κτιρίου από όχθη ρέματος ορίζεται στα 10μ. Από τους παραπάνω όρους δόμησης μπορούν να παρεκκλίνουν κτίρια προορισμένα για γεωργοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, αποθήκες, στέγαστρα σφαγής ζώων, δεξαμενές και κτίρια που ανεγείρονται από το υπουργείο γεωργίας. Στην εκτός σχεδίου δόμηση επιτρέπονται βιομηχανικές εγκαταστάσεις, με έγκριση του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, βιοτεχνικές μονάδες, κτίρια για στέγαση αντλητικών εγκαταστάσεων και υδατοδεξαμενών, γραφεία, καταστήματα, εμπορικές αποθήκες. Παρόλο που το ΦΕΚ ορίζει γενικούς όρους δόμησης αρχικά, ξεχωρίζει και τους διαφοροποιεί ανάλογα με τη χρήση του προς κατασκευή έργου. Σχεδόν για όλες τις χρήσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω υπάρχουν ειδικές διατάξεις και παρεκκλίσεις άλλοτε πιο αυστηρές και άλλοτε πιο χαλαρές, που κατισχύουν όμως των γενικών όρων δόμησης. Στην κατοικία εφαρμόζονται και οι ακόλουθοι ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης: Για γήπεδα εμβαδού μέχρι 4.000τ.μ. μέγιστη επιτρεπόμενη επιφάνεια κάλυψης αλλά και δόμησης τα 200τ.μ.. Για μεγαλύτερα γήπεδα ισχύει ότι: για τα πρώτα 4.000τ.μ. η δόμηση ορίζεται στα 200τ.μ., για τα πλέον των 4.000τ.μ. η δόμηση είναι ίση με το γινόμενο του υπόλοιπου εμβαδού με το συντελεστή δόμησης 0.02, ενώ για τα περισσότερα από 8.000τ.μ. επί τον συντελεστή δόμησης 0.01. Με παρόμοιο τρόπο καθορίζονται κάλυψη και δόμηση για τις περιπτώσεις των κατά παρρεκλίση γηπέδων. Επιτρέπεται η διάσπαση του ενιαίου κτιρίου με τη σύμφωνη γνώμη της ΕΠΑΕ, αρκεί οι όγκοι να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο και να ενώνονται με στοιχεία ελάχιστου πλάτους 1.2 μ., προσμετρώμενα στο συντελεστή κάλυψης ή δόμησης. Μέγιστο ύψος παραμένουν τα 7.5 μ αλλά ορίζεται και μέγιστο ύψος για μονώροφο κτίριο τα 4μ. Ειδικούς και αρκετά ελαστικούς όρους δόμησης δίνει το παρόν διάταγμα σε εγκαταστάσεις ΔΕΗ, ΟΤΕ και κτήρια κοινής ωφέλειας.

88.

2.5.3. Καθεστώς Προστασίας Πύργου Καλλίστης

έρα από το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει συνολικά το νησί της Σαντορίνης, στον Πύργο Καλλίστης έχουν γίνει οι παρακάτω ειδικότερες κηρύξεις και χαρακτηρισμοί διατηρητέων μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών τόπων. Οι κηρύξεις αυτές αφορούν σε Ενετικά και Μεταβυζαντινά Μνημεία και προστατεύονται από την 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, χωρίς να καλύπτουν το σύνολο των αξιόλογων κτηρίων του οικισμού. Υ.Α. 11707/14-6-1966 - ΦΕΚ 429/Β/8-7-1966 “ Περί χαρακτηρισμού αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών διατηρητέων μνημείων ” Χαρακτηρίζονται τα δύο Ενετικά φρούρια της Σαντορίνης, το Καστέλλι στον οικισμό του Ακρωτηρίου και το Καστέλλι του Πύργου. Υ.Α. 12916/27-8-1970 - ΦΕΚ 669Β’/25-9-1970 “ Περί κηρύξεως ιστορικών διατηρητέων μνημείων Κοινοτήτων Πύργου κ.τ.λ.”

“ Χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα μνημεία τα κάτωθι κτηριακά συγκροτήματα εν Θήρα, τα οποία περιλαμβάνονται εις οχυρώσεις Ενετοκρατίας, λόγω της εξαιρέτου γραφικότητας και αρχιτεκτονικής των: Καστέλλι εις χωρίον Πύργος, Καστέλλι εις χωρίον Εμπορείον, Καστέλλι εις χωρίον Ακρωτήρι και ο Πύργος ‘Γουλάς’ εις Εμπορείον.” Κανένα σχόλιο. Υ.Α. Α/Φ31/54786/4096 - ΦΕΚ 1456Β’/13-12-1973 “ Περί χαρακτηρισμού πύργων (Γουλάδων) νήσου Θήρας ως ιστορικών τόπων.” Χαρακτηρίζονται ως ιστορικοί τόποι οι “ κάτωθι Πύργοι (Γουλάδες): α) του Εμπορείου, β) του Φηροστεφανίου, γ) της Οίας, δ) του χωρίου Πύργου και ε) το οχυρόν του Σκάρου.” Υ.Α. ΥΠ.ΠΟ./ΔΙΛΑΠ/Γ/486/8170/23-5-1988—ΦΕΚ 448Β’/30-6-1988 “ Χαρακτηρίζεται ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν 1469/1950, το κτήριο ιδιοκτησίας Άννας Ασιμή - Γεωργαλή στον Πύργο Σαντορίνης, γιατί είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομικής εξέλιξης της περιοχής στα τέλη του προηγούμενου αιώνα.”

ΥΠ.ΠΟ. /ΑΡΧ/Β1/Φ27/27948/571 - ΦΕΚ 810Β’/20-101989 “ Χαρακτηρισμός μεταβυζαντινών μνημείων των Κυκλάδων ως ιστορικών διατηρητέων μνημείων.” Χαρακτηρίζονται ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία μια σειρά από εκκλησίες των Κυκλάδων, με περιμετρική ζώνη προστασίας ακτίνας 50μ. γύρω τους. Ένας από τους (4) τέσσερεις που χαρακτηρίζονται στην Σαντορίνη είναι ο Ι. Ναός του Αγ. Αρτεμίου στον Πύργο. Υ.Α. ΥΠ.ΠΟ./ΑΡΧ/Β1Φ27/36783/956/29-8-1995 - ΦΕΚ 773Β’/ 8-9-1995 Χαρακτηρίζονται ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία το Καστέλλι μαζί με τμήμα του οικισμού του Πύργου Καλλίστης Θήρας και τις συμπεριλαμβανομένες σε αυτό εκκλησίες, το οποίο σημειώνεται σε συνημμένο στο ΦΕΚ τοπογραφικό διάγραμμα. Προστατεύονται επίσης ο Ι. Ναός του Αγ. Αρτεμίου, ο Ι.Ναός Αγ. Γεωργίου, ο Ι.Ναός Αγίου Νικολάου του Κίσσηρα, και ο Ι.Ναός Αγίων Αποστόλων (μαζί με τους χώρους διαμονής και το συγκρότημα της παλιάς Σχολής). Με την παρούσα Υ.Α. γίνεται μια πρώτη προσπάθεια να προστατευτεί η πρώτη περιοχή ανάπτυξης γύρω από το Καστέλλι. ΥΠ.ΠΟ./ΑΡΧ/Β1/Φ27/36784/953 - ΦΕΚ 792Β’/149-1995 “ Χαρακτηρισμός των Ι.Ν. Αγ. Νικολάου του Κίσσηρα, Αγ. Γεωργίου και Αγ. Αποστόλων στην περιοχή του Πύργου Θήρας, ως ιστορικών διατηρητέων μνημείων.” Χαρακτηρίζονται ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία, με περιμετρική ζώνη προστασίας ακτίνας 300μ.

Υ.Α. ΥΠ.ΠΟ./ΔΙΛΑΠ/Γ/174/23077/13-5-1998—ΦΕΚ 514Β’/26-5-1998 Χαρακτηρισμός ως ιστορικών διατηρητέων μνημείων και έργων τέχνης δύο (2) οικιών, ιδιοκτησίας Βαρβάρας Σορώτου - Φύτρου και Ευαγγέλου Φύτρου στον Πύργο Σαντορίνης με τον περιβάλλοντα χώρο τους στα όρια της ιδιοκτησίας.

ΦΕΚ 2012 144/Β Καθορισμός Ζ.Ο.Ε. Τροποποίηση και συμπλήρωση του από 16−2−1990 π.δ/τος «Καθορισμός ζώνης, οικιστικού ελέγχου κατωτάτου ορίου κατάτμησης και λοιπών όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός εγκεκριμένου σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προϋφιστάμενων

89.

του έτους 1923 περιοχή των κοινοτήτων Θήρας, Οίας, Βόθωνα, Βουρβούλου, Εμπορείου, Έξω Γωνιάς, Επισκοπής Γωνιάς, Ημεροβιγλίου, Καρτεράδου, Μεγαλοχωρίου, Ακρωτηρίου, Μεσσαριάς, Πύργου και Θηρασιάς των νήσων Θήρας και Θηρασιάς (ν. Κυκλάδων)» (Δ΄ 139)

“2. Το κεφάλαιο Β του άρθρου 2 του ιδίου ως άνω π.δ/τος αντικαθίσταται ως εξής: «Β. Περιοχές με στοιχείο II 1. Η περιοχή αυτή περιλαμβάνει ζώνη πλάτους 200 μέτρων που περιβάλει τους οικισμούς Πύργο, Επισκοπή Γωνιά, Έξω Γωνιά, Μεσσαρία, Βόθωνα, Καρτεράδο, Φηρά, Ημεροβίγλι, Βουρβούλο, Οία, Φοινικιά, Θόλο, Κατοικίες και Εμπορείο. 2. Στις περιοχές αυτές επιτρέπονται οι χρήσεις: α. Κατοικία, καταστήματα, εστιατόρια, κέντρα αναψυχής, γεωργικές αποθήκες, δεξαμενές νερού, αντλητικές εγκαταστάσεις, φρέατα. β. Τουριστικές εγκαταστάσεις και ειδικότερα ξενοδοχεία τύπου ξενώνα και ξενοδοχεία τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων της τάξης ΑΑ ή Α δυναμικότητας μέχρι 50 κλινών. 3. α. Κατώτατο όριο κατάτμησης και αρτιότητας των γηπέδων: οκτώ (8) στρέμματα. β. Κατά παρέκκλιση, θεωρούνται άρτια και οικοδομήσιμα τα γήπεδα, πλην των γηπέδων για τουριστικές εγκαταστάσεις, τα οποία κατά την ημερομηνία δημοσίευσης του παρόντος έχουν ελάχιστο εμβαδόν τέσσερα (4) στρέμματα. 4. Η μέγιστη επιτρεπόμενη δομήσιμη επιφάνεια για

γεωργικές αποθήκες είναι είκοσι (20) τετραγωνικά μέτρα. 5. Σε περίπτωση κατασκευής λιθόκτιστου κτίσματος, του οποίου το πάχος της εξωτερικής τοιχοποιίας είναι τουλάχιστον 0,50 μ., το πάχος αυτής δεν προσμετράται στην δόμηση και κάλυψη. 6. Μέγιστος αριθμός ορόφων ένας (1) και μέγιστο ύψος τέσσερα και μισό (4,50) μέτρα, μετρούμενο σε κάθε σημείο του κτιρίου από το φυσικό έδαφος, περιμετρικά της κατασκευής. Σε περίπτωση κατασκευής θόλου, το παραπάνω επιτρεπόμενο ύψος προσαυξάνεται κατά ένα και μισό (1,50) μέτρο. 7. Για τους λοιπούς όρους και περιορισμούς δόμησης εφαρμόζονται κατά χρήση οι διατάξεις του από 6−10−1978 π.δ/τος (Δ΄ 538), όπως μεταγενέστερα τροποποιήθηκαν με τα από 12−5−1984 (Δ΄ 380), 16−2−1985 (Δ΄ 58), 24−5−1985 (Δ΄ 270), 6−8−1986 (Δ΄ 660) και από 20−1−1988 (Δ΄ 61) πρ. διατάγματα, χωρίς τις αναφερόμενες σε αυτά παρεκκλίσεις».”

Το ΦΕΚ του 2012, διατηρεί την περιμετρική ζώνη (buffer zone) εκτός του θεσμοθετημένου ορίων του Πύργου στα 200μ. και διευρύνει τις χρήσεις που είχαν καθοριστεί με το Π.Δ. του 1990 για να συμπεριλάβει σε αυτές γεωργικές αποθήκες, δεξαμενές νερού και γενικώς ό,τι βοηθητικό κτίσμα εξυπηρετεί τις καλλιέργειες περιμετρικά του οικισμού, ενώ στις τουριστικές χρήσεις διατηρεί αυστηρά το όριο των ξενοδοχειακών μονάδων στις 50 κλίνες. Επίσης, είναι σημαντικό ότι διπλασιάζει το κατώτατο όριο κατάτμησης και αρτιότητας των γηπέδων στα 8στρέμματα ενώ δεν μεταβάλλει την κάλυψη, κάτι που πρακτικά σημαίνει πιο αραιή δόμηση στη buffer zone, που είναι και το ζητούμενο. Τέλος, ορίζει ως μέγιστο

90.

αριθμό ορόφων τον ένα όροφο με ύψος 4.5μ., το οποίο γίνεται 6μ. στην περίπτωση κατασκευής θολου.

ΦΕΚ 2016_108 Α.Α.Π. “Αναοριοθέτηση αρχαιολογικών χώρων Θήρας, Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.”

“Αποφασίζουμε την ... Ζ) Την κήρυξη - οριοθέτηση του αρχαιολογικού χώρου του Καστελίου του Πύργου, για λόγους προστασίας του μεταβυζαντινού οικισμού και των μνημείων του, εντός και εκτός του Καστελίου. Οι περιοχές των ανωτέρω αρχαιολογικών χώρων περικλείονται από πολυγωνικές γραμμές οριζόμενες από τα σημεία: Ζ «Αρχαιολογικός χώρος του Καστελίου του Πύργου»:

εικόνα 88 | Διατηρητέα οικεία Άννας Ασίμη- Γεωργαλή

1, 2, 3 … 52, 53, 54, 1, στους συνημμένους ορθοφωτοχάρτες κλίμακας 1:5000, 1:10000 και 1:15000 σύμφωνα με τους συνημμένους πίνακες ζευγών συντεταγμένων των κορυφών των πολυγώνων.” Είναι προφανές, ότι η παραπάνω Υ.Α. του Υ.Π.Π.Ο.Α. διευρύνει το όριο του αρχαιολογικού χώρου του Καστελλιού προκειμένου να συμπεριλάβει σε αυτόν και τον πρώτο οικισμό που αναπτύχθηκε έξω από το Καστέλλι ο οποίος χαρακτηρίζεται από κάποια αξιόλογα χαρακτηριστικά (συνεκτικός πολεοδομικός ιστός, πυκνή δόμηση, μικρά οικόπεδα με μεγάλη κάλυψη, δαιδαλώδες οδικό δίκτυο κλπ.). Επιπλέον, το καινούριο όριο δεν αφήνει περιθώρια λάθους ερμηνείας, καθώς σχεδιάζεται πάνω σε ένα τοπογραφικό διάγραμμα της Γενικής Υπηρεσίας Στρατού με συγκεκριμένες συντεταγμένες.

91.

2.5.4. Συμπεράσματα

ο νομικό καθεστώς του Πύργου, όπως περιγράφηκε παραπάνω κρίνεται σε ορισμένες περιπτώσεις επαρκές και σε άλλες όχι. Συγκεκριμένα, εκτός από τον αρχαιολογικό χώρο του Καστελλιού και την προστατευόμενη ζώνη γύρω από αυτό που έχει κάποιους περιορισμούς ως προς τη χρήση και τη δόμηση οι οποίοι εξειδικεύονται από το ΦΕΚ 139/Δ 1990 και την τροποποίησή του με το ΦΕΚ 144/Β 2012, από το σύνολο του οικισμού λείπει ένα συνολικό διάταγμα χρήσεων γης, το οποίο είναι αναγκαίο ειδικά με την αυξανόμενη τουριστική ανάπτυξη, η οποία κατακλύζει τα κτήρια και τον δημόσιο χώρο μέσα στον ιστορικό πυρήνα. Την ίδια στιγμή, μία καινούρια χρήση, αυτή των Airbnb η οποία αναπτύσσεται την τελευταία πενταετία στην Ελλάδα, απουσιάζει (όπως είναι λογικό) από το νομικό καθεστώς του Πύργου και είναι σημαντικό να καταγραφεί. Ένας επιπλέον λόγος είναι η ύπαρξη αρκετών υπό κατασκευή κτηρίων στην περιφέρεια του οικισμού, τα περισσότερα από τα οποία είναι για ξενοδοχειακή χρήση και πρέπει να ελεγχθούν αν βρίσκονται μέσα στη ζώνη των 200 μέτρων περιμετρικά του Πύργου που καθορίστηκε με τα παραπάνω ΦΕΚ (1990 και 2012) και επιτρέπει αυτή τη λειτουργία. Ταυτόχρονα, πρέπει να εξετασθεί αν αυτού του είδους η χρήση που συνεπάγεται μια αραιή έστω δόμηση εκτός των ορίων του οικισμού είναι επιθυμητή, ή, κινδυνεύει να καταπέσει στην περίπτωση της διάχυσης, φαινόμενο το οποίο είναι έντονο στα Φηρά και έχει ως αποτέλεσμα τη μη ανάγνωση των ορίων ενός οικισμού και την αρχή ενός άλλου, καθώς το μεταξύ τους διάστημα είναι κατά κανόνα χτισμένο. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να οριστούν επιπλέον ζώνες διαφορετικού βαθμού προστασίας στην περιοχή εντός ορίων του οικισμού, οι οποίες να σχετίζονται και με τις ζώνες της πολεοδομικής του ανάπτυξης, και σε καθεμία από αυτές να προσδιοριστούν οι επιτρεπόμενες χρήσεις, το κατώτατο όριο κατάτμησης και αρτιότητας, η κάλυψη, ο μέγιστος αριθμός ορόφων και ο συντελεστής δόμησης. Πέρα από το διάταγμα χρήσεων γης, από το σύνολο της νομοθεσίας που προστατεύει τον οικισμό απουσιάζει η προστασία του πολεοδομικού ιστού ως κατεξοχήν στοιχείο που προσδιορίζει την εξέλιξη του στο χρόνο, με εξαίρεση το Π.Δ. Του 1988. Το εν λόγω Π.Δ. είναι γενικό, καθώς αφορά όλους τους οικισμούς των Κυκλάδων, οι οποίοι όχι μόνο διαφέρουν από νησί σε νησί, αλλά διαφέρουν συχνά μεταξύ τους

ακόμα και αν βρίσκονται στον ίδιο τόπο. Επίσης, δεν προσδιορίζονται ποιά είναι εκείνα τα στοιχεία του δημόσιου χώρου κάθε οικισμού που κρίνονται σημαντικά και πρέπει να προστατευθούν και με ποιά κριτήρια θα γίνει αυτό. Τα στοιχεία αυτά θα ήταν δυνατό να προσδιοριστούν μέσω ειδικών διαταγμάτων και ρυμοτομικών σχεδίων για τον Πύργο. Στην κλίμακα των κτισμάτων, απουσιάζει μία συνολική νομοθετική προστασία. Ο τρόπος με τον οποίο έχουν κηρυχθεί τα λίγα διατηρητέα κτήρια που υπάρχουν στον οικισμό, είναι ελλιπής και προβληματικός. Ελλιπής, γιατί περιλαμβάνει μόνο τρία κτήρια, προβληματικός ως προς τα κριτήρια κήρυξης. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν αρκετά αξιόλογα κτήρια στον Πύργο τα οποία μέχρι τώρα δεν έχουν ενταχθεί σε κάποιο καθεστώς προστασίας. Το ίδιο ισχύει και για τα κτίσματα που προέκυψαν μετά το σεισμό όπως είναι οι κατοικίες του Δεκαβάλλα, οι οποίες είναι σίγουρα άξιες διατήρησης όχι μόνο ως μεμονωμένα κτήρια, αλλά και ως συνολικά οικοδομικά τετράγωνα και ο τρόπος που αυτά έχουν ρυμοτομηθεί μέσα στον Πύργο, παράγοντας έναν καινούριο ιδιαίτερο ιστό που θυμίζει το Ιπποδάμειο σύστημα. Ταυτόχρονα, είναι κρίσιμο να απομακρυνθούν οι όποιες προσθήκες ή αλλοιώσεις έχουν υποστεί τα κτήρια αυτής της ιδιαίτερης αχριτεκτονικής τυπολογίας, προκειμένου να διαφυλαχθεί η αυθεντικότητα της αρχικής μορφής τους.

92.

2.6. Σύνοψη ισχυρών στοιχείων και προβλημάτων SWOT ANALYSIS.

93.

94.

SWOT ANALYSIS.

95.

96.

SWOT ANALYSIS.

97.

Μ Ε Ρ Ο Σ ΙΙ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

100.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΉ

Πύργος Καλλίστης είναι ένας οικισμός που δημιουργήθηκε υπό συγκεκριμένες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας, ξεκινώντας από τον μικρό οχυρό οικισμό του Καστελλιού, ενώ βασικός παράγοντας για τη διαμόρφωση της κατοικίας το μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι τα τέλη του 18ου αι., ήταν αυτός της ασφάλειας και της προστασίας από τις πειρατικές επιδρομές. Από τον 19ο αι. και μετά ο Πύργος ακολουθεί μια δυναμική ανάπτυξη, στην οποία από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα παίζει σημαντικό ρόλο και ο τουρισμός. Το τουριστικό προιόν καταλαμβάνει όλο και μεγαλύτερη θέση στη βάση της οικονομίας του οικισμού εκτοπίζοντας σιγά-σιγά τις δραστηριότητες πρωτογενούς και δευτερογενούς τομές παραγωγής. Ο πληθυσμός του οικισμού αυξάνεται σταθερά με έναν ρυθμό της τάξης του 10% ανά δεκαετία όπως προκύπτει από τα στοιχεία των απογραφών, ποσοστό που στην πραγματικότητα είναι αρκετά μεγαλύτερο, αν προστεθούν σε αυτό οι εποχικοί κάτοικοι που δουλεύουν την τουριστική περίοδο στο νησί και φυσικά οι τουρίστες και οι περιοδικοί επισκέπτες. Ωστόσο, ο μόνιμος πληθυσμός του οικισμού αν και αυξημένος, είναι σε αρκετό ποσοστό του γερασμένος και οι κοινωνικές υποδομές που υπάρχουν δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες του, καθώς δίνεται περισσότερο έμφαση στην δημιουργία και τη λειτουργία υποδομών που εξυπηρετούν τον τουρισμό. Ταυτόχρονα, η ένταση της τουριστικής δραστηριότητας και ιδιαίτερα υπάρχοντα κελύφη, απειλεί τον αυθεντικό αρχιτεκτονικό χαρακτήρα των κτηρίων του οικισμού και αλλοιώνει την παραδοσιακή του ταυτότητα. Βασικός, λοιπόν στόχος της παρούσας πρότασης η εξασφάλιση της βιωσιμότητας του Πύργου

ως παραδοσιακού οικισμού και όχι ως οικισμούξενοδοχείου (όπως είναι τα αντίστοιχα παραδείγματα των Φηρών και της Οίας) μέσω ενός στρατηγικού σχεδίου αειφόρου ανάπτυξης που θα στοχεύει μεταξύ άλλων, στη διαφοροποίηση του τουριστικού προιόντος με σκοπό την καλύτερη χωρική και χρονική (σε βάθος έτους) κατανομή του.

101.

KΑΘΟΡΙΣΜΌΣ

ΣΤΌΧΩΝ

ΚΑΙ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΌΣ

Σ Χ Ε Δ Ι Α Σ Μ Ό Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Υ Λ Ο Π Ο ΊΗ Σ Ή Τ Ο Υ Σ

στρατηγικός σχεδιασμός για την προστασία, διατήρηση και ανάδειξή του Πύργου στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης διαμορφώνεται πάνω σε πέντε βασικούς άξονες: α) την προστασία και ανάδειξη του ιδιαίτερου φυσικού περιβάλλοντος που περιβάλλει και περικλείει τον οικισμό β) τη διεύρυνση της οικονομικής βάσης του οικισμού μέσω της ενδυνάμωσης του πρωτογενούς τομέα και συγκεκριμένα με έμφαση στην διατήρηση και συνέχιση των καλλιεργειών ντόπιων μοναδικών προιόντων με ονομασία προέλευσης (οπως το τοματάκι και το κατσούνι) γ) την περιφρούρηση της ιστορικής ταυτότητας και της αρχιτεκτονικής και εν γένει πολιτιστικής κληρονομιάς του Πύργου ε) την αξιοποίηση των καταληλλότερων νομοθετικών εργαλείων για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω. Είναι απαραίτητο να τονιστεί, ότι όλες οι διαδικασίες που αναφέρθηκαν έχουν ως βασικό στόχο να κάνουν τον οικισμό πολυλειτουργικό. Θα ήταν λάθος να ειπωθεί ότι η τουριστική ανάπτυξη που είναι αυτή τη στιγμή το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο Πύργος πρέπει να συρρικνωθεί. Αντίθετα, η τόνωση και ανασυγκρότηση της πρωτογενούς παραγωγής, η ενίσχυση των τοπικών αγροτικών προϊόντων και η δευτερογενής επεξεργασία τους σε μικρές βιοτεχνίες μπορούν να αποτελέσουν ένα εναλλακτικό οικονομικό μοντέλο που θα αποφέρει έσοδα στον οικισμό. Όσο για τον έλεγχο της τουριστικής κίνησης αυτός θα επιτευχθεί με τη διασπορά των τουριστών σε όλο το διαστημα του έτους με την ανάπτυξη θεματικού τουρισμου, όπως πεζοπορικού, αγροτουριστικού και οινοτουρισμού. Ταυτόχρονα, η έρευνα και η εκπαίδευση τόσο του ντόπιου πληθυσμού, όσο και των επισκεπτών πάνω στις παραδοσιακές μεθόδους για την αγροτική παραγωγή (όπως πχ. η επεξεργασία των σταφυλιών για

την παρασκευή του κρασιού στην κάναβα), μπορούν να αποτελέσουν ένα σύγχρονο πεδίο ζυμώσεων μεταξύ κατοίκων και τουριστών στο πλαίσιο των νέων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Από την άλλη, ένα τέτοιο μοντέλο θα δημιουργήσει καινούριες μόνιμες θέσεις εργασίας, προσελκύοντας νεαρό πληθυσμό στον Πύργο. Ο οικισμός χρήζει θεσμικης προστασίας προκειμένου να αποτραπούν μελλοντικές αλλοιώσεις του δομημένου περιβάλλοντος, ως συνέπεια της έντασης του τουριστικού φαινομένου. Αντίθετα, ένα νέο καθεστώς όρων δόμησης και διατάγματος χρήσεων γης θα δύναται να εξασφαλίσει την ισορροπία μεταξύ σύγχρονης αρχιτεκτονικής δημιουργίας και της κληρονομιάς των υφιστάμενων ιστορικών κατασκευών. Ο οικισμός του Πύργου έχοντας αποκτήσει την κατάλληλη θεσμική προστασία, θα δύναται να εξυπηρετεί πρωτίστως τους κατοίκους του και να έχει συντονισμένους όλους τους παραγωγικούς τομείς στο να συμπράττουν και να συνεπικουρούν ο ένας στον άλλο, προκειμένου να εξασφαλισθεί η βιώσιμη ανάπτυξη του οικισμού.

102.

εικόνα 89 | Χάρτης προτεινόμενων νομοθετικών ρυθμίσεων

103.

3. ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ ΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΎΡΓΟ ΚΑΛΛΊΣΤΗΣ

3.1. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ια σειρά από προτεινόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις έχουν σκοπό να συμβάλλουν στην προστασία του αρχιτεκτονικού συνόλου, τη διαφύλαξη της ιστορικής αξίας του οικισμού και την ανάδειξη της σχέσης του με το φυσικό περιβάλλον. Έχει ήδη αναφερθεί η ανάγκη σύνταξης ειδικού διατάγματος που θα συμπληρώνει το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο και θα έχει ως γενικό στόχο την προστασία του αρχιτεκτονικού δυναμικού του οικισμού και του φυσικού περιβάλλοντος στα ευρύτερα όρια του, στην κατεύθυνση της ανάδειξης και των δύο. Παράλληλα, κρίνεται απαραίτητος ο επανακαθορισμός των ορίων του οικισμού και η δημιουργία ζώνης προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και ελέγχου της δόμησης γύρω από αυτά. Έτσι συνολικά το διάταγμα κρίνεται απαραίτητο: - να εξειδικεύει όρους και περιορισμούς δόμησης και χρήσης εντός των ορίων του Πύργου, με διαφορετικό χειρισμό σε κάθε τμήμα του οικισμού με άλλο χαρακτήρα - να κατευθύνει τις χρήσεις γης στον οικισμό, ορίζοντας ζώνες όπου θα επιτρέπονται, εκτός της κατοικίας, συγκεκριμένες χρήσεις - να επανακαθορίζει τα όρια του οικισμού - να καθορίζει περιμετρική ζώνη γύρω από το νέο θεσμοθετημένο όριο του οικισμού (bufferzone) στην οποία να προσδιορίζει τις επιτρεπόμενες χρήσεις και τους περιορισμούς δόμησης - να καθορίζει Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου για την προστασία του περιβάλλοντος σε αρκετή απόσταση από τα όρια του οικισμού -να προβλέπει περιοχές μελλοντικής επέκτασης του οικισμού

Ταυτόχρονα, προτείνεται η διεύρυνση της καθορισμένης με το ΦΕΚ 108/2016/192/ ΑΑΠ Α΄ Ζώνης Προστασίας προκειμένου να συμπεριλάβει το σύνολο του συνεκτικού ιστού και η θέσπιση τριών ακόμη Ζωνών Προστασίας (Β, Γ, Δ) με τον καθορισμό ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης και χρήσης σε κάθε μία από αυτές. Τέλος, προτείνεται τόσο η κήρυξη των περισσότερων κτιρίων που διατηρούν τη φυσιογνωμία του οικισμού, καθώς και άλλων στοιχείων του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, όπως αξιόλογα μέτωπα δρόμων, ιστορικά πλατώματα και τμήματα του πολεοδομικού ιστού.

104.

α) Καθορισμός ορίων οικισμού και Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου

(μπλε εστιγμένη γραμμή) και να οριστούν μέσα σε αυτό τέσσερις Ζώνες Προστασίας, και δόμησης ανάλογα με τον διαφορετικό χαρακτήρα κάθε τμήματος του Πύργου

ία πρώτη παρατήρηση είναι ότι το υφιστάμενο διοικητικό όριο του οικισμού (όριο μέσα

που έχει άμεση σχέση και με τα διαδοχικά στάδια

στο οποίο εντάσσονται όλες οι κατοικίες του

το όριο της Α’ Ζώνης που είναι το νέο επικυρωμένο

Πύργου) διαφέρει από το θεσμοθετημένο όριο του

περίγραμμα του αρχαιολογικού χώρου του Καστελλιού

παραδοσιακού οικισμού με το ΦΕΚ 345/Δ/2/6/1989.

σύμφωνα με το ΦΕΚ 108/Β/2016, επεκτείνεται για να

Τα δύο όρια ταυτίζονται στο βορειοδυτικό και

συμπεριλάβει όλο το συνεκτικό ιστό που αποτελεί την

βορειοανατολικό τμήμα τους και διαφέρουν στο

πρώτη οικιστική ανάπτυξη έξω από το Καστέλλι μετά το

νοτιοδυτικό, όπου το θεσμοθετημένο περίγραμμα

πέρας της πειρατείας. Στην Α’ Ζώνη επιτρέπονται μόνο

είναι γενικά μικρότερο. Τα παραπάνω όρια κρίνονται

χρήσεις κατοικίας, κτήρια κοινωνικού εξοπλισμού και

αρκετά

διευρυμένα,

περιλαμβάνοντας

μεγάλες

εκτάσεις αδόμητων περιοχών στις παρυφές του Πύργου. Είναι προφανές ότι ο καθορισμός τους έγινε με στόχο να συμπεριλάβουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση προς εκμετάλλευση και μελλοντική επέκταση, ανεβάζοντας την αξία γης στις αδόμητες περιοχές. Έτσι, καθορίστηκαν όρια που δεν σχετίζονται με κανένα τρόπο με την ιστορική εξέλιξη του οικισμού και δημιουργούν τον κίνδυνο αλλοίωσης τόσο της εικόνας του όσο και της σχέσης του με το φυσικό περιβάλλον.

της πολεοδομικής του εξέλιξης. Πιο συγκεκριμένα,

κτήρια πολιτιστικών χρήσεων, χώροι εξυπηρέτησης επισκεπτών και εργαστήρια συντήρησης και, τέλος κτήρια που έχουν ως στόχο τη φύλαξη και βελτίωση του αρχαιολογικού χώρου. Ο σ.δ. που προτείνεται είναι 0.8, ενώ το ποσοστό κάλυψης είναι αρκετά υψηλό (80%), λόγω της μορφής των οικοπέδων και των οικοδομών εντός τους (πυκνή δόμηση, μικρές αυλές). Ο μέγιστος αριθμός των ορόφων είναι συγκεκριμένος βάσει του ΦΕΚ 155/Δ/1991 και είναι δύο, ενώ το μέγιστο ύψος οικοδομής υπολογίζεται στα 7.5μ. από τη στάθμη του

Έτσι, σήμερα, με γνώμονα την προστασία του

φυσικού εδάφους. Στην ζώνη αυτή απαγορεύεται η νέα

οικισμού, κρίνεται απαραίτητος ο επαναπροσδιορισμός

δόμηση, με εξαίρεση την αποκατάσταση κτηρίων που

των ορίων όσο το δυνατόν εγγύτερα στο δομημένο

έχουν κηρυχθεί διατηρητέα, εφόσον υπάρχει σχετική

περιβάλλον του, διαφυλάσσοντας τον υφιστάμενο

εμπεριστατωμένη μελέτη που να τεκμηριώνει την

οικιστικό ιστό. Είναι μια χειρονομία που έχει και

αρχική μορφή τους.

ως στόχο τον περιορισμό, όσο είναι δυνατόν, της οικοδομικής

δραστηριότητας

στις

παρυφές

του

οικισμού. Προτείνεται να διατηρηθεί το όριο του παραδοσιακού οικισμού στο υφιστάμενο θεσμοθετημένο περίγραμμα εικόνα 90 | Πανοραμική θέα από τον Πύργο προς τα Φηρά

Οι νέες χρήσεις που προτείνονται είναι δυνατόν να στεγαστούν σε υπάρχοντα κελύφη χωρίς χρήση, ερείπια έπειτα από την τεκμηριωμένη αποκατάστασή τους ή διατηρητέα κτήρια εφόσον το επιτρέπουν οι περιορισμοί ως προς τη χρήση τους.

105.

Η νέα Ζώνη Β’, περιλαμβάνει το βορειοδυτικό και νότιο τμήμα του οικισμού που εφάπτεται της Ζώνης Α’ και ακολουθεί μια γραμμική ανάπτυξη κατά μήκος των δύο οδών που αποτελούσαν τις δύο παλαιότερες εισόδους του Πύργου. Στη ζώνη αυτή ισχύει ότι και στη Ζώνη Α’ για τις χρήσεις, με την επιπλέον προσθήκη του τοπικού εμπορίου και αναψυκτήριων, δεδομένης της γειτνίασης με την κεντρική Επαρχιακή Οδό Προφήτη Ηλία-Πύργου, μία λεωφόρο που συγκεντρώνει ούτως ή άλλως στις παρυφές της υπηρεσίες και τουριστικό, κυρίως, εμπόριο. Σε αντίθεση με τη ζώνη Α, εδώ επιτρέπεται η νέα δόμηση με σ.δ. είναι ίδιο με εκείνον της Α’, και κάλυψη μικρότερη σε σχέση με αυτήν της Α σε ποσοστό 50%, δεδομένης της διαφορετικής μορφής των οικοπέδων που συνεπάγεται και διαφορετική αναλογία δομημένου-αδόμητου. Οι όροφοι και το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος παραμένουν ως έχουν οριστεί παραπάνω. Η Ζώνη Γ’ περιλαμβάνει το κεντρικό νοτιοδυτικό τμήμα του οικισμού, το οποίο χαρακτηρίζεται ως επί το πλείστον από κτήρια κατοικιών που ανήκουν στην αρχιτεκτονική τυπολογία του Δεκαβάλλα, η οποία κρίνεται αξιόλογη και άξια προστασίας. Εδώ, η δόμηση επιτρέπεται με σ.δ 1.2 ενώ οι υπόλοιποι όροι και περιορισμοί παράμενουν ίδιου με εκείνους της Β΄. Οι επιτρεπόμενες χρήσεις διευρύνονται για να συμπεριλάβουν εμπόριο (τοπικό και υπερτοπικό),

πυρήνα που χρησιμοοιούνται ως Airbnb, αφού, προς το παρόν, είναι αδύνατη η νόμιμη χωροθέτησή τους. Τέλος, ορίζεται μια ζώνη Δ’ η οποία διατρέχει σχεδόν όλον τον Πύργο περιμετρικά και ορίζεται εντός του υπάρχοντος θεσμοθετημένου ορίου (βλ. Μπλε εστιγμένη) και περιλαμβάνει τις καλλιέργειες και τις περιοχές μεταξύ του περιφερειακού και του ορίου στα βόρεια του οικισμού και το “πέταλο” νότια της επαρχιακής οδού Προφήτη Ηλία-Πύργου. Η ζώνη αυτή στόχο έχει να προστατεύσει την υπάρχουσα καλλιεργήσιμη (και εν δυνάμει καλλιεργήσιμη) γη που βρίσκεται κοντά στο όριο του οικισμού, με κυρίαρχους τους αμπελώνες που ευδοκιμούν στο βόρειο τμήμα του λόφου πάνω στον οποίο είναι κτισμένος. Ταυτόχρονα, σκοπός είναι να διατηρηθούν σε αυτή οι χρήσεις κατοικίας και οι τουριστικές χρήσεις που ήδη προβλέπει το ΦΕΚ 139/Δ/19/3/1990 για τις ΖΟΕ Θήρας, αλλά να μπουν κάποιοι περιορισμοί ως προς το μέγεθος των ξενοδοχειακών μονάδων ώστε αυτές να μην ξεπερνούν σε μέγεθος τις 30 κλίνες. Τα επιπλέον μέτρα που θεσπίζονται για τη ζώνη Δ’ είναι το κατώτατο όριο κατάτμησης και αρτιότητας, το οποίο ορίζεται στο 1στρέμμα (1.000τ.μ.), ο σ.δ. στο 1 και το ποσοστό κάλυψης στο 40%. Τα παραπάνω εξασφαλίζουν αραιή δόμηση που αφήνει χώρο στην καλλιέργεια που είναι η κύρια και επιθυμητή χρήση στη ζώνη αυτή.

εστίαση, αναψυχή, δημοτικούς ξενώνες και μικρές

Στην κατεύθυνση της προστασίας των ορίων των

ξενοδοχειακές μονάδες με χωρητικότητα έως 15κλίνες.

συνεκτικών τμημάτων του οικισμού, αλλά και σε αυτή

Η χωροθέτηση της χρήσης των ξενοδοχείων, έχει

της διαφύλαξης της ιδιαίτερης σχέσης του οικισμού

δύο βασικούς στόχους: την αποφυγή της αυθαίρετης

με το φυσικό περιβάλλον, κινείται ο περαιτέρω

δόμησης ξενοδοχείων στις παρυφές του Πύργου και

καθορισμός της προαναφερθείσας Ζώνης Οικιστικού

την αποσυμφόρηση των κατοικιών του ιστορικού

Ελέγχου γύρω από τον οικισμό, τα όρια του οποίου

106.

συμπίπτουν με τη ζώνη Δ΄. Έτσι, επιτυγχάνεται η διαφύλαξη τόσο της εικόνας του οικισμού, όσο και της εικόνα του φυσικού περιβάλλοντος γύρω από αυτόν, με τον περιορισμό της δόμησης μέσα σε αυτήν. Σε προέκταση του σεναρίου μας, προτείνεται μια περιμετρική ζώνη 200μ. (buffer zone) στα βόρεια του οικισμού, η οποία ταυτίζεται με την Ζ.Ο.Ε. του 1990 και έχει ως στόχο την προστασία των καλλιεργήσιμων εδαφών στο τμήμα αυτό, προβλέποντας και την πιθανή επέκτασή τους. Στη ζώνη αυτή απαγορεύεται η δόμηση με την εξαίρεση εγκαταστάσεων και κτηρίων συνοδείας που εξυπηρετούν τις καλλιέργειες. Στο νοτιοδυτικό τμήμα του οικισμού, εκτός των ορίων του, χωροθετούνται περιοχές πιθανής επέκτασης του.

β) Όροι δόμησης εντός ορίων οικισμού

ροϋπόθεση για τον ορθότερο καθορισμό των ειδικών όρων δόμησης εντός των ορίων του οικισμού είναι η κύρωση της υπάρχουσας ρυμοτομίας του οικισμού καθώς και η σύνταξη κτηματολογίου για τον έλεγχο των ιδιοκτησιών. Αυτό θα συντελέσει - παράλληλα με την αρχιτεκτονική αναγνώριση του οικισμού - στη σωστότερη αντιστοιχία των προτεινόμενων όρων με τα υπάρχοντα μεγέθη και τη χρήση μεγεθών αντιπροσωπευτικών του χαρακτήρα και του πολεοδομικού ιστού του οικισμού. Η σύνταξη του κτηματολογίου έπρεπε να προηγηθεί, ενώ η νομιμοποίηση του υπάρχοντος ρυμοτομικού πρέπει να διασφαλιστεί όπως αντίστοιχα και το ειδικό διάταγμα όρων και περιορισμών δόμησης του οικισμού του Πύργου. Οι γενικοί όροι δόμησης του οικισμού συνιστάται να συμπεριλαμβάνουν και όσες διατάξεις ισχύουν ήδη και κρίνονται πως κινούνται στη σωστή κατεύθυνση. Έτσι, κατόπιν μελέτης της ισχύουσας νομοθεσίας για τον οικισμό και τον επαναπροσδιορισμό των ορίων του, καθώς και των ειδικών αναγκών που προέκυψαν από την ανάλυση του, προτείνονται ορισμένες γενικές κατευθύνσεις, με βάση τις ισχύουσες διατάξεις της νομοθεσίας περί παραδοσιακών οικισμών και οικισμών κάτω των 2000 κατοίκων, με στόχο την προστασία και ανάδειξη του δομημένου περιβάλλοντος και την ορθότερη λειτουργία του συνόλου.

- Οποιοδήποτε οικόπεδο για να θεωρείται οικοδομήσιμο, εφόσον ανήκει στις ζώνες που επιτρέπεται η νέα δόμηση, πρέπει να έχει πρόσωπο σε κοινοτικό δρόμο ή κοινοτικό μονοπάτι του κυρωμένου ρυμοτομικού ιστού και να εφάπτεται σε όλο το μήκος του προσώπου του οικοπέδου. Εφόσον υπάρξει κήρυξη του δικτύου μονοπατιών, διάνοιξη χαμένων και καταπατημένων μονοπατιών, επανένταξη καταπατημένων κοινόχρηστων χώρων, καθώς και οργάνωση του οδικού κοινοτικού δικτύου, τότε τα οικόπεδα είναι οικοδομήσιμα όταν έχουν πρόσωπο σε κοινοτικό χώρο οποιοδήποτε πλάτους. - Τα κατώτατα όρια αρτιότητας και κατάτμησης των οικοπέδων θα είναι τα ισχύοντα από το Π.Δ 13-111978 (ΦΕΚ 594Δ). - Κατ΄εξαίρεση επιτρέπεται η ανέγερση κτηρίου στη θέση παλαιού κατεδαφισθέντος σε οικόπεδα μικρότερα των 150 τ.μ. κατόπιν αποδείξεως τούτου μέσω τεκμηριωμένης έρευνας και χωρίς υπέρβαση των επιτρεπόμενων όρων δόμησης, προκειμένου να αποκατασταθεί η μορφή του συνεκτικού πολεοδομικού ιστού. - Στο σύνολο του οικισμού επιτρέπεται η ανέγερση κτισμάτων κατοικίας, κοινωνικού εξοπλισμού (κτίρια εκπαίδευσης και κοινωνικής πρόνοιας, αθλητικές εγκαταστάσεις μικρής κλίμακας), ξενώνων μικρού δυναμικού (εξαιρείται η Ζώνη Α’), και πολιτισμού. Αντίθετα απαγορεύεται η ανέγερση εγκαταστάσεων βιομηχανίας, βιοτεχνίας και οποιοδήποτε χρήση υψηλής και μέσης όχλησης. Επιτρέπεται η βιοτεχνία μικρής κλίμακας (πχ. επαναλειτουργία κάναβας), καταστήματα και μικρά παραδοσιακά εργαστήρια και αγροτουριστικές εγκαταστάσεις όπως αυτά έχουν προβλεφθεί στη Ζώνη Δ’ και έπειτα από τη σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής. - Με εξαίρεση τη Ζώνη Α’ επιτρέπονται αναψυκτήρια κοντά σε αθλητικές εγκαταστάσεις ή κτήρια πολιτισμού. - Ο μέγιστος επιτρεπόμενος αριθμός ορόφων των κτισμάτων στον οικισμό είναι δύο (2) ανεξαρτήτου περιοχής και χρήσης. - Το μέγιστο ύψος των κτισμάτων ορίζεται σε 7.5μ. μετρούμενο σε κάθε σημείο της τομής του περιγράμματος αυτών με το φυσικό και το διαμορφωμένο έδαφος. Πάνω από το μέγιστο ύψος αυτό επιτρέπονται μόνο η κατασκευή στέγης και καπνοδόχων, συμβατών με τον αρχιτεκτονικό

107.

χαρακτήρα του οικισμού. - Απαγορεύεται η κατασκευή κτηρίων και κατασκευών του δημόσιου χώρου επί υποστυλώματων (pilotis). - Απαγορεύεται η αποπεράτωση των οικοδομικών εργασιών (τοιχοποιίες πλήρωσης, επιχρίσματα, επενδύσεις και χρωματισμοί) στον όροφο, δίχως την ολοκλήρωση των αντίστοιχων οικοδομικών εργασιών στο ισόγειο. - Μέγιστη επιτρεπόμενη κάλυψη των οικοπέδων ορίζεται σε 80%. - Οι οργανισμοί κοινής ωφέλειας οφείλουν να μεριμνήσουν ιδίαις δαπάναις για την υπογειοποίηση των κοινόχρηστων δικτύων σε όλη την έκταση του οικισμού.

δ) Όροι δόμησης εκτός ορίων οικισμού (εντός ΖΟΕ)

ια τις περιοχές εκτός των ορίων του οικισμού και εντός της ζώνης οικιστικού ελέγχου ισχύουν όλοι οι παραπάνω ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης με τους εξής περιορισμούς και διαφοροποιήσεις. Απαγορεύεται κάθε άλλη η χρήση που προβλέπεται από το Π.Δ. για την εκτός σχεδίου δόμηση και επιτρέπονται μόνο: - Γεωργοκτηνοτροφικές και γεωργοπτηνοτροφικές εγκαταστάσεις - Γεωργικές αποθήκες - Αντλητικές εγκαταστάσεις και υδατοδεξαμενές - Βιοτεχνικές εγκαταστάσεις και εργαστήρια - Έργα εξυγίανσης και συντήρησης της υπάρχουσας οδοποιίας

γ) Χρήσεις γης

έσα από την ανάγνωση και μελέτη των επιτρεπόμενων χρήσεων γης στον οικισμό, γίνεται προσπάθεια χωροθέτησης νέων ζωνών για την κατεύθυνση των χρήσεων σε συγκεκριμένα τμήματα του οικισμού, με γνώμονα την αειφόρο ανάπτυξη, την αναβίωση των παλαιότερων εμπορικών αξόνων, αλλά και την τόνωση του ήδη υπάρχοντος κέντρου του οικισμού. Έτσι, κατά μήκος των δύο δρόμων που αποτελούσαν τις παλαιές εισόδους του Πύργου χωροθετούνται κάποιες νέες χρήσεις όπως δύο οργανωμένοι χώροι στάθμευσης στα δύο άκρα (δυτικά και νότια), ένα info point κλπ., όπως φαίνεται και στο χάρτη του masterplan. Ο σημερινός κεντρικός άξονας της επαρχιακής οδού Πύργου Καλλίστης-Προφήτου Ηλία ορίζεται ως περιοχή κεντρικών λειτουργιών του οικισμού, ενώ στην περιοχή βόρεια του Καστελλιού που βρίσκονται οι αμπελώνες επιχειρείται η αναβίωση της κάναβας, μικρών δηλαδή αυτόνομων εργαστηρίων για την παραγωγή του πυργιώτικου κρασιού. Ταυτόχρονα, στην ίδια περιοχή χωροθετούνται μικρές αγροτουριστικές μονάδες και αποθήκες που εξυπηρετούν τις καλλιέργειες. Στο νότιο τμήμα του οικισμού και εκτός του συνεκτικού οικιστικού ιστού, επιχειρείται η τόνωση της αγροτικής δραστηριότητας και η καλλιέργεια προιόντων όπως η φάβα, το κατσούνι και το ονομαστό τοματάκι Πύργου, όπως θα αναλυθεί παρακάτω, στην παράγροαφο των αναπτυξιακών προτάσεων.

Για τις εγκαταστάσεις όλων των παραπάνω χρήσεων απαιτείται προέγκριση χωροθέτησης από το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής και εκπόνηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.Κατ΄ εξαίρεση επιτρέπεται η επανάχρηση κτισμάτων με χρήση κατοικίας και πολιτισμού ή με οποιαδήποτε χρήση είχαν παλιότερα. Τα κατώτατα όρια αρτιότητας και κατάτμησης των οικοπέδων θα είναι τα ισχύοντα από το ΦΕΚ 139/Δ/193-1990 -Απαγορεύεται η κατασκευή κτισμάτων οποιασδήποτε χρήσης επί υποστυλωμάτων -Απαγορεύεται κάθε διαμόρφωση του φυσικού εδάφους πλην των απολύτως απαραίτητων για τις εγκαταστάσεις των ανωτέρω χρήσεων. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται η σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής.

108.

ε) Κηρύξεις διατηρητέων κτηρίων και αξιόλογων μετώπων Προτείνονται οι κηρύξεις ως διατηρητέων κτηρίων που διαμορφώνουν τα παρακάτω αξιόλογα μέτωπα με αριθμούς 1 έως 5 όπως φαίνονται στο χάρτη του masterplan. Έπειτα, προτείνεται η θέσπιση ειδικών όρων δόμησης και χρήσης κατά παρέκκλιση οποιουδήποτε άλλου διατάγματος για κάθε ένα από αυτά τα κτήρια, προκειμένου να προστατευθούν συνολικά σε επίπεδο εικόνας και λειτουργίας. Μεμονωμένα προτείνεται να κηρυχθούν ως διατηρητέα όλα τα αξιόλογα κτήρια που είναι σημειωμένα στο χάρτη του masterplan με μωβ χρώμα.

εικόνα 91 | Προτεινόμενες κηρύξεις διατηρητέων κτηρίων

109.

εικόνα 92 | Προτεινόμενες κηρύξεις διατηρητέων διαδοχικών μετώπων

110.

εικόνα 93 | Αμπελώνες στο βόρειοδυτικό τμήμα του οικισμού

111.

3.2.

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΈΣ ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ

ια να μπορέσει να χαραχθεί αναπτυξιακή πολιτική για τον οικισμό του Πύργου πρέπει πρώτα να μελετηθεί η παραγωγική δραστηριότητα στο σύνολο του νησιού και να υπογραμμιστούν τα προβλήματα του οικονομικού κλάδου. Στη Σαντορίνη, σύμφωνα με στοιχεία του Τουριστικού Παρατηρητηρίου 2 Σαντορίνης , ο τουρισμός αποτελεί τη βασική εξαγωγική δραστηριότητα του νησιού. Ο κλάδος της οικονομικής δραστηριότητας που ακολουθεί το νησί είναι αυτός του χονδρικού και λιανικού εμπορίου και συνδέεται έμμεσα με τον τουρισμό, αφού αποτελεί βασικό προμηθευτή των τουριστικών επιχειρήσεων. Τρίτος σημαντικός παραγωγικός κλάδος είναι αυτός των κατασκευών και ξεπερνά το 10% της απασχόλησης. Σε ό, τι αφορά τη γεωργία και τη μεταποίηση, παρά τη σημαντική παρουσία που έχουν η αμπελοκαλλιέργεια και η οινοποιία, η συνολική απασχόληση στο νησί είναι ιδιαίτερα χαμηλή.

Στη Σαντορίνη, πρακτικά ο τουρισμός αποτελεί σήμερα μονοκαλλιέργεια στο νησί και συνέβαλε στη μεγέθυνση και στη μετεξέλιξη της οικονομίας της Σαντορίνης από μια αγροτική και μεταλλευτική οικονομία με σημαντική συνεισφορά από τον κλάδο της ναυτιλίας, σε μια καθαρά τουριστική. Ο τουρισμός στη Σαντορίνη αφενός είχε θετικά αποτελέσματα όσον αφορά στα δημογραφικά δεδομένα του νησιού των 2 Παραπομπή: Τουριστικό Παρατηρητήριο Σαντορίνης. Αποτύπωση της κατάστασης της τουριστικής δραστηριότητας και των επιπτώσεων της στον προορισμό, ανάλυση SWOT και εναλλακτικά σενάρια πολιτικής. . (ΣΕΛ.57) http://cycladesplus.gr/wp-content/uploads/2017/06/paratiritirio_819981689.pdf

εικόνα 94 | Δίκτυο πεζοπορικού τουρισμού

τελευταίων 40 χρόνων, αφετέρου εχει σήμερα πολλές αρνητικές επιπτώσεις που σχετίζονται με την αλλοίωση του τοπίου από τη διάσπαρτη δόμηση, τη μείωση του καλλιεργήσιμου εδάφους, τη χαμηλή ποιότητα αστικού περιβάλλοντος λόγω των αυξημένων αναγκών μετακίνησης και στάθμευσης, την χαμηλή ποιότητα και επάρκεια του νερού και την υψηλή κατανάλωση ενέργειας. Η ένταση του τουριστικού φαινομένου έχει πλέον λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και επηρεάζει ήδη αρνητικά το τουριστικό προιόν. Ο μόνος τρόπος για την άρση του φαινομένου είναι η στροφή στο θεματικό τουρισμό που συνδέεται με πιο ήπιες δραστηριότητες και διασπορά των τουριστών σε όλες τις εποχές του έτους. Στον Πύργο, είναι αντιπροσωπευτική η εικόνα του φαινομένου για το οποίο έγινε λόγος πιο πάνω. Ενώ η οικονομία του Πύργου παραδοσιακά βασιζόταν στον πρωτογενή τομέα και συγκεκριμένα στην αμπελουργία και στην καλλιέργεια της άνυδρης τομάτας, σήμερα κύρια πηγή εσόδων των κατοίκων του Πύργου είναι η ενοικίαση του υπάρχοντος κτηριακού αποθέματος,

112.

η οικοδομική δραστηριότητα για την ανέγερση νέων ξενοδοχειακών μονάδων και το λιανικό και χονδρικό εμπόριο.

παραγωγής, τυποποίησης και συσκευασίας, ούτε ετικέτα για όσα προιόντα προέρχονται από την περιοχή του Πύργου.

Γι αυτό, η οικονομία του Πύργου όσον αφορά στον τριτογενή τομέα πρέπει να στραφεί στο θεματικό τουρισμό (οινοτουρισμό, αγροτουρισμό, πεζοπορικό τουρισμό) , στο δευτερογενή τομέα στην αξιοποίηση του υπαρχοντος κτηριακού αποθέματος με την ανακαίνηση/ αποκατάσταση κτηρίων και στον πρωτογενή τομέα στην αξιοποίηση καλλιεργήσιμων εδαφών γύρω από τον οικισμό για την παραγωγή κρασιού και άλλων αγροτικών προϊόντων υψηλής ποιότητας και η σύνδεση αυτών τη γαστρονομία και τον αγροτουρισμό.

3. Ο πολιτιστικός σύλλογος της Εστίας που δραστηριοποιείται στον Πύργο συμπράττει με τον τοπικό Αγροτικό Συνεταιρισμό για θέματα όχι μονο αγροτικού χαρακτήρα αλλά και υποδομών του χωριού όπως η ενοικίαση οικοπέδων για στάθμευση. Σε αυτό τον τομέα έγγυται η δυναμική του και προς αυτή την κατεύθυνση προτείνεται να λειτουργήσει στο εξής.

3.3.

EΜΠΛΕΚΌΜΕΝΟΙ ΦΟΡΕΊΣ

1. Στη Σαντορίνη έχει ιδρυθεί από το 1947 η Ένωση Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων, Santo. Σήμερα αποτελεί έναν από τους δυναμικότερους Συνεταιρισμούς της Ελλάδας με 1200 μέλη. Στόχος της Santo είναι η διαφύλαξη της τοπικής παράδοσης και ιστορίας, η προστασία των παραδοσιακών καλλιεργειών, η παραγωγή οίνων και παραδοσιακών τοπικών προϊόντων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης Σαντορίνη (ΠΟΠ ) υψηλής ποιότητας και η αειφόρος γεωργική ανάπτυξη του νησιού. Οι εγκαταστάσεις της Ένωσης που έχουν έδρα τον Πύργο περιλαμβάνουν έναν αμπελώνα Πρότυπης Βιολογικής καλλιέργειας, όπου παράγονται οι μονοποικιλιακοί Βιολογικοί οίνοι SantoWines, ένα οινοποιείο και έναν πολυχώρο εκδηλώσεων. Πέρα από τα παραπάνω, η Ένωση διαχειρίζεται και το μοναδικό Εργοστάσιο επεξεργασίας για το τοματάκι Σαντορίνης. Στο χώρο, πέρα από την πώληση κρασιών διατίθενται και άλλα θηραικά προιόντα προς πώληση, όπως η φάβα, το τοματάκι και η καππαρη. Ωστόσο, καθίσταται εμφανές ότι η Ένωση εστιάζει τις δραστηριότητές της κυρίως στην παραγωγή και προώθηση του κρασιού και όχι τόσο στις λοιπές καλλιέργειες. 2. Στον Πύργο έχει συσταθεί Τοπικός Αγροτικός Συνεταιρισμός ο οποίος μαζί με αντίστοιχους άλλους συνεταιρισμούς του νησιού εντάσσονται στην Ένωση Συνεταιρισμών Θηραικών Προιόντων, Santowines. Ωστόσο, ο Συνεταιρισμός πέρα από τη νομική του υπόσταση, δε φαίνεται να δραστηριοποιείται ιδιαίτερα καθώς δε διαθέτει τα δικά του αγροκτήματα/ αμπελώνες, ούτε τις αντίστοιχες δικές του μονάδες

Διαπιστώνεται ότι στην Σαντορίνη και ειδικότερα στον Πύργο υπάρχουν οι φορείς για την οργάνωση της οικονομίας και ειδικότερα της αγροτικής οικονομίας. Εντούτοις, ο Τοπικός Αγροτικός Συνεταιρισμός Πύργου καλείται να διευρύνει τις δραστηριότητές του και σε άλλους κλαδους της αγροτικής οικονομίας ταυτόχρονα, όπως ο αγροτουρισμός. Μία σύμπραξη και συνέργια μεταξύ της αγροτικής παραγωγής και του τουρισμού, θα μπορούσε να αναδείξει τον Πύργο αλλά και ολόκληρο το νησί σε ένα μοναδικό στον κόσμο Γαστρονομικό προορισμό και να προβάλει το μήνυμα ότι η Σαντορίνη δεν είναι μόνο το ηλιοβασίλεμα στην καλντέρα και οι μαύρες παραλίες, αλλά είναι τα αγροτικά προϊόντα της και οι άνθρωποί της που χρόνια τώρα τα φροντίζουν και τα καλλιεργούν.

113.

3.4.

ΕΞΕΙΔΊΚΕΥΣΗ ΠΡΟΤΆΣΕΩΝ:

- Ο Συνεταιρισμός πρωτίστως πρέπει να χαράξει στρατηγικές για την προώθηση και προβολή των προϊόντων του, για τη σύναψη συνεργασιών, τις εξαγωγές εντός και εκτός Ελλάδος, όπως και την προσέλκυση νέων επενδυτών. Η ενίσχυση του ρόλου και του έργου του μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία συλλογικής ετικέτας για προιόντα που προέρχονται αποκλειστικά από τον Πύργο με την ονομασία «Αγρόκτημα Πύργου». Πέρα από την παραγωγή κρασιού, ο Πύργος είναι ξακουστός για το τοματάκι του, διότι από εκεί το 1880 ξεκίνησε η καλλιέργεια της άνυδρης τομάτας και ύστερα διαδόθηκε σε όλο το νησί συνιστώντας σήμερα μία παράδοση. Ένα άλλο προιόν με το οποίο συνδέεται έμμεσα ο οικισμός είναι η συλλογή του άγριου κρόκου από το γειτονικό βουνό του Προφήτη Ηλία, που είναι μάλιστα η μοναδική περιοχή σε όλο το νησί στο οποίο φύεται το συγκεκριμένο. Για τα παραπάνω προιόντα προτείνεται να έχει τη διαχείριση της ετικέτας τους ο Τοπικός Συνεταιρισμός, αλλά η επεξεργασία, εμφιάλωση, τυποποίηση και συσκευασία να γίνονται από τον Συνεταιρισμό Θηραικών Προιόντων, γιατί ήδη διαθέτει τις απαραίτητες υποδομές. Πέρα από αυτό, έχει την έδρα του στον οικισμό του Πύργου και ταυτίζεται με αυτόν. Η κατεύθυνση που πρέπει να δώσει ο Τοπικός Συνεταιρισμός στην αγροτική παραγωγή είναι η βιολογική καλλιέργεια, διότι αυτή είναι άλλωστε η κατεύθυνση της Ένωσης Santo και μπορεί και προσδίδει συγκριτικό πλεονέκτημα όσον αφορά στη διαφοροποίηση του αγροτικού προϊόντος. - Αναβίωση μονάδας κάναβας σε συνδυασμό με εγκαταστάσεις ξενώνων και χώρους εκδηλώσεων, με την ονομασία «Κάναβα Πύργου». Μέχρι στιγμής στον Πύργο οι κάναβες ανακαινίζονται για να γίνουν ξενώνες με εξαίρεση την Κάναβα Χρυσού που έχει μετατραπεί σε οικογενειακό οινοποιείο και λαογραφικό Μουσείο του Πύργου. Προτείνεται να γίνει αναβίωση μίας εξ αυτών στα βορεινά, ώστε να προβληθεί ο παραδοσιακός τρόπος παρασκευής κρασιού και να συνδυαστει με τη φιλοξενία τουριστών που θα μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία στα πλαίσια του θεματικού τουρισμού. Άλλωστε, τα μικρά οινοποιία για premium κρασιά που θα ταξιδεύουν ακόμα και στο εξωτερικό είναι το μέλλον. Η πώληση των προιόντων προτείνεται να γίνεται συγκεντρωτικά σε έναν οργανωμένο χώρο στον οικισμό, πέρα από τη διάθεση αυτών σε μεμονωμένα καταστήματα. Κατ΄επέκταση, προτείνεται η χωροθέτηση Αγοράς

Τοπικών Προιόντων πάνω στον εμπορικό άξονα του Περιφερειακού, ώστε να λάβει ταυτόχρονα υπερτοπικό χαρακτήρα. Εκεί θα διατίθενται όλα τα παραγόμενα προιοντα του Πύργου, είτε κρασί, είτε όσπρια, είτε φρέσκα λαχανικά, σε έναν τύπο ημιυπαίθριας λαικής αγοράς που θα εξυπηρετεί τόσο τον Πύργο όσο και την Κοινότητα Θήρας.

εικόνα 95 | Παραδοσιακά προιόντα του Πύργου

114.

εικόνα 96 | Χάρτης προτάσεων φυσικού περιβάλλοντος

115.

3.5.

ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ ΚΙΝΉΤΡΩΝ

3.6.

ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ ΑΝΆΔΕΙΞΗΣ ΤΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΎ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝΤΟΣ τον τομέα της γεωργίας δίνονται λίγα κίνητρα στους αγρότες για να συνεχίσουν να καλλιεργούν τη γη

τους. Ενώ η γεωργική γη του νησιού έχει πολύ υψηλές αντικειμενικές αξίες και ταυτόχρονα είναι γη υψηλής παραγωγικότητας, γεγονός που εξωθεί τους ιδιοκτήτες

ι προθέσεις για το φυσικό περιβάλλον κινούνται στον άξονα της αξιοποίησης φυσιολατρικών

διαδρομών και των γόνιμων εδαφών στην περίμετρο του οικισμού. Συγκεκριμένα από τον Πύργο ξεκινούν πέντε διαδρομές που οδηγούν στους γύρω οικισμούς

σε μη αγροτικές χρήσεις, πολύ λίγα οικονομικά κίνητρα

εκμεταλλευόμενες φυσικά και τεχνητά μονοπάτια.

υπάρχουν για να ενθαρρύνουν τους γεωργούς να

Μάλιστα οι δύο από αυτές διασχίζουν τμήμα του ιστού

συνεχίσουν να καλλιεργούν τη γη τους. Τα παραδοσιακά γεωργικά προϊόντα του νησιού δεν έχουν όλα ακόμα

του Πύργου για να καταλήξουν η μία στο Βόθωνα και η άλλη στην Έξω Γωνιά. Οι άλλες τρεις οδηγούν στο Μεγαλοχώρι, στη Μέσα Γωνιά και στην Αρχαία Θήρα,

χαρακτηριστεί ΠΟΠ και επομένως δεν λαβαίνουν

αντίστοιχα. Προτείνεται να σηματοδοτηθούν και να

επιδοτήσεις από την ΕΕ. Υπό αυτές τις συνθήκες, η

συνλειτουργήσουν μαζί με μερικές ακόμα διαδρομές

γεωργία ως μόνιμη απασχόληση εξαφανίζεται και χρησιμοποιείται μόνο για συμπληρωματικό εισόδημα.

που εμείς καθορίζουμε μέσα στον οικισμό και τις ονομάζουμε οινοτουριστικές. Οι δύο θα ξεκινούν από μία διασταύρωση τριών δρόμων στο βορειοδυτικό

Στον τομέα της οικοδομικής δραστηριότητας πρέπει να

κομμάτι του οικισμού, θα διέρχονται από τις κάναβες

δοθούν οικονομικά κίνητρα και φοροελαφρύνσεις σε

και κάποιους εναπομείναντες αμπελώνες στο βόρειο

όσους διαθέτουν αξιόλογα κτήρια εντός του οικισμού με σκοπό να τα ανακαινίσουν/ αποκαταστήσουν, με

τμήμα και εντός των θεσμοθετημένων ορίων του και θα καταλήγουν στο οινοποιείο Santo Wines. Η τρίτη θα ξεκινάει από την κάναβα Χρυσού που είναι και

σκοπό να μειωθεί η αστική διάχυση από την ανέγερση

λαογραφικό Μουσείο, θα διασχίζει το νότιο κομμάτι

ολοένα και περισσότερων τουριστικών μονάδων

του οικισμού και θα οδηγεί στο Οινοποιείο Χατζηδάκη.

και ταυτόχρονα να αναβαθμιστεί η ποιότητα του

Οι αμπελώνες και γενικότερα οι καλλιέργειες

δομημένου περιβάλλοντος, η οποία με τη σειρά της θα προσελκύσει όχι μόνο επισκέπτες αλλά και μόνιμους κατοίκους. Κονδύλια είναι απαραίτητο να δοθούν στο

αποτελούσαν του

οικισμού.

παραδοσιακά Έτσι,

πέρα

το από

φυσικό τη

όριο

διατήρηση

κάποιων τμημάτων καλλιεργήσιμης γης εντός του θεσμοθετημένου ορίου του οικισμού, προτείνεται να

Δήμο για την βελτίωση των υποδομών του, κυρίως

διαφυλαχθούν τα γόνιμα εδάφη προς βορρά σε μια

δικτύων αλλά και για απαλλοτριώσεις με σκοπό τη

ακτίνα 200 μέτρων από το όριο του οικισμού, σαν ένα

δημιουργία δημοτικών χώρων, όπως πλατειών, χώρων στάθμευσης και αγοράς που θα οδηγήσουν στη λειτουργική και αισθητική αναβάθμιση του οικισμού.

είδος buffer zone, ώστε να αποφευχθεί η δόμηση εκεί και να διατηρηθεί ακέραιη η παραδοσιακή εικόνα του οικισμού. (βλ. νομοθετικές προτάσεις) Νοτιοανατολικά, το όριο του οικισμού συμπίπτει με το όριο Natura. Αυτό υποδηλώνει ότι δίπλα στον οικισμό υπάρχει ένα αξιόλογο φυσικό περιβάλλον με προστατευόμενα ενδιαιτήματα που λειτουργεί ενισχυτικά

στην

πρόταση

των

διαδρομών που διέρχονται από εκεί.

φυσιολατρικών

116.

εικόνα 97 | Χάρτης προτάσεων για τη βελτίωση των υποδομών και αναβάθμισης του δημόσιου χώρου

117.

3.7.

ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΊΩΣΗ

ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΜΏΝ ΚΑΙ ΑΝΑΒΆΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΌΣΙΟΥ ΧΏΡΟΥ.

ια την καλύτερη εξυπηρέτηση κατοίκων και τουριστών του οικισμού απαιτείται ανάβάθμισή των υποδομών του, τόσο των δρόμων και των καλντεριμιών όσο και των δημόσιων χώρων του. Συμπληρωματικά με αυτό χρειάζεται κάποιοι χώροι να δοθούν σε δημοτική χρήση. Επίσης, η ρύθμιση της στάθμευσης και της κυκλοφορίας είναι καίρια ζητήματα ως προς την αποτελεσματικότερη μετακίνηση και αποσυμφόρηση από τα οχήματα. Κοντά στις δύο κύριες εισόδους του οικισμού, τη μία στα νοτιοδυτικά και την άλλη στα νότια, χωροθετούνται Parking με δημοτικά τέλη από τα έσοδα των οποίων θα συντηρούνται τα καλντερίμια μέσα στον οικισμό, ο αστικός εξοπλισμός και η φύτευση. Με αυτή τη χωροθέτηση θα λυθεί το πρόβλημα της παρόδιας στάθμευσης, καθώς η θέση και των δύο χώρων στάθμευσης είναι κομβική ως προς την επικοινωνία, τόσο με τον εμπορικό δρόμο και την πλατεία, όσο και με τα σπίτια. Στη νοτιοανατολική είσοδο διατηρείται ο υπάρχων χώρος στάθμευσης, επειδή όμως κρίνεται ανεπαρκής, προτείνεται να απαλλοτριωθεί ένα ακόμα κενό οικόπεδο που βρίσκεται νότια του περιφερειακού δρόμου και να αξιοποιηθεί με τον ίδιο τρόπο. Ο δρόμος που ξεκινά από το υπάρχον parking και διέρχεται από τον πέρα Μύλο, προτείνεται να πεζοδρομηθεί σε όλο του το μήκος έως την Εστία και παράλληλα να πλακοστρωθεί. Σε αυτόν θα απαγορεύεται αυστηρά τόσο η διέλευση όσο και η στάθμευση, ακόμα και δικύκλων. Με αυτόν τον τρόπο ουσιαστικά προτείνεται η αναβίωση της παλαιάς εισόδου του οικισμού που γινόταν μέσω του εν

λόγω δρόμου. Για τη λειτουργία αυτή, χρειάζεται μια υποστηρικτική χρήση, αυτή του Info Point για την ενημέρωση των επισκεπτών. Ο καταλληλότερος χώρος για τη στέγασή του κρίνεται ο πέρα Μύλος. Στη νότια είσοδο του οικισμού διατηρείται ο υπάρχων χώρος στάθμευσης εκατέρωθεν της περιφερειακής οδού του 1970 αλλά καταργείται η στάθμευση στο χώρο μπροστά από το εστιατόριο Σελήνη. Ο χώρος αυτός σήμερα, πέρα από parking, είναι ένα πέρασμα αυτοκινήτων από την κυκλική περιφερειακή οδό του 1990 στη γραμμική περιφερειακή οδό του 1970. Επειδή αποτελεί έναν από τους λίγους ελεύθερους δημόσιους χώρους του οικισμού, προτείνεται να διατηρηθεί η διέλευση των οχημάτων από την ανατολική του πλευρά, αλλά να καταργηθεί η στάθμευση και να διαμορφωθεί σε πλάτωμα με φύτευση. Σε κενό οικόπεδο στα βορειοανατολικά του ελεύθερου αυτού χώρου και πλησίον της αυλής του δημοτικού σχολείου, δύναται να χωροθετηθεί επιπλέον χώρος στάθμευσης κατόπιν απαλλοτρίωσης. Από τα δύο αυτά parking ο πλακοστρωμένος δρόμος που οδηγεί στην κεντρική πλατεία προτείνεται να γίνει πεζόδρομος και να επιτρέπεται σε αυτόν μόνο η διέλευση οχημάτων τροφοδοσίας και μάλιστα με συγκεκριμένο ωράριο, διότι δεν μπορεί να αγνοηθεί ο εμπορικός του χαρακτήρας. Η προσωρινή στάθμευση των τουριστικών λεωφορείων σήμερα γίνεται μπροστά από την ημικυκλική πλατεία προκαλώντας ζητήματα κυκλοφοριακά και αισθητικά, γι΄αυτό και στο εξής προβλέπεται να γίνεται αποκλειστικά στους χώρους στάθμευσης που αναφέρθηκαν. Άλλωστε, με αυτό τον τρόπο η επιβίβαση θα γίνεται με ασφελέστερο τρόπο. Ταυτόχρονα, οι επισκέπτες θα φθάνουν στο κεντρικό τμήμα του οικισμού μέσω των πεζοδρομήσεων που προτάθηκαν από το σημείο της αποβίβασης έχοντας την ευκαιρία να δουν μεγαλύτερο τμήμα του οικισμού

118.

και να περιηγηθούν και στις παρυφές του.

πρόταση είναι η αναβίωση της χρήσης της κάναβας

Πέρα από τις κυκλοφοριακές ρυθμίσεις και τους χώρους στάθμευσης είναι αισθητή η έλλειψη ελεύθερων δημόσιων χώρων. Σε αυτή την κατεύθυνση έχει γίνει η αναγνώριση όλων των ελεύθερων πλατωμάτων μέσα στον πολεοδομικό ιστό. Από το σύνολο επιλέχθηκαν τα σημαντικότερα, αλλά ταυτόχρονα με κριτήριο τη διασπορά τους μέσα στον οικισμό. Η ανάπλαση τους και η ένταξή τους σε ένα δίκτυο ελεύθερων πλατωμάτων με τον ανάλογο αστικό αξοπλισμό και σκίαση θα αναβαθμίσει τόσο τη λειτουργία όσο και την εικόνα του οικισμού. Για

την

υποστήριξη

συστήνεται

συμβάλλουν οικισμού

και

κάναβα, μεταξύ του δεύτερου και τρίτου δακτυλίου του Καστελιού, όπως σημειώνεται στο χάρτη. Η διαχείριση της κάναβας θα γίνεται από τον Τοπικό Συνεταιρισμό και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Εστία, θα αποτελεί χώρο επισκέψιμο και θα συνδυάζει την παραγωγή με τη δυνατότητα συμμετοχής στη διαδικασία και αντάλλαγμα τη φιλοξενία.

Τέλος, σε οικόπεδο με

λείψανα ερειπίου βόρεια της Αγ. Θεοδοσίας, πλησίον της κάναβας, προτείνεται η απαλλοτρίωση του και η κατασκευή κατόπιν αποκατάστασης/προσθήκης, ξενώνων βραχείας φιλοξενίας με αγροτουριστικό

της

χωροθέτηση στην

βορειοανατολικά της Αγίας Θεοδοσίας, σε υπάρχουσα

τοπικής χρήσεων

οικονομίας, που

πολυλειτουργικότητα

παράλληλα

στην

ενίσχυση

θα του του

θεματικού τουρισμού σε κενά οικόπεδα και κελύφη. Συγκεκριμένα, προτείνεται η λειτουργία δημοτικής

χαρακτήρα υπό τη διαχείριση του δήμου. Σε αυτούς, θα δύναται να φιλοξενηθούν εργαζόμενοι, όπως γιατροί και δάσκαλοι, που σήμερα λόγω της έκτασης του φαινομένου Airbnb αδυνατούν να βρουν σπίτι για έξι ή εννέα μήνες.

αγοράς τροφίμων και ποτών, πάνω στον περιφερειακό

Συμπληρωματικές αποφάσεις ως προς τις υποδομές

άξονα του 1970, στο οικόπεδο που σήμερα αποτελεί

πρέπει να παρθούν σχετικά με τη διαχείριση των

τον έναν από τους δύο βασικούς δημοτικούς χώρους

σκουπιδιών, την υπογειοποίηση των καλωδίων και

στάθμευσης με ημιμόνιμες κατασκευές. Μία δεύτερη

τοποθέτηση συστημάτων πυρόσβεσης.

εικόνα 98-101 | Εσωτερικα κάναβας ιδιοκτησία Λ. Ζώρζου

119.

εικόνα 102 | Αποκατάσταση και επανάχρηση του πέρα Μύλου στη νότια είσοδο του οικισμού και λειτουργία του ως Info

Point

120. εικόνα 103-105 | Προτεινόμενες αναπλάσεις ελεύθερων δημόσιων χώρων

121.

122.

εικόνα 106 | Χάρτης προτάσεων ανάδειξης των πολιτιστικών χαρακτηριστικών του οικισμού

123.

3.8. ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ ΑΝΆΔΕΙΞΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΏΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΏΝ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΎ.

1. Σήμανση πολιτιστικών Διαδρομών

ι προτάσεις πολιτιστικού χαρακτή α κινούνται στον άξονα της διατήρησης και ανάδειξης

στοιχείων που συγκροτούν την αρχιτεκτονική και πολεοδομική φυσιογνωμία του τόπου, διαδρομών και κτηρίων. Στην περίπτωση των διαδρομών προτείνονται δύο, μία σύντομη και μία μακρά, με κριτήριο την ύπαρξη

στοιχείων

ιστορικού,

αρχιτεκτονικού,

αρχαιολογικού και καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος. Η σύντομη διαδρομή ξεκινά από την ημικυκλική πλατεία, διασχίζει τον <ποταμό>, περνά από ένα συγκρότημα αξιόλογων κτηρίων κάτω από την Αγ. Θεοδοσία, όπως αυτά σημειώνονται στο χάρτη, φθάνει στην πλατεία του Υψηλού Καφενέ μπροστά στην είσοδο του Καστελιού και γυρνάει πάλι πίσω στην στην Κάτω πλατεία, αφού περάσει διαδοχικά από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και του Χριστού. Η μακρά

2. Ανάδειξη αξιόλογων κτηρίων και μετώπων Η διατήρηση του Καστελιού ως αρχαιολογικού μνημείου αποτελεί πρώτιστη μέριμνα στην κατεύθυνση της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτή πρέπει να γίνει με τη συνολική διαχείριση του χώρου, της επισκεψιμότητάς του, των υποδομών του, αλλά δεν αποτελεί αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας. Για τη διατήρηση του κτηριακού πλούτου στο <Ξέπορτο> , έγινε συστηματική καταγραφή όλων των αξιόλογων κτηρίων και ακολούθησε η ταξινόμησή τους βάσει τυπολογικών και μρφολογικών χαρακτηριστικών. Προτείνονται όλα να κηρυχθούν διατηρητέα και να εξασφαλιστούν οι συνθήκες επανάχρησής τους με αυστηρό βέβαια έλεγχο και η χορήγηση προς τους ιδιοκτήτες τους κινήτρων για την αποκατάσταση και αναβάθμισή τους.

διαδρομή ξεκινά από τη δυτική είσοδο του οικισμού,

Πέρα από τα κτήρια υπάρχουν τμήματα κτηρίων που

στο σημείο που βρίσκεται ο πέρα Μύλος, περνά από

είναι αξιόλογα και στον οικισμό του Πύργου αυτά είναι

το διατηρητέο του «Ζάνου» και κατευθύνεται βόρεια,

τα μέτωπα και ως τέτοια προτείνεται να κηρυχθούν

εκεί που βρίσκονταν οι κάναβες. Αφού διασχίσει το

διατηρητέα. Με αυτό τον τρόπο θα διατηρηθεί η

αξιόλογο μέτωπο που αυτές έχουν στο δρόμο με τις

φυσιογνωμία του δρόμου και θα

χαρακτηριστικές τοξωτές θύρες, φθάνει στην εκκλησία

μέρει το ίδιο το κτήριο από αυθαίρετες επεμβάσεις.

του Αγ. Σπυρίδωνα, στο βόρειο άκρο του οικισμού και

Τα μέτωπα αυτά εντοπίζονται στην περίμετρο του

συνεχίζει στα ανατολικά του Καστελιού διασχίζοντας

οικοδομικού τετραγώνου που βρίσκεται η εκκλησία

τον περιμετρικό του δακτύλιο, για να καταλήξει στο

του Χριστού και στο βόρειο τμήμα με τις κάναβες.

δρόμο που κάποτε αποτελούσε την ανατολική είσοδο του οικισμού με μερικά αξιόλογα νεοκλασσικά κτήρια. Οι διαδρομές που περιγράφηκαν είναι πεταλοειδείς

Κτήρια

που

έχουν

δεχθεί

προφυλαχθεί εν

αλλοιώσεις

και

σημειώνονται στο χάρτη, προτείνεται να μπουν σε

στη μορφή και ενώνονται μεταξύ τους, σε κομβικά

ένα πρόγραμμα αναδιαμόρφωσης που θα συσταθεί

σημεία, έτσι ώστε να δίνεται μεγαλύτερη ευελιξία στον

την πλευρά του δήμου και της αρμόδιας υπηρεσίας

επισκέπτη. Μία τρίτη διαδρομή με αδιαμφισβήτητη

του, το οποίο θα επισημαίνει για κάθε ένα από αυτά τι

πολιτιστική αξία είναι η κυκλική που ακολουθεί τον

εργασίες πρέπει να γίνουν και να τις κοινοποιεί στους

περιμετρικό δακτύλιο ακριβώς κάτω από το Καστέλι

ιδιοκτήτες τους. Με αυτή τη διαδικασία τα κτήρια αυτά

και δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να αντιληφθεί

θα καταστούν συμβατά με την εικόνα του οικισμού και

τον οχυρωματικό χαρακτήρα των καστρόσπιτων

θα τον αναβαθμίσουν αισθητικά. Ξύλινες πέργκολες,

του Καστελιού. Στις διαδρομές που αναφέρθηκαν

ηλιακοί θερμοσίφωνες, ασύμβατοι χρωματισμοί είναι

συστήνεται η ένταξή τους στον τουριστικό χάρτη του

μικρές αλλοιώσεις που σε πρώτο στάδιο μπορούν

οικισμού, η σήμανσή τους με κατάλληλες αιθητικά και

άμεσα να τροποποιηθούν. Σε ένα δεύτερο στάδιο

λειτουργικά πινακίδες, ο καθαρισμός της βλάστησης

θα μπορούσε να δοθεί κάποιο αντάλλαγμα στους

όπου χρειάζεται, η αποκατάσταση του αυθεντικού

ιδιοκτήτες ώστε αυτοί να προχωρήσουν σε καθαίρεση

λιθόστρωτου όπου αυτό εντοπίζεται και η λιθόστρωσή

αλλοιώσεων μεγαλύτερου βαθμού, όπως κουφωμάτων

τους στα τμήματα που υπάρχει τσιμεντοκονία.

και σοβάδων, προσθηκών.

124.

3. Συμπλήρωση των κενών του αστικού ιστού.

4. Ανάδειξη της Άυλης κληρονομιάς.

Για τη διατήρηση της μορφής του παραδοσιακού πολεοδομικού ιστού και την αναβάθμιση της εικόνας του δημόσιου χώρου εντοπίζονται τα κενά οικόπεδα και τα ερείπια και προτείνεται η συμπλήρωση και αποκατάστασή τους. Με αυτό τον τρόπο ανακτά ο ιστός της συνοχή του, τη συνέχειά του και την πυκνότητά του.

Για ένταξη στο Εθνικό Ευρετήριο άυλων πολιτιστικών αγαθών πρέπει να προταθεί το επάγγελμα του τραβεριτζή κρασιού που δεν έχει καταγραφεί πουθενά αλλού παρά μόνο στη Σαντορίνη. Τα έθιμα και οι εκδηλώσεις που γίνονται στο Πύργο, όπως και κάποιες τοπικές διάλεκτοι και ονομασίες συνοικιών που αναφέρθηκαν σε προηγούμενο κεφάλαιο συστήνεται να καταγραφούν σε σύγρονο ψηφιακό υλικό και να φυλαχθούν/εκτεθούν στο λαογραφικό μουσείο του Πύργου.

εικόνα 107 | Αποκατάσταση ερειπίων για τη συμπλήρωση του αστικού ιστού

125.

3.9.

ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ

τοπικοί οργανισμοί, χρειάζεται ωστόσο περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου τους και μεταξύ τους συνέργεια. Η χρηματοδότηση για την υλοποίηση των εν λόγω

Οι προτάσεις που αναπτύχθηκαν τόσο σε επιπεδο

προτάσεων, μπορεί να γίνει τόσο από ιδιωτικά

θεσμικής προστασίας όσο και σε επίπεδο αναπτυξιακό,

κεφάλαια και χορηγίες, όσο και από ένταξη σε

που

πολιτιστικό

ευρωπαικά επιχειρησιακά προγράμματα και πόρους

διοικητικές

της δημοτικής αρχής. Σε δεύτερη φάση, τα έσοδα

ρυθμίσεις, βελτίωση υποδομών και αναπλάσεις του

από τη λειτουργία των δομών που αναφέρθηκαν, της

δημόσιου χώρου, στόχο έχουν να προστατέψουν

αγοράς, της κάναβας, των ξενώνων, θα συμβάλλουν

και να αναδείξουν την πολιτιστική φυσιογνωμία του

στην αυτοσυντήρησή τους.

οικισμού, να προωθήσουν την εύρυθμη λειτουργία

βέβαια όλα τα παραπάνω απαιτείται ευαισθητοποίηση

του και να εξασφαλίσουν τη βιώσιμη οικονομική

και πρωτοβουλία από όλους, κατοίκους και φορείς

ανάπτυξή του. Για την επίτευξή τους, ήδη υπάρχουν

και χάραξη στρατηγικής σε επίπεδο Ο.Τ.Α για την

και δραστηριοποιούνται στον οικισμό οι αρμόδιοι

ολοκληρωμένη ανάπτυξη του οικισμού.

αναφέρονται

περιβάλλον

και

στο

φυσικό

και

περιλαμβάνουν

Για να επιτευχθούν

126.

127.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ

Βιβλία “ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ: Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική”, Δημήτρης Φιλιππίδης αρχιτέκτων μηχανικός, Εκδοτικός Οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ, 1983 “Σαντορίνη: Πύργος και Αθηνιός, αναμνηστικές φωτογραφίες πρίν από το σεισμό του 1956”, Αντώνης Νικ. Κονταράτος και Νίκος Ιουλ. Αρμάος, 2009 “Αρχιτεκτονικές επεμβάσεις μικρής κλίμακας σε παραδοσιακούς οικισμούς της Σαντορίνης, πρακτικός οδηγός: το παράδειγμα του Πύργου Καλλίστης”, Κλαίρη Παλυβού καθηγήτρια ΑΠΘ, Κατερίνα Ριτζούλη αρχιτέκτων μηχανικός, ΔΗΜΟΣ ΘΗΡΑΣ, 2010

Επιστημονικές εργασίες “Πύργος Καλλίστης, Σαντορίνη”, σπουδαστική εργασία στα πλαίσια του μαθήματος 5Α: Αρχιτεκτονική Ανάλυση Παραδοσιακών Κτηρίων και Συνόλων”, ομάδα φοιτητών: Αγγελόπουλος Γ., Δρόσου Ε., Κατσούλη Α., Κυριακού Ε., Κώτση Σ., Λαουλάκου Α., Οικονομίδης Α., Παρασκευόπουλος Ν., Σιόντα Ν., LeCaro B., διδάσκοντες: Εφεσίου Ε., Κωνσταντινίδου Ε., Λάββα Σ., ΕΜΠ, 2015-2016 “Γεωλογική και Γεωμορφολογική Μελέτη της Σαντορίνης με τη χρήση Τηλεπισκόπισης και GIS”, Διπλωματική Διατριβή Ειδίκευσης, Στέλλα-Χρυσή Τσιμπίρη πτυχιούχος γεωλόγος, Σχολή Θετικών Επιστημών ΑΠΘ, Τμήμα Γεωλογίας, Τομέας Φυσικής και Περιβαλλοντικής Γεωγραφίας, 2017 “Λαγκάδια Γορτυνίας”, σπουδαστική εργασία στα πλαίσια του μαθήματος Συντήρηση και Αποκατάσταση Ιστορικών Κτιρίων και Συνόλων, ομάδα φοιτητών : Μαγδαληνή Βασίλα, Ευρύκλεια Βασιλείου, Βασίλειος Δασκαλάκης, Ιωάννα Καββαδά, Ελένη Καμόντου, Βλάσης Κατσιμπούλας, Μαρία Κίλια, Αλεξάνδρα Κουμπούλη, Ισμήνη Κουρούνη, Μαρία Κωσταγιάννη, Ευγενία Μαραβέλια, Δημήτριος Μπάρτζης, Νικόλαος Παπαηλίου, Μαρία-Ελένη Πατεράκη, διδάσκοντες : Ε. Μαίστρου, Ε. Κωνσταντινίδου, ΕΜΠ, 2015

Ιστότοποι www.kathimerini.gr/974820/interactive/epikairothta/ereybes/h-santorinh-dokimazei-tis-antoxes-ths#thirdPage ayla.culture.gr/i_ampelooiniki_klironomia_tis_santorinis/ agrosanto.blogspot.com atlantes.news/seismos_santorinis_1956

128.

Υπεύθυνοι καθηγητές:

Mαίστρου Ε. ομ. Καθηγήτρια

Κωνσταντινίδου Ε. αναπλ. Καθηγήτρια

Ομάδα Μεταπτυχιακών Φοιτητών:

Αντωνιάδης Ρ. Αρχιτέκτων Μηχ/κός

Καραχάλιος Σωτ.Αρχιτέκτων Μηχ/κός Κλινάκη Βικ. Αρχιτέκτων Μηχ/κός

Μαλαπάνη Ελ. Αρχιτέκτων Μηχ/κός

Π α π α γ ε ω ρ γ ί ο υΕ λ .Αρχιτέκτων Μηχ/κός