meesturenvanafdeachterbankebookfc

Inhoud Inleiding 1. Een etentje in augustus 2. Elke tijd zijn eigen leider 3. Het schuine oog van Mark Rutte 4. Een conservatief partijtje 5. Hengelen naar geheime deals 6. De verborgen hand van de SGP 7. ’t Is de Senaat, sufferd!

8. Broeders groeien uit elkaar 9. Stoop stemt voor één keer CDA 10. De machtigste man van het Binnenhof 11. Scherpe woorden in de Chambre de Réflection 12. Een te vol mandje 13. Niet alleen successen 14. Uitstekende verhoudingen 15. Steeds serieuzer genomen 16. Een evolutionair sprongetje 17. Een ‘juichende’ achterban 18. Betrapt op de achterbank 19. Kees wordt kwaad 20. Op tijd gestopt?

21. Een halfvol glas 22. En nog gegroeid ook

1. Een etentje in augustus Kees van der Staaij had gedurende zijn twaalfjarig Kamerlidmaatschap al best wat meegemaakt. Heftige politieke debatten, diverse kabinetscrises en schokkende verkiezingsuitslagen. Maar wat hem deze dag, 13 augustus 2010, overkwam, was toch weer van een heel andere orde. De contacten van vandaag brachten hem op door SGP’ers niet eerder betreden wegen. En wat hij vandaag ging doen, zou grote gevolgen hebben voor de werkwijze van zijn fractie in de komende maanden en jaren.

Het was ergens halverwege de dag dat de kersverse SGP-leider via de minst opvallende route, te weten via de fietsenstalling, stilletjes het Kamergebouw verliet.

Niet omdat hij iets clandestiens ging ondernemen. Wel omdat hij er even geen behoefte aan had journalisten of andere nieuwsgierigen tegen het lijf te lopen nu hij met de leider van de grootste partij, de VVD’er Mark Rutte, een hapje ging eten in hotel-restaurant Corona.

Behoefte aan publiciteit had Van der Staaij nog veel minder toen hij enige dagen later in zijn woonplaats Benthuizen zijn zwarte Audi startte, om opnieuw koers te zetten richting een restaurant in de Haagse binnenstad. Dit keer om er op uitnodiging van Rutte niet alleen met hem, maar ook met CDA-voorman Verhagen en PVV-leider Wilders te gaan dineren. Een geheime bijeenkomst? Ach, in elk geval een etentje waar voorlopig niemand iets van hoefde te weten …

13

De gerechten uit de Franse keuken smaakten die avond opperbest. De Beaujolais en Côtes du Rhône waren voortreffelijk. En de heren hadden een aangename conversatie. Maar het uiteindelijke doel van het gesprek was uiterst zakelijk. Wat het drietal vooral van Van der Staaij wilde weten, was hoe hij zich naar verwachting zou gaan opstellen tegenover een door hen te vormen centrumrechtse coalitie. En op welke punten ze van de SGP wellicht tegenstand zouden kunnen verwachten.

Kees was op die vraag voorbereid. En had over het antwoord grondig nagedacht. Zoals hij, voor zover de tijd hem dat toelaat, over alles grondig nadenkt. Zijn repliek was in zekere zin eenvoudig. De heren wisten toch zeker wel – hij zat tenslotte tegenover twee historici – dat de SGP in haar hele bestaan een nogal gouvernementeel gerichte partij was geweest? Regeringen laten vallen alleen om het genoegen te smaken ‘tegenstanders’ te zien vallen? Op die houding had men de SGP nooit kunnen betrappen. Wetsvoorstellen, van welk kabinet dan ook, werden door staatkundig-gereformeerde parlementariërs altijd zakelijk, op hun eigen merites beoordeeld. Dat zou de tweekoppige Kamerfractie dus ook doen bij een centrumrechtse regering.

Vervolgens, filosofeerde de politicus verder, lag het in de rede dat steunen van een centrumrechtse coalitie de SGP nog wat makkelijker af zou gaan dan het steunen van, bijvoorbeeld, een centrumlinks kabinet. Op sociaaleconomisch terrein kende het verkiezingsprogramma van zijn partij immers veel raakvlakken met CDA en VVD? En verder was hij blij dat, als deze coalitie er zou

14

komen, de door Bijbelgetrouwe christenen zo verfoeide paarse coalitie niet zou ontstaan.

Rutte, Verhagen en Wilders zouden het Van der Staaij en Dijkgraaf echter wel een stuk makkelijker maken, zo naderde Kees de climax van zijn betoog, als zij op een aantal, voor de SGP gevoelige, terreinen hem en zijn achterban niet tegen de haren in zouden strijken.

Welke dat waren? wilde het illustere drietal weten. Ach, zei Kees, dat spreekt, voor wie ons een beetje kent, toch voor zich? De gewetensbezwaarde trouwambtenaar met rust laten, geen nieuwe stappen zetten op het terrein van abortus en euthanasie, geen verruiming van de winkelopenstelling op zondag, de zogeheten enkelefeitconstructie in de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB) niet schrappen, en geen verwijdering van het verbod op godslastering uit het wetboek van strafrecht.

Een overzichtelijk rijtje van vijf punten.

De heren leken het te begrijpen. Niet dat ze ronduit toezegden op deze terreinen niets te ondernemen.

Maar het leek hen alleszins redelijk met deze wensen van de SGP zo veel mogelijk rekening te houden.

Toen het viertal huiswaarts keerde, stond er – met uitzondering misschien van de persoonlijke dagboeken van de gesprekspartners – dus niets op papier. Het was, om een kwinkslag van oud-CDA-Kamerlid Koopmans te citeren ‘het dunste regeerakkoord ooit’. Harde afspraken waren er, goed beschouwd, niet eens gemaakt.

Er was slechts gepolst, afgetast, geïnventariseerd. Met wat goede wil kon je hoogstens spreken van een soort van gentlemen’s agreement. De nieuw te vormen coa-

15

litie had goed begrepen dat zij in principe kon rekenen op zo veel mogelijk steun van de tweekoppige SGPfractie. Maar zij had eveneens te horen gekregen dat die steun niet grenzeloos of van elastiek was. En dat terughoudendheid op een aantal ethisch gevoelige terreinen zeer bevorderlijk zou zijn om de welwillende houding van de SGP vast te houden.

Raar, zo’n overeenkomst die geen overeenkomst is?

Naïef – zowel van de SGP als van de andere drie – om elkaar zomaar op de blauwe of bruine ogen te geloven?

Dat is maar de vraag. Dat deze aanpak, met name voor de SGP, risico’s in zich droeg, omdat bij meningsverschillen niet teruggegrepen kon worden op documenten en vastgelegde formuleringen, noch op afgegeven garanties, zou later – bij Wilders’ offensieve tweet over de gewetensbezwaarde trouwambtenaar – nog wel blijken.

Maar aan de andere kant: een beetje politicus beseft dat papier geduldig is, en dat het bij een politieke samenwerking – als puntje bij paaltje komt – vooral aankomt op wederzijds vertrouwen, bedacht Van der Staaij al snel. Want was in het regeerakkoord van de vorige coalitie, het kabinet-Balkenende IV, de positie van gewetensbezwaarde trouwambtenaren niet keurig veiliggesteld? De inkt van het akkoord was echter nog niet opgedroogd of PvdA-leider Bos liet zich – tot frustratie van coalitiepartner ChristenUnie – in een geheel tegengestelde geest over dit onderwerp uit. Zo veranderde wat de CU consciëntieus op schrift had laten stellen, binnen de kortste tijd in het omgekeerde: de positie

16

van trouwambtenaren was door een door het regeerakkoord opgewekte tegenreactie van homobelangenorganisatie COC eerder verslechterd dan verbeterd.

Daar komt bij dat een gentlemen’s agreement enkele comfortabele voordelen biedt boven spijkerharde garanties. Rutte gaf hij de gelegenheid tegenover critici uit progressieve kring, of het nu Pechtold (D66) en Halsema (GroenLinks) of de libertaire stroming binnen zijn eigen VVD betrof, vol te houden dat hij niet afhankelijk was van de ‘fundamentalistische’ SGP en dat er geen – ‘Nee, echt niet!’– schriftelijke afspraken met het kleine, orthodox-protestantse partijtje bestonden.

Van der Staaij op zijn beurt bood de gekozen aanpak de mogelijkheid in veel opzichten de handen vrij te houden. Door de zo rechtlijnige en principiële SGP is deelname aan de landsregering immers altijd als een gevaarlijk avontuur gezien. Kan dat eigenlijk wel, in een zo geseculariseerde tijd verantwoordelijkheid nemen voor een compleet regeerakkoord? Zitten in zo’n programma niet altijd zaken die Bijbels gezien niet door de beugel kunnen, compromissen waarvoor zo veel water bij de wijn moet worden gedaan dat een christen ze voor zijn God niet kan verantwoorden?

Voor die prangende vraag kwam de SGP-leider nu in elk geval niet te staan. Hij zou de komende maanden en jaren, hoopte hij, alleen verantwoordelijk zijn voor wat zijn fractie deed, voor de wetten waar hij in alle vrijheid voor- of tegenstemde. En en passant min of meer een standstill bereiken op ondermeer medisch-ethisch terrein. Wat wilde hij, als christelijk politicus in een tijd

17

die van God noch gebod iets wil weten, eigenlijk nog meer?

En tja, alles was gebaseerd op persoonlijk, onderling vertrouwen. Maar was dat in het leven niet veel vaker het geval?

18