ΕΠΑΘΛΟ τεύχος 127

www.epathlo.gr

Στα χωριά της Φλώρινας Δωρίδα Φαράγγι Νούπαντης Τα καταφύγια της Αθήνας Αναρρίχηση στην Αργολίδα Ρετσίνα, "Πατροπαραδότως εν Ελλάδι" 2020 - III ≈ 4,00 €

#

127

ΒΟΥΛΚΑΝΙΖΑΤΕΡ - ΠΡΑΤΗΡΙΑ REVOIL

ΦΙΛΙΠΠΙ∆ΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ά ρ γο ς - Να ύπλι ο

ΑΡΓΟΣ: Τριπόλεως 27 & Μεσσηνίας Παναγία Άργους Τηλ.: 2751069596

ΝΑΥΠΛΙΟ: 25ης Μαρτίου & Κύπρου 2, Πρόνοια Ναυπλίου Τηλ.: 2752026316

34

12

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό-Layout: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Δημήτριος Σελλής www.airon.gr

22

Συντακτική ομάδα: Νίκος Γαλάνης, Αναστασία Γέωργα, Έλενα Κολλάτου, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου, Δημοσθένης Τσαπάρας. Διορθώσεις κειμένων: Αλέκος Ξυλοπόδης Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Έλενα Κολλάτου, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Λεωνίδας Τούμπανος, Νίκος Υφαντής. Επεξεργασία εικόνας: Γιάννης Πουλημένος

9 Αντί Επάθλου ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 12 Στα χωριά της Φλώρινας. Και στη σιωπή των Πρεσπών ●●●●●●●●●●●●●●●●● 22 Στις ομορφιές της Δωρίδας ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 34 Το φαράγγι της Νούπαντης. Στην αποσκιερή Μάνη ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 44 Τα καταφύγια της Αθήνας. Τα «σπίτια» κάτω από τα σπίτια ●●●●●●●●●●●●●● 54 Αναρρίχηση στην Αργολίδα. Συνέντευξη με τον Δημήτρη Σωτηράκη ●●●● 64 ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ:

Ρετσίνα. «Πατροπαραδότως εν Ελλάδι» ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 72 ΣΥΝΤΑΓΕΣ: Κολιοί με κάπαρη / Τσιζ κέικ με μέλι και κατσικίσιο τυρί ●●●●●●●●●●●●●●●● 78 ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ: Άλκης Αλκαίος. Κι άφησες τα τραγούδια μου με δίχως σώμα ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 82 Μια στάση εδώ ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

Εξώφυλλο: Ο Δημήτρης Σωτηράκης στη διαδρομή Ραμόν στην Καραθώνα. ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

6

Εκτύπωση: pressious Arvanitidis www.pressious.com

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055, Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ.2752045095, 99700 Fax. 2752045096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 427 / 00523295 Πειραιώς: 5500018321433 Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου, Γιώτα Μπούνου

Με τις αυτοκόλλητες ετικέτες ΕΤ-ΕΛ τα προϊόντα σας βρίσκονται στην θέση που τους αξίζει.

ΕΤΙΚΕΤΟΠΟΙΪΑ ΕΛΛΑ∆ΟΣ

23η επαρχιακή οδός Μαρκόπουλου-Καλυβιών (1ο χλµ.), Καλύβια Αττικής Τ: 22990 48700 / 49050 | F: 22990 47003 | E: info@et-ele.gr

www.et-el.gr

Θάλεια Νουάρου Αντιγόνη Σολομωνίδου *

Ή

μασταν ανέκαθεν κατά του συνωστισμού. Όχι επειδή είμαστε τίποτα μονόχνοτοι αλλά γιατί θεωρούμε την ησυχία αναφαίρετο δικαίωμα του καθενός, μας αρέσει η άπλα κι η ανοιχτωσιά, χρειαζόμαστε ζωτικό χώρο να αναπνεύσουμε, προκειμένου να συνδεθούμε. Επιλέγαμε να ταξιδεύουμε εκτός της περιβόητης σεζόν, τότε που όλα είναι αληθινά και ακέραια, οι άνθρωποι ξεκούραστοι και χαλαροί − στους ρυθμούς που αρμόζει στην ύπαιθρο. Τότε που η παρέα μας είναι για κείνους πολύτιμη και δεν χρειάζεται να υποκρίνονται πως είναι χαρά τους να μας εξυπηρετούν. Επιμένουμε στο γεγονός, πως δεν χρειάζεται μια περιουσία για να ταξιδέψεις υπό τις συνθήκες αυτές και πως ακόμα και δίπλα στο σπίτι σου πάντα θα υπάρχει κάτι που αγνοούσες κι η διαπίστωση αυτή θα σου δώσει χαρά. Τελευταία άλλωστε, όλο και περισσότερες ομάδες που αγαπούν τη φύση, τη δράση, την ιστορία − το αλλότριο κι όχι το αλλοτριωμένο − οργανώνονται και κανονίζουν περιπάτους, πεζοπορίες, βιωματικές ξεναγήσεις και εκδρομές, όπου δοκιμάζουν γιόγκα και διαλογισμό, μαθαίνουν αναρρίχηση, φωτογραφίζουν και ασκούνται, ενοποιώντας σώμα και νου. Κι έρχεται ο κορονοϊός να στριμωχτεί δίπλα σε ολόκληρη την ελληνική παθογένεια και υποχρεούμαστε να φοράμε μάσκες παντού, να φοβόμαστε τον συνάνθρωπο ως δυνητικά απειλητικό για τη ζωή, να κατηγορούμε μέχρι και τους νέους που δυσκολεύονται να συμμορφωθούν, ξεχνώντας πως αυτό επιτάσσει η ίδια τους η φύση. Ένα εμπειρικό μυστικό είναι πως στα χωριά οι άνθρωποι δεν φοβούνται όσο στις πόλεις. Είναι πιο δύσκοΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ

λο κανείς να τους εγκλωβίσει, ακριβώς επειδή ζουν κοντά στη φύση και συνεπώς τον εαυτό. Άλλωστε εκ των πραγμάτων οι άνθρωποι εκεί δεν συνωστίζονται κι αν επιθυμούσαν συνωστισμό δεν θα ‘ταν στα χωριά αλλά στις πόλεις. Τις πόλεις που διαχρονικά πλήρωναν πρώτες και ακριβότερα το τίμημα της όποιας αντίξοης συνθήκης. Μα τις αγαπάμε τις πόλεις. Για τα θέατρα, τα σινεμά, τις εκθέσεις και τις μουσικές σκηνές τους, την αίσθηση πως βρίσκεσαι ανάμεσα σε κόσμο ακόμη κι αν δεν συγχρωτίζεσαι τόσο μαζί του, την ανάγκη να ‘χεις το βλέμμα στραμμένο στο αυριανό και το καινούριο. Δεδομένων των συνθηκών ό,τι αγαπήσαμε στις πόλεις φαντάζει μακρινό παρελθόν. Κι αυτό μας λυπεί και μας δυσκολεύει. Κάτι τέτοιες στιγμές αναζητώ διέξοδο στη μουσική. Τουλάχιστον μας έχουν μείνει τα τραγούδια και έχουν μιλήσει για όλα. Τότε είναι που αντιλαμβάνεσαι την αξία της τέχνης, που σήμερα έχει πληγεί όσο κανένας άλλος χώρος. Λείπουν οι συναυλίες, οι χοροί και τα γλέντια μας, τα γιατρικά της ψυχής και τα μοναδικά πράγματα, όπου ο συνωστισμός αποκτά νόημα. Όπως και στις πορείες. Γιατί δεν γίνεται να μην επισημάνεις το γεγονός, πως 20.000 άνθρωποι εν μέσω πανδημίας αψήφησαν τον κίνδυνο και βρέθηκαν έξω από το εφετείο διαδηλώνοντας κατά του φασισμού. Ούτε να πάρεις το βλέμμα σου απ’ την κυρία Μάγδα Φύσσα που αντί να κάθεται, όλα αυτά τα χρόνια, μόνο να ανάβει το καντηλάκι του παιδιού της, κατόρθωσε με τον αγώνα της να συνταράξει ολόκληρο το πολιτικό σύστημα της χώρας. Και πως να αγνοήσεις όλους εκείνους που χωρίς κανένα ατομικό όφελος στάθηκαν δίπλα της ενεργά στον αγώνα αυτό. Τι θέλω να πω; Ό,τι πέρα από την περιβόητη «ατομική ευθύνη» υπάρχει και η προσωπική συνείδηση, η ευθύνη προς τον εαυτό. Να ιεραρχείς δηλαδή τις ανάγκες και τις αξίες σου και παίρνοντας τα ρίσκα σου, να πράττεις αναλόγως. Ίσχυε ανέκαθεν, όσο στενεύει όμως ο κλοιός γίνεται ακόμη πιο επιτακτικό. Έτσι, για το τέλος, κρατώ τα λόγια του Γιάννη Αγγελάκα: «Σε κάθε εποχή το ζητούμενο είναι η ανθρωπιά. Όταν νομίζουμε ότι τα έχουμε όλα, κάποιος να μας υπενθυμίζει ότι δεν τα έχουμε όλα. Κι όταν νομίζουμε ότι χάθηκαν όλα, κάποιος να μας υπενθυμίζει ότι δεν χαθήκαν όλα».**

* Από το φωτογραφικό λεύκωμα ΜέΡΕΣ ΕγΚΛΕΙΣΜΟύ, εκδόσεις Ροδακιό. ** Από το ντοκιμαντέρ «Ζητείται Διέξοδος» του Σέργιου Βαφειάδη που διατίθεται ελεύθερα στο YouTube.

9

Η METAL///GLASS δραστηριοποιείται με επιτυχία στο χώρο των κατασκευών συνδυάζοντας το γυαλί και το μέταλο, σίδερο και αλουμίνιο, τόσο σε απλές όσο και σύνθετες δημιουργίες. Οι δραστηριότητές μας καλύπτουν στέγαστρα και αίθρια, κουφώματα και πόρτες αυτόματες και ασφαλείας, χωρίσματα ηχομονωτικά, προσόψεις κτιρίων και πλήθος άλλων κατασκευών. Τα προϊόντα που παράγουμε προσφέρουν θερμομόνωση, ηχομόνωση και ασφάλεια παρέχοντας λύσεις απαιτητικών προδιαγραφών με design υψηλής αισθητικής, και εξασφαλίζουν αντοχή στον χρόνο και στις καιρικές συνθήκες. Χρησιμοποιούμε υλικά που παράγουν οι μεγαλύτερες εταιρείες της Ευρώπης και συνοδεύονται από τις απαραίτητες πιστοποιήσεις διασφάλισης ποιότητας. Η πολυετής πείρα του προσωπικού και των συνεργατών μας, μας δίνει την δυνατότητα να δημιουργούμε ιδανικές λύσεις που ανταποκρίνονται σε κάθε κατασκευαστική απαίτηση και γούστο.

Κυράς Βρύση, Κόρινθος, 20100 Τηλ.: 2741088955 | Κιν.: 6934638543

www.metalglass.gr

Η πρώτη Kορινθιακή φρέσκια μπύρα

#ΗμπύραΜΑΣ Το ταξίδι ξεκίνησε το 2014 αγναντεύοντας το κανάλι του ισθμού. Το ύψοςϗ το βάθος του καναλιού έδωσε την ιδέα στον επιχειρηματία Γιώργο Μουρούτσοϗ τον ζυθοποιό Χαράλαμπο Ντιγκιρλάκη να τολμήσουν μια βουτιά στην απόλαυση, με ένα προϊόν φρέσκοϗ χειροποίητο. Την πρώτη κορινθιακή φρέσκια μπύρα. Η Canal Dive η πρώτη κορινθιακή φρέσκια μπύρα, γεννιέται στην υπερσύγχρονη μονάδα μας στους πρόποδες της αρχαίας Κορίνθου χωρίς συμβιβασμούς. Παράγουμε μη φιλτραρισμένες, μη παστεριωμένες μπύρες, χωρίς πρόσθετα. Μπύρες με χαρακτήρα που συνθέτουν την τεχνική παρασκευήςϗτο πάθος. Ο σεβασμός στην παράδοση, και η φρεσκάδα των πρώτων υλών είναι η βάση της δουλειάς μας. Το νερό από την Στυμφαλία, η βύνη μακεδονικού κριθαριού, «η ψυχή της μπύρας»ϗ οι αυθεντικοί λυκίσκοι της κορινθιακής γης, είναι η δική μας τριλογία στο ταξίδι των γεύσεων.

Τηλ.:2741028500 | www.canaldive.gr FB:Canal Dive-Handcrafted

Στα χωριά της Φλώρινας και στη σιωπή των Πρεσπών Μάρω Κουρή

Στο χωριό Εθνικό, η Αθηνά Πέρκα της Λέσχης Πολιτισμού Φλώρινας αποδεικνύει με πάθος την αγάπη της για τον τόπο μαζί και τα αδέρφια Οπασίτη, παραδοσιακά ντυμένα, στους βαλκανικούς ήχους της μπάντας «Χρυσές Νότες».

12

13

●

Ποιος έχει φωτογραφίσει εξερευνώντας τα ορεινά πλατανοσκέπαστα χωριά της με τους κατοίκους ντυμένους ακόμη με τα παραδοσιακά; Ποιος έχει φωτογραφίσει χορεύοντας στον παλμό της καρδιάς που «πιάνουν» τα χάλκινα των οργανοπαιχτών στα βουνά, τα άλογα στο πετρόκτιστο γραφικό Νυμφαίο, τις λίμνες των Πρεσπών και του Αμυνταίου συντονισμένος με τη σιωπή του τοπίου τους; Οι άνθρωποι των βουνών, τα παλιά καφενεία κάτω από τα πλατάνια, οι μουσικές, το νερό, ο αγέρας, η φύση είναι οι καταλύτες, ώστε να μείνουμε συνδεδεμένοι με την ύπαρξή μας...

Ακρίτας ή Μπούφος Στις πύλες της Φλώρινας, οι καλλιεργητές μάς αγκαλιάζουν με χιλιάδες ανθισμένα ηλιοτρόπια. Ευγνωμοσύνη... Καλωσοριζόμαστε με τσιπουράκι από τον 24χρονο Σίμο Οπασίτη. Μεγαλωμένος στα βουνά, στα δεκατρία του ανέλαβε να ανιχνεύσει «θησαυρούς» από τα σπίτια, δημιουργώντας άξια τη Λαογραφική συλλογή Ακρίτα. Το χωριό που στέκεται αγέρωχο στα 1.050 μέτρα στις πλαγιές του Βαρνούντα με τους ογδόντα περίπου κατοίκους, υλοτόμους και κτηνοτρόφους. Οι παππούδες μας, βλέπετε, ταξίδευαν στην Ελβετία, στη Ρουμανία, στην Αυστρία, για να εργαστούν στην τέχνη του ξύλου, φέρνοντας πίσω αγαθά μα και γνώσεις αισθητικής με αποτέλεσμα τα εξαιρετικής αρχιτεκτονικής διώροφα αρχοντικά, που στέκουν ως σήμερα στον χωριό. Πετρόχτιστα ή πλίνθινα, με μπαλκόνια, καταστήματα, χαγιάτι και γείσα στη σκεπή χτίστηκαν την εποχή του Μεσοπολέμου και έχουν πάμπολλα λιθανάγλυφα και διακοσμητικά μοτίβα να 14

●●

●

Ο νεαρός καλλιτέχνης Σίμος Οπασίτη σε μυσταγωγικό χώρο της Λαογραφικής Συλλογής Ακρίτα, που ο ίδιος έφερε σε πέρας με καμάρι.

●● Η αισθητικός Δήμητρα Οπασίτη ντυμένη με μάλλινα ρούχα που χαρίζουν δροσιά, μπροστά στο πανέμορφο σχολείο του Ακρίτα. ●●●

Το Νυμφαίο.

●●●

θαυμάσει κανείς. Λίγα καλοδιατηρημένα και πολλά αφημένα στη μοναχικότητά τους. Ένας μεγάλος ξεριζωμός έλαβε χώρα στον Μεσοπόλεμο από την Καστοριά μέχρι τη Δράμα: Στη δικτατορία του Μεταξά δηλητηρίαζαν με ρετσινόλαδα όποιον μιλούσε δημοσίως τη ντόπια, μακεδονική γλώσσα. Οι περισσότεροι κατέφυγαν στη σημερινή Βόρεια Μακεδονία και στη Βουλγαρία. Το 85% των ντόπιων Μακεδόνων ήταν ενταγμένοι στον ΕΑΜ-ΕΛ.ΑΣ και σύμφωνα με εκτιμήσεις 50 χιλιάδες ακόΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ / Φλώρινα

μη Μακεδόνες, ανάμεσα στους οποίους 10 χιλιάδες ασυνόδευτα παιδιά, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν βίαια τις ρίζες τους προς τη σημερινή Βόρεια Μακεδονία και τις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Μετά τον εμφύλιο, πολλοί μετανάστευσαν στις υπερπόντιες χώρες λόγω δημεύσεων των περιουσιών τους. Σήμερα απαγορεύεται η επιστροφή στα χωριά τους ως «Μη Έλληνες το γένος» την ώρα που οι συγγενείς, που παρέμειναν στην Ελλάδα, χαρακτηρίζονται από την ελληνική πολιτεία ως «Έλληνες δίγλωσσοι». Σοκάκια ή «ουλίτσες» στα… μακεδονικά που ως σήμερα χρησιμοποιούνται στον Ακρίτα, στολισμένα με σπίτια και απομεινάρια νερόμυλων. Κάποτε η κάθε οικογένεια είχε τον δικό της νερόμυλο. Οι ξύλινοι χάθηκαν, ενώ το 1947 στον εμφύλιο, λέει ένας παππούς, ο ελληνικός στρατός διέλυσε τις μυλόπετρες, αφήνοντας μόνο δέκα ενεργούς μύλους. Ένας από 15

●

αυτούς, επισκέψιμος μα ανενεργός, είναι του Σουτάρη. Αστείοι μύθοι μιλάνε και για την παλιά ονομασία του Ακρίτα, το Μπούφος. Ένας από αυτούς, λέει ό,τι οι γέροντες του χωριού μαλώνανε για το όνομα και ξύπνησαν έναν μπούφο που ως νυκτόβιο πουλί κοιμότανε στο δέντρο. Στα 5 χλμ. βρίσκεται το χιονοδρομικό κέντρο Πισοδερίου. Ο Σίμος κι οι αγγελικές αδερφές του φοράνε ντόπιες φορεσιές, μάλλινες, που είναι δροσερές το καλοκαίρι και ζεστές τον χειμώνα και τριγυρίζουν στις «ουλίτσες». Πολλοί είναι οι νέοι που σπουδάζουν και ταυτόχρονα απασχολούνται στις οικογενειακές καλλιέργειες και στην κτηνοτροφία μένοντας επίμονα εδώ! Λάμπει η λευκή, τοπική πέτρα (μπέλατα τσρκφά) του Αγίου Νικολάου. Χωράει 2000 όρθιους πιστούς και ο γραφικός γυναικωνίτης του είναι σαν παιχνιδιάρικη κρυψώνα παιδιών και... φωτογράφων. Λένε ότι από το 1872 σλάβικες αγιογραφίες «κρύβονται» κάτω από τον σοβά. Μέχρι το 1946, που ξεκίνησε ο εμφύλιος, ο παππάς λειτουργούσε στα σλαβομακεδονικά. Αριστούργημα αποτελεί το παλιό σχολείο του Ακρίτα που ολοκληρώθηκε το 1910. Χτίστηκε από πέτρες που για δυο χρόνια κουβαλούσαν αλληλέγγυα από τον παλιό οικισμό οι χωριανοί επιστρέφοντας από τα χωράφια τους. Διαθέτει μαγειρείο με τραπεζαρία, δωμάτια για τους δασκάλους και θεατρική σκηνή. Μέχρι την απελευθέρωση της Φλώρινας, το 1913, λειτουργούσε σαν βουλγαρικό σχολείο και χωρούσε χίλιους μαθητές. Τότε, το μισό χωριό ανήκε στο ελληνικό κράτος, το άλλο μισό στη Γιουγκοσλαβία και μία λυπηρή μπάρα έστεκε ανάμεσα. Ο αρχιμάστορας Μπραν κατασκεύασε την εκκλησία και το σχολείο με χρήματα που υπήρχαν σε κοινό ταμείο από την εποχή της Τουρκοκρατίας, ενώ υπήρχε και ταμείο Αλληλεγγύης με τρόφιμα για όσους είχαν ελλιπή σοδειά. Άλωνα (Αρμένσκο) και Εθνικό Από τον Ακρίτα, οδεύοντας προς Φλώρινα, περνάμε από τον «παζάρτσκι πατ» που σημαίνει «δρόμος του παζαριού». Εδώ, οι καρβουνιάρηδες Βλάχοι από τη Λάρισα αγόραζαν ξύλα κι έφτιαχναν επί τόπου κάρβουνα. Οι Μπουφιώτες διαβαίνανε το βουνό και τα Άλωνα για να πουλήσουν στη Φλώρινα τα χειροποίητα καλάθια τους, κιούπια, βοτάνια και τρόφιμα. Έτσι, τα δυο χωριά διατηρούνε μια παλιά, ανεκτίμητη φιλία. Είχανε παρόμοιες φορεσιές, παντρευόντουσαν μεταξύ τους κι οργανώνανε χοροεσπερίδες με βραβεία. Στην οικογενειακή ταβέρνα της κυρίας Αναστασίας, κάτω από μια αξιοπρόσεκτη 16

ναΐφ τοιχογραφία, απολαμβάνουμε ταπεινά ολόφρεσκο ζυμωτό ψωμί από ξυλόφουρνο, τυρί της φαμίλιας, κρασάκι δροσερό, κρεατικά και λαχανικά παραγωγής της. Μια ανάσα από τα Ελληνοσερβικά σύνορα, μέσα στο δάσος, κρύβεται το Εθνικό με τα λιγοστά του σπίτια. «Αναποδογυρίζουμε» την πραγματικότητά μας με τις γκάιντες και τις τρομπέτες, το αρμόνιο, τα κλαρίνα και τα τύμπανα των μυστών της βαλκανικής μπάντας Χρυσές Νότες. Η δόνηση ανεβαίνει με χορό, επιβάλλοντας τον εαυτό μας στην ελευθερία. Η κυρά-Μαρία στο μαγεριό της, στην όχθη του ρυακιού, στρώνει τραπέζι τρικούβερτο με πεντανόστιμους μεζέδες από μανιτάρια του τόπου, σαλάτες του μποστανιού, πιπεριές, πατάτες, φασόλια και γίγαντες. Χορός γείωσης και ανάτασης με σκοπούς που υμνούν τον έρωτα, τους πατεράδες τη φτώχεια. Οι θερμόαιμοι παραγγέλνουν πατριωτικά μακεδονικά άσματα. Το χωριό έλαβε το όνομα του από τις αμέτρητες εθνικές υπηρεσίες που προσέφερε στον Μακεδονικό Αγώνα. Σαν μαγεμένο το μυαλό μας φτερουγίζει γαλήνια κοιτώντας το παλιό σχολείο... στην ενέργεια που άφησαν πίσω τους τα παιδιά κι οι δάσκαλοι. Κρατερό, Πολυπόταμος, Τροπαιούχος Στο Κρατερό, ένα χωριό του 18ου αιώνα με την πλατανοσκέπαστη πλατεία, το καφενείο και το πετρόχτιστο σχολείο αφουγκράζομαι τον ήχο των τρεχούμενων νερών και την εικόνα των χωριατόσπιτων που βυθίζονται θαρρείς μες τα δάση. Το παλιό, αρβανίτικο όνομα είναι Ράκοβο από τη λέξη «ρακόι» που σημαίνει «καραβίδα». Στον Πολυπόταμο με την εκκληΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ / Φλώρινα

●●

●●●

σία στην πλατεία και τον εικαστικό... καταρράκτη περνάμε τη γεφυρούλα για να μας υποδεχτούνε με χωρατά και με καλούδια οι ντόπιοι στο καφεπαντοπωλείο της πλατείας. Τα σπίτια στην ανηφοριά είναι τόσο φροντισμένα και περιποιημένα που οι κήποι τους θυμίζουν χωριά της νότιας Γαλλίας. Στον Τροπαιούχο καταλήγουμε παρέα με το… τοπίο στο Κουτούκι στου Τάκη και της Μαρίας για να χορτάσουμε με εξαιρετικό μεζέ από τα μανιτάρια του δάσους, σπιτικές πιπεριές Φλωρίνης και τα ασυναγώνιστα κιμπάμπια. Ο Τάκης − εφόσον − του το επικοινωνήσουμε παίζει για μας ποντιακή λύρα και κλαρίνο.

●

Στην πνοή του νησιού Αγίου Αχιλλείου.

●● Ο ενεργός νερόμυλος λειτουργεί ως μουσείο στον Άγιο Γερμανό. ●●●

Εξαιρετικό έργο τέχνης της Κωνσταντίνας Λαζαρίδου στο σχολείο Ακρίτα.

17

●

●●

●●●

«Τις εικόνες που έβλεπα στο Discovery channel, τις έχω πια στην πραγματικότητά μου». ● Από τα ερείπια του ιερού της Βασιλικής

του Αγίου Αχιλλείου η υδάτινη θέα της Μικρής Πρέσπας. ●● Ένας πελεκάνος μας καλημερίζει στη βαρκάδα μας στη Μικρή Πρέσπα. ●●● Ψαράδες στο παραλίμνιο χωριό Μικρολίμνη φέρνουν τα φρέσκια γριβάδια της μέρας.

18

Νυμφαίο Πρωινές ηλιαχτίδες, 57 χλμ. από τη Φλώρινα, «χαϊδεύουν» την αποκαλυπτική θέα προς τα χωριά Λιμνοχώρι και τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα στον δρόμο προς το Νυμφαίο. Αγάπη με τις αρκούδες στον επισκέψιμο Αρκτούρο, προσπερνάμε την τελειότητα των ανακαινισμένων αρχοντικών κι ακολουθούμε το μονοπάτι που οδηγεί στον πετρόχτιστο, μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Νικολάου που κρύβεται μέσα στο δάσος του όρους Βίτσι. Πίσω του στο νεκροταφείο, λιτοί, ξύλινοι τάφοι και ένα μαρμάρινο γλυπτό αγγέλου. «Παλαιότερα, αν ζούσε κάποιος ανατολικά στο χωριό, ανατολικά θαβόταν στο νεκροταφείο», θα μας πουν. Στον ναό, οι τοίχοι είναι αγιογραφημένοι με υπερφυσικούς αγίους, ντυμένους παραδοσιακά. «Οι νεομάρτυρές μας, όλοι λαϊκοί, μαρτύρησαν από το 1350 που ήρθαν οι Τούρκοι στη Μακεδονία», μας εξηγεί ο Παπά-Γιάννης με τη ζεστή καρδιά. Ο χαρακτηριστικός νεομάρτυρας Άγιος Γεώργιος των Ιωαννίνων με φέσι και φουστανέλα, η Αγία Κυράνα, η Αγία Αργυρή, ο Άγιος Αγαθάγγελος της Φλώρινας. Φαντάζομαι τον κύριο Βάσο Βενέρη το 2002 να αγιογραφεί εμπνευσμένος από τα πορτρέτα των χωριανών και με το κεραμιδί χρώμα της Κνωσσού. Ο παπά-Γιάννης σχεδιάζει την κατασκευή πρόναου με τους εθνομάρτυρες Καποδίστρια, Καραϊσκάκη, Μέγα-Αλέξανδρο, Κολοκοτρώνη και με τους σπερματικούς, ανθρωπιστές

φιλοσόφους, τον Σωκράτη, τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα που δίδαξαν τον Λόγο. «Πάνω στις δικές τους θεωρίες στηρίχτηκαν, αφού τους μελέτησαν, οι πατέρες της εκκλησίας μας. “Έσπειραν τον Λόγο”, λέει. Εν αρχή ην ο λόγος τον οποίον δίδαξαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι…» Στην έκθεση φωτογραφίας της Νίκειου σχολής καθρεφτίζονται συναισθήματα, συμπεριφορές και ρόλοι μας καθώς κοιτάμε βαθιά στα μάτια τα μαυρόασπρα, παλιά πορτρέτα. Οικογενειακά πορτρέτα σε πανηγύρια άλλα στις αυλές των σπιτιών, αρχοντάνθρωποι με ή χωρίς περιουσία, στο θέρος, στον τρύγο, ένα μαύρος μες το τσούρμο, μια οικογένεια μεταναστών στην πολυτέλεια ευρωπαϊκών σαλονιών πίνουν τσάι, άλλοι σε αξιοθέατα του Καΐρου…. Η αλήθεια του τόπου μέσα σε φωτογραφίες.

ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ / Φλώρινα

Άγιος Γερμανός Σαν ευτυχισμένη οικογένεια βιώνουμε την περιποίηση στον ξενώνα «Άγιος Γερμανός» με πρωινά ολόφρεσκα, κέικ χωρίς γάλα, χειροποίητες χορτόπιτες, μανιτάρια, γεμιστά αξέχαστα και γλυκό κουταλιού καρυδάτο από τα χεράκια της Πετρούλας. Στα δωμάτια μοσχοβολά η παραδοσιακή, γουστόζικη νοικοκυροσύνη, όπου θέλεις να τα αφήσεις όλα όπως τα βρήκες: υπέροχα! Τις αστικές ανάγκες των ντόπιων (και των επισκεπτών) καλύπτει η πολυσύχναστη Καντίνα του Νίκου Μαρμαρίδη με εξωτική ατμόσφαιρα, μουσική και κοκτέιλ, μέχρι τον Σεπτέμβριο. Αναμένουμε και το μπαράκι «Λιβελούλα» στην πλατεία του Λευκώνα με έργα τέχνης από τους καλλιτέχνες της «ΑΣΚΤ της περιοχής», εκστασιακές και chill out μουσικές από τον dj, συν-ιδιοκτήτη Αποστόλη Καλλιώρα. Έργο τέχνης είναι και η εκκλησία του χωριού κι αξίζει οπωσδήποτε μια εξερευνητική βόλτα στις ομορφιές και τα μονοπάτια του. Πρέσπες Ο Άγιος Γερμανός αποτελεί ιδανική επιλογή διαμονής για την εξερεύνηση των Πρεσπών. Εδώ, μια ονειρική βαρκάδα μας ξεναγεί στα ασκηταριά και τις βραχογραφίες τους, ενώ μια γευστική περιπλάνηση με 19

γριβάδια και χίλια άριστα πιάτα μας περιμένει στην παραλιακή ταβέρνα «Η Συντροφιά» του… βαρκάρη μας, Γερμανού Χριστιανόπουλου, στο χωριό Ψαράδες. Στον Άγιο Αχίλλειο, πριν ανατείλει ο βασιλιάς του φωτός, σαλπάρουμε με μια βάρκα μέσα στη σιωπή της λίμνης. Αρνητικά προσδοκώ τη βουή της μηχανής, μάταια όμως. Ο δήμος διαθέτει δωρεάν δύο ηλιακές βάρκες. Ο φιλοσοφημένος βαρκάρης μας Αποστόλης Καλλιώρας μας φροντίζει, πηγαίνοντας μας σε αποικίες κορμοράνων μες τους ζαλιστικούς καλαμιώνες. «Ο καθένας έρχεται με την ιστορία του και αποστολή μου είναι να τον εντάξω στο τοπίο, δίνοντας του μια ματιά απελευθέρωσης από τις εντάσεις της πόλης». Ο ίδιος, αφού έκανε την περισυλλογή του για πολλά χρόνια σε έναν ανείπωτα σκληρό και πειθαρχημένο χώρο της λεωφόρου Αλεξάνδρας, ήρθε στις Πρέσπες ακολουθώντας το μονοπάτι του ονείρου του. «Τις εικόνες που έβλεπα στο Discovery channel, τις έχω πια στην πραγματικότητά μου», μας λέει στον γύρο του νησιού που είναι γεμάτο Βυζαντινές εκκλησιές. Γύρω από το Βιδρονήσι το σκηνικό μεταμορφώνεται από Νάρνια σε Χιτσκοκικό. Στο νησί κατοικούν μόνο κορμοράνοι πάνω σε δέντρα καμένα από τις κουτσουλιές. «Η φύση συνεννοείται με τον εαυτό της κι εμείς συμμετέχουμε», τονίζει ο Αποστόλης. «Ακούγοντας τα στοιχεία της φύσης ακούμε τον εαυτό μας. Στη λίμνη, στους λόφους, στο δάσος παραδινόμαστε στη διαφορετικότητα του ίδιου του Οικοσυστήματος…» Γιατί δυσκολευόμαστε άραγε στα υπόλοιπα;

Στον ναό του Αγίου Νικολάου, οι τοίχοι είναι αγιογραφημένοι με υπερφυσικούς αγίους, ντυμένους με παραδοσιακές φορεσιές.

20

Ο χαμογελαστός παπα-Γιάννης με τις ανοιχτές και γειωμένες ευλογίες του, στον Άγιο Νικόλαο του Νυμφαίου.

info's Τα επόμενα βιωματικά σεμινάρια της Μάρως Κουρή θα πραγματοποιηθούν στον Όλυμπο, Σάββατο 24-Τετάρτη 28 Οκτωβρίου και στην ορεινή Αρκαδία, Παρασκευή 20-Κυριακή 22 Νοεμβρίου. Πέντε μέρες ευεξίας, δημιουργικότητας και εσωτερικής χαράς μέσα από τη φωτογραφία, στην ησυχία και στην ασφάλεια της φύσης. Πληροφορίες-Κρατήσεις: Βάσω Αδαμοπούλου, τηλ: 6979163013 και Μάρω Κουρή, τηλ.: 69772 96831, email: maro_kouri@yahoo.com. Ευχαριστούμε την Αθηνά Πέρκα, τον δήμο και τον Φορέα διαχείρισης πάρκου Πρεσπών, τον δήμαρχο Φλώρινας, τη Λέσχη Πολιτισμού Φλώρινας και όλους όσους συναντήσαμε στο οδοιπορικό μας.

Βιο… λογικό Το ανανεωμένο Organic Food Market του Ναυπλίου To βιολογικό παντοπωλείο που λειτουργεί από τα Οικολογικά Αγροκτήματα Καραμάνου πέρασε στη νέα γενιά της επιχείρησης. Ο Νίκος Αντύπας, γεωπόνος και η σύζυγός του Χάρις Καραμάνου, τεχνολόγος τροφίμων, ανακαίνισαν πρόσφατα το κατάστημα της λεωφόρου Ασκληπιού μετατρέποντάς το σε ένα μικρό, σύγχρονο και πανέμορφο Organic Food Market όπου θα βρείτε ολόφρεσκα βιολογικά φρούτα και λαχανικά από τα κτήματα της οικογένειας και άλλους παραγωγούς, όσπρια, ρύζι, άλευρα από διάφορα δημητριακά και προϊόντα χωρίς γλουτένη. Θα βρείτε ακόμη παραδοσιακά ζυμαρικά και μαρμελάδες ιδίας παραγωγής, ξηρούς καρπούς, αναψυκτικά, τυριά και αλλαντικά, φρέσκο γάλα, γιαούρτια και αυγά, μέλι, λάδι, ελιές, προϊόντα τομάτας, φρέσκα και κατεψυγμένα κρέατα, παγωτά και κρασιά, είδη βρεφικής και παιδικής διατροφής, προϊόντα περιποίησης σώματος, φυτικά και βιολογικά καλλυντικά, απορρυπαντικά και καθαριστικά σπιτιού φιλικά στο περιβάλλον. Οι κάτοικοι της Αττικής μπορούν να αναζητήσουν όλα τα προϊόντα από τα Αγροκτήματα Καραμάνου μαζί και μια ευρεία γκάμα βιολογικών προϊόντων στον Βολβό, το νέο κατάστημα της οικογένειας που εγκαινιάστηκε πρόσφατα στην περιοχή της Παλλήνης. Προϊόντα από τα Οικολογικά Αγροκτήματα Καραμάνου μπορείτε επίσης να βρείτε στον Σκλαβενίτη, τον ΑΒ και τα My Market, στις υπαίθριες βιολογικές αγορές της Αθήνας και σε πολλά ακόμη βιολογικά καταστήματα.

Βιο… λογικό, Ασκληπιού 7, Ναύπλιο.

Tηλ.: 27520 23371, κιν.: 69732 25820, www.biologiko.gr Βολβός, Λεωφόρος Λαυρίου 5, Κάντζα Αττικής. Τηλ. 210 6041438, www.volvosbio.gr

Στις ομορφιές της Δωρίδας Αλεξία Τούλιου

22

Νίκος Υφαντής

Γλυφάδα σαν καθρεφτίζεται παραμυθένια μοιάζει..

23

●

Κλεφτές ματιές στον ήλιο, το καλοκαίρι αυτό. Σε όχθες στενές κι αβέβαιες, χύνεται βιαστικό κι εμείς ξωπίσω του, για μια ακόμη ανάσα. Τέτοιες στιγμές ο νους αντανακλά ξεχασμένες ομορφιές αφημένες, χρόνια τώρα, στην απλότητα της φύσης. Σε μια μεγάλη βόλτα απ’ τις ακτές στις κορυφές, κάποια απ’ τα γραφικά χωριά της Δωρίδας έβαλαν τα καλά τους και μας συστήθηκαν απ’ την αρχή.

Σεργούλα Στο πέρασμα τ' ανέμου για το μεγάλο πέλαγος, έχασκε φαίνεται ο ασκός, όταν ξωκλήσι κυκλαδίτικο παράπεσε στο μεγάλο πλατανόδασος της παραλίας της Σεργούλας. Από τότε μια γαλανόλευκη Άγια Μαρίνα στην είσοδο του χωριού καλωσορίζει τους ξένους κι ευλογεί τους θαλασσινούς. Δύσκολα μα σθεναρά, τάχα αδιαφορήσαμε στις μυρωδιές απ' τον βασιλικό και το τηγανιτό ψαράκι για να βρεθούμε γρήγορα στη φημισμένη παραλία. Το μάτι δεν φθάνει τέλος, έτσι όπως αυτή ανοίγεται χαμογελαστή. Νερά πιο διάφανα κι από διαμάντι, καλογυαλίζουν το βότσαλο που ντύνει την ακτή. Αλμυρίκια και ψάθινες ομπρέλες παρατάσσονται στη σειρά σε μια κατάσταση συνεχούς μέθης απ' τα τροπικά αντηλιακά.

24

●●

●

Γενική άποψη με θέα το γαλάζιο.

●●●

Πριν ο ήλιος ξεράνει το σώμα και η διάθεση ατονήσει, τα μαγαζάκια που βρίσκονται πάνω απ' τον δρόμο καλύπτουν κάθε ανάγκη. Ολημερίς μικροί και μεγάλοι παίζουν, κολυμπούν και χαίρονται μέχρι η δύση να ματώσει τον βυθό. Τότε φωτιές ανάβονται και μέσα απ' τις φλόγες οι παρέες φτιάχνουν αναμνήσεις κι ελπίζουν… Τα χωριά τη χειμωνιάτικη φορεσιά τους τη φυλούν ψηλά στο βουνό, αφού εκεί βρίσκονται τα πρωταρχικά σπίτια, ο πυρήνας απ' τον οποίο ξεπήδησαν οι παραλιακοί οικισμοί. Η Άνω Σεργούλα είναι ένα ημιορεινό χωριό κάπως μυστηριώδες, γιατί φημίζεται, πως στα σπλάχνα της κρύβονται ανεξερεύνητες σπηλιές. Από τις πηγές Φλέβα και Πολυσταύρι χείμαρρος ρίχνεται ο Σεργουλοπόταμος και μέσα στο μακρύ φαράγγι σαν άλλος γλύπτης σμίγει βράχους, σμιλεύει σταλακτίτες και φτιάχνει καταρράκτες. Συνήθως τέλη Ιούλη πραγματοποιείται και ανάβαση του ποταμού σε μια μέτριας δυσκολίας διαδρομή. Οι τολμηροί όμως ανταμείβονται με τη δροσιά ενός μικρού «πάντα βρέχει» και τις αναζωογονητικές βουτιές κάτω απ' τον εντυπωσιακό καταρράκτη. Στο σημείο εκκίνησης για τον ποταμό, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει από κοντά δυο καλά σωζόμενα, αρχιτεκτονικά στολίδια, χρονολογημένα τον 18ο αιώνα: τον υδραύλακα και τον υδρόμυλο του Βενέτη που τώρα χρησιμοποιείται ως οικία. Γλυφάδα

●●

Ο μεγαλύτερος καταρράκτης του Σεργουλοπόταμου. ●●●

Παιχνίδια στο νερό στην παραλία Σεργούλας.

Περνώντας την περιοχή Κάτεργο, φαντάζομαι πως σε μια τέτοια βόλτα ένα ποδήλατο κι ένα ψαθί είναι όλα όσα χρειάζεσαι. Μια ταμπέλα κι ένα σαπισμένο βαρκάκι που κυματίζει πού και πού στο κάλεσμα του μαΐστρου, μας καλωσορίζουν στο χωριό Γλυφάδα. Αναμφίβολα την καλύτερη θέα της περιοχής, απολαμβάνει το κοιμητήριο και όσα σπίτια βρίσκονται σε αυτήν την πλευρά. Το κοιμητήριο είναι ταυτόχρονα το

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ / Στις ομορφιές της Δωρίδας

25

●

παρατηρητήριο και το ορμητήριο για τους πιο συχνούς επισκέπτες του, που δεν είναι άλλοι από τους συμπαθείς γλάρους. Με τεντωμένο λαιμό ψηλώνουν λίγο ακόμη τον σταυρό στον Θεό. Τα ανήσυχα μικροσκοπικά και ταξιδιάρικα μάτια τους αδημονούν καθημερινά για την στιγμή εκείνη, που το επίμονο μπλε, που ορίζοντα δεν λογάει, να πάψει μεμιάς στο λευκό πέρασμα της τράτας, δίνοντας το σύνθημα για κέρασμα. Κραυγάζοντας, φέρνουν τα νέα στις ψυχές και από την φούρια την πολλή, λευκό φτερό σχεδόν αγγελικό στο μάρμαρο αφήνουν να κυλήσει, για να χουν και οι ψυχές κάτι να πουν στους πολυαγαπημένους. Μετά τη στροφή του δρόμου, μια μεγάλη πέτρινη Παναγιά δεσπόζει στη λιθόστρωτη πλατεία της Γλυφάδας. Κοιτά πάντα τα σπίτια να σκαρφαλώνουν στο βουνό ίσα με την στεφανωμένη απ' τ' απομεινάρια του Παλαιοκάστρου κορυφή, λείψανα περασμένου κλέους της ιστορίας. Καλημερίζει όμως και το απέναντι κοκκινόσπιτο, υπεύθυνο για το βάπτισμα του χωριού, καθώς στα δικά του θεμέλια τρέχει το γλυφονέρι. Γλυφάδα στα χαρτιά μα Γλύφα στην καρδιά. Ένα χωριό άρτιο, το οποίο διαθέτει πέρα απ' τα εστιατόρια και τα καφέ, δικό του φαρμακείο, σούπερ μάρκετ και δημοτικό σχολείο. Ιδανική επιλογή για οικογενειακές διακοπές. Τα καλοκαίρια ομάδες ανθρώπων με πολλή αγάπη για τον τόπο τους διοργανώνουν ποικίλες δραστηριότητες: κολυμβητικοί αγώνες, τουρνουά scrable, ποδηλατικές εξορμήσεις ακόμα και αναβίωση αρχαίων παιχνιδιών όπως η Τσιλίκα, είναι μόνο κάποιες από αυτές. Μόλις το νυχτολούλουδο ξυπνά, το κέντρο ζωντανεύει. Κάθε κόγχη της εκκλησιάς και μια περιπέτεια. Άλλοτε κρυψώνα για τους μπόμπιρες και άλλοτε σκηνικό για τα πρώτα φλερτ. Περιμετρικά, τα ξύλινα παγκάκια προσφέρονται για κουσκουσάκι απ' τους ηλικιωμένους, το οποίο καλύπτεται εντέχνως από παιδικές φωνές. Πληγωμένη και γδαρμένη απ' τις ροδιές και τις μπαλιές, η πλατεία επουλώνει κάθε ξημέρωμα. Στην αυλή της τον δεκαπενταύγουστο, επιτρέπει και μια μεγάλη γιορτή για χάρη της, ένα πανηγύρι. Ευτυχής όποιος βρεθεί ανάμεσα στο καλοψημένο αρνάκι, τις μυρωδάτες πίτες και το κλάμα του κλαρίνου, γιατί τελικά αυτό είναι η ελληνική παράδοση. Στο μικρό λιμάνι, μία μία αράζουν οι κουνιστές. Και είναι όλες κόρες, αφού το έθιμο θέλει η βάρκα της οικογένειας να παίρνει πάντοτε το όνομα της θυγατέρας. Έτσι κάθε πρωινό η «Μίνα», η «Μαριώ» και η «Ανδριάννα», περιμένουν την «Αγγελική» να φέρει την ψαριά για να στηθεί μια υπαίθρια αγορά. Το βράδυ, τα χλωμά φώτα ανάβουν πάνω απ' τα πολύχρωμα δίχτυα και οδηγούν τους πιο ρομαντικούς σε μια περαντζάδα ή σ' ένα χαλαρό ποτό. Απ' το μπαράκι, το χωριό, μια λαμπερή οφθαλμαπάτη, σαλεύει με το νερό στο άκουσμα μπαλάντας, ενώ εγώ έχω μείνει να κοιτώ απέναντι αυτό το σκοτεινό νησί, πειρατικό καράβι που αγκυροβόλησε κοντά.

26

●

Ο λόφος του Παλιόκαστρου δεσπόζει στην περιοχή. ●●

Άποψη της παραλίας Σεργούλας από ψηλά.

●●

Χάνια, Σπηλιά, Τριζόνια Περνώντας απ’ τα Χάνια και μέσα απ’ το δασάκι, ένας δρόμος μας βγάζει σε απόμερο ταβερνάκι, που οριοθετεί το χωριό της Σπηλιάς. Εδώ ο χρόνος με γυρίζει σε μέρες μεστωμένες σε ουσία κι έχει στο όνομά του μια υπόσχεση για θέα και αύρα μοναδική. Ούζο κρυστάλλινο και παραμύθι στο βιβλίο − μισή μέσα να βρέχομαι, μισή έξω να καίγομαι, γίνομαι πλάσμα μυθικό και είναι όλα όσα ζητώ. Η Σπηλιά μπορεί να είναι διάσημη για τις ψαροταβέρνες της, μα στα Χάνια βρίσκεται το πέρασμα για το μυστηριώδες χθεσινοβραδινό καράβι, που δεν είναι άλλο απ’ το νησί των Τριζονίων. Πρόκειται για το μεγαλύτερο και μοναδικό κατοικημένο νησί του Κορινθιακού κόλπου, που πήρε τ’ όνομά του είτε απ’ τα συμπαθή έντομα είτε απ’ τις τρεις ζώνες πρόσβασης είτε απ’ το αρχαίο Ιερό του Τρίτωνα κι επιπλέει περήφανο, χωρίς να επιτρέπει πάνω του αυτοκίνητα. Έτσι μέσα σε λίγα λεπτά και με το ελάχιστο κόστος του ενός ευρώ βρίσκεσαι στο νησί που τόσο πόθησε ο μεγιστάνας Ωνάσης, μα ποτέ δεν κατάφερε ν’ αποκτήσει. Οι πρώτες εικόνες με τα ξενοδοχεία, τα εστιατόρια, τα καφέ, την μικρή αλλά οργανωμένη παραλία συνθέτουν το τουριστικό πρόσωπο του νησιού. Εξερευνώντας το όμως διεξοδικά, διαπιστώνεις φυσικές ομορφιές που μόνο η ηρεμία μπορεί να χτίσει. Απ’ τα δεξιά ο επιβλητικός Αϊ Γιώργης προστάζει τους περιπατητές ν’ ακολουθήσουν τ’ ανηφορικό, πνιγμένο στο πράσινο, μονοπάτι. Καθαρά πνευμόνια και ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ / Στις ομορφιές της Δωρίδας

Ευτυχής όποιος βρεθεί ανάμεσα στο καλοψημένο αρνάκι, τις μυρωδάτες πίτες και το κλάμα του κλαρίνου, γιατί τελικά αυτό είναι η ελληνική παράδοση.

27

●

βυθίζεται στο γαλάζιο. Ευθεία το φυσικό λιμάνι σε προσκαλεί στην πολυτελή ζωή των γιοτ. Πληθώρα σκαφών διαφόρων χωρών τονώνει την οικονομία. Κάποιοι επιλέγουν να δένουν όλο τον χρόνο, αφού έως τώρα τουλάχιστον, το λιμάνι διατίθεται δωρεάν. Απ' τ' αριστερά ο δρόμος οδηγεί στο παρελθόν και συνάμα στο παρόν της καθημερινότητας των Τριζονίων. Ελιές κι αμπέλια, ευκάλυπτοι και ανθισμένες βουκαμβίλιες, πεισματικά γεράνια καταληψίες στις φροντισμένες αυλές, αγαλματένια λιονταράκιαφρουροί στις φρεσκοβαμμένες εξώπορτες μας συντροφεύουν ως την Αγία Παρασκευή. Μικρή ανάπαυλα στον σκιερό περίγυρο, με την ευχή να ξανάρθω στη γιορτή της, τότε που οι κυρές τρατάρουν με τα καλούδια τους λίγη Ελλάδα τους ξένους. Δίπλα απ' την εκκλησιά αγέρωχα στέκεται το παλιό σχολειό. Στα χρώματα του ουρανού και της πέτρας, μια σημαία, μια πινακίδα κι ένα τζάμι μισοσπασμένο ζωντανεύουν σκηνές απ' τα παλιά. Δέος νιώθω σαν σηκώνω το βλέμμα στο απέναντι βουνό της στεριάς. Ξέρω ένα παιδί να κουτρουβαλάει τα βράχια από κει ψηλά και να θαλασσοπνίγεται τους χειμώνες για δυο αράδες γνώση. Σήμερα το σχολείο δεν λειτουργεί, σποραδικά μόνο ως χώρος εκδηλώσεων.

28

●●

●●●

● Βουτιές στο ποτάμι της Σεργούλας. ●● Ο ήλιος δύει στη Γλυφάδα. ●●● Δρασκελίζοντας τη γέφυρα Ρίου Αντιρίου.

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ / Στις ομορφιές της Δωρίδας

Στον κάματο της ζέστης, μια κουτσομπόλα φραγκοσυκιά πετάγεται να μας δει. Πίσω της, ακόμη μια προσβάσιμη παραλία. Υπάρχουν όμως κι άλλες που η προσέγγιση γίνεται μόνο εν πλω και ίσως τελικά αυτός να είναι ο καλύτερος τρόπος να δεις το μέρος. Νοικιάζοντας κάποιο βαρκάκι μπορείς επίσης να επισκεφτείς και το νησάκι του Αϊ Γιάννη, έναν ιδιωτικό κατάφυτο παράδεισο που βρίσκεται πολύ κοντά στα Τριζόνια. Από μπροστά έχεις την αίσθηση ότι είναι ένα περιποιημένο στρογγυλό νησί αλλά από πίσω αγριεύει και κόβεται απότομα με βράχο.

29

Από μπροστά έχεις την αίσθηση ότι είναι ένα περιποιημένο στρογγυλό νησί αλλά από πίσω αγριεύει και κόβεται απότομα με βράχο.

30

Ορεινά χωριά, Δαφνοχώρι Η επιβίωση των χωριών της Δωρίδας δεν βασίζεται αποκλειστικά στην αλιεία. Οι περισσότεροι, κυρίως οι παλιοί, φέρουν ταυτότητα βουνίσιου και ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη γεωργία, οικοδομικές αλλά και χειροτεχνικές εργασίες, όπως η σαπωνοποιία. Κάποια ορεινά χωριά κατοικούνται όλο τον χρόνο, όπως για παράδειγμα η Ελαία ή αλλιώς Βελενίκο, το οποίο μάλιστα είναι πυκνοχτισμένο. Η Καλλιθέα δεν έχει πολλούς κατοίκους, έχει όμως μια ενδιαφέρουσα ιστορία να διηγηθεί. Όταν κάποτε τυχαία περνούσε από εδώ η Φρειδερίκη εντυπωσιάστηκε τόσο που θέλησε να μάθει τ' όνομα του χωριού. Αμέσως όμως απαίτησε την μετονομασία του σε Καλλιθέα, και πόσο δίκαια έπραξε για την τότε… Ξυλογαϊδάρα. Σε υψόμετρο 900 μέτρων βρίσκεται και το Δαφνοχώρι. Κάποτε Μαραζιά το φώναζαν, προφητικά, αφού μαράζωσε με τον σεισμό και την μετέπειτα εγκατάλειψη. Στο ερειπωμένο χωριό αφήνω πίσω τη μεγάλη βρύση, το «Κεραμίδι» και περιπλανιέμαι στα μισογκρεμισμένα σπίτια. Σ' εκείνο

●●

●●●

●

●

Ο Άι Γιάννης πνιγμένος στο πράσινο. ●●

Η θέα από τα ψηλότερα σπίτια της Γλυφάδας. ●●●

Παραδοσιακή παρασκευή βουτύρου στο ορεινό Δαφνοχώρι. ●●●●

Δύση στην παραλία της Σεργούλας. ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ / Στις ομορφιές της Δωρίδας

το χαγιάτι το γαντζωμένο στον χρόνο, νύχτωσε πια. Η λάμπα που αχνόφεγγε τη σκυφτή σιλουέτα έσβησε και μόνο κάποιο αερικό ξέμεινε να βροντά το ξεχαρβαλωμένο παραθύρι. Ο κρότος παύει μπρος στη φωνή του Αϊ Νικόλα, που σαν καμπάνα κρεμάστηκε στα κλαδιά του γεροπλάτανου. Το μέρος βρίθει από σκοτεινούς θρύλους. Ήθελε παλιά μια κατάρα να κραδαίνει πάνω απ' τα κεφάλια των ανδρών και να αφήνει πίσω νύφες μαυροντυμένες κι άχρωμες να περιμένουν στην εξώπορτα για την επόμενη. Είναι και το τοπίο που γεννά τον τρόμο, όπως το φοβερό δάσος των Κέδρων λίγο πιο πάνω απ' το χωριό, εκεί που ανθρώπινο χέρι άφησε έναν μεγάλο κούκλο, φόβητρο για τα δαιμόνια. Παραμερίζοντας δοξασίες κατηφορίζω στου «Καττή τη Ράχη». Το προσεγμένο και καλαίσθητο πλάτωμα στην άκρη του βουνού σε ξεκουράζει με μια αέρινη θέα προς τα νησάκια του Κορινθιακού. Θα επιστρέψω στη μαγική πλατεία του χωριού για να γνωρίσω από κοντά έναν νέο άνθρωπο τον κ. Ηλία Σχίζα, που με δύναμη ψυχής και μεράκι, όχι μόνο αποφάσισε να κατοικήσει εκεί μόνος του αλλά έστησε κι ένα αυθεντικό καπηλειό, θα τολμούσα να πω, από εκείνα που οι φιλόσοφοι αγαπούν 31

να υπάρχουν και να συζητούν. Θεματοφύλακας ξεχασμένων παραδόσεων και υπέρμαχος της ποιότητας σε όλους τους τομείς αποτελεί λαμπρό παράδειγμα για την επιστροφή στην ύπαιθρο. Στη δύσκολη πραγματικότητα που βιώνουμε μοιάζει άλλωστε η σοφότερη επιλογή. Φτιάχνοντας μόνος του βούτυρο, χρησιμοποιώντας αγνές πρώτες ύλες απ' το περιβόλι, ντόπιο κρέας και γάργαρο πηγαίο νερό, προσκαλεί φίλους και όσους νιώθουν το ταξίδι να ξαποστάσουν κάτω απ' τον μεγάλο πλάτανο, να ξεδιψάσουν με ρακή, να χορτάσουν φαγητό μέσα στ' αρώματα του θυμαριού και του ξύλου και να ονειρευτούν ελεύθερα σε μελωδίες καμωμένες από καημό και έρωτα. Κάτι απροσδιόριστα γνώριμο πάντα θα με γυρίζει εδώ σε αυτή την πλατεία, σε αυτό τον πλάτανο. Μοναχική, όπως ο ποιητής, θα φαντάζομαι αραχνοΰφαντα πως δένομαι μαζί του και αφουγκράζομαι κάτω απ' τη μεγάλη τρύπα στον κορμό, αυτί ανθρώπινο θαρρείς, ν' ακούσω όσα άκουσε, να μάθω όσα ξέρει. Στην τόση ησυχία θα κάθομαι δίπλα του, στωικά θα σχηματίζω μια σμαραγδένια καρδιά στη θέση του Αϊ Γιάννη, ένα πειρατικό καράβι να σαλπάρει, και θ' αλλάζω μαζί του. Χρυσή το φθινόπωρο, λευκή τον χιονιά κι αιθέρια το θέρος. Κι όταν ο άνεμος βαλθεί να μας κλονίσει, εγώ πάνω του θα κρατηθώ, γιατί τα δέντρα όσο κι αν λυγάν πάντα πατρίδα θα ναι.

● Εορταστικές εκδηλώσεις στα Τριζόνια. ●● Τριζόνια. Γενική άποψη του οικισμού του νησιού.

●

●●

info's Για μια άνετη και πολυτελή διαμονή επιλέξτε τα διαμερίσματα ΟΙΑΝΘΗ Rentals στη Γλυφάδα. Τηλ.: 69725 56844.

ΚΑΠΕΝΤΖΩΝΗΣ MARKETS ΚΕΝΤΡΙΚΟ:ΓΛΥΦΑΔΑ ΦΩΚΙΔΑΣ ΤΗΛ:2266071524 ΥΠ/ΜΑ: ΕΡΑΤΕΙΝΗ ΦΩΚΙΔΑΣ ΤΗΛ:2266031524

E-MAIL:kapentzonismarkets@gmail.com

32

Το Cafe Bar – Μεζεδοπωλείο BELLA VISTA στη Σπηλιά προσφέρεται για καφέ και νόστιμα μεζεδάκια πάνω στο κύμα. Λειτουργεί απ’ το πρωί ως αργά το βράδυ κι είναι ιδανικό και για τα παιδιά. Τηλ.: 22660 71336, 69722 89455. Το Restaurant-Beach Bar IDALIO εκτός από καφέ προσφέρει δροσιστικά κοκτέιλ αλλά και παραδοσιακή κουζίνα στην παραλία Σεργούλας τηλ.26340 91562, 69749 01927. Για καφέ και χαλαρό ποτό πάνω στη θάλασσα αλλά και ποιοτική ελληνική και ιταλική κουζίνα, CARVOU CAFE bar και το εστιατόριο ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ αποτελούν την καλύτερη επιλογή στη Γλυφάδα. Τηλ.: 22660 71208. Στο Δαφνοχώρι, στο παραδοσιακό καφενείο ΡΟΔΟΝ ΔΑΦΝΗ πάνω στη γραφική πλατεία μπορείτε πέρα απ’ τον καφέ ν’ απολαύσετε κατόπιν παραγγελίας, σπιτική κουζίνα από εκλεκτές πρώτες ύλες. Τηλ.: 69091 46573. Ευχαριστούμε τα Super market ΚΑΠΕΝΤΖΩΝΗΣ στη Γλυφάδα και στην Ερατεινή. Τηλ.: 22660 31524. Το οδοιπορικό πραγματοποιήθηκε με την ευγενική χορηγία του Δήμου Δωρίδος.

Κέντρο Βιολογικής Γεωργίας Γεωργικά Εφόδια - Εξοπλισµός - Συµβουλευτική στον Αγρό

Καλλιεργείτε βιολογικά και χρειάζεστε επαγγελµατικές συµβουλές; Σκέφτεστε να ξεκινήσετε βιολογική καλλιέργεια;

Ψάχνετε προϊόντα κατάλληλα για βιολογική καλλιέργεια;

Παρέχουµε συµβουλές και καθοδήγηση σε υπάρχοντες και νέους Προφέρουµε µεγάλη ποικιλία προϊόντων θρέψης, φυτοπροστατευτικών βιοκαλλιεργητές, καλύπτοντας όλα τα θέµατα, από τη βιολογική και βιοδραστικών σκευασµάτων, ενεργών µικροοργανισµών, ορυκτών πιστοποίηση, έως την παραγωγή και την πρόσβαση σε επιδοτήσεις. για γεωργική χρήση, παγίδες εντόµων και γεωργικό εξοπλισµό.

ANYFION GREECE AE 6ο χλµ ΕΟ Ναυπλίου - Άργους 211 00, Ναύπλιο Τ: 2752 18 10 60 | Ε: oac@anyfion.gr

www.anyfion.gr

Το Κέντρο Βιολογικής Γεωργίας ΑΝΥΦΙΟΝ είναι το πρώτο γεωπονικό κατάστηµα αποκλειστικά µε σκευάσµατα για βιολογικές καλλιέργειες! Επικοινωνήστε µαζί µας ή ελάτε να µας επισκεφθείτε.

Το φαράγγι της Νούπαντης Στην αποσκιερή Μάνη

Το καλοκαίρι στην πόλη πάντα ήταν δύσκολο, φέτος όμως η καταιγιστική καθημερινότητα άγγιξε σχεδόν την όψη του ανυπέρβλητου. Γι’ αυτό και όσο ο καιρός το επιτρέπει συνεχίζω να ψάχνω διέξοδο, ανάσες ελευθερίας. Απέριττη, φυσική και γνήσια η δυτική Μάνη αποτελεί ειδυλλιακή πρόταση διαφυγής. Εδώ το μεγαλείο του Ταΰγετου ενώνεται με τα κρυστάλλινα Μεσσηνιακά νερά. Ήλιος, πέτρα, ελιές, ψιλόλιγνα κυπαρίσσια, ορεινά χωριά και φαράγγια με έξοδο τη θάλασσα σε καλούν να τα εξερευνήσεις.

Έλενα Κολλάτου

Α

Λεωνίδας Τούμπανος, Έλενα Κολλάτου

φήνοντας την Καλαμάτα με κατεύθυνση προς Καρδαμύλη αρχίζει να ξεπροβάλλει ο επιβλητικός όγκος του Ταϋγέτου. Το αμάξι ακολουθεί το φιδωτό δρόμο σε μια καταπράσινη διαδρομή και σε λιγότερο από μια ώρα βλέπουμε μπροστά μας την Καρδαμύλη με τα πέτρινα σπίτια, τις φουντωτές μπουκαμβίλιες και τα κρυστάλλινα νερά. Απλή, μεστή, ανόθευτη! Κάτω από τη σκιά των λιόδεντρων απολαμβάνω έναν ελληνικό καφέ, συνοδευόμενο με λουκούμι και δροσερό νερό. Χαζεύω τη θάλασσα. Παίρνω δυνάμεις και πηγαίνω να συναντήσω τον Γιάννη Αβραμέα, οδηγό βουνού και επαγγελματία εναλλακτικού τουρισμού, υπεύθυνο του 2407 Outdoor Experience και του αγώνα ορεινού τρεξίματος Taygetos Challenge. Το ιδιαίτερο τοπίο της περιοχής χαρακτηρίζεται από την έντονη και απότομη αλλαγή υψομέτρου. Οι μεγάλες κλίσεις του βουνού συντελούν στην ταχύτατη απορροή των ομβρίων υδάτων, που με τη σειρά τους διαβρώνουν το έδαφος και δημιουργούν φαράγγια και απόκρημνες κορυφές. Άλλωστε είμαι εδώ για να περπατήσω το φαράγγι της Νούπαντης και ο Γιάννης είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για να μου δώσει οδηγίες και κατευθύνσεις.

34

35

● Το ροδαλό φως του δειλινού

στο παραδοσιακό ορεινό Εξωχώρι. ●● Η Μονή της Βαϊδενίτσας. ●●● Πανοραμική άποψη του Εξωχωρίου.

διάσχιση ολόκληρου του φαραγγιού είναι αδύνατη, καθώς χρειάζονται διαδικασίες καθαρισμού. Μας πρότεινε όμως να περπατήσουμε το τμήμα από το Προάστιο μέχρι την παραλία του Φονέα, που είναι εύκολα προσεγγίσιμο και βατό. Τίποτα δεν μας πτοεί, αφού είμαστε εδώ για να μάθουμε την ιστορία του φαραγγιού της Νούπαντης, που φαίνεται να πήρε το όνομά του από τις συναντήσεις (τα συναπαντήματα) με σκοπό τα συνοικέσια που γίνονταν τα παλαιότερα χρόνια στην περιοχή. Έτσι, ακόμη κι αν δεν καταφέραμε να το περπατήσαμε ολόκληρο, πήραμε τα πράγματα από την αρχή. Μονή της Βαϊδενίτσας

●

«Τη Μάνη διατρέχουν τέσσερα φαράγγια: Βυρός, Ρίντομο, Νούπαντη και Τέπενη. Σε αυτά εδώ συναντά κανείς μεγάλη ποικιλία χλωρίδας με πολλά ενδημικά είδη, βότανα, αρωματικά φυτά και πλούσια πανίδα από πουλιά, θηλαστικά, ερπετά και έντομα. Λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των πετρωμάτων συχνά στα φαράγγια σχηματίζονται σπήλαια, κάποια προσβάσιμα στο ύψος του εδάφους και άλλα απρόσιτα, ψηλά στους κάθετους βράχους», μας εξηγεί ο Γιάννης. «Η διάσχιση των φαραγγιών πρέπει να γίνεται με απόλυτο σεβασμό, ώστε να μη διαταράσσονται τα φυτά και τα ζώα» συνεχίζει, τονίζοντας πως οι επιπτώσεις της ανθρώπινης παρουσίας φαίνονται μεσο-μακροπρόθεσμα και όχι απαραίτητα την ώρα της επίσκεψης. Το φαράγγι της Νούπαντης ξεκινάει ψηλά από το Μονοναστήρι της Βαϊδενίτσας, τρία χιλιόμετρα μετά από το χωριό Σαϊδόνα, καταλήγοντας μετά από περίπου οχτώ χιλιόμετρα στην παραλία του Φονέα. Είναι η παραλία με τα λευκά βότσαλα, τα κρυστάλλινα νερά και τον επιβλητικό βράχο που δεσπόζει στο μέσο της, χωρίζοντας τον κόλπο στα δύο. «Δανείζει» μάλιστα το όνομά της και στο φαράγγι της Νούπαντης που αναφέρεται συχνά και ως φαράγγι του Φονέα. Η ανταμοιβή των πεζοπόρων για τη διάσχιση του φαραγγιού δεν είναι παρά οι λυτρωτικές βουτιές στα δροσερά νερά της! Ο Γιάννης μας ενημέρωσε ότι στο φαράγγι πρόσφατα έχουν γίνει κατολισθήσεις και υπάρχει ένα κομμάτι απροσπέλαστο. Λόγω αυτού η 36

Η Μονή της Βαϊδενίτσας τοποθετείται μεταξύ της Μαυροβούνας και του Ταξιάρχη, δυο βουνοκορφών του Ταϋγέτου κι αποτελεί την αφετηρία του φαραγγιού. Χτισμένη στο τέλος του πέτρινου μονοπατιού που ανηφορίζει από τον δρόμο προς το βουνό, παράλληλα με το φαράγγι, περιστοιχίζεται από καρυδιές, κερασιές, μυρωδάτο φασκόμηλο και θυμάρι. Το μοναστήρι χρονολογείται στους Μεταβυζαντινούς χρόνους και διαθέτει τείχη, που χρησίμευαν στην απόκρουση των επιδρομών. Έξω από τα τείχη είναι χτισμένη μεταγενέστερη εκκλησία. Εδώ, κάθε χρόνο στις 8 Σεπτεμβρίου συγκεντρώνονται προσκυνητές από τα γύρω χωριά για να δοξάσουν την Παναγιά. Κατά τη διάρκεια της κατοχής στο Μοναστήρι έβρισκαν καταφύγιο Κύπριοι και Άγγλοι στρατιώτες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα το 1942 οι Ιταλοί να πυρπολήσουν τα περισσότερα κτίρια του Μοναστηριού που έκτοτε στέκει ερειπωμένο. Η Μονή προσφέρει πανοραμική θέα στο φαράγγι και το μάτι γλιστρά ομαλά, δίχως εμπόδια μέχρι τη θάλασσα. Το καλοκαίρι, το φαράγγι στεγνώνει εντελώς, από τους φθινοπωρινούς μήνες όμως, όπως επιβάλλει ο αέναος κύκλος του νερού, τα πάντα μοιάζουν να ζωντανεύουν ξανά. Ο όγκος του νερού από τις

●●

●●●

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Το φαράγγι της Νούπαντης

37

●

Το κατάφυτο πέτρινο μονοπάτι, τρία χιλιόμετρα από τη Σαιδόνα, οδηγεί στην αφετηρία του φαραγγιού της Νούπαντης. ●●

Προάστιο ή Πραστείο, μεταβυζαντινό χωριό με έντονο παραδοσιακό χρώμα. ●●●

Η κρυστάλλινη παραλία του Φονέα, ιδανική για βουτιές και χαλάρωση.

●

Το φαράγγι της Νούπαντης ξεκινάει ψηλά από το Μονοναστήρι της Βαϊδενίτσας, καταλήγοντας μετά από περίπου οχτώ χιλιόμετρα στην παραλία του Φονέα.

38

βροχοπτώσεις στον Ταϋγετο ακολουθεί αυτή τη διαδρομή, ώστε να καταλήξει στη θάλασσα. Ο Γιάννης ανάμεσα στις άλλες σημαντικές πληροφορίες μας προειδοποιεί πως σε κάθε περίπτωση, όταν διασχίζουμε ένα φαράγγι και αντιληφθούμε πως έρχεται μπόρα ή καταιγίδα, πρέπει να εγκαταλείψουμε, αφού μπορεί απότομα και ξαφνικά να κατέβει μεγάλη ποσότητα νερού και να μας εγκλωβίσει. Περπατώντας στο φαράγγι, τα βότσαλα ξασπρισμένα και λεία αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες της παρουσίας του νερού. Η πυκνή βλάστηση προσφέρει μιας πρώτης τάξεως σκίαση, κάνοντας ευχάριστη την πεζοπορία μας. Ο Πύργος του Κιτρινιάρη Λίγο πιο κάτω και ορατός από τη Μονή της Βαϊδενίτσας βρίσκεται ο Πύργος του Κιτρινιάρη. Χτισμένος πάνω στη Βασιλική Οδό, που ένωνε την αρχαία Σπάρτη με το λιμάνι της Καρδαμύλης, πιστεύεται πως από δω πέρασε ο Πύρρος, ο γιος του Αχιλλέα, για να φτάσει στη Σπάρτη και να παντρευτεί την όμορφη Ερμιόνη. Την εποχή που οι πειρατές και οι κουρσάροι λυμαίνονταν τη θάλασσα και λεηλατούσαν τη στεριά, υπήρχε η ανάγκη να ειδοποιούνται έγκαιρα οι κάτοικοι της ενδοχώρας για τους επιδρομείς. Για αυτό τον λόγο στις πλαγιές και στα απόκρημνα βράχια χτίστηκαν βίγλες και παρατηρητήρια σε θέσεις που να εποπτεύουν τα περάσματα και σε περίπτωση κινδύνου μετέδιδαν οπτικά προειδοποιητικά σήματα μεταξύ τους, που έφταναν ως τα βάθη της ενδοχώρας. Η οικογένεια Κιτρινιάρη είχε ισχυρή παρουσία στην περιοχή και τα μέλη της αναδείχθηκαν σε καπετάνιους των ορεινών χωριών της Ανδρούβιστας που έλεγχαν τις διαβάσεις και δέσποζαν στη χαράδρα. Ο Πύργος χτίστηκε στον στρατηγικής σημασίας, δυσπρόσιτο ξερόβραχο της «κουδούνας» το 1786 και είναι δείγμα της προεπαναστατικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής της Μάνης. Στέκει αγέρωχος και ατενίζει το καταπράσινο

●●

●●●

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Το φαράγγι της Νούπαντης

39

φαράγγι μέχρι το βάθος του ορίζοντα, εκεί που η θάλασσα χάνεται στον ουρανό. Ιδανική ώρα για να απολαύσει κανείς τη μαγευτική θέα είναι το δειλινό, καθώς οι ακτίνες του ήλιου δεν έχουν πια τόση ένταση και χαρίζουν χρυσαφένιες αποχρώσεις στον ουρανό και τη θάλασσα. Το Μοναστήρι του Σαμουήλ Λίγο πιο κάτω, στον δρόμο για Σαϊδόνα, υπάρχει ταμπέλα που οδηγεί στο καστρομονάστηρο του Σαμουήλ. Μαζί με τον Πύργο του Κιτρινιάρη και τη Μονή της Βαϊδενίτσας αποτελούσαν ένα οχυρό τρίγωνο. Το στενό κλιμακωτό μονοπάτι, που οδηγεί στο ερειπωμένο μοναστήρι, είναι κυριολεκτικά πνιγμένο στο θρούμπι που ευωδιάζει στο πέρασμά μας. Φτιαγμένο με πέτρα, εντάσσεται αρμονικά στο φυσικό τοπίο, αποτελώντας αντιπροσωπευτικό δείγμα της εποχής που η ανθρώπινη παρέμβαση γινόνταν με ταπεινότητα και σεβασμό. Στο μοναστήρι λειτουργούσε σιδηρουργείο που επισκεύαζε γεωργικά εργαλεία και όπλα κλεφταρματωλών και καπεταναίων της εποχής. Η εκκλησία στο εσωτερικο της οχύρωσης είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στις 15 Αυγούστου γίνεται μεγάλο πανηγύρι στον περίβολο του μοναστηριού. Σαϊδόνα

40

Ώρα για στάση και ανάπαυλα στη Σαϊδόνα, ένα όμορφο ορεινό χωριό αμφιθεατρικά χτισμένο στα 600μ. υψόμετρο με τα μπαλκόνια και τα ανοίγματά του να προσφέρουν εκπληκτική θέα στη θάλασσα. Τα στενά λιθόστρωτα καλντερίμια, οι βελανιδιές και τα πλατάνια, τα πέτρινα σπίτια αποπνέουν μια αίσθηση ηρεμίας και γαλήνης. Τόσο πολύτιμης και σπάνιας πια! Μη σας ξεγελάσει η ησυχία του χωριού. Η Σαϊδόνα έχει μεγαλή, πολυτάραχη ιστορία και συνεισφορά στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες. Με αποκορύφωμα την αντίσταση κατά της γερμανικής κατοχής και στη συνέχεια τον εμφύλιο. Οι προσεκτικοί περιηγητές θα δουν και θα διαβάσουν τις πλάκες στα σπίτια των αγωνιστών και το Ηρώο με τους πεσόντες στην είσοδο του χωριού, όπου κάθε χρόνο τελείται επιμνημόσυνη δέηση. Ο στριφογυριστός δρόμος με κατεύθυνση το Εξωχώρι περνάει μέσα από κλιμακωτές ξερολιθιές με ελαιόδεντρα, πολλά από τα οποία έχουν κρεμασμένα ταμπελάκια με τη λέξη «Βιολογικό». Ρωτώντας στο χωριό μας είπαν ότι εδω παράγεται μεγάλο μέρος του βιολογικού ελαιόλαδου του προγράμματος βιολογικής καλλιέργειας της ελιάς.

σημασίας, καθώς βρισκόταν πάνω στη Βασιλική Οδό, που ένωνε τη Λακωνία με τη Μεσσηνία. Στα Μεσαιωνικά χρόνια και επί Τουρκοκρατίας υπήρξε έδρα επισκοπής με τον εκπληκτικό αριθμό των 100 εκκλησιών, πολλές από τις οποίες διατηρούνται μέχρι και σήμερα μαζί με τις υπέροχες αγιογραφίες τους. Μια βόλτα στα λίθινα στενά δρομάκια του χωριού με τα πετρόχτιστα σπίτια, τους ψηλούς πύργους και τα υπαίθρια καφενεία σίγουρα θα σας ανταμείψει.

Εξωχώρι

Προάστιο και Φονέας

Φτάσαμε στο Εξωχώρι την ώρα που τα πετρόχτιστα σπίτια του χωριού αστραφτοβολούσαν πορφυρένιο χρώμα από τις αχτίδες του ρόδινου ήλιου, που έγερνε προς τη μεριά της θάλασσας. Στην εκκλησία τελούσαν τον εσπερινό. Η λειτουργία απλωνόταν από τα μεγάφωνα σε όλο το χωριο και τα παιδιά έπαιζαν στην πλατεία ή έκαναν ποδήλατο στα γύρω στενά. Σταθήκαμε και εμείς στην πλατεία να ρουφήξουμε αυτές τις στιγμές. Αγγαλίαση! Το χωριό, με την παλιότερη ονομασία Ανδρούβιστα, είναι πνιγμένο στις ομορφιές της άγριας φύσης του Ταϋγέτου και προσφέρεται για περιπατητικές ή ποδηλατικές διαδρομές. Kατά το παρελθόν η περιοχή ήταν κομβικής

Ένα ακόμα σημαντικό χωριό της περιοχής με σπουδαία ιστορία, καθώς μετά την Άλωση της Πόλης εγκαταστάθηκαν εδώ γνωστές βυζαντινές οικογένειες. Σήμερα στο Προάστιο σώζονται 200 περίπου παλαιά κτίσματα, επιμελημένης κατασκευής ,χτισμένα με πωρόλιθο από τα τοπικά λατομεία και πολλές βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες με υπέροχες αγιογραφίες. Στην είσοδο του χωριού υπάρχει η εννεάκρουνη κρήνη των Μελισσηνών χτισμένη το 1643. Το χωριό λόγω των οχυρών θέσεών του γνώρισε μεγάλες καταστροφές από τους Τούρκους και εξαιτίας αυτών αρκτετοί κάτοικοι, τον 17ο αι. μετανάστευσαν στον Τάραντα της Ν. Ιταλίας.

Γύρω από το Μοναστήρι της Βαϊδενίτσας βρίσκονται έξι παμπάλαιοι νερόμυλοι που μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο εξυπηρετούσαν τα χωριά της περιοχής.

Στο Προάστιο βρίσκεται και το Μονοκάμαρο πετρογέφυρο που ενώνει τις δύο πλευρές του φαραγγιού. Αποτελεί τεχνικό επίτευγμα για την εποχή του και σίγουρα αξίζει την επίσκεψη, ενώ από εδώ μπορεί κανείς να περπατήσει ανεμπόδιστα μέχρι τον Φονέα. Η ανοργάνωτη παραλία με τα χοντρά βότσαλα και τα γαλαζοπράσινα νερά είναι μια από τις ομορφότερες τις περιοχής. Στο αριστερό κομμάτι της δημιουργούνται σπηλιές. Εκεί από την άνεση της σκιάς μείναμε να χαζεύουμε τους τολμηρούς που σκαρφάλωναν στον μεγάλο βράχο στο μέσο της ακτής και βουτούσαν στα βαθιά νερά. Εικόνες ξέγνοιαστες, ανέμελες, καλοκαιρινές! Μα κάθε εποχή αυτό το αγέρωχο, λιτό, περήφανο κομμάτι της Ελλάδας είναι το ίδιο μαγευτικό γι’ αυτό και θέλω να επιστρέφω ξανά και ξανά. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Το φαράγγι της Νούπαντης

info's Για οργανωμένες πεζοπορίες, yoga, μαγειρέματα και άλλες πρωτότυπες υπαίθριες δραστηριότητες για παιδιά και ενήλικες επικοινωνήστε με τον Γιάννη Αβραμέα και το 2407 Outdoor Experience στην Καρδαμύλη. Τηλ.: 27210 73752, email.: info@2407m. com, www.2407m.com.

41

H καλύτερη βόλτα για όλη την οικογένεια!

• Άνετες εξωτερικές εγκαταστάσεις που περιλαμβάνουν την παιδική χαρά 2 στρεμμάτων & το Πάρκο Δραστηριοτήτων και Αναψυχής 7 στρεμμάτων.

• Πλήρης τήρηση των μέτρων ασφαλείας σε όλους τους χώρους του εμπορικού πάρκου.

• Ανοιχτό μέτωπο πάνω στη θάλασσα για βόλτες και χαλάρωση για μικρούς και μεγάλους. Το εμπορικό πάρκο Mare West αποτελεί τον ιδανικότερο προορισμό για όλη την οικογένεια! Συνδυάζει βόλτες, αγορές και διασκέδαση, με άνετους εξωτερικούς χώρους χαλάρωσης, άθλησης και αναψυχής, δωρεάν parking αλλά και αυστηρή τήρηση των μέτρων προστασίας και υγιεινής! Ταυτόχρονα προσφέρει και εξαιρετική ποικιλία από αγαπημένα brand μόδας σε φανταστικές τιμές. Οι ανοιχτές εγκαταστάσεις του σε μία προνομιακή τοποθεσία δίπλα στη θάλασσα και το αναβαθμισμένο, ασφαλές περιβάλλον με τους μεγάλους εξωτερικούς χώρους, ιδανικούς για την τήρηση αποστάσεων, δημιουργούν τις ιδανικές συνθήκες για ξέγνοιαστες βόλτες. Το Πάρκο Δραστηριοτήτων & Αναψυχής του Mare West λειτουργεί καθημερινά από τις 10 το πρωί μέχρι τις 10 το βράδυ με δωρεάν είσοδο. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνει πίστες Skate/BMX, τοίχο αναρρίχησης & Pump Track και αποτελεί την καλύτερη στάση για να απελευθερώσουν όλη τους την ενέργεια μικροί και μεγάλοι.

MARE WEST γιατί…

• Τηρούνται οι κανόνες και τα μέτρα προστασίας.

• Πραγματοποιούνται τακτικοί, σχολαστικοί καθαρισμοί των κοινόχρηστων χώρων.

• Έχει μεγάλες εξωτερικές εγκαταστάσεις ιδανικές για βόλτες και διασκέδαση. Το Πάρκο Δραστηριοτήτων & Αναψυχής • αποτελεί μία όαση χαλάρωσης για κάθε ηλικία.

• Υπάρχουν πολλές επιλογές από αγαπημένα brand αλλά και Υπεραγορά Σκλαβενίτη για τις αγορές όλης της οικογένειας.

42

info's Εμπορικό Πάρκο MARE WEST Διεύθυνση: 5ο χλμ. Π.Ε.Ο. Κορίνθου Πατρών τηλέφωνο επικοινωνίας 27410 25374 www.marewest.gr facebook: mare west Instagram: marewestofficial

Advertorial / Mare West

43

Αναζητώντας έξοδο διαφυγής.

44

Τα καταφύγια της Αθήνας Τα «σπίτια» κάτω από τα σπίτια Ήταν Κυριακή πρωί, μια βόλτα στην ηλιόλουστη Αθήνα. Μέρες αλκυονίδες τότε που τίποτα δεν προμήνυε ό,τι θα ακολουθούσε. Κάποτε, βλέπεις, οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με τα δεινά του πόλεμου, τον φόβο και την απειλή του θανάτου. Η ζωή ήταν πάντα απρόβλεπτη. Κι είναι εντυπωσιακό, πώς τελικά συνηθίζουν και προσαρμόζονται σε κάθε απρόβλεπτη συνθήκη. Εν αγνοία τους γράφουν ιστορία που κάποιος κάποτε θα σκύψει από πάνω για να την ανασύρει και να τη μοιραστεί. Θάλεια Νουάρου, Όλγα Ιωαννίδη

Θάλεια Νουάρου

Ο

λόγος για τον ερευνητή Κωνσταντίνο Κυρίμη. Ο ίδιος δηλώνει ερασιτέχνης ιστορικός παρ’ ολ’ αυτά έχει γράψει δύο βιβλία για τα καταφύγια της Αττικής: μια περιήγηση στη μυστική, υπόγεια Αθήνα. «Η επαφή μου με τα καταφύγια άρχισε το 2012. Είχα διαβάσει κάπου ότι υπάρχει ένα παλιό καταφύγιο στον Πειραιά και ξεκίνησα να το βρω. Το βρήκα, μπήκα και μου έκανε πάρα πολύ εντύπωση». Από τότε ως σήμερα έχει συνεργαστεί με τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, την Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, με το Δήμο Αθηναίων και το Ιστορικό Αρχείο της πόλης. Σε συνεργασία με την ΚΕΔΡΟΣ Travelling, μας οδηγεί στην αθέατη πλευρά της, σε μνήμες της Κατοχής και του πολέμου. Μνημεία κυριολεκτικά κάτω απ’ τα πόδια μας, στα πεζοδρόμια και τα υπόγεια των πολυκατοικιών κι ιστορίες χαραγμένες σε τοίχους... Και μπορεί όλα αυτά για μας να μας φαίνονται σκοτεινά και μακρινά, για τους Αθηναίους όμως του '40 τα καταφύγια ήταν ό,τι πιο απλό και συνηθισμένο υπήρχε, αποτελούσε μέρος της καθημερινότητας τους. Κι όταν βαρούσε ο συναγερμός καθόλου δεν ανησυχούσαν, ήξερε ο καθένας που θα πάει και με την ευκαιρία «θα συναντήσει τους γνωστούς και τους φίλους του, θα χαζέψει, θα κουβεντιάσει και θα αλλάξει λιγάκι αέρα». Αυτά αφηγείται ο Βάρναλης σε ένα χρονογράφημά του, το 1941. Αποκαλεί μάλιστα τα καταφύγια «τόπον αναψυχής», όπου «ένας βγάζει την εφημερίδα του και βυθίζεται στο διάβασμα, μερικές κυρίες ή κορίτσια βγάζουν από τη σάκα τους μια φανέλα και πλέκουν ή κανένα μυθιστόρημα για να περνά η ώρα…»

45

●

Οδός Κοραή Βρισκόμαστε στην οδό Κοραή, στο μοναδικό επισκέψιμο καταφύγιο της Αθήνας, όπου στεγάζεται σήμερα η Εθνική Ασφαλιστική. Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941–1944 αναγράφει με μεγάλα γράμματα στην είσοδο. Ένα τόσο κεντρικό σημείο της πόλης κι όμως δεν το είχα προσέξει ποτέ. Το κτίριο ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1936 από την Εθνική Ασφαλιστική και τελείωσε το 1938. «Ήταν υποδειγματικό κτίριο για την εποχή του και δόθηκε προς χρήση με μεγάλη, πανηγυρική τελετή. Δεν έμελλε όμως να το χαρούν οι άνθρωποι», διηγείται ο Κωνσταντίνος, καθώς το 1941 το κτίριο επιτάσσεται από τους Γερμανούς. Στην ιστορία του έμελλε να επιταχτεί ακόμα τρεις φορές: από τους αντάρτες του ΕΑΜ, τους Άγγλους στα Δεκεμβριανά κι αργότερα από την κυβέρνηση. «Περάσανε χρόνια και ζαμάνια μέχρι να το πάρει πάλι η Εθνική Ασφαλιστική και προς τιμήν τους το έχουν διατηρήσει έτσι και είναι επισκέψιμο». Η ιστορία των καταφυγίων ξεκινάει το 1936 επί κυβέρνησης Μεταξά, όταν ο φόβος για έναν μεγάλο πόλεμο στην Ευρώπη γινόταν ολοένα και πιο απειλητικός. Ο Μεταξάς εκπονεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα πολιτικής προστασίας με κύρια συνιστώσα την κατασκευή όσων γίνεται περισσότερων αντιαεροπορικών καταφυγίων στους σημαντικότερους δημόσιους χώρους στην Αθήνα κυρίως και τα μεγάλα αστικά κέντρα. «Μέσα σε τέσσερα χρόνια κατασκευάστηκαν 400 δημόσια καταφύγια, ικανά να στεγάσουν περίπου 40.000 ανθρώπους, από βδομάδα σε βδομάδα το καθεστώς παρέδιδε στον κόσμο δύο καταφύγια για να προφυλαχθεί, είναι ασύλληπτο αν το σκεφτείτε…» Οι προδιαγραφές τους ήταν αυστηρότατες − τίποτα δεν είχε αφεθεί στην τύχη του. Θωρακισμένες πόρτες μοναδικής εργονομίας, με συγκεκριμένες διαστάσεις, πάχος και κράμα μετάλλων. «Η Ελλάδα του ’38 ήταν αδύνατο να τις παράγει, οπότε στραφήκαμε στο εξωτερικό. Ποιος άλλος μπορούσε να τις παρέχει από τη Γερμανία…» Η σφραγίδα της επιτροπής του 3ου Ράιχ επιβεβαιώνει πως τηρούν τις γερμανικές προδιαγραφές. Η ειρωνεία της τύχης; Αυτοί που σε βομβαρδίζουν, έχουν προηγουμένως εγγυηθεί για την ασφάλειά σου… Ευτυχώς, κι αντίθετα με τον Πειραιά, η Αθήνα ελάχιστα βομβαρδίστηκε. Όπως όμως προαναφέρθηκε το κτίριο επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως κέντρο μεταγωγών. Γινόταν δηλαδή εδώ η ανάκριση και η διαλογή των κρατουμένων. Οι «τυχεροί» πήγαιναν στις φυλακές Αβέρωφ κι οι άτυχοι κατέληγαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης... Ο Κωνσταντίνος μας δείχνει τα σημάδια από τα πέντε κελιά που υπήρχαν στο ισόγειο και έπειτα κατεβαίνουμε στα ενδότερα του καταφυγίου. Μοιάζει σαν να κατεβαίνεις σε αμπάρι πλοίου, οι μεταλλικές απότομες σκάλες, οι συμπαγείς πόρτες, ο φωτισμός. Ένα αμπάρι στεριανό, όπου δεκάδες κρατούμενοι χάραξαν τον καημό και τις επιθυμίες τους. Μια μικρή έκθεση με αντικείμενα των κρατούντων, τσιγάρα, σπιρτόκουτα, γράμματα και σε προθήκη η ναζιστική σημαία... «Για οποιοδήποτε λόγο μπορούσε κανείς να 46

●●

●●●

●●●●

«Μιλούνε σιγά αναμεταξύ τους, λες και προσέχουν μην ξυπνήσουν τις μπόμπες. Στους τοίχους και στα ανώφλια των εισόδων υπάρχουν πινακίδες: Απαγορεύεται το κάπνισμα, ως και οι συζητήσεις». ● Στο επισκέψιμο καταφύγιο της οδού Κοραή

που επιτάχθηκε από τους Γερμανούς ως κέντρο μεταγωγών. ●● Η σημαία της Ναζιστικής Γερμανίας σε προθήκη. ●●● Από τη μικρή έκθεση με προσωπικά αντικείμενα των κρατουμένων. ●●●● Η προσωπογραφία του Μουσολίνι που πιθανόν ζωγράφισε

Ιταλός κρατούμενος. Υπάρχουν ακόμη οι τρύπες από τις σφαίρες, που αποδίδονται σε αντάρτη του ΕΑΜ. ΞΕΝΑΓΗΣΗ / Τα καταφύγια της Αθήνας

47

●

«Μέσα σε τέσσερα χρόνια κατασκευάστηκαν 400 δημόσια καταφύγια, ικανά να στεγάσουν περίπου 40.000 ανθρώπους».

● Στα έγκατα του καταφυγίου της οδού

Κοραή. Δημόσια καταφύγια υπήρχαν επίσης στο Μεγάλη Βρετανία, στο Μέγαρο της Τραπέζης της Ελλάδος, τον Άρειο Πάγο κ.ά. ●● Η αναγραφή στην είσοδο του ιστορικού

μνημείου στο Μέγαρο της Εθνικής Ασφαλιστικής που λίγοι έχουν προσέξει. ●●● Οι συμπαγείς μεταλλικές πόρτες με τις αυστηρότατες προδιαγραφές και τη σφραγίδα της επιτροπής του 3ου Ράιχ να το επιβεβαιώνει.

48

βρεθεί εδώ μέσα, ούτε ταξική διάκριση υπήρχε. Από τον μεγαλύτερο αστό του Κολωνακίου μέχρι τον τελευταίο εργάτη στη φτωχογειτονιά του Βύρωνα, ο καθένας μπορούσε να βρεθεί εδώ. Ούτε χρειαζόταν να είσαι κάνας σκληρός αντιστασιακός, αρκούσε μια υπόνοια, οι λεγόμενες καρφωτές της εποχής. Οποιαδήποτε αντιδικία είχε κάποιος με γείτονα ή συγγενή έπαιρνε τηλέφωνο στην Κομαντατούρ κι έλεγε πως είναι ύποπτος». Οι άνθρωποι άλλωστε ερχόντανε εδώ ακόμα και για την πιο ασήμαντη παράβαση όπως ένα εισιτήριο τραμ. Λόγω της μεγάλης ανέχειας, οι λαθρεπιβάτες ήταν ένα πολύ συχνό φαινόμενο της εποχής. «Θα δείτε επιγραφές που λένε “έκλεψα ένα σεντόνι”, ένας έκλεψε ένα λάστιχο…» «Με κράτησαν αδίκως» διαβάζουμε στις περισσότερες επιγραφές του δεύτερου υπογείου. Ένας αλλότροπος χώρος έκφρασης ιδεών και συναισθημάτων από ανθρώπους σε απόγνωση. Κάποιοι ζωγράφιζαν καράβια περιμένοντας τον στόλο ή τους Άγγλους να μας απελευθερώσουν, άλλοι τσολιάδες αντλώντας δύναμη από το ένδοξο παρελθόν κι άλλοι αεροπλάνα, τον μεγάλο φόβο των αστών της εποχής. Δεν αφορούσαν όμως όλα τον πόλεμο και την πολιτική. Μια γυμνή γυναικεία πλάτη, ερωτικές επιγραφές, η λέξη φως με μεγάλα μαύρα γράμματα και έπειτα ο γυναικείος θάλαμος που ξεχειλίζει από ευαισθησία. Εδώ θα δούμε λουλούδια, προσωπογραφίες και το μεγάλο πρόβλημα, το νερό: «24 ώρες χωρίς φαΐ και χωρίς νερό, μόνο μυρίζοντας γιασεμί…» Υπάρχουν και επιγραφές στα ιταλικά από Ιταλούς που κρατήθηκαν εδώ το ’43, όταν η Ιταλία συνθηκολόγησε κι από κατακτητές έγιναν κυνηγημένοι. Κάποιος Ιταλός λοιπόν έχει ζωγραφίσει στον τοίχο τον Μουσολίνι κι όταν αργότερα με την απελευθέρωση μπήκε στον χώρο ένας αντιστασιακός και είδε την εικόνα, πήρε αμέσως το όπλο κι άρχισε να πυροβολεί. Οι τρύπες από τις σφαίρες υπάρχουν ως σήμερα στον τοίχο… Οδός Ακαδημίας «Ήταν τόσα πολλά τα καταφύγια και τόσο μεγάλη η κοινωνική ζύμωση

όσο περνάγανε οι άνθρωποι μέσα σε αυτούς τους χώρους, που ήταν πραγματικά το δεύτερο σπίτι τους» αναφέρει ο Βάρναλης. Φήμες μάλιστα μιλούν για φλερτ και ερωτικές γνωριμίες – «που θα βρεις γαμπρό; στο καταφύγιο! Ντυνόσουν στην πένα και κατέβαινες». Όλα αυτά σ’ ένα υπόγειο της Ακαδημίας που φυσικά, δεν είναι ένα απλό υπόγειο. Τι ακριβώς συνέβη; Τα δημόσια καταφύγια ήταν για 40.000 άτομα δεν μπορούσαν να τους στεγάσουν όλους. Το Καθεστώς Μεταξά κάνει έναν αναγκαστικό νόμο το 1936 σύμφωνα με τον οποίο απαγορεύεται να χτιστεί οποιαδήποτε πολυκατοικία στη Αθήνα από 3 ορόφους και πάνω, συμπεριλαμβανομένου μάλιστα του ισογείου, αν δεν έχει φτιαχτεί πρώτα καταφύγιο... Κι εδώ τα πράγματα το ίδιο αυστηρά, υπήρχαν πολύ υψηλές προδιαγραφές, επιτροπή για τις πόρτες, άλλη επιτροπή για τον εξαερισμό... Η οροφή των καταφυγίων ήταν θωρακισμένη με μπετόν 60 πόντων, διέθεταν τουαλέτες, μηχανικό εξαερισμό κι εξόδους διαφυγής, ενώ για λόγους στατικότητας δεν υπάρχει πουθενά γωνιά 90 μοιρών. Επιπλέον, καθώς υπήρχε φόβος για πόλεμο αερίων, είχαν διαμορφωθεί ξεχωριστοί χώροι, όπου οι λεγόμενοι αεριόπληκτοι μπορούσαν να μπαίνουν, να βγάζουν τα ρούχα τους, να κάνουν ντους και να αλλάζουν, ώστε να μην μολύνουν τους υπόλοιπους. Ποιος όμως θα τα λειτουργούσε; Ο Μεταξάς είχε προβλέψει και γι' αυτό. Είχε θεσπίσει την Κοινότητα Αεράμυνας, η οποία αποτελούταν από μη στρατεύσιμο πληθυσμό και σε περίπτωση βομβαρδισμού ήταν αυτή που θα επάνδρωνε τα κα-

●●

●●●

●

ΞΕΝΑΓΗΣΗ / Τα καταφύγια της Αθήνας

49

●

Στην Ελλάδα ανήκει το μισό των νεκρών που πέθαναν από το φάσμα της πείνας κατά τη διάρκεια της ναζιστικής θηριωδίας. ●

Στις γειτονιές του Κολωνακίου με τα καλοδιατηρημένα κτίρια του ’30, βρίσκεται ένα καταφύγιο αναλλοίωτο στον χρόνο. ●●

Το μνημείο της οδού Μέρλιν όπου βρισκόταν το αρχηγείο και κολαστήριο της Γκεστάπο. Έχουν χρησιμοποιηθεί οι πόρτες από τα κρατητήρια των οδών Μέρλιν και Κοραή.

50

ταφύγια. Υπήρχε λοιπόν ειδικά εκπαιδευμένος οικοφύλακας, ενώ εκπαιδεύονταν επίσης οικοπυροσβεστες, οικονοσοκομες κ.ά.. Στην κοινότητα συμμετέχει ενεργά και η Εθνική νεολαία, που είχε επίσης συντάξει ο Μεταξάς. Παιδιά από 10 έως 18 ετών συνεισφέρουν μοιράζοντας ακόμη και φυλλάδια, ώστε ο καθένας να γνωρίζει το καταφύγιό του. Κι είναι γεγονός πως τα καταφύγια άντεξαν κι όλα κύλησαν ομαλά μέχρι το τραγικό συμβάν της 4ης Ιανουαρίου του ’44, που έπειτα από διπλό βομβαρδισμό, 72 γυναίκες εγκλωβίστηκαν μέσα σε καταφύγιο του Πειραιά, πεθαίνοντας τελικά από ασφυξία. Ακόμη και τότε όμως το καταφύγιο άντεξε κι οι άνθρωποι πέθαναν, επειδή δεν υπήρχαν τα μέσα για να τους απεγκλωβίσουν εγκαίρως… πλατεία Συντάγματος Στο υπόγειο μιας πολυτελέστατης για την εποχή της επταώροφης πολυκατοικίας στο Κολωνάκι βρίσκεται ένα από τα πιο σημαντικά αστικά καταφύγια της εποχής. Έχει εμβαδό 150 τμ. κι είχε κατασκευαστεί με τρόπο που ακόμα κι αν καταρρεύσει ολόκληρο το κτίριο, το καταφύγιο να προστατευθεί. Η πολυκατοικία ήταν από τις πρώτες που επιτάξαν οι Γερμανοί χρησιμοποιώντας την ως… ξενοδοχείο. Επέβαλαν δηλαδή στους κατοίκους για συγκάτοικο έναν Γερμανό αξιωματικό. Τέτοια σπίτια ήταν κατάλληλα και για τις αντιστασιακές οργανώσεις και στο καταφύγιο αυτό λέγεται πως δολοφονήθηκε βάναυσα από τους συντρόφους του ένας προδότης. Οπωσδήποτε μακάβριο, σκέφτομαι, κατεβαίνοντας στο σκοτεινό και υγρό υπόγειο… Το κτίριο χτίστηκε επάνω στον Ηριδανό ποταμό και τη δεκαετία του ‘90 τα νερά είχαν φτάσει σε ύψος τα 70 εκ., μας ενημερώνει ο Κωνσταντίνος. Με τον φακό ανά χείρας και τη μηχανή να προσπαθεί να αποδώσει την ατμόσφαιρα αναζητούμε τις δύο εξόδους διαφυγής… Πλημμυρισμένο για δεκαετίες και το μεγαλύτερο καταφύγιο της Αθήνας λίγα μέτρα από την πλατεία Συντάγματος. Δεν πρέπει να υπάρχει άνθρωπος που μα μην έχει περάσει από δω. Κατασκευασμένο το ’38 σε δύο επίπεδα, είχε έκταση 400 τμ. κι αποτελούταν από εφτά μεγάλους θαλάμους και 20 βοηθητικούς − εφτά μέτρα κάτω από τη γη! «Χρειάστηκαν τρεις επισκέψεις για να το αποτυπώσουμε ολόκληρο», θα πει ο Κωνσταντίνος και εγώ μένω με τη φαντασία μου να δημιουργεί. Σήμερα τα καταφύγια δεν έχουν καμιά χρηστικότητα, ενώ τα περισσότερα είναι ασυντήρητα και το κόστος ανακατασκευής τους κάτι παραπάνω από δυσθεώρητο. «Στο εξωτερικό αντίθετα όλοι αυτοί οι χώροι έχουν αξιοποιηθεί. Έχουν γίνει γκαλερί, βιβλιοθήκες, μουσεία ακόμη και καφέ. Στο Αγρίνιο, στην Πάτρα, στη Μήλο υπάρχουν επισκέψιμα καταφύγια, αλλά κανένα στην Αθήνα». Σε ένα πολύ εμβληματικό σημείο, δίπλα στη Βουλή βρίσκεται ένα καταφύγιο αναλλοίωτο στον χρόνο. Ανήκε στο ΝΑΤ και επιτάχθηκε από τους Γερμανούς ως χώρος

●●

●●

ΞΕΝΑΓΗΣΗ / Τα καταφύγια της Αθήνας

Αυτοί που σε βομβαρδίζουν, έχουν προηγουμένως εγγυηθεί για την ασφάλειά σου… βασανιστηρίων. «Γλύτωσε από το να γίνει αποθήκη και είναι σε κατάσταση καταπληκτική», μας ενημερώνει ο Κωνσταντίνος. Δυστυχώς δεν μπορούμε να μπούμε, μπορούμε όμως να μελετήσουμε το σφραγισμένο καπάκι της εξόδου επάνω στο πεζοδρόμιο. Αναγράφει «Θέρμις», την πρώτη ελληνική εταιρία που κατασκεύαζε θωρακισμένες πόρτες μετά το ’38. Κι αν θέλετε σε κάποια βόλτα σας στην Αθήνα να ξεχωρίσετε τα καπάκια των καταφυγίων από τους κοινούς υπονόμους θα πρέπει να προσέξετε να είναι δίπλα σε κτίριο του ’30, να έχουν μεντεσέδες οι οποίοι ανοίγουν εσωτερικά και να χωράει να περάσει από μέσα ένας άνθρωπος! Κι αν κάπου ακούσετε πως κάποια από τα καταφύγια της πόλης διαθέτουν στοές που οδηγούν στη Βουλή, στον λόφο Φιλοπάππου, τη σπηλιά της Πεντέλης, τη Δουκίσσης Πλακεντίας, σε κάποιο θησαυροφυλάκιο ή μια πλατεία, μην πιστέψετε τίποτα. «Η φαντασία είναι ανίκητη», σχολιάζει ο Κωνσταντίνος. Τόσα χρόνια στην έρευνα κι αν έχει ακούσει ιστορίες…

●

●● ● Χάρτης που απεικονίζει το μέγεθος της καταστροφής στo λεκανοπέδιο την

περίοδο της Κατοχής. Με μαύρο οι βομβαρδισμοί και οι ανατινάξεις. ●● Καραγιώργη Σερβίας 10. Το μεγαλύτερο καταφύγιο της Αθήνας

λίγα μέτρα από την πλατεία Συντάγματος.

Το μνημείο της οδού Μέρλιν Η βόλτα στην υπόγεια Αθήνα τελειώνει στο κτίριο Μέρλιν 6, όπου στεγάζεται σήμερα πασίγνωστη αλυσίδα καλλυντικών. Χιλιάδες κόσμου μπαινοβγαίνει καθημερινά, πόσοι ωστόσο παρατηρούν αυτό εδώ το μνημείο. «Εδώ ήταν το κολαστήριο της Γκεστάπο», αναγράφει η επιγραφή του. Το μνημείο επιμελήθηκε ο γλύπτης Θανάσης Απάρτης, χρησιμοποιώντας τις δύο σιδερένιες πόρτες των κρατητηρίων από τις οδούς Μέρλιν και Κοραή. Πίσω από αυτή την πόρτα φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και πέθαναν ελεύθεροι άνθρωποι, αναγράφει η επιγραφή. «Δεν είναι ακριβής ο αριθμός των ατόμων που δεν βγήκαν ποτέ ζωντανοί από εδώ μέσα», θα πει ο Κωνσταντίνος. «Τα βασανιστήρια φρικτά, πραγματοποιούνται μάλιστα συνοδεία γιατρών, ώστε να μην πεθάνεις πριν προλάβεις να ομολογήσεις. Ένα πραγματικό κολαστήριο…» Είναι η στιγμή που ο Δημήτρης Λεμονάκης, διευθύνων σύμβουλος της Κέδρος, θα μας παρουσιάσει σπάνιο αρχειακό 52

υλικό αναφορικά με τη θυσία της Ελλάδας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Χάρτες που απεικονίζουν το μέγεθος της καταστροφής στο οδικό δίκτυο, τον σιδηρόδρομο, τα δάση, τον στόλο, τα λιμάνια. «Δεν υπήρχε γέφυρα, ούτε αεροδιάδρομος ή αεροσκάφος στην ελληνική επικράτεια, το 25% των δασών είχαν καεί… Ο Ισθμός ανατινάχτηκε σε συνδυασμό με ρίψη βαγονιών τρένου και την κατάρριψη της γέφυρας». Αυτό όμως που συγκλονίζει δεν είναι η γη, είναι το αίμα. Στην Ελλάδα ανήκει το μισό των νεκρών που πέθαναν από το φάσμα της πείνας κατά τη διάρκεια της ναζιστικής θηριωδίας κι η χώρα θα θυσιάσει στον πόλεμο το 13% του πληθυσμού της. Είναι σε αναλογία το μεγαλύτερο ποσοστό συνεισφοράς, έναντι όλων των άλλων κρατών, σε ανθρώπινη ζωή…

info's H επόμενη παρουσίαση της ΚΕΔΡΟΣ travelling στα Καταφύγια – Μνήμη του πολέμου είναι προγραμματισμένη για το Σάββατο 21 Νοεμβρίου, στις 10.00 π.μ. Για πληροφορίες, κρατήσεις και αναλυτικό πρόγραμμα των δράσεων στο www.kedrostravel.com, FB: Kedrostravelling, Τηλ.: 210 9944909, email: info@kedrostravel.com.

Πόρτες πάνελ, παράθυρα αλουµινίου-σιδήρου, θωρακισµένες, εσωτερικές Πέργκολες αλουµινίου - σιδήρου, Στέγαστρα, Αντιηλιακά σκιάδια

Κάγκελα αλουµινίου σιδήρου - ΙΝΟΧ

Αναρρίχηση στην Αργολίδα Συνέντευξη με τον Δημήτρη Σωτηράκη Παγκόσμια γνωστή η πόλη του Ναυπλίου, ως μια από τις ομορφότερες της χώρας, με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και τις θαυμάσιες παραλίες της, αποτελεί έναν από τους διασημότερους ταξιδιωτικούς προορισμούς. Εκείνο όμως που οι περισσότεροι αγνοούν, είναι πως το Ναύπλιο και ευρύτερα η Αργολίδα αποτελούν αγαπημένο προορισμό των «μυημένων» στο σπορ της αναρρίχησης. Χάρη στο πάθος και το μεράκι των ανθρώπων που ασχολούνται με το ιδιαίτερα ενδιαφέρον αυτό άθλημα έχουν εδώ και πολλά χρόνια δημιουργηθεί αναρριχητικά πεδία, τα οποία προσελκύουν σε μόνιμη βάση αναρριχητές από όλον τον κόσμο. Θάλεια Νουάρου

Δημήτρης Σωτηράκης

«Το γεγονός αυτό οφείλεται στην εξαιρετική ποιότητα και τη σταθερότητα των ασβεστολιθικών πετρωμάτων της περιοχής αλλά και στην υπέροχη τοποθεσία τους − στην κυριολεξία πάνω από την θάλασσα − καθώς και στην πληθώρα των διαδρομών που έχουν δημιουργηθεί για όλες τις αναρριχητικές ικανότητες και απαιτήσεις», σημειώνει ο Δημήτρης Σωτηράκης. Οδηγός βουνού και εκπαιδευτής ορειβασίας και αναρρίχησης της Ελληνικής και Γαλλικής Ομοσπονδίας Ορειβασίας αποφάσισε πριν τρία χρόνια να μετακομίσει στο Ναύπλιο. Διόλου τυχαίο γεγονός, αφού όπως υπογραμμίζει, «μόνο στην ευρύτερη περιοχή του Ναυπλίου υπάρχουν πάνω από δέκα πεδία με εκατοντάδες 54

Ο Σπύρος Σούλης σε κατέβασμα με σκοινί στο πεδίο Κατακρυμμένη της Καραθώνας.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Αναρρίχηση στην Αργολίδα

55

Κατά τη διάρκεια της αναρρίχησης η συνύπαρξη της διανοητικής και της σωματικής μας δραστηριότητας αγγίζει τον μέγιστο βαθμό.

αναρριχητικές διαδρομές, ενώ νέες συνεχίζουν να δημιουργούνται αυξάνοντας τον αριθμό και την ποικιλία τους. Δεν είναι καθόλου παράδοξο ότι κάποια Σαββατοκύριακα του χρόνου τα αναρριχητικά πεδία, κυρίως της Καραθώνας (Παναγίας Κατακρυμμένης και Ανατολής), κατακλύζονται από μικρές και μεγαλύτερες παρέες αναρριχητών αλλά και μαθητές αναρριχητικών σχολών». Η επισκεψιμότητα των πεδίων της περιοχής οφείλεται επιπλέον στη συγκυρία πως το Ναύπλιο και τα βράχια του βρίσκονται στην οδική διαδρομή προς τα μεγάλα και γνωστά σε όλο τον αναρριχητικό κόσμο πεδία της νότιας Κυνουρίας, ενώνοντας σε ένα αναρριχητικό road trip τα σημαντικότερα πεδία της Πελοποννήσου, τονίζει ο Δημήτρης. «Οι ξένοι αναρριχητές που περνούν από τα μέρη μας, κατά κανόνα μένουν κάποιες ημέρες στην περιοχή, απολαμβάνοντας τις υπέροχες παραλίες και πραγματοποιώντας επισκέψεις στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία». Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, ο Δημήτρης Σωτηράκης έχει αναρριχηθεί σε μεγάλα ορεινά συγκροτήματα του εξωτερικού και έχει ανοίξει πληθώρα αναρριχητικών και πεζοπορικών διαδρομών στα βουνά μας. Με τεράστια εμπειρία στην ορειβατική εκπαίδευση, υπήρξε μέλος Δ.Σ. ορειβατικών συνδέσμων αλλά και της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ορειβασίας Αναρρίχησης (ΕΟΟΑ) και έχει διατελέσει αντιπρόεδρος και γενικός γραμματέας του Σωματείου Ελλήνων Οδηγών Βουνού (ΣΕΟΒ). Διετέλεσε ομοσπονδιακός εκπαιδευτής σε σχολές εκπαιδευτών της ΕΟΟΑ στις Άλπεις και έχει εκπαιδεύσει μέλη της ομοσπονδίας για ορειβατικές αποστολές στα Ιμαλάια. Ως κάτοικος πλέον του Νομού σκαρφαλώνει σχεδόν καθημερινά στα αναρριχητικά πεδία της περιοχής παρέα με νέους, επίδοξους αναρριχητές − ντόπιους και επισκέπτες − και μοιράζεται μαζί μας την εμπειρία, την αγάπη του μαζί και πολύτιμες πληροφορίες για το διαρκώς ανερχόμενο αυτό άθλημα. «Μετά από πολλά χρόνια διαβίωσης στην ασφυκτική πρωτεύουσα, αποφάσισα πριν τρία χρόνια να κάνω μία ποιοτική αλλαγή στη ζωή μου και καθόλου δεν το μετάνιωσα. Όλα έγιναν μετά από ένα φθινοπωρινό Σαββατοκύριακο στο Ναύπλιο, όπου βρέθηκα με έναν παλιόφιλο, με τον οποίο πιτσιρίκια ακόμα, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, είχαμε «ανοίξει» τις πρώτες αναρριχητικές διαδρομές που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή, σκαρφαλώνοντας για πρώτη φορά στο Λιθόστρωτο. Στο τέλος του διήμερου, ο Θανάσης Σωτηρόπουλος, δραστήριος στα τοπικά δρώμενα της αναρρίχησης και ορειβασίας και πρόεδρος της Ελληνικής Ομάδας Διάσωσης Αργολίδας έριξε την ιδέα να μετακομίσω στο Ναύπλιο. Έμεινα να το σκέφτομαι μόνο για 2-3 λεπτά και αμέσως συμφώνησα. Τι καλύτερο για εμένα, να ζήσω σε μια πόλη με υψηλή αισθητική, βαρύ ιστορικό αποτύπωμα και… άπειρο βράχο, δίπλα στην Αθήνα και πολύ κοντά σε κάποια από τα πιο ενδιαφέροντα αναρριχητικά πεδία της Ευρώπης, όπως το Λεωνίδιο και το Κυπαρίσσι, τη Λαγκάδα της Σπάρτης και τη Νέδουσα (αμφότερα πεδία στη χαράδρα της Λαγκάδας) και καθόλου μακριά από τον επιβλητικό Ταΰγετο και τον Πάρνωνα. Από εκεί και ύστερα όλα πήραν τον δρόμο τους. Σε μία εβδομάδα είχα βρει σπίτι και κουβαλούσα τον αναρριχητικό και 56

Ο Πέτρος Ρουμελιώτης στο απίθανο πεδίο Κονδύλι σε απόμερη παραλία, με διαδρομές που ξεκινούν από την ακρογιαλιά.

Πολλοί αλλοδαποί αναρριχητές απολαμβάνουν τα ασβεστολιθικά πεδία της περιοχής μας.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Αναρρίχηση στην Αργολίδα

57

Ο Ιάσων Λυκουρέζος στη Διαδρομή «Νυχτερίδα», μία από τις ομορφότερες και φωτογενείς διαδρομές της Καραθώνας.

ορειβατικό μου εξοπλισμό. Σιγά σιγά έκανα νέες επαφές και συνδέθηκα φιλικά με ανθρώπους από τους αναρριχητικούς κύκλους της ευρύτερης περιοχής του Ναυπλίου και του Άργους, της Νεμέας, της Κορίνθου και του Λουτρακίου, της Ερμιόνης και του Άστρους. Άνθρωποι που μας συνδέει το πάθος της περιπέτειας και της φυγής, της εξερεύνησης και της τάσης για κατάρριψη των νόμων της φυσικής! Κι ίσως τελικά η αναρρίχηση να μην είναι παρά ένα πρόσχημα, ώστε να βρισκόμαστε με ανθρώπους, με κοινά χαρακτηριστικά την αγάπη προς τη φύση και την προστασία της αλλά και την έμφυτη τάση του ανθρώπου προς εξερεύνηση». Τι είναι όμως αυτό που πιο πολύ κερδίζει τόσο εκείνον προσωπικά όσο και τους φίλους του αθλήματος; «Θα έλεγα πως η αναρρίχηση είναι μία προσπάθεια κατάρριψης των διανοητικών και σωματικών μας ορίων. Μια διαρκής αναμέτρηση με τις ψυχικές, διανοητικές και σωματικές μας δυνάμεις κι εντέλει με τον ίδιο μας τον εαυτό με απώτερο σκοπό την υπέρβαση των προσωπικών μας ορίων. Περνάμε όμως και πάρα πολύ καλά», εξομολογείται ο Δημήτρης. «Είναι εξίσου απολαυστικές οι στιγμές μετά την αναρρίχηση με ένα υπέροχο μπάνιο στα διάφανα νερά του Αργολικού παρέα με όλη τη "συμμορία" αλλά και τον ήλιο στη δύση του από την άλλη πλευρά του κόλπου να βάφει με απίστευτες αποχρώσεις τα γύρω βουνά, τα βράχια και τη θάλασσα. Είναι η ώρα που ένας γλυκός, μυϊκός πόνος στα μέλη του κορμιού μας, μας θυμίζει τα προβλήματα και τις προκλήσεις που καταφέραμε (ή δεν καταφέραμε) να υπερβούμε στα διάφορα περάσματα των διαδρομών και το "ξύλο που φάγαμε" − όπως συνηθίζουμε να λέμε στην αναρριχητική αργκό − προκειμένου να πετύχουμε τον σκοπό μας. Η ώρα που γύρω από μια φωτιά, ένα μπουκάλι κρασί περνάει από χέρι σε χέρι και ο χαβαλές και τα πειράγματα δεν έχουν τελειωμό. Η "ώρα της ξεκούρασης του 58

Ένα μπάνιο στα κρυστάλλινα νερά του Αργολικού κόλπου επιβάλλεται μετά την αναρρίχηση. Στη φωτό η Ελίζα Σιναπίδου.

πολεμιστή" αλλά και της κατάστρωσης σχεδίων για την επόμενη συνάντηση, το επόμενο αναρριχητικό πεδίο και τις διαδρομές που έχουμε βάλει στο μάτι…» Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε − σημειώνει ο Δημήτρης − τον Βρετανό μηχανολόγο Jim Titt, έναν πρωτοπόρο αναρριχητή της δεκαετίας του ’90 που με έδρα την Ερμιόνη, άφησε το αποτύπωμά του σε όλα τα πεδία της περιοχής, ανοίγοντας εξαιρετικές διαδρομές υψηλής δυσκολίας και αισθητικής. «Κατασκεύασε αναρριχητικές ασφάλειες από τιτάνιο που αποδεικνύουν την… τιτάνια αντοχή τους ακόμα και τριάντα χρόνια μετά την κατασκευή τους αλλά και την ικανότητα αυτού του αξιόλογου ανθρώπου ως μηχανολόγου και αναρριχητή».

Η Μελίνα Παπαδοπούλου σε μία πολύσκοινη (μεγάλη διαδρομή).

Η φωτό με όλους μαζί: τα μέλη της σχολής αναρρίχησης του Άργους.

Μόνο στην ευρύτερη περιοχή του Ναυπλίου υπάρχουν πάνω από δέκα πεδία με εκατοντάδες αναρριχητικές διαδρομές, ενώ νέες συνεχίζουν να δημιουργούνται.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Αναρρίχηση στην Αργολίδα

Όπως μας ενημερώνει, ήδη από τα μέσα του καλοκαιριού και μετά τον αποκλεισμό από την καραντίνα, λειτούργησε στα πεδία της περιοχής πιστοποιημένη σχολή αναρρίχησης διάρκειας 6 Σαββατοκύριακων από την Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας-Αναρρίχησης με φορέα τον Ορειβατικό Σύλλογο Κορίνθου και μέλη από την πόλη του Άργους. «Άξιο μνείας είναι και το γεγονός, πως από το φετινό φθινόπωρο θα λειτουργήσει στο ΙΕΚ Άργους διετής σχολή Συνοδών Βουνού (όπου θα διδάσκεται και η αναρρίχηση), με απονομή πτυχίων πιστοποιημένων από το Υπουργείο Παιδείας. Είναι εξίσου ενδιαφέρον πως η αναρρίχηση, σε παγκόσμιο επίπεδο τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσεται ραγδαία, γεγονός που ώθησε την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή να την εντάξει στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων από την προσεχή Ολυμπιάδα του Τόκυο. Σε εθνικό επίπεδο η ΕΟΟΑ σε συνεργασία με το ΣΕΟΒ διοργανώνει σχολές αναρρίχησης σε ορειβατικούς συλλόγους στο επίπεδο αρχαρίων αλλά και προχωρημένων, που μαθαίνουν το σπορ και το εξελίσσουν ετήσια εκατοντάδες νέοι αναρριχητές. Αντίστοιχες σχολές από εδώ και στο εξής θα λειτουργούν σε μόνιμη βάση και στην περιοχή της Αργολίδας». Αναφορικά με τις προδιαγραφές που χρειάζεται κάποιος που επιθυμεί να ασχοληθεί με την αναρρίχηση ο Δημήτρης μας εξηγεί. «Θεωρητικά η αρτιμέλεια και η καλή φυσική κατάσταση αρκούν για να συμμετάσχει κανείς σε μια σχολή. Προσωπικά θα έλεγα πως δεν χρειάζεται τίποτα άλλο εκτός από μία ιατρική βεβαίωση καλής κατάστασης υγείας. Είναι άλλωστε μια αναερόβια άσκηση. Βέβαια όσο περισσότερο γυμνασμένος είναι κάποιος, τόσο το καλύτερο. Όλοι όμως έχουν δικαίωμα σε αυτήν τη ζωή. Στο εξωτερικό για παράδειγμα υπάρχουν ειδικά αναρριχητικά προγράμματα για άτομα με ειδικές ανάγκες και κινητικά προβλήματα…» Για το ζήτημα της ασφάλειας, ο Δημήτρης είναι σαφής: «Η πληθώρα των σχολών που έχουν σχέση με την αθλητική αναρρίχηση 59

Ο Χρήστος Κατσούλης σα να πετάει στο κατέβασμα από διαδρομή στο λιθόστρωτο.

Στο εξωτερικό υπάρχουν ειδικά αναρριχητικά προγράμματα για άτομα με ειδικές ανάγκες και κινητικά προβλήματα. λειτουργούν σε οργανωμένα αναρριχητικά πεδία με πλήρη ασφάλεια και μηδαμινά ατυχήματα». Και τι θα είχε να πει στους νέους επίδοξους αναρριχητές; «Αν έπρεπε να δώσω έναν ορισμό της αναρρίχησης θα έλεγα πως είναι ένα παιχνίδι. Ένα παιχνίδι για μικρούς και μεγάλους, αφού όλοι μας κρύβουμε ένα μικρό παιδί κάπου μέσα μας. Όπως όμως σε όλα τα παιχνίδια απαιτούνται κανόνες, που στη δεδομένη περίπτωση είναι αυστηρά απαράβατοι. Αυτοί ακριβώς οι κανόνες είναι κι ένα από τα γνωστικά αντικείμενα που προσφέρει μία αναρριχητική σχολή. Σε ό,τι αφορά τη διάρκεια της εκπαίδευσης 4 με 5 Σαββατοκύριακα συνήθως αρκούν». Κλείνοντας, σημειώστε πως η αναρρίχηση είναι από τις πλέον φυσικές δραστηριότητες, εφόσον όπως εύστοχα παρατηρεί ο Δημήτρης, προηγείται ακόμη και αυτής του περπατήματος: «Ένα μωρό πρώτα προσπαθεί να σκαρφαλώσει και να βγει από την κούνια του και μετά επιχειρεί τα πρώτα του βήματα. Είναι δηλαδή μια δραστηριότητα φυσική, υπάρχει στο γονίδιό μας. Θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι μια άηχη χορογραφία σε κάθετο περιβάλλον. Κατά τη διάρκεια της αναρρίχησης η συνύπαρξη της διανοητικής και της σωματικής μας δραστηριότητας αγγίζει τον μέγιστο βαθμό. Πρόκειται για την απόλυτη αρμονική σύζευξη» − που όλοι μας έχουμε τόσο πολύ ανάγκη.

60

info's Ο Δημήτρης Σωτηράκης διδάσκει στο δημόσιο ΙΕΚ Άργους, στο ιδιωτικό ΙΕΚ «ΈΝΩΣΗ» και στη διετή σχολή των «Συνοδών Βουνού» που λειτουργούν υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, ενώ είναι υπεύθυνος για σχολές αναρρίχησης και ορειβασίας στην περιοχή της Αργολίδας. Για μαθήματα και συμμετοχή σε οργανωμένες εξορμήσεις στα πεδία της περιοχής επικοινωνήστε στο τηλ.: 6974 582258 ή στο email: naturefans1@gmail.com. Πληροφορίες και κρατήσεις: www.nafplio-climbing-hiking.com. Για πληροφορίες σχετικά με τα αναρριχητικά πεδία της περιοχής κυκλοφορεί από τους Hans και Jeannette Wenninger η πολύ όμορφη έκδοση του αναρριχητικού οδηγού Αργολίδας με τίτλο «Argolic Rock».

DELIVERY 7:00 π.µ. έως 8:00 µ.µ. από

Ηρακλέους 2 & Βασ. Παύλου Ναύπλιο 211 00

τ. 27520 21155 Facebook: Κλεψύδρα Ναύπλιο Instagram: Κλεψύδρα Ναύπλιο 61

ΧΥΜΑ & ΣΑΚΙΑΣΜΕΝΟ

Πυρηνόξυλο ανώτερης ποιότητας, ειδικά επεξεργασμένο, με χαμηλή υγρασία, χωρίς σκόνη (4.200 θερμίδες / Kg).

Ρετσίνα «Πατροπαραδότως εν Ελλάδι»

Πολλές φορές περνάνε από τη σκέψη μας καθημερινές εικόνες που ζήσαμε μιαν άλλη εποχή. Εικόνες που δεν συνειδητοποιήσαμε ότι θα χαθούν και μετανιώνουμε που δεν φροντίσαμε να τις αποτυπώσουμε στα φιλμ και τις φωτογραφίες μας.

Δημοσθένης Τσαπάρας Κτήμα Γεώργα, οινοποιείο Τετράμυθος

Μ

ια τέτοια εικόνα, απ’ τη γειτονιά μου στην Αθήνα, είναι αυτή των βαρελάδων, να εργάζονται χωμένοι στα ανοιγμένα βαρέλια που είχαν «πλαγιάσει» στην ακρή του δρόμου σε ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα. Η εποχή του μούστου είχε φτάσει, τα καπάκια και τα σιδερένια στεφάνια έβγαιναν από τα βαρέλια κι αυτοί τα «έξιναν», τα έτριβαν, τα θείωναν και τα καθάριζαν προσεκτικά. Στη συνέχεια οι βαρελάδες ξανάκλειναν τα βαρέλια και τα οδηγούσαν στο κελάρι του μπακάλη ή στην ταβέρνα για να γεμίσουν με μούστο από τα Μεσόγεια. Στα βαρέλια αυτά θα ωρίμαζε η ρετσίνα, το κρασί με τη «γεμάτη» γεύση και το κεχριμπαρένιο χρώμα που πρωταγωνιστούσε εκείνα τα χρόνια στο τραπέζι της αθηναϊκής και γενικά της ελληνικής οικογένειας. Ανήμερα της γιορτής του Αγίου Δημητρίου, το βαρέλι θα άνοιγε για να δοκιμάσουν οι ανυπόμονοι λάτρεις της ρετσίνας, το «γιοματάρι», το φρέσκο κρασί της χρονιάς και να ξεκινησουν οι συγκρίσεις για το ποια ταβέρνα έχει την καλύτερη ρετσίνα. Η λέξη «ρετσίνι» αποτελεί κοινή ονομασία για τις ρητίνες, ουσίες δηλαδή που εκκρέουν από τα λεγόμενα ρητινοφόρα δέντρα, όταν αυτά «τραυματιστούν» ή να χαραχθούν μετά από ανθρώπινη παρέμβαση με σκοπό τη συλλογή τους. Η ρετσίνα είναι κρασί που παράγεται με την

64

ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ / Ρετσίνα

65

προσθήκη της φυσικής αυτής ρητίνης κατά τη διάρκεια της ζύμωσης και προέρχεται από τη «Χαλέπιο πεύκη» (Pinus Hallepensis), το κοινό μας πεύκο που ευδοκιμεί στα μεσογειακά δάση. Στη συνέχεια, το ρετσίνι απομακρύνεται, αφήνοντας στο κρασί μόνο το άρωμά του. Η ρετσίνα παράγεται στη χώρα μας αδιάλειπτα εδώ και χιλιάδες χρόνια, όπως αποδεικνύεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα αλλά και τις γραπτές μαρτυρίες σχετικά με την παραγωγή και την κατανάλωση του «ρητινίτη οίνου», όπως αυτός ονομαζόταν στην αρχαιότητα. Μάλιστα οι Μινωίτες καλλιεργούσαν σταφύλια και τα πατούσαν παράγοντας κρασί με ρητίνη ήδη από το 1700 π.Χ. Το ιδιαίτερο άρωμα της ρητίνης φαίνεται ότι συνδέθηκε με το κρασί από την πρακτική της προσθήκης ρετσινιού στο στόμιο των αμφορέων, προκειμένου να τους σφραγίσουν, προστατεύοντας το κρασί που περιείχαν από την οξείδωση. Είναι επίσης πιθανό να γινόταν και εσωτερική επάλυψη με ρητίνη στα πήλινα δοχεία, ώστε για να μην εισέρχεται οξυγόνο από τους πόρους τους. Αργότερα ξεκίνησαν να προσθέτουν το ρετσίνι στον μούστο για τον αρωματισμό του αλλά και την καλύτερη συντήρησή του, μιας που τα κρασιά αυτά μπορούσαν να συντηρηθούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Σε μεταγενέστερούς χρόνους, ξύλο πεύκου από τις περιοχές που γειτνίαζαν με τα αμπέλια χρησιμοποιήθηκε και για την κατασκευή των κρασοβάρελων, ενώ η προσθήκη του ρετσινιου αυξανόταν, όταν ο ταβερνιάρης ήθελε να καλύψει την οξείδωσή τους. Στην εποχή του Μεσοπολέμου και σε πολλές περιοχές της χώρας η κυριαρχία της ρετσίνας, την καθιστά συνώνυμο της έννοιας του κρασιού και οι λαϊκοί στιχουργοί την συμπεριλαμβάνουν στα τραγούδια τους. «Ρετσίνα μου, ρετσίνα μου, μαζί σου θα πεθάνω, του κόσμου όλα τα καλά, μπροστά σου δεν τα βάνω» ακούγεται στην επιτυχημένη οπερέτα του Νίκου Χατζηαποστόλου και του Γιάννη Πρινέα «Οι Απάχηδες των Αθηνών» που 66

ανέβηκε στην Αθήνα το 1921 για τέσσερις συνεχόμενες χρονιές και το 1930 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο ως η πρώτη «άδουσα και ηχητική» ελληνική ταινία. Μεταπολεμικά η ρετσίνα συμπεριλήφθηκε στα προϊόντα «μονοπωλίου» (μαζί με προϊόντα, όπως τα σπίρτα, οι τράπουλες, το οινόπνευμα κά.), γεγονός που συνέβαλε στη διατήρηση της πολύ χαμηλής τιμής και συνεπώς της ακόμη μεγαλύτερης διάδοσής της στα λαϊκά στρώματα. «Γι’ αυτό γεννήθηκ’ η ρετσίνα, για να την πίνει όποιος πονά, για να γλιτώνει απ’ τη ρουτίνα και τον καημό του να ξεχνά», ακούμε στην καντάδα του «Τρίο Κιτάρα», το 1960. Την ίδια εποχή, και συγκεκριμένα το 1957, ο γιος της οικογένειας Μαλαματίνα − που ήδη από τις αρχές του αιώνα είχε εγκαινιάσει στην Αλεξανδρούπολη την παραγωγή ρετσίνας − καθιερώνει την «εμφιάλωση ευρείας κατανάλωσης». Ήταν ο πρώτος που εμφιαλώνει τη ρετσίνα στη γνωστή φιάλη με το χαρακτηριστικό πώμα crown, το οποίο θα πρωταγωνιστήσει στην αγορά για πολλά χρόνια. Διαχρονική η αγάπη της φτωχομάνας Θεσσαλονίκης για τη συγκεκριμένη ρετσίνα, εδώ μάλιστα εφευρέθηκε και το «Τούμπα λίμπρε», το κοκτέιλ των φτωχών, που προκύπτει από ρετσίνα και κόκα κόλα, παραφράζοντας το διάσημο ανά τον κόσμο «Cuba Libre». «ΟΣ ΓΕ ΠΙΝΩΝ ΜΗ ΓΕΓΗΘΕ ΜΑΙΝΕΤΑΙ»* διαβάζουμε σε ένα από τα εκείνα παλιά πώματα της ρετσίνας Κουρτάκη, που με αφετηρία το 1895 έμελλε για πολλά χρόνια να συνδέσει και αυτή την επωνυμία της με την ελληνική ρετσίνα. Το 1979 νομοθετείται με Προεδρικό Διάταγμα, ότι η ονομασία ρετσινα ή ρητινίτης οίνος χαρακτηρίζεται ως Ονομασία κατά παράδοση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για λευκούς και ροζέ ξηρούς οίνους «παραγόμενους πατροπαραδότως μόνον εν Ελλάδι». Με το Διάταγμα αυτό ορίζεται επίσης ότι η ποσότητα του ρετσινιού δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το ένα κιλό στα εκατό λίτρα μούστου. ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ / Ρετσίνα

Οι Μινωίτες καλλιεργούσαν σταφύλια και τα πατούσαν παράγοντας κρασί με ρητίνη ήδη από το 1700 π.Χ. *«Αρκεί λίγο να μέθαγα, τα μάτια να γλάρωνα», Κύκλωψ Ευριπίδη.

67

«Γι’ αυτό γεννήθηκ’ η ρετσίνα, για να την πίνει όποιος πονά, για να γλιτώνει απ’ τη ρουτίνα και τον καημό του να ξεχνά».

Η ρετσίνα ήταν και είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη με την περιοχή των Μεσογείων της Αττικής και δευτερευόντως με την Εύβοια και τη Βοιωτία. Μάλιστα, από τις 15 περιοχές που έχουν λάβει δικαίωμα παραγωγής Ρετσίνας ως Προϊόντος Γεωγραφικής Ένδειξης, οι 14 βρίσκονται στις πιο πάνω περιοχές (Ρετσίνα Μεσογείων, Κορωπίου, Σπάτων, Βοιωτίας) με εξαίρεση να αποτελεί η Ρετσίνα Χακιδικής. Η βασική ποικιλία που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα για την παραγωγή της ρετσίνας είναι το Σαββατιανό και ακολουθεί ο Ροδίτης. Από τις συγκεκριμένες περιοχές και ποικιλίες ξεκίνησε την τελευταία εικοσαετία η προσπάθεια αναβίωσης της ρετσινας από σύγχρονους οινοπαραγωγούς που με μεράκι και γνώση επένδυσαν στην ρετσίνα για να φτιάξουν εξαιρετικά κρασιά με ιδιαίτερο χαρακτήρα και άρωμα. Γρήγορα η προσπάθεια αυτή επεκτάθηκε και σε άλλες περιοχές και συμπεριέλαβε και ποικιλίες όπως το ασύρτικο ή ακόμα και το ξινόμαυρο (για παραγωγή ροζέ ρετσίνας), δίνοντας μια καινούργια δυναμική στο παραδοσιακό αυτό κράσι. Βιολογική Ρετσίνα από τα Σπάτα Ο επισκέψιμος αμπελώνας της Οικογένειας Γεώργα στα Σπάτα καλλιεργείται με τις μεθόδους της βιολογικής γεωργίας από το 1998, όταν η 4η γενιά ανέλαβε να συνεχίσει την οικογενειακή παράδοση στην αμπελοκαλλιέργεια, για να προχωρήσει στη συνέχεια στην υιοθέτηση των αρχών της βιοδυναμικής γεωργίας και την πιστοποίηση της συγκεκριμένης μεθόδου. Από το 1999 παράγεται εδώ βιολογική ρετσίνα από ξηρικά αμπέλια της ποικιλίας Σαββατιανό, ενώ τα τελευταία χρόνια έχουμε και τη «Ρετσίνα Μεσογείων Φυσικό Οίνο», ένα κρασί αφιλτράριστο, χωρίς θειώδη, που δεν έχει υποστεί διορθώσεις οξύτητας και γενικά καμία από τις επεξεργασίες της σύγχρονης οινοποίησης. «Όταν ξεκινήσαμε να εμφιαλώνουμε ρετσίνα μας αντιμετώπιζαν περίεργα, γιατί ήταν οι εποχές που είχε επικρατήσει η χρήση υποβαθμισμένων κρασιών, στα οποία προσέθεταν μεγάλη ποσότητα ρετσινιού για να «καλύψουν» τα προβλήματα ποιότητας. Η σύγχρονη ρετσίνα είναι ένα κρασί με λεπτά και φίνα αρώματα ρητίνης πεύκου, που αγαπούν οι πολλοί φανατικοί καταναλωτές της. Η ρετσίνα αποτελεί πλέον έναν περήφανο πρεσβευτή της χώρας μας με εξαιρετικές εξαγωγικές δυνατότητες, μια που οι ξένες αγορές αποζητούν κρασιά με ιδιαίτερα γεωγραφικά και παραδοσιακά χαρακτηριστικά», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Δημήτρης Γεώργας. Το οινοποιείο της Οικογένειας στεγάζεται σε κτίριο του 1898 και οι γευστικές δοκιμές της ρετσίνας γίνονται μέσα στον αμπελώνα, όταν φυσικά το επιτρέπει ο καιρός. Στις πλαγιές του Χελμού Στο Άνω Διακοπτό Αιγιαλείας, στις πλαγιές του Χελμού, βρεθήκαμε στον όμορφο και φιλόξενο επισκέψιμο χώρο του οινοποιείου Τετράμυθος, σε 68

ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ / Ρετσίνα

69

μια περιοχή που ο Παυσανίας χαρακτηρίζε ως «επιτήδεια εις την φύτευση άμπελου». Και εδώ η καλλιέργεια των αμπελώνων είναι βιολογική αλλά η ποικιλία που έχει επιλεχθεί για την παραγωγή ρετσίνας είναι ο ροδίτης. «Για τη Ρετσίνα Τετράμυθος στόχος ήταν να προσδώσουμε μια αυθεντική αίσθηση της επίδρασης του χαρακτήρα των αμπελώνων της περιοχής. Η ρετσίνα μας οινοποιείται με ήπιες παρεμβάσεις και με ρετσίνι που συλέγεται από πεύκα που βρίσκονται γύρω από τον αμπελώνα. Η αλκοολική και μηλογαλακτική ζύμωση του συγκεκριμένου κρασιού γίνεται σε πήλινους αμφορείς, δίνοντας ένα ιδιαίτερο αποτέλεσμα, όπου συνυπάρχουν τα αρώματα λεμονανθών και λευκόσαρκων φρούτων του ροδίτη, με αυτά της πεύκης και τις ευγενείς γήινες νύξεις του αμφορέα», μας λέει ο οινολόγος του οινοποιείου, Παναγιώτης Παπαγιαννόπουλος. Γευστικοί Συνδυασμοί Η ρετσίνα πίνεται φρέσκια και παγωμένη. Μπορεί να συνδυαστεί με έντονες γεύσεις της ελληνικής κουζίνας μαγειρευτά και λαδερά − που δύσκολα ταιριάζουν άλλα λευκά ξηρά κρασιά. Αγαπάει τους κεφτέ-

δες, τον μουσακά, τις μελιτζάνες ιμάμ και το κρέας στη σούβλα. Συνοδεύει εξαιρετικά τηγανητά ψάρια και θαλασσινά όπως κουτσομουράκια, γαύρο και καλαμαράκια, λιπαρά ψάρια όπως κολιούς και σκουμπρί και Σαρακοστιανά εδέσματα − μπακαλιάρο σκορδαλιά, ταραμοσαλάτα και ελιές.

«ΔΑΝΑΟΣ» Αγροεφόδια από την «ΚΑΣΟΑ ΔΑΝΑΟΣ» Α.Ε.Σ. - Α.Ε. όλα για τα αγροεφόδια & πάντα δίπλα στον αγρότη

Αγροεφόδια υψηλής ποιότητας και απόδοσης, προηγμένης τεχνολογίας, για αύξηση παραγωγής μέσα από την επιστημονική γνώση και την πολυετή παρουσία, στις πιο συμφέρουσες τιμές Πυργέλα Άργους / τηλ. 27510 29152 fax. 27510 29378 / e-mail: kasoa1@otenet.gr 70

© Γιώργος Δρακόπουλος

Κολιοί με κάπαρη

Υλικά • 2 μεγάλοι κολιοί (εναλλακτικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σκουμπρί) • 1 φλυτζάνι κάππαρη, ξαρμυρισμένη • 1 ξερό κρεμμύδι, ψιλοκομμένο • ½ φλυτζάνι ελαιόλαδο • 4 σκελίδες σκόρδου κομμένες σε φετούλες • 2 λιαστές ντομάτες σε ελαιόλαδο, ψιλοκομμένες • 1/2 κουτ. γλυκού ξερό θυμάρι, τριμμένο • 1/2 κουτ. γλυκού ξερή ματζουράνα, τριμμένη • 1 κουτ. σούπας ξίδι από λευκό κρασί • αλάτι, φρεσκοτριμμένο πιπέρι • 1 λεμόνι • ψιλοκομμένος μαϊντανός για το σερβίρισμα 72

Κ

αθαρίζουμε και πλένουμε τα ψάρια, τους ρίχνουμε το μισό λεμόνι και τα αλατίζουμε. Σε ένα μεγάλο τηγάνι με καπάκι ζεσταίνουμε το ελαιόλαδο και σοτάρουμε σε δυνατή φωτιά το κρεμμύδι και το σκόρδο. Περιμένουμε να μαλακώσουν και σβήνουμε με το κρασί. Αφού εξατμιστεί προσθέτουμε την κάπαρη, τις λιαστές ντομάτες, το θυμάρι, τη ματζουράνα και αλατοπιπερώνουμε. Μόλις πάρουν μια βράση, προσθέτουμε 100 ml νερό και τα αφήνουμε να βράσουν για 6-7 λεπτά. Προσθέτουμε τα ψάρια και χαμηλώνουμε τη φωτιά. Σκεπάζουμε με το καπάκι και τα αφήνουμε να σιγοβράσουν για περίπου 5 λεπτά από την κάθε πλευρά (αναλόγως το μέγεθος), προσθέτουμε το υπόλοιπο λεμόνι και πασπαλίζουμε με τον μαϊντανό. Συνοδεύουμε με δροσερή ρετσίνα, ζυμωτό ψωμί και ντοματοσαλάτα ή με ρύζι μπασμάτι.

Τσιζ κέικ με μέλι και κατσικίσιο τυρί

Υλικά Για τη βάση • 200 γρ. μπισκότα τύπου digestive • 100 γρ. καρύδια • 200 γρ. βούτυρο ανάλατο λιωμένο Για τη γέμιση • 500 γρ. μαλακό κατσικίσιο τυρί • 100 γρ. κρέμα γάλακτος • 4 κ.σ. καρύδια χοντροκομμένα • ¾ φλ. μέλι φακομηλιάς ή μέλι με μαστίχα • 1 κ.γ. ξύσμα λεμονιού • ½ κ.γ. μαστίχα τριμμένη • Καρύδια, μέλι και φρέσκος δυόσμος για το σερβίρισμα ΣΥΝΤΑΓΕΣ

Ε

τοιμάζουμε τη βάση: Βάζουμε τα καρύδια, τα μπισκότα και το λιωμένο βούτυρο στο πολυμίξερ και δουλεύουμε για 4-5 λεπτά να θρυμματισθούν και να ενωθούν καλά τα υλικά. Απλώνουμε το μείγμα σε φόρμα με σούστα και το πιέζουμε με τις παλάμες μας ομοιόμορφα ώστε στον πάτο να έχει παντού το ίδιο πάχος. Ανακατεύουμε με το μίξερ το τυρί, το μέλι και την κρέμα γάλακτος να ενωθούν καλά. Αφήνουμε το μίξερ, ρίχνουμε μέσα τα καρύδια και ανακατεύουμε με ξύλινη κουτάλα. Απλώνουμε την κρέμα επάνω στη βάση και βάζουμε στο ψυγείο 5-6 ώρες. Κόβουμε σε τρίγωνα και σερβίρουμε κάθε κομμάτι ρίχνοντας στην επιφάνεια καρύδια, μέλι και φυλλαράκια δυόσμου.

73

Μέλι Μάνης Μανωλάκος

Επιλεγμένα δώρα μέλισσας Πρωτοστατώντας στις εξελίξεις, το Μέλι Μάνης Μανωλάκος μπορεί να είναι μια μικρή αγροτική επιχείρηση με έδρα το Νύμφιο της Ανατολικής Μάνης, κερδίζει όμως με τα προϊόντα της διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς. «Όλες οι αγροτικές εργασίες απαιτούν κόπο, γνώσεις, αγάπη και μεράκι αλλά στη μελισσοκομία τα δίνεις όλα», εξομολογείται ο κύριος Παναγιώτης Μανωλάκος. Ίσως εκεί να βρίσκεται το μυστικό.

Θάλεια Νουάρου

74

Τ

ο ραντεβού κλείστηκε στην Ιερά οδό, στο πολυκατάστημα του Πολεμικού Ναυτικού (Π.Ο.Ν.), ένα από τα σημεία πώλησης της μεγάλης γκάμας των προϊόντων του. Ανά χείρας κρατά μια γυρεοπαγίδα, μια σίτα συλλογής πρόπολης και ένα συλλεκτικό εγχειρίδιο μελισσοκομίας, έκδοση του 1952! Απόστρατος αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού, ο κύριος Παναγιώτης Μανωλάκος είναι μελισσοκόμος από… κούνια. Άδειες και αργίες, τις ξόδευε στην αγαπημένη του τέχνη, την μελισσοκομία και σήμερα τον έχει απορροφήσει πλήρως. Οι γνώσεις και ο θαυμασμός του για τις μέλισσες αστείρευτα: «η μέλισσα διαθέτει σχεδόν ένα εκατομμύριο νευρώνες, κατανοεί την έννοια του μηδενός και του τίποτε, έχει γνώσεις γεωμετρίας, οικονομετρίας, γεωγραφίας, κλιματισμού, χημείας και αρχιτεκτονικής...» Ο λόγος του ρέει χειμαρρώδης. Πάνω από 50 χρόνια άλλωστε μαζί τους θα μπορούσε να είχε γράψει βιβλίο. Η μελισσοκομική ιστορία της οικογένειας πάει πολύ πίσω, στη δεκαετία του 1920, όταν ακόμη χρησιμοποιούνταν πέτρινες κυψέλες (θερίδες). Αυτές διατηρήθηκαν ως το 1955, χρονιά-ορόσημο για την οικογένεια Μανωλάκου αλλά και την ελληνική μελισσοκομία, αφού τότε εισήχθησαν οι νέου τύπου κυψέλες με κινητά πλαίσια και κηρήθρες, χειροκίνητο μελιτοεξαγωγέα κ.λ.π. Παρότι διατηρεί ακόμα συλλεκτικά τiς πέτρινες εκείνες κυψέλες ο κύριος Παναγιώτης δεν έπαψε ποτέ να καινοτομεί. «Ασκούμε νομαδική μελισσοκομία, μεταφέρουμε τα μελίσσια μας από μέρος σε μέρος ανάλογα την ανθοφορία, κυρίως στον Πάρνωνα και τον Ταΰγετο. Έτσι, υπάρχει δυνατότητα διάθεσης πολλών ποικιλιών μελιού». Μου προτείνει το βραβευμένο μέλι από φασκομηλιά, ένα βότανο που ευδοκιμεί στη Μάνη. Ελαφρύ, ανοιχτόχρωμο, με απαλή γεύση και λεπτόρρευστη υφή, το απολαμβάνεις με το κουτάλι, ενώ είναι ιδανικό στη

WINE

e

COMMENDED

er

e ag

e er

e

& Bev

PLATINUM

Food

ag

PLATINUM

Food

er

ag

e ag

e ag

e

ag

& Bev

er

e

e

ag

e

& Bev

ag

s

s

s

ag

of

W o r l d Clas

e

e ag

e ag

e ag e

ag

er

‘19

& Bev

s

info's

Food

of

W o r l d Clas

BRONZE

er

PLATINUM

Food

‘19

‘19

‘19

Στην ιστοσελίδα www.melimanis.gr και στα επιλεγμένα σημεία πώλησης, θα βρείτε επιπλέον μέλι ανθέων και κωνοφόρων, μέλι πορτοκαλιάς, βελαWINE πεύκου, κουμαριάς, WINEκρέμα μενιδιάς, λιού και μέλι με κηρήθρα. Εξαιρετικές οι κηραλοιφές με βότανα της ελληνιPLATINUM BRONZE κής φύσης και το σαπούνι ελαιόλαδου of of er er Foμε Food μέλισσας. πρόπολη, μέλι και κερί od & Bev & Bev Διατίθενται ακόμη προϊόντα μελισσών γνωστά για τις σπάνιες ευεργετικές τους ιδιότητες όπως γύρη, βασιλικός πολτός, αυτούσια πρόπολη και βάμμα πρόπολης. Διάθεση χονδρική – λιανική – HO.RE.CA. Τηλ: 27330 21017, 210 4329791, 6977 066286, email: meli.manis.manolakos@hotmail.com

W o r l d Clas

e

& Bev

of

ss 9 ‘1

BRONZE

Food

er

W o rld Cla

‘19

W o r l d Clas

s W o rl d Clas ‘19

ag

& Bev

ss 9 ‘1

s

‘19

‘19

of

BRONZE

Food

W o rld Cla

W o r l d Clas

s

s

Advertorial / Επιλεγμένα δώρα μέλισσας

W o r l d Clas

W o r l d Clas

μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική. «Δοκιμάστε το ακόμη και στον καφέ…» Τον ρωτάω για το μέλι με την αγαπημένη μου μαστίχα Χίου και μαθαίνω πως φτιάχνεται από μίξη μελιών πεύκου και φασκομηλιάς με την προσθήκη αγνού μαστιχέλαιου. Ένα ευεργετικό μέλι με τις ιδιότητες και το άρωμα της Μαστίχας Χίου που έχει βραβευτεί στον διεθνή διαγωνισμό OLYMP Taste Awards. Διατίθεται μάλιστα στην καλύτερη τιμή της αγοράς – αληθινό δώρο για σας και τους αγαπημένους σας. Εξαιρετικό και SILVER GOLD το ρεικίσιο μέλι με τη γλυκόπικρη θυμίζει καραμέλα. of γεύση eπου of Food Bev r F o o d B e v er & & «Είναι για ψαγμένους καταναλωτές». Ντελικάτο με απαλό άρωμα και υψηλή περιεκτικότητα σε μεταλλικά στοιχεία και το μέλι Ελάτου Βανίλια που δοκίμασα. Δικαίως έχουν βραβευτεί και τα δυο με χρυσό βραβείο στο London International Honey Awards. Στην κορυφή της γκάμας, με πλατινένιο βραβείο το θυμαρίσιο του. «Το αγαπάει ο κόσμος» μου λέει χαρακτηριστικά. Με το δυνατό άρωμα και την πιπεράτη επίγευση, αυτό WINE από βότανα, όπως WINE που το κάνει ξεχωριστό είναι οι γεύσεις θρούμπι, τσάι, φλισκούνι και άγρια μέντα. Ποιο μέλι όμως είναι το καλύτερο; «Η απάντηση είναι υποκειμενική. Αυτό που αρέσει στον καθένα! Γενικά, τα SILVERκαι πιο βαGOLD μεταλλικά στοιχεία σκουρόχρωμα μέλια έχουν περισσότερα of of F o o d B e v er F o o d B e v er ριά γεύση από τα ανοικτόχρωμα». & & «Το μέλι είναι ένα φυσικό, αγνό προϊόν κι από μόνο του βιολογικό, δεν χρειάζονται άλλοι χαρακτηρισμοί», τονίζει κλείνοντας. «Είναι μια υπερτροφή με 200 σχεδόν ωφέλιμα συστατικά. Λόγω μάλιστα της βιοποικιλότητας της ελληνικής φύσης, το ελληνικό μέλι υπερέχει διεθνώς. Συγκριτική μελέτη του ΑΠΘ έδειξε πως το μέλι Βελανιδιάς είναι καλύτερο και από το Μanuka, το ακριβότερο μέλι στον κόσμο. Ξέρετε, ο Δημόκριτος που πέρασε τα 100, όταν ρωτήθηκε για το μυστικό της μακροζωίας του είπε: «Εί τα μεν έξωθεν ελαίω του σώματος τα δε ένδοθεν μέλιτι χρίσοιντο».

of

s

er

‘19

& Bev

of

W o r l d Clas

SILVER

Food

er

‘19

& Bev

s

SILVER

Food

SPIRITS

W o r l d Clas

of

‘19

‘19

er

s

s

& Bev

of

W o r l d Clas

W o r l d Clas

GOLD

Food

er

‘19

‘19

& Bev

s

s

of

GOLD

Food

W o r l d Clas

W o r l d Clas

of

SPIRITS

ag

SPIRITS

e

‘19

& Bev

ag

s

Food

ag

W o r l d Clas

of

75

Άλκης Αλκαίος Κι άφησες τα τραγούδια μου ρούχα με δίχως σώμα...*

Ήταν – είναι − ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές και στιχουργούς. Ήρθε στον κόσμο τον χειμώνα του 1949 στην Κοκκινιά Θεσπρωτίας, κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα, ως Βαγγέλης Λιάρος κι έφυγε απ’ αυτόν, τον χειμώνα του 2012 στην Αθήνα ως Άλκης Αλκαίος.

Νίνα Κουλετάκη

78

Ό

μως η ψυχή του, όλα αυτά τα χρόνια, κατοικούσε στην Πάργα, στην οποία έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Αυτήν θεωρούσε πόλη του, αυτή υπάρχει σε όλα του τα ποιήματα: ο αέρας της, το άρωμά της, ο ίσκιος της, οι άνθρωποί της. Κι ας υπάρχει μόνο ένα ποίημα που φέρει τ’ όνομά της στον τίτλο του. Και την Πάργα διάλεξε για τελευταία του κατοικία, στα χώματά της επέλεξε να αναπαυτεί. Στην Πάργα τέλειωσε το γυμνάσιο και μαθητής ακόμα, έκανε εκεί την πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα με ένα δοκίμιο για τον Κώστα Καρυωτάκη, με τίτλο «Κώστας Καρυωτάκης: Ο ποιητής που αγαπήθηκε και μισήθηκε». Θα γράψει, αργότερα, ο ίδιος: «…Ήταν αρχές του 1967, όταν ο αείμνηστος Αλέξανδρος Μπάγκας, Δήμαρχος Πάργας, με παρουσίασε, μαθητή ακόμα στο γυμνάσιο Πάργας, ως δημιουργό με τα πιο ενθουσιώδη λόγια, στο κατάμεστο χειμωνιάτικο σινεμά, στου «Καρύδη». Θέμα της διάλεξης ήταν ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης και αφορμή η άρνηση των θρησκευτικών αρχών στην Πρέβεζα να τελέσουν μνημόσυνο για έναν αυτόχειρα. Η διάλεξη αυτή έγινε βιβλίο. Και θυμάμαι πόση συγκίνηση ένιωσα, όταν έλαβα ένα γράμμα από το Θάνο Καρυωτάκη, αδελφό του ποιητή, με ύμνους για το βιβλίο. Έτσι ξεκίνησα. Με ένα πεζό για έναν ποιητή. Υπό την αιγίδα του Δήμου Πάργας». Μετά το γυμνάσιο έρχεται για σπουδές στην Αθήνα, στη Νομική Σχολή. Μέσα στη δικτατορία, είναι ένα βαθιά πολιτικοποιημένο άτομο με δράση στον χώρο της Αριστεράς. Συμμετέχει στην πρώτη απόπειρα δραπέτευσης του Αλέκου Παναγούλη, φυλακισμένου για την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γιώργου Παπαδόπουλου. Συλαμβάνεται και βασανίζεται ανελέητα με αποτέλεσμα να υποστεί μόνιμες και σοβαρές νευρολογικές και κινητικές βλάβες, που επιδεινώνονταν με την πάροδο των χρόνων. Ένα ισχυρό και λαμπρό πνεύμα σ’ ένα αδύναμο κορμί, ένα τεράστιο ταλέντο στην υπηρεσία της τέχνης. Το 1977, ο Θάνος Μικρούτσικος τον ανακαλύπτει από ένα ποίημά του, δημοσιευμένο στον Ριζοσπάστη και γοητεύεται από το ταλέντο του. Μελοποιεί το ποίημά του «Φλεβάρης 1848», που συμπεριλαμβάνεται στα «Τραγούδια της Λευτεριάς» του 1978.

Ο Βαγγέλης Λιάρος δίνει τη θέση του στον Άλκη Αλκαίο, όνομα δανεισμένο από έναν θείο του ΕΛΑΣίτη που σκοτώθηκε. Ακολουθούν και άλλα και φτάνουμε στο 1982,, που ο ποιητής υπογράφει όλους τους στίχους των τραγουδιών του «Εμπάργκο». Η στιχουργική του ταυτότητα ξεχωρίζει αμέσως από τον σωρό των πολιτικοποιημένων στιχουργών της μεταπολίτευσης. Ο Αλκαίος γράφει ξεπερνώντας τα σύνορα της Ελλάδας, είναι ένας εκφραστής της παγκόσμιας ελευθερίας. Με τον Θάνο Μικρούτσικο δημιούργησαν εμβληματικά έργα της ελληνικής δισκογραφίας και παρέμειναν στενοί φίλοι και συνεργάτες μέχρι το τέλος. Στον Μικρούτσικο, εξάλλου, οφείλουμε τις ελάχιστες φωτογραφίες του ποιητή και τα μικρά του σημειώματα στα εξώφυλλα των δίσκων. Ελάχιστα χνάρια, πέρα από εκείνα των στίχων του. Ο Αλκαίος ήταν ένας βαθιά ιδιωτικός άνθρωπος, που προτιμούσε να μιλά με το έργο του, παρά με την προσωπική του ζωή. Θα ακολουθήσουν συνεργασίες και με άλλους καταξιωμένους δημιουργούς, που θα μας χαρίσουν διαμάντια της ελληνικής μουσικής σκηνής. Νότης Μαυρουδής, Μάριος Τόκας, Σωκράτης Μάλαμας, Μίλτος Πασχαλίδης, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Μπάμπης Στόκας κι άλλοι πολλοί εμπνέονται από την ποίηση του Αλκαίου και την ντύνουν με υπέροχες μουσικές. Όσο περνούν τα χρόνια, η κατάσταση της υγείας του χειροτερεύει. Αναγκάζεται να περνά μεγάλα χρονικά διαστήματα κλεισμένος στο σπίτι, καθηλωμένος στο κρεβάτι. Όμως αυτό δεν είναι ικανό να καταβάλλει το πνεύμα του. Μιλά για το μέλλον κι απ’ το παράθυρο του δωματίου του αγναντεύει όλον τον κόσμο. Κι όταν ήρθε ο καρκίνος τον πάλευε κι αυτόν. Ο Άλκης Αλκαίος, «ο σπουδαίος ποιητής που παρίστανε τον στιχουργό», όπως έλεγε ο αγαπημένος του φίλος Θάνος Μικρούτσικος, έφυγε, όπως κι άλλοι, «γελαστός και γελασμένος». Τον ευχαριστούμε για τα υπέροχα λόγια που ψιθύριζε στις ψυχές μας τόσα χρόνια. Διψούν ακόμη όμως και το νεράκι αυτού του είδους σπανίζει πια. *Από το τραγούδι Βοριάς φυσάει τα λόγια μου, σε μουσική του Μιλτιάδη Πασχαλίδη και στίχους του Άλκη Αλκαίου. ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ / Άλκης Αλκαίος

79

Ναύπλιο: Χαριλάου Τρικούπη & Τενέδου

τηλ. 27520

96160

ΑΦΟΙ ΦΑΚΛΑΡΗ Α.Ε.

3ο χλµ. Άργους-Ν. Κίου, Άργος, Τ.Κ. 212 00 τηλ. 27510-47640 - fax. 27510-47174 email: faklaris@argolisoil.gr

www.argolisoil.gr

Quino (17 Ιουλίου 1932 - 30 Σεπτεμβρίου 2020).

82

Μια στάση εδώ

Auto Ηλιόπουλος | 5ο χλμ Άργους-Ναυπλίου | τ. 2751067237 | www.autoxiliopoulos.gr