Terdege vakantie 25 januari 2017

25 JANUARI 2017

» 34E JAARGANG » NUMMER 9

DS. P. VAN RUITENBURG

CORINE RUITER

„Liefde tot Christus is beste medicijn tegen de zonde.”

Haar man is kraanmachinist en heel de week van huis.

EXTRA: Kies uw vakantie

VIER GENERATIES:

Levensweg van in

Oekraïne geboren » WWW.TERDEGE.NL

omastempelde Kroon HAAR NAZATEN 25 JANUARI 2017 . 34E JAARGANG NUMMER 9 . LOSSE NUMMERS € 4,50

1/16/2017 11:55:54 AM

In dit nummer: REPORTAGES

COLUMNS

6 De familie Kroon 46 Slagschip De Delft 54 Terdege Vrouwendag

INTERVIEWS 20 30 40 52 68

4 26 34 71

RUBRIEKEN

Dr. Klink en dr. Janse Corine Ruiter Ds. P. van Ruitenburg Wim Schenk Arie Rijksen

BEZINNING Meditatie Bijbelstudie Ogenblik Jouw vragen

43 Burg. Pieter Verhoeve 49 Wim van Egdom 63 Diny van Leeuwen

15 16 36 39 44 51 58 60 64 72 119

Politiebelevenissen Natuur Terdege weet raad Psychologie Kerkgeschiedenis Getrouwd Vervolgverhaal Vorstelijk Opvoeding Zoek het uit Ziekenhoekje

120 Onder ons

HOBBY 108 110 112 115 116

Creatief Op het erf Culinair Eropuit Puzzels

TOERISME 76 80 85 98 102

Denemarken België Vakantie-overzichten Duitsland Groot-Brittannië

BEELD ISTOCK

En verder:

20170125-002-TDE-MAIN-CVR.pdf 2

Kerkdienst Het was een ongewone dienst op een bijzondere plek. Een reformatorische jongen uit de Randstad en een uit het ooit zo roomse bedevaartsoord Ronse afkomstig meisje gaven elkaar het jawoord.

Dat gebeurde in een protestantse dienst in het Belgische Horebeke. De bruid koos ervoor zich aan te sluiten bij een reformatorische gemeente in Holland.

Horebeke vormde altijd het kloppend hart van de Geuzenhoek, het gebied dat na de kortstondige reformatie van de Zuidelijke Nederlanden trouw bleef aan het calvinisme. De rooms-katholieke kerk is ten diepste niet veranderd, maar het fanatieke is er wel af. „Dit was vroeger echt onmogelijk geweest”, fluisterde een Belgisch familielid toen ik hem vroeg naar de verhoudingen tussen ‘Horebeke’ en de omgeving.

De trouwdienst kwam dit najaar op mijn pad tijdens mijn bezoek aan de Vlaamse Ardennen, voor het vakantienummer. Ik sprak er voor de dienst met ouderling Nelis, die vertelde dat er al vele jaren geen huwelijk was gesloten in het stille kerkje, dat op zondag nog door enkele tientallen mensen wordt bezocht.

Over Horebeke, de geschiedenis van de Geuzenhoek en -wat breder- de omgeving leest u meer in dit toeristische nummer. We hebben gekozen voor het beschrijven van enkele regio’s waarin ook de mogelijkheid bestaat om op zondag een kerkdienst te volgen. Diensten die wellicht wat anders zijn dan we gewend zijn, maar die toch plaatshebben in een omgeving waarin de Bijbel hoog wordt geacht.

AD aermstrang@terdege.nl

KITS GAAT HELEMAAL OVER ORKANEN

Zie pagina 68

Zie Kits! terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-003-TDE-MAIN-AR01.pdf 3

3

1/16/2017 11:57:52 AM

„Ik

ben een

VREEMDELING op de

*

aarde.”

4

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-004-TDE-MAIN-AR02.pdf 4

1/16/2017 11:58:57 AM

Paspoort in orde? „Ik ben een vreemdeling op de aarde.”

Psalm 119 vers 19a DS. J. VAN WALSEM, LEERDAM

oeristen komen we in de Bijbel nog niet tegen. Wel vluchtelingen en vreemdelingen. Zij en wij, we zijn allemaal onderweg naar ons eeuwig thuis.

En als we ons ergens thuis weten, is de keerzijde daarvan dat we elders een vreemdeling zijn. Een vakantiereis en de levensreis zijn tijdelijk, eens gaat het op huis aan.

T

Thuisland - Het volk Israël in het Oude Testament mag wonen in het beloofde land. Dat land is van de HEERE, de God van het verbond (Lev. 25:23). De Israelieten zijn vreemdelingen en bijwoners bij Hem. De weerklank hiervan vinden we onder meer in de Psalmen (39:13; 119:19; vgl. 1 Kron. 29:15). Hierin gaat het om de beleefde gemeenschap met God. Het wonen bij de Heere met de verzoening als geheim en het leven voor Gods aangezicht. De gelovige weet zich bij Hem thuis.

Teken - Daarbij wijst de oudtestamentische erfenis heen naar de hemelse erfenis. Het verlangen naar de gemeenschap met de Heere in Zijn land, in Zijn stad en in Zijn tempel of tabernakel ontvangt zijn vervulling in de gemeenschap met God in Christus. Wonderlijk is dat

de Heilige Geest onze tekst deel laat uitmaken van de geloofsbeleving van Gods volk van alle tijden en plaatsen. Als de Geest ons hart vernieuwt, vinden we geen rust meer buiten de verzoende gemeenschap met God in Christus.

Toetssteen - Dan stelt dit Woord ons voor een indringende vraag, namelijk of we ook al vreemdeling geworden zijn. Vreemdeling als keerzijde van de geestelijke identiteit die burgers van het rijk in de hemelen ontvangen (Filippenzen 3:20). Het gaat om onze geestelijke identiteit.

Staat op ons geestelijk reisdocument met de rode letters van Christus’ offer: ‘Koninkrijk der hemelen’? Zo niet, rust dan niet voor uw reisdocumenten in orde zijn.

Voordat we op vakantie gaan, kijken we ze na. Zouden we daar, als het om onze eeuwige bestemming gaat, dan slordig mee omgaan?

Identiteitsfraude is in het Koninkrijk der hemelen niet mogelijk. We

Vreemdelingen onderscheiden zich vaak door hun taal

kunnen ook niet meereizen op het paspoort van vader of moeder. Het gaat persoonlijk toe. Daarbij mag gepleit worden op Gods trouwverbond. Laat ons tot Hem uitgaan!

Taal - Waar dat bloed van Christus door Gods Geest aan het schuldige hart wordt toegepast, komt het geestelijke paspoort in orde (1 Petr. 1:1 en 2). Dan komt er ook in beginsel een breuk met het oude leven (1 Petr. 4:4). Dat kan ook wel eens tegenspraak oproepen.

Toch gaat van die wandel als hemelburger al een sprake uit.

Vreemdelingen onderscheiden zich dikwijls door hun taal. Zo is het ook geestelijk. De ‘tale Kanaäns’ is niet hetzelfde als oudNederlands. Het is taal die uitdrukking geeft aan geestelijke zaken.

Toekomst - Taal die een oefening is voor de grote uitvoering. Geoefend bij een open Bijbel, de geestelijk navigatie. Taal geoefend in gebed. Taal, met alle lek en gebrek geuit in de wereld: Kom, ga met ons en doe als wij! Taal van het heimwee, omdat men de zonde moe is. Taal vol hoop, zonder gearriveerd te zijn: ‘we zijn er bijna’.

Die dit heimwee hebben, komen thuis. U, jij ook?

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-005-TDE-MAIN-AR02.pdf 5

5

1/16/2017 11:59:06 AM

*

6

20170125-006-TDE-MAIN-AR03.pdf 6

1/16/2017 12:00:12 PM

REPORTAGE

Getrokken uit

OEKRAÏNE Tegen haar wil verliet Maria Bilitschenko (93) haar Oekraïense geboortegrond. Ze kwam in Nederland in aanraking met de Bijbel en werd vertaalster voor Friedensstimme.

Haar voorgeschiedenis werkt door in de geslachten. Vier generaties vertellen over de weg van de Heere, de OostWestverhoudingen en armoede en rijkdom. „Het is om stil van te worden.”

TEKST AD ERMSTRANG FOTO’S ANTON DOMMERHOLT EN FAMILIE KROON

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-007-TDE-MAIN-AR03.pdf 7

7

1/16/2017 12:00:18 PM

“Met vier Russische meisjes en vier Hollandse jongens zijn we gaan lopen”

H

et fraaie appartement in Nebo is sinds drie jaar haar verblijfplaats, nadat het wat lastiger werd in de serviceflat in Rotterdam. Ze zit in haar stoel achter een raam dat uitzicht biedt op een stukje Zwijndrecht. Klein, enigszins broos.

Met haar 93 levensjaren heeft ze een hoge leeftijd bereikt. Het gesprek moet ook weer niet al te lang duren, want dan slaat de vermoeidheid toe.

Ook speelt hardhorendheid haar parten.

Tegelijkertijd loopt ze nog steeds rond in de woonkamer, vraagt wat er in de koffie moet die haar schoondochter inschenkt en is kwiek van geest.

Met verve vertelt Maria Kroon-Bilitschenko haar levensgeschiedenis, zo belangrijk voor haar geestelijk leven en ook voor het nageslacht, dat inmiddels drie generaties telt. Haar leven

8

was en is ook van belang voor de weg van haar twee zonen, kleinkinderen en achterkleinkinderen.

De Oekraïense kwam op een bijzondere wijze in Nederland. Tegen haar wil moest ze naar Duitsland en, alweer tegen haar wil, later naar Rotterdam.

Achteraf ziet ze er de leiding van de Heere in. „God had voor mij hier werk en ik zie er nu Zijn leiding in. Ik dank Hem iedere dag dat ik hier ben en heb er geen moment spijt meer van gehad dat ik mijn land verlaten heb.”

MIJNONGEVAL In 1923 zag Maria het levenslicht in het plaatsje Warwarovka, in het zuiden van het grote land. Toen nog volledig onderdeel van de Sovjet-Unie.

Net als op de meeste plaatsen was het armoe troef in het gezin, dat ze deelde met haar moeder, een broer en

een zus. Twee baby’s had haar moeder al naar het graf gebracht en vader Bilitschenko liet, toen Maria nog maar een jong meisje was, het leven bij een mijnongeval.

Aan godsdienst werd nauwelijks aandacht besteed. Ze behoorden tot de Russisch-Orthodoxe Kerk, net als haar meeste landgenoten. „Ik ben wel gedoopt, maar we hadden geen Bijbel en baden of dankten niet. Van mijn grootmoeder had ik gehoord dat er een God bestond, maar we leefden alleen met de rituele gebruiken van de kerk.”

Van 1936 tot 1940 verbleef ze in Rusland bij haar getrouwde broer.

Die woonde in Iwanowo, bij Moskou. „Moeder had geen geld om me te laten studeren.” Op de middelbare school was Duits een van de keuzevakken. „Ik heb daar bewust voor

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-008-TDE-MAIN-AR03.pdf 8

1/16/2017 12:00:32 PM

ALEX KROON, ZWIJNDRECHT, 70, GEHUWD, ZES KINDEREN Pas in 1997 bezocht Alex Kroon voor de eerste maal de omgeving waar zijn moeder opgroeide. „Het voelde alsof ik terugging naar mijn wortels.”

Blijvende indruk op hem maakte het verblijf bij zijn tante Zenja, een zus van zijn moeder. Inmiddels is zij niet meer in leven. De armoede grijnsde hem aan en stond in schrille tegenstelling tot de enorme gastvrijheid die de Nederlandse gasten ten deel viel. „Ze woonde aan een onverhard en modderig straatje.

Tussen de huizen stond een stellage met verroeste brievenbussen. Maar de tafels waren gedekt en de doos koekjes bleef open op tafel staan.”

Achter in de tuin bevond zich het ‘toilet’. „Er was een elektriciteitsdraad naartoe getrokken met aan het uiteinde een lampje. Later begreep ik dat dat speciaal voor ons was gedaan. Net zoals ik nu weet dat er om de gastvrijheid te bekostigen geld moest worden geleend.”

Peinzend: „Mijn moeder heeft altijd geld gestuurd naar haar familie. In het begin was dat verstopt in koektrommels en blikjes, want er gingen altijd pakketten naartoe.”

Later bezocht Alex met zijn vrouw voor een tweede keer het land. „Toen pas begreep mijn vrouw mijn uitgebreide verhalen.” Waar Nederland in de tijd van zijn moeder de wederopbouw tegemoet ging en daarna een periode van ongekende bloei beleefde, was de vooruitgang in de Oekraïense plattelandsgebieden niet zo groot. De ‘Wende’ sloeg een bres in alle structuren. „Overal hoorde ik later de verzuchting: ‘Waren we nog maar communistisch’.”

De oorlog in het oosten en het opnieuw verdwijnen van vrijheden gaan de naar zijn opa Alexander vernoemde inwoner van Zwijndrecht aan het hart. „Weet je, eigenlijk ben ik een halve Rus.” Kroon vindt het nog steeds jam-

mer dat moeder hen niet tweetalig heeft opgevoed. „Ze kwam er niet aan toe.” Hij spreekt „een mondje Russisch”, vloeiend Engels door zijn werk bij Shell, redelijk Duits, Frans en Spaans en een beetje Maleis en Swahili. Het laatste leerde hij tijdens een verblijf in Kenia.

Voor Shell, waar hij tot zijn vervroegde pensionering werkte, zwierf Alex Kroon over de hele wereld.

Aanvankelijk als stuurman op de grote vaart, later bij bedrijven in de brandstofsector.Hij bracht zijn liefde voor buitenlandse reizen over op zijn kinderen. Als vrijwilliger doet Kroon nog verschillende klusjes, waaronder het corrigeren van jeugdblad Daniël. In de stichting “Vrienden van Mannafields” zet hij zich in voor het christelijk onderwijs in Schotland. „Met m’n vrouw scheur ik regelmatig in een oude camper door heel Europa. Als het er wat rustiger is, wil ik graag richting Oekraïne.”

9

20170125-009-TDE-MAIN-AR03.pdf 9

1/16/2017 12:01:04 PM

Bij de roestige brievenbussen.

gekozen, maar wist niet waarom. Dat zou pas later duidelijk worden.”

CHAOS Toen de oorlog uitbrak, kon ze in de chaos een van de laatste treinen naar huis nemen. Het weerzien duurde maar kort, want al snel waren het de Duitsers die in hun verblijfplaats Krivoy Rog een razzia hielden, waarbij zij de jonge meisjes vanaf zestien jaar en andere ongehuwde vrouwen oppakten en op transport stelden. „Met 1500 meisjes werden we in een goederentrein gepropt. In Berlijn werd de groep gesplitst. De afdeling waarbij ik was ingedeeld, ging naar Bielefeld. Daar moesten we werken.

Bij boeren en in de industrie. Ik werd gedwongen om onderdelen van machinegeweren te maken op een draaibank. Op onze kleding was de naam ‘Ost’ genaaid.”

De Duitse monteur die haar begeleidde, werd na verloop van tijd gewisseld (hij moest naar het Oostfront) met een jonge Hollandse dwangarbeider, Marinus Kroon. Hij sprak net als Maria goed Duits. „Zo konden we, hoewel praten tussen mannen en vrouwen verboden was, toch stukje bij beetje het nodige uitwisselen en kwam ik veel van hem te weten. Hij was afkomstig uit een christengezin en adviseerde me om Nederlands te 10

Maria Bilitschenko in 1997 op bezoek bij haar zus Zenja.

“God had voor mij hier werk en ik zie er nu Zijn leiding in” leren. Als de oorlog voorbij is, neem ik je mee, zei hij. Maar dat wilde ik echt niet. Ik vond hem niet onaardig, maar we hadden geen verkering en ik ging liever terug naar huis.”

TRANEN Het werden jaren van afzien. „We kregen slecht te eten en vermagerden zienderogen. We werkten van twaalf tot twaalf en hadden ook nachtdiensten, sliepen op stromatrassen en hadden veel last van de talloze luizen. Het was er zo koud, dat in de winter de rijp op de muren zat en wij met twee vrouwen tegen elkaar onder de dunne dekens kropen. Maar van de Duitsers mocht dat niet. Ze dwongen ons om weer onze eigen brits op te zoeken.”

Maria had regelmatig vertrouwelijke gesprekken met een wat oudere vrouw. „Een echte christin. Met haar sprak ik ook over de toekomst. Ik barstte soms in tranen uit en zei dat ik niet echt van de monteur hield. Ze bad samen met me en drong er bij me op aan om, als het zover was, toch mee te gaan. ‘Je zult er geen spijt van krijgen. God wil je in een ander land hebben’, zei ze.”

Op 11 maart 1945 kwamen de Canadese bevrijders. „Marinus kwam en ik kreeg een half uur bedenktijd. Hij gaf me ook een kus, maar ik moet bekennen dat ik niet voor hem in vuur en vlam stond. Toch ging ik.” Ze is even stil en heeft moeite zich te beheersen. „Hij is acht jaar geleden overleden. Ik mis hem nog iedere dag heel erg.”

Bij haar beslissing speelden ook de berichten uit het oosten een rol. In het kamp hadden ze gehoord van de verschrikkingen en verkrachtingen die terugkerende meisjes door het Russische leger moesten ondergaan. „Met vier Russische meisjes en vier Hollandse jongens zijn we gaan lopen richting de Nederlandse grens. We zijn veertien dagen onderweg geweest, toen we uiteindelijk via Wezel de Rijn overstaken en in Roermond terechtkwamen.”

Om hun verblijf een wettelijke basis te geven, trouwden de Russische meis-

terdege • 25 januari 2017

20170125-010-TDE-MAIN-AR03.pdf 10

1/16/2017 12:01:16 PM

LAURENS KROON, WOERDEN, 44, GEHUWD, VIJF KINDEREN Als kind kende hij al oma’s verhaal, maar de betekenis ervan ging vele jaren aan hem voorbij. „Eigenlijk ben ik er pas anders tegenaan gaan kijken nadat mijn vader in 1997 voor de eerste maal Oekraïne had bezocht”, zegt kleinzoon Laurens Kroon.

In zijn jeugd was oma Maria vooral degene die „zo heerlijk kon voorlezen. Met een eigen accent.” Ze was voor hem ook de oma die speciale kledingstukken voor de kleinkinderen naaide. „Ultrazuinig. Dat is gezien haar voorgeschiedenis niet verwonderlijk. Er werd niets weggegooid. Wij zijn opgegroeid in een tijd dat de welvaart tot ongekende hoogte steeg. Toch heeft het me wel beïnvloed. Als ik een restje eten weggooi, moet ik altijd aan haar denken. Wat zou zij ermee gedaan hebben?”

Toen hij zijn dienstplicht vervulde, was de Koude Oorlog voorbij en het

IJzeren Gordijn opengerukt. „Maar ik ben wel opgegroeid met de tegenstellingen tussen oost en west.

Toen we met een schoolexcursie bij het IJzeren Gordijn stonden, voelde ik niet alleen de dreiging, maar had ik ook sterk het besef dat we daarachter familie hadden.”

Laurens, in het dagelijkse leven directeur van de Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten (JBGG), kijkt met een genuanceerde blik naar de recente ontwikkelingen. „Natuurlijk heeft Oekraïne recht op een eigen staat met eigen beleid. Maar ik begrijp wel dat een gemiddelde Rus met argusogen naar het westen kijkt. Het is een trots volk en iedere beweging aan deze kant wordt omgezet in een soort vijandbeeld. Het pedante gedrag van de EU vond ik dan ook echt onverstandig. Natuurlijk is er veel onrecht in het optreden van de Russen, maar je moet daar wel op een verstandige manier mee

omgaan en hen serieus nemen.”

Hij heeft zich enorm geërgerd aan het referendum over Oekraïne, waarbij sterk werd ingespeeld op populistische gevoelens en een anti-Europa stemming. „Ik ben zeker niet enthousiast over de Europese Unie, maar het getuigt niet van naastenliefde als je steeds weer jezelf en het eigen volk op de voorgrond plaatst. Je weet van de corruptie, maar ook in het licht van het veiligheidsbeleid zou het beter zijn als Europa zich wat ruimhartiger zou gedragen.”

Laurens heeft Oekraïne zelf nooit bezocht, maar nu zijn dochter Marlize er is geweest, zou hij er graag eens naartoe gaan. In de komst van zijn oma ziet hij duidelijk de leiding van God. „Ze is daardoor onder het Woord gebracht en dat is in de geslachten daarna niet ongezegend gebleven. Dat is om stil van te worden.”

11

20170125-011-TDE-MAIN-AR03.pdf 11

1/16/2017 12:01:36 PM

De woning van tante Zenja.

jes al op 19 april in Eindhoven met de Hollandse jongens. Maria moest nog tot de zomer wachten voordat ze met haar man naar Rotterdam kon. „Dat deel van Nederland was nog niet bevrijd.”

VERVOLGDE KERK Bij haar schoonmoeder, die nog vijf van de negen kinderen thuis had, konden ze in verband met plaatsgebrek niet blijven. „We hebben een tijd bij een broer van mijn man ingewoond. Ik moest in rap tempo Nederlands leren. Aan Russisch had ik vooralsnog niets en Duits was in die tijd een foute taal. Gelukkig lijkt het Nederlands een beetje op het Duits.”

Ze was al spoedig in verwachting en bleef anderhalf jaar met haar baby in Rotterdam achter, toen haar man werd uitgezonden naar Indië.

Marinus Kroon ging in het begin van hun huwelijk nauwelijks naar de kerk, maar dat veranderde na het plotselinge overlijden van de vrouw

20170125-012-TDE-MAIN-AR03.pdf 12

van zijn broer. Na wat omzwervingen kwamen ze in de Gereformeerde Gemeente van Rotterdam-West. „Via de Vrouwenbond kwamen we in aanraking met een vertegenwoordiger van de vervolgde kerk in Rusland en met het werk van Friedensstimme.” Daar waren ze blij met iemand die de Russische taal goed beheerste. Jarenlang werkte Maria als tolk en vertaalster. „Dat begon met brieven en het opstellen van Bijbelteksten in het Russisch, voor kaarten die naar gevangen christenen werden gestuurd. Achteraf zagen mijn man en ik steeds beter de leiding van de Heere in mijn gang naar Duitsland en vervolgens naar Nederland. Ik kwam er in aanraking met het Woord van God en kon mijn kennis in Zijn dienst gebruiken.”

WANTROUWEN In 1964 ging Maria voor de eerste maal terug naar haar geboorteland.

Ze bezocht haar broer Iwan en haar zus Zenja. Haar moeder was toen al overleden. Ze werd onaangenaam getroffen door de achterdocht van het communistische bewind, dat, voor ze het land in mocht, niet alleen een Nederlands maar ook een Russisch

paspoort eiste.

Na de Val van de Muur ontstond er wel meer vrijheid. „Maar de mensen weten niet goed raad met de vrijheid die ze hebben gekregen.” Veel Amerikaanse pinksterachtige groepen hebben in het land vaste grond onder de voeten gekregen en ook de rol van de orthodoxe kerk – door Maria als ‘uiterst belabberd’ omschreven – is nog sterk. „Een deel van de christenen wordt nog steeds gewantrouwd.”

Meerdere malen bezocht ze later het land, voor de laatste maal in 1997 met haar oudste zoon Alex. Van de gevechten in het oosten van Oekraïne (ontstaan na de inname van de Krim door Russen, enkele jaren geleden) vernam ze de afgelopen jaren niet veel. De enkele familieleden die nog in leven zijn, wonen in het relatief rustige zuiden. Tot november vorig jaar skypete ze regelmatig met de oudste zoon van haar broer. „Dat is nu te vermoeiend geworden”, aldus Maria, die aangeeft zich nog steeds erover te verwonderen dat ze hier mag zijn. „Ik dank de Heere daarvoor iedere dag. Voor Zijn leiding en dat ik hier een nageslacht mag hebben.”

1/16/2017 12:01:42 PM

MARLIZE KROON, WOERDEN, 19 Met een groep Pabostudenten bezocht Marlize Kroon in november een aantal plaatsen in Oekraïne. „Ik heb nu een nog veel nauwere band met mijn oude oma.”

Het was niet haar eerste keus, bekent ze. „Ik koos voor een reis naar Israël, maar werd daarvoor niet ingeloot. Toen kwam Oekraïne in beeld. Ik wist natuurlijk wel van de afkomst van mijn overgrootmoeder.

Als je daar kwam, had ze hele verhalen, maar als kind vond ik dat niet heel bijzonder. Daar denk ik nu heel anders over.”

Met een groep van veertig studenten ging ze per bus naar Zhitomir, waar een school is gebouwd in samenwerking met Driestar Educatief en de stichting Kom Over en Help. „We zaten 32 uur in de bus. Ik had natuurlijk wel het een en ander gehoord, maar ik schrok daar echt van de armoede. Oude huizen, ingestorte schuren, flats die in Nederland

tegen de vlakte zouden gaan. Mijn gedachten gingen direct naar oma, die in zo’n omgeving is opgegroeid.

Ze woonde in het zuiden, maar dat is maatschappelijk gezien niet veel anders dan het gebied dat wij bezochten. Je weet dat haar zus tot haar overlijden op die manier heeft geleefd. Dat geeft een heel ander gevoel.”

Opvallend vond ze de warmte van de gastgezinnen. Er werd zelfs een compleet appartement ontruimd om de studenten onderdak te bieden. „Die gastvrijheid zie ik bij oma terug. Die straalt altijd een welkomgevoel uit. Voor iedereen.”

Zondags gingen ze bij dominee Vinogradsky naar de kerk. Marlize had een ingesproken boodschap van haar oma voor de predikant meegebracht en kreeg op haar beurt ook zo’n bericht mee terug. „Ik werd voorgesteld als de achterkleindochter van Maria Bilitschenko. Heel

bijzonder.”

Op straat was volgens haar merkbaar dat het land in oorlog is met de rebellen in het oosten en indirect met de Russen. „Je ziet veel mannen in legerkleding lopen. Ze geven daarmee aan trots te zijn op hun land en daarvoor te willen vechten.

De inwoners zijn erg nationalistisch, zien de Russen als hun vijand en overal hoor je dat ze graag bij Europa willen horen. Ze snakken naar vrede en erkenning van hun land.”

Marlize heeft er geleerd dat mensen met heel weinig dankbaar kunnen zijn. „Ze zien onze rijkdom, maar zijn niet merkbaar jaloers. Ik zou graag nog een keertje terug willen.”

Eenmaal in Nederland ging ze nog diezelfde avond naar haar oude oma. „We hebben toen met z’n allen Russische soep gegeten, een echte maaltijdsoep met veel groenten en vlees. Vroeger kookte oma die, nu doet mijn opa dat.”

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-013-TDE-MAIN-AR03.pdf 13

13

1/16/2017 12:01:58 PM

Christelijk onderwijs is niet voor iedereen vanzelfsprekend.

Mannafields Christian School (Edinburgh, Schotland) ontvangt vanwege de christelijke invulling van het onderwijs geen financiering vanuit de overheid. Ouders betalen daarom per kind 300 euro per maand! Voor sommigen een onbetaalbaar bedrag. Uw hulp is daarom hard nodig om christelijk onderwijs in Schotland te behouden.

Steun Mannafields Christian School door uw gebed en maak een gift over via onze website www.mannafields.nl of rechtstreeks naar nl88 rabo 0128 3336 42.

Namens de kinderen en hun ouders: hartelijk dank voor uw steun in 2016! Mogen we ook in 2017 op u rekenen?

14.indd 14

16-1-2017 08:39:44

COLUMN

Schoenmaat 47 PIET KATS

BELEVENISSEN VAN EEN POLITIEAGENT

e eerste menselijke reactie is je neus optrekken, als je een zwerver tegenkomt. Op zich niet vreemd natuurlijk: het zijn meestal niet de meest aantrekkelijke personen in de zin van kleding en geur.

D

Nu is het in Nederland niet altijd nodig om een zwervend bestaan te leiden. Er zijn gelukkig nog mogelijkheden om onderdak te krijgen. Natuurlijk is het geen vetpot, maar je hoeft niet per se uit de vuilnisbakken te graaien om in leven te blijven. Velen kiezen er echter toch bewust voor om over straat te zwerven.

Waarom?

Alles heeft een oorzaak. Deze mensen zijn vaak vernederd of gekwetst. Soms hebben ze trauma’s opgelopen, waardoor ze niet meer normaal kunnen functioneren in de maatschappij zonder, al dan niet gedwongen, geholpen te worden.

Als ik met hen in gesprek ga, hoor ik dikwijls schrijnende dingen uit hun leven. Ze vertrouwen niemand meer in hun omgeving. Alleen zichzelf.

Als ik in de omgeving van het bureau rijd, passeer ik een zwerver die een winkelwagentje vooruitduwt, vol met spullen. Je kunt het gerust rommel noemen.

Mijn ogen rollen er haast uit, als mijn blik op zijn voeten valt. Ik draai mijn motor en rijd terug.

Tot mijn verbazing zie ik dat ik het goed gezien heb. De beide neuzen van de gymschoenen zijn eraf en uit de neuzen steken nu de tenen van de man naar buiten.

Op mijn vraag of hij geen andere schoenen kan krijgen, vertelt hij dat hij maat 47 heeft en dat die heel moeilijk te krijgen is. Deze schoenen waren maat 45, dus heeft hij de neuzen er maar afgeknipt, zodat hij toch schoeisel

Apetrots trekt hij de nieuwe sportschoenen aan

aan zijn voeten heeft.

Met een droevig gezicht kijkt hij mij aan. Ik heb echt medelijden met hem.

Ik krijg een idee en vertel hem dat hij zich over drie dagen ’s middags moet melden aan de balie van het bureau. Dan heb ik dienst en zorg ik dat er nieuwe schoenen voor hem klaar staan.

Lachend vertel ik hem dat hij wel zijn lange nagels moet knippen, omdat hij anders maat 58 nodig heeft. Ik geef hem mijn kaartje, maar zie aan zijn gezicht dat hij mij niet gelooft.

Met hulp van de kledingwinkel van de politie en diverse collega’s kom ik uiteindelijk in het bezit van vier paar nieuwe schoenen in maat 47. Nette schoenen en sportschoenen. Ook krijg ik er 10 paar nieuwe sokken bijgeleverd. Grijnzend leg ik de spullen bij de balie. Ik hoop dat hij wel komt.

Een paar dagen later is het zover.

Hij staat aan de balie, met geknipte nagels.

Apetrots trekt hij de nieuwe sportschoenen aan. Zijn gezicht spreekt boekdelen. Hij kijkt dankbaar en gelukkig.

En als ik geen schoenen had kunnen krijgen? Dan had ik ze zelf gekocht. Beloofd is beloofd.

www.politieverhalen.blogspot.nl

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-015-TDE-MAIN-AR04.pdf 15

15

1/16/2017 12:00:15 PM

Bizontrek Imposante dieren, die Amerikaanse bizons. Een stier kan wel 1300 kilo wegen. Veel gras eten is nodig om op gewicht te blijven. Elk seizoen trekt hij zo’n 500 kilometer rond op zoek naar het beste grasland.

TEKST GERCO VERDOUW BEELD ISTOCK

Een grote stier eet gemiddeld wel zo’n 80 kilo gras per dag.

16

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-016-TDE-MAIN-AR05.pdf 16

1/16/2017 12:07:42 PM

NATUUR

Dikke vacht De bizon is een beschermd dier.

Nog zo’n 30.000 zijn ervan over.

Ze leven alleen nog in drie nationale parken in het westen van Noord-Amerika. Daar kan het ’s winters erg koud zijn. De bizons hebben een dikke vacht, die hen beschermt tegen extreme weersomstandigheden. De vacht bestaat uit een binnenlaag en een dikke, beschermende buitenlaag.

Indrukwekkend zijn de zwaargebouwde en ruigbehaarde kop en schouders.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-017-TDE-MAIN-AR05.pdf 17

17

1/16/2017 12:08:03 PM

Een bizonkalf kan enkele uren na de geboorte al lopen.

N

aast de Amerikaanse bizon is er ook nog een Europese bizon, de wisent. Beide soorten zijn hevig bejaagd en het had niet veel gescheeld of ze waren helemaal uitgestorven. Zowel in Amerika als in Europa zijn de dieren nu beschermd en wordt er gewerkt aan een programma om ze weer te herintroduceren. In Nederland gebeurde dat voor het eerst in 2007.

Toen zijn er drie wisenten uitgezet als grote grazers in de duinen van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland.

Ze moeten voorkomen dat de duinen

18

dichtgroeien. Tegelijkertijd was het een pilot om te zien of de beesten in Nederland kunnen overleven. De proef is geslaagd want inmiddels lopen er zo’n zestien wisenten in de duinen, waarvan een groot deel in het gebied geboren is. Er zijn in tien jaar tijd zo’n twintig kalfjes geboren, die voor een deel moeten verhuizen naar andere leefgebieden in Europa, om inteelt te voorkomen. Ook op de Veluwe, in de buurt van Radio Kootwijk, en in het natuurgebied de Maashorst in Noord-Brabant zijn wisenten uitgezet.

OOIT LEEFDEN ER WEL ZO’N 50 MILJOEN AMERIKAANSE BIZONS. KOLONISTEN SCHOTEN DE DIEREN BIJ BOSJES NEER, OOK VANUIT EEN SPECIALE BIZONTREIN. DE HUIDEN WERDEN VOOR VEEL GELD VERKOCHT.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-018-TDE-MAIN-AR05.pdf 18

1/16/2017 12:08:10 PM

19.indd 19

13-1-2017 20:42:21

•

20

Dr. H. Klink.

terdege • 25 January 2017

20170125-020-TDE-MAIN-AR07.pdf 20

1/16/2017 12:02:13 PM

INTERVIEW

Dr. C.S.L. Janse.

• Op de glijbaan van het ongeloof Het door filosofen gestrooide zaad van ongeloof kwam na de Tweede Wereldoorlog in de volle breedte van de maatschappij op. Van een christelijk land veranderde Nederland in een libertijnse koploper. Hoe blijven we staande? „Verspil je tijd niet met niksigheid, maar doe dat waar de Heere God je toe roept.”

TEKST HUIB DE VRIES BEELD ANTON DOMMERHOLT

terdege • 25 JANUARY 2017

20170125-021-TDE-MAIN-AR07.pdf 21

21

1/16/2017 12:02:15 PM

p Hoornaar lijkt het moderne leven weinig vat te krijgen. Het dorpje in de Alblasserwaard ademt rust en vrede; de doorsnee inwoner moet weinig hebben van nieuwlichterij.

Het eeuwenoude hervormde kerkje, gelegen op een donk, torent boven alle omringende bebouwing uit. In de monumentale pastorie ernaast woont dr. H. Klink (58). Afgelopen jaar was hij een kwart eeuw aan de gemeente verbonden.

De hervormde predikant ervaart het leven in Hoornaar als een voorrecht. „Als je in dit dorp een rondje maakt, kun je je maar moeilijk voorstellen dat we in een wereld vol oorlog, dreiging en onzekerheid leven.” Over het gerumoer in Nederland schudt hij vaak het hoofd. „Na een vakantie in het buitenland valt me nog sterker op hoezeer we hier van hype naar hype leven: de rechtszaak over een uitspraak van Wilders, de discussie over zwarte Piet... De media blazen dat soort items op en vervolgens praat iedereen elkaar na. Ik scherm me ervoor af, om niet in hetzelfde kleingeestige gedoe te vervallen.”

Wat hem echt zorgen baart, is de

O

22

keiharde secularisatie in Nederland. „Ik kom graag in Italië. Daar speelt het geloof nog een wezenlijke rol in het leven van mensen. In Toscane of Umbrië kun je er op straat zo een gesprek over beginnen. Na een aardbeving laten Italianen je weten dat ze voor de familie van de slachtoffers bidden. Was het in Nederland maar zo.”

ZONDE EN ONRECHT „De wereld wordt er niet beter op en dat geldt zeker voor Nederland”, vindt ook dr. C.S.L. Janse (73), de bekendste socioloog van de gereformeerde gezindte. „De secularisatie begon aan de linkerkant van de kerkelijke wereld, breidde zich uit naar het centrum en raakt geleidelijk aan ook het orthodoxe deel. Je ziet dat aan het veranderende levensgedrag. We wennen met elkaar aan de moderne waarden en normen. Denk aan de recente discussie over het juridisch meerouderschap: kinderen moeten vier ouders kunnen hebben. Abortus geldt intussen als een mensenrecht. De zondag wordt meer en meer een gewone werk- en koopdag. Zo zijn tal van voorbeelden

te noemen.”

Toch wil de voormalige hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad de huidige tijd niet al te zeer isoleren van het verleden. „De Prediker zei al: ‘Zeg niet: Wat is er, dat de vorige dagen beter geweest zijn dan deze?

Want gij zoudt naar zulks niet uit wijsheid vragen.’ Als je enigszins thuis bent in de algemene geschiedenis en de kerkgeschiedenis, weet je dat sinds Genesis 3 de doorgaande lijn die van zonde en onrecht is. Wel zie je bepaalde golfbewegingen. Er zijn tijden geweest waarin sprake was van een zekere opbloei van kerkelijk leven, die zijn weerslag had op de bredere samenleving, gevolgd door perioden waarin het besef van geestelijke zaken volledig wegzakte.

Dat is de situatie waarin we nu verkeren.”

ALGEMENE MORAAL Dr. Klink denkt met een zekere weemoed terug aan zijn jeugdjaren in Stellendam, het dorp waar hij werd geboren. „Het ‘Volksempfinden’ was gestempeld door Gods geboden.

Zelfs mensen die beweerden niet te geloven, leefden daarbij. Die alge-

terdege • 25 JANUARY 2017

20170125-022-TDE-MAIN-AR07.pdf 22

1/16/2017 12:02:20 PM

mene moraal is in de achterliggende decennia verdampt. De gevolgen zien we om ons heen. Verbrokkeling, polarisatie en populisme. Het gevaar van verbrokkeling is dat je alleen nog maar te horen krijgt wat je horen wilt en vanuit die houding naar de werkelijkheid gaat kijken. Omdat een gemeenschappelijk middelpunt ontbreekt.”

Dat middelpunt wordt voor de predikant uit Hoornaar gevormd door het besef van eeuwigheid en historie. „Historie is eeuwigheid die de tijd raakt, zei dr. W. Aalders. Als dat besef verdwijnt, vervluchtigt de geschiedenis tot een verzameling losse feiten waar je niets mee kunt. Het perspectief versmalt dan tot het hier en nu. Dat heeft een enorme impact, op alle terreinen van het leven.”

De gereformeerde gezindte onderkent volgens Klink nog te weinig de consequenties van die levensbeschouwelijke revolutie. „De bescherming die de eigen zuil biedt, heeft mooie aspecten, maar is tegelijk een valkuil. Het geloof lijkt iets voor de eigen kring en wordt heel individueel beleefd. Op dat punt is er een overeenkomst met het moderne denken. Ook daarin ligt de focus op het individu en diens opvattingen.

‘Jij gelooft, ik niet: prima. Ieder zijn meug.’ Door de gerichtheid op de eigen kring hebben we weinig verweer tegen de ontwortelende kracht van het individualisme, en weten we geen raad met de snel veranderende wereld om ons heen.”

INDIVIDUALISERING Janse wil het proces van individualisering, dat al eeuwen aan de gang is, niet per deinitie negatief duiden.

„Denk aan het beroep van Luther op zijn eigen geweten, tegenover de Rooms-Katholieke Kerk, die blinde gehoorzaamheid vroeg. Dat gold ook voor het nationaal-socialisme en het communisme. In de DDR hingen banieren met de tekst: ‘Die Partei hat immer recht.’ Het probleem ligt in het doorgeslagen individualisme.

Daardoor hebben mensen nauwelijks collectieve bindingen meer. Ze wisselen gemakkelijk van baan, kerk en politieke partij en laten leiders zomaar vallen. De Partij van de Arbeid krijgt nu in veertien jaar de vijfde politieke leider.”

Het proces wordt aangewakkerd door de sociale media, waardoor mensen zichzelf kunnen proileren via digitale netwerken. „Daarin zou onder ons wel wat meer terughoudendheid mogen zijn”, vindt Janse. „Het past niet bij ons mensbeeld, al besef ik dat je in een wereld vol stemmen en geluiden meer moet doen om gehoord te worden. En laten we ook op dit punt het verleden niet mooier maken dan het is. Mensverheerlijking is van alle tijden. Als ik de lijkredes van sommige oudvaders lees, denk ik: het kon minstens de helft minder.”

De meest ingrijpende ontwikkeling na de Tweede Wereldoorlog is voor de reformatorische socioloog de totale ommekeer van de seksuele moraal. „Het artikel over huwelijk en gezin in het beginselprogram van de Partij van de Arbeid uit 1959 zou zo in het beginselprogram van de SGP passen.

Nu staat de SGP met haar standpunt vrijwel alleen. De nieuwe seksuele moraal heeft tal van consequenties.

Het beïnvloedt de visie op huwelijk, echtscheiding, homoseksualiteit, abortus, ouderschap...”

“Door de gerichtheid op de eigen kring hebben we weinig verweer tegen de ontwortelende kracht van het individualisme” WERKENDE VROUW In eigen kring zag Janse de werkende vrouw opkomen. In zijn beginjaren bij het RD was het vanzelfsprekend dat een medewerkster ontslag nam wanneer ze ging trouwen. Later gebeurde dat pas bij de komst van het eerste kind. Nu is het opmerkelijk als een moeder van meerdere kinderen stopt met werken, om zich volledig aan het gezin te kunnen geven. „Die arbeidsparticipatie van vrouwen leidt ook onder ons veelal tot het uitstellen van het krijgen van kinderen en het beperken van de gezinsgrootte.”

De toegenomen scholingsgraad van vrouwen waardeert de voormalige hoofdredacteur van het RD op zichzelf positief. „Het is wenselijk dat het opleidingsniveau van man en vrouw niet al te veel verschilt. Het is ook niet verkeerd als vrouwen economisch zelfstandig kunnen zijn. Niet elk meisje komt tot een huwelijk en niet elke gehuwde vrouw krijgt kinderen. Wel vrees ik dat we ons te veel hebben laten meevoeren door het algemene patroon in de samenleving.

Het werk binnenshuis geeft vandaag

terdege • 25 January 2017

20170125-023-TDE-MAIN-AR07.pdf 23

23

1/16/2017 12:02:21 PM

geen status en levert bovendien financieel niets op. Die twee factoren zijn ook onder ons van groot belang in de arbeidsparticipatie van gehuwde vrouwen. De orthodoxie volgt de wereld veelal met een tijdsvertraging van ongeveer één generatie.”

GESPLETEN WERELDBEELD Klink betreurt vooral het eroderen van de volkskerkgedachte in de kring waarin hij opgroeide. Het opgaan van de Nederlandse Hervormde Kerk in de Protestantse Kerk in Nederland versnelde dat proces. Inspirerende kerkelijke leiders ziet hij nauwelijks meer. „De antwoorden worden gegeven door mensen die de vragen niet echt hebben gepeild. Daarin lag de kracht van dr. W. Aalders. Die was heel existentieel door de moderne filosofie en theologie heen gegaan. Hij kende het moderne denken van binnenuit, maar kwam gelovig door de crisis heen. Dan weet je waar je voor staat. Anders word je heel gemakkelijk meegesleept door het overheersende liberalisme en darwinisme.

Veel reformatorische wetenschappers hebben een gespleten wereldbeeld: dat van zondag en dat van door de week. Je ziet dat ook op het terrein van de psychologie en pedagogiek.

Bijna alles wat door seculiere psychologen en pedagogen wordt aangedragen, nemen we over, nadat we er een christelijk sausje overheen hebben gegoten.”

De laatste tijd zit de door Aalders gestempelde predikant veel te lezen in het werk van de in 1937 overleden Russisch-orthodoxe priester Pavel Florenski. „Ik wil niet denigrerend doen over mijn eigen land, maar wij hebben weinig van dit soort grote denkers. Belangrijk is dat we het Nieuwe Testament herontdekken in zijn historische kracht, zodat we de kracht van het koninkrijk der hemelen weer gaan ervaren. In Christus is het eeuwige leven in de tijd 24

gekomen. We leven veel te weinig bij de realiteit van Zijn heerlijkheid.

Veelzeggend is dat het laatste deel van het Apostolicum, Christus’ zitten aan de rechterhand van God en Zijn aanstaande wederkomst, nauwelijks een plaats hebben in de prediking.

Terwijl daar zeker nu alle aanleiding voor is.”

HOUVAST Het gaat Janse te ver om de huidige tijd apocalyptisch te noemen. „Ten tijde van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog dachten ze ook dat de eindtijd was aangebroken, en dat kun je je nog goed voorstellen ook. Dat maakt me voorzichtig. We moeten niet te snel beweren dat onze tijd uniek is. In andere proporties hebben vorige generaties soortgelijke ontwikkelingen beleefd. Wel zie je een

“De orthodoxie volgt de wereld veelal met een tijdsvertraging van ongeveer één generatie”

versnelling van de dingen.”

Klink typeert deze versnelling, op alle mogelijke gebieden, als „een op hol geslagen vliegwiel”. De drang om alles te volgen en mee te maken, genereert een continue onrust, ook in de geest. „De grote Franse filosofe Simone Weil heeft het belang van concentratie benadrukt. Dan komen de vragen van de eeuwigheid vanzelf boven, want een mens is geen dier.

Ben je de hele dag bezig met sociale media, radio en tv, dan kom je aan die broodnodige concentratie niet toe.

Ik merk het heel goed als ik de dag niet ben begonnen met het ochtendgebed en het lezen van iets wezenlijks. Dat heb je nodig om je geestelijke oriëntatie te houden. Er is heel veel waar we ons aan kunnen laven.

Laten we daar kennis van nemen in plaats van onszelf en elkaar bezig te houden met allerlei onbenulligheden.

Een vriend van me, een briljante figuur, zei op zijn sterfbed tegen zijn kinderen: ‘Jongens, je bent oud voor je het weet, vermors je tijd niet.’

Dezelfde boodschap geef ik door aan mijn catechisanten. Verspil je tijd niet met niksigheid, maar doe dat waar de Heere God je toe roept. De dingen die er écht toe doen. Dan heb je te midden van de grootste chaos houvast.”

terdege • 25 JANUARY 2017

20170125-024-TDE-MAIN-AR07.pdf 24

1/16/2017 12:02:25 PM

KLASSE HERKEN JE Onze nieuwe lijn sofa’s en fauteuils staat nu in de showroom. Passend in ons brede assortiment van stijlvolle art-deco meubelen. Deze handgemaakte kwaliteitsmeubelen typeren de ruime keuze van massief mahonie reproductiestukken van Jan Frantzen. De klassieke en eigentijdse ontwerpen met prachtige structuur zijn verkrijgbaar in een breed scala van maten en kleuren.

Jan Frantzen 25.indd 25

Knibbelweg 8a

2761 JD

Zevenhuizen ZH

0180 - 632 259

info@janfrantzen.nl

janfrantzen.nl 13-1-2017 20:43:15

week 1

Filippus uit Bethsaïda, gevonden door Jezus Zelf „Jezus... vond Filippus en zeide tot hem: Volg Mij.” (Joh. 1:44) Lezen: Johannes 1:44-46; 14:5-14

ot nu toe hoorden we van discipelen van Jezus, die tot Jezus kwamen; via een prediker, via een broer. Bij Filippus is het Jezus Zelf Die hem vindt. Dat is niet zo vreemd. Wie had Filippus tot Jezus moeten leiden? Hij woonde in de meest verwereldlijkte stad van Israël, Bethsaïda. Zijn Griekse naam betekent ‘Paardenvriend’. Die naam lijkt erop te wijzen dat hij uit een gezin komt dat helemaal verwereldlijkt was. Wie zou hem tot Jezus hebben moeten leiden? Jezus Zelf vond hem.

Dat is het diepste geheim van elke zondaar die zalig wordt. Die zondaar is van huis uit een verlorene, maar wordt door Gods genade een gevondene. Zoals de Vader van de verloren zoon zegt: hij was verloren en is gevonden. Hier schittert het eigenlijke werk van de Heere Jezus: gekomen om te zoeken en zalig te maken dat

T

1. De wereld rond Israël vertrouwde in de Bijbelse tijd op paarden en wagens.

Waarom moest Israël zich daar verre van houden (bijv.

26

Aan Jezus’ voeten wordt een mens wijsgemaakt tot zaligheid verloren is. Waar Hij verschijnt, wordt het vindenstijd. Gevonden door Jezus, wordt Filippus een volgeling van Jezus.

Voor deze jongeman uit Bethsaïda is dat een weg geworden waarop hij veel moest leren. O zeker, vanaf het begin is er iets van het gunnende dat een volgeling van Jezus kenmerkt.

Dat merkte zijn vriend Nathanaël, die hij meenam naar Jezus. Maar wanneer Filippus zijn mond opendoet, schrik je van wat hij zegt. Dat begon al meteen toen hij tegen Nathanaël

Psalm 20 en 147)? Wat betekent dat voor vandaag?

2. Herkennen wij Filippus’ problemen (Joh. 6 en 14)?

3. Jongeren, waarschijnlijk

zei: „Wij hebben gevonden.” Hij wàs immers gevonden door de Herder Die het verlorene zoekt! En hij noemt Jezus de Zoon van Jozef, van Nazareth!

Onze kinderen weten wel beter.

Een tijd later staat Filippus met zijn handen in het haar, wanneer meer dan vijfduizend mensen te eten moeten krijgen. Dan gaat hij rekenen in plaats van op te zien naar zijn Meester, voor Wie niets onmogelijk is. En wanneer Jezus spreekt over Zijn heengaan tot de Vader, dan blijkt dat Filippus in al die tijd niet geleerd heeft dat wie Jezus gezien heeft, de Vader heeft gezien. De Meester schudt Zijn hoofd over zoveel onkunde.

Eén ding weet Filippus. Hij moet aan de voeten van Jezus zijn. Daar wordt een mens wijsgemaakt tot zaligheid.

Daarom nodigt hij: Kom en zie!

ontmoeten jullie ook mensen die vragen: „Wie en waar is God.” Helpt Jezus’ antwoord in Joh. 14 jou om een antwoord te geven?

4. Kinderen, toen Filippus door Jezus geroepen werd, moest hij nog veel leren.

Wat kun jij daarvan leren?

terdege • 25 januari 2017

20170125-026-TDE-MAIN-AR09.pdf 26

1/16/2017 12:08:16 PM

week 2

Nathanaël ontdekt in Jezus van Nazareth Gods Zoon „Rabbi, Gij zijt de Zoon van God, Gij zijt de Koning Israëls.” (Joh. 1:50) LeZen: Johannes 1:46-52

s Nathanaël ook een discipel?

Dat is een vraag die nogal eens gesteld wordt en die ook begrijpelijk is. In de lijstjes van de twaalf discipelen van de Heere Jezus lezen we zijn naam niet één keer. Toch is er reden om Nathanaël, afkomstig uit Kana in Galilea (Joh. 21:2), ook bij de Twaalve te rekenen. Johannes helpt ons om te beginnen door Nathanaëls roeping te vermelden in zijn eerste hoofdstuk. En vervolgens door hem bij deze naam te noemen als een van de zeven discipelen, die we in het laatste hoofdstuk aantrefen aan de zee van Tiberias.

I

Hoe zit het dan met zijn naam? In de verschillende discipellijsten komen we ook een zekere Bartholomeüs tegen, van wie we verder niets horen.

Het ligt voor de hand die twee namen aan dezelfde persoon te verbinden.

1. Jongens en meisjes, hoe heette de plaats waar Jakob worstelde met God? Wat betekent die naam en waarom was Jakob daar?

Zijn reactie op de woorden van Filippus getuigt van Schriftkennis Dat is niet zo vreemd. Bartholomeüs betekent: zoon van Tholomeüs. Dat is dus een achternaam, zoals we die in Nederland ook kennen: Jansen, dat is: zoon van Jan. Slechts een paar dingen weten we van hem. Om te beginnen is hij een vriend van Filippus. Dat is al wonderlijk. Filippus had vermoedelijk een wereldse achtergrond. Nathanaël is naar Jezus’ getuigenis een echte Israëliet, een echte zoon van Israël, die worstelde met God en beleed: „Ik

2. Jongere, van Filippus kun je leren wat je moet doen als een vriend moeilijke vragen stelt, waarop jij geen antwoord hebt. Wat doet

laat U niet los, tenzij Gij mij zegent.”

Wat Nathanaël deed onder de vijgenboom, waar Jezus hem zag op de dag van zijn roeping, weten we niet. Zijn reactie op de woorden van Filippus getuigt echter van Schriftkennis. Wat Filippus zegt, klopt niet.

Filippus laat zich niet afschrikken maar brengt zijn vriend bij Jezus. Een enkele ontdekkende zin van Jezus blijkt voldoende om Nathanaël te brengen tot de belijdenis dat Jezus de Zoon van God is. Jezus opent de ogen met een enkel woord en baant zo de weg naar het vervolgonderwijs, dat ook deze zoon van Israël nodig heeft. Boven Jezus, Zoon van God en Zoon des mensen, zal hij de hemel open zien, zoals eens vader Jakob zag in zijn droom in Bethel, het Huis van God. Daar raakt een mens niet uitgekeken. Steeds grotere dingen ziet hij.

Filippus? Hoe doe jij dat?

3. Jezus zag Nathanaël, voordat Nathanaël Hem zag.

Heeft dat ons ook iets te zeggen?

4. Hebben de engelen ook een plaats in het zien van de „grotere dingen”? Wat zijn die grotere dingen?

TEKST DS. J. WESTERINK, URK

terdege • 25 januari 2017

20170125-027-TDE-MAIN-AR09.pdf 27

27

1/16/2017 12:08:16 PM

Tijdens een kop koffie bespraken we wat vragen “Groot is het verschil met onze ervaringen bij andere keukenleveranciers,” vatten Jan en Daphne Tooms uit Petten samen. “Ik weet nog goed dat er een wereld voor ons open ging toen we de showroom bij Keur Keukens binnenkwamen. Wat heerlijk, die rust. We werden vriendelijk welkom geheten.

28.indd 28

16-1-2017 08:15:25

‘Kijkt u rustig rond, en als u vragen hebt, we zitten daar,’ zeiden ze. En zo liepen we hier een tijd rond.

Toen we wat vragen hadden, bespraken we die tijdens een kop koffie.”

“Dat ging op een heel relaxte, ontspannen manier.

Geen gepush en geen gezwaai met kortingen die alleen op die dag gelden.

De verkoper was de rust zelve. Wat ons bijzonder plezierde, is dat hij, hoe druk het ook was, werkelijk àlle tijd voor ons nam.

En hij dacht goed mee.”

Betrouwbare zaak “We hadden nog geen vastomlijnde ideeën van hoe onze keuken eruit zou komen te zien. Behalve dan dat hij strak en modern moest zijn. Maar verder vonden we het belangrijker dat we onze keuken bij een goed bedrijf zouden aanschaffen.”

“Voor ons vorige huis waren we namelijk stad en land afgegaan voor een keuken, tot we eindelijk ergens uitkwamen waarvan we dachten: die is het. Dat was het ook, tot en met de verkoop. Maar het traject daarna ging zo

28.indd 29

slecht. Het duurde echt een half jaar voordat onze keuken compleet was.

Dat wilden we dus nooit meer. We wilden onze keuken kopen bij een bedrijf waar het in één keer goed zou zijn en waar de garantie wordt nagekomen. Toen we op internet gingen zoeken, zagen we dat Keur Keukens goed aangeschreven staat. Bovendien zitten ze bij ons om de hoek. Dus stapten we daar eens binnen.”

Oliebollen bakken “Graag wilden we iets doen met de enorme ruimte, want onze keuken is best groot. Gaandeweg ontstond het idee voor een U-opstelling met kookeiland. Dat vonden we uniek en speciaal, en we raakten er erg enthousiast over. Keur had er goed over nagedacht en stelde ons een plafondafzuigkap voor. ‘Want,’ zeiden ze, ‘u bent lang. Dan kijkt u altijd tegen een afzuigkap aan, dat gaat hinderen.’ Ze hebben een mooie koof getimmerd en naadloos afgewerkt. Hier is de plafondafzuiging in verborgen. Het werkt pri-

ma. Ik heb zelfs oliebollen binnen kunnen bakken.

Dat ging uitstekend!”

“We hebben een mooi aanrechtblad uitgezocht. De uitstraling van composiet vinden we erg mooi, het past heel goed bij de keuken als geheel.

Het is sterk materiaal, dat is ook een voordeel.

Ook hebben we gekozen voor een goede, aparte oven met verschillende verwarmingsmethodes.

Het makkelijke aan deze oven is, dat hij zelfreinigend is.”

“We wilden veel opbergruimte. Maar omdat je boven een kookeiland geen kasten kunt hangen, heeft Keur iets bedacht met extra opbergruimte in het kookeiland. Daar komen we nu prima mee uit.”

Aanrader “We zijn over Keur zeer tevreden en we zouden ze zeker aan anderen aanraden. Ook de montage verliep bijzonder goed.

De monteurs werkten keurig. Ze ruimden hun spullen op, maakten zo min mogelijk rommel en ze dachten goed

mee. Dat merkten we bij het aanrechtblad dat in de fabriek te lang was afgezaagd. Door het iets te schaven, konden ze het perfect passend krijgen.

En ik moet zeggen, je ziet er niks van, ook al is het handwerk.”

“Daarna hebben we ervaren dat de service van Keur ook uitmuntend is. Onze koelkastdeur trok krom want de voorzetdeur bleek te zwaar. Dit heeft Keur vlot verholpen. Ook zat er een buts in de koelkastdeur. De verkoper zei: ‘Nou, dat mag helemaal niet. Daar ontvangen jullie gewoon een nieuwe voor. Heel vlot werd er een nieuwe koelkastdeur geleverd.

Nu sluit alles perfect.”

Keur Keukens in Haarlem is onderdeel van DB KeukenGroep.

DB KeukenGroep bestaat daarnaast uit de volgende bedrijven: Ardi Keukens en Sanitair in Sint-Annaland, Arma Keukens en Sanitair in Nunspeet, Pelma Keukens in Goes, Avanti Keukens in Kesteren en Adee Keukens in Rijssen.

16-1-2017 08:15:25

30

terdege • 25 januari 2017

20170125-030-TDE-MAIN-AR10.pdf 30

1/16/2017 12:10:16 PM

INTERVIEW

“SOMS MOET IK WEL EVEN SLIKKEN”

„Zielig? Dat ben ik absoluut niet” „Ik trouw nooit met een vrachtwagenchauffeur”, zei Corine Ruitervan Luttikhuizen (38) vroeger heel stellig. „Want die zijn altijd weg.” Haar man is kraanmachinist en géén vrachtwagenchauffeur.

Maar wel vijf of zes dagen per week weg...

TEKST GISETTE VAN DALEN-HEEMSKERK BEELD TINEKE VAN DER EEMS

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-031-TDE-MAIN-AR10.pdf 31

31

1/16/2017 12:10:26 PM

e robuuste eettafel is een blikvanger in de gezellig ingerichte woonkamer van Corine Ruiter. ’s Avonds zit ze er vaak te naaien. De jongste kinderen, Rick (12), Emma (8), Boaz (5) en Daan (2), liggen dan al te slapen.

De twee oudste, Annemarie (17) en Maaike (15), gaan steeds vaker gelijk met haar naar bed. „Om half elf lig ik, anders heb ik overdag niet genoeg energie om het huishouden draaiende te houden.”

D

SLIKKEN Voordat ze verkering kreeg, moest de Apeldoornse er niet aan denken om met een vrachtwagenchauffeur te trouwen. Maar voor kraanmachinist Wilco (41) ging ze toch overstag. „Al vanaf het begin van onze verkeringstijd werkte hij regelmatig op zaterdag. Eerst had ik daar best moeite mee, maar het went. Nog steeds moet ik wel eens slikken als ik de buurman om 16.00 uur thuis zie 32

komen en de boodschappen voor zijn vrouw zie sjouwen. Of als ik op een mooie zomeravond iedereen gezellig samen buiten zie zitten kletsen met een wijntje in de hand. Maar zielig?

Nee, dat ben ik absoluut niet.”

Al sinds de zomer is Wilco werkzaam in Frankrijk. Hij is daar betrokken bij de bouw van een windmolenpark.

Dat betekent dat hij op maandagmorgen vroeg om 2.00 uur de voordeur achter zich dichttrekt en samen met een of twee collega’s naar Frankrijk rijdt. Op vrijdagavond of op zaterdag rijdt hij de route in de omgekeerde richting. „Ik weet dat hij enorm van zijn werk geniet. Dat maakt het voor mij gemakkelijker te accepteren dat hij zo veel van huis is. Hij heeft wel eens een tijdje op kantoor gezeten, maar daar werd hij niet gelukkig van.

Nu werkt hij op de grootste kraanmachine die dat bedrijf heeft.”

Corine pakt haar mobiel uit de vensterbank om een foto te laten zien.

Daan kijkt mee op het toestel van zijn

moeder. „Papa, papa”, springt hij op de grijze bank als hij een foto van zijn vader voorbij ziet komen.

ZIEKENHUIS Sinds twee jaar heeft Corine een mobiel. „Die heb ik aangeschaft toen ik tijdens de zwangerschap van Daan in het ziekenhuis kwam te liggen. Toen zat ik wel even met mijn handen in het haar. Ik was nog maar twintig weken zwanger en mijn bloeddruk bleek veel te hoog.

Ik moest een aantal dagen blijven, maar gelukkig reageerde ik goed op de medicijnen en kon ik toch weer naar huis.”

Als Corine tijdens een zwangerschap overtijd liep, zorgde Wilco ervoor dat hij in Nederland een klus had. „Het is nooit spannend geweest of hij wel op tijd thuis zou zijn. Volgens mij is dat iets psychologisch. De meeste kinderen zijn in het weekend geboren. Ik weet zeker dat ik niet kan bevallen als hij er niet is.”

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-032-TDE-MAIN-AR10.pdf 32

1/16/2017 12:10:34 PM

, is hij er “als Wilco thuis is nderen. Hij helemaal voor de ki n met ze.” stoeit en zwemt da ALTIJD OPTIMISTISCH Het lastigste vindt de moeder van zes kinderen dat ze altijd optimistisch moet blijven. „Als een van de kinderen even in een dip zit, is het niet verstandig dat ik mee ga huilen. Ook kost de planning me wel eens hoofdbrekens. Ik zwem af en toe ’s avonds of ik bezoek wel eens een creatieve avond, maar dat betekent wel dat de kinderen op moeten passen. Ook het huiswerk bijvoorbeeld moet ik ’s avonds in de gaten houden. Soms kom ik er om half negen achter dat Emma van acht nog een pagina Engels moet leren. Dat vind ik lastige dingen, want dat krijg je op dat moment natuurlijk nog maar heel moeilijk in zo’n hoofdje gestampt. Verder heb ik een hekel aan het alleen bezoeken van ouderavonden.”

Corine kan goed relativeren. „Natuurlijk is het allemaal best wel eens pittig, maar er zijn veel ergere dingen. Onze kinderen zijn allemaal gezond! Alleen dat al is zo’n groot geschenk. Ik kan er slecht tegen als mensen tegen me zeggen: ‘Denk je ook aan jezelf?’ Dat vind ik zo’n modekreet. Ik heb tijd genoeg voor mezelf. Ik vind het heerlijk om iets lekkers te bakken of om gezellig te zitten naaien, terwijl de kinderen hun huiswerk doen. Bovendien geniet ik erg van mijn werk als gastouder. Ik vang op verschillende dagdelen vijf oppaskindjes op. Ook Daan vindt het heerlijk dat hij daardoor speelkameraadjes heeft.”

METEEN KLAAR Af en toe zijn er kwesties die Corine opspaart tot het moment dat Wilco thuiskomt. Programma’s als Facetime of Skype gebruikt ze bewust niet. „Ik ben bang dat ik heimwee kreeg als ik zijn gezicht zie. Dat heb ik soms al als ik zijn stem hoor tijdens een telefoongesprek. Meestal appen we. Dat doe ik

ook wel voor opvoedingsvragen, bijvoorbeeld als de kinderen later thuis willen komen dan normaal en ik ben het er niet mee eens. Eigenlijk weet ik vaak van tevoren al zijn mening.

Maar toch zoek ik dan bevestiging.

Als hij vervolgens appt: ‘het gebeurt niet’, is het meteen klaar.”

Corine hoeft er nooit aan te wennen wanneer Wilco in een vakantie een paar weken achter elkaar thuis is. „Hij bemoeit zich dan ook niet echt met de gewone gang van zaken, maar richt zich op klussen in huis die zijn blijven liggen. En hij is er helemaal voor de kinderen. Hij stoeit met ze en gaat met ze zwemmen. In de Kerstvakantie is hij met de jongste vier naar het Spoorwegmuseum geweest.

Ondertussen kon ik in Utrecht met de oudste twee gaan winkelen. Daar komt normaal gesproken ook niet zo snel wat van.”

Voor Rick is het het moeilijkst dat Wilco veel van huis is, merkt Corine. „Tegelijk vindt hij het ook wel heel stoer dat zijn vader kraanmachinist is. En af en toe doet Wilco iets speciaals met hem. Zo is hij onlangs met

“Tijdens het ontbijt regende het opeens kleding in de tuin” Wilco een keer met het vliegtuig naar de Bauma, de grootste materieelbeurs ter wereld, in Duitsland geweest. Dat vond Rick natuurlijk fantastisch.”

KLEDINGREGEN Maaike stapt de woonkamer binnen. „Of ik mijn vader doordeweeks mis?

Ja, natuurlijk. Als hij thuis is, dan zijn we pas compleet als gezin. Dan gedragen de kinderen zich vaak net wat rustiger. Bovendien heb ik dezelfde humor als mijn vader. En hij kan goed relativeren. Een tijdje geleden moest ik bijvoorbeeld geopereerd worden voor mijn beugel. ‘Morgen denk je er niet eens meer aan’, zegt hij dan.” „Die nuchterheid van Wilco mis ik inderdaad het meest”, bevestigt Corine. „En er gebeurt ook altijd wat als hij thuis is. Een tijdje geleden had de oudste schoenen met enorme naaldhakken gekocht. Wilco vond dat maar niets. Even later ging Annemarie haar schoenen zoeken. „Waar zijn die dingen toch gebleven”, vroeg ze. „Kijk maar in de kachel”, zei Wilco.

En ja hoor, had hij ze in de houtkachel gegooid.” „Vergeet het verhaal van de kledingregen niet, mam”, vult Maaike aan. Corine schiet in de lach. „De meiden kunnen een enorme troep van hun kamers maken. Dat viel ook Wilco op toen hij thuiskwam. Tijdens het ontbijt regende het opeens kleding in de tuin. Dat soort acties past echt bij ons gezin.”

terdege • 25 januari 2017

20170125-033-TDE-MAIN-AR10.pdf 33

33

1/16/2017 12:10:35 PM

COLUMN

Ds. H.G. Abma oen hij afscheid nam van Rotterdam-Delfshaven, schreef ds. H.G. Abma in zijn dagboek: „Hoe zal de geschiedenis over mij oordelen? Zes letters, wat aardrijkskunde en nietszeggende jaartallen.” Hij doelde daarmee op het predikantenbord in de kerk.

Dat herinnert aan hen die eerder het Woord van God brachten, vanaf de Reformatie tot heden. Wat mij betreft toch iets meer dan zes letters, twee jaartallen en woonplaatsen.

Ds. Abma werd op 23 januari precies een eeuw geleden geboren in het schoolmeestershuis in Wouterswoude. Hij diende de hervormde gemeenten Driesum, IJsselstein, Rotterdam-Delfshaven, Monster en Putten, terwijl hij tal van jaren voor de SGP lid was van de Tweede en Eerste Kamer.

Van huis uit heb ik altijd met veel achting over hem horen spreken.

Mijn vader, die een jaar ouder was dan ds. Abma, was geen naloper van predikanten, maar een uitzondering maakte hij voor ds. Abma. Hij had hem meegemaakt in zijn geboorteplaats IJsselstein, waar Abma van 1944 tot 1948 stond. Toen vader in de Tweede Wereldoorlog in Berlijn te werk werd gesteld, kreeg hij vanaf de periode dat ds. Abma IJsselstein diende wekelijks post uit deze plaats.

De post omvatte onder meer een preek van de nieuwe predikant.

Vader is in de oorlog bij de vele bombardementen in Berlijn al zijn schamele bezittingen kwijtgeraakt.

Maar het ergste vond hij dat de post van ds. Abma verloren was gegaan.

In de winter van 1962/’63 moest

T

34

ondergetekende samen met een broer en nog twee zussen voor meer dan een jaar worden opgenomen in sanatorium Zonnegloren in Soest, vanwege tbc. Mijn ouders zaten financieel helemaal aan de grond. In die tijd hield ds. Abma een tijdrede in de christelijke school in Lopik.

Collecte en traktement waren toen op Abma’s voorstel voor ons gezin.

Toen ds. Abma als SGP-kamerlid zelf beweerde hij niet in de schaduw van zijn voorgangers ds. G.H. Kersten en ds. P. Zandt te kunnen staan - voortdurend met hen vergeleken werd en zwaar onder kritiek kwam te staan, nam vader het altijd voor hem op.

Ds. Abma betrad geen platgetreden paadjes en kon geweldig spelen met woorden. Zijn eerste preek in de Pieterskerk in Utrecht begon hij met: „We moeten goed oppassen dat we vanmiddag van een voorstel geen

voorstelling maken.” In nagelaten preken en geschriften lezen we: „Zo fel eens de farizeeërs tegen Jezus waren, zo hevig ijveren de farizeeërs van nu voor Hem.” „Geen parelen voor de zwijnen, leert het Evangelie.

Is het Evangelie zelf geen parel voor de zwijnen?”

Toen ik in mijn eerste gemeente de preekbeurten moest regelen, was een van mijn eerste ondernemingen op dat gebied ds. Abma uit te nodigen om te komen preken in Montfoort, waar hij als kind op de zolder van de pastorie kerkje speelde met de kinderen van ds. Koster. Het lukte. Hij zou op ‘Allerheiligen’ 1992 voorgaan. Het werd een ander want in de nacht van 1 op 2 januari 1992 overleed hij plotseling. De laatste woorden in zijn dagboek waren: „Ik wil vanavond alleen zijn en uit het Woord van God kracht putten.”

Toen hij veertig jaar predikant was, preekte ds. Abma in Putten over Johannes 1:8: „Hij was het Licht niet, maar was gezonden, opdat hij van het Licht getuigen zou.” Aan het eind van de preek zei Abma: „Ze hieuwen zijn hoofd af en zijn hart, dat zo warm geklopt had, stond stil (...) Toen hoefde hij niet meer te getuigen (...) maar wat hij beleefde was dit: Wat een licht! Mensen, mensen, mensen, wat wordt het licht, onvoorstelbaar licht, duizend, duizend zonneschijnen. Zon, maan en sterren verbleken bij dat licht. Dat is het licht waarvan ik getuigd heb.

Een mens van God gezonden.”

Ds. M. van Kooten, Elspeet

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-034-TDE-MAIN-AR12.pdf 34

1/16/2017 12:09:57 PM

Dat is mijn blad!

Probeer nu Terdege: bezinning en ontspanning voor het hele gezin!

Terdege is het blad speciaal voor jou. Het gaat over jouw overtuiging, jouw gezin, jouw opvoeding, jouw smaak. Je vindt er persoonlijke interviews en reportages die je in het hart raken.

Maar ook artikelen over interieur, koken, tuinieren, gezondheid en reizen. Met mooie fotografie en een frisse vormgeving.

En met Kits, het vrolijke magazine voor nieuwsgierige kinderen.

Neem nu een proefabonnement: 10 nummers (5 maanden)

voor slechts

â‚Ź 25,-

Maak ook kennis met hĂŠt refor matorische familieblad en neem een (proef)abonnement. Kijk voor meer informatie op: terdege.nl/td of bel 055 - 5390300 * U heeft de laatste 6 maanden geen (proef)abonnement gehad.

35.indd 35

16-1-2017 08:16:54

WASDROGERS zijn snel of zuinig Zon en wind zijn de goedkoopste en milieuvriendelijkste wasdrogers. Maar de meeste gezinnen hebben een elektrische wasdroger. Wat is de beste en voordeligste keus: met afvoer, condensdroger of warmtepomp?

TEKST PETER BOER BEELD ISTOCK

e wasdroger is een van de grootste stroomverbruikers in het huishouden, goed voor tien procent van het totale verbruik. De laatste jaren komen er steeds zuiniger drogers op de markt, maar die zijn relatief duur. Veel mensen kiezen dan toch voor een goedkopere droger, hoewel die meer energie verbruikt. Hierdoor besparen ze op korte termijn, maar door de hogere energiekosten zijn ze over de hele levensduur toch een stuk duurder uit.

Elektrisch drogen is veel duurder dan wassen. Een droogbeurt met een ouderwetse luchtafvoer- of condensdroger kost drie tot vier keer zoveel stroom als de voorafgaande wasbeurt in de wasmachine.

Hoe werkt een wasdroger? Zijn taak is eenvoudig: haal het water uit het wasgoed. Een ventilator perst daarom warme lucht door het wasgoed heen. De vochtige lucht kan via een exibele slang naar buiten afgevoerd worden, of het vocht kan met een condensor opgevangen worden in een opvangbakje. Dat moet je na elke droogbeurt legen. Vaak is het ook mogelijk condens- en warmtepomp-

D

36

drogers op een waterafvoer aan te sluiten.

Een luchtafvoerdroger is vlugger klaar dan een condensdroger, maar kost meer energie. Een condensdroger vergt gemiddeld slechts een derde van de energie van een luchtafvoerdroger, vooral omdat de warmte binnen het apparaat blijft en niet nutteloos naar buiten wordt geblazen.

Een condensdroger is door de extra onderdelen (ventilator, waterpomp en condensor) wel storingsgevoeliger.

WARMTEPOMP De helft van de nieuw verkochte wasdrogers is een warmtepompdroger. Dat is een zuinige variant van de condensdroger. De condens wordt ook hier opgevangen in een reservoir. Het grote verschil is echter dat de warme lucht niet wordt verkregen via een verwarmingselement, maar via een compressor met koelmiddel in een gesloten circuit. Als een vloeistof verdampt, dus van vloeistof een gas wordt, is daarvoor warmte nodig. (Daardoor hebt u het altijd zo koud als u net onder de douche vandaan komt. Het water op uw huid

verdampt en onttrekt de warmte aan uw lijf.) Maar het omgekeerde is ook het geval: als een gas weer vloeibaar wordt, komt er warmte vrij. Dat gebeurt in een compressor. Een koelmiddel wordt omgezet van gasvorm naar vloeibare vorm. De vrijkomende warmte wordt gebruikt om de was te drogen. De vochtige lucht wordt langs het koelmiddel geleid. Hierdoor condenseert het vocht; het wordt opgevangen in een reservoir. De overgebleven droge lucht wordt echter weer naar de compressor geleid en daar begint het hele proces opnieuw.

De energiekosten van een warmtepompdroger zijn laag, maar ze is nog een stuk duurder dan een conventionele condensdroger. Toch verdient u het verschil al vrij snel terug. U bespaart per jaar 80 tot 90 euro aan energie. Als de warmtepompdroger dus bijvoorbeeld 400 euro duurder is, heeft u dat na vijf jaar al terugverdiend. De levensduur is minstens tien jaar, dus daarna gaat u gedurende minstens vijf jaar echt besparen.

TIPS - Hang als het even kan de was aan de lijn. Gelukkig doet 40 procent van de

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-036-TDE-MAIN-AR13.pdf 36

1/16/2017 12:11:49 PM

PRAKTISCH

WEET RAAD

mensen met een wasdroger dat ook.

Was droogt het energiezuinigst buiten aan de waslijn, gratis en zonder milieubelasting. Ook binnen in een onverwarmde ruimte is het droogrek vele malen zuiniger dan de wasdroger. Wanneer u de was binnen laat drogen, moet u wel goed ventileren.

- Koop wasdroger en wasmachine als losse apparaten. Een was-droogcombinatie verbruikt meer energie dan afzonderlijk wassen en drogen.

- Centrifugeer wasgoed op een zo hoog mogelijk toerental. De droger hoeft dan minder hard te werken.

Het centrifugeren kost minder energie dan het drogen in de droger.

- Kies een automatisch programma.

Dat is zuiniger dan een programma dat een vastgestelde tijd duurt. Een droger met automatische program-

mering meet hoeveel vocht er nog in het wasgoed zit. Het programma stopt wanneer het wasgoed droog genoeg is.

- Op veel nieuwe wasmachines en drogers kun je de temperatuur met de hand instellen. Het is altijd voordeliger om op een lage temperatuur te drogen. Dit geldt ook als de machine dan langer over de droogbeurt doet. Het opwarmen van de lucht kost de meeste energie. Droog dus liever langer op een lage temperatuur dan korter op een hoge temperatuur.

- Maak condensor en pluizenfilter steeds schoon. Hierdoor werkt de droger het beste en voorkomt u dat hij voortijdig kapot gaat. Houd ook de ruimte onder de droger stofvrij.

Wasdrogers zijn bekende veroorzakers van brand.

IN HET KORT • Drogen aan de lijn is milieuvriendelijk en goedkoop.

• Overweeg de aanschaf van een warmtepompdroger.

• De meerkosten verdient u snel terug.

• Droog op een lage temperatuur.

• Houd de filters goed schoon.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-037-TDE-MAIN-AR13.pdf 37

37

1/16/2017 12:11:57 PM

Wij zijn er voor ú.

Bij het verlies van uw dierbare moet u kunnen rekenen op de begrafenisondernemer die u met rust en kennis van zaken begeleidt, met u meedenkt en zorgt voor een respectvolle begrafenis.

Uitvaartcentrum De Olm Krimpen aan de IJssel

Uitvaartcentrum Linquenda Schoonhoven

Uitvaartcentrum Lekkerkerk Lekkerkerk

Aula Hoflaan Stolwijk

Nieuw: Sortie - Deel 4 Corné van der Giessen - panfl panfluit uit Wilhelm Groenendijk - trompet Arie van der Vlist - orgel Jan Peter Teeuw - piano €14,90

www.stoppelenburguitvaart.nl ! 0180 52 22 55 uitvaart@stoppelenburg.nl

€14,90

Probeer nu Terdege: Terdege: bezinning en ontspanning voor het hele gezin!

Ga naar terdege.nl/td of bel 055 - 5390300

Chr. Mannenkoor Eiland Urk

Neem nu een jaarabonnement: 24 nummers voor slechts

€ 4,95*

38.indd 38

Peter Eilander bespeelt het Walcker orgel in de Riga Dom

Chr. Krimpens Mannenkoor Chr. Jong Mannenkoor Jubilate

Gratis verzenden

Gerenommeerde artiesten

Bij aankoop vanaf € 20,00

Geluidsopnames

Webshop

Kwaliteit & Ervaring

Mp3’s CD’s Bladmuziek

sthrecords.nl

Contactgegevens ADRES Bijdorp-west 74

Terdege

€14,90

Toonaangevend

per maand

* U heeft de laatste 6 maanden geen (proef)abonnement gehad.

Reformatorisch Dagblad | magazines

€16,90

2992 LC Barendrecht

TEL.

0180 - 760999

EMAIL info@sthrecords.nl

16-1-2017 08:19:55

MIJN VRAAG

Niets waard? „Ik ben een man van 28 en voel me vaak waardeloos, een nietsnut. Ik kom nergens toe en durf niet aan iets nieuws te beginnen.

Ik heb de neiging me terug te trekken. Mij is cognitieve gedragstherapie aangeraden.

Helpt dat? Ik heb dit al zolang ik me heugen kan. Dat verandert dan toch niet zomaar?” et helpt om een beetje te weten wat een therapie inhoudt voor je eraan begint. Bedenk eerst dat je met die negatieve opvattingen over jezelf niet bent geboren.

Jouw zelfbeeld vormt zich door wat er in de loop van je leven tegen je gezegd is door voor jou belangrijke anderen en hoe jij dat in je hoofd hebt opgeslagen.

Misschien heb je het idee meegekregen dat je perfect moet zijn. Misschien gaven je ouders je veel kritiek als je een onvoldoende haalde, of vergeleken ze je met een broer of zus die het in hun ogen beter deed.

Misschien werd je op school gepest.

Dit alles hoeft

H

De therapeut hoopt dat je logische conclusies gaat trekken

Kees Roest, klinisch psycholoog niet per se tot gevolg te hebben dat je jezelf waardeloos vindt, maar toch gebeurt dat vaak wel.

Jouw cognitief gedragstherapeut zal met jou nagaan welke opvattingen over jezelf, over anderen en over je omgeving er in jouw hoofd zitten. Wie denkt waardeloos te zijn, gaat zich daar ook naar gedragen. Waarom zou je nog contact met anderen aangaan als je denkt dat ze je liever zien gaan dan komen?

De therapeut zal je daarna leren om het idee dat je over jezelf hebt ter discussie te stellen.

Klopt dat idee in je hoofd wel?

Welke bewijzen heb je ervoor?

En wat pleit er allemaal tegen?

Wat bepaalt of iemand waardevol is of niet? Heb jij ook impliciete waarde, of ben je alleen maar waardevol zolang je presteert? Hangt de waarde van mensen af van wat ze preste-

ren? Hoe kom je er dan eigenlijk bij dat menselijk leven al direct vanaf de bevruchting waardevol is? Dan zijn er toch nog geen prestaties geleverd?

Of ben je waardeloos omdat je te veel steken hebt laten vallen?

Als anderen fouten maken, vind je hen dan ook meteen waardeloos? Waarschijnlijk niet. Dan meet je dus met een dubbele maat. Je bent veel strenger voor jezelf dan voor anderen.

Zo zal jouw therapeut je leren om de opvattingen die je in je hoofd hebt en die jou onzeker maken aan het wankelen te brengen. Hij probeert jou als het ware op een wetenschappelijke manier te leren denken.

Hij hoopt dat je zo logische conclusies gaat trekken en jezelf leert baseren op feiten, in plaats van alles wat je ooit hoorde en over jezelf bent gaan denken maar voor zoete koek te blijven slikken.

Zo zou het kunnen gaan.

Natuurlijk zijn er ook andere therapievormen. Die kunnen hetzelfde resultaat geven. Geef ze een kans. Die investering ben je waard.

Heeft u ook een vraag? Mail naar psycholoog@terdege.nl terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-039-TDE-MAIN-AR08.pdf 39

39

1/16/2017 12:11:53 PM

INTERVIEW

40

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-040-TDE-MAIN-AR13.pdf 40

1/16/2017 12:15:22 PM

Een wanhopige worsteling Met “Zeg NEE” wil ds. P. van Ruitenburg mensen die worstelen met seksuele verslaving een hart onder de riem steken. Door er iets beters tegenover te stellen. „Het beste medicijn is de liefde van Christus.” tEkst Huib DE VRiEs bEElD kRisty klaassEN

et een stalen regelmaat publiceert ds. P. van Ruitenburg pastoraal getoonzette boekjes, over alle mogelijke onderwerpen: van vaderschap tot de zin van het leven. Deze maand verscheen een nieuwe pennenvrucht van zijn hand: over de strijd tegen seksuele verslaving, met name het kijken naar pornograische ilmpjes.

M

WAT BRACHT U ERTOE OM DIT BOEKJE TE SCHRIJVEN? „Van verschillende kanten hebben jonge mensen me verteld dat ze met dit probleem worstelen. Daarom ging ik er stukjes over schrijven en er in preken aandacht aan besteden.”

WEL OPVALLEND, DAT JONGEREN U DEELGENOOT MAKEN VAN DIT PROBLEEM. „Dat heeft twee kanten. Ik waardeer het positief dat ze er eerlijk mee voor de dag komen. De keerzijde is dat het taboe eraf is. Ik wist dat het speelde; ik wist niet dat het zo breed gebeurt.

Er zijn reformatorische vrienden- en studentenkringen waar iedereen het doet.”

VOND U HET LASTIG OM DIT

KWAAD CONCREET AAN DE ORDE TE STELLEN? „Sommige mensen zeiden: ‘Wat moedig van u, om erover te preken?’

Dat vond ik een vreemde reactie.

Waarom heb je daar moed voor nodig? Iedereen moet gewoon eerlijk zijn.”

ZIJN BEPAALDE MENSEN EXTRA GEVOELIG VOOR DEZE VERSLAVING? „Het probleem speelt breed, maar ligt in het bijzonder op de loer voor mensen die eenzaam zijn of een lege “lovetank” hebben. De gevolgen zijn ingrijpend. Pornoverslaving veroorzaakt bij veel mensen wanhoop en verwarring. Op zondagmorgen zitten ze in de kerk, op zondagmiddag alweer achter de porno. Dat geeft een spanning die bijna niet is vol te houden. Op termijn leidt zo’n dubbel-

”Ik wist dat het speelde, ik wist niet dat het zo breed gebeurt”

leven tot onverschilligheid, onkerkelijkheid of zelfs atheïsme. Ik denk dat een deel van de kerkverlating met deze verslaving te maken heeft.”

WORDT DIT OOK DOOR COLLEGA’S ONDERKEND? „Ik denk het wel, maar er is schroom om erover te praten. Mogelijk vanuit de vrees dat mensen denken: als de dominee erover preekt, heeft hij er misschien zelf ook last van. Die barrière ervaar ik niet. Ik heb zonden waarvoor ik gevoeliger ben dan deze. Het belangrijkst is dat je bang wordt voor de zonde zelf. Dat is door Gods genade in mijn leven al vroeg begonnen. Bekering is de beste ilter.

Dat is geen dooddoener, maar een realiteit.”

HOE KIJKT U AAN TEGEN DE HULPVERLENING AAN PORNOVERSLAAFDEN? „Ik ben geen psycholoog of hulpverlener, alleen een klein beetje theoloog. Belangrijk is dat we die twee werelden niet scheiden. Vaak wordt de indruk gewekt dat er twee wegen zijn om de zonde te bestrijden: de natuurlijke door de hulpverlening en de geestelijke door de dominee. In

terdege • 25 januari 2017

20170125-041-TDE-MAIN-AR13.pdf 41

41

1/16/2017 12:15:23 PM

“De wapens tegen porno zijn dezelfde als die tegen elke ander zonde”

die scheiding geloof ik niet. De apostel Paulus spreekt heel concreet over allerlei zonden, maar zet die altijd in een theologisch, geestelijk, bevindelijk kader. Die benadering is mijn voorbeeld geweest bij het schrijven van dit boekje.”

IS DE CHRISTELIJKE HULPVERLENING U TE PSYCHOLOGISCH GEKLEURD? „Belangrijk is dat een hulpverlener zelf de Heere vreest, met de cliënt ook de Bijbel opent en vanuit Gods Woord dingen laat doorklinken.

Geïntegreerd met zijn kunde op het gebied van verslaving. Die kennis is zeker van betekenis, maar mag niet worden gescheiden van de Bijbelse boodschap. Dominees moeten er van hun kant voor oppassen dat ze zich niet als hulpverlener gaan gedragen.

Een gevaar is vandaag dat we de godsdienst gaan verpsychologiseren.

Er mag aandacht worden besteed aan spanning in huwelijken, eenzaamheid, rouw en andere zaken waar mensen mee worstelen, maar zonde en genade, rechtvaardiging en heiligmaking moeten de grote onderwerpen in de prediking blijven.”

UW BOEKJE GEEFT EIGENLIJK 42

AAN HOE GESTREDEN MOET WORDEN TEGEN WELKE ZONDE DAN OOK. „Dat klopt. De insteek was pornograie, maar de wapens tegen porno zijn dezelfde als die tegen elke andere zonde. Door onze val in Adam is in ons aller hart een leegte gekomen.

Zolang die niet gevuld is door God, vullen we hem met iets anders.”

ZIJN SEKSUELE ZONDEN INGRIJPENDER DAN ANDERE? „Elke zonde is ernstig, maar in 1 Korinthe 6 vers 18 schrijft Paulus dat dit zonden zijn tegen je eigen lichaam.”

EN IN EEN HUWELIJKSRELATIE TEGEN JE EIGEN VROUW. „Of je eigen man. Ook veel vrouwen worstelen met deze verslaving. Soms zijn man en vrouw gelijktijdig met porno bezig. Dat maakt de situatie nog complexer.”

IS EENZIJDIGE PORNOVERSLAVING EEN REDEN VOOR ECHTSCHEIDING? „Naar mijn mening niet. Het is een zonde tegen het zevende gebod, maar niet elke zonde tegen dit gebod is een legitieme reden om te scheiden. Wel mag je mensen verplichten

hulp te zoeken. In principe is iemand te genezen van pornoverslaving. Tenminste, van het toegeven eraan. Ik hoorde iemand eens zeggen: ‘Ik ben alcoholist, maar ik drink al 25 jaar niet meer.’ De neiging blijft helaas meestal bestaan.”

OOK EEN KIND VAN GOD KAN BEHEPT ZIJN MET VERSLAVING AAN PORNO? „Een kind van God kan verslaafd zijn aan alcohol, aan tabak en ook aan pornograie; er in ieder geval een sterke gevoeligheid voor hebben.

Er zijn mensen die deze strijd met de Heere voeren. Die iets kennen van het ‘Ik ellendig mens, wie zal mij verlossen van het lichaam dezes doods’, vanwege de worsteling met deze zonde.”

ERVOER U HET SCHRIJVEN VAN DIT BOEKJE ANDERS DAN HET SCHRIJVEN VAN EERDERE BOEKJES? „In die zin dat de nood me was opgelegd. Je hart breekt als je hoort wat een ellende pornograie teweegbrengt en wat het betekent om ertegen te strijden. Jaar in, jaar uit.”

Volgende keer: Een echtpaar vertelt.

terdege • 25 januari 2017

20170125-042-TDE-MAIN-AR13.pdf 42

1/16/2017 12:15:26 PM

COLUMN

GRATIS PUBLICATIE VOOR PORNOVERSLAAFDEN Al jaren behoort ds. P. van Ruitenburg tot de “topauteurs” van uitgeverij Den Hertog. Het voorstel van de predikant uit het Canadese Chilliwack om een boekje voor pornoverslaafden te brengen, plaatste de uitgever uit Houten volgens redacteur Adriaan Bouman voor een dilemma. „Mensen die met dit probleem worstelen, gaan het vanwege het taboe niet kopen.” In overleg met Van Ruitenburg werd besloten er een digitale productie van te maken, die anoniem en gratis kan worden gedownload (www. uitgeverijdenhertog.nl/zegnee) In “Zeg NEE. Een hart onder de riem bij het voorkomen en genezen van seksuele verslaving” komt de auteur niet met goedkope, moralistische oplossingen, maar met het onbewimpelde Evangelie van de genade in Christus. Liefde tot Hem en dagelijkse omgang met Hem is het beste antigif tegen de zonde.

UIT “ZEG NEE” • „De meest krachtige en pure hulpverlening komt rechtstreeks uit de Bijbel.”

• „Bid tegen de verzoeking in.

Vasten mag ook.”

• „Overdenk het lijden van Christus. Zie Hem aan het kruis hangen.”

• „Breng jezelf te binnen wat het eeuwige leven is, maar ook de hel.”

• „Zing een Psalm. Loof Zijn Naam.”

• „Denk aan het feit dat ieder menselijk lichaam is gebouwd om tempel te zijn.”

• „Hoe beter je huwelijk is, hoe minder de verleiding tot zonde.”

SGP-bestuurders MR. DRS. P. VERHOEVE

BURGEMEESTER VAN DE GEMEENTE OUDEWATER De oudste politieke partij van Nederland heeft iets nieuws. Sinds kort is de SGP fier op haar bestuurdersvereniging. Deze organisatie behartigt de belangen van de 283 raadsleden, 54 wethouders, 9 burgemeesters, 12 Statenleden en 17 waterschapsbestuurders. En van gedeputeerde Van der Maas in Zeeland.

In de loop der tijden heeft de partij al heel wat politieke ambtsdragers voortgebracht. In andere partijen was er voor hen al lang een speciale vereniging. Gericht op opleiding, netwerk en het vormen van een bestuurderspool.

De SGP is er nu dan ook aan begonnen. Al voor de officiële oprichting stroomden de eerste aanmeldingen binnen bij adviseur Wilhelm Doeleman. Toen het ND mij als inkomend voorzitter vroeg of het de bedoelding was dat de landelijke partij meer grip wilde hebben op lokale bestuurders, kon ik ontkennend antwoorden. Lokale autonomie is immers een goed calvinistisch principe.

AL VOOR DE OFFICIËLE OPRICHTING STROOMDEN DE EERSTE AANMELDINGEN

BINNEN Dat laat onverlet dat bij een professionele partij ook professionele ondersteuning past. Er staat nogal wat op het spel. De stem van het volk zou beter moeten verwoord. De kloof tussen politiek en samenleving zou groter worden. Maatschappelijke ontwikkelingen versnellen zich. Politieke systemen lopen per definitie achter. De samenleving heeft dus goede politici nodig. En zou meer mogen waarderen dat al die mannen en vrouwen voor de publieke zaak hun privétijd afstaan, een goedbetaalde loopbaan in het bedrijfsleven (tijdelijk) laten schieten en altijd in een glazen huis leven. De nieuwe vereniging is er juist voor die SGP’ers die zich inzetten voor het algemeen belang. Vanuit het beginsel, voor iedereen.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-043-TDE-MAIN-AR13.pdf 43

43

1/16/2017 12:15:30 PM

30. Girolamo Savonarola TeksT GiseTTe van Dalen-Heemskerk beelD Jack sTaller

H

et is dinsdag 7 februari 1497. De klokken in Florence luiden. In de straten van de Italiaanse stad is het druk. Veel mensen lopen met hun armen vol huisraad.

Spiegels, pruiken, kaartspellen, sieraden en schilderijen. Ze gaan allemaal naar één punt toe: het plein midden in de stad.

Op het plein brandt een enorm vuur. Naast de vlammen staat, gekleed in een monnikspij, Girolamo Savonarola. Blij kijkt hij toe hoe de inwoners van Florence al juichend hun spullen in het vuur gooien. De mensen hebben zijn preken begrepen!

Savonarola is van goede komaf.

Zijn grootvader is arts. Hij hoopt dat zijn kleinzoon in zijn voetsporen treedt. Maar daar heeft Girolamo geen zin in: hij leest liever boeken van Griekse ilosofen als Plato en Aristoteles.

Na zijn studie gaat Savonarola naar een Dominicaner klooster in Bologna. Daar leest hij veel in de Bijbel én in boeken van Augustinus. Savonarola vindt er de ware vrede. Hij ontdekt dat hij

1452 Girolamo Savonarola wordt geboren.

44

alleen door het geloof in Jezus gered kan worden.

Een aantal jaren later wordt Savonarola tot priester gewijd.

Hij begint te preken. In het begin trekken zijn kerkdiensten nauwelijks aandacht. Maar dan vraagt koning Lorenzo de Medici hem om in het San Marco-klooster in Florence les te komen geven. Girolamo preekt er over het laatste oordeel. Dat doet hij zo indringend, dat de mensen toestromen.

Algauw is de kloosterkerk te klein. Savonarola krijgt toestemming om in de domkerk te preken. Zelfs de enorme kathedraal heeft te weinig zitplaatsen voor de mensenmassa die komt luisteren. ‘Wend u tot de Gekruisigde en aanschouw Zijn liefde, waarmee Hij sterven wilde, opdat u gered zou worden. (...)

Hij zal u helpen, al hebt u vele duizenden keren gezondigd. Hij zal u vergeven als de moordenaar aan het kruis!’

De invloed van Girolamo in Florence is groot. Dat heeft ook te maken met de voorspellingen

die de priester doet. Hij zegt onder meer dat Lorenzo de Medici snel zal sterven. En inderdaad sterft de koning op 44-jarige leeftijd na een kort ziekbed. Ook andere voorspellingen komen uit. Geen wonder dat veel mensen in Florence naar Savonarola luisteren. Hij wordt zelfs de politieke leider van de stad. Als hij oproept tot het verbranden van voorwerpen die hij als zondig ziet, geeft de bevolking van Florence daar in 1497 en in 1498 massaal gehoor aan.

Maar dan breekt in Florence de pest uit. Ook zijn er misoogsten, waardoor er hongersnood komt.

Nieuwe voorspellingen van Savonarola komen niet uit. Daar komt nog bij dat de regering van de stad afkomstig is uit vier verschillende groepen, die allemaal graag de meeste macht hebben. Zij willen de invloed van Savonarola niet.

Ook paus Alexander VI had Girolamo de mond al willen snoeren.

Nu hij merkt dat de priester steeds meer vijanden krijgt, ziet hij zijn kans schoon. Hij doet de

1475 Savonarola treedt in Dominicaner klooster.

terdege • 25 januari 2017

20170125-044-TDE-MAIN-AR14.pdf 44

1/16/2017 12:15:56 PM

de kerkgeschiedenis in 100 verhalen

priester in de ban. Even gehoorzaamt Savonarola de paus.

Maar dan gaat hij weer preken, vuriger dan ooit tevoren.

Paus Alexander VI is woedend.

Hij dreigt Florence te straffen.

De raad van de stad besluit daarom een vuurproef houden, om zo God te laten oordelen.

Savonarola en een tegenstander moeten op een smal pad tussen twee brandstapels lopen. De persoon die de minste wonden oploopt, heeft gelijk. Savonarola weigert omdat hij vindt dat de ban onwettig is. Een van zijn

vrienden besluit daarom in zijn plaats de vuurproef te doen.

Door meningsverschillen tussen de twee partijen duurt het urenlang voordat de vuurproef begint. Ten slotte dooft een hevige regenbui de brandstapels. De inwoners van Florence zijn hevig teleurgesteld dat ze het schouwspel moeten missen.

De volgende dag neemt een woedende menigte Florentijnen Savonarola en twee van zijn vrienden gevangen.

Ruim een maand later, op 20 mei 1498, de dag voor Hemel-

1497

Florentijnen verbranden ‘ijdelheden’.

vaartsdag, viert Savonarola in de gevangenis voor de laatste keer het Heilig Avondmaal.

Daarna wordt hij samen met zijn twee vrienden naar het marktplein gevoerd. Daar, vlak bij de Dom, staan drie brandstapels rond drie galgen. ‘Gloria!

Gloria Deo!’ zijn de laatste woorden van deze priester.

Savonarola streed vooral tegen de verwereldlijking van de kerk.

Enkele tientallen jaren later komt het bij Luther tot een breuk met de kerk.

1497

Paus Alexander VI doet Savonarola in de ban.

1498 Savonarola sterft de marteldood.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-045-TDE-MAIN-AR14.pdf 45

45

1/16/2017 12:16:21 PM

De geur van eiken in de Schiehaven Al zestien jaar wordt in Rotterdam gebouwd aan een replica van het achttiende-eeuwse oorlogsschip De Delft. Volgens de laatste plannen kan de enorme klus in 2020 worden afgerond. „Mensen komen hier om te zien hoe houten scheepsbouw vroeger werd uitgevoerd.”

TEKST AD ERMSTRANG BEELD HENK VISSCHER

D

e spanten steken aan de achterzijde boven de loods uit.

Het langwerpige gebouw aan de Schiehaven werd na de oorlog door de Amerikanen neergezet in het kader van de Marshallhulp. Het werd volgestouwd met hulpgoederen die in de Rotterdamse haven werden aangevoerd. Jarenlang stond het leeg, totdat het in 2001 in gebruik werd genomen door een groep enthousiaste vrijwilligers. Die wilden in de

omgeving van het oude Delfshaven de tijden van weleer laten herleven.

Net als bij de herbouw van veel andere historische schepen dreigde de herbouw van De Delft na een jaar of tien vast te lopen op gebrek aan financiële middelen. Door het samengaan met een reïntegratiebedrijf, met als doel kansarmen, vrijwilligers en vaklieden een kans te geven, werd het project in 2014 weer vlot getrokken. Hoofd stafbureau en waarnemend directeur Kristel Ceusters geeft aan al het geld dat er binnenkomt voor Museum De Delft direct en indirect wordt besteed aan de bouw van de replica.

Belevingswereld Aan de inzet van uitkeringsgerech-

46

tigden en kansarme jongeren die ervaring opdoen in de houtbewerking en het elektro- en schildersvak, zal het volgens haar niet liggen. „De samenwerking van deze groep met de vrijwilligers verloopt uitstekend.”

Lastiger is het om de groep vrijwilligers op peil te houden. „In Rotterdam heeft de gedachte postgevat dat het werk min of meer stilligt. Maar dat is beslist niet zo.”

Om de doelstellingen te behalen, zijn de oorspronkelijke plannen wel bijgesteld. De gedachte om het schip te laten varen, is losgelaten. „Dat is in verband met de kosten echt niet haalbaar”, aldus mevrouw Ceusters.

Een volledige replica zal er evenmin komen. „Niet alle masten en spanten worden geplaatst. Op die manier kun

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-046-TDE-MAIN-AR16.pdf 46

1/16/2017 12:18:14 PM

LEZERSUITJE

In 2020 kan de klus klaar zijn.

je straks in het schip kijken. Daarin worden wel alle dekken aangebracht.

Er ontstaat een maritiem historische belevingswereld, waarin alles heel herkenbaar is.”

Geur van eiken Jaarlijks komen er ongeveer 6000 belangstellenden naar De Delft. Ze nemen een kijkje in het bezoekerscentrum, waar verschillende onderdelen wachten op een plekje op het schip, zoals het dubbele stuurrad en een scheepsbel. Er zijn tentoonstellingen en films over de bouw van het schip, de geschiedenis van De Delft, het leven op zee en de Slag bij Kamperduin.

Via een trap gaat het naar een omgang door de werkplaatsen, zoals de zagerij, de blokkenmakerij en de beeldsnijderij. Als de deur opengaat, komt de doordringende geur van eiken en andere houtsoorten die worden gebruik voor speciale

onderdelen de bezoekers tegemoet. „Hier kun je echt zien hoe de houten scheepsbouw in vroeger dagen in z’n werk ging.”

Er bestaat geen handleiding uit de 18e eeuw, maar er is over De Delft wel een boek geschreven. Ook zijn er verschillende tekeningen beschikbaar. Op schaal één op tien wordt daarom het nodige eerst ‘uitgeprobeerd’ in de loods.

De afschrikwekkende boegleeuw siert inmiddels het karkas buiten aan de waterkant. „Bij het maken daarvan is gekeken naar ander werk van dezelfde beeldhouwer.” Een team van houtbewerkers en een kunstenaar deed er vier jaar over om een beeld met de hand te maken. Op basis van stenen sculpturen van leeuwen werd eerst een schets gemaakt en daarna een schaalmodel. Met een CT-scan van het Erasmus MC hebben werklieden het beeld in ‘plakken’ kunnen opbouwen.

DE DELFT Het oorspronkelijke linieschip De Delft werd in 1783 in Delfshaven in Rotterdam gebouwd en gebruikt om konvooien van koopvaardijschepen van de VOC in de Europese wateren te escorteren. Het linieschip mocht er zijn: het had een lengte van 63 meter en een totale hoogte van 57 meter. Het schip, met 56 kanonnen, zonk in 1797 tijdens de Slag bij Kamperduin tegen de Engelsen.

Deze verloren slag betekende in feite het einde van Nederland als een machtige zeevarende natie.

In 1977 werden delen van het scheepswrak 20 mijl van de kust van Scheveningen gevonden.

Deze wrakstukken zijn nu in het historisch museum tentoongesteld.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-047-TDE-MAIN-AR16.pdf 47

47

1/16/2017 12:18:18 PM

Marmer

“Een volledige replica zal er niet komen. Het wordt een maritiem historische belevingswereld”

In de loods zijn enkele vitrines geplaatst met daarin vondsten van De Delft. Verschillende overblijfselen van het schip, dat voor de kust van Scheveningen zonk, zijn in de jaren zeventig van de vorige eeuw naar boven gehaald. „Dat het om het juiste schip ging, bleek uit de ballast. Aan boord van De Delft bevond zich een bepaald soort marmer.”

Het officiersverblijf is eveneens grotendeels klaar. Bezoekers kunnen er nu doorheen lopen. Zodra de buitenkant van het schip op orde is, kan het aan boord worden gehesen. Er liggen al meer dan 300 blokken (katrollen) te wachten, net als stukken snijwerk, dat zich in de originele versie in vele vormen aan boord bevond en aan de buitenzijde het schip versierde.

Belangstellenden kunnen in het museum regelmatig workshops volgen.

Ze leren er bijvoorbeeld decoratief beeldsnijden en hoe knopen worden gelegd. Op de site staat vermeld wat er plaatsheeft en wanneer.

Ribben Buiten de loods ligt het schip. De spanten torenen hoog boven de bezoeker uit. Er wordt binnenkort een metalen ‘stoel’ geplaatst om het

Scheepswerf ’De Delft’, Rotterdam

ABONNEEDAG

KORTING:

50% op de entreeprijs van € 6,voor volwassenen, € 4,- voor 65+ en € 3,- voor kinderen van 4 t/m 12 jaar.

GELDIG:

tot en met 29 april 2017

MAXIMAAL 6 PERSONEN PER BON.

!

Terdege organiseert een geheel verzorgde abonneedag, waarbij u met een boot vanaf Lage Zwaluwe naar de scheepswerf vaart. U krijgt een rondleiding in het museum en bij het schip in aanbouw. Datum: D.V. 14 februari. Zie voor meer informatie en aanmelding www. terdege.nl/abonneevoordeel (onder abonneedagen).

ALLEEN GELDIG TEGEN INLEVERING VAN DEZE ORIGINELE BON!

Reformatorisch Dagblad | magazines

48

gevaarte te stutten. Die vervangt de houten palen. Na deze ingreep kunnen bezoekers veilig een kijkje nemen tussen de spanten.

Bij de bouw wordt dankbaar gebruik gemaakt van een oude havenkraan uit 1965. Die functioneert nog prima.

Naast de spanten, die iets weg hebben van de ribben van een grote vis, ligt de kapiteinssloep. Die wordt onder meer bij evenementen gebruikt.

In uniform varen de bemanningsleden van toen met de sloep.

Ook binnen wordt de tijd van het oorlogsschip in beeld gebracht. Een niet onbelangrijke ceremonie is die van het aanmonsteren van kinderen, die als kruitlopers werden ingeschakeld. „Met een huilende moeder erbij”, aldus mevrouw Ceusters. Voor kinderen zijn er ook andere bezigheden, zoals een geurproef, kanonschieten en takelen.

Bij de planning is voorzichtig rekening gehouden met de steun van enkele grote fondsen en sponsors waarmee gesprekken worden gevoerd. Ook de mogelijkheid om bepaalde onderdelen in 3-D te laten printen worden bezien. Daarmee zou een combinatie van eeuwenoude en moderne technieken ontstaan.

Als het linieschip volgens plan af is,

Terdege

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-048-TDE-MAIN-AR16.pdf 48

1/16/2017 12:18:22 PM

COLUMN

Dagjesmensen WIM VAN EGDOM

REDACTEUR BIJ HET REFORMATORISCH DAGBLAD

wacht het onderhoud. Daarbij zal het leer-werkbedrijf worden ingeschakeld. Een verbreding van de werkzaamheden is nu al zichtbaar door het vervaardigen van bijvoorbeeld rolpaarden, waarop kanonnen werden geplaatst, voor andere opdrachtgevers. Voor Archeon is een Romeinse galei gerestaureerd en in de loods ligt nog een sloep in aanbouw. „Allemaal met de bedoeling om te voorkomen dat het klassieke ambacht verdwijnt.”

OPENINGSTIJDEN Museum en werkplaats zijn te bezichtigen van woensdag tot en met vrijdag, van 10.00 tot 16.00 uur, en op zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur.

De toegang voor volwassenen bedraagt € 6,00 (65+ € 4,00); kinderen van 4 t/m 12 jaar betalen € 3.

Verklaren kan ik het niet echt, maar aan het begin van een nieuw jaar overvalt me niet zelden een enorme moeheid. De feestdagen zijn weer achter de rug, het geknal is voorbij, de rust is weergekeerd. Nee, nog niet helemaal, want er moeten nog ontelbare handjes worden geschud.

Dat mag in ieder geval nog de hele maand januari. En steeds is er weer die wens: Gelukkig Nieuwjaar. Niet zelden achteloos uitgesproken.

Zo van: dat hebben we weer gehad.

Nee, daarmee doe ik heel veel ‘wensers’ geen recht. Omdat de meeste wensen oprecht zijn.

Maar het kader is zo vermoeiend. Het is allemaal gepland, niet spontaan. En je kunt je er op geen enkele manier aan onttrekken, wil je niet als een asociaal mens te boek komen te staan.

Waarschijnlijk is er daarom die moeheid. En ook omdat we allemaal weer gewoon verder gaan waar we gebleven waren op 31 december 2016.

Het nieuws stopt niet, de mobiel blijft piepen en trillen. Weer een aanslag, weer geweld, weer doden, weer rouw, verdriet en pijn. We sjouwen

WE SJOUWEN ALLE NARIGHEID VAN HET OUDE JAAR MEE HET NIEUWE IN, OMDAT WE MENSEN ZIJN alle narigheid van het oude jaar mee het nieuwe in. Omdat we mensen zijn. Dagjesmensen, die niet bij machte blijken om echt opnieuw te beginnen in een nieuw jaar.

En toch heeft het negatieve noch het laatste noch het eerste woord. Ook 2017 is een jaar Anno Domini. Een jaar “onzes Heeren”. De geboorte van Jezus is de as waarom de tijden wentelen. Dat middelpunt staat vast. En het geeft rust. En hoop voor de toekomst.

www.dedelft.nl

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-049-TDE-MAIN-AR16.pdf 49

49

1/16/2017 12:18:32 PM

Tijdloos Wonen Hollands grootste in klassieke tijdloze stijlmeubelen!

A MBACHTELIJK VAK M ANSCH AP

Klassiek meesterwerk van passie en ambacht Aangenaam comfort in natuurlijke tinten

WOONADVISEURS SINDS

119 1978 9978 7788

BÉVÉ

MEUBEL

Antwerpseweg 9, 2803 PB Gouda, Telefoon 0182-692111, www.beve-meubel.nl

50.indd 50

16-1-2017 08:20:47

VERRASSING: LIMOUSINE EN VAARTOCHT TEKST HENRIEKE VAN DAM BEELD MARTIJN ROOS

Acht jaar verkering hadden Pieter van Pelt (29) en Liesbeth van Dalen (26) ervoor over om „een geweldige bruiloft” te kunnen geven. „We wilden allebei eerst afstuderen en werken, zodat we alles tot in de puntjes konden verzorgen.” Op 25 augustus, de warmste dag van 2016, ging hun wens in vervulling. „Een weddingplanner zorgde ervoor dat heel de trouwdag in stijl was.

Pastelkleuren kwamen terug in het drukwerk, de bloemen en de versieringen. Van de daggasten moesten de mannen in smoking en de vrouwen in een lange of korte jurk met fasinator, een haarsieraad.” Om het plaatje af te maken, huurden Pieter en Liesbeth een klassieke Rolls Royce voor zichzelf, een Crown schoolbus voor de gasten en als verrassing een Rolls

Royce limousine voor hun ouders. „Vooral bij het stadhuis zorgde dit voor een groots schouwspel.”

Een hoogtepunt was de ontmoeting met elkaar. „Het is heel bijzonder om elkaar voor het eerst te zien in trouwkleding”, vertelt Liesbeth. „Mijn jurk had een sleep van vier meter. Als klein meisje droomde ik al van zo’n prinsessenjurk...”

Het stel trouwde in het stadhuis en in de Grote Kerk van Dordrecht, waar Pieter vandaan komt. Voor de kerkdienst ging het bijna mis. „Toen Liesbeth door haar vader werd binnengebracht, bleef haar sluier vastzitten achter een kerkbank.”

Ds. J.S. van der Net preekte over Lukas 19:5b: „Zachéüs, haast u en kom af; want Ik moet heden in uw huis blijven.” „Tijdens deze bijzondere

dienst vonden we vooral het knielen indrukwekkend. En we konden in de koele kerk even bijkomen van de hitte.”

Liesbeth, afkomstig uit Papendrecht, heeft haar hart inmiddels ook verloren aan Dordrecht. „Na de kerkdienst hadden we als verrassing een rondvaart door de havens richting de feestlocatie, de Poort van Dordt.

Toen hebben we heerlijk kunnen genieten van de mooie stad.”

Dat doen Pieter en Liesbeth nog steeds, want het stel is gaan wonen in Dordrecht. Met uitzicht op het station en de Dordtse Dom. Ook geïnterviewd worden in deze rubriek? Stuur een foto en de tekst van jullie trouwkaart naar redactie@ terdege.nl.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-051-TDE-MAIN-AR17.pdf 51

51

1/16/2017 12:18:58 PM

Directe confrontatie met de Holocaust Vrijwilliger Wim Schenk (65) uit Nunspeet is suppoost in Museum Sjoel Elburg. „Het is goed om iets te doen voor de maatschappij, maar dit is wel bijzonder. Mijn interesse voor de Joden en Israël en die voor de historie van Elburg komen hier samen.”

TEKST AD ERMSTRANG BEELD ANTON DOMMERHOLT

WELK VRIJWILLIGERSWERK DOET U EN SINDS WANNEER? „Toen ik in 2009 bij PostNL ging werken, ben ik suppoost geworden in dit museum, samen met nog 90 andere vrijwilligers. Als suppoost werk je hier altijd met z’n tweeën. Je ontvangt de bezoekers, vertelt hun wat er te zien is en waar. Je bent geen gids. Gidsen zijn er wel. Die leiden op 52

verzoek èn tijdens een aantal zaterdagen in de zomer groepen rond langs plaatsen in Elburg, waar sporen van het Joodse leven te vinden zijn.

Het museum, dat geheel op vrijwilligers draait, bestaat sinds 2008. Mijn vrouw, die dit voorjaar is overleden, was er vanaf het begin bij betrokken.

Meestal ben ik hier een dagdeel per week te vinden. Voor een flink deel

zijn dat ook zaterdagen, omdat het aanbod van vrijwilligers op die dag meestal wat krapper is.”

HOEVEEL TIJD VRAAGT HET? „In de regel ben ik hier een aantal uren per week. Soms ben ik wat vaker ingeroosterd. Vorig jaar ben ik in totaal 65 dagdelen suppoost geweest.

Daarnaast ben ik actief voor een wel-

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-052-TDE-MAIN-AR18.pdf 52

1/16/2017 12:19:11 PM

interview

zijnsorganisatie in mijn woonplaats, Het Venster. We zamelen boeken in en verkopen die, vier keer per jaar.

De opbrengst is voor de organisatie.

Tot november was ik scriba in mijn kerkelijke gemeente, maar daar heb ik nu een punt achter gezet. In mijn geboorteplaats was ik voorzitter van een vereniging voor verstandelijk gehandicapten. Drie keer per jaar collecteer ik voor verschillende doelen en verder word ik met enige regelmaat ingezet voor allerlei klusjes. Niet dat ik zo handig ben, maar de tuin aanpakken bijvoorbeeld gaat prima.

Je steentje bijdragen aan de maatschappij is mij en de andere familieleden met de paplepel ingegoten. Mijn ouders waren tot op hoge leeftijd op tal van terreinen actief.”

WAAROM DOET U DIT WERK? „Zoals gezegd ben ik ook op enkele andere plaatsen actief, maar dit werk is echt heel bijzonder. Je wordt op een directe wijze geconfronteerd met de Joodse geschiedenis. De Holocaust had tot gevolg dat de hele gemeenschap Joden uit Elburg verdween.

De bezoekers tonen interesse in dat stuk historie. Er komen regelmatig nabestaanden van Joodse mensen die in de Tweede Wereldoorlog het leven lieten. Dat geeft spannende en soms verdrietige gesprekken.”

kon het niet langer aanzien en aanhoren. In haar Joodse familie waren heel veel slachtofers gevallen.

Hoewel de meeste bezoekers Nederlanders zijn, komen er met enige regelmaat buitenlandse gasten. De handleiding is daarom in het Duits, Engels, Frans en Hebreeuws opgesteld. Pas had ik hier een Japans gezin, dat twee maanden in Nederland was. Ze hadden een museumkaart gekocht en bezochten tal van musea.

Verder zie je Amerikanen. Een voormalige onderduikster die nu in de VS woont, komt ondanks haar hoge leeftijd nog iedere jaar met een groepje docenten naar Europa. Dan bezoeken ze onder andere het museum.”

WAT VINDT U MOEILIJK BIJ HET VRIJWILLIGERSWERK? „Recent arriveerde hier een Joodse familie met zes personen, van wie er een in de hal achterbleef. Dat bleek een heel andere reden te hebben dan bij die mevrouw. De bezoeker was totaal verhard over wat zijn voorgeslacht is aangedaan. Hij drukte zich onverschillig uit en wilde niet meer van een God of ‘de Eeuwige’, zoals ze dat uitdrukken, weten. Dat maak ik vaker mee, die verharding. Als dat het gevolg is van de geschiedenis, vind ik dat heel erg.”

HOE GAAT U DAARMEE OM? KUNT U HET COMBINEREN MET ANDERE WERKZAAMHEDEN? „Vrij gemakkelijk, zeker sinds ik helemaal niet meer betaald werk verricht. De periode na het overlijden van mijn echtgenote was in het begin wel moeilijk. Maar ik ben enorm gesteund door de vrijwilligers hier. De saamhorigheid is heel groot.”

WELKE BIJZONDERE VOORVALLEN HEBT U MEEGEMAAKT? „Ik heb meegemaakt dat iemand vijf minuten na het begin van de introductieilm weer in de hal stond. Ze

„Ik probeer als het enigszins kan een praatje aan te knopen. Als suppoost is het niet je taak om hen op de Bijbelse boodschap te wijzen, maar je krijgt soms wel de gelegenheid om opmerkingen te maken. Bijvoorbeeld als de veelgestelde vraag ‘Waar was God in Auschwitz?’ ter sprake komt. Je zou het ook anders kunnen zien, zo probeer ik dan. Erover praten geeft een zekere innerlijke spanning, want er is veel gebeurd. Dat leidt tot tal van vragen. Waarom hebben we het laten gebeuren en waarom zijn er in Nederland zoveel Joden omgekomen?

*

WIE: Wim Schenk WOONPLAATS: Nunspeet LEEFTIJD: 65 GEZIN: Weduwnaar, 4 kinderen KERK: Protestantse Kerk in Nederland

Lang niet altijd krijg je gelegenheid voor een gesprek, want als het druk is, ben je bezig met ontvangen, afrekenen en organisatorische zaken.

In hoeverre suppoosten extra uitleg geven naar aanleiding van vragen staat hen vrij. De een weet nu eenmaal meer van de geschiedenis dan de ander.”

GEEFT VRIJWILLIGERSWERK MEER VOLDOENING DAN BETAALDE WERKZAAMHEDEN? „Het is een prachtige tijdsinvulling.

Vooral door de gesprekken met bezoekers. Ik ga hier altijd met plezier naartoe en kijk er met voldoening op terug. Nu heb ik in loondienst in het verleden meestal ook met plezier gewerkt, maar dat is toch iets heel anders.”

terdege • 25 januari 2017

20170125-053-TDE-MAIN-AR18.pdf 53

53

1/16/2017 12:19:13 PM

vijfde Terdege vrouwendag De preek raakt je. Na de dienst ga je piekerend naar huis.

‘Mag ik die tekst wel op mijn situatie toepassen?’ Voor de ene vrouw zal dat bijna vanzelfsprekend zijn, terwijl de ander dat heel anders ervaart. Dat heeft alles te maken met je karakter.

Kun je invloed op karaktereigenschappen uitoefenen?

Welkom op de vijfde Terdege Vrouwendag, met het thema ‘Ken je karakter’.

TeKsT GiseTTe VaN DaleN-HeeMsKerK foTo’s isTocK eN aNToN DoMMerHolT

54

terdege • 25 januari 2017

20170125-054-TDE-MAIN-AR19.pdf 54

1/16/2017 12:20:40 PM

peelt het karakter een grote rol in de geloofsbeleving? Ds. J. Westerink uit Urk aarzelt even. „Dat vind ik te stellig. Laat ik het zo zeggen: Het karakter heeft invloed op de geloofsbeleving, maar de Heilige Geest werkt en versterkt het geloof. Dat is het belangrijkste. En de Heilige Geest werkt door karakters heen.”

Tijdens de vijfde Terdege Vrouwendag hoopt ds. J. Westerink een lezing te houden over ‘Karakter en geloof’.

Vanuit de geschiedenis van de Sunamietische vrouw wil ds. Westerink lessen trekken. „De Sunamietische vrouw is een vrouw van karakter. Ze krijgt in haar leven veel te verwerken. Eerst is er de kinderloosheid, dan krijgt ze toch nog een kind. Maar die zoon sterft. Later moet ze vluchten en raakt ze alles kwijt. Maar als er tegenslagen komen, weet de Sunamietische vrouw waar ze naartoe moet! Er zijn veel elementen in haar leven die ook vrouwen van nu raken.”

Maatschappelijk werker Maria Vermeulen (salouz.nl) houdt een lezing over ‘Karaktervol’. In de psychologie is er volgens haar veel aandacht voor zelfontplooiing en staat de eigen ontwikkeling centraal. „Ik merk dat veel vrouwen daar een spanningsveld ervaren. Waar stopt het recht op zelfontplooiing? God vraagt van ons enerzijds gehoorzaamheid aan Zijn geboden. Tegelijk vraagt Hij geen slaafse gehoorzaamheid. Hij wil juist dat we Hem uit liefde dienen.” Ook wil Maria Vermeulen in haar lezing ingaan op de eigenheid van ieder mens. „Waar bestaat die uit en hoe verwerf je die?”

S

WORKSHOPS Tijdens het middagprogramma kun je een workshop (ongeveer anderhalf uur) volgen. Een tipje van de sluier.

VERDIEPENDE WORKSHOP Nog wat langer nadenken over het thema van de Vrouwendag? Trainer Maria Vermeulen geeft een verdiepende workshop over het thema ‘Weet wie je bent’. Tijdens de workshop ontdek je aan de hand van vier aspecten (karaktereigenschap/valkuil/allergie en uitdaging) hoe je voorkomt dat een sterke karaktereigenschap een valkuil wordt. Maria: „Stel dat je daadkrachtig bent. Dan kan de keerzijde daarvan zijn dat je drammerig overkomt. Waarschijnlijk ben je dan allergisch voor heel stipte mensen die lang over hun beslissing nadenken. Dan is het je uitdaging om geduldig om te gaan met anderen en te luisteren naar wat zij zeggen. Vaak denken mensen dat hun allergie voor het gedrag van een ander iets over de ander zegt, maar het zegt meestal meer over jezelf. Dat is zo’n spiegel.”

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-055-TDE-MAIN-AR19.pdf 55

55

1/16/2017 12:20:51 PM

HANDLETTEREN

Ook op vrijdag!

Omdat het de vijfde Terdege Vrouwendag is, pakken we dit jaar extra uit door ook een programma op vrijdag aan te bieden. ’s Middags brengen we een bezoek aan het park rondom jachtslot ‘Het Oude Loo’.

Deze tuinen zijn uitsluitend in het voorjaar een beperkt aantal weken te bezichtigen.

Natuurlijk ontbreekt een leuke fotoshoot niet!

Daarna houden we een Amerikaanse picknick. Breng allemaal een lekker gerechtje mee en smul van elkaars culinaire kunsten. ’s Avonds staat er uiteraard een kijkje achter de schermen bij Terdege op het programma. Verder houdt royaltywatcher Josine Droogendijk een interessante presentatie over ‘Een kijkje in de agenda en de kledingkast van koningin Máxima’.

Deelname aan het programma op vrijdag kost 15 euro.

Overnachten in Apeldoorn? Fletcher Hotel Apeldoorn biedt een overnachting (inclusief een uitgebreid ontbijtbuffet, gratis wifi en parkeren) aan voor € 39,50 p.p. Toeslag eenpersoonskamer € 25,00.

Gebruik de boekingscode www.goedverblijf.nl/erdee0217. De zoek & boekcode is erdee0217.

56

Helemaal hip. Overal zie je de leukste krijtborden. Maar hoe krijg je die zwierige letters toch zo mooi geschreven? Onder leiding van Arjanne van der Meer en Maaike Schiphorst (rubriek Creatief in Terdege) versier je je eigen krijtbord met een aansprekende tekst.

AAN DE SLAG MET BLOEMEN Hou je van bloemen? Geef je dan op voor de workshop van Ina van Bloois (zij verzorgt samen met Suzan Schoonhoven een deel van de rubriek Creatief). Je maakt op deze Vrouwendag een fleurig bloemstuk!

MAAK EEN FEESTELIJK TAARTJE Bij de bakker zien taarten er altijd prachtig uit. Hoe doen ze dat toch? Patissier Jacobine van den Bos (rubriek Culinair) brengt je de kneepjes van haar vak bij. Het heerlijke taartje dat je maakt, mag uiteraard mee naar huis.

KLEUR STIJL EN KARAKTER Je bent uniek en zo mag je je ook kleden. Hoe communiceer jij door middel van de kleur en stijl van je kleding?

Wat zegt dat over jouw karakter? Een presentatie, gevolgd door een interessante mini-workshop, leert je wat bij jouw identiteit past. Let op: Je krijgt geen persoonlijke kleur- of stijlcheck. Carolien Luitjes is naast kleur- en stijladviseur ook coach. Vast kennis maken met Carolien? Kijk op haar site: jijbentexclusief.nl.

SCHRIJF JE GAUW IN VOOR DEZE BIJZONDERE DAG(EN) VIA WWW.TERDEGE.NL/ABONNEEVOORDEEL/ABONNEEDAGEN. LET OP: JE KUNT KIEZEN UIT TWEE MOGELIJKHEDEN: VRIJDAG ÉN ZATERDAG OF ALLEEN ZATERDAG. ALLEEN HET VRIJDAGPROGRAMMA BOEKEN KAN NIET!

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-056-TDE-MAIN-AR19.pdf 56

1/16/2017 12:21:04 PM

WELKOM op de vijfde Terdege Vrouwendag.

THEMA: ”Ken je karakter!” bezinning en ontspanning.

Hier komt de adv nog hans

Kosten vrijdagprogramma: € 15,00.

DATUM: D.V. vrijdag en/of zaterdag 19 & 20 mei 2017

Op zaterdag een LUXE LUNCH en diverse stands tijdens de pauze.

ONTMOETING met de medewerkers van terdege

Vrijdag 19 mei van 14:00 tot 21:00 uur * Bezoek aan de paleistuinen rond jachtslot ‘Het Oude Loo’ (inclusief fotoshoot). * Amerikaanse picknick. * Kijkje achter de schermen bij Terdege. * Interessante lezing van royaltywatcher Josine Droogendijk over ‘Een kijkje in de agenda en kledingkast van koningin Máxima’.

LOCATIE: gebouw Erdee Media Apeldoorn

Zaterdag 20 mei van 9:30 tot 16:00 uur * Ds. J. Westerink over “Karakter en geloof”. * Trainer Maria Vermeulen spreekt over “Karaktervol”.

Na de pauze volg je een workshop van 1,5 uur naar keuze. * 1. Handlettering Arjanne van der Meer en Maaike Schiphorst. Kosten: € 12,50 (incl. krijtbord en stift).

* 2. Volg een verdiepende workshop over het thema ‘Weet wie je bent’ bij Maria Vermeulen * 3. Maak een fleurig bloemstuk onder leiding van Ina van Bloois. Kosten: € 12,50. * 4. Hoe communiceer je met kleding? Volg een workshop bij stijl- en kledingadviseuse Carolien Luitjes. Kosten: € 7, 50. * 5. Maak een heerlijk taartje onder leiding van patissier Jacobine van den Bos. Kosten: €15,00.

Speciale vroegboekprijs voor het zaterdagprogramma van zaterdag 20 mei bij aanmelden voor 11 maart € 34,95 voor abonnees. Niet-abonnees betalen € 39,95.

Abonnees mogen 1 introducee meenemen voor € 34,95, mits aangemeld voor 11 maart. De abonneeprijs bedraagt na 11 maart € 39,95 p.p. De kosten van het vrijdagpro57 gramma bedragen € 15,00. Let op: Deze prijs is exclusief het bedrag van de gekozen workshop. Alleen het vrijdagprogramma boeken 25 mogelijk! terdege JANUARI 2017 • is niet Kijk voor meer informatie op terdege.nl/abonneevoordeel.

20170125-057-TDE-MAIN-AR19.pdf 57

1/16/2017 12:21:09 PM

AFLEVERING 37

Er is geen brug TEKST NELLY VAN DIJK-HAS ILLUSTRATIE RINO VISSER

p de terugweg naar het hotel beving Walt de neiging om God voor de uitkomst te danken. In lang was hij niet zó van z’n moeder vervuld geweest. Zou hij innerlijk wel zó ver van God zijn afgedwaald, als hij onder z’n moeders hoede had kunnen blijven? Moeder, met haar eenvoudige, levende geloof! Hij wist dat niemand hem zo innig had liefgehad als z’n moeder.

Zelfs Inge niet. En wat had hij beiden teleurgesteld! „Berouw komt na de zonde.” Wat ging dat oude gezegde bij hem op!

O

Toen hij, nog voor twaalven, door z’n geboortestad liep, verdrong de vraag hoe z’n familie over z’n beslissing zou oordelen het andere naar de achtergrond. Ze wisten niets van z’n komst, dus zouden ongetwijfeld verwonderd opkijken wanneer hij plotseling de winkel instapte, vooral nu er de laatste tijd nauwelijks meer van een briefwisseling sprake geweest was.

Er bleken verscheidene kopers in de winkel te zijn, met Gerard ertussenin. De blik van z’n ene, halfblinde oog streek vluchtig langs hem heen, maar zonder een teken van herkenning, zodat hij het er maar op waagde door te lopen en zelfs de trap op te gaan.

Hij hoorde boven Rieks stem in de keuken, en een kinderstem erdoorheen, dus klopte en wachtte af.

Riek trok nonchalant de deur open, keek hem verbaasd aan en riep toen verrukt: „Walt, jij! Hoe is het mogelijk! Ik rekende erop Siem te zien!”

Spontaan kuste ze hem op z’n wang.

58

Het kind stond met grote ogen toe te kijken. Wat was ze gegroeid! Ze gaf hem schuchter een handje, maar ging dan stil op een stoel zitten, met geen oog van hem af.

Pas toen hij uit z’n grote tas een doos kleurpotloden plus een bijpassend kleurboek te voorschijn toverde, werd ze spraakzaam. Ze juichte: „Kijk eens, mama, om te kleuren!” „Zou je je oom niet eens bedanken?”

Na een ogenblik had hij opnieuw een kus te pakken.

Riek was bijster ingenomen met de grote doos bonbons. Die kreeg ze niet iedere dag. „Gerard zag me niet eens”, vertelde Walt. „Maar waar is vader?”

Rieks nog altijd stralende blik werd donkerder. Ze luisterde, met haar rug naar het kind: „Hij zit binnen, stijf van de reumatiek.” „Oei. Lastig?”

Ze knikte. „Het is gewoonweg een

”Riek, ik ga uit Brussel vandaan” straf voor hem.” „En voor jou”, begreep hij. Ze knikte alleen maar weer. „Rookt vader nog? Ik heb sigaren voor hem.” „Hij doet niet veel anders. ’t Is ook zielig voor hem, hoor. Nu gaan de zaken weer prima, en hij zit daar maar.” „Dus er wordt weer veel verkocht?” „Heel veel. En het zou nog tienmaal meer kunnen zijn, wanneer er meer

zou worden gebouwd. Nu trekken de jongelui nog bij de ouders in. De zolders zijn haast overal vertimmerd.” „Riek, ik ga uit Brussel vandaan.” „Wat? Zo opeens maar? Waarom?” „Ik had zin in een verandering. Het zal tijd worden, vind je niet? Ik heb het er prima gehad, niets dan lof. En dankbaarheid, laat ik er dat vooral bij zeggen. Ik ga voorlopig in Utrecht wonen, het is vanmorgen voor elkaar gekomen. Bij een oudere dame, een weduwe.” „Ik sta er paf van”, zei Riek beduusd.

Maar er vlak overheen: „Dan zullen we je, hoop ik, wat vaker te zien krijgen!” „Wie weet”, lachte hij.

Ze legde haar vinger tegen haar lippen. „Sst, ik gelóóf dat vader daar komt aanstrompelen. Ga maar gauw naar hem toe, anders is hij boos! En vergeet de sigaren niet!” „Voor Gerard heb ik sigaretten.” „Fijn, maar ga nu maar!” Ze duwde hem letterlijk de keuken uit.

Walt schrok van z’n vader. Van z’n nog erger gekromde rug, maar meer van z’n boosaardig vertrokken gezicht. Hij was al vlak bij de deur toen Walt die na een klopje zelf had geopend. „Zo, dus je bént het”, bromde hij verongelijkt. „Natuurlijk eerst naar Riek, hè? Je vader komt er minder op aan!” „Dat denkt u maar”, deed Walt zo hartelijk mogelijk. „Hoe kon ik weten dat u hier was? Gaat u alstublieft weer zitten.” Hij probeerde te helpen, maar kreeg een snauw.

terdege • 25 januari 2017

20170125-058-TDE-MAIN-AR20.pdf 58

1/16/2017 12:20:59 PM

feuilleton „Blijf alsjeblieft van die arm af! Die reumatiek ook! Een mens heeft gewoon geen leven meer.”

Hij liet zich voorzichtig in z’n stoel zakken en kreunde maar. „Dat is ten slotte je lot. Eerst die ellendige malaise, dan die afschuwelijke oorlogsjaren, en nu dit. Het lijkt wel op mij gemunt te zijn!”

Walt wist niets beters te doen dan z’n tas open te maken en de doos sigaren op z’n knieën te zetten. Het leek een tovermiddel te zijn. „Allemensen, wat een duur merk! Nou, dankjewel, Walt! Je hebt dus toch aan me gedacht.” „Wat dacht u anders? Toe, steekt u er meteen maar eentje op.” „Maar wat graag! Haal jij ’m er dan maar uit.”

Walt deed het meteen. Knipte er het puntje af, stak ’m in z’n vaders mond, en de brand erin.

Toen hij zelf zat, zag hij het gezicht tegenover hem opgeklaard van genot.

Toen Riek met koie binnenkwam, glunderde ze tevreden. Ze glimlachte tegen Walt en zei: „Ik heb meteen maar een paar aardappelen extra ge-

schild. Wat een genot dat dat nu weer kan! We zouden daar veel meer aan moeten denken. Vind jij ook niet, Walt, dat we alles weer zo gemakkelijk accepteren? Wat is een mens toch weinig dankbaar.” „Met de woningbouw kon het anders wel beter”, zei vader tussen twee halen door. „Tja, dat is natuurlijk wel zo. Dát gaat veel te langzaam. Vader, weet u al dat Walt in Utrecht komt wonen.” „Daar hoor ik van op. Toch geen ruzie gehad?” „Gelukkig niet, vader! Maar ik voel me te oud worden om daar nog langer te blijven.” „Dat is ook zo! Je had al lang en breed getrouwd moeten zijn.” „Zonder woning?” „Is het daar ook zo erg?” „Niet zo als hier. Maar ’t is er peperduur!”

Walt moest over alles uitvoerig vertellen. Tot Riek overeind vloog, omdat ze het eten vergeten had! Op z’n mooist was alles aangebrand. „Dan zou je ’t hier wel ruiken”, deed Walt gemoedelijk.

Het viel gelukkig mee. Toen Gerard

boven kwam, was de tafel keurig gedekt en stond de soep al geurig te dampen.

Gerard was al even blij als z’n vrouw.

Terwijl hij Walts hand hartelijk schudde, zei hij verbaasd: „Dus jij was het die de winkel straks doorliep? Ik had het te druk om je na te kijken met dat ene, kippige oog van me. Man, als je wist hoe ik daardoor gehandicapt ben. Te denken dat ik vroeger twee goeie ogen bezat en dat nooit gewaardeerd heb!”

Walt zei er niets op terug. Hij duwde z’n broer alleen maar de grote doos sigaretten in z’n hand. Een gevoel van schaamte kneep z’n keel bijna dicht. Hier zat hij kerngezond en zonder enig lichaamsgebrek. Maar ondanks dat lag hij geregeld met zichzelf overhoop, in plaats van God voor dit onverdiende voorrecht te danken.

Wat had hij, die al zoveel romans de wereld in gestuurd had, nog onnoemelijk veel te leren!

Vooral om Riek te plezieren, bemoeide hij zich later veel met het kind.

Hielp het bij het kleuren en praatte vriendelijk tegen haar.

Toen het ondanks dat wat verlegen bleef, herinnerde dat hem dat aan z’n eigen jeugdjaren. Hij was ook nooit bijzonder toeschietelijk tegenover volwassenen geweest.

Laat in de middag vertrok Walt weer.

In de trein bedacht hij dat hij Riek niet naar de familie Rosmalen had gevraagd, wat hij eigenlijk wel van plan was geweest.

Misschien was het beter zo. Ze moesten nu maar liever denken dat alles wat met hen in verband stond langzamerhand bij hem volkomen op de achtergrond was geraakt.

Wordt vervolgd terdege • 25 januari 2017

20170125-059-TDE-MAIN-AR20.pdf 59

59

1/16/2017 12:21:00 PM

1

*

2

3

Foto 1 en 2: Op staatsbezoek in Frankrijk.

Foto 3: Verrassingsbezoek aan Haagse Schilderswijk.

Foto 4: Streekbezoek aan West-Brabant.

4

60

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-060-TDE-MAIN-AR21.pdf 60

1/16/2017 12:23:56 PM

KONINGSHUIS

De handen uit de mouwen tijdens NLdoet.

Koningspaar zoekt verbinding 2016 was voor ons koningspaar een druk, afwisselend en uitdagend jaar. We blikken terug op de hoogte- en dieptepunten.

TEKST JOSINE DROOGENDIJK BEELD ANP

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-061-TDE-MAIN-AR21.pdf 61

61

1/16/2017 12:24:02 PM

Vakantie in Argentinië (2014). Rechts: Prinses Laurentien werd 50.

K

oning Willem-Alexander is een staatshoofd dat altijd op zoek is naar verbinding.

Niet alleen met de bovenlaag van de maatschappij, maar met iedereen.

Dat blijkt al tijdens de nieuwjaarsreceptie op 13 januari. De koning heeft vertegenwoordigers van organisaties uit de thuiszorg uitgenodigd om te luisteren naar de problematiek waar zij mee te maken krijgen.

Ook de bezoeken aan het Oranje Fonds en de Haagse Schilderswijk illustreren het streven van de koning en koningin. Op informele wijze knoopt de koning een gesprek aan met een Haagse marktkoopman en koningin Máxima gaat door de knieen om met een allochtone scholier te praten over inburgering.

KOSTEN De vier staatsbezoeken van 2016 staan eveneens in het teken van verbinding, maar koning Willem-Alexander heeft nog een doel: het bevorderen van de onderlinge handel. Samen met zijn vrouw en de meereizende handelsdelegaties woont de koning diverse netwerkbijeenkomsten bij in Frankrijk, Australië en NieuwZeeland. Ook het staatsbezoek van de 62

Belgische koning wordt aangegrepen om ons land goed op de kaart te zetten en samenwerkingen aan te gaan.

Verstandig, want zo kost de monarchie niet alleen geld, maar levert die indirect ook veel op.

Helaas blijven de resultaten van de staatsbezoeken bij het grote publiek onbekend, en laaien de discussies over de kosten van het koningshuis in 2016 weer hoog op. In de Tweede Kamer spreken ze over de toekomstige toelage van prinses Amalia, de kosten van de vele vliegreizen van het koningspaar en de zogenoemde belastingdeal. De discussies schaden het imago van de koning, maar toch mag Willem-Alexander zich niet mengen in het gesprek. Tijdens een persontmoeting in Nieuw-Zeeland wordt de koning bijvoorbeeld gevraagd wat hij van de discussies vindt, maar hij antwoordt tactisch

Meer dan voorheen sprak de koning over het Evangelie

dat dit onderwerp thuishoort in het parlement. Hij zal zich schikken naar de uitkomsten, maar meer kan hij er niet over zeggen.

Naast alle kritische geluiden klinken er in 2016 ook lovende woorden.

Bijvoorbeeld over de toespraak die de koning houdt bij de Europese Unie in Brussel of over de twee streekbezoeken die in het afgelopen jaar zijn afgelegd. De koning en de koningin bezoeken de Brabantse Wal en Noordwest-Friesland, om te praten over de kansen en bedreigingen van de streken. Beide bezoeken vragen om een gedegen voorbereiding, want in een paar uur tijd wordt het koningspaar over heel diverse onderwerpen uitvoerig bijgepraat.

GROTE AFWEZIGE Natuurlijk worden ook heel wat bekende agendapunten afgewerkt.

Koningsdag, de Nationale Dodenherdenking, Bevrijdingsdag, de uitreiking van de Erasmusprijs en Prins Claus Prijs, NL Doet en niet te vergeten Prinsjesdag.

Naast het koningspaar zijn ook prins Constantijn en prinses Laurentien aanwezig in de Ridderzaal in Den Haag. Tijdens het jaarlijkse hoogte-

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-062-TDE-MAIN-AR21.pdf 62

1/16/2017 12:24:05 PM

column punt ontbreekt echter een ‘hoofdrolspeler’: de Gouden Koets. Vanwege renovatie blijft het rijtuig de komende jaren buiten beeld. In de koninklijke stallen is echter nog een prachtige koets te vinden: de Glazen Koets.

Het oudste rijtuig van de koninklijke familie stamt nog uit de tijd van Koning Willem I en is een waardige vervanger.

ARGENTINIË Tussen alle bedrijven en afspraken door viert de koninklijke familie meermalen uitgebreid vakantie. In de voorjaarsvakantie genieten ze van een skivakantie in Lech, in de meivakantie is het gezin in de Verenigde Staten te vinden en in de zomervakantie reizen ze af naar hun vakantiehuis in Griekenland. Ook worden de Olympische Spelen in Rio de Janeiro bijgewoond.

Traditiegetrouw wordt het jaar ook weer afgesloten met een vakantie. Om het jaar gaat het koninklijke gezin in de kerstvakantie naar Argentinië. In 2014 was het de laatste keer, dus dit jaar vertrok Willem-Alexander samen met zijn dochters op de vrijdag voor Kerst opnieuw naar Argentinië. De koningin was al eerder gegaan. Vanwege de schoolplicht konden de prinsesjes pas op 23 december het land verlaten.

Op Eerste Kerstdag sloot de koning het jaar af met de gebruikelijke Kersttoespraak. Meer dan voorheen sprak hij dit jaar over het Evangelie. Ook riep de koning op tot vrede, in een tijd waarin „het extreme het nieuwe normaal lijkt te worden”. Een mooie afsluiting van een bijzonder jaar, waarin ook op persoonlijk vlak het nodige gebeurde. Prinses Beatrix werd bijvoorbeeld geopereerd aan haar knie en prinses Laurentien vierde haar vijftigste verjaardag.

Dit jaar is het de beurt aan de koning.

Op 27 april hoopt hij vijftig jaar te worden. Ook viert het koningspaar op 2 februari het kristallen huwelijksjubileum.

Troostpop DINY VAN LEEUWEN

bezoekt bewoners van een verzorgingshuis Ze hoort in huiskamer 1 maar ze loopt net zo gemakkelijk de andere drie dagverblijven binnen.

Ook bezoekt ze slaapkamers. Overal vindt ze spullen die ze schijnbaar kwijt was. Hier een slof, daar een fotolijstje, ergens anders kleding en verderop een snoeptrommel.

Met armen vol spullen draaft ze heen en weer.

Hier laat ze de foto achter en daar de slof. De meeste dingen verhuizen naar haar eigen kamertje. Met de trommel trakteert ze bewoners en bezoek. Onrust drijft haar verder. Ze pakt een plant en verhuist die naar de badkamer. De trommel blijft op de vensterbank.

Haar kinderen komen niet meer op bezoek. Daardoor mist ze ook haar kleinkinderen. Ze omhelst mij alsof ik haar dochter ben en vraagt waar de kinderen zijn. Het is niet gemakkelijk om haar gerust te stellen zonder leugens te vertellen.

Op een dag geeft een verzorgster haar een pop.

Ik zie het gebeuren. Het is een prachtig exemplaar met een levensecht gezichtje en mooi lang haar.

HET IS EEN PRACHTIG EXEMPLAAR MET EEN LEVENSECHT GEZICHTJE EN MOOI LANG HAAR Ze houdt de pop een eindje van zich af en kijkt.

Haar wilde blik verandert in een liefdevol zien. Ze gaat midden op het binnenplein zitten en zet de pop op schoot. „Mijn kind!” roept ze. Dan pakt ze de pop en smoort die in haar armen. Tranen lopen over haar wangen.

Vanaf die dag verdwijnen er geen spullen meer.

De pop zorgt voor rust en troost. Haar kinderen komen nog steeds niet. Maar ma denkt nu dat er elke dag eentje op bezoek is. Met een van haar kleinkinderen.

63

20170125-063-TDE-MAIN-AR21.pdf 63

1/16/2017 12:24:13 PM

Uit de wieg, in het ouderlijk bed Hoe leer je een kind slapen? Een vraag waar vrijwel elke ouder een keer mee worstelt.

Onze oplossing? Wij namen onze zoon bij ons in bed. tEkst JacOmiJn ariakHaH bEEld mariska VOs

ij huilt en huilt. Inmiddels is hij tien maanden oud.

Hij heeft een periode goed geslapen in zijn wieg, maar de laatste tijd is het weer helemaal mis. De tranen stromen over zijn wangen, zijn handjes strekken zich naar ons uit en de paniek is in zijn ogen te lezen.

Wat moeten we doen? We kijken elkaar aan, donkere wallen onder de ogen. Morgen wacht ons weer een drukke dag.

De beslissing is ineens snel gemaakt: ons kind belandt bij ons in bed.

Mogelijk zijn er stellen die ons voor gek verklaren. Wie laat zijn kinderen in dezelfde kamer slapen, in hetzelfde bed nota bene? Is dat niet gevaarlijk? En wat blijft er dan nog over van de privacy van de ouders?

H

LEVENSBEDREIGEND Inderdaad is het samen slapen met 64

je kind niet allemaal rozengeur en maneschijn. Het heeft beslist invloed op de relatie tussen man en vrouw.

Sta er samen achter of doe het niet, is ons devies.

Wat de veiligheid betreft: veel oficiële instanties zijn ronduit negatief over het zogenoemde co-sleeping.

Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid bijvoorbeeld. Die wijst het samen slapen sterk af. Er zouden te veel risico’s aan kleven voor met name heel jonge kinderen, waaronder wiegendood en verstikking.

De organisatie VeiligheidNL, die ongevallen en veiligheidsrisico’s in kaart brengt, kwam op grond van diverse internationale onderzoeken tot de conclusie dat je een kind vooral de eerste vier maanden van zijn leven niet bij je in bed moet nemen. Dit vanwege een verhoogd risico op wie-

terdege • 25 januari 2017

20170125-064-TDE-MAIN-AR22.pdf 64

1/16/2017 12:24:24 PM

OpvOeding

Tips

*

Samen slapen met je kind?

• Zorg vooral dat jij en je partner geen benevelende middelen gebruiken: Rook niet, drink geen alcohol voor het slapen en neem geen slaapmiddelen.

• Zorg ervoor dat het matras niet te zacht is en dat er geen spleten zijn waar de baby in kan rollen.

• Verwijder bij voorkeur de hoofdkussens en dekbedden, of houd ze uit de buurt van je kindje.

• Leg het kind wat hoger, zodat je hem niet kan verstikken.

• Ventileer de kamer regelmatig.

• Zorg dat het kind niet uit bed kan vallen en dat het bed groot genoeg is.

• Ben je oververmoeid of heb je overgewicht? Vermijd dan samen slapen.

terdege • 25 januari 2017

20170125-065-TDE-MAIN-AR22.pdf 65

65

1/16/2017 12:24:30 PM

Tot op dit moment is hij

niET BanG

in het donker en heeft hij van SLAAPPROBLEMEN

geen last gendood. Na die eerste maanden kan het wel. Mits de ouders niet roken: ook dat heeft invloed op de veiligheid van het kind naast je.

HARTSLAG Toch is daarmee de kous niet af.

Internationale organisaties zoals de WHO en Unicef raden veilig samen slapen namelijk juist wel aan, evenals (Nederlandse) borstvoedingsorganisaties. Ook zijn er meerdere internationale onderzoeken die positieve uitkomsten over het samen slapen publiceren.

Neem de studie van kinderarts Nils Bergman van de University of Cape Town in Zuid-Afrika. Hij kwam in 2011 tot de conclusie dat het voor baby’s heel goed is om naast hun moeders te slapen. Kleintjes die in hun eigen bedje sliepen, waren veel gestrester dan kindjes die bij hun moeder lagen. Ook sliepen ze minder goed en kregen ze een onregelmatige hartslag. Zijn advies: Kinderen zouden bij hun moeder in bed moeten slapen tot ze ten minste drie jaar oud zijn.

EIGENWAARDE Zelfs op lange termijn zou het samen slapen gunstig zijn voor kinderen.

66

Uit onderzoek van de University of Notre Dame blijkt dat kinderen die lange(re) tijd bij hun ouders sliepen een groter gevoel van eigenwaarde hadden, minder last hadden van schuldgevoelens en angst en minder moeite vertoonden met fysieke aanrakingen en afectie.

Een studie onder vijf verschillende etnische groepen in Amerika laat zien dat de samenslapers een groter algemeen gevoel van tevredenheid over het leven hebben (Mosenkis, 1998).

ting van een jong kind om ’s nachts dicht bij zijn ouders te zijn.

Wel willen we hier nog een belangrijke kanttekening plaatsen: Het samen slapen verbetert vooral de slaapkwaliteit van moeder en kind.

De vaders komen er wat kariger af, is onze ervaring. Met een kind in bed wordt de beschikbare ruimte een stuk kleiner en je slaaphouding wat verkrampter. Zeker bij mannen wegen de nadelen daardoor al snel zwaarder dan de voordelen.

ONRUST

TWEESPALT

Nu zal ik eerlijk zijn: we hadden niet al deze onderzoeken doorgeworsteld voordat we onze zoon bij ons in bed namen. Voor ons was de afweging een praktische optelsom. Wij wilden slapen, hij wilde slapen en dus sliepen we samen.

Achteraf gezien blijkt het zo’n gekke beslissing nog niet. Zijn nachtelijke onrust verdween als onze zoon ons naast zich voelde. De borstvoeding werd veel gemakkelijker, omdat ik er zelf nauwelijks voor wakker hoefde te worden. Verder heeft hij tot op dit moment (hij is bijna 3) vrijwel geen angst voor het donker of slaapproblemen. Daarbij zijn we ervan overtuigd geraakt dat het goed is voor de hech-

Door de tweespalt onder wetenschappers ben ik er overigens huiverig voor om het samen slapen publiekelijk aan te raden. Het blijft een feit dat een kleine baby kan overlijden in het ouderlijk bed. Door wiegendood.

Of door eigen schuld, omdat je als ouder te weinig voorzorgsmaatregelen hebt genomen.

Goed nieuws: voor twijfelende, van slaap beroofde ouders is er ook nog een tussenoplossing. Maak gebruik van een co-sleeper. Dat is een bedje dat aan één zijde open is, de zijde die je tegen het ouderlijk bed plaatst. Zo ligt het kindje veilig, maar toch zo dicht mogelijk bij zijn moeder.

terdege • 25 januari 2017

20170125-066-TDE-MAIN-AR22.pdf 66

1/16/2017 12:24:31 PM

Door een abonnement op De Week krijg ik de beste artikelen uit het Reformatorisch Dagblad. In het weekend vind ik het heerlijk om op de bank even een paar mooie achtergrondartikelen te lezen.

Gerdien (31)

Voor jongeren die geen behoefte hebben om zes dagen per week een krant te lezen, is er De Week.

GA NAAR DEWEEK.NL/TD OF BEL 055-5390498

1 MAAND GRATIS

H Haal aal alles ui uitt D De eW Week. eek.

ACHTERGRONDEN EN OPINIE UIT EEN WEEK REFORMATORISCH DAGBLAD. DEWEEK.NL

67.indd 67

16-1-2017 08:23:02

„Ik maakte in de maxi cosi al een ritje naar Zwitserland.”

”Geestelijk is het wél vermoeiend”

„De Zwitserse lucht is lekker om in te ademen.”

„In woonwijken kijk ik dubbel zo goed uit.”

68

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-068-TDE-MAIN-AR24.pdf 68

1/16/2017 12:26:30 PM

JONGEREN

Altijd zin om op weg te gaan Arie laat op zijn telefoon de ene na de andere foto van zijn vrachtwagen zien. Glunderend: „Dit is toch wijs, man. Dan ben je een jochie van negentien en mag je dit gewoon doen.”

TEKST ARIEN VAN GINKEL BEELD ANTON DOMMERHOLT

H

ij is geboren met chauffeursbloed. „Ik maakte in de maxi cosi al een ritje naar Zwitserland”, lacht Arie Rijksen uit Renswoude. „Mijn vader achter het stuur, mijn moeder in de bijrijdersstoel en ik tussen hen in.”

Inmiddels is het 19 jaar later en rijdt Arie voor transportbedrijf Dimetra Holland uit Scherpenzeel zélf naar Zwitserland. Het land met de hoge, besneeuwde bergen en het spiegelheldere bergwater. Iedere keer wanneer Arie in Zwitserland rijdt, geniet hij ervan. „En de Zwitsers hebben heel schone lucht. Daar kun je niks van zeggen. Het is lekkere lucht om in te ademen.”

VRIENDIN Met zijn DAF XF 106 Super Space Cab legt Arie in een gemiddelde

week zo’n 2700 kilometer af.

Op maandagochtend vertrekt hij rond half vier en vaak is de trucker op zaterdagmiddag pas weer thuis. „Ik vind het lekker om thuis te zijn, maar heb ook altijd weer zin om te gaan.”

Tussen half zeven ’s avonds en zes uur ’s morgens draait de vrachtwagenmotor meestal niet. In de verplichte rustpauzes verveelt Arie zich nooit. „Ik eet, speel op mijn telefoon en stuur een berichtje naar mijn vriendin.

Dan pak ik er een boek bij. Drie uur later heb ik het uit.”

In de ruime cabine, waar hij bijna de hele week bivakkeert, liggen inderdaad op verschillende plekken boeken. Op het dashboard staat een bordje met daarop ‘directeur in opleiding’. „Toen ik dat zag, moést ik ’m heb-

ben”. Boven de bijrijdersstoel hangt een kentekenplaat met daarop de naam Lisette. Met haar heeft hij ruim drie jaar een relatie. „Voor Lisette was het in het begin wennen dat ik er doordeweeks niet ben”, legt Arie uit. „Haar vader maakt thuis sierhekken en trappen. Zij is gewend

“ IK ZIT NU OP DE 10.000.000 FOTO'S”

„NIET ALLE COLLEGA’S ZIJN LIEVERDJES” 20170125-069-TDE-MAIN-AR24.pdf 69

terdege •

69

1/16/2017 12:26:52 PM

„IK WEEG 40.000 KILO. DAAR STAAN ANDERE WEGGEBRUIKERS NIET BIJ STIL” dat de man altijd thuis is. Dat is voor mijn beroep wel anders.”

Wanneer Arie trouwt, zal hij wellicht de brui moeten geven aan het rijden op het buitenland, weet hij. „Dat is dan maar zo.

Maar nu ben ik jong en geniet ik van de vrijheid. Het is toch stoer om op je negentiende al op het buitenland te rijden?!”

MOORDWAPEN Een vrachtwagen besturen is een verantwoordelijke taak, vindt Arie. „Soms heb ik 23 ton aan lading bij me. Dan weeg ik in totaal 40.000 kilo. Dan sta je echt niet binnen drie meter stil.

Sommige mensen snappen dat niet. Pas remde een bestuurder van een personenauto vlak voor mij keihard af. Mijn wagen automatisch ook. Toen zat ik met m’n neus tegen het raam.”

Chauffeuren is geen beroep voor luie mensen, vindt Arie. „Lichamelijk is het niet vermoeiend, maar geestelijk wél. Ik moet con-

20170125-070-TDE-MAIN-AR24.pdf 70

stant opletten. Je hebt gewoon een moordwapen in handen.

Met een vrachtwagen moet je 200 of 300 meter voor je uit kijken, in verband met je remweg.

Veel automobilisten letten alleen op de auto voor hen.” „In woonwijken kijk ik nog eens dubbel zo goed uit”, verzekert Arie. „Je wilt niet de dood van een klein kind dat op straat speelt op je geweten hebben. Ik hoop dat niet mee te maken.”

Arie denkt dat hij zou stoppen met zijn werk als hij zo’n ongeluk zou veroorzaken. Een collega van hem maakte een paar jaar geleden mee dat een man doelbewust voor zijn vrachtwagen ging staan. „Ze keken elkaar nog twee seconden aan en toen was hij er niet meer. Zoiets heeft wel impact.”

BELIJDENIS Er bestaat een chauffeurswereldje, denkt Arie. De meesten zijn collegiaal. „Pas stond een collega

met een lekke band langs de weg. Ik zette mijn wagen ervoor en we hebben samen het bandje verwisseld. Toen reden we samen terug naar Scherpenzeel.”

Collega’s van Arie zijn vaak niet christelijk. „Het zijn niet allemaal lieverdjes.” Wel hebben ze respect voor de keuzes die Arie maakt, ervaart hij. „Als we met een groepje chauffeurs zijn, gaan we meestal even met z’n allen wat eten in een restaurantje. Als je vanaf het begin laat zien dat je christelijk bent en bijvoorbeeld bidt voor je eten, hebben ze daar respect voor. Maar je moet wel consequent zijn. Als je het alleen doet wanneer het jou uitkomt, geloven ze er ook niks van.” „Ga je nog wat leuks doen dit weekend?” vragen collega’s van Arie zo nu en dan aan hem. „Ja, ik ga naar belijdeniscatechisatie”, reageert hij dan. „Dan vragen ze wat ik daar leer en hoe ik dat dan doe. Je hebt dan weleens een gesprek.”

1/16/2017 12:27:10 PM

JOUW VRAGEN

Herleving door boodschap van Wet en Evangelie (4) „HEBT U HOOP OP EEN GEESTELIJKE HERLEVING ONDER ONZE JONGEREN? WAT IS ERVOOR NODIG?” at zou het een zegen zijn als de Heilige Geest krachtig werkte onder vele jongeren en ouderen, nietwaar?

Zodat we, als we elkaar ontmoeten, met elkaar spreken over de overvloeiende genade die er bij God is voor de grootste der zondaren (1 Tim. 1:5) en onze harten samensmelten in de uitnemende zondaarsliefde in Christus (Hooglied 1:3).

We hebben de vorige keren gezien dat de Heilige Geest de prediking van Wet en Evangelie gebruikt om mensen tot geloof in Christus te brengen.

Heel belangrijk is dat je het verschil tussen Wet en Evangelie goed voor ogen houdt. Onherroepelijk gaat de kerk dwalen als de kennis hierover verdampt, zegt Theodorus Beza.

van doordringt wie ze zijn in Gods oog: verloren zondaar. Dat hoeven ze niet te worden. Dat zijn ze. Het punt is: ze hebben er geen oog voor.

Dat is hoogst ernstig, want zolang ze dat niet hebben, zullen ze ongevoelig blijven voor het Evangelie. Dat wordt hun wel verkondigd, maar gaat aan hen voorbij. Zolang ik mijzelf inbeeld dat ik gezond ben, zal het bericht over een goede arts, die altijd voor doodzieke mensen klaar staat, mij koud laten.

W

God laat je in de Wet verkondigen dat Hij wil dat je volmaakt bent. Dat je Hem eert en liefhebt. Met al wat in je is. Doe, en je zult leven, is de boodschap van de Wet. De Heere laat je die hoge norm op het hart binden, opdat je ogen ervoor opengaan dat je Zijn goede en heilige geboden niet houdt, maar juist overtreedt. En dat je daarom in groot gevaar bent: het gevaar van het eeuwige lijden (Openb. 21:8).

God laat je ook het Evangelie verkondigen. Zoals de Wet alles van je eist maar je niets geeft, zo eist het Evangelie niets van je maar biedt het je alles aan: Christus Jezus, Die

DS. B.L.P. TRAMPER, OUD-BEIJERLAND in de plaats van zondaren de Wet volmaakt vervult, Die alle geboden in liefde naleeft en... Die de vloek van de Wet draagt. In het Evangelie reikt God je Zijn eigen Zoon aan, met de oproep erbij in Hem te geloven, dat wil zeggen: Hem te ontvangen.

Een volgende keer wil ik hierop verder ingaan.

Een eerlijke diagnose is dringend nodig. Tegelijk horen we die liever niet.

Toch is dat nu juist waarbij de Heilige Geest ons gaat vastpinnen. Hij zorgt dat we er al minder en minder onderuit kunnen. Hij gebruikt de Wet als een hamer om goede gedachten over onszelf te verpulveren, en ook alle hoop op zelfverbetering (Jer. 23:29).

Hij brengt ons ertoe Gods oordeel over onszelf te beamen: ja, ik ben met heel de wereld verdoemelijk voor God (Rom. 3:19).

De Wet legt bij mensen de zonden bloot (Rom. 7:9), zodanig dat zij één ding heel helder krijgen: ik kan onmogelijk Gods gunst ontvangen door Zijn Wet na te leven. Aan dat streven sterven ze. Zo sterven zij, schrijft Paulus, door de Wet aan de Wet (Gal. 2:19).

Juist zo baant de Geest de weg voor het Evangelie, voor Christus Zelf, de liefderijke Zaligmaker. Wat krijgt Hij voor zondaren grote waarde!

CHRISTUS KRIJGT GROTE WAARDE

De vraag voor nu is welke volgorde de Heilige Geest hanteert als Hij mensen tot geloof brengt.

Eerst de Wet en dan het Evangelie? Of andersom?

Of doet het er eigenlijk niet zo toe?

Gaat ellendekennis, anders gezegd, vooraf aan de kennis van de verlossing in Christus? Of kun je ook eerst de Heere Jezus leren kennen en daarna overtuigd raken van je schuld?

De Bijbel leert ons dat de Heilige Geest mensen er gewoonlijk eerst

REACTIES EN VRAGEN: JOUWVRAGEN@TERDEGE.NL

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-071-TDE-MAIN-AR24.pdf 71

71

1/16/2017 12:27:19 PM

zoek zoek het uit! *

Steenkolensmog eiste in 1952 in Londen 12.000 levens; maar niemand wist waardoor die smog zo extreem giftig was. Eindelijk is dat raadsel opgelost. China kan daar zijn voordeel mee doen.

BART VAN DEN DIKKENBERG

GRAPHIC

NIEUWE LIMO VOOR TRUMP Donald Trump rijdt naar zijn inhuldiging in de allernieuwste versie van de huidige door Cadillac gebouwde staatslimousine. ‘Het Beast’ beschikt over de modernste beveiligingsfuncties en de laatste technologie-upgrades FRONT: Naar verwachting gelijk aan het nieuwste model van de Cadillac Escalade SUV

MOTOR: Huidige limo zou een

PANTSER: 125

Duramax 6,6-liter, 300-330 pk dieselmotor hebben.

Brandstofverbruik: 34 liter/100 km

mm-dik, zou bermbommen kunnen weerstaan

INTERIEUR: 2+3+2 Zitplaatsen maken conferentieopstelling mogelijk.

Afgedicht tegen biochemische aanval, zuurstoftoevoer in kofferbak

DEUREN: 20

BANDEN: Speciale

met Kevlar versterkte Goodyear run-flats

BRANDSTOFTANK: Gepantserd en met speciaal schuim

gevuld om explosie te voorkomen in geval van directe treffer

GEWICHT: 6.800-9.000 kg MAX. SNELHEID: 100 km/uur OPROEPNAAM: Cadillac One

EERSTE HULPDOOS:

O.a. twee halve liters bloed overeenkomend met groep van president

EEN AMERIKAANSE PRESIDENT KAN ZICH NATUURLIJK NIET VAN A NAAR B VERPLAATSEN IN EEN GOLFJE. ZELFS EEN LUXE CADILLAC IS NOG NIET GOED GENOEG. ZO KRIJGT OOK TRUMP EEN ZWAAR GEPANTSERDE EN * BEWAPENDE LIMO, DIE EVEN VEEL WEEGT ALS EEN VRACHTAUTO.

© GRAPHIC NEWS

cm dik met BEWAPENING: Auto zou kogelvrij glas beschikken over raketgranaten en hagelgeweren

72

20170125-072-TDE-MAIN-AR25.pdf 72

1/16/2017 12:27:56 PM

<!WEET4!>*

TECHNIEK

DIGITALE ZONNEWIJZER De zonnewijzer is allang passé.

Toch blijkt het apparaat na duizenden jaren nog voor verbetering vatbaar. Een Franse ingenieur die zich Mojoptix noemt, maakte er eentje die de zonnetijd in digitale cijfers aangeeft. Het apparaat zelf is niet bepaald digitaal. Het laat alleen een deel van het zonlicht op exact het juiste moment door.

Een reis naar de ster die het dichtst bij de aarde staat, Alpha Centauri, vergt 18.000 jaar bij de huidige stand van de techniek. Intense straling zou zo’n ruimtevaartuig echter finaal verwoesten. Onlangs hebben wetenschappers van NASA nanomateriaal ontwikkeld dat schade door straling zelf repareert. Alpha Centauri zou daarmee binnen 20 jaar kunnen worden aangevlogen.

RUIMTEVAART

Nano en NASA

30 biljoen ton

terdege.nl/zoekhetuit/mojoptix

WETENSCHAP

Alles wat de mensheid op aarde ooit heeft gebouwd of bewerkt, weegt bij elkaar 30 biljoen ton (30 met twaalf nullen). Dat becijferde een team onder leiding van de Engelse University of Leicester. Het gaat om de zogeheten technosfeer: fabrieken, kantoren, infrastructuur, mijnbouw, landbouwgrond; kortom, alles aan energie-, materie- en informatiestromen die de menselijke samenleving nodig heeft om te kunnen functioneren.

Fransman komt met digitale zonnewijzer

SCHEIKUNDE

WIJS IS HIJ DIE WEET WAT HIJ OVER HET HOOFD MOET ZIEN

DODELIJKE MIST OPGEHELDERD Londen kampt in december 1952 met een dodelijke mist die vijf dagen aanhoudt: 200.000 mensen worden opgenomen in ziekenhuizen, 12.000 mensen sterven en een heleboel huisdieren vinden eveneens de dood. Hoewel iedereen beseft dat de dodelijke smog te maken heeft met het stoken van steenkool in combinatie met vochtige lucht, heeft niemand tot

voor kort begrepen hoe het kwam dat de mist in 1952 zoveel slachtoffers eiste. Een land als China heeft er echter alle belang bij dit raadsel op te helderen. De steden Peking en Xian hebben ook geregeld te maken met steenkolensmog.

Tijdens de verbranding van steenkool ontstaat zwaveldioxide. Hoewel dit gas irriterend kan zijn voor de luchtwegen, verklaart het de

grote aantallen slachtoffers niet.

Een team wetenschappers heeft de oorzaak onlangs achterhaald: in de mist reageert zwaveldioxide met water tot dodelijk zwavelzuur. „Dit proces wordt versneld door stikstofdioxide, dat ook ontstaat bij de verbranding van steenkool”, aldus onderzoeksleider Renyi Zhang, atmosfeerwetenschapper aan Texas A&M University.

73

20170125-073-TDE-MAIN-AR25.pdf 73

1/16/2017 12:28:10 PM

HISTORISCHE PIJPORGELS NU VOOR IEDEREEN BEREIKBAAR Ontdek de nieuwe LiVE 2T

Beroemde orgels van tientallen internationale kerken waren nog nooit zo dichtbij. Johannus introduceert namelijk de LiVE 2T. Hiermee maakt Johannus levensechte klanken van historische pijporgels bereikbaar voor iedereen.

‘Ik was gewend geraakt aan de stilte’, vertelt de 80-jarige Valentina uit Rusland. Deze granny leefde een teruggetrokken en eenzaam leven. Nu krijgt ze bezoek van Lena, een sociaal werker.

Van de aandacht en de hulp van Lena fleurt Valentina op.

Dankzij enthousiaste sponsors in Nederland voelen granny’s als Valentina zich niet meer eenzaam. Voor 25 euro per maand helpt u mee om granny’s de aandacht en zorg te geven die ze nodig hebben.

74.indd 74

16-1-2017 08:21:52

vakantie DENEMARKEN

Onthaasten in rustig Zuid-Jutland.

BELGIE¨

In de Geuzenhoek van de Vlaamse Ardennen.

De kust van Wales

Reizen, CAMPINGS en

vakantiehuizen in

BINNEN- en

buitenland terdege • 25 JANUARI 2017

75

25 JANUARI 2017 . 34E JAARGANG NUMMER 9 . KATERN TOERISME

20170125-075-TDE-MAIN-AR26.pdf 75

1/16/2017 12:27:42 PM

76

*

Het landschap is rustiek, de bevolking vriendelijk.

terdege â&#x20AC;˘ <%D> 25 januari <%M> <%Y> 2017

20170125-076-TDE-MAIN-AR27.pdf 76

1/16/2017 12:31:21 PM

Toerisme

Onthaasten in

ZUID-JUTLAND Spectaculair is het landschap in ZuidJutland niet, wel rustgevend. Net als de sfeer in het keurig aangeharkte Scandinavische landje. Wie van uitdaging, drukte en exotische toestanden houdt, moet hier niet zijn. Wie wil onthaasten wel. tekSt eN beeld Huib de VrieS

terdege â&#x20AC;˘ 25 januari 2017

20170125-077-TDE-MAIN-AR27.pdf 77

77

1/16/2017 12:31:32 PM

O

nze bestemming ligt amper tien kilometer van de Duitse grens, net buiten het dorp Tonder. Maria’s Feriested blijkt een voormalig landbouwbedrijf te zijn geweest. Het wordt nu gerund door Maria. Ons appartement ligt onder hetzelfde dak als dat van de eigenaars. De helft van de eenvoudige bungalow hebben ze verbouwd tot vakantiewoning. Ook in de voormalige schuren zijn appartementen gemaakt. Eenvoudig, maar van alle basale gemakken voorzien. Het is typerend voor de Denen, een volk zonder hiërarchie en koude drukte.

Je zou niet zeggen dat ze afstammen van de Vikingen.

De aard van de bevolking komt naadloos overeen met het Deense landschap. Het is niet exotisch, zoals Italië of Griekenland. Ook niet imponerend, zoals Zwitserland of Oostenrijk. Wel vriendelijk en rustgevend.

Tonder blijkt een verrassend mooie plaats te zijn. In de Middeleeuwen was de grensplaats van Jutland een belangrijke vissershaven. Later bloeide hier de kantindustrie. Het nabijgelegen dorpje Møgeltonder, niet veel meer dan één lange straat, is het ideale decor voor een historische film. Alles oogt er oud. Volgens kenners van Denemarken is het de mooiste straat van het land. Het 17eeeuwse kasteel Schackenborg, aan het begin van het dorp, is eigendom

78

van de Deense prins Joachim.

WINDMOLENS Tonder is een ideaal uitgangspunt voor fietstochten in het zuiden van Jutland. Net als Nederland is Denemarken rijk voorzien van fietspaden.

Waarschuwingsborden attenderen automobilisten op “krydsende cyklisters”. Op een deel van de paden zijn “knallert forbudt”, wat de rust ten goede komt.

In kalm tempo peddelen we door het rustieke polderland met z’n oude boerderijen en plukjes geboomte richting de Waddenzee. Bij het gehucht Gallehus staan twee gedenkstenen ter herinnering aan de beroemde gouden hoorns die hier werden gevonden, met daarop een van de oudste Germaanse runenteksten.

Na ruim een uur bereiken we Hojer, de laatste plaats voor de Waddenzee.

Door z’n windmolen en met riet gedekte boerderijen heeft het Hollandse trekken. Regelmatig werd het dorp geteisterd door overstromingen.

Nu ligt het veilig achter een massieve dijk. Het buitendijkse kwelderland werd een paradijs voor watervogels.

Vanaf de waterkering zijn het Duitse Waddeneiland Sylt en het Deense Waddeneiland Rømø te zien. De Duitse kust werd in de achterliggende jaren visueel geruïneerd door een woud van windmolens. De Denen zijn zuiniger op hun “Vadehavet”.

Hopelijk blijft dat zo. Duurzaamheid is meer dan het terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen.

RØMØ Met de tweewielers op de fietsendrager rijden we de volgende dag naar Rømø, het grootste Deense eiland in de Noordzee. De negen kilometer lange dam bespaart een vaartocht. De meeste automobilisten rijden aan het eind van de dam rechtdoor, richting zee. Met een breedte van ruim twee kilometer behoort het strand van Rømø tot de breedste stranden van Europa. Een deel van de toeristen stalt de auto op een groot parkeerterrein, de rest rijdt zo het platgereden zand op. Voor Nederlanders is het een bizar gezicht. Denen weten niet beter. Ergens op de uitgestrekte vlakte parkeren ze hun voertuig, laden de klapstoelen uit, of gaan vanaf die locatie met de hond wandelen.

In de 18e eeuw leefde Rømø van de walvisvaart. Tegenwoordig zijn het toeristen die voor inkomsten zorgen.

Een aantal grafstenen op de begraafplaats rond de beeldschone kerk van Kirkeby houdt de herinnering aan omgekomen walvisvaarders levend.

In de haven van het nabijgelegen Havneby liggen nu boten voor de visserij op de Waddenzee. Hiervandaan vaart ook een veerboot naar Sylt. Wij blijven op Deense grond, voor Nederlanders een oase van rust.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-078-TDE-MAIN-AR27.pdf 78

1/16/2017 12:31:40 PM

De oudste stad van Scandinavië

naar de kerk bij ds. bent Oluf damm Het hagelwitte kerkje van Løgumgarde is omgeven door een kerkhof met een bijna parkachtig karakter. Al eeuwen komt hier de gemeente van Nørre Løgum samen, waar ook het nabijgelegen Løgumkloster onder valt. “Se det Guds Lam, som barer verdens synd!” predikt de tekst op de orgelzolder. “Zie het lam Gods, dat de zonde der wereld wegneemt.”

In de kolossale pastorie aan de overzijde van de straat woont ds.

Bent Oluf Damm, sinds 1986 de voorganger van de gemeente. Als een van de weinige predikanten in het bisdom Ribe weet hij zich verbonden met de Indre Mission. De uit het volk voortgekomen beweging, waarbij pas later behoudende predikanten zich aansloten, strijdt sinds 1862 voor reformatie van de sterk geseculariseerde Deense volkskerk. Door het hele land verrezen Missionshuizen, waar doordeweekse samenkomsten werden gehouden. Na de Tweede Wereldoorlog nam de invloed van de Indre Mission gestaag af, al is die nog niet verdwenen.

Damm, die onder de predikanten in Zuid-Jutland nauwelijks geest-

verwanten heeft, studeerde aan de vrije, conservatieve Menighedsfakultetet in Århus. Na het afronden van zijn theologische opleiding verbond hij zich aan de gemeente van Nørre Løgum. Hoewel die formeel ongeveer 1300 leden telt, schommelt het aantal kerkgangers rond de 120. Voor een deel zijn het Indre-Missionmensen uit omringende plaatsen, die in hun eigen gemeente verstoken zijn van een Bijbelse verkondiging. In vergelijking met andere gemeenten binnen de Evangelisch-Lutherse Kerk van Denemarken is het een goede opkomst.

De doorgaans liberale kerkbesturen houden zich uitsluitend met praktische zaken bezig. Voor het inhoudelijke is de predikant verantwoordelijk. Dat geeft behoudende voorgangers binnen de Deense staatskerk de mogelijkheid om hun eigen spoor te trekken. Ze ontmoeten elkaar op bijeenkomsten van de Indre Mission en de verwante Luthersk Mission. www.nrloegumkirke.dk (voor de kerktijden zie de button ‘Gudstjenester’)

Liefhebbers van historie komen in het zuiden van Jutland ruimschoots aan hun trekken. Voor christenen is Christiansfeld een mooie bestemming. Het karakteristieke dorp, dat een kleine 3000 inwoners telt, werd in 1733 gesticht door Boheemse Broeders, in Nederland bekend onder de naam Hernhutters. Tot de dag van vandaag is er een kleine Hernhuttergemeenschap te vinden.

Wat westelijker ligt Ribe. De oudste plaats van Scandinavië werd in 710 gesticht als marktplaats van Friezen en Vikingen. Het stadje doet verrassend veel aan Elburg denken, maar dan op z’n Deens. Net als het voormalige vissersstadje aan het IJsselmeer is het niet verknoeid door moderne bebouwing, maar in ongerepte staat bewaard. Dankzij het economische verval vanaf de 17e eeuw. Geld voor afbraak en nieuwbouw ontbrak, zoals dat ook in de Nederlandse Hanzesteden Zutphen en Deventer het geval was. Aan de armoe van weleer danken ze hun pracht van nu.

De smalle straatjes in Ribe zijn geplaveid met ouderwetse kinderkopjes.

Aan weerszijden staan typisch Deense huisjes met prachtig beschilderde en versierde deuren. In het hart van het museale stadje ligt de kolossale dom, die de historische betekenis van de stad onderstreept. De bouw van de grotendeels met tufsteen opgetrokken kathedraal begon rond 1150 en nam een eeuw in beslag. De aan de dom verbonden burgertoren, vijftig meter hoog, is tegen betaling te beklimmen.

Het plateau op de top van de toren biedt een prachtig panorama over de stad: een zee van rode daken, met daarachter het vlakke Deense land.

Vanaf de stad kronkelt het riviertje Ribe A naar de Waddenzee, afgezien van Legoland de belangrijkste trekpleister van Jutland. terdege • 25 januari 2017

20170125-079-TDE-MAIN-AR27.pdf 79

79

1/16/2017 12:31:43 PM

Rijke historie in Vlaamse Ardennen Soms heeft de omgeving er wat weg van delen van Limburg. Het heuvelachtige karakter van de Vlaamse Ardennen in België lijkt in ieder geval niet op de ‘echte’ Ardennen, in Wallonië. De natuur is er prachtig. Liefhebbers van kerkgeschiedenis moeten beslist De Geuzenhoek aandoen.

TEKST AD ERMSTRANG BEELD TOERISME VLAAMSE ARDENNEN VZW EN ARCHIEF

80

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-080-TDE-MAIN-AR28.pdf 80

1/16/2017 12:32:52 PM

TOERISME

terdege â&#x20AC;¢ 25 JANUARI 2017

20170125-081-TDE-MAIN-AR28.pdf 81

81

1/16/2017 12:33:06 PM

Oudenaarde, gezien vanaf de kerk.

H

et carillon strooit zijn klanken uit over Oudenaarde.

Op een donderdag eind september zitten de vele terrasjes nog overvol. Vermoedelijk is het extra druk omdat tal van markthandelaren het plein tussen de Sint Walburgakerk, het voormalige stadhuis en het winkelgebied bezetten. Auto’s worden zoveel mogelijk geweerd. Bij de ingang van het stadje zijn grote parkeerterreinen aangelegd, waar bezoekers gratis hun vervoermiddel kunnen stallen. Een deel van de straten en het plein voor de oude Sint-Walburgakerk is opengebroken.

In hun zoektocht naar de middeleeuwse stadsmuren zijn archeologen er aan het werk.

Het stadhuis, waarin een museum is gevestigd, behoort tot de pareltjes van de Brabantse gotiek. Het oudste deel, de voormalige Lakenhal, dateert uit de veertiende eeuw. Deze hal staat symbool voor het roemrijke textielverleden. De bouw van het eigenlijke stadshuis begon in 1526. Het belfort is als centrale toren opgenomen in de hoofdvleugel van het gebouw. Het pand staat op de Werelderfgoedlijst van de Unesco.

CRYPTE Liefhebbers van bouwstijlen zul82

De crypte van Sint-Hermes.

len smullen in de Crypte van SintHermes in Ronse, dertien kilometer ten zuiden van Oudenaarde. In deze plaats, waar de overgang naar de Franse taal duidelijk aanwezig is, staat de kerk van Sint Hermes. Aan de zijkant, enigszins verscholen, bevindt zich de bewaarplaats voor de relikwieën van Hermes, de patroon van de zenuw- en geesteszieken.

Bedevaarders met zenuwziekten kwamen in de Middeleeuwen van heinde en verre naar het stadje om hulp en genezing te vragen.

De verschillende bouwstijlen, begonnen in de elfde eeuw en pas voltooid in het begin van de zestien eeuw, vloeien in elkaar over. Het bouwwerk telt 32 zuilen, heeft prachtige muren in natuursteen, een verborgen grafkamer en een waterput met badkamers voor zieke bezoekers.

De basisinformatie wordt gebracht via infopanelen. Een audiogids in vier talen biedt meer gedetailleerde informatie. Bezoekers moeten wel

“Verschillende mensen gebruiken nu de HSV ook thuis”

rekening houden met de enigszins Franse manier van leven. Van twaalf tot twee zit de deur, ook op openingsdagen, op slot.

ZWALM De moeite waard is ook het laagste deel van het gebied, de streek rondom het plaatsje Zwalm en de beek de Zwalm. De omgeving kent tal van kleine en gezellige dorpjes, twaalf in totaal. Typisch voor deze regio zijn de vele molens. Een groot deel hiervan is gerestaureerd. Sommige bieden zelfs overnachtingsmogelijkheden. Het is er bijzonder rustig, omdat er geen echte verbindingswegen doorheen lopen. Een groot deel van de Vlaamse Ardennen kenmerkt zich door smalle kronkelweggetjes, waar auto’s elkaar nauwelijks kunnen passeren.

Toeristische trekkers in de Vlaamse Ardennen zijn verder het bos op de top van de Kluisberg (141 meter), een grote recreatieplas in Geraardsbergen en de ruïnes van de burcht in Herzele.

CALVINISTEN Horebeke is beslist een bezoek waard. In het gehucht Korsele woont sinds 1554 een gemeenschap van protestanten, die de naam Geuzen

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-082-TDE-MAIN-AR28.pdf 82

1/16/2017 12:33:08 PM

Vreemde eend in de bijt Van de VPKb „Wij prediken niet ons zelven maar Christus Jezus onzen Verlosser”, staat er op een bordje boven de ingang. De in 1872 gebouwde kerk van Korsele, een gehuchtje in de Vlaamse gemeente Horebeke (België), opent iedere zondag om 10.00 uur de deuren.

25 tot 30 mensen bezoeken wekelijks de diensten. Het is een beetje een vreemde eend in de bijt van de Verenigde Protestantse Kerk in België (VPKB). „We krijgen hier predikanten met een rechtzinnig, maar ook voorgangers met een vrijzinnig profiel. Sommige kerkgangers zijn Bijbelvast, andere niet”, zegt ouderling Hans Nelis.

De 65-jarige hoogleraar microbiologie aan de universiteit van Gent is een van de pleitbezorgers van

kregen. De protestantse gemeente van Horebeke kent een rijke historie. Het kleine overblijfsel van de Reformatie kende in de Zuidelijke Nederlanden in de 16e eeuw veel aanhangers. In het enigszins afgelegen Horebeke hielden de calvinisten later hardnekkig stand, trouw gesteund door geloofsgenoten in Zeeland. In 1795 kregen ze toestemming om een schuilkerk te bouwen. Die staat er nog steeds, achter het huidige kerkje, en wordt onder andere gebruikt voor het gezamenlijk koiedrinken na de dienst.

Een eigen kerkhof – het enige in Vlaanderen – en school kwamen er eerder dankzij koning Willem I, in de tijd dat de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden nog eenmaal verenigd waren, tussen 1815 en 1830. Aan de muur van de graftuin, waar nog steeds gemeenteleden worden begraven, hangt een plaquette waarop

een verdiepende prediking in de Geuzenhoek, een gebied met een bijzondere geschiedenis. Sinds het vertrek van de door Nelis als rechtzinnig omschreven Hongaarse predikant Tihamér Buzogány, afgelopen lente, is de gemeente bezig met het aantrekken van een nieuwe voorganger. Door het optreden van Nelis werden in de kerk aan de Nieuwe Bijbelvertaling ook enkele exemplaren van de Herziene Statenvertaling toegevoegd. „Verschillende mensen gebruiken die nu ook thuis.”

Van de zes leden tellende kerkenraad maken ook twee vrouwen deel uit. Eigenlijk is het best bijzonder dat het nog steeds lukt een volledige kerkenraad samen te stellen. De kleine gemeente in

Willem I wordt geëerd. „Zelfs na hun dood zorgt hij nog voor zijn onderdanen.”

Het eigen schooltje is nu een museum, waarin ook de protestantse geschiedenis is vastgelegd. Het is op afspraak geopend. Dat geldt ook voor een doordeweeks kerkbezoek. Op de site (zie kader) staat het telefoonnummer van de scriba, met wie contact kan worden opgenomen.

NIET VER De Geuzenhoek, met Horebeke als onbetwist centrum, ligt slechts enkele tientallen kilometers ten zuiden van Gent. Opmerkelijk is de overgang vanuit het enigszins industriële en ook vlakke buitengebied van Gent naar het heuvelachtige terrein met tal van natuurgebieden en zijn zo typisch rommelige Belgische dorpjes en stadjes. Ver is het allerminst. Ongeveer tweeënhalf uur rijden vanaf

het mini-dorpje aan de rand van de Vlaamse Ardennen, enkele tientallen kilometers ten zuiden van Gent, heeft zelfs nog een vrouwenvereniging en een zangkoor. Zo nodig is een kindernevendienst. Maar kinderen zijn uit de sterk vergrijzende gemeente zo goed als verdwenen. „De meeste leden zijn de zestig gepasseerd”, weet Nelis, die vreest dat de gemeente het niet langer dan een generatie nog zal volhouden. Toch is er ook wel vertrouwen dat God „niet zal laten varen het werk dat Zijn hand begon”.

De voorheen rooms-katholieke Nelis kwam in de jaren tachtig in aanraking met het protestantisme.

Hij volgde in Goes de cursus CGO van de Gereformeerde Gemeenten. www.geuzenhoek.be

Utrecht en uitermate geschikt voor een bezoek van enkele dagen.

Om alles rustig te bekijken, zou een iets uitkomst kunnen bieden. Maar het heuvelachtige terrein en de soms onverwacht forse hoogteverschillen maken dat lastig. Met een elektrische iets is het haalbaar, maar de afdalingen kunnen dan weer niet ongevaarlijke situaties opleveren. Voor wandeltochten zijn tal van plekken beter geschikt.

De Vlaamse Ardennen danken hun naam aan de schrijver Lodewijk Omer Wattez, die door velen als de grondlegger van het toerisme in ZuidoostVlaanderen wordt gezien. Hij schreef over het gebied al in 1889: „O, mijn schoon land, met uw wijde horizonten; land van heuvels en dalen waar ge tien, twaalf dorpen in één dag te voet kunt bezoeken.” www.toerismevlaamseardennen.be

terdege • 25 januari 2017

20170125-083-TDE-MAIN-AR28.pdf 83

83

1/16/2017 12:33:08 PM

Elke reis heef t z’n verhaal

" Reizen in eigen sfeer."

Bijbelse reizen

Vliegreizen

Themareizen

Vraag de gratis zomerbrochure 2017 aan! goedideereizen.nl/brochures

Actieve reizen

Busreizen

Vaarreizen

Alleengaandenreizen

Dé christelijke reisorganisatie www.goedideereizen.nl ◆ 0172-725000

84.indd 84

16-1-2017 08:23:29

Toerisme

Op

vakantie in nederland Christelijke campings, bungalowparken, hotels en bed & breakfast-adressen.

terdege â&#x20AC;˘ 25 januari 2017

20170125-085-TDE-MAIN-AR30.pdf 85

85

1/16/2017 12:33:45 PM

Bekijk ons reisaanbod op www.avantareizen.nl

Heeft u wel eens aan een vakantie op een prachtig Chaletpark in de SCHOTSE HOOGLANDEN gedacht? En tegelijk een vakantie midden in het land van de kerkgeschiedenis?

Doen! Nederlands management, centraal gelegen, dichtbij kerk en te midden van wonderschone natuur.

Accommodatie voor 4, 4-5, 6-7 of 8-9 personen.

Reserveer nu en geniet 10% korting op uw boeking.

Kijk voor meer informatie op onze website www.ranchchalet.nl óf bel +44 (0) 1862 842412.

Hotel Inkelshoês Wij wensen u het beste toe in 2017.

Vanaf 1 januari tot maart zijn wij geopend van vrijdag tot maandag.

Van 13 maart tot april 4=3!

Vier dagen verblijven, slechts drie dagen betalen.

Minder dagen = 10% korting.

Epen, Zuid-Limburg • 043-4551742 • www.inkelshoes.nl

BOEK ONLINE

www.valdor.lu Um Gaertchen 2, L-9747 Luxembur Enscherange, Luxemburg

Vernieuwd eigentijds sanitair Kleine rustige familiecamping Kindvriendelijk Prachtige natuur Wandelen vanaf de camping Ook verhuur van huisjes, chalets, stacaravans en trekkershutten

Op loopafstand van het strand.

Zeeland beleef je bij Camping Duinzicht!

0118-551397 | campingduinzicht.nl

86.indd 86

16-1-2017 08:24:56

GRONINGEN Conferentiecentrum De Ark, Sellingerstraat 75, Ter Apel, 0599-582984, www.ccc-de-ark.nl Jiltdijksheide (camping, vakantiehuisjes, groepsverblijf), Kolonieweg 20, Opende, 0594-658165, www. jiltdijksheide.nl Oase (minicamping, boerderijappartementen), Zuiderveensterweg 5, Oude Pekela, 0597-613345, www.oasevakantiewoning.nl De Sikkenberg (camping en diverse soorten accommodaties), Sikkenbergweg 7, Onstwedde, 0599 661144, www.sikkenberg.nl Zeestrand Eems Dollard (camping, stacaravans, havenhutten), Schepperbuurt 4a, Termunterzijl (bij Delfzijl), 0596-601443, www.campingzeestrand.nl

FRIESLAND Camping Mast (camping, (groeps) huurtenten, stacaravans), Formerum 33, Terschelling, 0562-448882, www. campingmast.nl Boerencamping De Stins (boerderijcamping, stacaravans, blokhut, B&B), Dokkumerlaan 19a, Wouterswoude, 06-45969001, www.campingdestins.nl De Verborgen Hoek (camping, stacaravans, vakantiehuisjes, chalets), Bokkeleane 3, Harich, 0514-602065 of 06-53399517, www.deverborgenhoek.nl

DRENTHE De Beukenhof (camping, stacaravans, chalets, vakantiewoning), Kanaal Oost Zijde 15, Tiendeveen (bij Hoogeveen), 0528-331246, www.campingdebeukenhof.com.

Meistershof (camping, stacaravans, trekkershutten, natuur-cabin), Lheebroek 33, Dwingelo, 0521-597278, www.meistershof.nl Tikvah (camping, vakantiehuis, appartement, groepsverblijf), Oosthalen 5, Hooghalen, 0593-592097; www.

campingtikvah.nl De Wolfskuylen (camping, stacaravans, bungalows, chalets, blokhutten, groepsaccommodatie), Holtweg 9, Gees, 0524-581575, www.campingdewolfskuylen.nl

OVERIJSSEL De Archemerberg (groepsaccommodatie), Dalmsholterweg 6, Giethmen, 0529 456361, www.archemerberg.nl Bergzicht (camping, chalets/stacaravans), Dalmsholterweg 4, Giethmen, 0529-451208, www.bergzicht.nl Casa Familia Salland (bungalowpark), Vianenweg 160, Rijssen-Holten, 06-13239587 of 0548-365224, www. casafamiliasalland.nl Erve ’n Greun (minicamping, bed & breakfast), Piksenweg 21, Hoge Hexel, 0546-697898, www.ervengreun.nl De Esrand (SVR, boerencamping), Grote Beltenweg 2, Rheeze, 0523263351, www.de-esrandrheeze.nl Hoge Hexel (bungalowpark, groepsverblijf), Bruine Hoopsweg 6, Hoge Hexel (bij Wierden), 0546-579865, www.bungalowparkhogehexel.nl Holsappel (bungalows), Molendijk 105, Zuna (bij Rijssen), 0548-512790, www.vakantieoordholsappel.nl De Kleine Belties (groepsaccommodaties, camping, caravans/chalets, bungalows), Rheezerweg 79, Hardenberg, 0523 261303, www.dekleinebelties.nl De Klimberg (camping, stacaravans, chalets, zorgchalet, familiehuis), Ommerweg 27, Hardenberg, 0523 261955, www.deklimberg.nl De Kroeze Danne (camping, chalets, groepsverblijven), Kappelhofsweg 14, Ambt-Delden, 074-3771111, www. kroezedanne.nl De Oldemeyer (camping, stacaravans, familiehuis, groepsverblijf), Grote Beltenweg 13a, Rheeze Hardenberg, 0523 262805, www.oldemeyer.nl Het Roenerveen (vakantiewoning,

landschapskamers), Haarweg 10, Daarle, 0546-697588, www.roenerveen.nl De Rollecate (minicamping, caravans), Schapendijk 12, Punthorst, 0529-482450, www.minicampingrollecate.nl Vakanz (park bij Rijssen/Holten), 0341-264887, www.vakanz.nl, www. gezinsparken.nl Familiepark De Vechtvallei (camping, trekkershutten, chalets, bungalows, groepsaccommodaties), Rheezerweg 76, 7795 DA Diffelen, 0523-251800, www.devechtvallei.nl Westerhoeven (vakantiehuisjes bij boerderij), Westerhoevenweg 16, Vriezenveen, 0546-633331, www. westerhoeven.nl

GELDERLAND ’t Beloofde Land (camping, stacaravans, chalets, kampeerbungalows, tenten), Bosweg 17, Voorthuizen, 0342-472942, www.beloofde-land.nl De Betteld (camping, stacaravans, chalets, herberg), Aaltenseweg 11, Zelhem, 0314-627200, www.betteld.nl Bok’s bungalowpark, Putterweg 76, Garderen, 0577-461362, www.boksbungalowpark.nl Recreatiepark Boslust (bungalows, chalets, stacaravans, tenten), Schovenhorsterveldweg 6, Putten, 0341357972, www.boslustputten.nl De Buxushoeve (bed & breakfast), ‘t Rechtewegje 9, Uddel, 0577-456566, www.bedenbreakfast-debuxushoeve.nl Casa Familia Voorthuizen (camping, chalets), Kieftweg 30b, Voorthuizen, 0342-478380, www.casafamilia.nl Familiehuis Nunspeet (bungalowpark), Randmeerweg 14, Nunspeet, 0341-250851; www.familiehuisnunspeet.nl Gerrit Jan’s hoeve (stacaravans/chalets te koop), Lange Zuiderweg 126, Voorthuizen, 0342-471571, www.gerritjanshoeve.nl Groot Grobbenhorst (camping, caterdege • 25 januari 2017

20170125-087-TDE-MAIN-AR30.pdf 87

87

1/16/2017 12:33:46 PM

Vakantiepark “De Kleine Belties” is een gezellig familiepark met volop activiteiten voor het hele gezin. In het voor- en naseizoen is het de ideale plek voor de 55 plussers en jonge gezinnen. Op ons park vindt u veel faciliteiten zoals een mooie horeca, een binnenspeeltuin en een overdekt zwembad met glijbaan en whirlpools. In de schoolvakanties is er altijd een enthousiast recreatieteam aanwezig.

Vanaf 2016 verhuren wij ook zorgchalets!

NOG NOOIT BIJ ONS GEWEEST? DAN WORDT HET NU TIJD VOOR EEN BEZOEK AAN ONS VAKANTIEPARK!

Onze 55 + weken zijn van 09-06 t/m 23-06!

• STACARAVANS • CHALETS • KAMPEREN • BUNGALOWS • FAMILIEHUIZEN

Gezellige chalets op de Belalp in de Zwitserse alpen Prachtig uitzicht. De Belalp is een zonnig wandelgebied in Wallis. Er is van alles te zien en te doen.

We verhuren meerdere 6-p. appartementen.

Ook geschikt voor families en groepen.

Informatie: Fam. Gorter 024 - 844 52 72 of www.chaletheidi.nl

Winkel Ehuys Snackbar PLAZA en Bruin café OPENLUCHTTHEATER Ovrdet speen Ovrdet zwembad Buenzwembad Zwem- Visvijvr Recraieam

RHEEZERWEG 79 HARDENBERG TEL. 0523-26 13 03 WWW.KLEINEBELTIES.NL

Hotel-Appartementen De Oude Hamer is zeer rustig en charmant gelegen in Mechelen in het Geuldal op een van de mooiste panoramaplekjes. Prachtige ligging temidden van glooiende hellingbossen, heuvels en dalen, omgeven van natuurschoon.

Uitermate geschikt als start- en eindpunt voor dagtripjes naar bv. Maastricht, Valkenburg, het drielandenpunt in Vaals, Monschau en de Ardennen en Eifel etc.

Ideaal voor natuurliefhebbers en rustzoekers.

Gemoedelijke, ongedwongen sfeer.

Voor meer informatie kijk op www.deoudehamer.nl - Tel. 043 - 455 13 91

De vele voorzieningen maken uw vakantie compleet!

www.deklimberg.nl Hardenberg tel. 0523-261955 ✓ Verhuur Chalets ✓ Restaurant ✓ Recreatieteam ✓ Zwembad ✓ Wifi

88.indd 88

16-1-2017 08:26:07

ravans, chalets, trekkershutten), Molenweg 107, Nunspeet, 0341-252941, www.grobbenhorst.nl De Heidebloem (camping, stacaravans en chalets), Hullenkant 28, Elspeet, 0577-492484 of 0653713630, www.campingdeheidebloem.net De Hofstee (caravanpark), Oude Zeeweg 30, Nunspeet, 0341-252603, www.caravanparkdehofstee.nl Jacolina (bed & breakfast), Klepel 1, 4191 ZR Geldermalsen, 0345-570112 of 06-52428196, www.benb-jacolina. nl Klein Emelaar (boerderijcamping, safaritenten), Buurtweg 12, Meerveld (Uddel), 0577-456818, www.kleinemelaar.nl De Kleine Weide (minicamping, bed & breakfast, groepsaccommodatie), Biesbosserweg 19, Renswoude, 033 2771400, www.dekleineweide.nl De Kriemelberg (camping, caravans, trekkershutten, safaritenten, bungalow), Drieërweg 104, Ermelo, 0341552142, www.kriemelberg.nl De Meulebarg (camping, stacaravans, vakantiewoningen, trekkershut), Molenweg 46, Elspeet, 0577-491351, www.meulebarg.nl O&S Vakanties (park in Nunspeet en Hoge Hexel, camping in Voorthuizen), 0184-422000, www.onsvakanties.nl ’t Rakkertje (boerderijcamping), Koeweg 12, Otterlo, 0318-591920, www.hetrakkertje.nl Recreatie Veluwe (vakantiehuizen), ‘De Wildekamp’, Garderen, 0623193025 of 0113-381203, www. recreatie-veluwe.nl De Rode Berk (camping bij boerderij), Koperweg 21, Nijkerk, 0342-462272 of 06-10201802, www.derodeberk.nl Rust en Ruimte (minicamping), Nieuweweg 6a, Doornspijk, 0525-661166 Stolpenheim (bungalows), Elspeterweg 8, Nunspeet, 0341 274727, www.stolpenheim.nl Recreatiepark Uddelermeer (cha-

lets), Blekemeer 29, Uddel, 0577401231 of 06-55904005, www. uddelermeer.com Veluwerhof (chalet, vakantiewoningen, groepsaccommodatie), Elspeterbosweg 33, Vierhouten, 0654975651, www.veluwerhof.nl Hotel ’t Vierhouterbos (ook appartementen), Nunspeterweg 30, Vierhouten, 0577-411200, www. vierhouterbos.nl Vijverhof (camping, caravans, vakantiewoning), Ommerenveldseweg 51, Ommeren, 0344-601973 of 0621611610, www.campingdevijverhof.nl Weijdehorst (camping, pipowagen, trekkershut, caravan), Staverhul 22, Uddel, 0577-402520 of 0649407982; www.weijdehorst.nl

Molenwurf (camping, caravans, chalets, groepsaccommodatie), Oosteinderweg 83, Wognum, 0229-571638, www.molenwurf.nl Zaans Moment (bed & breakfast), Zeedijk 1, Assendelft, 075-6702756, zaansmoment@gmail.com, www. bedandbreakfast.nl (zoek op ‘Zaans moment’)

UTRECHT

ZUID-HOLLAND

’t Boerenerf (camping, chalets, groepsaccommodaties), De Heygraeff 15, Woudenberg, 0332861424, www.campingboerenerf.nl Vakantie- en conferentiecentrum Het Brandpunt, Postweg 18, Doorn, 0343-412332, www.hetbrandpunt.nl De Heigraaf (camping, stacaravans, chalets, glamourtenten), De Heygraeff 9, Woudenberg, 033-2865066, www.heigraaf.nl

Grevelande (boerenlandcamping; caravan, blokhuis, ingerichte vouwwagen), Peuterdijk 59, Herkingen, 0187-669317, www.grevelande.nl

Hoeve Rustoord (bed & breakfast), Dorpsweg 2, Maartensdijk, 0346211266 of 06-55582437, www.hoeverustoord.nl Klein Oudenhorst (boerencamping, caravans, vakantiehuisje), Oudenhorsterlaan 23, Woudenberg, 0640023232, www.kleinoudenhorst.nl

NOORD-HOLLAND

ZEELAND Aagtekerke (minicamping bij Zuivelhoeve), Brouwerijweg 9, Aagtekerke, 0118-582247, www.zuivelhoeveaagtekerke.nl Banenburg (boerenbedtenten), terdege • 25 januari 2017

20170125-089-TDE-MAIN-AR30.pdf 89

89

1/16/2017 12:33:49 PM

90.indd 90

16-1-2017 08:33:19

Weelweg 1, Gapinge (bij Veere), 0118593196, www.banenburg.nl B&B/vakantiewoning (4 personen), Fam. Walhout, Dorpsstraat 74, Gapinge, tel 0118-612611.

Breehof (minicamping, stacaravans), Breeweg 14, Koudekerke, 0118615613, www.minicampingbreehof.nl Recreatiebedrijf Boot (minicamping, safaritent, appartementen, kamers), Lockerhofweg 7, Noordwelle (bij Renesse), 0111-462398/461695, www. recreatiebedrijfboot.nl Duinzicht (camping, chalets, safaritenten, woodlodges), Strandweg 7, Koudekerke, 0118-551397, www. campingduinzicht.nl Duinzicht (minicamping, stacaravans, chalets), Schamsweg 2, Domburg, 0118-581494, www.minicampingduinzicht.nl De Betteld (camping, safaritenten), Badhuisweg 68-a, Cadzand, 0117396600, www.betteld.nl De Fruitgaard (minicamping, toerca-

ravan), Bouwmansweg 1, Haamstede, 0111-651610, www.defruitgaard.nl Hof Hazenberg (chalets), Prelaatweg 81, Aagtekerke, 0118-584046.

De Hofwei (minicamping), Noordweg 1-3, Biggekerke, 06-50968547 of 0118-556111, www.hofwei.nl De Koehoorn (minicamping, stacaravans), Mariekerke 13, Meliskerke, 0118-562659, www.dekoehoorn.nl Verhuurbedrijf Koppejan (vakantiewoningen in Zoutelande), tel. 0118562642, www.verhuurbedrijfkoppejan.nl Mariekerke (boerderijcamping, caravans, chalets, huurtenten; geen kampeerplaatsen), Mariekerke 24, Meliskerke, 0118-551333 of 06-23072107, www.mariekerke.nl Oase (vakantiehuizen, appartementen, groepshuizen, hotel), Noordendolfer 8, Zoutelande, 0118-561481, www. oase-bv.com d’Oute Poppe (camping, stacaravans, tenten), Verseputseweg 13, Kerkwer-

ve, 0111-412516, www.doutepoppe.nl Schoolzicht (camping, stacaravans, chalets, kavels), Brouwerijweg 5, Aagtekerke, 0118-583333, www. schoolzicht.nl De Vlaschaard (minicamping, toercaravans), Koudekerkseweg 165, Middelburg, 0118-617094, www. devlaschaard.nl De Welblok (minicamping, safaritent), Nieuwe Groeneweg 2, Oosterland, 0111-482523, www.dewelblok.nl De Westhoek (minicamping, stacaravans, vakantiehuis), Prelaatweg 67, Aagtekerke, 0118-583403 of 06-13724819, www.campingdewesthoek.nl Wisse (minicamping, stacaravans), Kruisweg 1, Meliskerke, 0118-563424 of 06-12121643; www.campingwisse.nl

LIMBURG Vakanz (park bij Simpelveld), 0341264887, www.vakanz.nl, www. gezinsparken.nl

Speciale groepen JONGEREN AmiGO Avanta (17-25 en 20-36 jaar) BAS Travel (15-30 jaar) Beter-uit Crossroads (9-27 jaar) GRV Zeilkampen (9-22 jaar) Hervormd Gereformeerde Jeugdbond (groot aanbod, diverse leeftijdsgroepen) Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten (Koers-vakanties; groot aanbod, diverse leeftijdsgroepen)

SINGLES BAS Travel (25-45 jaar) Beter-uit Goed Idee Reizen

GO4IT Reizen (25-45 jaar) Hervormde Vrouwenbond

REIZEN OP MAAT

SENIOREN

Christenen voor Israël DrieTour Image Travel

Vrouwenbond Geref. Gemeenten (50+)

HULPVERLENING

EENOUDERGEZINNEN GO4IT Reizen Het vakantiebureau

ALS JE ZORG NODIG HEBT Adios Reizen Hervormde Vrouwenbond Het vakantiebureau Ichthus Vakantiereizen Vrouwenbond Geref. Gemeenten

Open Doors organiseert groepsreizen voor ontmoeting met vervolgde christenen.

Stichting Stéphanos organiseert werkvakanties in Malawi.

De contactgegevens van deze vakantie-aanbieders vindt u in de adressenlijst.

terdege • 25 januari 2017

20170125-091-TDE-MAIN-AR30.pdf 91

91

1/16/2017 12:33:50 PM

TE KOOP Chalets (zowel nieuwe als occassions) Tevens verhuren wij chalets voor een weekend/week en kunt u bij ons kamperen op comfortplaatsen tegen gunstige tarieven. Kinderen zijn gratis!

Op een prachtig park (van christelijke eigenaren) in Hulshorst te midden van de Veluwse bossen waar de zondagsrust nog in acht wordt genomen.

Al vanaf: â&#x201A;Ź 15.000,-

Te Huur: in Zegveld Uniek gelegen op een eiland in het Groene Hart nabij Nieuwkoopse Plassen.

Vanuit Hortensia Eiland volop fiets- en wandel mogelijkheden.

Veel rust, natuur en privacy.

Info. 06 - 55 39 36 32

!!!

www.hortensiaeiland.nl

CHRISTELIJKE VAKANTIEPARKEN Zuid-Frankrijk Duitsland TsjechiĂŤ

Voor meer info ga naar

www.vuurkuil.nl

www.unoanimo.net

92.indd 92

070-3912469

16-1-2017 08:34:15

Op

vakantie naar het buitenland

In dit overzicht wordt onderscheid gemaakt tussen accommodaties (campings, hotels, vakantiewoningen enzovoort) en reizen. Per land of landenregio noemen we de organisaties die daar actief zijn. In een aparte lijst vindt u de contactgegevens.

20170125-093-TDE-MAIN-AR31.pdf 93

1/16/2017 12:33:50 PM

Gelegen in het Zuid Limburgse Heuvelland.

Een Oase van rust. Een grote zon- en schaduwrijke tuin op het zuiden.

Comfortabel en sfeervol ingerichte Hotelkamers en Hotelappartementen (met airco).

Genieten van ontspannende wellness en heerlijk ontbijtbufet.

Familiehuis De Oldestee is een sfeervol verblijf dat van alle luxe zoals een hottub is voorzien (tot 14 pers.) www.oldemeyer.nl of bel 0523-262805 Rheeze - Hardenberg

Een verblijf bij Hotel Creusen... dat is vertrekken met een goed gevoel! info@hotelcreusen.nl Wilhelminastraat 50 | 6285AW Epen 043-4551215

ruime kampeerplaatsen luxe verhuuraccommodaties nieuw: 12-persoons familiehuis kinder- en jongerenprogramma Bijbelstudies | concerten sport | zwembad goede faciliteiten horeca

Sikkenbergweg 7, Onstwedde (0599) 66 11 44 info@sikkenberg.nl www.sikkenberg.nl

4-DAAGSE REIS NAAR POLEN

WARSCHAU EN AUSCHWITZ

Het Deputaatschap voor IsraĂŤl organiseert D.V. een vliegreis naar Polen waar plaatsen bezocht worden die herinneren aan de moord op de Joden in de Tweede Wereldoorlog (o.a. voormalig ghetto in Warschau).

Gids: rabbijn L.B. van de Kamp Leiding namens het deputaatschap: J.J. de Jong en J. Seip.

Prijs: Voor meer info zie:

www.dep-israel.nl

94.indd 94

maandag 24 april t/m donderdag 27 april

e 745,-

tel.: 0348-48 99 29 E-mail: info@boardforisrael.nl

16-1-2017 08:35:24

ACCOMMODATIES

SPANJE, PORTUGAL EN ITALIË

GROOT-BRITTANNIË EN IERLAND

BELGIË EN LUXEMBURG

Beter-uit (park in Spanje) O&S Vakanties (alle drie de landen, parken in Italië) VakanZ (Italië; ook park)

Amarant (Engeland, Schotland, Ierland) Amicitia (Engeland en Schotland) Avanta (Schotland, Ierland, Wales) Beter-uit (Engeland) DrieTour (Schotland, Ierland) Goed Idee Reizen (Engeland, Schotland) Historizon (Engeland)

Beter-uit (park in Luxemburg) O&S Vakanties (beide landen) Val d’Or (camping/accommodaties in Luxemburg)

GRIEKENLAND EN TURKIJE FRANKRIJK Beter-uit (park) Domaine Le Vignot Braize (accommodaties)w La Bonne Source (camping met accommodaties) NOA (camping/accommodaties) O&S Vakanties (ook parken) Uno Animo (park) VakanZ (ook parken)

DUITSLAND Beter-uit (park) Grüma Alpenchalets (Zwarte Woud) Landgut Engelsbach (camping en park in Oost-Duitsland) NOA (camping/accommodaties) O&S Vakanties (ook parken) Sola Gratia (Sauerland) Uno Animo (park) Vakantiepark Küstelberg (Sauerland) VakanZ (ook parken) Verband Christlicher Hoteliers

GROOT-BRITTANNIË EN IERLAND O&S Vakanties (alle regio’s en Ierland) Port Bàn (camping/caravans in Schotland) Ranch Chalet Park (Schotland)

SCANDINAVIË EN DENEMARKEN Oase Camp Stora Strand (camping in Zweden) O&S Vakanties (alle vier de landen)

O&S Vakanties (beide landen)

OOST-EUROPA Fontana (camping met accommodaties in Tsjechië) Letní Den (camping met accommodaties in Tsjechië) Novum Vakantiehuisvesting (Tsjechië en Slowakije) O&S Vakanties (o.a. Tsjechië (ook park) en Hongarije) Uno Animo (park in Tsjechië) Villa Riant (Tsjechië)

Amarant (Noorwegen, Finland, Zweden) Amicitia (Noorwegen) Avanta (Finland, Noorwegen, Zweden) Beter-uit (Finland, Noorwegen, Zweden) Goed Idee Reizen (Denemarken) Image Travel (Noorwegen en Finland)

BUITEN EUROPA

ZWITSERLAND/OOSTENRIJK

O&S Vakanties (o.a. Antillen en Indonesië) Roelofsen’s Guest House (Canada)

Amarant (beide landen) Amicitia (beide landen) Avanta (Oostenrijk) Beter-uit (Oostenrijk) DrieTour (Oostenrijk) Goed Idee Reizen (beide landen) Historizon (Oostenrijk) Image Travel (Oostenrijk)

REIZEN BELGIË EN LUXEMBURG Beter-uit (België) Goed Idee Reizen (beide landen)

FRANKRIJK Amarant Amicitia (ook vaarvakanties) Avanta Beter-uit DrieTour Goed Idee Reizen Historizon Image Travel

DUITSLAND ZWITSERLAND EN OOSTENRIJK ES Vakanties (Oostenrijk; camping/accommodaties) Florence (hotel in Oostenrijk) Grüma Alpenchalets (Zwitserland) O&S Vakanties (beide landen, ook parken) VakanZ (beide landen, ook parken in Oostenrijk)

Amarant Amicitia (ook vaarvakanties) Avanta Beter-uit DrieTour Goed Idee Reizen (ook vaarvakanties) Historizon Image Travel Kreijkes

SCANDINAVIË/DENEMARKEN

SPANJE, PORTUGAL EN ITALIË Amarant (alle drie de landen) Amicitia (Italië) Avanta (alle drie de landen) Beter-uit (alle drie de landen) DrieTour (alle drie de landen) Goed Idee Reizen (alle drie de landen) Historizon (Italië)

GRIEKENLAND EN TURKIJE Amarant (Griekenland) Amicitia (Griekenland) Avanta (beide landen) Beter-uit (Griekenland) DrieTour (Griekenland) Goed Idee Reizen (beide landen)

OOST-EUROPA Amarant (o.a. Kroatië en Kirgizië) Amicitia (o.a. Kroatië en Rusland) Avanta (o.a. Servië, Oekraïne en Litouwen) Beter-uit (o.a. Polen en Tsjechië) terdege • 25 januari 2017

20170125-095-TDE-MAIN-AR31.pdf 95

95

1/16/2017 12:33:51 PM

Het hele jaar genieten van de bergen in Tirol 5 dagen halfpension v.a.

€ 285,-

7 dagen halfpension v.a.

€ 399,-

Familie Wim en Lydia Tabor - Minderhoud Schäflershof 4 - Weissenbach am Lech - Oostenrijk/Tirol Tel:+43(0)5678 5277

boek online op www.hotel-florence.at VAKANTIE VAKANTIEIN IN DE DEBETUWE BETUWE

Vakvilla Vonder Villa Verhuur Ommen

Boerderijcamping Vijverhof Boerderijcamping dede Vijverhof inin Ommeren, voor ouderen gezinnen.

Ommeren, voor ouderen enen gezinnen. het hoogseizoen animatie.

Goede InIn het hoogseizoen animatie.

Goede sanitaire voorzieningen, ook voor sanitaire voorzieningen, ook voor mindervalide.

Ook voor het vieren van mindervalide.

Ook voor het vieren van jubilea, familiedag etc. jubilea, familiedag etc.

Luxe vakantiehuizen camping

www.campingdevijverhof.nl info@campingdevijverhof.nl Ommerenveldseweg 51, 4032 NB Ommeren Tel 0344-60 19 73 • 06 21 61 16 10

Midden-Frankrijk Gîtes 2-8 pers.

OMMEN Gelegen aan de voet van de Lemelerberg

10 TOT 20 PERSONEN Check beschikbaarheid op:

Tevensmet groepsaccommodatie en kamers logies fietsgebied, en ontbijt.

Kamers logies en ontbijt, 55+ korting,met wandel-, In hetkerkdiensten hoogseizoeninNed. kerkdiensten Ned. het hoogseizoen.

www.evenfransleven.nl | tel. 0033 - 470 02 93 34 www.evenfransleven.nl

96.indd 96

www.vakvilla.nl of bel: 06 - 55 74 85 00

BOERDERIJAPPARTEMENTEN 2-4-8 persoons nabij Ommen, fietsen en wandelen met direct toegang tot zowel Salland, Twente als het Vechtdal.

Week v.a. € 120,00; midweek v.a. € 80,00; weekend v.a. € 85,00 Tevens camping aanwezig Tel. 0546 - 67 17 03 www.dereggevallei.nl

16-1-2017 08:36:24

Christenen voor Israël (Polen en Oekraïne) DrieTour (Macedonië) Goed Idee Reizen (o.a. Hongarije en Kroatië) Image Travel (Polen)

Avanta Beter-uit Christenen voor Israël DrieTour Goed Idee Reizen Kreijkes Promised Lands

ISRAËL EN MIDDEN-OOSTEN Amicitia

BUITEN EUROPA

Amarant (Marokko en Namibië) Avanta (groot aanbod; o.a. Rwanda, Paraguay, Oman en Nieuw-Zeeland) Beter-uit (o.a. Canada en Suriname) DrieTour (o.a. Oeganda en Japan) Goed Idee Reizen (o.a. Sri Lanka en Zuid-Afrika) Historizon (o.a. Verenigde Staten en Taiwan)

adressen en websites Adios Reizen, Utrecht, 0346-212897, www.adiosreizen.nl Amarant Reizen, Utrecht, 0346212897, www.amarantreizen.com Amicitia, Hendrik Ido Ambacht, 0786845353, www.amicitia.nl Amigo, Hendrik Ido Ambacht, 0786845350, www.amigoreizen.nl Avanta, Middelburg, 0118-638427, www.avantareizen.nl BAS Travel, Alphen a/d Rijn, 0172820204, www.bastravel.nl Beter-uit Reizen, Woerden, 0883100500, www.beter-uit.nl Christenen voor Israël, Nijkerk, 0332458824, www.christenenvoorisrael.nl CrossRoads Vakanties, Utrecht, 0346-212897, www.crossroadsvakanties.nl Domaine Le Vignot Braize: Route de l’eglise 12, Le Vignot Baignerau, 03360 Braize, Frankrijk, tel. 0033-470029334; www.evenfransleven.nl DrieTour, Woerden, 088-3100555, www.drietour.nl Camping Fontana, Pocatky 359, Pocatky, Tsjechië, 0575-515100 (Ned.) of 00-420-722135310 (Tsj.); www.campingfontana.nl ES Vakanties, Apeldoorn, 0553030083, www.es-vakanties.nl Hotel Florence, Schäfflershof 4, Weissenbach am Lech, Oostenrijk (Tirol), tel. 00-43-5678-5277, www.hotelflorence.at Goed Idee Reizen, Alphen a/d Rijn, 0172-725000, www.goedideereizen.nl Go4it Reizen, Hummelo, 0172820205, www.go4itreizen.nl Grüma Alpenchalets, Leiderdorp, 071-5892249, www.gruma.nl

GRV Zeilkampen, H-I-Ambacht, 0786845355, www.grvzeilkampen.nl Hervormd Geref. Jeugdbond, Bilthoven, 030-2285402, www.hgjb.nl/ vakanties Hervormde Vrouwenbond, Nijkerk, 033-2456699; www.hervormdevrouwenbond.nl/vakantieweken Hetvakantiebureau, Lunteren, 0318486610, www.hetvakantiebureau.nl Historizon, Lisse, 088-6360200, www.historizon.nl Ichthus vakantiereizen, Boskoop, 0172-218810, www.ichthusreizen.nl Image Travel, Oud-Beijerland, 0186633668, www.imagetravel.nl Jeugdbond Geref. Gemeenten, Woerden, 0348-489948, www.jbgg.nl Kreijkes Vakantie Idee, Woerden, 088-3100502, www.kreijkes.nl La Bonne Source, Moulin de gany, Saint Martin Sepert, Frankrijk, 0342-476175, www.labonnesource.nl Landgut Engelsbach, Am Heidelberg 23, 99894 Leinatal / OT Engelsbach, Duitsland, 00-49-3623-200873, www. landgutengelsbach.eu Letní Den, Stare Hobzi 105, Tsjechië, 00-420-384497128, www.campingletniden.nl NOA Vakanties, Hoog-Keppel, 0172820205, www.noa-vakanties.nl Novum Vakantiehuisvesting, Kootwijk, 0577-456081, www.vakantiehuisvesting.nl Oasecamp Stora Strand, SMU i Animskogs lagergard, 662 97 Amal, Zweden, 078-6132587, www.oasecamp.com Open Doors, Ermelo, 0341-465000, www.opendoors.nl

O&S Vakanties, Sliedrecht, 0184422000, www.onsvakanties.nl Port Bàn, Kilberry, Tarbert, Argyll, Schotland, 00-44-1880-770224, www. portban.com Promised Lands, Rotterdam, 0102827242, www.promisedlands.nl Ranch Chalet Park, Delny-Invergordon, Ross-shire IV180LJ, Schotland, 00-44-1862-842412, www.ranchchalet.com Roelofsen’s Guest House, Ford Macleod, Alberta, Canada (001)-403-5530299, www.roelofsen.ca Sola Gratia, Elper Str. 15, 59955 Winterberg-Altenfeld, Duitsland, 0031645391591, www.huizesolagratia.net Stichting Stéphanos, Apeldoorn, 0653183339; www.stephanos.nl Uno Animo, Den Haag, 070-3912469 of 06-12888802, www.unoanimo.net Vakantiepark Küstelberg, Zum Hufeisen 1, Medebach-Küstelberg, 0653905710, www.kustelberg.nl VakanZ, Hulshorst, 0341-264887, www.vakanz.nl, www.gezinsparken.nl Val d’Or, Um Gaertchen 2, Enscherange (Luxemburg), 00-352-920691, www.valdor.lu Verband Christlicher Hoteliers, www.vch.de Villa Riant, Hendrik Ido Ambacht, 078-6845333, www.villariant.nl Vrouwenbond Geref. Gemeenten, 0548-789834 (‘50+’) of 033-2863366 (‘zorg’), www.vakantiewekenvbgg.nl Zie ook: - www.chr-vakantiesite.nl - www.chr-campings.nl - www.mijnvakantiestek.nl terdege • 25 januari 2017

20170125-097-TDE-MAIN-AR31.pdf 97

97

1/16/2017 12:33:52 PM

*

98

terdege â&#x20AC;¢ 25 januari 2017

20170125-098-TDE-MAIN-AR32.pdf 98

1/16/2017 12:35:27 PM

Toerisme

Fietsen langs de

HAMME De doorsnee toerist denkt bij Duitsland aan het Sauerland, de Eifel of de Moezel. Noord-Duitsland is minder in beeld, maar voor fietsliefhebbers is het Teufelsmoor een aanrader. „Daar begint een hemel van onbeschrijflijke veranderlijkheid en grootte.”

TEkST EN bEElD Huib DE VriES

terdege • 25 januari 2017

20170125-099-TDE-MAIN-AR32.pdf 99

99

1/16/2017 12:35:29 PM

H

et toeristeninformatiecentrum ligt op de top van de 55 meter hoge Weyerberg.

De zandduin in het Teufelsmoor, het veengebied boven Bremen, ontstond door een wonderlijk spel van de natuur. Aan de voet van de heuvel vestigden zich in de 18e eeuw wat boeren, die de nederzetting de naam Worpswede gaven, dialect voor “beboste heuvel”.

De moerasgronden bleken maar matig geschikt voor landbouw. Een deel van de met schone beloften gelokte agrariërs trok weer weg. Hun plaats werd aan het einde van de 19e eeuw ingenomen door een groepje kunstschilders. Ze waren gecharmeerd van de leegte van het veenmoeras. „Dort beginnt ein Himmel von unbeschreiblicher Veränderlichkeit und Größe”, jubelde de dichter Rainer Maria Rilke na een bezoek aan Worpswede.

De wisselende wolkenluchten vormden voor de kunstschilders een eindeloze bron van inspiratie. Dankzij de nieuwkomers werd het veendorp de beroemdste Duitse kunstenaarskolonie. Door het hele dorp vindt de cultuurliefhebber galerieën, ateliers en musea, deels ondergebracht in voormalige boerderijen, waar werken van de ‘oude meesters’ zijn te zien.

ROMANTIEK Wij zijn gekomen om per tweewieler het Teufelsmoor te verkennen.

100

Wie meerdere dagen te besteden heeft, kan kiezen voor een langeafstandsroute door het 600 vierkante kilometer grote veengebied. Voor een dagtocht is Worpswede het ideale vertrekpunt. Het ligt centraal in het Teufelsmoor en voor of na de tocht door de natuur kan wat cultuur worden opgesnoven. De zes routes op onze door de VVV verstrekte fietskaart variëren in lengte van 12 tot 45 kilometer.

Wij kiezen op aanraden van een dorpeling de paarse. Die toont in 22 kilometer alles wat het Teufelsmoor aan fraais te bieden heeft. Vanaf de top van de Weyerberg gaat het zonder trappen naar beneden, langs een landhuis waarin galerie Cohrs-Zirus is ondergebracht. De bezoeker vindt er “alte und neue Worpsweder Kunst”.

Voor het “Alte Rathaus”, een hoeve aan de voet van de berg, staat een klokgave klokkenstoel.

Buiten het dorp fietsen we meteen het vlakke veld in. Een netwerk van afwateringskanalen en sloten herinnert aan de veenkolonisatie van weleer. Door het waterrijke land, vergelijkbaar met de kop van Overijssel maar dan in het kwadraat, koersen we over een onverharde weg naar de Hamme. Aan het rasterwerk van de brug over het riviertje hangen verzegelde hangsloten, aangebracht door geliefden. Na het sluiten van het slot gooiden ze de sleutel in het

water, om het onbreekbare van hun verbintenis te onderstrepen. De romantiek kan nog worden versterkt door het drinken van een glas wijn op het terras van de Melchers Hütte, een vakwerkboerderijtje dat is omgevormd tot uitspanning.

TURFSCHUITEN In de zomermaanden glijden hier regelmatig turfschuiten voorbij. Gevuld met toeristen die genieten van de natuur en de verhalen van de schipper over het harde leven van de veenwerkers van vroeger. De weg naar het dorpje Osterholz-Scharmbeck loopt parallel aan de oude spoorlijn.

Tijdens het zomerseizoen wordt het spoor in de weekenden gebruikt door de toeristische Moorexpress. In de fietswagon passen 25 tweewielers, voor fietsers die voor een combinatie van fietsen en treinen kiezen.

Voor ons is Osterholz-Scharmbeck het eindpunt. Over een kaarsrechte veenweg trappen we in kalm tempo naar het Breites Wasser, volgens onze informant het hoogtepunt van de tocht. Hij heeft niets te veel gezegd. Het veenmeer ligt als een kunstig gevormde spiegel in het uitgestrekte land. Ervoor graast een kudde wit vleesvee. De stilte is hier bijna tastbaar. Verzadigd door zoveel moois fietsen we langs de veenmolen met z’n leien kap Worpswede weer in. Hopelijk niet voor het laatst.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-100-TDE-MAIN-AR32.pdf 100

1/16/2017 12:35:32 PM

NAAR DE KERK BIJ DS. OLAF LATZEL Wie zich voor een bezoek aan Bremen laat inspireren door de bekende reisgidsjes, voelt zich ietwat bekocht. De stad heeft zeker mooie punten, vooral rond het centrale marktplein, met het beroemde beeld van stadsbeschermer Roland uit 1404. Toch is de overheersende indruk die van een grauwe, door de oorlog gehavende stad. Tussen monumentale gebouwen als het oude raadhuis, dat sinds 2004 op de Werelderfgoedlijst van de Unesco staat, verrezen modernistische panden.

Verreweg het aardigst is Schnoor. In deze wijk werkten ooit de kleine ambachtslieden van de toenmalige havenstad. Na de oorlog dreigde dit deel van Bremen te worden gesloopt, maar in 1959 viel het besluit om afbraak in te wisselen voor renovatie en herbouw. Vandaag zijn er charmante restaurantjes en boetiekachtige winkeltjes te vinden.

De skyline van de stad wordt bepaald door de kerken. Het klokkenspel in de toren van de St. Martini

Kirche aan de Weser laat overdag om de drie uur de melodie van ‘Lobe den Herren, den mächtigen König der Ehren’ horen. Joachim Neander, dichter en componist van het beroemde gezang, was van 1679 tot 1680 predikant van de kolossale kerk.

In de eeuwen na hem klonken alle mogelijke geluiden van de kansel: van volslagen vrijzinnig tot Bijbelgetrouw. Van 1974 tot 1987 werd de gemeente gediend door de behoudende prof. dr. Georg Huntemann.

Ds. Olaf Latzel, de huidige voorganger, gaat in zijn voetspoor. In 2015 kreeg hij zo ongeveer heel Duitsland over zich heen, inclusief kerkelijk Duitsland, nadat hij in een preek had gewaarschuwd tegen het vermengen van het christelijk geloof met andere religies. Wie in Bremen of omgeving verblijft, kan bij Latzel een Bijbelse boodschap horen. En door het meeleven hem én de gemeente bemoedigen. www.st-martini.net

PAREL AAN DE WUMME Worpswede heeft de naam de parel van het Teufelsmoor te zijn. In werkelijkheid ligt die vijftien kilometer verderop. Ook Fischerhüde ontwikkelde zich tot een kunstenaarsdorp, maar zonder toeters en bellen. Typerend is volgens een geboren inwoner dat veel galeries in Worpswede ook op zondag geopend zijn. In Fischerhüde zijn ze dan allemaal dicht.

Tot de Tweede Wereldoorlog bestond het schilderachtige dorp grotendeels uit boerderijtjes. De karige opbrengst van het land werd aangevuld met inkomsten uit de turfstekerij. Uiterlijk

bleef het aanzien van het agrarische dorp opvallend goed bewaard. De vakwerkhoeven rond de gemeenschappelijke weide etaleren het Godsvertrouwen van het voorgeslacht. De balken zijn voorzien van kunstig uitgeschreven Bijbelteksten of gezangregels.

“Was Gott tut, das ist wohlgetan.”

“Wer Gott vertraut, hat wohl gebaut.”

Een van de boeren van Fischerhüde schilderde boven de entree van zijn woning de belijdenis: “Ich aber und mein Haus wollen dem Herrn dienen.”

Aan de rand van het dorp kabbelt de

Wumme. De wegen van Fischerhüde waren vroeger zijarmen van het veenriviertje. De bewoners verplaatsten zich met pramen, waarmee ze ook uit melken gingen. De waterlopen zijn gedicht, de hoofdstroom bleef onaangetast. Natuurliefhebbers kunnen hier met wat geluk de meerforel zien, of de ijsvogel spotten. Een paar bouwvakkers zijn bezig met het herstel van een van de hoeven. De klok van het witte kerkje aan de meent laat weten dat het tien uur is. Boven de Wumme scheert een zwaluw. Dit is een plaats waar je zou willen blijven. terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-101-TDE-MAIN-AR32.pdf 101

101

1/16/2017 12:35:34 PM

Oversteken naar Wales Vanaf de Britse oostkust bij Dover is het zo’n negen uur reizen naar de westkust bij Aberystwyth. Het laatste deel voert door het o zo groene Wales, dat rijk is aan schapen.

TEKST EN BEELD WIM LEMSTRA

102

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-102-TDE-MAIN-AR33.pdf 102

1/16/2017 12:36:53 PM

<!reportage3!>*

terdege â&#x20AC;¢ 25 januari 2017

20170125-103-TDE-MAIN-AR33.pdf 103

103

1/16/2017 12:37:01 PM

Christelijke

VAKANTIE-

PARKEN

op 17 prachtige locaties in Europa Nederland / Duitsland / Oostenrijk / Frankrijk / ItaliĂŤ

Boek nu! gezinsparken.nl

0341 264 887 VakanZ recreatieteams

Activiteiten en excursies

VakanZ kerkdiensten

info@vakanz.nl

De grootste aanbieder van christelijke gezinsvakanties 104.indd 104

16-1-2017 08:36:44

ngeland heeft in verhouding al minder snelwegen dan Nederland, maar in het dunbevolkte Wales houdt het gewoon op. Het landschap is meer dan eens adembenemend, maar de wegen zijn vrij smal en bochtig. Het lijkt een nauwelijks bewoonde wereld.

Daarom is het best een verrassing als ineens de vrij forse en levendige kuststad Aberystwyth opdoemt.

De historische universiteitsstad (prins Charles studeerde er) ligt pal aan de Cardigan Bay, een inham van de Ierse Zee. Zowel aan de noord- als aan de zuidkant loopt de kust flink op.

De marktstad bezit een flink aantal historische gebouwen, zoals de ruïne van een 13e-eeuws kasteel, en is rijk aan kerken. Bijvoorbeeld de St. Michael’s Church. Die is dagelijks geopend en er worden boeken en ijsjes verkocht. Ten bate van...

In de drukke winkelstraten valt op dat er nogal wat shops met tweedehands kleding zijn. Wijst dat op een gebrek aan welvaart in dit deel van het Verenigd Koninkrijk? Of zijn ze opgezet ten bate van de vele studenten?

E

TWEETALIG Langs de hele kust loopt het Wales Coast Path, een langeafstandswandelpad met een totale lengte van 870 miles (ongeveer 1400 km). Vanzelfsprekend voert het pad ook langs Aberystwyth. De mooie, lange wandelpromenade van de stad maakt er deel van uit.

Het Coast Path kent hier en daar

gevaarlijke, steile kliffen. Onderweg worden we meermalen gewaarschuwd: ‘Cliffs kill. Keep to the path.’ Beloond worden we ook. Met een geweldig uitzicht over de zee, de stad en de groene heuvels met schapen.

Ook onder aan een klif kan het gevaarlijk zijn, in verband met vallende stenen. De waarschuwingsborden die aan de rotsen zijn bevestigd, zijn tweetalig. Want de inwoners van Wales spreken behalve Engels ook hun eigen taal, het Welsh!

De meeste reisgidsen bevatten wel een verklarende woordenlijst. Het kan geen kwaad daar even goed naar te kijken. Dan weet je tenminste wat ‘Croeso’ betekent. Welkom!

DOLFIJNEN De omgeving van de universiteitsstad heeft verschillende trekpleisters.

Voor zandstrand verwijst de verhuurster van ons vakantiehuis ons naar het noordelijker gelegen Borth, met zijn kleurige huizen.

Andere fraaie plaatsen aan zee zijn volgens haar Aberaeron en New Quay, waar ze „haar eerste en enige liefde” ontmoette.

Met name Aberaeron is een populaire weekendbestemming voor de Britten, dus het kan er flink druk zijn. Bij New Quay laten zich bij hoogwater en een kalme zee geregeld dolfijnen zien. Wij treffen het, maar de dieren blijven op afstand en laten zich nauwelijks fotograferen.

VOERTIJD Wales’ favoriete vogel, de red kite (rode wouw), laat zich wel van dicht-

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-105-TDE-MAIN-AR33.pdf 105

105

1/16/2017 12:37:03 PM

Eenmooiegelegenheid vooreenfeestje!

Centrum v a Nunspeet n en bos o p loopafstan

d

Uwfeestopmaat. Mooie sfeervolle zalen voor 20 tot 400 personen. Professionele licht- en geluidsinstallatie. Eigen uitgebreide keuken. Rolstoelvriendelijk. Professionele bediening. Gratis parkeergelegenheid.

Partycentrum Het Dak is een uitstekende gelegenheid voor uw bedrijfsfeesten, vergaderingen, jubilea, congressen, beurzen, verkopingen, productpresentaties en catering. Want... in Het Dak kan het!

Tiendweg 9a • 4142 EG Leerdam • Tel. (0345) 61 36 26 • www.hetdak.nl

Boek nu uw

vakantie!

Kijk op stolpenheim.nl

Elspeterweg 8

|

8071 PA Nunspeet

|

T (0341) 27 47 27

Christen mag vluchtelingen nooit in de kou laten staan

RD WOORD IN UW WERELD

ACTIE

2 WEKEN

GRATIS Alles is in beweging. Gebeurtenissen buitelen over elkaar heen. Maar wat zijn de feiten en wat meningen?

Is twijfel de maatstaf? Of mag dé waarheid ook nog bestaan? Houd uw blik fris. Lees een krant die de Bijbel, hét Woord, als ijkpunt heeft. Een krant die met beide benen op de grond én in uw wereld staat.

Probeer het RD 2 weken gratis. Ga naar rd.nl/terdege of bel 055-5390498 Reformatorisch Dagblad

74.indd 106

16-1-2017 13:39:29

bij bewonderen. Daarvoor moeten we naar ‘Bwlch Nant yr Arian’, een soort natuurpark (met bezoekerscentrum) vijftien kilometer landinwaarts. Daar worden de kites aan het bosmeer dagelijks (in de zomer om 15.00 uur) gevoerd, en dat weten ze!

Als de buit binnen is, keert de stilte weer terug en kiezen we een van de wandelroutes door het heuvellandschap. Af en toe is in de verte de zee te zien.

WATERVAL Nog verder van de kust ligt, hoog boven het riviertje de Mynach, de legendarische Devil’s Bridge. Dit zijn drie bruggen boven elkaar. De onderste, gebouwd door monniken, dateert uit de elfde eeuw. De middelste is een stuk jonger (1753) en de bovenste werd aangelegd in 1901.

Wie even genoeg heeft van het links rijden, kan vanuit Aberystwyth met een stoomtrein naar deze bruggen toe, en onderweg genieten van het dal van de rivier de Rheidol (Vale of Rheidol Railway).

Niettemin vinden we het wandel-/ klimpad langs de waterval vlak bij de drie bruggen een stuk spectaculair-

der. Vooral omdat de nacht ervoor 75 mm regenwater gevallen is. De waterval bruist hevig en het laagste deel van het wandelpad staat zelfs onder water.

De forse regenval is ook opgemerkt door de mensen van de waterkrachtcentrale in de Rheidol. We zijn welkom in het Rheidol Power Station, maar moeten wel een helm opzetten

en een knalgele jas aantrekken.

Nat en koel horen bij Wales. De weken voor onze vakantie was het echter erg „hot”, vertelt een mevrouw in een winkel, terwijl ze met haar hand over haar voorhoofd veegt. Dat maken ze kennelijk niet vaak mee in dit deel van Europa.

KERKDIENSTEN Op zondag wonen we de twee diensten bij in de Baptist Church (independent) aan de Alfred Place in Aberystwyth (10.30 en 18.00 uur).

Deze gemeente werd ruim vijftig jaar (tot februari 2016) gediend door de bekende Rev. Geoffrey Thomas. Sinds 3 september is Rev. Rhodri Brady verbonden aan de gemeente.

Vlak bij de kerk bevindt zich de Christian Bookshop.

Informatie: www.alfredplacechurch.org.uk Van 12 tot 19 augustus 2017 wordt in Aberystwyth de jaarlijkse conferentie van de Evangelical Movement of Wales gehouden. Dit gebeurt al ruim vijftig jaar en dan zit op zondag onder meer de Baptist Church stampvol. Veel jongeren en een overweldigende samenzang...

Informatie: www.emw.org.uk

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-107-TDE-MAIN-AR33.pdf 107

107

1/16/2017 12:37:07 PM

Etui van

geplastificeerde stof Op het stoffenspektakel staat een kraam met lapjes in alle kleuren van de regenboog. Daar sta ik wel een half uur te bedenken welke ik mee zal nemen en wat ik ervan kan maken. Dit keer heb ik geplastificeerde stof meegenomen. Thuis een koffertje gemaakt en van de restjes deze leuke etui.

TEKST MAAIKE SCHIPHORST EN ARJANNE VAN DER MEER BEELD MARIANNE WITVLIET

DIT HEB JE NODIG 2 STUKKEN GEPLASTIFICEERDE STOF VAN 28 X 13 CM 2 STUKKEN GEPLASTIFICEERDE VOERINGSTOF VAN 28 X 13 CM

108

RITS VAN 30 CM 2 STUKJES PIPING VAN 30 CM KLEIN STUKJE KEPERBAND

De etui kan ook van gewone katoen. Dan wel even met dikke vlieseline verstevigen

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-108-TDE-MAIN-AR34.pdf 108

1/16/2017 12:37:51 PM

CREATIEF

• Leg de voeringstof met de goede kant naar boven, leg de rits met de goede kant naar boven en stik één lange kant vast. Stik hier piping bovenop en dan de goede kant van de buitenstof. Je stikt dus drie keer over dezelfde naad.

• Doe dit ook met de andere kant van de voering.

• Stik de naden door (zie tek. 1).

• Leg nu de buitendelen op elkaar en stik de lange kant dicht.

• Doe dit ook met de voering, maar laat in het midden een stukje open om te keren (zie tek. 2).

• Leg nu de naden op elkaar, met de rits in het midden, en knip een stukje keperband af, dat je in de etui schuift.

• Stik de naad dicht, alle lagen, de rits en het keperband (zie tek. 3). Knip het resterende stukje rits af.

• Keer de etui door het gat. Houd hem binnenstebuiten.

Stik de hoekjes schuin af. Dit gaat heel handig met een geodriehoek (2,5 cm aan weerszijden). Flapjes zorgen voor stevigheid aan de binnenkant.

• Stik de opening dicht en keer de etui. Stik een klein stukje keperband aan de rits: Klaar!

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-109-TDE-MAIN-AR34.pdf 109

109 0

1/16/2017 12:38:19 PM

De toverhazelaar, met zijn fijne gele bloemtrosjes, bloeit al

110

terdege â&#x20AC;¢ 25 JANUARI 2017

20170125-110-TDE-MAIN-AR35.pdf 110

1/16/2017 12:39:14 PM

OP HET ERF

Sneeuw over planten: een mooi gezicht We genieten van de winterrust, wat het boerenwerk betreft. De koeien staan op stal. Ze krijgen hun rantsoen voer op de deel, langs het voerhek. Rustig gaan ze daarna het voer herkauwen.

TEKST JOLANDA BLOOS BEELD JOLANDA BLOOS EN ISTOCK

oom kijken de koeien naar de boer, als hij langs de dieren loopt, terwijl hun muilen ritmisch bewegen. De kenmerkende stalgeluiden zijn te horen en af en toe loeit er een koe. Buiten is het maar fris.

Op het moment dat ik dit schrijf, weet ik natuurlijk niet hoe het eind januari zal zijn. Nat en guur? Of een wit dek op het erf?

De winters zijn lang niet meer zo streng als vroeger. Of je daarnaar terugverlangen moet?

Winter zorgt ook snel voor overlast. Maar voor mij horen vorst en sneeuw bij een echte winter.

L

YUCCA Sneeuw op de tuinplanten geeft niets, het is een goede bescherming. Alleen bij groenblijvende hagen schijn je weleens de sneeuw eraf te moeten kloppen.

Maar ach, sneeuw blijft in ons landje toch niet lang liggen. De dooi zet vaak gauw weer in.

Sneeuw over de planten vind ik een mooi gezicht. Zoals bij de fiere yucca met zijn scherpe bladeren. Veel mooier dan zielige hoopjes bruin, dat wat er van de borderplanten over is. Bij zacht weer snoei ik die vast terug. Er kunnen ook bomen en struiken gesnoeid worden.

PADEN Het is een geschikte tijd om allerlei zaken op te knappen. Bijvoorbeeld een schutting zetten of een pad opnieuw betegelen.

Zelf wil ik graag paden in de moestuin, zodat ik er beter in kan in natte perioden.

Veel bloeiends is er nog niet in januari. Een uitzondering is de toverhazelaar, met zijn fijne gele bloemtrosjes. De helleborus is ook een heel mooie winterbloeier. Helaas willen ze het hier niet zo goed doen.

Het meest geniet ik echter van de weidsheid van het veld, dat in de wintertijd nog veel weidser lijkt.

Minisneeuwpop.

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-111-TDE-MAIN-AR35.pdf 111

111

1/16/2017 12:39:23 PM

Snelle custardtaart met drie lagen Een taart met verschillende lagen is meestal heel bewerkelijk om te maken. Deze custardtaart bestaat uit drie lagen, toch maakte ik maar één beslag. Hoe dat kan? Dat is het geheim van deze magic cake.

TEKST JACOBINE VAN DE BOS-SEGERS BEELD HENK VISSCHER

INGREDIËNTEN

*

112

3 eidooiers

1 lepel water 90 gram suiker 90 gram gesmolten boter 90 gram bloem 1 lepel vanille-extract snufje zout 375 gram melk 3 eiwitten

* *

*

*

*

*

*

*

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-112-TDE-MAIN-AR41.pdf 112

1/16/2017 12:39:58 PM

CULINAIR

SMAAKT KOUD ÉN WARM LEKKER BEREIDING: Verwarm de oven voor op 150 graden.

* Meng de eidooiers met het water en de suiker. * Klop dit met een garde tot het luchtig is. * Voeg dan de gesmolten boter toe en roer dit goed door, * tot het egaal is.

Spatel dan de bloem en het zout erdoorheen. * Voeg de melk in twee delen toe en roer totdat alles egaal * is.

Klop het eiwit stijf. * Spatel het eiwit door het andere mengsel. Doe dit niet te * lang. Het beslag ziet er een beetje klonterig uit, maar dat * *

hoort zo.

Giet het beslag in een ingevette bakvorm en bak de taart in 50 minuten.

Strooi er na het lossen wat poedersuiker over.

Doordat de bloem naar beneden zakt, krijg je een lekkere korst

Lekkernij Jacobine v/d Bos In mijn vrije tijd bekijk ik op internet graag filmpjes over leuke recepten.

Vaak gaan deze filmpjes van ‘tasty’ over lekkernijen. Zo ook deze magic cake. Een taart met drie lagen, maar je hoeft maar één beslag te maken?! „Wauw”, dacht ik, „die wil ik ook eens maken.” Het was het proberen waard, want het is echt een bijzondere taart geworden.

De taart wordt ook wel ‘Magic cake’ genoemd. Doordat de bloem in het beslag naar beneden zakt, krijg je een lekkere korst. Na het bakken heeft de onderste laag (de bodem) wel wat weg van toffees. De tweede laag bestaat uit custardpudding en de bovenste laag smaakt naar cake.

Bij de informatie over deze taart stond dat hij koud het lekkerst is, maar zelf vind ik hem warm ook heel erg lekker!

Als je de taart uit de oven haalt, zakt die nog wel een beetje in. Wees niet bang: dat hoort zo. Zelf heb ik een springvorm van 20 cm gebruikt. Als je een grotere springvorm neemt, kan de baktijd wel iets korter worden.

Jacobine@terdege.nl

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-113-TDE-MAIN-AR41.pdf 113

113

1/16/2017 12:40:05 PM

Help Chikoni aan

eten en (Bijbel)onderwijs!

€ 15

per maand

Chikoni uit Malawi is vijf. Hij woont met zijn broer en moeder in een schamel hutje. Ze hebben het zwaar te verduren vanwege hongersnood. Vader heeft het gezin verlaten. Chikoni moet nu meehelpen om voor het eten te zorgen. Maar hij wil graag naar school! Wilt u kinderen als Chikoni helpen? Geef voor voedsel, kleding, medische zorg en (Bijbel)onderwijs.

Kijk op stephanos.nl of maak uw bijdrage over op IBAN NL74 RABO 0335 3074 50 t.n.v. Stéphanos, Hendrik Ido Ambacht Meer info over sponsoring bel: 038 - 385 79 66

Presentatie? 06 - 301 671 72 of voorlichting@stephanos.nl

www.stephanos.nl

Calvijn op Cuba Het werk van de Spaanse Evangelische Zending in het land van Fidel Castro Huib de Vries Langs ongedachte wegen bereiken de Bijbelcursussen van de Spaanse Evangelische Zending ook Cuba. Op het eiland in de Caraïbische Zee is een opvallende honger naar Bijbelse lectuur. Het brengt de reformatorische stichting tot het besluit zich in Latijns-Amerika vooral op de berooide natie van de marxistische dictator Fidel Castro te gaan richten.

E-book € 7,49

9,95 141 pagina’s

Bestel nu op www.debanier.nl/cuba ga naar de boekhandel of bel 055-5390650

114.indd 114

16-1-2017 14:56:13

AGENDA

TEKST REDACTIE

TERDEGE

LEKKER WEG ZATERDAG 28 JANUARI (20.00 uur): Uitvoering Oratorium ‘Ruth’ (Johan Bredewout) door regiokoor Musica Pro Deo (Meerkerk), in Ichthuskerk, Burg. Sloblaan 23, Meerkerk.

Info: www.musicaprodeo.nl ZATERDAG 28 JANUARI (19.30 uur): Jubileumconcert ‘Bond tegen vloeken’ in Herv.

Kerk, Hofweg 2a, Heinenoord.

M.m.v. kinderkoor Tabitha (Nieuw-Beijerland), Daniël Pop (accordeon, gitaar) en L. van ’t Wout (meditatie).

ZATERDAG 4 FEBRUARI (10.00-16.00 uur): Kerkhistorische wintertocht in Dordrecht, i.v.m. Reformatiejaar. Rondleiding met gidsen, lunch, lezing door ds. M. van Kooten en wandeling. Kosten: € 34,95.

Info en opgave: grava@solcon. nl of 06-34616013.

ZATERDAG 4 FEBRUARI (19.30 uur): Concert in Grote Kerk, Dordrecht. M.m.v. Groot Reformatiekoor o.l.v. Martin Zonnenberg, Peter Wildeman (orgel), Joost van Belzen (vleugel), Marco Hoorn (solo), Anja v/d Maten (hobo), Pascal

115

terdege • <%D> <%M> <%Y>

20170125-115-TDE-MAIN-AR36.pdf 115

v/d Velde (trompet) en Marjolein de Wit (fluit). Entree: € 7,50; t/m 12 jaar € 2,50; gezin € 20,00. Collecte: St. In de Rechte Straat.

DONDERDAG 9 EN 23 FEBRUARI (19.45 uur): Toerustingsavonden vereniging Op weg met de Ander. Thema: ‘Seksuele opvoeding van mensen met een verstandelijke beperking”.

Spreekster: mw. P. (Pieternel) Bredemeijer-Bakker. Locaties: 9 februari: De Aker in Putten; 23 februari: Herv. Centrum De Parel in Hardinxveld-Giessendam. Aanmelding: www.opwegmetdeander.nl of: Op weg met de ander, Beatrixstraat 20a, 3862 DB Nijkerk.

ZATERDAG 11 FEBRUARI (16.00 uur): Kinderconcert door Duo Passionate in Zangstudio Heeslust, Korte Bredestraat 18a, Nijmegen. M.m.v. Magda de Jong (blokfluiten) en JaapJan de Rooij (klavecimbel en vleugel). Toegang gratis, collecte.

Heusden.

M.m.v. bovenstemgroepen uit Hardinxveld en Waddinxveen, André Nieuwkoop (orgel) en ds. J. van Rijswijk. Collecte: St. Ontmoeting.

VRIJDAG 17 EN 24 FEBRUARI (19.00-22.00 uur): Natuurpresentatie door boswachter Frederik Bunt. 17 februari: SG Gomarus, Gorinchem; 24 februari: Erdee Media Groep, Apeldoorn. Met quiz. Entree: vanaf € 6,95. Aanmelden: terdege.nl/abonneevoordeel (onder abonneedagen).

ZATERDAG 18 FEBRUARI (20.00 uur): Benefietconcert voor Care for Congo. Wouter Harbers speelt pianomuziek van Bach en Chopin in Oude Kerk, Zwijndrecht. Entree: € 12,50; kinderen € 7,50. Info: www.wouterharbers.nl

ZATERDAG 11 FEBRUARI (19.30 uur): Psalmzang met bovenstem in Grote kerk,

terdege • 25 JANUARY 2017

115

1/16/2017 12:40:15 PM

Pzzel

C-9 HONINGRAAT 2PT Zet de gevonden woorden rond het cijfer. Het woord kan in elk willekeurig hokje beginnen. Maar altijd met de klok mee.

1. dialect, 2. gebalsemd lichaam, 3. vermindering, 4. plaats in Gelderland, 5. honen, 6. tapir, 7. moeder van Johannes, 8. hengel, 9. oord, 10. optreden, 11. hoofdstad van Ierland, 12. loeien, 13. vaarwater, 14. deel van een markt, 15. voormalig president van de VS, 16. wapen, 17. houtsoort, 18. verlossen, 19. raar, 20. rangtelwoord.

Inzenden: De woorden die ontstaan op regel 2 en 4 en het woord dat gemaakt kan worden van de letters op regel 8.

H 1

Van links naar rechts: Diny van Leeuwen, Andrea Sinke en Jenneke van der Jagt

2

3

4

5

7

8

9

10

13

14

15

M 6

I 11

12 L

SPELREGELS 1. Elke goede oplossing levert punten op. Hebt u vragen over puzzelaantal e.d., stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee.

2. De inzendingen moeten drie weken na verschijnen van de puzzel(s) in ons bezit zijn. U kunt dus twee afleveringen tegelijk inzenden.

3. Eén inzending per abonnementadres.

4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs. Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde.

5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen envelop als u antwoordenvelop meestuurt) naar: mw. A. Sinke-van der Jagt, Koningin Julianastraat 34, 4401 CZ Yerseke of naar puzzelbox@kliksafe.nl. Vermeld de puzzelnummers en uw adres.

6 Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart.

7. Prijswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden. Ze beginnen dan weer met nul punten. •

16

R 17

18

19

20

E-9 VERSCHUIFPUZZEL 2PT Zet de volgende woorden op die volgorde onder elkaar, zo dat er diagonaal, van links boven naar rechts onder en van links onder naar rechts boven, een plaatsnaam ontstaat.

Aanvoer, borstel, maandag, overdag, verraad, wachter, waardin.

Inzenden: De plaatsnaam.

D-9 CRYPTISCHE PLAATSNAMEN 2PT Zoek uit de volgende zinnen een plaatsnaam. Taalkundig hoeft het niet te kloppen.

1. een doorgang om te varen, 2. niet jong die plaats, 3. eng dier, 4. je trekt ermee, 5. vechtsport, 6. groen, rood en stekelig, 7. baas van de plaatsen, 8. iedereen woont erin, 9. veel werk, 10. water hoog gelegen.

Inzenden: De gevonden plaatsnamen.

116

terdege • 25 JANUARI 2017

20170125-116-TDE-MAIN-AR37.pdf 116

1/16/2017 12:40:48 PM

Puzzels

A-9 BijBelse BeroePenPuzzel 2Pt

E

Zet de 15 beroepen horizontaal in de hokjes.

Welk woord is in het midden verticaal te lezen?

Zoek dit woord twee keer op aan het einde van Genesis en een keer in Lukas 8.

B

SCHRIJVER SLACHTER STOKBEWAARDER TENTENMAKER TIMMERMAN VEEHANDELAAR VROEDVROUW ZILVERSMID

R

© PUZZEL DINY VAN LEEUWEN

AKKERMAN BARBIER DICHTER IJZERSMID METSELAAR POTTENBAKKER SCHIPPER

O

Inzenden: Het gevonden woord en de vindplaatsen.

E P

B-9 zweedse Puzzel 2Pt Breng de letters uit de overeenkomstig genummerde hokjes in het diagram over naar de hokjes in de balk. Deze letters vormen de oplossing.

13

glazen verpakking

metsel specie

schoeisel lofspraak

hedendaags

gebed

computerschijfje

altijd groene sierplant

oosterlengte

8 grondsoort

niet geheel

eskimohut

poedelhond

weerklank

4

hoe je te koolhydrawerk gaat ten (afk.)

Keltische taal

12

11 verlangen

soort belasting (afk.)

donkere uitroep van kamer verrassing

Afrikaans te zijner tijd dier

lofdicht

5

papegaai

1

onbeduidend iemand

later

2

6

Japanse raamparelduik- afsluiting ster van stof

plotselinge beweging

9

soort gebak

foutloos

smalle weg

7 fraai

spijskaart

1

10

reuzenroofmeeuw

2

jenever

3

4

5

3

berg in europa

6

7

voertuig

8

9

10

11

12

13

terdege • 25 januari 2017

20170125-117-TDE-MAIN-AR37.pdf 117

117

1/16/2017 12:40:49 PM

Puzzeloplossingen

Puzzelprijswinnaars

A-7 (Bijbelse cijferpuzzel): Tot een val en opstanding, Lukas 2:34.

400 punten: Lydia van Eersel, Moerkapelle (24). 1200 punten: J.H. Visser-Vosman, Rijssen (2). 1800 punten: T. de Kloe, Gameren (1). 2600 punten: G. Courtz-Visser, Rouveen (0); A. KlijnLokker, Ouddorp (8). 2800 punten: E. Hardemanvan Rootselaar, Barneveld (8). 3000 punten: H. de Bruin-Oprel, Ermelo (6); K. Slager, Staphorst (19). 3800 punten: T. Gort, Barneveld (26); M. van Vugt, Lisse (4); A.H. de Winter-van Beest, Sliedrecht (1). 4000 punten: C.P. v/d Linden, OudBeijerland (6); J. van Vulpen, Woudenberg (1). 4400 punten: M. van Weenen, Bleskensgraaf (8). 4600 punten: G.M. Lock-Baardman, Groot-Ammers (5). 4800 punten: G. Klop, Hardinxveld-Giessendam (8); J. Krijgsman, Gorinchem (8).

B-7 (Rondopuzzel): 1. bank, 2. kink, 3. nerf, 4. ruin, 5. wadi, 6. Jona, 7. anno, 8. baan, 9. aker, 10. fase, 11. wand, 12. edda, 13. nano, 14. Sont. Nieuwjaarswens.

C-7 (Overlapper / doorloper): Horizontaal: 1. Urk - kreeft - taptoe, 2. eiwit - toorts - Suez, 3. Davos - steiger - ree, 4. eed - debuut - tolweg, 5. otium - malus - Spree, 6. HEAO ozon - nozem - min. Verticaal: 1. drain - na - agent - thee, 2. ere - eivol - lemur - rob, 3. heloot - truc - canon, 4. eterniet teut - toe, 5. epos - steels - spreu, 6. rodel - lever - regie. De Heere zegene u en behoede u.

D-7 (Figuurpuzzel): 1. tabak, 3. gezet, 4. route, 5. trema, 6. zweet, 7. cello, 8. Terah, 9. nacht, 10. trend, 11. tabel, 12. haast, 13. uitje, 14. trans, 15. inert, 16. tweed. Kracht, lust, gezondheid.

E-7 (Doorloper): Nieuwjaarsreceptie.

Uitslag eindejaarswoordzoeker De oplossing van de eindejaarswoordzoeker in Terdege van 7 december luidt: ‘rechtvaardig’.

Dit zijn de prijswinnaars: 1e en 2e prijs (‘Mensen van de Veluwe’, door Rien Mouw en Jan van ’t Hul): T. Rekker, Nijkerk; J. ten Broek, Scherpenzeel.

3e en 4e prijs (‘Zwanenlied’, roman door Janny den Besten): M. van de Weg-Beijeman, Oosterwolde; M. Scherpenzeel-Kars, Nieuwland.

5e en 6e prijs (‘Breng me thuis’, roman door Gabi de Ridder): R. Klok-van den Brink, Voorthuizen; G.J.S. SchipperHoekman, Goes.

7e en 8e prijs (‘In de volheid van de tijd. Over Galaten 4’, door Maarten Luther): W.H. Averesch, Elspeet; A.H. Vellekoop, Nieuwerkerk a/d IJssel.

9e en 10e prijs (‘Jakob en Ezau’, door ds. J.T. Doornenbal): G. van Noordenne, Sliedrecht; R. van de Woestijne, Ochten.

Wilt u bij uw volgende oplossingen aangeven welke prijs u wilt? U kunt kiezen uit: - ‘Troostrijk gesprek over de kracht van het christelijk geloof’, door Willem Teellinck; - ‘Beperkt geloof je vrijheid? En andere vragen over het christelijk geloof’, door W. van Klinken (red.); - ‘Pastorale ontmoetingen’, door ds. H. Zweistra; - ‘Brevier. Woorden voor elke dag’, door Maarten Luther; - ‘Vaarwel, Char Ab. Ontsnapt uit Afghanistan’, door Kate McCord; - ‘Volg je hart’, door Anne Mateer; - ‘Zonder jou’, door Gerdien Nijland; - ‘Thuis zonder ramen’, door Reinald Molenaar; Informatie: www.debanier.nl

Ziekenhoekje Erica van der Meer heeft enkele jaren geleden te horen gekregen dat ze een nierziekte heeft. Helaas gaan haar nieren achteruit en heeft ze een nieuwe nier nodig. Deze krijgt ze van haar moeder. Een kaartje zou ze ontzettend leuk vinden! Essenlaan 24, 3442 JH Woerden.

Hartelijk gefeliciteerd. Alle inzenders bedankt voor het meedoen!

118

terdege • 25 januari 2017

20170125-118-TDE-MAIN-AR37.pdf 118

1/16/2017 12:40:50 PM

column

Krachtige vrouwen HELEEN POLINDER

getrouwd en moeder van drie kinderen

Buitenplaatsen TiTel: ‘Haagse en Leidse buitenplaatsen. Over landelijke genoegens van adel en burgerij’, door René W.Chr. Dessing. inhoud: De buitenplaatsen in de wijde omgeving van Den Haag en Leiden zijn tussen de 17e en de 20e eeuw gesticht door mensen van adel, kooplieden, ambtenaren en wetenschappers. Ze wilden er in de zomer genieten van het buitenleven.

Het boek geeft een overzicht van ongeveer veertig buitenplaatsen in Zuid-Holland. Vooral in de driehoek Den HaagWassenaar-Leiden, maar ook langs de Vliet, in Warmond en de Bollenstreek.

Daarbij komen rijkdom, macht, architectuur en tuinaanleg aan bod, maar ook ziekte en dood, faillissementen en oorlogsgeweld.

Daarnaast bevat het boek informatie over wat je op de buitenplaatsen kunt zien en doen. Sommige zijn als museum toegankelijk, bij andere kun je wandelingen maken. En er worden de nodige activiteiten georganiseerd, van natuur- en tuinexcursies tot concerten en cursussen voor kinderen. Verscheidene buitenplaatsen zijn te huur als trouwlocatie.

‘Haagse en Leidse buitenplaatsen’ is met zorg samengesteld en bevat een groot aantal foto’s. Handig zijn de overzichtskaartjes. Al met al een geslaagde verbeelding van een interessant stukje vaderlandse (cultuur)geschiedenis.

Uren hobbelen was het, naar dat afgelegen gebied in de bergen van Nepal. Of daar nog mensen wonen? Ik vroeg het me af. Maar ineens, in de middle of nowhere, een hartelijk onthaal met muziek, zang en dans. Het was me duidelijk: Hier wonen mensen.

Het zijn vaak maar kleine mensjes. Ik steek een kop boven hen uit. Maar al snel krijg ik door wat er in deze vrouwen zit: kracht. Zowel fysiek als geestelijk. Ze keren er hun hand niet voor om, om met kilo’s hout op hun rug te sjouwen. En dat op enorme hoogtes.

Ik voel me een slappeling. Mijn bagage werd door anderen meegesjouwd, maar toch ben ik tijdens de wandelingen degene die regelmatig om pauzes vraagt. Ik kán niet meer.

Wat maakt deze vrouwen zo krachtig? Hun vooruitzicht is slecht: ze behoren tot de Dhalits, de laagste kaste in Nepal. De kaste waarin je geboren bent, bepaalt je maatschappelijke aanzien.

En dat bepaalt weer het soort werk dat je doet en daarmee de kans om je te ontwikkelen. Maar

ZIJ ZIEN HET ALS EEN HELE EER DAT IK MET HET VLIEGTUIG GEKOMEN BEN OM HEN OP TE ZOEKEN ze zitten niet bij de pakken neer.

Schuldig voel ik me als ze hun dankbaarheid uiten. Zij zien het als een hele eer dat ik helemaal met het vliegtuig gekomen ben om hen op te zoeken. Juist hen, de Dhalits. Terwijl ik hun doorzettingsvermogen enorm bewonder.

Dat geeft een ongemakkelijk gevoel. Tegelijk ben ik hen dankbaar dat ik zoveel van hen heb mogen leren. Van hun power en hun gastvrijheid.

Boekgegevens: Uitg. kantoor verschoor, heemstede; 232 Blz., € 19,95; IsBn: 978 90 8258 930 6.

terdege • 25 januari 2017

20170125-119-TDE-MAIN-AR38.pdf 119

119

1/16/2017 12:41:36 PM

Onder ons

VERVOLG

Op 21 januari waren onze liev oot )ouders Henk en Klaasje Dunnink-Tippee (gr 40 jaa Wij willen jullie nogmaals van harte r getrouwd. feliciteren met dit jubileum. Hartelijke groeten van jullie kinderen en kleinkinderen.

Onze lieve dochter en zus Marieke Siebelink (ze heeft het syndroom van Down) hoopt op 1 februari 30 jaar te worden. Ze woont thuis en werkt iedere dag met veel plezier op DAC Veldheim.

Ze logeert eens per maand op Beekheim.

(Adres: Fransesteeg 14A, 6718 TX Ede)

Op 23 december waren onze lieve zwager en zus Anton & Judith de Jong 12,5 jaar getrouwd.

Gefeliciteerd en Gods zegen toegewenst. Liefs, familie Jochems. (Adres: Wijnakker 6, 3773 BW Barneveld)

Deze 5 dames zijn samen 425 jaar en al vanaf de lagere school vriendinnen. Al meer dan 75 jaar dus.

120

terdege â&#x20AC;˘ 25 JANUARI 2017

20170125-120-TDE-MAIN-AR39.pdf 120

1/16/2017 12:43:41 PM

Op 1 februari hopen onze (o)pa en (o)ma A. Blankestijn-Hazeleger 55 jaar getrouwd te zijn. Wij feliciteren hen hiermee van harte. De kinderen, klein- en achterkleinkinderen.

Onlangs was mijn zus (2e van rechts op voorste rij) 60 jaar en mijn broer (2e rij, uiterst rechts) 50 jaar getrouwd. Uit ons gezin Terlouw (12 kinderen, allemaal nog in leven en samen 910 jaar oud) hebben nu zeven echtparen het gouden huwelijksjubileum mogen beleven. Een bijzonder geschenk van onze Schepper.

rootmoeWij zijn nu vijf generaties rijk: betoverggroo tmoeover (83), nd urla der Corrie Andriesse-Su y van Lenn oma (64), se dries der Janneke Bolier-An (19) ten Haaf van ĂŠ Corn Haaften-Bolier (44), papa ten. en baby Justin van Haaf Lieve (o)pa en (o)ma Van den Ass van hart e gefeliciteerd met jullie 50-jarig huwem, elijk !

Wij wensen jullie nog vele jaren samen Gods zegen toe! Veel liefs, kinderen en kleiennkin deren. terdege â&#x20AC;˘ 25 JANUARI 2017

20170125-121-TDE-MAIN-AR39.pdf 121

121

1/16/2017 12:44:02 PM

r e e k e d Volgen uari. schijnt op 8 febr er v 10 er m m u n Terdege

Prof. W.H.Th. Moehn over Guido de Brès.

Mariëlle Fieret geeft les aan bootvluchtelingen.

Kees van der Staaij: „Campagne voeren is topsport.”

En verder: „Een bewoner van een woonvorm opvangen is geen vrijwilligerswerk.”

Binnen kijken bij Meteoconsult.

Je kind inleiden in de grotemensenwereld.

Wilt u deze artikelen niet missen? Neem dan nu een jaarabonnement op Terdege en betaal 4,95 per maand.

122

terdege • <%D> 25 JANUARI <%M> <%Y> 2017

20170125-122-TDE-MAIN-AR40.pdf 122

1/16/2017 12:45:28 PM

Colofon Terdege is een reformatorisch familieblad en verschijnt elke twee weken. Terdege is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG). EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG.

Herinneringen aan de barre winter van 1963.

Postadres: Terdege, Postbus 75, 7300 AB Apeldoorn Bezoekadres: Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn Telefoon (algemeen): 055 - 5390333 Fax: 055 - 5419318 E-mail: redactie@terdege.nl Directie: Ir. B. Visser Hoofdredactie: W.B. Kranendonk, Henk van den Berge Chef-redacteur: Ad Ermstrang, tel. 055 - 5390445 Redactiecoördinator: Wim Lemstra, tel. 055 - 5390282 Redactie: Gisette van Dalen-Heemskerk, Huib de Vries Vormgeving: Harry Blankestijn, Hans Kraayeveld, Janneke Visser Abonnementen en bezorging: Ditje van Huffelen, tel. 055 - 5390300, fax 055 - 5415687, e-mail: administratietd@erdee.nl Advertenties: Tel. 055-5390499, e-mail: advertentietd@erdee.nl. Bij het afsluiten van een advertentiecontract zijn de Rota Regelen van toepassing.

ISSN: 1382-9076 IBAN: NL79 INGB 0000 7195 02 Erdee Media Druk: Koninklijke BDU Grafisch, Bedrijf BV, Barneveld Abonnementsprijs: Per jaar € 92,50 (factuur) € 91,50* (incasso), per kwartaal € 24,20 (factuur) € 23,70* (incasso). *Dit bedrag is inclusief de korting voor incasso.

De 34e jaargang loopt tot 1 oktober 2017.

Abonnementen kunnen op elk moment ingaan.

Abonnementen kunnen op elk moment ingaan.

Opzegging: Een maand voor einde abonnementsperiode, voorzien van opzegreden.

Adreswijzigingen: Schriftelijk, drie weken vóór ingangsdatum.

Aansprakelijkheid: Terdege is op geen enkele wijze aansprakelijk voor producten en diensten die aangeboden worden door adverteerders in deze Terdege.

Dit geldt ook voor de integriteit van de adverteerder.

Meer info: terdege.nl; erdeeservice.nl Het is verboden Terdege zonder toestemming op te nemen in, of ter beschikking te stellen van een leesportefeuille. Terdege is op geen enkele wijze verantwoordelijk voor de kwaliteit of integriteit van producten en diensten die in de advertenties worden aangeboden.

De volgende

Bel 055-5390498 of kijk op terdege.nl

Terdege in braille, gesproken vorm en groteletterleesvorm: Loket Aangepast - lezen, Den Haag, tel. 070-3381500

gaat over handicaps

1/16/2017 11:57:02 AM

Zie voor meer informatie onze vernieuwde website

» 34E JAARGANG » NUMMER 9

l www.bungalowparkhogehexel.n

25 JANUARI 2017

oge Hexel Vakantie op Bungalowpark H

n: Niet vergete ntie Vandaag vaka boeken!

Vernieuwd zwembad! » WWW.TERDEGE.NL

20170125-001-TDE-MAIN-CVR.pdf 1