Copyright 1998, Παγκόσµιο Προσκοπικό Γραφείο, Επανέκδοση 1998. Η αναπαραγωγή επιτρέπεται στις Προσκοπικές Οργανώσεις που είναι µέλη της Παγκόσµιας Οργάνωσης της Προσκοπικής Κίνησης. Άλλοι θα πρέπει να ζητήσουν την άδεια από τους εκδότες.
Παγκόσµιο Προσκοπικό Γραφείο World Scout Bureau P.O.Box 241, 1211 Geneva 4, Switzerland worldbureau@world.scout.org http://www.scout.org Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σελίδα 1
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΣ
Σελίδα 2
ΤΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ Ο ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΣ
Σελίδα 5
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ
Σελίδα 9
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΜΕΘΟ∆ΟΣ
Σελίδα 11
Ο ΠΡΟΣΚΟΠΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΧΕΣΗ
Σελίδα 13
ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ∆ΡΑΣΗ
Σελίδα 18
ΤΟ ΟΜΑ∆ΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ή το Σύστηµα κατ’ Ενωµοτίες)
Σελίδα 22
ΕΝΑ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Σελίδα 30
ΦΥΣΗ
Σελίδα 38
ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΠΡΟΟ∆ΟΣ
Σελίδα 44
ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΑΠΟ ΕΝΗΛΙΚΕΣ
Σελίδα 53
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σελίδα 57
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το «Προσκοπισµός : Ένα εκπαιδευτικό σύστηµα» έχει στόχο να βοηθήσει κάθε ενδιαφερόµενο να κατανοήσει βαθύτερα πώς ο Προσκοπισµός δουλεύει ως εκπαιδευτικό σύστηµα. Προορίζεται για χρήση από όσους είναι υπεύθυνοι για να εξασφαλίσουν ότι ο Προσκοπισµός που προσφέρεται στους νέους είναι η πλούσια και πολυµορφική εκπαιδευτική εµπειρία που πρέπει να είναι. Έχει γραφεί ως εργαλείο των οµάδων εργασίας για το Πρόγραµµα για Νέους και την Αξιοποίηση Ενηλίκων σε εθνικό επίπεδο, αλλά ελπίζουµε να είναι χρήσιµο για όλους όσους σε οποιοδήποτε επίπεδο προσπαθούν να δώσουν βοήθεια σε Βαθµοφόρους. Ένα µεγάλο µέρος της έκδοσης είναι αφιερωµένο ιδιαιτέρως στην Προσκοπική Μέθοδο, γιατί η Προσκοπική Μέθοδος είναι αυτή που συµπυκνώνει το Προσκοπικό εκπαιδευτικό σύστηµα όπως το ζουν οι νέοι. Η έκδοση επιχειρεί να εξηγήσει κάθε στοιχείο της Προσκοπικής Μεθόδου και να δείξει πώς κάθε στοιχείο της αλληλεπιδρά και συµπληρώνει τα υπόλοιπα, ως ένα σύστηµα. Το τµήµα της Προσκοπικής Μεθόδου παρέχει πληροφορίες στο πώς κάθε στοιχείο υπάρχει για να βοηθήσει ώστε να υποκινήσει την ανάπτυξη του νέου. Προσφέρει ιδέες χωρίς καµιά πρόθεση να δώσει ένα διεξοδικό κατάλογο, σε τοµείς όπου οµάδες ανάπτυξης ή ανανέωσης του Προγράµµατος για Νέους πρέπει να ψάξουν όταν µελετούν το πώς θα κάνουν την Προσκοπική Μέθοδο όσο πιο αποτελεσµατική γίνεται. Παρέχει επίσης
εργαλεία που µπορούν να βοηθήσουν τους Βαθµοφόρους στην εργασία τους, όπως και το είδος της βοήθειας που πιθανά χρειάζονται. Τελικά, αυτό το τµήµα εξετάζει πώς καθένα από τα στοιχεία µεταφέρεται από το θεωρητικό στο πρακτικό επίπεδο µέσα στο Προσκοπικό τµήµα1. Για πιο λεπτοµερή πληροφόρηση στη βήµαβήµα προσέγγιση της ανάπτυξης του Προγράµµατος για νέους (είτε η Προσκοπική σας Οργάνωση είναι στη διαδικασία ανάπτυξης Προγράµµατος για πρώτη φορά, είτε το Πρόγραµµα για Νέτους είναι υπό αναθεώρηση), το Παγκόσµιο Προσκοπικό Γραφείο έχει ετοιµάζει µια σειρά από εκδόσεις µε τίτλο «Οδηγός για Ανάπτυξη Προγράµµατος». Μια άλλη έκδοση, «Προσκοπισµός στην πράξη : Ιδέες για Βαθµοφόρους Προσκόπων» υπάρχει για να παρουσιάσει τα βασικά για το τι πρέπει να ξέρουν οι Βαθµοφόροι Προσκόπων για να κάνουν Προσκοπισµό.
1
Μέσα σε αυτή την έκδοση ο όρος «Προσκοπικό Τµήµα» χρησιµοποιείται µε τη γενική έννοια, αναφερόµενος στους νέους µια ηλικιακής οµάδας και τον ενήλικα ηγέτη που δρουν µαζί σε κάποιο τόπο π.χ. µια Αγέλη, µια Οµάδα, µια Κοινότητα. Ο όρος «Οµάδα» χρησιµοποιείται επίσης στη γενική της έννοια, όταν αναφέτεραι σε τοπικό επίπεδο για να προσδιορίσει µικρότερες οµάδες από 6-8 νέους µέσα στο Προσκοπικό Τµήµα, π.χ. µια Ενωµοτία. Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 1
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΣ ;
ΜΙΑ ΚΙΝΗΣΗ ΑΥΤΟ∆ΙΑΠΑΙ∆ΑΓΩΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΝΕΟΥΣ
Οι αρχές του
Ο Προσκοπισµός είναι µια κίνηση αυτόδιαπαιδαγώγησης για νέους. Η Προσκοπική Κίνηση αποτελείται από εθνικές Προσκοπικές οργανώσεις στις οποίες το κάθε µέλος ανήκει. Τα µέλη είναι οι νέοι τους οποίους ο Προσκοπισµός υπηρετεί και ενήλικοι που εγγράφονται ώστε να συνεισφέρουν στην πρόοδο των νέων µελών του Προσκοπισµού.
Όπου και να βρίσκονται, τα µέλη είναι ενεργά αφοσιωµένα στις αρχές, (δηλαδή στις αξίες) στις οποίες ο Προσκοπισµός βασίζεται, που αποτελούν τόσο τη βάση του κώδικα συµπεριφοράς που διέπει την Κίνηση σαν σύνολο, όσο και ένα προσωπικό τρόπο ζωής στον οποίο κάθε µέλος µένει πιστό. Αυτές οι αρχές είναι σχετικές µε την ενεργή και δηµιουργική δέσµευση του ατόµου σε πνευµατικές αξίες της ζωής, στην κοινωνία και τον εαυτό του.
Η σύµπνοια της Κίνησης εξασφαλίζεται από την Παγκόσµια Οργάνωση της Προσκοπικής Κίνησης που εξυπηρετεί τις αναγνωρισµένες εθνικές Προσκοπικές οργανώσεις. Οι στόχοι του Σε όλο τον κόσµο, τα µέλη της Παγκόσµιας Οργάνωσης της Προσκοπικής Κίνησης είναι ενωµένα από µια κοινή, ζωντανή δέσµευση στο σκοπό του Προσκοπισµού που είναι να βοηθήσει τους νέους να αναπτύξουν πλήρως τις φυσικές, διανοητικές, συναισθηµατικές, κοινωνικές και πνευµατικές ικανότητές τους, σαν άτοµα και σαν µέρη της κοινωνίας, και έτσι να συµβάλουν στην ανάπτυξη ενός καλύτερου κόσµου.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 2
Η µέθοδός του Όλα τα µέλη αφοσιώνονται εξίσου στον τρόπο µε τον οποίο ο Προσκοπισµός προσπαθεί να βοηθήσει τους νέους να αναπτυχθούν, µέσα από τη µοναδική Προσκοπική Μέθοδο της προοδευτικής αυτοδιαπαιδαγώγησης. Η Προσκοπική Μέθοδος ως ένα πολυσήµαντο εκπαιδευτικό πλαίσιο αποτελείται από στοιχεία που δουλεύουν µαζί ως ένα σύστηµα για να δώσουν στους νέους ένα πλούσιο και ζωντανό εκπαιδευτικό περιβάλλον. Βασίζεται στο πώς αναπτύσσονται οι νέοι στο φυσικό τους περιβάλλον, λαµβάνοντας υπόψη τα εξελισσόµενα χαρακτηριστικά, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους στα διάφορα στάδια της εξέλιξης.
Ταυτόχρονα , ο σκοπός του Προσκοπισµού, οι αρχές και η µέθοδος αποτελούν την ουσία του Προσκοπικού εκπαιδευτικού συστήµατος, δηλαδή είναι τα θεµέλια στα οποία βασίζεται ο Προσκοπισµός σε όλο τον κόσµο.
αυτό. Προφανώς, αυτά τα επίπεδα ωριµότητας µπορούν µόνο κατά προσέγγιση να ορισθούν σαν ηλικίες, αλλά κανονικά αντιστοιχούν σε µερικά χρόνια πριν και µετά την ηλικία των 10 ετών.
Για να πετύχει η Κίνηση τους εκπαιδευτικούς της στόχους, η Κίνηση σαν σύνολο πρέπει να παρέχει τις προϋποθέσεις ώστε αυτό να γίνει δυνατό σε κάθε µέρος του κόσµου. Έτσι η Προσκοπική Κίνηση χαρακτηρίζεται επίσης από πρακτικές, οι οποίες είναι :
Μια κίνηση νέων, υποστηριζόµενη από ενήλικες
Μια κίνηση για νέους, ειδικά προσαρµοσµένη για εφήβους Ο Προσκοπισµός υπάρχει για το καλό των νέων. Ενώ το Προσκοπικό εκπαιδευτικό σύστηµα είναι ιδιαιτέρως προσαρµοσµένο για την εφηβική ηλικία, το όριο ηλικίας προς τα πάνω εξαρτάται από παράγοντες που ορίζουν τι σηµαίνει «νέος», από εκπαιδευτική άποψη, µέσα στη συγκεκριµένη κουλτούρα και κοινωνία. Σε γενικές γραµµές, το άνω όριο ηλικίας µπορεί κανονικά να αντιστοιχεί στο γενικό επίπεδο ωριµότητας στο οποίο το άτοµο δεν χρειάζεται πλέον την Προσκοπικά δοµηµένα εκπαιδευτική διαδικασία για να συνεχίσει τη διαδικασία της αυτοδιαπαιδαγώγησής του.
Οι νέοι στην Κίνηση υποστηρίζονται από ενήλικες, των οποίων ο ρόλος είναι να βοηθούν και να παρέχουν τις κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη των νεαρών µελών. Ως µέλη µιας κίνησης αυτοδιαπαιδαγώγησης, και σε ένα συντροφικό πνεύµα µε τους ενήλικες, οι νέοι συµµετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της Κίνησης, µε τρόπους που είναι κατάλληλοι για το βαθµό ωριµότητάς τους, των ικανοτήτων και της εµπειρίας τους, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η καταλληλότητα αυτού που ο Προσκοπισµός τους προσφέρει. Ανοικτή σε όλους Η συµµετοχή στην Προσκοπική Κίνηση είναι ανοικτή στον καθένα που συµφωνεί να προσχωρήσει στον εκπαιδευτικό σκοπό του (δηλαδή στον σκοπό, τις αρχές και τη µέθοδο) µε άλλα λόγια δεν κάνει διακρίσεις έναντι κανενός λόγω της θρησκείας, της εθνικότητας, της κοινωνικής θέσης ή του φύλου του.
Εθελοντική Ο Προσκοπισµός είναι εθελοντικός. Όλα τα µέλη, νέοι αλλά και ενήλικες που τους στηρίζουν, συµµετέχουν µε την ελεύθερη βούλησή τους. ∆εν υπάρχει καταναγκασµός για να έλθουν στην Προσκοπική Κίνηση, ούτε για να µείνουν µέλη της. Ο Προσκοπισµός δεν είναι σαν ένα σχολείο, του οποίου η παρακολούθηση είναι συνήθως αναγκαστική για µια συγκεκριµένη ηλικία. Κάθε µέλος, νεαρός ή ενήλικας, που διαλέγει να συµµετέχει πρέπει να δεσµευθεί προσωπικά έναντι της Προσκοπικής Κίνησης. Πρώτα και πάνω από όλα, αυτή η δέσµευση είναι να σέβεται και να δρα σύµφωνα µε τον κώδικα ηθικής που περιλαµβάνουν οι θεµελιώδεις αρχές της Κίνησης. Όλο και πιο πολύ σε όλο τον κόσµο, αυτή η εθελοντική συµµετοχή επεκτείνεται ώστε να πετύχει τον εκπαιδευτικό σκοπό του Προσκοπισµού, µια και κάθε µέλος στρατεύεται στον εκπαιδευτικό στόχο της εθνικής Προσκοπικής οργάνωσης στην οποία ανήκει. Για τα νεαρά µέλη αυτή η συµµετοχή αφορά την προσωπική τους ανάπτυξη. Για τους ενήλικες, η συµµετοχή είναι να βοηθήσουν ώστε να υπάρχουν οι αναγκαίες συνθήκες για την ανάπτυξη των νεαρών.
Το κατώτερο όριο αντιστοιχεί στο ελάχιστο επίπεδο ωριµότητας που επιτρέπει στο Προσκοπικό εκπαιδευτικό σύστηµα να λειτουργεί και έτσι ο νέος να ωφελείται από Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 3
Μη πολιτική
Ο Προσκοπισµός είναι µια µη επίσηµη εκπαιδευτική κίνηση. Με άλλα λόγια, δεν είναι µέρος ενός επίσηµου εκπαιδευτικού συστήµατος (σχολείο κλπ) ούτε είναι µη τυπικός (παρέα, µέσο κλπ) µια και προσφέρει µια δοµηµένη προσέγγιση στην εκπαίδευση. Ο Προσκοπισµός δεν σκοπεύει να αναπαράγει ότι το σχολείο, η οικογένεια, οι θρησκευτικές οργανώσεις, τα ψυχαγωγικά σωµατεία κλπ προσφέρουν ήδη στους νέους. Θέλει να συµπληρώσει όσα οι άλλοι κάνουν βοηθώντας να γεµίσουν τα χάσµατα που υπάρχουν και που δεν καλύπτονται από τους άλλους.
Ο Προσκοπισµός είναι µη πολιτικός, µε την έννοια του ότι δεν ασχολείται µε την προσπάθεια των πολιτικών κοµµάτων για εξουσία. Την ίδια στιγµή, το Προσκοπικό εκπαιδευτικό σύστηµα στοχεύει στο να βοηθήσει τους νέους να είναι , και να αναπτυχθούν ώστε να είναι, υπεύθυνα και δηµιουργικά άτοµα και µέλη της κοινωνίας. Οι νέοι δεν µπορούν να το κάνουν αυτό σε ένα δοκιµαστικό σωλήνα, διαχωρισµένοι από τις κοινωνικές και πολιτικές πραγµατικότητες του κόσµου στον οποίο ζουν.
Κοντά στους νέους
Η Προσκοπική εκπαιδευτική προσέγγιση, για το λόγο αυτό, προτρέπει τους νέους να αναπτύξουν τις προσωπικές τους δυνατότητες κρίσης, και να λάβουν ενεργό και δηµιουργικό ρόλο στην κοινωνία που να είναι σε αρµονία µε τις αξίες που ο Προσκοπισµός θέτει.
Ο Προσκοπισµός προσπαθεί να είναι κοντά στους νέους στα διάφορα κοινωνικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα στα οποία µεγαλώνουν, και να προσαρµόζεται συνεχώς, ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες των νέων σε ένα γρήγορα εξελισσόµενο κόσµο.
Ανεξάρτητος
Σαν κίνηση, αυτή είναι µια από τις µεγαλύτερες προκλήσεις : η διαρκής προσαρµογή ώστε να είναι όσο το δυνατό πιο κοντά στις νεανικές φιλοδοξίες και ανάγκες, µένοντας πιστή στους Προσκοπικούς σκοπούς, αρχές και µεθόδους.
Αν και η Κίνηση δουλεύει σε συνεργασία µε ένα πλήθος από ξένους οργανισµούς και δέχεται υποστήριξη από ευεργέτες σε όλο τον κόσµο, ο Προσκοπισµός, σε όλα τα επίπεδα, είναι ανεξάρτητος, µε την έννοια ότι είναι ελεύθερος από τον έλεγχο κάθε ξένου οργανισµού ή ατόµου. Συµπληρωµατικός σε άλλες µορφές εκπαίδευσης Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 4
Το να είναι ικανές να ορίζουν τι είναι ουσιαστικό και αµετάβλητο, από το τι είναι µη ουσιαστικό και µεταβλητό, δεν είναι εύκολο για τις νεοϊδρυθείσες Προσκοπικές οργανώσεις που ασχολούνται µε το θέµα για πρώτη φορά. Η εργασία αυτή δεν είναι εύκολη
ούτε για Προσκοπικές οργανώσεις που υπάρχουν από δεκαετίες, σχεδόν για ένα αιώνα, και δέχονται την επίδραση από πλούσιες αναµνήσεις και «τον τρόπο που τα πράγµατα γίνονταν πάντα».
«Υπάρχουν µερικά πράγµατα που δεν είναι ο Προσκοπισµός : ∆εν είναι φιλανθρωπική οργάνωση για άτοµα της κοινωνίας που θέλουν να εργασθούν για το καλό των φτωχών παιδιών. ∆εν είναι σχολείο, που έχει καθορισµένο πρόγραµµα σπουδών και πρότυπα επιδόσεων. ∆εν είναι ταξιαρχία για ευέλπιδες και στρατιώτες για εκγύµναση των αγοριών και κοριτσιών για να γίνουν «άνδρες» ∆εν είναι θέαµα όπου τα επιφανειακά αποτελέσµατα (όπως οι Αναγνωρίσεις Προσωπικής ∆ηµιουργίας, µετάλλια κλπ) κερδίζονται µε πληρωµή. Αυτά προέρχονται από το τι δεν είµαστε, αν και η Προσκοπική εκπαίδευση όλη προέρχεται από το τι είµαστε.» “Aids to Scoutmastership”, B.Ρ., έκδοση 1919
ΤΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ Ο ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΣ ;
«Η εκπαίδευση είναι το κέντρο τόσο της προσωπικής όσο και της κοινοτικής ανάπτυξης. Αποστολή της είναι να κάνει τον καθένα από εµάς, χωρίς καµιά εξαίρεση, ικανό να αναπτύξει όλα τα προσόντα του στο έπακρο και να συνειδητοποιήσει τις δηµιουργικές τάσεις του, συµπεριλαµβανόµενης της ευθύνης του για το πώς ζει και την επίτευξη των προσωπικών στόχων του.» “Learning : The Treasure Within” , αναφορά στην UNESCO της International Commission on Education for the Twenty-first Century, 1996
«ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ; ΜΑ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟ» Ο Προσκοπισµός είναι µια εκπαιδευτική κίνηση για νέους. Παρόλα αυτά, «εκπαίδευση» σηµαίνει διαφορετικά πράγµατα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Στην καθηµερινή γλώσσα, σε κάποια µέρη του κόσµου, η εκπαίδευση είναι κυρίως συνδυασµένη, στο βασικό της επίπεδο, µε την µάθηση της ανάγνωσης, της γραφής και βασικής αριθµητικής, και σε υψηλότερο επίπεδο, µε την απόκτηση ακαδηµαϊκής γνώσης και επαγγελµατικών δεξιοτήτων µέσα από το σχολείο, το πανεπιστήµιο κλπ. Στον Προσκοπισµό, παρόλα αυτά, η εκπαίδευση εξετάζεται µε την ευρύτερη έννοιά της, σαν η διαδικασία µέσα από την οποία καθένας µας αναπτύσσει τις διάφορες ικανότητές του σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, τόσο σαν άτοµο όσο και σαν µέλος της κοινωνίας. Ο στόχος της εκπαίδευσης, σε αυτή την ευρύτερη έννοια, είναι να συµβάλλει στην πλήρη ανάπτυξη ενός αυτόνοµου2, υποστηρικτικού, υπεύθυνου και δεσµευµένου ατόµου. 2 Ο όρος «αυτόνοµος», όπως και «εκπαίδευση», συχνά σηµαίνει διαφορετικά πράγµατα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Σε σχέση µε την εκπαίδευση σηµαίνει να είναι ικανός να διαµορφώνει τη δική του σκέψη (µε αντίθετο, για παράδειγµα, στην τυφλή αντιγραφή των απόψεων των άλλων) και να µπορεί να διαχειριστεί τη ζωή του (για παράδειγµα να µπορεί να διαχειριστεί το
χρόνο του). Αυτονοµία εδώ δεν σηµαίνει πλήρης ανεξαρτησία, ούτε σηµαίνει να είναι εγωκεντρικός.
ΕΝΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ Μια δια βίου διαδικασία που κάνει δυνατή τη συνεχή ανάπτυξη των προσωπικών ικανοτήτων του καθένα, τόσο σαν ατόµου, όσο και σαν µέλους της κοινωνίας. ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ Να συνεισφέρει στην πλήρη ανάπτυξη ενός αυτόνοµου, υποστηρικτικού, υπεύθυνου και δεσµευµένου ατόµου. Αυτόνοµου Ικανού να παίρνει τις δικές του αποφάσεις και να χειρίζεται τη ζωή του. Υποστηρικτικού Ικανού να ενδιαφέρεται ενεργά σχετικά µε τους άλλους. Υπεύθυνου Ικανού να αναλάβει τις συνέπειες των αποφάσεών του, να κρατήσει τις δεσµεύσεις του και να ολοκληρώσει ότι αναλαµβάνει. ∆εσµευµένου Ικανού να ζει σύµφωνα µε τις αξίες του, να υποστηρίζει σκοπούς ή µια ιδέα που αυτός βρίσκει σωστή
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 5
Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ Σύµφωνα µε την Προσκοπική εκπαιδευτική φιλοσοφία, κάθε άτοµο γεννιέται µε µια µοναδική τάση που µπορεί να αναπτυχθεί σε δηµιουργική κατεύθυνση. Η διαδικασία να γίνει αυτή η τάση πραγµατικότητα περιλαµβάνει την ανάπτυξη όλων των ικανοτήτων του καθένα, φυσικών, διανοητικών, συναισθηµατικών, κοινωνικών και πνευµατικών, στην κατεύθυνση της επίτευξης των στόχων που πρέπει να επιτευχθούν. Προφανώς, µια και η εκπαίδευση είναι µια διαδικασία που διαρκεί για όλη τη ζωή, ο Προσκοπισµός δεν µπορεί να αναπτύξει τις τάσεις του καθένα σε όλους τους τοµείς. Ο Προσκοπισµός απλά µπορεί να συντροφέψει κάθε Πρόσκοπο, για κάποια περίοδο, κατά µήκος αυτού του µονοπατιού της εξέλιξης και να βοηθήσει κάθε άτοµο να αναπτύξει τον εσωτερικό πλούτο που θα χρειασθεί για να συνεχίσει την ανάπτυξη του/της χωρίς την Προσκοπική βοήθεια. Μετά από όλα αυτά, αν ο Προσκοπισµός ήταν ένα δεκανίκι στο οποίο ο καθένας θα ακουµπά τη ζωή του, σίγουρα θα είχε αποτύχει σε αυτό που θέλει να κάνει. Άρα ο Προσκοπισµός απλά ζητά να συνεισφέρει σε αυτή τη διαδικασία της αυτοεκπαίδευσης κατά τη διάρκεια των ετών που το άτοµο µπορεί πραγµατικά να ωφεληθεί από το δοµηµένο εκπαιδευτικό υποστηρικτικό σύστηµά του. Το εύρος των ηλικιών στο οποίο Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 6
ο Προσκοπισµός µπορεί να ωφελήσει τους νέους ανταποκρίνεται κυρίως στη δεύτερη δεκαετία της ζωής τους. Ενθαρρύνοντας σήµερα τους νέους να χρησιµοποιούν και να αναπτύσσουν όλες τις ικανότητές τους µε εποικοδοµητικό τρόπο, ο Προσκοπισµός προσπαθεί να βοηθήσει τους νέους να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν µέσα τους αυτό που χρειάζεται για να κάνουν από τώρα τη διαφορά, στη ζωή τους και στον κόσµο στον οποίο ζουν. Καθώς ετοιµάζονται να επεκτείνουν τους ορίζοντές τους και αντιµετωπίζουν νέες προκλήσεις, ο Προσκοπισµός τους βοηθά να χρησιµοποιήσουν τις εµπειρίες τους και να αναπτύξουν περισσότερο τις ικανότητές τους για τη ζωή και να µεγαλώσουν ως ολοκληρωµένες προσωπικότητες και σαν ενεργά και δηµιουργικά µέλη της κοινωνίας. Το κατά πόσο ένα άτοµο πράγµατι θα αναπτύξει αυτές τις τάσεις εξαρτάται, ανάµεσα σε άλλους παράγοντες, στην παρουσία ενός υποστηρικτικού, δοµηµένου περιβάλλοντος, κατά τη διάρκεια των ετών που διαπλάθεται, που να διεγείρει το νέο ώστε να φανερώσει και να αναπτύξει ότι είναι εποικοδοµητικό και να εξαλείψει ότι είναι καταστροφικό. Ο Προσκοπισµός προσπαθεί να προσφέρει στους νέους ένα τέτοιο περιβάλλον.
ΜΙΑ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ : ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ Κάθε κίνηση ή οργάνωση, έχει ένα σύνολο θεµελιωδών ιδανικών οι οποίες αποτελούν τη βάση του σκοπού της ύπαρξής του, δείχνοντας αυτό που θέλει να πετύχει και πώς θα πορευθεί για να κατακτήσει τους σκοπούς της. Ως ένα εκπαιδευτικό σύστηµα, ο Προσκοπισµός ξεκάθαρα έχει µια κοινωνική ευθύνη : στους νέους που υπηρετεί, στις οικογένειες που εµπιστεύονται τα αγαπηµένα τους παιδιά στις φροντίδες του Προσκοπισµού και στον κόσµο γενικά. Οι στόχοι της εκπαίδευσης είναι ξεκάθαροι : να αναπτύξει µια αυτόνοµη, υποστηρικτική, υπεύθυνη και δεσµευµένη οντότητα και ένα µέλος της κοινωνίας. «Ο σκοπός της ανάπτυξης είναι η πλήρης ολοκλήρωση του ανθρώπου, σε όλο τον πλούτο της προσωπικότητάς του/της, η πολυπλοκότητα των µορφών έκφρασης του/της και οι διάφορες δεσµεύσεις του/της –σαν ατόµου, µέλους µιας οικογένειας και µιας κοινότητας, πολίτη και παραγωγού, εφευρέτη διαδικασιών και δηµιουργικών ονείρων.» “Learning : The Treasure Within” αναφορά της UNESCO στην International Commission on Education for the Twenty-first Century, 1996
Ωστόσο πρέπει να υπάρχουν ξεκάθαρες κατευθύνσεις που να οδηγούν στην ανάπτυξη των νέων προς αυτούς τους στόχους. Είναι οι Προσκοπικές αρχές (που γενικά αναφέρονται ως «Καθήκον στον εαυτό», «Καθήκον στους άλλους» και «Καθήκον στο Θεό») που παρέχουν αυτές τις κατευθύνσεις. Είναι η βάση του συστήµατος αξιών που διέπει την Κίνηση στο σύνολό της. Συνεπώς αυτές οι αρχές δίνουν κατεύθυνση στην Προσκοπική εκπαιδευτική τακτική ως Κίνηση, στην εκπαιδευτική προσέγγιση που χρησιµοποιείται µε τους νέους και στον τρόπο που τα στοιχεία της Προσκοπικής Μεθόδου χρησιµοποιούνται έτσι ώστε να δώσουν εποικοδοµητική και σαφή κατεύθυνση στην ανάπτυξη των νέων. Καθήκον στον εαυτό Κάθε άτοµο έχει καθήκον να αναπτύξει τη δική του αυτονοµία και αναλαµβάνει ευθύνη έναντι του εαυτού του. Αυτό περιλαµβάνει : Ανάληψη ευθύνης για την ανάπτυξη του (φυσική, διανοητική, συναισθηµατική, κοινωνική και πνευµατική) Αγώνα για να ζήσει τη ζωή µε τρόπο που να σέβεται τον εαυτό του ως προσωπικότητα (δηλαδή να φροντίζει την υγεία του, να υπερασπίζει τα δικαιώµατά του ως ανθρώπινης οντότητας, να λαµβάνει αποφάσεις που να νοιώθει µέσα του ότι είναι σωστές γι αυτόν σαν άτοµο, κλπ).
Να είναι ικανός να δώσει τους αγώνες που πρέπει για να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του σε όλο τον πλούτο και την πολυπλοκότητά του, που χαρακτηρίζει κάθε άτοµο µε προτερήµατα και αδυναµίες, ελπίδες, ανάγκες και ούτω καθεξής.
οι γείτονες της διπλανής πόρτας, είτε αυτοί ζουν σε ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον στην άλλη άκρη του κόσµου. Αναγνωρίζει και υπολογίζει, στον τρόπου που ζει τη ζωή του, την ισορροπία του φυσικού κόσµου.
Καθήκον στους άλλους
Καθήκον στο Θεό
Σε γενικές γραµµές είναι η ευθύνη του καθένα απέναντι σε καθετί που δεν είναι αυτός. Αυτό σηµαίνει :
Κάθε άτοµο έχει ευθύνη να ψάξει πέρα από την ύλη για µια δύναµη µεγαλύτερη, πέρα από τα ανθρώπινα. Αυτό περικλείει την αναζήτηση
Αναγνωρίζει και λαµβάνει υπ’ όψη του, στον τρόπο που ζει τη ζωή του, ότι δεν είναι το µόνο σηµαντικό πρόσωπο στη γη, ότι κάθε άτοµο έχει δικαιώµατα, αισθήµατα, ελπίδες, ανάγκες, κλπ. Αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποι είναι αλληλοεξαρτώµενοι, δηλαδή κανένας δεν µπορεί να ζήσει σε αποµόνωση από τους άλλους. Καθένας χρειάζεται σχέσεις µε τους άλλους ώστε να ολοκληρωθούν ως άτοµα και καθένας µπορεί να ωφεληθεί από αυτό που κάθε άτοµο προσφέρει στον κόσµο. Άρα κάθε άτοµο έχει ευθύνη έναντι των άλλων. Αυτό περιλαµβάνει : Σεβασµό της αξιοπρέπειας του κάθε προσώπου. Να παίζει ένα ενεργό και δηµιουργικό ρόλο στην κοινωνία και να θέτει την προσωπική του συνεισφορά σε αυτή. Να βοηθά στις στιγµές ανάγκης και να υπερασπίζει τους αδύνατους, είτε αυτοί είναι
Της Πνευµατικής πραγµατικότητας δίνει νόηµα και κατεύθυνση στη ζωή καθενός, και Της ανακάλυψης της αξίας πνευµατικών αξιών και να ζήσει καθηµερινή ζωή του σύµφωνα µε αυτές.
που του των την
Όταν αυτές οι τρεις απλές αρχές είναι πραγµατικά αναπόσπαστο µέρος ενός τρόπου ζωής, κάθε µορφή θρησκευτικού φανατισµού (fundamentalism) ή φανατισµού είναι κατά συνέπεια απορριπτέα. ΕΝΑΣ ΤΡΟΠΟΣ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕ ΚΑΘΕ ΤΟΜΕΑ Όπως οι Προσκοπικές αρχές δίνουν κατεύθυνση στην ανάπτυξη του νέου, οι αρχές επίσης απηχούν το πώς ο Προσκοπισµός θέλει να βοηθήσει το νέο να πετύχει σε κάθε τοµέα της ανάπτυξής του, δηλαδή τον φυσικό, τον Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 7
διανοητικό, πνευµατικό :
τον
συναισθηµατικό,
τον
αποφάσεών και των πράξεών του, και να διατηρεί την ελεύθερη βούλησή του.
Φυσικό :
Συναισθηµατικό :
Αναπτύσσοντας τη δυνατότητα να: Συντονίζει τις κινήσεις του και ανάλογες διαδικασίες (ψυχο-κινητικές δεξιότητες). Αναλάβει την ευθύνη για την ανάπτυξη, λειτουργία και υγεία του σώµατος του. Τον φέρει σε συµφωνία µε τα ατοµικά φυσικά του όρια.
Αναπτύσσοντας τη δυνατότητα να : Να γνωστοποιεί, να αναγνωρίζει και να εκφράζει αισθήµατα και πάθη και να δέχεται την ευθύνη διαχείρισής τους στην καθηµερινότητα.
∆ιανοητικό : Αναπτύσσοντας τη δυνατότητα να : Ακολουθεί τα ενδιαφέροντά του, να λύνει προβλήµατα και να προσαρµόζεται στις περιστάσεις µε τον κατάλληλο τρόπο µέσα από αποτελεσµατική διαχείριση των πληροφοριών, δηµιουργική σκέψη και διαίσθηση. Αντιλαµβάνεται τα πρότυπα, τους συσχετισµούς και τις σχέσεις µεταξύ φαινοµένων, γεγονότων, ιδεών κλπ. Αναπτύσσει δεκτικότητα σε άλλες όψεις της πραγµατικότητας (π.χ. να αντιλαµβάνεται διάφορους τρόπους να βλέπουµε τα πράγµατα, να κατανοούµε πολιτισµούς, θρησκείες, ηλικίες, θέµατα σχετικά µε το φύλο κλπ). Βγάζει συµπεράσµατα από κάθε εµπειρία του Κρίνει τα πράγµατα για το εαυτό του, να σκέφτεται µέσα από τη σηµασία των Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 8
Κοινωνικό : Αναπτύσσοντας τη δυνατότητα να : Ακούει και να εκφράζεται αποτελεσµατικά ∆εχθεί τους άλλους ως ξεχωριστές ανθρώπινες οντότητες µε ίσα δικαιώµατα Λάβει υπόψη την αλληλεξάρτηση του ανθρώπινου είδους, και του ανθρώπινου είδους µε τον φυσικό κόσµο Συνεργασθεί, να υποστηρίξει, να ηγηθεί Λάβει ένα ενεργό και δηµιουργικό ρόλο στην κοινωνία και να συνεισφέρει για µια καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους Αναπτύξει πραγµατικές σχέσεις και διαπολιτισµική συνείδηση, παραβλέποντας προκαταλήψεις και διακρίσεις ∆εχθεί τους κοινούς κανόνες που βρίσκονται εκτός των προσωπικών επιλογών του. Πνευµατικό : Αναπτύσσοντας τη δυνατότητα να : Παραδεχθεί και να εξερευνήσει διάσταση πέρα από τα ανθρώπινα
τη
Εξερευνήσει την πνευµατική κληρονοµιά της κοινότητάς του Κατανοήσει τα πιστεύω, τις πρακτικές και τα έθιµα των άλλων θρησκειών του κόσµου Ενοποιήσει τις πνευµατικές αξίες στην καθηµερινή ζωή του, και στη γενική κατεύθυνση της εξέλιξής του καθενός προς µια υψηλότερη και περισσότερο ενιαία κατάσταση συναίσθησης. Οι ικανότητες που αναφέρθηκαν δεν είναι οι µόνες, αλλά παρέχουν τη βάση στην οποία οι εθνικές Προσκοπικές οργανώσεις µπορούν να αναπτύξουν ειδικά εκπαιδευτικά αντικείµενα που να λαµβάνουν υπόψη τις ανάγκες των νέων στα διάφορα στάδια της ανάπτυξης µέσα σε συγκεκριµένα κοινωνικο-πολιτιστικά περιβάλλοντα. Μια και ο τοµέας της ανάπτυξης αντανακλά σε όλες της διαστάσεις της προσωπικότητας, σε ένα πραγµατικό άτοµο οι ικανότητες που αναφέρθηκαν εξαρτούνται από ή επιδρούν µε την ανάπτυξη σε περισσότερους από ένα τοµέα. Η σωστά ισορροπηµένη και αρµονικά ανεπτυγµένη συνολική προσωπικότητα προς την ευρύτερη αυτονοµία, αλληλεγγύη, υπευθυνότητα και δέσµευση µπορεί να περιγραφεί σαν αυτό που ο Baden-Powell ανέφερε ως άτοµο µε «χαρακτήρα».
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ;
Η Προσκοπική προσέγγιση στην εκπαίδευση γίνεται κατανοητή µέσα από αυτό που προσπαθεί να πετύχει. Και εδώ είναι οι αρχές, οι θεµελιώδες ιδέες στις οποίες ο Προσκοπισµός βασίζεται, που οδηγούν την εκπαιδευτική προσέγγισή του. Έτσι, η Προσκοπική προσέγγιση στην εκπαίδευση µπορεί να περιγραφεί ως ανθρωποκεντρική, σχετική µε την κοινότητα και πνευµατικά προσανατολισµένη. Ανθρωποκεντρική Η Προσκοπική προσέγγιση είναι ανθρωποκεντρική µε την έννοια του ότι : Ο Προσκοπισµός δέχεται κάθε νέο ή νέα όπως είναι, µια µοναδική ανθρώπινη οντότητα µε το δικό του προσωπικό υπόβαθρο και πείρα από την έως τώρα ζωή του, µε διαφοροποίηση στις ανάγκες, τις ικανότητες, τα ενδιαφέροντα και το ρυθµό ανάπτυξης. Αναγνωρίζει τη µοναδικότητα του κάθε προσώπου : - σεβόµενος την ελεύθερη βούληση του καθενός να συµµετάσχει ή όχι στον Προσκοπισµό - προτείνοντας ένα πλαίσιο αυτοεκπαίδευσης (αυτό που ο Baden-Powell περιγράφει ως : «εκπαίδευση τι να κάνει», σαν αντίθετο των «οδηγιών τι να µην κάνεις»).
-καλώντας κάθε νέο να αναπτύξει στο έπακρο τις προσωπικές του επιδεξιότητες («να κάνει ότι είναι δυνατό»). Έτσι δεν υπάρχει σύγκριση των επιτευγµάτων µεταξύ των νέων. την ευελιξία του Προσκοπικού εκπαιδευτικού συστήµατος που δίνει τη δυνατότητα σε κάθε νέο να αναπτυχθεί µε τον τρόπο που είναι πιο κατάλληλος για αυτόν, µέσα από : - εξήγηση των γενικών εκπαιδευτικών στόχων που προτείνονται για την ηλικιακή του οµάδα σε ένα σύνολο ατοµικών στόχων, µε τη βοήθεια από ενήλικους ηγέτες - πρόοδο µέσα από την απασχόληση µε τα ενδιαφέροντά του/της και εξερευνώντας αντικείµενα που τον/την αφορούν - ανάπτυξη µε το δικό του/της ρυθµό. Η προσέγγιση λαµβάνει υπόψη της ότι η ανάπτυξη δεν συµβαίνει µε τον ίδιο ρυθµό προς κάθε κατεύθυνση, ούτε συµβαίνει σαν ένα διαρκές πέταγµα προς τα εµπρός. ∆εν υπάρχουν απόλυτες προθεσµίες. Η Προσκοπική προσέγγιση είναι ακόµα ανθρωποκεντρική µε την έννοια του ότι επιχειρεί να βοηθήσει κάθε νέο να αναπτυχθεί στο σύνολό του/της µέσα από : - εκπαιδευτικά αντικείµενα που καλύπτουν γνώσεις, ικανότητες και νοοτροπίες σε καθεµιά από τις διαστάσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 9
- µια πολυπρόσωπη µέθοδο που δίνει προσοχή στα προσωπικά βιώµατα (ως αντίθετο, για παράδειγµα, στην απλώς διανοητική παρακολούθηση) - πολλές και διαφορετικές ευκαιρίες για εµπειρίες, απλωµένες µέσα στο χρόνο, σχεδιασµένες να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη των νέων. Σχετική µε την κοινότητα Η Προσκοπική προσέγγιση στην εκπαίδευση είναι συνδεδεµένη µε την κοινότητα, µε την έννοια του ότι : Οι πραγµατικοί σκοποί που επιδιώκει, δηλαδή να βοηθήσει τους νέους να ζήσουν και να αναπτυχθούν ως όσο το δυνατό περισσότερο αυτόνοµα, υποστηρικτικά, υπεύθυνα και δεσµευµένα άτοµα, είναι απαραίτητοι για την µακροπρόθεσµη ανάπτυξη της κοινωνίας. Προσπαθεί να βοηθήσει κάθε νέο να αναγνωρίσει τον εαυτό του/της ως ένα µέρος του συνόλου, δηλαδή του κόσµου στον οποίο ζει. Με αυτό τον τρόπο : - Τονίζει την ανάπτυξη δηµιουργικών σχέσεων µε άλλους, νέους και ενήλικες, βασισµένες στον αµοιβαίο σεβασµό. - προσφέρει στους νέους την εµπειρία µιας µικρο-κοινωνίας, βασισµένη σε ένα Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 10
δηµοκρατικό τρόπο ζωής, που λαµβάνει υπόψη τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα όλων. - προωθεί, στους νέους, την αίσθηση του να ανήκεις, στο δικό τους Προσκοπικό τµήµα και στη δική τους τοπική, εθνική και παγκόσµια κοινότητα. - προσφέρει ποικίλες ευκαιρίες στους νέους για να δράσουν, και να έχουν µια σηµαντική συνεισφορά στον κόσµο που είναι µέρος του (τοπική, εθνική και παγκόσµια κοινότητα, φυσικό, πολιτιστικό και πνευµατικό περιβάλλον, κλπ). - βοηθά τους νέους να προσαρµοστούν εποικοδοµητικά στις αλλαγές της κοινωνίας και να έλθουν σε επαφή µε θέµατα που τους απασχολούν ή θα ήθελαν να ασχοληθούν. Πνευµατικά προσανατολισµένη Η Προσκοπική προσέγγιση έχει πνευµατικό προσανατολισµό µε την έννοια του ότι επιχειρεί, µέσα από οτιδήποτε προτείνει, να βοηθήσει τους νέους να : ∆ουν πέρα από τον αναζητώντας την πραγµατικότητα.
υλικό κόσµο, Πνευµατική
Ανακαλύψουν (ο καθένας για τον εαυτό του) τις αξίες αυτές που δίνουν νόηµα στη ζωή.
Αγωνίζονται συνεχώς για να κάνουν πράξη αυτές τις αξίες στον τρόπο που ο καθένας ζει τη ζωή του. Φυσικά όσο φιλόδοξα και αν φαίνονται αυτά που ο Προσκοπισµός προσπαθεί να πετύχει, και όσο πολυσήµαντη και αν είναι η εκπαιδευτική προσέγγισή του, δεν µπορεί να βοηθήσει τους νέους να αναπτυχθούν χωρίς τα σωστά εκπαιδευτικά εργαλεία, και έτσι ερχόµαστε στην Προσκοπική Μέθοδο.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΜΕΘΟ∆ΟΣ ;
ΕΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Το γεγονός ότι η Προσκοπική µέθοδος αναφέρεται ως Προσκοπική Μέθοδος (µε κεφαλαίο «Μ») είναι διότι συγκροτείται από πολλά διαφορετικά εκπαιδευτικά εργαλεία. Αυτά είναι : ο νόµος και η υπόσχεση, η µάθηση µέσα από την δράση, το οµαδικό σύστηµα, το συµβολικό πλαίσιο, η φύση και η υποστήριξη από ενήλικες.
Παρµένα το καθένα ξεχωριστά, πολλά από αυτά τα εκπαιδευτικά εργαλεία χρησιµοποιούνται σε άλλες µορφές εκπαίδευσης –η εργασία σε οµάδες για ερευνητικά έργα, για παράδειγµα. Στον Προσκοπισµό, ωστόσο, αυτά τα διαφορετικά εργαλεία αναφέρονται ως µέρη της Προσκοπικής Μεθόδου –µια και καθένα είναι απλά µέρος του συνόλου. Το γεγονός ότι όλα αυτά τα στοιχεία σχηµατίζουν ένα σύνολο και χρησιµοποιούνται ως σύστηµα είναι µέρος των γεγονότων που κάνουν τον Προσκοπισµό µοναδικό.
«Ο Προσκοπισµός είναι ένα φάρµακο που αποτελείται από διάφορα συστατικά και, εκτός εάν αναµιχθούν µε τη σωστή αναλογία σύµφωνα µε τη συνταγή, ο χρήστης δεν πρέπει να κατηγορεί το γιατρό εάν τα αποτελέσµατα στον άρρωστο δεν είναι ικανοποιητικά.» Baden-Powell, Jamboree, 1922 Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 11
Με την έννοια που χρησιµοποιούµε εδώ, ένα σύστηµα µπορεί να περιγραφεί ως ένα δίκτυο από στοιχεία στο οποίο κάθε στοιχείο : Έχει µια συγκεκριµένη λειτουργία Αλληλεπιδρά µε τα άλλα στοιχεία ώστε να ενισχύσει την αποτελεσµατικότητα του καθενός Συνεισφέρει στην επίτευξη του στόχου – και έτσι πρέπει να χρησιµοποιείται. Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό ενός συστήµατος είναι η συνεργασία που δηµιουργεί, µε άλλα λόγια τα αποτελέσµατα ενός συστήµατος είναι µεγαλύτερα από το άθροισµα των αποτελεσµάτων των στοιχείων του. Αυτό είναι αληθινό για την Προσκοπική Μέθοδο. Κάθε ένα από τα στοιχεία της έχει µια εκπαιδευτική λειτουργία, κάθε στοιχείο συµπληρώνει την επίδραση των άλλων. Αν κάποιο από τα στοιχεία λείψει ή δεν χρησιµοποιείται όπως πρέπει, τότε το σύστηµα στο σύνολό του δεν µπορεί να υπηρετήσει τον πραγµατικό σκοπό του –την προοδευτική, ολοκληρωµένη ανάπτυξη του νέου. ∆εν µπορούµε λοιπόν να εφαρµόσουµε κάποιο στοιχείο και να παραβλέψουµε τα άλλα, ούτε µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε κάποιο από αυτά µε τρόπο που δεν είναι συνεπής µε τους Προσκοπικούς στόχους και αρχές. Η Προσκοπική Μέθοδος έχει σχεδιασθεί για να διεγείρει την ανάπτυξη των νέων σε όλο το εύρος ηλικιών που ο Προσκοπισµός υπηρετεί. Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 12
Αυτό σηµαίνει ότι η εκπαιδευτική λειτουργία καθενός από τα στοιχεία και ο τρόπος µε τον οποίο δουλεύουν µαζί ως ένα σύστηµα είναι το ίδιο ισχυρά και αποτελεσµατικά όταν εφαρµόζονται σε νέους στην παιδική τους ηλικία όσο και όταν εφαρµόζονται σε νέους µεγαλύτερης ηλικίας. Άρα προφανώς ο τρόπος µε τον οποίο τα µέσα εφαρµόζονται (δηλαδή ο τρόπος µε τον οποίο τα εκπαιδευτικά «εργαλεία» πρέπει να χρησιµοποιούνται) πρέπει να αντανακλά την ωριµότητα των νέων, στις διάφορες οµάδες ηλικιών. Τελικά, θα ήταν µη ρεαλιστικό να φαντασθούµε ότι κάθε στοιχείο της Προσκοπικής Μεθόδου µπορεί να είναι στο προσκήνιο κατά τη διάρκεια κάθε δράσης στην οποία οι νέοι λαµβάνουν µέρος. Οι νέοι δεν µπορούν να βρίσκονται στο ύπαιθρο, για παράδειγµα, κατά τη διάρκεια µιας παράστασης κουκλοθέατρου που παρουσιάζουν για τα άρρωστα παιδιά ενός νοσοκοµείου της πόλης. Ωστόσο το στοιχείο της φύσης µπορεί να είναι παρών στο παρασκήνιο –για παράδειγµα περνώντας λίγο χρόνο µε περπάτηµα µέσα από το πάρκο στην επιστροφή ή χρησιµοποιώντας ανακυκλωµένα υλικά για την κατασκευή των κούκλων. ΕΝΑ ΦΥΣΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΟ∆ΕΥΤΙΚΗΣ ΑΥΤΟΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ Η Προσκοπική Μέθοδος είναι ένα σύστηµα προοδευτικής αυτοεκπαίδευσης. Στοχεύει να
βοηθήσει κάθε νέο και νέα να χρησιµοποιήσει και να αναπτύξει τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά του, χτίζοντας πάνω σε ότι έχει ήδη κατακτήσει. Να βρει δηµιουργικούς τρόπους για να καλύψει τις ανάγκες στα διάφορα στάδια της ανάπτυξης. Να ανοίξει θύρες για τα επόµενα στάδια της προσωπικής ανάπτυξης, στους ρυθµούς του κάθε νέου. Η Προσκοπική Μέθοδος παρέχει ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο βασισµένο πάνω στο πώς οι νέοι αναπτύσσονται φυσικά. Παρέχει ένα περιβάλλον που ανταποκρίνεται στην ανάγκη τους για δράση, πρόκληση και περιπέτεια.. Στην επιθυµία τους να εξερευνήσουν, να πειραµατιστούν, να ανακαλύψουν. Τη φυσική δυνατότητά για εφευρετικότητα και επινοητικότητα, Την ανάγκη να νοιώσουν την αναγνώριση, το σεβασµό και την εκτίµηση ως προσωπικότητες. Την ανάγκη τους για στενές υποστηρικτικές σχέσεις. Την ικανότητά τους να είναι ιδεαλιστές και την ανάγκη τους να κατανοήσουν τον κόσµο, και ούτω καθεξής. Την ίδια στιγµή, η Προσκοπική Μέθοδος προσφέρει ένα τρόπο ζωής που οδηγεί την ενεργητικότητά τους µε τρόπο που τους δίνει τη δυνατότητα να βιώσουν άµεσα µια ζωή αυτόνοµη, υποστηρικτική, υπεύθυνη και δεσµευµένη, να αναδείξουν τις υπάρχουσες δυνατότητές τους, ενώ τους βοηθά να αναπτύξουν προοδευτικά τις ικανότητες αυτές µε ένα σφαιρικό, ισορροπηµένο και ελκυστικό τρόπο.
Ο ΠΡΟΣΚΟΠΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΧΕΣΗ Ο Προσκοπικός νόµος και υπόσχεση θεωρούνται ως ένα στοιχείο της Προσκοπικής Μεθόδου, λόγω της στενής σχέσης τους. Ωστόσο, µια και οι ακριβείς εκπαιδευτικές τους λειτουργίες διαφέρουν, αναπτύσσονται ως ξεχωριστό θέµα σε αυτό το κεφάλαιο.
Ο ΠΡΟΣΚΟΠΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ;
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ;
Τις περισσότερες φορές, προσπαθώντας να µεταφέρει τον κώδικα ζωής στην καθηµερινή ζωή του νέου, και στις πάµπολλες νέες καταστάσεις που ο νέος αντιµετωπίζει, ο νέος πραγµατικά αναπτύσσει τον εαυτό του.
Ο Προσκοπικός νόµος είναι ένας κώδικας ζωής βασισµένος στις Προσκοπικές αρχές. Είναι ένας προσωπικός κώδικας ζωής ο οποίος χρησιµεύει ως σηµείο αναφοράς, οδηγώντας τον τρόπο που κάθε µέλος της κίνησης ζει τη ζωή του/της σήµερα, και οδηγώντας την κατεύθυνση της µελλοντικής τους ανάπτυξης. Είναι επίσης ένας οµαδικός κώδικας ζωής στον οποίο βρίσκεται η βάση στην οποία το Προσκοπικό τµήµα λειτουργεί. Ο Προσκοπικός νόµος είναι δηλαδή η καρδιά της Προσκοπικής Μεθόδου.
Καθώς αυτός ο κώδικας ζωής βασίζεται στις αρχές του Προσκοπισµού (και έτσι στις αξίες στις οποίες θεµελιώνεται ο Προσκοπισµός), ορίζει την κατεύθυνση για την εξέλιξη του νέου προς την προσωπική εξερεύνηση αυτών των αξιών. Αυτός ο κώδικας ζωής είναι λοιπόν προσωπικός, συνδεµένος µε την προσωπική εξέλιξη του καθένα.
ΣΕ ΤΙ ΣΚΟΠΕΥΕΙ ;
«Είναι δυνατό να σχεδιάσουµε µια µορφή εκπαίδευσης που ίσως να κάνει δυνατή την αποφυγή συγκρούσεων ή τη λύση τους µε ειρηνικά µέσα αναπτύσσοντας το σεβασµό στους άλλους ανθρώπους, τους πολιτισµούς τους και τις πνευµατικές τους αξίες;»
Ως ένας συµπαγής προσωπικός και οµαδικός κώδικας ζωής, ο Προσκοπικός νόµος βοηθά µε απλό τρόπο κάθε νέο να εξοικειωθεί µε αυτό που ο Προσκοπισµός προσπαθεί να τον/ την βοηθήσει να πετύχει, και να ανακαλύψει τη σηµασία των διαφόρων όψεων αυτού του ατοµικού και οµαδικού κώδικα ζωής δοκιµάζοντας τον µέσα από την πράξη. Τελικά, ο Προσκοπικός νόµος µπορεί να βοηθήσει ως σηµείο αναφοράς στην µετέπειτα ανάπτυξη του συστήµατος αξιών του νέου.
“Learning –The Treasure Within”, αναφορά της UNESCO στην International Commission on Education for the Twenty-first Century, 1996
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 13
Ένας οµαδικός κώδικας ζωής Εκτός του να είναι ένας προσωπικός κώδικας ζωής, ο Προσκοπικός νόµος είναι επίσης ένας οµαδικός κώδικα; ζωής. Με αυτό τον τρόπο λειτουργεί ως ο νόµος µια µικρο-κοινωνίας νέων στην οποία κάθε άτοµο έχει τα ίδια δικαιώµατα και καθήκοντα προς τον εαυτό του και τους άλλους. Μια και ο Προσκοπικός νόµος είναι η βάση στην οποία οι µικρές κοινωνίες τους ιδρύθηκαν και λειτουργούν, οι νέοι εκτίθενται σε ένα τρόπο κοινής ζωής που είναι δηµοκρατικός, σέβεται κάθε άτοµο και προωθεί την αίσθηση του να ανήκεις, να µοιράζεσαι, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Από εκπαιδευτικής σκοπιάς ο Προσκοπικός νόµος πρέπει : Να εκφράζει τις αρετές ενός ατόµου που ζει σύµφωνα µε τις Προσκοπικές αρχές3. Να είναι διατυπωµένος σε καθηµερινή γλώσσα που να είναι κατανοητή στον πολιτισµό στον οποίο η κάθε Προσκοπική οργάνωση λειτουργεί και στο επίπεδο ωριµότητας του νέου στον οποίο απευθύνεται. ∆ηλαδή πολύ απλά για τις οµάδες µικρότερης ηλικίας, και διατυπωµένος µε λεπτοµερέστερο και πιο µεστό τρόπο για την επόµενη οµάδα ηλικιών, και ούτω καθεξής. Να είναι διατυπωµένος έτσι ώστε να είναι σύγχρονος, να εµπνέει και να είναι ελκυστικός για τους νέους. Πρέπει λοιπόν να εκφράζεται µε θετικούς όρους, π.χ. «Ο Πρόσκοπος είναι….» σε αντίθεση µε το «Ο Πρόσκοπος δεν είναι….». Να είναι αρκετά σύντοµος ώστε να είναι εύκολος στην αποµνηµόνευση –δεν πρέπει να είναι ένας µακρύς, εξαντλητικός κατάλογος. 3 Για να διασφαλιστεί η ενότητα της Προσκοπικής Κίνησης, ο Προσκοπικός νόµος και η υπόσχεση διατυπώνονται από κάθε εθνική Προσκοπική οργάνωση και υπόκεινται στην έγκριση της Παγκόσµιας Προσκοπικής Επιτροπής, µέσα από τις Καταστατικές της Επιτροπές.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 14
«Τα παιδιά δεν κυβερνούνται µε τα ΜΗ, αλλά µε το ΚΑΝΕ. Ο Προσκοπικός Νόµος σχεδιάστηκε σαν ένας οδηγός για τις πράξεις τους, παρά σαν µια τιµωρία στα λάθη τους.» “Aids to Scoutmastership” Baden-Powell, World Brotherhood edition, 1994
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Προετοιµάζοντας τους ενήλικες για την εργασία τους µε τους νέους σε τοπικό επίπεδο πρέπει να τους δώσουµε ευκαιρίες ώστε να εξετάσουν τα αξίες στις οποίες θεµελιώνεται ο Προσκοπικός νόµος και πώς αυτός ο κώδικας ζωής µεταφράζεται στο καθηµερινό τους έργο µε τους νέους. Αυτό µπορεί να περιλαµβάνει εξέταση του είδους των σχέσεων που πρέπει να δηµιουργηθούν, την επίδραση του Προσκοπικού νόµου στον τρόπο που το τµήµα πρέπει να λειτουργεί, κλπ. Για παράδειγµα, κάθε πράξη που µπορεί ενδεχοµένως να εξευτελίσει κάποιον δεν πρέπει να είναι συνέπεια του σεβασµού της αξιοπρέπειας κάποιου άλλου.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Αν και η λειτουργία του σαν εκπαιδευτικό εργαλείο µπορεί να φαίνεται αρκετά πολύπλοκη, δεν είναι δύσκολο να εφαρµοστεί στην καθηµερινή ζωή µε τους νέους. Ο Προσκοπικός νόµος έχει σκόπιµα διατυπωθεί µε απλότητα, µε καθηµερινούς όρους, συχνά αναφερόµενος σε ιδιότητες, ώστε κάθε νέος να µπορεί εύκολα να καταλαβαίνει τα νοήµατά του και να µπορεί να κάνει ότι του/της είναι δυνατό για να τα προσαρµόσει στη καθηµερινή ζωή. Καθώς ο Προσκοπικός νόµος είναι ένας προσωπικός και οµαδικός κώδικας ζωής, πρέπει να είναι το θεµέλιο στο οποίο το Προσκοπικό τµήµα δοµείται και λειτουργεί, και οι νέοι πρέπει να βοηθηθούν να ανακαλύψουν για λογαριασµό τους τις αξίες στις οποίες βασίζεται. Πιο συγκεκριµένα, ο Προσκοπικός νόµος µετασχηµατίζεται σε κανόνες για το τµήµα : τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις κάθε µέλους, το µοίρασµα των ευθυνών, τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τις συγκρούσεις στη διοίκηση, και ούτω καθεξής.
έχουν λιγότερες δυσκολίες να δεχθούν ακόµα και πιεστικούς κανόνες στη δηµιουργία των οποίων συµµετείχαν. Προφανώς, οι ενήλικοι ηγέτες πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι κανόνες σχετικά µε τα µέτρα ασφάλειας κλπ περιλαµβάνονται. Ο Προσκοπικός νόµος παρέχει ένα εξαίρετο εργαλείο αξιολόγησης, τόσο σε όρους διαπίστωσης του βαθµού µε τον οποίο ο κώδικας ζωής εφαρµόσθηκε και ταίριαξε µε τη δράση, την κατασκήνωση, την έρευνα, τη ζωή του τµήµατος κλπ και στο τι µπορεί να βελτιωθεί, όσο και σε όρους προσωπικής αξιολόγησης του βαθµού στο οποίο κάθε νέος νοιώθει ότι έχει προοδεύσει στην εφαρµογή των αρχών.
Ο κώδικας ζωής εφαρµόζεται τόσο από τους ενήλικους, όσο και από τους νέους. Ο κώδικας ζωής δεν είναι ένα σύνολο κανόνων που αφορούν µόνο τους νέους γιατί «πρέπει να σέβονται του κανόνες». Ο κώδικας ζωής αντανακλά ηθικές αρχές ή αξίες τις οποίες ο Προσκοπισµός πιστεύει ότι ισχύουν στη ζωή γενικά. Αν οι ενήλικες δεν εφαρµόζουν αυτό τον κώδικα ζωής, γιατί πρέπει να το κάνουν οι νέοι ;
Όταν ένας νέος παραβαίνει ένα κανόνα, πρέπει να τον προτρέψουµε να σκεφθεί στο τι συνέπειες µπορούσε να έχει αυτό. Στόχος δεν είναι να κάνουµε το νέο να νοιώσει άσχηµα, αλλά να καταλάβει το σφάλµα, και αν είναι δυνατό, να διορθώσει την κατάσταση.
Οι νέοι πρέπει να ασχοληθούν όσο γίνεται, και µε τρόπους ανάλογους στο επίπεδο ανάπτυξης τους, µε τη θέσπιση των κανόνων του τµήµατος. Από τη µία πλευρά, αυτό τους βοηθά να βαθύνουν την κατανόησή τους στον Προσκοπικό νόµο και, από την άλλη, οι νέοι Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 15
Η ΠΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΥΠΟΣΧΕΣΗ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ; Η Προσκοπική υπόσχεση είναι µια δέσµευση που λαµβάνει κάθε νέος µπροστά σε µια οµάδα οµότιµων του , όταν αποφασίσει να γίνει µέλος της Κίνησης. ∆ίνοντας την Προσκοπική υπόσχεση, ο νέος ανακοινώνει ότι είναι εξοικειωµένος µε τον Προσκοπικό νόµο και δεσµεύεται προσωπικά να κάνει ότι είναι δυνατό για να ζήσει σύµφωνα µε αυτό τον κώδικα ζωής. ΣΕ ΤΙ ΣΚΟΠΕΥΕΙ ; Μέσα από την υπόσχεση, ο νέος δέχεται την πρόσκληση του Προσκοπισµού για ανάπτυξη, λαµβάνοντας µια αβίαστη απόφαση να δεχθεί τον Προσκοπικό νόµο και αναλαµβάνει να την κάνει πράξη µε προσωπικές του ενέργειες. Η υπόσχεσή του είναι το πρώτο συµβολικό βήµα στη διάρκεια της αυτοεκπαίδευσης. Υποσχόµενος δεν σηµαίνει ότι ο νέος πρέπει να αποδείξει ότι είναι ο «τέλειος» Πρόσκοπος. Είναι το σηµείο εκκίνησης, όχι η γραµµή τερµατισµού. Το ότι υπόσχεται «να κάνει ότι είναι δυνατό» παραπέµπει στο να κάνει µια προσωπική προσπάθεια να επεκτείνει τις νεανικές του ικανότητες. Από εκπαιδευτικής σκοπιάς, η προσπάθεια είναι τόσο σηµαντική όσο και η επίτευξη του στόχου. Η προσπάθεια είναι προσωπική, και η πρόοδος µπορεί να Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 16
αξιολογηθεί µόνο σε σχέση µε το σηµείο που ο νέος βρισκόταν πριν. ∆ίνοντας την υπόσχεση µπροστά σε οµότιµους, ο νέος κάνει τη δέσµευσή του δηµόσια. Αυτό όχι µόνο κάνει την προσωπική του δέσµευση «επίσηµη», αλλά επίσης συµβολίζει µια κοινωνική δέσµευση προς τους άλλους στο τµήµα. Με την παρουσία τους οι υπόλοιποι του τµήµατος δείχνουν ότι τον/την δέχονται ως µέλος. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Οι νέοι δίνουν την Προσκοπική υπόσχεση κάθε φορά που «ανεβαίνουν» σε νέο τµήµα. Το κάνουν αυτό σαν µια συµβολική αποδοχή της µετάβασης σε µια νέα φάση στο ταξίδι της ανάπτυξης και συµµετοχή στον τρόπο ζωής, που είναι έµφυτος στον Προσκοπικό νόµο, µαζί µε µια νέα οµάδα ατόµων. Έτσι η διατύπωση της υπόσχεσης και το νόµου αντανακλά την πρόοδο στην ωριµότητα του νέου από τη µία ηλικιακή οµάδα στην επόµενη. Για να εκπληρώσει ο νόµος και η υπόσχεση τις εκπαιδευτικές λειτουργίες τους, πρέπει οι νέοι στους οποίους η Προσκοπική οργάνωση απευθύνεται να έχουν αναπτύξει την ικανότητα να κατανοούν και να συµφωνούν να κάνουν ότι µπορούν για να ζήσουν σύµφωνα µε ένα κώδικα ζωής. Με άλλα λόγια υπάρχει ένα ελάχιστο επίπεδο ωριµότητας κάτω από το οποίο ένα παιδί δεν είναι ικανό
να συµφωνήσει εθελοντικά µε ένα κώδικα ζωής. Με άλλα λόγια υπάρχει ένα ελάχιστο επίπεδο ωριµότητας κάτω από το οποίο ένα παιδί δεν είναι ικανό να συµφωνήσει εθελοντικά µε ένα κώδικα ζωής, αν το παιδί δεν είναι ικανό να σκεφθεί πέρα από τις άµεσες ανάγκες του και δεν διακρίνει τον εαυτό του από τους άλλους ανθρώπους, τις ανάγκες και τις επιθυµίες τους. Οµοίως, το είδος της κοινωνικής αλληλεπίδρασης που είναι αναγκαία για την εργασία σε οµάδες δεν µπορεί να υπάρξει, και έτσι η Προσκοπική Μέθοδος δεν µπορεί να λειτουργήσει. Το ελάχιστο επίπεδο ωριµότητας που απαιτείται για τον Προσκοπικό νόµο και υπόσχεση (και στην πραγµατικότητα για όλη τη Μέθοδο ώστε να λειτουργήσει ως σύνολο) είναι ένα βασικό σηµείο που πρέπει να έχει υπόψη µια Προσκοπική οργάνωση όταν εξετάζει την ελάχιστη ηλικία στην οποία ένας νέος µπορεί να γίνει µέλος της Κίνησης. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Η προετοιµασία των ενηλίκων σύµφωνα µε τα παραπάνω περιλαµβάνει τον τονισµό της εκπαιδευτικής λειτουργίας της Προσκοπικής υπόσχεσης. Ένα βασικό σηµείο από αυτή την άποψη αφορά την έννοια και τις συνέπειες του να κάνεις ότι είναι δυνατόν. Μια και αυτή η έννοια είναι στενά συνδεδεµένη µε την προσωπική πρόοδο, αναλύθηκε εκτενώς στο σχετικό κεφάλαιο της Προσκοπικής Μεθόδου.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Ο τρόπος µε τον οποίο εξηγούµε στους νέους την υπόσχεση θέλει προσοχή. Πρέπει να κατανοήσουν τις συνέπειες του να υπόσχεσαι –το ότι δίνουν το λόγο τους και ότι δίνουν το λόγο τους να κάνουν ότι είναι δυνατό. Πρέπει λοιπόν να παρουσιαστεί ως µια σηµαντική πράξη, αλλά όχι κάτι για το οποίο θα πρέπει να νοιώθουν αγωνία. Ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να έχουµε υπόψη αφορά το πότε ο νέος πρέπει να δώσει την Προσκοπική υπόσχεση. Προφανώς πρέπει να έχει περάσει κάποιος καιρός για να εξοικειωθεί µε τον Προσκοπικό νόµο και τις πρακτικές εφαρµογές του στο τµήµα (π.χ. ότι περιµένουµε να κάνει προσπάθεια να αναπτυχθεί και να προσχωρήσει στον κώδικα ζωής του τµήµατος), και να αποφασίσει αν θέλει ή όχι να γίνει επίσηµα µέλος του Προσκοπισµού.
που ο νέος νοιώθει ολοκληρωµένος µέσα στο τµήµα. Γενικά, οι έφηβοι πιθανά να χρειαστούν περισσότερο χρόνο από τους προέφηβους για να αποφασίσουν. Την ίδια στιγµή, από εκπαιδευτικής άποψης, πρέπει να κρατήσουµε µια ισορροπία ανάµεσα στο να δώσουµε χρόνο στο νέο για να αποφασίσει, και στην ανάγκη για έναρξη της ουσιαστικής εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μέχρι ένας νέος να δώσει την υπόσχεσή του, είναι λιγότερο ή περισσότερο ένας επισκέπτης και δεν µπορεί να βιώσει τον πλούτο από αυτά που ο Προσκοπισµός µπορεί να του προσφέρει.
Άλλωστε η παρατεταµένη παρουσία «επισκεπτών» (π.χ. αυτών που απλά έρχονται περιστασιακά για τις δραστηριότητες) είναι διασπαστική για τους νέους που είναι στρατευµένοι στον Προσκοπισµό, για τα προγράµµατα του τµήµατός τους όπως και για την κοινή ζωή. Το να δίνει στην υπόσχεση είναι µια προσωπική πράξη δέσµευσης. Εποµένως το έργο των ενηλίκων βαθµοφόρων είναι να ενθαρρύνουν το νέος, αλλά ούτε να τον πιέσουν πριν να είναι έτοιµος, ούτε να του αρνηθούν το δικαίωµα να υποσχεθεί, ούτε να αγνοήσουν το όλο θέµα. Ένας απλός τρόπος για την ενθάρρυνση των νέων είναι ίσως να του προτείνουµε διάφορες ηµεροµηνίες µέσα σε ένα χρονικό διάστηµα µερικών µηνών. Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να γνωρίζει πώς να κάνει τη στιγµή της υπόσχεσης µια από τις σηµαντικές στιγµές για το νέο –µια µικρή τελετή στο τέλος µιας διανυκτέρευσης, για παράδειγµα.
Από τη µεριά του νέου, το να δώσει την Προσκοπική υπόσχεση, δεν σχετίζεται απλά µε το αν ο κώδικας ζωής φαίνεται λογικός ή όχι. ∆ίνοντάς την είναι επίσης απόφαση να συνεχίσει να συµµετέχει σε δραστηριότητες µε νέους που έχει γνωρίσει. ∆ιάφοροι εξωτερικοί παράγοντες (σχολικές εργασίες, εργασίες, άλλα ενδιαφέροντα κλπ) επηρεάζουν τον νέο στο αν θα αποφασίσει να υποσχεθεί ή όχι, όπως επίσης εξαρτάται από το πόσο ενδιαφέρουσες φαίνονται οι δραστηριότητες και, ιδιαίτερα, από το βαθµό Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 17
ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ∆ΡΑΣΗ
«Είναι σηµαντικό να εξασφαλίσουµε στα παιδιά και τους νέους κάθε ευκαιρία για εξερεύνηση και πειραµατισµό –αισθητικό, καλλιτεχνικό, αθλητικό, επιστηµονικό, εκπαιδευτικό και κοινωνικό» “Learning –The Treasure Within”, αναφορά της UNESCO στην International Commission on Education for the Twenty-first Century, 1996
«Η αυτοεκπαίδευση, που σηµαίνει αυτό που ένα παιδία µαθαίνει για τον εαυτό του, είναι αυτό που θα τον ακολουθεί και θα τον οδηγεί αργότερα στη ζωή του, πολύ περισσότερο από αυτά που του επιβλήθηκαν από τα µαθήµατα του δασκάλου.» “Προσκοπισµός για παιδιά”, Baden-Powell, 26η έκδοση, 1951
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 18
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ; Μάθηση µέσα από την πράξη σηµαίνει ανάπτυξη ως αποτέλεσµα εµπειρίας από πρώτο χέρι –η οποία, πέρα από τ' άλλα είναι ένας πολύ αποτελεσµατικός δάσκαλος. Η µάθηση µέσα από την πράξη : Αντανακλά τη ζωντανή Προσκοπική προσέγγιση στην εκπαίδευση. Με άλλα λόγια, οι νέοι βοηθούνται να αναπτυχθούν µέσα από ευκαιρίες για πραγµατική, «χειροπιαστή» εµπειρία σε αντίθεση µε την παθητική ακρόαση ενός λόγου ή της παρακολούθησης µιας επίδειξης. Ταιριάζει στον τρόπο που ο νέος αποκτά γνώση, δεξιότητες και νοοτροπία σε κάθε τοµέα ανάπτυξης και έτσι προχωρά στην κατάκτηση των εκπαιδευτικών στόχων του. Συνεπώς η µάθηση µέσα από την πράξη δεν περιορίζεται στην «πράξη» µε την έννοια της µάθησης πρακτικών ή χειρονακτικών δεξιοτήτων. Για παράδειγµα, οι νέοι µαθαίνουν τη σηµασία της υπευθυνότητας αναλαµβάνοντας υπευθυνότητες. Αντανακλά την πρακτική προσέγγιση του Προσκοπισµού στην εκπαίδευση βασισµένη στη µάθηση µέσα από ευκαιρίες για εµπειρίες που προκύπτουν από τη διαδικασία της απασχόλησης µε τα προσωπικά ενδιαφέροντα και έχουν σχέση µε την καθηµερινή ζωή. Με άλλα λόγια, οι Πρόσκοποι δεν αποκτούν γνώση, δεξιότητες και νοοτροπία σε ένα αφηρηµένο περιβάλλον, αποκοµµένο από την πραγµατικότητα. Στον Προσκοπισµό, οι νέοι δεν θα µάθουν να ράβουν µε σκοπό να µάθουν
πώς να ράβουν, αλλά για παράδειγµα γιατί θέλουν να ανεβάσουν ένα θεατρικό έργο και πρέπει να φτιάξουν τα κουστούµια τους. Ή για ΓΙΑΤΙ ΠΑΡΑΤΗΣΕ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΚΟΠΟΥΣ
ΝΟΜΙΖΕ ΟΤΙ ΘΑ ΗΤΑΝ ΣΑΝ ΚΙ ΑΥΤΟΥΣ
ΑΛΛΑ ∆ΕΝ ΗΤΑΝ
παράδειγµα οι Πρόσκοποι δεν θα µάθουν να διαχειρίζονται διαµάχες απλά µέσα από µια ειδικά σχεδιασµένη δραστηριότητα, αλλά µέσα από τη φυσική διαδικασία ξεµπερδέµατος όποιας διαφωνίας προκύψει στο τµήµα (µε τρόπο που να είναι σύµφωνος µε τον Προσκοπικό νόµο!). ΣΕ ΤΙ ΣΚΟΠΕΥΕΙ ; Η µάθηση µέσα από την πράξη είναι ένας τρόπος να βοηθηθούν οι νέοι να αναπτυχθούν προς όλες τις κατευθύνσεις, βγάζοντας αυτό που είναι προσωπικά σπουδαίο µέσα από το καθετί που βιώνουν.
Ο µηχανισµός που οδηγεί τις εκπαιδευτικές εµπειρίες είναι οι δραστηριότητες στις οποίες συµµετέχει. Με άλλα λόγια, είναι ο συνδυασµός του να βιώνεις ένα κώδικα ζωής, τις δυσκολίες και τις επιβραβεύσεις της υπευθυνότητας, τις χαρές και τις δοκιµασίες στις σχέσεις που αναπτύσσονται µε τους ισότιµους και τους ενήλικες που τους υποστηρίζουν, να θέτεις και να παλεύεις για την επίτευξη ατοµικών και συλλογικών στόχων κλπ., όλων αυτών υφασµένων σε δραστηριότητες των οποίων το ενδιαφέρον αυξάνεται προοδευτικά και που τις βρίσκουν προκλητικές και χρήσιµες και που συνεισφέρουν στη συνολική και ισορροπηµένη ανάπτυξη.
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ; Μια και οι νέοι έχουν φυσική επιθυµία για δράση, πρόκληση και περιπέτεια, ο Προσκοπισµός κατευθύνει την ενεργητικότητά τους και τους παρέχει ένα πλούσιο εκπαιδευτικό περιβάλλον το οποίο τους ενθαρρύνει να εξερευνούν, να πειραµατίζονται, να ανακαλύπτουν και έτσι να αναπτύσσονται. Η µάθηση µέσα από την πράξη έχει σαν αποτέλεσµα µια ενεργητική προσέγγιση της ζωής, ενθαρρύνει τους νέους να ασχολούνται ενεργά µε καθετί που τους αφορά, τους βοηθά να ανακαλύψουν όλες τις ικανότητες και να τις χρησιµοποιήσουν εποικοδοµητικά, να παίρνουν τον έλεγχο της ζωής τους, να είναι οι ηθοποιοί και όχι οι θεατές, στην κοινωνία τους.
Καθώς ο νέος αναπτύσσεται µέσα από µια απέραντη ποικιλία εµπειριών, ευκαιρίες για νέες και πιο πλούσιες εµπειρίες του προσφέρονται.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Με σκοπό να βοηθήσει τους νέους να αναπτυχθούν, ξεχωρίζοντας αυτό που είναι σηµαντικό για τον καθένα τους µέσα από αυτά που βιώνουν, ο Προσκοπισµός πρέπει να εξασφαλίζει στους νέους ευκαιρίες για πιθανά σηµαντικές εµπειρίες. Ένας τρόπος να επαληθεύσουµε αν χρησιµοποιούµε κάθε δυνατότητα της µάθησης µέσα από την πράξη είναι να θεωρήσουµε τους εκπαιδευτικούς στόχους της ηλικιακής οµάδας σαν ένα σύνολο (γνώση, ικανότητες και νοοτροπία σε κάθε τοµέα ανάπτυξης) και να εξετάσουµε σε ποιο βαθµό οι νέοι έχουν πραγµατικά ευκαιρίες για πρόοδο ως προς τους στόχους τους, µέσα από εµπειρίες από πρώτο χέρι. Για παράδειγµα : Αν ένας εκπαιδευτικός στόχος αφορά, ας πούµε, την ανάπτυξη της αίσθησης ανεξαρτησίας, κάποιος θα µπορούσε να εξετάσει αν : Ο τρόπος µε τον οποίο οι νέοι συνεργάζονται κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων τους, τους παρέχει πραγµατικά ευκαιρίες να αναπτύξουν διάφορα χαρίσµατα, να αναλάβουν χρήσιµα καθήκοντα, να ζήσουν το όφελος της αµοιβαίας υποστήριξης κλπ. Υπάρχει χώρος για βελτίωση του τρόπου επαφής που έχουν οι νέοι µε την τοπική κοινότητα ώστε να αναπτυχθεί αυτή η αίσθηση της αλληλεξάρτησης. Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 19
Το να βλέπουµε τη µάθηση µέσα από την πράξη από τους εκπαιδευτικούς της στόχους, µπορεί να µας βοηθήσει όταν ψάχνουµε τρόπους για να βοηθήσουµε νέους να αντιµετωπίσουν θέµατα που πιθανά θα τους απασχολήσουν –ανεργία, η παγίδα των ναρκωτικών κλπ. Η πρώτη, αυτόµατη αντίδραση των οργανώσεων είναι συνήθως να παρέχουν πληροφόρηση και να αναπτύσσουν ενδιαφέρουσες δραστηριότητες ώστε να βοηθήσουν τους νέους να αποκτήσουν γνώση για αυτά τα θέµατα. Ταυτόχρονα ο Προσκοπισµός µπορεί να κάνει πολλά περισσότερα για να βοηθήσει τους νέους ώστε να δώσουν τη µάχη τους αποτελεσµατικά. Για παράδειγµα πώς θα βοηθηθούν οι νέοι να αναπτύξουν µια θετική προσέγγιση στη ζωή, να προσαρµόζονται σε νέες καταστάσεις, να χρησιµοποιούν τους διαθέσιµους πόρους µε δηµιουργικό τρόπο, να λαµβάνουν πρωτοβουλία, να αναπτύσσουν εποικοδοµητική επικοινωνία µε τους άλλους κλπ ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Οι ενήλικοι βαθµοφόροι πρέπει να έχουν πλήρη αντίληψη του πώς η Προσκοπική Μέθοδος και η λειτουργική δοµή των τµηµάτων επιδιώκουν να συµβάλλουν στην ανάπτυξη των νέων, και πώς οι τρόποι µε τους οποίους χρησιµοποιούνται επηρεάζουν την εκπαιδευτική εµπειρία που οι νέοι αντλούν από τις δραστηριότητες στις οποίες Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 20
συµµετέχουν. Με την κατάλληλη προετοιµασία, αυτό καθιστά τους ενήλικες βαθµοφόρους ικανούς να επωφελούνται από την ποικιλία των ευκαιριών που ίσως προκύψουν στην τοπική κοινωνία, τις ιδέες των νέων για το τι θέλουν να κάνουν, τις ιδιαίτερες ανάγκες που έχουν εκφρασθεί κλπ – τα οποία δεν µπορούν να προβλεφθούν σε εθνικό επίπεδο- ώστε να προσφέρουν στους νέους µια πλούσια εκπαιδευτική εµπειρία που να είναι πραγµατικά κατάλληλη για τους συγκεκριµένους νέους τη συγκεκριµένη στιγµή. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Μια εφαρµογή της µάθησης µέσα από την πράξη είναι όταν οι νέοι ενθαρρύνονται να βιώσουν πρώτα τα πράγµατα και να βγάλουν συµπεράσµατα από αυτό που έζησαν αργότερα. Στην πράξη αυτό χρειάζεται την ιδιαίτερη εµπλοκή του ενήλικα βαθµοφόρου: Ο ενήλικας βαθµοφόρος δεν είναι ανάγκη να εξηγήσει τους εκπαιδευτικούς στόχους µιας δραστηριότητας. Όχι µόνο οι νέοι πιθανά θα είναι αδιάφοροι, αλλά µπορεί να µειώσει τον αυθορµητισµό τους, να µειώσει την εµπειρία στα όρια αυτού που εκείνοι φαντάστηκαν ότι µπορεί να περιµένουν από αυτούς. Από την άλλη µεριά, η λεκτική διατύπωση των αντιδράσεων, αισθηµάτων κλπ, µετά τη δράση τους βοηθά να αναλογισθούν την εµπειρία και να βγάλουν συµπεράσµατα. Μια σιωπηλή στιγµή στο τέλος µιας συγκέντρωσης
ή µιας κατασκήνωσης µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να εκτιµηθεί σε γενικές γραµµές πώς πήγε η δράση και να ενθαρρύνει τους νέους να εκφρασθούν. Οι νέοι µπορεί να αντιλαµβάνονται την εµπειρία µε διαφορετικούς τρόπους, και µπορεί πραγµατικά να νοιώθουν ότι αυτό που πήραν από το βίωµα δεν έχει σε τίποτα να κάνει µε αυτό που αρχικά σκόπευε η δράση. Η στόχος, για τον ενήλικα βαθµοφόρο, εδώ δεν είναι να επιµείνει στο τι «υποτίθεται» ότι έπρεπε να µάθουν, αλλά απλά να τους συντροφεύει καθώς θα ξεδιπλώνουν τον εαυτό τους. Η ατµόσφαιρα πρέπει να είναι εποικοδοµητική ώστε οι νέοι να µη νοιώθουν φόβο να µιλήσουν. Αν είναι αναγκαίο, ο κώδικας ζωής µπορεί να ανακληθεί για να βοηθήσει τους νέους να εκφράσουν την εµπειρία τους ή απλά να θυµίσει στους νέους ότι κάθε άτοµο έχει δικαίωµα να εκφρασθεί και ότι τα παράπονα πρέπει να γίνονται, να περιγράφονται τα προβλήµατα και όχι να προσβάλλεται οποιοσδήποτε προσωπικά. Αν και ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει προοδευτικά να νοιώθει άνετος στο να χρησιµοποιεί κάθε ευκαιρία που προκύπτει για να δηµιουργήσει ένα εκπαιδευτικό βίωµα, οι δραστηριότητες πρέπει πάντα να σέβονται τις Προσκοπικές αρχές : όλες οι δραστηριότητες και ο τρόπος µε τον οποίο διευθύνονται πρέπει να είναι δηµιουργικός και όχι βλαπτικός για οποιονδήποτε ή οτιδήποτε, κλπ. Οι δύσκολες αποφάσεις που πρέπει να λάβει ο ενήλικας βαθµοφόρος περιλαµβάνουν
το πόσο θα επιτρέψει στο νέο να πειραµατισθεί ή να κάνει λάθος πριν παρέµβει. Αν και ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει πάντα να προσπαθεί να κάνει µια δραστηριότητα πετυχηµένη, η επιτυχία ή η αποτελεσµατικότητα της δράσης δεν πρέπει να είναι σε βάρος της εκπαιδευτικής εµπειρίας. Το να κάνουµε λάθη είναι ένα αναπόφευκτο µέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ωστόσο, µέσα από την εµπειρία του λάθους, ο νέος µπορεί να καταλάβει καλύτερα τί, πώς και γιατί κάτι πήγε λάθος, και πιθανά πώς να χειριστεί διαφορετικά τα πράγµατα την επόµενη φορά.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 21
ΤΟ ΟΜΑ∆ΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ή Σύστηµα κατ’ Ενωµοτίες)
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ; Οι νέοι έχουν τη φυσική τάση να σχηµατίζουν οµάδες µε άτοµα περίπου της ίδιας ηλικίας. Το οµαδικό σύστηµα είναι ένας τρόπος να χρησιµοποιήσουµε αυτή τη φυσική τάση ώστε να παρέχουµε ένα περιβάλλον στο οποίο οι νέοι θα χαίρονται να ανήκουν και ώστε να διοχετεύσουµε την ουσιαστική επίδραση που ασκεί ο ένας στο άλλο σε µια δηµιουργική κατεύθυνση. Αυτό που οι νέοι κερδίζουν από την οµαδική ζωή και εργασία σύµφωνα µε ένα κώδικα ζωής και οι σχέσεις που αναπτύσσονται ως αποτέλεσµα των πολλών κοινών περιπετειών είναι τόσο σηµαντικό σε σχέση µε την εκπαίδευσή τους όσο και οι δραστηριότητες στις οποίες συµµετέχουν.
«Ο Προσκοπισµός βάζει τα παιδιά σε αδελφότητες / συµµορίες που είναι η φυσική τους οργάνωση, είτε πρόκειται για παιγνίδι, είτε για αταξία ή για καθισιό» “Aids to Scoutmastership”, Baden Powell, World brotherhood edition, 1944
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 22
Στον Προσκοπισµό, νέοι της ίδιας περίπου ηλικίας εργάζονται σε µικρές παρέες των έξι ως εννέα ατόµων. Κάθε µικρή παρέα δουλεύει σαν οµάδα. Σε κάθε οµάδα ο νέος οργανώνει τη ζωή τους σαν σε παρέα και αποφασίζει γι αυτήν, οργανώνει και φέρνει σε πέρας τις δραστηριότητές της. Κάθε νέος έχει µια συγκεκριµένη υπευθυνότητα την οποία εκπληρώνει για ένα προσυµφωνηµένο χρονικό διάστηµα και που συνεισφέρει στη ζωή και την πρόοδο της οµάδας και στην επιτυχία των δραστηριοτήτων τους. Σε κάθε οµάδα ένας από τους νέους, αναγνωρισµένος από τους άλλους σαν ηγέτης, αναλαµβάνει ένα γενικό συντονιστικό ρόλο
και συγκαλεί συναντήσεις µε τα άλλα µέλη, δίνοντας σε κάθε µέλος την ευκαιρία να λάβει µέρος στις αποφάσεις και να ασχοληθεί πλήρως µε τη ζωή της οµάδας. Μερικές τέτοιες οµάδες (συνήθως τέσσερις έως έξι) σχηµατίζουν ένα Προσκοπικό τµήµα, που υποστηρίζεται από ένα ενήλικα ηγέτη και ενήλικες βοηθούς του. Το Προσκοπικό τµήµα διοικείται από ένα συµβούλιο που περιλαµβάνει τους ηγέτες των οµάδων και τον ενήλικα ηγέτη. Αν και οι ενήλικες ηγέτες δεν είναι µέλη των οµάδων, παρ’ όλα αυτά είναι σε στενή επαφή µε κάθε οµάδα και µε κάθε νεαρό. Καίτοι η οµάδα είναι η βασική µονάδα µέσα στην οποία ο νέος ενεργεί, οι νέοι είναι επίσης µέρος του Προσκοπικού τµήµατος ως συνόλου. Κατά τη διάρκεια της Προσκοπική χρονιάς, υπάρχουν δραστηριότητες που απασχολούν το σύνολο του Προσκοπικού τµήµατος. Αυτές παρέχουν ευκαιρίες σε κάθε οµάδα να συνεισφέρει στην πρόοδο του Προσκοπικού τµήµατος σαν συνόλου και να δίνουν ευκαιρίες στο νέο να γνωρίσει τους άλλους στις άλλες οµάδες. Όλα αυτά τα στοιχεία συνδυασµένα σχηµατίζουν µια οργανωµένη κοινωνική δοµή και ένα δηµοκρατικό σύστηµα αυτοδιοίκησης, βασισµένο στον Προσκοπικό νόµο, το οποίο ο Baden Powell ονόµασε το «Ενωµοτιακό Σύστηµα». Κάθε άτοµο ασχολείται στη διοίκηση αυτής της µικροκοινωνίας και έχει
ένα µέρος από την ευθύνη της εξασφάλισης της προόδου των µελών της. «Το ενωµοτιακό σύστηµα οδηγεί κάθε παιδί να καταλάβει ότι έχει κάποια ιδιαίτερη υπευθυνότητα για το καλό της Ενωµοτίας του. Οδηγεί κάθε Ενωµοτία να καταλάβει ότι έχει καθοριστική υπευθυνότητα στην πρόοδο της Οµάδας.» “Aids to Scoutmastership”, Baden Powell, World brotherhood edition, 1944
Παρά την ονοµασία, το «ενωµοτιακό σύστηµα»4 δεν έχει σκοπό µε κανένα τρόπο να δείξει µια στρατιωτικού τύπου γραµµή εντολών στην οποία ο ενήλικας βαθµοφόρος δίνει εντολές για να εκτελεσθούν από τις ενωµοτίες. Αντίθετα αν δούλευε µε αυτό τον τρόπο, δεν θα ήταν σε θέση να εκπληρώσει την εκπαιδευτική του λειτουργία.
Το οµαδικό σύστηµα, βασισµένο στον τρόπο µε τον οποίο οι νέοι από µόνοι τους οργανώνονται σε µικρές οµάδες, παρέχει ένα πλαίσιο µέσα στο οποίο οι νέοι µπορούν να :
Αναπτύξουν τις προσωπικές και οµαδικές ικανότητές τους µέσα από την καταγραφή και ανάπτυξη των ατοµικών τους δεξιοτήτων, ταλέντων και εµπειριών και µέσα από την ανάπτυξη ενός αµοιβαία υποστηριζόµενου οµαδικού πνεύµατος.
ΤΟ ΟΜΑ∆ΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΙΝΑΙ
ΤΟ ΟΜΑ∆ΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ∆ΕΝ ΕΙΝΑΙ
ΜΙΑ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ
ΜΙΑ ΠΥΡΑΜΙ∆ΙΚΗ ∆ΟΜΗ ΓΙΑ ΤΗ ∆ΙΑΒΙΒΑΣΗ ΕΝΤΟΛΩΝ
Ενήλικας Βαθµοφόρος
Οµάδα
Οµάδα
4
Οι όροι «ενωµοτία» και «οµάδα» συνεχίζουν να υπάρχουν στον Προσκοπισµό σε πολλά µέρη του κόσµου από παράδοση, συνήθως σε σχέση µε τον Προσκοπισµό για τις ηλικίες 11-14 ετών, µε άλλους όρους σε χρήση για τις άλλες ηλικιακές οµάδες. Οι όροι είχαν υιοθετηθεί από τον Baden Powell σαν µια ιδέα προς τους νέους της εποχής του, προφανώς ως αποτέλεσµα των παρατηρήσεών του στην στενή συνεργασία µε σκοπό την επίτευξη στόχων και την αµοιβαία υποστηρικτική συµπεριφορά των µικρών οµάδων ανδρών στο στράτευµα.
Οµάδα
Οµάδα
Ηγέτης της Οµάδας
ΣΕ ΤΙ ΣΚΟΠΕΥΕΙ ; Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 23
Αναπτύσσουν δηµιουργικές σχέσεις µε άλλους νέους και ενήλικες, βασισµένες στην αµοιβαία εµπιστοσύνη, οι οποίες δυναµώνουν µε την πάροδο του χρόνου, σαν ένα αποτέλεσµα του συνόλου των κοινών περιπετειών που έζησαν.
Έτσι καθετί που ο νέος ζει, µέσα από τη λειτουργία της οµάδας του, µπορεί να έχει σηµαντική επίδραση στην ανάπτυξή του.
Μαθαίνουν να ζουν σύµφωνα µε ένα δηµοκρατικό τύπο αυτοδιοίκησης συντροφιά µε ενήλικες. Αυτό επιτρέπει στους νέους να δηµιουργούν πλειοψηφίες και να αποφασίζουν στα διλήµµατα, να εκφράζονται και ν’ ακούν τους άλλους, να αποκτήσουν εµπειρία στη λήψη αποφάσεων και να αποδέχονται τις επιπτώσεις τους, στη συνεργασία και τη µοιρασιά, τη λήψη πρωτοβουλίας και τη ηγεσία, την ανάληψη υπευθυνότητας και τη συνέπεια ως το τέλος.
Αρχικά, το µόνο σίγουρο κοινό γνώρισµα όλων των νέων είναι η επιθυµία τους να συµµετέχουν σε δραστηριότητες. Μέσα από κατάλληλα σχεδιασµένες δράσεις, κάθε νέος συνειδητοποιεί ότι πολλές από τις δραστηριότητες αυτές είναι δυνατές µόνο µέσα από κοινή προσπάθεια και έτσι πρέπει να οργανωθούν σε οµάδα (τόσο µέσα στην ενωµοτία / εξάδα, όσο και ως Προσκοπικό τµήµα). Έτσι, το γεγονός της ανάγκης συνεργασίας διεγείρει κάθε άτοµο ώστε να παίξει το ρόλο του έτσι που να πραγµατοποιηθεί η δράση και να είναι ευχάριστη, µέσα από την ανάπτυξη και χρήση των ταλέντων και των δεξιοτήτων του.
«Όταν οι άνθρωποι εργάζονται µαζί σε προγράµµατα που τους ικανοποιούν και τους βγάζουν από την καθηµερινή ρουτίνα, οι διαφορές ακόµα και οι αντιθέσεις µεταξύ των ατόµων τείνουν να ξεπερνιούνται και µερικές φορές να εξαφανίζονται. Οι άνθρωποι αποκτούν µια νέα ταυτότητα µέσα από τέτοια προγράµµατα, έτσι που είναι δυνατό να γυρίσουν πίσω στη ρουτίνα τους, κατανοώντας ότι οι άνθρωποι έχουν περισσότερα κοινά µεταξύ τους, παρά διαφορές ανάµεσά τους» “Learning : The Treasure Within” , αναφορά στην UNESCO της International Commission on Education for the Twenty-first Century, 1996
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 24
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ;
Μέσα από τη συµµετοχή σε αυτή τη διαδικασία , µέσα από µια µικρή οµάδα ατόµων σε µόνιµη βάση, γνωρίζονται µεταξύ τους, µε τα προτερήµατα και τα µειονεκτήµατά τους, και ένας δεσµός χρηµατίζεται µεταξύ τους. Αυτός ο δεσµός είναι σηµαντικός για πολλούς λόγους: Συνεισφέρει στη συναισθηµατική ανάπτυξη του νέου, µέσα από την παροχή του αισθήµατος της ένταξης σε µια οµάδα, του αισθήµατος της εκτίµησης και µέσα από την παροχή της βάσης για τη δηµιουργία στενών και στέρεων φιλικών σχέσεων που οι νέοι
πιθανά θα ήταν δύσκολο να αναπτύξουν αλλού. Μια σφικτοδεµένη οµάδα παρέχει µια ερεθιστική ατµόσφαιρα στην οποία οι νέοι κάνουν συνεχείς προσπάθειες να αποκτήσουν τις δεξιότητες και τις εµπειρίες που είναι αναγκαίες για τις δράσεις τους και την κοινή ζωή. Όσο περισσότερες δεξιότητες, ταλέντα και εµπειρίες είναι δυνατό να συγκεντρώσουν οι νέοι σαν οµάδα, τόσο περισσότερες ευκαιρίες ανοίγονται για προκλητικές και ουσιαστικές εµπειρίες, για την οµάδα και για το κάθε άτοµο. Αυτός ο δεσµός βοηθά τους νέους να αναπτύξουν µια βαθύτερη κατανόηση στης έννοιας της υπευθυνότητας και της αλληλεγγύης. Αρχικά, ο νέος µπορεί να φέρνει σε πέρας µια εργασία, να έρχεται στης συγκεντρώσεις ή να βοηθά κάποιο άλλο µέλος γιατί είναι µέρος των «κανόνων του παιγνιδιού». Όταν ο νέος καταλήξει να ενδιαφέρεται για τον καθένα, θα εκπληρώνει το καθήκον του γιατί θα ξέρει ότι οι άλλοι υπολογίζουν σε αυτόν και δεν θέλει να τους προδώσει.
Ο νέος που ζητά την αποδοχή των οµοίων του, παρατηρεί τις αντιδράσεις της οµάδας στις απόψεις και στη συµπεριφορά του, και έτσι προκύπτει ένα καθρέπτισµα. Με αυτό τον τρόπο µπορεί να ενθαρρυνθεί στην ανάπτυξη µεγαλύτερης αυτοεκτίµησης, που συχνά έχει ως αποτέλεσµα την αλλαγή των απόψεων και της συµπεριφοράς. Για παράδειγµα, ο δειλός ενθαρρύνεται να αναπτύξει µεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, ο αυταρχικός καταλαβαίνει την ανάγκη να αφήνει χώρο και για τους άλλους. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Ο σχεδιασµός του οµαδικού συστήµατος πρέπει να λαµβάνει υπόψη ότι περιλαµβάνει : Μια συντροφιά µεταξύ των νέων και των ενήλικων βαθµοφόρων τους Το οµαδικό σύστηµα δεν σχεδιάσθηκε σαν ένας τρόπος ώστε οι ενήλικες βαθµοφόροι να περνούν της εντολές τους στους νεαρούς για να τις εκτελέσουν. ∆εν σχεδιάσθηκε ούτε σαν ένα µέσο ώστε οι νέοι απλά να εκφράσουν τις επιθυµίες τους και οι ενήλικες βαθµοφόροι τους να ετοιµάσουν τα πάντα για αυτούς. Σκοπός του είναι µια συντροφιά ανάµεσα στους νέους και τους ενήλικες βαθµοφόρους, βασισµένη στο διάλογο και τη συνεργασία. Ο ενήλικας αρχηγός (και οι ενήλικοι βοηθοί του) είναι µέρος τους Προσκοπικού τµήµατος, αλλά δεν είναι µέλη των οµάδων (π.χ. των ενωµοτιών). Οι ενήλικες είναι µέλη του
Προσκοπικού τµήµατος, ώστε να παίξουν ένα συγκεκριµένο ρόλο, π.χ. να βοηθήσουν το νέο να εξασκήσει και να αναπτύξει τις ικανότητές του για αυτονοµία, συντροφικότητα, υπευθυνότητα και δέσµευση, καθώς θα οδηγούν κάθε νέο προς τους εκπαιδευτικούς στόχους του.
Συνεπώς, αυτό σηµαίνει ότι, ο σχεδιασµός του προγράµµατος για νέους πρέπει να αντανακλά την πρόοδο όσον αφορά την αυτο-διοίκηση στους µηχανισµούς λειτουργίας για τις διαφορετικές οµάδες ηλικιών. Απαιτεί επίσης κάποια ευελιξία όσον αφορά την επέκταση των ευθυνών των νέων µελών σε νεοσυσταθέντα τµήµατα.
Προοδευτική αυτο-διοίκηση Η αρχή της συντροφικότητας των νέων στη διοίκηση της µικρο-κοινωνίας τους εφαρµόζεται παντού σε όλες τις οµάδες ηλικιών στις οποίες ο Προσκοπισµός προσφέρεται. Προφανώς, το πεδίο των θεµάτων για τα οποία οι νέοι λαµβάνουν αποφάσεις και το είδος των ευθυνών που αναλαµβάνουν στη διοίκηση των οµάδων τους και του Προσκοπικού τµήµατός τους ως συνόλου, πρέπει να συνδέονται µε : Το επίπεδο ωριµότητάς τους. Ο βαθµός συµµετοχής µπορεί εποµένως να διαφέρει σε µια οµάδα ηλικίας 8-10 ετών σε σχέση µε µια οµάδα ηλικίας 15-18 ετών. Την εµπειρία τους σε τέτοιας µορφής λειτουργία. Ένα Προσκοπικό τµήµα ηλικίας 12-14 ετών που λειτουργεί για ένα ή και για δύο έτη µπορεί να είναι ικανό να έχει µεγαλύτερου βαθµού συµµετοχή στη διεύθυνση της οµάδας, παρά µια νεοσυσταθείσα οµάδα από µεγαλύτερα παιδιά.
Γενικά, στις νεότερες οµάδες ηλικιών η φύση των αποφάσεων που πρέπει να ληφθούν από τους νέους πρέπει να είναι µια επιλογή µεταξύ διαφορετικών δραστηριοτήτων, για παράδειγµα. Υπευθυνότητες µπορεί να είναι να θυµηθούν να φέρουν αναψυκτικά ή υλικά απαραίτητα για τη δράση. Στην επόµενη οµάδα ηλικιών οι αποφάσεις µπορούν να επεκταθούν στο αντικείµενο της θερινής κατασκήνωσης, για παράδειγµα, και οι υπευθυνότητες µπορεί να περιλαµβάνουν την τήρηση του προϋπολογισµού του τµήµατος, την ευθύνη της ετοιµασίας του διαιτολογίου, της συµπλήρωσης του ηµερολογίου των οµαδικών δράσεων κλπ. Ένα δηµοκρατικό σύστηµα Το οµαδικό σύστηµα θέλει να βοηθήσει τους νέους να κατανοήσουν την έννοια της δηµοκρατίας βιώνοντάς την στην πράξη.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 25
Η δηµοκρατία βασίζεται στο :
στο
Προσκοπικό
τµήµα
Να διασφαλίσει ότι οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα όλων λήφθηκαν υπ’ όψιν. Αυτό συνεπάγεται ότι πάντα προσπαθούµε να φτάνουµε σε οµοφωνία. Αν κάθε απόφαση έπρεπε να είναι το αντικείµενο της ψήφου της πλειοψηφίας, οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της µειοψηφίας θα ήταν αγνοηµένα. Να εµµένει σε ένα σύνολο κοινά αποδεκτών κανόνων, βασισµένων στον Προσκοπικό νόµο. Γεγονός ότι το Προσκοπικό τµήµα υποστηρίζει κάθε άτοµο, και ότι κάθε άτοµο έχει µέρος της ευθύνης για τη σωστή λειτουργία του Προσκοπικού τµήµατος και συνεισφέρει ώστε να το κάνει καλύτερο για το καλό όλων. Η δηµοκρατία στο Προσκοπικό τµήµα είναι µ’ αυτό τον τρόπο µια συµµετοχική µορφή διοίκησης. ∆εν προτίθεται να δηµιουργήσει µικρά πολιτικά κόµµατα, οµάδες πίεσης, προεκλογικές εκστρατείες για νίκη στις εκλογές για τις θέσεις εξουσίας, ή οτιδήποτε άλλο αυτής της µορφής. Ρόλοι για τον καθένα –µε πραγµατικές ευθύνες ! Στον Προσκοπισµό η δηµοκρατία αρχίζει από τις οµάδες (π.χ. ενωµοτίες) –καθώς µαθαίνουν να συζητούν και να συνεργάζονται. Ο Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 26
σχεδιασµός του οµαδικού συστήµατος είναι αναγκαίος για να διασφαλιστεί ότι καθένας έχει ένα ενεργό ρόλο να παίξει. Αυτοί οι ρόλοι πρέπει να σχετίζονται µε πρακτικές υπευθυνότητες, -σχετικές µε τις ανάγκες και το καλό των οµάδων. Οι ρόλοι πρέπει να είναι φτιαγµένοι µε φαντασία ώστε να είναι ελκυστικοί στους νέους και να τους προσφέρουν ενδιαφέροντα. Οι ευθύνες πρέπει επίσης να προσαρµόζονται στο επίπεδο ανάπτυξης και εµπειρίας του νέου –π.χ. λιγότερο σύνθετοι για τους αρχάριους. Ένας από τους ρόλους είναι αυτός του ηγέτη της οµάδας (π.χ. του ενωµοτάρχη). Η ευθύνη αυτού του νεαρού είναι να συντονίζει την οµάδα, να βοηθά τα µέλη της οµάδας να πετυχαίνουν οµοφωνίας στους στόχους τους και να φέρνουν σε πέρας τις εργασίες τους, να εκπροσωπεί την οµάδα στο συµβούλιο των ηγετών των οµάδων (π.χ. Συµβούλιο Τιµής), να βοηθά στο συντονισµό των δράσεων που θα απασχολήσουν όλο το Προσκοπικό τµήµα, κλπ. Μια και απαιτείται ωριµότητα και εµπειρία στο πώς λειτουργεί το Προσκοπικό τµήµα, αυτός ο ρόλος προορίζεται για τα πιο µεγάλα σε ηλικία µέλη. Οι συναντήσεις των ηγετών των οµάδων είναι επίσης µέρος της δηµοκρατικής διαδικασίας, βασισµένες σε αυτούς που τα µέλη των οµάδων και οι ενήλικες βαθµοφόροι θεωρούν σαν πιο κατάλληλους γι αυτή τη δουλειά. Είναι σηµαντικό, ωστόσο, ο ρόλος του ηγέτη της οµάδας να µην είναι ο µόνος ενδιαφέρων ρόλος για τα πιο µεγάλα σε ηλικία µέλη.
Συµβούλιο συντονισµού Το οµαδικό σύστηµα περιλαµβάνει ένα συµβούλιο που πρέπει να συναντάται τακτικά. Το συµβούλιο αποτελείται από τους ηγέτες των οµάδων και τον ενήλικα βαθµοφόρο. Είναι µια ευκαιρία για τους ηγέτες των οµάδων και τον ενήλικα βαθµοφόρο να λάβουν αποφάσεις σχετικά µε τον προγραµµατισµό και την οργάνωση των δράσεων, να συζητήσουν τις δυσκολίες, να συντονίσουν τις υποθέσεις του Προσκοπικού τµήµατος κλπ. Η συνέλευση του Προσκοπικού τµήµατος Συσκέψεις όλου του Προσκοπικού τµήµατος πρέπει να περιλαµβάνονται στο σχεδιασµό της οργανωτικής δοµής, ώστε να είναι δυνατό όλοι οι νέοι και οι ενήλικοι βαθµοφόροι να συζητούν και να αξιολογούν την επιτυχία των δράσεων, αλλά επίσης να αξιολογούν τη ζωή του τµήµατος, να λαµβάνουν οµόφωνες αποφάσεις σχετικά µε τι µπορεί να τροποποιηθεί και, φυσικά, να επιβραβεύουν τις επιτυχίες. Συνοχή ανάµεσα σε όλα τα µέλη του Προσκοπικού τµήµατος Εκτός από την οργάνωση της ζωής µέσα στις οµάδες, υπάρχει επίσης η ζωή του Προσκοπικού τµήµατος που πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν! Θερινές κατασκηνώσεις, προγράµµατα κοινωνικής προσφοράς κλπ, που απασχολούν το σύνολο του Προσκοπικού
τµήµατος, πρέπει να σχεδιάζονται, ενώ παράλληλα να παρέχουν χρόνο και χώρο ώστε οι οµάδες να µπορούν να κάνουν συγκεντρώσεις.
Γενικά, το οµαδικό σύστηµα δουλεύει καλύτερα όταν υπάρχουν περίπου τρία µε τέσσερα έτη διαφοράς µεταξύ των νεοτέρων και των µεγαλυτέρων της οµάδας.
Ευκαιρίες για απόκτηση εµπειρίας στην οµαδική εργασία µε τα άλλα µέλη του Προσκοπικού τµήµατος
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα πιο ώριµα µέλη της οµάδας θα παρακινήσουν τους λιγότερο ώριµους για να αναπτυχθούν. Ταυτόχρονα , τα λιγότερο ώριµα µέλη προκαλούν το αίσθηµα της ευθύνης στα πιο ηλικιωµένα µέλη και τους δίνουν ευκαιρίες να εξασκηθούν στην υπευθυνότητα της στήριξης των νεοτέρων στην πρόοδό τους, να ολοκληρώσουν τον κώδικα ζωής, να αποκτήσουν δεξιότητες, να µάθουν πώς να εργάζονται ως οµάδες κλπ. Ακόµη η παρουσία νεοτέρων µελών βοηθά τα µεγαλύτερα µέλη να αντιληφθούν τις αλλαγές στον εαυτό τους, από τότε που είχαν αυτή την ηλικία.
Εκτός από την ανάγκη ένταξης σε µια µικρή σταθερή οµάδα, από την πρώιµη έως και τη µέση εφηβεία ι νέοι τείνουν να ζητούν ευκαιρίες για να διευρύνουν τους κοινωνικούς τους ορίζοντες και να δουλεύουν µε άλλους νέους τα περισσότερο πολύπλοκα µέρη των εργασιών τους. Στην πράξη αυτό συνεπάγεται απλά την ενσωµάτωση στο σχεδιασµό των δράσεων ευκαιριών για σχηµατισµό από τους νέους πρόσκαιρων οµάδων εργασίας. Περιορισµένο εύρος ηλικιών Το οµαδικό σύστηµα προσφέρει τα µέγιστα εκπαιδευτικά οφέλη όταν : ∆ίνει τη δυνατότητα στις οµάδες να λειτουργούν µε βαθµό αυτονοµίας σχετικό µε την οµάδα ηλικιών του, και Προκαλεί στενές σχέσεις µεταξύ των µελών της οµάδας Ο σηµαντικότερος παράγοντας, από αυτή την άποψη, είναι το εύρος των ηλικιών µέσα στις οµάδες.
ολοκληρώσει την εκπαιδευτική λειτουργία του, προφανώς έχει επίπτωση στον αριθµό των ηλικιακών οµάδων που η οργάνωση προσφέρει και / ή στο συνολικό εύρος ηλικιών στο οποίο απευθύνεται. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Τα κύρια σηµεία βοήθειας προς τους ενήλικες βαθµοφόρους έχουν σκοπό να τους βοηθήσουν να : Κατανοήσουν πώς αυτή η ένωση οµάδων λειτουργεί ως ένα δηµοκρατικό σύστηµα αυτοδιοίκησης. Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να είναι ικανός να βοηθήσει τις οµάδες να διαµορφώσουν οµοφωνίες σχετικά µε το τι θέλουν να πετύχουν (µε τρόπο ώστε να είναι σίγουρο ότι οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα όλων έχουν ληφθεί ισοδύναµα υπ’ όψιν), και να τις βοηθήσει να οργανωθούν.
Ωστόσο, όταν η διαφορά ηλικιών είναι µεγαλύτερη από αυτήν, το εκπαιδευτικό αποτέλεσµα του οµαδικού συστήµατος µειώνεται δραστικά. Αυτό συµβαίνει διότι η διαφορά στο επίπεδο ωριµότητας θα είναι τόσο µεγάλη που οι νέοι και στο ένα και στο άλλο άκρο των ηλικιών θα νοιώθουν ότι έχουν ελάχιστα κοινά µε αυτούς στο άλλο άκρο και έτσι θα σχηµατίσουν ανεπίσηµες οµάδες, σύµφωνα µε τη φυσική τους τάση να βρίσκονται µε άλλους περίπου της ίδιας ηλικίας!
Παρατηρούν και καταλαβαίνουν τις δυναµικές της οµάδας και να την οδηγούν σε εποικοδοµητική κατεύθυνση.
Για την εθνική οργάνωση, το γεγονός του περιορισµού του εύρους των ηλικιών έτσι που να είναι δυνατό το οµαδικό σύστηµα να
Είναι ικανοί να εκτιµήσουν σωστά ότι οι νέοι είναι πραγµατικά έτοιµοι να κινούνται από µόνοι τους. Αυτό σηµαίνει εξασφάλιση
Είναι δυνατό να εµπλουτίζουν τις ιδέες των νέων για το τι θέλουν να κάνουν, ώστε να παρέχουν ευκαιρίες στους νέους για πρόοδο προς την κατεύθυνση των εκπαιδευτικών τους στόχων.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 27
της φυσικής και συναισθηµατικής ασφάλειας (των νέων και των άλλων), να είναι ικανοί να ξεπερνούν τον πειρασµό να κάνουν τη ζωή τους ευκολότερη οργανώνοντας τα πάντα µόνοι τους, να µην ωθούν τους νέους να αναλάβουν κάτι πέρα από αυτό που είναι δικαιολογηµένα αναµενόµενο από αυτούς κλπ. Να κρίνουν πότε θα παρέµβουν, για παράδειγµα, σε µια σύγκρουση, ή πότε να υπογραµµίζουν τα σπουδαιότερα προβλήµατα. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Σε ένα νεοσύστατο Προσκοπικό τµήµα Τυπικά ένα νέο Προσκοπικό τµήµα σχηµατίζεται από σχετικά λίγους νέους που απλά βρίσκονται µαζί για να δοκιµάσουν τον Προσκοπισµό. Ο ενήλικας βαθµοφόρος, σε αυτή την περίπτωση, προφανώς θα λάβει την ηγεσία προτείνοντας δραστηριότητες που ενδιαφέρουν τους νέους και τους εισάγουν στους κανόνες του παιγνιδιού –τον Προσκοπικό κώδικα ζωής. Αρχικά µπορεί όλοι να θέλουν να ενεργούν σαν µια µοναδική οµάδα, για λίγο. ∆εν υπάρχει λόγος για τεχνητή δηµιουργία οµάδων για το καλό τους. Με τον καιρό θα το κάνουν µόνοι τους, µε δικής τους πρωτοβουλία –ώστε µετά από αυτό, το οµαδικό σύστηµα να βασίζεται στο πώς οι νέοι κινούνται αυθόρµητα! Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 28
Βοηθώντας τους αρχάριους να ολοκληρωθούν Σε ένα τµήµα που έχει λειτουργήσει για λίγο, και έχει καλοστηµένες οµάδες, η βοήθεια προς τους αρχάριους ώστε να ολοκληρωθούν απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Καθώς καλείται να συµµετάσχει σε µια οµάδα, ο αρχάριος στον Προσκοπισµό, είναι εύκολο να εξοικειωθεί µε µια µικρή παρέα ατόµων, αρχικά. Σιγά-σιγά, φυσικά, και τα άλλα πρόσωπα γίνονται επίσης γνώριµα.. Μέσα από οµάδα είναι που ο αρχάριος µπορεί πιο εύκολα να γνωρίσει τον κώδικα ζωής και να λάβει ευθύνες που να συµβάλουν στη ζωή του τµήµατος και µ’ αυτό τον τρόπο να γίνει άµεσα ένα χρήσιµο µέλος της οµάδας.
πλήρως τη δουλειά και να κερδίσει κάτι από την εµπειρία αυτή, αλλά όχι µια ισόβια δέσµευση. Μετά το συµφωνηµένο χρονικό διάστηµα, οι ευθύνες µπορούν να ξανατεθούν στο τµήµα, ώστε κάθε άτοµο να δοκιµάσει ένα νέο ρόλο. Αν και κάποιες ευθύνες θα είναι περισσότερο σύνθετες από άλλες, ώστε να ικανοποιούν τα διαφορετικά επίπεδα ικανοτήτων και εµπειρίας των νέων, πρέπει να δίνουµε αξία σε όλους τους ρόλους µέσα στο τµήµα. Αν ο νέος συνεχώς προσπαθεί να αποφύγει κάποιο συγκεκριµένο είδος ευθύνης ή προσπαθεί να το φορτώσει σε κάποιο απονήρευτο αρχάριο ή, αντίθετα, φαίνεται πάντα να συναγωνίζεται για τον ίδιο ρόλο, τότε υπάρχει κάποιο πρόβληµα που δηµιουργεί αυτή την κατάσταση και που πρέπει να λυθεί.
Ορισµός υπευθύνων µέσα στις οµάδες Από το σύνολο των θέσεων ευθύνης που απαιτούνται για να δουλέψει η οµάδα, ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να οδηγήσει κάθε νεαρό προς το πεδίο των ενδιαφερόντων του, έχοντας υπόψη του και τις ικανότητες του νέου. Τα καθήκοντα πρέπει να µην είναι τόσο πολύπλοκα που να οδηγούν σε αποτυχία, ωστόσο πρέπει να είναι αρκετά ενδιαφέροντα ώστε να προκαλούν το νέο. Ο ενήλικας βαθµοφόρος και ο νέος πρέπει να συµφωνούν για το χρονικό διάστηµα για το οποίο οι υπευθυνότητες θα εκτελούνται από το ίδιο άτοµο στο τµήµα. Πρέπει να είναι αρκετά µεγάλο, ώστε ο νέος να κατανοήσει
Το να ετοιµάσεις ένα κοινό γεύµα στο τέλος της µέρας, για παράδειγµα, δεν είναι µόνο να µάθεις να µαγειρεύεις, είναι µια πραγµατική συνεισφορά στο τµήµα που βοηθά τους νέους να κινηθούν αυτόνοµα. Είναι επίσης µια ευκαιρία να συζητήσουν πώς πήγε η µέρα, να γνωριστούν καλύτερα πάνω στην έξαψη της δράσης. Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να κάνει αυτές τις συνηθισµένες δραστηριότητες διασκεδαστικές. Όλα αυτά είναι απλά αγγαρείες, αν έτσι ξεκινούν και έτσι παρουσιάζονται.
Μια ειδική υπευθυνότητα –ηγέτης οµάδας Μια ειδική υπευθυνότητα που µπορεί να έχει επίπτωση στη δυναµική της οµάδας (είτε θετική, είτε αρνητική) είναι αυτή του ηγέτης της οµάδας. Το να είσαι ο ηγέτης της οµάδας δεν σηµαίνει να επιβάλλεσαι στη θέληση του καθένα. Σηµαίνει κυρίως να ακούς τα µέλη της οµάδας, να τους βοηθάς να κατανοήσουν πώς πρέπει να δουλεύει το οµαδικό σύστηµα, και να συντονίζεις τις εργασίες τους σαν οµάδα. Οι ηγέτες των οµάδων πρέπει να έχουν την ωριµότητα να παίξουν το ρόλο τους, και πρέπει να έχουν την εµπειρία στο πώς ο Προσκοπισµός λειτουργεί στο τµήµα τους. Αν και ο ενήλικας βαθµοφόρος θα έχει κάποια επιρροή στην απόφαση του ποιος νέος είναι έτοιµος να αναλάβει τέτοια ευθύνη, οι νέοι στις οµάδες πρέπει να είναι απόλυτα σύµφωνοι µε την επιλογή. Και αυτό γιατί ο ηγέτης της οµάδας πρέπει να είναι αποδεκτός στο ρόλο του από τους άλλους νέους. Το να ζητάµε από τους νέους να αποφασίσουν ποιος νοµίζουν ότι ταιριάζει καλύτερα στα καθήκοντα του ηγέτη της οµάδας, είναι ένας τρόπος για να τους κάνουµε συµµέτοχους στη διαδικασία.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 29
ΕΝΑ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
«Αν τον είχαµε ονοµάσει αυτό που ήταν, δηλαδή µια «Εταιρεία για τη ∆ιάδοση των Ηθικών Αξιών» τα παιδιά δε θα ψήνονταν να γίνουν µέλη του. Όµως τον ονοµάσαµε «Προσκοπισµό» και δώσαµε στα παιδιά τη δυνατότητα να γίνουν υποψήφιοι πρόσκοποι, κάτι εντελώς διαφορετικό.» “Lessons from the Varsity of Life”, Baden Powell, 1933
«Η ικανότητα να συνειδητοποιούµε τις εµπειρίες που ζούµε είναι αποφασιστική στην ανάπτυξη των εννοιών… Οι έννοια παράγεται από µια βαθιά υφιστάµενη σχέση µε την αποκαλυπτική δύναµη των συµβόλων. Ωστόσο το σύµβολο µετατρέπεται σε µια ‘διαφορετική’ οντότητα εάν δε βασίζεται στις αισθήσεις» “The Possible Human” Jean Houston, J.P.Tarcher, 1982 Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 30
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ; Ως σύµβολο µπορεί να περιγραφεί κάτι οικείο που αντιπροσωπεύει κάτι πιο ευρύ ή πιο αφηρηµένο (π.χ. µια ιδέα ή µια έννοια). Το σχέδιο του Προσκοπικού εµβλήµατος, για παράδειγµα, το οποίο είναι γνώριµο σε όλους εµάς στον Προσκοπισµό, είναι συµβολικό από τη φύση του –ο σταυρόκοµπος, ο οποίος συµβολίζει την ενότητα της Κίνησης, και ούτω καθεξής. Τα σύµβολα συχνά χρησιµοποιούνται για να βοηθήσουν να µεταδώσουµε έννοιες που ίσως να µην είναι γνώριµες στους ανθρώπους, όταν µέσα από αυτά τους καλούµε να σκεφτούν πέρα από την πιο φανερή σηµασία πραγµάτων που είναι ήδη οικεία σε αυτούς. Τα σύµβολα επικοινωνούν µέσα από την επίκλησή τους στη φαντασία και την εµπειρία –χωρίς να έχουν την ανάγκη για πρόσθετη επιχειρηµατολογία ή σύνθετη γλώσσα. Στον Προσκοπισµό, το συµβολικό πλαίσιο, είναι ένα σύνολο στοιχείων, που αντιπροσωπεύουν έννοιες που ο Προσκοπισµός θέλει να προωθήσει. Ακόµα και το όνοµα της Κίνησης – Προσκοπισµός- αναφέρεται σε ένα συµβολικό πλαίσιο που επινόησε ο ιδρυτής , Baden Powell, και στόχο είχε να προσελκύσει νέους στο τέλος της παιδικής ηλικίας –στην αρχή της ενηλικίωσης (τη µόνη ηλικιακή οµάδα – και το µόνο φύλλο- για το οποίο ήταν διαθέσιµος ο Προσκοπισµός τότε).
Κατ’ αρχήν, το όνοµα των Προσκόπων προέρχεται από τους στρατιώτες που εκτελούσαν αναγνωριστικές περιπόλους πριν από τους υπόλοιπους, ώστε να προσδιορίσουν αν η διαδροµή είναι ασφαλής για τους άλλους που ακολουθούν. Επιβίωναν χάρη στις γνώσεις τους για τη φύση και γενικά µε την επινοητικότητά τους. Εν τούτοις, είναι σηµαντικό να το θυµόµαστε ότι, παρά της στρατιωτική του προέλευση, ο Baden Powell ήθελε να προωθήσει την ειρήνη, την ανεκτικότητα και την καλοσύνη : «Στόχος µας είναι να αναθρέψουµε την επόµενη γενιά ως χρήσιµους πολίτες µε µια ευρύτερη νοοτροπία σε σχέση µε το παρελθόν καιέτσι να αναπτύξουµε την καλή θέληση και την ειρήνη στον κόσµο, µέσα από τη συντροφικότητα και τη συνεργασία, αντί της επικρατούσας αντιπαλότητας µεταξύ των τάξεων, των θρησκειών και των κρατών, που συνέβαλε τόσο πολύ στο παρελθόν στη δηµιουργία πολέµων και ταραχών.»5 Είναι επίσης σηµαντικό να θυµόµαστε ότι ο Προσκοπισµός ξεκίνησε σε ένα ιδιαίτερο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον (Βρετανία, αρχή του 20ου αιώνα) στο οποίο, όπως ο Β-Ρ γνώριζε, ο «Πρόσκοπος» µάγευε φέρνοντας στο µυαλό εικόνες περιπέτειας, θάρρους και ιπποτισµού, σφιχτοδεµένες οµάδες, αναπτυγµένες ικανότητες παρατήρησης, επινοητικότητας και µια απλή υγιεινή ζωή στο ύπαιθρο –όλα χαρακτηριστικά που προσπαθούσε να προωθήσει : 5
Baden Powell, 1922
«Με τον όρο ‘Προσκοπισµός’ εννοούµε τη δουλειά και τα χαρακτηριστικά των εξερευνητών, των ξυλοκόπων, των κυνηγών, των ναυτικών, των αεροπόρων, των συνοριακών φρουρών.»6 Καθώς ο Προσκοπισµός άρχισε να ικανοποιεί τις ανάγκες νέων έξω από την αρχική ηλικιακή οµάδα, έγινε φανερή η ανάγκη να αναπτύξει διαφορετικό συµβολικό πλαίσιο γι αυτούς. Έτσι το συµβολικό πλαίσιο αλλάζει από ηλικία σε ηλικία, ώστε να ανταποκρίνεται στο επίπεδο ωριµότητας των νέων και να εστιάζει στις συγκεκριµένες ανάγκες των διαφορετικών ηλικιακών οµάδων. Παρόλα αυτά το «Προσκοπισµός» έµεινε το όνοµα της Κίνησής µας –και το “Scout” (Πρόσκοπος) είναι ο όρος των Αγγλικών για το νεαρό µέλος κάθε ηλικίας. Όποιος όρος και αν έχει χρησιµοποιηθεί στις άλλες γλώσσες, ο συµβολισµός παραµένει πιστός στον αρχικό στόχο (δηλαδή αυτός που ανοίγει νέους δρόµους ή το άτοµο που δείχνει το δρόµο). Σε πολλές χώρες το συµβολικό πλαίσιο των Προσκόπων µε τις οµάδες και τις ενωµοτίες τους, χρησιµοποιείται ακόµη για την ηλικιακή οµάδα από την προχωρηµένη παιδική ηλικία έως την αρχή της εφηβείας. Παρόλα αυτά, όσο και αν το συµβολικό πλαίσιο χρησιµοποιείται για διαφορετικές ηλικιακές οµάδες, το «Προσκοπισµός» παραµένει σαν ένα γενικό 6
”Aids to Scoutmastership” Baden Powell, World Brotherhood edition, 1944
συµβολικό πλαίσιο που εκφράζεται ως ένα κεντρικό θέµα (εµπνευσµένο από τα παιδικά παραµύθια, τη µυθολογία, τους θρυλικούς ήρωες, κάποια ιστορική περίοδο κλπ ή που µπορεί να είναι συνολικά φτιαγµένο από εµάς). Περιλαµβάνει ένα τρόπο ζωής που αντιπροσωπεύει τις προσωπικές αρετές και τον οµαδικό τρόπο ζωής που ο Προσκοπισµός προσπαθεί να προωθήσει και εστιάζει στην κύρια εκπαιδευτική ανάγκη της εκπαιδευτικής πρότασης που χαρακτηρίζει τη συγκεκριµένη ηλικιακή οµάδα. Παράδειγµα τέτοιων αναγκών είναι : εκπαίδευση στη ζωή µε τους άλλους, για µια ηλικιακή οµάδα, περιπέτεια και επιβίωση για την επόµενη ηλικιακή οµάδα, εξερεύνηση νέων οριζόντων, απασχόληση µε κοινωνικά ή περιβαλλοντικά θέµατα, κλπ. ΣΕ ΤΙ ΣΚΟΠΕΥΕΙ ; Το συµβολικό πλαίσιο αυξάνει τη φυσική ικανότητα του νέου για φαντασία, περιπέτεια, δηµιουργικότητα και εφευρετικότητα µε τρόπο ώστε να : Προκαλέσει την πολυδιάστατη ανάπτυξή τους Τους βοηθήσει να ταυτίσουν τις κατευθύνσεις της ανάπτυξης µε τις θεµελιώδεις αρχές του Προσκοπισµού Προκαλέσει την ανάπτυξη του αισθήµατος της ταυτότητας (ατοµικότητας) Προκαλέσει τη συνοχή και την αλληλεγγύη µέσα στο τµήµα.
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ; Καθώς ο νέος µεγαλώνει, ο τρόπος που αντιλαµβάνεται τον κόσµο και τοποθετεί τον εαυτό του σε αυτόν, αλλάζει από το να είναι κυρίως βασισµένος στη χρήση της φαντασίας –η «µαγική σκέψη» της παιδικής ηλικίας- στο να είναι βασισµένος στη χρήση του αιτίου και της προσωπικής εµπειρίας –η «λογική σκέψη» των ενηλίκων. Οι νέοι συχνά σκέφτονται τον εαυτό τους σε ένα φανταστικό κόσµο, ώστε να διευρύνουν τα όρια του πραγµατικού κόσµου στο οποίο ζουν έτσι που να εξετάσουν και να αναλύσουν τις διάφορες δυσκολίες, που µετά από αυτό τους κάνουν ικανούς να προχωρήσουν σε ένα νέο στάδιο εξέλιξης. Το είδος των καταστάσεων που σκαρφίζονται και οι ρόλοι που οι νέοι πλάθουν για τους εαυτούς τους αλλάζουν καθώς νέα στάδια ανάπτυξης κατακτούνται και νέες δυσκολίες πρέπει να ξεπεραστούν. Ο βαθµός στον οποίο οι νέοι καταφεύγουν στη φαντασία τους µε την πιο πάνω έννοια σταδιακά ελαττώνεται, καθώς το αίσθηµα της ταυτότητάς τους αναπτύσσεται και η αυτοεκτίµηση στην ικανότητά τους να τα βγάζουν πέρα µε καταστάσεις και να διαχειρίζονται συναισθήµατα αυξάνεται. Συνεπώς, ο σκοπός ενός συµβολικού πλαισίου δεν είναι να κρατήσει το νέο σε ένα τεχνητό φανταστικό κόσµο. Είναι απλά η περίπτωση χρήσης αυτού του φυσικού εργαλείου µε Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 31
τρόπο ώστε να τους βοηθήσει να εµπλουτίσουν την καθηµερινή ζωή, να λύσουν ένα πλήθος δυσκολιών που αντιµετωπίζουν και να προχωρήσουν σε νέα στάδια εξέλιξης. Άρα, το συµβολικό πλαίσιο πρέπει να εξελίσσεται σιγά - σιγά, καθώς και ο νέος, από ένα κόσµο φανταστικό σε ένα πιο ρεαλιστικό περιβάλλον που θα έχει και µια µικρή δόση φαντασίας. Το συµβολικό πλαίσιο µπορεί να συντελέσει στην ανάπτυξη του νέου µε πολλούς τρόπους. Όσον αφορά την διανοητική ανάπτυξη, η χρήση συµβόλων και σχηµάτων λόγου µπορεί να βοηθήσει τους νέους να κατανοήσουν αφηρηµένες έννοιες. Επιπλέον, µε τις κατευθύνσεις που δίνουν από τη σχολική ηλικία, το σχολείο και η οικογένεια τείνουν να δώσουν προτεραιότητα στην ανάπτυξη των ικανοτήτων που φυσιολογικά σχετίζονται µε το αριστερό µέρος του εγκεφάλου (η ικανότητα να αναλύει, να αιτιολογεί, να παρουσιάζει νοήµατα µε δοµηµένο τρόπο, κλπ), συχνά σε βάρος του δηµιουργικού και εφευρετικού δεξιού µέρους του εγκεφάλου. Μέσα από την ανάπτυξη της φαντασίας, το συµβολικό πλαίσιο µπορεί να βοηθήσει να κρατηθεί ζωντανή η δηµιουργική, εφευρετική πλευρά του νέου. Σχεδιάζοντας πώς θα περάσουν ένα απρόσµενο ποταµάκι στη µέση του δάσους, για παράδειγµα, υπάρχει µεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας εάν κάποιος µπορεί ταυτόχρονα να αναλύσει την παρούσα κατάσταση και να φανταστεί τι σπουδαίος ανιχνευτής κατέφερε να γίνει ! Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 32
Από την πλευρά της συναισθηµατικής ανάπτυξης, το συµβολικό πλαίσιο εφοδιάζει τους νέους µε δηµιουργικές ευκαιρίες ώστε να νοιώσουν ήρωες, ιππότες, γενναίοι, κλπ. Αυτός είναι ένας τρόπος ανάπτυξης της αυτοεκτίµησης και είναι µια ανακούφιση σε κάποιες από τις συναισθηµατικές δυσκολίες της ενηλικίωσης, όπως είναι η αποθάρρυνση που προκαλεί η εξάρτηση της παιδικής και της πρώιµης εφηβικής ηλικίας, ή τα αισθήµατα κατωτερότητας. ∆εν είναι φυγή από την πραγµατικότητα, αντίθετα είναι ένας τρόπος ανάπτυξης των εσωτερικών δυνάµεων που χρειάζονται για να τα ξεπεράσει. Ακόµη και ως ενήλικες δεν χάνουµε αυτή την ικανότητα, αλλά τείνουµε να την απαρνούµαστε σαν «παιδιάρισµα» -και εν τούτοις υπάρχει ακόµη και κλάδος της ψυχοθεραπείας που προσπαθεί να βοηθήσει τους ενήλικες να ανακτήσουν την ικανότητα της αντιµετώπισης µελλοντικών υποθετικών ανυπέρβλητων προβληµάτων ! Προφανώς, το γεγονός της ταύτισης των προσωπικών ιδιοτήτων και του οµαδικού τρόπου ζωής, που συνυπάρχουν στο συµβολικό πλαίσιο, µπορεί επίσης να έχει επίδραση στη φυσική, κοινωνική και πνευµατική ανάπτυξη. Η λαχτάρα να γίνουµε σαν τους ήρωες του συµβολικού πλαισίου, και το γεγονός της ανάπτυξης ισχυρής αυτο-εκτίµησης ως αποτέλεσµα, µπορεί να παρακινήσει το νέο να ξεπεράσει προκαταλήψεις σχετικά µε τη σωµατική προσπάθεια, ή να προσέξει περισσότερο την υγεία του, για παράδειγµα.
Τελικά, το συµβολικό πλαίσιο µπορεί να ανοίξει το δρόµο της πνευµατικής ανάπτυξης µέσα από το γεγονός του ότι βασίζεται σε αξίες που υπάρχουν στις αρχές του Προσκοπισµού. Έτσι µπορεί να παρακινήσει τους νέους να εξερευνήσουν και να διερευνήσουν τον εαυτό τους, τις σχέσεις και τη ζωή τους γενικά, µε τρόπου που να οδηγεί πέρα από την ύλη, την καθηµερινή ζωή, µεταµορφώνοντας, για µια στιγµή, το συνηθισµένο σε ασυνήθιστο, το αδύνατο σε δυνατό, το δυσδιάκριτο σε αυτό που µπορεί να γίνει κατανοητό µε τη διαίσθηση.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Είτε κάποιο Προσκοπικό σώµα βρίσκεται στη διαδικασία ανάπτυξης συµβολικού πλαισίου για πρώτη φορά, είτε ένα Προσκοπικό σώµα που λειτουργεί από καιρό αναλύει την εκπαιδευτική καταλληλότητα ενός ή περισσοτέρων από τα συµβολικά πλαίσια,
µέσα από ένα πλάνο αναθεώρησης του προγράµµατος, η απαιτούµενη δουλειά προφανώς είναι κάτι περισσότερο από το να πάρουµε µια παιδική ιστορία ή µια ιστορική περίοδο, χωρίς κανένα λόγο, και να δώσουµε συµβολικά ονόµατα στους τόπους των συγκεντρώσεών µας, στα τµήµατα ή στις δραστηριότητές. Επίσης πάει πέρα από την απλή αντικατάσταση του «Βιβλίου της Ζούγκλας» από τον «Πόλεµο των Άστρων» µε την ελπίδα ότι έτσι εκσυγχρονίζουµε το πρόγραµµα για τους νέους. Κάποια από τα κύρια σηµεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη περιγράφονται πιο κάτω.
Το µέσο της παιδικής ηλικίας είναι η στιγµή που ο νέος γίνεται ικανός για λογική σκέψη και έτσι αρχίζει το σχολείο. Σαν αποτέλεσµα, αρχίζει να περνά περισσότερο χρόνο µε άλλους νέους της ηλικίας του, έξω από την οικογένειά του.
Το συµβολικό πλαίσιο γι αυτή την ηλικιακή οµάδα εστιάζεται γενικά στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης –διευκολύνοντας την ενσωµάτωση και την αίσθηση του ότι ανήκει σε µια οµάδα, κάνοντας τον κώδικα ζωής κατανοητό σε όλους κλπ.
Αυτή είναι η περίοδος που ο νέος δοκιµάζει να φτιάξει (και συχνά να αλλάξει!) κανόνες για τα παιγνίδια τους και τις σχέσεις µε τους όµοιούς του γενικά. Μέσα από µια διαδικασία δοκιµών και λαθών, ο νέος τελικά αναπτύσσει ένα σύστηµα δικαιωµάτων και υποχρεώσεων των µελών της οµάδας. Το «Αυτό δεν είναι δίκαιο», «Είναι η σειρά µου» µπορεί να ακουστεί σε κάθε µέρος του κόσµου.
Τέλος της παιδικής ηλικίας, αρχή της εφηβείας –η ηλικία της επιβίωσης
Η χρήση του φανταστικού είναι συχνά το φόντο στα παιγνίδια τους –το φανταστικό περιβάλλον δίνει το σκοπό στα παιγνίδια και µια αίσθηση κοινού στόχου µεταξύ των «συντρόφων».
Για πολλούς νέους σε αυτή την ηλικιακή οµάδα, αυτός είναι ο χρόνος έναρξη της εφηβείας. Αν και η προοπτική του να µην είναι πια παιδί µπορεί να είναι συναρπαστική, οι πολλές αλλαγές που συµβαίνουν µπορεί να προκαλούν διαταραχές. Απότοµη ανάπτυξη των άκρων ή του σώµατος µπορεί να είναι αφορµή για περιστασιακές δυσκολίες στο συντονισµό, και ακόµη και ο εαυτός τους µπορεί να τους φαίνεται άγνωστος! Στο συναισθηµατικό µέτωπο, τόσο οι γονείς όσο και οι νέοι, πρέπει να προσαρµοστούν στο γεγονός ότι η παιδική ηλικία τελειώνει, αλλά τα φτερά του ενήλικα δεν έχουν ακόµη µεγαλώσει. Αισθήµατα ανεπάρκειας, αποθάρρυνσης και έλλειψης της αίσθησης της ατοµικότητας έρχονται στο προσκήνιο, αν και συχνά είναι κρυµµένα από τους φίλους τους για το φόβο της κοροϊδίας.
Ατοµικά πολλοί νέοι προβάλλουν τότε τον εαυτό τους σε φανταστικές καταστάσεις, τόσο για να ξεδιαλύνουν δυσκολίες και συναισθήµατα στο σπίτι, όσο για να προσαρµοστούν σε αυτό το νέο κοινωνικό περιβάλλον µε τους οµότιµούς τους.
Πολλοί νέοι αυτή την περίοδο νοιώθουν την ανάγκη να αποδεικνύουν το καθετί στον εαυτό τους. Η ανάπτυξη ικανοτήτων επιβίωσης, και άλλων πρακτικών επιδεξιοτήτων που έχουν σχέση µε τις δουλειές της καθηµερινής ζωής, γίνεται σηµαντική, ώστε να αποδείξουν στον
Εστίαση σε κάποια εκπαιδευτική ανάγκη Αν και το συµβολικό πλαίσιο µπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη όλων των τοµέων, η εστίαση σε µια σηµαντική εκπαιδευτική ανάγκη των νέων κάποιας συγκεκριµένης ηλικίας βοηθά να βεβαιωθούµε για την καταλληλότητα και την ελκυστικότητα στις διάφορες ηλικιακές οµάδες, και συνεπώς του πιθανού εκπαιδευτικού οφέλους. Αν και αυτή η σηµαντική εκπαιδευτική ανάγκη µπορεί να διαφέρει ανάλογα µε την κοινωνία ή τον πολιτισµό, παραδείγµατα αναγκών που γενικά θεωρούνται ως χαρακτηριστικές των συγκεκριµένων ηλικιακών οµάδων είναι : Παιδική ηλικία από το µέσο έως το τέλος της – η ηλικία της κοινωνικοποίησης
Μέσα από αυτή τη διαδικασία οι νέοι αρχίζουν να ξεπερνούν τη φυσική εγωπάθεια της παιδικής ηλικίας και αρχίζουν να κατανοούν τη χρησιµότητα της συνεργασίας, του να µοιράζεσαι και οργανώνονται ως οµάδα.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 33
εαυτό τους και στους άλλους την αναπτυσσόµενη ικανότητά τους για αυτονοµία. Παρόλα αυτά ένα αίσθηµα υπευθυνότητας σε σχέση µε τους άλλους αρχίζει να αναπτύσσεται αυτή την περίοδο.
Καταστάσεις και ρόλοι που πλάθονται αυτή την περίοδο έχουν συνήθως να κάνουν µε τη φυσική παλικαριά, την οµορφιά και το θάρρος. Το συµβολικό πλαίσιο για αυτή την ηλικιακή οµάδα πρέπει να γίνεται λίγο περισσότερο ρεαλιστικό, εστιάζοντας στην ατοµική και οµαδική επιβίωση και την επινοητικότητα. Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 34
Μέσο της εφηβείας –η ηλικία των δυνατών συναισθηµάτων Στο µέσο της εφηβείας οι νέοι συχνά ψάχνουν ευκαιρίες για δυνατές συγκινήσεις και συναισθήµατα. Εσωτερικός προβληµατισµός, η αξία της φιλίας, η πνευµατική αφύπνιση, οι πανανθρώπινες αξίες, το ενδιαφέρον για τα διεθνή θέµατα, κλπ, τείνουν να είναι χαρακτηριστικά αυτής της ηλικιακής οµάδας, καθώς και η επιθυµία για δυνατά φυσικά συναισθήµατα, συχνά σε συνδυασµό µε επικίνδυνη συµπεριφορά. Πολλοί νέοι νοιώθουν ότι «δεν τους παίρνουν στα σοβαρά» στον κόσµο των µεγάλων. Μερικοί ψάχνουν ευκαιρίες για να αποδείξουν την ικανότητά τους να λάβουν ένα ενεργό ρόλο στην κοινωνία, µε πραγµατικές υπευθυνότητες, ή νοιώθουν ισχυρή επιθυµία να διευρύνουν τους ορίζοντές τους – συναντώντας νέους ανθρώπους και βλέποντας νέους τόπους. Άλλοι αποσύρονται σε µια φάση φαινοµενικής απάθειας. Ταυτόχρονα, η επιθυµία τους για δυνατές φυσικές συγκινήσεις, για να δοκιµάσουν τα όριά τους ή να δραπετεύσουν από τα προβλήµατά τους, οδηγεί πολλούς σε επικίνδυνες δραστηριότητες. Οι σχέσεις µέσα στην οµάδα µπορεί να εξελιχθούν σε πολύ σοβαρές, µε δυνατές φιλίες και εξίσου δυνατές συγκρούσεις προσωπικοτήτων. Οι καταστάσεις και οι ρόλοι που πλάθονται αυτή την περίοδο (εκτός από τους έρωτες) περιλαµβάνουν το να
αντιµετωπίζονται σοβαρά από τους ενήλικες, να είναι δυνατό να οργανώνονται αποτελεσµατικά όπως οι ενήλικες, καθώς και την εξερεύνηση νέων οριζόντων και προσδοκία της συγκίνησης της αδρεναλίνης. Σε απάντηση στην ανάγκη τους να ταυτιστούν µε πιο ώριµους ρόλους, το συµβολικό πλαίσιο για αυτή την ηλικιακή οµάδα, συχνά περιστρέφεται γύρω από τους ανθρώπους που θαυµάζουµε στην ιστορία –εξερευνητές των µεγάλων περιπετειών, άνθρωποι που παρ’ όλες τις ανισότητες πέτυχαν κάτι εξαιρετικό, άνθρωποι που είχαν συνεχή προσφορά στην κοινωνία κλπ. Μέσο της εφηβείας έως το τέλος της –η ηλικία των ταξιδιών Πολλές από τις κοινωνικές ανησυχίες που ένοιωθαν πριν παραµένουν, αλλά ταυτόχρονα αυτή είναι η ηλικία που πολλοί νέοι προσγειώνονται απότοµα! Υπάρχει η επιθυµία για πλήρη ανεξαρτησία από τους γονείς µαζί µε την άποψη ότι είναι ικανός να αντιµετωπίσει πραγµατικά τα πάντα. Ανησυχίες σχετικά µε τις σπουδές, την επιλογή σταδιοδροµίας, εύρεση εργασίας, καθώς και ο φόβος της µοναξιάς σε ένα µεγάλο και απέραντο κόσµο και οι χαρές και τα βάσανα του έρωτα, τείνουν να χαρακτηρίσουν αυτή την περίοδο. Αν και πολλοί νέοι ίσως αφήσουν τον Προσκοπισµό αυτή τη στιγµή, αρκετοί ακόµα αρέσκονται στην ιδέα της ολοκλήρωσης ενός προγράµµατος µαζί µε άλλους, οργάνωσης
εκδροµικών αποστολών, εξέτασης νέων τρόπων ζωής και ενδεχόµενων ευκαιριών για σταδιοδροµία, γνωριµίας µε νέους χαρακτήρες ανθρώπων, βοήθειας σε προγράµµατα της κοινότητας –κατά προτίµηση όσο γίνεται µακρύτερα από το σπίτι! Αν και στην πράξη το ταξίδι στο εξωτερικό είναι οικονοµικά αδύνατο για µερικούς, κάθε χώρα προσφέρει απερίγραπτες ευκαιρίες για ταξίδια εξερεύνησης! Το συµβολικό πλαίσιο για αυτή την ηλικιακή οµάδα γενικά, εστιάζεται στο εξερευνητικό ταξίδι και στην αυτο-εξερεύνηση –µε στάσεις για να δοθεί ένα χέρι βοήθειας και για να γνωρίσει τους άλλους κατά τη διάρκεια της διαδροµής. Οργανώνοντας το πλαίσιο Πριν αρχίσετε να σκέφτεστε σχετικά µε τα πιθανά θέµατα, το ερώτηµα που πρέπει να απαντηθεί είναι : ποιες εκπαιδευτικές έννοιες πρέπει να τονιστούν µέσα από τη χρήση του συµβολισµού; Η απάντηση σε αυτό απαιτεί εξέταση των εκπαιδευτικών προτάσεων για την ηλικιακή οµάδα, τις βασικές αρχές του Προσκοπισµού, τις ανάγκες των νέων στις διάφορες ηλικίες, και ούτω καθεξής, και να δείτε πώς αυτές οι ιδέες µπορούν να συµβολιστούν στη λειτουργική δοµή και στην εφαρµογή της Προσκοπικής Μεθόδου –µε άλλα λόγια, σε αυτό που ο νέος πρόκειται να βιώσει.
Η επόµενη ερώτηση είναι να δούµε αν οι έννοιες που διαλέξαµε αποτελούν ένα σφιχτοδεµένο σύνολο ή αν κάποιες από αυτές είναι πραγµατικά επιφανειακές και µπορούν να εξαιρεθούν. Συµβολισµός σηµαίνει να εµπλουτίσουµε την Προσκοπική εµπειρία, όχι να την κάνουµε ασήκωτη. Εξετάζοντας πιθανά ή υπαρκτά θέµατα Εκτός από το να µελετήσουµε τα συµβολικά πλαίσια από την πλευρά της προόδου από το φανταστικό στην πραγµατικότητα και µε µια αυστηρά εκπαιδευτική θεώρηση, υπάρχουν αρκετοί άλλοι παράγοντες για να λάβουµε υπόψη µας. Αυτοί περιλαµβάνουν : Ένα θέµα από την πολιτιστική κληρονοµιά των νέων, ή ένα κεντρικό θέµα όχι πολιτιστικά οριζόµενο ; Ένα θέµα εµπνευσµένο από την πολιτιστική κληρονοµιά κάποιου (µυθικοί ήρωες, ιστορία, κλπ) µπορεί να κεντρίσει την αίσθηση της συγγένειας µε την πολιτιστική κληρονοµιά του νέου. Αυτός µπορεί να είναι ένας σηµαντικός παράγοντας στην επιλογή θεµάτων για νέους που έχουν πρόβληµα λόγω της έλλειψης της πολιτιστικής τους ταυτότητας –που µπορεί να προέρχεται από µια ποικιλία κοινωνικοπολιτικών λόγων- ή µπορεί να είναι µια σχεδόν αυτόµατη επιλογή σε κοινωνίες µε ένα σχετικά οµογενές πολιτιστικό υπόβαθρο.
Ωστόσο, η επιλογή µπορεί να είναι διαφορετική για Προσκοπικά σώµατα που υπηρετούν νέους από µια ποικιλία εθνικών υπόβαθρων –ποια πολιτιστική κληρονοµιά θα πρέπει να γίνει σεβαστή; Μια άποψη είναι να ψάξουµε για πολιτιστικά ουδέτερα θέµατα – εµπνευσµένα από τη φύση ή τη µυθολογία, για παράδειγµα. Σε κάθε περίπτωση, λόγω της εφήµερης και εµπορευµατικής φύσης τους, θέµατα της “pop culture” πρέπει να αποφεύγονται. Είναι το θέµα ελκυστικό ; «Ένδοξες» περίοδοι της κοινωνικοπολιτικής ιστορίας, αλά ακόµη και οικονοµικής ανάπτυξης, έχουν επιρροή στην επιλογή των θεµάτων που αντιπροσωπεύουν τον ηρωισµό, το θάρρος και τον ιπποτισµό διαχρονικά και σε πολλές χώρες. Θέµατα µελετηµένα για να κεντρίσουν την υπερηφάνεια για τον εαυτό και τη χώρα τους, µπορούν να είναι µια καλή επιλογή, ιδιαίτερα σε χώρες που πέρασαν δύσκολες περιόδους. Παρόλα αυτά, θέµατα αυτού του είδους πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά. Σε καµιά περίπτωση δεν πρέπει ένα θέµα να βοηθά στην υποκίνηση, ούτε να είναι πιθανό να έχει σαν αποτέλεσµα, εθνικιστική νοοτροπία, ρατσιστική τάση, διαφορές για εδαφικές περιοχές κλπ. Στην πράξη, οι κυριότεροι παράγοντες στην εύρεση θέµατος που πιθανά θα είναι ελκυστικό για τους νέους είναι οι ίδιοι µε αυτούς που εξετάζουµε κατά την εύρεση θεµάτων εκπαιδευτικά καταλλήλων : α) Το Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 35
θέµα προσφέρει τη σωστή αναλογία φανταστικού και πραγµατικότητας για την ηλικιακή οµάδα; (δεν είναι πολλοί οι 16ρηδες, για παράδειγµα, που πιθανά εµπνέονται από τους χαρακτήρες των παιδικών παραµυθιών) και β) Τα κύρια χαρακτηριστικά του θέµατος φαίνονται µεστά στους νέους για τους οποίους προορίζονται; (το θέµα είναι πιθανότερο να είναι ελκυστικό αν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σταδίου ανάπτυξης που µπαίνουν). Είναι το θέµα συναφές µε τους Προσκοπικούς εκπαιδευτικούς στόχους; Όποιο και να είναι το συµβολικό πλαίσιο που επιλέχθηκε, ο τρόπος ζωής που προβάλλει πρέπει να ενισχύει, και σε καµιά περίπτωση να µην αντιφάσκει, τους σκοπούς, τις αρχές και τη µέθοδο του Προσκοπισµού. Ένα συµβολικό πλαίσιο που περιλαµβάνει κάποια νύξη διακρίσεων σε βάρος άλλων ανθρώπων, ή οποιαδήποτε µορφή αµέλειας για τη φύση δεν θα είναι, για παράδειγµα, συµβατό µε την προώθηση της ειρήνης και της κατανόησης µεταξύ των λαών ή το σεβασµό για την προστασία του φυσικού κόσµου.
χρωµατιστή κλωστή, πλεγµένη στο ύφασµα του Προγράµµατος για τους Νέους. Φυσικά, συµβολικά ονόµατα χρησιµοποιούνται για τον τόπο της συγκέντρωσης, τις οµάδες, τα θέµατα των κατασκηνώσεων κλπ, αν και είναι κάτι περισσότερο και από αυτό επίσης. Πώς, για παράδειγµα, το συµβολικό πλαίσιο –και οι εκπαιδευτικές ανάγκες τις οποίες προσπαθεί να καλύψει- αντανακλά στη λειτουργική δοµή της οµάδας; Για παράδειγµα, αν κάποιο συµβολικό πλαίσιο επικεντρώνεται στην ενεργή συµµετοχή στην κοινωνία, κάθε νέος έχει την ευκαιρία να λάβει µέρος στη λήψη αποφάσεων και να αναλάβει υπευθυνότητες; Αν το θέµα µιας κατασκήνωσης είναι όλο σχετικό µε την επινοητικότητα και την επιβίωση στο ύπαιθρο, δεν υπάρχει κάποια αντίφαση µε το θέµα αν η οµάδα συναρµολογήσει κοµµένα από πριν σανίδια για να φτιάξει την τραπεζαρία τους ; Μια µελέτη των θεµάτων που, επί του παρόντος, χρησιµοποιούνται ως συµβολικά πλαίσια σε κάποιο Προσκοπικό σώµα, µπορεί να δείξει ξεκάθαρα ότι τα θέµατα από µόνα τους είναι εξαιρετικά αποτελεσµατικά –αλλά χρησιµοποιούνται πραγµατικά και στο έπακρο όλες οι δυνατότητές τους;
Κάνοντας κάτι περισσότερο από ένα συµβολικό πλαίσιο στο Πρόγραµµα για τους Νέους.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ;
Ολοφάνερα, το συµβολικό πλαίσιο είναι κάτι περισσότερο από το να προσθέτουµε «χρώµα» στο Πρόγραµµα για τους Νέους –αν και ο κάνει και αυτό. Με κάποιο τρόπο είναι µια
Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να καταλάβει τι είναι το συµβολικό πλαίσιο και τι προσπαθεί να πετύχει γενικά, και ειδικότερα να εξοικειωθεί µε το συµβολικό πλαίσιο της
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 36
ηλικιακής οµάδας στην οποία ασχολείται και στις ειδικές ανάγκες τις οποίες θέλει να καλύψει. Το συµβολικό πλαίσιο πρέπει να απεικονίζεται σε όλα τα βιβλία και τα άλλα βοηθήµατα που γράφονται για τους νέους. Το θέµα θα πρέπει κανονικά να εµφανίζεται σαν ένα «µουσικό θέµα» που προσθέτει χρώµα στο αντικείµενο µε το οποίο ασχολούµαστε (σχεδιασµό µιας κατασκήνωσης, παρουσίαση της προσωπικής προόδου ή οτιδήποτε άλλο), και θα πρέπει επίσης να εµφανίζεται µέσα από ιστορίες, ανέκδοτα και παρουσιάσεις που σχετίζονται µε το θέµα. Η κυρίαρχη χρήση συγκεκριµένων χρωµάτων (κόκκινο, µπλε, κλπ) µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί για να συµβολίσει το θέµα κάποιας ηλικιακής οµάδας, και να ενισχύσει την ταύτισή τους µαζί του. Είναι σηµαντικό να βεβαιωθούµε ότι το θέµα υλοποιείται µε ένα συναρπαστικό αλλά και µεστό τρόπο, που να βοηθά τους νεαρούς να νοιώσουν ότι είναι πραγµατικά «εξερευνητές» ή «σκαπανείς». ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Υπάρχουν χίλιοι και ένας τρόποι για να ενεργοποιηθεί το συµβολικό πλαίσιο στο τµήµα. Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να νοιώθει άνετα µε το συµβολισµό, ώστε το θέµα να παρουσιάζεται σαν ένα φυσικό µέρος του Προσκοπισµού, για τη συγκεκριµένη ηλικιακή οµάδα. Επίσης είναι κρίσιµο οι ενήλικοι βαθµοφόροι να παρουσιάζουν το
θέµα τόσο µε ρεαλισµό, όσο και πλήρως. Από την οπτική γωνία των νέων, είναι αναγκαίο να νοιώσουν ότι είναι πραγµατικά ανιχνευτές ή Πρόσκοποι, αλλιώς όλη η µαγεία τελειώνει – αυτή η µαγεία που είναι περίπου ο στόχος µας.
Ο ενήλικας βαθµοφόρος είναι επίσης ανάγκη να βεβαιωθεί ότι ο τρόπος µε τον οποίο το τµήµα λειτουργεί, συµπεριλαµβανόµενης της σχέσης του µε τους νέους, δεν αντιφάσκει µε τις εκπαιδευτικές ανάγκες τις οποίες το θέµα προσπαθεί να καλύψει.
Ο ενήλικας βαθµοφόρος, κατά περιόδους, πρέπει να παίρνει την πρωτοβουλία και να επινοεί συσχετισµούς καθώς συνεχίζει την πορεία του µαζί µε το τµήµα –για παράδειγµα µε τον τρόπο που µια δράση προτείνεται ή πραγµατοποιείται, το θέµα για µια κατασκήνωση προσφοράς στο σύνολο, κλπ. Σιγά – σιγά οι νέοι θα έλθουν µε δικές τους ιδέες –επιλογή των ονοµάτων της ενωµοτίας, πώς να κάνουν τον τόπο συγκέντρωσής τους να µοιάζει περισσότερο µε εξερευνητική βάση ανιχνευτών, ή σαν κρησφύγετο κυνηγών, ή το γραφείο µιας ειδικής οµάδας δράσης, για παράδειγµα. Η χρήση ενός συγκεκριµένου θέµατος για µια ηλικιακή οµάδα δεν εµποδίζει τη χρήση και άλλων θεµάτων, κατά τη διάρκεια του έτους για κάποια ιδιαίτερη απασχόληση, κατασκήνωση ή κάτι άλλο, ώστε να προσθέσει λαχτάρα και νέες προοπτικές για µάθηση. Θα πρέπει να περιλαµβάνει ιδέες σχετικά µε τους εκπαιδευτικούς στόχους της δράσης, το τι πρόκειται πραγµατικά να κάνουν οι νέοι και να εξετάζει τι µπορεί να γίνει για να ζωντανέψει το θέµα –διακοσµήσεις, ενδυµασίες, ειδικές δραστηριότητες, ακόµη και το τι, πού, πώς θα µαγειρέψουν το δείπνο, µπορεί να προσθέσει στην εµπειρία! Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 37
ΦΥΣΗ
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ; Ο όρος Φύση αναφέρεται σε όλο το φυσικό περιβάλλον –τα δάση, τους κάµπους, τη θάλασσα, τα βουνά, την έρηµο- σε αντίθεση µε το τεχνητά δηµιουργηµένο περιβάλλον, όπως τη σχολική αυλή, τα τσιµεντένια µέρη για κατασκήνωση, και οι πολύβουες πόλεις. Σαν φύση επίσης αναφέρουµε αυτό που Baden Powell ονοµάζει σαν «αρµονικό σύνολο του απέραντου, του κοσµοϊστορικού και του µικροσκοπικού» και του ανθρώπινου είδους που ζει µέσα σε αυτό. Η Φύση, σαν ένα στοιχείο της Προσκοπικής Μεθόδου, σχετίζεται µε τις απέραντες δυνατότητες που ο φυσικός κόσµος προσφέρει για την ανάπτυξη του νέου. ΣΕ ΤΙ ΣΚΟΠΕΥΕΙ ; Η επαφή µε τη φύση θέλει να :
«Κάθε λουλούδι στο λιβάδι, κάθε ίνα ενός φυτού, κάθε µέρος ενός εντόµου, έχει µέσα του την εικόνα του ∆ηµιουργού τους, και µπορεί –αν µελετηθεί δεόντωςνα µας κάνει διάλεξη για την ηθική ή το Θείο» “A Natural History” Sir Thomas Pope Blount, 1963
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 38
Συµβάλει στην ανάπτυξη του νέου σε όλους τους τοµείς ανάπτυξης µε ένα ολιστικό τρόπο. ∆ώσει ένα ιδεώδες περιβάλλον στο οποίο η Προσκοπική Μέθοδος µπορεί να εφαρµοσθεί. ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ; Η φύση συνεισφέρει στην προσωπική ανάπτυξη µε πολλούς τρόπους. Τα πιο
προφανή παραδείγµατα είναι αυτά σχετίζονται µε κάθε τοµέα ανάπτυξης :
που
Φυσική ανάπτυξη : Η Φύση προσφέρει καθαρό αέρα, χωρίς µόλυνση, χώρο για να τρέξεις και να εκτονωθείς, ευκαιρίες κάθε είδους δωρεάν σωµατικές δραστηριότητες που εξασφαλίζουν δυνατές σωµατικές αισθήσεις, ευκαιρίες για να δοκιµάσεις τα όρια της αντοχής, το συντονισµό, την ταχύτητα των αντανακλαστικών και ούτω καθεξής. ∆ιανοητική ανάπτυξη : Για το νεώτερο Πρόσκοπο (αλλά ακόµη και για τους παλιότερους) η φύση παρέχει αναρίθµητες ευκαιρίες για να εξερευνήσει και να αναπτύξει τις αισθήσεις και την παρατηρητικότητα, και άλλα ταλέντα : χρήµατα, σιλουέτες, µεγέθη, κινήσεις, ακρόαση ήχων, διάκριση µυρωδιών, αφή διαφορετικών υλικών, κλπ. Η φύση µπορεί να βοηθήσει το νέο να αναλύσει καταστάσεις. Να χρησιµοποιήσει τη φαντασία του και την κριτική του ικανότητα. Να ανακαλύψει δηµιουργικούς και κατάλληλους τρόπους για να ξεπεράσει δυσκολίες, να χρησιµοποιήσει το ελάχιστο των διαθέσιµων πόρων, και πολλά άλλα.
«Και να που έχω κατασκηνώσει δίπλα σε ένα ορµητικό ποτάµι, ανάµεσα σε κατάφυτους λόφους. Ο Παράδεισος δεν είναι ένα ακαθόριστο µέρος, κάπου ψηλά στον ουρανό, αλλά βρίσκεται ακριβώς εδώ, σ’ αυτό τον κόσµος, στην ψυχή σου και γύρω σου. Σε µια νυκτερινή πυρά η σκέψη µπορεί να ανοίξει και να δεχθεί σπουδαίες ιδέες και µεγαλύτερη υποκίνηση. Η µελέτη της φύσης οδηγεί σε µια αρµονική απάντηση στο ερώτηµα για το απέραντο, το κοσµοϊστορικό και το µικροσκοπικό, σαν µέρος του συνόλου που έφτιαξε ο Μέγας ∆ηµιουργός Μη µένετε ικανοποιηµένοι µε το τι, αλλά ερευνήσετε το γιατί και το πώς. Αν κάποια στιγµή νοιώσετε απελπισµένοι για το πώς θα κατακτήσετε την επιτυχία στη ζωή σας, µε λιγοστά µέσα στο ξεκίνηµα, θυµηθείτε ότι ακόµα και αυτό το µεγάλο δυνατό δένδρο, η βελανιδιά, ξεκίνησε στην αρχή σαν ένα µικρό βελανίδι, πεσµένο στο έδαφος. Η υποµονή έχει να κάνει µε την επιτυχία περισσότερο από κάθε άλλο προσόν. Τα παιδιά µπορούν να βρουν την περιπέτεια σε ένα βρώµικο παλιό κοτέτσι. Χωρίς περιπέτεια η ζωή θα ήταν θανατηφόρα βαρετή. Καθώς µπαίνουµε στη σκυθρωπή ηλικία των γηρατειών, είµαστε έτοιµοι να ξεχάσουµε ότι ήµασταν κάποτε νεαροί. Ο θεός µας έδωσε ένα κόσµο για να ζούµε µέσα του , που είναι γεµάτος από οµορφιές και θαύµατα, και µας έδωσε όχι µόνο µάτια για να τα βλέπουµε, αλλά και διάνοια για να τον καταλαβαίνουµε, αν έχουµ την απλη λογική να τα κοιτάξουµε από αυτή την άποψη» - ∆ιάφορα κείµενα του Baden Powell
Εκτός αυτού η ζωή στη φύση παρέχει άφθονες ευκαιρίες στους νέους για να κατανοήσουν τις έννοιες της αλληλεξάρτησης (π.χ. έχοντας να συνεργαστούν στην κατασκήνωση), να κατανοήσουν το πλέγµα των σχέσεων, πώς το σύστηµα δουλεύει (π.χ. µέσα από την παρατήρηση της άγριας φύσης) κλπ. Συναισθηµατική ανάπτυξη : Η φύση προσφέρει πολλές ευκαιρίες για την εξερεύνηση αισθηµάτων και συναισθηµάτων. Η ειρήνη και η ηρεµία όταν βρισκόµαστε στη φύση βοηθά τον καθένα να σταθεί έξω από τα καθηµερινά προβλήµατα και τους εκνευρισµούς. Το βράδυ στη σκηνή, ο νέος έχει να αντιµετωπίσει τους παράλογους φόβους του και να τους ξεπεράσει. Κοινωνική ανάπτυξη : Μια κατασκήνωση, µακριά από το σπίτι και τα καλούδια του πολιτισµού, είναι εκεί που οι νέοι µπορούν να γνωρίσουν ο ένας τον άλλο µε τα προτερήµατα και τις αδυναµίας του. Οι απλές δραστηριότητες της καθηµερινής ζωής, όπως το µαγείρεµα, η οργάνωση του χώρου που ζουν, κλπ φέρνει στο προσκήνιο τη σηµασία της αλληλεπίδρασης. Το να βοηθούν ο ένας τον άλλο είναι µια ανάγκη, τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν είναι πραγµατικά. Οι λύσεις στις διαµάχες πρέπει να δίνονται, διότι κανένας δεν µπορεί απλά να το βάλει στα πόδια και να γυρίσει σπίτι του. Κατεβαίνοντας ένα ποτάµι, ανεβαίνοντας ένα βουνό, κάνοντας ένα αυτοσχέδιο ντους στη Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 39
βροχή µετά από µια ζεστή και όλο σκόνη ηµέρα, όταν κουλουριάζονται στη σκηνή και όταν µοιράζονται ένα ζεστό ρόφηµα για να ζεσταθούν, όλα αυτά είναι εµπειρίες που µπορούν να οδηγήσουν στη δηµιουργία στενών σχέσεων και αισθήµατος αλληλεγγύης που η ζωή στην πόλη σπάνια προσφέρει.
Η φύση προσφέρει αναρίθµητες ευκαιρίες για εσωτερική αναζήτηση. Και όταν το πνεύµα ανοίξει, τότε ο νέος µπορεί να εξερευνήσει σε µεγαλύτερο βάθος και αβίαστα να γίνει πιστός και κοµµάτι της πολιτιστικής κληρονοµιάς του.
διαλύονται στον αέρα όταν ξεσπά µια καταιγίδα. Οι απλές χαρές της ζωής –να νοιώθεις τη ζεστασιά στην πρωινή λιακάδα, να κοιτάς τ' άστρα τη νύχτα, να κολυµπάς σ’ ένα ποτάµι- µπορούν να κάνουν και το πιο πολύπλοκο ηλεκτρονικό παιγνίδι να λησµονηθεί.
Ξαναγυρίζοντας στα ουσιαστικά Ζώντας σε αρµονία µε τη φύση
Ανάπτυξη της θρησκευτικότητας : Η θρησκευτική συνείδηση µπορεί να αναπτυχθεί απλά έχοντας την ευκαιρία να ανακαλύψουν και να σκεφθούν για τα πολλά θαύµατα που υπάρχουν στο φυσικό κόσµο. Έχοντας την ευκαιρία, για παράδειγµα, να παρατηρήσουν και να σκεφτούν πώς ζουν τα έντοµα της ζωή τους, αγνοώντας την παρουσία των γιγαντιαίων ανθρώπων, ή περνώντας κάποιες στιγµές κοιτάζοντας τα αστέρια που αστράφτουν στο νυχτερινό ουρανό και νοιώθοντας πόσο ελάχιστοι είµαστε συγκρινόµενοι µε το απέραντο, µυστήριο σύµπαν. Έχοντας την ευκαιρία να νοιώσουν δέος και ότι ο χρόνος σταµάτησε, µπροστά σε ένα µαγευτικό τοπίο. «Μέσα από το χρώµα που απλώνει το πρωινό και τα βραδινά σύννεφα που αντικρίζουν τον ήλιο, είδα τον παράδεισο να βρίσκεται γύρω µου.» “Θεία Κωµωδία” ∆άντης
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 40
Από µια περισσότερο ολιστική θεώρηση της εκπαίδευσης, η επαφή µε τη φύση µπορεί να βοηθήσει το νέο να γυρίσει πίσω σε αυτό που είναι βασικό και πραγµατικό στη ζωή. Σήµερα, περισσότερο παρά ποτέ, οι νέοι µεγαλώνουν σε ένα κόσµο όπου γίνεται όλο και πιο δύσκολο να διακρίνεις µεταξύ αυτού που είναι βασικό και αυτού που είναι περιττό, µεταξύ αυτού που είναι επείγον και αυτού που µπορεί να περιµένει, µεταξύ του αυθεντικού και του ψεύτικου –µε λίγα λόγια µεταξύ της πραγµατικότητας και της ψευδαίσθησης.
Όταν οι νέοι θα είναι σε θέση να εκτιµήσουν την απλή ζωή στη φύση, µε τον ίδιο τρόπο θα είναι ικανοί να αφήσουν πίσω τον καταναλωτικό τρόπο ζωής, θα µπορούν να κατανοήσουν καλύτερα την ανάγκη να ζουν σε αρµονία µε τη φύση και να την προστατεύσουν.
«Η κατασκήνωση ση φύση µε κάνει να νοιώθω ελεύθερος… Πρέπει να φυγεις από τις συνηθισµένες ανέσεις, και να καταπιαστείς µε διάφορα… Αυτό πραγµατικά το συνειδητοποιείς κατόπιν.» “Educational impact of Scouting: Three case studiew in adolescence” WOSM, 1995
Στη φύση, µίλια µακριά από τον κοντινότερο δρόµο, µε ξεχασµένο το τηλέφωνο, οι νέοι αναγκάζονται να δουν την πραγµατικότητα. Οι καλοί τρόποι της πόλης, τα κοινωνικά υπόβαθρα, οι “cool” συµπεριφορές,
«Αυτός που είναι σε αρµονία µε τη Φύση πετυχαίνει το στόχο του χωρίς προσπάθεια και καταλαβαίνει την αλήθεια χωρίς σκέψη» Κοµφούκιος
Αποκτώντας την αίσθηση της ιστορικότητας Στοιβάζοντας τα ξύλα για να ανάψουµε φωτιά, βρίσκοντας µια πηγή νερού, µαζεύοντας ώριµα µούρα για το γεύµα, ατενίζοντας ένα γέρικο δένδρο, µπορεί να βοηθήσουµε τους νέους να αποκτήσουν µια αίσθηση της ιστορικότητας –να σκεφτούν από πόσο µακριά έρχεται το ανθρώπινο γένος- και που πάει η ανθρωπότητα.
τους νέους από τον κόσµο στον οποίο ζουν. Απλά έχει σκοπό να τους βοηθήσει να ανακαλύψουν ένα κόσµο τον οποίο δεν θα είχαν σε άλλη περίπτωση σκεφθεί να εξερευνήσουν, να δουν πέρα από τις υλικές αξίας, να εµπλουτίσουν τις εµπειρίες της ζωής τους µε τρόπου που να τους βοηθά στην καθηµερινή ζωή τους να τι είναι ουσιαστικό και τι είναι πραγµατικά ασήµαντο. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ;
Κατανόηση της αξίας του κώδικα ζωής Μια Προσκοπική κατασκήνωση στη φύση προσφέρει το απλότητα όσο και ένταση στις εµπειρίες. Είναι συχνά µετά από τέτοιες κατασκηνώσεις που οι νέοι νοιώθουν ότι οι σχέσεις τους έγιναν πολύ πιο δυνατές και οι αξίες στις οποίες βασίζεται ο κώδικας ζωής µπορεί ξαφνικά να γίνουν πραγµατικά κατανοητές σ’ αυτούς. «Η ανθρώπινη ζωή είναι βαλµένη µέσα στη φύση, ο άνθρωπος είναι µπλεγµένος µε τα φυσικά συστήµατα. Με το να φέρεται σαν να µην είναι έτσι, πληγώνει τη φύση και τελικά θέτει σε κίνδυνο την επιβίωση της ανθρωπότητας.» “Global Teacher, Global Learner” Graham Pike and David Selby, Hodder and Stoughton, 1989
Η χρήση της φύσης στον Προσκοπισµό προφανώς δεν έχει στόχο να αποµακρύνει
Αν και δεν είναι γενικά εφικτό όλες οι δραστηριότητές µας να γίνονται στη φύση, η επαφή µε τη φύση είναι σηµαντικό µέρος του Προσκοπισµού. Καθώς η επαφή µε τη φύση µπορεί να βοηθήσει τους νέους να αναπτυχθούν προς όλες τις κατευθύνσεις, είναι ακόµα πιο σηµαντική για τους νέους που µεγαλώνουν µέσα στο τσιµέντο και το πλαστικό των πόλεων, όπως και για τους νέους που µεγαλώνουν στις καλύβες µε τις τσίγκινες σκεπές στις παραγκουπόλεις. Εκπαίδευση µέσα από τη φύση Η φύση µπορεί να είναι το περιβάλλον για πολλά είδη δράσεων –ακόµα και αν ο βασικός εκπαιδευτικός στόχος της δράσης δεν σχετίζεται άµεσα µε τη φύση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όποιος και να είναι ο βασικός εκπαιδευτικός στόχος, ένας από τους κύριους στόχους είναι απλά να βοηθηθεί ο νέος να νοιώθει άνετα όταν βρίσκεται στη φύση (για
µερικούς αυτό µπορεί να είναι ένα µεγάλο βήµα!). Σε ένα διαφορετικό επίπεδο, µπορεί να γίνει χρήση του περιβάλλοντος της φύσης για όλα τα είδη των δράσεων σωµατικής αγωγής, δράσεων ατοµικής ή οµαδικής διαβίωσης, όπως το orienteering, η εκπαίδευση στις βασικές επιδεξιότητες για την κατασκήνωση, νυχτερινές πορείες κλπ. Έτσι η φύση µπορεί να κάνει τους νέους να αποκτήσουν συνείδηση των δυνατοτήτων τους και την ανάγκη τους για πρόοδο –µέσα από τη δοκιµή των σωµατικών τους ορίων, της επινοητικότητά ς τους, της ικανότητάς τους να ξεπερνούν τις δυσκολίες και να αποφεύγουν τον κίνδυνο, να συνεργάζονται σαν οµάδα κλπ. Ακόµα και ένα µικρό διάλειµµα για ξεκούραση, δίπλα σ’ ένα ποτάµι ή κάτω από ένα δένδρο µετά από µια κουραστική δράση µπορεί να βοηθήσει το νέο να νοιώσει ένα αίσθηµα γαλήνης. Μόρφωση σχετικά µε τη φύση Οι περισσότεροι νέοι παρακολουθούν µαθήµατα γεωγραφίας και βιολογίας στο σχολείο. Στον Προσκοπισµό, οι δραστηριότητες που περιλαµβάνουν εκπαίδευση για τη φύση δεν έχουν στόχο να αναπαράγουν αυτά που το σχολείο έχει ήδη κάνει, ούτε να εστιασθεί σε ένα µάθηµα πρακτικών εφαρµογών που συµπληρώνει µια βασισµένη στα βιβλία θεωρία.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 41
Στον Προσκοπισµό η γνώση δεν είναι αυτοσκοπός. Οι σχετικές µε τη φύση δραστηριότητες συνδυάζουν γνώσεις και ικανότητες βασισµένες στα ενδιαφέροντα των νέων και, µε τον τρόπο που σχεδιάζονται και υλοποιούνται, συµβάλουν στην ανάπτυξη της νοοτροπίας τους.
Στην κατασκήνωση, η παρατήρηση της κοινωνικής οργάνωσης µια αποικίας µυρµηγκιών, για παράδειγµα, µπορεί να φανερώσει στο νέο ένα συναρπαστικό κόσµο που πιθανά σε άλλη περίπτωση µπορεί να τον είχε προσπεράσει, ή απλά να τον είχε τσαλαπατήσει. Το να είναι ικανός να ξεχωρίσει τα ίχνη του λαγού από αυτά της αρκούδας µπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιµο όταν κατασκηνώνουµε κοντά σ’ ένα δάσος! Το να µάθουν πώς να κάνουν τη φωνή ενός πουλιού, το να βρουν τρόπο να φτιάξουν τον απαραίτητο εξοπλισµό για ένα πείραµα που τους ενδιαφέρει, το να αποκτήσουν βασικές γεωργικές ικανότητες και να φτιάξουν εργαλεία κλπ, προσφέρει ευκαιρίες στους νέους να προοδεύσουν σε σχέση µε κάθε µορφής εκπαιδευτικούς στόχους.
Παρόλα αυτά θα ήταν λάθος να συµπεράνουµε ότι οι δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος θα οδηγήσουν από µόνες τους σε µεγαλύτερη έγνοια για τη φύση. Το καλύτερο αποτέλεσµα είναι όταν ο νέος αποφασίζει να αναλάβει αυτή τη δέσµευση, σαν αποτέλεσµα της ευκαιρίας που είχε να εξερευνήσει και να ανακαλύψει τις διάφορες µορφές της φύσης και έχει αναπτύξει συναισθηµατικούς δεσµούς µε αυτό που θα προσπαθήσει να προστατεύσεις. Όταν µια οµάδα νέων Προσκόπων, για παράδειγµα, έχουν χαρεί το τρέξιµο στο αγαπηµένο τους κοµµάτι µιας αµµουδιάς, και γυρίζοντας ανακαλύψουν ότι είναι γεµάτη από σκουπίδια, αλίµονο στον επόµενο που θα πιάσουν να βρωµίζει µε τα σκουπίδια του την ακτή!
∆ράση για τη φύση και το περιβάλλον
Πού νοµίζεται ότι χάθηκαν τα βήµατα του ΛΑΓΟΥ ??
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 42
Προφανώς, οι δράσεις προστασίας περιβάλλοντος είναι οπωσδήποτε ένα µέρος κάθε Προσκοπικού προγράµµατος –και πολλές απ΄ αυτές µπορούν να υλοποιηθούν µέσα στην πόλη. Στον Προσκοπισµό, η πρώτη συνάντηση του νέου µε την προστασία του περιβάλλοντος είναι απλά η εφαρµογή του κώδικα συµπεριφοράς προς το περιβάλλον στο οποίο γίνονται οι δράσεις του –ο σεβασµός της φυσικής χλωρίδας και πανίδας, το να µη ρυπαίνει, η επιβεβαίωση ότι η φωτιά έχει σβήσει τελείως, να µη καταστρέφει το φυσικό πλούτο, να συντηρεί τα υπάρχοντα υλικά και εργαλεία, για να τα χρησιµοποιεί, σε αντίθεση µε τη συνεχή αγορά νέων, κλπ.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει αγαπά τη ζωή και τη φύση, και να καταλαβαίνει πως θα χρησιµοποιεί τον ενθουσιασµό του αυτό ώστε να δυναµώνει την Προσκοπική εµπειρία. ∆εν είναι αναγκαίο να είναι ειδικός στις τεχνικές ικανότητες που απαιτούνται για κάθε είδους δραστηριότητα, αλλά πρέπει να βρίσκει άλλους ενήλικες που να είναι.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Σε ένα νέο τµήµα στο οποίο οι νέοι δεν είναι συνηθισµένοι να ζουν σε επαφή µε τη φύση, ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να δώσει ιδιαίτερη φροντίδα, εξασφαλίζοντας ότι οι πρώτες εµπειρίες θα είναι στρωτές και διασκεδαστικές. Αν οι νέοι δείχνουν κάποιο ενδιαφέρον στις δράσεις σωµατικής αγωγής, αυτό µπορεί να είναι µια πολύ καλή αφορµή για να αναπτύξουν επαφή µε τη φύση, παρά µε µια δράση προστασίας του περιβάλλοντος. Οι κατασκηνώσεις στη φύση διευκολύνουν πολύ στην ενσωµάτωση των νέων µελών στο τµήµα. Μια διανυκτέρευση πρέπει λοιπόν να προγραµµατίζεται λίγους µήνες µετά την έναρξη της νέας Προσκοπικής χρονιάς, και πολλές άλλες να ακολουθούν. Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να ενθαρρύνει την περιέργεια, την εξερεύνηση και την ανακάλυψη, να δηµιουργεί µια θετική ατµόσφαιρα, και να χρησιµοποιεί τις ευκαιρίες για να θυµίζει τον κώδικα ζωής. Αν η ελεύθερη κατασκήνωση δεν επιτρέπεται ή είναι επικίνδυνη, τότε πρέπει τουλάχιστο να βρίσκεται όσο πιο µακριά γίνεται από τους υπόλοιπους κατασκηνωτές. Προφανώς, η ανάπτυξη της επαφής του τµήµατος µε τη φύση δεν αφορά µόνο τις δράσεις. Αφορά και την προώθησε ενός απλού τρόπου ζωής γενικά, και ένα ουσιαστικό σεβασµό για όλα τα ζωντανά όντα. Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 43
ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΠΡΟΟ∆ΟΣ
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ;
ΣΕ ΤΙ ΣΚΟΠΕΥΕΙ ;
Η προσωπική πρόοδος εστιάζει ιδιαιτέρως στο να βοηθήσει το νέο να ασχοληθεί συνειδητά και ενεργά µε την ατοµική του ανάπτυξη.
Απλά, όπως περιγράφηκε πιο πάνω, η προσωπική πρόοδος προσπαθεί να βοηθήσει το νέο να αναπτύξει την εσωτερική υποκίνηση και να αναλάβει την ευθύνη της ανάπτυξής του, να προοδεύσει µε το δικό του τρόπο, µε το δικό του ρυθµό, στη γενική κατεύθυνση των εκπαιδευτικών στόχων της ηλικιακής του οµάδας. Και να αναγνωρισθεί η πρόοδος που πραγµατοποιήθηκε.
Το προοδευτικό σχήµα είναι το κύριο εργαλείο που χρησιµοποιείται για να υποστηρίξει αυτό το στοιχείο της Προσκοπικής Μεθόδου. Βασίζεται σε ένα σύνολο εκπαιδευτικών στόχων που προετοιµάζονται από την κάθε εθνική οργάνωση για την κάθε ηλικιακή οµάδα, και στήνεται µε βάση τις γνώσεις, τις ικανότητες και τη νοοτροπία που ο νέος είναι λογικό να περιµένουµε ότι θα έχει αποκτήσει στους διάφορους τοµείς της ανάπτυξής του στο τέλος της κάθε ηλικιακής οµάδας. Παρουσιαζόµενο µε ένα ελκυστικό και προκλητικό τρόπο, δίνει ένα εργαλείο στον κάθε νέο, µε τη βοήθεια του ενήλικα βαθµοφόρου, ώστε να : ∆ουλέψει ένα σύνολο στόχων προσωπικής ανάπτυξης. «Μπορείς να µου πεις, σε παρακαλώ, µε ποιο τρόπο πρέπει να βγω από εδώ;» «Αυτό εξαρτάται περισσότερο από το πού θες να πάς» είπε η Τρελόγατα “Η Αλίκη στη χώρα των θαυµάτων” Lewis Carroll Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 44
Σχεδιάσει πώς, µε συγκεκριµένο τρόπο, πρόκειται να πετύχει αυτούς τους στόχους. Υλοποιήσει τους στόχους του µε το δικό του ρυθµό. Αξιολογήσει, αναγνωρίσει και γιορτάσει για την πρόοδο που σηµειώθηκε.
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ; Πολλά σχολεία σε όλο τον κόσµο αντιµετωπίζουν έντονη πίεση για να διασφαλίσουν ότι οι νέοι φτάνουν ή ξεπερνούν ένα κοινό επίπεδο γνώσεων σε ακαδηµαϊκά θέµατα ή σε επαγγελµατικές ικανότητες που πρόκειται να τους χρησιµεύσουν σαν ένα διαβατήριο στην αγορά εργασίας. Οι νέοι µε τη σειρά τους αντιµετωπίζουν, στην εφηβεία, έντονη πίεση. Τα αντικείµενα συνήθως επιβάλλονται, δεν επιλέγονται ελεύθερα. Ο ατοµικός ρυθµός µάθησης σπάνια λαµβάνεται υπόψη λόγω του χρονικού ορίου των εξετάσεων και, ακόµα και αν έχουν περάσει τις εξετάσεις ή τα κατάφεραν καλύτερα απ’ ότι ήταν αναµενόµενο και θα έπρεπε να έχουν ένα αίσθηµα επιτυχίας, αυτό εξαρτάται και από την κατάταξή τους σε σχέση µε τους άλλους –πόσοι άλλοι τα πήγαν καλύτερα ή χειρότερα.
Μερικοί νέοι καταφέρνουν και τα βγάζουν πέρα, άλλοι αγωνίζονται µόνοι τους. Πολλοί άλλοι πέφτουν σε ένα φαύλο κύκλο, όπου η έλλειψη αυτο-υποκίνησης και ο φόβος της αποτυχίας οδηγεί στη µείωση της προσπάθειας που καταβάλουν και έτσι αυξάνουν τις πιθανότητες να µη νοιώσουν το αίσθηµα ότι τα έχουν καταφέρει. Το να µπορεί να ακολουθήσει τα πραγµατικά του ενδιαφέροντα, να ανακαλύψει τα χαρίσµατά του και να ανακαλύψει πώς είναι να νοιώθεις το αίσθηµα της πραγµατικής επιτυχίας σε ένα µη ανταγωνιστικό περιβάλλον, είναι εξαιρετικά σηµαντικό για το νέο. Παρόλα αυτά, η αντίδραση πολλών γονέων στη χαµηλή ακαδηµαϊκή επίδοση στο σχολείο είναι, τις περισσότερες φορές, ο περιορισµός ή ακόµα και το σταµάτηµα των δραστηριοτήτων του ώστε να αφιερώσουν όσο γίνεται περισσότερο χρόνο στη σχολική εργασία. Φυσικά ο Προσκοπισµός δεν στοχεύει ειδικά στους νέους που έχουν δυσκολίες στο σχολείο τους! Απλά παρέχει ένα τρόπο, σε όλους τους νέους που διαλέγουν να γίνουν Πρόσκοποι, για να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, να αναπτυχθούν µε τρόπους που το σχολείο σπάνια παρακολουθεί, να έχουν µια ευκαιρία να ξεχωρίσουν –ο καθένας µε τον τρόπο τουµέσα από την απασχόληση µε τα ενδιαφέροντα και τους εκπαιδευτικούς στόχους του καθενός.
Το προοδευτικό σχήµα Τα στάδια της προόδου Το πλαίσιο αποτελείται από ένα αριθµό σταδίων προόδου για κάθε ηλικιακή οµάδα. Το πρώτο στάδιο το οποίο προσπαθεί να ολοκληρώσει ο νέος είναι αυτό στο οποίο εθελοντικά εντάσσεται στους Προσκόπους, και συµβολίζεται από την Προσκοπική υπόσχεση. ∆εν είναι κάποιες εξετάσεις που πρέπει να περάσει. Απλά, για να µπορεί ο νέος να ενταχθεί πραγµατικά εθελοντικά, πρέπει να έχει ζήσει τον Προσκοπισµό στην πράξη, να θέλει να µοιραστεί τα καθήκοντα της οµαδικής ζωής, να έχει εξοικειωθεί µε τις εκπαιδευτικές προτάσεις του Προσκοπισµού για την ηλικιακή του οµάδα, να έχει κατανοήσει τον Προσκοπικό νόµο και πώς αυτός µεταφράζεται σε τρόπο ζωής, και ότι όλα αυτά είναι «οι κανόνες του παιγνιδιού». Αν και το σχολείο, οι γονείς, οι φίλοι και άλλοι µπορεί να ενθαρρύνουν –ακόµα και να πιέζουν- τους νέους να δοκιµάσουν τον Προσκοπισµό, τελικά πρέπει να µείνει στο νέο η απόφαση του αν θα έλθει και αν θα ενταχθεί στον Προσκοπισµό –και να αποφασίσει πότε θα φύγει. Αυτό βασίζεται στην ιδέα ότι ο νέος θα προοδεύσει πραγµατικά µόνο αν η υποκίνηση για πρόοδο έρχεται από µέσα του – κανένας δεν βάσει αρκετή ενέργεια σε κάτι, αν θα προτιµούσε να βρίσκεται κάπου αλλού. Το γεγονός ότι ο νέος πρέπει να επιλέξει να γίνει Πρόσκοπος είναι η βάση στην οποία η
εσωτερική υποκίνηση για ανάπτυξη µπορεί να ριζώσει. Επιπλέον, είναι γεγονός ότι όλοι οι νέοι της οµάδας δρουν µαζί και αναλαµβάνουν εργασίες όλοι µαζί γιατί θέλουν να βοηθήσουν στη δηµιουργία µιας κοινής ατµόσφαιρας που θα τους συναρπάζει. Το γεγονός ότι ο Προσκοπισµός ζητά από τον κάθε νεαρό απλά «να κάνει ότι καλύτερο µπορεί» είναι το κέντρο της προσωπικής προόδου. ∆εν υπάρχουν ανταγωνιστικά διαγωνίσµατα, δεν υπάρχουν κατατάξεις ανάλογα µε το ποιος τα πήγε καλύτερα και ποιος χειρότερα. Ο µόνος ανταγωνισµός είναι µε τον εαυτό του. Αυτό όχι µόνο βοηθά να µειωθεί ο φόβος του ανταγωνισµού και της αποτυχίας, αλλά είναι επίσης ένας παράγοντας που προκαλεί την ανάπτυξη βαθύτερων και πιο πραγµατικών σχέσεων ανάµεσα στην οµάδα –καθώς δεν υποβόσκει η ένταση που προκαλεί ο ανταγωνισµός. Μια σφιχτοδεµένη οµάδα έχει τροµακτική επίδραση προκαλώντας την πρόοδος σε θέµατα συµπεριφοράς, όπως είναι η υποµονή, η συναδελφικότητα, υ υπευθυνότητα και η δέσµευση έναντι της οµάδας, και παρέχει συναισθηµατική υποστήριξη. Επιπλέον, όσο πιο σφιχτοδεµένη είναι η οµάδα, τόσο περισσότερα µπορούν να πετύχουν όλοι µαζί. Και όσο περισσότερα µπορούν να πετύχουν όλοι µαζί, τόσες περισσότερες ευκαιρίες υπάρχουν για την ατοµική πρόοδο του καθενός.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 45
Ο αριθµός των επόµενων σταδίων εξαρτάται γενικά από το εύρος της ηλικιακής οµάδας, και συνήθως το καθένα δε διαρκεί περισσότερο από ένα έτος. Κάθε στάδιο προτείνει έναν αριθµό γενικών εκπαιδευτικών στόχων που καλύπτουν γνώσεις, ικανότητες και συµπεριφορά, και ένα αριθµό ιδεών για δράσεις που βασίζονται στις εκπαιδευτικές προτάσεις για την ηλικιακή οµάδα, και που δείχνουν τον τρόπο µε τον οποίο ο νέος µπορεί να προοδεύσει για να πετύχει τους στόχους του. Ο νέος, στη συνέχεια, εξατοµικεύει καθένα από τους στόχους, µε τη βοήθεια του ενήλικα βαθµοφόρου. Ένα παράδειγµα µπορεί να είναι ένας γενικός εκπαιδευτικός στόχος σχετικός µε την ανάπτυξη της ικανότητας να αναλαµβάνει υπευθυνότητες και να συµβάλλει ουσιαστικά στη ζωή του τµήµατος. Από την ποικιλία των ρόλων που µπορούν να αναλάβουν οι νέοι ώστε το τµήµα να λειτουργεί αποτελεσµατικά, µπορεί να υπάρξουν υπευθυνότητες γι αυτούς που καλλιεργούν τα λαχανικά για τα γεύµατα του τµήµατος, γι αυτούς που θα µάθουν πώς θα κρατούν τα οικονοµικά της οµάδας τους, να αναλάβουν την ευθύνη της ηγεσίας της οµάδας (π.χ. Ενωµοτάρχης), κλπ. Με τη βοήθεια των ενηλίκων βαθµοφόρων, οι νέοι ανακαλύπτουν τις περιοχές των ενδιαφερόντων τους, το επίπεδο της υπευθυνότητάς τους και το χρόνο που η συµµετοχή τους απαιτεί, κλπ. Μετά από ένα προκαθορισµένο χρονικό διάστηµα, ο νέος µπορεί να αναλάβει πιο Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 46
σηµαντικές υπευθυνότητες, για παράδειγµα βοηθώντας κάποιον άλλο να µάθει πώς να καλλιεργεί τα λαχανικά. Ο νέος µπορεί έτσι να καταπιαστεί µε ένα διαφορετικό ρόλο που απαιτεί νέες ικανότητες και είδη ευθύνης. Σε αυτό το παράδειγµα, οι γνώσεις, οι ικανότητες και η νοοτροπία σχηµατίζουν ένα σύνολο που σχετίζεται τόσο µε την ανάπτυξη του νέου σαν προσωπικότητας, όσο και σαν µέλος της κοινωνίας του –στην περίπτωσή µας της Οµάδας Προσκόπων. Το µέγεθος και το είδος της υπευθυνότητας σταδιακά αυξάνεται καθώς ο νέος γίνεται ικανός να ανταποκριθεί. Το να βοηθήσει κάποιον άλλο στο τµήµα «να µάθει κόµπους» απαιτεί ηγετικές ικανότητες –όπως η υποµονή, η υποστηρικτική συµπεριφορά κλπ. Ταυτόχρονα βοηθά τον «παλιό» να συνειδητοποιήσει την πρόοδος που σηµείωσε από τότε που πρωτάρχισε να «µαθαίνει του κόµπους», και την ικανότητα του «παλιού» να κεντρίζει το ενδιαφέρον του «νέου». Η επαφή προκαλεί εποικοδοµητικές σχέσεις και έτσι προκύπτει ένα σφιχτοδεµένο τµήµα. Η αυτονοµία του τµήµατος αυξάνεται καθώς κάθε µέλος του γίνεται περισσότερο αυτόνοµο, υπεύθυνο, υποστηρικτικό και δεσµευµένο. Αυτό που ο νέος κερδίζει µέσα από τον Προσκοπισµό δεν είναι κάτι αφηρηµένο –έχει πάντα σχέση µε τη βοήθεια προς το νέο για να κάνει την καθηµερινή ζωή πιο πλούσια.
Συνεπώς σε κάθε στάδιο της προόδου, οι τρόποι µε τους οποίους ο νέος αποκτά τις ικανότητες, τη γνώση και τη νοοτροπία, σε διάφορους τοµείς της ανάπτυξης, είναι σχετικοί µε το τι είναι αναγκαίο στο νέο για να ζήσει τον Προσκοπισµό σε όλη του την έκταση. Για ένα νέο Πρόσκοπο, το να µάθει να συσκευάζει το σακίδιο του και να θυµηθεί να φέρει αυτά που θα του χρειαστούν είναι κάτι χρήσιµο. Τεχνικά ,κάποιος θα µπορούσε να πει ότι το να µπορεί κάποιος να κάνει κάτι τέτοιο είναι σηµάδι πνευµατικής ανάπτυξης (καθώς απαιτεί αναλυτική σκέψη και µνήµη, κλπ), αλλά είναι επίσης και ένα σηµάδι αυξανόµενης αυτονοµίας –από αυτή την άποψη τουλάχιστο ο νέος δεν έχει ανάγκη να βασίζεται σε κάποιον άλλο, ούτε και είναι βάρος για τους άλλους. Εξειδίκευση σε αντικείµενα προσωπικού ενδιαφέροντος Εκτός από τα στάδια της προόδου, το προοδευτικό σχήµα προσφέρει µια ποικιλία ευκαιριών για να ακολουθήσουν τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα. Συνήθως, προσφέρει ένα πλήθος επιλογών ανάµεσα σε µια ποικιλία κατηγοριών που σχετίζονται µε τους εκπαιδευτικούς στόχους –πρακτικές δεξιότητες, οργανωτικές ικανότητες, καλλιτεχνική έκφραση, λογιστική κλπ. Ο νέος ενθαρρύνεται να διαλέξει κάποιο αντικείµενο σε κάθε µια από τις κατηγορίες, κατά τη διάρκεια των ετών που θα µείνει στο τµήµα, ώστε να βοηθήσει το νέο να διευρύνει τους ορίζοντές του, να ανακαλύψει νέα
ενδιαφέροντα και χαρίσµατα και να αναπτύξει νέες ικανότητες.
µέγεθος της προσπάθειας που κατέβαλε, π.χ. «να κάνει το καλύτερο δυνατό»
Οι τοµείς ενδιαφερόντων δεν είναι ένα «πρόσθετο µέρος» στις δραστηριότητες του τµήµατος, αλλά ένα αναπόσπαστο µέρος τους. Οι τοµείς ενδιαφερόντων επιλέγονται ανάλογα µε τις ικανότητες και τις γνώσεις που πρέπει να αποκτήσει το τµήµα για να ολοκληρώσει τα σχέδια που έχει προγραµµατίσει. Αφού επιλεγούν, ο νέος εργάζεται ώστε να ολοκληρώσει ένα πλήθος απαιτήσεων που οδηγούν σε ένα ορισµένος επίπεδο εξειδίκευσης στο αντικείµενο.
Την αντίδραση (ή καλύτερα ανάδραση) των άλλων νέων που είναι σε επαφή µαζί του και του ενήλικα βαθµοφόρου, σε σχέση µε τις αισθητές αλλαγές του νέου στην καθηµερινή του ζωή και το µετρήσιµο µέγεθος της προσπάθειας που κατέβαλε ο νέος.
Αν και ο νέος µπορεί να αποκτήσει τις γνώσεις και τις εµπειρίες στο συγκεκριµένο αντικείµενο ενδιαφέροντος κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης ή άλλες στιγµές µέσα στην εβδοµάδα, µαζί µε άλλους ή µόνος του, ο νέος µοιράζεται αυτό που έµαθε µε τους άλλους και οι ικανότητες και οι γνώσεις του γίνονται πράξη στα προγράµµατά τους. Αξιολογούµενη πρόοδος Η ατοµική πρόοδος αξιολογείται όσον αφορά την εξέλιξη σε σχέση µε τους προσωπικούς εκπαιδευτικούς στόχους τους νέου, που βασίζονται στο πλαίσιο των γενικών στόχων της ηλικιακής του οµάδας σε κάθε τοµέα της ανάπτυξης. Αξιολογούνται από :
Όταν η ατοµική πρόοδος του νέου ικανοποιεί τις απαιτήσεις του κάθε σταδίου προόδου, τότε περνά κανονικά στο επόµενο στάδιο. Όσο αφορά την πρόοδο στους ειδικούς τοµείς των ενδιαφερόντων, η πρόοδος αξιολογείται σε σχέση µε την προσπάθεια που κατέβαλε, το επίπεδο των εµπειριών που έλαβε και κατά πόσο αυτά χρησιµοποιήθηκαν ώστε να συνεισφέρουν στη ζωή και στην επιτυχία των δράσεων του τµήµατος. Έτσι είναι µέρος των κριτηρίων αξιολόγησης το σύνολο της συµπεριφοράς του, ακόµη και ότι έχει σχέση µε την εµπειρία, τις δεξιότητες και τις γνώσεις που κατέκτησε. Ένας νέος ίσως να έγινε πολύ καλός στο να επισκευάζει ποδήλατα, αλλά εάν στο στάδιο που πρέπει να βοηθήσει κάποιον άλλο να αποκτήσει τις ίδιες δεξιότητες θυµώνει κάθε φορά που γίνεται ένα λάθος, υπάρχει περιθώριο για βελτίωσή του! ∆ηµόσια αναγνώριση της προόδου
Τον ίδιο το νέο –σε σχέση µε τις διαφορές που αντιλαµβάνεται από τότε που έθεσε τους προσωπικούς του στόχους και το
Η πρόοδος πρέπει να αναγνωρίζεται. Ο νέος πρέπει να γνωρίζει αυτό που πραγµατικά
κατάφερε και να νοιώθει ένα αίσθηµα επιτυχίας. Ο νέος έχει ακόµη ανάγκη να νοιώθει ότι οι άλλοι έχουν προσέξει την πρόοδό του και την παραδέχονται. Ένας επαινετικός λόγος είναι ένας µη τυπικός τρόπος για την αναγνώριση της προόδου και είναι σηµαντικός για να υποστηρίξει την εσωτερική υποκίνηση του νέου. Επιπρόσθετα, ένας επίσηµος τρόπος της προόδου είναι εξίσου σηµαντικός. Μια µικρή τελετή στο τέλος µιας δράσης αξιολόγησης στα µέσα της χρονιάς, για παράδειγµα, δίνει µια ευκαιρία σε όλη την οµάδα να αναγνωρίσει δηµόσια την πρόοδο του καθενός. Το αποδεικτικό αυτής της επιτυχίας, όπως ένα σήµα, κάποιο δίπλωµα, ή ακόµη µια φωτογραφία ή µια ζωγραφιά αυτού που πέτυχε, δίνει µια χειροπιαστή απόδειξη στο νέο ότι πέτυχε κάτι ξεχωριστό. Αυτό το αίσθηµα επιτυχίας του δίνει κίνητρο για να συνεχίσει να προοδεύει. Φυσικά τα πτυχία (Αναγνωρίσεις Προσωπικής ∆ηµιουργίας) και οι Αναγνωρίσεις Προσπάθειας δεν έχουν σκοπό να φορεθούν στις στολές ή να κρεµαστούν στους τοίχους για επίδειξη ή για διακόσµηση. Το γεγονός ότι ένας νέος έχει ένα ικανοποιητικό επίπεδο εµπειρίας σε κάποιο ιδιαίτερο αντικείµενος σηµαίνει ότι οι άλλοι µπορούν να βασίζονται στο νέο για να τη χρησιµοποιήσουν. Το να βάζουµε τις ικανότητες και τα χαρίσµατά του καθενός σε χρήση µέσα στο τµήµα, είναι ένας τρόπος για να αναπτύξουµε την πρόοδος µέσα από την πρακτική χρήση Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 47
και είναι επίσης ο τρόπος για να σιγουρέψουµε ότι η πρόοδος δεν αναγνωρίζεται απλά από τους άλλους, αλλά εκτιµάται στην πράξη! Για ένα νέο στην µεγαλύτερη ηλικιακή οµάδα, το να περάσει τις εξετάσεις οδήγησης µπορεί να είναι µια σπουδαία στιγµή µετά από πολύ προσπάθεια και εξάσκηση, αλλά γίνεται ακόµα πιο σπουδαία όταν θα είναι αυτός που θα οδηγήσει το όχηµα µε την οµάδα του στον τόπο της εκδροµής. Η προσωπική πρόοδος ως ένα δοµικό µέρος της Προσκοπικής Μεθόδου Όπως είδαµε, η προσωπική πρόοδος αφορά την ανάπτυξη των γνώσεων, των ικανοτήτων και της νοοτροπίας σε όλα τα πεδία, και την ανάπτυξη όλης της προσωπικότητας σαν ατόµου και σαν µέλους της κοινωνίας. Το προοδευτικό σχήµα είναι ένα χρήσιµο εργαλείο σε σχέση µε αυτό. Παρόλα αυτά ένα εργαλείο µόνο του µπορεί να έχει περιορισµένη αποτελεσµατικότητα –ο τρόπος µε τον οποίο το χρησιµοποιούµε το κάνει αποτελεσµατικό. Σε αυτή την περίπτωση η χρήση του συνόλου της Προσκοπικής Μεθόδου είναι αυτό που κάνει το εργαλείο να δουλεύει ικανοποιητικά. Ο σχεδιασµός και ο εµπλουτισµός των δράσεών µας ώστε να βοηθήσουν τους νέους να αποκτήσουν γνώσεις είναι σχετικά εύκολος. Εντούτοις , το αν αυτά που µαθαίνει ο νέος µπαίνουν από το ένα του αυτί και βγαίνουν από το άλλο, εξαρτάται κυρίως από Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 48
τα ενδιαφέροντά του, την πρόκληση που περιέχει η δράση γι αυτόν, τη χρησιµότητα που φαίνεται να έχουν αυτές οι γνώσεις, π.χ. η πρακτική εφαρµογή των ικανοτήτων ή των γνώσεων, και ο βαθµός στον οποίο αυτές οι γνώσεις ή ικανότητες θα χρησιµοποιηθούν στην πράξη στο µέλλον. Όσον αφορά τη νοοτροπία, δράσεις σχετικές µε τη συνεργασία, την ενσυναίσθηση (να βλέπεις τα προβλήµατα από την οπτική γωνία των άλλων), την ειρήνη και την ανθρώπινη αλληλοκατανόηση κλπ µπορεί να είναι χρήσιµες, αλλά είναι απλά το ξεκίνηµα. Η µακροπρόθεσµη πρόοδος σε σχέση µε τη νοοτροπία προέρχεται λιγότερο από συγκεκριµένες δραστηριότητες και περισσότερο µέσα από τον τρόπο µε τον οποίο οι γνώσεις και οι ικανότητες του καθενός αθροίζονται και ξαναµοιράζονται, ώστε να βοηθηθεί ο καθένας, µέσα από τη βιωµατική ζωή κοντά στη φύση, την αίσθηση που δίνει ο κώδικας συµπεριφοράς µέσα από την καθηµερινή εφαρµογή του, οι χαρές και οι δοκιµασίες της οµαδικής ζωής, η κοινά υποστηρικτική ατµόσφαιρα κλπ. Έτσι συνηθισµένες δράσεις είναι το ίδιο σηµαντικές στο να προκαλέσουν την προσωπική πρόοδο όσο και οι ειδικές. Για παράδειγµα, ο συσχετισµός µεταξύ του να µαγειρέψει το δείπνο ή να βαδίσει µαζί µε την υπόλοιπη οµάδα του και της συναισθηµατικής ανάπτυξης µπορεί να µην είναι προφανής, αλλά µπορεί να υπάρχει ένας νέος που
πραγµατικά να έχει ανάγκη την ευκαιρία να µιλήσει για ένα προσωπικό του πρόβληµα. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Το προοδευτικό σχήµα είναι ανάγκη να : Γίνεται αντιληπτό έχοντας την εφαρµογή της Προσκοπικής Μεθόδου στο µυαλό µας. Είναι απλό και σαφώς συνδεδεµένο µε αναγνωρίσιµα ορόσηµα που θα επισηµαίνουν την πρόοδο του ατόµου. Είναι ελκυστικό για τους νέους Βοηθά στην παρακίνηση των νέων, ώστε να προχωρήσουν στην προσωπική τους ανάπτυξη. Είναι εύκολο στους νέους να το κατανοήσουν και να το χρησιµοποιήσουν µε τη βοήθεια των ενήλικων βαθµοφόρων. Χρησιµοποιεί πλήρως το συµβολικό πλαίσιο της κάθε ηλικιακής οµάδας. Είναι προσαρµοσµένο στην ηλικία των νέων της κάθε ηλικιακής οµάδας που αφορά. Προσφέρει ευκαιρίες στους νέους. Είναι αρκετά ευέλικτο, ώστε να καλύπτει όλα τα πεδία ανάπτυξης, ώστε ο νέος να µπορεί να θέσει τους δικούς του
εκπαιδευτικούς στόχους, βασισµένους στα ενδιαφέροντα, τις ικανότητες και το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον του.
Να παρουσιάζουν το προοδευτικό σχήµα (τοµείς προσωπικής ανάπτυξης, εκπαιδευτικοί στόχοι της ηλικιακής οµάδας).
Ταυτόχρονα, ως ένα δοµικό στοιχείο της Προσκοπικής Μεθόδου, η προσωπική πρόοδος απαιτεί να κοιτάµε και πέρα από το εργαλείο του προοδευτικού σχήµατος. ∆ηλαδή να βλέπουµε το πώς όλα τα στοιχεία της Προσκοπικής Μεθόδου µπορούν να χρησιµοποιηθούν ώστε να φτιάξουν ένα περιβάλλον που εξάπτει την εσωτερική υποκίνηση, προσφέρει ενθάρρυνση και υποστήριξη, και βοηθά το νέο να αναπτυχθεί σε µια ολοκληρωµένη προσωπικότητα.
Να εξηγούν πώς οι προσωπικοί εκπαιδευτικοί στόχοι προσδιορίζονται µέσα από το διάλογο µε τους ενήλικες βαθµοφόρους. Πώς επιτυγχάνονται µέσα από τις δράσεις και τη ζωή στην οµάδα. Πώς η πρόοδος αξιολογείται και αναγνωρίζεται. Και να περιγράφουν τα αντικείµενα προσωπικής δηµιουργίας και τις απαιτήσεις τους.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Το προοδευτικό σχήµα θα πρέπει να παρουσιάζεται αναλυτικά και ξεκάθαρα, τόσο στους ενήλικες βαθµοφόρους, όσο και στα νεαρά µέλη. Ειδικά εγχειρίδια ή άλλα πληροφοριακά φυλλάδια πρέπει να σχεδιαστούν για τους νέους της κάθε οµάδας ηλικιών. Αυτά πρέπει : Να παρουσιάζουν την Προσκοπική Κίνηση και την ηλικιακή οµάδα την οποία αφορούν. Να περιγράφουν την εφαρµογή της Προσκοπικής Μεθόδου σε αυτή την ηλικιακή οµάδα (οµαδικό-ενωµοτιακό σύστηµα, συµβολισµοί, κλπ).
Πρέπει ακόµη να αναπτυχθούν απλά εργαλεία που θα βοηθήσουν τους ενήλικες βαθµοφόρους να ολοκληρώσουν το έργο τους. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Βοηθώντας το νεοφερµένο να ανακαλύψει τον Προσκοπισµό Όσον αφορά για τη βοήθεια που πρέπει να δώσει στο νέο ώστε να αναλάβει την ανάπτυξή του, το πρώτο καθήκον του ενήλικα βαθµοφόρου είναι να τον κάνει να ενδιαφερθεί για τον Προσκοπισµό! Όσο συναρπαστικός και να ακούγεται ο Προσκοπισµός από τα φυλλάδιά του, και όσο και αν οι δράσεις που περιγράφονται σε αυτά ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα του νέου, η πραγµατικότητα είναι αυτή που πρέπει να ικανοποιεί τις προσδοκίες του.
Για ένα νεοφερµένο, η ατµόσφαιρα του τµήµατος, ο τρόπος ηγεσίας του ενήλικα βαθµοφόρου, οι διακριτές σχέσεις µεταξύ των νέων και του νέου µε τον ενήλικα βαθµοφόρο, ο βαθµός στον οποίο ο νεοφερµένος νοιώθει καλοδεχούµενος κλπ, είναι σηµαντικοί παράγοντες που θα καθορίσουν το αν ο νέος πρόκειται να µείνει κοντά µας και πέρα από την πρώτη συγκέντρωση. Χτίζοντας την αυτοπεποίθηση Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να προσπαθήσει να ανακαλύψει κάθε ιδιαίτερο χάρισµα ή ικανότητα που έχει ο νέος, και να βρει τρόπο ώστε ο νέος να το χρησιµοποιήσει. Το θέµα δεν είναι να βάλει το νέο να κάνει φιγούρα, αλλά απλώς να νοιώσει άνετα, µια και είναι ικανός να ολοκληρώσει κάτι. Η περίσταση ή η δράση που θα κάνει το νέο να χρησιµοποιήσει κάποιο συγκεκριµένο χάρισµά του, πρέπει να είναι χρήσιµη µε κάποιο τρόπο στο τµήµα –ακόµη και αν η ικανότητα αυτή έχει καθαρά ψυχαγωγική χρησιµότητα. Αυτό είναι σηµαντικό ώστε να βοηθήσει τους άλλους να αποδεχθούν το νεοφερµένο, και για το νεοφερµένο να νοιώσει την εκτίµηση των άλλων και να αισθανθεί χρήσιµος. Ωστόσο οι νέοι είναι ευαίσθητοι. Αν η περίσταση που θα δηµιουργηθεί είναι εξόφθαλµα ψεύτικη, ή αν ο ενήλικας βαθµοφόρος κάνει ολόκληρο θέµα το προσωπικό του χάρισµα, ο νέος ίσως νοιώσει εξαιρετικά αµήχανα. Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 49
Με τον ίδιο τρόπο, ο ενήλικας βαθµοφόρος, πρέπει να διακρίνει πότε ο νεοφερµένος µοιάζει να έχει προφανείς δυσκολίες, ώστε να αποφύγει καταστάσεις οι οποίες ενδεχοµένως θα τον ταπεινώσουν. Οι δυσκολίες, φυσικά, πρέπει να βρίσκονται στη σκέψη του ενήλικα βαθµοφόρου σαν ένας ιδιαίτερος τοµέας µε τον οποίο πρέπει να δουλέψει ο νέος , όταν τον βοηθά να θέσει τους προσωπικούς του στόχους. Βοηθώντας το νέο να θέσει τους προσωπικούς του στόχους Έχοντας ως δεδοµένο ότι ο νέος αποφάσισε να ενταχθεί στην Προσκοπική Κίνηση, ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να βοηθήσει το νέο να θέσει ένα σύνολο προσωπικών στόχων. Αυτό µπορεί να γίνει σε µια κατ’ ιδίαν συζήτηση µε τον ενήλικα βαθµοφόρο, ή µπορεί να γίνει ακόµα και στο περιβάλλον του τµήµατος, εξαρτάται από το πόσο άνετα νοιώθει ο νέος µε τους υπόλοιπους. Το ιδανικό είναι ο ενήλικας βαθµοφόρος, µε βάση τους γενικούς εκπαιδευτικούς στόχους της ηλικιακής οµάδας, να : Βοηθήσει το νέο να ανακαλύψει το τι σηµαίνουν οι στόχοι στη δική του περίπτωση. Εξετάσει το υπάρχον επίπεδο ικανοτήτων σε σχέση µε τους στόχους (καθώς και οποιαδήποτε προβλήµατα που χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή). Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 50
Να µελετήσει πώς ο νέος πρόκειται να προοδεύσει, σε σχέση µε καθένα από τους στόχους του, στην πράξη, βασισµένος στα ενδιαφέροντά του, µέσα σε ένα κοινά αποδεκτό χρονικό πλαίσιο. Έτσι κάθε νέος αναπτύσσει το προσωπικό του σχέδιο ανάπτυξης. Μπορεί να ζητηθεί από το νέο να σηµειώσει ή να το καταγράψει αυτό το σχέδιο µε κάποιο τρόπο, µε δικά του λόγια, ώστε να χρησιµοποιηθεί αργότερα ως µια υπόµνηση για να υποκινήσει το νέο, και αργότερα ως ένα τρόπος διαπίστωσης της προόδου που υπήρξε. Για να βοηθήσει το νεαρό σε αυτή τη διαδικασία, ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να είναι ικανός να συµπεράνει αν οι εκπαιδευτικοί στόχοι και ο τρόπος υλοποίησής τους που επιλέχθηκαν, είναι πραγµατοποιήσιµοι από το νέο. Αν είναι ελάχιστα φιλόδοξοι, ο ενήλικας βαθµοφόρος µπορεί να τον ενθαρρύνει να κάνει κάτι περισσότερο. Αν η πρόκληση είναι υπέρµετρα µεγάλη, είναι πιθανό ο νέος να αποθαρρυνθεί σύντοµα. Στο τέλος της µέρας, σε κάθε περίπτωση, οι στόχοι θα πρέπει να έχουν προσδιορισθεί από τον ίδιο το νέο –στόχοι που του έθεσε κάποιος άλλος θα είναι χωρίς σηµασία. ∆ιευκολύνοντας την πρόοδο του νέου Το να βοηθήσει τον κάθε νέο ώστε να προοδεύει προς στους προσωπικούς του
στόχους, µπορεί να απαιτεί πραγµατικό αγώνα από τον ενήλικα βαθµοφόρο! Φυσικά, το προοδευτικό σχήµα στο οποίο έχει καταλήξει το εθνικό Προσκοπικό σώµα πρέπει να περιλαµβάνει ένα αριθµό ιδεών για δράσεις που θα παρέχουν ευκαιρίες ώστε ο νέος να προοδεύει, κατακτώντας τους στόχους του. Παρόλα αυτά, ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει πάντα να ανακαλύπτει µέσα από τις δράσεις ιδέες για το πώς κάθε νέος της οµάδας θα έχει την ευκαιρία να προχωρήσει προς τους στόχους τους, βοηθώντας στο να πετύχουν οι δραστηριότητες της οµάδας, και ζώντας τη ζωή του τµήµατος γενικότερα. Κάθε λίγο και λιγάκι, το ενήλικας βαθµοφόρος θα πρέπει να σταµατά για λίγο ώστε να σκεφτεί αν υπάρχει κάτι στον τρόπο µε τον οποίο εφαρµόζει την Προσκοπική Μέθοδο στο τµήµα, που θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί για καλύτερα αποτελέσµατα. Παρέχοντας υποστηρικτική υποκίνηση και υποστήριξη για να ξεπεραστούν οι δυσκολίες Καθώς καθένας αναπτύσσεται µε διαφορετικούς ρυθµούς, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και προς διαφορετικές κατευθύνσεις, έτσι και η υποκίνηση για πρόοδο αυξάνεται και µειώνεται. Καθώς ο νέος ανακαλύπτει ότι το να είσαι υπεύθυνος για το φαγητό στη θερινή κατασκήνωση δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαινόταν, ή η ετοιµασία του θεατρικού που είχαν αποφασίσει να ανεβάσουν καθυστερεί
εξαιτίας ενός συγγραφέα χωρίς φαντασία, η απογοήτευση και η έλλειψη ενδιαφέροντος µπορούν εύκολα να εµφανιστούν. Το τρόπος µε τον οποίο ο ενήλικας βαθµοφόρος θα το αντιµετωπίσει εξαρτάται από την κατάσταση. Μερικές φορές οι νέοι χρειάζονται απλά χρόνο για να γελάσουν και να ξεκουραστούν για λίγο. Μερικές φορές, ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για την έλλειψη προσπάθειας. Όταν ο νέος αντιµετωπίζει δυσκολίες, ο ρόλος του βαθµοφόρου είναι να βοηθήσει το νέο να ανακαλύψει τρόπους ώστε να ξεπεραστούν οι δυσκολίες, ώστε να πετύχει αυτό που έχει αναλάβει. ∆εν βοηθά την πρόοδο του νέου και δεν τον κάνει να νοιώσει την επιτυχία, αν ο ενήλικας βαθµοφόρος του δώσει όλες τις απαντήσεις ή καταπιαστεί µε το πρόβληµα του νέου σαν να ήταν δικό του. Η στάθµιση της δυσκολίας της πρόκλησης για το νέο πρέπει να γίνεται πριν –και κατά τη διάρκεια της δράσης. Εξασφαλίζοντας ότι κάθε πρόοδος χρησιµοποιείται για το καλό του τµήµατος Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να κάνει ότι είναι δυνατό ώστε οι ικανότητες, οι δεξιότητες και γνώσεις να χρησιµοποιούνται έτσι που να εµπλουτίζουν την οµάδα. Για να γίνει αυτό χρειάζεται κάποια επινοητικότητα, ώστε να εµπλουτίζεται κάθε δράση και κάθε πρόγραµµα µε φυσικό τρόπο. Ωστόσο, το ότι
κάποιος αποφάσισε να µάθει πώς να προεδρεύει σε µία σύσκεψη, για παράδειγµα, δεν σηµαίνει πώς θα πρέπει να προεδρεύει σε κάθε συνάντηση έως ότου τελειώσει η ζωή του στο τµήµα! Το ιδανικό γι αυτόν θα ήταν να προεδρεύσει στις συναντήσεις για κάποιο συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα, ώστε να εξασκηθεί και να βελτιώσει τις δεξιότητές του, στη συνέχεια να βοηθήσει και άλλους ώστε να µάθουν, και να είναι διαθέσιµος και πρόθυµος να αναλάβει, αν κάποιος είναι άρρωστος κλπ. Αξιολογούµενη και δηµόσια αναγνωρίσιµη πρόοδος Προφανώς, κανείς δεν περιµένει ο νέος Πρόσκοπος να σκέφτεται διαρκώς την προσωπική του πρόοδο. Στην πραγµατικότητα, στο πυρετό της κάθε δράσης το µεγαλύτερο µέρος της συνειδητής προσπάθειας του νέου έχει ως στόχο την επιτυχία της δραστηριότητας.
Γι’ αυτό κάθε φορά που µια δράση, κατασκήνωση ή πρόγραµµα ολοκληρώνεται, ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να περνά κάποιο χρόνο µε το νέο ώστε για αξιολόγησή (ως οµάδα µετά µια οµαδική δραστηριότητα, π.χ. µετά από µια νυκτερινή πορεία, και ως τµήµα µετά από µία κατασκήνωση, για παράδειγµα). Η κριτική περιλαµβάνει τι ευχαριστήθηκαν ή τι δεν τους άρεσε, το γενικό επίπεδο επιτυχίας της δράσης, τις δυσκολίες που αντιµετώπισαν και πώς τις ξεπέρασαν, και ούτω καθεξής. Είναι επίσης η στιγµή που καλείται ο κάθε νέος να εξηγήσει τι νοµίζει ότι κέρδισε (ή έλπιζε να κερδίσει) ως αποτέλεσµα της δράσης –και τι θα έκανε διαφορετικό την επόµενη φορά. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να διευθύνει κανείς τις συναντήσεις αξιολόγησης, αλλά ο σκοπός δεν είναι να κάνουµε το νέο να εύχεται να ανοίξει η γη και να τον καταπιεί! Η ενδυνάµωση της εσωτερικής του υποκίνησης απαιτεί ευκαιρίες να συνειδητοποιήσει την πρόοδο που σηµείωσε και να νοιώσει το αίσθηµα της επιτυχίας, ως αποτέλεσµα της προσπάθειας. Οµοίως ο νέος θα πρέπει να συνειδητοποιήσει τα αδύνατα σηµεία που πρέπει να βελτιώσει. Η οµαδική διαδικασία µπορεί να είναι πολύ χρήσιµη. Ο νέος εκφράζει πρώτος τη γνώµη του, και στη συνέχεια ο ενήλικας βαθµοφόρος Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 51
ζητά από τα άλλα µέλη της οµάδας αν έχουν να πουν κάτι στο νέο. Αν χρησιµοποιηθεί αυτή η προσέγγιση, ο ενήλικας βαθµοφόρος θα πρέπει να θυµίσει στους νέους ότι κάθε κριτική θα πρέπει να εκφράζεται εποικοδοµητικά και να αρχίζει µε τα θετικά σηµεία πρώτα. Ο ενήλικας βαθµοφόρος στο τέλος απαντά στο νέο µε τον ίδιο τρόπο. Ο ενήλικας βαθµοφόρος µπορεί, φυσικά, να λάβει κι αυτός µέρος στην αξιολόγηση, εξηγώντας τι του άρεσε ή τι βρήκε δύσκολο, προσωπικά ενδιαφέρον κλπ. Όταν ο νέος καταβάλει κάποια αξιοσηµείωτη προσπάθεια, αυτή πρέπει επίσης να αναγνωρισθεί στην αξιολόγηση, άσχετα µε το µέγεθος της επιτυχίας. Στο κάτω - κάτω αυτό είναι που ο νέος υποσχέθηκε να κάνει! Σε καµία περίπτωση δεν πρέπει ο ενήλικας βαθµοφόρος ή κάποιος άλλος να κάνει συγκρίσεις µεταξύ των επιπέδων επιτυχίας των νέων. Το τέλος µιας συγκέντρωσης για αξιολόγηση είναι η ευκαιρία για να αναγνωριστεί δηµοσίως η πρόοδος κάθε νέου που ολοκλήρωσε τις απαιτήσεις σε σχέση µε το προοδευτικό σχήµα. Εκτός του χειροκροτήµατος, είναι σηµαντικό να ανταµείψουµε το νέο µε κάποιο χειροπιαστό σύµβολο της επιτυχίας που θα είναι σηµαντικό για το νέο. Σήµατα και απονοµές πιστοποιητικών φαίνεται να είναι δηµοφιλή έως και τη µέση εφηβεία. Στην µεγαλύτερη ηλικιακή οµάδα, άλλα συµβολικά ενθύµια Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 52
µπορεί να είναι πιο σηµαντικά –κάτι που έφτιαξε το υπόλοιπο τµήµα, που δείχνει την εκτίµηση και τη φιλία τους, µπορεί ναι αξίζει όσο χιλιάδες σηµατάκια! Γιορτάζοντας την επιτυχία Όταν κάποιο µεγάλο πρόγραµµα ή µια κατασκήνωση ολοκληρωθεί, η δράση αξιολόγησης έχει γίνει, άσχετα µε την ατοµική πρόοδο που πετύχαµε, µια γιορτή βοηθά να κλείσει αυτό το κεφάλαιο µε σωστό τρόπο και µετά να γίνει µια νέα αρχή. Αυτή µπορεί να είναι µια στιγµή περισυλλογής, που θα συνεχιστεί µε ένα πάρτι, µια πυρά, µια βραδιά γονέων µε µουσική και παρουσίαση των όσων πετύχαµε, κλπ.
ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΑΠΟ ΕΝΗΛΙΚΕΣ
«Μπορείτε να τους δώσετε την αγάπη σας αλλά όχι τον τρόπο που σκέπτεστε, διότι πρέπει να µπορούν να σκέπτονται µόνοι τους. Μπορείτε να παρέχετε στέγη στα κορµιά τους αλλά όχι τις ψυχές τους, µια και οι ψυχές τους βρίσκει καταφύγιο στο αύριο, µέρος που δεν µπορείτε να το επισκεφθείτε ούτε καν στα όνειρά σας. …Μην προσπαθείτε να τους κάνετε σαν εσάς, γιατί η ζωή δεν γυρίζει πίσω ούτε στέκεται στο χθες.» “Ο Προφήτης” Kahlil Gibran.
«Μας βοηθά να γίνουµε αυτό που θέλουµε να γίνουµε.» “Οι εκπαιδευτικές επιδράσεις του Προσκοπισµού: Τρεις µελέτες περιπτώσεων της εφηβείας» WOSM, 1995.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ; Στον Προσκοπισµό, η υποστήριξη από τους ενήλικες σηµαίνει µια αυθόρµητη συντροφιά µεταξύ των ενηλίκων βαθµοφόρων και των νέων, τόσο σε ατοµικό επίπεδο όσο και σαν τµήµα.. Σε αυτή τη συντροφιά, ο ρόλος του ενήλικα βαθµοφόρου είναι να διευκολύνει τη διαδικασία της αυτο-διαπαιδαγώγησης, µέσα από τον τρόπο µε τον οποίο εφαρµόζουν τους σκοπούς του Προσκοπισµού, τις αρχές και τη µέθοδο.
Καθώς κάποιος ενήλικας βαθµοφόρος µπορεί να είναι γονιός στην ιδιωτική ζωή του ή δάσκαλος στο επάγγελµα, στη Προσκοπική του ζωή, δηλαδή όταν δουλεύει µε τους νέους στο τµήµα, ο ενήλικας δεν είναι ούτε κάποιο υποκατάστατο γονέα, ούτε ένας δάσκαλος. Η ιδιαίτερη µορφή της εκπαιδευτικής σχέσης µεταξύ των ενήλικων βαθµοφόρων και του νέου στον Προσκοπισµό µπορεί να περιγραφεί ως µια εκπαιδευτική συντροφιά. ΣΕ ΤΙ ΣΚΟΠΕΥΕΙ ;
Η υποστήριξη που παρέχεται από τον ενήλικα βαθµοφόρο στο νέο είναι εκπαιδευτικής φύσης –ο ενήλικας παίζει ένα ιδιαίτερο ρόλο ώστε να βοηθήσει κάθε νεαρό να αναπτυχθεί. Η φύση της εκπαιδευτικής υποστήριξης που παρέχεται στον Προσκοπισµό είναι διαφορετική από τα άλλα είδη στήριξης από ενήλικες που φυσιολογικά υπάρχουν στη ζωή του νέου –για παράδειγµα γονείς, κάποιος δάσκαλος ή προπονητής. Σε κάθε περίπτωση, ο λόγος για τον οποίο ο νέος έρχεται σε επαφή µε τον ενήλικα διαφέρουν, η φύση των ρόλων τους διαφέρουν, η συναισθηµατική τους σχέση διαφέρει, και η αλληλεπίδραση που προκύπτει είναι διαφορετική. Με λίγα λόγια, η εκπαιδευτική σχέση είναι διαφορετική. Για να βοηθήσει τη διαδικασία της αυτοδιαπαιδαγώγησης, η εκπαιδευτική σχέση στον Προσκοπισµό πρέπει να είναι διαφορετική από αυτή του πατέρα – παιδιού ή δάσκαλου – µαθητή.
Ως ένα στοιχείο της Προσκοπικής Μεθόδου, η υποστήριξη από τους ενήλικες σκοπεύει να προκαλέσει την ανάπτυξη του νέου : Φέρνοντας τους ενήλικες και το νέο κοντά σε µια πλούσια σε µόρφωση συντροφιά, βασισµένη στον αµοιβαίο σεβασµό, την εµπιστοσύνη και την αποδοχή του ενός από τον άλλο, ως προσωπικότητας. Μέσα από το γεγονός του ότι, στη συντροφιά, κάθε άτοµο είναι προσωπικά δεσµευµένο, αφιερώνει χρόνο και ενέργεια, συµµετέχει στις αποφάσεις και µοιράζεται ευθύνες, έτσι που να δηµιουργηθεί µια δηµιουργική ατµόσφαιρα που τους ωφελεί όλους. Μέσα από το ρόλο που παίζει ο ενήλικας, ο οποίος πρέπει να είναι ένα ενεργό µέλος του τµήµατος, µε την έννοια ότι βρίσκεται στο πλάι τους στις περιπέτειες και τις Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 53
δυσκολίες τους, καθώς συνεχώς φροντίζει να διασφαλίσει το ότι υπάρχουν όλες οι συνθήκες που απαιτούνται ώστε ο νέος να αναλάβει την ευθύνη της ανάπτυξής του στην κατεύθυνση της Προσκοπικής εκπαιδευτικής πρότασης. ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ; Μια συντροφιά Στον προσκοπισµό η συµµετοχή είναι εθελοντική –τόσο ο ενήλικας όσο και κάθε νεαρός συνεργάζονται µεταξύ τους µε δική τους επιλογή, και οι δύο έχουν κέρδος από αυτό που ο Προσκοπισµός µπορεί να προσφέρει. «Ο Αρχηγός Προσκόπων δεν πρέπει να είναι ούτε γυµνασιάρχης, ούτε αξιωµατικός, ούτε ιερέας, ούτε καθοδηγητής. Πρέπει να βάλει το εαυτό του στη θέση του µεγάλου αδελφού, δηλαδή, να δει τα πράγµατα από την οπτική γωνιά των παιδιών, και να ηγηθεί και να τα οδηγήσει και να τα παροτρύνει στη σωστή κατεύθυνση.» “Aids to Scoutmastership”, Baden-Powell, World Brotherhood edition, 1994
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 54
Ο νέος θέλει να συµµετέχει σε εντυπωσιακές δραστηριότητες τις οποίες, λόγω της ηλικίας στην οποία βρίσκεται, δεν µπορεί να οργανώσει µόνος του. Ο ενήλικας που αποδέχεται την Προσκοπική εκπαιδευτική πρόταση, ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη του νέου, και νοιώθει ότι θα έχει οφέλη ως προσωπικότητα αν ασχοληθεί διευκολύνοντας την αναπτυξιακή διαδικασία του νέου. Κανένας τους δεν είναι αδαής, και κανένας τους δεν ξέρει τα πάντα. Στον Προσκοπισµό όλοι οι «συνεταίροι» µπορούν να µάθουν από τους άλλους, να εµπλουτίσουν ο ένας τον άλλο και να συµπληρώσουν ο ένας τον άλλο. «Οι αρχές του Προσκοπισµού είναι όλες προς τη σωστή κατεύθυνση. Η επιτυχία στην εφαρµογή τους εξαρτάται από τους Βαθµοφόρους και πώς τις εφαρµόζουν.» “Aids to Scoutmastership”, Baden-Powell, World Brotherhood edition, 1994
Ο ρόλος του ενήλικα βαθµοφόρου Ο ρόλος του ενήλικα βαθµοφόρου είναι να διευκολύνει την ανάπτυξη του κάθε νέου : Παρουσιάζοντάς του τι µπορεί να του προσφέρει ο Προσκοπισµός, µε ποιο τρόπο και τι µπορεί να περιµένει ως αποτέλεσµα..
«Υπάρχουν ηγέτες που ο λαός ΦΟΒΑΤΑΙ. Υπάρχουν ηγέτες που ο λαός ΜΙΣΕΙ. Υπάρχουν ηγέτες που ο λαός ΑΓΑΠΑ. Αλλά όταν οι καλύτεροι ηγέτες τελειώσουν την αποστολή τους, ο λαός λέει ΄Το κάναµε µόνοι µας΄» Λάο Τσέ, Κινέζος φιλόσοφος
Βοηθώντας τον να εξοικειωθεί µε όλα τα στοιχεία της Προσκοπικής Μεθόδου –και να επιβεβαιώσει ότι χρησιµοποιούνται. Αυτό περιλαµβάνει τα πάντα, από τον κώδικα ζωής στο τµήµα, την προσωπική πρόοδο, το πώς το Προσκοπικό τµήµα λειτουργεί ως µια ένωση των οµάδων, τις υπευθυνότητες που πρέπει να µοιράζονται, αυτό που ο ενήλικας βαθµοφόρος είναι έτοιµος να αναλάβει και αυτό που ο νέος πρέπει να καταφέρει για τον εαυτό του, κλπ. Παρατηρώντας και δρώντας µέσα στη δυναµική του τµήµατος, έτσι που να διατηρεί µια φιλική, εποικοδοµητική και υποκινητική ατµόσφαιρα. Αναπτύσσοντας ένα τρόπο ηγεσίας που να ισορροπεί µεταξύ της φιλίας (ώστε να τους ενθαρρύνει) και της εξουσίας (ώστε να τους επαναφέρει στο σωστό δρόµο). Ο ενήλικας βαθµοφόρος δεν είναι ένα στρατηγός του στρατού ή ένας πρόεδρος εταιρείας που δίνει εντολές τις οποίες πρέπει να εκτελέσουν –
πρέπει να ενθαρρύνει την έκφραση ιδεών, την πρωτοβουλία και τη λήψη αποφάσεων. Ταυτόχρονα, είναι ένας ενήλικας υπεύθυνος για τη σωµατική και συναισθηµατική ασφάλεια όλων όσων συµµετέχουν, και για να εξασφαλίσει ότι κάθε νέος προοδεύει προς την κατεύθυνση της Προσκοπικής εκπαιδευτικής πρότασης. ∆εν µπορεί, λοιπόν, να παραιτηθεί από το ρόλο του ενήλικα ηγέτη. Η ισορροπία µεταξύ της φιλίας και της εξουσίας θα εξαρτάται κατά πολύ από το επίπεδο ωριµότητας του νέους στη συγκεκριµένη στιγµή και στη συγκεκριµένη κατάσταση. Ο ενήλικας βαθµοφόρος είναι αυτός που θα υπολογίσει την κατάλληλη ισορροπία.. Παρέχοντας υποστήριξη σε κάθε νέο και στο τµήµα σαν σύνολο. Ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να είναι ικανός να χρησιµοποιεί τις γνώσεις του ώστε να βοηθήσει κάθε νέο να βρει τρόπους µε τους οποίους µπορεί να προοδεύσει, καθώς θα έχει στο µυαλό πώς να συγκεντρώσει σε ενιαίο σύνολο τα ενδιαφέροντα του νέου και τους εκπαιδευτικούς στόχους που το τµήµα ως σύνολο έχει ανάγκη, και τους οποίους είναι ικανός, να πετύχει. Όσα περισσότερα µπορεί να πετύχει το τµήµα, τόσο περισσότερο ωφελείται ο κάθε νέος. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Αν και η προετοιµασία των ενηλίκων βαθµοφόρων για το ρόλο τους ανήκει
συνήθως στους βαθµοφόρους ενηλίκων (Α.Σ., Εφόρους, Εκπαιδευτές), παρ’ όλα αυτά υπάρχουν επιπτώσεις στην οµάδα ανάπτυξης ή επανεξέτασης του προγράµµατος.
οποίες βασίζεται και της Προσκοπικής µεθόδου. Απαιτεί επίσης γνώση των σταδίων ανάπτυξης του νέου και των γενικών εκπαιδευτικών στόχων.
Για παράδειγµα, τα «εργαλεία» που φτιάχτηκαν για τους νέους και τους βαθµοφόρους βοηθούν τους νέους και τους ενήλικες να δουλέψουν µαζί ως συνεργάτες ; Παρέχουν αρκετό χώρο στο νέο ώστε να κάνει επιλογές και να αναλάβει υπευθυνότητες ; Σε ποιο βαθµό, και σε ποιες κατευθύνσεις, ο ρόλος του ενήλικα βαθµοφόρου – συµπεριλαµβανοµένης της σχέσης του µε το νέο- πρέπει να αναπτύσσεται ώστε να ανταποκρίνεται στο αυξηµένο επίπεδο ωριµότητας του νέου ;
Την ίδια στιγµή, ο ενήλικας βαθµοφόρος εργάζεται σε ένα τµήµα µε αληθινούς νέους και είναι αναγκαίο ένα κάποιο επίπεδο προσωπικής ανάπτυξης αν ο Προσκοπισµός πρόκειται να προσφέρει κάτι περισσότερο από µια σειρά δράσεων. Ο Προσκοπισµός ως ένα εκπαιδευτικό σύστηµα παραµένει µόνο θεωρία, έως ότου εφαρµοστεί στο τµήµα.
Συνεπώς υπάρχει ανάγκη για στενή συνεργασία µεταξύ των οµάδων εργασίας κάθε σώµατος που είναι υπεύθυνες για το Πρόγραµµα και των βαθµοφόρων ενηλίκων, ώστε να προετοιµάσουν τους ενήλικες βαθµοφόρους για το ρόλο τους. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Ο ενήλικας βαθµοφόρος είναι το άτοµο επιφορτισµένο από το Προσκοπικό σώµα για την προαγωγή, προώθηση και την εφαρµογή της εκπαιδευτικής πρότασης του σώµατος. Αυτό συνεπάγεται την εµπεριστατωµένη γνώση, κατανόηση και προσωπική ψυχική ταύτιση µε τη θεωρία που αποτελεί τη βάση του σκοπού του Προσκοπισµού, τις αρχές στις
Οι περιοχές προς εξέταση περιλαµβάνουν : Οι ενήλικες βαθµοφόροι καταλαβαίνουν πραγµατικά την Προσκοπική εκπαιδευτική πρόταση ; Έχουν την ικανότητα να µετατρέπουν τη θεωρία σε πράξη έτσι που να γίνεται µια πραγµατικά πολύπλευρη εκπαιδευτική εµπειρία για τους νέους ; Τι είδους υποστήριξη χρειάζονται οι βαθµοφόροι ώστε να είναι ικανοί να αντιπαρέρχονται δύσκολες καταστάσεις έτσι που να τις κάνουν δηµιουργικές ευκαιρίες µάθησης για τους νέους ; Τι είδους υποστήριξη χρειάζονται ώστε να είναι ικανοί να φύγουν από τη χρήση δράσεων «πακέτων» προετοιµασµένων από πριν, και να εµπλουτίζουν τις ιδέες για δράσεις µε αυτά που οι νέοι προτείνουν ; Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 55
Τι είδους υποστήριξη χρειάζονται ώστε να είναι ικανοί να συντονίσουν τον τρόπο µε τον οποίο λειτουργεί το τµήµα τους, ώστε να παρέχει όλο και περισσότερο χώρο τον οποίο χρειάζονται ώστε να αναπτύξουν πρωτοβουλία και να αναλάβουν υπευθυνότητες ;
ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να συγχωρεί όλες τις συµπεριφορές τους, αλλά το αντίθετο. Ωστόσο ο ενήλικας βαθµοφόρος πρέπει να είναι ικανός να δει πίσω από αυτό που είναι προφανές και να προσπαθήσει να κατανοήσει τι συµβαίνει και να ανταποκριθεί µε εποικοδοµητικό τρόπο.
Τι είδους υποστήριξη χρειάζονται ώστε να είναι ικανοί να διασφαλίσουν ότι οι δραστηριότητες ρουτίνας στη ζωή του τµήµατος και οι σχέσεις ανάµεσα στα µέλη του τµήµατος, παρέχουν ένα πλούσιο εκπαιδευτικό περιβάλλον ;
Ο ενήλικας βαθµοφόρος δεν πρέπει να ξεχνά ποτέ πως και αυτός είναι µια ανθρώπινη ύπαρξη, µε καλά προτερήµατα και αδυναµίες. Οι νέοι δεν αναµένουν την τελειότητα από ένα ενήλικα βαθµοφόρο, αλλά να είναι αυθεντικός.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ; Η δηµιουργία του ιδιαίτερου, Προσκοπικού, είδους υποστήριξης από ενηλίκους, είναι ένα κρίσιµο µέρος της όλης εκπαιδευτικής προσέγγισης. Οι νέοι έχουν ανάγκη από δηµιουργική επαφή µε ενήλικες, και χρειάζονται ευκαιρίες να αναπτύξουν άλλου τύπου σχέσης από αυτή που έχουν µε τους ενήλικες στο σπίτι. ∆εν ψάχνουν για ένα υποκατάστατο γονιών ή δασκάλων. Ο ενήλικας βαθµοφόρος δεν πρέπει να περιµένει πως ο νέος θα είναι µια µικρογραφία των ενηλίκων (γιατί δεν είναι), αλλά πρέπει να τον αποδέχεται ως άτοµο. Οι νέοι, κάθε ηλικίας, θέλουν να νοιώθουν ότι είναι σεβαστοί ως προσωπικότητες και να νοιώθουν ότι οι ανησυχίες, οι φόβοι και οι ελπίδες τους θεωρούνται εύλογες. Αυτό δεν σηµαίνει ότι ο Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 56
Εν τέλει, όσο καλά και αν είναι τα «εργαλεία» που ετοιµάζονται σε εθνικό επίπεδο, η εκπαιδευτική εµπειρία που συνεπάγονται εξαρτάται από την ικανότητα των ενηλίκων βαθµοφόρων να κατανοήσουν τον κάθε νέο µε τον οποίο εργάζονται και να τα προσαρµόσουν στα ενδιαφέρονται και τις ανάγκες τους, χωρίς να χάνουν από το στόχαστρό τους εκπαιδευτικούς στόχους. Από αυτή την άποψη, υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που δραστηριοποιούνται στο τµήµα, οι οποίο αλληλεπιδρούν και οι οποίο έχουν ζωτική σηµασία στο εάν και τι εκπαιδευτικές συνέπειες θα έχουν τα βιώµατα του νέου. Αυτοί οι αλληλένδετοι παράγοντες είναι : οι εκπαιδευτικοί στόχοι που έχουν τεθεί, οι δράσεις στις οποίες ο νέος λαµβάνει µέρος, οι δυναµικές των οµάδων και ο τρόπος µε τον οποίο το Προσκοπικό τµήµα έχει στηθεί και
λειτουργεί. Τελικά, το να διασφαλιστεί ότι όλα αυτοί οι παράγοντες «δουλεύουν» µαζί µε κάποιο λογικά συνεπή τρόπο εξαρτάται από την ικανότητα του ενήλικα βαθµοφόρου. Για παράδειγµα, αν ένας εκπαιδευτικός στόχος αφορά την ανάπτυξη της ικανότητας λήψης αποφάσεων και ανάληψης των ευθυνών και των συνεπειών, µια δράση εικονικής πραγµατικότητας δεν θα βοηθήσει να πετύχουµε το στόχο µας. Ο νέος χρειάζεται πραγµατικές καταστάσεις στις οποίες να µπορεί ζήσει την εµπειρία του να εκφράζει τις ιδέες, τις απόψεις και τις προτιµήσεις τους, να διαπραγµατευθούν για να ψηφιστεί η πρότασή τους, και να επιµείνουν όταν διαπιστώσουν ότι τα πράγµατα δεν είναι τόσο εύκολα όσο τα νόµιζαν. Οι ευθύνες πρέπει να είναι πραγµατικές. Σε ένα καινούργιο τµήµα, ο ενήλικας βαθµοφόρος δεν πρέπει να περιµένει ότι οι νέοι αυτοµάτως θα λειτουργούν σύµφωνα µε ολόκληρη την Προσκοπική Μέθοδο µε το πρώτο. Το να φτιαχτούν ενωµοτίες, για παράδειγµα, µπορεί να χρειαστεί χρόνο. Ο ενήλικας βαθµοφόρος χρειάζεται χρόνο και υποµονή –αλλά τι όµορφο είναι το συναίσθηµα της επιτυχίας όταν καθετί µπαίνει στη θέση του!
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
«Η ολιστική εκπαίδευση πρέπει να λαµβάνει υπόψη την πολλαπλή διάσταση της ανθρώπινης προσωπικότητας… ώστε να κινείται προς το διαρκές όνειρο µιας ολοκληρωµένης προσωπικότητας που θα ζει σε ένα αρµονικό πλανήτη.» “Learning : The Treasure Within, Report to UNESCO of the International Commission on Education for the Twenty-first Century”, άρθρο του Karan Singh, 1996
Ελπίζουµε αυτή η έκδοση να σας έδωσε κάποια πνευµατική τροφή, περιγράφοντας τον πλούτο του Προσκοπικού εκπαιδευτικού συστήµατος. Όταν αυτό το σύστηµα εφαρµόζεται πλήρως σε τοπικό επίπεδο, µέσα από τη χρήση της Προσκοπικής Μεθόδου σε καθετί που ο νέος κάνει, τότε ο Προσκοπισµός µπορεί να είναι εξαιρετικά αποτελεσµατικός. Οι δράσεις δεν αναπτύχθηκαν σαν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο αυτής της έκδοσης. Αν και οι δράσεις είναι ένα ουσιώδες µέρος του Προσκοπισµού, αυτό που κάνει µια δραστηριότητα να είναι Προσκοπική δράση δεν είναι το αντικείµενο της δράσης (π.χ. περίπατος στο δάσος ή προσφορά στην κοινωνία), ούτε καν το γεγονός ότι έχει κάποιο ξεκάθαρο εκπαιδευτικό στόχο. Από την σκοπιά του Προσκοπικού εκπαιδευτικού συστήµατος, δραστηριότητες (π.χ. καθετί που ο νέος κάνει στον Προσκοπισµό, ακόµη και πράξεις ρουτίνας όπως το στήσιµο της κατασκήνωσης ή το πακετάρισµα των υλικών) είναι κυρίως το υποστηρικτικό περιβάλλον µέσα στο οποίο η Προσκοπική Μέθοδος γίνεται πράξη. Για παράδειγµα, µέσα από τις δράσεις ο νέος προοδεύει σε σχέση µε τους εκπαιδευτικούς τους στόχους, µαθαίνει την οµαδική εργασία κλπ. Οι δραστηριότητες, λοιπόν, είναι απολύτως απαραίτητες ώστε να λειτουργήσει το εκπαιδευτικό σύστήµα αλλά, από µόνες τους, οι δράσεις παίζουν ένα υποστηρικτικό ρόλο.
Ένα ολιστικό εκπαιδευτικό σύστηµα πλούσιο όπως τον Προσκοπισµό είναι απαραιτήτως σύνθετο. Όπως ένα διαµάντι, έχει πολλές διαφορετικές έδρες. Όποια πλευρά του και να κοιτάµε, πρέπει να είµαστε ικανοί να βλέπουµε τις αντανακλάσεις όλων των άλλων πλευρών. Σύνθετο, εν τούτοις, δε σηµαίνει πολύπλοκο. Ο Baden-Powell, µετά απ’ όλα αυτά, δεν ήταν ένας επαγγελµατίας εκπαιδευτικός. Είχε, παρόλα αυτά, δηµιουργική σκέψη, κατανόηση και ενδιαφέρον για τους νέους, αρκετό κοινό νου και καλό χιούµορ. Αυτές οι αρετές, µαζί µε την κατανόηση του τι προσπαθεί να κάνει ο Προσκοπισµός και των εκπαιδευτικών εργαλείων που παρέχει, είναι τα βασικά σας εφόδια.
Προσκοπισµός : Ένα Εκπαιδευτικό Σύστηµα – σελίδα 57