"Vlaanderen houdt te weinig van zijn hemelwater vast"

Biodiversiteit is onlosmakelijk gekoppeld aan een goed waterbeheer. Maar op dat punt heeft Vlaanderen nog veel werk voor de boeg, zegt Griet Goossens, adviseur milieu en klimaat bij Embuild Vlaanderen. De waterkwaliteit moet nog verbeteren. Daarnaast moeten we beter omgaan met hemelwater en grondwater.

Griet Goossens: "Er zijn twee aspecten verbonden aan waterbeheer: waterkwantiteit en waterkwaliteit. Die kwaliteit heeft een grote invloed op het dieren- en plantenleven in en bij waterlopen en andere waterlichamen. In 2027 moeten we voldoen aan de Europese kaderrichtlijn Water, die eist dat al onze waterlopen in goede staat zijn. Eigenlijk moest dat al in 2015 zo zijn maar we kregen uitstel van de Europese Commissie. Helaas zullen we ook 2027 niet halen. Er zullen boetes vanuit Europa volgen."

Hoewel de kwaliteit van het oppervlaktewater in het algemeen en zeker op niveau van individuele parameters licht gunstig evolueert, blijkt uit data van de Vlaamse Milieumaatschappij van 2022 dat amper 1 van de 195 Vlaamse oppervlaktewaterlichamen in goede ecologische toestand is. Van de overige 194 waterlichamen is ruim 30 procent in een matige toestand, ruim 40 procent in een ontoereikende toestand en ongeveer 25 procent in een slechte toestand.

Griet Goossens: "De slechte waterkwaliteit komt onder meer van de landbouw. Door het gebruik van mest- stoffen en pesticiden komen nitraten, fosfaten en dergelijke in het water terecht. Daarnaast is nog niet iedereen aangesloten op de riolering en wordt nog niet al het afvalwater gezuiverd. Op dat laatste gebied zijn er interessante ontwikkelingen. Vroeger had je of de klassieke aansluiting of een IBA, een individuele installatie voor de behandeling van afvalwater. Maar nu onderzoekt de Vlaamse overheid samen met Aquafin en andere partners ook andere mogelijkheden, zoals decentrale zuivering. Hierbij wordt het afvalwater van verschillende afgelegen woningen collectief maar lokaal gezuiverd, en dus niet aangesloten op het rioleringsnetwerk. Naast de aanleg van nieuwe rioleringen moet op veel plaatsen nog ingezet worden op gescheiden rioleringen en zijn onderhoudswerkzaamheden noodzakelijk."

Verdroging

Voor de meeste planten en bomen in tuinen, parken en in de natuur is voldoende water in de buurt levensnoodzakelijk, zonder verstoord te worden door lange periodes van droogte. Op dat punt wordt nu heel duidelijk dat

"

In 2027 moeten we voldoen aan de Europese kaderrichtlijn Water, die eist dat al onze waterlopen in goede staat zijn. "

Griet Goossens

Vlaanderen beter moet omgaan met hemelwater. Nog te weinig daarvan krijgt de kans om de grond in te trekken.

Griet Goossens: "Naast de kwaliteit is er dus de kwantiteit. Door de klimaatverandering wordt gevreesd dat we bij droogte met tekorten zullen zitten, en dat door de toegenomen intensiteit van de regenval we op andere momenten dan weer met wateroverlast geconfronteerd zullen worden."

Volgens een berekening van prof. Patrick Willems van de KU Leuven gaat ongeveer 60 procent van het hemelwater dat in Vlaanderen valt, de zee in. Om ons klaar te maken voor een veranderend klimaat zouden we 10 en zelfs 20 procent meer moeten vasthouden.

Een vrij aanzienlijke winst zouden we boeken als we de helft van het regenwater dat op het openbare domein valt en nu de riolering in gaat, zouden kunnen laten infiltreren. Dan zou er 150 tot 200 miljoen kubieke meter minder naar de zee lopen. Als elke burger de helft van het hemelwater dat op zijn perceel valt en nu de riolering in gaat zou laten infiltreren, komt daar nog ongeveer 100 miljoen kubieke meter bij.

Griet Goossens: "Ongeveer 15 procent van het Vlaamse grondgebied is verhard. Hierdoor kan het hemelwater niet in de grond infiltreren. Maar tegelijk moet je de rol van verharding nuanceren. Er stroomt ook veel water van landbouwgrond – die niet verhard is – naar waterlopen en rioleringen. Peilgestuurde drainage wordt hierbij vaak als een interessante maatregel naar voor geschoven."

Ontharding

De Vlaamse overheid beseft dat er iets moet gebeuren en neemt maatregelen. Zo is het beleid rond bemalingen bij bouwprojecten strenger geworden. Op andere punten zijn er dan weer versoepelingen. Sinds 1 januari 2023 hoef je geen omgevingsvergunning meer aan te vragen voor de afbraak van een verharding. Vroeger gold er ook een vrijstelling, maar die was beperkt tot een oppervlakte van 100 vierkante meter. Nu is die limiet dus weggevallen. Ver- harding die plaats maakt voor groen en infiltratievoorzieningen heeft als voordeel onder meer dat de biodiversiteit toeneemt, de omgeving afkoelt en het risico op overstromingen daalt. Tegelijkertijd lanceert men initiatieven zoals het Vlaams Kampioenschap Tegelwippen en projectoproepen zoals Natuur in je school en Groenblauwe parels …

Hemelwaterverordening

In oktober 2023 wordt een nieuwe hemelwaterverordening van kracht. Deze heeft als vertrekpunt dat elke druppel hemelwater telt. Daarom is de regelgeving op een aantal punten strenger geworden. De minimale volumes van hemelwaterputten worden opgetrokken en het hemelwater moet ook voor verschillende toepassingen gebruikt worden zoals toiletten, wasmachines, de tuin en de schoonmaak. Als een gebouw verbouwd of uitgebreid wordt met werken aan de afwatering, zal het verplicht zijn een hemelwaterput te plaatsen.

Daarnaast worden het buffervolume en de infiltratieoppervlakte van de verplichte infiltratievoorziening vergroot. Ook het buffervolume voor grote verharde oppervlakten wordt vergroot als om technische redenen geen infiltratievoorziening kan aangelegd worden.

Nieuw in de hemelwaterverordening is dat ze de mogelijkheid invoert om bepaalde verplichtingen collectief op te nemen.

Groenblauwpeil

Sinds september 2021 kun je online het groenblauwpeil van je perceel of je project berekenen. Dit zegt hoe klimaatbestendig een perceel of project is, en geeft tips om het beter te doen. Van bijna 30 000 woningen en tuinen werd het groenblauwpeil ondertussen berekend.

Het groenblauwpeil, een initiatief van Embuild Vlaanderen, VLARIO en departement Omgeving, wordt regelmatig verder verfijnd, waardoor het beter kan inspelen op de vragen van bouwprofessionals. Zo kun je sinds mei 2022 ook de ideale grootte van een regenwaterput berekenen. Sinds eind maart is er het groenblauwpeil 2.0, waardoor je als gebruiker kunt kiezen tussen een vereenvoudigde en een gedetailleerde berekening. Op deze manier wordt het groenblauwpeil nog interessanter voor architecten, landschapsarchitecten en andere bouw- en tuinprofessionals. Bovendien is het groenblauwpeil door deze uitbreiding nu ook toepasbaar op grotere projecten en op het publieke domein.

De nieuwe versie van het groenblauwpeil integreert ook de nieuwe watertoetskaarten en de informatieplicht over overstromingsgevoeligheid. Daarnaast wordt het mogelijk om verschillende alternatieve ontwerpen met elkaar te vergelijken, projecten met elkaar te delen, de resultaten te exporteren enzovoort.

Blue Deal

Ten slotte moeten we zeker de Blue Deal nog eens vermelden. Dat is een ambitieus Vlaams programma om de strijd tegen waterschaarste en droogte aan te gaan op het terrein. Op die manier wil de Blue Deal werken aan structurele oplossingen. Bij de principes van de Blue Deal horen onder meer dat openbare besturen het goede voorbeeld geven, dat ingezet wordt op circulair watergebruik en dat landbouw en natuur een deel van de oplossing zijn. In het algemeen stimuleert de Blue Deal de samenwerking tussen verschillende belanghebbenden, waarbij ook de bouwsector hoort.

Een blik op de website bluedeal.integraalwaterbeleid.be leert dat de Blue Deal intussen geleid heeft tot meer dan 300 projecten, waarvan 266 investeringen "op het terrein" zijn. Daarbij zijn projecten over slim en circulair watergebruik maar ook 40 projecten gericht op natte natuur: herstel van natte graslanden, bossen, vennen enzovoort. Er zijn ook meer dan 170 projecten voor groenblauwe infrastructuur zoals klimaatstraten, ontharding, klimaat-robuuste woonwijken, de transformatie van parkingpleinen tot groenblauwe verblijfsruimtes enzovoort.