MAGAZINE
Nr. 3 2020
Duurzame markten zonder ontbossing
MVO pleit voor Europese regelgeving EU-VK: handelsakkoord of douanetarieven vanaf 1 januari 2021 20
MVO MAGAZINE NR 3 - 2020
1
Een toekomstbestendig voedselsysteem De huidige Covid-crisis beïnvloedt het leven en de gezondheid van veel mensen wereldwijd. Het maakt ons bewust van onze menselijke kwetsbaarheid, onze afhankelijkheid van elkaar en de planeet en onze verantwoordelijkheid als voedselleverancier. Vanuit dat besef kunnen we deze crisis gebruiken als een impuls voor positieve verandering. De prioriteit van Upfield is om een duurzaam bedrijf op te bouwen, waarbij onze toeleveringsketens, onze activiteiten en onze interacties met gemeenschappen wereldwijd, een positieve impact hebben. We nemen de leiding en spreken ons uit voor een verantwoorde toeleveringsketen, een toekomstbestendig gebruik van middelen en een duurzame productie. We doen dit omdat dit het juiste is om te doen; het houdt ons verantwoordelijk en het creëert een duurzamer bedrijf voor de langere termijn. De leiding nemen brengt verantwoordelijkheid met zich mee. Als de nummer 1 producent van plantaardige spreads wereldwijd, is het Upfield´s ambitie om een positieve verandering te brengen in de gezondheid van mensen, hun dagelijks leven en de duurzaamheid van onze planeet. Daarom steunen wij van harte de Boer-tot-Bord strategie van de Europese Commissie, de kern van de Green Deal van de EU. Als vertegenwoordigend orgaan speelt het MVO een belangrijke verbindende rol tussen onze bedrijven, diverse overheden en maatschappelijke organisaties. In deze moeilijke tijd hoop ik dat we samen een positieve overgang naar een duurzaam voedselsysteem in Europa in gang kunnen zetten. Een voedselsysteem waar we allemaal trots op kunnen zijn. Laten we als sector samen die verandering leiden!
Inhoud DUURZAME ONTWIKKELING
MVO: steun en kritiek bij SER-duurzaamheidskader biomassa
4-5
Duurzame markten zonder ontbossing
8-9
Gezamenlijke aanpak CO2-reductie
Nederland rijdt steeds meer op gebruikt frituurvet 14 VOEDING EN GEZONDHEID
MVO introduceert systeem voor kwartaaloverzichten van wetenschappelijke publicaties
6-7
HANDELSPOLITIEK
EU-VK: handelsakkoord of douanetarieven vanaf 1 januari 2021
12 -13
ALGEMEEN
Kort nieuws
Dior DeCupper, General Manager Upfield Nederland en bestuurslid MVO Louis Braillelaan 80 2719 EK Zoetermeer info@mvo.nl 2
10 - 11
MVO MAGAZINE NR 3 - 2020
15
MVO Magazine is een digitale uitgave van MVO - de ketenorganisatie voor oliën en vetten en is bestemd voor leden en externe relaties. Voor meer informatie zie: www.mvo.nl 3
DUURZAME ONTWIKKELING
MVO: steun en kritiek bij SER-duurzaamheidskader biomassa Biomassa is een belangrijke bron om de energievoorziening te verduurzamen. Er is echter veel discussie over hoe duurzaam het echt is. Het kabinet wil daarom dat er een kader komt voor duurzame biomassa en de SER heeft daarover op 8 juli 2020 een advies uitgebracht. MVO heeft bij de totstandkoming van het advies de volgende punten naar voren gebracht. MVO kan zich vinden in de hoofdlijnen van het SERduurzaamheidskader biomassa. De Nederlandse oliën- en vettenindustrie steunt en werkt actief aan internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen, het realiseren van de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties en is voorstander van een breder due diligence kader zoals die momenteel in EU-verband wordt ontwikkeld. 4
MVO steunt de keuze van de SER om aan te sluiten bij het Europese kader van de Renewable Energy Directive (RED). Europese harmonisatie is van groot belang wanneer het gaat om de internationale handel in grondstoffen. Nederland is immers een klein land en onze industrie produceert voor een belangrijk deel voor de rest van Europa. De verwijzing naar het gebruik van ILUC (indirecte
veranderingen van landgebruik) door de Europese Commissie lijkt voorbarig. Wetenschappelijke consensus over ILUC ontbreekt en Indonesië heeft bezwaar aangetekend tegen het gebruik van ILUC bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Toepassing van het ILUC-principe betekent in feite een verbod op het gebruiken van de betreffende grondstof. Verdere verduurzaming is dan niet langer aan de orde en alle dialoog stopt. Het rapport dat als basis diende voor het aanwijzen van palmolie als hoog ILUC-risicogrondstof is door de Europese Commissie zelf opgesteld en niet onafhankelijk. Over een jaar moet een herziene rapportage op tafel liggen.
SER-advies Voorzitter van de SER Mariëtte Hamer concludeert in haar voorwoord dat bepaalde vormen van biomassa zoals biodiesel voorlopig als transitiebrandstof zullen worden ingezet voor specifieke doeleinden die vooralsnog geen alternatief hebben: “Soms is de inzet van biogrondstoffen een tussenoplossing omdat technische alternatieven nog niet betaalbaar en beschikbaar zijn, zoals geldt voor zwaar wegtransport, de zeescheepvaart en luchtvaart. Maar de richting is duidelijk: duurzame biogrondstoffen zijn in de vorm van hoogwaardige toepassingen in materialen en bepaalde sectoren, zoals de chemie, een blijvend onderdeel van een duurzaam eindbeeld”.
MVO is blij dat de SER de successen van internationale multistakeholderinitiatieven zoals de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RPSO) en de Round Table on Responsible Soy (RTRS) voor duurzaamheids certificatie waardeert. Deze initiatieven omvatten zowel milieu- als sociaal-economische aspecten.
voorzien. Een bredere blik laat zien dat in biomassa productie de productie van voedsel, diervoeder, materialen en energie hand in hand gaan.
Ondanks dat de sector zich op veel punten in het SER-advies kan vinden, herkent de Nederlandse oliën- en vettenindustrie zich niet in het beeld dat de SER schetst over de plaats van biomassa in de maatschappij. De SER lijkt biomassa vooral te zien als een bron van voedsel en alle andere toepassing daaraan ondergeschikt te maken. Dit is een wat enge kijk op de wereld waarin boeren gewassen telen op basis waarvan de agro-industrie producten en halffabricaten maakt. Slechts een klein deel van de gewassen is geschikt en in voldoende mate beschikbaar om in de voedingsbehoefte van de mens te
Ook het onderscheid dat door de SER gemaakt wordt tussen hoogwaardige en laagwaardige toepassing is arbitrair. Energie is niet minder belangrijk dan voedsel. Energie is nodig om voedsel te produceren, te bewerken, te transporteren, te conditioneren en uiteindelijk te bereiden. Daarnaast kan de mens niet zonder energie voor verwarming en koeling en niet zonder bouwmaterialen en chemicaliën. Een integrale visie laat zien dat voedselproductie niet kan zonder toepassing van de volledige plant met het nuttig inzetten van biomassa voor materialen, chemicaliën, meststoffen en energie.
MVO MAGAZINE NR 3 - 2020
5
VOEDING EN GEZONDHEID
MVO introduceert systeem voor kwartaaloverzichten van wetenschappelijke publicaties
Na een testfase is MVO onlangs gestart met een nieuw systeem voor het beschikbaar maken van relevante wetenschappelijke publicaties. MVO heeft een contract getekend met TNO voor het leveren van een gebruiksvriendelijk systeem voor kwartaaloverzichten. Een aantal leden van de werkgroep Voeding & Gezondheid van MVO heeft dit systeem gedurende een proefperiode getest, wat heeft geleid tot de beslissing om het systeem in het komende jaar verder te gaan ontwikkelen en gebruiken. 6
Het TNO-systeem, genaamd ‘ERIS’ oftewel ‘Emerging Research Identification Support’, omvat de wetenschappelijke publicaties uit de bekende wetenschappelijke databases zoals Pubmed en Science Direct, gecombineerd met diverse andere websites zoals de EFSA-website. Tijdens de testfase is het systeem toegespitst op de sector met behulp van zoekwoorden op het gebied van voedsel- & diervoederveiligheid en voeding & gezondheid, voor specifiek de productgroep oliën en vetten. Het systeem claimt dat het op betere wijze relevante publicaties opspoort dan via het rechtstreeks invoeren van zoekwoorden in de bekende databases. In de praktijk komt dat tot uiting doordat gebruikers combinaties van product/ substantie/effect kiezen, waarbij de substantie zowel een voedingsstof als een verontreiniging kan zijn en waarbij het effect zowel een gezondheidseffect als een risico kan zijn. Het systeem legt vervolgens de onderlinge verbanden. Dashboard ERIS wordt elk kwartaal geüpdatet met de nieuwste publicaties. Het werkt met een online dashboard waarin gebruikers aan de hand van de gewenste product/substantie/effect-combinatie, interessante abstracts (geen hele artikelen) kunnen selecteren. In een download van de selectie kunnen gebruikers vervolgens opmerkingen/interpretaties toevoegen. Deelname Deelname aan het systeem staat open voor MVOleden van de werkgroepen Voeding & Gezondheid en Voedsel- & Diervoederveiligheid. Toegang tot het MVO MAGAZINE NR 3 - 2020
dashboard wordt verleend via inlogcodes. Op dit moment is er een beperkt aantal inlogcodes beschikbaar. Bij bewezen succes wordt het systeem mogelijk verder uitgebreid met meer inlogcodes en met de onderwerpen duurzaamheid en biobased science. Het gebruiken van het systeem vereist de ondertekening van een contract waarin de gebruiksvoorwaarden worden overeengekomen. Workshop Om het gebruik van het nieuwe systeem te vergemakkelijken zullen MVO en TNO gezamenlijk een digitale workshop organiseren. Deze zal naar alle waarschijnlijkheid in september plaatsvinden. MVO verwacht met dit systeem een waardevol instrument ter beschikking te stellen dat MVO-leden kunnen gebruiken in het kader van hun research en development. Indien u geïnteresseerd bent, kunt u contact opnemen met Nicole Vervaet via vervaet@mvo.nl . 7
DUURZAME ONTWIKKELING
MVO pleit voor Europese regelgeving
Duurzame markten zonder ontbossing De Nederlandse oliën- en vettenindustrie onderstreept en ondersteunt het belang van de handel in en consumptie van duurzame en ontbossingsvrije grondstoffen in de Europese Unie (EU). In een onlangs gepubliceerd ‘position paper’ doet de industrie voorstellen voor het aanpakken van ontbossing in de toeleveringsketens van met name palmolie en soja. Het document is een reactie op de notitie van de Europese Commissie (EC): ‘Stepping up EU Action to Protect and Restore the World’s Forests’ . MVO heeft de voorstellen begin juli aangeboden aan de Nederlandse en Europese overheid, politici en andere belanghebbenden.
Regelgeving MVO geeft aan een voorstander te zijn van regelgeving binnen de EU om te komen tot 100% duurzame en ontbossingsvrije handelsketens. MVO pleit daarbij voor een verplicht due diligence-systeem op EUniveau. De maatregelen moeten rekening houden met de noodzaak van een gelijk speelveld voor alle plantaardige oliën en mogen niet leiden tot meer (onnodige) administratieve lasten. Voorloper De Nederlandse oliën- en vettenindustrie is al een groot aantal jaren internationaal voorloper bij de verduurzaming van haar grondstoffen. Daarbij zijn zowel ecologische, sociale als economische aspecten de belangrijkste pijlers. MVO vindt dat de bestaande certificeringsschema’s, die tot stand zijn gekomen door publiek-private samenwerking, erkenning verdienen. Principes en criteria zouden op de bestaande normen moeten voortbouwen. Handel Daarnaast onderstreept MVO het belang van internationale handel. Nieuwe regelgeving mag niet leiden tot belemmering van de internationale handel en mag niet worden ingezet als protectionistisch instrument. Om duurzame productie en handel te stimuleren pleit MVO voor het opnemen van specifieke bepalingen in alle relevante handelsovereenkomsten van de EU.
8
MVO MAGAZINE NR 3 - 2020
Samenwerking Naast internationale handel benadrukt MVO het belang van internationale samenwerking tussen overheden, industrie en producerende landen. MVO pleit voor gezamenlijke acties zowel in de EU als in de producerende landen, en dringt erop aan dat de EC haar invloed om duurzame productie en handel te bevorderen, op een positieve manier gebruikt. Zo bepleit MVO dat producenten een beloning of compensatie ontvangen voor inspanningen op het gebied van natuurbehoud en duurzaamheid, vooral wanneer dit verder gaat dan geldende wetgeving. Wetenschap Maatregelen moeten gebaseerd zijn op gedegen wetenschappelijke methodologieën en moeten rekening houden met mogelijke regionale verschillen die er op dit moment bestaan. Een op te richten EU-waarnemingscentrum dat gebruik maakt van satellietbeelden kan een waardevol instrument zijn om de maatregelen te toetsen en ontbossing tegen te gaan. Tot slot benadrukt MVO het belang van communicatie over de noodzaak van duurzame en ontbossingsvrije goederen, waarbij ook de consumenten in de EU worden aangespoord duurzame keuzes te maken. Voor vragen of opmerkingen over deze publicatie kunt u contact opnemen met Eddy Esselink via esselink@mvo.nl.
9
DUURZAME ONTWIKKELING
Klimmaatakkoord vraagt om extra inspanningen industrie
Gezamenlijke aanpak CO2-reductie
Inventarisatie MVO heeft samen met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) Epro Consult opdracht gegeven om bij de bedrijven uit de sector te inventariseren aan welke maatregelen ze denken om de CO2-uitstoot de komende jaren naar beneden te krijgen en aan welke kennis zij behoefte hebben. Deze inventarisatie is inmiddels afgerond en vormt de basis voor een aantal activiteiten op het gebied van kennisoverdracht en informatievoorziening, waarmee MVO de gezamenlijke aanpak zal coördineren. Kennis en informatie hierover wordt via de website van MVO beschikbaar gemaakt. Ook zal MVO samen met RVO een aantal bijeenkomsten of webinars organiseren.
Nadat de grote energieverbruikers in de oliën- en vettenindustrie in de afgelopen jaren gemiddeld 50% energie-efficiëntie hebben weten te realiseren ten opzicht van 1990, is door de toename van de productie de CO2-emissie in de sector toch gestegen. In de komende 10 jaar zal de sector opnieuw een aanzienlijke CO2-emissiereductie moeten realiseren. De doelstellingen in het Klimaatakkoord zijn duidelijk: in 2030 moet een CO2-reductie van 49% zijn gerealiseerd ten opzichte van 1990, en in 2030 is dat zelfs 95%. Om deze doelen te kunnen halen zijn nog veel aanvullende maatregelen nodig.
10
Belangrijke rol management Naast een ondersteunende en faciliteren rol van MVO en vanuit de overheid, is er een belangrijke rol weggelegd voor de directies van de bedrijven. Voor de uitvoering van diverse projecten is er commitment nodig en moeten middelen beschikbaar zijn. MVO zal er daarom bij de directies en CEO’s van de bedrijven op aandringen aan te geven wat het beleid is van hun bedrijven en wat de plannen zijn voor de periode t/m 2030 en daarna. Ook vraagt MVO inzicht in de middelen die bedrijven willen vrijmaken voor de verschillende projecten en wat ze verwachten van de ondersteuning van MVO en van de overheid.
MVO MAGAZINE NR 3 - 2020
Top 10 van CO2-reductie maatregelen waarvoor interesse is: 1) Besparingen op utilities 2) Betere benutting van restwarmte 3) Proces gerelateerde maatregelen 4) Energiezorg en gedragsmaatregelen 5) Overgang van fossiele energie naar elektriciteit 6) Inkoop van groene energie met certificaat van oorsprong 7) Eigen opwekking duurzame energie (zon-pv, wind, biomassa) 8) Toepassen van (groene) waterstof 9) Toepassen van geothermie 10) Opslag en distributie reststromen en afval
Individuele ondersteuning Bedrijven in de keten van oliën- en vetten die willen werken aan CO2-reductie en daarover vragen hebben, financiële ondersteuning van de overheid zoeken of willen afstemmen k unnen contact opnemen met Frank Bergmans via bergmans@mvo.nl. Als bedrijven concrete plannen hebben voor de uitvoering van CO2-reductie dan kunnen zij contact opnemen met Martin Jongstra van RVO via martin.jongstra@rvo.nl. Hij zal helpen om na te gaan welke mogelijkheden er zijn om de projecten succesvol van de grond te krijgen.
11
HANDELSPOLITIEK
EU-VK: handelsakkoord of douanetarieven vanaf 1 januari 2021
Frans Köster: “Omdat het VK heel nadrukkelijk heeft aangegeven dat het onder geen beding de bestaande overgangsperiode wil verlengen (hiertoe bood het terugtrekkingsakkoord tot 1 juli jl. de mogelijkheid) zijn er per 1 januari a.s. feitelijk twee scenario’s mogelijk. Het eerste scenario is dat er, ondanks het grote verschil van inzicht tussen de EU en VK over de reikwijdte van het handelsakkoord, toch tijdig overeenstemming wordt bereikt. In dit scenario zal voor veel producten de toepassing van douanetarieven in het onderlinge handelsverkeer tussen de EU en het VK vanaf 1 januari a.s. kunnen worden vermeden. Als er sprake is van een tijdig akkoord dan zal de vrijstelling van invoerrechten wel beperkt blijven tot ‘producten van oorsprong’. Producten waarbij er in de EU of in het VK geen toereikende bewerking van uit derde landen geïmporteerde producten heeft plaats gevonden, worden niet aangemerkt als producten van oorsprong en komen dan dus ook niet in aanmerking voor overeengekomen tariefverlagingen.”
Het Verenigd Koninkrijk (VK) maakt vanaf 31 januari jl. geen deel meer uit van de Europese Unie (EU). De EU en het VK zijn in het kader van het zogeheten terugtrekkingsakkoord overeengekomen dat het VK gedurende de periode 1 februari t/m 31 december 2020 wel deel blijft uitmaken van de interne markt en de douane-unie van de EU. In deze overgangsperiode van elf maanden proberen partijen overeenstemming te bereiken over een vrijhandelsovereenkomst die dan op 1 januari 2021 in werking zou moeten treden. Zullen de EU en het VK - na een periode van 48 jaar volledige vrijhandel - weer invoerrechten in het onderlinge handelsverkeer gaan toepassen? Wij vroegen het Frans Köster, Senior Manager Trade Policy bij MVO.
En wat gebeurt er als er geen sprake is van een tijdig akkoord? Köster: “In dit (tweede) scenario zullen partijen vanaf 1 januari a.s. invoerrechten (MFN) in het onderlinge handelsverkeer toepassen. Deze douanetarieven zijn product specifiek en mede afhankelijk van de mate van bewerking (bijv. ruw, geraffineerd of gehydrogeneerd) en toepassing (food of non-food). De tijdsdruk op de afronding van deze onderhandelingen is zeer groot. Vanwege de benodigde goed-
12
MVO MAGAZINE NR 3 - 2020
keuring van de uiteindelijke handelsovereenkomst door onder meer de EU-Raad van Ministers en het Europees Parlement zal de juridische tekst uiterlijk in oktober a.s. gereed moeten zijn. Dit betekent dat partijen minder dan vier maanden hebben om deze lastige onderhandelingen inhoudelijk af te ronden.” Komt er echt geen verlenging van de huidige overgangsperiode? Köster: “In theorie is het mogelijk dat de overgangsperiode in de laatste fase wordt verlengd. In het terugtrekkingsakkoord is opgenomen dat vóór 1 juli 2020 eenmalig kan worden besloten om deze periode met 1 of ten hoogste 2 jaar te verlengen. Een verlenging van deze periode na 1 juli jl. betekent dat het met veel moeite tot stand gekomen terugtrekkingsakkoord dient te worden herzien waarvoor onder andere de goedkeuring van EU-regeringsleiders en het Europees Parlement vereist is. Dat is niet volledig onmogelijk maar vanwege de beperkte periode die nog resteert zeker niet eenvoudig te realiseren.” Uitgebreide informatie over deze EU- en VK-invoerrechten op producten uit oliën- en vettenindustrie vindt u hier. Voor een toelichting of bij vragen kunt u contact opnemen met Frans Köster via koster@mvo.nl.
13
DUURZAME ONTWIKKELING
KORT NIEUWS
Nederland rijdt steeds meer op gebruikt frituurvet Het Nederlandse beleid om het gebruik van biobrandstof uit afval en residuen te stimuleren werpt zijn vruchten af. Meer dan 60% van de geleverde biobrandstof aan de Nederlandse vervoerssector wordt van gebruikt frituurvet gemaakt. Dit blijkt uit de rapportage Energie voor Vervoer in Nederland 2019 die eind juni is gepubliceerd door de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) en door staatsecretaris Stientje van Veldhoven is aangeboden aan de Tweede Kamer. opzichte van 2018. Daarmee ligt Nederland voor om de Europese klimaatdoelstellingen te halen.
Hernieuwbaar Bedrijven die brandstof leveren aan de Nederlandse vervoerssector zijn verplicht om een steeds groter deel van hun leveringen in hernieuwbare energie te doen, bijvoorbeeld in de vorm van biodiesel of elektriciteit. In 2019 was dit een verplicht aandeel van 12,5%. In 2019 werd er 58 miljoen gigajoule hernieuwbare energie geleverd waar dat in 2018 nog bijna 42 miljoen gigajoule was. De totale hoeveelheid hernieuwbare energie die in 2019 geleverd is aan de Nederlandse vervoerssector nam daarmee met bijna 40% toe ten 14
C02 reductie In het Klimaatakkoord is afgesproken dat de praktijk waarbij geen biobrandstoffen worden gebruikt die zijn geproduceerd uit palm- en sojaolie, wordt voortgezet. Bedrijven hebben zich hier in 2019 aan gehouden. Biobrandstoffen worden nog voor 17% geproduceerd uit gewassen, vooral mais en tarwe. Het gaat dan met name om benzinevervangers. In Nederland wordt biobrandstof vooral gemaakt van gebruikt frituurvet. De biodiesel die hiervan gemaakt wordt stoot slechts 11% C02 uit ten opzichte van ‘gewone’ diesel. Biodiesel draagt daarmee fors bij aan de C02 reductie die gerealiseerd wordt door het gebruik van biobrandstoffen. Mede hierdoor ligt Nederland ook op koers om het doel van 6% C02-reductie in de brandstofketen in 2020 te halen.
Vacature Het Comité van Graanhandelaren en MVO zijn op zoek naar een beleidsmedewerker Voedsel- en diervoederveiligheid. Voor deze functie zoeken wij een professional die analytisch en strategisch sterk is, maar ook goed is in het leggen en onderhouden van contacten. De verdeling tussen de werkzaamheden ten behoeve van Het Comité en MVO bedraagt circa 60-40%. Hier leest u meer.
Nieuwsbrief
MVO maakt twee keer per jaar een digitale nieuwsbrief voor gezondheidsprofessionals en andere geïnteresseerden, met nieuws over oliën en vetten in een gezonde voeding. Klik hier voor de juli-uitgave of hier om u aan te melden.
MVO MAGAZINE NR 3 - 2020
Tijdelijke versterking MVO
Een toekomst met of zonder palmolie? In een redactioneel artikel op de website van Nederland Voedselland worden lezers meegenomen in de vraag: Moet ik palmolie vermijden, of niet? MVO-directeur Frans Claassen legt uit waarom het verduurzamen van de palmolieketen de enige oplossing is voor de problemen die aan palmolie kleven. En ook Hilde Stroot van Greenpeace beaamt dat de toekomst bij palmolie ligt. Om consumenten en producenten te helpen duurzame keuzes te maken wordt Europese regelgeving voorgesteld, die erop neerkomt dat bedrijven alleen nog duurzame palmolie mogen inkopen en verwerken, zoals ook MVO voorstelt.
Vanaf juni dit jaar is Irma Schönherr als interim beleids medewerker Voedsel- en diervoederveiligheid gedurende 2 dagen per week werkzaam bij MVO. Naar verwachting zal ze dit tot eind 2020 blijven doen. Daarnaast heeft ze een eigen adviesbureau op het vlak van voedselveiligheid en kwaliteit (Schönherr Kwaliteitsadvies). Binnen MVO gaat Irma zich onder meer bezighouden met de authenticiteit van oliën en vetten. Daarnaast vertegenwoordigt ze MVO in de Technische Commissie GMP+ Feed Support Products en gaat ze het onderdeel Voedsel- en diervoederveiligheid van de MVO-website updaten en verbeteren. U kunt Irma bereiken via schonherr@mvo.nl.
15