"Meer biodiversiteit is een winst voor de bouwsector"

Het belang van biodiversiteit is ook de Vlaamse regering niet ontgaan. Ze heeft verschillende projecten opgezet om de natuur te ondersteunen. Zo zijn er onder meer de vijftien VAPEO-projecten voor infrastructuur. We gingen uitleg vragen aan Lien van Besien van het Departement Omgeving.

Lien van Besien: "Toen ik hier begon in 2007 was het Departement Omgeving al bezig met natuurtechnische milieubouw of NTMB. Intussen hebben we het beheer van het NTMB-zorgsysteem overgedragen aan COPRO om dit te kunnen verbreden, maar het idee dat je bij bouwwerken rekening moet houden met de natuur is dus niet nieuw op het Departement. Eén van de vele voorbeelden: we bekijken momenteel hoe we de lessons learnt over 32 innovatieve, biodiverse groene daken en gevels die een tijdje geleden een subsidie kregen, in de kijker kunnen zetten."

Omslag in het denken

Lien van Besien: "Nog niet zo lang geleden werd de natuur gezien als iets dat overwonnen moest worden, iets dat ongemakken en zelfs gevaar meebracht: ziekten, de grillen van het weer enzovoort. Maar exclusief inzetten op het comfort van de mens brengt eveneens risico's mee, zoals overstromingen, woestijnvorming of het uitsterven van soorten die cruciaal zijn voor een ecosysteem. Als die er niet meer zijn, stort het systeem in elkaar, en wij zijn ook een onderdeel van dat ecosysteem."

"Het evenwicht vinden tussen menselijk ingrijpen en de natuur zijn gang laten gaan, is een permanente zoektocht in het dichtbevolkte Vlaanderen.”

Samenwerking

Lien van Besien: "Je kunt biodiversiteit bekijken op drie niveaus: de genetische variatie binnen een soort, de diversiteit van soorten, en de variaties die bestaan in eco- systemen waarin soorten samenleven. Biodiversiteit versterken op het terrein vraagt tijd. Het duurt even voor een robuust ecosysteem zich ontwikkeld heeft. Ook overleg en samenwerking zijn heel belangrijk om dit te doen slagen. De afdeling van het Departement Omgeving waarvoor ik werk, heet Partnerschappen met Besturen en Maatschappij. PBM zet onder meer in op expertise over duurzame overheidsopdrachten en op partnerschappen rond verschillende omgevingsthema’s zoals duurzame consumptie, klimaat, ruimte, water en ecologische ontsnippering. Daarnaast ondersteunt deze afdeling pioniers in het veld en helpen we de kennis die wordt opgebouwd door pioniers ook breed uitdragen zodat iedereen hierop kan meesurfen."

"Het is tweerichtingsverkeer: enerzijds de beleidsvisie uitleggen en doen functioneren, anderzijds capteren wat er leeft, wat niet goed werkt, waarop het beleid moet inspelen en dergelijke. Zo voelen we bijvoorbeeld aan dat er momenteel te veel versnipperde subsidiesystemen bestaan."

Beleidsvisie

Biodiversiteit is een doelstelling in de beleidsvisie van het Departement Omgeving. Er bestaan intussen verschillende initiatieven die hiertoe bijdragen, zoals het Vlaams Actieplan Wilde Bestuivers en het stimuleren van een landbouw die meer rekening houdt met ecosystemen. Maar er zijn ook talrijke initiatieven die meer relevant zijn voor de bouwsector zoals de Blue Deal, het Vlaams klimaatadaptatieplan, de transformatie naar meer biodiversiteit in de groensector, en het concept stedelijke natuur.

DE VIJFTIEN VAPEO-PROJECTEN

• Ecobrug met medegebruik N75 in (Dilsen-Stokkem).

• Ecovallei met medegebruik N771 (Dilsen-Stokkem).

• Ecotunnel met medegebruik N76 (Oudsbergen).

Ecoduct over de E314 (Zonhoven), verbinding tussen de natuurgebieden Den Teut en de Tenhaagdoornheide.

Ecoduct over de N71 (Mol-Lommel).

• Bermbrug over de E19 en de hogesnelheidslijn (Schoten).

• Ecotunnels/ecoduikers E313/A13 (Ranst-ZandhovenGrobbendonk).

• Ecotunnels/ecoduikers E34/A21 (Ranst-Zandhoven-Zoersel -Malle-Vorselaar-Lille).

Interessant voor de sector zijn ook de infrastructuurprojecten in het VAPEO, het Vlaams Actieprogramma Ecologische Ontsnippering.

Lien van Besien: "Vlaanderen heeft een van de hoogste bevolkingsdichtheden van Europa, en het op een na dichtste wegennet. Dat heeft geleid tot een verregaande versnippering van de natuur, die nog versterkt wordt door de waterwegen, de spoorwegen en de lintbebouwing."

"De overlevingskansen van wilde soorten staan hierdoor onder druk. Maar door terug verbindingen aan te leggen tussen leefgebieden, krijgen deze dieren, die stuk voor stuk belangrijke schakels zijn in een goed functionerend ecosysteem, opnieuw meer kansen. Het VAPEO is een meerjarenprogramma voor een dergelijke ontsnippering, dat het Departement uitvoert in samenwerking met het

• Ecotunnels/ecoduikers/aangepaste tunnels E19/A1 (Rumst-Mechelen-Zemst).

Ecobrug met medegebruik R0/E19 (Halle). Ecoduct N253 (Huldenberg-Neerijse).

• Bermbrug E40/A3 (Bertem).

• Tunnel of brug met medegebruik A12 (Meise)

• Bermbrug E17/A14 (Waasmunster).

Tunnel met medegebruik fauna E403/A17 (Lauwe).

Agentschap Wegen en Verkeer, het Agentschap Natuur en Bos en het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek."

De projecten in het VAPEO zijn typisch ecoducten of bermbruggen uitgerust met natuurstroken (bermen), zodat niet alleen het verkeer maar ook de dieren er veilig gebruik van kunnen maken (zie de kadertekst). Maar er zijn ook ecotunnels en ecoduikers bij en zelfs een ecovallei die het landschap onder een drukke weg doortrekt.

Lien van Besien: "Het is de bedoeling om tijdens deze regeerperiode vijftien VAPEO-projecten te realiseren. Je hebt infrastructuur nodig als samenleving, maar tegelijk kun je rekening houden met de ecosystemen en er ruimte aan geven. Je kunt met een bouwproject een situatie scheppen waarin ook de natuurlijke processen hun gang kunnen gaan."

DB&M

Biodiversiteit kan op meer manieren ondersteund worden dan verwacht. Ook de contractformule van een bouwproject kan bijvoorbeeld een rol spelen.

Lien van Besien: "Een bouwheer stelt best een apart bestek op voor het groen. Zo kunnen de groenontwerpers en -aanleggers in een vroege fase als volwaardige partners betrokken worden. Dat vermijdt dat dat groen beschouwd wordt als iets ondergeschikts, alleen aanwezig voor de sier."

"Overheden schrijven nog niet zo vaak Design & Build-opdrachten voor. Waar mogelijk ben ik persoonlijk zelfs een voorstander van Design, Build & Maintain-formules waarbij de private partner ook instaat voor een blijvend hoge kwaliteit, niet alleen van het kunstwerk, maar ook van het groen. Je krijgt op deze manier ook een betere samenwerking tussen alle aspecten van het project, groen inbegrepen."

Bouw mét natuur

Lien van Besien: "Wat we nog veel meer moeten doen, is adaptief (ver)bouwen, in symbiose met de omgevingsfactoren. Ik geloof dat het kan, ecologische principes toepassen op en rond bouwwerken. Bij ecologisch bouwen denken we nog te veel enkel aan energetisch bewust bouwen en materialengebruik. Daar proberen we met het Departement verandering in te brengen. Hoe en waar je een gebouw optrekt, de helling, reliëf, bodem, waterhuishouding, beschaduwing, het aanwezige groen - en daarbij zeker de aandacht voor oude bomen, maar ook de bouwshift, een gezond binnenklimaat, de mobiliteitsopties, denken op wijkniveau enzovoort."

"Er is zo veel werk aan de winkel bij de transitie naar onze Omgeving van de toekomst, een van de transitieprioriteiten van de Vlaamse Regering, die getrokken wordt door het Departement Omgeving. Het Departement heeft voor enkele van deze aspecten een samenwerking opgebouwd met Embuild. Naast de bouwagenda, werken we ook bijvoorbeeld samen aan het Groenblauwpeil dat elke burger inzicht en tips geeft over water en groen op zijn perceel, en aan een beoordelingskader voor biodiversiteit in bouwprojecten dat we graag zouden zien evolueren naar een onder- deel van de omgevingsvergunning."

"De nieuwere en snellere aanpak die gevraagd wordt om opdrachten mogelijk te maken, en dat samen met het rekening houden met zo veel omgevingsaspecten, is voor iedereen een leerproces. In het kader van het relanceprogramma Vlaamse veerkracht na corona, dienden we bijvoorbeeld vele projecten opeens sneller vastgelegd te krijgen dan voorzien. We klopten hiervoor ook aan voor advies bij Embuild Vlaanderen."

Anders aanbesteden

Het Departement probeerde ook nieuwe vormen van aanbesteden uit, bijvoorbeeld in het kader van het Vlaams actieprogramma ecologische ontsnippering, voor de ecovallei onder de N76 in Oudsbergen en het ecoduct over de N71 in Lommel. Met de deskundige begeleiding en ervaring van de Werkvennootschap werd de voorkeur gegeven aan een concurrentiegerichte dialoog. Er schreven zes consortia in voor ontwerp en bouw.

Lien van Besien: "Tijdens zo’n dialoog mag er in het kader van eerlijke concurrentie geen informatie verspreid worden buiten het beperkte team dat deelneemt aan de dialoog. Kunstwerken kan je echter niet los bekijken van hun omgeving en er worden heel wat partners betrokken om die juiste inpassing mogelijk te maken. Uit het volgen van dit proces hebben we geleerd dat we het betrekken van die partners ook in een dergelijk proces zeker voldoende plaats moeten geven."

Positieve evolutie

Lien van Besien: "Ik woon ergens tussen Brussel en Antwerpen. In 2016 hebben we gewerkt aan onze woning. We wilden toen ook een wadi aanleggen om overtollig water van de regenwaterput te laten infiltreren, in de plaats van de overloop naar de riolering af te voeren. Bij de gemeente bleek dat toen nog een uitzondering te zijn en moesten we dit goed beargumenteren. Nu is er al meer bewustzijn. Voor waterinfiltratie is er al een hele tijd aandacht bij het Netwerk Architecten Vlaanderen NAV. We zien nu dat zij ook biodiversiteit meer onder de aandacht beginnen te brengen. Weer een positieve evolutie!"

Uw partner voor al het aluminium buitenschrijnwerk

Aliplast Aluminium Systems biedt een totaalpakket aan duurzame aluminium systemen aan: ramen, deuren en schuiframen, maar ook glasgevels en aluminium gevelbekleding, en natuurlijk veranda’s, lichtstraten, terrasdaken met glas of aluminium lamellen, ja, zelfs binnenschrijnwerk. Een team van ervaren ontwerpers en ingenieurs staat klaar om u te assisteren bij alle mogelijke projecten.