20170126 rdb

commentaar: Machtswisseling Gambia niet minder dan voorkomen burgeroorlog.

donderdag 26 januari 2017, 46e jaargang nr. 255

min. -6°, max. 10° Puntkomma pag. 12

weer

ERDEE MEDIA B.V. Apeldoorn / RD.nl / redactie@rd.nl 055-5390222 / abonneeservice@rd.nl 055-5390498 prijs per nummer € 1,85 / zaterdag € 2,75 advertentie

Synode GG voor vervanging kerk aan Boezemsingel.

Groot nieuws: breng meer tijd door met je kind.

Baby’s helpen de bieb aan flink aantal jeugdleden.

pag. 3

pag. 5

pag. 11

Neem een kijkje

Open avond

ROTTERDAM Donderdag 26 januari www.hoornbeeck.nl/openavond

Aan een zijden draadje Alle schijnwerpers van het Binnenhof richtten zich vanochtend op justitieminister Van der Steur. Kan hij zich nog redden uit het moeras van de Teevendeal? Het bepalendst is het oordeel van twee andere politici, PvdA-voorman Asscher en VVD-leider Rutte.

Jakko Gunst en Addy de Jong

Van der Steur en z’n zware klus Houdt hij al voor het debat de eer aan zichzelf ? Of overleeft hij zijn zoveelste debat over de Teevendeal?

Tal van crisisscenario’s circuleerden vanochtend in Den Haag. Van der Steur verkeert sinds maandagavond in zwaar weer, en vaststaat dat dit opnieuw aan zijn f lamboyante optreden te wijten is.

De VVD’er pochte in december 2015 dat hij als Kamerlid nooit inzage wilde in de op schrift gestelde herinneringen van staatsssecretaris Teeven omtrent de deal. Dat blijkt niet te kloppen.

Toenmalig minister Opstelten gaf Van der Steur inzage in een concept-Kamerbrief waarin de minister deze herinneringen uitvoerig had verwerkt. Van der Steur zag de passages en becommentarieerde deze in de kantlijn. Daardoor kampt de minister nu met een enorm geloofwaardigheidsprobleem.

Verzwarend is dat hij al vaker uitspraken moest nuanceren. Van der Steurs verweer is dat de maandag opgedoken e-mail waaruit zijn wetenschap omtrent Teevens herinneringen blijkt,

niet geheim was. De commissie-Oosting wijdde er in het rapport Oosting-II al een korte opmerking aan.

Of de Kamer hem daarmee laat wegkomen, staat te bezien. Het beeld dat voor de oppositie domineert, is dat Van der Steur bewust een verkeerd beeld gaf van zijn omgang met gevoelige informatie. De Kamer overtuigen van het tegendeel zal niet gemakkelijk zijn.

Asscher en z’n moeilijke dilemma Vaak ligt het lot van een bungelende bewindsman in handen van de coalitie.

Dit keer niet. Na het afsplitsen van PvdA-Kamerlid Monasch hebben VVD en PvdA nog maar 75 zetels. De afwezigheid van VVD’er Teeven, die voor een hersenoperatie in het ziekenhuis ligt, brengt het aantal op 74.

Toch is Asscher invloedrijk: meer nog dan PvdA-justitiewoordvoerder Recourt zal hij het stemgedrag van de fractie bepalen. En als de PvdA haar handen Van der Steur aftrekt,

is de minister zéker het haasje.

De bewindsman laten vallen kan Asscher op het verwijt komen te staan dat hij de Teevendeal misbruikt voor een verkiezingsstuntje. PvdA-vicepremier Bos kreeg dat verwijt in 2010 toen hij het kabinet-Balkenende IV opblies, zogenaamd vanwege verschil van inzicht over het beëindigen van de militaire missie in Afghanistan.

Omgekeerd, Van der Steur tot het einde toe steunen, is voer voor critici die al maandenlang betogen dat

de PvdA sinds 2012 vooral aan de leiband van de VVD liep. Een zuiver, staatsrechtelijk oordeel vellen zonder campagnebelangen te laten meewegen, is makkelijker gezegd dan gedaan.

De PvdA-leider zal het niet hardop beamen, maar stilletjes ongetwijfeld hopen dat zijn rol niet doorslaggevend is. Bijvoorbeeld doordat Van der Steur uit eigen beweging vertrekt.

Rutte en z’n lastige eindafweging

DEN HAAG. Van

der Steur moet zich vandaag in de Kamer verantwoorden. Zie rd.nl voor een liveblog. beeld ANP

Na een eerste ronde debatteren, waarin zowel de Kamerleden als de minister aan het woord zijn geweest, volgt doorgaans een lange pauze voor intern fractieberaad. In die pauze zal partijleider Rutte, voor wat betreft de positie van de VVD, de balans opmaken.

Voor Van der Steur wordt dat een precair moment. In 2014 was een tussenstop in het Kamerdebat hét moment waarop Rutte VVD-staatssecretaris Weekers zodanig masseerde dat deze besloot de eer aan zichzelf te houden.

Rutte en Van der Steur hebben een hechte band. Als student geschiedenis liep Rutte ooit stage in het antiquariaat van Van der Steurs vader. Onbegrensd is de loyaliteit van de premier echter niet. Zo was hij voor zijn premierschap een beschermeling van Opstelten, aan wie hij zijn politieke succes mede te danken heeft. Toch was het ook voor Opstelten in maart 2015, door de Teevendeal, einde oefening.

Wat zeker niet in Van der Steurs voordeel werkt, is dat de VVD in campagne-

tijd extra streng is voor Kamerleden en bewindslieden die in opspraak raken.

Oud-Kamerlid Verheijen kan daarover meepraten. Twee door hem gedeclareerde reiskostenvergoedingen werden door een speciale VVD-commissie beoordeeld als strijdig met het VVDintegriteitskader. Het was een maand voor de Provinciale Statenverkiezingen, en het Kamerlid kon gaan.

advertenties

at

w

www.accoladezorg.nl

je

Welkom op de open avond van locatie Guido de Brès op vrijdag 27 januari en de open dag van locatie Marnix op zaterdag 28 januari.

Wa

es

r tb

All

Accolade Zorg zoekt jou!

u rg!

Open dagen w ilt

weten over

he

t

www.welkomophetwartburg.nl

WARTBURG COLLEGE

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

2 Kerk en godsdienst Meditatie

Verklaring GG tegen antisemitisme

Verkilling Van onze verslaggevers „En omdat de ongerechtigheid vermenigvuldigd zal worden, zo zal de liefde van velen verkouden.”

Mattheüs 24:12 De liefde van velen zal vergaan.

De liefde van sommigen is al weg, van anderen minder. De goddelijke liefde wordt genoemd: vurige kolen, vlammen des Heeren, die vele wateren niet kunnen uitblussen (Hoogl. 8:6, 7). De sterkte van deze liefde wordt daarom „brand en hitte” genoemd. Er is ook een mindere liefde, die kwaad is. Zij is niet heet, maar lauw en koud. „Want Demas heeft mij Paulus verlaten, hebbende de tegenwoordige wereld liefgekregen (2 Tim. 4:10). „Alexander, de kopersmid, heeft mij veel kwaad betoond” (2 Tim. 4:14). Hij heeft onze woorden zeer tegengestaan, en beiden hebben ze mij verlaten, zegt Paulus.

Demas en Alexander maakten wel een uiterlijke vertoning dat ze de apostel liefhadden, maar waren koud en lauw en verlieten hem. „Ik weet uw werken, dat gij noch koud zijt, noch heet” (Openb. 3:15).

Zoals de warmte van het lichaam zijn graden heeft, koud of lauw, zo heeft ook de warmte van de ziel zijn trappen.

„Haat tegen het Joodse volk verdraagt zich niet met de christelijke roeping en levenshouding. De Gereformeerde Gemeenten willen het ware heil en vrede voor het Joodse volk zoeken.”

U TRECHT.

De synode van de Gereformeerde gemeenten (GG) heeft gisteren in Utrecht een verklaring tegen anti­ semitisme aangenomen waarin zij dit uitspreekt. De verklaring is een reactie op de toenemende haat te­ gen Joden „in de wereld, ook in West­Europa en in Nederland.”

De kerk weet zich op grond van Gods Woord verbonden met het Joodse volk en is daarom geroepen het ware heil in Christus Jezus en de vrede voor het Joodse volk te zoeken, aldus de synode. De kerk­ vergadering roept op tot gebed,

zowel in het openbaar als in de persoonlijke sfeer.

De synode zal de verklaring via het deputaatschap kerk en over­ heid onder de aandacht brengen van de overheid. Kerken uit het Breed Beraad Protestantse Kerken worden opgeroepen zich bij de verklaring aan te sluiten.

In de toelichting op de verkla­ ring benadrukken de initiatief­ nemers, het deputaatschap kerk en overheid en het deputaatschap voor Israël, dat er op basis van Ro­ meinen 9­11 verwachting is voor het Joodse volk.

Synode van Gereformeerde Gemeenten roept op tot gebed voor Joodse volk

Periodieken Bij de bespreking van het rapport van de financiële commissie vroe­ gen verschillende afgevaardigden aandacht voor de grote hoeveel­ heid periodieken die de verschil­ lende deputaatschappen uitbren­ gen. De oproep klonk om tot

De synode benadrukte grote waardering te hebben voor de bedragen die bijeen worden ge­ bracht. Uitgesproken werd dat de offervaardigheid een grote ver­ antwoordelijkheid legt bij de de­ putaatschappen voor een verant­ woorde besteding van de gelden.

kostenbesparing en meer samen­ werking te komen. De synode wil­ de geen bindende uitspraak hier­ over doen, ook omdat de bladen belangrijk zijn voor de fondsen­ werving en zichtbaarheid van de verschillende deputaatschappen.

De financiële commissie advi­ seerde de synode om de financiën van elk deputaatschap blijvend door een accountant te laten con­ troleren. Voorzitter van de com­ missie ds. L. Terlouw (Utrecht): „We moeten naar buiten toe een zo zuiver mogelijk beeld geven.”

Ook de ANBI­status vraagt om hel­ dere rapportages, aldus de com­ missie.

Synodepreses ds. J. J. van Ecke­ veld (Zeist) wees op de waarde van het werk van de financiële com­ missie, terwijl daarover ooit bij de instelling ervan, tijdens een van de eerdere synodes, best beden­ kingen waren.

De synode 2016 kwam vandaag voor het laatst bijeen, na twee ver­ gaderdagen in september en twee dagen in oktober bijeen te zijn ge­ weest. >>rd.nl/ggsynode2016

Jodocus van Lodenstein, predikant te Utrecht (”De heerlijkheid van een waar christelijk leven”, 1767)

Beroepingswerk HERSTELD HERVORMDE KERK Bedankt: voor Ede-BennekomWageningen e.o., J. W. van Estrik te Goedereede.

OUD. GEREF. GEMEENTEN Beroepen: te Terneuzen, D. C. Flapper te Oldebroek (vrije oud gereformeerde gemeente).

OUD GEREF. GEMEENTEN IN NED. Beroepen: te Rhenen, R. Bakker te Barneveld.

Afscheid/intrede UTRECHT.

PROTESTANTSE KERK IN NED. Afscheid: van Wilp (prot.), K. G. W. Roffel wegens vertrek naar Hoogland/Amersfoort-Noord (prot., Het Brandpunt).

Intrede: (zaterdag) te Oude Pekela (herv.) i.s.m. Assen (herv.), prop.

N. F. L. de Leeuw te Lienden; te Houten (prot.), M. R. Onderstal te Cothen (prot.); te NieuwLoosdrecht (herv.), M. Roelofse te Heteren (herv.).

HERSTELD HERVORMDE KERK Intrede: (woensdag) te Staphorst, H. J. van Marle te Emst-Epe e.o. en Wapenveld-Wezep e.o..

NEDERLANDS GEREF. KERKEN Intrede: te Rijsenhout, kand. J. A. C. Weij te Kampen.

GEREF. GEMEENTEN Afscheid: (dinsdag) van Alblasserdam, B. van der Heiden wegens emeritaat.

>>rd.nl/beroepingswerk voor actueel beroepingswerk. Een bericht doorgeven? Ga naar kerktijden.nl (voor scriba’s), mail naar kerk@refdag.nl of bel 055-5390238.

Volg ook via Twitter: twitter.com/beroepingswerk1

De generale synode van de Gereformeerde Gemeenten was gisteren en vandaag bijeen in de Westerkerk in Utrecht. beeld RD, Anton Dommerholt

Aantal Messiasbelijders niet eerder zo groot Messiasbelijdende Jood Victor Kalisher spreekt in Ede Van een medewerker

Het aantal Messiasbelijdende Joden in Israël en daarbuiten is nog nooit zo groot geweest als op dit moment.

EDE.

Dat zei Victor Kalisher, directeur van het Israëlisch Bijbelgenoot­ schap, gisteravond in Ede voor zo’n tachtig belangstellenden.

Stichting Steun Messiasbelijdende Joden organiseert deze week drie avonden waarop Victor Kalisher spreekt.

In alle geledingen van de Israëlische maatschappij zijn tegenwoordig Messiasbelijdende Joden te vinden, zei Kalisher. „In Israël is een geopende deur voor de verspreiding van Gods Woord en voor het werk van de Bible So­ ciety. Een groeiend aantal Joden

in Israël en daarbuiten ontdekt dat de ware vrede, de sjalom, in Jezus Christus te vinden is. De terugkeer van het Joodse volk naar het land Israël en het erken­ nen van Jezus als de Messias zijn de sprekende bewijzen dat God de profetische voorzeggingen in vervulling doet gaan.”

Hoewel de terugkeer van zo veel Joden naar Israël zich voor aller oog afspeelt, ziet niet iedereen hierin de vervulling van Bijbelse profetieën, constateerde de direc­ teur van het Bijbelgenootschap.

Volgens hem is deze verblindheid te vergelijken met die van de Joden ten tijde van Jezus’ om­ wandeling op aarde. „Ondanks de wonderen en de vele Bijbelse profetieën die met Jezus’ komst in vervulling gingen, kon het Joodse volk in Christus niet de beloofde Messias herken­ nen. Destijds was er Goddelijke openbaring voor nodig om Jezus als de Christus te erkennen en te belijden.”

Volgens Kalisher valt de blinde

vlek van de christelijke kerk voor Israël en het Joodse volk te ver­ gelijken met de verblindheid van het Joodse volk voor de Messias. „Velen zijn blind voor het feit dat met de terugkeer van de Joden naar Israël Bijbelse profetieën in vervulling gaan.”

Kalisher ziet in het toene­ mende aantal Messiasbelij­ dende Joden nog een andere vervulling van Bijbelse pro­ Kalisher. fetieën. „God beeld RD beloofde niet alleen de terugkeer uit de vol­ keren naar Israël, maar ook het nieuwe verbond. In Jeremia 31 wordt al over het nieuwe verbond en het geven van een nieuw hart gesproken, nog voordat er een christelijke kerk bestond.”

De Bijbeluitgave met onderlinge verwijzingen naar de Messiaans teksten, een uitgave van het

Israëlische Bijbelgenootschap in Israël, blijkt in een behoefte te voorzien. Ook premier Netanyahu kreeg een exemplaar cadeau. Het Israëlisch Bijbelgenootschap wil nu een Hebreeuwse Bijbel met annotaties uitgeven.

Kalisher vindt zo’n Hebreeuwse Bijbel noodzakelijk. „Het feit dat de meeste Israëliërs in Is­ raël tegenwoordig het moderne Hebreeuws (Ivriet) spreken en verstaan, wil nog niet zeggen dat zij het oude Bijbelse Hebreeuws begrijpen.”

Volgens Kalisher kunnen de Israëliërs vele mooie en interes­ sante zaken in de rabbijnse uitleg tegenkomen, maar waar het over verwijzingen naar de Mes­ sias gaat, schieten de rabbijnen tekort.

De Bible Society in Israël heeft op haar website een Hebreeuwse Bijbel geplaatst met veel uitleg en commentaar. Kalisher: „Duizen­ den bezoekers over heel de we­ reld gebruikten deze website voor bestudering van de Bijbel.”

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Commentaar

Synode GG stemt in met vervangen kerk Boezemsingel Van onze verslaggevers

Het curatorium van de Gereformeerde Gemeenten koopt voor 1 euro het kerkgebouw van de gereformeerde gemeente Rotterdam-Centrum, dat achter de Theologische School aan de Boezemsingel staat.

U TRECHT.

Met dat plan stemde de generale synode van de Gereformeerde Ge­ meenten (GG) gisteren in Utrecht in. De kerk aan de Boezemsingel wordt –als de plannen door de overheid worden goedgekeurd– gesloopt en vervangen door een nieuw gebouw. Daarin komen een kleine kerkzaal, zalen voor de Theologische School en een ruimte voor een documentatie­ centrum.

Het ledental van de gg Rotter­ dam­Centrum is de achter­ liggende jaren sterk teruggelo­ pen, tot onder de honderd leden en doopleden. Het kerkgebouw uit 1901 bood oorspronkelijk plaats aan ruim 1850 mensen, maar vergt nu veel onderhoud en brengt hoge energiekosten mee. Daarom bood de plaatselijke gemeente het gebouw te koop aan aan het curatorium. De Theo­ logische School gebruikt de zalen van de kerk nu al. Predikanten in opleiding houden in het gebouw proefpreken.

Documentatiecentrum De synode van 2007 besloot dat de Theologische School in Rotter­ dam gevestigd blijft. In 2009 werd het gebouw aan de Boezemsingel gerenoveerd en uitgebreid.

De werkgroep archieven heeft het curatorium gevraagd in de school ook een ruimte te realise­ ren van circa 100 vierkante meter voor een documentatiecentrum.

Daar wordt bijzonder archief­ materiaal over de GG bewaard en tentoongesteld.

De sloop en nieuwbouw kosten 1,2 miljoen euro, aldus ouderling K. H. de Heer (Rijssen), lid van het curatorium. Het curatorium versoberde de plannen naar aanleiding van opmerkingen vanuit de synodevergadering in september.

Ds. A. Moerkerken, rector van de Theologische School, sprak zijn erkentelijkheid uit voor het besluit van de synode. „Ik ben blij te merken wat voor liefde op onze synode leeft voor de theologische opleiding en ik denk dat het weerspiegelt wat in de gemeenten leeft.”

De plan­ nen worden de komende maanden uitgewerkt.

Ouderling De Heer hoopt dat in de tweede helft Ds. Moerkervan dit jaar ken. beeld RD met de uitvoe­ ring van de plannen kan worden begonnen.

Kerkrecht De synode besprak een notitie van het deputaatschap kerk­ recht over hoe om te gaan met zwangerschap bij jongeren onder de achttien jaar, nu de overheid heeft bepaald dat mensen onder die leeftijd niet mogen trouwen.

Ds. P. Mulder: „Als kerk hebben we de lijn dat we de wetten van de overheid volgen waar die niet in strijd zijn met Gods Woord.” In de notitie zijn pasto­

rale handvatten opgenomen voor kerkenraden over deze problematiek. Tevens wordt ingegaan op vragen over de doop in deze situatie. In het kerkelijk weekblad De Saambinder zal het deputaatschap het onderwerp toelichten.

Aandachtsfunctionaris De GG krijgen een „aandachts­ functionaris” voor slachtoffers van seksueel misbruik binnen de kerk. Dit werd besloten naar aanleiding van een protocol over dit onderwerp. Deze functiona­ ris wordt ondersteund door een eerder ingestelde commissie van advies.

Ds. J. J. van Eckeveld opende de synodevergadering gister­ ochtend met een overdenking over Maleachi 3:6: „Want Ik, de Heere, word niet veranderd; daar­ om zijt gij, o kinderen Jakobs! niet verteerd.”

Ds. A. H. Verhoef (St. Catheri­ nes, Canada) woonde de vergade­ ring bij namens de Noord­Ameri­ kaanse zustergemeenten van de Gereformeerde Gemeenten, de Netherlands Reformed Congre­ gations. Hij opende de middag­ vergadering gisteren en liet Psalm 25:2 in de berijming van Datheen zingen.

Schetsontwerp van de uitbreiding van de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten in Rotterdam. beeld RoosRos Architecten

UTRECHT.

Ds. C. C. J. van der Dussen 25 jaar in het ambt

CGK wijzen dans en drama in eredienst af

Redactie kerk

Van onze verslaggever

Ds. C. C. J. van der Dussen uit Ede, emeritus predikant in de Protestantse Kerk in Nederland, herdenkt vandaag dat hij 25 jaar geleden werd bevestigd tot predikant.

NUNSPEET. De generale synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK), vanmorgen bijeen in Nunspeet, heeft het gebruik van dans en drama in de eredienst afgewezen.

EDE.

Cornelis Centinus Jan van der Dussen werd geboren op 31 maart 1947. Op 26 januari 1992 werd hij predikant in de Nederlandse Hervormde Kerk in de hervormde gemeente Varik en Heesselt, in de Betuwe. In 1996 vertrok hij naar de her­ vormde gemeente te Klundert (Noord­Brabant). Daarna stond ds. Van der Dussen van 2002 tot 2012 in de hervormde gemeente van Harmelen.

Sinds zijn emeritaat, op 19 fe­ bruari 2012, woont de predikant in Ede.

Volgens de CGK is er onvoldoende Bijbelse grond te vinden om dans en drama een plaats te geven in de gereformeerde eredienst. De synode constateerde dat „in het licht van de Bijbelse gegevens, de voortgang van de heilsgeschiede­ nis, en de invulling van dans en drama als uitingen van de huidige cultuur, het gebruik van dans en drama niet past bij het karakter van de gereformeerde eredienst.”

Daarmee ging de landelijke ver­ gadering van de CGK akkoord met een voorstel van dr. J. W. van Pelt, dr. A. Versluis, ds. A. G. M. West­ strate, ouderling A. J. van der

Wekken en ds. H. Korving.

Op de synodetafel lag een studie naar de vraag of het karakter van de gereformeerde eredienst zich verdraagt met het gebruik van dans en drama. De synode van 2013 had deputaten eredienst de opdracht gegeven onderzoek te doen naar dit fenomeen, dat ove­ rigens sporadisch binnen de CGK lijkt voort te komen.

De synode boog zich gisteren on­ der meer over de tucht. Ze nam nog geen besluit, maar duidelijk werd wel dat de Christelijke Ge­ reformeerde Kerken landelijk één lijn willen trekken ten aan­ zien van de tucht. De concrete aanleiding tot de bespreking was de vraag hoe om te gaan met le­ den die een homoseksuele relatie aangaan. Wat in de ene gemeente tuchtwaardig is, is dat in de ande­ re gemeente niet.

Zie ook pag. 13.

3

Vrede in Gambia

G

oed nieuws uit Gambia. In het land lijkt een burgeroorlog ternauwernood voorkomen. Oudpresident Jammeh koos zaterdag eieren voor zijn geld en vertrok. Zodoende kan de nieuwe president Barrow vandaag terugkeren naar zijn land. De afgelopen weken was hij in ballingschap in buurland Senegal, waar hij vorige week werd beëdigd.

Wat oud-president Jammeh precies bezielde om na zijn verkiezingsnederlaag begin december te willen aanblijven, is niet duidelijk. Hij diende een klacht in bij het hooggerechtshof tegen de stembusuitslag.

Alleen, jammer maar helaas, dit hooggerechtshof was een van de instellingen die Jammeh in zijn 22 jaar autoritair bewind zelf had ontmanteld. De enig overgebleven opperrechter was niet bereid de president in zijn boze opzet te helpen.

Ook het intimideren van het verkiezingscomité hielp niet. De voorzitter van dit comité werd door militairen zijn kantoor uitgejaagd. Deze man was een van de eersten van de in totaal 76.000 Gambianen die de afgelopen weken het land verlieten, uit angst voor de lange arm van Jammeh.

Uiteindelijk was zelfs het leger niet meer bereid hem te helpen. Bovendien trokken troepen van WestAfrikaanse buurlanden samen om ruimte te maken voor de nieuwe president. Toen gaf Jammeh zijn strijd op.

Dat laatste besluit was verstandig. Maar nog verstandiger was natuurlijk geweest als hij begin december al direct zijn verlies had toegegeven. Dan had hij de rest van zijn leven kunnen genieten van de status van oud-president. Doordat hij koste wat het kost vasthield aan het pluche is zijn naam echter voor altijd besmet.

Jammeh beriep zich vaak op een goddelijk recht op het presidentschap, dat alleen Allah hem kon afnemen. Dat is natuurlijk een wat al te doorzichtige drogreden om Allah voor het eigen karretje te spannen. Elke heerser staat onder de wet. Het moet voor een president een eer zijn het recht te dienen.

Mogelijk was Jammeh bang voor strafrechtelijke vervolging voor zijn harde bewind vanaf 1994. Tegenspraak duldde hij niet.

Oppositie zag hij als een bedreiging van het staatsgezag, wat neerkomt op een strafbaar feit. Terecht wordt de vraag gesteld of hij nu niet te makkelijk wegkomt.

Het vertrek van Jammeh leert ons een paar dingen.

In de eerste plaats dat internationale druk (onder meer van de Verenigde Naties en de Afrikaanse Unie) effect heeft. De militaire dreiging die deze druk ondersteunde is een mooi voorbeeld van hoe wapengekletter kan helpen om daadwerkelijk bloedvergieten te voorkomen.

De gebeurtenissen in Gambia leren ons dat het ook in Afrika mogelijk is om een vreedzame machtswisseling te hebben. Dit werelddeel kent jammer genoeg te veel voorbeelden van presidenten die zichzelf met bloedvergieten in het zadel houden.

Volgens de nieuwe president Barrow is de „heerschappij van de angst voorgoed verbannen uit Gambia.” De bevolking en het parlement doen er goed aan deze woorden te onthouden. En als het nodig is moeten ze de president aan die woorden herinneren.

President Barrow is aan zet om te bewijzen dat „heerschappij van de angst” voorbij is

www.rd.nl De bidstond voor de generale synode van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) is vrijdagavond live te volgen via rd.nl/ bidstondgkv.

Volg het laatste nieuws rond de Teevendeal op rd.nl/politiek.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

4 Binnenland Russisch vliegdekschip passeert Noordzee Het enige Russische vliegdekschip, Admiral Kuznetsov, passeerde vannacht de Noordzee. Een NAVOeskader volgde het Russische vlootverband op de voet. De Koninklijke Marine zette het patrouilleschip Zr.Ms. Groningen in om het schip te begeleiden. De Russen varen door internationale wateren. De Kuznetsov heeft voor het eerst deelgenomen aan een oorlog, waarbij jachtvliegtuigen doelen bij het Syrische Aleppo hebben gebombardeerd.

DEN HELDER (RD).

Politie bekijkt veilige levering uniformen De top van de nationale politie gaat bekijken of de thuisbezorging van uniformen anders kan. Nu gebeurt dat nog via de post, maar de politie ontving naar eigen zeggen de laatste tijd signalen dat het bezorgen van uniformstukken aan het huisadres van agenten niet altijd zorgvuldig verloopt, zodat ze in verkeerde handen terechtkomen. De korpsleiding neemt binnen vier weken een besluit over een aanpassing van het bezorgproces, zei ze gisteren.

DEN HAAG (ANP).

„E-health moet meer worden gestimuleerd” De overheid, zorgaanbieders en zorgverzekeraars moeten meer doen om digitaal ondersteunde zorg, e-health, te stimuleren.

De invoering ervan gaat te langzaam, stelt de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in een vandaag gepubliceerd advies aan minister Schippers van Volksgezondheid. De overheid moet zorgen voor een ”e-health-snelweg” waarmee data-uitwisseling gemakkelijker en goedkoper wordt.

Arts berispt om euthanasie bij dementerende Redactie binnenland

De toetsingscommissies voor euthanasie hebben voor de tweede keer een arts berispt vanwege euthanasie bij een wilsonbekwame patiënt.

DEN HAAG.

Dat blijkt uit een oordeel dat de toezichthouder gisteren openbaar maakte. De eerste keer, in 2012, ging het om een patiënte met de ziekte van Huntington.

Dit keer betreft het een patiënte met vergevorderde alzheimer.

Toen de verpleeghuisarts haar in 2016 een dodelijke injectie toediende, was zij door haar ziekte al wilsonbekwaam. In de wet staat dat een arts dan toch euthanasie mag verrichten, mits hij kan terugvallen op een eerder door de n Opnieuw arts berispt om euthanasie bij wilsonbekwame patiënt. n Wilsverklaring riep volgens toezichthouder te veel vragen op.

patiënt opgestelde, schriftelijke wilsverklaring. Deze moet dan wel concreet en helder zijn. Duidelijk moet zijn dat de patiënt uitzichtloos en ondraaglijk lijdt, én in die fase is beland waarvan hij of zij in de wilsverklaring liet opnemen dán euthanasie te willen.

Uit de wilsverklaring van de vrouw viel echter af te leiden dat zij op het moment van overlijden nog gedeeltelijk wilsbekwaam wilde zijn. Deze onduidelijke formulering had volgens de commissie reden moeten zijn om af te zien van euthanasie.

Voordat de arts de injectie gaf, diende zij de patiënte een kalmerend middel toe. Verder brak zij de levensbeëindigde handeling niet af toen de vrouw begon tegen te stribbelen. Volgens de commissie had zij dat wel moeten doen, „om zich nader te beraden op de ontstane situatie.”

De komende maanden zal blijken of het openbaar ministerie de arts strafrechtelijk gaat vervolgen. Bij de zaak uit 2012 zag justitie daar na een vermanend gesprek met de arts van af.

DEN HAAG (ANP).

Weer zoektocht naar brokstukken MH17 AMSTERDAM (RD). De lokale bergingsdienst in Oost-Oekraïne gaat vermoedelijk na de winter weer zoeken naar spullen van slachtoffers en wrakstukken van de MH17 die daar in juli 2014 neerstortte. In de omgeving van de rampplek vinden nauwelijks nog gevechtshandelingen plaats. Medewerkers van de bergingsdienst zullen in het voorjaar verder zoeken, aldus Natalja Volosjina, voorzitter van de dorpsraad van Petropavlovka, vandaag in Het Financieele Dagblad.

Rutte bij nationale herdenking Holocaust Premier Rutte spreekt zondag 29 tijdens de Nationale Holocaust Herdenking in Amsterdam, als wordt stilgestaan bij de vervolging van Joden door nazi-Duitsland.

Namens het kabinet legt de minister-president, samen met vicepremier Asscher, een krans bij het spiegelmonument ”Nooit meer Auschwitz”. Dat maakte de Rijksvoorlichtingsdienst vandaag bekend. De herdenking heeft ieder jaar op de laatste zondag in januari plaats in Amsterdam.

DEN HAAG (ANP).

RO vraagt weer geld Redactie binnenland

De Reformatorische Omroep (RO) kampt met financiële problemen. Het bestuur heeft de 12.000 donateurs daarom een mail gestuurd met de vraag om een extra bijdrage.

NIJKERK.

De omroep heeft op korte termijn 60.000 euro nodig vanwege „onvoorziene omstandigheden” in 2016, maar ook voor de vervanging van uitzendcomputers en de videowagen, aldus secretaris I. A. Kole gisteravond. De RO zegt zich te realiseren dat hij in december ook al om geld heeft gevraagd.

Kole bevestigt dat de financiële problemen te maken hebben met het recente vertrek van directeur Arjan Klein na een verschil van inzicht. „Het vertrek van een directeur heeft altijd consequenties.”

Het voortbestaan van de RO staat niet op het spel. „We kunnen de salarissen en onkosten betalen, maar we kijken ook verder, om niet in de rode cijfers terecht te komen.” De omroep heeft op dit moment geen schulden, aldus de secretaris.

Oud-CU-Europarlementariër Van Dam neemt Kleins taken tot 1 april waar. Een profielschets voor een nieuwe directeur is er nog niet.

KLAAR VOOR EEN WEERALARM Het was de achterliggende periode door het winterweer druk bij het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI). In deze ruimte worden de alarmcodes geel, oranje en rood opgesteld. Van code rood wordt maar zelden gebruikgemaakt. beeld ANP, Sander Koning

DE BILT.

De stemming ChristenUnie en SGP gaan bij Kamerverkiezingen lijstverbinding aan Redactie Gerard Vroegindeweij Lijstcombi op links PvdA en GroenLinks gaan voor de komende verkiezingen een lijstverbinding aan. Daarmee hopen ze een restzetel voor het linkse kamp in de wacht te slepen. De vorige keer is dat ook gelukt.

Toen kwam de huidige lijsttrekker van GroenLinks, Klaver, in de Kamer als gevolg van de lijstverbinding met PvdA en SP. PvdA en GroenLinks wilden hun kieslijsten het liefst koppelen aan die van de SP. Dat was immers in 2012 ook gebeurd. Maar de SP stelde nu een extra eis, namelijk dat de drie partijen na de verkiezingen niet in een regeringscoalitie met de VVD zouden stappen.

Een haast onmogelijke eis voor de PvdA, die de afgelopen jaren met de VVD regeerde.

Opmerkelijk dat GroenLinks in deze discussie niet voor de

SP kiest, maar voor de PvdA. De partij spreekt daarmee dus uit dat een coalitie met de VVD tot de mogelijkheden behoort. Daarmee schept de partij in ieder geval voor de verkiezingen helderheid.

De SP kan zich nu heerlijk gaan afzetten tegen de andere twee linkse partijen.

Dat is Roemer wel toevertrouwd.

Het botert Roemer. sowieso niet beeld ANP goed tussen de drie linkse partijen. Gisteren werd ook bekend dat er geen ‘links’ televisiedebat komt tussen de lijsttrekkers van PvdA, SP en GroenLinks. EenVandaag wilde dit in de aanloop naar de verkiezingen organiseren, maar kon geen overeenstemming bereiken

met de leiders van de drie over de vorm en de inhoud.

Overigens is het waarschijnlijk bij deze verkiezing de laatste keer dat partijen lijstcombinaties aan kunnen gaan. De meerderheid van de Kamer wil daarvan af.

CU en SGP Hoe staat het eigenlijk met de lijstcombinaties bij de christelijke partijen?

Klaver.

ChristenUnie beeld ANP en SGP verbonden regelmatig hun lijsten, en dat leverde zo nu en dan ook een extra zetel op. De twee moeten wel snel zijn, want uiterlijk maandag moeten ze laten weten of ze een lijstcombinatie willen of niet. Een telefoontje naar de SGP levert niet veel op: „We zijn nog bezig met

de gesprekken. We kunnen er nu niets over zeggen. Bel eens met de ChristenUnie.”

CU-persvoorlichter De Vries houdt eerst ook zijn kruit droog: „Ik durf er niet veel over te zeggen. Eerlijk gezegd verwacht ik geen verrassingen, in het verleden deden we het bij Tweede Kamerverkiezingen ook altijd.

Ik weet niet de meest actuele stand van zaken. Ik bel zo terug.”

Enkele minuten later: „Ik heb nog even overlegd en met de SGP gebeld en van ons mag je opschrijven dat we bij de komende verkiezingen een lijstverbinding aangaan.” (GV) En verder l Twijfelt 70 procent van de kiezers op welke partij hij of zij gaat stemmen op 15 maart. l Weet RTL nog steeds niet wie het uitnodigt voor het premiersdebat op 26 februari.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Binnenland 5 „School moet inspelen op genderkwestie”

Opzienbarend nieuws: ouders moeten zélf hun kind opvoeden

Redactie onderwijs Gijsbert Wolvers

Christelijke scholen doen er verstandig aan zich goed voor te bereiden op vragen rond de genderagenda.

BRUSSEL.

Dat concludeerden onderwijsorganisaties onder voorzitterschap van de VGS gisteren tijdens een conferentie in Brussel met SGP-Europarlementariër Belder. „Scholen moeten gefundeerd vastleggen wat hun uitgangspunten zijn ten aanzien van huwelijk, gezin en seksualiteit, en wat er praktisch van leerlingen en leraren mag worden verwacht.”

De deelnemers uit negen EU-lidstaten wisselden tevens ervaringen uit rond de onderwijsvrijheid.

Zo blijkt het christelijk onderwijs in Zweden onder druk te staan als reactie op de vrees voor salafistisch gedachtegoed op een aantal islamitische scholen.

Oproep: welk boek sprak u het meest aan?

Redactie cultuur

Bij het Reformatorisch Dagblad verschijnt op 22 februari een bijlage over trends in de christelijke boekenwereld.

Voor een van de artikelen doen we een oproep aan onze lezers: „Welk boek heeft u in 2016 –afgezien van de Bijbel– het meest aangesproken en waarom?”

U mag maximaal twee bijdragen leveren. Als u kiest voor twee inzendingen, dan dienen deze verdeeld te zijn over twee categorieën: fictie (roman, literatuur) en nonfictie (theologie, geschiedenis e.d.). Uw bijdrage(n) van maximaal vijftig woorden met een actuele pasfoto kunt u tot 10 februari sturen naar cultuur@refdag.nl.

APELDOORN.

Interview Enigszins beduusd is ze. De reacties op een artikel in het AD gistermorgen overstelpten pedagoog Gitty Feddema. De hele dag was ze bezig met het te woord staan van de media.

Tot aan dit interview toe. Haar boodschap: ouders moeten –zeker de eerste drie, vier jaar– zélf hun kinderen opvoeden.

APELDOORN.

De aanleiding voor het vanmorgen 5000 keer op Facebook gedeelde AD-interview was een berichtje dat peuters te weinig voedsel en vitamines binnenkrijgen. Reden: de ouders hebben er te weinig tijd voor, zijn te weinig beschikbaar voor hun kinderen.

Feddema, die 32 jaar werkte in de jeugdhulpverlening bij de ggz in Noord-Brabant en vijf opvoedingsboeken schreef, herkent de problematiek. „Veel ouders hebben dezelfde problemen in de opvoeding. Dat ontstaat als een van de vier pijlers die ik in de opvoeding ontdekte, is aangetast.”

Als de vier pijlers noemt ze: 1. Beloon geen negatief gedrag.

2. Leer het kind te accepteren dat het woord ”nee” bestaat.

3. Verleg geen grenzen.

4. Smeek je kind niet.

U zegt dat ouders geen tijd willen maken voor hun kinderen? „Niet helemaal. Ik zeg dat kinderen recht hebben op onvoorwaardelijke en positieve aandacht van hun ouders. Erken en respecteer wie ze zijn.

De werkelijkheid is vaak anders.

Ouders die beiden werken gaan na vijf weken zwangerschap al een plek voor hun baby in een crèche zoeken. Terwijl de eerste drie, vier jaar uiterst belangrijk zijn voor de hechting van het kind. Eerst aan de moeder, dan aan de vader, die het kind leert naar buiten te gaan.

Natuurlijk zijn opa’s, oma’s, kinderopvangleidsters lief voor kinderen. Maar zíj zijn niet de ouders van dat kind. Dat hecht zich het best aan één persoon.”

U heeft het maatschappelijke tij niet mee. De overheid straft het thuisblijven van moeders af. Eenverdieners betalen 600 procent meer belasting dan tweeverdieners. „Ik snap dat niet. In de 32 jaar in de jeugdhulpverlening heb ik de problemen enorm zien toenemen. In het begin met pubers en adolescenten. Maar de problemen ontstonden steeds vroeger. Toen ik vertrok, waren er vooral kin-

Een kind hoort de eerste drie jaar bij zijn of haar moeder.”

„Onbegrijpelijk dat de overheid het thuisblijven van moeders afstraft”

Wat is uw oplossing? „Ik moet oppassen met wat ik zeg, want velen vallen over mij heen. Een man en een vrouw die een kind willen, zouden moeten kiezen voor het belang van dat kind, en niet voor hun werk, carrière en vrije tijd. Laat hen besluiten de eerste drie, vier jaar samen voor dat kind te zorgen. Laat de overheid hun teruggang in inkomen compenseren door hun de subsidie te geven die nu naar de kinderopvang gaat. Een kind is geen product om de ouders en de commercie te behagen. Ik ben geen econoom, maar we willen toch allemaal psychisch gezonde, goed gehechte kinderen?”

deren tussen de 1,5 en de 12. Ook de problematiek nam toe: slaap-, eet- en gedragsproblemen, zelfs kinderen met kinderdepressie.

Dat heeft een oorzaak: ouders investeren in de eerste drie jaren te weinig in de ontwikkeling van hun kind. Dáár ligt de basis van de hechting en de persoonlijkheidsontwikkeling van het kind.

U zei eerder in een lezing dat de teloorgang van de religie de opvoedingscrisis verergerde. „Dankzij religie waren er vroeger gezamenlijke waarden en normen. Dat zorgde voor sociaal gedrag. Met de religie verdwenen de waarden en normen. Er kwam niets voor terug, een verarming.”

Ouders moeten –zeker de eerste drie, vier jaar– volop beschikbaar zijn voor hun kinderen, betoogt pedagoge Feddema. beeld iStock

APELDOORN.

Eenheidsworst door acceptatieplicht scholen L. Vogelaar APELDOORN. Wie bijzondere scholen dwingt tot pluriformiteit, doet de veelvormigheid in de samenleving juist tekort. „De politiek dwingt alle scholen dan op elkaar te gaan lijken.”

Het is een van de conclusies in het boek ”De multiculturele refoschool”, dat morgen wordt gepresenteerd tijdens een congres in Vianen over ”100 jaar onderwijsvrijheid: een geschenk!” De bundel –deel 3 in de serie Biblebelt Studies– is de uitwerking van lezingen die op 4 november in Gouda voor het Dutch Biblebelt Network zijn gehouden.

Multicultureel dreigt de reformatorische school te moeten worden als de roep om acceptatieplicht van alle leerlingen ooit werkelijkheid wordt. Het is een van de „uitdagingen” die de auteurs in het verschiet zien liggen. „We trekken niet veel conclusies, maar stellen vooral vragen, in

de hoop dat erover doorgedacht wordt”, zegt samensteller dr.

John Exalto, docent historische pedagogiek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. „De vraag is actueel hoe reformatorische scholen in een ontzuilde maatschappij kunnen voortbestaan.”

De druk die vanuit seculiere hoek op monoreligieuze scholen wordt uitgeoefend werkt averechts doordat het onderwijs er eenvormiger door wordt, stelt Exalto. „Juist het duale stelsel –het onderscheid tussen openbaar en bijzonder onderwijs– biedt variatie. Scholen moeten een eigen kleur mogen hebben.

Het gelijkheidsbeginsel zet iedereen onder druk om hetzelfde te denken, maar de diversiteit in de samenleving, ook binnen het scholenaanbod, is een verworvenheid waar we zuinig op moeten zijn.”

Voor de leerlingen is die variatie ook goed, blijkt uit de bijdrage van Gerdien Bertram-Troost: het is voor hen positief als ze op

jonge leeftijd op een school zitten die sterk overeenkomt met het milieu thuis en in de kerk. In het voortgezet onderwijs blijkt er wel een „uitdaging” te liggen: de leerlingen moeten leren hun levensovertuiging goed te communiceren.

Scholen met een gesloten toelatingsbeleid blijken goed in staat bij te dragen aan burger-

„De politiek moet zuinig zijn op de diversiteit in het Nederlandse onderwijsstelsel” schap, klinkt onder meer door in een bijdrage van dr. R. Toes en dr. B. J. Spruyt. Juist kinderen van orthodoxe scholen zijn zich, als gevolg van hun minderheidspositie, bewust van de waarde van tolerantie, blijkt uit een andere bijdrage.

Overigens is in Rotterdam al ervaring opgedaan met een multiculturele refoschool: op de –in 1993 opgeheven– Comrieschool was meer dan 90 procent van de leerlingen niet-reformatorisch.

Daarop blijkt verschillend te worden teruggekeken: door leerkrachten positief vanwege de gelegenheid tot evangeliseren die ze kregen, door bestuursleden negatief omdat het moeilijk bleek de identiteit in het onderwijs te handhaven.

Zelf stuitte Exalto tijdens het onderzoeken van de Koninklijke Besluiten die op de vrijheid van onderwijs betrekking hebben, op een uitspraak van de Raad van State uit 1979 over de Van Lodensteinscholengemeenschap in Amersfoort. „Voor het eerst werd het Verdrag voor de Rechten van de Mens erbij betrokken.

Op basis daarvan concludeerden de staatsraden dat er ruimte moest zijn voor reformatorisch onderwijs als zelfstandige richting naast de brede baaierd aan

protestants-christelijke scholen.

Een „schuurpunt” dat om bezinning vraagt, is het benoemingsbeleid, volgens Niels Rijke, die gaat promoveren op het benoemingsbeleid in het orthodox-protestants onderwijs. Hij onderzocht „het ontslag van drie docenten in 2014 op het Wartburg College wegens geloofsdoop en verandering van actief kerklidmaatschap.” Conclusie: de vanzelfsprekendheid dat een docent van een reformatorische school reformatorisch denkt en handelt, is verdwenen.

Ze blijven er soms werken terwijl hun binding aan de gereformeerde gezindte afneemt, vat Exalto samen. „Het plaatst reformatorische scholen voor de uitdaging goed vast te leggen waar ze voor staan.”

De multiculturele refoschool. Het reformatorisch onderwijs en de uitdaging van het pluralisme, John Exalto (red.); uitg. Labarum Academic, Apeldoorn, 2017; ISBN 9789402902730; 240 blz.; € 14,95.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

6 Buitenland

Trump maakt haast met muur bij grens Mexico Redactie buitenland

De Amerikaanse president Donald Trump gaat haast maken met het weren van illegale immigranten en het verbeteren van de veiligheid in de VS. Hij ondertekende gisteren de verordening voor de bouw van een muur op de grens met Mexico.

WASHINGTON.

Met de bouw kan binnen enkele maanden worden begonnen. De voorbereiding gaat meteen van start, zei de president.

De muur moet een dam opwerpen tegen illegale immigratie naar de VS, maar volgens een woordvoerder van het Witte Huis ook tegen drugs en andere smokkelwaar, zoals wapens en baar geld.

Trump beloofde verder de grensbewaking te verbeteren door 5000 mensen extra aan te nemen. Het aantal agenten dat in noodgevallen oproepbaar is, wordt verdrievoudigd. Vrijplaatsen voor geluken asielzoekers worden aangepakt door de lokale overheden die zulke plaatsen gedogen geen subsidie meer te geven. Er komt een overheidsbureau dat slachtoffers van misdrijven die door illegalen zijn gepleegd, gaat bijstaan. Het is straks ondenkbaar dat opgepakte illegalen meteen weer worden vrijgelaten. Dat is volgens Trump nu het beleid.

Op het gebied van veiligheid wiln Trump tekent verordening voor bouw muur op grens met Mexico. n Bezoek Mexicaanse president aan VS staat nog op de agenda.

len de VS wel samenwerken met Mexico. Ook ziet Trump het belang in van een economisch sterke zuiderbuur.

De muur langs de 3200 kilometer lange zuidgrens vormde een belangrijk en fel bekritiseerd onderdeel in de verkiezingscampagne van de Republikein Trump. De muur zou onnodig en veel te duur zijn en mogelijk na de verkiezingen niet terugkeren als serieus project.

Mexico zal volgens Trump hoe dan ook voor de kosten opdraaien. „Dat kan op een ingewikkelde manier gaan”, zei hij. Hij reageerde op de opmerkingen van de Mexicaanse president Enrique Pena Nieto, die niet wil meebetalen aan de muur.

Het is nog niet duidelijk waar de nieuwe muur precies moet komen en hoe lang die wordt. De bouw van de muur leidt mogelijk tot conf licten met particuliere eigenaars van land in het grensgebied, beschermers van natuurgebied en de indianen van de autonome Tohono O’odham Nation die langs circa 100 kilometer grens hun eigen stamgebied beheren.

De Amerikaanse president Trump sluit niet uit dat Amerika het verbod op waterboarden opheft. Hij is ervan overtuigd dat de omstreden martelmethode werkt, zo zei hij gisteren in een interview met de Amerikaanse zender ABC.

WASHINGTON.

„Ik wil ons land veilig houden.

IS doet dingen waar niemand meer van gehoord heeft sinds de middeleeuwen. We moeten vuur met vuur bestrijden”, zei Trump.

Volgens de president speelt Amerika niet op een gelijk speelveld als het gaat om de strijd tegen IS. „Zij schieten en onthoofden christenen die in het Midden-Oosten wonen.”

Trump gaat met James Mattis, de minister van Defensie, en Mike Pompeo, de directeur van de CIA, bespreken wat wel en wat niet

India vierde vandaag de Dag van de Republiek. Ter gelegenheid daarvan mochten de deelstaten zich in de hoofdstad New Delhi presenteren met een praalwagen die iets van de eigen cultuur uitbeeldde. Foto: de wagen van Karnataka. beeld AFP, Money Sharma

Toch geen gratis bier voor Kamerlid

Hamon winnaar Frans tv-debat Redactie buitenland

Staal en beton Het plan zou zijn dat er een 15 meter hoge afscheiding van staal en beton komt. Volgens het Massachusetts Institute of Technology zou er zeker 9,7 miljoen kubieke meter beton en 2,3 miljoen ton staal nodig zijn. De experts van deze prestigieuze technische universiteit schatten de kosten op ten minste 40 miljard dollar.

Het bezoek van de Mexicaanse president aan Trump, dinsdag, gaat vooralsnog gewoon door, zo liet de Mexicaanse minister van Buitenlandse Zaken gisteren weten.

Kans op comeback van verhoringstechniek in VS Redactie buitenland

PRACHT EN PRAAL IN INDIA NEW DELHI.

kan. „Als zij het niet willen, is dat prima. Maar als ze het wel willen doen, dan zal ik helpen om dat doel te realiseren.”

De verhoortechniek, waarbij een verdachte denkt dat hij verdrinkt, werd onder president Barack Obama verboden, nadat zijn voorganger George W. Bush de methode liet gebruiken in zijn strijd tegen terrorisme.

Cuba Cuba bood gisteren de nieuwe regering van Trump samenwerking aan. „De VS en Cuba kunnen in harmonie en met respect samenleven. Cuba zal echter geen inbreuk op zijn soevereiniteit en onafhankelijkheid dulden”, zei regeringsleider Raul Castro gisteren tijdens een top van Latijns-Amerikaanse landen. Na een ‘ijstijd’ van tientallen jaren knoopten de VS en Cuba in 2015 weer diplomatieke banden aan.

Belgische Kamerleden moeten toch gaan betalen als ze bier, wijn of niet-alcoholische dranken bestellen in het federale parlement in Brussel.

BRUSSEL (Belga).

Dat heeft het parlementsbestuur gisteren besloten. Vorige week had het bestuur juist een advies van een commissie om voortaan geen gratis alcohol meer te schenken, in de wind geslagen.

Sinds eind jaren negentig zijn bier en wijn gratis in het parlement. Die maatregel moest voorkomen dat Kamerleden tijdens debatten naar het café gingen.

Amerikaanse overleeft storm in bad SHREVEPORT (ANP). Een Amerikaanse vrouw die zittend in een badkuip schuilde tegen een tornado heeft maandag op wonderlijke wijze de langsrazende storm overleefd. De wervelstorm in de zuidelijke staat Louisiana lichtte het dak van haar huis, tilde de vrouw met badkuip en al op en sleurde haar mee. De vrouw van ongeveer 60 jaar oud werd zittend in haar badkuip enkele honderden meters verderop in een bos door de storm neergegooid. Als door een wonder stapte ze ongedeerd uit de kuip. Een journalist sprak de vrouw. „Ze kon zich weinig van haar vlucht herinneren, maar zei dat ze enkel wat schrammen en bulten had,” aldus The Washington Post gisteren.

Een tv-debat gisteren tussen de overgebleven presidentskandidaten van de Franse socialisten is gewonnen door oud-minister Benoît Hamon (49).

PARIJS.

De Franse tv-kijkers vonden Hamon het overtuigendst, zo bleek uit een peiling. Van de deelnemers aan het onderzoek koos 60 procent voor Hamon, 37 procent vond zijn rivaal Manuel Valls (54) overtuigender.

De twee presidentskandidaten maakten van het tv-debat bepaald geen slaapverwekkende verto-

ning. Benoît Hamon, behorend tot de linkervleugel van de partij, verdedigde hartstochtelijk de invoering van een basisinkomen voor alle Fransen. Hij sprak zich bovendien uit voor een arbeidsduurverkorting. De sociale partners doen er volgens hem goed aan dat samen te regelen.

Rivaal Manuel Valls sloeg in zijn reactie op de plannen van Hamon hard terug. De kosten zouden de pan uitrijzen. „Dan heb je een probleem met je geloofwaardigheid”, zei hij. Valls becijferde dat een salaris van 750 euro per maand voor iedereen „300, 400, 450 miljard euro gaat kosten”.

„Populistisch regime vaak ook corrupt” Redactie buitenland BERLIJN. Een vicieuze cirkel van corruptie en maatschappelijke ongelijkheid voedt de onvrede over de gevestigde politiek.

Populistische politici profiteren hier electoraal van, maar doen er in de praktijk weinig aan om de oorzaken aan te pakken. Ze maken het alleen maar erger.

Dat stelt de internationale anticorruptiewaakhond Transparency International vandaag in zijn jaarlijkse Corruption Perceptions Index.

In landen met „populistische of autocratische leiders” wordt de democratie vaak op een lager pitje gezet, zegt José Ugaz, voorzitter van de in Berlijn gevestigde organisatie. Ze beperken de persvrijheid, verzwakken de onafhankelijke rechtspraak en treden op tegen maatschappelijke organisaties. In

plaats van „vriendjeskapitalisme” aan te pakken, voeren zulke leiders doorgaans „nog ergere vormen” van corrupte systemen in. „Alleen wanneer er vrijheid van meningsuiting, transparantie in alle politieke processen en sterke democratische instellingen zijn, kunnen het maatschappelijk middenveld en de media de machthebbers verantwoordelijk houden.

Alleen zo kan corruptie succesvol worden bestreden”, aldus voorzitter Ugaz.

Hongarije en Turkije zijn als landen met autocratisch ingestelde leiders op de ranglijst gezakt. Nederland neemt met een score van 83 (100 = geen enkele corruptie) op de ranglijst voor 2016 de achtste plaats in, op een totaal van 176 landen.

Denemarken en Nieuw-Zeeland voeren de lijst aan met 90 punten, terwijl Somalië met 10 punten onderaan bungelt.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Buitenland 7 PvdA: EU moet Israël aanpakken Regeringspartij PvdA vindt dat de Europese Unie moet gaan praten over stappen tegen Israël omdat het land doorgaat met de uitbreiding van „illegale nederzettingen” in Palestijns gebied.

DEN HAAG (ANP).

„De tweestatenoplossing is in direct gevaar”, aldus buitenlandwoordvoerder Michiel Servaes van de PvdA gisteren.

Israël kondigde zondag aan 560 nieuwe woningen in Oost-Jeruzalem te gaan bouwen. De Palestijnen zien dat stadsdeel als de hoofdstad van hun toekomstige staat. Een dag later meldde de Israëlische minister van Defensie, Avigdor Lieberman, dat er 2500 nieuwe woningen komen in nederzettingen op de Westoever.

Volgens Servaes zou het opschorten van het samenwerkingsverdrag tussen de EU en Israël een van de stappen kunnen zijn die genomen kunnen worden.

De EU moet volgens hem alvast gaan overleggen om criteria op te stellen voor Israël. Als die voorwaarden dan worden overtreden, moet de EU overgaan tot het nemen van concrete maatregelen.

De EU noemde de Israëlische besluiten dinsdagavond in een verklaring een „nieuwe, ernstige ondermijning van een levensvatbare tweestatenoplossing.”

Vermisten lawinehotel geborgen Redactie buitenland

Alle mensen die werden vermist nadat in het Italiaanse Farindola een hotel werd bedolven door een sneeuwlawine, zijn overleden. In totaal zijn er 29 lichamen gevonden, aldus de brandweer gisteren.

FARINDOLA.

Twee mensen hebben de lawine overleefd omdat zij buiten stonden toen het gebouw getroffen werd. Negen anderen, onder wie vier kinderen, werden levend onder het puin vandaan gehaald. Een sneeuwmassa vaagde het hotel in de regio Abruzzo op

18 januari vrijwel geheel weg.

De Italiaanse premier Paolo Gentiloni heeft gisteren de 11.000 reddingswerkers geprezen die zijn ingezet bij de ramp in de Apennijnen. De premier zei dat alles in het werk is gesteld om de mensen in het Hotel Rigopiano, ongeveer 120 kilometer ten noordwesten van Rome, te redden.

Overigens waren er eerder deze week berichten dat het hotel nooit op de rampplek gebouwd had mogen worden omdat het een voor lawines kwestbare locatie zou zijn.

Fraude zou er de oorzaak van zijn dat er toch vergunning werd verleend voor de bouw ervan.

Top in Astana werd feestje van Iran, Rusland en Turkije Martin Janssen AMMAN. Het vredesoverleg over Syrië in Astana is voorbij en in de Arabische media wordt druk gediscussieerd over wat er op de bijeenkomst in de Kazachstaanse hoofdstad bereikt is.

Zowel vertegenwoordigers van het Syrische regime als die van de oppositie lieten weten dat ze in ieder geval niets hadden ondertekend.

Het akkoord van Astana werd maandag door het afhaken van Syrië en de rebellen in feite een overeenkomst tussen Rusland, Turkije en Iran over de toekomst van Syrië. De drie landen zijn echter niet-Arabische staten en de Libanese journalist Eyad Abu Shakra concludeerde dan ook verbitterd dat „de Arabieren nog slechts relevant zijn in de oorlog tegen het terrorisme.”

In tegenAssad. stelling tot beeld EPA eerdere conferenties zaten tijdens het overleg in Astana de Syrische oppositie en vertegenwoordigers van het regime van president Assad om dezelfde tafel, en dat was winst.

‘Astana’ illustreerde tevens dat de Syrische realiteit niet langer wordt genegeerd. Op eerdere bijeenkomsten hadden vertegenwoordigers van het Syrische regime steeds onderhandeld met leden van de burgeroppositie, terwijl iedereen wist dat die nauwelijks invloed heeft in Syrië.

De delegatie van de oppositie in Astana bestond enkel uit leden van Syrische gewapende milities.

Grote afwezigen in Astana waren de Syrische Koerden. Aan het begin van de Syrische crisis leken zij de grote winnaar te worden, maar Astana maakte duidelijk dat zij nu aan de kant

van de verliezers staan.

Opvallend in het slotcommuniqué was dat de zinsnede was weggehaald die het toekomstige Syrië als seculiere staat bestempelt. Delegatieleider Djafari van het Syrische regime liet nadrukkelijk zijn ongenoegen hierover blijken. Volgens hem was dit onder zware Turkse druk gebeurd. Djafari zei dat dit de ware bedoelingen van de Turkse president Erdogan blootlegt, die nog altijd beweert dat Turkije een seculiere republiek is, maar intussen streeft naar de islamisering van zijn land. Deze kwestie geeft iets weer van de ingewikkeldheid van het Syrische drama.

Mohammed Allush gaf op het overleg in Astana leiding aan de delegatie van de Syrische oppositie. Hij is in Syrië tevens leider van het gewapende Leger van de Islam. Deze militie heeft eerder gezegd dat ze in Damascus een kalifaat wil oprichten – iets wat onverenigbaar is met het idee van een seculier Syrië. Komende maand zal er in Genève een vervolgconferentie beginnen en de hamvraag is of de aard van de toekomstige Syrische staat seculier of religieus zal zijn.

Intussen moeten gewapende

De hamvraag is of de toekomstige Syrische staat seculier of religieus zal zijn milities accepteren dat het regime in Damascus vooral dankzij Russische militaire steun veilig is.

Tegelijk is waar dat het Moskou ernst is met het vinden van een oplossing voor Syrië. Rusland wenst militair niet verder in het Syrische moeras te worden getrokken. Het is immers geen geheim dat er in Syrië al meer Russische militairen zijn gesneuveld dan president Poetin lief is.

Reddingsactie WNF voor Finse Saimaa-zeehond IMATRA (ANP). Het Wereld Natuur Fonds (WNF) in Finland heeft een bijzondere actie uitgevoerd voor de ernstig bedreigde Saimaa-rob. Er ligt zo weinig sneeuw dat de helft van de pups deze winter dreigde dood te gaan omdat ze geen beschutting hebben tegen roofdieren.

Op het ijs van het uitgestrekte Saimaameer veegden vrijwilligers sneeuw op grote hopen, zodat de zoetwaterzeehonden holen kunnen maken voor hun pups. De Saimaa-rob heeft sneeuwholen nodig om haar pups in te baren en ze bescherming te bieden.

De laatste drie jaar waren wereldwijd de warmste ooit gemeten, en op de Noordpool stijgt de temperatuur gemiddeld twee keer zo snel als gemiddeld op aarde. In januari bereikte het oppervlakte zee-ijs op de Noordpool opnieuw een recordminimum.

May komt met wet voor vertrek uit EU De Britse premier May dient vandaag de brexitwet in bij het parlement. Om de wet snel door het parlement te loodsen, zal de regering de wet waarschijnlijk zeer beknopt houden. De Schotse Nationale Partij (SNP) heeft al aangekondigd met zeker vijftig amendementen te komen.

Gisteren beloofde May in het vragenuurtje in het Lagerhuis dat ze ook met een witboek komt waarin ze uit de doeken doet hoe zij de onderhandelingen denkt te gaan voeren.

LONDEN (RD).

Epidemie gele koorts dreigt in Brazilië BRASILIA (RTR). De gezondheidsautoriteiten in Brazilië zijn met alle mogelijke middelen in de weer om te voorkomen dat een uitbraak van gele koorts epidemische vormen aanneemt, werd gisteren bekendgemaakt. De gevaarlijke infectieziekte heeft tot dusver zeker zeventig mensen getroffen, van wie er veertig zijn overleden. Daarnaast zijn er 368 verdachte gevallen geregistreerd waardoor 47 mensen zijn overleden. Dat is het grootste aantal sinds 2003.

Koeweit roept op tot dialoog met Iran De minister van Buitenlandse Zaken van Koeweit heeft gisteren een verrassingsbezoek gebracht aan Teheran en bij de regering aangedrongen op een „oprechte dialoog” tussen Iran en zijn buurlanden in de golfregio.

Dat heeft persbureau IRNA bekendgemaakt. De spanning tussen het sjiitische Iran en de soennitische golfstaten, in het bijzonder Saudi-Arabië, is opgelopen omdat ze in de conf licten in Syrië en Jemen tegenover elkaar staan.

TEHERAN (RTR).

Bloedige aanval op hotel in Mogadishu Terroristen van de beweging al-Shabaab hebben gisteren in de Somalische hoofdstad Mogadishu een hotel aangevallen. Er zijn volgens de politie twee autobommen bij het Dayan Hotel ontploft en vervolgens werd het pand bestormd. Er zouden zeker twaalf mensen zijn omgekomen en veertig gewond zijn geraakt. Ook zes aanvallers vonden de dood.

Veiligheidstroepen hebben het hotel in de loop van de dag weer in handen gekregen.

MOGADISHU (RTR).

Majesteitsschennis uit Duitse strafwet

OOSTENRIJK JUICHT WENEN. Oostenrijk heeft sinds vandaag een nieuwe president: Alexander van der Bellen. Nadat hij was beëdigd, werd Van der Bellen door leden van de volksvertegenwoordiging toegeklapt en toegejuicht (foto). beeld AFP, Robert Jäger

BERLIJN (DPA). De Duitse regering vindt het begrip majesteitsschennis niet meer van deze tijd. Het kabinet-Merkel heeft gisteren dan ook besloten paragraaf 103 uit het Wetboek van Strafrecht te schrappen. Paragraaf 103 kreeg vorig jaar grote aandacht doordat de Turkse president Recep Tayyip Erdogan zich er tevergeefs op beriep om de Duitse tv-presentator Jan Böhmermann voor de rechter te dagen. De satiricus maakte Erdogan belachelijk in een „smaadgedicht.”

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

8 Familieberichten 1977

Matth. 6 : 33

2017

Vandaag, 26 januari, is het 40 jaar geleden dat onze geliefde (groot)ouders

Hans de Landmeter & Maaike de Landmeter-Melis in het huwelijk zijn getreden.

Onze wens voor het toekomende is dat de Heere hen in Zijn goedheid samen met ons wil sparen en dragen.

Kinderen en kleinkinderen Monsterweg 17, 4454 AA Borssele

Diep bedroefd, maar dankbaar voor de vele liefde en zorg die wij van hem mochten ontvangen, geven wij u kennis dat door de Heere, op Zijn tijd en wijze na een kortstondige ernstige ziekte uit ons midden is weggenomen onze zeer zorgzame lieve vader, schoonvader, opa en zoon

Marinus Cornelis Priem

Trouw en liefde zijn de woorden zijn de schatten van de Geest is het sieraad van een huwelijk als je elkaars harten leest!

Vandaag zijn onze lieve

Helena Adriana Priem-de Vos in de leeftijd van 63 jaar.

Stavenisse: Ellen en Edwin Haak-Priem Annelie, Myrthe, Jesse, Rick Peter Priem en Anneleen van den Boogaard Julia, Noëlle, Esmée Marianne en Gert-Jan Buijs-Priem Hilde, Robin, Gerben, Thamar Hilda en Ivo van Dam-Priem Kathleen, Merith Frederike Priem en Niek Ridderhof M. Priem-van Haaften 24 januari 2017 Van der Leck de Clercqplein 15 4696 BZ Stavenisse Onze vader en opa is thuis opgebaard waar gelegenheid is tot condoleren en afscheid nemen op D.V. vrijdag 27 januari van 19.30 tot 21.00 uur.

De rouwdienst zal worden gehouden op D.V. zaterdag 28 januari om 13.30 uur in de kerk van de Oud Gereformeerde Gemeente in Nederland, Prins Bernhardstraat 35 te Stavenisse.

Aansluitend zal de begrafenis plaatsvinden op de Algemene Begraafplaats te Stavenisse.

Voor aanvang van de dienst is er tot 13.15 uur tevens gelegenheid tot afscheid nemen.

Na de dienst is er eveneens gelegenheid om de familie te condoleren.

50 jaar getrouwd.

Benjamin, Gideon, Jedidja, Maria, Anne-Lynn, Debora, Lennart, Sarah, Jonathan, Joshua, Matthias Buys Ballotsingel 9a 2922 HE Krimpen a/d IJssel

Met grote verslagenheid en diepe droefheid geven wij u kennis, dat door de HEERE op Zijn tijd en wijze uit ons midden is weggenomen onze zeer innig geliefde dochter, zus en schoonzus

Jenneken Haase in de leeftijd van 31 jaar.

Drachten: B.J. Haase J. Haase-Egberts Frederieke en Omar Anneke Nicolette en Hent Onze dank gaat uit naar het verzorgend personeel en de vrijwilligers van ‘Adullam’, locatie Kroonheim en naar de doktoren en het verplegend personeel van de afdeling Intensive Care van Ziekenhuis ‘Gelderse Vallei’ in Ede, voor de liefdevolle verzorging.

Uddel, 24 januari 2017 Veenland 13 9205 ET Drachten Jenneken is bij ons thuis, waar op D.V. donderdag 26 januari en op vrijdag 27 januari van 19.00 tot 21.00 uur gelegenheid is tot condoleren. Familie en diegenen die haar persoonlijk hebben gekend worden in de gelegenheid gesteld om afscheid van haar te nemen.

Ook is er gelegenheid tot condoleren op zaterdag 28 januari van 9.30 tot 10.15 uur in de aula bij de Hervormde Kerk, Garderenseweg 2 in Uddel.

Marinus Cornelis Priem in de leeftijd van 63 jaar.

Hij heeft onze gemeente van 2008 tot 2016 met de hem geschonken gaven gediend in het ambt van diaken.

De Heere heilige deze roepstem aan ons aller hart, en Hij sterke en vertrooste de achtergebleven moeder, kinderen en kleinkinderen en verdere familie in dit grote verlies.

Namens de kerkenraad, C. Jopse, preses C. Vos, scriba Stavenisse, 24 januari 2017

Wij zijn dankbaar dat wij hem tot het laatst in zijn vertrouwde omgeving thuis mochten verzorgen.

Waardenburg: D. Klop - Vervoorn Waardenburg: Egbert Klop Lina Klop - Jelier Rijssen: Otto Klop Dianne Klop - Lankamp Nijbroek: Mientje de Vree - Klop Gerrit de Vree Waardenburg: Arie Klop Margareth Klop - Klop Brakel: Johan Klop Suzan Klop - Baggerman Hellouw: Diny van Weelden - Klop Gert-Jan van Weelden Aalst: Rina van Heemskerk - Klop André van Heemskerk Waardenburg: Huibert Klop Albertine Klop - Kers Espel: Aaltje van Horssen - Klop Hans van Horssen Lunteren: Hanneke Brouwer - Klop Mark Brouwer Klein- en achterkleinkinderen 24 januari 2017 Industrieweg 15, 4181 CA Waardenburg Mijn man, onze vader en opa is thuis opgebaard waar D.V. gelegenheid is tot condoleren: - Vrijdag 27 januari van 15.00 tot 16.30 en 19.30 tot 21.00 uur.

- Zaterdag 28 januari van 15.00 tot 16.30 en 19.30 tot 21.00 uur.

De rouwdienst wordt D.V. gehouden op maandag 30 januari om 13.30 uur in het kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente, Dorpsstraat 1 te Waardenburg, waarna de begrafenis omstreeks 15.00 uur zal plaatshebben op de Algemene Begraafplaats aan de Kaalakkerstraat te Waardenburg.

Indien u de rouwdienst wilt bijwonen, nodigen wij u uit om 13.20 uur - in gepaste kleding - in de kerk aanwezig te zijn.

Geen bloemen

Mocht u geen rouwbrief ontvangen hebben, wilt u dan deze advertentie als zodanig beschouwen.

Tot onze diepe droefheid werd door de Heere van ons weggenomen onze geliefde en zeer meelevende

Belangstellenden worden uitgenodigd de begrafenis bij te wonen.

Opa Klop

~ Geen bloemen ~

In Zijn ondoorgrondelijke wijsheid nam de Heere van ons weg onze bewoner

Huibert Jan Gert Maarten Dineke en Ton Teus, Mathilde, Jacco

Jenneken Haase

De kerkenraad van de Oud Geformeerde Gemeente in Nederland te Stavenisse heeft kennisgenomen van het overlijden van

in de leeftijd van 84 jaar.

Daarna zal om 10.30 uur de rouwdienst worden gehouden in genoemde kerk, waarna de begrafenis zal plaatshebben op de Algemene Begraafplaats aan de Heegderweg in Uddel.

- Geen bloemen Mochten wij vergeten zijn u een rouwbrief te sturen, dan kunt u deze kennisgeving als zodanig beschouwen.

Zweer Huibert Klop

Opa & Oma Kreuk

- Rino sinds 8 september 2014 weduwnaar van

De Heere heeft, tot onze diepe droefheid, uit ons midden weggenomen, na een geduldig gedragen ernstige ziekte, mijn innig geliefde man, onze lieve en zorgzame vader, schoonvader, groot- en overgrootvader

Annelies en Marco Sarah, Mirthe

in de leeftijd van 31 jaar.

Margreet

Jenneken woonde sinds 1999 op instelling Kroonheim te Uddel, de eerste jaren op locatie Kernhem te Lunteren. Ze bezocht ook het dagactiviteitencentrum van Kroonheim. Jenneken was een jonge vrouw die niet kon spreken. Ze genoot van kleine dingen. Ondanks haar kwetsbare gezondheid toonde Jenneken grote wilskracht.

Dieneke en Kees

De Heere sterke haar ouders, zussen, zwagers en verdere familie in dit smartelijk verlies en heilige deze roepstem aan ons aller hart.

Stichting Adullam voor Gehandicaptenzorg, A. Prins, Raad van Bestuur Drs. P.A. Zevenbergen, voorzitter Raad van Toezicht Ir. B.J. van der Vlies, secretaris Raad van Toezicht Namens team en bewoners/deelnemers van Kroonheim, A.J. van Ommeren, sectormanager D.G. van Essen, manager instelling Mw. C. Vinke-Bal, teamleider wonen Mw. G.W.N. van Putten, teamleider DAC Mw. M. Oberink, eerst verantwoordelijk begeleider wonen Mw. J.M. Aarsen-van den Brink, eerst verantwoordelijk begeleider DAC Uddel, 24 januari 2017

Arina en Herman Dianne en Arjan Evelien Rosanne Marisca Gert-Jan Harold Florence

Monica, Jennieke, Willemijn

Gerriane en Robert Steven, Rutger

Bertine en Bart

Joke Wilbert en Lieke Rik Dienand André Heleen Thamara

Maik

Willemieke Coriene en Kees Huibert en Rinske Arian

Pieternel Lydia Willem Hanneke Nesia en Teunis Sanne, Jenna

Huibert en Karinda Dienanda en Siebert Bas Lizanne en Wouter Jennis Gert

Willianne Bert-Jan Daniëlle Annemieke Mathijs Hannah Elise Bert Hans Marc Danny Alex Peter Moniek Josien Nadine Wilmer Rubert Thijn

Waardenburg, 24 januari 2017

Familieberichten

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Het Woord onzes Gods bestaat in der eeuwigheid.

Jesaja 40 : 8b

Voor de vele blijken van medeleven en belangstelling, zowel persoonlijk als schriftelijk, die wij van u mochten ontvangen na het overlijden van onze lieve vader, schoonvader, opa en overgroot opa

Tot onze diepe droefheid is geheel onverwacht overleden onze altijd betrokken en gewaardeerde vriend

Jacob van Milligen

Peter Zegers

betuigen wij u onze welgemeende dank.

Uw medeleven heeft ons goed gedaan.

in de leeftijd van 49 jaar.

Kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen

We wensen Ed, Rie en Harold Gods troost en nabijheid toe.

Barneveld, januari 2017 Koudekerke: Leendert en Gerrie van der Maas Arjan en Gerlise Kapelle: Pieter en Linda van der Maa Arion, Willemieke, Heline, Celia Dordrecht: Frank en Petra van der Maas Bertjan Wilhelminadorp: L. van der Maas-Boot Koudekerke, 26 januari 2017

Overlijdensberichten andere dagbladen ND • 22 januari • Foekje Roorda te Zuidhorn (88) • Alberdina Nijman-Altena te Heemse (96) • Derk Jan Holtvluwer te Leusden (77) • Jan Wieringa te Krugersdorp, Zuid-Afrika (86) • Magdalena Elisabeth van Baardewijk-van Gent te Marknesse (50) • 23 januari • Tinie Haan-Schipper te Bedum (94) • Roelofje Harink-Spijker te Meppel (99).

Tubantia

Na het tragische ongeluk en het overlijden van mijn innig geliefde vrouw, onze lieve, zeer zorgzame moeder en oma en onze geliefde dochter

Janna de Jong-Roos hebben wij veel hulp en medeleven ontvangen.

Omdat het voor ons niet mogelijk is om iedereen daarvoor persoonlijk te bedanken willen wij u op deze manier onze welgemeende dank betuigen.

Het gemis zal blijven, maar uw deelneming, in welke vorm dan ook, heeft ons goed gedaan.

Piet de Jong Kinderen en kleinkinderen Vader en moeder Roos Streefkerk, januari 2017

• 17 januari • Karl Willem ter Maat (77) • 20 januari • Anna Maria van der Heide-Luijten te Enschede (90) • 21 januari • Erik Berkel te Wierden (55) • Cornelia Nijman-Moerman te Almelo (92) • 22 januari • Leo Drees te Almelo (69) • Truus Geertruida Maria Aleida Hippert-Vredegoor te Hengelo (75) • Henry Lubbers te Enschede (57) • Evertje MiskotteWetering te Enschede (75) • 23 januari • Johannes Wilhelmus Jozef Banis (65) • Annie Exterkate-Raanhuis te Goor (84) • David Grijpma (95) • Annie Hannink te Almelo (67) • Margaretha Chatrina Maengkom-Verhoeven te Enschede (86) • Janna Peters-Wassink te Rijssen (85) • Sophia Geziena Koorman-Harmsen te Wierden (93) • Maria Johanna NijhuisKokhuis te Reutum (77).

PZC • 19 januari • Riet Louwerse-Dalebout te Domburg (78) • Louwerse-Dalebout te Domburg (78) • 22 januari • Neeltje Christina Adriana Tierie-ter Riet te Goes (60) • Albert Corneil JurriÍns te Terneuzen (84) • 23 januari • DaniÍl J. Helmendag te Terneuzen (90) • AimÊ Julien Marie van den Hemel te Goes (80) • Jacobus Pieter Kole te Goes (78) • Janna Adriana Kommer te Rotterdam (75).

Activiteit Ridderkerk Singelkerk, Kerksingel 1 Zaterdag 28 januari Aanvang 19.30 uur Datheen Samenzangavond Meditatie: ds. A.T. Huijser Organist: Pieter Heykoop Toegang vrij.

Collecte t.b.v. Adullam, Siloah, De Schutse Zwolle Grote of Sint MichaĂŤlskerk Zaterdag 4 februari 2017 19.00-22.00 uur Orgelfeest, Minne Veldman & Marco den Toom Online voorverkoop p.p. â‚Ź5 korting (t/m 28/01) www.orgelfeest.nl

Van Egmond Participaties B.V. in liquidatie Bovengenoemde rechtspersoon is ontbonden door een besluit van de algemene vergadering van aandeelhouders d.d.

20 januari 2017. De rekening en verantwoording liggen ter inzage voor een ieder tot 26 maart 2017 ten kantore van het handelsregister van de Kamer van Koophandel, vestiging Den Haag en ten kantore van de vennootschap, Floralaan 19, 2231 ZT te Rijnsburg.

9

oot o ding BV in liquidatie.

Bovengenoemde rechtspersoon is ontbonden door beĂŤindiging der activiteiten d.d. 31 december 2013. De rekening en verantwoording (en het plan van verdeling) liggen ter inzage voor eenieder tot 26 maart 2017 ten kantore van het Handelsregister van de Kamer van Koophandel, vestiging Amsterdam en ten kantore van Hilbrink Adviesbureau B.V., Brinklaan 143, 1404 GD Bussum

Â

2 JAAR GARANTIE op alle bij ons gekochte

MIELE APPARATEN incl

n

Jan Philipsweg 63 11 Pr. Hendrikstraat 2802Tel. NW0182-513218 Gouda Gouda.

Zondags Tel. 0182 -gesloten 51 32 18 Zondag, maandag en dinsdag gesloten

SPECIALE SPECIALE MIELE-SERVICE MIELE-SERVICE

Wij zijn er voor Ăş.

Bij het verlies van uw dierbare moet u kunnen rekenen op de begrafenisondernemer die u met rust en kennis van zaken begeleidt, met u meedenkt en zorgt voor een respectvolle begrafenis.

Advertentiebon

Uitvaartcentrum De Olm Krimpen aan de IJssel

Uitvaartcentrum Linquenda Schoonhoven

Uitvaartcentrum Lekkerkerk Lekkerkerk

$XOD +RĆŽ DDQ Stolwijk

www.stoppelenburguitvaart.nl

0180 52 22 55

uitvaart@stoppelenburg.nl

Vul hier uw advertentietekst in:

Kruis uw keuze aan: ÍŽ Vergaderagenda ÍŽ Varia ÍŽ Schakeltje

Rubriek: ÍŽ Antiek ÍŽ Diversen ÍŽ Geslaagd ÍŽ Lessen ÍŽ Muziek ÍŽ Personeel aangeboden ÍŽ Personeel gevraagd ÍŽ Te huur ÍŽ Te huur gevraagd ÍŽ Te koop ÍŽ Te koop gevraagd ÍŽ Vakantie binnenland ÍŽ Vakantie buitenland ÍŽ Correspondentie/kennismaking

Bestemd voor het RD van:........... - ........... 2017 Nota zenden aan: De heer/mevrouw: Adres: Postcode: Woonplaats: Tel.: E-mail: Abonnee van RD / Terdege: Ja / Nee * *Doorhalen wat niet van toepassing is.

Indien u abonnee bent van het Reformatorisch Dagblad en/of Terdege, dan ontvangt u als particuliere adverteerder 25% korting op uw schakeltjes.

ÍŽ Stuur mij (Ă â‚Ź 3,60) een bewijsnummer.

Geef uw advertentie op via:

advertentie@erdee.nl 055 - 539 04 99

055 - 542 48 02 www.schakeltjes.nl

Prijzen Schakeltjes â‚Ź 1,51 per mm met minimum van 15 mm vergaderagenda en varia â‚Ź 1,02 per mm. Neem voor zakelijke advertenties contact op met onze advertentieafdeling. Voor zakelijke advertenties gelden namelijk aanmerkelijk lagere prijzen. Voor brieven onder nummer wordt â‚Ź 3,60 berekend. Prijzen zijn exclusief BTW.

Aanlevering De tekst dient ĂŠĂŠn dag voor plaatsing om 15.00 uur in ons bezit te zijn. Voor de krant van zaterdag dient de tekst vrijdag voor 12.00 uur in ons bezit te zijn.

Voor Anker De betekenis van de Nederlandse Geloofsbelijdenis voor leraren

Dr. A.J. Kunz De meeste christelijke scholen verwijzen in hun statuten naar de belijdenisgeschriften. Als je leraar bent, word je geacht deze te onderschrijven. Maar hoe kunnen ze ons vandaag helpen om christelijk onderwijs gestalte te geven?

In Voor Anker geeft dr. A.J. Kunz een uitleg van de Nederlandse Geloofsbelijdenis, gericht op de beroepspraktijk van docenten in het christelijk onderwijs.

Hij maakt ook gebruik van de eerste editie uit 1561. Hierdoor komt de NGB op een verrassende manier tot klinken.

E-book â‚Ź 8,49

Nieuw verschenen 164 pagina’s

10,95

Reformatorisch Dagblad Bestel nu op www.debanier.nl/anker ga naar de boekhandel of bel 055-5390650

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

10 Regio Sliedrechts café moet drie maanden dicht SLIEDRECHT (RD). Burgemeester Van Hemmen van Sliedrecht heeft Tapperij De Waagh aan de Stationsweg in die plaats voor drie maanden gesloten. Aanleiding hiervoor is een vechtpartij in het café in november, waarbij twee bezoekers zwaar werden mishandeld. Uit een rapportage van de politie bleek bovendien dat de horecagelegenheid het deurbeleid niet op orde heeft.

De verplichte sluiting is deze week ingegaan. Het café was vanwege een brand al gesloten.

Dader aanrijding Schiedam onbekend SCHIEDAM (ANP). Het is nog altijd niet duidelijk wie er verantwoordelijk is voor de aanrijding op een zebrapad op de Laan van Bol’Es in Schiedam waarbij in november 2015 een 21-jarige man uit die plaats om het leven kwam. Honderd meter verderop troffen agenten de betrokken auto aan. Die bleek gestolen te zijn. Er werden zes mensen aangehouden, onder wie drie minderjarigen, maar wie er heeft gereden is niet duidelijk. Daarom is het onderzoek gesloten.

Achttien tips na dode in Schelde-Rijnkanaal RILLAND (ANP). De politie heeft na de tv-uitzending van Opsporing Verzocht van dinsdagavond achttien tips gekregen in een moordzaak bij Rilland.

Daar werd eind vorig jaar een 55-jarige man uit Spijkenisse gevonden die in plastic gewikkeld in het Schelde-Rijnkanaal lag. De man deed volgens de politie vermoedelijk „iets met verdovende middelen.” De man werkte voor een bulkgoederenbedrijf in de Rotterdamse haven, maar kwam in de Ziektewet na een arbeidsongeval.

Door vader verwond meisje overleden HALFWEG (ANP). Een 7-jarig meisje dat zondag in een woning in Halfweg (Noord-Holland) door haar vader ernstig werd verwond, is dinsdag in het ziekenhuis overleden. Dat meldde de politie gisteren. De vader had op zijn kind geschoten en zichzelf daarna van het leven beroofd. Het dochtertje werd zwaargewond naar een ziekenhuis gebracht. Het meisje woonde bij haar moeder in Amsterdam. Het incident had plaats in een woning aan de Beatrixstraat in Halfweg.

Computerdata zedenzaak nog steeds geheim In het onderzoek naar de vermeende zedenmisdrijven en afpersingen die Aydin C. zou hebben gepleegd, bijten onderzoekers zich nog altijd stuk op de beveiliging van zijn computerdata.

AMSTERDAM (ANP).

Bij C. zijn drie harde schijven gevonden. De gegevens op één ervan zijn zo grondig versleuteld dat het drie jaar na zijn aanhouding nog steeds niet is gelukt de data te ontsluiten.

Dit bleek gisteren tijdens de eerste dag van het proces tegen C. voor de rechtbank in Amsterdam.

De 38-jarige Tilburger wordt door het openbaar ministerie vervolgd voor zedenmisbruik, kinderporno, computervredebreuk, oplichting, chantage, identiteitsfraude en drugsbezit. Hij wordt er onder meer van beschuldigd 34 minderjarige meisjes en 5 homoseksuele mannen te hebben afgeperst nadat hij hen onder valse aliassen tot seksuele handelingen voor de webcam had verleid.

De aanklacht omvat in totaal 72 beschuldigingen. C. zei gisteren dat hij alle beschuldigingen ontkent en dat hij zich beroept op zijn zwijgrecht.

VEENENDAAL. Kunstenaar Sabine Delhez wijst op plaatjes in het prentenboek waarover peuters een tekening maken tijdens het Mamacafé, een van de vele activiteiten in de bibliotheek van Veenendaal. beeld Bibliotheek Veenendaal

„Noodboerderijen puur Walchers” Jan Dirk van Scheyen MELISKERKE. De noodboerderijen die na de oorlog op Walcheren werden gebouwd, verdienen extra bescherming. Er zijn er nog maar zestig over en als er niets wordt gedaan, verdwijnen die voorgoed, vreest Johan den Hollander uit Meliskerke.

Den Hollander schreef over de noodboerderijen het pas verschenen boek ”De Walcherse noodboerderijen en gedenkstenen in wederopbouwboerderijen” (uitgeverij Ruimzicht). Tijdens de wederopbouw verrezen er 340 noodboerderijen op Walcheren.

Ze werden in hoog tempo gebouwd om de voedselvoorziening weer op gang te brengen. Er was na de oorlog immers een tekort aan vrijwel alles.

In oktober 1944 hadden Engelse bommenwerpers dijken gebombardeerd waardoor Walcheren onder water was gelopen. Toen na de oorlog het land weer op de zee was herwonnen, moest het snel worden gemoderniseerd. Er werd een ruilverkaveling doorgevoerd, nieuwe verbindingswegen tussen de dorpen werden aangelegd

en de honderden boerderijen die tijdens de inundatie waren weggespoeld, zouden worden herbouwd.

auteur Ruud Murk voor het boek elke B-weg op Walcheren af om alle noodboerderijen of restanten daarvan in kaart te brengen.

Bouwwoede Overal in Nederland heerste een heuse bouwwoede. Maar omdat daardoor architecten en ontwerpers erg veel werk hadden, lieten schetsen voor de wederopbouwboerderijen op Walcheren op zich wachten. Om vertraging in het herstel van de voedselvoorziening te voorkomen, werd daar gekozen voor de snelle, seriematige bouw van uiteindelijk 340 noodboerderijen.

Ze verrezen in 1947 en 1948 onder supervisie van het nationale Bureau Wederopbouw Boerderijen. Van de zestig die er nu nog over zijn, zijn er tien nog geheel intact, zegt amateurhistoricus Johan den Hollander. „Maar jammer genoeg worden deze symbolen van de wederopbouw een beetje aan hun lot overgelaten.

Als iemand er een wil afbreken zal niemand hem tegenhouden, dat is jammer. Want als ze uit ons landschap verdwijnen, verdwijnen ze ook uit ons geheugen.”

Gedurende drie jaar fietste co-

Riet uit de Biesbosch Den Hollander: „Het oogmerk van Murk en mij was te voorkomen dat deze als tijdelijke voorziening bedoelde gebouwen verloren gaan. Je kunt ze niet de monumentenstatus geven. Maar de overheid kan wel iets anders doen. Als een eigenaar de nood-

Als wc diende bij tijdelijke boerderij een ton die op het land moest worden geleegd boerderij wil opknappen, maar toch kiest voor afbraak omdat bijvoorbeeld het verwijderen van asbest te duur wordt, kan de gemeente dat subsidiëren met gemeenschapsgeld. Dan heb je een win-winsituatie.”

De tijdelijke boerderijen waren eenvoudig en efficiënt. Op zo veel mogelijk kosten was bij de bouw

bespaard. De woningen hadden platte daken, de –enkelsteense– schuren een puntdak bedekt met riet uit de Biesbosch. Over de lengte gehalveerde sparstammen werden gebruikt als dakspanten, dakgoten ontbraken en de bewoners kregen in plaats van elektriciteit en stromend water een petroleumstel en regenton.

Als wc diende een ton die op het land moest worden geleegd.

Ploeteren in de klei Den Hollander hoopt met het boek te bewerkstelligen dat „er een cultuuromslag optreedt in het denken over de noodboerderijen. De wederopbouw op Walcheren behoort tot het cultureel erfgoed. De noodboerderijen zijn puur Walchers. Ik hoop dat nu ook de gemeenten de waarde ervan inziet. Voor de mensen die er woonden, betekenden ze veel.

Die krabbelden op vanuit een situatie van enorme verwoesting.

Ze hebben afgezien, ploeterden in de zware zoute klei met paarden, ploegen en hun blote handen. En nu staan hun huizen te verloederen. Dat is jammer, want deze mensen waren de pioniers van het naoorlogse Walcheren.”

Van der Meijden directeur Revius M. A. van der Meijden uit Hendrik-IdoAmbacht wordt de nieuwe directeur van locatie Revius van het Wartburg College in Rotterdam. Dat meldde de school gisteren. De 34-jarige Van der Meijden is momenteel adjunct-directeur bovenbouw havo/vwo op de locatie Revius.

Hij is lid van de Gereformeerde Gemeenten. Van der Meijden volgt H. Smits op. Smits werd per 1 augustus directeur van Trans World Radio (TWR) Nederland en België.

ROT TERDAM (RD).

MIDDELBURG. Noodboerderij aan de Haneveltweg 2 in Middelburg. In de deuropening de zussen Mie, Corrie en Martien de Visser. beeld Johan den Hollander

Noodwoning en noodstalling aan de Langedam 13 in Zoutelande. beeld Dienst Landelijk Gebied, Goes

ZOUTELANDE.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Regio 11

Dankzij baby’s meer jeugdleden voor bieb Anne Vader

Reportage VEENENDAAL. Nee, om boeken te lenen komen de moeders met kinderwagens en peuters aan de hand deze ochtend niet naar de bibliotheek in Veenendaal. En ook de gepensioneerde heren niet die met een ochtendkrant op schoot in de horeca zitten. Bibliotheken zijn vandaag de dag vooral een ontmoetingsplek.

„Zullen we ook visjes in het water tekenen?” Kunstenaar Sabine Delhez kijkt naar het groepje ouders en hun kroost dat zojuist uit ”De kleine walvis” is voorgelezen. Ze is aangeschoven voor een creatieve verwerking van het verhaal. „Dan heeft de walvis wat te eten, want hij lust graag visjes, hebben we gelezen.”

Bijna elke week bezoekt Rianne van Beek (31) met haar twee dochtertjes van 1 en 3 jaar het zogeheten Mamacafé. „De kinderen vinden het leuk om met leeftijdgenootjes te spelen en ik vind het gezellig met andere ouders. We combineren het gelijk met een bezoekje aan de bieb”, vertelt ze, terwijl ze haar kinderen helpt met viltstift de vissen te kleuren.

Boekenplanken vol lectuur in

stille, kale ruimtes – dat stoffige imago heeft de moderne bibliotheek niet meer. In Veenendaal ging het roer om in 2010, met de verhuizing van een kantoorpand naar de Cultuurfabriek. Nu leen je in deze bieb niet alleen meer boeken, maar kun je er ook naar concerten, yoga en taalles.

Aanwas Kort na de metamorfose groeide het aantal gebruikers naar 17.000. Dat is inmiddels teruggezakt naar 16.000. Toch neemt het aantal jeugdige leners toe: in 2014 waren dat er nog 9610, vorig jaar stond de teller op ruim 10.000. Vooral voor kinderen tot 8 jaar gaat er volgens directeurbestuurder Mieke van Dijk meer leesvoer mee naar huis. „De boodschap dat lezen van belang is voor de taalontwikkeling van jonge kinderen wordt steeds sterker uitgedragen, ook vanuit de overheid”, verklaart ze de aanwas.

Zo doet de Veenendaalse bibliotheek sinds 2012 mee aan BoekStart. Ouders van pasgeboren baby’s krijgen een brief van de gemeente over het belang van voorlezen. Daarbij zit een uitnodiging om de jonge telg gratis in te laten schrijven bij de bieb. Resultaat: de helft van de Veenendaalse baby’s wordt bibliotheeklid.

Sinds een jaar of vijf gaan er daardoor meer jeugdboeken over de balie. „Natuurlijk hopen we dat kinderen in hun latere leven blijven lezen”, zegt Van Dijk. „Maar we richten ons vooral op deze groep omdat het zo belangrijk is om al jong te lezen. De woordenschat die je in je prille kinderjaren meekrijgt is een schat voor het leven die zich niet laat inhalen als je 15 of 20 bent.”

Krantenlezers Alle activiteiten worden volgens haar niet opgezet om de uitleen

Ouders krijgen uitnodiging om jonge spruit gratis lid van de bieb te maken op te krikken. Veenendaal voldoet met zo’n breed aanbod volgens haar gewoon aan de wettelijke kerntaken van een bibliotheek: lezen, educatie, informatie, kunst en cultuur en ontmoeting en debat.

Ze ziet de bieb als een ontmoetingsplaats. „Door de ontkerkelijking hebben veel mensen niet meer zo’n plek waar je samen

kunt zijn. Maar de mens is geen einzelgänger. Ondanks de vele digitale contacten blijft fysieke nabijheid van anderen een belangrijke behoefte.” Van Dijk wijst op de bezoekers die in het horecagedeelte een ochtendkrant lezen. „Dat kan ook prima thuis, maar mensen gaan liever naar een plek waar anderen zijn, ook al hebben ze niet direct een gesprek.”

Net als bijna elke ochtend zit de 74-jarige meneer Van Bladeren gebogen over De Telegraaf.

Anderhalf uur lang. „Nee, ik doe niet aan koppen snellen”, lacht de Veenendaler. „Met kinderen en werk heb je vanzelf structuur in je leven”, legt hij uit. „Maar als je alleen bent, zoals ik, moet je oppassen dat je niet de hele dag op bed blijft liggen. Voor de krant moet ik eruit, want als ik hier niet om 10 uur ben, heeft iemand anders ’m al.”

Lid van de bibliotheek is hij niet. „Ik heb zelf genoeg boeken en als ik een interessant boek zie, dan koop ik het.” Net als de gisteren gepresenteerde landelijke cijfers laten zien, zijn er ook in Veenendaal minder volwassenen die boeken meenemen. Dat aantal daalde van 5803 in 2014 naar minder dan 5200 vorig jaar. Van Dijk: „Wat wil je met al die drukke ouders die voltijds werken?”

advertentie

€ 150,retour voor uw oude stoel

Bekijk alle modellen in onze Relaxstudio

Meer dan 100 kleuren leder en stof

RRelaxfauteuils elaxfauteuillss op maat

State-of-the-art bediening 3 aparte motoren Accu en dus geen snoeren

Antwerpseweg 9, Gouda 0182-692111, www.beve-meubel.nl

ZITTEN

Hulp voor scholen met traag internet Helft kosten snelle verbinding vergoed Redactie politiek

De 800 scholen die geen of slecht werkend internet hebben, kunnen financiële hulp van de overheid krijgen voor een snelle verbinding.

DEN HAAG.

De onderwijsinstellingen kunnen de helft van de kosten die gemoeid zijn met de aansluiting op een coax-kabel of glasvezel declareren.

De overheid heeft hiervoor in totaal 5,5 miljoen euro beschikbaar, zo maakten staatssecretaris Dekker van Onderwijs en minister Kamp van Economische Zaken gisteren bekend.

Circa 7 procent van de basisscholen en 11 procent van de middelbare scholen heeft alleen toegang tot internet via een koperen telefoonkabel. Dat moet anders, vinden de bewindslieden. „Als je uitdagend en eigentijds les wilt geven, is snelle toegang tot internet onontbeerlijk”, aldus staatssecretaris Dekker.

De kosten voor het aanleggen van een internetverbinding lopen f link uiteen. Er zijn scholen die bijvoorbeeld een kabel onder een spoordijk door moeten laten trekken. Dat is te kostbaar voor een school om alleen te kunnen finan-

cieren. Maar er zijn ook scholen die met een klein steuntje in de rug een goede aansluiting op een wijkcentrale kunnen krijgen.

De Tweede Kamer riep het kabinet onder aanvoering van de ChristenUnie in 2015 op de scholen te hulp te schieten. CU-Kamerlid Bruins zei gisteren blij te zijn dat het kabinet de scholen de helpende hand biedt. „Als op sommige scholen in groep 8 een filmpje wordt gekeken op het digibord kan de rest van de school even niet op de computer in de klas. Dat is echt niet meer van deze tijd.”

Snel internet voor scholen maakt deel uit van het Doorbraakproject Onderwijs & ICT, waarin de twee ministeries samenwerken met de onderwijskoepels PO-Raad en VOraad. Doel van dat project is om scholen in staat te stellen meer te profiteren van de voordelen van digitale leermiddelen en hun leerlingen voor te bereiden op een steeds meer digitaliserende samenleving.

Het doorbraakproject heeft inmiddels een leergang ”Slimmer leren met ict” gemaakt. Binnenkort verschijnt een zogeheten dashboard voor leraren, waarmee de voortgang van leerlingen te volgen is.

RELA XEN

Den Haag wil bijtende hond aanpakken De gemeente Den Haag wil rond de zomer de algemene plaatselijke verordening aanpassen om het aantal (bijt)incidenten met gevaarlijke honden terug te dringen. Eigenaren kunnen na een incident met hun hond dat niet ernstig genoeg is voor strafrechtelijk optreden, dan toch worden verplicht het dier te muilkorven en/of kort aan te lijnen.

Het aantal aangiften van bijtincidenten loopt op, blijkt uit de Haagse cijfers.

In 2015 kwamen er bij de politie 400 aangiften binnen, tegen 180 drie jaar eerder.

Ook neemt de ernst van de verwondingen toe. „Dit lijkt het gevolg van toegenomen populariteit van gevaarlijke honden”, staat in een notitie aan de raad van wethouder Revis (Buitenruimte).

De gemeente wil ook de overlast aanpakken van uitlaatdiensten die veel honden tegelijk uitlaten. Verder is het de bedoeling de hinder van hondenpoep nog meer te beperken. Den Haag had vorig jaar ruim 15.000 inwoners die hondenbelasting betaalden.

DEN HAAG (ANP).

LIGGEN

OPSTA AN

NS gedaagd vanwege volle treinen ConsumentenClaim wil via de rechter compensatie afdwingen voor treinreizigers die last hebben gehad van overvolle treinen.

AMSTERDAM (ANP).

Het bedrijf, gespecialiseerd in massaclaims, heeft de Nederlandse Spoorwegen voor de rechter gedaagd. ConsumentenClaim zei vandaag namens meer dan 10.000 treinreizigers op te treden.

De gang naar de rechter wordt gemaakt omdat gesprekken met de NS geen oplossing brachten, zegt directeur Stef Smit. Treinreizigers hebben volgens hem niet de service en het comfort gekregen

ROTTERDAM. Treinreizigers

waarvoor zij betalen. Hij wil dat de gedupeerde reizigers een deel van hun reiskosten terugkrijgen.

Bij de NS zeggen ze ervan te schrikken „dat we in Nederland zo met elkaar omgaan.” „Dit soort Amerikaanse toestanden helpt de reiziger niet”, reageert het bedrijf.

ConsumentenClaim inventariseerde in november op het intercitytraject van Utrecht naar Amsterdam-Zuid hoe vol de treinen zaten. Veel mensen (45 procent) bleken langer dan een kwartier te moeten staan. Omdat er in de intercity’s geen handgrepen zitten, kwamen er volgens ConsumentenClaim onveilige situaties voor.

op station Rotterdam Centraal. Volgens ConsumentenClaim moeten te veel reizigers in de spits staan. beeld ANP, Robin Utrecht

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

12 Kerk en godsdienst

Elke zondagmorgen de roepingstekst lezen Jan van Reenen SCHOONREWOERD. Elke

zondag­ morgen leest hij de Bijbel­ tekst waarmee hij geroepen is. „Mijn roeping is van de grootste betekenis voor me”, zegt ds.

A. K. Wallet. De christelijke ge­ reformeerde emerituspredikant staat vandaag veertig jaar in het ambt.

Humor en ernst liggen dicht bij elkaar bij ds. Wallet. Als hij praat over geestelijke zaken voert ernst de boventoon en zie je dat aan zijn gezicht. Heeft hij het over voorvallen die hij heeft meegemaakt, dan schiet hij soms ineens in de lach, zo blijkt tijdens het gesprek in zijn woning in Schoonrewoerd.

Eerst de humor. Ds. Wallet zegt dat hij altijd voorzichtig is geweest en geen veranderingen heeft doorgevoerd in de gemeen­ ten die hij heeft gediend. Voor zover hij weet is er maar één keer iets veranderd. Dat was toen hij bij het binnenkomen voor de dienst niet meer vooropliep maar achteraankwam, achter de kerkenraad aan. „Bent u niet meer in tel?” vroeg een ongerust gemeentelid hem later. Ds. Wallet lacht er hartelijk om.

Zijn gezicht wordt een en al ernst als hij het erover heeft dat hij lijdt aan de kerk. „Ik zie de oppervlakkigheid toenemen, niet alleen in onze kerk maar ook in andere kerken van de gezindte.

Sommigen vinden het heel ge­ woon om de tweede kerkdienst op zondag niet te bezoeken, zelfs kerkenraadsleden. Hoe is het mogelijk? Ambtsdragers moeten toch een voorbeeld zijn? Als dat zo uitkomt, zeg ik er wat van.”

De gezondheid van ds. Wal­ let is beter dan vorig jaar. Toen kon hij meerdere zondagen niet voorgaan. Inmiddels preekt hij de meeste zondagen weer. ’s Zondagsmorgens staat hij om zes uur op en leest hij eerst de tekst waarmee de Heere hem in zijn jeugd geroepen heeft. Dat is 1 Petrus 2:9: „…opdat gij zoudt verkondigen de deugden Des­ genen Die u uit de duisternis geroepen heeft tot Zijn wonder­ baar licht.”

Ds. Wallet: „Het was zo wonder­

SCHOONREWOERD.

Ds. A. K. Wallet, christelijk gereformeerd emeritus predikant, staat vandaag veertig jaar in het ambt. beeld Sjaak Verboom

lijk, ik begrijp het nog steeds niet. Ik zou de bakkerij van mijn vader in Veenendaal over­ nemen en toen kwam die roeping.

Ik heb, net als Elisa, alles achter me verbrand. Het werk is me nooit te zwaar geweest, omdat de roeping zo sterk was. Op die

roeping val ik steeds terug.”

Het maken van preken is voor hem geen automatisme gewor­ den. „De roepingstekst spreekt van duisternis en licht. Daarover gaat het en daar moet de prediker zelf vanaf weten. Bij de voorberei­ ding sterf ik soms duizend doden.

Het gebeurt wel dat ik geen licht krijg over de tekst waarover ik wil preken en dan wordt het een onmogelijkheid. Het verrassende is dat een dag later het licht kan opgaan en dat het dan wel lukt.

God heeft me al die jaren van het nodige voorzien.”

Levensloop ds. A. K. Wallet Aart Klaas Wallet werd op 17 juni 1939 in Veenendaal geboren. Hij studeerde theologie in Apeldoorn en werd in 1977 predikant van de christelijke gereformeerde kerk in Ouderkerk aan de Amstel. Daarna stond hij in Sliedrecht Eben­Haëzer (1983), Leerdam (1992) en Naarden (1999).

Na zijn emeritaat in 2007 ging het gezin in Schoonrewoerd wonen. Ds. Wallet verrichtte bij­ stand in het pastoraat te Utrecht­West, Nieuw­ poort, Leerdam en Ouderkerk aan de Amstel

en hij verzorgde Bijbellezingen in verzorgings­ tehuis Drechtstreek in de Amsterdamse Bijlmer­ meer, waar hij op het laatst vooral Surinamers onder zijn gehoor had.

De christelijke gereformeerde predikant stond aan de wieg van het jaarlijkse pinksterappel. Hij is medewerker van het blad De Saamwerker van de Christelijke Gereformeerde Mannenbond en van Refoweb, waarvoor hij regelmatig vragen van jongeren beantwoordt. Het echtpaar Wallet heeft vijf kinderen en zes kleinkinderen.

„Zon bij Jozua werd verduisterd” Redactie kerk BEERSHEVA. De zon stond niet stil toen Jozua voor de Gibeonieten vocht, maar werd verduisterd door de maan. Dat stellen drie wetenschappers van de Ben­Gu­ rion Universiteit van de Negev in het Israëlische Beersheva.

Dr. Hezi Yitzchak, dr. Daniel Weis­ taub en dr. Uzi Avneer menen dat het Hebreeuwse woord ”dom” in Jozua 10 niet vertaald moet wor­ den als ”sta stil”, maar als ”don­ ker worden”, schrijven zij in het vorige week verschenen nummer van Beit Mikra, een Hebreeuws tijdschrift voor Bijbelonderzoek.

Jozua 10 beschrijft de geschie­ denis van de strijd die Jozua –de opvolger van Mozes– voert tegen vijf koningen die Gibeon willen te­ rugveroveren van Jozua. Als Jozua aan de winnende hand is, vraagt hij, om de strijd af te kunnen ma­ ken, aan God om de zon stil te la­ ten staan (vers 12­14).

De drie wetenschappers gebruik­ ten gegevens van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA om de sterrenhemel rond de tijd van Jozua’s strijd te reconstrueren. Zij ontdekten dat er op 30 oktober 1207 voor Christus een zonsver­ duistering plaatsvond, waarbij de maan voor de zon schoof. De da­

Prof. Paul: Wat doen deze wetenschappers met de verlenging van de tijd? tum komt redelijk overeen met de periode waarin Jozua leefde, stel­ len de onderzoekers.

Probleem bij deze uitleg is dat de Bijbel juist stelt dat de zon aan de hemel bleef staan, terwijl een zonsverduistering precies het te­ genovergestelde betekent. De we­ tenschappers stellen daarom dat

de vertaling van het woord ”dom” niet klopt. Het woord wordt in de Bijbel slechts twee keer gebruikt.

Zij wijzen ook op andere Bijbel­ passages en ­verklaringen die hun vertaling zouden ondersteunen.

De uitleg van de bekende Spaanse rabbijn Maimonides (1135­1204) past bij die van de Israëlische we­ tenschappers. Maimonides stelt dat niet de zon stilstond, maar de stralen van de zon stilstonden of werden tegengehouden – een zonsverduistering dus, conclude­ ren de wetenschappers.

Licht nodig Oudtestamenticus prof. dr. M. J. Paul stelde gisteren in een re­ actie dat zij onvoldoende recht doen aan Jozua 10. Prof. Paul is verbonden aan de Christelijke Ho­ geschool Ede en de Evangelische Theologische Faculteit te Leuven. „Er staat dat de zon „niet haastte onder te gaan omtrent een volko­ men dag.” Wat doen zij met de verlenging van de tijd? Het ligt

bovendien meer voor de hand dat Jozua licht nodig had om zijn vij­ anden te achtervolgen dan dat dit in de duisternis gebeurde.”

Een belangrijk bezwaar is voor hem ook de datering. „De intocht van het volk Israël in het land Ka­ naän is rond 1400 voor Christus geweest. Daarvoor is in de Bijbel een aantal aanwijzingen, waaron­ der 1 Koningen 6:1. De datum die de onderzoekers noemen is veel te laat voor de datering van Jozua.”

Zonsverduistering. beeld EPA

De bevinding moet aan de orde komen op de kansel, ook tijdens de leerdiensten, zegt hij. De Dordtse Leerregels lenen zich er volgens hem goed voor. „Als dat niet gebeurt, krijgen mensen geen voedsel voor hun ziel en gaan ze wat anders zoeken, bijvoorbeeld in de evangelische richting.”

De tekst van zijn roeping zal zijn leidraad zijn in de herdenkings­ diensten in de vier gemeenten waar hij heeft gestaan: Naarden, Leerdam, Sliedrecht en Ouder­ kerk aan de Amstel.

Als uitgangspunt van de preek neemt hij de tekst waarmee hij intrede deed. Aan de hand van zijn roepingstekst vertelt hij over zijn leven. „Niet om het over mezelf te hebben. Ik wil het over de eer van God hebben. Hij werkt door mensen heen, in mijn leven en in levens van andere mensen.”

Vijfde kopt in twee weken vermoord Redactie kerk CAÏRO. In het centrum van Caïro is onlangs opnieuw een koptische christen ge­ dood. Het is in twee weken tijd de vijfde kopt die in Egypte is vermoord, bericht­ te de Amerikaanse nieuws­ dienst World Watch Moni­ tor gisteren. De 37­jarige Ishak Ibrahim Fayez Younan werd op 16 januari dood gevonden door zijn broer in zijn flat in het oude deel van Caïro. Zijn dood vertoont overeenkomsten met die van andere koptische christenen die in de afgelopen tijd wer­ den vermoord. Elk slachtof­ fer had een doorgesneden keel. Geld en waardevolle spullen bleven onaangeroerd.

Younan laat een vrouw en twee kinderen achter.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Synode CGK 13

D

e synodeleden van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) vergaderden gisteren en vandaag verder. Op de agenda stond onder meer de samenwerking met de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland.

„Kanselruil CGK en Geref. Bond neemt af” Van onze verslaggever NUNSPEET. De Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) en de Gereformeerde Bond (GB) in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) zetten hun gesprekken voort. Kanselruil tussen hen loopt echter iets terug.

De generale synode van de CGK vervolgde gisteren in Nunspeet de bespreking van het rapport van de deputaten eenheid. GB-voorzitter ds. A. J. Mensink keek in zijn toespraak tot de synode met dank-

baarheid terug op de contacten met dit deputaatschap. „Er heeft kanselruil plaatsgevonden. Naar onze indruk neemt het aantal kanselruilingen echter weer af.

Dat zou betekenen dat men het mooi vindt om een keer gedaan te hebben, maar dat het in kerkenraden geen beleidsmatige gevolgen heeft gekregen.”

Hij memoreerde ook het zogenoemde vijf kerkenoverleg, dat dinsdag door de synode van de CGK werd opgeschort. Ds. Mensink voerde een pleidooi voor blijvende participatie van de CGK

in dit overleg. „Een ontmoeting met het moderamen van de PKN geeft inzicht in de kerkelijke situatie waarin de Gereformeerde Bond zich van harte geroepen weet.”

Het vijf kerkenoverleg heeft de Gereformeerde Bond bemoedigd. „Juist ons staan in de Protestantse Kerk behoedt ons ervoor om gereformeerde prediking vanzelfsprekend te vinden én om gereformeerde prediking uit vanzelfsprekendheden te laten bestaan. Ik besef dat u enigszins terughoudend bent als het gaat

om contacten met de Protestantse Kerk, en ik begrijp dat vanuit uw perspectief ook. Toch wil ik u aanmoedigen deze contacten in de toekomst te onderhouden, niet alleen omdat het goed is voor de Protestantse Kerk, maar ook omdat het goed is voor u: het helpt u om gezond gereformeerd te blijven. Gezond gereformeerd ben je in het spanningsveld van waarheid en eenheid.”

Deputaten spreken van bemoedigende uitkomsten van een enquête over plaatselijke samenwerking. Tegelijkertijd blijkt

dat er nog maar spaarzamelijk gebruiktgemaakt wordt van de mogelijkheid tot kanselruil. „In de praktijk is het niet altijd even duidelijk welke weg daarin bewandeld moet worden.”

Deputaten gaan onderzoeken hoe plaatselijke kerkenraden van de CGK zich ervan kunnen vergewissen of een predikant uit de PKN die men wil uitnodigen, zich in de uitoefening van zijn ambt heeft verbonden aan de gereformeerde belijdenissen. >>rd.nl/synodecgk

CGK steunen zendingskerken financieel Van onze verslaggever

SYNODEVERGADERING CGK IN NUNSPEET De 52 afgevaardigden naar de generale synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) vergaderen deze week in de Oenenburgkerk in Nunspeet. Het ging gisteren onder meer over kerkorde, tucht en de contacten met de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk. beeld RD, Anton Dommerholt

NUNSPEET.

NUNSPEET. De Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) trekken tot 2020 een bedrag van 150.000 euro uit om arme zendingsgemeenten in Nederland te ondersteunen.

Dat heeft de generale synode gisteravond in Nunspeet besloten.

De CGK-synode benoemde in 2013 de commissie ”Partners in zending” om zendingsgemeenten bij te staan in hun financiële problematiek. De commissie kan ze ook coaching aanbieden om zelf fondsen te werven. Doel is financiële zelfstandigheid.

Zendingsgemeenten die om steun hebben gevraagd maar die niet krijgen, kunnen in beroep gaan bij deputaten evangelisatie.

CGK maken pas op de plaats in vijfkerkenoverleg Maarten Stolk

Uitleg NUNSPEET. De generale synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) besloot dinsdag het zogenoemde vijfkerkenoverleg „als zodanig niet te accorderen.” Wat betekent dat en wat zijn de gevolgen voor de interkerkelijke samenwerking?

Wat is het vijf kerkenoverleg?

Het overleg tussen de CGK, de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV), de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK) en de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland (VGKN). Het gaat om een initiatief uit 2014 van de Protestantse Kerk, die de banden met andere gereformeerde kerken in Nederland wil aanhalen. Dat was min of meer een gevolg van een synodebesluit van de CGK uit 2013. Predikanten van gereformeerd belijden in de

Protestantse Kerk waren voortaan welkom op christelijke gereformeerde kansels. De Protestantse Kerk had echter geen aparte regeling voor predikanten die in de CGK wilden preken.

Toen is de Protestantse Kerk in gesprek gegaan met andere gereformeerde kerkverbanden om elkaar te accepteren als ware kerken van Christus. De beoogde samenwerking betreft onder meer het zonder nader onderzoek kunnen overgaan van de ene kerk naar de andere, het aanvaarden van elkaars leden als gastleden en „het onderling openstellen van elkaars kansels met in inachtneming van de kerkorde.” De generale synode van de Protestantse Kerk ging daarmee in april vorig jaar akkoord.

Wat besloot de CGK-synode precies?

De CGK-deputaten eenheid van gereformeerde belijders adviseerden om het vijf kerkenoverleg te continueren, maar daar ging de meerderheid van de synode niet

in mee. Die vindt het vijf kerkenoverleg te ver gaan. De Christelijke Gereformeerde Kerken kiezen ervoor met de afzonderlijke kerkverbanden afspraken te maken.

Kanselruil met alle predikanten van de Protestantse Kerk is voor de CGK een stap te ver.

Dat betekent het einde van het overleg?

Dat nog niet. De Christelijke Gereformeerde Kerken schorten het overleg op. De synode stuurt deputaten eenheid van gereformeerde belijders als het ware terug naar de onderhandelingstafel.

Welke relatie willen de CGK dan met de Protestantse Kerk in Nederland?

Tijdens de synodebespreking bleek weer eens dat veel christelijke gereformeerden de PKN te breed vinden. Kanselruil is prima, maar alleen met predikanten van gereformeerd belijden in de PKN. Het blijkt overigens in de praktijk lastig om precies te definiëren

wanneer er sprake is van predikanten die zich „in de uitoefening van hun ambt verbonden hebben aan de gereformeerde belijdenissen.” De CGK besloten dan ook gisteren om te onderzoeken hoe plaatselijke kerkenraden zich ervan kunnen vergewissen of dat het geval is. Andersom mogen

Kanselruil met alle predikanten van de PKN is voor de CGK een stap te ver predikanten van de CGK voorgaan binnen de Protestantse Kerk als zij daartoe worden uitgenodigd.

De Christelijke Gereformeerde Kerken onderhouden goede contacten met de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk.

Zowel de CGK als de Bond stimuleren plaatselijke samenwerking en kanselruil. De Gereformeerde

Bond hoopt overigens dat de CGK wél aan het vijfkerkenoverleg blijven deelnemen.

Wat betekent het synodebesluit voor de vorming van de Gereformeerde Theologische Universiteit (GTU)?

Het zal waarschijnlijk weinig invloed hebben. Het plan voor de GTU, dat de synode eind maart bespreekt, is gereed. Dat zal niet veranderen door het opschorten van het vijfkerkenoverleg. Of de stap van de CGK de verhoudingen met de Gereformeerde Bond –en de PKN in haar geheel– ten goede komt, is weer een andere vraag.

De CGK hebben de komst van de GTU mede afhankelijk gemaakt van de inbreng van de Gereformeerde Bond, en die is niet blij met het besluit van de CGK om het vijfkerkenoverleg „als zodanig niet te accorderen.” In de woorden van voorzitter ds. A. J. Mensink gisteren: de Gereformeerde Bond weet zich van harte geroepen in de Protestantse Kerk te staan.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

14 Binnenland

„Uit het digibord kunnen we veel meer halen” Hans-Lukas Zuurman U TRECHT (ND). Met een virtual­ realitybril op je hoofd schat­ ten hoe hoog de Markthal in Rotterdam is. ‘Digitaal’ rukt voorzichtig op tijdens de Natio­ nale Onderwijsten Toonstelling in Utrecht.

In een soort mega-labyrint, verdeeld over vier grote hallen, struinen bezoekers over de grootste onderwijsbeurs van Nederland in de Utrechtse Jaarbeurs. Alles wat met kinderopvang, basisonderwijs, voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs en mbo te maken heeft, is op de dinsdag geopende Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) te vinden.

Of het nu gaat om de keuze voor een nieuw speeltoestel op het plein, specialistische hulp bij dyslexie, het printen van een persoonlijke schoolkalender of het kweken van plantjes in de klas.

Wie alles in zich op wil nemen, mag daar wel meerdere dagen voor uittrekken. Naast de talloze stands in allerlei kleurige vormen en maten zijn er ook seminars rond thema’s als ”Hoe ict-bekwaam moet een leraar zijn?” en ”Kijk mee met een inspecteur in het onderwijs”.

Schrijfmotoriek „Ik ben hier nog nooit geweest, ik heb de hoop opgegeven om alles te zien”, zegt leerkracht Janna Schmaal. Ze geeft les in groep 4 van rooms-katholieke basisschool De Johannesschool in de Arnhemse achterstandswijk Immerloo.

Samen met haar collega Janneke de Wolf van groep 3 heeft ze net de workshop ”Effectief leren samenwerken in de klas” gevolgd. „Ik kom hier om meer te leren over schrijfmotoriek”, zegt De Wolf. De workshop van zojuist heeft haar al nieuwe kennis opgeleverd. „Het overleggen van kinderen met een maatje in de klas is niet effectief. Angstige kinderen zullen nog altijd geen hulp vragen en iedereen blijft op zijn eigen niveau functioneren.

Dat was een eye-opener voor mij.”

Schmaal vult aan: „Zo’n werkwijze levert alleen maar extra tijdwinst op voor leerkrachten.”

De digitalisering van het onderwijs heeft bij hen op school nog geen hoge vlucht genomen, bekennen de leerkrachten. „Nog lang niet”, zegt De Wolf.

Schmaal: „De behoefte is er wel, want met digitaal werken kun je direct feedback geven op het werk. Het probleem is het budget voor de apparatuur.”

De Wolf: „De hebben wel een paar iPads, maar die moet je steeds weer op een centrale plek in de school ophalen, dat werkt niet. Ook moet je nadenken over je visie: alle neuzen moeten in dezelfde richting staan. Dat vergt weer studiemiddagen.” Schmaal: „He Is net als met het gebruik van het digibord: daar zouden we ook veel meer uit kunnen halen, maar de tijd is er niet.”

Het gebrek aan modernere leermiddelen weerhoudt hen niet van de liefde voor hun vak: „Kinderen zijn direct en leuk. Je kunt ze –zeker in een achterstandswijk als waar onze school staat– zo verrijken.”

Bij de stand van de bekende schoolboekenuitgever Malmberg herkennen ze de vraag naar digitaal materiaal, maar het loopt toch niet storm op dat vlak. „Scholen vragen zich af wat de meerwaarde is”, zegt Mirjam Bouman van Malmberg. „Niet

Koningin Máxima opende dinsdag samen met minister Bussemaker (r.) van Onderwijs de Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) in de Jaarbeurs in Utrecht en bracht daarbij een bezoek aan enkele stands. beeld ANP, Jeroen Jumelet

UTRECHT.

Kinderen zingen een welkomstlied tijdens de opening van de Utrechtse onderwijsvakbeurs. beeld Hans-Lukas Zuurman

UTRECHT.

elke school is al zover, maar de houding verandert. Iedereen raakt thuis immers steeds meer vertrouwd met de digitale wereld.

Het grote punt is dat scholen nu de apparaten ook echt moeten aanschaffen.”

De methodes van Malmberg hebben tegenwoordig volop digitale verwerkingsvormen. De uitgever introduceert volgende maand een combipakket: een nieuwe methode is dan inclusief een Chromebook of tablet. „Met een digitale aanpak kun je leerlingen op maat bedienen en de lesstof beter differentiëren”, licht methodespecialist Dick Vijge van Malmberg toe. „Een leerling moet niet alleen weten of hij of zij iets goed of fout heeft gedaan, maar ook waarom.” Volgens hem zijn er digitale lesmethodes –„ook hier op de beurs”– verkrijgbaar die die uitleg niet geven.

uitgekomen applicatie om te leren rekenen. De gebruiker belandt met zijn ogen in Rotterdam bij woon- en winkelgebouw de Markthal. Door te bewegen met het hoofd kan de hele omgeving bekeken worden. Virtual reality. „Je kunt ook naar de Erasmusbrug toe”, zegt Manon Keuenhof van Uitgeverij Deviant. „Doel is om afstanden te leren schatten en ruimtelijk inzicht te verwerven. Ontdek maar eens wat een kubieke centimeter nu precies is. Dat soort uitdagingen zit erin doordat er onderweg steeds nieuwe vragen opduiken.”

Zo is er een app voor het verbeteren van het spreken van de Engelse taal. „Daarbij kregen we weleens de opmerking dat het volume wat harder gezet moet worden.” De apps zijn gratis te downloaden in de playstore, meldt Keuenhof. „Zo’n bril koop je voor 2,50 bij Action. Het loopt goed”, weet vormgever Lentz.

UTRECHT.

Voelen Bij Blink, een jonge digitale educatieve uitgever, hebben ze goed nagedacht over hoe leerlingen het beste leren. „Voelen is onthouden, zeggen wij”, zegt marketeer Carlijn Vos, terwijl bezoekers zich in haar stand vergapen aan de grote beeldschermen. „Daarmee bedoelen we dat als je kinderen weet te raken, ze veel meer lesstof weten te onthouden.” Blink is bekend van onder meer Groove.

me, een lesmethode Engels voor de basisschool, waarbij muziek de basis is van alle lessen. „We sluiten daarmee aan bij de vraag van kinderen dat ze willen weten wat er bijvoorbeeld gezongen wordt in die songs.”

Volgens Vos is er met name in het voortgezet onderwijs „nog veel angst” voor een digitale aanpak van lessen. „In het basisonderwijs gaat het sneller, merken we. Leerkrachten zijn gewend vanuit het boek te wer-

„Student kan tijdens stage foto’s en video’s maken en die verzamelen in de app” ken en stellen dat leren niet altijd leuk hoeft te zijn. Wij zien echter dat het werkt als je goed weet aan te sluiten bij wat kinderen nodig hebben om te leren.” Boeken zullen niet per se verdwijnen, onderstreept ze. „Het gaat om wat werkt voor leerlingen, als zij liever een tekst op papier lezen dan van een scherm, dan is dat ook goed.”

In de stand van Uitgeverij Deviant loert een bezoeker door een kartonnen 3D-bril. In het doosje zit een smartphone met de net

De virtual realitybril neemt bezoekers van de NOT mee naar een wereld waarin ze afstanden kunnen leren schatten. beeld uitgeverij Deviant

3D-spel „Boeken zijn de basis in de les, maar dit soort zaken maakt het interessanter.” Zo heeft de uitgever ook al enkele jaren een online-3D-spel dat jaarlijks wordt aangepast. „Daar leer je in een speelse omgeving rekenen door opdrachten in de winkel te doen en bijvoorbeeld groenten af te wegen of een auto voor een bepaald

aantal liters bij te tanken.”

Een andere noviteit op de NOT is de App4Talent, een app en webapplicatie die zijn ontwikkeld door Jeftha Hempel. „Deze app is bijvoorbeeld bedoeld voor jongeren die een mbo-opleiding volgen.

Een student kan tijdens zijn werk of stage foto’s en video’s maken en die verzamelen in de app.

Iedereen heeft toch altijd een smartphone bij zich. Een docent kan in de app meekijken en realtime de voortgang zien.”

Hempel illustreert: „Op het ROC Friese Poort in Sneek liet een docent laatst een foto zien van allerlei ingrediënten. Hij gaf de opdracht er een smoothie van te maken. Dat deden de studenten vervolgens in het praktijklokaal.

Hun resultaten deelden ze weer in de app, inclusief een ref lectie erop. En zo bouwen ze aan een portfolio waar ze een pdf van kunnen maken om door te sturen naar een mogelijk toekomstige werkgever bijvoorbeeld. Het is een ideale manier om een gesprek aan te gaan als je verbaal wat minder sterk bent: je hebt iets concreets om te laten zien en om over te praten.” Een webversie van de app biedt de mogelijkheid om de resultaten ook op een beamer in de klas te tonen.

De tentoonstelling in Utrecht is nog tot en met zaterdag te bezoeken.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Buitenland 15

AUSCHWITZ. In het concentratiekamp Auschwitz zijn in de Tweede Wereldoorlog ruim 1 miljoen mensen omgekomen. Van de slachtoffers was 90 procent Joods. Een van de grote vragen is waarom de geallieerden nooit de treinsporen naar het kamp hebben gebombardeerd. beeld RD, Henk Visscher

Geallieerden lieten Auschwitz links liggen René Zeeman

Het is morgen, 27 januari, alweer 72 jaar geleden dat Auschwitz door de Russen werd bevrijd. Nog altijd vragen velen zich af: Waarom hebben de geallieerden het concentratiekamp nooit gebombardeerd?

APELDOORN.

Het was paus Franciscus die in juni 2015 tijdens een bezoek aan Turijn zich laatdunkend uitliet over de houding van de geallieerden tijdens de Tweede Wereldoorlog. „Waarom deden de Amerikanen en de andere wereldmachten niets toen Joden en andere groepen naar de vernietigingskampen werden gedeporteerd om daar vermoord te worden, terwijl ze reeds lang door hun eigen inlichtingen­ diensten op de hoogte waren gesteld van de grootschalige slachting die daar al geruime tijd plaatsvond?”

De paus was niet de eerste die die vraag stelde. En zolang er geen bevredigend antwoord komt is hij ook niet de laatste.

Het is zeer de vraag of dat ant­ woord er ooit komt.

Het is een vaststaand gege­ ven dat de geallieerden van Auschwitz en de moord op de Joden wisten. Al in mei 1942 bereikten rapporten de Poolse regering in ballingschap in Lon­ den. Een naam die in dit verband altijd wordt genoemd, is die van de Poolse koerier Jan Karski. Hij wist in 1942 vanuit bezet Polen het vrije Westen te bereiken en zei dat het uitroeien van de Jo­

den onderdeel was van de Duitse oorlogsstrategie. Hij werd zelfs ontvangen door de Amerikaanse president Roosevelt. Vooral Karski’s verhaal over het getto van Warschau maakte indruk.

Roosevelt zei bij zijn vertrek dat „wij de oorlog zullen winnen.”

Het bleef bij woorden. Op 17 december 1942 veroordeelden Amerika, Groot­Brittannië, de Sovjet­Unie en de acht regerin­ gen in ballingschap van door de Duitsers veroverde landen gezamenlijk Duitslands „beest­ achtige vernietigingsmethodes ten zeerste.” Via de BBC kon iedereen horen: „Van de gedepor­ teerden heeft men niets meer gehoord. De arbeidsgeschikten worden in kampen tot zwaar werk gedwongen. De zieken en zwakken laat men door onder­ koeling of honger sterven, of ze worden massaal geëxecuteerd.”

Een Brits verkenningsvliegtuig maakte op 25 mei en 31 augus­ tus 1944 luchtfoto’s met beelden van een rij gevangenen, duidelijk op weg naar Crematorium II. Niemand bij de luchtmachtstaf had er oog voor.

Op het concentratiekamp Auschwitz of op de spoorwegen richting het kamp is nooit een bom gevallen. Volgens krijgs­ historici was een bombardement op de gaskamers van Auschwitz voor 1944 geen reële optie omdat het kamp buiten het bereik van de geallieerde vliegtuigen lag.

Berlijn bijvoorbeeld werd pas in 1944 voor de eerste keer gebom­ bardeerd, en dat gebeurde ten koste van 69 bommenwerpers.

In zijn eind jaren negentig verschenen boek ”The Myth of Rescue” legt de Amerikaans­ Britse historicus William D. Rubinstein uit dat er voor het uitschakelen van de gaskamers een precisiebombardement nodig was. De geallieerden beschikten over enkele squadrons jacht­ bommenwerpers van het type De Havilland Mosquito die daarin waren gespecialiseerd.

Met die toestellen konden echter geen precisieaanvallen worden uitgevoerd zoals dat nu gebeurt.

In het laatste oorlogsjaar, toen de toestellen de kampen konden bereiken, is overwogen bommentapijten neer te leggen waarbij de barakken zouden worden geraakt en er honder­ den of duizenden Joodse slacht­

offers zouden vallen. Omdat een door de geallieerden aangericht bloedbad door de Duitsers voor propagandadoeleinden gebruikt zou kunnen worden, liet de Amerikaanse president Roosevelt

De dood van de Joden was in de Tweede Wereldoorlog „bijkomende schade” het idee varen. Hij was mogelijk bang dat de beelden zijn her­ verkiezing in november 1944 in gevaar zouden brengen.

Wat ook een rol speelde om geen aanval op Auschwitz uit te

Ook Stalin deed niets Als iemand in de positie was om de Joden in Auschwitz (en de andere kampen) te helpen dan was het Stalin wel met zijn Rode Leger. Maar ook hij deed niets.

In december 1943 stond het Rode Leger op 800 kilometer afstand van Auschwitz, geen onoverbrugbare afstand.

Bezaten de Russen wel de militaire middelen om Auschwitz te bestoken, omdat ze bij de strijd tegen de Duitsers zware verliezen leden? Algemeen wordt aangenomen dat er in het voorjaar van 1944 een

effectief bombardement op Auschwitz mogelijk was.

Stalin had de middelen, maar wilde niet. Bij de Sovjetleider, wiens antisemitisme pas na de oorlog helemaal aan het licht kwam, had hulp aan de Joden geen prioriteit. Hij wilde zijn middelen inzetten om met alle macht Hitler en het fascisme te vernietigen, niet om Joden van de vernietiging te redden.

Daarmee kwam hij overeen met Churchill en Roosevelt, die eveneens versplintering van de geallieerde slagkracht van de hand wezen.

voeren was de invasie. Militaire middelen werden niet tegen Auschwitz ingezet omdat ze in Engeland bij de voorbereidingen voor Normandië niet konden worden gemist.

In 1944 was dus een aanval op het concentratiekamp mogelijk, maar wilde men de middelen er niet voor inzetten. Het redden van de Joden was geen prioriteit, het winnen van de oorlog ging voor. Die oorlog moest zo snel mogelijk worden beëindigd. Alles was aan dat doel ondergeschikt.

Het klinkt en het is ook hard, maar de dood van de Joden was „bijkomende schade”, zoals overlevenden van de Holocaust opmerkten in de Nederlandse documentaire ”Het spoor naar Auschwitz”, die twee weken geleden werd uitgezonden.

Krijgshistorici stellen dat een aanval op Auschwitz weinig zou hebben opgeleverd. Of zoals Roosevelt het zei: „Een aanval zal de Duitsers er niet van weer­ houden de Joden te vermoorden.

Alles wat de nazi’s zullen doen, is het concentratiekamp een klein stuk verplaatsen.”

De Amerikaanse minister van Oorlog, Henry Stimson, zei het zo: „De effectiefste hulp voor de slachtoffers van de vervolging is een snelle overwinning op nazi­ Duitsland.”

En toch. Een aanval op Auschwitz zou, volgens velen, goed zijn geweest, al was het alleen maar als morele daad. Het geluid van de exploderende bom­ men in Auschwitz zou tot op de dag van vandaag te horen zijn.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

16 Economie

„Lage melkprijs funest voor twee op de drie boeren” Door de aanhoudend lage melkprijzen dreigen veel boeren in problemen te komen. Twee op de drie melkveehouders vrezen de huidige prijs van rond de 0,30 euro per liter niet vol te kunnen houden.

AMSTERDAM (ANP).

Dat blijkt uit een peiling onder ruim 2000 melkveehouders in opdracht van Milieudefensie en Netwerk Grondig, de belangenbehartiger van grondgebonden melkveehouders. Supermarkten zetten bij monde van branchevereniging CBL vraagtekens bij de uitkomsten van het onderzoek.

Grondig en Milieudefensie wijzen juist met een beschuldigende vinger naar de supermarkten, die volgens hen nu het grootste deel van de winst pakken. „Hoewel de melkprijs voor boeren het afgelopen jaar daalde, bleef de prijs in de supermarkten gelijk”, luidt het oordeel. „Supermarkten moeten nu echt kiezen voor duurzaamheid en een eerlijke prijs.”

Verduurzaming Volgens Milieudefensie zouden boeren ten minste 0,37 euro per liter moeten ontvangen om tot een gezonde bedrijfsvoering te komen. Supermarkten zouden garant moeten staan voor die prijs.

De organisatie pleit ook voor 4 cent extra voor verduurzaming.

Sinds de afschaffing van het melkquotum in het voorjaar van 2015 is de prijs bij de boer met 20 procent gedaald. Die daling is een gevolg van de hogere productie.

Volgens CBL is het „pertinente onzin” dat twee derde van de boeren dreigt om te vallen vanwege de melkprijs, gelet ook op de stijging van de export. Verder benadrukt de brancheorganisatie dat de kostprijs per boerenbedrijf verschilt. Daarbij geeft CBL aan dat supermarkten niet over de prijs van melk gaan en dat er al afspraken gelden over de afname van melk van koeien.

NEW YORK. Vreugde gisteren bij een beurshandelaar op Wall Street, nadat de Dow Jones een nieuwe mijlpaal had bereikt. De vermaarde index sloot voor het eerst boven de 20.000 punten. Optimisme over de plannen van Trump stuwden de aandelenkoersen de afgelopen weken omhoog. beeld AFP, Spencer Platt

Dow passeert grens van 20.000 punten Redactie economie NEW YORK. De Dow-Jonesindex van de aandelenbeurs in New York heeft gisteren voor het eerst de grens van 20.000 punten doorbroken. De graadmeter haalde de mijlpaal direct bij de opening, nadat de afgelopen weken de stand van 20.000 punten steeds net een stapje te ver was gebleken.

De Dow piekte vlak na de opening op 20.033,77 punten. Vliegtuigbouwer Boeing zorgde voor het laatste zetje met de melding van

een stevige winststijging in het laatste kwartaal van vorig jaar. De hoofdindex van Wall Street eindigde gisteravond uiteindelijk 0,8 procent hoger op 20.068,51 punten. De hoogste stand van de dag was 20.082 punten.

Na de verkiezingsoverwinning van Donald Trump maakte de Dow Jones een opvallende sprong voorwaarts, waarbij afgelopen november voor het eerst de grens van 19.000 punten werd overschreden. De rally werd vooral aangevuurd door de belofte van de nieuwe president dat hij de investeringen in de infrastructuur fors

zal verhogen. Uitvoering van die plannen geeft een impuls aan de bedrijvigheid en bevordert daarmee de economische groei.

De Dow Jones Industrial Average stamt uit 1896 en houdt het koersverloop van dertig toonaangevende fondsen op Wall Street bij. De Dow is een prijsgewogen index, wat betekent dat de fondsen met de hoogste beurskoers het zwaarst wegen. De fondsen met de laagste koers hebben de kleinste invloed op de stand van de graadmeter.

Daarmee wijkt de Dow af van bijvoorbeeld de Amsterdamse AEXindex, waarin het gewicht van een

Duitse regering keurt nieuwe tolwet goed

Mega-accu vervangt aggregaat

BERLIJN (ANP). De Duitse regering is gisteren akkoord gegaan met een vernieuwde tolwet.

Nederland verzet zich tegen de plannen.

De Duitse verkeersminister, Alexander Dobrindt, heeft de wet aangepast aan EU-eisen. De tol is omstreden omdat autobestuurders uit buurlanden moeten gaan betalen voor de snelwegen terwijl Duitse weggebruikers het geld via de belastingen terugkrijgen. De heffing voor de automobilisten treedt vanaf 2019 in werking. Het Duitse parlement moet het kabinetsbesluit nog goedkeuren.

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu in Den Haag laat opnieuw weten dat het alles zal inzetten om de wet tegen te houden, inclusief stappen naar de Europese rechter. Nederland trekt samen met Oostenrijk op in de strijd tegen het tolplan.

fonds samenhangt met de omvang van het betreffende bedrijf.

De Dow vertoont sinds medio 2009 per saldo een stijgende lijn, na de diepe val die in de herfst van 2007 werd ingezet als gevolg van de financiële crisis. De Dow duikelde daarbij van ruim 14.000 punten in oktober 2007 naar een dieptepunt van 6496,95 punten op 3 juni 2009.

De index heeft er bijna achttien jaar over gedaan om qua hoogte te verdubbelen. Op 16 maart 1999 overschreed hij voor het eerst in de geschiedenis de grens van 10.000 punten.

Grote ‘groene’ batterijen moeten de ronkende dieselaggregaten bij evenementen en bouwwerkzaamheden overbodig maken. Energiebedrijf Nuon meldde gisteren dat het samen met start-up Greenbattery mobiele mega-accu’s gaat leveren die tijdelijk voor extra stroom zorgen.

Het technische hoogstandje is qua grootte vergelijkbaar met een zeecontainer. Het kan net zo veel stroom leveren als een aggregaat doet bij het verbruik van 62.000 liter diesel. Nuon heeft vijf groene batterijen op voorraad. De eerste keer dat er een wordt ingezet is morgen, bij de opening van het vernieuwde schaatsstadion Thialf in Heerenveen door koning Willem-Alexander.

AMSTERDAM (ANP).

TOESPRAAK VOOR G20 Koningin Máxima hield gisteren een toespraak in het Duitse Wiesbaden bij de opening van een conferentie van de G20 over digitale financiën en toegankelijkheid tot financiële diensten. beeld EPA, Ronald Wittek

WIESBADEN.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Economie 17

Groei Cambodja steunt op slavernij Kris Janssens PHNOM-PENH (IPS). Kinderarbeid en schuldslavernij zijn nog altijd normale praktijken in de baksteenfabrieken van Cambodja. Hoewel deze vormen van uitbuiting illegaal zijn, kijkt de overheid de andere kant uit.

Phnom-Penh is in de greep van bouwkoorts. Steeds meer bouwplaatsen komen er, de stad groeit omhoog. Nieuwe torenf lats zijn de symbolen van de nieuwe welvaart van Cambodja. Maar het zijn vaak kinderen van schuldslaven die de bakstenen leveren voor de snel veranderende skyline.

Het is een oud misbruik waar de overheid geen vat op krijgt.

In december werd de regering in verlegenheid gebracht door een rapport van de ngo Licadho. De organisatie documenteerde de uitbuiting van zowel volwassenen als kinderen in baksteenfabrieken. Volgens het rapport zijn schuldslavernij en kinderarbeid diepgewortelde praktijken in de sector. In honderden fabrieken worden nog steeds kinderhanden gebruikt om zware karren voort te trekken, om ovens te stoken en om de miljoenen bakstenen op vrachtwagens te stapelen.

Het onderzoek is gebaseerd op drie maanden veldwerk in 130 fabrieken, waar duizenden mensen werken. Op amper een uur rijden van de Cambodjaanse hoofdstad, had Licadho op één dag vier fabrieken gevonden waar kinderen stapels bakstenen versleepten.

Sommige van de moderne slaven waren amper negen jaar oud. Zij produceren het bouwmateriaal dat nodig is voor de transformatie van Phnom-Penh.

Verontwaardigd Het ministerie van Arbeid reageerde verontwaardigd op het verslag van Licadho. „Dit is geen positief rapport, wij keuren het af”, zei minister Ith Sam Heng in een reactie. Hij voegde eraan toe dat ngo’s „geen onprofessionele rapporten mogen maken die het nationale prestige en de inspanningen van de regering beschadigen.”

De minister gaf wel toe dat kinderarbeid nog voorkomt en

kondigde inspecties aan. Enkele dagen later al meldde het ministerie dat er bij controles geen sporen van kinderarbeid waren gevonden. De lokale overheden weten echter perfect wat er in de fabrieken gebeurt, maar in het corrupte Cambodja wordt vaak een oogje dichtgeknepen.

Riskant werk De werkomstandigheden voor de minderjarige arbeiders en arbeidsters zijn hartverscheurend. In het rapport klagen de kinderen over het harde werk en de lange dagen. Rug- en spierpijn, ontstoken ogen, huiduitslag en duizeligheid zijn de meest genoemde kwalen. Ook ongevallen komen bijna dagelijks voor. Vaak zijn dat snij- en brandwonden, maar af en toe verliest iemand een arm in een baksteenmachine. De kinderen dragen geen beschermende kledij en hebben eenvoudige slippers aan de voeten. De meesten gaan niet of weinig naar school en lopen een grote achterstand op. Zo trappen ze in dezelfde armoedeval als hun ouders.

Want armoede is de belangrijkste oorzaak van kinderarbeid. De

ouders hebben vaak duizenden dollars aan schulden, die door de baksteenproducenten zijn overgenomen in ruil voor goedkope arbeid. De arbeiders verdienen tussen de 2 en de 10 dollar per dag, onvoldoende om de lening af te betalen.

Hele families zitten gevangen in die combinatie van zware leningen en riskante, maar slecht betaalde arbeid. Daardoor worden

Overheid weet van wanpraktijken, maar werkgevers worden zelden bestraft de kinderen gedwongen om aan het werk te gaan, alleen maar om eten te hebben. Zo wordt de armoede van generatie op generatie overgedragen. Kinderarbeid en schuldslavernij zijn dus nauw met elkaar verbonden.

Amnestie Naly Pilorge, onderdirecteur bij Licadho, zegt dat kinderarbeid

PHNOM-PENH. In Phnom-Penh wordt veel gebouwd. Het is een van de snelst groeiende steden in Zuidoost-Azië. beeld AFP, Tang Chhin Sothy

en schuldslavernij zullen blijven bestaan zolang het onbestraft blijft. De fabrieken sluiten is geen oplossing. „Daarom zijn wij voorstander van een eenmalige amnestie voor werkgevers als ze de schulden van hun werknemers kwijtschelden. De arbeiders kunnen zo hun werk houden, maar onder betere omstandigheden.”

Licadho stelt ook een hervorming van de inspectie en de minimumlonen voor. Lokale ambtenaren moeten beter betaald worden om corruptie minder aantrekkelijk te maken.

Maar een duurzame oplossing is onmogelijk als de regering het probleem van schuldslavernij niet erkent. „Het huidige systeem van schuldslavernij, gecombineerd met zeer lage lonen, maakt kinderarbeid onvermijdelijk. Want een gezin verdient niet genoeg om te overleven, laat staan om hun kind naar school te sturen”, zegt Pilorge.

Straffeloosheid In Cambodja is gevaarlijke arbeid verboden voor iedereen jonger dan achttien jaar. De werkgevers riskeren bij overtreding van deze bepaling zware geldboetes. Op schuldslavernij, waarbij iemand arbeid levert als onderpand voor een lening bij een werkgever, staan celstraffen van vijftien tot twintig jaar. Zelden echter worden werkgevers bestraft.

De lokale overheden zijn meer geïnteresseerd in de cadeaus die ze van de baksteenproducenten krijgen dan in het lijden van straatarme arbeiders.

Maar ook de arbeiders zelf zijn niet geneigd om kritiek te uiten.

Omdat ze schulden hebben bij iemand van wie ze afhankelijk zijn voor een inkomen, gaan ze niet klagen over misbruik of slechte werkomstandigheden. Volgens het rapport van Licadho zien veel arbeiders hun werkgevers niet als misdadigers, maar als weldoeners.

Zo blijven de wanpraktijken bestaan, zegt Naly Pilorge van Licadho. Een eerlijk loon is de eerste stap naar een beter bestaan. „Zolang arbeiders geen loon krijgen waar ze van rond kunnen komen, blijven ze hun kinderen aan het werk zetten om te overleven.”

Beursstemming Unilever moet het op Damrak ontgelden na teleurstellende kwartaalcijfers en voorzichtige prognoses.

AEX 488,17 488,03

AMX 695,55 694,27

10:58 t.o.v. slotkoers +0,03%

10:58 t.o.v. slotkoers +0,18%

DOW JONES 20.068,51 19.912,71

+0,78%

S&P 500 2.298,37 2.280,07

+0,80%

NASDAQ 5.656,34 5.600,96

+0,99%

NIKKEI 19.402,39 19.057,50

+1,81%

RENTE 10 JAAR 0,60 0,56

BRENT OLIE US $ 55,08 US $ 55,44

EUR/USD 1,0719 1,0747

-0,65%

10:58 t.o.v. slotkoers -0,26%

GOUD US $ 1.195,00 US $ 1.216,80

-1,79%

bron: vwdgroup / internet: vwd.eu

Fiscaal/Sociaal/Financieel Voor de fiscus is een pleegkind een eigen kind Johan Bremmer

Steeds vaker ontmoet ik gezinnen die hun huis openstellen voor het opvangen van pleegkinderen. In veel gevallen gebeurt dat voor een lange periode. In de fiscale wetgeving wordt een pleegkind gelijkgesteld met een eigen kind.

Dit betekent dat alle fiscale voordelen ook van toepassing zijn op pleegkinderen. De gelijkstelling omvat ook het bloed- en aanverwantschap. Een ouder kan bijvoorbeeld voor een pleegkind een nabestaandelijfrente voor een bloedverwant in de rechte lijn vastleggen.

De vraag is alleen wanneer er sprake is van een pleegkind. In

de jurisprudentie zijn daarvoor voorwaarden geformuleerd. Die houden in dat een pleegkind als een eigen kind moet worden opgevoed (opvoedingseis) en onderhouden (onderhoudseis).

Daarmee wordt aangesloten bij de Algemene kinderbijslagwet.

Daarin zijn dezelfde voorwaarden opgenomen. Ontvangt u voor het pleegkind kinderbijslag, dan wordt het ook door de fiscus als eigen kind behandeld.

Belangrijk is dat er nog steeds sprake is van een pleegkind als het kind als een eigen kind is onderhouden en opgevoed en de opvoeding een einde heeft genomen door omstandigheden die ook bij een eigen kind een einde aan zijn opvoeding zouden maken. Kortgezegd is het kind niet ineens pleegkind af als er niet meer wordt voldaan aan de opvoedings- en onderhoudseis.

Dit is relevant indien de pleegou-

ders een schenking willen doen aan het pleegkind of het in de toekomst tot erfgenaam willen benoemen. In die gevallen kan het pleegkind een beroep doen op de vrijstellingen die ook voor eigen kinderen gelden.

De opvoedingseis richt zich op de ideële band tussen de pleeg-

Wees, uit oogpunt van vrijstelling, niet te vroeg met schenken aan pleegkinderen ouder en het kind. Er moet meer zijn dan enkel het financieel voorzien in de opvoeding. De pleegouders moeten gezag kunnen uitoefenen zoals gebruikelijk is in een ouder-kindrelatie. Ook wordt er gekeken naar het aantal

dagen per week dat een pleegkind is ondergebracht bij de pleegouders. Als het kind het grootste gedeelte van de week niet bij de pleegouders woont, zal er niet snel worden voldaan aan de opvoedingseis. Ook bij een uitwisselingsprogramma met andere landen, waarbij tijdelijk voor kinderen wordt gezorgd, is niet snel voldaan aan de opvoedingseis.

Bij de onderhoudseis gaat het erom dat er tussen pleegouder en pleegkind een financiële band bestaat die de kosten van de opvoeding dekt. Wanneer er vanuit alimentatie of vanuit een voogdijvereniging financiële middelen worden ontvangen voor het onderhoud van het kind, is er geen sprake van een pleegkind. Uiteraard moet er worden gekeken naar de totale kosten van onderhoud ten opzichte van de ontvangen vergoeding. Wettelijk gezien wordt het ”in belangrijke

mate onderhouden” van kinderen zelfs in bedragen uitgedrukt.

Indien per kwartaal een bedrag van 416 euro is besteed voor onderhoud van het kind, wordt het kind in belangrijke mate onderhouden en kan het als pleegkind worden aangemerkt.

Bij schenken aan het pleegkind en het benoemen van het pleegkind als erfgenaam geldt nog een extra voorwaarde. Het pleegkind moet voor het tijdstip waarop het de leeftijd van 21 jaar bereikt, gedurende ten minste vijf jaar uitsluitend door de pleegouders als eigen kind zijn onderhouden en opgevoed. Pas na deze vijf jaar kan een beroep worden gedaan op de vrijstelling van een kind.

Wees dan ook niet te vroeg met het schenken aan pleegkinderen!

De auteur is belastingadviseur bij Visser & Visser Belastingadviseurs.

Reageren? fiscaal@refdag.nl

Op weg naar Golgotha

Tweetalig onderwjs: iets voor jou?

49 overdenkingen voor de lijdensweken

C.H. Spurgeon Samengesteld door J. Kranendonk-Gijsen Dit boekje bevat 49 meditaties over het lijden en sterven van de Heere Jezus. Het biedt een mogelijkheid om tijdens de zeven lijdensweken elke dag een moment stil te staan bij het bitter lijden van de Heere Jezus.

Voor wie?

• •

•

• •

•

Je houdt van een extra uitdaging en je vindt talen leuk.

Naast de lessen die je krjgt, organiseren we veel andere activiteiten en daar doe je graag aan mee.

Je vindt Engels belangrjk voor de toekomst. Tweetalig onderwjs is goed voor je vervolgopleiding en voor het beroep dat je kiest.

Je geniet van internationale contacten.

Je kjkt uit naar een exchange met een Engelse school en je bezoekt een internationale christeljke jongerenconferentie.

Je wilt graag goed les krjgen: wj zjn de enige gecertiiceerde reformatorische senior tto-school.

E-book € 7,49

104 pagina’s Bestel nu op www.debanier.nl/lijden ga naar de boekhandel of bel 055-5390650

Bestel de brochure over Facebook

‘ZET JE JE KIEKJES OP FACEBOOK? OF TOCH NIET?’

Informatieavond woensdag 8 februari 2017 Kom kjken op woensdagavond 8 februari 2017. Je bent welkom aan de Anklaarseweg 71 in Apeldoorn.

De avond begint om 19.30 uur. Het programma van deze avond vind je op www.jfsg.nl. See you!

• Jacobus Fruytier scholengemeenschap

www.mediawijzer.nl

VACATURES Inmiddels zijn wij al gestart met enkele nieuwe collega’s.

Kom jij ons team ook versterken?

Vacatures binnendienst • Contractmanager • Calculator/Werkvoorbereider Vacatures buitendienst • Voorman groenvoorziening

Verheij Integrale groenzorg groeit hard. Zo hard, dat wij talenten zoals jij hard nodig hebben. We werken elke dag met veel plezier aan innovatieve en uitdagende groenprojecten, voor nieuwe en bestaande opdrachtgevers.

9,95

• Aanpakkers die graag in de buitenlucht werken • Leerling hoveniers BBL en BOL

Verheij Integrale groenzorg Kweldamweg 49

Word jij onze nieuwe collega? Solliciteer dan snel via: WWW.WERKENBIJVERHEIJ.NL

Postbus 60 3360 AB Sliedrecht T

0184 - 430 777

E

info@verheijbv.nl

Reformatorisch Dagblad

donderdag 26 januari 2017, 46e jaargang nr. 255

kruispunt

Wekelijks katern over kerk en godsdienst

2

Liefdesgeschiedenis over Maarten Luther en Katharina van Bora is te plat.

8

4

Dr. P. L. Voorberg: Synode voorzitten is zware klus.

De hervormde kerk van Sprang kan er weer tegen.

2

kruispunt

De morgenster van Wittenberg, Christa Boerke, uitg. Den Hertog, Houten, 2016; ISBN 9789033127885; 148 blz.; € 14,50;

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Luthers bruid, Jody Hedlund, uitg. Voorhoeve, Utrecht, 2016; ISBN 9789029725156; 414 blz.; € 20,99;

Katie van Bora, de vrouw van Luther, Charles Ludwig, uitg. Groen, Heerenveen, 2016; ISBN 9789088971464; 235 blz.; € 14,95.

Katharina van Bora, de baas tekst Eunice Hoekman-van Stuijvenberg beeld DPA, Martin Schutt

De ogen zijn in dit Reformatiejaar niet alleen gericht op kerkhervormer Maarten Luther, maar ook op zijn vrouw Katharina van Bora. In korte tijd verschenen er drie boeken over haar aansprekende persoonlijkheid, een biografie en twee historische romans.

Z

e spreekt tot de verbeelding en staat niet alleen bekend om haar intelligentie, maar ook om haar werklust en het enorme huishouden dat zj voerde. De titel van de biograie van theologe Christa Boerke luidt niet voor niets ”De Morgenster van Wittenberg.”

Käthe Luther staat om vier uur ’s morgens op. Ze wekt eveneens ontzag door de standvastigheid waarmee ze haar rol als vrouw en moeder op zich neemt, ook als de publieke opinie zich bj momenten tegen Luther en haar ljkt te keren. Haar vertrek uit het klooster en haar huweljk met Luther worden door rooms-katholieke tegenstanders als een smadeljke aftocht neergezet. Als Luther en zj hun nieuwe Bjbelse kjk op het huweljk kracht bjzetten door met elkaar te trouwen, levert dat binnen en buiten de landsgrenzen tal van roddels en smaadschriften op, zelfs boze brieven aan de deur. Katharina wordt jarenlang afgeschilderd als een overspelige vrouw en een verraadster.

In de inleiding tekent de auteur aan dat Käthe Luther jammer genoeg geen schrifteljke documenten of ander historisch materiaal heeft nagelaten op grond waarvan zich een nauwkeurige biograie laat schrjven. Vrjwel alle informatie komt uit de tweede hand, nameljk uit die van haar man.

Maar ook dan valt er nog veel te ontdekken wat licht werpt op haar persoonljkheid, schrjft de kerkhistorica, die aan de Theologische Universiteit Apeldoorn werkt en lesgeeft. „Ze was onmiskenbaar een dame met pit.”

Dat Luther het bronnenmateriaal aanleverde, hoeft trouwens niet te spjten, gezien zjn gave om zjn overtuiging krachtig en

Katharina wordt jarenlang afgeschilderd als een overspelige vrouw.

met humor neer te pennen, ook waar het zjn eigen vrouw betreft.

De auteur zelf schrjft evenmin omstandig of saai. Boerke combineert een toegankeljke, levendige schrjfstjl met wetenschappeljke zorgvuldigheid. Wat onzeker is, laat zj onzeker. Tegeljk probeert ze de reformator en zjn vrouw zo dicht mogeljk op de huid te zitten.

Wat begint als een verstandshuweljk eindigt in een „bjzonder liefdevolle band.” Op een prettig leesbare manier vertelt Boerke over de pogingen van Luther om de pittige ex-non aan de man te brengen, om uiteindeljk zelf met haar te trouwen, iets wat Katharina overigens heeft voorgesteld.

De schrjfster laat niet onbe-

noemd dat Maarten Luther –als kind van zjn tjd– zich af en toe laatdunkend over vrouwen uitlaat, over hun praatzucht bjvoorbeeld en hun bazigheid. Als het over zjn eigen vrouw gaat, staan er echter tal van lief kozende en lovende woorden tegenover. Käthe wordt in de loop van de jaren zjn „keizerin” en zjn „innig geliefde echtgenote.” Zelfs zei hj: „Ik ben de lagere baas, zj is de hogere. Ik ben Aäron, zj is mjn Mozes.”

Wrede abt Aan het begin van de biograie beschouwt Boerke de positie van de vrouw in de zestiende eeuw.

Vrouwen werden over het geheel genomen niet erg respectvol behandeld. Ze waren het zwakke

geslacht, niet in staat om voor hun eigen belangen op te komen.

De auteur stelt dat de komst van de Reformatie „enige verandering” teweegbracht in de positie van de vrouw en dat de vrouw op haar beurt heeft bjgedragen aan de voortgang van de hervorming. „Dit maakte vrouwen zelfbewuster en actiever in kerk en samenleving.”

Hoewel ze veel plaats inruimt voor de verhouding en rolverdeling tussen Luther en zjn vrouw, legt ze in de loop van het boek niet meer de link tussen het huishouden van de Luthers en de veranderende positie van de vrouw in het algemeen. Had ze dat wel gedaan, dan was deze thematiek wellicht nog iets concreter gewor-

den. De biograie is volgens de uitgever geschikt voor „vrouwen, echtparen en geïnteresseerden in de kerkgeschiedenis.”

Naast de biograie verschenen er twee historische romans over Katharina van Bora. Een genre dat een auteur uitdaagt om zowel recht te doen aan de geschiedenis als een goed verhaal te vertellen. De Amerikaanse auteur Jody Hedlund laat de geschiedenis in ”Luthers bruid” vooral een liefdesgeschiedenis zjn. Ze slaagt erin de spanning goed op te bouwen als ze de ontsnapping van de non Katharina van Bora uit het klooster beschrjft. Op de hielen gezeten door de tirannieke en wrede abt, vlucht Katharina samen met een groep andere nonnen naar

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

3

meditatie Gewillige Borg tekst ds. G. Kater, Waarder

„En het geschiedde in diezelve dagen, dat Jezus kwam van Nazareth, gelegen in Galiléa, en werd van Johannes gedoopt in de Jordaan.”

Markus 1:9

van Luther dat Luther Katharina in eerste instantie tameljk hooghartig vindt. Ze straalt ongetwjfeld iets van haar adelljke af komst uit.

Maar als de auteur de twee in een eerste ontmoeting al link laat botsen, mist haar tekst ijnzinnigheid en subtiliteit. Luther heeft „weinig geduld met de kouwe drukte van de aristocratie”, en zegt onder meer tegen de non: „Vanwege uw gevorderde leeftjd heb ik waarschjnljk meer succes bj het uithuweljken van mjn oude paard.” Luther krjgt hier een onwaarschjnljk groot ego dat bovendien in tegenspraak is met andere karakterbeschrjvingen in het boek.

Profaan In ”Luthers bruid” bestaat er vanaf het begin (vooral) een grote lichameljke aantrekkingskracht tussen Luther en Katharina.

Daar zou op zich niet zo veel mis mee zjn (al was hun huweljk in het begin in werkeljkheid toch vooral een verstandshuweljk) als

Luther zei: Ik ben Aäron, zij is mijn Mozes

Maarten Luther in Wittenberg. Ze wonen enige tjd in het klooster en krjgen met hulp van Luther een plaats in de samenleving door te huwen of in de huishouding te gaan werken.

Liefdesgeschiedenis Hedlund heeft zich merkbaar verdiept in de levensomstandigheden van Katharina en in het gedachtegoed van Maarten Luther. Ook weet ze het verhaal in de juiste historische context te plaatsen. Het persoonljke verhaal, de liefdesgeschiedenis, is een stuk minder geloofwaardig.

De karakters willen maar niet authentiek ljken. Ze roepen eerder vervreemding op dan herkenning.

Het is bekend (uit Luthers brieven)

Hedlund ook hier wat subtieler en wat minder profaan was geweest in haar beschrjving. „Luther werd aangedreven door de kolkende hitte in zjn buik.” En: „Jonas (de predikant Justus Jonas, EHvS) bulderde van het lachen en sloeg Luther op de rug. Ze heeft je op je plaats gezet, ouwe.” Hedlund laat de lezer zelfs letterljk meekjken naar de intimiteiten in het echteljke bed.

Een romanschrjver hoeft de werkeljkheid niet mooier te maken dan ze is, maar ook niet onnodig platter. Het doet de roman geen goed. De vele slordigheidsfoutjes die bj het vertalen zjn gemaakt, doen dat evenmin.

De tweede historische roman, ”Katie van Bora” van Charles Ludwig, heeft wel iets weg van een les vaderlandse geschiedenis van een ouderwets goede schoolmeester.

Zo’n schoolmeester weet dat de feiten postvatten bj zjn leerlingen als hj ze verpakt in een verhaal. De Amerikaanse predikant Ludwig leverde een historisch verantwoord verhaal af, gedegen en goed leesbaar. Overigens is dit boek een herziening van de eerste

Nederlandse uitgave in 1990.

Verse eieren De chronologie van gebeurtenissen klopt. Ludwig slaat maar weinig episoden uit het leven van het echtpaar over. Hj begint in het klooster in Nimbschen en eindigt met Katies sterven in Torgau. Evenals Jody Hedlund heeft hj oog voor de worsteling van Katharina over de vraag of zj haar kloostergeloften mag verbreken.

Luthers geschriften overtuigen veel kloosterzusters ervan dat ze mogen uittreden om te huwen en een gezin te stichten. Het kost echter tjd om je een nieuwe overtuiging en leefwjze eigen te maken. In het algemeen is het zo dat hoofdpersonen die al te gemakkeljk antwoorden vinden op moeiljke vragen, niet geloofwaardig zjn.

Ludwig laat Luther nogal eens op zjn praatstoel zitten. Aan de gevluchte nonnen, onder wie Katie, beschrjft hj de alaatpraktjken van de paus en hoe hj hiertegen in opstand kwam, de confrontatie met kardinaal Cajetanus en de rjksdag in Worms. Ook de opstanden van de boeren, waarbj letterljk veel koppen rollen, zjn door het verhaal verweven. Het is jammer dat de manier waarop al die informatie geïntroduceerd wordt, wat krampachtig is. De beelden die de auteur gebruikt zjn niet altjd even sterk. Als de nonnen in het klooster in rjen naast elkaar zitten vergeljkt Ludwig hen met „verse eieren in een doos op de markt.”

Een ander zwak punt in het boek is dat de emoties van de hoofdpersonen niet aannemeljk ljken. Het ene moment spuwen de ogen van de „abdes” nog vuur als ze naar haar ketterse nichtje Katie luistert, het andere moment twinkelen er lichtjes in. Katie wisselt vrjmoedigheid af met een bibberende stem en gestotter. De emotionele logica, kortom, ontbreekt nogal eens. Andere karakters, zoals dat van Jerome Baumgaertner, de tjdeljke geliefde van Katie, komen helemaal niet uit de verf.

Brieven Dat neemt niet weg dat het boek door zjn toegankeljkheid geschikt is voor wie op een ontspannen manier over de Reformatietjd wil lezen. De auteur heeft veel van Luthers uitspraken en brieven letterljk in de tekst weergegeven.

De lezer bljft weliswaar wat op afstand staan, maar krjgt een goed beeld van het enerverende leven van Maarten en Katharina Luther en hun godsdienstige opvattingen.

Ziet u Hem komen, in de tekst? Daar komt Jezus.

Vanuit het kleine dorp Nazareth, gelegen in Galilea.

Daar heeft Hj vanaf Zjn vroege jeugd gewoond, in het gezin van Jozef en Maria. Maar nu is Hj 30 jaar oud geworden. De leeftjd waarop een priester in het Oude Testament zjn ambteljke bediening begint.

Dat is ook de leeftjd waarop Jezus Zjn openbare ambteljke bediening begint.

Daarom komt Hj naar Johannes de Doper, om door hem gedoopt te worden in de Jordaan. Waarom? De doop van Johannes de Doper is de doop der bekering tot vergeving der zonden. Wie zich laat dopen door Johannes beljdt: ik heb bekering en vergeving van zonden nodig, omdat ik tegen God gezondigd heb.

Maar ik verwacht deze vergeving van zonden door Hem van Wie Johannes de voorloper is.

U denkt: Maar Jezus is toch zonder zonde? Hj heeft toch geen bekering en vergeving van zonden nodig?

Dat is waar. Als Persoon heeft Jezus geen zonde gekend of gedaan. Maar daarnaast is óók waar: God ziet Zjn Zoon op aarde in Zjn vernedering als Borg van Zjn Kerk. Daarom is Hj in de ogen van de Vader één en al zondeschuld, door toerekening. „Want Dien, Die geen zonde gekend heeft, heeft Hj zonde voor ons gemaakt” (2 Kor. 5:21a).

Ook al valt u telkens in de zonde, Jezus blijft gewillig om uw Borg te zijn Door Zich te laten dopen laat Jezus zien dat Hj Zich één weet met de zondeschuld van de Zjnen, en dat Hj gewillig is om daarvoor een algenoegzaam offer te brengen. Al van eeuwigheid heeft Hj Zich daartoe gewillig verklaard (Ps. 40:8-9). Gewillig is Hj in de volheid van de tjd op aarde gekomen. Gewillig laat Hj Zich nu dopen door Zjn voorloper. Want aldus betaamt het Hem om alle gerechtigheid te vervullen (Matth. 3:15). En even gewillig zal Hj straks ook naar Jeruzalem gaan. Om daar te ljden en te sterven.

Gewillig, vanwege Zjn oneindige liefde voor de eer van Zjn Vader en de zaligheid van zondaren.

Beloften Kom, zeg het eens: wie is deze gewillige Borg voor u?

Wj hebben Hem allen onmisbaar nodig. Want onze doop verkondigt ons wél onze persoonljke zondeschuld voor God. Wj zjn allen in zonden ontvangen en geboren en daarom kinderen des toorns, die in Gods rjk niet kunnen komen tenzj wj opnieuw geboren worden. Maar onze doop verkondigt ons óók Jezus’ gewilligheid als Borg. In de beloften van Gods genadeverbond, die in de doop betekend en verzegeld zjn, wordt déze Jezus ons welmenend aangeboden door de Vader als gewillige Borg. Wat een pleitgrond, om de Heere te smeken om de werking van Zjn levendmakende Geest in ons leven. Opdat Hj deze Borg in ons leven verheerljken zal, in de weg van het sterven aan alles buiten Hem. Wat een wonder als we Zjn gewilligheid als Borg voor het eerst ontdekken in de nood van onze verlorenheid. Wat wordt deze Jezus voor u dan noodzakeljk, gepast en boven alles dierbaar als Borg.

En dat wonder wordt voor Gods kinderen alleen maar groter. Want ook al valt u telkens in de zonde, Jezus bljft gewillig om uw Borg te zjn. Ja, omdat Hj alles volbracht heeft als gewillige Borg, zullen allen die Zjn verschjning hebben lief gekregen vast en zeker zalig worden.

4

kruispunt

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

kerkbreed De rubriek Kerkbreed belicht actuele gebeurtenissen in het kerkelijk leven, zoals een congres, het jubileum van een organisatie of de verschijning van een theologisch werk. Vandaag dr. P. L. Voorberg, preses van de vorige synode van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Morgen leidt hij de bidstond voor de volgende synode.

Preses op hoop van zegen E tekst Albert-Jan Regterschot beeld RD, Anton Dommerholt

Als synodepreses vormde dr. P. L. Voorberg drie jaar lang het visitekaartje van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV). Het voorzitten van de vergaderingen en alle werkzaamheden daaromheen duurden korter, zo’n anderhalf jaar. Morgen zet de Emmeloordse predikant definitief een punt achter de periode dat hij voorzitter was. Hij leidt dan in Meppel de bidstond voor de volgende synode, die zaterdag wordt geopend.

en zware klus. Zo omschrjft dr. Voorberg het voorzitten van de breedste kerkvergadering van de GKV. In de Ontmoetingskerk in Ede kwam de kerkvergadering meer dan tien vergaderdagen bjeen. Bovendien was er vooraf een instructiebjeenkomst voor afgevaardigden en was er een overleg met bezwaarde kerkleden, die zich onder meer zorgen maakten over de manier waarop de synode zou omgaan met een rapport dat ruimte vroeg voor het toelaten van vrouwen in de kerkeljke ambten.

Wat het leiden van de vergaderingen zo zwaar maakte is niet alleen dat hj goed thuis wilde zjn in alle onderwerpen die ter tafel kwamen, legt dr. Voorberg uit. „Dat kostte natuurljk ook tjd. Maar het bleek op sommige momenten ook moeiljk om de eenheid te bewaren. In 90 procent van de vergaderingen ging het goed. Op de momenten

dat het mis leek te gaan, heb ik geprobeerd via een persoonljke interventie tjdens de vergadering of daarbuiten, of met behulp van andere afgevaardigden, sommige mensen weer te bewegen tot een constructieve houding.”

Dat neemt niet weg dat de synode volgens de preses „over het algemeen in goede harmonie verliep. Dat kwam denk ik mede doordat de vergadering heeft geprobeerd om maximaal aandacht te hebben voor de 1500 bezwaarden die een appel hadden ingediend. Ook namen we in aparte sessies ruimte om als synodeleden Gods hulp te vragen en te bidden om Zjn leiding. We hadden evengoed de formele weg kunnen bewandelen. Dan was het appel niet-ontvankeljk verklaard. Het was voor mj bitter dat een van de betrokkenen bj het appel, prof. dr. J. Douma, desalniettemin nog tjdens de vergaderperiode van de synode zjn lidmaatschap van de GKV opzegde.”

Lag het aan de onderwerpen op de agenda of aan het kerkelijk klimaat dat het debat op de synode soms scherp was? „Misschien speelden die beide factoren mee. Soms had het ook te maken met de opstelling van afgevaardigden. Tegeljkertjd zeg ik erbj dat we een paar ingewikkelde dingen op de agenda hadden staan. De kwestie van de vrouw in het ambt was er één van, maar ook iets als de komst van het Praktjkcentrum voor gemeenteopbouw, waarvoor de kerken toch maar de knip moeten trekken. En denk ook aan de ongekende hoeveelheid wisselingen van hoogleraren en docenten aan de Theologische Universiteit in Kampen die aan de orde kwam.

Ook de nieuwe kerkorde en het nieuwe ondertekeningsformulier kenden voetangels en klemmen.

De deputaten kerkorde hebben echter een geweldig stuk werk geleverd. De formulering van het nieuwe ondertekeningsformulier

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

5

Dr. P. L. Voorberg

Agenda

Dr. Paul Voorberg (1954) is predikant van de gereformeerde kerk vrijgemaakt in Emmeloord. Hij werd op 1 februari 2014 gekozen tot preses van de generale synode van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) in Ede. Deze kerkvergadering kwam op 13 juni 2015 voor het laatst bijeen. Sinds zijn taak als synodevoorzitter erop zit, is dr. Voorberg nog woordvoerder namens de GKV en vertegenwoordigt hij de kerken bij officiële gelegenheden, zoals vorige week bij de nieuwjaarsreceptie van koning Willem-Alexander.

Dr. Voorberg is sinds 1994 predikant in Emmeloord. Daarvoor stond hij in Waardhuizen (Noord-Brabant) en in Rouveen. In 2007 promoveerde dr. Voorberg aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt in Kampen op de dissertatie ”Doop en kerk”, over de erkenning door kerkgenootschappen van een elders bediende doop.

vrijdag 27 januari In de Goede Herderkerk in Njkerk (Willem-Alexanderplein 14) houdt Christenen voor Israël van 13.00 tot 15.00 uur een bjeenkomst in het kader van Holocaust Memorial Day. Holocaustoverlevende Wolfgang Kotek, kunstenares Jip Wjngaarden en historicus Bart Wallet voeren het woord. Meer informatie en aanmelding: christenenvoorisrael.nl Tjdens een speciale bjeenkomst die om 15.00 uur begint draagt de protestantse gemeente in het Gelderse Aerdt (Kerkweg 26) haar kerk over aan de Stichting Oude Gelderse Kerken. Meer informatie: oudegeldersekerken.nl

slaagt erin om de binding aan Gods Woord, de beljdenis en onderlinge afspraken met vernieuwende kracht een plaats te geven in het kerkeljke leven. En dat in een tjd van individualisering en agressieve vrjzinnigheid. Ik denk dat we daarom kunnen concluderen dat we er onder Gods zegen toch samen uitgekomen zjn.”

Aan het begin van de synode gaf u in het Nederlands Dagblad aan ruimte te zien voor vrouwen op de kansel. De vergadering nam u dat niet in dank af. „Dat was onhandig. Ik had niet in de gaten dat ik de commissie liep die dit onderwerp voorbereidde voor de voeten. Vanaf dat ik predikant werd in 1981 heb ik jarenlang verkondigd dat ik van mening was dat vrouwen niet mochten preken. Vanaf 2005 ben ik tot andere inzichten gekomen.

Ik vond het wel zo eerljk om dat dan ook publiekeljk uit te spreken. Mjn hoop was ook dat dit anderen stimuleerde om na te denken over de vraag of het echt een ketterj is om te vinden dat een vrouw mag preken.”

Hoe kijkt u terug op de discussie over de vrouw in het ambt? „Gegeven de omstandigheden is die denk ik goed verlopen.

Doordat assessor K. Wezeman de vergadering bj dit onderwerp leidde, kon ik een inhoudeljke bjdrage leveren aan de discussie.

Ik ben blj dat de onderbouwing van het rapport dat er lag, dat op basis van de hermeneutiek ruimte vroeg voor de vrouw in het ambt, is afgewezen. De synode die zaterdag van start gaat buigt zich echter over een rapport dat zegt dat je ook op basis van exegese van wat de Bjbelse zegt, ruimte kunt vragen voor de vrouw in het ambt.”

Is het niet vreemd dat er in de GKV jarenlang geen ruimte werd gezien voor de vrouw in het ambt en nu wel? „Het ligt in onze kerkeljke traditie om te bljven exegetiseren.

Het rapport dat er nu ligt, kiest voor die weg. Ik heb de indruk dat de conclusies soms steviger zjn dan de onderbouwing ervan. Daar moet de vergadering dus goed over nadenken. Maar ik verwacht dat deze synode de hobbel zal nemen om de ambten te openen voor vrouwen.”

Gaat er dan niet meer schuiven?

Denk aan de plaats van samenlevende homoparen in de kerk.

Van deze synode wordt een uitspraak gevraagd over onder meer

de toelating van deze mensen. „Over de vrouw in het ambt of de positie van homo’s in de kerk staat niets in de beljdenisgeschriften. Dus komt het voor de synode aan op het nemen van een beleidsbeslissing. Daarbj is eerljk, rustig Bjbellezen belangrjk.

Een verandering van inzicht moet je nooit uitsluiten. Sta open voor de wegen die God je kan wjzen, zou ik de afgevaardigden willen meegeven.

De synodes van 2008 en 2011 concludeerden dat homoseksueel geslachtsverkeer in strjd is met Gods geboden. Nu wordt er een generalesynodale-uitspraak gevraagd over onder meer de toelating van homoparen als lid en aan het avondmaal. De vraag is of de synode zich daarover moet uitspreken. Je kunt zoiets op landeljk niveau dichttimmeren, maar als plaatseljke gemeenten ermee sjoemelen, eroderen onderlinge afspraken. Dat bljkt nu al bj het toelaten van vrouwen in de ambten. Enkele gemeenten zetten stappen terwjl we er landeljk nog niet uit zjn.

Het zou een trendbreuk zjn als de toelating van homoparen wordt overgelaten aan de plaatse-

tussen GKV en NGK, maar daar moeten we uit kunnen komen.”

In beide kerken klinken soms geluiden die bij een deel van de achterban de wenkbrauwen doen fronsen. Denk aan het relativeren van het belang om op zondag in de kerk te zijn. „Ik heb er moeite mee dat er predikanten zjn die de noodzaak van de zondagse eredienst relativeren. In beide kerken zjn loslopende theologen die dingen zeggen die tekortdoen aan de Schrift. Verschillen van opvatting zjn er altjd. Bj Paulus in Korinthe waren er mensen die niet geloofden in de opstanding van de doden. Maar laten we vooral in gesprek gaan. Dat wordt helaas steeds lastiger, doordat we in een tjd leven waarin ieder zjn eigen medium heeft. Via websites of sociale media worden soms onrjpe standpunten uitgedragen.”

Is discussie in de kerk een gegeven? „K. Schilder, de voorman van de Vrjmaking in 1944, zei al: Wie niet polemiseert, is niet bekeerd.

Het past bj onze kerkeljke cultuur dat we elkaar soms uitdagen.

„In gesprek gaan is lastiger, doordat onrijpe gedachten worden uitgedragen” ljke gemeenten. Maar de omgang met ethische vragen vereist soms plaatseljk maatwerk.”

De vorige synode zette een stap naar hereniging met de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK), die vijftig jaar geleden ontstonden uit een scheuring in de GKV. Had u van tevoren gedacht dat het zo ver zou komen? „Vooraf niet. Maar tjdens de synode bleek een bepaald momentum te ontstaan. De gesprekken tussen GKV en NGK lopen al lang. Als we geen stap voorwaarts hadden gezet, was de verhouding meer de kant opgegaan van het verbreken van de contacten. Daarvan zei iedereen: Dat kan niet. Daarom kozen we voor een stap voorwaarts. Op hoop van zegen.

Inhoudeljk was er een basis om daartoe over te gaan. Er zjn afspraken gemaakt tussen GKV en NGK over de omgang met de hermeneutiek, de wjze waarop Bjbelse gegevens in deze tjd worden uitgelegd. Dat heeft velen over de streep getrokken. Er zjn in de praktjk nog verschillen

In de gereformeerde kerk vrjgemaakt te Meppel (Thorbeckelaan 73) wordt vanaf 19.30 uur een bidstond gehouden voor de generale synode 2017 van de Gereformeerde Kerken vrjgemaakt. Deze bidstond, waarin oud-synodevoorzitter dr. P. L. Voorberg voorgaat, gaat vooraf aan de constituerende vergadering, zaterdag in Meppel. Op 9 maart begint de eerste vergaderweek, in het Elspeetse conferentieoord Mennorode. Meer informatie: gkv.nl

Generale synode 2014 van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, in Ede. beeld RD

zaterdag 28 januari ”Veelkleurigheid: vriend of vjand” luidt het thema van de jaarljkse organistendag van de Hersteld Hervormde Kerk, van 10.00 tot 13.00 in de Bethelkerk in Lunteren (Schaepmanstraat 2). Medewerking verlenen ds. A. A. F. van de Weg en dr. P. C. Hoek en de organisten Harm Hoeve en Dick Sanderman.

De Stichting Vrienden van Heidelberg en Dordrecht belegt in Dordrecht (verenigingsgebouw Krooswjkhof, Singel 184-186) van 10.00 tot 12.15 uur een minisymposium naar aanleiding van haar tienjarig bestaan. Onder anderen ds. C. Sonnevelt, dr. Sebastian Merk, ds. G. Clements en ds. M. A. Kempeneers zullen spreken. Tjdens de bjeenkomst wordt het geschenkboekje ”Van Heidelberg naar Dordrecht en terug” gepresenteerd. Meer informatie: svvhed.org

Anderzjds is het van belang dat degene die zich in een discussie mengt, zich afvraagt of hj de kerk dient met zjn standpunten en met de manier waarop ze worden uitgedragen. Iemand zei eens: Het zou beter zjn dat theologen weer in het Latjn discussieerden. Dat zou minder onrust opleveren.”

Is het klimaat in de GKV veranderd tussen de vorige synode en nu? „Ik denk dat de tjd meer rjp is voor vrouweljke ambtsdragers.

In de kerken is daarover ook op plaatseljk niveau goed nagedacht.

De meerderheid van de leden is naar mjn inschatting positief gaan denken over nauwere contacten met de Nederlands gereformeerden. Een ander deel is beducht dat de GKV afgljden naar vrjzinnigheid en vraagt zich af of we nog grenzen durven trekken.

Maar ik geloof dat er in de kerken alle ruimte is voor een prediking vanuit de Schrift, die recht doet aan wat we beljden. Zolang dat het geval is heb je als leden een roeping en een taak in de kerk.”

De Stichting Vrienden van Heidelberg en Dordrecht bestaat tien jaar. Foto: Heidelberg. beeld RD

In de Lebuïnuskerk in Deventer houdt het bedrjvennetwerk Kerkenplatform van 10.00 tot 13.00 uur een bjeenkomst over het onderhouden en exploiteren van kerkgebouwen. Meer informatie en aanmelding: kerkenplatform.nl maandag 30 januari Het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk houdt in Harderwjk (De Regenboog, Biezenplein 1) vanaf 9.30 uur een theologenconferentie met als thema ”There is more! Theologisch perspectief op het werk van de Geest”. Aanleiding vormde „de veelbesproken ”There is more”-conferentie die we in 2016 organiseerden.” Meer informatie: ewv.nl

Vindt u de Zondagsrust net zo belangrjk als wj?

Wj zjn u graag van dienst.

De Koning Financieel Advies Merwestreek zoekt een Koetshuys Keukens WERKVOORBEREIDER. Te koop Rebel Opleiding en Advies Meer informatie op www.

Starterspakket aanvragen?

Iso Maatwerk merwestreek.nl/vacatures.

Oversluiten zinvol? RenteMastenbroek auto’s Wj zjn op zoek naar een middeling ook voor u?

Goed voor je Tuin.nl Hypotheek zonder verzeke- (junior) AUTOVERKOPER. TOP Buitenspeelgoed Voor vragen bel of mail ons. ringen. Binnendjk en Van Erdee Media Groep Autobedrjf van den Berg Rjsbergen, 071 40 240 31 Van Leeuwen auto’s of kjk op www.bevr.nl voor BV Wekerom, 0318 Roelofsen Administratie 46 12 97 info@autobedrjf actuele rentes Bouwbedrjf Bouwheer <><><><><><><><><><><><> vandenberg.nl Jansen 2Wielers Wj zjn op zoek naar een De Bruine Meren kjk op Vakantie AUTOMONTEUR. Voor debewustemeerwaarde.nl vragen bel of mail ons. binnenland Autoshow bj de Bruine Autobedrjf van den Berg BV Meren op 27 en 28 januari.

Chalet te huur op Wekerom, 0318 - 46 12 97 Harteljk welkom. Een uitje DE HOFSTEE. Max. 4 pers. info@autobedrjfvanden voor het hele gezin, met Info: 06-20604209 of WWW. berg.nl workshops en speelruimte.

VAKANTIEINNUNSPEET.NL SPOED! Wie kan ons helpen VERWARMDE RUIMTES! met de zorg voor onze Vakantie IETS TE VIEREN? Bruiloft, ernstig zieke vader? Omg. familiefeest of bedrjfsevebuitenland nement. Vakantiepark DE Oudewater.

Liefst met enige Israël en het OVERJORDAANHEIGRAAF te Woudenberg SE. 10 daagse reis door twee ervaring als verzorgende. biedt unieke locaties. Laat u Tel. 0348-562886 Bjbelse landen vertrek verrassen! Tel: 033-2865066 27 april o.l.v. Mr. Rjk van Eben-Haëzerschool Leerwww.groepslocaties.com Dam. Bezoek Jeruzalem, de broek zoekt: Invalkrachten Voor CALIDA lingerie, woestjn, Petra en de berg voor OB, MB, BB. Geïntenachtmode o.a. wolzjde Nebo waar vandaan Mozes het Beloofde land zag liggen. resseerd? Stuur je mail met onderblouses naar De Linde sollicitatie naar directie@ Beenmode, J. v. SchaffelaarKjk op www.amicitia.nl of str. 33 Barneveld pcbsleerbroek.nl of bel bel 078-6845353 www.hoedenhuisdelinde.nl 0650899141. Meer info zie SCHOTLAND vertrekgaran‘t MATELOOTJE.....GOUDA www.pcbsleerbroek.nl. tie. 9-dgs reis van DV 23 t/m Wj zoeken een enthousiaste OPRUIMING! Dameshoeden, 31 aug. Olv C. vd Bovenkamp BINNENHUISADVISEUR! -doppen, -baretten, -sjaals en tassen! 50 tot 70% korting. burgtours.nl 0113-573681 Ter uitbreiding van ons M.u.v. basis. 0182 - 524421. team zjn wj op zoek naar ISRAEL 6-dgs reis vertrekgaVrjdag 27 jan en zaterdag rantie. DV 12 t/m 17 juni. Ds. een binnenhuisadviseur.

28 jan heel veel hoeden €25 Meer weten? Kjk op www.

A. Schot, reisl. Wim van der wessels-wonen.nl/vacatures p.st. bj DE CAPELINE.Open: Hoek. burgtours.nl 0113Solliciteren? vacatures vrj 9-16 & 19-21, za 13-17u.

573681 / 06-22296733 @wessels-wonen.nl Kerkweg 127 LEKKERKERK UNIEK Nederland. Vertrek OPRUIMING Nu 2 halen 1 Diversen garantie. Van donderdagOPRUIMING bj Hoedenhuis betalen bj Warring kleding in Ederveen en Opheusden middag 25 mei t/m zaterdagde Linde in Barneveld. avond 27 mei. Bjna volgeHoge kortingen!

BOUWKAVELS boekt. burgtours.nl www.hoedenhuisdelinde.nl Rouw? Verdriet? Loop je er Casa Familia in Voorthuizen.

Te huur in vast? De VLUCHTHEUVEL Eigen grond biedt christeljke professioTe huur gestoffeerde vrjst.

NU SCHERPE PRIJZEN. woning (rand van Barneveld) nele hulp: 0113-213098 of via www.stichtingdevlucht voor bep. tjd. Spoedig te info 06 - 10 72 60 99 aanvaarden.Tel. 0342-490545 heuvel.nl

Schakeltjes

Personeel gevraagd

Gezellig

DAGJE UIT

VOOR HET HELE GEZIN

Op vrijdag 27 en zaterdag 28 januari 2017

LIVE

bij DE BRUINE MEREN, Apeldoornseweg Apeldoornseweg 93 te Otterlo

v 10.00 uur tot 21.00 uur Geopend op vrijdag van Zaterdag van van 10.00 tot 16.00 uur. uur.

P Toegang gratis I P gratis T

is t koud, binnen • Buiten is he m ar kw het behaaglij en, or de vrouw vo ps ho ks • Wor . en er or de kind speelgoed vo g in en di r met be • Snackcorne ten -poets produc en as • Autow

laat u verrassen...

Een initiatief van De Bruine Meren en het Reformatorisch Dagblad

De volgende autobedrijven presenteren zich: Schouten Stroe, Morren Otterlo, Valkenburg Veenendaal, Gert van de Berg Ermelo Top Kootwijkerbroek, Van Essen Wekerom,Mastenbroek Lunteren, Veldhuisen Wekerom

VIERLANDENREIS AR LJA OO H C AF S 2018 k VAN 2017- mbo-b v op rige 4-ja leiding ix! op Marn de

o.l.v. Ds. J. Westerink, 8 dagen, vertrek 4 juli Een prachtige cruise aan boord van een schitterend hotelschip.

De Amadeus Silver mag tot de top van de riviercruiseschepen worden gerekend.

Normaal € 1.669,- p.p. nu v.a. € 1.069,- indien u boekt vóór 31 januari.

078-684 53 53 www.amicitia.nl

rpen Ontwe eren Organis ren te Presen eren Produc

Kies BK op de Marnix!

WIJ GAAN VERBOUWEN OM U NOG BETER VAN DIENST TE KUNNEN ZIJN!

Profiteer van hoge tot kortingen! 40%

OP = OP!

5 Vleugels 5 Orgels

5 (Digitale) piano’s 5 Keyboards

Joh. de Heer Leeghwaterstraat 46-47 3364 AE Sliedrecht

• Een nieuwe vmbo BK-opleiding van 4 jaar met diploma.

• Leren voor beroepen van de toekomst.

• Oplopend van 4 uur in jaar 1 en 2 tot wel 12 uur in jaar 3 en 4 krjg je praktjkles.

• Leer ontwerpen, programmeren, presenteren produceren, verzorgen, koken, timmeren en nog veel meer!

• Gewoon op de Marnix in Dordrecht!

Ontdek de nieuwe BK-leerljn van de Marnix tjdens de

more than music, since 1898.

T: (0184) 419 611 E: info@johdeheer.nl

Meer informatie vindt u op 6 JohdeHeer.nl

open dag, zaterdag 28 januari, 09.30 -12.30 uur.

Prof. Waterinklaan 41 3312 KM Dordrecht (078) 639 28 00 www.wartburg.nl/marnix

WARTBURG COLLEGE

Volg ons op Social Media!

Op zoek naar een cadeau?

Geef een boek!

locatie Marnix

Bestel op www.debanier.nl

kruispunt

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

7

diaconaal

Door de Bethelstichting werden vorig jaar zo’n 230.000 mensen geholpen.

De Duitse stichting, die 150 jaar bestaat, biedt zorg aan epilepsiepatiënten, gehandicapten, ouderen, psychisch zieken, jongeren en

Een Bethel voor gehandicapten tekst Janita van Hoeven-ten Voorde beeld EPD

Een huis van God voor gehandicapten. Dat wil Bethel in het Duitse Bielefeld zijn. De stichting, die in acht Duitse deelstaten actief is en de grootste diaconale organisatie van Europa is, viert haar 150-jarig bestaan.

D

ienende liefde drjft mj, jegens iedereen, maar in het bjzonder jegens alle medemensen die door gebrek aan liefde verbitterd, gevallen, verarmd, uitgeput of an­ derszins ziek en ellendig zjn. Om van hen godvruchtige, gelukkige, vroljke, dankbare mensen te ma­ ken tot eer van God en tot welzjn van ons vaderland.”

Dit schrjft ds. Friedrich Christian Karl von Bodelschwingh in 1883 aan de Duitse kroonprins Friedrich Wilhelm, de latere keizer Friedrich III. De predikant stond aan de wieg van de grootste gehandicapten­ instelling van Duitsland: Bethel.

Von Bodelschwingh groeide op in een welgesteld gezin in de Duitse plaats Tecklenburg in de deelstaat Noord­Rjnland­Westfalen. Zjn va­ der was er burgemeester. Later ver­ huisde het gezin naar Koblenz en naar Berljn. Daar werd Friedrichs vader minister van Financiën en

later minister van Binnenlandse Zaken.

Op 23­jarige ging Friedrich theo­ logie studeren in Basel en Erlan­ gen. Na zjn studie werd hj hulp­ prediker in de lutherse gemeente te Parjs. In de Franse hoofdstad woonden destjds meer dan 60.000 Duitsers. Vervolgens werkte hj zes jaar in de Westfaalse ge­ meente Dellwig.

In 1872 nam ds. Von Bodel­ schwingh een beroep aan als gees­ teljk verzorger van een instelling in Bielefeld, ten zuidoosten van Münster, waar 25 jonge epileptici werden verpleegd. De gehandicap­ teninrichting bestond toen vjf jaar en was opgericht door de Innere Mission, een beweging die zich richt op zending in de eigen omge­ ving door woord en daad.

Onder leiding van ds. Von Bodelschwingh kwamen allerlei activiteiten tot stand: er verrezen

verschillende paviljoens, werk­ plaatsen en andere gebouwen.

Ook zorgde hj voor de opleiding van verplegend personeel. In 1874 gaf hj de instelling de Bjbelse naam Bethel, dat ”huis van God” betekent.

Ds. Von Bodelschwingh stelde dat men een „toevalljder” moest be­ schouwen als een normaal persoon en niet als een „bljvende invalide of een maatschappeljke paria.”

De beste therapie was werken: „Arbeid, nuttige, vroljke arbeid, is de beste medicjn voor onze zieken.” Ook moedigde hj de beoe­ fening van muziek en zang aan.

Toen hj op 2 april 1910 overleed, was Bethel uitgegroeid tot een gro­ te plaats waar duizenden epileptici liefdevolle aandacht kregen. Maar niet alleen zj, ook verstandeljk en lichameljk gehandicapten, ouden van dagen en werklozen ontvingen er zorg.

Zjn zoon Fritz, die hem opvolgde en eveneens predikant was, wist tjdens het nazibewind te voor­ komen dat patiënten het slacht­ offer werden van Hitlers eutha­ nasieprogramma. Hj tekende op hoog niveau protest aan tegen de euthanasieacties en weigerde regis­ tratieformulieren in te vullen.

Vanwege zjn internationale bekendheid in de wereld van pro­ testantse welzjnsorganisaties werd ds. Von Bodelschwingh junior niet gearresteerd en was zjn verzet redeljk succesvol.

In de zomer van 1941 werden uit Westfalen 27 ziekentranspor­ ten met 2890 patiënten naar de gaskamers van Hadamar gestuurd.

Alleen Bethel liet geen gehandi­ capte gaan, de hele oorlog lang.

Wel bombardeerden nazi’s het ziekenhuis, waarbj elf gehandi­ capte kinderen en een verpleegster omkwamen.

Anderhalve eeuw „er voor mensen zijn” De Bethelstichting viert haar 150-jarig bestaan –onder het motto ”Er voor mensen zijn”– met meer dan honderd activiteiten.

Deze variëren van meerdaagse internationale workshops tot diverse tentoonstellingen.

Een van de hoogtepunten is de foto-expositie onder de naam ”Wir sind viele”, die vorige week dinsdag werd geopend in de Duitse Bondsdag. De tentoon-

stelling toont vijftig portretten van gehandicapten die de fotograaf Jim Rakete in diverse instellingen van Bethel maakte. Op tweede paasdag vindt er een televisiekerkdienst plaats waarin het werk van Bethel centraal staat. In juni staat er een festival op de agenda voor bewoners, medewerkers en vrijwilligers.

De Duitse zangeres Annette Humpe lanceert in maart een lied

ter gelegenheid van het jubileum van Bethel. Circus Roncalli organiseert in de zomer twee voorstellingen samen met gehandicapten uit de diverse Bethelinstellingen.

Ook in het buitenland wordt het jubileum gevierd. In Japan strijkt in de herfst een reizende tentoonstelling neer over het werk en de geschiedenis van Bethel. >>bethel.de

Financieel had Bethel het niet altjd gemakkeljk. In 1921 schreef ds. Fritz von Bodelschwing in een brief aan de achterban dat Bethel meer dan 4500 „kranke kinderen, dakloozen, vermoeide en ljdende menschen van allerlei aard” ver­ zorgde. „Bjna de helft van hen ljdt aan vallende ziekte. Onder dezen zjn velen voor wie niemand zorgt en er is nauweljks een enkele, die ons zooveel betalen kan, als zjn onderhoud kost. We hebben ongeveer elken dag 1000 mud brandstof noodig! En de kas is leeg en de schulden vermeerderen zich steeds, hoe zuinig we ook zjn.”

Anno 2017 is de Bethelstichting, oficieel de Bodelschwinghse Stiftungen Bethel, in acht Duitse deelstaten actief. Ze kon vorig jaar zo’n 230.000 patiënten helpen.

De stichting, waar zo’n 18.000 mensen werken, biedt zorg aan epilepsiepatiënten, gehandicapten, ouderen, psychisch zieken, jonge­ ren en daklozen.

Ze beheert verschillenden zieken­ huizen, verzorgingshuizen, een kinderhospice, tehuizen voor mensen met een verstandeljke, lichameljke of meervoudige han­ dicap, werkplaatsen en scholen.

De Bethelstichting vormt zo de grootste diaconale instelling van Europa.

In Bielefeld is de wjk Bethel uitgegroeid tot een christeljk dorp waar 2300 gehandicapte en 3700 niet­gehandicapte mensen wonen en werken.

8

kruispunt

Bijzondere muurschildering of secco.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Uijl, Van Zelst en Vos (v.l.n.r.).

Historisch interieur.

uitgelicht

Kerk Sprang staat er weer strak bij tekst Wim Hulsman beeld RD, Henk Visscher

Gereinigde muren, vervangen voegwerk, nieuwe leien op een groot deel van het dak en een gerestaureerde muurschildering. De hervormde kerk van Sprang staat er weer strak bij.

M

assief, zo oogt de eeuwenoude hervormde kerk van Sprang aan de Kerkstraat. Dat komt door de korte, gedrongen toren. Die is hoger geweest, maar in de Franse tjd ontdaan van de spits, omdat er een seintoestel boven op de toren moest komen, vertelt Dick Vos. „Daarmee konden boodschappen tussen Parjs en Amsterdam worden doorgegeven. Van toren naar toren. Later is de huidige, kleine spits er weer bovenop gezet.”

Vos waakte de achterliggende maanden over de kwaliteit van de renovatie van de hervormde kerk van Sprang. „En dat deed hj goed”, zeggen Jacob Ujl, voorzitter van het college van kerkrentmeesters, en Henk van Zelst, die net als Vos lid is van de onderhoudscommissie van de kerk in het Brabantse dorp.

Een eeuwenoude kerk vraagt voortdurend om onderhoud, onderstrepen ze alle drie. „De kerk zoals ze er nu staat, stamt uit 1475. Dan is er regelmatig wat te repareren”, zegt Ujl.

het dak vernieuwd. Tjdens de werkzaamheden is toen een grote brand ontstaan. De kerk liep daarbj veel water- en roetschade op”, licht Vos toe. In de kerk herinnert een verkoolde balk daar nog aan.

De leien aan de zuidkant van het dak zjn tjdens die onderhoudsbeurt niet vervangen. Dat is de afgelopen maanden gebeurd. Die operatie is gecombineerd met een reiniging van de complete gevel van de kerk –vanwege mos- en algengroei– en de vervanging van voegwerk aan de buitenkant waar nodig. De kerk oogt daardoor

Renovatie hervormde kerk vrijwel afgerond Het bedehuis werd in de jaren vjftig van de vorige eeuw grondig gerestaureerd. In de jaren negentig is zowel de toren –eigendom van de burgerljke gemeente– als de kerk onderhanden genomen. „En in 2002 is de noordkant van

bjna als nieuw, ondanks eeuwenlang storm, regen en hagel te hebben verduurd.

De onderhoudscommissie heeft bj de renovatie nauw samengewerkt met Monumentenwacht Noord-Brabant. Vos: „Dat heeft

veel deskundigheid in huis. Het heeft precies aangegeven welke delen van het voegwerk vervangen moesten worden.

Ook keurde Uijl. het de partjen leien bj aankoop.” Van Zelst: „Uiteindeljk is van ruim 167 vierkante meter muur het voegwerk vervangen en werd bjna 750 vierkante meter leibedekking vernieuwd.”

Rond de kerk is tevens een drainagesysteem aangelegd. Ujl: „We hadden last van vocht in de muren. Dat tast het stucwerk en de voegen aan. Nu wordt het water snel afgevoerd.”

De operatie was net voor Kerst klaar, al moet een deel van de muurtjes rond het voormalige kerkhof nog vervangen worden.

Vos: „En komend voorjaar gaan we gras inzaaien.”

De renovatie heeft ruim 300.000 euro gekost, rekent Van Zelst, de inanciële man van het drietal, voor. „Aan subsidies hebben we 270.000 euro gekregen. Daarnaast zjn we actief op zoek gegaan naar andere potjes. Wat veel kerken niet weten is dat bjvoorbeeld de Rabobank ook geld beschikbaar stelt voor dit soort projecten. Als je maar aantoont dat het project een maatschappeljk belang heeft.

De Rabobank droeg uiteindeljk 25.000 euro bj.”

In Sprang weten ze van aanpakken, want afgelopen jaar knapte de hervormde gemeente ook de historische pastorie in het dorp op, vertelt Ujl. „Onze predikant, ds. L. Plug, is er zeven weken uit geweest. Heel het huis werd door vrjwilligers onderhanden genomen.”

De volgende klus die wacht, is een renovatie van het jeugdcentrum naast de kerk. Ujl: „Dat is een modern gebouw, daar zullen niet zo veel subsidies voor beschikbaar zjn.”

Restauratie middeleeuwse secco In de kerk bevindt zich een zeldzame middeleeuwse muurschildering uit circa 1450. Het gaat om een secco, een op droge kalk aangebrachte tekening. De ”arma Christi” zijn erop afgebeeld, vertelt kerkrentmeester Uijl. „De secco toont Christus vlak voor Zijn kruisiging. Hij wordt omringd door attributen die een rol speelden: een gesel, zilverlingen en het kruis.” De tekening is tijdens een restauratie in de jaren vijftig ontdekt en in de jaren negentig gerestaureerd. Uijl: „Delen ervan lieten los. Daarom is de secco opnieuw gerestaureerd. Twee dames zijn er twee maanden mee bezig geweest.” Ook aan dit project droeg de Rabobank bij. Uijl: „Voorwaarde was dat wij dit maatschappelijk zouden verantwoorden. Wij hebben dit via het onderwijs gedaan. Er zijn veel klassen langs geweest.”

De hervormde kerk van Sprang heeft een interieur met veel bijzondere details.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

9

plaatselijk nieuws

n

redactie Wim Hulsman

Deze rubriek bevat nieuws uit plaatselijke gemeenten. Heeft u tips? Stuur een bericht naar kerkplaatselijk@rd.nl of naar Reformatorisch Dagblad, t.a.v. kerkredactie, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn

kerkdiensten Zondag 29 januari AADORP Herv. Aakerk 10.00 ds. A.

Prins AAGTEKERKE Ger. Gem. 9.30 en

19.00 ds. A. P. Baajens AALBURG Herv. 10.00 ds. B. C. Haverkamp, 18.30 ds. J. Boom, Vrje Oud Ger. Gem. 9.30 en 15.00 dhr. D. J. van Keulen AALSMEER Chr. Geref. 10.00 en 18.30 ds. M. Hogenbirk AALST Herv. 9.30 ds. K. M. Teeuw, 18.30 ds. F. Hoek, Herst. Herv. (in Ger. Gem.) 11.00 ds. M. W. Muilwjk, 18.30 ds. C. M. Visser, Ger. Gem. 9.00 en 14.30 ds. M. Karens AALTEN Chr. Geref. 9.30 ds. C. de Jong, 15.00 ds. R. Bikker AARLANDERVEEN Herv. 10.00 ds. E. van Roojen, 19.00 dhr. E. J. Bergman, Chr. Geref. 9.30 ds. H. Peet, 14.30 ds.

P. D. J. Bujs ABBENBROEK Herst. Herv. 9.30 ds.

L. Krooneman, 18.30 ds. A. A. F. v.d.

Weg ACHTERBERG Herv. 10.00 ds. J. A. C. Olie, 18.30 ds. M. van Kooten, Herst.

Herv. 10.00 ds. M. van Sligtenhorst, 16.30 ds. H. v.d. Ziel ACHTERVELD Herv. 9.00 ds. T. T. J. Pleizier ALBLASSERDAM Herv. Ichthuskerk 9.30 ds. J. H. Rejm, 18.00 ds. F. Wjnhorst, Grote Kerk 9.30 ds. R. W. van Mourik, 18.00 prop. G. J. Anker, Herst.

Herv. 9.30 en 18.00, 2 feb. 19.30 ds.

W. J. Teunissen, Chr. Geref. 16.30 ds.

J. C. Wessels, Ger. Gem. 9.30 ds. B. v.d. Heiden, 18.30 ds. G. van Manen, 31 jan. 19.30 (afscheidsdienst) ds. B. v.d. Heiden, Ger. Gem. in Ned. 10.00 en 18.00 ds. O. M. v.d. Tang, Oud Ger. Gem. in Ned. Kinderdjk 1 feb. 19.30 ds. A. Kort ALKMAAR Ger. Gem. (Willem Buytewechstraat 2) 10.00 evang. G. Baan ALMELO Chr. Geref. 9.30 en 16.30 ds.

A. Wagenaar ALMERE Gem. De Wegwjzer (Makassarweg 68) 10.00 evang. A. Meulmeester ALPHEN A/D RIJN Herv. Sionskerk 9.30 ds. J. Ouwendjk, 18.30 ds. H. C. Marchand, Chr. Geref. Opstandingskerk 9.30 en 16.30 ds. A. Hoekman, Ger. Gem. 16.00 ds. G. W. S. Mulder AMEIDE Herv. 9.30 ds. J. Holtslag, 18.30 prop. L. L. v.d. Dool, Open Vensters 10.00 prop. H. Boele, Chr. Geref.

9.30 en 18.00 ds. A. den Boer AMERSFOORT Prot. Gem. Adventkerk 10.00 ds. H. S. Mosterd, 17.00 ds.

J. M. Vellinga, St.-Joriskerk 9.30 ds. W. J. Dekker, 18.00 prof. dr. W. Verboom, Chr. Geref. Ichthuskerk 9.30 ds. R. W. J. Soeters, 17.00 ds. B. A. T. Witzier, Ger. Gem. 9.30 en 16.30 ds. W. Visscher AMSTELVEEN Herv. Eben-Haëzer Pauluskerk 10.00 prop. J. A. Mol, 18.30 ds. A. Baas, Ned. Geref. 9.30 ds.

C. J. van Rhjn AMSTERDAM Prot. Gem. Noorder-

Pg Amerongen-Overberg

De hervormde gemeente Amerongen en de gereformeerde kerk Amerongen-Elst zjn per 1 januari gefuseerd tot protestantse gemeente (pg) Amerongen-Overberg.

In een dienst in de Andrieskerk, Hof 16 te Amerongen, staat de gemeente op 5 februari stil bj het samengaan. Voorgangers zjn dan ds. E. J. de Ruiter (voorheen predikant in de hervormde gemeente) en ds. A. Groeneveld (voorheen predikant in de gereformeerde kerk). beeld rijksmonumenten.nl >>pknamerongen.protestantsekerk.net

kerk 10.00 evang. J. M. ten Brinke, 18.30 ds. T. L. J. Bos, Chr. Geref. Hoop voor Noord 10.00 en 12.30 evang. T. Meedendorp, Nieuw West/Ned. Geref.

10.00 en 17.00 ds. P. J. den Hertog, Ger. Gem. 19.00 ds. L. Terlouw, 2 feb.

19.30 ds. A. Verschuure, Evangelisatiepost Bj Simon de Looier (Looiersgracht 70) 10.30 en 17.00 evang. J. Krjgsman, Diensten met belangstellenden (Engelse Kerk, Begjnhof) 19.00 ds. J. P. G. v.d. Meeberg ANDEL Herv. 9.30 ds. C. N. van Dis, 18.00 ds. P. G. I. v.d. Berg ANDELST Herst. Herv. 10.00 ds. J. Kommerie, 18.30 ds. G. A. v.d. Brink APELDOORN Herv. wjkgem. b.a.

Eben-Haëzerkerk 9.00 en 10.45 ds. B. Jongeneel, 18.30 prop. F. Pierik, Prot.

Gem. De Fontein Apeldoorn 10.00 dr. A. J. Plaisier, Herst. Herv. 9.30 en 16.30 ds. R. van Kooten, Chr. Geref.

Centrum Barnabaskerk 10.00 ds. B. A. T. Witzier, 17.00 ds. R. W. J. Soeters, Oost Andreaskerk 9.30 en 17.00 ds.

N. Vennik, Geref. vrjgem. Centrum 10.00 ds. H. R. v.d. Kamp, 17.00 ds. M. J. C. Blok ARNEMUIDEN Herv. 10.00 ds. T. W. van Bennekom, 16.30 ds. M. Klaassen, Geref. 9.30 ds. G. R. P. v.d. Wetering, 19.00 ds. P. de Graaf, Herst. Herv.

Rehobothkerk 17.00 ds. C. Oorschot ARNHEM Herv. De Rank (Bonifatiuskerk) 10.00 ds. J. van Meerveld, Ger. Gem. 10.00 en 15.30 ds. R. A. M. Visser, Bapt. Gem. Ontmoeting 10.30 ds.

W. M. A. v.d. Hoek ASPEREN Herv. 10.00 ds. W. H. B. ten Voorde, 18.30 ds. J. F. Schuitemaker ASSEN Herv. 10.00 (De Schulp) dr. H. J. C. C. J. Wilschut, 17.00 (De Bron) ds.

H. Born BAARN Herv. Calvjnkerk 10.00 ds. E. van Wjk, 17.00 ds. M. van Dam, Chr. Geref. Adventkerk 9.30 en 17.00 ds. J. v.d. Wal BABYLONIËNBROEK Herv. 9.30 ds.

C. van Andel, 18.30 ds. J. Brouwer BARENDRECHT Herv. b.a. Immanuëlkerk 9.30 dr. H. Klink, 17.00 ds.

A. A. Floor, Herst. Herv. (Rehobothschool) 9.30 ds. K. Klopstra, 16.00 ds. C. M. Visser, Chr. Geref. 10.00 en 17.00 ds. K. Visser, Ger. Gem. 10.00 ds.

W. Silfhout, 19.00 ds. C. van Ruitenburg BARNEVELD Herv. Oude Kerk 9.30 ds. M. P. D. Barth, 16.45 ds. A. Stjf, 19.00 ds. A. Beens, K. C. Rehoboth 9.00 ds. P. Molenaar, 10.45 ds. S. J. Verhej, Goede Herderkerk 9.00 ds. S. J. Verhej, 11.00 ds. K. Timmerman, 16.45 dr. J. Kommers, De Hof 1 feb.

19.30 ds. P. J. den Admirant, Herst.

Herv. 9.30 en 18.30 ds. N. v.d. Want, Ger. Gem. Centrum 9.30 en 19.00, 1 feb. 19.30 ds. D. de Wit, Zuid 9.30 en 19.00 ds. L. Blok, Verpleeghuis Norschoten, locatie Klaverweide 1 10.30 ds. C. Molenaar, locatie Kweekweg 5 10.30 ds. K. C. Kos BEEKBERGEN Ger. Gem. 10.00 en 19.00 ds. A. Schreuder BEERZERVELD Herv. 10.00 ds. J. H. Adriaanse, 19.00 ds. E. G. H. Laseur BENNEKOM Herv. Oude Kerk 18.30

ds. J. van Djk, Ichthuskerk 9.30 ds.

M. Goudriaan, Chr. Geref. 9.30 ds. G. van Roekel, 18.30 stud. J. C. Pronk BENSCHOP Herv. 9.30 ds. B. Oosterom, 18.30 prop. J. Domburg BENTHUIZEN Herv. 9.30 ds. M. C. Batenburg, 18.00 ds. P. J. Krjgsman, Ger. Gem. 18.00 ds. H. A. van Zetten, Oud Ger. Gem. in Ned. 10.00 en 17.00 ds. P. van Veen BERGAMBACHT Herv. 8.45 en 10.30 ds. R. R. Eisinga, 18.30 dr. P. F. Bouter BERGSCHENHOEK Herv. 10.00 ds.

W. Markus, 18.30 ds. M. C. van Pelt BERKEL EN RODENRIJS Herv.

Dorpskerk 10.00 ds. G. J. Stougie, 19.00 ds. P. van Veldhuizen BERKENWOUDE Herv. wjk 2 10.00 (De Zwaan) ds. C. van Dujn, 18.30 ds.

R. R. Eisinga, Ger. Gem. 19.00 stud. H. E. P. Fortuyn, 1 feb. 19.30 ds. C. van Ruitenburg BESOYEN Herv. 10.00 ds. A. de Wit, 18.30 ds. L. Plug BEVERWIJK Chr. Geref. 16.00 ds. L. J. Koopman BIEZELINGE Chr. Geref. 16.00 ds. J. van Langevelde BILTHOVEN Herv. Zuiderkapel 9.30 ds. R. W. de Koejer, 18.30 prop. R. v.d.

Knjff BLEISWIJK Herv. Het Anker 10.45 en 17.00 ds. P. Wjnberger, Geref. Kerken Herst. 16.30 ds. C. Koster BLESKENSGRAAF Herv. 9.30 ds.

J. R. Volk, 18.30 ds. J. Muller, Herst.

Herv. Burgemeester Viezeestraat 5 9.30 ds. C. M. Visser, 18.30 kand. G. J. Noordermeer advertentie

√ Ambtskleding √ HERENKLEDING √ Trouwkostuums Dorpsstraat 229 3925 KC Scherpenzeel www.geertsherenkleding.nl

BODEGRAVEN Herv. Dorpskerk 9.30

ds. M. J. van Oordt, 18.30 ds. W. M. Dekker, Bethlehemkerk 9.30 dhr. A. S. N. Noorland, 18.30 ds. L. Hak, Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. J. van Rjswjk BORNE Geref. Kerken Ned. 10.00 ds.

R. v.d. Wolf BORSSELE Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. C. Hogchem BOSKOOP Prot. Gem. De Stek 9.30 ds. E. Westrik, Zjdekerk 9.30 ds. J. Overeem, Ger. Gem. 9.30 en 16.30 ds.

J. J. Tanis BOVEN-HARDINXVELD Herv. 9.30 ds. P. Vernooj, 18.00 ds. A. W. v.d.

Plas, Herst. Herv. 9.30 en 18.00 ds. P. de Vries BRAKEL Herv. 9.30 en 18.30 ds. B. A. Belder, Ger. Gem. 10.00 en 18.00 ds.

M. T. Al-Chalabi BRANDWIJK Herv. 9.30 ds. J. A. H. Jongkind, 18.30 ds. P. Vermaat BREDA Chr. Geref. 10.00 ds. P. L. D. Visser, 15.00 ds. R. Kok BREUKELEN Prot. Gem. Pieterskerk

10.00 ds. D. J. J. Thjs, 18.30 (Wittekerkje) ds. K. Hage, Herst. Herv. Pro Rege 10.00 ds. H. Verheul, 19.00 ds. K. ten Klooster, Ger. Gem. in Ned. 1 feb.

19.30 ds. J. Roos BROEK OP LANGEDIJK Herv. 10.00 ds. A. Baas, 19.00 ds. A. T. van Bljderveen, Chr. Geref. 10.00 en 16.30 (in GKV) ds. H. van Veen BROEKSTERWOUDE Chr. Geref.

Andreasgemeente (Voorweg 19, Damwoude) 9.30 en 14.00 ds. G. J. Capellen BRUCHEM EN KERKWIJK/DELWIJNEN/NEDERHEMERT Herv. Bruchem

9.30 ds. A. van Zetten, 18.30 ds. A. de Lange, Kerkwjk 9.30 ds. D. C. Floor, 18.30 ds. E. Kroon BUNSCHOTEN Herv. 9.30 prof. dr. M. J. Paul, 19.00 ds. J. Bogerd, Chr. Geref.

De Fontein 9.30 ds. P. W. J. v.d. Toorn, 16.30 (aangepaste dienst) ds. H. Peet BURGH-HAAMSTEDE Herv.

Haamstede 10.00 ds. H. J. Catsburg BUSSUM Herv. wjkgem. Sion (Willem de Zwjgercollege) 8.55 ds. T. Jacobs, 17.00 prop. A. Verstoep CAPELLE A/D IJSSEL Herv. Dorpskerk 10.00 ds. B. Schoone, 19.00 dhr.

E. de Kam, Nieuwe Westerkerk 10.00 ds. P. J. den Admirant, 16.30 ds. J. C. Schuurman, Prot. Gem. Schenkelkerk 10.00 ds. G. G. van Manen, De Ontmoetingskerk 9.15 ds. C. M. van Loon, 16.00 ds. E. G. de Krujf, De Hoeksteen 10.00 ds. M. Gilhuis, Verpleeghuis Rjckehove 10.30 ds. H. van Briemen, Oosterkerk 9.30 ds. T. R. Schep, Herv.

Lokaal 10.00 en 17.00 ds. J. C. van Os, Chr. Geref. Ontmoetingskerk 11.15 en 18.00 ds. W. N. Middelkoop, Ger. Gem. West 10.00 ds. A. Moerkerken, 18.30 ds. H. Brons, Middelwatering 10.00 en 16.30 ds. J. W. Verwej, Geref. vrjgem. (Noord) 8.45 en 10.30 ds. R. J. Vreugdenhil, 15.15 en 17.00 dr. B. van Egmond CILLAARSHOEK Herv. 10.00 prop. G. R. Mauritz, 18.00 ds. E. van Roojen CULEMBORG Herv. Evang. op GG 9.00 ds. A. Kot, 15.00 ds. K. van Olst, Chr. Geref. (Prjsseweg 91) 10.00 en 18.00 ds. C. Westerink DAARLE Herv. 9.30 ds. E. J. Prins, 15.00 ds. R. J. Kranen DALFSEN Geref. Kerken Herst. (De Vier Gezichten) 16.30 ds. E. Heres, Geref. Kerken Ned. (Landgoed Gerner) 14.30 ds. J. R. Visser DAMWOUDE Chr. Geref. 9.30 en 14.00 ds. J. P. Boiten DE BILT Herv. GB Dorpskerk 10.00 ds.

A. F. Troost, 19.00 ds. P. van Dujvenboden DEDEMSVAART Chr. Geref. 9.30 en 16.30 ds. J. W. Moolhuizen DELFT Herv. Oude Kerk 10.00 ds. A. Simons, 17.00 ds. C. van Dujn, Marcuskerk 10.00 ds. C. Blenk, Bethlehemkerk 10.00 en 15.00 (aangepaste dienst) ds. A. B. Vroomans, 17.00 ds.

H. Liefting, Ger. Gem. 19.00 stud.

W. Mouw, 2 feb. 19.30 ds. J. J. van Eckeveld DEN BOMMEL Herv. 10.00 ds. B. de Borst, 18.00 ds. M. J. Middelkoop DEN HAM Herv. 10.00 ds. H. M. Klaassen, 19.00 ds. H. de Haan, Geref.

19.00 ds. R. D. van Hornsveld DEN HELDER Herst. Herv. 10.00 en

17.00 ds. P. D. v.d. Boogaard, Chr. Geref. 10.00 ds. H. Fahner, 16.45 ds. E. B. Renkema DE VALK-WEKEROM Ger. Gem. 1 feb. 19.30 ds. A. T. Hujser DEVENTER Ger. Gem. 18.30 ds. C. J. Meeuse, CGK/GKV/NGK (in EHC, loc.

Het Slatink) 10.00 ds. W. M. van Wjk, 16.30 ds. E. Everts DINTELOORD Herv. 10.00 ds. M. F. van Binnendjk, 18.30 ds. D. Boers DIRKSLAND Herv. 10.00 ds. D. Hoolwerf, 18.00 ds. B. de Borst DOESBURG Chr. Geref. Kerk vrjgem.

9.30 ds. R. Bikker, 16.30 ds. C. de Jong DOETINCHEM Herv. Hofstraat 34 10.00 ds. J. Harteman, 17.00 ds. E. Mjnheer, Chr. Geref. 11.15 en 18.00 ds. M. W. Vrjhof, Ger. Gem. 9.30 en 15.00 ds. J. van Laar DOEVEREN Herv. 10.00 ds. S. Jumelet DOORN Herv. Geref. Comité (in kerk NPB) 2 feb. 19.30 ds. J. D. Heikamp, Herst. Herv. (in kerk NPB, Berkenweg) 14.30 en 18.30 ds. H. Zweistra, Vrje Bapt. Gem. (in Revius Lyceum) 10.00 dhr. A. Keyser DOORNSPIJK Herv. (Dorpskerk) 9.00 en 13.15 ds. L. Schaafsma, Herst.

Herv. 10.45 en 15.00 ds. W. J. op ’t Hof, Chr. Geref. 9.30 en 14.15 ds. B. L. C. Aarnoudse DORDRECHT Herv. Pauluskerk 17.00 ds. P. Molenaar, 2 feb. 20.00 ds. G. van Wjk, Augustjnenkerk 9.30 ds.

G. van Wjk, Grote Kerk 10.30 ds. P. L. Wansink, Chr. Geref. Centrum 10.00 en 17.15 ds. A. v.d. Zwan, Zuid 10.00 dr. J. W. van Pelt, 17.00 ds. S. Otten, Ger. Gem. 10.00 en 17.00 ds. A. Schot, Ver. Calvjn 10.00 en 17.00 dhr. B. v.d.

Boogaard, 1 feb. 19.30 ds. M. Klaassen DORKWERD Herv. 9.30 ds. C. Hoek, 19.00 dhr. M. van Hejningen DRACHTEN Herv. Kapelgem. 9.30 ds.

K. de Graaf, Chr. Geref. 9.15 en 14.00 ds. H. J. Vazquez, Ger. Gem. 1 feb.

19.30 ds. A. Schot DRIEBERGEN Herv. GB 9.30 ds. B. den Butter, 17.00 prof. dr. F. G. Immink DRIEDORP Vrj Herv. Gem. 9.30 en 18.30 ds. W. Roos DRIESUM Herv. 9.15 en 14.00 ds. W. J. Westland DROGEHAM Chr. Geref. 9.30 en 14.00 ds. J. Bos DUSSEN Herv. 9.30 ds. M. v.d. Ruitenbeek, 18.30 ds. W. F. Jochemsen DWINGELOO Herv. Kapel 10.00 ds. J. R. Smit EDE Herv. Oude Kerk 10.00 en 18.30 ds. J. M. Molenaar, Nieuwe Kerk 9.30 ds. P. Baas, 17.00 ds. W. Dekker, Sionkerk 9.30 ds. J. de Jong, 17.00 ds.

K. van Mejeren, Bethelkerk 9.30 ds.

K. van Mejeren, 17.00 ds. C. C. J. v.d.

Dussen, De Ark 9.30 ds. J. S. Heutink, 17.00 ds. C. H. Bax, Kleopasgemeente (in Emmaüskerk) 9.00 prop. G. Vierwind, 17.00 ds. N. W. v.d. Houten, Bethanië 9.45 ds. N. W. v.d. Houten, Herst. Herv. 10.00 kand. J. W. Baan, 18.30 kand. D. C. de Pater, Chr. Geref.

10.00 kand. C. Cornet, 18.30 ds. L. A.

10

n

kruispunt

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Antoniuskerk Nijmegen honderd jaar

De Antonius van Paduakerk aan de Groesbeekseweg te Njmegen bestaat honderd jaar. De driebeukige kruisbasiliek met zeskantige koepel is een ontwerp van de Rotterdamse architect Jos Margry (1888-1982).

Margry ontwierp ook een 50 meter hoge toren voor de rooms-katholieke kerk, maar die is vanwege geldgebrek nooit gerealiseerd. In plaats van een kerktoren werd er een parochiehuis gebouwd.

De neogotische Antoniuskerk is beroemd vanwege haar akoestiek en gebrandschilderde ramen. Een groot aantal van deze ramen werd de afgelopen jaren gerestaureerd.

den Butter, Ger. Gem. 9.30 en 16.00 ds. M. Joosse EDERVEEN Herv. 9.30 en 18.30 ds. A. Bloemendal, Herst. Herv. (Het Dorpshuis) 9.30 ds. W. Nobel, 18.30 ds. N. P. J. Kleiberg EEMDIJK Chr. Geref. 9.30 ds. H. Last, 19.00 ds. M. P. Holand EEMNES Herv. 9.30 en 18.30 ds. P. B. de Groot EEN Herv. 9.30 prop. F. Pierik, 19.00 ds. W. M. Roseboom EINDHOVEN Herv. Kruispuntgemeente, Adventskerk 10.00 ds. I. Pauw, 17.00 ds. J. S. Heutink, Chr. Geref. (Schootsestraat 47) 10.00 ds. A. v.d. Maarl ELBURG Herv. Grote Kerk 18.30 ds.

J. N. Zujderdujn, Oosterkerk 9.30 ds.

G. Herwig, Chr. Geref. 9.30 en 18.00 ds. J. de Bruin ELSPEET Herv. 9.30 en 15.00, 1 feb.

19.30 ds. M. van Kooten, Herst. Herv.

10.00 en 18.30, 1 feb. 19.30 ds. C. M. Bujs ELST (U) Herv. 9.30 ds. A. v.d. Meer, 18.00 ds. H. J. Donken, Herst. Herv.

(Houweg 21a) 9.30 en 16.00 ds. W. J. v.d. Brink, Oud Ger. Gem. in Ned. 2 feb. 19.30 dhr. H. H. Romkes EMMELOORD Herv. De Ontmoeting 10.30 en 17.00 ds. G. J. Otter, Ger. Gem. 9.30 en 16.00 ds. P. G. Hejkamp EMMEN Ger. Gem. (Prinsesselaan 6 I) 9.30 en 15.30 evang. C. van Drunen EMST Herv. 9.30 en 15.00 ds. E. v.d.

Noort, Herst. Herv. Vaassenseweg 14a 9.30 kand. K. den Boer, 15.00 ds. G. de Greef ENKHUIZEN Ned. Herv. Evang. 10.00 ds. B. H. Weegink, Ger. Gem. 16.00 ds.

G. Hejkamp, Vrje Bapt. Gem. 10.00 dhr. C. Hanemaayer ENSCHEDE Chr. Geref. (Oost) Renatakerk 9.30 ds. F. G. aan het Rot, 16.30 ds. D. Dunsbergen, Ger. Gem. 16.00 ds. C. A. van Dieren ENTER Herv. 9.30 ds. G. J. Röben, 18.50 ds. G. van Zanden, Geref. 9.30 ds. P. Boomsma, 19.00 ds. E. J. de Groot, Ger. Gem. 19.00 ds. R. A. M. Visser EPE Herv. Sionskerk 9.30 en 18.30 dr.

T. E. van Spanje ERMELO Herv. Oude Kerk 9.00 en 10.30 ds. A. Priem, Nieuwe Kerk 10.00 ds. W. v.d. Born, 18.30 ds. G. Herwig, Staverden 9.00 en 10.30, 31 jan.

19.30 ds. Joz. A. de Koejer, Kerkeljk Centrum 9.30 ds. R. F. de Wit, 17.00 ds. A. Romein, Westerkerk 10.00 ds.

P. A. Verbaan, Opstandingskerk 10.15 ds. A. Groeneveld, Chr. Geref. 9.30 en 17.00 ds. H. de Brujne, Ger. Gem. 15.30 ds. B. J. van Boven, Oud Ger. Gem. in Ned. 31 jan. 19.30 ds. T. Klok EST Herv. 10.00 ds. H. Roozeboom EVERDINGEN Herv. 9.30 ds. A. J. Sonneveld, 18.30 ds. G. Lugthart GAMEREN Herv. 9.30 ds. G. Wassinkmaat, 18.30 prop. J. A. de Krujf, Herst. Herv. 9.30 en 18.30 ds. K. van Olst GARDEREN Herv. 9.30 (Dr. Kruimelstaete) ds. A. Visser, 16.30 ds. M. P. D. Barth, Herst. Herv. 9.30 en 19.00 ds.

W. Pieters GELDERMALSEN Ger. Gem. 18.30

Op de kerkvloer staat een orgel van de irma Verschueren (uit 1968) dat in 2005 geheel is gereviseerd.

In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd de kerk met sluiting bedreigd, maar in 2008 werden de pastorie (naast de kerk), het parochiehuis en het kerkgebouw aangewezen als gemeenteljk monument. De kerk is van cultuurhistorische waarde voor de stad Njmegen.

De kerk is iedere zondag in gebruik bj de parochie H. Antonius van Padua. De parochie is genoemd naar Antonius van Padua (1195-1231), beschermheilige van Portugal. beeld agendanijmegen.nl

ds. M. J. van Gelder, Oud Ger. Gem. in Ned. 31 jan. 19.30 ds. A. F. R. v.d. Veen GENEMUIDEN Herv. Hervormd Centrum 9.30 ds. P. de Jager, Kerk 9.30 ds. W. G. Hulsman, 15.30 ds. J. A. C. Olie, Herst. Herv. (Bethelkerk) 9.30 en 15.30 ds. A. de Groot, Chr. Geref.

9.30 prof. dr. A. Hujgen, 14.30 ds. J. de Bruin GENT Chr. Geref. 10.00 en 18.00 evang. D. van Luttikhuizen GIESSEN Herv. 9.30 ds. A. J. Mouw GIESSENBURG Vrje Evang. 31 jan.

19.30 ds. M. van Kooten GIESSEN-NIEUWKERK Herv. 9.30 ds.

M. Dubbelman, 18.30 ds. J. Holtslag GOEDEREEDE Herv. 10.00 ds. A. ten Brinke, 18.30 ds. J. Belder, Herst.

Herv. (Doelweg/Varkensmarkt) 9.30 ds. J. W. van Estrik, 18.00 ds. C. Gielen GOES Herv. De Levensbron 10.00 ds. G. D. Kamphuis, 17.00 ds. B. J. P. de Bruin, Chr. Geref. 10.00 ds. J. F. Kievit, 17.00 dhr. P. Riemens, Ger. Gem. 18.30 stud. J. B. Huisman, Geref. vrjgem. (in Ontmoetingskerk) 10.00 ds. A. S. de Vries, 16.30 ds. P. J. Trimp, Geref. Kerken Ned. Vliedberggemeente 16.30 ds. L. Heres GOOR Ref. Bapt. (gebouw De Borgh) 10.00 ds. J. Bakker GORINCHEM Herv. Grote Kerk 9.30 ds. M. Klaassen, 16.45 ds. E. K. Foppen, Chr. Geref. 10.00 ds. L. M. v.d.

Veen, 16.30 ds. J. Nutma GORTEL Vrje Evang. 9.30 ds. M. Baan GOUDA Prot. Gem. St.-Janskerk 10.00 ds. G. C. Vreugdenhil, 17.00 ds. W. J. Gorissen, Westerkerk 10.00 ds. U. G. M. Doedens, Pauluskerk 10.00 ds. C. v.d. Berg, 19.00 dhr. R. Vlot, De Veste 10.00 dr. S. Schoon, 19.00 ds. M. Th. v.d. Sjs, De Oostpoort 9.00 en 11.00 ds. J. Verboom, Evang. Gem. Parousia (in aula Chr. SG Goudse Waarden) 10.00 dhr. I. Klein Haneveld GOUDERAK Herv. 9.30 prof. dr. G. v.d. Brink, 18.30 ds. D. van Vreeswjk GOUDRIAAN Herv. 9.30 ds. H. F. Klok, 18.30 ds. A. F. de Fjter GOUDSWAARD Herv. 10.00 ds. K. Hak, 18.00 ds. A. L. Molenaar, Ger. Gem. 10.00 en 15.30 ds. G. van Manen GRAFHORST Herv. 16.30 ds. A. L. van Zwet, Vrj Herv. Gem. 9.30 en 17.00 ds. H. Oussoren ’s-GRAVELAND Herv. 10.00 ds. G. J. van Mejeren ’s-GRAVENHAGE Herv. Bethlehemkerk 10.00 ds. L. J. Vogelaar, 16.30 ds. J. v.d. Mejden, Chr. Geref. West, Jeruzalemkerk 10.00 en 16.30 ds. M. Groen, Ger. Gem. 10.00 ds. J. Driessen, Oud Ger. Gem. (Gaslaan) 10.00 en 16.00 dhr. J. v.d. Beek, 31 jan. 19.30 ds. J. G. van Tilburg ’s GRAVENMOER Herv. 9.30 ds. J. Boom, 14.30 ds. D. Siebelink, Chr. Geref. 10.00 en 17.00 ds. K. Groeneveld ’s-GRAVENPOLDER Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. S. W. Janse, Oud Ger. Gem. in Ned. 2 feb. 19.30 ds. A. F. R. v.d. Veen ’s-GRAVENZANDE Herst. Herv. (Zuiderkerk) 10.00 en 16.30 ds. G. J. van Asperen, Chr. Geref. 9.30 en 16.30 ds.

A. Voorwinden, Ger. Gem. 15.00 ds. H. A. van Zetten

’s-GREVELDUIN-CAPELLE Herv. 9.30 ds. T. C. de Leeuw, 18.00 ds. W. Stjf, Herst. Herv. (Raadhuisstraat 116A) 9.30 kand. L. D. A. Hartevelt, 15.00 kand. W. van Klinken GROENEKAN Herv. 15.30 prop. G. A. van Ginkel, Herst. Herv. (Groenekanseweg 21) 10.00 en 18.30 ds. R. P. van Roojen GRONINGEN Prot. Gem. Martinikerk 9.30 ds. W. Dekker, 19.00 ds. P. A. Versloot, Ger. Gem. 10.00 en 16.00 ds. J. B. Zippro, Geref. Kerken Herst.

(Dorpshuis Artharpe) 15.00 ds. M. A. Sneep GROOT-AMMERS Herv. 9.30 ds. J. J. Verhaar, 18.30 ds. M. W. Westerink, Ger. Gem. in Ned. 1 feb. 19.30 ds. A. van Voorden HAAFTEN Herv. 9.30 en 18.30 ds. A. C. de Krujf HAAMSTEDE Ger. Gem. BurghHaamstede 18.30 ds. S. Maljaars HAARLEM Geref. Pelgrimkerk 10.00 ds. P. M. J. Hoogstrate, Herst. Herv. (in Rem. Kerk) 8.45 en 15.30 ds. G. J. Blankers, Chr. Geref. Goede Herderkerk 10.00 ds. J. Groenleer, 17.00 ds.

C. van Atten HAASTRECHT Ned. Herv. Evang.

10.00 ds. H. Liefting, 18.30 ds. J. W. Hooydonk HAGESTEIN Herv. 9.30 ds. J. Vis, 18.30 ds. T. C. de Leeuw ’t HARDE Herv. 9.30 ds. D. G. R. A. Beekman, 18.30 ds. G. H. Molenaar HARDEGARIJP Herst. Herv. 9.30 en 15.00 kand. D. Baarssen HARDENBERG Geref. Kerken Ned. (Stephanuskerk) 9.15 ds. R. v.d. Wolf HARDERWIJK Herv. Grote Kerk 9.30 prop. H. N. Visser, 17.00 ds. K. Timmerman, Bethelkerk 9.30 ds. J. het Lam, 18.30 ds. T. C. Verhoef, De Regenboog 9.00 ds. F. A. van Velzen, Chr. Geref. 9.30 ds. B. Reinders, 17.00 ds. H. de Graaf HARDINXVELD-GIESSENDAM Herv.

Oude Kerk 9.30 ds. P. v.d. Voorde, 18.00 ds. R. W. de Koejer, Nieuwe Kerk 9.30 ds. J. C. Breugem, 18.00 ds.

A. ten Brinke, Herst. Herv. 9.30 en 18.00 ds. A. Kos HARMELEN Herv. 10.00 ds. F. A. J. Heikoop, 18.30 ds. B. Oosterom HARSKAMP Herv. 10.00 en 18.30 ds.

M. C. Schreur, Herst. Herv. 19.00 ds.

A. den Hartog HASSELT Herv. 10.00 (aangepaste dienst) en 19.00 ds. H. Westerhout, Chr. Geref. 9.30 prof. dr. H. G. L. Peels, 16.30 prof. dr. A. Hujgen HATTEM Chr. Geref. 9.30 prof. dr. J. W. Maris, 16.30 ds. J. J. G. den Boer HAZERSWOUDE Herv. 9.00 prop. T. Overbeeke, 18.30 ds. J. Smit HEDEL Herv. 9.30 ds. J. J. Mulder, 18.30 ds. M. Messemaker, Ger. Gem. in Ned. 10.00 en 18.30 ds. M. Krjgsman HEELSUM Herv. 10.00 prop. C. Hendriks HEERDE Herv. 9.30 ds. C. A. v.d.

Graaf, 19.00 ds. G. J. Röben, Chr. Geref. 9.30 ds. J. Jonkman, 16.30 kand.

H. M. Mulder HEESBEEN Herst. Herv. 14.00 kand.

L. D. A. Hartevelt

HEI- EN BOEICOP Herv. 9.30 ds. M. van Dam, 18.30 ds. E. van Wjk HEILIGERLEE Herv. 9.30 dhr. G. van Vulpen, 19.00 ds. J. F. Hoogstede HEKENDORP Herv. 10.00 ds. R. de Koning Gans, 18.30 ds. J. J. v.d. End HELLOUW Herv. 9.30 ds. A. J. Hagedoorn, 18.30 ds. A. Jonker HENDRIK-IDO-AMBACHT Herv.

Dorpskerk 10.00 en 17.00 ds. A. Robbertsen, Elimkerk 10.00 ds. M. C. van Pelt, 17.00 ds. G. Lustig, Ger. Gem. 10.00 en 16.30 ds. M. H. Schot, Oud Ger. Gem. 1 feb. 19.30 ds. J. van Proojen HENGELO Prot. Gem. Ontmoetingskerk 19.00 ds. J. W. van Bart HERKINGEN Herv. 10.00 ds. H. J. T. Lubbers, 18.00 ds. B. J. van Assen, Herst. Herv. (in Johan Friso-school) 9.30 kand. J. Kooj, 18.00 ds. A. van Wjk, Ger. Gem. 10.00 en 14.30 stud.

H. E. P. Fortuyn, 2 feb. 19.30 ds. J. W. Verwej ’s-HERTOGENBOSCH Herv. Bethel (Emmaplein 17) 10.00 ds. J. Broekman, 18.30 ds. I. Pauw HERWIJNEN Herv. 10.00 dr. P. F. Bouter, 18.30 ds. J. H. de Vree, Geref.

10.00 en 18.30 ds. G. J. Mink HETEREN Herv. 10.00 dr. J. van Eck, 18.30 ds. A. D. Poortman HIEN/DODEWAARD Herv. 10.00 ds.

J. P. Ouwehand, 18.30 ds. W. H. B. ten Voorde HIERDEN Herv. Dorpskerk 9.30 ds. B. J. v.d. Kamp, 18.30 ds. G. H. Vljm, Het Visnet 9.30 ds. J. S. Telgenhof, 18.30 ds. G. J. Heeringa HILVERSUM Herv. Grote Kerk 10.00 prop. G. van Wolfswinkel, 17.00 dr. W. H. Th. Moehn, Herv. Evang. Lutherse Kerk 1 feb. 19.30 ds. D. J. Budding, Ger. Gem. 10.00 en 17.00 ds. A. B. v.d.

Heiden, 1 feb. 19.45 ds. L. Blok HOEDEKENSKERKE Ger. Gem. 14.00 ds. C. van Krimpen HOEVELAKEN Herv. 9.00 en 10.45 ds. P. H. van Trigt, 18.30 ds. T. T. J. Pleizier, Herst. Herv. (in Van Lodenstein College) 9.30 en 15.30 ds. P. C. Hoek HOLLANDSCHEVELD Herv. Rehoboth 10.00 en 19.00 ds. A. N. v.d.

Wind, Herst. Herv. (Perebomenweg 43, Nieuwlande) 10.00 en 19.00 ds. J. den Boer HOOFDDORP Ger. Gem. 18.30 ds.

R. Kattenberg, 31 jan. 19.45 ds. A. H. Verhoef HOOGBLOKLAND Herv. 9.30 ds. J. Hogenhout, 18.30 ds. J. P. Kromhout v.d. Meer HOOGEVEEN Prot. Gem. Grote Kerk 9.30 dr. J. C. Borst, 17.00 ds. J. H. Adriaanse, Goede Herderkerk 19.00 ds. J. Kooistra, De Vredehorst 19.00 ds. W. Loosman, Bethesda 10.30 ds.

T. Braam, Ger. Gem. 2 feb. 19.30 ds. J. van Belzen HOOGVLIET Ger. Gem. 16.30 ds. J. Driessen HOORN Herv. Evang. Het Lichtbaken (Maelsonstraat 6) 10.30 en 19.00 prop.

C. Budding, Chr. Geref. 10.00 ds. H. P. Brandsma HOORNAAR Herv. 9.30 ds. P. J. Stam, 18.30 dr. H. Klink

HORST Herv. Evang. De Schuilplaats (Gastendonkstraat) 10.00 en 14.30 prop. J. K. Abbink HOUTEN Herv. Sionkerk 9.30 ds. J. Westland, 16.15 ds. P. Baas, Herst.

Herv. 10.00 en 18.30 ds. A. C. Rjken, Ger. Gem. Eskolkerk 10.00 en 17.00 ds. C. G. Vreugdenhil HUIZEN Herv. Silo 10.30 evang. J. O. Verkerk, Visnet 1 feb. 19.30 ds. P. M. van ’t Hof, Oude Kerk 9.30 ds. P. M. van ’t Hof, 18.30 ds. G. J. Roest, Nieuwe Kerk 9.30 ds. G. J. Mantel, Zenderkerk 9.30 ds. G. J. Roest, Meentkerk 9.30 ds. B. E. Weerd, 17.00 ds. G. J. Mantel, Herst. Herv. (in ’t Visnet) 9.30 ds. K. ten Klooster, 18.30 ds.

L. Groenenberg, Chr. Geref. 9.30 en 17.00 ds. D. Visser, Vrje Herv. Gem. 11.30 en 19.00 ds. A. Kot IJMUIDEN Chr. Geref./Geref. vrjgem.

10.00 ds. S. B. v.d. Meulen, 17.00 ds. J. Groenleer IJSSELMUIDEN Herv. 9.30 en 16.30 ds. J. A. Brussaard, 2 feb. 19.30 ds. H. J. T. Lubbers, Oosterholthoeve 9.30 (dovendienst) ds. M. Visser, Herst.

Herv. (in Pieter Zandt, Kampen) 9.30 en 15.30 ds. W. M. v.d. Linden IJSSELSTEIN Herv. 10.00 (aangepaste dienst) ds. J. J. van Holten, 18.30 prop.

A. J. R. Treur, Herst. Herv. Bethel 10.00 ds. W. Schinkelshoek, 15.45 kand. J. W. Baan IJZENDOORN Herv. 10.00 ds. L. Hak ILPENDAM Herv. 10.00 ds. B. Brunt JAARSVELD Herv. 9.30 ds. J. de Wit, 18.30 ds. B. M. v.d. Bosch KAMERIK Herv. 10.00 ds. J. ter Maten, 18.30 ds. G. v.d. Berg KAMPEN Herv. Internationale diensten De Zaaier 16.00 dhr. J. C. v.d. Hart, Bovenkerk 9.30 en 17.00 ds. F. J. K. van Santen, Chr. Geref.

Eben-Haëzerkerk 9.30 en 17.00 ds.

A. Hakvoort, Ger. Gem. 9.30 en 15.30 ds. J. Jsselstein, Geref. Kerken Ned. Ichthus (Quintus gebouw) 10.00 ds. E. Hoogendoorn KAMPERLAND Ger. Gem. 14.30 ds.

S. W. Janse KAMPERVEEN Herv. 9.30 ds. M. Visser, 14.30 ds. G. van Zanden KANTENS Chr. Geref. 9.30 en 14.30 ds. J. G. Kortleven KAPELLE-BIEZELINGE Ger. Gem. 15.00 ds. D. W. Tuinier KATWIJK A/D RIJN Herv. Ontmoetingskerk 10.00 ds. Jac. Jongejan, 18.30 dhr. M. v.d. Linden KATWIJK AAN ZEE Herv. Nieuwe Kerk 10.00 ds. D. Jongeneel, 18.00 ds. J. B. Alblas, Oude Kerk 10.00 ds.

F. Wjnhorst, 18.00 ds. J. Geene, Ichthuskerk 10.00 ds. L. Hoftjzer, 18.00 prop. J. A. Mol, Pniëlkerk 10.00 ds.

G. Lugthart, 18.00 ds. K. F. W. Borsje, Maranathacentrum 10.00 ds. F. v.d.

Bosch, 18.00 ds. P. v.d. Kraan, Herst.

Herv. Triumfatorkerk 10.00 ds. P. den Ouden, 18.00 ds. A. Vlietstra, Uni-zaal 10.00 ds. C. Gielen, 18.00 ds. J. Koppelaar, Chr. Geref. 10.00 en 17.00 ds.

M. A. Kempeneers, Ger. Gem. 10.00 en 16.00 ds. G. J. N. Moens KERKWERVE Chr. Geref. 10.00 ds. A. D. Fokkema, 18.00 ds. G. R. Procee KERKWIJK E.O. Herst. Herv. 9.30

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

n

11

Gkv Duiven-Velp houdt dienst in Zevenaar

De gereformeerde kerk vrjgemaakt (gkv) DuivenVelp belegt zondag een kerkdienst in Zevenaar. De dienst vindt plaats in de Ontmoetingskerk aan de Dokter Honigstraat, het bedehuis van de protestantse gemeente in Zevenaar.

De gkv komt normaal gesproken samen in Duiven, maar wil aanwezig zjn in verschillende plaatsen in de omgeving in het kader van ”kerk-zjn in de regio”.

De bezoekers van de zondagse diensten komen onder meer uit Velp, Rheden, Zevenaar, Duiven en Westervoort.

Ds. J. Wesseling, predikant van de gkv in Veenen-

en 18.30 kand. W. J. Korving KESTEREN Herv. 10.00 ds. A. Snoek, 16.30 ds. W. van Weelden, Herst.

Herv. De Fontein 9.30 ds. A. den Hartog, 18.00 ds. W. Nobel KINDERDIJK Herv. Dorpskerk 18.00 ds. A. van Lingen, Rehoboth 10.00 ds.

A. van Lingen, 18.00 ds. J. Th. Pronk KLAASWAAL Herv. 9.30 en 18.00 ds.

C. H. Buitink, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. G. J. van Aalst, 1 feb. 19.30 ds. G. W. S. Mulder KLUNDERT Herv. 10.00 en 18.30 ds.

A. Slingerland KOCKENGEN Herv. 10.00 ds. J. W. Hooydonk, 18.30 ds. G. van Wjk, Geref. 10.00 ds. P. H. Zaadstra, 19.00 ds.

D. J. Versloot, Herst. Herv. (Voorstr.

22) 9.30 en 15.00, 1 feb. 19.30 ds. A. T. van Andel KOLLUM Herv. Gem. De Kandelaar (Voorstr. 24) (in Maartenskerk) 9.30 dhr. B. Smedes KOOTWIJK Herv. 10.00 ds. W. Peene, 16.30 ds. B. Jongeneel KOOTWIJKERBROEK Herv. 9.30 ds.

W. G. Teeuwissen, 19.00 ds. W. Peene, Ger. Gem. 10.00 en 19.00 ds. G. Beens, Verpleeghuis Norschoten 10.30 ds. T. v.d. Brink KORTGENE Ger. Gem. 10.00 en 14.30 stud. H. J. Agteresch KRABBENDIJKE Herv. 9.30 en 18.00

daal, gaat zondag voor. Hj spreekt over de afkomst van Jezus.

De dienst in de Ontmoetingskerk, die om 16.30 uur begint, is vooralsnog eenmalig en dient als een proef.

De gemeente heeft afgelopen najaar ook een keer in Velp een kerkdienst gehouden.

De gkv Duiven-Velp heeft 113 leden, onder wie 85 beljdende leden. De gemeente komt ’s zondags twee keer bjeen in diensten die om 9.30 en 16.30 uur worden gehouden. beeld Reliwiki >>duiven-velp.nl

ds. S. A. Doolaard, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. C. Sonnevelt KRIMPEN A/D IJSSEL Herv. b.a. Rehobothkerk 10.00 ds. H. van Ginkel, 18.30 ds. C. J. Overeem, Sionskerk 10.00 ds. L. J. Geluk, 18.30 ds. A. J. Mensink, Ger. Gem. 9.30 en 16.30 ds.

C. van Ruitenburg, Oud Ger. Gem. in Ned. 10.00 en 18.30 ds. A. Kort KRIMPEN A/D LEK Herv. 10.00 en 18.30 ds. B. F. Bakelaar KRUININGEN Herst. Herv. Ichthuskerk 9.00 ds. J. R. van Vugt, 18.00 kand. W. F. ’t Hart, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. G. Bredeweg LAGE VUURSCHE Herv. 10.00 ds. G. H. Krujmer, 18.30 ds. J. Veldhujzen LANGBROEK Herv. Nederlangbroek 10.00 en 18.30 ds. C. J. Barth LANGERAK Herv. 9.30 ds. M. W. Westerink, 18.30 ds. C. G. Visser LEEK Herv. Evang. op GG (in De Til) 9.30 ds. G. v.d. Berg, 14.00 (op de Dam) ds. G. Oberink LEERBROEK Herst. Herv. 9.30 en 18.30 ds. R. W. Mulder LEERDAM Herv. Grote Kerk 9.30 en 17.00 ds. A. Schroten, Pauluskerk 9.30 ds. J. A. W. Verhoeven, Lingestejn 10.30 ds. B. Oosterom, Herst. Herv. (in Evang. Lutherse Kerk) 9.30 dr. P. Vermeer, 18.45 ds. H. Verheul, Chr. Geref. 10.00 en 18.00 ds. A. K. Wallet,

Ger. Gem. 10.00 en 18.00, 1 feb. 19.30 ds. J. Schipper, Ger. Gem. in Ned. 9.30 en 18.30 ds. J. Roos LEEUWARDEN Ger. Gem. (Achter de Hoven 2c) 9.30 en 16.00 evang. S. de Visser LEIDEN Herv. Marekerk 10.00 en 17.00 ds. R. H. M. de Jonge, Chr. Geref. 10.00 en 17.00 prof. dr. G. C. den Hertog LEIDERDORP Ger. Gem. 10.00 en 16.30 stud. W. Mouw LEKKERKERK Herv. 10.00 ds. L. Schaap, 19.00 (in Oude Dorpskerk) ds.

A. Simons LELYSTAD Herv. ’t Lichtschip 10.00 ds. E. J. de Groot, 19.00 ds. W. J. Westland, Ger. Gem. 15.30 ds. R. Kattenberg LEMMER Prot. Gem. (b.a.) op GG Eben-Haëzer 9.30 ds. G. Mulder, 16.00 prop. C. B. Westerink LEXMOND Herv. 9.30 ds. M. C. Stehouwer, 18.30 ds. H. E. Dankers LIENDEN Herv. 10.00 ds. J. Niesing, 18.30 ds. D. J. W. Kok LINSCHOTEN Herv. 9.30 ds. B. M. v.d. Bosch, 18.30 ds. T. J. Korten, Vrje Evang. 3 feb. 19.30 ds. W. Roos LOENEN A/D VECHT Herv. 10.00 ds.

M. v.d. Zwan, 19.00 ds. P. Nagel LOON OP ZAND Herst. Herv. (Zuidhollandsedjk 63, Kaatsheuvel) 9.30 en

Dorpskerk Abbenbroek tekst Wim Hulsman beeld Wim van Vossen Fotografie De dorpskerk van het Zuid-Hollandse Abbenbroek heet officieel de Sint-Aegidiuskerk. De kerk op Voorne-Putten is in gebruik bij de hersteld hervormde gemeente.

De kerk heeft een koorhek uit

circa 1500. Tot in de zeventiende eeuw stond het op de plek waar het nu weer staat.

In 1625 werd het opgenomen in een tot het plafond reikende wand halverwege het schip. De deur in het midden werd toen ook vernieuwd, zoals te zien is aan de renaissance-elementen. Een

jaartal op de deur meldt dit restauratiejaar. In de jaren dertig van de vorige eeuw kwam het koorhek weer op zijn oude plek terug. In het koor kon zo een zogeheten preekkerk worden ingericht.

Dit is een aflevering in de fotoserie ”Koorhekken”.

15.00 ds. A. P. Muilwjk, 1 feb. 19.30 ds. J. R. Bjl LOOSDUINEN Ned. Herv. Evang. (in De Wiekslag, Molenbrink 68a) 9.30 prop. R. J. Jansen, 15.00 ds. L. M. Jongejan LOPIK Herv. 9.30 (aangepaste dienst) prop. J. H. van Wjk, 18.30 ds. A. J. Sonneveld LOPIKERKAPEL Herv. 9.30 ds. T. J. Korten, 18.30 ds. J. de Wit LUNTEREN Herv. Oude Kerk 9.30 ds.

J. P. Nap, 18.30 ds. H. Russcher, Herst.

Herv. Bethelkerk 8.30 en 10.30 ds. J. A. Kloosterman, 16.30 en 19.00 ds. A. J. Schalkoort MAARSSEN Herv. Dorpskerk 10.00 ds. G. J. Codée, Chr. Geref. 10.00 ds. C. Brouwer, 17.00 ds. P. Hoogendam MAARTENSDIJK Herst. Herv. 10.00 en 18.30 ds. A. J. Britstra MAASSLUIS Herv. Groote Kerk 10.00 en 19.00 ds. J. F. Tanghé, Chr. Geref.

10.00 en 16.30 ds. A. Versluis MARIËNBERG Geref. Kerken Herst.

9.30 ds. M. A. Sneep MASTENBROEK Herv. 10.00 ds. G. H. Njland, 19.00 prop. L. W. de Haan, 19.00 (De Kandelaar) ds. G. H. Njland MEERKERK Herv. 9.30 ds. C. Mjderwjk, 18.30 ds. J. van Oostende, Chr. Geref. 9.30 en 18.30 ds. K. Hoefnagel MEERSSEN Chr. Gem. (in De Koel, Past. Geelenplein 6, wjk Rothem) 10.00 ds. J. Bosch MEEUWEN Ger. Gem. 14.30 ds. E. Bakker MELISKERKE Ger. Gem. 9.30 en 14.30 ds. S. Maljaars MELISSANT Herst. Herv. 10.00 en 18.00 ds. G. T. van Appeldoorn, Ger. Gem. 15.00 stud. E. J. Boudewjn MENEN Ver. Prot. Kerk 10.00 ds. G. J. Kroon MEPPEL Chr. Geref. 9.30 en 17.00 ds.

J. J. Lof MERKSEM Ger. Gem. (Jaak de Boeckstraat 21) 10.00 en 17.00 evang. A. van Setten METEREN Herv. 10.00 prop. J. W. Verboom, 18.30 ds. J. Hogenhout MIDDELBURG Herv. Ontmoetingskerk 9.00 en 10.45 ds. B. J. P. de Bruin, 17.30 ds. C. M. Baan, Chr. Geref. 9.30 en 16.30 ds. A. J. v.d. Toorn, Ger. Gem. Centrum 9.30 en 18.30 ds.

J. M. D. de Heer, Zuid 15.30 ds. A. P. Baajens MIDDELHARNIS Herv. 10.00 ds. M. J. Middelkoop, 18.00 ds. A. P. Voets, Herst. Herv. Rehobothkerk 9.30 ds. W. M. Mulder, 14.45 (aangepaste dienst) ds. C. Gielen, Chr. Geref. 9.30 ds. G. R. Procee, 18.00 ds. A. D. Fokkema, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 stud. E. J. Boudewjn MIDWOLDA Chr. Geref. 9.30 ds. H. D. Rietveld, 14.30 ds. S. P. Roosendaal MIJDRECHT Chr. Geref. 10.00 ds. G. Vos, 17.00 ds. W. J. Quist, Ger. Gem. 10.00 en 19.00 ds. A. H. Verhoef MOERKAPELLE Herv. 9.30 ds. A. J. v.d. Herik, 18.30 ds. M. J. van Oordt, Herst. Herv. (in dorpshuis Op Moer) 9.30 ds. A. J. Schalkoort, 18.30 ds. J. W. van Estrik, Ger. Gem. 9.30 en 18.30 ds. W. Harinck MOLENAARSGRAAF Herv. 9.30

prof. dr. H. v.d. Belt, 18.30 ds. P. Vroegindewej MONSTER Herv. 9.30 ds. P. Nobel, 16.30 prof. dr. G. v.d. Brink MONTFOORT Herv. 9.30 prop. J. A. de Krujf, 16.00 ds. G. M. van Mejeren, Herst. Herv. 12.00 ds. L. Treur, 18.30 dhr. J. de Boer MOOKHOEK Herv. 10.00 ds. R. ten Napel MOORDRECHT Herv. Beth-El 10.00 prop. G. J. Anker, 18.30 ds. P. D. Teeuw MUSSEL Chr. Geref. De Ark 9.30 en 14.30 ds. W. C. van Slooten NAALDWIJK Ger. Gem. 9.30 ds. H. A. van Zetten, 15.30 ds. H. Brons, 31 jan.

19.45 ds. G. Hoogerland NAARDEN Chr. Geref. 10.00 en 17.00 prof. dr. M. J. Kater NEDERHEMERT Herst. Herv. 10.00 ds. G. Hendriks, 18.30 ds. M. W. Muilwjk, 2 feb. 19.30 ds. A. T. van Andel NIEUWAAL Herst. Herv. 9.30 ds. G. T. van Appeldoorn, 18.30 ds. P. Verhaar NIEUW-AMSTERDAM Chr. Geref.

10.00 ds. J. Huisman NIEUW-BALINGE Herv. 10.00 ds. G. H. Vljm, 15.00 ds. M. Noorderjk, Chr. Geref. 14.30 kand. M. J. van Keulen NIEUW-BEIJERLAND Herv. 9.30 ds. M. M. van Campen, 18.00 ds.

A. J. Post, Herst. Herv. Korendjk (Djkstraat 2) 9.30 en 14.30 ds. B. Reinders NIEUWDORP Ger. Gem. 9.30 en 18.30 ds. A. J. de Waard NIEUWEGEIN Herv. Dorpskerk 10.00 ds. L. Wüllschleger, 18.30 ds. H. J. P. de Pater, De Voorhof 10.30 evang. T. Vreugdenhil NIEUWENDIJK Herv. 10.00 en 18.30 ds. N. M. van Ommeren NIEUWE PEKELA Herv. 9.30 ds. J. W. Baan, Chr. Geref. 9.30 ds. S. P. Roosendaal, 14.30 ds. H. D. Rietveld NIEUWERKERK (Z) Ger. Gem. 9.30 ds. C. Harinck, 16.00 ds. A. J. Gunst NIEUWERKERK A/D IJSSEL Herv.

Oude Kerk 9.30 ds. H. I. Methorst, 18.30 ds. G. M. van Mejeren, Nieuwe Kerk 9.30 ds. H. C. Marchand, 17.00 ds. H. I. Methorst NIEUWER TER AA Herv. 10.00 ds. J. A. J. Pater, 19.00 ds. G. Wassinkmaat, Ger. Gem. 10.00 ds. M. J. van Gelder, 15.30 ds. J. van Rjswjk NIEUWE-TONGE Herv. 9.30 prop.

M. G. M. Mudde, 18.00 ds. H. J. T. Lubbers, Herst. Herv. 9.30 ds. A. van Wjk, 18.00 kand. M. Diepeveen, Ger. Gem. 14.30 ds. P. D. den Haan, 1 feb.

19.30 ds. E. Bakker NIEUWKOOP Chr. Geref. 9.30 en 15.00 ds. M. v.d. Sluys NIEUWLAND Herv. 9.30 ds. H. J. v.d.

Veen, 18.30 ds. A. van Zetten NIEUW-LEKKERLAND Herv. 10.00 ds. A. de Lange, 18.30 ds. E. Gouda, Herst. Herv. 9.30 en 18.00 ds. J. van Meggelen NIEUWLEUSEN Herst. Herv. Rehoboth 9.30 en 14.00 ds. J. G. Blom NIEUW-LOOSDRECHT Herv. Sjpekerk 10.00 (bevestigingsdienst) ds. A. van Duinen, 14.00 (intrededienst) ds.

M. Roelofse NIEUWPOORT Herv. 9.30 ds. C. M.

12

n

kruispunt

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Pg Harderwijk neemt Plantagekerk weer in gebruik

De Plantagekerk aan de Stationslaan in Harderwjk heeft op 15 januari haar deuren weer geopend. De protestantse gemeente (pg) Harderwjk bundelt hier alle activiteiten uit de Stadsdennenkerk (Alberdingk Thjmlaan) en de Nieuwe Kerk (Stationslaan), die zjn verkocht. De gemeente heeft ook de Regenboog in Drielanden in gebruik. In de Plantagekerk werd enkele jaren niet gekerkt. Het monumentale gebouw uit 1933 is gerenoveerd. Gebruikers zjn de wjkgemeenten De Morgenwjk en De Poorten. Ook het kerkeljk jeugdwerk vindt er onderdak.

Bjna elke zondag vinden er voortaan twee ochtend-

Baan, 18.30 ds. T. C. Gujt, Chr. Geref.

9.30 en 18.30 ds. R. Kok NIEUW-VENNEP Chr. Geref. 9.30 en 16.30 ds. D. v.d. Wal NIEUWVLIET Herv. 10.00 ds. J. Wouters NIJKERK Herv. Grote Kerk 9.30 ds.

H. Russcher, 18.30 ds. M. K. de Wilde, Opstandingskerk 9.30 en 16.30 ds.

M. K. de Wilde, 1 feb. 19.30 ds. J. van Djk, b.a. De Fontein 10.00 ds. T. C. Verhoef, 18.30 ds. P. Both, Herst.

Herv. Maranathakerk 9.30 ds. N. A. Donselaar, 16.00 ds. F. van Binsbergen, 1 feb. 19.30 ds. N. P. J. Kleiberg, Chr. Geref. De Kandelaar 9.30 ds. J. J. G. den Boer, 18.30 ds. B. Reinders, Ger. Gem. 9.30 en 18.30 ds. B. J. van Boven, 1 feb. 19.30 ds. J. van Belzen NIJKERKERVEEN Herv. 9.30 en 18.30 ds. L. W. v.d. Slujs NIJMEGEN Chr. Geref. Kerk vrjgem.

9.30 en 16.45 ds. C. C. den Hertog NISSE Ger. Gem. 14.30 ds. A. J. de Waard NOORDELOOS Herv. 9.30 ds. W. F. Jochemsen, 18.30 ds. M. v.d. Ruitenbeek, Chr. Geref. 9.30 en 18.30 ds. W. A. Capellen NOORDEN Herv. 9.30 ds. A. D. J. Wessels, 19.00 ds. D. G. R. A. Beekman NOORDHORN Herv. 9.30 en 19.00 ds.

M. Kreuk NOORDSCHESCHUT Chr. Geref.

10.00 ds. J. Oosterbroek, 15.00 ds. K. Jonkman NOORDWIJK Herv. GB Ichthuskerk 10.00 ds. A. J. Kunz, 17.00 ds. J. A. J. Pater, Geref. (in Trefpunt) 10.00 ds. B. Bloemendal NUMANSDORP Herst. Herv. Elim 10.00 kand. G. M. Bosker, 15.00 ds.

D. Zoet NUNSPEET Herv. Dorpskerk 9.30 en 19.00 ds. A. Bloemendal, Opstandingskerk 10.00 en 17.00 ds. J. D. J. ten Voorde, Sionskerk 10.00 en 18.30 ds. J. van Rumpt, Kapel Hulshorst 9.30 ds. D. Rodenburg, 19.00 ds. P. A. Verbaan, Bunterhoek 9.30 ds. M. D. Geuze, Chr. Geref. Dorpskerk 9.30 ds.

J. Van Amstel, 14.30 ds. B. de Graaf, Oenenburgkerk 10.00 ds. B. de Graaf, 17.00 ds. J. Van Amstel, Ichthus 11.30 en 16.30 ds. J. G. Schenau, Ger. Gem. 15.00 ds. C. J. Meeuse OCHTEN Herv. 9.30 en 18.30 ds. C. D. Zonnenberg, Ger. Gem. in Ned. 1 feb.

19.30 ds. M. Krjgsman OENE Herv. 9.30 ds. E. Mjnheer, 15.00 ds. G. Herwig OLDEBROEK Herv. Dorpskerk 14.30 prop. A. N. J. Scheer, Maranathakerk 9.30 ds. D. J. W. Kok, Herst. Herv. Immanuëlkerk 9.30 ds. H. Jonker, 14.30 ds. W. van Vlastuin, Vrje Oud Ger. Gem. 9.30 en 14.30 ds. D. C. Flapper ONDERDENDAM Herv. 19.00 ds. C. Hoek ONSTWEDDE Herv. 9.30 en 14.30 ds.

J. M. Viergever, Chr. Geref. 9.30 en 14.30 ds. J. P. Rozema OOLTGENSPLAAT Herv. 9.30 ds. H. G. v.d. Ziel, 18.00 ds. G. D. Kamphuis, Langstraat 10.00 ds. E. Versluis, Herst.

Herv. 9.30 ds. C. Oorschot, 15.30 ds.

G. A. v.d. Brink OOSTBURG Ger. Gem. 15.00 ds. J. M.

diensten plaats in de kerk. De twee wjkgemeenten verzorgen om de beurt de dienst van 9.30 uur.

Meestal is er om 11.30 uur een tweede dienst met een bjzonder karakter. Daarnaast vinden er enkele keren per jaar cantatediensten en Taizévieringen plaats om 19.00 uur. De gemeente heeft het plan ook een aantal jeugddiensten te organiseren.

Doordeweeks vinden er in de Plantagekerk diverse activiteiten plaats. Zo komen er eetgroepen, een zanggroep, een cantorj en jeugdclubs samen. In de vroegere pastorie naast de kerk is het kerkeljk bureau ondergebracht. beeld pg Harderwijk

D. de Heer, Oud Ger. Gem. in Ned. 31 jan. 19.30 ds. R. Bakker OOSTENDAM Herv. 9.30 ds. J. Blom, 16.00 ds. A. J. v.d. Herik OOSTERBEEK Chr. Geref. (Jagerspad 6e) 9.30 en 15.30 ds. W. van Sorge OOSTERWIJK Herv. 9.30 en 18.30 ds.

A. v.d. Stoep OOSTERWOLDE Herv. 9.30 ds. J. N. Zujderdujn, 14.30 ds. A. Snoek, Noordeinde 10.00 ds. G. H. Molenaar, 14.30 ds. J. N. Zujderdujn, Herst.

Herv. Pniëlkerk 9.30 en 15.00 ds. H. de Greef OOSTKAPELLE Ger. Gem. Saronkerk 18.30 ds. G. J. Baan OOSTVOORNE Ger. Gem. 14.30 ds.

A. Schot OOSTWOLD Herv. 9.30 prop. L. W. de Haan, 17.00 (Eben-Haëzer) dhr. D. Vos OPEINDE Geref. Kerken Herst. 14.30 ds. S. de Marie OPHEUSDEN Herst. Herv. 10.00 en 18.30 ds. J. C. den Ouden, Ger. Gem. 15.30 ds. A. Verschuure OPPERDOES Chr. Geref. 10.00 en 17.00 ds. P. Roos, Ger. Gem. 10.00 ds.

G. Hejkamp OTTERLO Herv. 9.30 en 19.00 ds. P. B. Verspuj OTTOLAND Herv. 9.30 ds. A. F. de Fjter, 18.30 ds. W. van Laar OUD-ALBLAS Herv. 9.30 (aangepaste dienst) ds. W. van Weelden, 18.30 ds.

A. Snoek OUD-BEIJERLAND Herv. Dorpskerk 9.30 ds. B. L. P. Tramper, 17.00 ds. C. Boele, Bethelkerk 9.30 ds. C. Boele, 17.00 ds. B. L. P. Tramper, Herst. Herv.

Anathoth 9.30 ds. J. Joppe, 17.00 ds. J. Kommerie, Chr. Geref. 9.30 ds. G. J. H. Vogel, 17.00 ds. A. Th. van Olst, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. P. Melis OUDDORP Herv. Dorpskerk 9.30 ds.

J. Lohuis, 18.00 ds. C. v.d. Berg, Herst.

Herv. Eben-Haëzerkerk 9.30 en 18.30 ds. D. Zoet, Ger. Gem. 9.30 en 18.30 stud. J. de Kok, 1 feb. 19.30 ds. A. H. Verhoef OUDEGA Prot. Gem. 9.30 ds. W. M. Roseboom OUDEMIRDUM Ger. Gem. 1 feb.

19.30 ds. G. van Manen OUDE PEKELA Herv. Julianakapel 28 jan. 10.00 (bevestigingsdienst) ds. T. C. de Leeuw, 14.30 (intrededienst) prop.

N. F. L. de Leeuw, 29 jan. 9.30 ds. A. van Herk, 16.30 prop. A. R. van Asselt OUDERKERK A/D AMSTEL Chr. Geref. 9.30 en 16.00 ds. M. Bot OUDERKERK A/D IJSSEL Herv.

Dorpskerk 9.30 ds. A. J. Mensink, 18.30 ds. J. Prins, Oosterkerk 9.30 ds. J. Prins, 18.30 ds. J. J. van Holten, Herst. Herv. (Abelenlaan 41) 10.00 en 18.30 ds. D. Heemskerk OUDE-TONGE Herv. 10.00 ds. B. J. van Assen, 18.00 ds. J. J. ten Brinke, Ger. Gem. 14.30 ds. G. Pater, 1 feb.

19.30 ds. J. M. D. de Heer OUDEWATER Herv. 9.30 ds. J. J. v.d.

End, 18.30 ds. R. de Koning Gans OUD-LOOSDRECHT Herv. (Sjpekerk) 10.00 (bevestigingsdienst) ds. A. van Duinen, 14.00 (intrededienst) ds. M. Roelofse OUD-VOSSEMEER Chr. Geref. 10.00 ds. J. Westerink, 15.30 ds. G. J. Post

OVERBERG Herv. Efrathakerk 10.00 en 18.30 dr. E. E. Bouter PAPENDRECHT Herv. Grote Kerk 9.30 ds. W. C. Meeuse, 17.00 ds. P. J. Teeuw, Sionskerk 9.30 ds. P. J. Teeuw, 17.00 ds. K. M. Teeuw, Herst. Herv.

(Veerdam 10) 9.30 kand. G. J. Noordermeer, 14.30 ds. W. M. Mulder, Chr. Geref. 17.00 ds. G. J. H. Vogel PERNIS Herv. 9.30 ds. W. Geerlof POEDEROIJEN Herv. 9.30 dr. M. van Campen, 18.30 ds. A. B. van Campen, Herst. Herv. 9.30 kand. W. van Klinken, 18.30 ds. M. van Sligtenhorst, Chr. Geref. 9.30 en 14.00 dhr. H. Bor, Ger. Gem. 14.30 ds. F. Mulder POELDIJK Herv. 10.00 en 19.00 ds. A. J. Molenaar POLSBROEK EN VLIST Herv. 9.30 ds.

M. Messemaker, 18.30 ds. C. H. Bjl POORTUGAAL Ger. Gem. 19.00 ds. P. Mulder, 31 jan. 19.30 ds. S. W. Janse POORTVLIET Herst. Herv. 10.00 en 18.00 ds. L. W. Ch. Rujgrok, Ger. Gem. 14.30 stud. M. Blok, 18.30 ds.

A. J. Gunst, 31 jan. 19.30 ds. J. van Belzen PUTTEN Herv. Oude Kerk 8.30 en 10.00 ds. L. de Wit, 18.45 ds. J. Westland, Nieuwe Kerk 9.00 ds. A. Jonker, 16.15 ds. H. Markus, Zuiderkerk

advertentie

kerkbanken | kerkstoelen | kansels bankstofering | doopvonts | lessenaars collectezakken | liturgieborden

www.meesterlijke-interieurs.nl

9.30 ds. A. L. van Zwet, 19.00 ds. H. Markus, Herst. Herv. 9.30 en 16.30, 1 feb. 19.30 ds. R. v.d. Kamp, Chr. Geref. 9.30 en 16.30 ds. T. Wjnsma, Verpleeghuis Norschoten, loc. De Samaritaan 10.30 ds. H. Markus PUTTERSHOEK Ger. Gem. 10.00 en 15.30 ds. P. Mulder, 1 feb. 19.30 ds. J. S. v.d. Net RANDWIJK Herv. 10.00 ds. E. Kroon, 18.30 ds. M. A. Kujt, 31 jan. 18.30 ds.

E. Kroon REEUWIJK Herv. Dorpskerk 9.30 ds.

A. J. Zoutendjk, 18.45 ds. J. P. Ouwehand, Ichthuskerk 9.30 en 17.00 ds.

R. F. Mauritz RENSWOUDE Herv. 9.30 ds. J. den Dikken, 18.30 ds. J. K. M. Gerling, Chr. Geref. 9.30 en 16.00 ds. J. M. J. Kieviet RHENEN Herv. Cunerakerk 8.30 ds.

G. J. Hiensch, 11.15 (De Tollekamp) ds. J. H. de Vree, 16.30 ds. H. Roseboom, Ger. Gem. 10.00 en 18.00 ds.

F. Mulder, Ger. Gem. in Ned. 10.00 en 18.30 ds. A. Schultink RIDDERKERK Herv. Ichthuskerk 9.30 dhr. T. R. Rietveld, 16.00 ds. J. H. Lammers, Singelkerk 9.30 ds. A. A. Floor,

17.00 ds. J. P. J. Voets, Boezemkerk 9.30 ds. J. H. Lammers, 17.00 ds. A. van Vuuren, Herst. Herv. Sionskerk 10.00 en 17.00 ds. K. J. Kaptein, Chr. Geref. 9.30 en 17.00 ds. H. v.d. Heuvel, Ger. Gem. 9.30 en 17.00 ds. G. Pater, Verpleeghuis Salem 14.30 ds. J. C. de Groot RIJNSATERWOUDE Chr. Geref. 9.30 en 14.15 ds. D. J. Budding RIJNSBURG Chr. Geref. 9.30 ds. L. A. den Butter, 17.00 ds. P. D. J. Bujs RIJSOORD Herv. 10.00 ds. E. J. N. Kronenburg, 17.00 ds. A. H. Groen RIJSSEN Herv. Sion 9.00 en 10.45 ds.

C. G. Visser, 16.30 ds. D. M. Elsman, 18.30 ds. W. v.d. Born, De Hoeksteen 9.00 ds. W. C. Zujderdujn, 10.45 ds.

D. M. Elsman, 18.30 ds. E. de Mots, De Ark 9.00, 10.45 en 18.30 ds. J. v.h.

Goor, Elsen 10.00 ds. J. v.d. Mejden, Eltheto 28 jan. 19.00 dhr. G. Flim, Herst. Herv. Rehoboth (in Westerkerk) 10.00, 15.00 (aangepaste dienst) en 18.30 ds. H. Lassche, Ger. Gem. West 18.30 ds. J. van Laar, Zuiderkerk 9.30 en 18.30 ds. K. Boeder, 1 feb. 19.30 ds. A. Schreuder, Ger. Gem. in Ned. Eskerk 1 feb. 19.30 ds. A. Schultink, Oud Ger. Gem. Bevervoorde 1 feb.

19.30 ds. C. L. Onderdelinden RIJSWIJK (NB) Herv. 9.30 ds. L. M. Aangeenbrug, 18.00 ds. D. M. Heikoop RILLAND-BATH Ger. Gem. 14.00 ds.

G. J. Baan, 18.30 stud. H. J. Agteresch ROCKANJE Herv. 9.45 ds. A. Verwjs ROTTERDAM Herv. Zuid Maranathakerk 10.00 ds. A. J. Post, 17.00 ds.

M. M. van Campen, Hillegersberg, Hillegondakerk 10.00 ds. D. M. v.d.

Linde, 17.00 ds. C. H. Wesdorp, Pelgrimvaderskerk 9.00 en 10.45 ds.

A. Markus, Centrum, De Samaritaan, Opstandingskerk 10.00 ds. H. G. de Graaff, 17.00 ds. C. M. van Loon, Pelgrimskerk 10.00 ds. C. L. de Rooj, Groenetuinkerk 10.00 ds. H. P. Hummel, Kralingen, Holaankerk 10.00 ds.

P. Vroegindewej, 17.00 ds. P. Nobel, Herst. Herv. Kralingse Veer 10.00 ds.

G. A. v.d. Brink, 16.00 ds. A. A. F. v.d.

Weg, Chr. Geref. Rotterdam-Centrum 9.30 ds. J. Markus, 16.30 ds. J. Manni, Kralingen, Jeruzalemkerk 10.00 en 16.30 ds. A. J. T. Ruis, Ger. Gem. Alexanderpolder 10.00 en 16.00 ds. G. Clements, 1 feb. 19.30 ds. W. A. Zondag, Centrum 15.30 ds. W. J. Karels, Jsselmonde 9.30 ds. J. Mjnders, 15.30 ds. A. T. Hujser, 1 feb. 19.30 ds. G. Bredeweg, Zuidwjk 10.00 ds. H. Paul, 15.30 ds. W. A. Zondag, Zuiderkapelgemeenschap (Charl. Lagedjk 593) 10.00 dhr. B. v.d. Bosch, 15.00 evang.

J. T. Brunt, Sonneburgh, Groene Kruisweg 10.15 ds. A. L. A. den Besten, Ravenswaard 10.00 ds. J. Slager ROUVEEN Herv. Kerk 9.30 ds. W. van Vreeswjk, 14.00 ds. J. Boer, Dienstgebouw 9.30 ds. J. Boer, 14.00 ds. W. van Vreeswjk, Herst. Herv. (Oude Rjksweg 436) 10.00 en 16.00 ds. D. J. Diepenbroek SCHAGEN Herv. Evang. Bethel 10.00 ds. G. Oberink SCHALKWIJK Herv. 10.00 ds. G. A. Termaat SCHELLUINEN Herv. 9.30 ds. J. Rie-

mersma, 18.30 ds. H. E. Veldhujzen SCHERPENISSE Herv. 9.30 ds. C. v.d. Berg, 14.30 en 1 feb. 19.30 ds. J. Lohuis, Vrj Herv. Gem. 9.30 en 14.30 dhr. P. Lissenburg, Ger. Gem. 9.30 ds.

A. Vermej, 14.30 ds. C. Sonnevelt, 18.30 ds. A. Vermej SCHERPENZEEL Herv. 9.30 ds. G. van Goch, 18.30 ds. P. Molenaar, Herst. Herv. (in Wittenbergschool) 9.30 kand. W. F. ’t Hart, 18.30 ds. W. J. v.d. Brink, Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. A. Verschuure, Ger. Gem. in Ned. 9.30 en 18.30 ds. A. van Voorden SCHEVENINGEN Prot. Gem. Oude Kerk 10.30 ds. A. W. v.d. Plas, Bethelkerk 10.00 ds. C. v.d. Leest, Nieuwe Badkapel 10.00 ds. J. Maasland, Pr. Julianakerk 10.00 en 17.30 ds. F. J. van Harten, Herst. Herv. (in Oude Kerk) 8.45 ds. L. M. Jongejan, 15.00 ds. P. den Ouden, Evang. (Hoge Pr. Willemstr. 214) 10.00 ds. J. P. Boiten, 16.00 ds. J. Joppe, Chr. Geref. 10.30 en 17.00 ds. P. den Butter, Ger. Gem. 15.30 ds.

W. Harinck, Oud Ger. Gem. in Ned. 2 feb. 19.30 ds. R. Bakker SCHIEDAM Herst. Herv. 10.00 ds.

A. A. F. v.d. Weg, 17.00 ds. L. Krooneman, Chr. Geref. 9.30 en 16.30 stud.

N. C. Smits SCHOONHOVEN Herv. 10.00 ds. F. Hoek, 18.30 prop. J. W. Verboom SCHOONREWOERD Herv. 9.30 ds.

E. v.d. Poel, 18.30 ds. C. Mjderwjk, Herst. Herv. 9.30 ds. L. Groenenberg, 18.30 ds. F. van Binsbergen SEBALDEBUREN Herv. 9.30 ds. L. H. Oosten SELLINGEN Herv. 9.30 ds. A. L. Verdujn SEROOSKERKE Herv. 10.00 ds. J. van Belzen, 19.00 prop. R. J. Jansen SIDDEBUREN Herv. 9.30 ds. J. Kuik SIEGERSWOUDE Chr. Geref. 9.30 en 14.30 ds. H. H. Klomp SINT ANNALAND Herv. 10.00 ds. J. Reehorst, 18.00 ds. E. Versluis, Herst.

Herv. 11.00 en 16.00 ds. J. R. van Vugt, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 stud. M. Blok, 2 feb. 19.30 ds. C. J. Meeuse SINT ANTHONIEPOLDER Herv.

10.00 ds. J. Belder, 18.00 ds. D. J. Budding SINT JANSKLOOSTER Chr. Geref.

9.45 en 14.30 ds. H. de Graaf SINT MAARTENSDIJK Herst. Herv.

9.30 en 14.30, 1 feb. 19.30 ds. N. den Ouden, Oud Ger. Gem. in Ned. 2 feb.

19.30 ds. D. C. Flapper SINT PHILIPSLAND Herv. 9.30 ds. G. v.d. Berg, 17.00 ds. A. A. W. Boon SIRJANSLAND Herv. 10.00 ds. J. Th. Pronk, 18.30 ds. J. Blom, Herst. Herv.

(Ooststraat 16, Nieuwerkerk) 13.30 ds.

L. W. Ch. Rujgrok, 18.30 ds. J. Joppe SLEEUWIJK Herv. Ichthus, Het Oude Kerkje 10.00 ds. W. P. v.d. Aa, 16.00 ds. J. Boom SLIEDRECHT Herv. Grote Kerk 9.30 ds. J. W. Sparreboom, 16.45 en 18.30 ds. H. J. v.d. Veen, Maranathakerk 9.00 en 10.45 ds. L. W. den Boer, 18.00 ds. J. de Goei, Chr. Geref. Bethelkerk 9.30 en 18.00 ds. M. C. Tanis, EbenHaëzer 9.30 ds. D. J. van Vuuren, 17.00 kand. C. Cornet, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. A. T. Hujser

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

n

13

Hhg Nieuwleusen krijgt orgel van Oostenrijkse bouwer

De hersteld hervormde gemeente (hhg) te Nieuwleusen (Overjssel) krjgt een nieuw orgel. Het instrument wordt gemaakt door een Oostenrjkse orgelbouwer. Het instrument van Orgelbau Kögler (St. Florian) heeft twee klavieren (hoofd- en rugwerk) en een vrj pedaal met twintig stemmen. Adviseur is organist Sietze de Vries.

Het instrument van Kögler vervangt een orgel dat J. Proper rond 1904 voor de Oude Kerk in Ermelo maakte. Later werkten onder anderen de orgelbouwers Flentrop, Steendam en Pels & Van Leeuwen aan het instrument. De laatste plaatste het

SLIKKERVEER Herv. 9.30 ds. J. P. J. Voets, 16.00 ds. H. G. v.d. Ziel, Ger. Gem. 9.30 ds. H. Brons, 16.00 ds. B. v.d. Heiden SLUIPWIJK Herv. 10.00 ds. F. J. M. van Veldhuizen, 18.30 ds. F. van Roest SOEST Herv. Johanneskerk 10.00 ds.

G. J. van Steeg, 17.00 ds. J. de Jong, Herst. Herv. Ichthuskerk 10.00 en 17.00 ds. R. C. Boogaard, Chr. Geref.

9.30 en 16.30 ds. J. L. de Jong, Ger. Gem. 9.30 ds. J. S. v.d. Net, 19.00 ds.

B. Labee, 2 feb. 19.30 ds. J. van Laar SOMMELSDIJK Herv. 10.00 ds. W. Westland, 18.00 ds. J. de Jong, Lukaskapel 10.00 ds. D. Boers SPIJK Herst. Herv. Dorpskerk 9.30 ds. N. P. J. Kleiberg, 14.30 ds. M. W. Muilwjk SPIJKENISSE Chr. Geref. 9.30 prof. dr. H. J. Selderhuis, 14.30 ds.

C. J. Droger, Ger. Gem. 16.00 ds. W. Silfhout SPRANG-CAPELLE Herv. 9.30 ds. L. Plug, 18.30 ds. A. de Wit, Ger. Gem. 15.00 ds. M. T. Al-Chalabi STAD AAN ’T HARINGVLIET Herv.

10.00 prop. G. A. Slabbekoorn, 18.00 ds. J. van Belzen STADSKANAAL Herv. 9.30 ds. H. Poot, 16.30 stud. A. S. de Jong STAPHORST Herv. 10.00 ds. J. G. Zomer, Herst. Herv. 9.30 en 14.00 kand.

H. Roelofsen, 1 feb. 14.00 (bevestigingsdienst) ds. R. W. Mulder, 19.30 (intrededienst) ds. H. J. van Marle STAVENISSE Herv. 10.00 ds. P. v.d.

Kraan, 18.00 ds. M. A. Post STEDUM Herv. (in Lellens) 9.30 en 19.00 ds. G. W. van Wingerden STEENWIJK Chr. Geref. 9.30 en 16.30 (in Kleine kerk) ds. K. Jonkman STELLENDAM Herv. 10.00 ds. E. Gouda, 17.00 ds. D. Hoolwerf, Herst.

Herv. Beth-Elkerk (Voorstr. 69) 10.00 en 18.00 ds. B. D. Bouman STOLWIJK Herv. Wjkgem. 2 9.00 ds.

J. J. ten Brinke, 19.00 ds. P. Vernooj, Herst. Herv. Pniël 11.00 ds. J. P. Stoel, 18.30 ds. S. T. Lagendjk, Ger. Gem. 10.00 en 19.00 ds. G. Hoogerland STREEFKERK Herv. 10.00 ds. T. van Bruggen, 18.30 ds. D. Verkuil STRIJEN Herv. 10.00 ds. W. F. v.d.

Woestjne, 18.00 ds. C. Doorneweerd, Herv. Geref. Evang. 14.30 prop. J. G. Macdaniel STRIJENSAS Herv. 10.00 ds. C. Doorneweerd, Ver. Geb. 28 jan. 18.30 ds. D. Heemskerk TER AAR Herv. 9.30 ds. G. E. v.d.

Hout, 18.30 ds. W. H. van Boejen, Herst. Herv. 10.00 en 18.30 ds. H. Juffer TERNEUZEN Herv. Elimkerk 10.00 ds. J. C. de Groot, 17.00 ds. H. J. Catsburg, Herst. Herv. De Levensbron 12.30 en 17.30 ds. G. Meuleman, Ger. Gem. 10.00 en 15.30 stud. J. B. Huisman, Oud Ger. Gem. 10.00 en 16.30 ds. C. L. Onderdelinden TERWOLDE Ger. Gem. 9.30 ds. C. J. Meeuse, 14.30 ds. K. Boeder THESINGE Chr. Geref. 9.30 en 14.30 dr. D. J. Steensma THOLEN Herv. 9.30 ds. W. Mejer, 18.30 ds. J. C. de Groot, Herst. Herv. (in Calvjn College) 9.30 kand. T. A.

in 1994 in de Rehobothkerk in Nieuwleusen.

Na de laatste verbouwing van dit bedehuis bleek de draagkracht van het orgel te wensen over te laten, aldus Aalt Leusink van de orgelcommissie. Ook was er groot onderhoud nodig en waren er technische problemen.

Nadat aan orgelbouwers was gevraagd wat ze zouden voorstellen als ze, in de beperkte ruimte, opnieuw zouden mogen beginnen, kwam het plan van Kögler als het creatiefste en tevens het voordeligste naar voren. De oplevering van het orgel staat gepland voor oktober. beeld Kögler

Bakker, 15.30 ds. H. Verheul, Chr. Geref. 10.00 ds. G. J. Post, 18.30 ds. J. Westerink, Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. P. D. den Haan TIENDEVEEN Herv. 10.00 ds. M. Noorderjk, 15.00 ds. G. H. Vljm TILBURG Ger. Gem. Noord (Offenbachstraat 105) 10.00 en 18.30 evang.

H. J. v.d. Boogaart TJUCHEM Herv. 19.00 ds. G. A. Schreuders TONGEREN (B) Vlaams Gereformeerde Kerk 10.00 evang. J. W. N. van Doojeweert TRICHT Herv. GB 14.30 ds. M. Maas, 19.00 ds. M. Aangeenbrug TULL EN ’T WAAL Herv. 10.00 ds. L. J. van Lingen TWIJZELERHEIDE Herv. 9.30 en 13.45 dhr. J. J. v.d. Wal UDDEL Herv. 9.30 en 18.30 ds. A. Goedvree, Ger. Gem. 10.00 ds. G. Mouw, 1 feb. 19.30 ds. G. Pater UDEN Evang. Het Levende Woord (in De Springplank, Bosveld 118) 10.15 evang. P. Pols ULRUM Chr. Geref. 9.30 en 14.30 ds.

H. K. Sok URK Herv. De Bron 10.00 ds. J. Geene, 17.00 ds. W. P. Emaus, Geref.

Bethelkerk 10.00 ds. J. Tadema, 17.00 ds. K. van Marrum, Petrakerk 10.00 ds. E. J. Terpstra, 17.00 ds. J. Tadema, De Poort 10.00 ds. C. B. Elsinga, 17.00 ds. E. J. Terpstra, Herst. Herv. Moria 10.00 en 17.00 ds. J. L. Schreuders, Elim 10.00 ds. J. C. den Toom, 17.00 kand. G. M. Bosker, Chr. Geref. Maranatha 10.00 ds. H. Polinder, 17.00 ds.

C. Bos, De Schuilplaats 10.00 ds. H. Korving, 17.00 ds. H. Polinder, Immanuelkerk 10.00 ds. C. Bos, 17.00 ds.

H. Korving, Eben-Haëzer 10.00 ds. A. C. Uitslag, 17.00 ds. A. van Heteren, Pniëlkerk 10.00 ds. A. van Heteren, 17.00 ds. A. C. Uitslag, Ichthus 10.00 en 17.00 ds. F. W. v.d. Rhee, Ger. Gem. 10.00 en 17.00 ds. J. van Belzen, 2 feb. 19.30 ds. G. Pater, Ref. Bapt.

Gem. 10.00 ds. O. G. Lohuis, 16.00 ds.

M. Ezinga UTRECHT Prot. Gem. Jacobikerk 10.00 ds. W. P. Vermeulen, 17.00 ds.

A. J. Zoutendjk, Chr. Geref. West Mattheüskerk 10.00 en 17.00 ds. D. J. T. Hoogenboom, Ger. Gem. 10.00 en 16.30 ds. L. Terlouw, Oud Ger. Gem. in Ned. (in Jeruzalemkerk) 1 feb.

19.30 ds. A. F. R. v.d. Veen VAASSEN Herv. Evang. 9.30 en 18.30 ds. J. D. Heikamp VALBURG Herv. 10.00 en 18.30 ds. B. van Leeuwen VEEN Herst. Herv. 9.30 ds. J. Koppelaar, 18.30 ds. L. Treur, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. E. Bakker VEENENDAAL Herv. Dragonder-Oost 9.30 ds. A. T. van Bljderveen, 17.00 ds. D. G. F. de Bree, Julianakerk 9.30 ds. H. J. Lam, 17.00 ds. M. L. W. Karels, Oude Kerk 9.30 ds. P. Vermaat, 17.00 ds. C. B. Stam, Vredeskerk 9.30 ds. J. van Djk, 18.30 ds. J. B. ten Hove, Sionskerk 9.30 ds. P. Hoogendam, 17.00 ds. M. van Leeuwen, Westerkerk 9.30 ds. M. L. W. Karels, 18.30 ds. W. G. Teeuwissen, De Engelenburgh 9.30 ds. C. B. Stam, Herst.

Herv. 9.30 ds. H. v.d. Ziel, 17.00 ds. J. A. Kloosterman, Chr. Geref. Bethelkerk 9.00 en 11.00 ds. J. C. Wessels, 17.00 ds. L. C. Bujs, Pniëlkerk 9.30 ds. J. W. Wüllschleger, 17.00 ds. D. v.d. Zwaag, Ger. Gem. Adventkerk 9.30 en 16.30 ds. B. Labee, Geref. vrjgem. Poortkerk 9.00 en 11.00 ds.

J. Wesseling, 16.30 ds. J. Holtland, Evang. St. Saambinding (in Petrakerk) 1 feb. 19.30 ds. W. J. op ’t Hof VEESSEN Herv. 9.30 ds. W. G. Sonnenberg VIANEN Herst. Herv. Eben-Haëzer 9.30 dhr. J. de Boer, 15.30 ds. R. W. Mulder, Chr. Geref. 10.00 en 18.00 ds.

C. P. de Boer VINKEVEEN Herv. 9.30 prop. A. J. R. Treur, 18.30 ds. J. T. Maas VLAARDINGEN Prot. Gem. Grote Kerk 10.00 prop. G. J. Glismejer, 17.00 ds. J. Snaterse, Chr. Geref. 10.00 en 17.00 ds. C. J. Droger, Ger. Gem. in Ned. 31 jan. 19.30 ds. A. Schultink VLAGTWEDDE Herv. 9.30 ds. A. Lagendjk VLEDDERVEEN (D) Herst. Herv.

Eben-Haëzer 10.00 ds. B. M. Meuleman, 19.00 kand. T. J. Ouwehand VLISSINGEN Ger. Gem. 9.30 en 16.00 ds. G. J. Baan VOORBURG Herst. Herv. Kapel (Rodelaan 64) 11.00 en 17.00 ds. L. M. Jongejan, Geref. vrjgem. 10.00 en 17.00 kand. M. W. v.d. Veen VOORSCHOTEN Herst. Herv. Rehoboth 9.30 ds. D. Siebelink, 16.30 ds. J. W. van Estrik VOORTHUIZEN Herv. Dorpskerk 9.30 ds. M. van Leeuwen, 18.45 ds. R. F. de Wit, Bethabara 8.45 en 10.30 ds. W. J. Gorissen, 16.45 ds. R. F. de Wit VRIEZENVEEN Herv. Pollenkerk 9.30 ds. R. J. Kranen, Westerkerk 9.30 ds.

M. H. de Jong, Grote Kerk 9.30 ds. G. Doorn, 14.30 ds. A. Prins, 19.00 ds.

R. J. Kranen, wjkgem. b.a. Centrum Stjäävelin 10.00 ds. P. Molenaar, Westerkerk 19.00 ds. J. H. van Daalen, Herst. Herv. 9.30 en 14.30 kand. G. J. Veldhuis WAARDE Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds.

D. W. Tuinier WAARDENBURG Herv. Neerjnen 10.00 ds. M. Aangeenbrug, 18.30 prop. C. Hendriks, Herst. Herv. (Kerkstraat 17a) 9.00 ds. M. W. Muilwjk, 14.30 ds. A. Vlietstra, Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. M. Mondria WAARDER Herv. 9.30 en 18.30 ds. D. Breure, Herst. Herv. 9.30 en 18.30 ds.

G. Kater WADDINXVEEN Herv. Brugkerk 9.30 ds. C. H. Bjl, 17.00 ds. P. M. van ’t Hof, De Hoeksteen 9.30 ds. J. W. J. Guis, 15.00 ds. C. H. Bjl, 18.30 ds.

L. de Wit, Bethelkerk 9.30 ds. T. L. J. Bos, 17.00 ds. C. v.d. Berg, De Morgenster 9.30 ds. W. M. Dekker, 17.00 ds.

T. Jacobs, Herst. Herv. Dorpstraat 9.30 en 17.00 ds. J. G. van Tilburg, 1 feb.

19.30 ds. J. P. Boiten, Immanuelkerk (Pr. Beatrixlaan 2) 9.30 (in Ontmoetingskerk) ds. J. P. Stoel, 17.00 ds. B. Reinders WAGENINGEN Herv. Vredehorst 9.30 ds. G. M. van Mejeren, Grote Kerk 9.30 ds. H. L. Versluis, 18.30 ds. J. P.

Nap, Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. H. v.d. Heiden WAPENVELD Herv. 9.30 ds. G. H. Koppelman, 14.30 ds. C. v.d. Worp WATERINGEN/KWINTSHEUL Herv.

10.00 ds. A. Christ, 19.00 ds. J. Henzen WAVERVEEN Herv. 9.45 ds. J. T. Maas, 19.00 ds. P. G. Oskamp WEDDE Herv. Kapel 9.30 dhr. D. Vos WEESP Evang. Gem. 10.00 dhr. S. Hattem WEKEROM Herv. 10.00 ds. H. M. Burggraaf, 18.30 ds. L. Schaafsma WERKENDAM Herv. Biesboschkerk 18.00 ds. D. Dekker, Dorpskerk 10.00 ds. J. Snaterse, Herst. Herv. 9.30 ds.

L. Treur, 15.30 ds. A. Kos, Chr. Geref.

10.00 en 17.00 ds. D. Bos, Vrje Ger. Gem. in Ned. 10.00 en 18.00, 1 feb.

19.30 ds. B. G. Ippel WERKHOVEN Herv. 10.00 ds. F. P. Leever, 18.30 ds. G. A. Termaat WESTBROEK Herv. 10.00 ds. P. Nagel, 18.30 ds. M. v.d. Zwan WESTERBROEK Herv. 10.00 prop. C. G. op ’t Hof WESTERHAAR Herst. Herv. 9.30 en 19.00 kand. C. M. Klok WESTKAPELLE Ger. Gem. 2 feb.

19.30 ds. G. Bredeweg WESTZAAN Chr. Geref. 9.30 ds. L. J. Koopman WEZEP Herv. Dorpskerk 9.30 ds.

C. v.d. Worp, 14.30 dr. P. Vermeer, Vredeskerk 9.30 dr. Joh. van Holten, 19.00 ds. B. J. D. van Vreeswjk, Hattemerbroek, De Hoeksteen 9.30 dhr. C. J. Koljn, Herst. Herv. Bethelkerk 9.30 kand. G. K. Terreehorst, 14.30 kand.

D. H. J. Folkers WIERDEN Herv. Dorpskerk 9.00 en 10.45 ds. T. J. Smink, 15.00 ds. A. Visser, 18.45 dhr. G. Flim, Hoge Hexel 9.30 ds. J. W. van Bart, 15.00 ds. T. J. Smink, Ger. Gem. 9.30 ds. C. A. van Dieren WIERINGERWAARD Herv. b.a 10.00 ds. J. Zondag WIJK BIJ DUURSTEDE Herv. 9.15 en 14.30 (afscheidsdienst) ds. P. L. de Jong WIJK BIJ HEUSDEN Herv. 9.30 ds.

M. A. Kujt, 18.30 ds. J. ter Maten, Herst. Herv. 9.30 ds. A. Vlietstra, 18.30 ds. W. M. Mulder WIJNGAARDEN Herv. 10.00 ds. A. Vastenhoud, 18.30 ds. M. C. Stehouwer WIJNJEWOUDE Herv. Weinterp 9.30 dhr. M. van Hejningen WILLIGE LANGERAK Herv. 10.00 ds.

J. Scheele Goedhart, 18.30 prop. B. Kriekaard WILNIS Herv. 10.00 dhr. J. Kroon, 18.30 ds. Joz. A. de Koejer WILSUM Herv. 9.30 prof. dr. W. Verboom, 14.30 ds. P. de Jager WINDESHEIM Herv. 10.00 ds. H. Veldhuizen, 19.00 ds. D. Wolters WOERDEN Herv. Petruskerk 9.30 ds. A. Stjf, Maranathakerk 18.30 ds.

M. C. Batenburg, Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. W. A. Zondag WOLPHAARTSDIJK Ger. Gem. 18.00 ds. C. Harinck, 2 feb. 19.30 ds. A. H. Verhoef WOUDENBERG Herv. 9.00 dr. W. H. Th. Moehn, 10.45 ds. E. de Mots,

16.30 ds. A. D. J. Wessels, 18.30 ds. J. J. Mulder, Herst. Herv. Maranathakerk 9.30 en 18.30 ds. W. J. C. van Bljderveen, Rumelaar 1 feb. 19.30 ds. J. van Meggelen WOUTERSWOUDE Herv. 9.15 en 14.00 prop. T. J. Lucas, Herst. Herv.

(Kerklaan 12) 11.15 en 15.45 ds. J. R. Bjl YERSEKE Herv. Rehoboth 9.30 ds. A. L. Molenaar, 17.00 ds. K. Hak, Geref.

9.30 ds. F. van Vliet, 14.30 ds. T. Deelstra, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds.

C. van Krimpen ZAAMSLAG Chr. Geref. 10.00 en 15.00 ds. H. H. de Haan ZALK Herv. 9.30 ds. J. K. M. Gerling, 19.00 ds. J. A. A. Geerts ZALTBOMMEL Herst. Herv. Evang.

14.00 ds. P. Verhaar ZEEWOLDE Chr. Geref. 10.00 ds. D. v.d. Zwaag, 16.45 ds. J. W. Wüllschleger ZEGVELD Herv. 9.30 ds. C. J. Overeem, 18.30 ds. W. J. Dekker ZEIST Herv. Oude Kerk 10.00 ds.

G. Lustig, 17.00 dr. P. J. Visser, Chr. Geref. 10.00 en 17.00 ds. J. Hoefnagel, Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. J. J. van Eckeveld ZETTEN Herv. 10.00 ds. J. Muller, 18.30 ds. G. Mulder ZEVENHUIZEN (ZH) Herv. Dorp 10.00 ds. D. van Vreeswjk, 19.00 ds.

J. H. Rejm, Oud-Verlaat 10.00 ds. A. H. Groen ZIERIKZEE Herv. 9.30 ds. P. de Graaf, 18.30 ds. D. Westerneng, Chr. Geref.

10.00 en 18.00 ds. J. van Langevelde ZIJDERVELD Herv. 9.30 ds. D. Verkuil, 18.30 ds. T. van Bruggen ZOETERMEER Herv. Oosterkerk 9.30 ds. E. v.d. Ham, 16.30 ds. M. A. v.d.

Berg, Morgensterkerk 10.00 ds. M. Maas, 18.30 ds. E. v.d. Ham, Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. G. W. S. Mulder ZUIDHORN Evang. Maranatha Gem. 10.00 dhr. F. van Neerbos ZUIDLAND Chr. Geref. 9.30 en 16.00 ds. A. v.d. Weerd ZUILICHEM Herv. 9.30 en 18.30 ds. B. van Werven, Herst. Herv. 9.30 ds. P. Verhaar, 18.30 ds. N. A. Donselaar ZUTPHEN Chr. Geref. 10.00 ds. W. de Bruin, 16.30 ds. A. O. Reitsema, Herv. b.a. Irene 10.00 ds. H. E. Veldhujzen, 17.00 ds. W. G. Hulsman ZWAAGWESTEINDE Chr. Geref. 9.30 en 14.00 ds. A. A. L. Aalderink ZWARTEBROEK/TERSCHUUR Herv.

9.30 ds. J. Bogerd, 18.30 ds. D. v.d.

Streek, Herst. Herv. Sionskerk 10.00 ds. S. T. Lagendjk, 16.30 ds. M. van Reenen ZWIJNDRECHT Herv. Oude Kerk 9.30 ds. F. Maajen, 17.00 dhr. J. Mouthaan, Chr. Geref. 9.30 ds. J. Breman, 16.30 ds. J. Ophoff, Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. W. J. Karels, Geref. kerken Ned. (Develstein College) 9.30 ds. L. Heres ZWOLLE Herv. Grote Kerk (in Jeruzalemkerk) 10.00 ds. J. Mulderj, 19.00 ds. G. van Goch, Ger. Gem. 15.00 ds.

A. Schreuder, Geref. Kerken Herst.

10.00 ds. S. de Marie, Geref. Kerken Ned. 10.00 en 16.30 ds. J. R. Visser >>kerktijden.nl Voor meer informatie.

14

kruispunt

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

buitenlandse boeken

The New Christian Zionism. Fresh Perspectives on Israel & the Land, Gerald R. McDermott (ed.), uitg. IVP Academic, Downers Grove (VS), 2016; ISBN 978 0 8308 5138 6; 350 blz.; € 22,95.

Destroyer of the Gods, L. W. Hurtado; uitg. Baylor University Press, Waco, 2016; ISBN 9781481304733; 305 blz.; € 34,99.

The evolution of the West. How Christianity has shaped our values; Nick Spencer; uitg.

Society for Promoting Christian Knowledge, Londen, 2016; ISBN 978 0 281 07520 1; 190 blz.; € 17,99.

Eye-opener over vroege christendom tekst dr. M. A. van Willigen

In ”Destroyer of the Gods” (”Godenverwoester”) laat Larry Hurtado op een briljante wijze zien hoe het vroege christendom alle andere religies ver achter zich liet. De Amerikaanse theoloog maakt duidelijk hoe de kerk wist te overleven.

Hurtado begint bj het ontstaan van het christendom. Was het een religie zoals de heidense godsdiensten? Nee, zo wordt algauw duideljk. We kunnen het christendom het beste typeren als een aftakking van het Jodendom. Wat betreft de ontwikkeling ervan, volgt Hurtado consequent een historische ljn.

Hj vraagt zich bjvoorbeeld af hoe het christendom, dat zich eerst als „een kleine sekte” aandiende, later tot een wereldreligie kon uitgroeien. De manier waarop Hurtado zjn antwoord formuleert, is vanzelfsprekend te nuanceren, maar in de kern klopt dit zeker. Het valt de schrjver op dat de Joodse beweging die zich rond Jezus ontwikkelt, ook na Zjn dood bljft bestaan en zich verder uitbreidt. In de eerste eeuw bljkt het christendom numeriek nog zwak te zjn, maar in de tweede eeuw vindt reeds een spectaculaire groei plaats.

Een van de vragen die Hurtado zich stelt, is of de zogenoemde Jezusbeweging uniek was. Zjn antwoord is ja. Hj laat zien dat er ook wel andere Joodse afsplitsingen en sekten geweest zjn, bjvoorbeeld die van de Essenen, maar dat geen enkele beweging zo’n sterke centrale iguur gekend heeft. Wellicht klinkt de term Jezusbeweging voor een moderne lezer bevreemdend, maar wat Hurtado hier beweert, is wel degeljk van groot belang: deze aftakking van het Jodendom bljkt

een unieke afsplitsing te zjn.

Ondertussen mist de benadering van Hurtado belangrjke aspecten, bjvoorbeeld dat Jezus niet alleen mens, maar ook de unieke Zoon van God is, Die de zonden van de wereld door Zjn kruisdood heeft weggenomen. De bedoeling van Hurtado’s boek is echter vooral de ontwikkeling van het christendom te laten zien en niet zozeer de theologische zwaartepunten voor het voetlicht te brengen.

Hurtado gaat onder meer in op de verwachting van de eerste christenen. Deze onderscheidt zich van die in de heidense religies: de verwachting van eeuwig leven maakt het christendom bjzonder. Daarnaast kende het christendom aanvankeljk geen tempels en bracht het geen offers.

Wat verder opvalt, is dat het christendom zich niet aanpaste aan andere religies of zich erdoor liet beïnvloeden. Overeenkomsten zjn er vooral met de Joodse religie. Ook hier is er een monotheïstisch godsbegrip, een schrifteljke traditie die wordt bestudeerd en als inspiratiebron functioneert.

Toch is er ook een groot verschil.

De Joodse religie bljft tot één volk beperkt, terwjl het vroege christendom juist de beweging naar buiten maakte: ook de heidenen horen erbj. Ook is het Godsbeeld niet geljk: in het Jodendom heeft Christus geen plaats.

In het tweede deel van het boek komt ook de christeljke levensmoraal uitgebreid aan de orde, onder meer aan de hand van veel nieuwtestamentische passages. Zo legde het vroege christendom zjn kinderen niet te vondeling, terwjl de heidenen dit wel deden. Terwjl de Griekse en Romeinse wereld er een ruime seksuele moraal op nahield, zien we bj het vroege christendom juist een tegenbeweging.

Daar gaan meesters niet met hun slavinnen naar bed, ze bezoeken geen prostituees.

Het boek van Hurtado is zeer verhelderend over de ontwikkeling van het vroege christendom; een echte eye-opener.

Bijzondere band met Israël blijft tekst dr. M. C. Mulder beeld RD, Henk Visscher

Gods betrokkenheid op de wereld heft Zijn bijzondere band met Israël niet op. Ook nadat de Heere Zijn beloften heeft vervuld in Christus, blijft Hij trouw aan zijn verbond met dit volk, omdat God God is. Dat heeft consequenties voor ónze betrokkenheid op Israël, als volk in een specifiek land.

D

at is de stelling van het boek ”The New Christian Zionism”, onder redactie van de Amerikaanse theoloog Gerald R. McDermott. Internationaal bekende theologen met diverse specialismen droegen bj aan de bundel, die drie hoofddelen bevat: historisch, Bjbels-theologisch en praktisch.

In een vierde deel worden consequenties getrokken voor de houding van de kerk vandaag.

Met „zionisme” wordt de steun aan Israël bedoeld, om te kunnen wonen in een eigen land. Dit zionisme is uit de kerken weggeëbd, stellen de auteurs. Deels is dat te begrjpen, omdat veel christeljke zionisten hun ideeën vaak verpakten in speciieke verwachtingen voor Israël tjdens een

duizendjarig rjk (het dispensationalisme).

Hun visies zjn gepopulariseerd in boeken en ilms die heel concreet lieten zien wat er met Israël zou gaan gebeuren. Zo wil deze bundel het zionisme niet invullen. Men wil dat vernieuwen, door een betrouwbaar Bjbels fundament en door de afwjzing van het genoemde dispensationalistische raamwerk.

Vervangingsleer Het historisch deel legt de wortels van de vervangingsleer bloot en laat de achtergronden zien van diverse christeljke visies die wél een aparte plaats aan Israël bleven toekennen.

Het Bjbels-theologische deel is het hart van het boek. Een oriënterend artikel pareert traditionele opvattingen van teksten die de vervangingsgedachte zouden ondersteunen. In zowel Oude als Nieuwe Testament is Gods zorg voor Zjn hele wereld voortdurend verbonden met Zjn speciieke aandacht voor het éne volk van Zjn belofte.

In drie grondige essays wordt dat uitgewerkt wat betreft Mattheüs, Lukas en Paulus. Een voorbeeld: bekend is dat het boek Handelingen start in Jeruzalem en eindigt in Rome. Met deze structuur laat Lukas zien hoe de belofte van Jezus vervuld wordt dat de apostelen Zjn getuigen zullen zjn in Jeruzalem, Judea, Samaria en tot aan de einden der aarde. De Messiaans-Joodse exegeet Mark Kinzer wjst erop dat er nog een andere ljn door Handelingen loopt, die

Het atheïsme als tekst Evert van Vlastuin

Wij hebben ons „losgemaakt” van het geloof en de heilige huisjes, zei minister Schippers in september triomfantelijk in haar H. J. Schoo-lezing. Let op de voltooide tijd. Dit ís gebeurd, en ligt achter ons.

Toch is dat niet zo, zegt Nick Spencer in zjn ”The Evolution of the West”. Het christendom heeft de westerse waarden gevormd, en dat werkt door. Met andere woorden: het atheïsme is zelf vrucht van christeljke beschaving.

Spencer pakt enkele actuele thema’s en belicht vervolgens historisch hoe die christeljke invloed zich heeft voltrokken. Zo spreekt hj bjvoorbeeld over het (Engelse) natiebegrip, de democratie en de mensenrechten. Ook de wetenschap en de welvaartsstaat komen langs.

De kernbegrippen van de moderne mens (zoals vrjheid, geljkheid en tolerantie) komen helemaal niet uit de antieke wereld, en nog minder uit de Franse Revolutie. Ze zjn afkomstig uit het Bjbelse wereldbeeld.

Onder de Grieken en Romeinen was barmhartigheid immers beslist geen deugd.

De „morele revolutie” is aan het Evangelie te danken. Spencer gaat zelfs zover dat de kerk ook seksuele bevrjding bracht. In de antieke wereld was de vrouw een wande-

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

15

„Laat de kerk beseffen dat wie bij God wil horen, bij de God van Israël hoort.”

minder bekend is. In elke fase vindt er een terugkeer naar Jeruzalem plaats. Bovendien spreekt er een verwachting uit het dubbelwerk van Lukas, dat Rome niet de laatste plaats van Gods plan is. Handelingen is eigenljk nog niet af, want er zal opnieuw een toewending van de Heere naar Jeruzalem komen. Verrassend om dat te zien.

Een tweede Messiaans-Joodse exegeet, David Rudolph, bespreekt de brieven van Paulus. Hj weerlegt de stelling van de Britse theoloog N. T. Wright dat de echte familie van Abraham volgens Galaten te vinden is in de kerk, terwjl het „Israël naar het vlees” zich daar buiten heeft geplaatst.

Hj ontzenuwt deze zogeheten ”transference theology” en wjst op de bljvende wederkerige betrokkenheid van Gods werk bj heidenen én Israël. Net als bj Lukas is

deze verbondenheid ook in de toekomstverwachting van Paulus van grote betekenis.

Palestijnen Een derde hoofddeel analyseert de houding van de kerk ten aanzien van het concrete Israël. Lastige kwesties worden niet ontweken. De laatste decennia staat de aandacht voor de situatie van Palestjnen een onbevangen zionisme in de weg. De theologische verbondenheid krjgt geen kerkeljke gestalte, soms omdat men zwjgt in verlegenheid, soms omdat men duideljk stelling neemt tegen de politiek van de staat Israël.

De auteurs willen fouten van Israël niet verdoezelen, maar wjzen terecht op het gevaar dat er in de media een eenzjdig beeld ontstaat vanwege de underdogpositie van Palestjnen. Inzichtgevend zjn de artikelen

over de betekenis van internationaal recht, en over de wjze waarop Israël met minderheden omgaat. Een Aramese christen in Israël, die zelf tot een minderheid behoort, onderstreept dat Israël principieel ruimte biedt aan aanhangers van andere religies, in tegenstelling tot omringende landen in het Midden-Oosten.

Steun Laat de kerk beseffen dat wie bj God wil horen, bj de God van Israël hoort, dat Israël een plaats houdt in de plannen van God en dat dit volk een Bjbels recht heeft op land in het Midden-Oosten en onze steun daarvoor verdient – zo luidt de conclusie van de redacteur. Dit alles is niet bedoeld als vrjbrief; juist omdat het Woord van God de basis is, biedt dit de ruimte om ook Israëls

verantwoordeljkheid te benoemen.

In dat verband zou de bundel wellicht iets genuanceerder kunnen spreken over de onlosmakeljke verbondenheid tussen Gods verbondsbelofte en het land Israël. De vragen die het land stelt aan het volk mogen wel wat scherper gearticuleerd worden.

Dat neemt niet weg dat het de moeite waard zou zjn om deze publicatie in het Nederlands te vertalen. Een aantal hoofdstukken over de houding van Amerikaanse kerken zou dan wellicht vervangen kunnen worden. De Bjbelse weergave is evenwichtig en de hoofdstukken over de praktjk geven veel feiten die het waard zjn om belicht te worden, om de beeldvorming over Israël ook in ons land in positieve zin bj te stellen. >>christiansandisrael.org

kind van christelijke moeder lende baarmoeder die moest wachten op bevruchting. Het enige zelfstandige seksuele wezen was de man, de vrouw was ontvankeljk. De auteur erkent dat deze houding ook door christenen is (en wordt) beoefend, maar in haar oorsprong is zj heidens. Want het Bjbelse mensbeeld erkent de man zowel als de vrouw als individu.

Deze waardigheid als individu heeft de mens niet van zichzelf, maar van God als Schepper, Wiens beeld alle mensen dragen.

Vanuit dat besef werd het recht gevormd.

In de 13e eeuw was het recht zover dat alle mensen –in theorie– geljk waren onder de wet. Het idee van geljkheid, dat vandaag vooral tegen christenen wordt gebruikt, is volgens Spencer in zjn wortel Bjbels.

Dit zjn ook de vragen die hj stelt bj

de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948, die is gebouwd op de „waardigheid” van de mens en waarin woorden worden gebruikt die aan het geloof zjn ontleend. Spencer vraagt of deze waardigheid niet in de lucht hangt zolang deze niet aan de Schepper wordt ontleend.

Toen het christendom in Engeland kwam, leerden de verschillende stammen daar elkaar niet langer te haten, maar samen op te trekken, zodat vandaag nauweljks nog voor te stellen is dat er vroeger vele volken in dit land leefden. Zonder het Evangelie zou Engeland niet bestaan, zegt Spencer, en zou ook de Engelse taal veel uitdrukkingen missen. Ook een agnost als Churchill gebruikte aan de lopende band Bjbelse beeldspraak.

Door de eeuwen heen heeft het christendom zich ook weleens al te dienstbaar aan het volk opgesteld, zo tekent Spencer scherp (onder meer aan de hand van een gedicht uit 1716). Het nationalisme kleurde het christendom, in plaats van andersom.

In de antieke wereld was een onrechtvaardig heer een lotsbeschikking. In 1215 was dit in Engeland niet meer zo. In het nog altjd befaamde Magna Charta werd beschreven dat de koning onder de wet stond. Dit kwam rechtstreeks voort uit wat de profeet Samuël leert bj de kroning van Saul.

Al schrjvend komt Spencer dan tot een heel mooie beeldspraak. Het Westen is gevormd door het christendom. En deze cultuur is de baarmoeder geworden waaruit onder meer het atheïsme is voortgekomen.

In sommige landen had dit ongeloof een wat wjzere moeder dan in het andere, en sommige ouders hebben het atheïsme ook weleens mishandeld, maar de moederkindrelatie bljft.

In het erkennen van het onverstand van de gelovige ouder zit de nuance van Spencers boek. De humanisten hebben vaak geljk in hun kritiek, bjvoorbeeld dat het wel erg lang heeft geduurd voordat christenen positief over mensenrechten konden spreken.

Zulke nuance is in dit boek ook wel nodig, omdat het anders een hoeraverhaal was dat de seculiere lezer niet overtuigt. In de huidige vorm biedt het voor de gelovige zowel als de ongelovige voldoende stof tot nadenken.

Reformatorisch Dagblad

26 januari 2017, 46e jaargang nr. 255

Eenvoud van de Veluwe pagina 11 beeld Rien Mouw

2

â&#x20AC;?Cordon sanitaireâ&#x20AC;? als strategie om een partij klein te houden.

4

Man van Natascha pleegt misdaad; Natascha wordt ontslagen.

2

cordon sanitaire

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

„Hoe vies mag het tekst Jannes van Roermund beeld Belga Photo, Nicolas Maeterlinck

Nu alle grote politieke partijen in Nederland hebben aangegeven niet met PVVleiders Wilders te willen samenwerken, kent Nederland een zogenoemd ”cordon sanitaire”. Is zo’n isolatie van een politieke partij wel verstandig?

D

e Belg Jos Geysels (64), oud-fractievoorzitter van Agalev (de voorloper van de huidige Vlaamse partj Groen) en uitvinder van het Vlaamse cordon, twjfelt daaraan. Maar vindt die vraag overigens onbelangrjk. Een gesprek over het Vlaams Belang, het succes van ”conservatief rechts” en de fouten van links.

Het cordon sanitaire rond het Vlaams Belang is nu 25 jaar in werking. „Het cordon houdt in dat partjen uitspreken niet te willen regeren met bepaalde andere partjen (lees in dit geval: Vlaams Belang) die standpunten hebben die strjdig zjn met de funGeysels. damentele beeld Intervista rechten van de mens. Daardoor heeft het Vlaams Belang altjd in de oppositie gezeten en nooit kunnen ‘regeren’. Niet lokaal, niet nationaal.

Bovendien heeft inmiddels een onafhankeljke rechtbank uitgesproken dat standpunten van het Vlaams Belang tegen de internationale verdragen indruisen. Is het cordon dan een succes? Ja, natuurljk.”

de andere partjen zeggen: wj werken niet samen met een partj die het geljkheidsprincipe –dat iedere mens, iedere man of vrouw, ongeacht godsdienst en afkomst geljk is– niet respecteert.

Dát zjn de grondbeginselen van de democratie. Daar moeten we over waken, want we hebben in Europa een geschiedenis waarin die beginselen vaker zjn aangetast. Je mag dus wel een beetje halsstarrig zjn.”

Veel mensen vonden het geen succes. „De kwestie is vooral beoordeeld als politieke tactiek, als strategie. Je hoorde steeds: is het wel verstandig om deze partjen uit te sluiten? Want, zo zei men, dan nemen ze de rol van martelaar aan – met electoraal succes als gevolg.”

Wat vindt u daarvan? „Ik heb nóóít gezegd dat het cordon sanitaire de beste strategie is om extreemrechts klein te

houden. Er is wel onderzoek naar gedaan. In sommige situaties is die strategie succesvol gebleken, in andere niet. Sommige mensen, die strategisch willen denken, zjn voor de ”neem-ze-mee-in-hetbadstrategie”. Je laat ze regeren, vervolgens kunnen ze hun grote woorden en beloftes niet waarmaken en dan verdrinken ze.

principieel statement geweest, geen politieke strategie.

Kjk eens naar de voorstellen die het Vlaams Blok in 1992 deed.

Ze hadden een ”zeventigpuntenprogramma”, geïnspireerd op ”vader Le Pen”: aparte scholen, uitsluiting van sociale huisvesting en beperking van de vrjheid van vereniging voor niet-Europeanen.

De religie van de markt wordt gecombineerd met een terugkeer naar de heimat Natuurljk, in een democratie moet je van mening kunnen verschillen. Maar partjen die haat prediken en het geljkheidsprincipe niet aanvaarden, daar kun je niet tolerant voor zjn. Je kunt ze wel meenemen in bad, maar hoe vuil mag het water worden? Voor mj is het cordon sanitaire een

Parlementsleden praatten de collaboratie goed, of hadden neonazistische sympathieën. Voor de duideljkheid: dat was toen. Nu is dat gelukkig anders.”

Maar nu verdedigt u de democratie door het Vlaams Belang uit te sluiten?

„Ja. Daarbj moet je natuurljk niet blind zjn voor het spanningsveld. Die fout is in het verleden wel gemaakt. Het is nu bjvoorbeeld halfnegen ’s avonds. Als iemand van extreemrechts zegt dat het nacht aan het worden is, moeten wj niet van de weeromstuit zeggen dat de zon schjnt. Feiten moet je gewoon erkennen. Als mensen angstig zjn of onzeker, dan moet je dat serieus nemen en ermee aan de slag gaan. Ook als je tot de progressieven behoort.”

Waarom gebeurt dat niet? „Als vluchtelingen hierheen komen, moet je hen menswaardig opvangen en geen muren gaan bouwen. Maar je moet tegeljk onderkennen dat er ook problemen uit voortkomen. Je moet praten.

En discussiëren.”

Hoe komt het dat progressieve politici de neiging hebben om dat niet te doen? „Omdat –ik citeer nu de Nederlandse socioloog J. A. A. van

Critici meenden dat met een dergelijk cordon het democratisch functioneren werd aangetast. „Dat is lauwekul, hè.”

Waarom? „Elke democratische partj beslist zelf met welke partj zj al dan niet wil regeren. Dat is toch geen aantasting van de democratie?

Uitgaande van de Nederlandse en de Vlaamse jurisprudentie mag iedere partj spreken, zich verenigen en ook besturen; het Vlaams Blok (actief van 1978 tot 2004) zat daardoor ook in de raad van bestuur van de nationale omroep.

Ik zou dus niet weten waarom de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat zjn aangetast.”

Misschien gaat het meer over het grondbeginsel van democratie.

Het signaal nu is: we sluiten jullie buiten. „Nee, we sluiten niemand uit.

Mensen kunnen stemmen op welke partj ze ook willen. Maar

De nieuwjaarsbijeenkomst van het Vlaams Belang in Brussel van zaterdag. Andere politieke partijen in België weigeren met deze partij

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

3

water zijn” Doorn over de Nederlandse situatie– „onze drie grote partjen allemaal op elkaar ljken. Ze zeggen allemaal hetzelfde.” En dat klopt.

Jullie minister-president Kok zei: We moeten onze ideologische veren afschudden. Dat hebben de meeste partjen gedaan. Toen kwamen er nieuwe partjen die zeiden waar het op stond; de grote partjen kregen draaien om hun oren. Populisme heette dat.

Ja, maar er zat ook waarheid in.

Mensen in de lagere inkomens van de middenklasse zjn er niet op vooruitgegaan, ondanks de euforie over de economie. Zo ook hier. De kerken in Vlaanderen liepen leeg, maar de kathedraal van de economie liep vol. We hebben te weinig oog gehad voor de mensen die niets hebben gewonnen. Ik zie wel een verandering bj progressieve partjen in Europa, maar dat moet verder groeien. De Nederlandse Partj van de Arbeid bjvoorbeeld is te laat en zit nu met de problemen. Als arme mensen meneer Djsselbloem horen

praten, en ze zien op welke manier hj de Grieken heeft behandeld, dan moet je niet klagen dat je stemmen verliest. Progressieven moeten herkenbaar zjn, in hun woorden en in hun daden.”

Die ideologische veren afschudden – moet Nederland daar nog een stap in maken? „Ik zie nu een kentering, maar het heeft heel erg lang geduurd.

De sociaaldemocratie gaat achteruit in Europa. Sommigen die vroeger links stemden, stemmen nu voor extreemrechts.”

Dus het succes van extreemrechts ligt bij het falen van links? „Gedeelteljk wel. Het succes van conservatief rechts helpt ook mee. Laten we dat onderscheiden van extreemrechts. De Nederlandse socioloog Dick Pels heeft samengevat waarom conservatief rechtse partjen zo populair zjn.

Hj noemt het nationaal individualisme. De religie van de markt wordt gecombineerd met een te-

rugkeer naar de heimat. Succes op de markt en geborgenheid thuis.

Rutte gedraagt zich steeds meer als een assertieve patriot – meer conservatief rechts dan liberaal.

Hj propageert een soort oranjegevoel dat teruggrjpt naar zekerheden uit het verleden. Ik noemde het een politisering van de nostalgie. Die retoriek werkt, en ik begrjp dat. Er is op zich niets mis met die geborgenheid.”

Vergiet tekst Jan van Klinken

Je zult maar rechter zjn en moeten oordelen of de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster serieus genomen

In Nederland zien we nu ook een cordon sanitaire ontstaan, want Rutte zegt dat de kans op een kabinet met Wilders nul procent is. Wat vindt u daarvan?

Lachend: „Voor mj maakt het niet uit. Hugo Claus schreef ooit: De woorden zjn de klederen van de gedachten. Voor mj gaat het om de gedachten, maar het is duideljk dat alle democratische partjen in Nederland vinden dat er met deze man geen land valt te besturen.”

Dus u vindt het eigenlijk wel een goede gedachte? „Ik ga geen lessen geven aan buitenlandse democraten. Ik zeg alleen: Als je niet wilt samenwerken met deze partj –waarvan de leider ook nog eens door rechter is veroordeeld– kan ik dat moeiljk af keuren. Ik begrjp dat goed.”

Vlaams Belangvoorman Filip Dewinter zei tegen het Algemeen Dagblad dat Wilders blij moet zijn met een cordon sanitaire. Hij noemde het zijn ”levensverzekering”. „Daar moet ik een beetje om lachen. Andere partjleden zeggen nameljk dat ze het cordon verschrikkeljk vinden. Onlangs nog, toen Angela Merkel een eredoctoraat kreeg van een Vlaamse universiteit, protesteerde het Vlaams Belang bj de deur van de universiteit: ”Cordon? Nee!”. Als je zo blj zou moeten zjn met dat cordon, dan roep je dat niet.”

Het cordon brokkelt in België langzaam af. De kiezers willen het niet meer, en de leden van de grootste partijen vinden het steeds meer ondemocratisch.

Gaat het cordon binnenkort vallen? „Die vraag wordt mj bj iedere gemeenteraadsverkiezing opnieuw gesteld. Ik wacht gewoon af. Ik zie zeker in de grote steden geen partj met het Vlaams Belang gaan regeren. Als de Nieuw-Vlaamse Alliantie dat zou doen, zal de federale regering niet lang meer bestaan. Want haar Waalse coalitiepartner Mouvement Réformateur (MR) zal dat nooit toelaten.”

samen te werken.

column

Samenwerking met het Vlaams Belang is politieke zelfmoord? „Ja. Wat dat betreft is de situatie in Nederland redeljk identiek met die in België. Voor sommige kleine partjen zal het geen problemen zjn, maar voor de grotere partjen zeer zeker wel.”

moet worden. Ik denk dat menig magistraat stichteljk voor het genoegen zal willen bedanken, zeker als hem of haar bljkt dat de volgelingen van dit obscure genootschap uitgedost zjn met een vergiet op het hoofd. U denkt misschien dat ik monsters zie vliegen, maar het is toch echt uit het leven gegrepen. Diverse rechters in Amerika en Europa, inclusief Nederland, hebben zich al over de vraag van de erkenning van deze kerk moeten buigen.

De kerk, die het zogeheten ”pastafarigeloof” voorstaat, is in 2005 opgericht door ene Bobby Henderson. Hj ergerde zich groen en geel aan het creationisme. Dat is de wetenschappeljke stroming die het scheppingsverhaal en de evolutieleer combineert.

De man vond het belacheljk dat de creationistische verklaring voor het ontstaan van de wereld op scholen mocht worden gedoceerd. Voor het creationisme is volgens hem net zo veel bewjs als voor vliegende spaghettimonsters. Zo kwam hj op het idee een heus kerkgenootschap te stichten. Wat je gelooft, mag je als volgeling zelf weten. Als je maar een vergiet op je hoofd draagt, want dan ben je herkenbaar.

In diverse landen zjn de pastafarians volledig door de rechter erkend. Dat is wel te begrjpen, want juridisch gezien is er sprake van een mjnenveld. Zou de rechter besluiten om niet te erkennen, dan moet hj aangeven waarom hj vindt dat het pastafarigeloof geen echt geloof is. De rechter moet dan tegeljk formuleren wat dan wél een echt geloof is. Nou, u voelt ’m al aankomen. Daar wordt al meer dan 2000 jaar ruzie over gemaakt.

In Nederland is de status van de vliegende spaghettikerk niet helemaal duideljk. Feit is wel dat de Belastingdienst heeft geweigerd de kerk in het ANBIregister op te nemen.

Een volgende kwestie is of pastafarians op het gemeentehuis terechtkunnen met een pasfoto waarop ze een vergiet op hun hoofd hebben. Een dame die bj de Radboud Universiteit in Njmegen werkt en pastafarian is, kwam van een koude kermis thuis.

Haar pasfoto werd niet geaccepteerd. Ze moet het nu zonder rjbewjs doen.

Een ambtenaar hield haar voor dat ze maar heel even het vergiet van haar hoofd moest halen, maar ze weigerde. Ze had daar, zoals ze zei, „gewetensbezwaren” tegen. Ze heeft nu een rechtsilosoof van de universiteit in de arm genomen die dit varkentje wil wassen. Aan hem heb ook ik nog een prangende vraag. Word ik tot de pastafarians toegelaten als ik in plaats van een vergiet een omgekeerde frietpan op het hoofd zet? Of ben ik dan een buitenverbander?

4

mens

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

„Invloed pedoseksueel delict is als een olievlek” tekst Iris Pronk (Trouw) beeld RD

Het ontslag van Natascha (Zie ”De vrouw van een pedoseksueel”) is volgens psychotherapeut Jolanda Verbeek „buiten proporties”, maar helaas niet ongewoon. Verbeek werkt als teamleider seksueel grensoverschrjdend gedrag bj de forensisch-psychiatrische polikliniek de Waag in Den Haag en behandelt met haar team jaarljks zo’n honderd pedoseksuele daders. Ze weet: „De impact van hun delict op de omgeving is enorm groot.”

Partners, maar ook ouders, broers, zussen en kinderen kampen met schaamte, ze voelen zich besmet en met de dader in de hoek gezet. Intussen hebben ze zelf veel vragen: Wat bezielt de man die wj dachten te kennen? Valt te voorkomen dat hj dit wéér doet?

De invloed van het pedoseksuele delict is als een olievlek: het spreidt zich uit over allerlei intieme gebieden. Zoals het vertrouwen in de relatie: het is lastig om nog te bouwen op een man als Lucas, die zo lang een virtueel dubbelleven leidde. Ook de seksualiteit van de omstanders kan problematisch

worden, zegt Verbeek. Zo voelde de zus van een 25-jarige dader zich geremd in een nieuwe relatie. „Ze zei: Straks denkt hj dat ik net zo raar ben als mjn broer.”

Besluiten vrouwen om bj hun man te bljven, zoals Natascha aanvankeljk deed, dan reageert de omgeving met onbegrip en af keer. Kiezen voor zo’n man, dat dóé je toch niet?

Terwjl het voor de samenleving juist goed is als het ze lukt om wél bj de dader te bljven. Uit onderzoek bljkt dat betrokken partners of familieleden de kans op recidive link verkleinen. Zj kunnen tj-

De vrouw van een pedoseksueel tekst Iris Pronk (Trouw) beeld ANP, Valerie Kuypers

Wat doe je als je man kinderporno blijkt te verzamelen? Of een relatie heeft met het 13-jarige buurmeisje? Je wereld stort in, vertellen twee vrouwen. Steun of begrip krijgen ze bijna niet.

D

e waarheid drong stukje bj beetje tot haar door. De politie luidde de eerste bel, letterljk: om zes uur ’s ochtends stonden er twee rechercheurs op de stoep. Natascha had geen idee wat ze kwamen doen. Na een tjdje vertrokken ze weer met alle computers uit het pand, vanwege „een strafbaar feit.” Iets met inanciële problemen rond zjn werk als ict-adviseur, mompelde haar man Lucas ter verklaring.

Achteraf had ze toen lont kunnen ruiken, zegt Natascha, een 42-jarige vrouw met een kort blond kapsel en een innemend gezicht. „Een duideljk verhaal was het niet.”

Dat kwam pas drie maanden later, nadat Lucas een volle dag verhoord was op het politiebureau. Bj thuiskomst bekende hj: hun computers zaten vol kinderporno. De man met wie Natascha vjftien jaar getrouwd was en twee kinderen had, bleek al tien jaar een verwoed verzamelaar. „Volgens hem was die kinderporno een uitvlucht voor de stress die hj had van zjn werk. Ik zei: Had dan foto’s van kerktorens verzameld!”

Waarom deed Lucas wat hj deed – een delict waarvoor hj vorige zomer drie weken in de gevangenis zat? Op Natascha’s vraag „waarom, waarom, waarom” bleef hj zwjgen. Het moet „iets

psychisch” zjn geweest, denkt ze, iets duisters waarnaar hj zelf ook gissen moet.

Stigma Hier doet het er niet toe. Dit verhaal gaat niet over pedoseksuele daders, maar over de mensen in hun nabje omgeving. Over de (ex-)vrouwen, voor wie de misdaad van hun man vaak een dreun is. Zj krjgen, is hun eigen ervaring, maar weinig aandacht, begrip of hulp. Daar durven ze meestal niet eens om te vragen; hun angst voor afwjzing is groot. „Kinderporno verzamelen is not done”, zegt Natascha met gevoel voor understatement.

Hoe zwaar het stigma ook op de partner drukt, bljkt uit de afgesproken plek: Natascha wil de verslaggeefster alleen ontmoeten in een zaaltje van forensische polikliniek de Waag in Den Haag.

Daar, in aanwezigheid van therapeut Jolanda Verbeek, vertelt ze over haar ervaringen voordat ze, eindeljk, steun vond bj een lot-

Ik kon mezelf niet meer geven, ik was op slot geraakt” genotengroep. Haar achternaam vertelt ze niet.

Nadat Lucas zjn schokkende geheim opbiechtte, dacht Natascha: Help. Maar waar kon ze terecht?

Een zoektocht op internet leverde niets op; er zjn geen websites voor partners van kindermisbruikers. Omdat haar hoofd toch tolde van de vragen, belde Natascha maar naar Slachtofferhulp. Waren haar kinderen veilig, kon ze bj haar man bljven, kon ze hem helpen, wat moest ze doen? „Ik dacht: ik ben toch ook een soort slachtoffer. Maar bj

Slachtofferhulp zeiden ze: Nee, u staat te dicht bj de dader, u kunnen we niet helpen, u behoort niet tot onze doelgroep.”

Van de politie kreeg Natascha het advies: „Houd dit maar voor je.” Dus zweeg ze erover buitenshuis, terwjl ze binnenshuis probeerde te praten met Lucas. „Ik wilde vechten voor mjn relatie, ik wilde hem niet veroordelen maar helpen, ik wilde ons gezin redden.” Dat is niet gelukt, een halfjaar geleden zjn ze toch gescheiden.

Rechtbankverslag Ruim voor die tjd had haar manager lucht gekregen van de zaak. Al twintig jaar werkte Natascha als leidster op een kinderdagverbljf, met veel toewjding en plezier. Op een ochtend wees haar baas op een rechtbankverslag in de lokale krant: Zjn dit soms de initialen van jouw man?

Toen Natascha ja zei, reageerde hj aardig en begripvol. „Maak je geen zorgen, je bent een geweldige leidster.” Vervolgens lichtte hj wel de oudercommissie in, die een gealarmeerde brief stuurde aan alle ouders. Zo escaleerde het en werd Natascha –die part noch deel had aan de misdaad van haar man– toch ontslagen. Ook, denkt ze zelf, „omdat ik er in eerste instantie voor gekozen had om bj Lucas te bljven, om voor het gezin te knokken.”

Natascha belandde uiteindeljk in een van deze groepen bj de Waag, waar ze de 36-jarige Maria ontmoette. Ook die zit nu in het zaaltje van de Haagse polikliniek.

Ook Maria wil alleen praten onder pseudoniem. Samen kjken ze terug op wat de bjeenkomsten hun gebracht hebben.

Voor Natascha was de aandacht weldadig. „Ik zag dit als hulp voor mezelf. Ik ben hier een stukje sterker weggegaan.” Zj zou dit lotgenoten ook van harte gunnen. „Ik wil dat hier veel

meer aandacht voor komt. Hallo, wj zjn er ook nog!”

Erkenning en herkenning Maria –lang blond haar, frêle postuur– vertelt dat ze bj Natascha „erkenning en herkenning” vond. „Niemand praat erover, het is een groot taboe. Je ontmoet in je eigen omgeving niet gauw iemand die zegt: Mjn man heeft ook zoiets gedaan.” Terwjl ze zo verschrikkeljk graag wilde horen „dat het goed is dat ik hem niet over het balkon heb geschopt. Dat ik geprobeerd heb hem te helpen.”

Over het balkon geschopt? Wat maakte dat die gedachte kenneljk wel opkwam in Maria’s hoofd?

Op een regenachtige avond stuurde de buurman een appje: of Erik zich ogenblikkeljk bj hem wilde melden, alléén. Bj Maria gingen meteen alarmbellen rinkelen, vertelt ze. „Ik heb een

goeie intuïtie, ik dacht: er is vast iets met hun dochter. Je vóélt het gewoon.”

Erik bleef lang weg. En bekende bj thuiskomst dat hj zich aan het 13-jarige buurmeisje vergrepen had. Al gebruikte hj daarvoor andere, zachtere woorden: „We hebben gezoend.” Dat had het meisje aan haar vader verteld, die nu verhaal kwam halen bj Erik. Heb je haar gedwongen, vroeg Maria. „Hj zei: Nee, het is wederzjds. Hj zei ook dat hj niet op kinderen viel, dat hj zichzelf niet begreep.

Mjn eerste reactie was: wj gaan morgen naar de dokter, je bent niet goed bj je hoofd, dit past niet bj je, dit is iets psychisch.”

Intimiteit Maria’s verhaal heeft meer kanten dan hier kunnen worden beschreven. Zo was zj goed bevriend met deze buren. „Ik was als een

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

5

dig signalen opvangen: als iemand die voor kinderporno veroordeeld is weer veel achter de computer zit, ’s nachts steeds later naar bed gaat, smoezen verzint en emotionele afstand houdt, dan is het tjd voor een goed gesprek en een telefoontje naar de hulpverlener.

De Waag betrekt altjd een vertrouwenspersoon bj de behandeling: iemand die dicht bj de dader staat, meestal zjn vrouw, soms ook een zus of zoon. Regelmatig is die aanwezig bj

een evaluatiegesprek over de dader: hoe gaat het, wat waren de risicovolle momenten.

Maar daarnaast, zegt Verbeek, verdienen deze vrouwen en familieleden ook aandacht voor zichzelf.

Hún leven ligt overhoop, zj hebben steun nodig om dat weer op te bouwen. Sinds 2014 organiseert de Waag daarom zogeheten familie- of partnergroepen, samen met Stop it Now, een meldpunt voor mensen met pedoiele gevoelens. Het zjn in Nederland zeldzame plekken voor tot nog toe slechts handjesvol mensen: hier draait het niet om de dader, maar om zjn (ex-)vrouw.

campagneleider „Asscher kan PvdA grootste partij maken” tekst Kees de Groot beeld Hollandse Hoogte, Marco Okhuizen

Naam: Hans Spekman (50) Werk: partjvoorzitter PvdA

Wat doe je als je man kinderporno blijkt te verzamelen?

Of een relatie heeft met het 13-jarige buurmeisje? En vervolgens de politie op de stoep staat. „Je wereld stort in”.

tweede moeder voor dat meisje, we gingen samen dagjes uit”, zegt ze. „Ze praatte best veel over jongens.”

Door haar vriendschap met het buurmeisje en haar ouders werd nu een vette streep gezet; voor Maria een groot verlies. Het was slechts een van de gevolgen van de pedoseksuele daden van haar man. Haar gemoedsrust, haar toekomstbeeld, de liefde, ze lagen aan diggelen. Ze raakte het laatste restje intimiteit met haar man kwjt. Met hem had ze toch al veel te stellen vanwege zjn geschiedenis van verslavingen en „excessieven”, zoals Maria het noemt. „Onze relatie was eigenljk al gegroeid naar een moeder-kindverhouding. Hj was niet volwassen.

Maar toen bekend werd wat hj met het buurmeisje had gedaan, was het hele man-vrouwgebeuren kapot. Ik kon mezelf niet meer

geven, ik was op slot geraakt, het vlammetje was uit.”

Moederinstinct Toch gooide ze hem niet van het balkon, ze zette hem ook niet meteen op straat. Vanuit een „moederinstinct” probeerde ze Erik te helpen. Daar kwam bj dat Maria net bevallen was van hun dochtertje en bloedarmoede had. „Ik had geen energie voor een vechtscheiding. Ik heb mezelf op de automatische piloot gezet.

Maar intern was ik kapot.”

En bovendien: waar had ze haar man heen kunnen sturen? „Wie wil iemand die zoiets gedaan heeft lekker gezellig in huis nemen? Hj was in de goot beland en daar heb je geen controle meer over hem.”

De buren deden aangifte, er volgden een rechtszaak en een hoger beroep. Na een tjdje zette Maria het huis te koop en vroeg ze toch

echtscheiding aan. Ze probeerde steeds het advies van een psycholoog te volgen: Keur de daad af, maar niet de hele mens. Dat is nog steeds haar devies, maar getrouwd bljven was te zwaar, zonder de intimiteit en het vertrouwen van geliefden. „Ik kon de façade niet meer overeind houden.”

Twee maanden zat Erik in de gevangenis; nu zoeken hj en Maria ieder hun eigen weg. Maria heeft hem niet laten vallen, zegt ze met nadruk. Samen bljven ze verantwoordeljk voor hun dochtertje, hj bljft altjd onderdeel van het –gebroken– gezin. Het is ijn om ook eens haar gemoed te luchten, zegt Maria. „Tjdens het hele proces wordt iedereen gehoord: de buren, de dader, het slachtoffer.

Ze praten ook óver mj. Maar zelf mag ik mjn verhaal niet doen.

Terwjl ik alleen maar wil zeggen hoe het zit.”

Een onverdeelde samenleving, daar zet de PvdA deze verkiezingscampagne op in. Onze speerpunten vloeien daaruit voort. Eén: een sociale economie. Denk aan een vaste baan en een fatsoenljk salaris voor werknemers. Twee: rechtvaardigheid voor werknemers. Geen uitbuiting, geljk loon voor geljk werk. En drie: een fatsoenljke samenleving, zonder discriminatie en radicalisering, met geljke kansen voor elk kind. Een samenleving ook waarin we minder schreeuwen en beter naar elkaar luisteren. We leven in een prachtig land, maar ik maak me echt zorgen over hoe we met elkaar omgaan. Met deze boodschap gaan wj de komende weken het hele land door.

Onze campagne draait vooral op de duizenden vrjwilligers en partjgenoten die met mjn campagneteam dezelfde ambities hebben. Die zjn gebaseerd op onze gedeelde waarden, maar hoe dat lokaal wordt uitgewerkt kan verschillen. We hebben er dus voor gekozen regionale verschillen mogeljk te maken.

Als voorbeeld: als geljke kansen voor ieder kind je uitgangspunt is, dan is het logisch dat zich dat in Zeeland bjvoorbeeld vertaalt in de strjd voor het behoud van de kleine dorpsschooltjes, en in Amsterdam of Den Haag de focus ligt op intensieve begeleiding voor kinderen met een taalachterstand.

Als PvdA hebben we in de afgelopen jaren laten zien dat we in een moeiljke tjd samen met de VVD verantwoordeljkheid hebben genomen. En met resultaat: de begroting is op orde, er wordt eerljker gedeeld, de economie groeit en de werkloosheid daalt. Met die resultaten gaan we naar de kiezer.

Tegeljkertjd beseffen we heel goed dat we er nog niet zjn. En dat het anders moet dan de VVD wil: die partj vergroot de tegenstellingen tussen mensen. Wj zullen deze campagne duideljk maken dat het Nederland van de VVD met meer lex en minder zekerheid, zeker niet het Nederland is waar de PvdA voor staat.

Onze electorale concurrentie zit op rechts. We ljken af te stevenen op een coalitie van VVD en PVV, want Rutte sluit de PVV niet principieel uit, terwjl die partj morrelt aan de fundamenten van de rechtsstaat. Al die Nederlanders die nu wellicht vrezen dat er alleen een keuze is tussen PVV of VVD, wjs ik erop dat de keuze voor onze ljsttrekker Asscher de beste is. Nederland heeft hém nodig als premier. Hj durft het aan om stelling te nemen voor een fatsoenljke samenleving, waarin we meer naar elkaar luisteren.

Dat is waar Nederlanders nu behoefte aan hebben.

Asscher heeft een stevig mandaat van onze leden. De komende maanden moet zich dat vertalen in vertrouwen van de kiezers. Ik weet zeker dat hj van de PvdA de grootste partj kan maken.

Dit is het tweede deel van een serie over campagneleiders. >>rd.nl/campagneleider

Hans Spekman: „Campagne draait op vrijwilligers.”

6

donald trump als held

Quilt met alle Amerikaanse presidenten tot en met Barack Obama.

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

7

De ultieme held tekst Bas den Hond (Trouw) beeld Fadi Nadrous

Het verlangen om een held in hun midden te hebben, zit diep ingebakken in de Amerikaanse cultuur. Over de president als held wordt veelvuldig gedroomd. Donald Trump heeft daar gebruik van gemaakt door zichzelf uitzonderlijke kwaliteiten toe te dichten.

K

jken of niet kjken?

Twee dagen voor de beëdiging van Donald Trump als de 45e president van de VS werd Jennifer Mercieca heen en weer geslingerd tussen af keer en fascinatie. „Zjn inauguratie is natuurljk interessant voor mj, als iemand die politieke retorica bestudeert. Ik zou mezelf professioneel verplicht moeten voelen om te kjken”, zegt ze door de telefoon vanuit College Station, Texas. „Maar als burger denk ik dat het een vorm van protest kan zjn om niet te kjken.

Ik worstel er nog mee.”

Er waren meer Amerikanen die het wel of niet aanzetten van de televisie vorige week transformeerden tot een politieke daad. Je kunt er Donald Trump beter mee dwarszitten dan met demonstreren, schreef journalist Bill Scher in The New Republic: „Een massale weigering om naar Trump op tv te kjken, berooft hem van hoge kjkcjfers. En die gebruikt hj telkens om ten onrechte de indruk te wekken dat hj populair is.”

Maar voor sommige tegenstanders van Trump was er geen ontsnappen aan. Toen vorige week de eerste avond viel over het Amerika van Donald Trump, moet er door duizenden over hem gedroomd zjn. Want dat doen Amerikanen over hun presidenten, meldde The Atlantic vorige week.

In door psychologen verzamelde droomcollecties komen ze vaak voor. Om de een of andere reden rapporteren meer progressieven dan conservatieven hun dromen, dus de afgelopen jaren speelde vooral Barack Obama de hoofdrol.

Dat was vaak een kleine of grote heldenrol. Hj maakte het ontbjt klaar voor iemand die op reis ging, hj beet Osama bin Laden de

vingers af, hj rende onbevreesd langs een rj krokodillen. Trump komt ook in dromen voor – dat zjn vaker nachtmerries.

Jennifer Mercieca heeft bj haar weten nooit over Obama gedroomd. „Maar ik onthoud mjn dromen nooit.”

Evengoed begrjpt de onderzoekster aan de Texas A&M Universiteit wel waarom de president zjn burgers in de slaap komt bezoeken. De relatie tussen Amerikanen en de president is tameljk intiem. „Die inauguratietoespraak is bjvoorbeeld het moment dat één persoon belooft dat hj degene is die onze grondwet zal verdedigen, die ons zal beschermen tegen geweld uit buiten- of binnenland.

En hj belooft dat ook aan de geschiedenis, aan het nageslacht, dat is niet niks!”

Zo is het niet altjd gezien in de VS. Toen het land pas was ontstaan, was de president vooral een uitvoerder van de wil van de volksvertegenwoordiging. In de negentiende eeuw veranderde dat.

Mercieca: „De president werd de persoon die het land vertegenwoordigde. In het land zelf, maar ook in het buitenland, terwjl dat formeel het werk is van de minister van Buitenlandse Zaken.

Sindsdien functioneert de president op een manier die niet strookt met de letter van de wet, maar wel met de geest van het land. Na de Tweede Wereldoorlog zorgden de opkomst van de televisie en de manier waarop de president en de pers samenwerkten om ‘nieuws’ te produceren, er

ljk aandoen, dat beseffen veel Amerikanen ook wel. Ongeveer zoals in 2010, tjdens de ramp met een oliebron in de Golf van Mexico, de elfjarige Malia Obama vroeg of ‘papa’ dat gat nu al had dichtgemaakt. Op Twitter krjg je de lachers op je hand als je bj een onnozele klacht de boodschap #ThanksObama zet.

„Amerikanen dromen bijvoorbeeld dat hun president de vingers van Osama bin Laden afbijt, of langs krokodillen rent” Maar dat ontzag heeft ook serieuze gevolgen: presidenten gaan ernaar handelen.

Dat is deels de schuld van een groep historici, die in de vorige eeuw onder aanvoering van Arthur Schlesinger sr. begon met het maken van ljstjes van ‘grote presidenten’. Winnaars waren staatslieden die optraden tjdens nationale noodsituaties, zoals Abraham Lincoln, onder wie de Amerikaanse Burgeroorlog begon en eindigde. Verliezers waren presidenten die geen bjzonder stempel op het land drukten en ook niet werden geconfronteerd met grote crises. Die ljst ontsteeg door de media-aandacht algauw de status van een collectieve, academische beoordeling: hj werd

„Trump presenteert zich als held door te zeggen dat hij heel slim is, de beste deals kan sluiten en niet politiek correct is” helemaal voor dat de president in de ogen van het publiek de centrale iguur werd van de overheid.

En dat betekent dat je je altjd met hem verbonden weet, of je nu van hem houdt of hem haat.”

Winnaars Die band en dat ontzag voor de president kunnen kinder-

In verhalen heeft de held altjd een of andere last te dragen. Een presidentiële held heeft er zelfs drie, analyseerde ze met een aantal collega’s in de bundel ”The Rhetoric of Heroic Expectations”.

Hj heeft een ”persoonljke last”, iets waar hj mee te kampen heeft of dat hj heeft moeten overwinnen om zover te komen. Voor

een taakomschrjving. Volgens Mercieca dwingt dat presidenten in de rol van ”de held van het verhaal”: iemand die zjn best doet in moeiljke omstandigheden en aan het eind de wereld een beetje –of een heleboel– heeft veranderd. En je ziet volgens haar dat politici die president willen worden, zich aan die rol aanpassen.

Obama was dat bjvoorbeeld het opgroeien zonder zjn vader en het zoeken naar zjn eigen plaats in blank of zwart Amerika.

Een president heeft ook een ”institutionele last”: de politieke omstandigheden waarmee hj het moet doen. Die van Obama was de fanatieke tegenstand die hj ondervond van de Republikeinen in het Congres.

En ten slotte is er de ”contextuele last”: in wat voor wereld moet de president opereren? Wat is de crisis die moet worden overwonnen? Voor Obama was dat meteen duideljk: de kredietcrisis die de Amerikaanse economie op haar grondvesten deed wankelen.

Wantrouwen Mercieca is nu aan het nadenken over de lasten van Trump.

Contextueel is dat de frustratie en polarisatie en het wantrouwen in het land, zegt ze. „Het dateert al van voor zjn opkomst, maar hj heeft ervan geproiteerd, het meer expliciet gemaakt, en dat maakt het moeiljker te beheersen.” Institutioneel: „Hj heeft een heel moeizame verhouding met de pers.” En persoonljk: „Ik probeer me voor te stellen hoe het is voor een president om zo met zjn werk te beginnen: minder stemmen dan Clinton, lage populariteitscjfers, al dat wantrouwen over de invloed van Rusland en nu al voorspellingen dat hj wel snel zal worden afgezet. Als je met traditionele ogen naar hem kjkt, denk je: ik snap niet hoe die ’s ochtends uit zjn bed komt. Maar hj reageert precies andersom.”

Trumps aanhangers vinden dat juist mooi. Mercieca: „Hj is de verpersoonljking van het gevoel van Amerikanen uitzonderljk te zjn. Hj vertelt hun dat hj heel slim is, dat hj de beste deals kan sluiten, niet politiek correct is, niemand verantwoording schuldig en niet om te kopen. Allemaal dingen die kracht en onafhankeljkheid suggereren, kwaliteiten van een held.”

Gemeenschapszin De heldenrol die elke president nastreeft, leidt elke campagne weer tot grote beloften en dus ook tot teleurstelling. Veel aanhangers van Trump zullen merken dat in hun stadjes waar de industrie allang vertrokken is, niet zomaar nieuwe fabrieken verrjzen. Maar na acht jaar Obama hebben ook veel van diens aanhangers een kater. Sommigen stemden daarom juist op Trump.

Is het wel goed voor Amerika, die heldenverering?

Mercieca: „Ja, we trappen er telkens weer in. We hebben nu eenmaal wat met helden. Ze horen bj het beeld dat Amerika van zichzelf heeft: een land dat op zjn best is als er een moeiljk doel is dat bereikt moet worden.”

Dat levert ook gewone Amerikanen de titel van held op. Militairen die uitgezonden worden, politieagenten die in een gevaarljke buurt patrouilleren, burgers die een helpende hand uitsteken.

Mercieca: „Ik vind het fascinerend hoe we in dit land altjd samenkomen als er een natuurramp is. Er is een overstroming, en in een gemeenschap waar mensen nooit met elkaar praten, komen ze allemaal en vullen zandzakken en redden mensen en brengen eten, en je ziet opeens een gemeenschapszin die er verder niet is.”

Iets engs Landeljk werkt het ook zo, en daar kan de hoogste held, de president, een hoofdrol in spelen. „We beleven nu een historisch moment van polarisatie en wantrouwen. We zjn een enorm land, we wonen in verschillende staten en districten en steden, er is veel wat ons verdeelt. Als je kjkt wat naar ons verenigt, dan is dat altjd iets engs van buiten, zoals de aanslagen van 11 september of een of ander groot intern project. Het schjnt dat Trump voor dat laatste nu iets aan het zoeken is.”

8

in beeld

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

9

Geld of hun leven tekst L. Vogelaar beeld AFP, Bangla Deshsociety

Zjn zonen, 24 en 13 jaar oud, hebben de ziekte van Duchenne, zjn kleinzoon van 8 jaar ook. Het is een aangeboren, erfeljke vorm van spierdystroie die vooral mannen treft. Door afwezigheid van het eiwit dystroine verzwakken hun spieren steeds meer. De levensverwachting is niet hoog doordat ook vitale organen als de hartspier worden aangetast.

Fruithandelaar Tofazzal Hossain in Bangladesh zegt dat hj ten einde raad is. „Ik heb jaren voor hen gezorgd. Ik heb hen meegenomen naar ziekenhuizen in mjn eigen land en in India. Ik heb mjn winkel verkocht om hun behandelingen te betalen. Nu zit ik aan de grond.”

Zjn situatie is niet uniek. Tientallen miljoenen inwoners van het Aziatische land hebben onvoldoende toegang tot medische zorg. Minder algemeen is het verzoek dat Hossain aan het districtsbestuur heeft gericht: óf de overheid helpt bj de verzorging van zjn zonen en kleinzoon óf ze geeft hem toestemming om hun leven te beëindigen.

Dat laatste baart opzien, want euthanasie is in Bangladesh niet gelegaliseerd.

Hossain besprak de schrjnende situatie ook met zjn zonen en zjn kleinzoon. Hj vertelde over zjn brief. Hj vertelde over zjn verzoek hen te mogen doden. „Ze namen het niet serieus.

Misschien begrepen ze de ernst van de situatie niet.”

Nu wacht hj af of het regionaal bestuur een van zjn verzoeken honoreert.

10

puzzels

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

1

2

3

4

5

6

7

schakelpuzzel 8

Horizontaal: 1 adelljke titel; 3 binnenplaats; 6 alle twee; 8 onkreukbaar; 9 entrjs; 10 vruchtje; 12 Nederlandse rivier; 13 huishoudplastic; 15 bedrukt weefsel; 17 robuust; 19 tapjt; 21 makker; 22 voelspriet; 23 houtsoort; 25 bereids; 27 vereist; 29 mok; 31 Europese vrouw; 33 kastegoed; 34 teugel; 35 windsel; 36 plaats in Gelderland; 37 plaats in Drenthe; 38 wrang.

Verticaal: 1 Europeaan; 2 blaasinstrument; 3 zending; 4 dameskleding; 5 muziekinstrument; 6 epistel; 7 plaats in Drenthe; 11 loot; 14 watering; 15 afdingen; 16 boomtop; 17 geesteljke; 18 schittering; 19 aaneenschakeling; 20 gedegen; 24 kostuum; 26 alleen; 28 laagte; 30 spotiguur; 31 schouderdoek; 32 verkrjgen; 33 plantenkas.

9

10

11

12

15

16

13

17

18

21

14

19

20

22

23

24

25

29

30

26

27

31

32

34

28

33

35

Oplossing vorige puzzel: dubbelganger.

36

37

38

© Pers belangen

advertentie

nieuwsquiz

Wie zegt: „Voelen is onthouden”?

Een verzorgd dagje uit!

Ga mee met één

A D N C

Dagelijks plaatsen we een vraag over een nieuwsbericht dat die dag in de krant staat.

De letter die voor het goede antwoord staat, bewaart u.

Na 1 week hebt u zes letters verzameld. Als u de letters in de goede volgorde zet, ontstaat er een plaatsnaam. Het antwoord inzenden via secr@refdag.nl of naar Reformatorisch Dagblad, t.a.v. redactiesecretariaat, Antwoordnummer 92, 7300 VB Apeldoorn.

De uitslag vindt u de zaterdag erna in de krant. De weekwinnaar ontvangt een boek van Uitgeverij De Banier.

Eerste prijs: ”Zwanenlied” door Janny den Besten, ”De opwekking in Korea” door William Blair en Bruce Hunt of ”Kaarten met spreuken” door Linda Bikker. Graag uw keuze bij de inzending vermelden. Tweede prijs is ”Jakob & Ezau” door ds. J.T. Doornenbal en de derde prijs Pareltje ”Vrede”. Dit zijn vaste prijzen.

van de RD-abonneedagen Kijk voor het actuele aanbod op rd.nl/abonneevoordeel onder abonneedagen.

Informatie • Dagtochten met boot of touringcar • Gevarieerd programma

Reformatorisch Dagblad

sudoku

kitsquiz

Vul de lege hokjes in met een getal tussen 1 en 9. Gebruik elk cijfer een keer in elke rij, elke kolom en elk vak van 3x3.

HH

Oplossingen sudoku’s vorige keer

HHH

3

2 9

2

8

7 8

8

7

5

2

1

4 5 6

3 5

7

3 2

1

2

1

7 4

7

9

4 8

2

1

2

9

8

4

7

1

3

5

2

6

5

3

7

8

6

2

9

4

1

6

2

1

4

9

5

3

8

7

3

1

8

5

2

7

6

9

4

4

7

5

9

3

6

2

1

8

2

9

6

1

4

8

7

3

5

8

5

9

2

7

1

4

6

3

1

6

2

3

5

4

8

7

9

7

4

3

6

8

9

1

5

2

3

7

6

9

8

2

1

4

5

4

9

2

1

6

5

8

3

7

8

5

1

3

4

7

6

9

2

5

2

4

7

1

9

3

6

8

9

6

3

8

2

4

7

5

1

7

1

8

5

3

6

9

2

4

6

8

5

2

7

3

4

1

9

1

3

9

4

5

8

2

7

6

2

4

7

6

9

1

5

8

3

1 Petrus 2:9 is de tekst waarmee ds. A. K. Wallet...

L R E F

...intrede heeft gedaan in zijn eerste gemeente. ...in zijn jeugd werd geroepen. ...afscheid nam in zijn laatste gemeente. ...in het huwelijk is getreden.

5

4 3

5

3

3

2 3

9

7

3

5

1

1

6 4

8

2

6

1

8

1

3

7

2

3

9

Manon Keuenhof.

Dick Vijge.

Carlijn Vos. Mirjam Bouman.

7 9

4

2

8 3

Quiz 2 Zet de letters van maandag tot en met zaterdag achter elkaar. Dit is het woord van quiz 2. Pak het woord van quiz 1 er ook bij, ga naar kits.nl/kitsquiz en vul beide antwoorden in. Als je een boek gewonnen hebt, neemt Kits contact met je op.

boeken

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

11

Eumpien (omaatje) Kwakkel (89) uit Oldebroek is blij dat ze nog wat „kruumel’n” kan.

Eenvoudig leven op de Veluwe tekst Jan Kas beeld uit besproken boek

Zijn hele leven –nu al 88 jaar– heeft Hendrik Doornwaard gewoond op een boerenhoeve aan de Oude Courageweg in Doornspijk. „Ik heb nooit weg gewild. Waarom zou ik? Het is hier goed.”

H

et valt in ”Mensen van de Veluwe” op. Van de zeven personen die fotograaf Rien Mouw en schrjver Jan van ’t Hul in hun fotoboek portretteren, zjn er drie nooit verhuisd. Hun geboortehuis is hun thuis. Een vierde kwam „twee huizen verderop” ter wereld. Herderin Christien Mouw uit Elspeet, die ook een hoofdstuk in het boek kreeg, is een uitzondering: ze komt niet van de Veluwe (uit Schoonhoven) en leefde als dochter van een zendingsechtpaar jarenlang bj de Papoea’s in Nieuw-Guinea. Ze is ook nog geen 80- of zelfs 90-plus, zoals de andere zes.

Een eenvoudig en ontspannen leven leiden de zeven Veluwenaren.

Dicht bj de natuur en tevreden.

Zo is eumpien (omaatje) Kwakkel (89) uit Oldebroek blj dat ze nog wat „kruumel’n” kan. Nog iedere

avond melkt ze een koe, met de hand. De inmiddels overleden Chris Djkers uit De Wolbert tussen Heerde en Wapenveld, een van de drie vrjgezellen in het boek, leefde als een kluizenaar in zjn vervallen boerderjtje: „’s Winters zie ik soms drie weken geen mens.

En moet je al die vogeltjes horen.

Het is me hier toch eventjes schoon!” ”Mensen van de Veluwe” voegt zich in een traditie van fotoboeken over Veluwenaren die de Barneveldse fotojournalist Brand Overeem een jaar of veertig geleden in gang zette. Natuurfotograaf Mouw, bekend van zjn diaklankbeelden over de Veluwe, en Van ’t Hul, kerkredacteur bj het Reformatorisch Dagblad, leggen het alledaagse leven van de oudere ”gewone Veluwenaar” vast, een karakteristieke leefstjl die aan het verdwjnen is.

Kerkelijk Het is een kwestie van deinitie wat als Veluwe moet worden beschouwd. Alleen het centrale natuurgebied (15.000 inwoners) of het hele Gelderse district tussen Rjn, Jssel, de Randmeren en de Utrechtse Heuvelrug (670.000 inwoners)? Hoe groot het gebied ook, zeven ”mensen van de Veluwe” is een gering aantal.

De boektitel wekt bovendien een wjdere indruk dan de regio waartoe Mouw en Van ’t Hul zich

beperkten: vooral de driehoek Oldebroek-’t Harde-Doornspjk, en daarnaast Elspeet en De Wolbert.

Niemand uit Garderen, Barneveld of Wekerom.

Van de Noord-Veluwe komt ook maar één segment in beeld. Alle zeven behoren tot de kerkeljke hoofdstroom aldaar: hervormd of hersteld hervormd. Geen ‘gewone’ gereformeerde en niemand uit een (oud) gereformeerde gemeente. Het is bovendien wel heel kerkeljk. Alsof op de Veluwe alle ouderen ’s zondags aan de kerkradio gekluisterd zitten om twee tot vier kerkdiensten te beluisteren.

Er zjn even authentieke Veluwenaren die op zondagmiddag langs de ljn hun voetbalploegje van De Kieviten in Voorthuizen of VV Emst aanmoedigen.

Tale Kanaäns ”Mensen van de Veluwe” is niettemin een geslaagde poging om inzicht te geven in een wereld die menigeen niet zomaar binnentreedt. Toch ljkt het boek vooral voor de vaste afnemers van de uitgeverj geschreven te zjn. De hier en daar gebezigde tale Kanaäns begrjpen buitenstaanders niet.

Per saldo bezorgden Mouw en Van ’t Hul een heel sympathiek boek, even ongecompliceerd als de beschreven Veluwenaren, met vele treffende foto’s. Fraai zjn ook de natuurfoto’s die de zeven portretten omljsten.

fotoboek Mensen op de Veluwe. Karakteristieke leefstijl in woord en beeld, Rien Mouw (foto’s) en Jan van ’t Hul (tekst); uitg. De Banier, Apeldoorn, 2016; ISBN 978 94 029 0138 2; 120 blz.; € 19,95.

Herderin Christien Mouw komt oorspronkelijk niet van de Veluwe.

Hendrik Doornwaard woont al zijn hele leven op een boerenhoeve aan de Oude Courageweg in Doornspijk.

weer

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

Zacht

Nederland Verwachte weerssituaties voor morgen © MeteoGroup

tekst Moniek Wulms

De afgelopen weken is het koud winterweer geweest.

Op veel plaatsen werd er geschaatst. Ook is er bj­ voorbeeld in delen van de Veluwe bjna twee weken lang sprake geweest van een sneeuwdek, dat lang­ zaamaan onderhevig was aan dooi.

Vandaag was de laatste koude dag van januari. Het was schraal winterweer met een koude zuidoosten­ wind. Wel was de lucht op veel plaatsen strakblauw.

Vannacht bljft het vrj helder. De wind bljft nog ietwat doorwaaien. Het koelt fors af. Op de Wadden­ eilanden gaat het licht vriezen. In het binnenland daalt de temperatuur tot minima tussen de ­4 en de ­6 graden.

Morgenochtend is het dan ook nog koud, maar de temperatuur stjgt razendsnel. De koude lucht wordt verdreven en het wordt in de middag maximaal 5 tot 7 graden in Noord­Nederland en 8 tot 10 graden in het zuiden, aanzienljk hogere temperaturen dan de afgelopen tjd.

Het weerbeeld is daarbj fraai te noemen. Er zjn linke zonnige perioden, tussen een paar hogere wolkenvelden door. Het bljft overal droog. Verder staat er een matige zuidoostenwind, op de Wadden­ eilanden af en toe vrj krachtig (5 Beaufort).

De dagen erna bljft het zacht. Zaterdag ljkt het overdag nog droog te bljven, maar de bewolking neemt gedurende de dag geleideljk toe. Het wordt dan 7 tot 10 graden.

Zaterdagavond volgt er vanuit het westen regen.

De vele bewolking en af en toe regen zorgen er in de nacht van zaterdag op zondag voor dat de tempera­ tuur (ruim) boven het vriespunt bljft.

De dagen erna draait de wind naar het zuiden tot zuidwesten. Zo bljven we te maken houden met de aanvoer van zachte lucht, maar ook komen er storin­ gen richting onze omgeving.

Er is, kortom, wisselvallig weer op komst. Zondag en maandag worden er buien verwacht. De zon komt dan nog maar af en toe tevoorschjn. Aan de tempe­ ratuur verandert verder weinig.

-5/7 4

Maxau

363

6

154

10

Oestrich

73

5

Bingen

81

3

Kaub

58

2

Koblenz

57

-2

Ruhrort Emmerich

48

-3

120

-1

73

-2

205

-3

59

-2

Lobith

720

-1

Tiel Waal

247

-2

Zaltbommel

82

-7

Plochingen

150

0

Bamberg

248

5

Riedenburg

404

-2

153

-2

Den Haag

185

2

Trier

235

-4

Ruwer

227

-2

224

St. Arnual

197

1

Hattingen

127

-22

IJsselkop

671

-2

Deventer

139

-4

Olst

75

-4

Katerveer

-17

-4

Kampen

-45

-7

-3/8

Luchtdruk Eindhoven

Breda

Middelburg

Rotterdam

03:36 15:49

Stavenisse

03:09 15:36

Vlissingen

01:39 13:56

08:27

1025 hPa

Maan

morgen Neerslag

07:50

-45

0,5 mm 1

2

4

>8

Verwachtingen Vrijdag

Weer in Europa (ºC)

Zaterdag

Zondag

Maandag

Dinsdag

Aberdeen Athene

temperatuur

temperatuur

9° min. -4°

temperatuur

8° min. 2°

max.

temperatuur

7° min. 4°

max.

9° min. 5°

max.

neerslagkans

10° min. 7°

max.

neerslagkans

10%

temperatuur max.

neerslagkans

95%

neerslagkans

45%

55%

windkracht

windkracht

4

windkracht

4

-2 -1

gen 720 en voor overmorgen 715 centimeter.

windkracht

4

8°

7° 15°

Berlijn

3°

4°

Brussel

2°

9°

Boedapest

2°

1°

Dublin

6°

8°

Frankfurt

2°

4°

Genève

3°

5°

Helsinki

4°

5°

Istanbul

13°

8°

4

2°

4°

Las Palmas

21°

22°

Lissabon

14°

14°

4°

8°

0°

4°

Londen Luxemburg

windrichting

windrichting

zo

windrichting

z zonuren

zonuren

2

z

zonuren

0

Europa

windrichting

z

zonuren

3

6

windrichting

z

zonuren

1

1

L

7 3 3

L

-3

5 3

L

Moskou

-10°

-1°

Parijs

4°

12°

Rome

13°

14°

Wenen

2°

2°

7°

28°

26°

Vancouver

7°

9°

Calgary

6°

6°

Buenos Aires

22°

25°

Lima

29°

29°

Mexico-stad

26°

25°

Jeruzalem

13°

8°

-2

Rabat

20°

17°

2

Lagos

33°

34°

Johannesburg

20°

20°

Kaapstad

26°

22°

New Delhi

19°

19°

Singapore

31°

29°

Tokio

11°

15°

Sjanghai

14°

9°

Jakarta

30°

31°

Sydney Wellington

24° 20°

26° 20°

0

-3

12

H -5

6

8 10

7

14

7

11°

Miami

1°

1

15

New York

30°

4

8

vandaag morgen 15° 17°

4°

8

18

16°

30°

2

4

14

15°

Toronto -1

2

15

7°

Malta

Willemstad

4

10

10°

Los Angeles

1

L

Madrid

Weer buiten Europa (ºC)

17 De verwachte waterhoogten in Lobith zijn voor mor-

windkracht

4

vandaag morgen 5° 6°

12°

Barcelona

-7

25

17:01

Maastricht

0

6474

17:17

vandaag

-4/12

1017 hPa

1020

Heesbeen

03:25 15:38

Arnhem Rotterdam

0 103

Cochem

Ampsin-Neuville

09:14 21:34

IJmuiden

-5/10

Utrecht

20 10

Kalkofen

Keteldiep

Harlingen

Zon

1000

Leun

04:15 16:24

Amsterdam

10 00

1

Dusseldorf

Dordrecht

Zwolle

-4/6

99 0

283

Keulen

11:40 00:06

Kopenhagen

Konstanz

Oberwinter

Groningen

Delfzijl

Haringvlietsluizen 02:15 14:26

5%

Waterhoogten (cm)

Morgen

Leeuwarden

neerslagkans

Mainz

Hoogwater

1010

12

17

102 0 15

16 18

Verwachte weersituatie voor morgen 12.00 uur

feuilletons

donderdag 26 januari 2017 Reformatorisch Dagblad

13

Reformatorisch Dagblad Uitgave van Erdee Media B.V. Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn Kantoortijden: maandag t/m vrijdag van 8.00 – 16.30 uur.

Directeur: Ir. B. Visser Hoofdredacteur: W. B. Kranendonk

Het huis aan de Malcolm Street

Directie en Administratie Postadres: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Telefoon: 055 - 539 02 22 Fax: 055 - 541 22 88 E-mail: directie@erdee.nl IBAN: NL79INGB0000719502 Erdee Media B.V. IncassantID: NL71ZZZ080413960000

tekst Leisha Kelly, vert. E. M. de Boer-van Vliet © De Banier, Apeldoorn

Redactie Postadres: Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn Telefoon: 055 - 539 02 22 Fax: 055 - 541 22 88 E-mail: redactie@erdee.nl De publicatierechten van werken van leden van een Cisacorganisatie zijn geregeld met Beeldrecht te Amstelveen. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij de uitgever. Zie Copyright en Voorwaarden Erdee Media BV op rd.nl/copyright. ISSN: 1566-6808 Abonneeservice Postadres: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Telefoon: 055 - 539 04 98 E-mail: abonneeservice@erdee.nl Website: abonnement.rd.nl Bereikbaarheid: maandag t/m vrijdag 09.00 - 16.30 uur Telefoon bezorgklachten: 055 - 539 03 45 Bereikbaarheid bezorgklachten: maandag t/m vrijdag 09.00 - 16.30 en 18.00 - 19.00 uur, zaterdag 09.00 uur - 10.00 uur Adreswijzigingen bij voorkeur schriftelijk, twee weken vóór ingangsdatum.

Abonnementsprijzen binnen Nederland (incl. BTW).

RD Compleet Jaarabonnement (incasso): € 337,90 RD Compleet Proefabonnement 9 weken: € 39,90 Voor meer abonnementsvormen, de bijbehorende (incasso)voorwaarden en informatie over opzeggen zie service.erdee.nl of bel onze abonneeservice Advertentieafdeling Postadres: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Telefoon: 055 - 539 04 99 Fax: 055 - 542 48 02 E-mail: advertentie@erdee.nl Website: www.erdeeservice.nl/adverteren Bereikbaarheid: maandag t/m vrijdag 08.00 – 16.30 uur Voor advertentietarieven, aanlevertijden en aanlevervoorwaarden zie www.erdeeservice.nl/adverteren.

155. Maar ik leek niet te kunnen stoppen met beven. Ik probeerde die vreseljke droom van me af te schudden, maar daardoor werd ik alleen maar weer herinnerd aan eerdere nachtmerries. Ik had er zo veel gehad. Ook over John en over mjn ouders.

Over mezelf en over de broer die ik me niet kon herinneren, die achterna werd gezeten door treinen. Ik kleedde me aan en ging toen naar de keuken. Ik stond te wankelen op mjn benen. Marigold was ook al op en toen ze me zag, was het meteen duideljk hoe verschrikkeljk ik eruitzag. „O kind, ga zitten.”

Onmiddelljk barstte ik in tranen uit en viel bjna om. Ze haastte zich naar me toe, waarbj ze haar tempo niet door haar mankheid liet hinderen, en ze hielp me op een stoel. „Heb je geslapen?” Ik knikte. „Maar je hebt weer naar gedroomd.” Ik hoefde haar niet te antwoorden. Ze wist het. „Ik maak even een kopje thee voor je.

Je moet kalm worden.” „Dat kan ik niet”, zei ik tegen haar. „Ik schrjf mjn vader wel.

Hj zal het niet begrjpen, maar dat doet er niet toe. Hj verwacht me waarschjnljk toch niet. „Ik-ik kan niet gaan, tante Mari – ik kan het gewoon niet.”

Ze schonk thee voor me in en zette die voor me neer. „Ik zie dat je al aangekleed bent.

Dat is goed. Heb je je tas gepakt?” „D-dat

heb ik gisteren al gedaan. Maar ik kan niet gaan –” „Je moet je niet door angst hiervan laten weerhouden. Begrjp je dat?” Ik zat als versteend op de stoel. „Je bent sterker dan je angst, Leah. Ik wil dat je dat uitspreekt. Zeg: ik ben sterk.” „Maar ik ben niet –” „Het kan me niet schelen dat je dat denkt. Het uitspreken helpt.

Zeg: ik ben sterk.”

Ik hoorde boven iets bewegen en even later kwam Eliza in haar pyjama naar beneden huppelen. Ze leek totaal verbjsterd me in tranen te zien. „Mammie?”

Ik haalde diep adem. „Het gaat wel goed met haar, lieve kind”, stelde Marigold haar gerust. „Ze is alleen een beetje bezorgd. Ren naar boven en kleed je aan, dan kunnen we met z’n drietjes havermoutpap eten.”

Ik was verbaasd dat ze Eliza zo snel weer weg liet gaan. Dat verbaasde Eliza ook, maar ze vertrouwde Marigold en haastte zich gehoorzaam naar boven. „Je hebt een heel slimme en snelle dochter, Leah Breckenridge”, zei ze tegen me. „Je hebt misschien nog minder dan vjf minuten om jezelf in bedwang te krjgen voordat ze weer terug is.”

Dat probeerde ik. Ik dacht dat dat ook lukte, even rustig zitten achter een dampend schaaltje pap met rozjnen en kaneel, precies zoals ik die graag had. Maar

ik kreeg geen hap door mjn keel. Ik kon nauweljks van mjn thee drinken. Er hing een stilte om de tafel. Uiteindeljk pakte Marigold voorzichtig Eliza’s handje. „Je moeder maakt zich natuurljk zorgen over de reis, lieverd. Jullie zullen elkaar erg missen. Maar het zal heerljk zjn als ze weer terug is. Het zal zo goed voor haar zjn om je opa te helpen nu ze dat nog kan. Wees eens lief en ga hiernaast Josiah voor me halen. Je moeder moet bjna gaan om die trein te halen.”

Ik boog mjn hoofd en legde mjn handen in mjn schoot, in de hoop dat mjn dochter niet zou zien dat ik weer was gaan beven.

Heere! Heere, ik wil haar niet bang maken!

Helpt U me alstublieft kalm te worden. O, dwing me alstublieft niet om vandaag weg te gaan!

Weer gehoorzaamde Eliza Marigold. Maar ging ze Josiah halen? Om mj naar de trein te brengen? Nee! „Leah”, hoorde ik Marigold midden in een golf van paniek tegen me zeggen. „Leah, je vindt me na deze ochtend vast een onbeschaafde beer, maar je bent nu jezelf niet.

Je hebt een beslissing genomen waarvan je weet dat die goed is. Je weet dat je vader je nodig heeft. Hj kan wel op sterven liggen en het is je plicht om naar hem toe te gaan zolang je de mogeljkheid daartoe hebt.”

Schakeltjes kunt u online opgeven via www.schakeltjes.nl.

Reacties op brief onder nummer: Postbus 298, 7300 AG Apeldoorn (Inhoudelijke) klachten over advertenties kunnen gemaild worden naar advertentie@erdee.nl Internet- en archiefdiensten Het Reformatorisch Dagblad is ook online te raadplegen via www.rd.nl. Het complete archief vindt u ook op www.digibron.nl.

Overige websites: www.kerktijden.nl, www.erdeevacature.nl, www.puntuit.nl, www.tijdenplaats.nl.

Volg ons ook op Facebook, Twitter , Google+ of Pinterest.

Diversen Stichting Reformatorische Publicatie (SRP), IBAN NL46INGB0653062362 Stichting Draagt Elkanders Lasten (DEL), IBAN NL67INGB0002970700 of NL59INGB0653260008 Het Reformatorisch Dagblad is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG): EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG. Voor meer informatie over ons privacybeleid en algemene voorwaarden zie www.erdeeservice.nl/privacy en www.erdeeservice.nl/algemenevoorwaarden.

Voor alle in deze uitgave genoemde toekomstige data geldt Deo volente.

Ja, ik kies voor 9 weken zesdaags RD en machtig het RD om eenmalig een bedrag van € 39,90 van mijn bankrekening 9 weken af te schrijven.

39,90

Naam: Adres: Postc.: Plaats: Tel.: E-mail: IBAN: Handtekening:

Stuur deze bon naar: Reformatorisch Dagblad, Abonneeservice, Antwoordnummer 92, 7300 AB Apeldoorn.

U heeft de afgelopen 6 maanden geen (proef) abonnement op het RD gehad. Zie www.erdee service.nl voor de abonnementsvoorwaarden.

Reformatorisch Dagblad

Gekakel op de boerderij

De club van Tim en Lotte

tekst Marian Schalk-Meijering, beeld Roelof Wijtsma © Den Hertog, Houten

tekst Gerda Luytjes-Mensink, beeld Jacob Pasterkamp © Uitgeverij Mes, Vierhouten

59. „Wacht even.” Sander rent naar de achterdeur van zjn huis. „Wat gaat hj nu weer doen?” vraagt Roeland.

Renske wjst naar boven. „Kjk, het gordjn op de slaapkamer beweegt. De broertjes van Sander zjn wakker geworden.

En Sander moest op ze passen.

Ik hoop dat hj nog net op tjd boven is.” „Hoezo, kunnen die broertjes dan niet zelf uit bed komen?” „Nee, ze zjn nog klein. Ze liggen in een ledikant met spjltjes”, zegt Renske. „Maar Job klimt er zelf al uit. Hj staat nu vast aan het gordjn te trekken.

Straks kiepert hj van de trap.”

Roeland rent naar Sanders huis. „Die broertjes wil ik ook wel zien.” „Denk je echt dat onze boerderj een zorgboerderj kan worden?” vraagt Renske hjgend, terwjl ze met hem mee rent. „Waarom niet? Anders zou mjn vader hier toch niet naartoe komen?”

Ze gaan samen het huis van Sander in.

Sander komt de trap af, met Job op zjn arm. „Waar is Johan?” vraagt Renske. „Die ligt nog in zjn bedje, maar Job hing al over de rand.

Ik was maar net op tjd. Niks zeggen, hoor, tegen mjn moeder.” „Tuurljk niet”, zeggen Renske en Roeland tegeljk.

Renske holt de trap op. „Ik haal Johan wel”, roept ze over haar schouder.

Even later drinken ze sap in de keuken. Tante Liesbeth heeft alles al klaargezet, twee glazen en twee tuitbekers voor de tweeling. Renske pakt vlug een glas uit de kast, voor Roeland.

Ze schenkt ook voor hem sap in. „Gaan we nu zo naar de duiven kjken?” vraagt Roeland. „Ikke ook. Ikke ook...” roept de tweeling. „We kunnen ze best meenemen”, zegt Renske. „Ik pas wel een beetje op.”

Net als ze naar buiten lopen, komen hun ouders eraan met Roelands vader.

15. Meestal zingen ze op club eerst een paar liedjes en dan gaan ze bidden en uit de Bjbel lezen.

Daarna praten ze over het Bjbelverhaal. Ze hebben er ook een boekje bj, waar vragen in staan. Op alle vragen proberen ze samen een antwoord te vinden.

Daarna gaan ze iets leuks maken. De vorige keer kregen ze een glas. Dat mochten ze beschilderen met glasverf.

Lotte had haar naam met mooie letters erop geschilderd.

Het was heel mooi geworden. Het glas staat op haar kamer.

Tim schilderde een

auto op zjn glas; een auto met heel grote wielen en een reservewiel op de motorkap.

Hj was heel trots op zjn glas.

Maar o, wat een pech!

Toen ze naar huis liepen, liet hj het vallen.

Het was in duizend stukjes.

Tim moest bjna huilen, maar dat wilde hj niet… „Lotte, ben jj ook klaar?”

Lotte schrikt op uit haar gedachten. Wat heeft ze zitten dromen!

Gauw kjkt ze in haar werkboek. „Bjna, meester.” „Jj zat diep na te denken, Lotte.”

Over Profielnorm B.V. Profielnorm BV is een Zeeuwse onderneming die zich toelegt op het vervaardigen en leveren van entresol- of tussenvloeren. De robuuste en fraai vormgegeven Column® entresolvloer stelt bedrijven in staat op voordelige wijze hun opslagcapaciteit te vermenigvuldigen. De systeemvloeren zijn voorzien van eigen kwaliteitsprofielen en toegesneden op maximale flexibiliteit: ze zijn toe te passen in magazijnen en distributiecentra, maar ook in showrooms en productiehallen.

Creatief en structureel oplossen van ruimteproblemen: dat is waar Profielnorm voor staat!

Vanwege uitbreiding van de werkzaamheden zijn wij op korte termijn op zoek naar een

SUPPLY CHAIN MANAGER ( FULLTIME) Functie In deze functie geef je leiding aan de medewerkers van Inkoop, Logistiek en Montage. Je werkt als scharnierpunt tussen de afdeling Verkoop, Engineering en Productie. Je onderhoudt contacten met leveranciers en overlegt over inkoopprijzen. Je bent (eind)verantwoordelijk voor de inkopen, afroepen van voorraad en projectmatige goederen en voor een correcte afhandeling van in- en uitgaande goederen.

Profiel - HBO denk- en werkniveau met leidinggevende capaciteiten (Nevi 1 of 2 is een pré) - Stressbestendig - Engels en Duits (en bij voorkeur Frans) spreken en schrijven - Commerciële vaardigheden - Probleemoplossend vermogen - Goed kunnen plannen en organiseren Arbeidsvoorwaarden Profielnorm maakt deel uit van de Profielnorm-groep en valt onder de CAO voor Metaalbewerkingsbedrijven en heeft goede (pensioen)voorzieningen.

Een psychologisch onderzoek kan deel uitmaken van de sollicitatieprocedure.

www.profielnorm.com

Slabbecoornweg 29 I 4691 RZ Tholen I T +31(0)166-601070 Contactpersoon voor deze vacatures is : Jeannette Kaman, 06-12418929 Sollicitaties kunnen worden gestuurd naar: personeelszaken@profielnorm.com

Honger in Malawi!

Bijna de helft van de bevolking getroffen door voedseltekort!

Pas rond Pasen wordt de nieuwe oogst verwacht.

Vooral gehandicapten, weduwen en kinderen zijn het slachtoffer. Help de allerarmsten in Malawi aan voedsel!

Stéphanos zorgt voor voedsel en helpt mensen op langere termijn met zaaizaad en kleinschalige irrigatieprojecten.

Uw hulp is hard nodig!

MAAK NU UW GIFT OVER! IBAN NL74 RABO 0335 3074 50 t.n.v. Stéphanos, Hendrik Ido Ambacht o.v.v. voedselhulp en opbouw.

Deze advertentie is gesponsord

www.stephanos.nl

Wij bevelen het werk van Stéphanos van harte aan! Ds. C. van den Berg, ds. A.A. Brugge, ds. D.J. Budding, ds. G. Clements, ds. A.A. Egas, ds. L. Groenenberg, ds. A. den Hartog, ds. J. IJsselstein, ds. L.M. Jongejan, ds. J. Joppe, ds. M. Klaassen, ds. G. van Manen, ds. L.W. van der Meij, ds. G.R. Procee, ds. A. Schot, dhr. D.J. Schouten, mr. C.G. van der Staaij, ds. K. Visser, ds. W. van Vlastuin en ds. H. Zweistra.