ΕΠΑΘΛΟ 131

www.epathlo.gr

Ναύπλιο Αμβρακικός Καταρράκτες Στενωσιάς Περπατώντας από την Καρδαμύλη ως τη Φλώρινα Οδός Αθηνάς Ανοιχτά αγροκτήματα γένους θηλυκού 2021 - IV ≈ 4,00 €

#

131

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ Οικολογικό ελαιοτριβείο Ε.Ε. • Σκάλα Μαλανδρενίου Αργολίδας τηλ. 27510 77401 • fax. 27510 77402

ΤΡΑΠΕΖΟΝΤΗ ΛΑΚΩΝΙΑΣ Tηλ: 2731036197 Fax: 2731081650 email: psynadin@gmail.com www.xiliaspartis.gr

Η εταιρεία μεταφορών BRATSOS transports, με έδρα τη Δαλαμανάρα Αργολίδας, έχει παρουσία σε ολόκληρη την Πελοπόννησο και την Αθήνα. Καθημερινή ανταπόκριση Αθήνα - Αργολίδα, ασφάλεια, ταχύτητα και υπευθυνότητα στις πιο λογικές τιμές με γνώμονα πάντα το συμφέρον σας.

τηλ : 27510 69197 | κιν : 6948370294 email : bratsostransports@gmail.com www.bratsostransports.gr

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό-Layout: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Δημήτριος Σελλής www.airon.gr

12 24

34

Συντακτική ομάδα: Κατερίνα Γραμματικού, Νίκος Γαλάνης, Έλενα Κολλάτου, Νίνα Κουλετάκη, Χρήστος Κανατάς, Θάλεια Νουάρου, Δημοσθένης Τσαπάρας. Επιμέλεια - διορθώσεις: Θάλεια Νουάρου, Αλέκος Ξυλοπόδης. Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι:

9 Αντί Επάθλου ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 12 Ναύπλιο. Περπατώντας στην παλιά πόλη ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 24 Αμβρακικός. Οδοί στις λιμνοθάλασσες ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 34 Καταρράκτες Στενωσιάς. Ο κρυμμένος θησαυρός της Πυλίας ●●●●●●●●●●● 42 Hellastrek/Save Greek Mountains.Από την Καρδαμύλη ως τη Φλώρινα ●● 54 Οδός Αθηνάς. Των θαυμάτων και των τεράτων ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 66 Ανοιχτά αγροκτήματα γένους θηλυκού! ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 74 ΣΥΝΤΑΓΕΣ:

Χριστουγεννιάτικη κρεατόπιτα ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

Μπακλαβάς με κορινθιακή σταφίδα ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 78 ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ: Χριστούγεννα στην Αθήνα του '60 ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 82 Μια στάση εδώ ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

Εξώφυλλο: Αμβρακικός, Χρήστος Κανατάς

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη. Τα άρθρα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συντακτών και δεν αποτελούν θέση του περιοδικού.

6

Γιώργος Βενετσανόπουλος, Νίκος Γαλάνης, Γιάννης Δημητράκης, Βαλάντης Καλογερόπουλος, Χρήστος Κανατάς, Έλενα Κολλάτου, Ηλίας Πολυχρονόπουλος, Γιάννης Πουλημένος, Λεωνίδας Τούμπανος. Επεξεργασία εικόνας: Γιάννης Πουλημένος Εκτύπωση: Polygraphos press ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, ΤΚ. 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ.27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων, Νομικών προσώπων & Εξωτερικού: 50,00 € Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 427 / 00523295 Πειραιώς: 5500018321433 Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου, Γιώτα Μπούνου

CreativeDock

WINES

amalia brut PURE ELEGANCE

w w w. t s e l e p o s . g r

TSELEPOS

Θάλεια Νουάρου Πίνακας: Jeremy Miranda, Waves of winter.

Ε

ντάξει, ίσως και να μην είναι τα καλύτερα Χριστούγεννα του κόσμου. Η πραγματικότητα φαντάζει ακόμα δυστοπική και μπορεί και να είναι. Ναι, μου έλειψε να ονειρεύομαι ταξίδια μακρινά, ένα σπίτι με παράθυρο στη χειμωνιάτικη θάλασσα, να χουχουλιάζω στο τζάκι χαζεύοντας τις βουνοκορφές, να ξαπλώνω κατάχαμα στη γη, σ’ ένα παχύ πάπλωμα από κίτρινα φύλλα κι έναν ήλιο με δόντια. μια κοινωνία χωρίς ‘ρινόκερους’, όλων των ειδών. Μιλώ για πλάσματα φανατισμένα. Που επιτίθενται, χλευάζουν, υποτιμούν, δεν αναγνωρίζουν καμιά αλήθεια πέρα από τη δική τους. Το παράδοξο είναι πως τα συναντάμε και στις δύο πλευρές. «Καμία κοινωνία δεν κατάφερε να διώξει την μελαγχολία μας. Κανένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να μας απελευθερώσει από την οδύνη της ζωής, τον φόβο του θανάτου, τη δίψα μας για τελειότητα, την απληστία μας για υλικά αγαθά και την ανάγκη να εκλογικεύουμε τα πάντα. Πώς να αποδείξεις ένα νόημα εκεί που δεν βρίσκεις κανένα; Πώς να αποδεχτείς την «τάξη» όταν αυτή είναι συνώνυμη με την αγριάδα;» αναρωτιέται ο Ευγένιος Ιονέσκο με αφορμή τον πολυσυζητημένο σήμερα, «Ρινόκερο». «Είναι ένα έργο που αποκαλύπτει τις κοινωνικές αρρώστιες που με άλλοθι τις ιδεολογίες μεταμορφώνουν τον άνθρωπο σε επιθετικό ζώο», γράφει ο ίδιος. Κανένα παράδοξο, λοιπόν. Η κοινωνία νοσούσε και πριν από την πανδημία. Κοινωνική αδικία κι ενίσχυση του ατομικισμού σε όλα τα επίπεδα, απανωτές οικονομικές κρίσεις – φτώχεια, ο πρώτος και ο βαθύτερος διαχωρισμός μεταξύ των ανθρώπων, όπως εύστοχα επισήμανε ο Οδυσσέας Ιωάννου. Θα το πάω όμως λίγο παραπέρα. Πώς καλείς σήμερα αυτή την κοινωνία να αποδεχθεί καθολικά τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, να εμπιστευτεί πως αυτό που της προτείνεται είναι πράγματι για το καλό της; Πώς να πείσεις, έτσι ξαφνικά για το αυτονόητο, ότι τελικά ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και μόνο μέσα από τις κοινωνίες αποκτά υπόσταση, ότι οι κοινωνίες χρειάζονται τον άνθρωπο όσο ο άνθρωπος τις κοινωνίες; Δύσκολα τα πράγματα κι είναι πια ζήτημα επιβίωσης. Και πώς αντιμετωπίζεις ως άτομο και ως κοινωνία τον εκάστοτε άλλο, τον απέναντι, τον διαφορετικό. Κατανοώ πως είναι δύσκολο να παραμείνεις ψύχραιμος όταν τα πάντα σε υπερβαίνουν, όταν έχεις ξεχάσει πως είμασταν πριν μας αλλοιώσει ο τρόμος. Σίγουρα όχι πάντως με πρόστιμα-ποινές που εντείνουν ακόμη περισσότερο τις ταξικές διαφορές, με αποκλεισμό, διχασμό, βία και τη δημιουργία μιας κοινωνίας δύο ταχυτήτων – λες και τα ‘χουν κάνει όλα σωστά. «Η πανδημία είναι ένα εξαιρετικά σοβαρό και πολυσύνθετο θέμα που απαιτεί μια αντιμετώπιση ολιστική, η οποία κατά τη γνώμη μου δεν έχει συμβεί έως τώρα, σε παγκόσμιο επίπεδο», αναφέρει σε συνέντευξή του, ο Θανάσης Φωκάς, διακεκριμένος ακαδημαϊκός και μαθηματικός, να τον ακούσετε.

ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ

Αυτό που ο καθένας μας ‘βλέπει’ εξαρτάται από χίλιους μύριους παράγοντες. Τις συνθήκες μέσα στις οποίες γαλουχήθηκε, τις πεποιθήσεις που διαμόρφωσε, τα «πρέπει» που κάποτε κατάπιε αμάσητα, τη βία ή την αγάπη που εισέπραξε, την παρούσα συναισθηματική του κατάσταση, την ίδια τη θέση του παρατηρητή. Γιατί αν αλλάξουμε θέση, αν λίγο μετακινηθούμε θα διαπιστώσουμε ότι βλέπουμε τα πράγματα εντελώς διαφορετικά. Γι’ αυτό – και παρά τους δύσκολους καιρούς – επιμένουμε και προτείνουμε μικρά και μεγάλα ταξίδια. Και πάντα, δεν υπάρχει μεγαλύτερο ταξίδι από τον ίδιο τον άνθρωπο. Δεν είμαστε πανομοιότυποι κι αυτό ακριβώς είναι που κάνει τη ζωή ενδιαφέρουσα. Προϋπόθεση βέβαια να είναι και βιώσιμη – σε όλους τους τομείς. Κάθε παράθυρο έχει τη δική του θέα κι αν από κάτι έχουμε ανάγκη σήμερα είναι από αυτά τα ίδια τα παράθυρα – να φέρουν εντός μας το φως. Να θυμόμαστε πως η άλλη πλευρά, η διαφορετική οπτική γωνία, η άλλη πραγματικότητα, το άλλο πλαίσιο αναφοράς – η ίδια η κατανόηση – είναι η ουσία της ευφυίας και της εξέλιξης. Και πως σαν τα δέντρα του ίδιου δάσους είμαστε μαζί απέναντι στο πρόβλημα και όχι ο ένας απέναντι στον άλλον. Να μη φαγωθούμε μεταξύ μας, φίλοι. Να νικήσει το πνεύμα των Χριστουγέννων, η αγάπη. Η αγάπη που ανοίγει απύθμενους ορίζοντες – ολόκληρα σύμπαντα, που σώζει από τη βαρύτητα προσφέροντας υπόσχεση μεταμόρφωσης. Η αγάπη χρυσώνει τον κόσμο, τον κάνει να μοιάζει πολυτελή. Κι αφανίζεται όταν δεν της έχει μείνει τόπος να ριζώσει. Αυτά τα Χριστούγεννα ας κάνουμε τόπο στην αγάπη. Το χρειαζόμαστε όσο ποτέ άλλοτε.

9

Η νέα γενιά της οικογένειας Φάκλαρη

Η

ιστορία μας είναι μια ιστορία αφοσίωσης και αγάπης για τη γη και τους καρπούς της Αργολίδας. Εκεί, όπου πριν πενήντα περίπου χρόνια, το 1973, τα αδέλφια Θοδωρής και Ζώης Φάκλαρης ίδρυσαν το πρώτο τους ελαιοτριβείο στο Σκαφιδάκι, το χωριό που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν την οικογένειά τους. Με γνώση, συνεχή φροντίδα και πάθος για δημιουργία και προσφορά, η επιχείρηση αναπτύχθηκε γρήγορα συνδυάζοντας τις πατροπαράδοτες αξίες της ελαιουργίας με τις εξελίξεις της σύγχρονης τεχνολογίας. Σήμερα, μετά από συνεχείς επενδύσεις σε νέες εγκαταστάσεις και προηγμένο εξοπλισμό και με σταθερές εξαγωγές σε 31 χώρες σε όλο τον κόσμο, η Faklaris αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες ελληνικές εταιρίες στη μεταποίηση προϊόντων ελαιόκαρπου. Η ετικέτα Argolis και το βιολογικό έξτρα παρθένο ελαιόλαδο F έχουν καταξιωθεί για την κορυφαία ποιότητα και την αυθεντική γεύση τους. Τη γεύση του τόπου μας. Στα τέλη του 2022 θα ολοκληρωθεί η επένδυση και θα περιλαμβάνει επιπλέον του κεντρικού κτιρίου, υψηλής αισθητικής πτέρυγα ελαιοτριβείου, που θα επιτρέπει την υποδοχή επισκεπτών και φίλων του ελαιόλαδου. Στον κατάφυτο ελαιώνα, που βρίσκεται στο πίσω μέρος του κτήματος, θα δημιουργηθούν ειδικές διαδρομές ξενάγησης και περιήγησης, που θα καταλήγουν σε ξύλινο κέλυφος δυναμικής στέγασης χωρητικότητας 200 ατόμων που θα φιλοξενεί εκπαιδευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις ανάμεσα στις ρίζες των ελαιόδεντρων. Η επένδυση αυτή αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες αναπτυξιακές επενδύσεις στον τομέα του ελαιόλαδου στην Ελλάδα την τελευταία 2ετία και ένα στολίδι για το Άργος και την ευρύτερη περιοχή της Πελοποννήσου. Η νέα γενιά της οικογένειας Φάκλαρη, μας οδηγεί με όραμα και δυναμισμό στο μέλλον. Όμως οι ρίζες μας είναι πάντα βαθιά χαραγμένες στη γη της Αργολίδας. Σαν της ελιάς. Καλές Γιορτές!

10

ADVERTORIAL | Η νέα γενιά της οικογένειας Φάκλαρη

3ο χλμ. Άργους - Ν. Κίου, 212 00 Άργος | Τ 27510 47554, 27510 47640 | info@faklaris.com.gr | www.faklaris.com.gr

Ναύπλιο

Περπατώντας στην παλιά πόλη Κατερίνα Γραμματικού Γιώργος Βενετσανόπουλος, Νίκος Γαλάνης, Ηλίας Πολυχρονόπουλος

12

13

Το Ναύπλιο, τις χειμωνιάτικες νύχτες, μεταμορφώνεται σε γυναίκα που κλαίει με παράπονο. Η γοητεία της ερημιάς της, τυλιγμένη στα νυχτερινά φώτα, επιζητά στην αχλή του αέρα το μοιραίο συναπάντημα με τον Άγιο Έρωτα. Μέσα από τις νοερές χαραμάδες του χρόνου ξεπροβάλλει μια πόλη μέσα από μια άλλη. Νότες παλαίωσης ξεπηδούν τριγύρω. Σα να διέφυγαν με το άνοιγμα παλιάς φιάλης, καλά φυλαγμένης για χρόνια σε ανήλιαγο κελάρι…

Οι δρομόσκαλες και τα αναρίθμητα σοκάκια οδηγούν στις κατεξοχήν γραφικές γειτονιές με τα ατμοσφαιρικά μπαλκόνια και τις περίκλειστες αυλές. Ένα μικρό παραμύθι γράφεται κάθε φορά που τα κοιτάς.

● Παλιό αστικό σπίτι, Φαρμακοπούλου & Σταϊκοπούλου γωνία. ●● Πάνω στον Ψαρομαχαλά.

14

Π

ροτιμώ τις παλιές πόλεις. Μάλλον γιατί με βοηθούν να αναδημιουργώ μνήμες. Το Ανάπλι (Napoli de Romania) φανερώνεται ενιαίο, ωστόσο οριοθετείται μεταξύ παλιάς και νέας πόλης. Ως πολεοδομικός ιστός, ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα και στα 1502 χτίζονται τα τείχη του. Απομεινάρια του τείχους κυκλώνουν σήμερα τη χερσόνησο, ενώ ορατή είναι η περίτεχνη σύνθεσή του από φράγκικα, ενετικά και οθωμανικά στοιχεία. Μοιάζουν με ψηφίδες μιας ενιαίας επιθαλάσσιας τείχισης με κυκλικούς πύργους, ντάπιες και κανόνια, συμπληρώνοντας το αλφαβητάρι κάποιας αρχιτεκτονικής εγκυκλοπαίδειας. Έβρεχε και η θάλασσα δημιούργησε δαντελωτούς ορμίσκους, κανάλια και προσχώσεις, μικρά φιόρδ. Καθώς η οικιστική ανάπτυξη στηρίχτηκε στην επίχωση, έτσι όπως τη δημιούργησαν Βενετοί, κάποιες οδικές αρτηρίες υπήρξαν κάποτε… υδάτινοι δρόμοι! Έχοντας γνώση από τα κανάλια της Βενετίας ήξεραν πώς να στεριώσουν μια πόλη σε πασσαλώσεις και να την εξαπλώσουν εντεύθεν της ξηράς. Μικρά κρεμαστά μπαλκόνια, εξώστες, ζωφόρες, κιόσκια, ακρόπρωρα, κεραμοσκεπές μοιάζουν με φιδίσιο δέρμα και οι αρμοί της πέτρας μαγνητίζουν το βλέμμα. Απλωμένα ρούχα στο σύρμα δηλώνουν απαράμιλλα, πως η νοικοκυροσύνη διαφεντεύει τον μικρόκοσμο. Βουκαμβίλιες αγωνίζονται να γαντζωθούν πάνω σε τείχους, γάτες σε κάθε στενό σοκάκι, μια συστοιχία μικρών πραγμάτων κεντούν διάστικτα σε τελάρο. Κάθε πεσμένος σοφάς και μια δεύτερη επιδερμίδα, ένα ρούχο φιδιού που ανανεώνεται ανά εποχή αλλά σημειολογικά διασώζει το «σώμα» αυτής της καταπονημένης πόλης. Το ιστορικό Ναύπλιο εγκολπώνεται οικιστικά στην παλιά πόλη με τα διατηρητέα, τα νεοκλασικά αρχιτεκτονικής 19ου και 20ου αιώνα αντιπροσωπευτικά δείγματα μοντερνισμού και δυτικής τεχνοτροπίας, όπως αντιπαραβάλλονται στα χαμηλά πλίθινα ή πετρόκτιστα σπίτια, ακόμη και στα ερείπια που στέριωσαν οι πρώτοι οικιστές της πόλης. Απομεινάρια τους σώζονται υποδειγματικά στην παλιά πόλη και οι λιγοστές (ευτυχώς) πολυκατοικίες εντός τουριστικής ζώνης δεν αρκούν για να χαλάσουν το μοτίβο που από μακριά φαντάζει με ζωγραφιστό καμβά. Η συνοικία των ψαράδων Θέλοντας να ξαναδώ την πόλη που ζω αλλιώς, αναζητώ μιαν άκρη της για να ξεκινήσω. Βαδίζω προς τον εσωτερικό πυρήνα του άστεως ξεκινώντας από τον Ψαρομαχαλά, στους πρόποδες της Ακροναυπλίας. Η συνοικία των ψαράδων κατοικείται ανελλιπώς από τον 13ο αιώνα. Έδεναν τις βάρκες τους στον μόλο, κάτω από την υπερυψωμένη ντάπια με τα πέντε κανόνια, στα «Πέντε αδέλφια». Ο μύθος θέλει πέντε αδέλφια φρουρούς, ένα σε κάθε κανόνι που σκοτώνεται και τη θέση τους αφήνουν στην εξιστόρηση. Από εδώ αγναντεύεις το Μπούρτζι, στεριωμένο καταμεσής στον Αργολικό κόλπο και αφήνοντας άπιαστο το βλέμμα σου φτάνει ως στο κάστρο του Άργους, τη Λάρισα. Στην πλατειούλα του Ψαρομαχαλά ο βράχος που υψώνεται έχει σμιλεμένο στα σπλάχνα του το… ασανσέρ. Όσο ακόμη λειτουργούσε, άνοιγε και σε ανέβαζε στο ΞΕΝΙΑ της αριστοκρατίας του ’70. Περπατώντας ανατολικά, σκιερά σοκάκια και δρομόσκαλες περνούν έξω από λαϊκές κατοικίες και αστικά διώροφα με τα ρόπτρα στις αυλόπορτες να υπαινίσσονται

●

●●

ΞΕΝΑΓΗΣΗ / Ναύπλιο

15

●

●●

οικίες «γνωστών οικογενειών». Κολονάκια και ανθέμια, πλίνθες και κέραμοι, γύψινα ακροκέραμα και περίτεχνα αετώματα συνθέτουν διάστικτα το τοπίο. Μπορεί η θύμηση να είναι που τα κάνει οικεία… Κάθε τόπος να γίνεται πατρίδα; Ή μήπως γοητεύομαι από το βλέμμα του επισκέπτη; Η πόλη μας ανήκει, σκέφτομαι. Ψάχνω συνεχώς για κάδρο. Ανάμεσα στα πολλά με κερδίζουν κάποια που φωνάζουν πιο πολύ μέσα μου. Είναι τα ερειπωμένα, τα εγκαταλελειμμένα σπίτια – αλλοτινές κατοικίες, μαραζωμένα σώματα, αμίλητα, στοιχειωμένα από το πνεύμα που τα κατοικούσε, συνδράμουν ωστόσο στην αφήγηση της πόλης που θέλω συνεχώς να ακούω… Ναι, η πόλη μου μιλά. Ξέρει καλύτερα από τον καθέναν να λέει την ιστορία της: άνθρωποι έρχονται και παρέρχονται, φτιάχνουν θα μου πει και καταστρέφουν. Η ίδια μάχεται σθεναρά να διατηρήσει το αυθεντικό της ● Ατίθασες Βουκαμβίλιες,

χαρακτηριστικές του τοπίου. ●● Μια από τις δρομόσκαλες

που στολίζουν την παλιά πόλη. ●●● Το Δημαρχείο τα Χριστούγεννα. ●●●● Το καμπαναριό της Μητρόπολης.

16

στοιχείο. Έχει πολεμήσει για αυτό, αίμα και δόξες χρειάστηκαν για να τιμηθεί το έθνος και λίγη από αμετροέπεια ενός ταπεινού λαού που ξέρει να ορθώνει ανάστημα. Ύστερα είναι οι ζωντανές πηγές που με ενθουσιάζουν. Γνωρίζω κάποιους, από τους λιγοστούς βέρους Ναυπλιώτες, που ‘θέλουν σε κάποιον να τα πουν’. Τους βάζω συχνά να αναμοχλεύουν εικόνες και βιώματα από τις παλιές γειτονιές, μου μιλούν για «γνωστούς παλιούς», για τις συνήθειες της αριστοκρατίας, τους επαγγελματίες καταστηματάρχες, για παντοπώλες και παλιά καφενεία, για τα ραφτάδικα των Αρμενίων, τα τσαγκάρικα, τις εκκλησίες. Πιάνονται καμιά φορά από τις βουκαμβίλιες και παρακάμπτοντας τη λήθη του χρόνου μου αφηγούνται ιστορίες για τους περίφημους δήμιους της πόλης! Η πόλη έχει και αστικούς μύθους. Τις άγριες νύχτες, τα στενά της δρομάκια στοιχειώνει η άδικη σφαίρα που βρήκε θανάσιμα το σώμα του αγαπημένου κυβερνήτη. Το παλιό υδραγωγείο χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο για να προφυλάξει ψυχές στον Β’ ΠΠ, υπακούοντας στη φιλία που επικαλείται ο ποιητής, του ανθρώπου με το νερό. Η Μαρία Κάλλας δεν κατέβηκε από το καράβι ερχόμενη από το λιμάνι της Καλαμάτας με τη θαλαμηγό του Ωνάση, γιατί υπήρχε εξάπλωση επιδημίας και η πόλη ήταν σε καραντίνα! Είναι και το άλλο, το υποστυλωμένο κομμάτι της παλιάς πόλης που θέλει τα πόδια της να πατούν σε πασσάλους και τις νύχτες να τρίζουν… Οδός Σταϊκοπούλου Σε αυτές τις γεωγραφικές συντεταγμένες με τις ήπιες ανηφορίτσες βρίσκεται το αέναο διαχωριστικό της πόλης σε κάτω και πάνω μαχαλά. Με την υγρασία να γιορτάζει την υπεροχή της επάνω στα ανθρώπινα και τα υλικά, ο ήλιος τρυπώνει φειδωλός μέσα απ’ τα ανοίγματα. Τα

αμέτρητα σκαλοπάτια, οι δρομόσκαλες και τα αναρίθμητα σοκάκια οδηγούν στις κατεξοχήν γραφικές γειτονιές με τα ατμοσφαιρικά μπαλκόνια και τις περίκλειστες αυλές. Ένα μικρό παραμύθι γράφεται κάθε φορά που τα κοιτάς. Ο δρόμος που πήρε το όνομα του πορθητή του κάστρου του Παλαμηδιού αντιπροσωπεύει σήμερα το μείζων τουριστικό σημείο της πόλης. Με την «κατάκτησή» του κέντρου από καταστήματα λαϊκής τέχνης και μπαράκια, ταβέρνες, πιτσαρίες, γυράδικα, παραδοσιακή και gourmet κουζίνα, στοιχειοθετούν ό,τι αμιγώς ονομάζεται τουριστικό προϊόν. «Η πόλη δεν ήταν έτσι», θα ακούσεις να λένε οι ντόπιοι, «άλλαξε». Από τότε που είχε λιγοστά μόνο ξενοδοχεία εξυπηρετώντας επισκέπτες με προορισμό συνήθως την Επίδαυρο, όταν άρχισε να μαραζώνει και τα σπίτια να χρειάζονταν ανακαίνιση η οικονομία τέθηκε σε αυτορρύθμιση μετατρέποντας πολλά από τα παλιά κτίσματα για χρήση επαγγελματική. Συνεχίζω να ψάχνω μανιωδώς για κάδρο. Περπατώντας την Σταϊκοπούλου προς τα δυτικά, στο ύψος του Βουλευτικού μέσα στο ανακατασκευασμένο Τζαμί βλέπω την πρώτη Βουλή των Ελλήνων. Το διώροφο κτίριο σήμερα αποτελεί πολιτιστικό χώρο και συνορεύει με τον Μεντρεσέ (τούρκικο Ιεροδιδασκαλείο). Στις φυλακές Ρωμανού κλείστηκαν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο απελευθερωτής του κάστρου Στάικος Σταϊκόπουλος. Ειρωνεία της μοίρας (;) τα κελιά τους σήμερα αποτελούν αποθηκευτικούς χώρους του αρχαιολογικού Μουσείου... Λίγα μόλις μέτρα αφού περάσω το Σεράι του Αγά Πασά ΞΕΝΑΓΗΣΗ / Ναύπλιο

●●●

●●●●

εμφανίζεται εμπρός μου η μεσαιωνική εκκλησία της Αγιασοφιάς (11ου αι.μ.Χ). Ανηφορίζω προς τα τείχη. Εντοπίζω την οδό Ζυγωμαλά, που ξεκινά από τα σκαλοπάτια της πύλης του Σαγρέδου και περπατώντας μέσα στα δρομάκια, ακολουθώ την πορεία του Επιταφίου. Νοσταλγικά βγαίνω στην οδό Δάφνης και Φωτομάρα, έξω από το 1ο Γυμνάσιο θηλέων, όπου υπήρξε η κατοικία του συγγραφέα του τόπου Στέφανου Δάφνη και σήμερα λειτουργεί ως ξενοδοχείο. Κατευθύνομαι προς την Πύλη των Τόρων ανηφορίζοντας από τα στενά δρομάκια – σε αυτά που οχήματα δεν περνούν – και βάζοντας στόχο το Βαυαρικό Ρολόι βγαίνω στην Ακροναυπλία, το Ίτς Καλέ. Στον αυχένα της φέρει το σκελετωμένο σπιρτόκουτο του πάλαι ποτέ ΞΕΝΙΑ μαζί και τις χαμένες δόξες του 17

●

τέλους μιας εποχής. Αναζητώ κάτι που να συμβολίζει το αρχαίο, το Μυθικό. Βρίσκω τον Ναύπλιο, γιό του Ποσειδώνα και της Δαναΐδος Αμυμώνης, απόγονος αυτών ο πολεμιστής στην Τροία, Παλαμήδης. Περπατώντας ανάμεσα σε φραγκοσυκιές, αγριολούλουδα, πικροδάφνες και άφθονα φραγκόσυκα, μεταφέρομαι νοητά στις φυλακές της. Γι’ αυτές που θα έγραφε ο Καρκαβίτσας στα ταξιδιωτικά του διηγήματα και ο Μπουασονά θα φωτογράφιζε ασπρόμαυρα τη μικρογραφία της πόλης της χερσονήσου. Αν όμως ένας άνθρωπος αναμόρφωσε και διέσωσε τη φυσιογνωμία της παλιάς πόλης είναι η αείμνηστη Χ. Δεηλάκη γι’ αυτό και προς τιμήν της το νεόκτιστο θεατράκι εντός των τειχών που βρίσκεται στο περίβολο των Αγίων Αναργύρων φέρει το όνομά της. Γυρίζω πίσω στο Ρολόι. Θέλω να κερδίσω τον χρόνο, να φτάσω μέχρι τις ακρώρειες της χερσονήσου. Ευκαιρία να τραβήξω μερικές ακόμη φωτογραφίες και να ρεμβάσω. Θα είναι κληρονομιά από τα πουλιά να θέλουμε οι άνθρωποι να κοιτάμε από ψηλά. Επιστρέφω κατηφορίζοντας ξανά από την πύλη των Τόρων. Όσο προχωρώ το βλέμμα παραμένει αγκυρωμένο στην πατίνα του χρόνου, το χρώμα της παροδικότητας. αφήνομαι να ακολουθώ τα χνάρια του. Συλλαμβάνω το αφαιρετικό και αισθητικά όμορφο παλιό, όπως μετουσιώνεται στις κομψές επιγραφές. Στην παλιά πόλη, το συνεχές του ανακαινισμένου κάδρου συντίθεται από ερείπια, εξαντλημένα από τον αδηφάγο χρόνο υπομένουν στωικά στο επιστητό. Εντός τους πεσμένα δοκάρια, ξεκρέμαστα καφασωτά και γερμένα παντζούρια σε απογυμνωμένους τείχους να

● Ψαρόβαρκες, η επιστροφή. ●● Οδός Σταϊκοπούλου. Ο δρόμος που

διαχώριζε τον πάνω με τον κάτω Μαχαλά.

18

συνθέτουν μια υπερρεαλιστική αισθητική από πεσμένες σκεπές, κλειδαριές μαγκωμένες από τον χρόνο. Παλιότερα θα έτρεχαν παιδιά σε τούτα τα στενά και μια μάνα ακούγεται που φωνάζει να μαζευτούν γιατί είναι αργά. Έχει πια νυχτώσει. Η πόλη φαντάζει αλλιώτικη τη νύχτα τυλιγμένη στα κίτρινα φώτα. Η πόλη μας ανήκει. Θα το γράψω με σπρέι σε τοίχο να το βλέπουν. Σπουδή στα αγάλματα Το άλλο πρωί ξεκινώ πάλι με τη μηχανή και το τεφτέρι στο χέρι. Στο πέρασμά μου σπουδάζω τ’ αγάλματα, στέκομαι να μάθω από τα γλυπτά. Είμαι στην οδό Παπανικολάου και προχωρώ προς «την εκκλησία που σκότωσαν τον Καποδίστρια». Φτάνοντας στη μικρή πλατεία λέω πρώτα να ανέβω στη Φραγκοκλησιά. Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα κτίστηκε από Ενετούς και λειτούργησε ακόμη και ως Τζαμί. Κάποτε οι σταυροί έπεφταν και οι μιναρέδες λειτουργούσουν αρχετυπικά, ενισχύοντας το συλλογικό ασυνείδητο του κατακτητή. Περικυκλωμένη από παλιά αρχοντικά και πέτρινες κατοικίες (σήμερα πολλά από αυτά λειτουργούν ως ξενοδοχεία) κοντά της βρίσκεται ερειπωμένο το Χαμάμ που αντικρίζει την είσοδο του Αγίου Σπυρίδωνα. Εδώ μια Κυριακή του 1827 ήρθε να εκκλησιασθεί ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας. Κι εδώ τον περίμεναν με άχτι οι Μανιάτες Μαυρομιχάληδες ζητώντας «γδικιό»… Η προτομή του Άγγελου Τερζάκη έξω από το ιερό του ναού με καθοδηγεί να αναζητήσω την ομώνυμη οδό. Στον αριθμό 20 στέκομαι στην είσοδο, στο σπίτι του συγγραφέα. Εγκαταλελειμμένο σήμερα αλλά στο άκουσμα του ονόματος ξυπνά η περίφημη καλλιτεχνική γενιά του ‘30. Στην πρόσοψη δεν θα δεις την πόρτα να ανοίγει στον επισκέπτη αλλά εξακολουθώ να ονειρεύομαι

πως θα έρθει κάποια στιγμή που θα γίνει επισκέψιμο. Προχωρώντας προς το Λιμάνι τέμνω την Βασιλέως Κωνσταντίνου, τον πολυδιάβατο «Μεγάλο δρόμο», που κόβει εγκάρσια την παλιά πόλη. Στον πλάτανο του ‘21 Περπατώ προς την Πλατεία Συντάγματος. Το στέκι των ηρώων ζωντανεύει κάτω από τον πλάτανο. Αντικριστά στο παλιό Οπλοστάσιο του Στόλου (Arsenal), όπου σήμερα εδρεύει το Αρχαιολογικό Μουσείο, βλέπω το κτίριο «Βίγγα». εντός του λειτουργούσε το τυπογραφείο της Ευανθίας Καΐρη (1826) και εκδίδονταν η εφημερίδα «Νικήρατος». Μια γλυκιά ανησυχία σε κυριεύει εδώ κάτω από τον πλάτανο να θέλω να κατακτήσω τα πάντα. Κάπου θα τριγυρίζει ο Κολοκοτρώνης με το ασκέρι του, βλέπω την Ψωροκώσταινα να ζητιανεύει τον οβολό των Ελλήνων για να στηρίξουν την επανάσταση… Ανάμεσα στα Τζαμιά και τα όμορφα νεοκλασικά υπήρξε κάποτε η κατοικία της Καλλιόπης Παπαλεξοπούλου, μητέρας της Ναυπλιακής Επανάστασης. Την ακούω που παροτρύνει τον κόσμο από το μπαλκόνι της: «θαρρείτε παιδιά!» Στην άλλη πλευρά της πλατείας για χρόνια στέκει το κτίριο του ξενοδοχείου «Μυκήναι» και στο ισόγειο ένα από τα παλιότερα εστιατόρια της πόλης, το ΕΛΛΑΣ. Είναι 1975 κι εντός του γυρίζονται σκηνές ταινίας του Θ. Αγγελόπουλου «Ο θίασος». Προχωρώντας προς την πλατεία Φιλελλήνων νιώθω ασφαλής δίπλα στα τείχη. Η Λεωφόρος Αμαλίας βρίσκεται νοερά επάνω σ’ αυτά. Αποτελεί την κεντρική αρτηρία στην καρδιά του ιστορικού κέντρου αιματοδοτώντας με ζωή τα γραφικά παρακλάδια της. Λίγα μέτρα από το Πολεμικό Μουσείο ήταν ο σταθμός των ΚΤΕΛ. Καφενεία και μπυραρίες όριζαν μια μικρή στάση στη στοά λίγο πριν την αναχώρηση ή κατά την άφιξη. Υποχρεωτικό άλλωστε ήταν το πέρασμα από το «στέκι του Αράπη» με τους ξακουστούς κεφτέδες. Ψαράδες έβγαζαν τις κασέλες τα πρωινά και στα παντοπωλεία και στα μανάβικα μπαινόβγαινε κόσμος. Τα γραφικά σοκάκια τώρα σε βγάζουν σε πανσιόν, κοσμηματοπωλεία, cafe-pub και ταβέρνες. Αν κάτι σε κερδίζει τελικά είναι οι μυρωδιές της ελληνικής κουζίνας. Μοιάζει να σε προσκαλούν σε μικρές γευστικές γιορτές και οι όποιες αντιστάσεις μειώνονται. Στο τέρμα της Αμαλίας συναντώ τη δημόσια βιβλιοθήκη «ο Παλαμήδης». Στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο, όπου λειτουργούσε το παλιό Παρθεναγωγείο. Λίγα μετρά μετά την Λέσχη Αξιωματικών ΞΕΝΑΓΗΣΗ / Ναύπλιο

19●●

●

●●●

20

●●●●

●●

ο δρόμος απολήγει, στην πλατεία Φιλελλήνων και τον Άγιο Νικόλαο. Σε ένα από τα διώροφα κτίρια που βλέπουν την πλατεία ήταν το παλιό δημαρχείο (σήμερα στεγάζεται το παράρτημα του Harvard στην Ελλάδα) και λίγο πιο πέρα το Τελωνείο. Από εκεί και μετά ανοίγεται η πυκνή θάλασσα του κόλπου. Καταμεσής του το Μπούρτζι. Ο φανός του φάρου αναβοσβήνει καρέ καρέ. Βλέπω ηθοποιούς να τριγυρνούν στα γυρίσματα κάποιας ταινίας για τον κινηματογράφο, ανθρώπους να περιμένουν στην προβλήτα να επιβιβαστούν για να περάσουν στη βραχονησίδα απέναντι, τη μουβιόλα να τους γυρίζει πίσω στον χρόνο μοντάροντας νοερές εικόνες και η φωτογραφία ξεθωριάζει στην αχλή της μονοχρωμίας. Δήμιοι δεν υπάρχουν εδώ και αιώνες. Μπορώ να απολαύσω ήσυχα από απέναντι τη θέα στο ηλιοβασίλεμα με ένα ποτήρι κρασί. Βρίσκομαι ξανά στην αρχή της Αμαλίας και Συγγρού, στην πλατεία Καποδίστρια. Γειτονεύει με την πλατεία Τ ριών Ναυάρχων, και το Δημαρχείο της πόλης ξεχωρίζει ανάμεσα στις συστάδες διατηρητέων κτιρίων, τα αλλοτινά «Βασιλικά». Η οικία του βασιλέως Όθωνος μεγαλουργούσε στο υποτυπωδώς παλάτι του κατοπινού δημαρχείου. Στην οδό Πλαπούτα, βρίσκεται ακόμη ένα κοσμικό κτίριο της εποχής, το μέγαρο όπου διέμενε ο πρόεδρος της αντιβασιλείας Άρμασμπεργκ. Για χρόνια λειτουργούσε ως παντοπωλείο και σήμερα παραμένει σκιωδώς σε αχρησία… Λίγα μέτρα παρακάτω, επί της οδού Πλαπούτα, είναι η Μητρόπολη. Στο εσωτερικό της υπάρχει αντίγραφο του Μυστικού Δείπνου του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. ΞΕΝΑΓΗΣΗ / Ναύπλιο

● Πλατεία Συντάγματος. ●●

Η πόλη του Ναυπλίου από τον λόφο της Άριας. ●●●

Ακροναυπλία. ●●●●

Ο Στάικος κοιτάζει ειρωνικά (;) το δικαστικό μέγαρο της πόλης. Ο πορθητής του Κάστρου δικάστηκε και φυλακίστηκε στις φυλακές Ρωμανού, όπως και ο Κολοκοτρώνης.

21

●

Από την «Πύλη» ως την Αρβανιτιά Φτάνοντας στην Πύλη της Ξηράς, μοιάζει πως στέκομαι συμβολικά στην είσοδο της οχυρωματικής πόλης, αφού (κι ας υπήρχαν ακόμη τρεις) αποτελούσε την κύρια είσοδο σε αυτήν. Μετά τη δύση του ηλίου, τα μάνταλα έπεφταν βαριά και η «πόρτα» σφάλιζε αφήνοντας εκτός οικισμού τις όποιες απειλητικές προθέσεις. Στον ανδριάντα του Σταϊκόπουλου, εμπρός στην ανακατασκευασμένη σήμερα πύλη, θα δώσουμε ξανά ραντεβού με την ιστορία. Αν και μικρόσωμος στη φυσική του φτιάξη, σαν γίγαντας φαντάζει αν το κοιτάξεις από κοντά. Έτσι είναι όταν οι ήρωες γίνονται γίγαντες. Ακολουθώντας την ανηφορίτσα του φυσικού λόφου, συναντώ στα αριστερά την αρχή της Κλίμακας του Παλαμηδίου. Η εμβληματική παρουσία του δεσπόζει μεταξύ των χιλιάδων αναπαραστάσεων της πόλης. Αφού μετρήσω νοερά 999 σκαλοπάτια, αν και απόρθητο, σκέφτομαι να το κατακτήσω. Το κάστρο-πανόπτης της αργολικής πεδιάδας, κατασκευάστηκε κατά την Β’ Ενετοκρατία και χρησίμευσε ως τόπος κατοικίας μέχρι τα τέλη του 19ου ● Ο δήμιος δεν είναι πια εδώ… ●● Ένα από τα «πέντε αδέλφια»

του Ψαρομαχαλά.

22

●●

αιώνα. Εντός του λειτούργησαν φυλακές, έως και το 1923, και αν κάτι θέλει να δει πρωτίστως σήμερα ο επισκέπτης είναι το κελί του Κολοκοτρώνη. Προχωρώντας βγαίνω στην κοσμική παραλία της Αρβανιτιάς, που βρίσκεται στον νότο της χερσονήσου. Θα ανακαλύψω πως ονομάστηκε έτσι από την σφαγή των Αρβανιτών από τους Τούρκους, που έλαβε χώρο σ’ αυτά εδώ τα βράχια. Η πόλη μας ανήκει. Έχει παντού κηλίδες, στίγματα αποίκων, κατακτητών που μόλυναν το σώμα της, μα η αύρα του αργολικού καταπραΰνει και το βλέμμα ημερώνει απ’ το πάνορμο λιμάνι… Τα τρένα που φύγαν Αμέσως μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς ο αστικός ιστός θα απλωνόταν πια εκτός των τειχών. Σιγά σιγά, στα τέλη του 19ου αιώνα τα τείχη θα έπεφταν κερδίζοντας περισσότερη ελευθερία και έδαφος. Θα «έφερναν» και το τρένο κατασκευάζοντας τον σιδηροδρομικό σταθμό. Οι ράγες, ριζωμένα σημάδια στο οδόστρωμα, μοιάζουν να ανήκουν σε άλλη εποχή, κοντινή κι ωστόσο μακρινή, τολμώντας να ξυπνήσουν μνήμες στο σφύριγμα της αμαξοστοιχίας. Ήχοι ενθύμησης από τα βαγόνια με επιβάτες που φεύγουν κι ακούγονται να δίνουν υποσχέσεις γυρισμού…

Μετά τη δύση του ηλίου, τα μάνταλα έπεφταν βαριά και η «πόρτα» σφάλιζε αφήνοντας εκτός οικισμού τις όποιες απειλητικές προθέσεις. ΞΕΝΑΓΗΣΗ / Ναύπλιο

Η Pension «Μεσσήνη» που οφείλει το όνοµά της σε µυθική βασίλισσα & θεότητα, κόρη του Αργείου βασιλιά Τρίοπα, βρίσκεται στην πανέµορφη πόλη του Ναυπλίου. Σε ένα διατηρητέο νεοκλασικό κτίσµα στην καρδιά της παλιάς πόλης, 180 περίπου χρόνων, όπου διατηρεί αναλλοίωτα τα αρχιτεκτονικά του γνωρίσµατα, θα απολαύσετε µια άνετη διαµονή, καθώς η pension µας έχει όλες τις απαραίτητες υποδοµές, διαθέτοντας 5 πολυτελή δωµάτια σε προσιτές τιµές, για να κάνει µοναδική την παραµονή σας στην πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας όποια περίοδο και αν έλθετε και να σας θυµίσει παλιές ροµαντικές εποχές.

Εκδηλώσεις - Συνεστιάσεις Events - Groups

Εστίαση - ∆ιασκέδαση

Το Λαογραφικό Μουσείο Κεφαλαρίου, θα διοργανώσει εκδηλώσεις με θέμα "Συμβολή της αγροδιατροφής στη διαφύλαξη και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής". Για τις ημερομηνίες και το χώρο διεξαγωγής των εκδηλώσεων, το κοινό θα ενημερωθεί προσεχώς. Σας ευχόμαστε απο καρδιάς, ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΕΣ ΤΟ ΝΕΟ ΕΤΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΕΡΟΥ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ - ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Κεφαλάρι Αργολίδας w: www.kefalari.com.gr m: info@kefalari.com.gr t: 27510 86360, 6944562400

Αμβρακικός Οδοί στις λιμνοθάλασσες Χρήστος Κανατάς

24

25

●

Ωδή… στις λιμνοθάλασσες είναι κυριολεκτικά οι στενόμακροι δρόμοι πάνω στους οποίους οδηγείς, έχοντας ολόγυρά σου νερό κι απέραντο ορίζοντα. Σε μια λεπτή λωρίδα γης βαδίζεις περιστοιχισμένος από το γαλάζιο της θάλασσας και του ουρανού που μοιάζουν ένα! Γαλήνη εκστατική σε τοπία μαγευτικά: με κάθε λογής εκπροσώπους του φτερωτού βασιλείου – ερωδιούς, αργυροπελεκάνους, φοινικόπτερα – με τους ψαράδες επάνω στις γαΐτες και με τα γραφικά σπιτάκια δίπλα στα Ιβάρια, τα περάσματα στις λιμνοθάλασσες όπου παγιδεύουν τα ψάρια για να τα αλιεύσουν. Αυτά κι άλλα πολλά έχει να προσφέρει ο Αμβρακικός, ένα από τα πλουσιότερα οικοσυστήματα υδροβιότοπων της χώρας μας.

26

● Ο δρόμος προς την Κορωνησία. ●● Ροδογλάρονο παιχνιδίζει στην Κορωνησία. ●●● Σαν ζωγραφικός πίνακας, η καταπληκτική λίμνη Ζηρού.

Σ

αν μια μικρή Μεσόγειος μοιάζει, όταν τον δεις στον χάρτη! Ο κόλπος που μοιάζει με λίμνη επικοινωνεί με τη θάλασσα από ένα μικρό πέρασμα στο ύψος της Πρέβεζας και βρέχεται από δυο σημαντικά ποτάμια, τον Άραχθο και τον Λούρο. Είναι κι ο ίδιος, θα μπορούσες να πεις, σαν λιμνοθάλασσα, ενώ εμπεριέχει ακόμη είκοσι! Στα νερά του κολυμπούν ρινοδέλφινα, θαλάσσιες χελώνες, σαλάχια και αμέτρητα άλλα είδη θαλάσσιας ζωής. Έτσι, προσελκύονται και αναρίθμητα είδη πτηνών – υπολογίζεται πως εδώ ζει το 60% των ειδών της Ελλάδας! Τον πλούτο της περιοχής αντιλήφθηκαν οι άνθρωποι ήδη από την εποχή της αρχαιότητας, δημιουργώντας εδώ σημαντικές πόλεις όπως ήταν η Νικόπολη και η Αμβρακία. Από την τελευταία πήρε το όνομά του ο Αμβρακικός, ενώ στη θέση της βρίσκεται σήμερα η σημαντικότερη πόλη της περιοχής, η Άρτα.

●●

●●●

Άρτα Η Άρτα χαρακτηρίζεται πολιτιστικά ως βυζαντινή πόλη. Η μακραίωνη ιστορία της έχει αφήσει το στίγμα της με πάμπολλα μνημεία: την Αγία Θεοδώρα, την Παναγιά Παρηγορίτισσα, το Μεσαιωνικό κάστρο, το μικρό αρχαίο θέατρο, τα ερείπια του Ναού του Απόλλωνα στην καρδιά της πόλης και δεκάδες βυζαντινές εκκλησίες. Το σπουδαιότερο όμως μνημείο είναι το ιστορικό γεφύρι της. Ο Άραχθος που την διατρέχει είναι το πιο ορμητικό ποτάμι της χώρας μας κι ίσως γι’ αυτό να δυσκολεύτηκαν τόσο να το κατασκευάσουν. Η ονομασία Αμβρακία προέρχεται από τα συνθετικά «αμφί» και «ρακία», που σημαίνει «χτυπώ τις πέτρες κι από τις δυο πλευρές» υποδηλώνοντας την ποταμίσια ορμή. Είναι όμως ταυτόχρονα και μια σύγχρονη πόλη, πεζοδρομημένη στο μεγαλύτερο μέρος της, που συγκεράζει με μοναδικό τρόπο το νέο και το παραδοσιακό. Με την αγορά της, τα ωραία μεζεδοπωλεία της, σφύζει από ζωή. Εδώ γεννήθηκε ο ζωγράφος Γιάννης Μόραλης και στη Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης, που ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ | Αμβρακικός

27

●

φέρει φυσικά τ’ όνομα του, φιλοξενείται, μέχρι τις 22 Φεβρουαρίου, αναδρομική του έκθεση με τίτλο «Στη Γενέτειρα». Οι εξορμήσεις που μπορείς να πραγματοποιήσεις με αφετηρία την Άρτα είναι αμέτρητες. Πολύ κοντά είναι τα όρη Τζουμέρκα, ο Αχέροντας και οι ακτές του Ιονίου. Ακόμη πιο κοντά βρίσκεται η Φιλιππιάδα με το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο στον Αϊ Γιώργη, ο Κοκκινοπηλός με τις κατακόκκινες λοφοπλαγιές του και η Λίμνη του Ζηρού με το ασύγκριτο τοπίο της. Στην τελευταία πραγματοποιήσαμε μια σύντομη επίσκεψη κι απολαύσαμε ένα καφέ στο αναψυκτήριο-μπαλκόνι με θέα την ηρεμία της λίμνης από ψηλά. Το καταπράσινο δάσος που την περιβάλει γίνεται ολόχρυσο προς τα τέλη του φθινοπώρου. Όμως, η πιο ωραία εκδρομή δεν είναι παρά ο ίδιος ο Αμβρακικός κι οι λιμνοθάλασσές του, ένας "άλλος" κόσμος, μόλις 20 χλμ. από την πόλη. Δεν είναι τυχαίο πως θεωρείται και ο κορυφαίος προορισμός της περιοχής.

● Ιβάρι στην είσοδο

της λιμνοθάλασσας Λογαρού. ●● Αναχωρώντας

για τη λιμνοθάλασσα…

28

Δρόμοι στο νερό Φεύγοντας από την Άρτα, κι αφού διασχίσεις ολόκληρη την πεδιάδα της, κάποια στιγμή το πράσινο γύρω σου αντικαθίσταται από το γαλάζιο. Αριστερά σου έχεις τη Λογαρού και δεξιά σου την Τσουκαλού, τις δυο μεγαλύτερες λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού. Εδώ συναντάς και τα πρώτα φοινικόπτερα, τα γνωστά σε όλους μας φλαμίνγκο να βοσκούν στον ρηχό βυθό. Ο δρόμος οδηγεί στη Σαλαώρα, ένα καταπράσινο λοφώδες νησάκι στην κορυφή του οποίου υπάρχει παρατηρητήριο πουλιών. Από το σημείο αυτό ξεκινούν οι δρόμοι μέσα στο νερό. Ο ασφαλτόδρομος στα ανατολικά, ορίζει τη Λογαρού και οδηγεί στην Κορωνησία, ενώ ο χωματόδρομος στα δυτικά ορίζει την Τσουκαλού. Διασχίζοντας και τους δύο αυτούς δρόμους έχεις γύρω σου νερό – από τη μια μεριά θάλασσα κι από την άλλη…. λιμνοθάλασσα! Το συνολικό μήκος ολόκληρης της διαδρομής είναι κοντά στα 20 χιλιόμετρα. Η αίσθηση είναι απίστευτη και τα χιλιόμετρα ονειρικά, είτε τα περπατάς, είτε είσαι με ποδήλατο, με μηχανή ή αυτοκίνητο… Παντού γύρω σου ανοιχτός χώρος, ένα υδάτινο βασίλειο γεμάτο με πουλιά, αφού οι λιμνοθάλασσες αποτελούν γι’ αυτά παράδεισο τροφής. Στο πέρασμά σου σε συντροφεύουν ψαροπούλια, γεράκια και σπάνιοι αετοί, πελαργοί, λαγγόνες, κορμοράνοι, πάπιες, αλκυόνες, αργυροπελεκάνοι× με άνοιγμα φτερών κοντά στα τρία μέτρα, σαν μικρά αεροπλάνα ποζάρουν μεγαλοπρεπέστατα πάνω από τα νερά… Θα δεις ακόμη ντελικάτα φοινικόπτερα, πανέμορφους ερωδιούς – εδώ μάλιστα συναντάμε τα περισσότερα είδη ερωδιών με τον σπάνιο Ήταυρο να ξεχωρίζει ανάμεσά τους – και πολλά άλλα. Μένεις να τα θαυμάζεις για το μεγαλείο τους κι αν λατρεύεις την παρατήρηση ή τη φωτογράφισή πουλιών βρίσκεσαι στο κατάλληλο μέρος! Την απεραντοσύνη του γαλάζιου διακόπτουν οι ψαρόβαρκες: τα πριάρια των θαλασσών, με τους ψαράδες επάνω τους να απλώνουν τα δίχτυα και οι γαΐτες της λιμνοθάλασσας, οι μικρές ξύλινες πιρόγες πάνω στις οποίες οι ψαράδες καμακώνουν όρθιοι τα χέλια. Τα υπέροχα αυτά πλάσματα που ταξιδεύουν από τη μακρινή θάλασσα των Σαργασσών κοντά στις Βερμούδες όπου αναπαράγονται, αποτελούν χαρακτηριστικό αλίευμα της περιοχής. Δυστυχώς, πολλά από αυτά δεν θα καταφέρουν

να πραγματοποιήσουν το μεγάλο ταξίδι της επιστροφής… Τα μοναδικά κτίσματα που θα συναντήσεις είναι τα σπιτάκια δίπλα στα ιβάρια, τις «ψαροπαγίδες» που στήνονται στα περάσματα για τη λιμνοθάλασσα. Στα σπιτάκια αυτά κατοικούν οι «ιβαράδες», ένας συνεταιρισμός ψαράδων-κατοίκων των γειτονικών χωριών που διαχειρίζονται την αλιεία, συντηρούν τα ιβάρια και προστατεύουν τη λιμνοθάλασσα από τους λαθραλιευτές. Τα ιβάρια που παλιά κατασκευάζονταν από καλάμια, σήμερα είναι μεταλλικά και φτιάχνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτρέπουν στον γόνο να περάσει κατά την είσοδό του στη λιμνοθάλασσα, του απαγορεύουν όμως να εξέλθει προς τον κόλπο, όταν αυτός μεγαλώσει. Έτσι οι λιμνοθάλασσες μετατρέπονται στην ουσία σε φυσικές ιχθυοκαλλιέργειες…Τα αλιεύματα είναι κυρίως τσιπούρες, κέφαλοι, λαβράκια, γλώσσες και γαρίδες. Η γαρίδα, που την αποκαλούν «γάμπαρη», μπορεί να ξεπερνά σε μήκος τα δέκα εκατοστά και υπάρχει η φήμη ότι είναι η νοστιμότερη του κόσμου. Κάτι θα ήξερε κι ο Τζέιμς Μποντ όταν στην ταινία «Για τα μάτια σου μόνο» παράγγελνε γαρίδες από την Πρέβεζα, δηλαδή Αμβρακικού! Ένα ακόμη εξαιρετικό θαλασσινό προϊόν της περιοχής είναι το αυγοτάραχο από τα αυγά του θηλυκού κέφαλου, της μπάφας. Είναι επίσης αξιοσημείωτο πως οι δρόμοιόρια για τις λιμνοθάλασσες, πριν γίνουν αμαξωτοί, δημιουργήθηκαν με φυσικό τρόπο από τη συσσώρευση οστρακοειδών! Μιλάμε, συνεπώς, για δρόμους που φτιάχτηκαν ουσιαστικά από κοχύλια! Κορωνησία Αν την δεις από ψηλά θα διαπιστώσεις ότι είναι ένα νησί που, όπως και τα υπόλοιπα του Αμβρακικού, δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τις ατόλες – τις κοραλλιογενείς νήσους των ωκεανών, όπως είναι για παράδειγμα οι Μαλδίβες! Η Κορωνησία περικλείει τη δική της λιμνοθάλασσα και το σχήμα της μοιάζει με δαχτυλίδι, ένα θέαμα πραγματικά εντυπωσιακό. Εδώ θα καταλήξεις διαβαίνοντας τους δρόμους μέσα στο νερό, θα πιεις τον καφέ σου και θα απολαύσεις ψαρικά παρέα με τα ουζάκια σου. Κάθε Αύγουστο στο νησί γίνεται το πανηγύρι της σαρδέλας («παπαλίνα» τη λένε οι ντόπιοι), όπου στήνεται γλέντι με όργανα και μεγάλα ονόματα της λαϊκής και παραδοσιακής μουσικής. Εμείς, περιπλανηθήκαμε στο γραφικό λιμανάκι με τα πολύχρωμα ψαροκάικα, επισκεφτήκαμε ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ | Αμβρακικός

●●

29

●

●●

30

●

Τζουμερκιώτικο καμπαναριό στον Αϊ Γιώργη της Ράχης με έναν πελαργό να φωλιάζει στην κορφή του! ●●

Ψαρόβαρκα περνά κάτω από τη γέφυρα στη Σαλαώρα. ●●●

Το εσωτερικό της Παναγιάς Παρηγορήτισσας, της σπουδαιότερης Βυζαντινής εκκλησίας της Άρτας. ●●●●

Επιστρέφοντας από το ψάρεμα…

●●●

●●●●

την παλιά βυζαντινή εκκλησία της, περπατήσαμε την αμμουδερή παραλία της. Γευστικότατους ψαρομεζέδες δοκιμάσαμε στη φημισμένη ταβέρνα του Πατέντα, όπου η ποιότητα είναι αναμφισβήτητα εξαιρετική! Στην Κορωνησία, βρίσκεσαι στην καρδιά του Αμβρακικού κι η δική σου χτυπά με αγαλλίαση! Ψαθοτόπι και Φιδόκαστρο O χωματόδρομος μετά την Κορωνησία καταλήγει στο Φιδόκαστρο. Ο πιο εύκολος τρόπος να το προσεγγίσεις είναι από το Ψαθοτόπι, το πλησιέστερο καμπίσιο χωριό. Εδώ, λόγω των πολλών αρτεσιανών υδάτων, δραστηριοποιούνται σημαντικές για τον τόπο επιχειρήσεις, όπως ιχθυοκαλλιέργειες χελιού και ρωσικού οξύρυγχου από τον οποίο παράγεται το πολύτιμο χαβιάρι. Αλλά η μεγάλη έκπληξη για τον επισκέπτη είναι η «Φωλιά του Κυνηγού», η ταβέρνα της Ράνιας με τα τραπεζάκια έξω, κάτω από τα πλατάνια. Εδώ δοκιμάσαμε χέλι και πετάλι (κέφαλο λιαστό ανοιγμένο στη μέση) στα κάρβουνα και κυριολεκτικά γλείφαμε τα δάχτυλά μας από τη νοστιμιά! Ψωμί καλαμποκίσιο ζυμωτό με τον παραδοσιακό τρόπο, σουπιά λαδορίγανη και σαρδέλα ψητή είναι οι λιχουδιές που αξίζει επιπλέον να γευτείς. Το Φιδόκαστρο είναι το σημείο αυτό τελειώνει η λιμνοθάλασσα Λογαρού και αρχίζει ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ | Αμβρακικός

31

ο κάμπος. Στην αρχαιότητα βρισκόταν εδώ ο «Άμβρακος», επίνειο της αρχαίας Αμβρακίας, ενώ πολύ κοντά βρίσκεται και το δέλτα του Άραχθου. Οι αρχικές εκβολές του ποταμού δημιούργησαν τη λιμνοθάλασσα. Με τις συνεχείς προσχώσεις του και με τη ‘φερτή ύλη’ από τα Τζουμέρκα, η ροή του ποταμού άλλαζε συνεχώς, φτάνοντας τελικά να καταλήγει σ’ αυτό το βαλτοτόπι. Σήμερα, διασώζονται μόνο ερείπια μαζί κι ένας μύθος: Τρία σεντούκια πανομοιότυπα βρίσκονται εδώ. Το ένα περιέχει κουνούπια με σιδερένιες μύτες – πολύ επικίνδυνα – το δεύτερο φίδια δηλητηριώδη και το τρίτο τον πολυπόθητο θησαυρό. Σαν τα βρεις πρέπει να διαλέξεις σωστά γιατί αν κάνεις λάθος είσαι ξοφλημένος! Κι η αλήθεια είναι ότι μαζί με όλη αυτήν την ομορφιά τα κουνούπια και τα φίδια βρίσκονται σε πληθώρα στην περιοχή… Ο κάμπος της Αρτάς Ο εύφορος κάμπος της Άρτας φιλοξενεί πλήθος καλλιεργειών, όπως εσπεριδοειδή, ακτινίδια, ελιές, καλαμπόκι και τριφύλλι. Μέσα από το ατέλειωτο δίκτυο δρόμων του ανακαλύπτεις χωριά με περιποιημένους κήπους, εκκλησίες με πανύψηλα καμπαναριά, (όπου συχνά στην κορφή τους φωλιάζουν οι πελαργοί) αλλά και Υδατόπυργους, τσιμεντένιες κατασκευές που συγκεντρώνουν ψηλά νερό για την άρδευση των κτημάτων. Τις διαδρομές σου στον κάμπο συντροφεύουν συχνά κανάλια με νερό, ενώ δεν είναι σπάνιο το θέαμα να συναντάς κοπάδια με αγελάδες που στη ράχη τους στέκονται ερωδιοί! Εδώ η φύση είναι στο… φόρτε της με τις καλλιέργειες να εναλλάσσονται με τους καλαμιώνες και τις καταπράσινες δασικές εκτάσεις που είναι γεμάτες σφρίγος και ζωντάνια. Ο βάλτος της Ροδιάς Διασχίζοντας τον κάμπο της Άρτας είναι εύκολο να καταλήξεις στην βαλτώδη λιμνοθάλασσα της Ροδιάς η οποία δεν επικοινωνεί με τον Αμβρακικό αλλά με την Τσουκαλού – σαν να λέμε λιμνοθάλασσα μέσα στη λιμνοθάλασσα, ένα πραγματικά σπάνιο φαινόμενο! Το τοπίο είναι πολύ ιδιαίτερο, μυστηριακό και παντελώς ερημικό. Αλλού βλέπεις απέραντες αργιλώδες εκτάσεις και αλλού βλάστηση πυκνή και άναρχη, σαν ζούγκλα. Αν είσαι της περιπέτειας κι αναζητάς το διαφορετικό, μια εξόρμηση-εξερεύνηση εδώ είναι κάτι για το οποίο δεν θα μετανιώσεις. Κάπου εδώ φτάνει στο τέλος της η περιήγηση στις τρεις βόρειες και μεγαλύτερες λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού οι οποίες κατέχουν περίπου το ένα όγδοο της επιφάνειάς του. Γέμισαν τα μάτια μας ονειρικές εικόνες, γαλήνεψε το μέσα μας κι ευχαριστήθηκαν σχεδόν όλες οι αισθήσεις μας. Όχι μόνο η όραση κι η ακοή από το υπερθέαμα και τους ήχους των αναρίθμητων πουλιών αλλά και η γεύση και η όσφρηση από τα ασύγκριτα εδέσματα που απολαύσαμε. Όπως λέει και ο Στέφανος, ο αδερφικός μου φίλος που μεγάλωσε σε τούτα εδώ τα υπέροχα λασποτόπια και με ξενάγησε στην περιοχή: «Πες τους να μην ψάχνουν για τον θησαυρό στο Φιδόκαστρο γιατί τον έχω βρει εγώ…» Κι εννοεί τη μαγεία αυτού εδώ του τόπου που την έχει μέσα στην ψυχή του και δεν την αλλάζει με τίποτα.

32

Πανοραμική άποψη της λίμνη Ζηρού που μοιάζει από ψηλά με δάκρυ.

Αργολίδα / Αρκαδία / Κορινθία / Λακωνία / Μεσσηνία

Στον τόπο μας όταν μια νέα μέρα ανατέλλει, ανατέλλει το δικό σου αύριο, η δική σου Πελοπόννησος! Το Ε.Π. Πελοπόννησος 2014-2020, με τη συμβολή του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, υλοποιεί στην Περιφέρεια Πελοποννήσου πάνω από 2000 έργα,

προϋπολογισμού άνω των 400.000.000 €.

• Στηρίζουμε την επιχειρηματικότητα με 70.000.000 €, τα οποία προορίζονται για την ενίσχυση 1876 επιχειρήσεων

• Δημιουργούμε σύγχρονες υποδομές, προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον, επενδύοντας 350.000.000 €, για έργα που αφορούν τους τομείς της παιδείας, υγείας, προσβασιμότητας, προστασίας περιβάλλοντος

Καταρράκτες Στενωσιάς

Ο κρυμμένος θησαυρός της Πυλίας Έλενα Κολλάτου Λεωνίδας Τούμπανος, Έλενα Κολλάτου, Βαλάντης Καλογερόπουλος

34

35

Σε απόσταση 10 περίπου χιλιομέτρων από την Πύλο, η Στενωσιά αποτελεί έναν προορισμό που σίγουρα αξίζει μια θέση στη λίστα σου. Το καταπράσινο φαράγγι, λίγο έξω από το χωριό, διασχίζει ένας ήρεμος ποταμός που σχηματίζει διαδοχικούς καταρράκτες και λιμνούλες. Τα εύσημα για την ανάδειξη του κρυμμένου έως χθες παραδείσου ανήκουν στον Βαλάντη Καλογερόπουλο, που διάνοιξε εθελοντικά το μονοπάτι. Τέσσερα παραμυθένια χιλιόμετρα περιπατητικής διαδρομής οδηγούν στους ομώνυμους καταρράκτες συνδέοντάς τους, έπειτα, με τον εντυπωσιακό καταρράκτη της Καλάμαρης πάνω από τη Γιάλοβα.

36

Τ

ο χωριό είναι κυριολεκτικά πνιγμένο στη βλάστηση, αμέτρητες ελιές και ανάμεσά τους οπωροφόρα δέντρα να δίνουν με τους καρπούς τους ζωηρές πινελιές στη “μονοτονία” του πράσινου! Στον δρόμο λίγο έξω από το χωριό ξεκινάει το καταπράσινο φαράγγι της Στενωσιάς. Εδώ οι Ιταλοί, παρατηρώντας την ορμή του νερού και θέλοντας να την αξιοποιήσουν, κατασκεύασαν τον πρώτο υδροηλεκτρικό σταθμό της Μεσσηνίας που τροφοδοτούσε με ρεύμα την Πύλο για να ανάψει, όπως μας πληροφόρησαν, μόλις μια ηλεκτρική λάμπα στο κέντρο της πόλης! Φυσικά από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Οι άνθρωποι μετακινήθηκαν, άλλοι έφυγαν

άλλοι έμειναν, τα χωράφια κατά μήκος του φαραγγιού που άλλοτε βλάσταιναν, παραδόθηκαν στα χέρια της φύσης. Και οι καταρράκτες της Στενωσιάς, το μέρος που οι γηραιότεροι του χωριού έμαθαν να κολυμπούν ως παιδιά, έγιναν μια παλιά ιστορία που πολλοί συζητούσαν αλλά λίγοι από τους νεότερους είχαν δει. Κάπου εδώ όμως έρχεται ο Βαλάντης Καλογερόπουλος, ένας νέος άνθρωπος, φυσιολάτρης, πεζοπόρος και πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Στενωσιάς ανατρέποντας το αναμενόμενο φινάλε…! Με δική του πρωτοβουλία, ξεκίνησε το 2017 τον καθαρισμό του φαραγγιού και τη διάνοιξη ενός μονοπατιού που οδηγεί στους καταρράκτες της Στενωσιάς για να καταλήξει, έπειτα, σε αυτούς της Καλάμαρης. Το αποτέλεσμα; Σήμερα το χωριό να δέχεται επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό που έρχονται να δουν από κοντά το νέο… Πολυλίμνιο της Μεσσηνιακής γης. Όπου υπάρχει μεράκι και ζήλος ευτυχώς τα νέα διαδίδονται γρήγορα από στόμα σε στόμα… Συναντήσαμε τον Βαλάντη στο καφενείο ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Καταρράκτες Στενωσιάς

του χωριού για να μάθουμε περισσότερα για αυτή του την πρωτοβουλία και να μας οδηγήσει μέχρι τους καταρράκτες. Μιλάει με ενθουσιασμό για το μονοπάτι και μας συνεπαίρνει με το πάθος του. Οι ώρες προσωπικής του εργασίας για να υλοποιηθεί αυτό του το όραμά σίγουρα είναι κάτι που δε μπορεί να καταμετρηθεί. Κάθε μέρα, για έναν ολόκληρο χρόνο, ερχόταν μετά τη δουλειά του στο φαράγγι για να χαράξει το μονοπάτι και να το καθαρίσει. Στην πορεία κάτοικοι του χωριού και ορειβατικοί σύλλογοι από την Καλαμάτα και την Αθήνα έσπευσαν να τον βοηθήσουν αλλά χάρη στον δικό του ζήλο μπορούμε σήμερα να χαρούμε, υπό το αναζωογονητικό κελάρισμα του νερού, το καταπράσινο αυτό μονοπάτι που η Περιφέρεια Πελοποννήσου προτείνει σαν ένα από τα κορυφαία μονοπάτια της Μεσσηνίας! Σε αυτό συμφωνεί και ο Δήμαρχος Πύλου-Νέστορος κ. Παναγιώτης Καρβέλας ο οποίος μιλά με τα καλύτερα λόγια για την προσφορά της εθελοντικής ομάδας, η οποία έχει προσφέρει τα μέγιστα σε πολλούς ακόμη καίριους τομείς.

Σήμερα το χωριό δέχεται επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό που έρχονται να δουν από κοντά το νέο… Πολυλίμνιο της Μεσσηνιακής γης.

37

Το χθεσινό βράδυ άνοιξαν οι ουρανοί και σήμερα οι αραιές ψιχάλες δεν αποτελούν ιδανικό σύμμαχο για πεζοπορία. Είναι η μόνη μας ευκαιρία να δούμε το μονοπάτι και έτσι βάζουμε τα μποτάκια πεζοπορίας και με αργές, προσεκτικές κινήσεις, αφήνουμε πίσω μας το αυτοκίνητο. Στα πρώτα μέτρα υπάρχει ένα πλάτωμα, με ξύλινα τραπέζια για φαγητό και χαλάρωση κάτω από τα ψηλά δέντρα. Εδώ γίνονται φαγοπότια και γιορτές την άνοιξη από επισκέπτες πεζοπόρους, μας πληροφορεί ο Βαλάντης. Το μονοπάτι έχει διανοιχθεί κατά βάση στο χώμα. Γι’ αυτό και κατά μήκος της διαδρομής υπάρχει λάσπη σε αρκετά σημεία και αυτός είναι και ο λόγος που το μονοπάτι κλείνει τους χειμερινούς μήνες και ανοίγει πάλι την άνοιξη. Είμαστε οι τελευταίοι για φέτος. Μετά από εμάς, ο Βαλάντης θα σηκώσει τα ξύλινα γεφυράκια και τα σκαλιά, που έχει ο ίδιος φτιάξει, θα βγάλει τα κρατήματα που έχει προσαρμόσει στα πιο δύσβατα σημεία κλείνοντας για λόγους ασφαλείας τις δύο εισόδους στο μονοπάτι. Αν συναντήσετε κορδέλες θα πει πως το μονοπάτι είναι κλειστό και δεν προτείνεται η διάσχισή του. Σήμερα, ο Βαλάντης είναι σε αναζήτηση χρηματοδότησης για να φτιάξει πέτρινο καλντερίμι, στα πιο δύσκολα σημεία του μονοπατιού, ώστε να μπορέσει να το κρατήσει ανοιχτό όλο τον χρόνο. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται και ο Δήμος: «Θα είμαστε πολύ περήφανοι, αν καταφέρουμε και συνδράμουμε στην προσπάθεια αυτή, βρίσκοντας πόρους για το μονοπάτι της Στενωσιάς που αποτελεί έναν ακόμη πόλο έλξης ανάμεσα στις ανεξάντλητες ομορφιές της Πυλίας», θα μας πει σε τηλεφωνική μας συνομιλία ο Δήμαρχος. Μέχρι τότε μπορεί κανείς να το περπατήσει από μέσα Απριλίου, μέχρι τα μέσα του Νοέμβρη…

38

Κάποιες ελαφρά επικλινείς καταβάσεις, λίγα παραπατήματα, αρκετή λάσπη και φτάνουμε στους καταρράκτες της Στενωσιάς με τα ορμητικά νερά να σχηματίζουν λίμνη, που το καλοκαίρι φαντάζει ιδανική για βουτιές. Μη βιαστείτε να κρίνετε τα χρώμα των νερών. Είπαμε, χειμώνας είναι! Η πρόσφατη βροχή ευθύνεται για το καφέ τους χρώμα κι όπως μας διαβεβαίωσε ο Βαλάντης το καλοκαίρι το νερό είναι τόσο κρυστάλλινο που παίρνει το πράσινο της γύρω βλάστησης και δύσκολα θα μπορέσεις να του αντισταθείς. Ακόμα και έτσι όμως το τοπίο είναι μαγευτικό! Το νερό κρύβει μια δύναμη, ηχητική και οπτική που μας αιχμαλωτίζει. Λίγα μέτρα πιο κάτω, πεζοπορούμε σχεδόν δίπλα στην κοίτη του φαραγγιού. Από εδώ και μετά, μέχρι τους καταρράκτες της Καλάμαρης η πεζοπορία γίνεται επίπεδη. Τα δύσκολα πέρασαν. Κάτω από τον συννεφιασμένο ουρανό, τα δέντρα στάζουν πάνω μας τις σταγόνες της χθεσινής βροχής που παρασέρνει ο αέρας. Τα βρεγμένα φύλλα και το χώμα αναδύουν τη μυρωδιά της χειμωνιάτικης γης. Οι προσδοκίες μας για τον επόμενο καταρράκτη είναι μεγάλες, καθώς ο Βαλάντης περιέγραψε το τοπίο ως ζούγκλα, με τον ορμητικό καταρράκτη να προκαλεί δέος λόγω του τεράστιου ύψους του που φτάνει τα 20 μέτρα! Πράγματι, το θέαμα που αντικρίσαμε μετά από περίπου δύο ωρίτσες πεζοπορίας (με πολλές ενδιάμεσες στάσεις) τελικά μας ενθουσίασε! Άξιζε πραγματικά τον κόπο. Τα ορμητικά νερά παρέσυραν όποια κούραση και μείναμε μαγεμένοι από το φυσικό τοπίο. Και εκεί που ορμή του νερού έχει καθαρίσει τη σκέψη μου, να σου μπροστά μου μια ενυδρίδα. Προβάλλει για λίγο το κεφάλι της από το νερό, με κοιτάζει στιγμιαία και εξαφανίζεται. Αυτό το απρόσμενο συναπάντημα έρχεται να επισφραγίσει τη βαθιά συγκίνηση που νιώθω από την αρχή της επίσκεψής μου σε αυτόν τον τόπο, που ενδείκνυται για περπάτημα και πλήθος δραστηριοτήτων στη φύση. Ο καιρός παραμένει μουντός, ο ουρανός φορτωμένος με σύννεφα που επιφυλάσσουν βροχή και το όλο τοπίο

αποπνέει μια άγρια ομορφιά καθώς κινούμαστε προς το Διβάρι. Γνωστό ως λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας αποτελεί μια προστατευόμενη περιοχή μεγάλου φυσικού κάλλους, που φιλοξενεί πλήθος σπάνιων πουλιών αλλά και τον γνωστό αφρικανικό χαμαιλέοντα. Δυστυχώς, μάλλον λόγω της επικείμενης βροχής, παρατηρήσαμε ελάχιστα πουλιά. Από τη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας ξεκινάνε δύο ακόμη μονοπάτια προς τη διάσημη Βοϊδοκοιλιά και το Παλαιόκαστρο. Να μια ακόμη αφορμή να ξαναέρθεις στην περιοχή. Με προλαβαίνει όμως η βροχή και η βόλτα μου διακόπτεται κάπως απότομα. Γυρίζω στο ορμητήριό μου στην Πύλο. Μπαίνω στο πρώτο καφενείο και παραγγέλνω ένα ζεστό καφέ. Βγάζω την ατζέντα μου και κυκλώνω την πρώτη του Μάη. Τότε, το μονοπάτι για τους καταρράκτες της Στενωσιάς και της Καλάμαρης υποδέχεται τους πεζοπόρους και στήνεται μεγάλο γλέντι με φαγητό και ποτό στο πλάτωμα, στην είσοδο του χωριού.

info's

Ζεστή υποδοχή και την υπέροχη φιλοξενία απολαύσαμε στο Casa di Piazza, ένα πολύ όμορφο διαμέρισμα με προσεγμένους χώρους και μοντέρνα διακόσμηση. Βρίσκεται σε έναν ήσυχο δρόμο, δύο μόλις λεπτά από την κεντρική πλατεία της Πύλου. Τηλ.: 6958 725665. Το Galaxy hotel είναι ένα φιλόξενο ξενοδοχείο διακοσμημένο με φινέτσα. Στην πλατεία Τριών Ναυαρχών, στο κέντρο της όμορφης Πύλου, προσφέρει πρωινό κάτω από τα πλατάνια κι είναι ιδανικό για αποδράσεις στη γύρω περιοχή. Τηλ: 27230 22780, www.galaxy.com.gr. Ευχαριστούμε θερμά τον Δήμο Πύλου-Νέστορος, τον Πολιτιστικό Σύλλογο Στενωσιάς και τον Βαλάντη Καλογερόπουλο για τις πολλές πληροφορίες και την ξενάγηση στους καταρράκτες.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Καταρράκτες Στενωσιάς

39

ΚΩ∆ΙΚΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΗ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΖΩΟΤΡΟΦΩΝ α EL 1600002

Η Εταιρεία Ιδρύθηκε από την οικογένεια Κοντονή το 1983. Με την πολυετή εµπειρία της οικογένειας Κοντονή στον κλάδο παραγωγής και εµπορίας ζωοτροφών, κατόρθωσε να δηµιουργήσει ένα Σύγχρονο Εργοστάσιο Παραγωγής Πλήρων Μιγµάτων (Συνθέτων) Ζωοτροφών, για όλα σχεδόν τα είδη ζώων και για κάθε είδος εκτροφής: Επαγγελµατική, Ερασιτεχνική και Οικόσιτo Η εταιρεία εισήλθε δυναµικότατα και στον τοµέα παραγωγής ειδικών πλήρων µιγµάτων για τη διατροφή αλόγων και εισπράττει την ικανοποίηση της αγοράς. Παράλληλα έχει αναπτύξει συνεργασία µε οίκους του εξωτερικού για Εισαγωγή και Εµπορία Πρώτων Υλών Ζωοτροφών (Καλαµπόκι - Σόγια Βρώµη - Κριθάρι - Τριφύλλι) και Ειδικών Προϊόντων ∆ιατροφής των Ζώων (Γάλατα σε σκόνη - Ισορροπιστές - Τροφές για ζώα συντροφιάς, σκύλους και γάτες, σε Ξηρά µορφή ή Κονσέρβες).

•

•

•

Στις ιδιόκτητες εγκαταστάσεις της έχει:

- Σύγχρονο εργοστάσιο µε τελευταίας τεχνολογίας µηχανολογικό εξοπλισµό παραγωγής µιγµάτων ζωοτροφών σε: αλεύρι (mash) κόκκους (pellets) τρίµµατα (crumbles) νιφάδες (flakes) - Συγκροτήµατα αποθηκευτικών χώρων (silos) για την ασφαλή αποθήκευση Πρώτων Υλών (δηµητριακών καρπών), χωρητικότητας 15.000 τόννων.

- Οριζόντια αποθήκη για την αποθήκευση - παράδοση χύδην προϊόντων, εµβαδού 1.000 τ.µ.

- Οριζόντια αποθήκη για την αποθήκευση Ετοίµων Προϊόντων σε σάκκους, εµβαδού 1.500 τ.µ.

••

••

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΟΝΟ ΜΕ ΦΥΤΙΚEΣ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ, ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ - ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Η ΦΥΡΚΟ παράγει Πλήρη Μίγµατα (Συνθέτων) Ζωοτροφών, για: Πτηνοτροφία (αυγοπαραγωγής, πάχυνσης) Άλλα Πτηνά (Περιστέρια, Φασιανοί, Πέρδικες, Ορτύκια, Γαλοπούλες, Στρουθοκάµηλοι) για αναπαραγωγή και πάχυνση Koνικλοτροφία (αναπαραγωγής, πάχυνσης)

•• •

•• ••

Χοιροτροφία Αιγοπροβατοτροφία (γαλακτοπαραγωγής, πάχυνσης) Βοοτροφία (γαλακτοπαραγωγής, πάχυνσης) Άλογα

∆ΙΑΘΕΤΕΙ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ: Αραβόσιτο, Κριθάρι, Βρώµη, Σιτάρι, Σογιάλευρο, Τριφύλλι (χύδην ή συσκευασµένες) ΠΡΟΜΙΓΜΑΤΑ - ΙΣΟΡΡΟΠΙΣΤΕΣ ΟΛΛΑΝ∆ΙΑΣ πτηνοτροφίας χοιροτροφίας µηρυκαστικών TΡΟΦΕΣ ΓΙΑ ΖΩΑ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ, ΣΚΥΛΟΥΣ & ΓΑΤΕΣ: Ιταλίας, Ολλανδίας, σε: ξηρά µορφή και κονσέρβες ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΓΑΛΑΤΑ σε σκόνη Ολλανδίας, για: χοιρινά αρνιά - κατσίκια µοσχάρια

• • •

•

• •

•

•

ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΗΣ Η ΦΥΡΚΟ ΕΦΑΡΜΟΖΕΙ ΑΥΣΤΗΡΟ ΠΟΙΟΤΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ:

Ε∆ΡΑ - ΕΡΓΟΣΤΑΣΤΙΟ 80ο χιλ/τρο Εθνικής Οδού Αθηνών - Κορίνθου (Ισθµός Κορίνθου) Τηλ.: 27410-20875 & 26246 Fax: 27410-72064 e-mail: fyrko@otenet.gr ιστοσελίδα: www.fyrko.gr YΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΑΒΑΦΗ 2 & ΒΙΖΥΗΝΟΥ Άγιος Ιωάννης Ρέντη Τηλ.: 210-42 50 001-2 Fax: 210-42 50 004 e-mail: info@fyrko.gr ιστοσελίδα: www.fyrko.gr

• •

Εργαστηριακοί έλεγχοι για την πιστοποίηση µη ύπαρξης αφλατοξινών, βαρέων µετάλλων, φυτοφαρµάκων κλπ. Αυστηρές προδιαγραφές στην Προµήθεια των Πρώτων Υλών

ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ - ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΟ∆ΟΥ

•• •

Έλεγχος τήρησης των προδιαγραφών Ύπαρξη εξοπλισµού ελέγχου της παραγωγικής διαδικασίας Ύπαρξη οργάνων ελέγχου των παραχθέντων αποθηκευµένων προϊόντων

Η ΦΥΡΚΟ µε τις επενδύσεις στις οποίες προχώρησε διαχρονικά, µέχρι και την τελευταία του 2017-2018 που υλοποίησε Επενδυτικό Σχέδιο συνολικής δαπάνης περίπου € 2εκ., µε ίδια κεφάλαια αλλά και σηµαντική χρηµατοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κατόρθωσε να διαθέτει σήµερα το πλέον Καινοτόµο, Ολοκληρωµένο και Αυτοµατοποιηµένο σύστηµα και συγκρότηµα παραγωγής ζωοτροφών στον Ελλαδικό χώρο, Μειωµένων Ενεργειακών Αναγκών - Φιλικότερο προς το Περιβάλλον και Πιστοποιηµένο από την ∆ιεθνούς Κύρους LLOYD’S σύµφωνα µε τα Παγκόσµια Πρότυπα BS EN ISO 22000:2005 µε αριθµό έγκρισης ISO 22000 - 00010975 και έλαβε το δικαίωµα χρήσης του σήµατος. Έτσι συνεχίζουµε να διασφαλίζουµε, τον απαράβατο κανόνα και στόχο µας, που σηµαίνει την παραγωγή µιγµάτων ζωοτροφών εγγυηµένης: Ποιότητας, Απόδοσης και Υγιεινής, από Πιστοποιηµένες Πρώτες Ύλες τόσο από Ελληνικά, όσο και ∆ιεθνή Εργαστήρια, προστατεύοντας την ∆ηµόσια Υγεία και τον Έλληνα Καταναλωτή Ζωοκοµικών Προϊόντων, προσφέροντας στους Έλληνες παραγωγούς Πτηνο-Κτηνοτρόφους, ότι καλλίτερο και υγιεινότερο µπορούν να ταΐσουν τα ζώα τους. ΕΓΚΡΙΣΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΗ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΖΩΟΤΡΟΦΩΝ «α ΕL 1500002» Η ΦΥΡΚΟ είναι από τις πρώτες εταιρείες παραγωγής ζωοτροφών στην Περιφέρεια Πελοποννήσου και στην Ελλάδα που έλαβε επίσηµη έγκριση παρασκευαστή, µετά τους ενδελεχείς ελέγχους του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων καθώς και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που απεδείκνυαν ότι η εταιρεία πληρεί τις προϋποθέσεις εξασφάλισης Ποιότητας & Υγιεινής που προβλέπονται από την Εθνική και Κοινοτική Νοµοθεσία, και συνεχίζει να ελέγχεται από τα αρµόδια όργανα.

Hellastrek / Save Greek Mountains

Από την Καρδαμύλη ως τη Φλώρινα Θάλεια Νουάρου

42

Γιάννης Δημητράκης

43

Hellastrek / Save Greek Mountains

Από την Καρδαμύλη ως τη Φλώρινα 54 ημέρες, 1050 χιλιόμετρα και 23 κορυφές, με συνολική ανάβαση 50.000 μέτρων κι άλλα τόσα χιλιόμετρα κατάβασης… Τόσο περπάτησαν ο Γιάννης Δημητράκης και η Πηνελόπη Παρασκευοπούλου μαζί με δεκάδες ακόμη συνοδοιπόρους από όλη την Ελλάδα το καλοκαίρι του 2020. Το όλο εγχείρημα πήρε τον τίτλο Hellastrek / Save Greek Mountains και πέρα από την ορειβατική πρόκληση, σκοπό είχε να ευαισθητοποιήσει τους κατοίκους των ορεινών χωριών σχετικά με το θέμα της αλλοίωσης του ορεινού περιβάλλοντος από την αλόγιστη εγκατάσταση ανεμογεννητριών. «

44

Θ

υμάμαι τον εαυτό μου στις αρχές της δεκαετίας του ’90 να διαβάζω στις ΚΟΡΦΕΣ τα άρθρα του Παμπέρη για τις καλοκαιρινές διασχίσεις της Πίνδου και να ταξιδεύω μαζί του σε μέρη ονειρικά. Δυστυχώς, έχοντας άλλες προτεραιότητες, δεν κατάφερα να κάνω κάποια μεγάλη διάσχιση στην Πίνδο μέχρι το 2003», γράφει στο ετήσιο τεύχος του Πεζοπορικού Ομίλου Αθηνών Φυσιολατρικοί Ορίζοντες, ο Γιάννης Δημητράκης, πρόεδρος σήμερα του ΠΟΑ. Ακολούθησαν δύο ακόμα διασχίσεις της Πίνδου με την τελευταία να λαμβάνει χώρα το 2015 και τη διάσχιση της Ρούμελης σε 15 ημέρες. «Από τότε πάντα τριγύριζε στο μυαλό μου να ενωθούν αυτές οι διασχίσεις και να γίνει μια μεγάλη διάσχιση από τη Ναύπακτο μέχρι τη Φλώρινα», σημειώνει ο Γιάννης. «Έτσι κάθε χρόνο πρόσθετα μια άγνωστη ως τότε διαδρομή στο μεγάλο ορειβατικό παζλ. Ο στόχος ήταν να γίνει η μεγάλη διάσχιση το καλοκαίρι του 2021, στην επέτειο των 30 χρόνων μου στο βουνό». Η απόφαση πάρθηκε τελικά τον Μάιο του 2020, οπότε μπήκε και η Πελοπόννησος σ’ αυτήν την ορειβατική… ουτοπία η οποία ήταν τελικά εφικτή. Ο Γιάννης δεν έμεινε όμως μόνο εκεί. «Με απασχολούσε και το

●

●●

●●●

54 ημέρες, 1050 χιλιόμετρα και 23 κορυφές, με συνολική ανάβαση 50.000 μέτρων! ● Αφετηρία από τα σοκάκια της Παλιάς Καρδαμύλης. ●● Πύλη του Παραδείσου. Στο μονοπάτι από Ματσούκι προς Καλαρρύτες. ●●● Ατενίζοντας τον Γράμμο από την κορυφή του Περήφανου.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ / Ελεύθερα βουνά

45

●

●●

●●●

θέμα των ανεμογεννητριών που σαν λαίλαπα εξαπλώνονταν σε όλες τις κορυφογραμμές των βουνών μας. Άγραφα, Μικρή Ζήρεια, Οξυά, Ορεινή Ναυπακτία, Βόρειος Ταΰγετος, βουνά του Ασπροπόταμου, Λάκμος - ό,τι πιο ωραίο έχει η πατρίδα μας, θυσία στον βωμό του κέρδους των εταιριών…» «Όσοι και όσες πιστεύετε ότι έχετε το κουράγιο και τη θέληση αλλά κι ο σκοπός της διάσχισης σας εκφράζει, σας περιμένουμε, είτε από την αρχή είτε από οποιοδήποτε άλλο σημείο σας βολεύει», διαβάζω στο ανοιχτό κάλεσμα που επικοινωνήθηκε μέσω του ΠΟΑ και των κοινωνικών δικτύων. Η διάσχιση τέθηκε επίσης υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Ορειβατικών Συλλόγων Αττικής και Ευβοίας και της Ελληνικής Ομοσπονδίας ΟρειβασίαςΑναρρίχησης (ΕΟΟΑ). Έτσι, μαζί με τέσσερις ακόμη συνοδοιπόρους, ο Γιάννης και η Πηνελόπη βρεθήκαν ένα ζεστό πρωινό της 1ης Ιουλίου να ανεβαίνουν από τα παλιά μονοπάτια της Καρδαμύλης στο φαράγγι του Βυρού με προορισμό το ξωκκλήσι του Αγ. Δημητρίου… Εμείς τους γνωρίσαμε σε ένα καφέ του Αμαρουσίου, όπου και διαμένουν οι δύο εκπαιδευτικοί και ορειβάτες που είναι ζευγάρι στο βουνό και στη ζωή. Ας τους ακούσουμε. Τι είναι για εσάς η πεζοπορία; Τι έχετε κερδίσει από αυτήν; Είναι ένας τρόπος ζωής καθότι μας φέρνει σε επαφή με τα βουνά και τη φύση. Μας έχει μάθει να βάζουμε ψηλούς στόχους και να τους «κατακτούμε» με επιμονή και υπομονή. Έχουμε κερδίσει ψυχική και σωματική ευεξία, διανοητική ισορροπία και πολλούς φίλους με το ίδιο ενδιαφέρον. Κάτι που σας έχει διδάξει; Μας έχει διδάξει τη μετριοφροσύνη, καθώς συνειδητοποιούμε πόσο μικροί είμαστε μπροστά στο μεγαλείο της φύσης, να τη σεβόμαστε και να την παραδώσουμε ακέραια στις επόμενες γενιές. Πώς προέκυψε η ιδέα γι’ αυτό το μεγάλο περιπατητικό ταξίδι; Τι ήταν αυτό που σας ενέπνευσε; Δεν πρόκειται για περιπατητικό ταξίδι αλλά για μια ορειβατική περιπέτεια. Η αφορμή ήταν προσωπικοί ορειβατικοί στόχοι για τη συμπλήρωση 30 χρόνων δράσης στα βουνά αλλά και μια μορφή κινητοποίησης για την ευαισθητοποίηση του κόσμου σχετικά με την επερχόμενη καταστροφή του ορεινού τοπίου της χώρας μας από την αλόγιστη εγκατάσταση

46

●●●●

ανεμογεννητριών βιομηχανικού τύπου σε μεγάλα υψόμετρα. Υπήρξε ανταπόκριση; Μας ακολούθησαν περίπου 100 άτομα – κάποιοι έστω και για μια μέρα και έως 20-25 μέρες κάποιοι άλλοι. Από όλα τα μέρη της Ελλάδας με ηλικίες από την εφηβεία μέχρι ορειβάτες με πολλές δεκαετίες στο σακίδιο. Ένιωσα ότι μας ένωνε η αγάπη μας για τη φύση, για το περπάτημα στα βουνά, για την ικανοποίηση να διασχίζεις με τα πόδια τις ομορφιές της υπαίθρου, να αντιμετωπίζεις τις καιρικές συνθήκες, να κοιμάσαι τα βράδια σε μοναδικά μέρη, και, πάνω απ’ όλα, η προσπάθεια για την προστασία της φύσης, δίνοντας το μήνυμα για λιγότερη ανθρώπινη παρέμβαση.

●

Άγιος Παντελεήμονας. Στην κορυφή του Ταΰγετου. ●●

Λούσιος ποταμός, στη γέφυρα της Γόρτυνας. ●●●

Στην ψηλότερη κορυφή των Αγράφων, την Καράβα (2184 μ.), όπου θα τοποθετηθούν ανεμογεννήτριες.

Πείτε μου δυο λόγια για την όλη εμπειρία και τη διαδρομή που ακολουθήσατε; Ξεκινήσαμε 1 Ιουλίου του 2020 από την Καρδαμύλη Μεσσηνίας διασχίζοντας προς βορρά τον Ταΰγετο, το Μαίναλο, τον Χελμό, τον Ερύμανθο και το Παναχαϊκό, μέσα σε 17 μέρες, καταλήγοντας στην Πάτρα, όπου είχαμε μια μέρα ξεκούραση. Στη συνέχεια μεταβήκαμε οδικώς μέχρι τη Ναύπακτο και διασχίζοντας τα βουνά της ορεινής Ναυπακτίας και την Καλιακούδα καταλήξαμε μετά από έξι μέρες στο Καρπενήσι. Έπειτα ακολούθησε η διάσχιση των Αγράφων και της Νότιας Πίνδου για να καταλήξουμε στο Μέτσοβο. Εκεί είχαμε πάλι μια μέρα ξεκούρασης πριν ξεκινήσουμε για τη διάσχιση των βουνών της Βόρειας Πίνδου, της Βάλια Κάλντα, του Σμόλικα, του Γράμμου και τέλος του Βαρνούντα για να καταλήξουμε μετά από 54 μέρες στη Φλώρινα. Μέχρι τότε ποια ήταν η μεγαλύτερη σας πεζοπορική διαδρομή; Είχαμε κάνει αρκετές μεγάλες διασχίσεις, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με μεγαλύτερη τη διάσχιση μέρους του Ψηλού Δρόμου των Πυρηναίων (HRP) σε 30 μέρες.

●●●●

Στο Δόντι του Ερύμανθου.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ / Ελεύθερα βουνά

47

Που διανυκτερεύατε; Ποιες ήταν οι τυχόν δυσκολίες που αντιμετωπίσατε; Διανυκτερεύαμε με αντίσκηνα, κυρίως σε χωριά για να βρίσκουμε το καθημερινό μας φαγητό. Η κυριότερη δυσκολία ήταν το τριήμερο στο οροπέδιο της Μεγαλόπολης, όπου τα χωριά που περάσαμε και μείναμε δεν είχαν δυνατότητα εστίασης και το αντιμετωπίσαμε κουβαλώντας το φαγητό μας για αυτές τις ημέρες.

●

Ποιό κομμάτι της διαδρομής ξεχωρίζετε; Ειλικρινά δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε κάποιον τόπο καθώς κάθε βουνό και κάθε διαδρομή έχει τη δική της γοητεία και ξεχωριστή ομορφιά. Εξάλλου ο σχεδιασμός της διαδρομής ήταν τέτοιος, ώστε να περάσουμε από τα ωραιότερα ορεινά τοπία της δυτικής Ελλάδας στον άξονα Νότου-Βορρά. Υπήρχαν εκπλήξεις; Υπήρχαν και θετικές και αρνητικές εκπλήξεις στη διάσχιση. Τα θετικά σημεία ήταν η συμμετοχή πολλών γνωστών κι άγνωστων μέχρι τότε συνορειβατών, που περπάτησαν μαζί μας από μια μέχρι και 25 ημέρες. Οπωσδήποτε στα θετικά σημεία είναι κι η θερμή υποδοχή των ντόπιων σ’ όλα σχεδόν τα χωριά απ’ όπου περνούσαμε και οι εκδηλώσεις των τοπικών συλλόγων για την ενημέρωση των κατοίκων σχετικά με την επικείμενη καταστροφή των βουνών από την εγκατάσταση ανεμογεννητριών. Η μόνη αρνητική έκπληξη ήταν στο χωριό Φαλαισία της Πελοποννήσου, όπου μια μερίδα κατοίκων μας θεώρησε ανεπιθύμητους και κάλεσε την αστυνομία για να μας διώξει! Υπήρχε φόβος; Κανένας φόβος, καθώς η άγρια πανίδα είναι ακίνδυνη στην Ελλάδα και οι κάτοικοι των ορεινών τόπων είναι αγνοί και φιλικοί. Ποια ήταν τα μέρη όπου θελήσατε να μείνετε περισσότερο; Αν και το θέλαμε, κυρίως λόγω της ζεστής φιλοξενίας κάποιων ανθρώπων, δεν είχαμε τη δυνατότητα χρονικά να μείνουμε παραπάνω σε κάποιον τόπο. Τι χαρακτηριστικά θεωρείτε πως χρειάζεται να έχει κάποιος για να πραγματοποιήσει ένα τέτοιο εγχείρημα; Καλή φυσική κατάσταση, ορειβατική εμπειρία, αντοχή στις κακουχίες, επιμονή, εξοικείωση με τη διαμονή στη φύση και την εναλλαγή των καιρικών συνθηκών.

● Στον Πύργο των Πετμεζαίων,

στους Άνω Λουσούς Καλαβρύτων. ●● Γεφύρι του Μύλου, στο Κλαυσί Ευρυτανίας. ●●●● Αθαμανικά Όρη, κάτω από την

ψηλότερη κορυφή Κακαρδίτσα στα 2429 μ. ●●●● Πρέσπα, αντανακλάσεις.

48

●●

●●●

●●●●

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ / Ελεύθερα βουνά

49

●

Οι Έλληνες έχουν καταλάβει πλέον ότι η άσκηση στη φύση χαρίζει ευεξία, διανοητική ισοροπία και σπάνια ψυχική ανάταση.

Υπήρχε κούραση και ποιο είναι το αντίδοτο σε αυτήν; Φυσικά και υπήρχε κούραση, ιδίως στο τέλος κάθε ημέρας. Όμως η προσήλωση στον στόχο και η ικανοποίηση από την επίτευξη του καθημερινού σχεδιασμού, σε συνδυασμό με το φαγητό και την καλή ξεκούραση, μας έδιναν την απαραίτητη δύναμη για την επόμενη μέρα.

Τελικά ήταν δύσκολο; Βεβαίως και ήταν δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο, όπως πιστεύαμε κι όπως αποδείχτηκε.

●

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θέτουν αντίστοιχα μεγάλους στόχους αλλά δυσκολεύονται να ξεκινήσουν αφήνοντας τους για αργότερα. Εσείς πόσο καιρό σχεδιάζατε το όλο πρότζεκτ και ποιο είναι τελικά το κλειδί για να κάνει κανείς πράξη το όνειρό του; Η αλήθεια είναι ότι το σχεδίαζα πάρα πολλά χρόνια, έχοντας κάνει αρκετά από τα κομμάτια που τελικά συνέθεσαν τη διαδρομή. Το

Στη Μοσιά του Σμόλικα. ●●

Η δρακόλιμνη του Σμόλικα στα 2100 μ. ●●●

Φυσικός καναπές στο Μαυροβούνι της Βόρειας Πίνδου.

50

Τι κρατάτε από το ταξίδι αυτό; Την ομορφιά της ορεινής φύσης, τους αγνούς ανθρώπους της υπαίθρου, τους φίλους συνορειβάτες, την αγωνία των ντόπιων για το τόπο τους. Θα το ξανακάνατε; Την ίδια ακριβώς διαδρομή όχι, καθότι υπάρχουν πάρα πολλές άλλες διαδρομές με την ίδια αλλά και μεγαλύτερη διάρκεια. Και ξέρετε εμείς οι ορειβάτες πάντα βάζουμε ψηλότερους στόχους.

κλειδί είναι ο καλός σχεδιασμός, ο σωστός προγραμματισμός εποχής, υλικών που θα έχεις μαζί σου, κατάλληλων σημείων διανυκτέρευσης και βέβαια των κατάλληλων ανθρώπων που πιθανά θέλουν να ακολουθήσουν. Πιστεύω λοιπόν ότι τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο, όπως άλλωστε το έχουν αποδείξει κι άλλοι σ’ όλους τους τομείς και σε δυσκολότερα επιτεύγματα. Πως ήταν η τελευταία μέρα; Την τελική μέρα της διάσχισης τα συναισθήματα ήταν ανάμεικτα: από τη χαρά του τερματισμού στην υπερηφάνεια για την επίτευξη του στόχου και από την ανακούφιση που όλα πήγαν όπως ακριβώς είχαν προγραμματιστεί, στη λύπη που αυτή η υπέροχη περιπέτεια έφτασε στο τέλος. Υπήρχε συναισθηματική φόρτιση, καθώς σήμανε τον αποχαιρετισμό φίλων και συνοδοιπόρων που μας συνόδεψαν, μας στήριξαν με ενθουσιασμό και μας παρακολουθούσαν ανελλιπώς κάθε μέρα όλον αυτό τον καιρό μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Πιστεύτε ότι τελικά καταφέρατε να επικοινωνήσετε το μήνυμά σας; Το κυριότερο μήνυμα που θέλαμε να περάσουμε είναι η ευαισθητοποίηση των ντόπιων απέναντι στον κίνδυνο ανεπανόρθωτης καταστροφής του φυσικού τοπίου από την εγκατάσταση βιομηχανικού τύπου ανεμογεννητριών. Και νομίζω ότι σε πολλά μέρη όπου έγιναν συγκεντρώσεις αλλά και μέσα από τη σελίδα που διατηρούσαμε στο FB, πολλά άτομα ευαισθητοποιήθηκαν και συνειδητοποίησαν ότι η αλόγιστη εγκατάσταση αιολικών σταθμών στις ομορφότερες κορυφές και κορυφογραμμές της πατρίδας μας είναι καταστροφική. Πείτε μας δυο λόγια σε σχέση με τις ανεμογεννήτριες στα βουνά και την καταστροφή που προκαλούν στο φυσικό περιβάλλον. Ισχυρίζονται ότι έτσι θα σώσουν το περιβάλλον αλλά τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι… Πρώτον οι ΑΠΕ επειδή δεν παράγουν σταθερά ρεύμα – δεν φυσά, δεν έχει ήλιο πάντα – χρειάζονται υποστήριξη από παραγωγή άνθρακα, φυσικού αερίου, πυρηνικής ενέργειας κλπ. Αν δεις το καθημερινό μείγμα ρεύματος θα δεις ότι οι ΑΠΕ είναι το μέγιστο 7%, το υπόλοιπο είναι από φυσικό αέριο και εισαγωγές, δηλ. άνθρακας και πυρηνικά από γειτονικές χώρες. Για να έχουμε λοιπόν αυτό το ελάχιστο μερίδιο στην κατανάλωση ρεύματος καταστρέφουμε ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ / Ελεύθερα βουνά

●●

●●●

ανεπανόρθωτα την ορεινή μορφολογία με ισοπέδωση κορυφών και κορυφογραμμών, άνοιγμα τεράστιων δρόμων, καινούργια δίκτυα μεταφοράς σε μεγάλα υψόμετρα. Όλα αυτά είναι ασύμφορα και στηρίζονται καθαρά σε δάνεια και επιδοτήσεις. Που σημαίνει πως αν κοπούν, το ρεύμα που θα παράγουν θα είναι ασύμφορο. Όταν τελειώσει ο χρόνος ζωής τους, τα 25 χρόνια περίπου, θα εγκαταλειφθούν – όπως έχει γίνει με παλιά αιολικά – και θα επιβαρύνουν το ορεινό περιβάλλον. Δεν μιλάμε βέβαια και για τη καταστροφή που κάνουν στην ορνιθοπανίδα σκοτώνοντας σπάνια πουλιά, οι μεγάλοι δρόμοι με την όχληση τους διώχνουν τα άγρια ζώα και άλλα πολλά, που μπορείς να αναζητήσει κανείς εύκολα στο διαδίκτυο. Υπάρχουν εναλλακτικές; Εναλλακτικές υπάρχουν, όπως να τοποθετηθούν σε χαμηλά υψόμετρα, να γίνουν μεγάλα φωτοβολταϊκά στα κατεστραμμένα ήδη τοπία των λιγνητορυχείων Μεγαλόπολης, Πτολεμαΐδας κλπ. κι όχι να καταστρέφουν τα ψηλά βουνά που είναι το κόσμημα της ελληνικής υπαίθρου.

51

Ξημέρωμα στον Βαρνούντα.

Οι πράξεις ακτιβισμού συνιστούν ακριβώς αυτό, υπέρβαση του ατόμου σε μια εποχή σαν τη δική μας όπου όλα συνωμοτούν στην ενίσχυση του ατομικισμού. Νομίζω όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουν σήμερα ενδιαφέρον για την πεζοπορία. Πιστεύετε ότι η καραντίνα και η απειλή του κορονοιού βοήθησε να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το περπάτημα και το φυσικό τοπίο; Σίγουρα οι περιορισμοί στη μετακίνηση που τέθηκαν λόγω της πανδημίας, έδειξαν στους περισσότερους πόσο σημαντικό είναι το περπάτημα και δη το περπάτημα στη φύση. Πάρα πολλοί βγήκαν στο ελάχιστο διάστημα που επιτρεπόταν και περπατούσαν σε δρόμους και κοντινά άλση και δάση. Όταν μάλιστα οι περιορισμοί έγιναν ηπιότεροι ο κόσμος ξεχύθηκε στα βουνά γύρω από τις πόλεις. Αυτό φαίνεται και τώρα που δεν υπάρχουν περιορισμοί μετακίνησης καθώς συναντούμε στα βουνά πάρα πολύ κόσμο που μόνοι τους ή σε οργανωμένες ομάδες εξορμούν στην ορεινή φύση, κάτι που σίγουρα δεν υπήρχε τα προηγούμενα χρόνια. Οι Έλληνες περπατούν αρκετά; Υπάρχει ενδιαφέρον για τέτοιου είδους δράσεις και εξορμήσεις; Ναι, οι Έλληνες έχουν καταλάβει πλέον ότι η άσκηση και ειδικά η άσκηση στη φύση χαρίζει ευεξία και σπάνια ψυχική ανάταση. Πώς ονειρεύεστε το μέλλον σας; Σκέφτεστε να αφήσετε κάποια στιγμή την πόλη για το βουνό; Σίγουρα, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν, θα θέλαμε να αποσυρθούμε σε μια ορει52

νή κοινότητα, όπου θα έχουμε τη δυνατότητα να εξορμούμε καθημερινά στο βουνό. Τι θα συμβουλεύατε κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με την πεζοπορία; Να ξεκινήσει οργανωμένα μέσα από κάποιο πεζοπορικό/ορειβατικό σύλλογο, καθώς εκεί υπάρχουν πολύ έμπειρα μέλη που θα τον βοηθήσουν να έχει ένα καλό ξεκίνημα παρέχοντας του συμβουλές απαραίτητες για την ασφάλεια του. Μόνος ή με παρέα; Πάντα με παρέα στο βουνό. Μόνος θα μπορούσε να πάει κανείς μόνο, όταν αποκτήσει πολύ μεγάλη πείρα αλλά και πάλι με αρκετό ρίσκο. Πώς θα χαρακτηρίζατε με μια μόνο λέξη την εμπειρία σας από το ταξίδι αυτό; Εμπειρία ζωής. Το όλο εγχείρημά σας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια πράξη ακτιβισμού. Καθώς τα περιθώρια ολοένα και στενεύουν σε πολλά επίπεδα, ποια θεωρείται πως είναι η αξία του ακτιβισμού σήμερα; Το καίριο στη ζωή βρίσκεται πέρα από το άτομο, όπως εύστοχα έχει επισημάνει ο μεγάλος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης. Οι πράξεις ακτιβισμού συνιστούν ακριβώς αυτό, υπέρβαση του ατόμου σε μια εποχή σαν τη δική μας όπου όλα συνωμοτούν στην ενίσχυση του ατομικισμού. Η δράση και ο αγώνας για το κοινό καλό είναι η ελπίδα για ένα μέλλον πιο φωτεινό. Τελικά σημασία έχει ο προορισμός ή το ταξίδι; Πάντα το ταξίδι. Αλλά και ο προορισμός γιατί χωρίς αυτόν «δε θα' βγαινες στον δρόμο». Ο Πεζοπορικός Όμιλος Αθηνών (Ζαΐμη 45) είναι ένας από τους παλιότερους ορειβατικούς συλλόγους της χώρας, με έτος ίδρυσης το 1949. Αναλυτικό πρόγραμμα εξορμήσεων κι άλλες χρήσιμες πληροφορίες αναζητήστε στην ιστοσελίδα www.poa.gr και στο FB: Πεζοπορικός Όμιλος Αθηνών.

info's

Η METAL///GLASS δραστηριοποιείται με επιτυχία στο χώρο των κατασκευών συνδυάζοντας το γυαλί και το μέταλο, σίδερο και αλουμίνιο, τόσο σε απλές όσο και σύνθετες δημιουργίες. Οι δραστηριότητές μας καλύπτουν στέγαστρα και αίθρια, κουφώματα και πόρτες αυτόματες και ασφαλείας, χωρίσματα ηχομονωτικά, προσόψεις κτιρίων και πλήθος άλλων κατασκευών. Τα προϊόντα που παράγουμε προσφέρουν θερμομόνωση, ηχομόνωση και ασφάλεια παρέχοντας λύσεις απαιτητικών προδιαγραφών με design υψηλής αισθητικής, και εξασφαλίζουν αντοχή στον χρόνο και στις καιρικές συνθήκες. Χρησιμοποιούμε υλικά που παράγουν οι μεγαλύτερες εταιρείες της Ευρώπης και συνοδεύονται από τις απαραίτητες πιστοποιήσεις διασφάλισης ποιότητας. Η πολυετής πείρα του προσωπικού και των συνεργατών μας, μας δίνει την δυνατότητα να δημιουργούμε ιδανικές λύσεις που ανταποκρίνονται σε κάθε κατασκευαστική απαίτηση και γούστο.

Κυράς Βρύση, Κόρινθος, 20100 Τηλ.: 2741088955 | Κιν.: 6934638543

www.metalglass.gr

Οδός Αθηνάς Των θαυμάτων και των τεράτων

Ένα πολύβουο αστικό σκηνικό μιας συνηθισμένης Δευτέρας με βρίσκει, ίσως, στο πιο κεντρικό σημείο της χώρας, στην πλατεία Ομονοίας. Γύρω μου άνθρωποι όλων των ηλικιών, εθνικοτήτων και κοινωνικών στρωμάτων τρέχουν αλαφιασμένοι προς όλες τις κατευθύνσεις, κόρνες αυτοκινήτων «βελάζουν» αγανακτισμένες, ζητιάνοι και γυρολόγοι φωνάζουν για λίγη προσοχή. Σκέφτομαι πως Ανατολή και Δύση συναντώνται εδώ, σε έναν και μόνο δρόμο… «Εσείς πρέπει να είστε για την ξενάγηση!», μια ευγενική, χαμογελαστή κυρία διακόπτει τις σκέψεις μου.

Νίκος Γαλάνης Γιάννης Πουλημένος

Ε

ίναι η Βίκυ Παπαδημητρίου, διπλωματούχος ξεναγός από τα «Μικρά ταξίδια» του Topos Travel, μια πληθωρική παρουσία που λατρεύει την Αθήνα και γνωρίζει κάθε σπιθαμή της. Η κατάλληλη δηλαδή παρέα για αυτήν τη μεσημεριανή βουτιά στο παρελθόν του πιο ιστορικού δρόμου της, της οδού Αθηνάς. Το ραντεβού μας είναι στην πλατεία Ομονοίας, όπου αρχικά θα χτίζονταν τα ανάκτορα του νεαρού Βαυαρού βασιλιά Όθωνα, όπως με ενημερώνει. Ο Έλληνας Κλεάνθης και ο Βαυαρός Σάουμπερτ, σπουδαίοι αρχιτέκτονες της εποχής, συνεργάστηκαν, ώστε όλα τα σημαντικά κτίρια του νέου κράτους να έχουν θέα τον βράχο της Ακρόπολης. Τελικά, τα ανάκτορα έγιναν στη θέση της σημερινής Βουλής και ο χώρος στην Ομόνοια έγινε

54

1928: Ο πρώτος υπόγειος σταθμός της Ομόνοιας, Αθηνάς & Λυκούργου. Πίσω του το δημαρχείο και, απέναντι, στην πλατεία, το Δημοτικό Θέατρο.

ΞΕΝΑΓΗΣΗ | Οδός Αθηνάς

55

●

Οι Αθηναίοι αντιμετώπιζαν με δέος και φόβο την υπόγεια σήραγγα μερικών εκατοντάδων μέτρων. Οι αρχές αναγκάστηκαν μάλιστα να οργανώσουν μια μεγάλη παρέλαση για να τους πείσουν πως δεν θα τους έπεφτε η οδός Αθηνάς στο κεφάλι!

56

●●

κυκλική πλατεία. Μπροστά μας απλώνονται τα χίλια περίπου μέτρα του γραφικού αυτού δρόμου. Κάπου ανάμεσα σε ήχους μοτοσυκλετών και σειρήνες από ασθενοφόρα, ακούω τη Βίκυ να μου λέει πως η οδός πήρε το όνομά της από το οπτικά νοητό τέρμα της, τον ναό της Παρθένου Αθηνάς, που ορθώνεται πάνω στον ιερό βράχο. Στεκόμαστε κάτω από δύο επιβλητικά τετραώροφα κτίρια, δίδυμα αρχιτεκτονικά αδερφάκια, το Μπάγκειον και το Μέγας Αλέξανδρος, που κοιτούν αντικριστά το ένα το άλλο κάπως μελαγχολικά. Και τα δύο αποτέλεσαν πολυτελή ξενοδοχειακά συγκροτήματα και ανεγέρθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Ιωάννη Μπάγκα σε σχέδιο του ξακουστού Τσίλερ. Σήμερα μοιάζουν ερημωμένα καθώς τα σχέδια της αναστύλωσης και επαναλειτουργίας τους, ως ξενοδοχεία αλλά και πολυχώρους πολιτισμού, διέκοψε η πανδημία… «Μου φαίνεται πως πιάστηκες από την ορθοστασία, άντε πάμε να κατηφορίσουμε», μου λέει η Βίκυ. Αφήνουμε λοιπόν πίσω μας την (πολλοστά ανακαινισμένη) πλατεία Ομονοίας και κατευθυνόμαστε προς Μοναστηράκι. Το κτίριο δίπλα από το Μπάγκειον στέγαζε για δεκαετίες τον ιστορικό κινηματογράφο ΕΛΛΑΣ. Απέναντι, ξεχωρίζει το κτίριο διοίκησης του ΗΣΑΠ, εκεί που κάποτε βρισκόταν ο Σταθμός Ομονοίας. Ήταν ο πρώτος ημιυπόγειος

σταθμός για το ατμοκίνητο τρένο, το θρυλικό «Θηρίο». Οι Αθηναίοι αντιμετώπιζαν με δέος και φόβο την υπόγεια σήραγγα μερικών εκατοντάδων μέτρων. Οι αρχές αναγκάστηκαν μάλιστα, να οργανώσουν μια μεγάλη παρέλαση για να τους πείσουν πως δεν θα τους έπεφτε η οδός Αθηνάς στο κεφάλι! Η Βίκυ σηκώνει το χέρι και δείχνει προς τα επάνω. Μένω εκστασιασμένος. Να κάτι που δεν είχα παρατηρήσει ποτέ! Πάνω απ’ το κεφάλι μου ζωντανεύουν οι άθλοι του Ηρακλή σε υπέροχες ψηφιδωτές αναπαραστάσεις. Η Βίκυ, μου δίνει όλες τις σχετικές πληροφορίες. «Οικοδομήθηκε το 1920, για λογαριασμό του Μετοχικού Ταμείου Πολιτικών Υπαλλήλων» μου απαντά καθώς εγώ κυριολεκτικά έχω μείνει με το στόμα ανοιχτό κοιτώντας πότε τον μυώδη ημίθεο γιο του Δία και πότε τα φίδια, τη Λερναία Ύδρα και το λιοντάρι της Νεμέας. Η Βίκυ μου κάνει νόημα γιατί μπροστά μας έχουμε ένα από τα πιο πολυσύχναστα μέρη της πρωτεύουσας, το Δημαρχείο και την πλατεία Κοτζιά ή Εθνικής Αντίστασης ή Λαού ή Λουδοβίκου ή Ταχυδρομείου ή Δημαρχείου ή Θεάτρου… Έχασα το μέτρημα με τις αλλαγές των ονομάτων της! Αρχικά, η πλατεία διαμορφώθηκε ως μια τοποθεσία περιπάτου και αναψυχής· είναι χαρακτηριστικό πως εκεί οι Αθηναίοι «έπιαναν» τον Μάη. Πριν την απελευθέρωση, η ευρύτερη περιοχή λεγόταν και Τζιρίτι επειδή ΞΕΝΑΓΗΣΗ | Οδός Αθηνάς

●●●

●●●●

ο χώρος της πλατείας χρησίμευε στους νεαρούς Οθωμανούς για να αγωνίζονται στο τζιρίτι· ένα άθλημα με άλογα και κοντάρια. Αργότερα, έγινε έδρα του πυροβολικού και απέναντι από το στέγαστρο που είχαν στηθεί κανόνια, χτίστηκαν σπίτια πλούσιων εμπόρων. Στην πλατεία, που γεμίζει από ζωηρά περιστέρια κι όπου κάποτε στήθηκε το πρώτο, υποτυπώδες θέατρο – σωστό παράπηγμα – στην Αθήνα, ξεχωρίζουν σήμερα, το εμβληματικό κτίριο της Εθνικής Τράπεζας και το

● Ο κάποτε κοιμητηριακός

ναΐσκος της «Κυρά-Κυριακής». ●● Η «Βαρβάκειος» Δημοτική Αγορά Αθηνών. ●●● Η Παντάνασσα με φόντο

το τζαμί Τζισδαράκη και την Ακρόπολη. ●●●● Η πολυπολιτισμική οδός Αθηνάς.

57

●●

Το 1942, με αφορμή τη λιποθυμία ενός εργάτη, οι εργαζόμενοι στο Ταχυδρομείο, οι ηρωικοί «τριατατικοί», είχαν οργανώσει την πρώτη επί γερμανικής κατοχής απεργία σε ολόκληρη την Ευρώπη!

58

●●

Μέγαρο Μελά (ιδιοκτησία ενός πάμπλουτου εμπόρου σιτηρών) με τους χαρακτηριστικούς πύργους στις τέσσερις γωνίες του. Ήταν κάποτε το μεγαλύτερο ιδιωτικό κτίριο της εποχής, έργο Τσίλερ και αυτό. Λειτούργησε ως ξενοδοχείο, μετέπειτα στέγασε το Ταχυδρομείο και σήμερα εδώ βρίσκεται η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας. Το 1942, με αφορμή τη λιποθυμία ενός εργάτη, οι εργαζόμενοι στο Ταχυδρομείο, οι ηρωικοί «τριατατικοί», είχαν οργανώσει την πρώτη επί γερμανικής κατοχής απεργία σε ολόκληρη την Ευρώπη! Απέναντι, το έως σήμερα Δημαρχείο της πρωτεύουσας. Αρχικά, και λόγω της οικονομικής ένδειας, φιλοξενούσε και καταστήματα στο ισόγειο – από ιχθυοπωλεία μέχρι και γραφείο τελετών! Σήμερα, έχει αίθουσες με υπέροχες τοιχογραφίες του Γουναρόπουλου και του Κόντογλου και πολύχρωμα βιτρό. «Υποψιάζομαι την πηγή όλων των ονομάτων της πλατείας αλλά γιατί πλατεία Θεάτρου;» ρωτώ. «Εδώ

●●●

●●●●

στεγαζόταν το ωραιότερο θέατρο της Ευρώπης, σε σχέδια Τσίλερ, το οποίο, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, άρχισε να δέχεται φθορές, αφού στον χώρο του φιλοξενήθηκαν 150 οικογένειες – όσες και τα θεωρεία του – από Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι προκειμένου να αντιμετωπίσουν το βαρύ κρύο του χειμώνα έκαιγαν τα σκηνικά και τα έπιπλα για να ζεσταθούν…» Το 1939, και αφού υποτίθεται πως θα ανακαινιζόταν, ο τότε Δήμαρχος της Αθήνας Κώστας Κοτζιάς (το όνομα του οποίου δόθηκε στην πλατεία) το κατεδάφισε ελαφρά τη καρδία. Αν δεν είχε φροντίσει η Βίκυ να μ' εφοδιάσει με τη μικρή συσκευή με το ακουστικό για την άνετη παρακολούθηση της ξενάγησης, δεν θα κατάφερνα να ακούσω πολλά από αυτά που έλεγε… Από τη μία οι φωνές των εμπόρων από τα μαγαζιά μου τρυπάνε τ’ αυτιά, από την άλλη ανατολίτικα μπαχαρικά μου έχουν σπάσει τη μύτη. Βρισκόμαστε στην ονομαστή Βαρβάκειο Αγορά. Από το 1886 ΞΕΝΑΓΗΣΗ | Οδός Αθηνάς

που εγκαινιάστηκε είναι η κεντρική αγορά τροφίμων της Αθήνας. Τότε, τριγύρω υπήρχαν λογιών λογιών μαγαζιά, όπως αμπατζήδικα (αμπάς = χοντρό ύφασμα), τσαρουχάδικα αλλά και τζιερτζίδικα (τζιέρι = συκώτι), δηλαδή, μεζεδοπωλεία. Σήμερα μια πολυπολιτισμική οχλαγωγία σε παρασέρνει, επιγραφές σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, χαμογελαστά πρόσωπα που σε καλούν να ψωνίσεις

● Μέγαρο Μελά (Παλιό Ταχυδρομείο): το μεγαλύτερο και

πολυτελέστερο ιδιωτικό μέγαρο της εποχής (1874, E. Τσίλερ). ●● «Η Κενταυρομαχία της Φολόης». Ψηφιδωτό στο κτίριο

του Μετοχικού Ταμείου Πολιτικών Υπαλλήλων. ●●● Η πλατεία Ομονοίας, την Μπελ Επόκ, με φοίνικες. ●●●● «Θησέας» της Σοφίας Βάρη-Μποτέρο, στην πλατεία Κοτζιά.

59

●

● Το πρώην «Ξενοδοχείο των Ξένων»,

Αθηνάς και Αριστογείτονος. ●● Σαν άλλοτε…

60

παζαρεύοντας τις τιμές. Ο εθνικός ευεργέτης Ιωάννης Βαρβάκης έδωσε το όνομά του στην αγορά αλλά και στο Βαρβάκειο Λύκειο, ένα ογκώδες κτίριο με κίονες ιωνικού ρυθμού που βρισκόταν ακριβώς απέναντι, μέχρι το 1955. Τα εμπορεύματα που έφταναν από την επαρχία ή το εξωτερικό για να τροφοδοτήσουν τους κατοίκους της νέας πρωτεύουσας έδωσαν την ταυτότητα της οδού Αθηνάς ως «ο δρόμος των εμπόρων». Άλλωστε, πολλά από τα υπεραιωνόβια νεοκλασικά που στέκουν ακόμα όρθια να μας θυμίζουν τα περασμένα μεγαλεία της γειτονιάς αυτής ανήκαν στους σπουδαιότερους Έλληνες μεγαλεμπόρους της εποχής. Ανάμεσα σε κάποτε πανέμορφα κτίρια, από τα οποία πολλά περιμένουν ακόμη τη σειρά τους να ξαναζωντανέψουν, εντύπωση μου προκαλεί μια πολύ μικρή εκκλησία, ένας ναΐσκος ανάμεσα σε γιγάντιους γείτονες από μπετόν. Είναι η Αγία Κυριακή που κατά πως φαίνεται σώθηκε – μάλλον παράξενα – από τις κατεδαφίσεις, φωτιές, πολέμους που κατατρόπωσαν πολλά από τα κτίσματα της οδού τον περασμένο αιώνα. Ακόμα πιο παράξενο είναι πως ήταν κοιμητηριακός, δηλαδή ναός ενός νεκροταφείου το οποίο βρισκόταν κάπου ανάμεσα σ’ αυτόν και την πλατεία στο Μοναστηράκι. Για φαντάσου, νεκροταφείο στην οδό Αθηνάς! Στην πλατεία Καραμάνου, λίγο πιο κάτω, χτίστηκε στα τέλη του 1840 το πρώτο δημοτικό αλληλοδιδακτικό σχολείο της πόλης που πήρε το όνομά του από τον εμπνευσμένο δάσκαλο Μ. Καραμάνο. Η Βίκυ ανέφερε και έναν από τους μαθητές του, τον Νικόλαο Γύζη! Το σχολείο κατεδαφίστηκε το 1916 για να δημιουργηθούν λαϊκά λουτρά τα οποία έγιναν υπόγεια και εγκαινιάστηκαν το 1939. Με τα καφέ Σαντάν και τους ήχους της Ανατολής να ξεπροβάλλουν από

●●

●●

Μια πολυπολιτισμική οχλαγωγία σε παρασέρνει, επιγραφές σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, χαμογελαστά πρόσωπα που σε καλούν να ψωνίσεις παζαρεύοντας τις τιμές. ΞΕΝΑΓΗΣΗ | Οδός Αθηνάς

61

κάποιο ημιυπόγειο νεοκλασικού κτιρίου, με τους κομπογιαννίτες θεραπευτές που με την τανάλια στο χέρι ήταν πρόθυμοι να κάνουν εξαγωγές σάπιων δοντιών για ν’ ανακουφίσουν τον ασθενή από τον πονόδοντο, τους μασίστες που πραγματοποιούσαν εντυπωσιακά κατορθώματα, όπως το να σπάσουν με το κεφάλι τους τούβλα ή να σύρουν με τα δόντια τους ένα αμάξι, τους όψιμους επιχειρηματίες που καλούσαν τους περαστικούς να μπουν στο «υπόγειο των θαυμάτων» για να δουν «μία κομμένη κεφαλή που κινείται και μιλεί» ή «ένα μοσχάρι με πέντε πόδια», ήταν η οδός Αθηνάς, ο δρόμος των θαυμάτων και των τεράτων…

● Της μιας δραχμής

το…μνημείο. Δημαρχείο Αθηνών (2002).

●

info's

Τα «Μικρά ταξίδια» που διοργανώνει το Topos Travel, είναι επιλεγμένες ξεναγήσεις και πρωτότυποι θεματικοί περίπατοι στην Αθήνα και την Αττική, για να γνωρίσουμε τον τόπο μας. Το Topos Travel έχει έδρα την Πλάκα (Αφροδίτης 8) και έμπειρους διπλωματούχους ξεναγούς που θα σας εντυπωσιάσουν με τις γνώσεις, το μεράκι και το κέφι τους. Για τα μηνιαία προγράμματα των ξεναγήσεων, καθώς και αναλυτικές πληροφορίες για την κάθε μία, ακολουθήστε τη σελίδα του Topos Travel (Μικρά ταξίδια) στο Facebook ή ζητήστε να σας τα στέλνουν μέσω e-mail: info@topostravel.gr ή και sms: Βίκυ Παπαδημητρίου τηλ. 6932735533.

a desire for sweets is natural and enjoyable.

62

Ασκληπιού & Μαραθώνος 1 - Ναύπλιο τηλ. 27520 28426 sweethouse sweet.house.zaxaroplastio sweethouse000@yahoo.gr

Ναύπλιο: Χαριλάου Τρικούπη & Τενέδου

τηλ. 27520

96160

Δήμας Αναστάσιος

Αντιπροσωπείες Τσιγάρων Αντιπροσωπεία αναψυκτικών Κρίνος Χονδρικό εμπόριο ψιλικών

Αγ. Κων/νου 11 - Άργος

τηλ. 27510 67229 fax. 27510 25552 κιν. 6947260623

kareliaargolida@yahoo.gr

Ε.Ο. Ναυπλίου-Επιδαύρου (περιοχή Πυργιώτικα) τηλ. 27520

FRESH MEAT

Άργους 73 | Ναύπλιο | τηλ. 27520 99403

47999

Ανοιχτά αγροκτήματα γένους θηλυκού! Η ιδέα ήρθε από το OpenFarm και τον Παναγιώτη Παπαδόπουλο, συνάδελφο γεωπόνο και υπεύθυνο της κοινότητας που δημιουργήθηκε για να αναδείξει τα επισκέψιμα αγροκτήματα ανά την Ελλάδα. Στόχος της να μας φέρει σε επαφή με τους παραγωγούς της τροφής μας. Άλλωστε, «είμαστε ό,τι τρώμε» και μέσω της καινοτόμου πλατφόρμας, οι Έλληνες καλλιεργητές ανοίγουν φιλόξενα τις πόρτες των αγροκτημάτων τους, ετοιμάζοντας πολλές εκπλήξεις για μικρούς και μεγάλους. Δημοσθένης Τσαπάρας

Φ

ιλοξενία, γεύσεις, εκπαιδευτικές δράσεις, παιχνίδι και αναψυχή για μαθητές και γονείς έχουν σαν κεντρικό τους άξονα τη δικτύωση καταναλωτή-παραγωγού, συμβάλλοντας στην ενίσχυση των εμπειριών μας γύρω από μια αειφόρο πρωτογενή παραγωγή. Τα παιδιά γίνονται βοσκοί και γεωργοί, γνωρίζουν ζώα και φυτά, ταΐζουν τα κοπάδια, αρμέγουν, σκαλίζουν, φυτεύουν, φτιάχνουν τυρί, δοκιμάζουν φρούτα και λαχανικά της εποχής! «Ακόμα και το ηλεκτρονικό μας κατάστημα είναι προσανατολισμένο σε αυτήν ακριβώς την διαδικασία. Τα προϊόντα συνδυάζονται σε θεματικά πακέτα, στα οποία προσθέτουμε κουπόνια δωρεάν συμμετοχής σε αντίστοιχα διαδικτυακά σεμινάρια», μου εξηγεί ο Παναγιώτης. Είναι ένας από τους συνιδρυτές της Med Culture, της εταιρίας που βρίσκεται πίσω από το μεγάλο αυτό εγχείρημα και που βασίζεται στο τρίπτυχο: Υγεία - Διατροφή - Περιβάλλον. Ανάμεσα στις δράσεις της ξεχωρίζουν τα προγράμματα βιωματικής μάθησης για το περιβάλλον, τα μαθήματα αστικής γεωργίας αλλά και οι σχολικοί κήποι, όπου μέσα από τη συμμέτοχή τα παιδιά μαθαίνουν να καλλιεργούν. Το σύντομο ταξίδι μας με τον Παναγιώτη είχε ως σκοπό να γνωρίσουμε από κοντά δύο από τα πρώτα μέλη της κοινότητας OpenFarm. Δύο νέες δυναμικές γυναίκες που με διαφορετικό τρόπο η καθεμιά μοιράζονται με τους καταναλωτές των αστικών κέντρων και τα σχολεία που ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στις δράσεις τους, τα μυστικά της φυσικής καλλιέργειας και όχι μόνο…

66

67

Όνειρό της Δήμητρας είναι να κατασκευάσει επάνω στα λιόδεντρα μικρά δεντρόσπιτα, όπου θα φιλοξενούνται οι επισκέπτες, βιώνοντας μια μοναδική αγροτοτουριστική εμπειρία. Γης Έργα Το αγρόκτημα της Δήμητρας Τσακίρη στο Κιβέρι έχει προνομιακή θέση με θέα προς τη θάλασσα του Αργολικού. Εκεί μας υποδέχτηκε χαμογελαστή η Δήμητρα, η οποία εντάχθηκε στην κοινότητα του OpenFarm το 2019. Στο μεγάλο τραπέζι κάτω από την πέργκολα, θα δοκιμάσουμε την παραδοσιακή χορτόπιτα της μαμάς Αναστασίας, με χόρτα και κηπευτικά από τα χωράφια της που καλλιεργούνται βιολογικά από το 2004. «Η πρώτη μου προσπάθεια έγινε με ένα μικρό θερμοκήπιο μισού στρέμματος στο οποίο δοκίμασα τις γνώσεις μου, καλλιεργώντας αγγούρι και ντομάτα. Εκείνη την εποχή η βιολογική καλλιέργεια στην Ελλάδα ήταν ακόμα στα αρχικά της στάδια και έπρεπε να πειραματίζομαι συνεχώς. Στην πορεία υιοθέτησα και μεθόδους της βιοδυναμικής παραγωγής, αξιοποιώντας την αυτοφυή βλάστηση των χωραφιών μου, όπως την τσουκνίδα και το πολυκόμπι για να φτιάξω φυσικά εντομοκτόνα για τα φυτά», θα μας πει η Δήμητρα η οποία, εκτός από τη μεγάλη ποικιλία κηπευτικών, σήμερα καλλιεργεί εσπεριδοειδή, ελιές, βερίκοκα και ροδάκινα. «Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για επισκέψεις στα κτήματα μας, κυρίως από γονείς με παιδιά αλλά και ανθρώπους κάθε ηλικίας που αγαπάνε τη φύση», μας λέει καθώς περπατάμε στο κτήμα της γιαγιάς 68

Δήμητρας. Ελιές φορτωμένες με καρπό, κουνουπίδια, λάχανα και παραδόξως… φραουλιές! «Η θάλασσα, σε συνδυασμό με τον προσανατολισμό της περιοχής, δημιουργεί ένα ιδιαίτερο μικροκλίμα με γλυκούς και ήπιους χειμώνες, που συμβάλουν στην πρωίμιση της παραγωγής μας. Σε αυτό βοηθάω και εγώ με κάποιες μεθόδους λίπανσης που ακολουθεί η βιοδυναμική γεωργία. Έτσι μπορούμε να μαζεύουμε φράουλες από τα τέλη Φλεβάρη». Προς το παρόν θα δοκιμάσουμε γλυκό πορτοκαλάκι από τα εσπεριδοειδή του κτήματος που σιγά σιγά επεκτείνεται στην παραγωγή αυγών και γάλακτος. «Από μια κατσίκα που μου χάρισαν, γεννήθηκαν κατσικάκια και τώρα δεν μου κάνει καρδιά να τα αποχωριστώ…» Το επόμενο βήμα της Δήμητρας είναι η δημιουργία μιας μικρής μονάδας οικοτεχνίας, όπου θα γίνεται η συσκευασία του εξαιρετικού παρθένου ελαιόλαδου που παράγει το κτήμα, της ελιάς και των γλυκών του κουταλιού. Σκοπεύει επίσης να φτιάξει αποξηραμένα τσιπς λαχανικών από πατάτα, παντζάρι και λάχανο, ενώ αμέσως μετά, σχεδιάζει να ανοίξει κατάστημα με δικά της προϊόντα στο Άργος. Όνειρό της είναι να κατασκευάσει επάνω στα λιόδεντρα μικρά δεντρόσπιτα όπου θα φιλοξενούνται οι επισκέπτες βιώνοντας μια μοναδική αγροτοτουριστική εμπειρία.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Ανοιχτά αγροκτήματα γένους θήλυκου

69

Αγρόκτημα Φυσικής Καλλιέργειας Φοίφα Τοποθετημένη μέσα στην πόλη της Καλαμάτας (!), η έδρα του αγροκτήματος αποτελεί μέρος της έκτασης που φιλοξένησε τον Γεωργικό Σταθμό Καλαμάτας από τα τέλη του 18ου αιώνα μεχρί την παύση λειτουργίας του. Αργότερα, η έκταση και οι κτιριακές εγκαταστάσεις πέρασαν στα χέρια του Μιχάλη Φοίφα για να καταλήξουν σήμερα στην εγγονή του Μυρτώ, η οποία, αξιοποιώντας τις παιδαγωγικές της σπουδές, δημιούργησε ένα πρωτότυπο «Σχολείο στη Φύση». Πρόκειται για ένα επισκέψιμο πολυλειτουργικό αγρόκτημα που λειτουργεί ταυτόχρονα ως χώρος πολιτισμού, εκπαιδευτικών δράσεων και ενημέρωσης σε ποικίλα θέματα. «Ένα μικρό οικοσύστημα με εσπεριδοειδή, ελιές, λαχανόκηπο από παραδοσιακές ποικιλίες και θεραπευτικά βότανα αλλά και πεύκα, καζουαρίνες, σεγκόιες, ακακίες, λεύκες, πλατάνια και πολύχρωμα άνθη», όπως μας περιέγραψε κατά την υποδοχή μας η Μυρτώ. «Κατά τη διάρκεια των Openfarm Days, που διοργανώθηκαν το διήμερο 25 και 26 Σεπτεμβρίου και στις οποίες συμμετείχαν περισσότερα από 50 αγροκτήματα ανά την Ελλάδα, το Κτήμα Φοίφα έκλεψε τις εντυπώσεις», ομολογεί ο Παναγιώτης. Αν δεν προλάβατε να το επισκεφθείτε τις μέρες εκείνες δεν υπάρχει λόγος στενοχώριας καθώς το κτήμα διοργανώνει διαρκώς ποικίλες εκπαιδευτικές δράσεις που απευθύνονται σε μαθητές σχολείων και σε ολόκληρη την οικογένεια. Βασικό τους αντικείμενο είναι η βιωματική εκπαίδευση πάνω στην αει-καλλιεργεία, τη διατροφική αυτάρκεια και τη διάδοση του ευρύτερου καθημερινού “πολιτισμού της καλλιέργειας” που βασίζεται στις αρχές της φυσικής και της παραδοσιακής καλλιέργειας. «Δίνουμε έμφαση στην αναγνώριση των ιδιαίτερων αναγκών των φυτών βάση των κλιματικών χαρακτηριστιών της περιοχής μας, φροντίζοντας ταυτόχρονα για την προστασία της τοπικής μας βιοποικιλλότητας με αποτέσμα την παραγωγή προϊόντων υψηλής διατροφικής αξίας» μας ενημερώνει σχετικά η Μυρτώ. Φορέας διαχείρισης είναι η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση RE:THINK, μια εκπαιδευτική και επιστημονική ομάδα εργασίας που κύριο στόχο έχει την ανάπτυξη και εκπαίδευση στην αυτοδιαχείριση της τροφής και των απορριμάτων μας. Μαζί με τα παιδιά έχουμε τη δυνατότη70

τα να παρακολουθήσουμε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που μόλις ξεκινούσε. Αφού απολαύσαμε σπιτική λεμονάδα από τις λεμονιές του αγροκτήματος, καθίσαμε κάτω από την κληματαριά. Εκεί τα παιδιά συγκέντρωσαν τα «άχρηστα» αντικείμενα που είχαν φέρει μαζί τους και τα αξιοποίησαν φτιάχνοντας χριστουγεννιάτικα στολίδια για το σχολείο και το σπίτι τους. Πρόκειται για τη θεματική με τίτλο «Δημιουργική Επανάχρηση», όπου τα παιδιά κατανοούν την πραγματική αξία των αντικειμένων που θεωρούμε απορρίμματα, μαθαίνοντας ότι μπορούν να μετατραπούν πολύ εύκολα σε κάτι χρήσιμο και χρηστικό ή απλά σε ένα διακοσμητικό αντικείμενο εικαστικής δημιουργίας. Άλλα προγράμματα που υλοποιούνται στο κτήμα έχουν ως θεματικές τον κύκλο του φυτού και του σπόρου, τη δημιουργία αειφορικού κήπου, την κομποστοποίηση αλλά και την σπουδή και τη χρήση των βοτάνων. Η δημιουργία τράπεζας σπόρων παραδοσιακών ποικιλιών με σκοπό τη διάσωσή τους αποτελεί ακόμη μια σημαντική δράση του κτήματος. «Οι σπόροι δίνονται δωρεάν σε ανθρώπους που επιθυμούν να τους καλλιεργήσουν με μοναδική υποχρέωση να επιστρέψουν κάποια ποσότητα σπόρων από τα φυτά που θα παραχθούν. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η διάδοση και διατήρηση των παραδοσιακών ποικιλιών που περνούσαν από γενιά σε γενιά και οι οποίες είναι ιδιαίτερα προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες, ανθεκτικές σε έντομα και ασθένειες ενώ έχουν και μικρότερες απαιτήσεις σε πότισμα και λίπανση». Έχει έρθει όμως η ώρα του παιχνιδιού στις κούνιες και τους χώρους με τα ξύλα ισορροπίας και τα σχοινιά αναρρίχησης. Οι πιο πεινασμένοι παίρνουν θέση για το πικ νικ κάτω από το μεγάλο πεύκο. Η Μυρτώ μας έδειξε το παλιό τρακτέρ για την καλλιέργεια του ρυζιού και μερικά από τα εργαλεία του Γεωργικού Σταθμού που κατάφερε να διασώσει ο πατέρας της. «Ελπίζω κάποια μέρα να καταφέρουμε να δημουργήσουμε έναν χώρο, όπου όλα αυτα θα μπορέσουν να εκτεθούν στο κοινό ως μέρος του πολιτισμού της πόλης μας…» Προμηθευτήκαμε μαρμελάδες εσπεριδοειδών από τα φρούτα του αγροκτήματος και πήραμε τον δρόμο της επιστροφής γεμάτοι όμορφες εικόνες και εμπειρίες από όλα αύτα που οι δύο νέες κοπέλες δημιουργούν καθημερινά και μοιράζονται μαζί μας με περίσσια αγάπη.

«Οι σπόροι δίνονται δωρεάν σε ανθρώπους που επιθυμούν να τους καλλιεργήσουν με μοναδική υποχρέωση να επιστρέψουν κάποια ποσότητα σπόρων από τα φυτά που θα παραχθούν». info's Στον ιστότοπο της OpenFarm θα γνωρίσετε του παραγωγούς της κοινότητας, τις επικείμενες δράσεις τους και τα αγροκτήματα που θέλετε να επισκεφθείτε. www.openfarm.gr Το αγρόκτημα Γης Έργα δέχεται επισκέψεις κατόπιν συνεννόησης. Τα προϊόντα της Δήμητρας μπορείτε να βρείτε καθημερινά στις αγορές βιοκαλλιεργητών της Αττικής και σε πολλά καταστήματα βιολογικών προϊόντων. Πληροφορίες για το Αγρόκτημα Φυσικής Καλλιέργειας Φοίφα θα βρείτε επίσης στο www.rethink-project.gr και στο email: farmafifa@gmail.com.

71

Η εταιρία ΕΛΣΑΠ ΑΕ σας εύχεται καλές γιορτές με υγεία, ευτυχία και δημιουργικό το νέο έτος!!

Χριστουγεννιάτικη κρεατόπιτα

Για τη ζύμη • 1 αυγό • ½ φλ. του καφέ • Λίγο αλάτι • 1 κ.σ. ρίγανη, • 1 φλ. τσαγιού νερό • 1 κ.γ. μπέικιν πάουντερ, • ½ κιλό αλεύρι για όλες τις χρήσεις • ½ κ.γ. μαγειρική σόδα Για τη γέμιση • ½ κιλό κιμάς μοσχαρίσιος ή αρνίσιος, • 3 κρεμμύδια ξηρά, ψιλοκομμένα • 1 κ.σ. δυόσμος • 1 ½ φλ. καφέ ελαιόλαδο • Αλάτι - πιπέρι • 6 αυγά βρασμένα

74

Σ

Στην Αρκαδία χριστουγεννιάτικο έδεσμα αποτελεί η κρεατόπιτα από μοσχαρίσιο ή αρνίσιο κιμά. Τη συναντάμε στο γιορτινό τραπέζι σε πολλές ακόμη περιοχές της Ελλάδας και σερβίρεται ως ορεκτικό ή κυρίως. Οι παραλλαγές της πολλές! Εδώ, μια παλιά συνταγή με χειροποίητο φύλλο και βραστό αυγό, από το βιβλίο Παραδοσιακές Συνταγές της Αρκαδίας της Θηρεσίας Κοντογιάννη. Απολαύστε τη ζεστή αλλά και κρύα! Αναμειγνύουμε όλα τα υλικά και ζυμώνουμε μέχρι η ζύμη γίνει σχετικά σφιχτή. Τη σκεπάζουμε για να φουσκώσει, όση ώρα ετοιμάζουμε τη γέμιση. Σε βαθύ τηγάνι τσιγαρίζουμε το λάδι, τον κιμά, το κρεμμύδι, τον δυόσμο και το αλατοπίπερο και σβήνουμε το μίγμα με δύο ποτήρια νερό. Αφού απορροφήσει εντελώς το ζουμί της η γέμιση και έχει μείνει μόνο με το λάδι, κατεβάζουμε το τηγάνι από τη φωτιά και την αφήνουμε να κρυώσει. Κόβουμε τα βρασμένα αυγά σε 8 κομμάτια το καθένα, αφού προηγουμένως έχουν κρυώσει, προσθέτουμε τα αβγά και ανακατεύουμε καλά. Με τη μισή ζύμη ανοίγουμε το κάτω φύλλο, το οποίο στρώνουμε σε λαδωμένο ταψί, αφήνοντας τις άκρες του να κρέμονται έξω. Ρίχνουμε τη γέμιση απλώνοντας, ώστε να πάει παντού. Σκεπάζουμε με το υπόλοιπο μισό της ζύμης ανοιγμένο σε φύλλο, γυρνώντας τις άκρες που κρέμονται προς τα μέσα και πιέζοντας γύρω γύρω την πίτα με τα δόντια ενός πιρουνιού. Ψήνουμε την κρεατόπιτα σε μέτριο φούρνο στους 180°C για 45 με 50 λεπτά, μέχρι να ροδίσει.

Μπακλαβάς με κορινθιακή σταφίδα

Υλικά • ½ κιλό φύλλο κρούστας • ½ κιλό σταφίδες ξανθές • 2 φλ. καρυδόψιχα τριμμένη • ½ φλ.σουσάμι καβουρδισμένο • 3 κ.σ. σιμιγδάλι ψιλό • ½ φλ. κονιάκ • ½ φλ. λάδι • ½ φλ. βούτυρο λιωμένο • ½ κ.γ κανέλα • ½ κ.γ. γαρίφαλο

Τ

ο κρασί και η σταφίδα δεν θα μπορούσαν να λείπουν από το γιορτινό τραπέζι στην Κορινθία. Στο Βόχα, μάλιστα, όπου γίνεται η κύρια παραγωγή σταφίδας, τα Χριστούγεννα και την πρωτοχρονιά φτιάχνουν έναν μπακλαβά με πλούσια γέμιση στον οποίο προσθέτουν γενναίες δόσεις σταφίδας. Πλένουμε τις σταφίδες και τις βάζουμε σε μπολ με το κονιάκ για να μαλακώσουν. Ρίχνουμε σε μια λεκάνη την καρυδόψιχα, το σουσάμι, το σιμιγδάλι, την κανέλα, το γαρύφαλο, τις σταφίδες στραγγισμένες και τα ανακατεύουμε. Σε άλλο μπολ ανακατεύουμε το βούτυρο με το λάδι. Αλείφουμε ένα ταψί 30 εκ. με το λάδι και στρώνουμε τέσσερα φύλλα, αλείφοντάς τα με το λάδι. Απλώνουμε λίγη από τη γέμιση και στρώνουμε άλλα δύο φύλλα, αλείφοντάς τα επίσης. Επαναλαμβάνουμε, μέχρι να τελειώσει η γέμιση. Στο τέλος βάζουμε τα υπόλοιπα φύλλα, ένα-ένα αλειμμένα, χαράζουμε την επιφάνεια και ραντίζουμε με το υπόλοιπο λάδι και με λίγο νερό. Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 170 °C για 1 ώρα.

Για το σιρόπι • 3 φλ. ζάχαρη • ½ φλ. μέλι • 4 φλ. νερό • ½ φλούδα λεμονιού

ΣΥΝΤΑΓΕΣ

Σε μια κατσαρόλα βάζουμε τη ζάχαρη, το νερό, το μέλι, τη φλούδα λεμονιού και τα βράζουμε για 10 λεπτά. Αφήνουμε το σιρόπι να κρυώσει. Μόλις βγάλουμε το γλυκό από τον φούρνο, ρίχνουμε λίγο λίγο το σιρόπι και αφήνουμε τον μπακλαβά να κρυώσει πριν το κόψουμε σε κομμάτια.

75

Ariston “The Very Best”

©

Α. Doukas & M. Douka O.E. Gargaliani 24400 Greece Tel.: +30 27630 22322, +30 6987.797582, +30 6982.490909 aristonhellas@gmail.com

www.ariston-oliveoil.gr

Κάθε Προϊόν µασ είναι Υψηλήσ Ποιότητασ. Κάθε Προϊόν µασ είναι Άριστον.

Καραγιάννης Αθ. & ΣΙΑ Ο.Ε τηλ. 2753071229 κιν. 6972409091 www.karayiannis.gr email: info@karayiannis.gr

Χριστούγεννα στην Αθήνα του '60

Αν ισχύει αυτό που έχει πει ο Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, ότι οι άνθρωποι καταγόμαστε από την παιδική μας ηλικία, τότε η παιδική χαρά αυτού του τόπου καταγωγής είναι, σίγουρα, οι γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.

Νίνα Κουλετάκη

78

Ε

ίχα την τύχη να περάσω τα πρώτα Χριστούγεννα της ζωής μου στην Αθήνα της δεκαετίας του 1960. Σε μια πρωτεύουσα ενός κράτους με έντονες ακόμα τις τραυματικές μνήμες ενός παγκοσμίου κι ενός εμφυλίου πολέμου, σε μια πόλη όπου η αστική τάξη πάσχιζε να επουλώσει τις πληγές της με ό,τι της είχε λείψει τις δυο περασμένες δεκαετίες: φώτα, μουσική, χορό, διασκεδάσεις, άφθονο φαγητό. Φυσικά, αυτά δεν ήταν παρά μια επίφαση ευημερίας, αφού η φτώχεια δεν είχε αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Εντούτοις, η Αθήνα – το κέντρο της πόλης συγκεκριμένα – έμοιαζε βγαλμένο από παραμύθι. Μπορεί να μην υπήρχε το τεράστιο δέντρο στην Πλατεία Συντάγματος, αμφιβόλου αισθητικής έτσι κι αλλιώς, αν θέλετε τη γνώμη μου, αλλά οι δρόμοι της ήταν κατάφωτοι με όμορφα χριστουγεννιάτικα στολίδια, οι βιτρίνες των μαγαζιών της γεμάτες αγαθά μέσα σε γιορτινό διάκοσμο, ο κόσμος πλημμύρα στους δρόμους του κέντρου για βόλτες και αγορές, μια ευφορία ολούθε. Για εμάς τα παιδιά, τα Χριστούγεννα ήταν «η καλύτερη εποχή του χρόνου». Το σπίτι άλλαζε όψη με τα στολίδια και μυρωδιά με τα χριστουγεννιάτικα γλυκά που έψηναν μαμάδες και γιαγιάδες. Και, φυσικά, αυτό που όλα μας περιμέναμε ανυπόμονα ήταν τα δώρα. Στο σπίτι μας στολίζαμε πάντα δέντρο, ποτέ το ελληνικό καραβάκι. Αρκετές μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, οι κούτες με το δέντρο και τα στολίδια κατέβαιναν από το πατάρι και η μέρα που στηνόταν το δέντρο στο σαλόνι ήταν μια γιορτή από μόνη της. Θυμάμαι τη μάνα μου να στρώνει μπαμπάκι στα κλαδιά του ψεύτικου πράσινου έλατου, δίκην χιονιού, τις υπέροχες γυάλινες μπάλες και τα λοιπά στολίδια, σε χρώματα έντονα και λαμπερά. Ήταν τόσο λεπτεπίλεπτες που έσπαγαν – ή νόμιζες πως θα έσπαγαν – αν έστω ανάσαινες βαριά πάνω τους. Θυμάμαι τον πατέρα μου να περνάει τα φωτάκια στο δέντρο και να με σηκώνει ψηλά για να τοποθετήσω εγώ την «κορυφή», στο ψηλότερο μοναχικό κλαδί. Και μετά, μέρα με τη μέρα, έρχονταν τα δώρα μέσα σε πακέτα τυλιγμένα με χρωματιστά χαρτιά, να στοιβάζονται κάτω από το δέντρο και γύρω από τη φάτνη. Τα δώρα τα ανοίγαμε πάντα το πρωί των Χριστουγέννων, με τις πυζάμες και το ποτήρι με το ζεστό γάλα στο χέρι. Μέσα σε δευτερόλεπτα τα χρωματιστά χαρτιά, από

περιτύλιγμα, είχαν γίνει χαρτοπόλεμος και φωνούλες χαράς και έκστασης γέμιζαν τον χώρο. Το μεσημέρι όλη η οικογένεια, με παππουδογιαγιάδες, θείες, θείους και ξαδέλφια τρώγαμε μαζί και το βράδυ οι γονείς πήγαιναν σε ένα από τα κοσμικά κέντρα της πόλης. Την επομένη το πρωί, θα εύρισκα κρεμασμένα στα πόμολα της ντουλάπας μου τα κοτιγιόν που φορούσαν στο κέντρο. Τρελαινόμουν από χαρά όταν ανάμεσά τους εύρισκα και μια πριγκιπική κορώνα! Τις επόμενες ημέρες, και μέχρι την παραμονή της πρωτοχρονιάς, σειρά είχαν τα θέατρα και οι κινηματογράφοι που τιμούσαν ιδιαίτερα τα παιδιά. Και, φυσικά, οι βόλτες στα μαγαζιά του κέντρου: το ΜΙΝΙΟΝ, αδιαμφισβήτητο βασιλιά των πολυκαταστημάτων της Αθήνας αλλά και τα – μικρότερης εμβέλειας – ΑΦΟΙ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΙ και ΔΡΑΓΩΝΑΣ. Όλα με τους δικούς τους Άη-Βασίληδες, μέσα κι έξω. Και υπήρχαν κι άλλες, πολλές γιορταστικές εικόνες στην Αθήνα του ’60: τα βουνά από κουραμπιέδες σε όλα τα ζαχαροπλαστεία της πόλης, τα δώρα που άφηναν καταστήματα και ο απλός κόσμος γύρω από τα «βαρέλια» των τροχονόμων, οι Αναδρομές / Χριστούγεννα στην Αθήνα του '60

πλανόδιοι φωτογράφοι με τον συνεργάτη τους τον Άη-Βασίλη να βγαίνει φωτογραφίες με τα παιδιά, τις συντροφιές παιδιών να λένε τα κάλαντα τις παραμονές. Αυτό είναι κι ένα παιδικό μου απωθημένο καθώς ουδέποτε μου επετράπη να πω τα κάλαντα στη γειτονιά. Μόνο στο σπίτι, σε συγγενείς και φίλους, με γενναίο χαρτζηλίκι. Η επίσημη δικαιολογία των γονιών μου ήταν ότι δεν θεωρούσαν ασφαλές το να χτυπάω τα κουδούνια άγνωστων σπιτιών αν και, μεταξύ μας, νομίζω πως το θεωρούσαν λίγο «παρακατιανό» να γυρνά το κορίτσι τους στις ρούγες για να τραγουδήσει τα κάλαντα κάτι που, βέβαια, δεν παραδέχτηκαν ποτέ! Παραμονή Πρωτοχρονιάς είχαμε πάντα ρεβεγιόν στο σπίτι και μαζί του νέο κύκλο δώρων! Οι φίλοι των γονιών μου κατέφθαναν με τα παιδιά τους. Τρώγαμε, πίναμε, χορεύαμε και μετά την αλλαγή του χρόνου η πιτσιρικαρία πήγαινε για ύπνο (σε όλα τα κρεβάτια του σπιτιού) και οι μεγάλοι έστρωναν την πράσινη τσόχα στα τραπέζια. Τις πρωινές ώρες – και πριν φύγουν για τα σπίτια τους – ένα κονσομέ μαλάκωνε το μέσα τους από τα ποτά και τα τσιγάρα όλης της νύχτας. Αργά το μεσημέρι, και αφού οι γονείς είχαν ξεκλέψει λίγες ώρες ύπνου, πηγαίναμε για φαγητό στους παππούδες. Ευγνώμων για τα μαγικά παιδικά μου Χριστούγεννα που ακόμα ζεσταίνουν την ψυχή μου, ιδίως τώρα πια που παππούδες, θείοι και γονείς είναι από χρόνια φευγάτοι, πάσχισα να δημιουργήσω εξίσου μαγικές χριστουγεννιάτικες αναμνήσεις στις κόρες μου. Κι εύχομαι ολόψυχα τέτοιες μνήμες να ανακαλεί κάποτε και η εγγόνα μου.

ΦΩΤΟ: Αθήνα, Χριστούγεννα 1960, Κώστας Μπαλάφας, Αρχείο Μουσείου Μπενάκη.

79

• Μετακινήσεις & transfers (6-9 ατόµων & Α.Μ.Ε.Α) ∆ΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΑΝΑΠΗΡΙΚΟΥ ΑΜΑΞΙ∆ΙΟΥ

• Εκδροµές • Ιατρικές επισκέψεις • Πολιτιστικές δραστηριότητες • Αθλητικές δραστηριότητες • Θρησκευτικός τουρισµός • Επαγγελµατικά ταξίδια

Ελ. Βενιζέλου 19, Τρίπολη τηλ. 6980 499666 email: tranfer4allgr@gmail.com

ΧΥΜΑ & ΣΑΚΙΑΣΜΕΝΟ

Πυρηνόξυλο ανώτερης ποιότητας, ειδικά επεξεργασμένο, με χαμηλή υγρασία, χωρίς σκόνη (4.200 θερμίδες / Kg).

I

E. info@typofot.gr

expanding our BUSINESS

1I

1I KM ARGOS NAFPLIO ST

opening sOON

Χρήστος Κανατάς

Μην υποδύεσαι τις λέξεις. Ποτέ μην προσπαθήσεις να υψωθείς από το πάτωμα, όταν μιλάς για πέταγμα. Απόφυγε τη διάνθιση. Μη φοβηθείς να είσαι αδύναμη. Σου πηγαίνει να είσαι κουρασμένη. Μοιάζεις ότι θα μπορούσες να συνεχίζεις πολύ ακόμα. Λέοναρντ Κοέν, Πώς να απαγγέλεις ποίηση, απόσπασμα από το βιβλίο ποιημάτων του, Death of a ladies man, μτφ. Λ. Νικολακοπούλου.

82

Μια στάση εδώ

ΔΑΝΕΙΑ ΙΔΙΩΤΩΝ

ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ

Στην Τράπεζα Πειραιώς σου δείχνουμε τον δρόμο για το δικό σου σπίτι. Το 2021 χρηματοδοτήσαμε 1 στους 2 πελάτες μας με κυμαινόμενο επιτόκιο κάτω του 2,20%. Απόκτησε στεγαστικό δάνειο με κυμαινόμενο ή σταθερό επιτόκιο που διαμορφώνεται αποκλειστικά για εσένα και με μηδενικό κόστος πρόωρης εξόφλησης. Κάνε την αίτησή σου μέχρι τις 31/12/2021 και επωφελήσου από: • δωρεάν ασφάλιση περιεχομένου κατοικίας για ένα έτος σε συνεργασία με την ΕRGO • τις προσφορές των συνεργατών μας Ήρων, Μedia Markt και WIND

Ποσό δανείου 100.000€, με προσημείωση ακινήτου, διάρκεια 20 έτη, με κυμαινόμενο επιτόκιο 2,20% (Euribor 1M -0,56% την 23/9/21 πλέον περιθωρίου 2,64% και εισφοράς 0,12%), εφάπαξ έξοδα 350€, κόστος νομικού & τεχνικού ελέγχου 192,40€: ΣΕΠΠΕ 2,28%, μηνιαία δόση 515,41€ και συνολικό ποσό αποπληρωμής 124.254,73€. Η ασφάλιση του προσημειούμενου ακινήτου έναντι των κινδύνων Πυρός/Σεισμού για ασφαλιζόμενο κεφάλαιο ίσο με την αξία ανακατασκευής του ακινήτου είναι υποχρεωτική. Το επιτόκιο του δανείου διαμορφώνεται κατόπιν αξιολόγησης της αίτησής σας από την Τράπεζα, σύμφωνα με την ισχύουσα πιστωτική της πολιτική λαμβανομένων υπόψη παραγόντων όπως η συναλλακτική συμπεριφορά, η παρεχόμενη εξασφάλιση, το ποσό και η διάρκεια του δανείου. Η Πειραιώς Financial Holdings Α.Ε., ως ασφαλιστικός διαμεσολαβητής, ασκεί τη δραστηριότητα της διανομής των ασφαλιστικών προϊόντων, στο όνομα και για λογαριασμό των ασφαλιστικών εταιρειών με τις οποίες διατηρεί συνεργασία. Όροι & προϋποθέσεις στο www.piraeusbank.gr

ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΚΑΘΕ ΑΥΡΙΟ