Hoofdredactie RD
blikt terug op twee jaar coronaberichtgeving
pagina 2
Peter Schalk, het lastigste jongetje uit Grapperhaus’ klas pagina 9
„Door het letterlijk ont-moeten kwam er meer tijd voor de Ander” pagina 14
INTERVIEW
Hoofdredactieleden Gijsbert Bouw, Pieter Ariese en Steef de Bruijn (v.l.n.r.) op de redactievloer van het Reformatorisch Dagblad. beeld RD, Anton Dommerholt
„Veel
●
Arie de Heer en Johannes Visscher
LiephetReformatorischDagbladtijdensdecoronapandemie teveelaandeleibandvandeautoriteiten?Dehoofdredactie vanhetRDbliktterugop„demeestheftige”periode uithaarbestaan.„Erisheelveelredenomde overheidtegehoorzamen.”
Overlevenweditmetz’nallen?Die angstigegedachtebekroopGijsbert Bouw(41)toendecoronacrisisvijf jaargeledenlosbarstte.„Bijeerdere pandemieënstiervenhogepercentagesmensen.Diewetenschapmaaktemijenmijngezin bereidwilligommaatregelentetreffen,zoals afstandhoudenenmondkapjesdragen”,verteltBouw.Hijmaaktsinds2022deeluitvande driekoppigehoofdredactievanhetRD De onzekerheid over de toekomst staat ookPieterAriese(46)bij.„Zelfkreegiktwee keercorona”,zegtAriese,diesinds2024inde hoofdredactiezit.„Zekerdeeerstekeer,aan hetbeginvandepandemie,gafdatspanning. Wemoestenalsgezininquarantaine.”
OokvoorhetRDbrakinmaart2020een bijzondereperiodeaan.Personeelwerkteveelalvanuithuis.„Wehebbenweleenseenkrant gemaaktterwijlopderedactieinApeldoorn slechts een viertal medewerkers zat”, zegt SteefdeBruijn(62).Hijissinds2017hoofdredacteurenzitsinds2004indehoofdredactie
Voorzienigheid
Injournalistiekopzichtwarenhetboeiende tijden,zeggenzealledrie.
DeBruijn:„Wekondenlezersvoorzieninhun enormeinformatiehonger Datdedenandere medianatuurlijkook,maarwijstondenook nadrukkelijkstilbijdevraag:hoemoetjede pandemiezieninhetlichtvanGodsvoorzienigheid?”
Bouw:„Alineencommentaarinjanuari2020, nogvoordatcoronainNederlandwerdvastgesteld, schreven we over de noodzaak van Godsbescherming ZoalsjedaaroverinPsalm 91leest.”
De Bruijn: „Prof. dr Arie de Reuver schreef indietijdeenessayovereenroepstemvan God.DeHeerespreekttijdensdepandemie mettweewoorden,zostelthij Enerzijdszijn datwoordenvantuchtenoordeel,anderzijds woorden van bewogenheid en trouw. Een prachtigeduiding.
Ik vond wel dat sommige mensen in reformatorische kring heel snel invulden wat deoorzaakvandatoordeelvanGodwas Dan werden er allerlei zonden genoemd, zoals abortusenhomoseksualiteit.Zelfwilikdaar voorzichtigmeezijn.”
Bouw:„Devraagisofhetzinvolisomachteraf tegaandiscussiërenoverdevraagofdepandemiealdannieteenstrafvanGodwas.Jekunt denkikbeterdevraagstellen:alsGodmetde coronapandemieeenappeloponswildedoen, heeftdatonsbijHemgebracht?”
Ariese:„ErzijninhetRDvanuitGodsWoord heelindringendezakenaanonsvoorgehouden.Watheeftdatonsgedaan?VeelvanGods waarschuwingenrakensnelweeruitonsgeheugen.”
DeBruijn: „Leven we in het besef van onze afhankelijkheidvanGod? Ofstellenweons vertrouwen op medische kennis? Zagen we onzezondenvoldoende?Ikdenkdatwedaar veelintekortgeschotenzijn.”
Bouw:„Tegelijkertijdkenikookverhalenvan
mensenvoorwiedecoronacrisiseenomslagpuntwas. Onkerkelijkemensenraaktenvia eenYouTube-uitzendingvaneenkerkdienst betrokken bij de kerk. Iemand vertelde me: „Wat De Reuver over Gods stem in de coronapandemieschreef,heeftmijopdeknieën gebracht.””
Ongehoorzaamheid
Het Reformatorisch Dagblad riep zijn achterban op zich aan de coronamaatregelen tehouden,concludeerthetDutchBibleBelt Networkin2024. „ConsequentweeshetRD ongehoorzaamheidaandemaatregelenaf”, noteren religiewetenschapper prof. dr Fred vanLieburgenzijnmedeonderzoekers.Hun rapport,opgesteldinopdrachtvanhetministerievanVolksgezondheid,WelzijnenSport, belicht onder meer de koers van het RD in coronatijd.
LiephetRDincoronatijdnietteveelaande leibandvandeoverheid?
Bouw: „In Romeinen 13 staan behartigenswaardigezaken:deoverheidisGodsdienares, onstengoede.Wemoetenervoorbuigenen ervoorbidden.Dathoofdstukmoetenweheel langlezen.Enwemoetenheellangwachten voordatweonseenanderehoudingaanmeten.”
DeBruijn: „Indathoofdstukstaatookdatwie zichtegendemachtvandeoverheidstelt,de ordinantieGodswederstaat.Dusalsjetekeergaattegendeoverheid,doejenogalwat.”
Bouw, die ten tijde van de coronacrisis leidinggafaandebinnenlandredactie:„Paulus schrijftnietovereenoverheiddie,onderNero, heelpositieftegenoverchristenenstond.Toch roepthijopdieoverheidtegehoorzamen.Er iswatmijbetreftveel,heelveelredenomde overheidtegehoorzamen.Juisttijdenseencrisis,waarineenindividudeconsequentiesvan allerleistappennietoverziet.Deoverheidzei zelfindemisttevaren Nogmeerredenom dieoverheidtegehoorzamen.Zostaikerpersoonlijkin.IkwasdanookblijdathetRDde lezersadviseerderegelsrondhetdragenvan mondkapjesenhethoudenvanafstandzeer serieustenemen. ”
Intussenvondenheelwatfamiliesbinnen deRD-achterbandatdekrantteweinigkritischwasophetcoronabeleidvandeoverheid.
DeBruijn:„Ikbetwijfelofdatheelveelfamilieswaren.Uitonderzoekblijktdateenklein deelvandeRD-achterbanveelvrijermetde coronaregelsenadviezenwildeomgaan Die beperkte groep critici liet zich flink horen.
Naardiemensenmoetjeluisteren,althans,je moeteenantennehebbenvoorhunzorgen. Maar dat betekent niet dat je als krant van koerswijzigt.”
Kerken
Spanningen ontstonden in reformatorische kerken over dringende overheidsadviezen rond het drastisch terugschroeven van het aantalkerkgangers,vanbijvoorbeeld600naar 100.Doorlegerekerkenzouhetcoronavirus zichminderkunnenverspreiden.
InhetRDkreegtoenmaligjustitieminister FerdGrapperhaus,ookbewindsmanvanEredienst,verschillendekerengelegenheidom kerkentevermanenzichaandeoverheidsadviezentehouden.
DeoproepvandeministerstaatopgespannenvoetmetdeBijbelseopdrachtomonderlingebijeenkomstennietteverzuimen. IntussenkreegGrapperhaustweekeereen podiumopdevoorpagina.
Ariese:„Grapperhausspeeldenueenmaaleen prominenterolinhetcoronabeleid,zekerook richtingdekerken.Danligthetvoordehand datjehemalskrantbevraagt.”
DeBruijn:„Wesprekendeministerookniet elkedagnatuurlijk.Enhijiskritischbevraagd. Incommentarenhebbenwemaatwerkvoor kerkenbepleit Inoktober2020schrevenwe kritisch over forse bezoekersaantallen op
„Ikkenverhalenvan mensenvoorwie decoronacrisiseen omslagpuntwas”
Gijsbert Bouw, lid hoofdredactie
„Ikstanogsteedsachter onzelijn.Kerkendeden erverstandigaande overheidsadviezente volgen”
Steef de Bruijn, hoofdredacteur Reformatorisch Dagblad
eenplatenbeursindeBrabanthallen,endan afgezettegennagenoeglegekerkenindeBiblebelt.”
Bouw:„HetRDnamnieteenheeluniekepositiein.Onsstandpuntdathetverstandigwas om overheidsadviezen over aantallen kerkgangersinachttenemen,wasinlijnmetwat demeestekerkverbandeninonzeachterban uitdroegen.”
Randen
Predikantenalsdehersteldhervormdeprof. W.J.op’tHofendechristelijkegereformeerde predikantds A.C.Uitslaghaddengrotemoeite methetoverheidsbeleid.Zoschreefprof.Op ’tHofinhetGereformeerdVenster,eendigitaalperiodiekverschijnendinderechterflank vandereformatorischekring:„Erisnietste moeten.Hij(Grapperhaus,red.)heeftnietste dwingen.”
HaddendeRD-commentarenooknietmeer diesfeermoetenademen?
Ariese:„Zekerlaterindepandemiehebben weincommentarenvanhartepleidooiengevoerdvoormaatwerkinkerken.”
Bouw: „De overheid gaf adviezen, dus geen harde bevelen, en was zich bewust van de vrijheidvangodsdienst IkkanwelmeevoelenmetwattoenmaligSGP-leiderKeesvander Staaijinapril2020zei:„Zoekalskerkennou nietderandenopvanwatmag.”Toendachtik: wantopdiemanierkunjedeministeruitdagenomstevigermaatregelentenemen Doe degoededingen,denkookaandegezondheid vanjekerkledenenvananderenindemaatschappij. Tegelijkbegrijpikdatkerkengewetensvolleafwegingenmaaktenalszebesloten ommetveelmeerdanbijvoorbeelddertigof zestigkerkgangerssamentekomen.”
DeBruijn:„Datsommigepredikantenkritisch warenophetRDnemenwehennietkwalijk. Maarikstanogsteedsachteronzetoengekozenlijn.Kerkendedenerverstandigaande overheidsadviezentevolgen.Alvindikweldat deoverheidrichtingdekerkenwatrekkelijker hadmogenzijn.”
„Alserveelnieuws isovervaccinsen overheidscampagnes, hebjedetaaklezerte informeren”
Pieter Ariese, lid hoofdredactie
ErkantocheenmomentkomendatjeGod meergehoorzaammoetzijndandeoverheid?
DeBruijn:„Natuurlijk.Maarikhebechtniet hetgevoelgehaddatweookmaarindebuurt warenvandatmoment.”
OpdeRD-redactiewarennamenbekendvan bepaaldekerkelijkegemeentendiezichniet aandeoverheidsadviezenhielden.Tochpubliceerdedekrantdaarnietspecifiekover. Wasdatbewustbeleid?
De Bruijn: „We wisten dat sommige kerken incrisistijdvolzatenofmeteengrotegroep samenkwamen.Wezagenhetnietdirectals onzeplichtomaldatsoortzakennaarbuiten tebrengen.BeseffenddatnaeenRD-artikelde kansgrootwasdatanderemediadevolgende dagbijdekerkenopdestoepzoudenstaan. Datwildenwediekerkennietaandoen.”
Jewiltalskranttochooknieuwsbrengen?
Geeft het verzwijgen van dit soort zaken daneeninnerlijkconflict?
„Inderdaad, op zo’n moment ben je niet de rasjournalist.Temeeromdatwewistendatde betreffendegemeentengewetensvolleafwegingenmaakten.Ookzijhaddendegezondheidvanhungemeenteledenophetoog.Maar zelietenhetbelangvansamenkomeninde kerkzwaarderwegen. ”
SteldathetRDhadbeschiktoverbetrouwbare informatie dat in een grote moskee moslims coronaregels massaal overtraden.Zouudaarovereenprimeurhebben gebracht?
Nadatdedriehoofdredactieledenaanvankelijkontwijkendhebbengereageerd,antwoordt DeBruijnuiteindelijk,metkennelijkenigetegenzin:„Eenmoskeeisnetalseenkerkeen religieuzeinstelling.Ikgaervanuitdatmensendaarookgewetensvolkeuzesmaken.Ik
zou dus behoorlijk terughoudend zijn met berichtgeving. Een moskee vind ik anders daneensportclub.Wevindendevrijheidvan godsdienst,devrijheidombijelkaartekomen, vangrootbelang.Diezelfdevrijheidgeldtook deislam.”
Balanceren
Middenincoronatijd,inapril2021,interviewdeNRCHandelsbladRD-hoofdredacteurSteef deBruijn.Deinterviewerconcludeertdathet RDzekerookincoronatijdworstelt meteen achterban die steeds meer zijn eigen koers kiest”
Watvindtuvandieanalyse?
DeBruijn:„Dieisjuist.Wemoestenzekerin coronatijd voortdurend balanceren tussen verschillendegevoelensdieindeRD-achterbanleven.”
GeruchtmakendwaseenRD-commentaar eindmaart2021overongeregeldhedeninUrk en Krimpen aan den IJssel. Toen belaagden enkelekerkgangersjournalistendieopzondagophelderingwildenovercoronakwesties ”Plaatsvervangende schaamte voor geweld tegen pers” luidde de online kop boven het RD-commentaar Dekrantbekritiseerdedus dekerkgangers,maarwasooknietmalsover „persmuskietendiemethungedragnauwelijksrespecttonenvoorderustdag”
Had de lijn van het commentaar niet onomwonden moeten zijn: Je belaagt geen journalisten,geenuitvluchtenverzinnen, puntuit?
DeBruijn:„Wehebbenbewustbeidekanten benoemd. Journalisten hebben die zondag weinigrespectbetoondvoorkerkgangers.Aan deanderekant:dieverslaggeversdoenhun werk Je moet hen gewoon netjes te woord staan.
Erkwamkritiekvanpredikantendievonden dat het RD partij had moeten kiezen voordekerkgangers.Schrijftdehoofdredactie dat soort commentaren met buikpijn?
De Bruijn: „Buikpijn niet zozeer, maar de woorden”plaatsvervangendeschaamte”hebbenwebewustgebruikt.Ikvindhetmoeilijk datlezersuithethelelandmelatenwetendat zedegebeurtenisseninUrkenKrimpenaan denIJsseltotaalandersziendanik.Zevinden niet dat kerkgangers de media hebben belaagd,maarandersom.Ikbegrijpdatbijpredikantenenkerkgangerssentimentenkunnen opspelen,zovan:waaromstaanjournalisten onsindeweg?Terugblikkendhaddenweals RDmisschiennogmeeronsbestmoetendoen diesentimentenvanlezerstepeilen.”
Bouw:„Mijtrofhetslotvanhetcommentaar DeongeregeldhedeninUrkenKrimpenaan denIJsselspeeldenzichafindeStilleWeek, alswehetlijdenenstervenvandeHeereJezus herdenken.DietoenHijgescholdenwerd,niet terugschold.”
NRCHandelsbladsteltdathetRDbijgevoeligekwestiesindelezerskring„vakkundig dekoolendegeitspaart”.Isdatzo? Bouw,meteenkwinkslag:„Mijvaltvooraldat woord”vakkundig”op.”
DeBruijn:„Ikdenknietdatheteronsomgaat personenofflankenbinnendeRD-achterban teontzien.Wewillennietiedereentevriend tehoudenofmetmeelindemondtepraten. Criticidieaanéénkantvandeboothangen zitten met wezenlijke gewetensvragen, bijvoorbeeldoverkerkgangincoronatijd.Daar willenwijnietzomaaroverheenwalsen.”
Vaccinatie
Heethangijzerinreformatorischekringwarencoronavaccins.Ookdevermeendeonveiligheidvandievaccinshielddegemoederen bezig.LangnietiedereRD-lezerwasgediend vanartikelenen(overheids)advertentiesrond inenting.
Delezersmetprincipiëlegemoedsbezwa-
rentegenvaccinatiesvoeldenzichdooralle aandachtvoorvaccinsweleensindekougezetdoorhetRD
Ariese:„Ikkanmedatwelvoorstellen Punt isweldaterindietijdveelnieuwswasover deontwikkelingvanvaccinsendecampagnes vandeoverheid.Danhebjealskrantdetaak jelezerdaaroverteinformeren.”
IntussenkwameninhetRDartsenaanhet woorddiemeldden:Laatjealsjebliefvaccineren,wantdatkomtdegroepsimmuniteit tengoede.
DeBruijn:„Datligtgenuanceerder.Inieder gevalschrevenwebestveeloverafwegingen rondvaccinatie.Welietenvoor-entegenstandersuitreformatorischekringaanhetwoord Bijvoorbeeldbijmondevandepredikantends J.A.Weststrate,ds.P.Mulderends.R vanKooten.Iederelezerkondenkikwelietsvanzijn standpuntinhetRDvinden.”
Een bemoedigend woord van het RD zelf richtingdegemoedsbezwaardenhadook gekund.MedevoordiegroepishetRDeen halveeeuwgeledentochopgericht?
DeBruijn:„Begin2021schreefikeengrootartikelonderdekop:”Vaccinatiealstorenvan Babel”Daarkreegikveelpositievereactiesop. Ikplaatsinhetstukgrotevraagtekensbijhet vertrouwenindemaakbaarheidvangezondheid.Verderhebbenweonsincommentaren verzet tegen vaccinatieplicht en vaccinatiedwangdieindepolitiekbesprokenwerd.Misschiendedenwehetteweinig,maarwesteldendeopdringerigheidvandeoverheidwel degelijkaandekaak
Bedenk dat vanaf de oprichting van het RDdekrantookruimteboodaanmensenin onzeachterbandievaccinatiegoedkeurden. IemandalsJ.J.Verhage,voormaligsecretaris van de reformatorische scholenorganisatie VGSeneenmanvaneenbehoorlijkestatuur, schreefalin1971dathijinentingbeschouwde alseenmiddelmatigezaak.”
Bouw:„Alsredactiewarenweonsbewustvan degevoeligheidvanberichten,maarzekerook van foto’s rond vaccinatie Wervende foto’s waarineenhotemetooteenprikginghalen, hielden we op een gegeven moment uit de krant.”
Inhetartikel”VaccinatiealstorenvanBabel”vanbegin2021schreefDeBruijnonder meer: „Er circuleren allerlei verhalen over bijwerkingenvandehuidigevaccins.Debijwerkingendienubekendzijn,zijnechterminimaal.”
Wasunietwataltepositieftenopzichtevan vaccins?
DeBruijn,diezijnloopbaanbegonalswetenschapperaandeuniversiteitinWageningenen promoveerdeopeenbiochemischonderwerp: „Opdatmomentwistenwedatverschillende instantiesdecoronavaccinsveilighaddenbevonden.Indiezelfdeweekwerdendeeerste proefvaccinsaanverplegendpersoneeltoegediend.Ikschreefookoverminimalebijwerkingenvandecoronavaccinsinvergelijking metdepokkenvaccinsdiedrieeeuweneerder werden ontwikkeld, die nare bijwerkingen haddenensomsdedoodtotgevolghadden Datwasnunietaandeorde Denadelenvan eencoronavaccinwegenzekernietoptegen depositievewerkingvanhetvaccin. Ikvindheteigenaardigdatmensendievanwegegodsdienstigegemoedsbezwarenafzien vanvaccinatie,intussentochbeginnenover bijwerkingenvanvaccins.Diezijntochnietde redenvanjebezwaar?Daarzoujejedantoch nietzodrukovermoetenmaken?”
WashetRDnietteterughoudendmetpersoonlijkeinterviewsmetmensendievertelden over bijwerkingen? Er gingen bijvoorbeeldverhalenrondovervrouwenvan wiedemenstruatieverstoordraakte. DeBruijn:„Ikzounogsteedsterughoudend zijn met dat soort persoonlijke verhalen. Je kunt dan onnodig angst aanwakkeren We hebbenoverigensweldiversemaleneenge-
„Misschien
deden wehetteweinig, maarwestelden opdringerigheid vandeoverheid aandekaak”
Steef de Bruijn, hoofdredacteur Reformatorisch Dagblad
„Vaakligteronder wantrouwen tegenoverde overheidangst enzorg.Mensen willengripopde dingen”
Pieter Ariese, lid hoofdredactie
zaghebbend instituut als BijwerkingencentrumLarebaanhetwoordgelaten.”
Bouw:„Wehieldeninseptember2020enapril 2021peilingenonderlezersoverditsoortthema’s Opvallendvondikdatongeveerdehelft vandeRD-lezersdiezichnietlieteninenten, diekeuzenietalleenmotiveerdeopbasisvan debekendeargumentenronddevoorzienigheidvanGod.Zekwamenvaakookmethet argumentdatzetwijfelshebbenoverdebetrouwbaarheid van vaccins. Van de mensen diezeidenzichniettelatenvaccineren,wilden vieroptiengeenproefkonijnzijnbijeensnel ontwikkeldvaccintegenCovid.”
Ariese:„Vaakligteronderwantrouwentegenoverdeoverheidangstenzorg.Mensenwillen gripopdedingen.DevraagisofwealsRDvoldoendeooghebbengehadvoordeoprechte zorgdiemensenkunnenhebben.”
DeBruijn:„Wehebbenalshoofdredactietijdensdecoronacrisisgaandeweggeleerdom goedteluisteren,meeteveren.Alisdatsoms bestlastig ZokreegikeenZeeuwselezeruit eenbehoudendekerkaandelijn.Hijzei:„Als ikkon,zouiknuindeautostappenenministerHugodeJongedenekomdraaien.”Dan denkik:hoebestaathetdatbijzo’nRD-lezer letterlijkmoordgedachtenopkomen?”
BillGates
Ookinreformatorischekringwasmenigeen in coronatijd gecharmeerd van complottheorieën. Zo ging het verhaal rond dat coronavaccinschipsbevatten.Ookbeweerden complotdenkersdateensoortgeheimgenootschapvanmannenalsKlausSchwabvanhet WorldEconomicForum(WEF)endesteenrijkeBillGatesmiddelsvaccinatiecampagnesde wereldbevolkingwildeuitdunnen.Endatdan viadezogehetenGreatReset.
DeBruijnkeerdezichinoktober2021stevigtegendergelijkecomplottheorieën.„Dat Schwabeenmaatschappijwilwaarinjejevrijheidmoetinleverenofwaarinjeuitgeplugd wordt als je niet meedoet, is een verkeerde voorstellingvanzaken”,noteerdehij.
KuntuzichvoorstellendatmenigRD-lezer redeneert:DeBruijnisveeltenaïefoverde gevarenvaneenGreatReset?
DeBruijn: „Ik vraag me werkelijk af of veel mensenhetboekTheGreatResetvanSchwab gelezenhebben.Menpraatelkaarvaakna.Ik hebhetboekwelgelezen.”
IemandalsRD-columnistLaurensvander TangzieteendreigingindeGreatReset. „Ikkijkdaarzelfgenuanceerdertegenaan.Ik vindhetbegrijpelijkenterechtdatjebijde coronapandemiedenktintermenvangeestelijke strijd Maar je moet oppassen dat je danmeteenallerleiverbandengaatleggen.Bij journalistiekhoortrechtdoenaanwatiemand echtvindt.
Ikhebvideo’svancomplotdenkersbekekenwaarinmensenalsKlausSchwabenBill Gateservanwerdenbeschuldigddatzealles eniedereenaandespuitwillenhelpenende wereldbevolkingwillendecimeren Zo’nbeschuldigingwordtvolstrektnietonderbouwd
Diecomplotdenkersbeweren,zelfsmeteen beroepophetBijbelboekOpenbaring,datallerleiduisteremachtenoveronsheersen Met hundesinformatiejagenzeflinkegroepenvolgelingenangstaan.Datvindikkwaadaardig.”
Ariese:„OponderdelenvanSchwabsagenda kunjenatuurlijkbestkritiekleveren.Alshet bijvoorbeeldgaatomzijnpleidooienvoorinclusieenomzijnmaakbaarheidsdenken.”
DeBruijn:„Diekritiekophetmaakbaarheidsdenkenvindikinderdaadvolkomenterecht.”
Ariese:„Ikvindhetookeenlastigevraagwelkejournalistiekebenaderingjemoetkiezen ominhetgeweertekomentegencomplottheorieën.Hoedoejerechtaan oprechtezorgenvanmensen?Onzejournalistiekereflex is:Viaeenfactcheck-artikelontkrachtenwe metargumenteneencomplottheorie.Maar ikvreesdatjedaarmeedecomplotdenkerniet bereikt.”
DeBruijn:„Wehebbeninderdaadweleensde
neiging om massief met allerlei tegenargumententereageren,inplaatsvanteluisteren naaroprechtezorgenvanmensen. ”
Ariese:„Wekunnenooknietzomaarhetverhaal van complotdenkers de krant in tillen. Wantwatisheteffectdaardanweervan?Inreformatorischekringiservanoudsnogaleens wantrouwenjegensdeoverheidendewetenschap.Devoedingsbodemdaarvoorwerdin coronatijdalleenmaargroter.Toenvoelden mensenoverheidsingrijpenheeldirect,misschienwelduidelijkerdanooittevoren.”
Bouw:„Diehoudingtegenoverdewetenschap is wel wat dubbel. Want we plukken ook de rijkevruchtenvandewetenschap Denkaan nieuwebehandelingentegenziektes.”
WerdenmensendiehetnietmethetRDof deoverheideenswaren,tesnelafgeschilderdalswappie?
De Bruijn: „Met de term wappie zou ik sowiesooppassen.WehebbenruimtegebodenaanopvattingenvanmensenalsstatisticusMauricedeHondenhuisartsRobElens. Beidenzijnzeerkritischophetoverheidsbeleidrondcorona. Wel hebben we er bewust voor gekozen omgeendiscussie-interviewsteorganiseren tussenbijvoorbeeldiemandalstopviroloog MarionKoopmanseneenhuisartsdiezonderdeugdelijkbewijseenmiddeltegencoronaaanprijst.Delezerkandandenkendatwij dietweealsgelijkwaardige,evenbetrouwbare groothedenbeschouwenendatdandelezer zijnkeusmagmaken.Zobedrijfjegeengoede journalistiek.
Watwelprimakon,waseendiscussie-interviewtussenbijvoorbeeldds.D.E.vandeKieft en voormalig chirurg dr Hilde Westerman. Zekomenbeidenuitreformatorischekring, maarmakenuiteenlopendekeuzesrondvaccinatie.”
Film Tallozekerkenschakeldenindecoronaperi-
odeoveropbeelduitzendingen,bijvoorbeeld viaYouTube.HetRDbesteeddedaardenodige aandachtaan.Iemandalsds.M.T Al-Chalabi, predikantbinnendeGereformeerdeGemeenten,toondezichineeningezondenbriefkritisch over het gebruik van een platform als YouTubevooruitzendingvankerkdiensten „De eredienst is een samenkomst met een uniekkarakter,geenentertainmentdatzich op een platte wijze, op een goddeloos platform,moetgaanmetenmetdevermakelijkhedenvandewereld.”
Verschillendepredikantenenambtsdragers verweten het RD het pad te effenen voor beelduitzendingenvaneenkerkdienst.Wat vindtudaarvan?
Ariese:„Digitaledienstenzijneennoodgreep. Wehebbenaanvankelijkincommentarenlatendoorklinkendatheteenvoorrechtisdat weaudiovisuelemiddelenhebbenomdeeredienstbijdemensenthuistebrengen.Later werdenwekritischerenschrevenwedater ook een risico zit aan digitale diensten. Zo werdhetshoppenvandeenenaardeanderegemeenteeenstukmakkelijker Risicovan beelduitzendingenkanookzijndatmensen zich uiteindelijk minder verbonden voelen methungemeente.”
Bouw:„Beelduitzendingenvindiknogsteeds zoweleennoodgreepalseenvoorrecht Onze gemeenteschaftenacoronadebeelduitzendingenaf,maarvoerdezelatertochweerin Ik washetdaarergmeeeens.Want80-plussers vindenhetfijnommeetekunnenblijvenlevenmetdediensten.
Wathadumetdekennisvannualskrant andersgedaanmethetoogopverslaggeving overcorona?
Bouw:„Wehaddenonsduswellichtbeterkunneninlevenindeoprechtezorgenvanmensenrondhetcoronabeleidenvaccinatie,en daaraanmeerruimtekunnengeven. Nogietsanders.DeOnderzoeksraadvoor
Veiligheidlegdeinfebruari2022devingerbij de situatie in verpleeghuizen. Daar voltrok zicheenstilleramp.Dehelftvandecoronadodenvielindeeerstemaandenvandepandemieindieverpleeghuizen.Oudemensen stiervenalleen,zonderfamilieindebuurt Als kranthaddenweteweinigoogvoordeernst van die problematiek Het gaat wel ergens over, hè. Niet een paar, maar vele ouderen stiervenineenzaamheid.”
Exemplaren van het RD uit coronatijd. beeld RD, Anton Dommerholt
„Als
kranthaddenwe teweinigoogvoor destillerampinde verpleeghuizen”
Gijsbert Bouw, lid hoofdredactie
Naremails
TijdensdecoronacrisiskreeghetRDbakken kritiekoverzichheen.Ontevredenlezershaaldennogaleensinagressievebewoordingen hungram.
Isdecoronacrisisdemeestheftigeperiode inhetRD-bestaan?
DeBruijn: „Ik denk het wel. Corona sleepte zichtweejaarvoort,metdiscussiesoverbijvoorbeelddeavondklok,vaccinatie,coronaregelsenmaatregeleninkerken.”
Watkreeguzoalnaaruwhoofdgeslingerd?
DeBruijn:„Datwiljenietweten.”Metenige tegenzinnoemthijeenvoorbeeld „Iemand wenste dat er kernbommen op mijn woonplaats zouden vallen Dat klinkt niet echt vriendelijk.”
Watdoetdatgescheldmeteenmens?
DeBruijn:„Eigenlijknietzoveel.Nee,iksliep er niet minder om. De redactie krijgt vaker naremailsenverwijten.Lastigervindikmoeilijke, maar wel inhoudelijke discussies over bijvoorbeeldcoronamaatregeleninkerken.”
Heeftuookeenmooieherinneringaande coronatijd?
DeBruijn:„Ikmerkteopderedactiesaamhorigheid.Datishetdubbelebijeencrisisofoorlog.Datzijnernstigetijden,maaralsjournalist raakjeerookextradoorgemotiveerd.Jevoelt eendrangomanderenteinformeren.”
Bouw:„Ikherinnermenogdateenvrouwuit onzekerkelijkegemeentestierf.Zehadcorona.Ikstondbijhaarsterfbed,inbeschermend pak.Nahaaroverlijdenzathaarmanalleenop bed,zóverdrietig.Demanzougoedbesmet geweestkunnenzijn.Ikdacht:blijfikopafstandstaanofgaiknaasthemzitten?Ikben naasthemgaanzittenenhebmijnhandop zijnschoudergelegd.Intussendenkend:God zegenedegreep.Ikvondhetgoeddattehebbengedaanenbenooknietbesmetgeraakt.”
28 februari 2020: Eerste advies Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO): maak bewuste keuzes rond activiteiten en avondmaal; vermijd handen schudden; gebruik desinfecterende gel
12 maart 2020: Evenementen met meer dan honderd personen worden afgelast; premier Rutte adviseert kerken hier verstandig mee om te gaan. Op 15 maart houden veel kerken dienst met honderd personen.
23 maart 2020: Rutte kondigt een intelligente lockdown af: alle bijeenkomsten worden tot 1 juni verboden; dertig personen zijn toegestaan bij religieuze samenkomsten, mits men anderhalve meter afstand houdt.
Anderhalvemeterkerkenavondmaalsbekertjes:vrijwelniemandhadervóórmaart2020overgehoord.Kerkenmoesten hunbeleidtijdensdecoronacrisissteedsrazendsnelaanpassen.Eenterugbliknavijfjaar.„Slechtsdertigkerkgangerstoelatenzoudenwenietsnelmeerdoen.”
Deeersteofficiëlecoronabesmetting wordtinNederlandvastgesteldop 27februari2020 Opbiddag,bijna tweewekenlater,zittendekerken nogvol.Eenbrandhaardvanbesmettingen, zoblijktachteraf.Degereformeerdegemeente (gg)inOud-Beijerlandkrijgtalvroegmethet virustemaken Predikantds.J vanRijswijk: „Verschillendegemeenteledenlagenopdeintensivecare.Ookeenvanonzeouderlingen.” Geëmotioneerd: Ikhebhemnietmeerontmoet,maarhijmagvooreeuwigbijdeHeere zijn.”
Ds.VanRijswijksgemeentewasvanmeetaf aanvoorzichtigenvolgdedevoorgeschreven maatregelenzoveelmogelijk.Depredikant staatdaarnogsteedsachter.„Alseenviruszo ernstig ingrijpt, moet je je verstand gebruiken.”
Watals Toteenterugblikopdiemoeilijkejarenisniet iederekerkbereid.Verschillendegemeenten die het Reformatorisch Dagblad benaderde, wildennietreageren.Dehersteldhervormde gemeenteteStaphorst,dieinoktober2020in hetmiddelpuntvandebelangstellingstonden recentookaldekranthaalde,iseendaarvan. „Erzijnmeerderewat-alsvragendieachteraf moeilijktebeantwoordenzijn”,schrijftscribaJ.Talenineene-mail.„Wehebbentoenin biddendopziengedaanwatwemeendente moetendoenengevenhetverderindehand desHeerenover. ” Vanafeind2020werdenadviezenvanhet Interkerkelijk Contact in Overheidszaken
(CIO), ook door landelijke kerkverbanden, steeds minder vaak letterlijk overgenomen. Sommigekerkenopendenindeloopvan2021 zelfsdekerkdeurenweerhelemaal.Bekendis hetvoorbeeldvandeggteUrk,dieinmaart 2021daardoordelandelijkemediahaalde.Ook deggteKootwijkerbroeklietalvroegallebijna 2000kerkgangersweertoe.Vaneengesprek hierover met de krant ziet predikant ds. G. Beens narijpberaad”af.
HoeweldegereformeerdegemeenteinNederland(ggiN)teRhenenmindervergingdan laatstgenoemdegemeenten,begonzegaandewegdepandemiewelsteedsmeerhaareigen beleidtebepalen „Wezijnwelteruggeschaald, maar ontwikkelden een meer eigen koers”, zegtscribaK Prosman.„Wevolgdenzekerniet klakkelooshetvoorbeeldvananderen.”
Gedurendedecrisisreflecteerdedekerkenraadregelmatig,aldusProsman „Tweekeer hebbenwehetHeiligAvondmaalinmeerdere dienstengevierd Inhetbegingebruiktenwe daarbijookkleinebekertjes maardatzouden wenietnogeenkeerdoen.”
Hygiëne Elders zijn de kleine bekers wel een blijvertje. „Het is een vorm van hygiëne, waaraan wevastzijnblijvenhouden”,zegtA Kok,die tijdensdecoronacrisistweedescribawasvan dechristelijkegereformeerdekerk(cgk)Veenendaal-Pniël.
De hersteld hervormde gemeente van Sprang-Capellekooseentussenvorm,geeftds. J.W.Baanaan.„Wegebruikenweeréénbeker, maarerzijnookkleinebekertjesbeschikbaar
„Achterafvindik datwehetCIOvanaf hetbegineenmeer leidenderolhadden moetengeven”
Jurjen de Groot, algemeen directeur dienstenorganisatie PKN
26 maart 2020: CIO-advies aan kerken: beperk erediensten tot minimum, ondanks de wettelijke uitzondering van dertig personen voor religieuze diensten. Veel kerken schalen terug naar vijf personen.
Zonuendangebruikenmensendie.” IndeggteYersekeishetHeiligAvondmaal ruim anderhalf jaar uitgesteld, zegt scriba P.D.deLooff „Hetsacramentmoetbediend wordeninhetmiddenvandegemeente,niet metdehelftervan.Dathetzolangnietkon, zienwealsonderdeelvanhetoordeel.” Veelgemeentengingenalsnelnahetbegin vandecoronacrisisoverophetuitzendenvan diensten via beeld Ook Sprang-Capelle. Ds. Baan:„DedienstenwordennunogsteedsuitgezondenviaYouTube.Datdoenwebewust. Wehebbeneenboodschapvoordewereld.” Eenuitzonderingmaaktdegemeentevoor begrafenissen.„Diehalenwenaverloopvan tijdoffline,wantzewordenregelmatigheel vaakbekeken.Ofwezendendiehelemaalniet uitalsdefamiliedatnietwil.”
In de Veenendaalse Pniëlkerk zijn de beelduitzendingen ook gebleven. Dat heeft ook een keerzijde, zegt Kok. „Er zijn enkele gezinnendiehetthuismeekijkenzogoedis bevallendatzenogsteedsnietindekerkkomen.Enwijzijnnietdeenigegemeentedie daarmeetobt.”
Evaluatie
Tot een reflectie op het gevoerde beleid na afloopvandecoronacrisisbeslotensommige gemeentenwel,andereniet.ScribaJ MosselmanvandehervormdegemeenteBarneveld denktdatevaluatienietveelzouopleveren. „We hebben de adviezen van het landelijke kerkverband gevolgd en geen maatregelen genomenwaarwespijtvanhebben.”
DatgeldtookvoorhervormdSirjansland,
1 juni 2020:
CIO-advies: Kerken kunnen weer diensten beleggen met maximaal dertig personen.
1 juli 2020: Kerken mogen honderd mensen verwelkomen en meer als dat past op anderhalve meter afstand. Kerken tonen zich dankbaar dat de regering maatwerk voor erediensten biedt.
„Gehoorzaamheid
aandeoverheid tijdensdepandemie streednietmet GodsWoord”
Ds. J.W. Baan, predikant
4 oktober 2020: Mediastorm naar aanleiding van kerken met honderden bezoekers in onder meer Staphorst. De volgende dag, kort voor een belangrijk Tweede Kamerdebat over coronawetgeving, publiceert het CIO een „afspraak” met de minister: terug naar dertig kerkgangers; samenzang wordt afgeraden. Kerken uiten kritiek op het CIO Vijf dagen later matigt dat het advies enigszins.
15 december 2020: Harde lockdown. Het CIO publiceert zijn voorlopig laatste advies: houd kerkdienst alleen digitaal. Minister Grapperhaus stuurt de kerken een brief, maar veel kerken blijven, in wisselende groepsgroottes, wel samenkomen.
„Een van de spannendste momenten in de coronacrisis was in oktober 2020”, vertelt Jurjen de Groot, algemeen directeur van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Hij vertegenwoordigde de PKN in de overleggen met minister Grapperhaus. „De overheid ging toen te veel op de stoel van de kerk zitten.”
Aanleiding daarvoor was dat de hhg te Staphorst op zondag 4 oktober 600 man toe-
liet in de kerkdienst. De Groot: „Daardoor ontstond reuring in de publieke opinie De maandagochtend erop riep minister Grapperhaus ons op het matje. Hij wekte de suggestie het maximum van dertig kerkgangers te willen verplichten. Daarmee ging hij te ver.” Dat critici die week de overleggroep van kerken verweten bij de minister op schoot te zitten, vindt De Groot onterecht. „We hebben er die week juist voor gepleit dat het
een advies moest blijven en uiteindelijk is de formulering daardoor aangepast.”
„Wehebbengeenmaatregelengenomenwaarwe spijtvanhebben”
J. Mosselman, scriba hervormde gemeente Barneveld
met artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenisbelijdendatdeoverheiddooronze goede God is ingesteld om onze ongebondenheid te bedwingen, moeten we dat ook praktiseren. Gehoorzaamheid aan de overheidstreedooknietmetGodsWoord,want deeredienstkonaltijddoorgaan,alwashetin aangepastevorm. ”
Zorgvuldig
aldustoenmaligscribaA.P vanderMeer „We volgdendeadviezenvandelandelijkeProtestantseKerkinNederland(PKN)enzatendus veilig Voor ons waren de afwegingen in de crisisookminderspannend Zodraweweer metanderhalvemeternaardekerkmochten, kon de hele gemeente terecht in een groter kerkgebouwinhetdorp.”
Bij een nieuwe pandemie zou de kerkenraadvandeggteYersekemeermaatwerktoepassen,denktscribaDeLooff „Daarbijmoet je rekening houden met de gevoelens van kerkledenendehoeveelheidbesmettingenin dekerk.Maarwijhebbennueennieuwkerkgebouwmetzesuitgangen,plaatsvoor2000 ledeneneenluchtverversingssysteemdatde Mercedesonderdeklimaatbeheersingis.We zoudendaarnietsnelweermaardertigkerkgangersintoelaten,alkaniknunietzeggen hoeveelwel.”
Over de rol van de overheid zijn sommigekerkenachterafkritischgaandenken.De Looff:„Deoverheidhadweleenflinkevinger inhetkerkbestuur.”Prosman(ggiNRhenen): „Binnen de kerkenraad hebben we aan het eindevandecoronaperiodeteruggekekenen gesprokenoverdevraaginhoeverrewemet deoverheidmeekondengaan.Onsstandpunt isgeweestdatdeoverheidnietgaatoverhet houden van de erediensten. Ze mag adviseren,maarhetopkomennaarGodshuisisprimaireenzaakvangehoorzaamheidaanGods Woord.”
Andere gemeenten blijven hun verantwoordelijkheid ten opzichte van het overheidsbeleidonderstrepen.Ds.Baan:„Alswe
Elkkerkverbandhadtijdensdecoronacrisis een landelijke werkgroep die adviezen van de overheid of het CIO doorvertaalde naar de plaatselijke gemeenten. Deze landelijke gremiahebbenhunbeleidachterafofficieel geëvalueerd Watdaaruitkwam,verschilt Ds. J.Nutma(Drachten)waslidvandewerkgroep crisisbinnendeCGK.Terugblikkenddenktde predikantdatdeCGK„metdekennisvantoen zorgvuldighebbengehandeld.
Degeneralesynodeheeftachterafwelbesloten de deputaten eredienst te betrekken bijderegiegroep.Demaatregelenhaddende meesteimpactopdesamenkomst.”
Zorgvuldigheidstondookvooropbijhet crisiscomitévandeGG,zegtJ.N.vandePoel, secretaris van het deputaatschap kerk en overheid „Naelkepersconferentievondeen zorgvuldigeafwegingplaatsoverdeadviezen richtingdekerkenraden,waarbijwijdeeigen verantwoordelijkheidvandekerkenradentelkenshebbenbenadrukt.
We moesten voortdurend balanceren. Enerzijdswildejedatdeeredienstenenhet pastoraatdoorkondengaan,anderzijdswil-
dejeookdegezondheidnietverderingevaar brengen.”
TerugblikkendtwijfeltVandePoelofhet crisiscomité tijdens een nieuwe crisis even vergaandemaatregelenzouadviseren.„Maar jeweetniethoeeenpandemiezichdanzou voltrekken.Danzullenweopnieuweenzorgvuldigeafwegingmoetenmakenennaarbevindvanzakenhandelen.”
Spanning
„Wehebbenachterafgeziengoedgehandeld indecoronacrisis”,vindtJurjendeGroot,algemeendirecteurvandedienstenorganisatie vandePKN Hetkerkverbandheeftopsynodaalniveaugereflecteerd.„Eriseenonderzoek gedaanondersynodeleden.Daarbijkregenwe een7,3voordeadviezendiewetijdensdecoronatijduitbrachten.”
De coronatijd werd gekenmerkt door spanningen, aldus De Groot „Eerst in het vindenvaneengoedewerkwijzeomermee omtegaan Deministerzochtvertegenwoordigersvankerkenbijelkaar terwijlerinhet CIOaleeninterkerkelijkoverlegorgaanmet de overheid bestond. Dat schoof wel aan, maar achteraf vind ik dat we het CIO vanaf hetbegineenmeerleidenderolhaddenmoetengeven. ”
Ookdeverhoudingtussenkerkenoverheid leverdespanningop.„Bijvoorbeeldindevraag in hoeverre we adviezen overnamen in ons eigenbeleid.Uiteindelijkdedenwedatin80 of90procentvandegevallenwel.Maarsoms namenweookeeneigenbesluit,bijvoorbeeld over het maximumaantal bezoekers in de dienst.”
Bovendienwarenerspanningenbinnende kerk „Datbleekvooraltoenwehetadviesom niettezingenuitbrachten.Erwaseenflankdie vonddatkerk-zijnzonderzingennietkon.De andereflankhadhetliefstdatweadviseerden omhelemaalnietmeerbijelkaartekomen.”
BijeeneventuelenieuwepandemiezouDe Grootminderoogwillenhebbenvoorgetallenenmeervoormensen.„Watisernodigom eenkerkgemeenschaptezijn?Diebredevraagstukkenhaddenwemeermoetenbespreken.”
Zie ook de volgende pagina’s.
21 maart 2021: Er ontstaat ophef in de media over de gereformeerde gemeente te Urk die vanaf deze zondag alle kerkgangers weer toelaat. Een week later zijn er bij deze kerk in Urk en bij de oud gereformeerde gemeente in Nederland in Krimpen aan den IJssel opstootjes tussen kerkgangers en verslaggevers.
23 maart 2021: Het CIO komt met zijn langverwachte routekaart met adviezen afhankelijk van het risiconiveau. In november lekte een concept uit, maar daarna bleef het lang stil. Veel kerken gingen een eigen lijn gingen kiezen, meestal met inachtneming van anderhalve meter afstand.
24 april 2021: CIO-advies: kerken kunnen weer dertig bezoekers toelaten of 10 procent van het aantal zitplaatsen vullen.
5 juni 2021: Einde van de lockdown. Het CIO adviseert zestig personen toe te laten of 15 procent van het aantal zitplaatsen aan te houden.
25 september 2021: De anderhalvemeterplicht vervalt, maar kerken gaan nog niet massaal open.
INTERVIEW
INTERVIEW PETER SCHALK OVER CORONATIJD
Een„zwartetijd”was decoronacrisisvoor PeterSchalk.„Ikzatin hetoverlegmetministerGrapperhaus namensdelastigste groepvanhetgeheel.”
Schalkstelefoontriltdezondagmiddag na biddag 2020. Het is Kees van der Staaij,dienamensministerGrapperhausvraagtofdeSGP-senatordereformatorischekerkenwilvertegenwoordigen in een overleg over de coronamaatregelen Deoverleggroepwordtgevormddoorwoordvoerders uit allerlei groepen, waaronder de Rooms-Katholieke Kerk en de Protestantse KerkNederland.Schalkstemtin Waarzetteuopintijdensdieoverlegmomenten?
„DirecttijdensheteersteoverleghebikGrapperhauseropgewezendathijingeengevalde eredienstenmoestverbieden Danzouhetreformatorischvolksdeelburgerlijkongehoorzaamworden.Kerkdienstenzijnuiteindelijk ook altijd mogelijk gebleven. We hoefden nooit erediensten te houden vanuit de studeerkamervandepredikant.Voorkerkdienstenbedachtikdeterm”zokleinalsnoodzakelijk”inplaatsvaneenvastaantal,omook ruimtetebiedenaanbijvoorbeelddeJoodse gemeenschap die met tien mannen bijeen moetkomenomtebidden.”
Wathebtubereikt?
„Ikdenkdatikvooralinzichtelijkhebkunnen makenwelkegevolgenmaatregelenhadden voorreformatorischekerken Toeneropeen gegevenmomentafgeschaaldmoestworden naar dertig bezoekers, betekende dat voor eengemeentealsdegereformeerdegemeente(gg)teVeenendaal,waarikuitkom,dater 80dienstennodigzijnomalle2400ledeneen keernaardekerktelatengaan.Datwaseen eyeopenervoordeminister.Vooranderegesprekspartnerswasdateenveelmindergroot probleem, omdat het aantal kerkbezoekers daarvaaklagerligt.Hetgrosvandereformatorischekerkenisechtergrootenvol Ookkonikeropwijzendatsommigeideeennietrealistischwaren.Derooms-katholieke vertegenwoordigerzeieenstegenmij:„Peter, gooidiekerkentochdicht,datdoenwijook.” Toenhebikuitgelegddathetindereformato-
rischekerkenzonietwerkt.Allekerkenraden zijnautonoomenmakendushuneigenafweging.Daarbijkonikooktoelichtendatdekerk nietzomaaropenis,maardatwedaarinlaten ziendatGodvanonsvraagtomdeonderlinge bijeenkomstnietnatelaten. Ikbenooknogsteedsblijmetdecoronakaartdiewevoorkerkenontwikkeldhebben. Diegafeenheleduidelijkelijnvanwaterop kerkelijkterreinmogelijkwastijdensverschillendeomstandigheden,vanzorgelijktotlockdown.Hetwasmijwelwatwaardgeweestals diekaartsnellerwasingevoerd Innovember 2020washijalklaar,maarhetheeftmaandengeduurdvoorhijdaadwerkelijkbevestigd werd.”
Warendemaatregelenvoordekerkenachterafgezienniettestreng?
„Als een pandemie zich opnieuw voor zou doen,zouiedereenzichachterdeorenkrabbenenzichafvragenofweopdezelfdemanier moetenhandelen.Daarzijnbestvraagtekens bijtestellen.Mijngedachteisweldatookde regeringdestijdstemakenhadmeteenongekendesituatie Danishetooktemakkelijk omuitdeverteteroependathettestriktwas. ”
De reformatorische kerken dachten niet overalhetzelfdeover.Hoewashetomdie
„Ikkontoelichtendat Godvanonsvraagtde onderlingebijeenkomst nietnatelaten”
Peter Schalk, vertegenwoordiger reformatorische kerken
tevertegenwoordigen?
„IkwaswoordvoerdernamensdeGG,deGereformeerdeGemeenteninNederland,deOud GereformeerdeGemeenteninNederlanden de Hersteld Hervormde Kerk Het heeft me verwonderd hoeveel vertrouwen ik van de kerkgenootschappenkreeg.Zezorgdeneronmiddellijkvoordatikaanspreekpuntenhad metwieikcontinuinoverlegkonzijn Pijnlijkebeslissingenzijnmeooknietverweten. Daarbijadviseerdeikslechts,dekerkverbandenstuurdendaarnazelfeenberichtnaar hunkerkenraden.Zededendaarbijnietaltijd watdoordeministerwerdgeadviseerd,maar datdeednietsafaandemanierwaaropwemet elkaaromgingen.”
Tijdensdecoronaperiodeontstonderregelmatigophefoverkerkendiezichnietaande coronaregelshielden.Heeftdathetbeleid vandeoverheidbeïnvloed?
„Ik zat altijd met argusogen te kijken of we negatiefinhetnieuwskwamen.Deincidentenhebbenerookvoorgezorgddaterminder begripvoordepositievandekerkenkwam. Datmaaktehetvoormijnietmakkelijkerom voorverruimingtepleiten.”
Hadutoendeneigingomdekerkenopte bellenenzedattevertellen?
13 november 2021: De anderhalvemeterregel wordt weer ingevoerd. Het CIO sluit zich daarbij aan.
19 december 2021:
Harde lockdown. De regering en het CIO adviseren kerken diensten digitaal te houden of in uitzonderlijke gevallen maximaal vijftig kerkgangers toe te laten.
26 januari 2022: Nieuw CIO-advies: kerkgangers weer toegestaan met inachtneming van anderhalvemeterregel. Dat is in veel kerken al de praktijk
16 februari 2022: Het laatste advies van het CIO: vanaf 27 februari geen beperkingen meer voor het aantal kerkgangers. Handcontact moet nog vermeden worden. In de breedte van de samenleving vervalt de anderhalvemeterregel.
„Ikzataltijdmet argusogentekijken ofwenegatiefinhet nieuwskwamen”
„Nee,wantdanwasikpartijgewordenin hunkeuzes.Datwasnietmijnrol.Hethad medanookbijdeministerineenlastige positiegebracht,wantdanhadikdatbeleid daarmoetenverantwoorden.Nuwerden deincidentenmijwelvoordevoetengeworpen,maarhoefdeikzenietteverdedigen. Bovendien vond ik de autonomie vankerkenradenbelangrijk.Ikadviseerde, maardebeslissingennamenzijzelf Ikkanmewelvoorstellendatnietalle kerkelijkegemeenteszichgerealiseerdhebbendatwatzijplaatselijkbesloten,ookeen bredereenzelfslandelijkeuitstralinghad.”
Wat heeft de coronapandemie gedaan metdeverhoudingtussenreformatorischekerkenendeoverheid?
„Ik heb me zorgen gemaakt over de verhoudingtussenkerkenstaat.Ikwasbang datdoordetegendraadsheidvansommige kerkenhetideezouontstaanomdeGrondwetaantepassen.Totmijnvreugdeisdat nietgebeurd.
Na de pandemie heeft zelfs een collega-senatorvanD66bijonsindeggteVeenendaaleendienstbijgewoond.Hijwildedat onderandereomdathijnietkonbegrijpen hoekerkendiealtijdbekendstondenalsgezagsgetrouwenvolgzaam,zichindecoronatijdzoroerden.Toenhijdekerkvolzag zittenmetzo’n1800man,begreephijdat ineensbeter Andersomdenkikdatreformatorische mensen meer zicht hebben gekregen op depositievandekerktenopzichtevande overheid.Eendeelzalzekerdankbaarzijn voorhetfeitdatdeoverheidaltijdruimte lietvoordeeredienst Maareenanderdeel, datalwantrouwendtegenoverdeoverheid stond,zalgeenbeterbeeldgekregenhebben.”
Wat zou uw antwoord zijn als in een nieuwepandemieopnieuweenberoep opugedaanzouworden?
„Ikzouernogmeertegenopziendande vorigekeer Ikmoetereigenlijknietaan denken.Maarikzounietvoordeverantwoordelijkheidweglopen.”
Zouudandingenandersdoen?
„Dat weet ik niet goed Misschien had ik soms harder moeten onderhandelen. Maarikmerkteookdatdegrenzenvanwat menaccepteerde,vaakbereiktwaren.Dan probeerdeikwelnogpersoonlijkdoorte pratenmetministerGrapperhaus.Inzijn positiealsministerkonhijlangnietaltijd mijnzindoenenheefthijsomsbehoorlijk zwaaringezet,maarikhebmealtijddoor hemgehoordgevoeld.”
INTERVIEW DS. A. KORT OVER CORONACRISIS
INTERVIEW
„Ikbenbewustzoveelmogelijkvergeten”
● Heleen van de Fliert
Een„nareherinnering”heeft ds.A.Kortaandecoronaperiode.DeoudgereformeerdegemeenteinNederlandte KrimpenaandenIJsselwas tijdensdepandemieeenspil vanlandelijkeophef.
Een verslaggever bij de kerk kreeg klappenvaneenkerkganger,dekerkenraadontvingdreigbrieveneneen explosiefontploftevoordekerkdeur Aanleidingvoordecommotiewasdebriefvan ds.Kortaandegemeenteraadinmaart2020, waarinhijcoronaalseenoordeelbestempeldeendatverbondaanondermeerhetlhbtibeleidindeburgerlijkegemeente Inzijnpastoriebliktde73-jarigepredikant terug. Soms zuchtend, soms glimlachend. „Hetiswatmijbetreftvergevenenvergeten.”
Hoehebtudecoronatijdervaren?
„Dieheeftveelimpactopmegehad.Ikvinddat deoverheidonsonnodigbetutteldheeft,alsof ambtsdragersnietzelfdeverantwoordelijkheidvoorhungemeentekunnendragen.We hebbenookeentijdjemetdertigmensenin dekerkgezeten.Datvoeldezoonnatuurlijk Ikspraktegeneenlegekerk,maarerisgeen weerklankindebanken Wehaddenjuistnaar dekerkmoetengaan.Deoverheidheeftniets over Gods inzettingen te zeggen, lees ik in Psalm50.”
Uwgemeenteopendesnellerdanveelanderekerkenhaardeurenweer Heeftdatvoor corona-uitbrakengezorgd?
„Erzijninonzegemeentenauwelijksmensen overleden.Pasbijdelaatstegolfenkele.Wel zijn er veel mensen ziek geweest. Maar we mochtenbeschermingbijGodzoeken.Toen decrisisnetbegon,sprakdeHeeretotmeuit Psalm91datgeenplaagonzetentzounaderen.HetvertrouwenopGodwasdegrondhoudingwaarmeewedemoeilijkhedentegemoet traden.EnHijheeftonsnietbeschaamd.”
Moetdekerkdeoverheidnietjuistgehoorzamen?
„Ja, maar de plicht om Gods instellingen te houdengaatdaarboven.Ikvinddescheiding tussendekerkenderegeringheelbelangrijk.
Maarikbenwelbanggeweestdatdeoverheid de kerk zou sluiten. Dan hadden we ondergrondsmoetengaan.”
Usprakzichindieperiodesteviguit,onder anderetegenvaccinatie.Hoekijktudaarop terug?
„Mijnstandpuntenzijnnietveranderd.Ikheb geleerdomdeHeerenatevolgen,ookalsje daardooreeneenlingwordt
Ikbenookbewustzoveelmogelijkuitdie tijdvergetenenrichtmeopdetoekomst Ik beneenoudepredikant,hetwordtbijnasterven. ”
Hetfeitdatgemeentenzichnietaandecoronaregelshielden,heeftgevolgengehad
voorhoedeoverheidnaardekerkenkeek. Wasuzichdaarbewustvan?
„Nee,ikhoordatnueigenlijkvoorheteerst. Wehebbenhetooknietvooranderenwillen bederven.Maardepubliekeopiniemagniet leidendzijntegenGodswilin.”
Uwgemeentekreegmeermaalsaandachtin delandelijkemedia.Welkeimpacthaddat?
„Wehebbennietdebesteervaringmetdepers gehad.Wijzijneenrustigegemeente,maken geenbonjeengaangewoonnaardekerk De mensenzijntrouwinhunplichtendankrijgenprecieszijdepersomzichheendieuit kwademotievenstukkenschrijft
„Ikbenwelbanggeweest datdeoverheiddekerk zousluiten;danhadden weondergrondsmoeten gaan”
Ds. A. Kort, predikant OGGiN
Degemeenteledenvoeldenzichuitgelokt doordejournalistenenfotografen.Danis eraltijdweliemanddiezegt:„Ennouishet klaar”,eningrijpt.Dieconfrontatieiswel heelpijnlijkgeweestvoordegemeente.Het iseennareherinnering. „Hetgingoverigensnietalleenomdecoronamaatregelen. In die tijd speelde ook de ophef over mijn standpunt over homoseksualiteit,naaraanleidingvanmijnbriefaan degemeenteraad.Indemediawerdgedaan alsof de bedreigingen aan onze kerk en de explosie door het coronabeleid van de kerk kwamen, maar dat kwam door dat andere conflict.
Wathaddecoronatijddekerktezeggen? „Hetwaseenzwarebeproeving.OnswerdgevraagdwatGodinonslevenbetekentenwaar weopsteunen.Maarikvreesdatdekerker weinigvangeleerdheeft.Wenemeneensigaar eneenborreltjeenwegaanweerdoor.”
Probeer RD Zaterdag
Lees het RD 4 weken online en ontvang iedere zaterdag de papieren krant en het RDMagazine. rd.nl/onlinemagazine
Nieuws en achtergronden in Bijbels perspectief
Verschillende auteurs geven duiding bij een actueel onderwerp
„Waren die ingrijpende overheidsmaatregelen allemaal wel nodig en moesten we ons niet verzetten tegen een dreigende overheidsdictatuur?’” beeld ANP, Marco de Swart
● Dr. C.S.L. Janse
Doordecoronapandemieverminderdehetvertrouwenvandebevolking indeoverheidenandereautoriteiten.Datkwammetnamedoorde sterkenadrukopdemenselijkevrijheidendeverminderderelevantie vandewaarheidsvraag.
Wie een beetje thuis is in de geschiedenis weetvanepidemieëndieinhetverleden landen en werelddelen teisterden. Een eeuwgeledenhaddenwedeSpaansegriep, diemeerslachtofferseistedandeEersteWereldoorlog kortdaarvoor.Ineenverderverledenhadjeverschillendeuitbarstingenvancholera.Indemiddeleeuwenwerd Europageteisterddoorde”zwartedood”eenpestepidemiewaarbijzekereenderdevandebevolkingomkwam. Maarinde21eeeuwleekdatietsuiteenprimitiefstadiumdatweinmiddelstochwelvoorbijwaren.Vandaar datdecoronapademieonsoverviel.Eerstwashetietsin China.Datwasiniedergevalnogverweg.ToeninItalië endaarnaookineigenland. Onmiskenbaarbrachtdateenschokeffectteweeg.Iedereenhadinzijnfamilieofkennissenkringwelmensen dieaancoronaoverleden.Ouderenenmensenmetovergewichtblekenhetmeestkwetsbaar
Diepingrijpend
Diepingrijpendeoverheidsmaatregelenwerdenafgekondigd.Bedrijvenenniet-noodzakelijkewinkelsmoesten dicht.Ookscholenwerdengesloten.Kerkdienstenkondenmaardooreenheelbeperktaantalmensenbezocht worden.Geenhandengevenenafstandhoudenwerd hetparool.Erkwameenmondkapjesplichtenzelfseen avondklok.
Gelukkigkwamendedigitalemogelijkhedenonste hulp Vaakkonjeookopafstandwerken.Velenvonden datzogeknognietenzagendatnadecoronacrisiseigenlijkalseenverworvenrecht Onderwijsprogramma’sen kerkdienstenkonjeookthuisvolgen.Veelkerkenhielden nadiendieuitzendingeninbeeldengeluidinstand. Welwerdmeerdanooitduidelijkdatdemenseen
sociaalwezenis.Mensenhebbennueenmaalbehoefte omelkaarvanaangezichttotaangezichtteontmoeten, vriendenenverwantenhebbenbehoefteaanhuidcontact Kinderenmistenhetschoolleven.Gemeenteleden mistendekerkgang.Dramatischwasdatmenafstand moest houden van doodzieke coronapatiënten. Maar voorvelenwashetookeengrootgemisdatallerleifestivalsnietdoorgingen.
Verzet
Sommigenhieldenbijhoogenbijlaagvoldatcoronaniet bestondofiniedergevallangnietzogevaarlijkwasals werdgezegd.IndepolitiekvertolkteThierryBaudetdat extremestandpunt.BijdeKamerverkiezingenvan2021 leverdehemdat5procentvandestemmenop. Maarookinbrederekringriependeingrijpendevrijheidsbeperkingenverzetop.Warendieallemaalwelnodigenmoestenweonsnietverzettentegeneendreigende overheidsdictatuur?Mensenvoelenzichtegenwoordigin hogematemondig–„Ikmaakdatzelfweluit!”–enzijn geneigdhunvrijheidteverabsoluteren
Vaccinatiebezwarenonder bevindelijkgereformeerden seculariseerden
Dat alles ging ook de gereformeerde gezindte niet voorbij.DeBijbelsenotiedatGoddeoverheidoverons gesteldheeftenwijdieinprincipemoetengehoorzamen, isookdaaraanslijtageonderhevig.Datisgeenonbetekenendezaak Dekomstvancoronavaccinscompliceerdedesituatie verder Toteenvaccinatieplichtkwamhetgelukkigniet. Welleverdehetniet-gevaccineerdzijnbepaaldebeperkingenop.Opvallendwasdatdevaccinatiebezwarenmet betrekkingtotcoronaveelbrederleefdendandietenaanzienvanbijvoorbeeldpolio.Daardoorconcentreerdede publiekediscussieoverdecoronavaccinatiezichnietop degewetensbezwaardeninreformatorischekring. Tegelijkertijd zag je daar wel, wat je zou kunnen noemen,eensecularisatievandevaccinatiebezwaren. Eventuelemedischerisico’senachterliggendeduistere
complottendedennietzeldendeoorspronkelijkegodsdienstigebezwarenondersneeuwen.Datzegtwelwat ”Posttruth”
Decoronaperiodelietookeensterkeoplevingzienvan allerleicomplottheorieën.Viadesocialemediakunnen dieveelmakkelijkerverspreidwordendanvroeger Dat probleemisdelaatstejarenalleenmaarergergeworden. Veelmensenhebbenhunvertrouwenindetraditionele mediaendetraditioneleautoriteitenverloren.Datkeerde nietautomatischterugtoendecoronacrisisvoorbijwas. Integendeel.
Devraagnaardefeitelijkejuistheidvanallerleibeweringendoetertegenwoordigmindertoedanvroeger We levenineen”posttruth”-cultuur,eencultuurwaarinde vraagnaardewaarheidvoorvelennietmeerbeslissendis Jekuntookzeggen:nietmeertebeantwoordenis.Datbetreftnietalleendewaarheidsvraagopnormatiefgebied, tenaanzienvangodsdienstigeenlevensbeschouwelijke vragen,maarookdemeerfeitelijkewerkelijkheid.Tegenoveronwelgevalligefeitenwordenalternatievefeitengeplaatstofgecreëerd.
Degrenstussenwaarheidenleugenvervaagt.Ofeen beweringwaarisofniet,doeternietmeerzoveeltoe.Of hetjegoeduitkomtomietsmetgrotezelfverzekerdheid teponerenenbreeduittedragen,datgeeftdedoorslag. Leugensenverdachtmakingendoenhetnueenmaalgoed bijveelmensen.Endatnietalleenbijlageropgeleiden. PresidentTrumpisduidelijkeenexponentvandeze strategie,dieheminmiddelseentweedeambtstermijn heeftopgeleverd.Maarhijisnietdeenige.Duidelijkisook datwieinvloedrijkesocialemediabezit(ElonMusk)die strategiemassaalkaninzettenendaardoorgroteinvloed kanuitoefenenopdepubliekeopinie.
Isdatechtietsnieuwsonderdezon?Nietzondermeer. OokPilatusvroegzichalaf:„Watiswaarheid?”(Johannes18:38).Voordecommunistenwasdegrenstussen waarheidenleugenookaltijdzeerflexibel.DeBerlijnse Muur,diegebouwdwasomontsnappinguitdeDDRte voorkomen,presenteerdenzealsbeschermingtegenfascistenuitdeBondsrepubliek.Maardeverzwakkingvande traditionelekerkelijkenormenenkadersendeopkomst vandenieuwemediahebbendezeproblematiekonmiskenbaarversterkt.
De auteur is oud-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.
BEELDVERHAAL
● Linda den Hollander
InhetNoord-ItaliaanseBergamo daaltin2020deleegteneer.Winkelssluiten,luikengaandicht Het coronaviruswaartermeedogenloosrond.
InhetnabijgelegendorpPradalugabuigteenvrijwilligervan hetRodeKruiszichovereenoude, ziekedame.Zijnmetblauwlatex omhuldehandrustzachtjesop haarhart.
Buitenklinkendesirenes Mortuaria,crematoriaenbegraafplaatsenkunnenhetaantaldoden nauwelijksmeeraan.Legertrucks enmilitairenzorgenvoortrans-
portvanlichamennaarplaatsenin deomgeving.
InSeriate,zo’n5kilometervan Bergamo,vullendoodskistende kerk Eenpastoorloopttussen derijendoor.Biddend,zijnblik gerichtophetgoudenkruisdatde kistensiert
InNederlandvultdreigingintussendeziekenhuizen.Lange rijenauto’swachtenbijdeteststraten.Op4meiisdestiltecompleet.OpeenvrijwellegeDam leggenkoningenkoninginzwijgendeenkrans. Inmiddelsishetherinnering. Maardebeeldenblijven;alsspiegel vaneencrisis.
1. Een vrijwilliger van het Rode Kruis onderzoekt een mevrouw in haar huis nabij Bergamo. Bergamo werd zwaar getroffen door corona. beeld The New York Times, Fabio Bucciarelli
2. Een pastoor staat bij doodskisten in een kerk in Seriate, nabij Bergamo beeld AFP, Piero Cruciatt
3. Medische beschermingsmiddelen op de cohortafdeling van het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg. beeld ANP, Rob Engelaar
4. Auto’s staan in de rij bij een coronatestlocatie bij de RAI in Amsterdam. beeld ANP, Lex van Lieshout
5. In 2020 vindt de Nationale Dodenherdenking plaats op een lege Dam. beeld ANP, Remko de Waal
Wisselende scribenten over ontwikkelingen in kerk en maatschappij
● Dr. J. Hoek
Eenterugblikopdebewogentijdtoende coronacrisisinallehevigheidwoedde,moet ookeenkritischeblikindespiegelzijn.Hoe gingenwijbinnendegemeentenmetelkaar om?Polariseerdenweindekerknetzohevigalsindewereldomonsheen?
Hoeishetteverklarendaterrondcoronanietalleeninde breedtevandeNederlandsesamenleving,maarookin kerkelijkekringenzo’nsterkeonderlingeverwijdering optrad?Conflictendiedefamiliekringofvriendengroepenspleten,verwijtenvangemeenteledenaanhetadresvanhun kerkenraadofdominee,hardewoordenoverenweer Hetkwam maaraltevaakvoor. Terugblikkendmoetenweonszelfafvragenofwenieternstig tekortzijngeschoteningeduldenbegripvoorelkaar Haddenwe welrespectvoorelkaarsgewetensvolleafwegingen?Inhoeverre boodonzegemeenschappelijkegeloofsovertuigingtegenwicht tegendeonderlingevervreemdingdieopbredeschaalplaatsvond? Datdeemotieshoogopliepen,isalleszinstebegrijpen.Ineens zagenweonsgeconfronteerdmetgrootgevaar Wewistendater inhetlaatstederdagenepidemieënzoudenoptreden,maarnu wasdittekendertijdenineensvoloprealiteitinonseigenleven eninonzedirecteomgeving.Velenvanonsmaaktenschrijnende situatiesmee.Wewerdenzelfbesmet,kwameninhetziekenhuis enzelfsopdeicterecht.Ofwemoestenaanzienhoeeengeliefde ineenzaamheidstierf,ineensterielesetting,vanvrijwelalleintermenselijkcontactafgeschermd.
GemeentevanChristus hoortveiligeplektezijn
Hetdagelijkselevenveranderdedramatisch.Ingrijpendeoverheidsmaatregelen (verplichte mondkapjes, lockdowns, avondklokken)beknottenonzevrijheid Indringendevragenrondde ruimtevoorendebegrenzingvandegodsdienstvrijheidwaren aandeorde
Wereageerdenbinnenchristelijke(ennauwerbepaald:orthodox-gereformeerde)kringheelverschillendopdezeontwikkelingen.Eendomineedanktindeeredienstvoordeinzetvandeoverheidterbeschermingvandebevolking.Opmaandagmorgentreft hijinzijninboxeengepeperdemailaan.„Hoekuntuzoverblind zijndatunietdoorhebthoederegeringmisbruikmaaktvande situatieomonzevrijheidinteperken!”
Tweebroedershebbeneenheftigewoordenwisseling.Deeen geeftaandankbaartezijndaterzosneleenvaccinbeschikbaar is,deanderzegt:„Ikmoetdietroepnietinmijnlichaam!”Deverhoudingtussentweekerkenradendieelkaars‘buren’zijn,verkilt doordatdeenededringendeaanbevelingenvandeoverheidopde voetvolgt,terwijldeanderekerkdienstenonbelemmerddoorgang laatvinden.Wemoetenconstaterendathetonsmaaraltevaakniet geluktiselkaarvasttehoudenineenopendialoog Willenweleren vandeervaringentijdensdecoronacrisis?Wekunnenernuin allerustoverpraten,nietgehinderddoordeonrustenpaniekdie heersenwanneerzo’nepidemiewoedt.Hoevoorkomenwedatwe ineenvolgendesoortgelijkesituatieopnieuwelkaarkwijtraken, terwijlwetochbijeenhorenineengemeenschappelijkverlangen omGodswegtevolgen?
DegemeentevanChristushoorteenveiligeplektezijnwaarinwehartgrondigvanmeningkunnenverschillenindeduiding vanemotioneeldiepingrijpendegebeurtenissen.Dathoeftgeen onbereikbaarideaaltezijn,zolangweelkaaropgeestelijkniveau blijven(h)erkennen.Juistzoisdechristelijkegemeente”geheel anders”ineengepolariseerdesamenleving.Datvraagtdanwel liefdevolleinzetenzelfverloochening.
De auteur is emeritus hoogleraar gereformeerde spiritualiteit.
Decoronatijdlijkt voorvelenvanons langgeleden.Ons gewoneleventjelijkt weerzijnlooptehebbengekregen.
Zeker,inuitersteeenzaamheidgingen geliefdenheen Datisomnooittevergeten.Generaliserenkandaaromeigenlijkniet.Hethuiswerkaananderen voorhoudenbrengtookmetzichmeedatje zelfindespiegelkijkt.
Toch een poging om te duiden van wat ergebeurdisénwatuitbleef.Datkanaande handvanvijfwerkwoorden.Dezevijfwoorden willenrichtinggevenaanhetachteromzien, maardanwelmeteenblikvooruit.Hetgaat ominformeren,waarderenenrelativerenals weterugkijkenenomintensiverenenreformerenalsweonzeblikvooruitlatengaan.
Informeren
We leefden een beetje van persconferentie naar persconferentie om de mate van wat onstoegestaanofjuistverbodenwerdtevernemen. We vreesden de aankondiging van lockdowns,liepengemaskerdrond moesten
zelftestendoenopstraffevan”Geentoegang” ennogeenhelerijmaatregelenterbeschermingvananderenenvanonszelf.
Datopbasisvandeinformatiediebeschikbaarkwaminwoorden,maarvooralviagrafiekenentabellen Onzemaatschappijvertoonde eenbeeldvaneenzoveiligmogelijkafgestemde machine met het doel zo veel mogelijk mensentevrijwarenvanhetvirus.Natuurlijk eenedeldoel,enhetheeftgeenenkelezinom metdekennisvannuvanallestegaanroepen overwaterandershadgekundengemoeten. Datwilnietzeggendatweelkaaralschristenenmethetoogopvandaagenmorgenindit opzichtgeenvragenhebbentestellen.Waren onze informatiebronnen zó gezaghebbend vooronsdatzeheteindvanalletegenspraak waren?Tegenspraakwerdnauwelijksgeduld endatisongezond Nee,wetenschapisgeen mening.Maar‘de’wetenschapisookniet‘de’ waarheid.Endatisgebleken RonaldMeester (hoogleraarwaarschijnlijkheidsrekeningaan deVU)schreefeenontmaskerendboekover ”Wetenschapalsnieuwereligie” metalsveelzeggendeondertitel”Hoecoronadespirituele schaarsteindesamenlevingblootlegde” En indiesamenleving,dekerkenalsdeelervan Heteerstewerkwoord–informeren–roept onsdaaromopomonszelfaftevragenuitwelkebronnenweputten.Warenweenzijnwe afhankelijkervanwatstatistiekenonsvoorspellendanvanwatuitGodsmondklinkt? Eriseenwereldvanverschiltussenonze verwachtingen(futurologie)enwatGodons leert verwachten (eschatologie). Het eerste werkwoord is een woord om ons te verootmoedigen. Om ons hoofd te buigen, omdat wealskerkengeenanderperspectiefwisten tebieden,doordevergankelijkheidteerkennen,eenperspectieftebiedendatverderreikt dandedoodennietmeetedoenindecontrole-dwang-maakbaarheids-gedachte Wiezich laatinformerendoorhetWoordvandelevendeGod,heefteenandereGids.Iederezondag uitzien naar een live-‘persconferentie’ van HemDiedehelewereldinZijnhandhoudt
Relativeren
Ineenszagjetijdensdecoronaperiodenveel mensenwandelen,zomaarergensmiddenop dedag.Veeldingenkondennietmeer maar watvanwaardebleektezijndeedveelanderedingenverbleken:jeuiterstebestdoenom tochanderenteontmoeten
En niet het minste: door het letterlijk ont-moetenkwamermeertijdvoordeAnder. Nuhaddenweineensveelstilletijd.Afspraken konden niet doorgaan, maar het leven gingdoor.Hetlevenbinnenshuiskreegeen anderewaarde ”Erkunnenzijnvoordeander” bleekeengrootgoed.Onsverlanglijstjekreeg eenandereorde.Enmeteenglimlachmogen webedenkendatveeldiscussiesoveruitzendingenvaneenkerkdienstviabeeldinveel gemeentenineensachterhaaldbleken. Hettweedewerkwoordroeptonstotvoortdurendebezinningopwatprioriteitheeftin onsleven.Relativeerdenwetrouwenstijdens –ennuooknogna–coronanietalteveelde waardevandesamenkomstenopzondag?Het gaatomdeontmoetingmetdeLevende! Erzijnkerkenwaardecoronaperiodehaar sporengetrokkenheeftindeachterliggende jaren,zichtbaarinlege(re)banken.
Ook de avondmaalsvieringen lijken blijvend ‘besmet’: om hygiënische redenen de kleineplasticbekertjesinplaatsvandebeker diegedeeldwordtenwaaruitgemeenschappelijkgedronkenwordt.Hetgaatmeerhierniet omeenverhittediscussieopgangtebrengen overgoedoffout,maarwelomdebezinning opwatwedoenenwatwealtegemakkelijk relativeren.Hetzelfdegeldtdeplaatsvande ”dienstvandeofferande”(collecte) Schatten wedezedingenwelopwaarde?Watdoeternu échttoeinonsleven?
Waarderen
Iederezondag uitziennaareenlive ‘persconferentie’van HemDiedehelewereld inZijnhandhoudt
weleerdengenietenvandekleinedingen.De eerstehanddruknacorona.Hetweergewoon ergenslijfelijkaanwezigkunnenzijnzonder anderhalvemetergrens. De eerste kerkgang waarbijdekerkweervolzatenwedelongen uitonslijfzongen(albegonnenwedaarnog eveningehoudenmee,soms).Weontdekten dateenkerkdienstmeerisdaneenpreekhoren.
Maar is nu, helaas, ook een ander gezegdewaar:”Hetbezitvandezaakisheteinde vanhetvermaak”?Dezondevangewenning doetheelgemakkelijkweerzijngeestdodendewerk.WezongenPsalm85:2:„Heeftdan,o HEER,Uwgramschapnimmerend,zalz’eindelijk niet eens worden afgewend?!” En het wonderlijkedatvolgensdegrammaticavan de Hebreeuwse taal het genadige antwoord mag zijn: „Ja, toch!” En omgekeerd, zingen over de huidige generatie naar een volgende generatie: „Of zal Uw toorn ook op ons nakroostwoên?!”Hetgeschonkenantwoord magdanvolgensdegrammaticazijn:„Néén, toch!’Tochdehoopdatonzejongerenenkinderennietdedupezoudenwordenvanonze handelwijzedieGodstoornoproept,inkerken samenleving.Enweverwonderdenons(even) overdit weeruitdedoodherlevendoen”
Maarzingenwedatnogsteeds?Ofzijnwe nacoronaalseenwake-upcalltochweerinde oudesleurentendiepstetochnietovergegaan uitdedoodinhetleven,hetleveninChristus?
Reformeren
Wezijngereformeerd–voorzienvanallerlei toevoegingen–, hervormd –al of niet hersteld–,maarondertussendringtdevraagzich opófwegereformeerdzijn.Datzijnwealleen als we voortdurend gereformeerd worden. We hebben zo’n grote schat ontvangen, de boodschapvanGodsheil,datweaangespoord worden:„Enwordtaandezewereldnietgelijkvormig,maarwordtveranderd(hervormd, gereformeerd)doordevernieuwingvanuw gemoed…”(Romeinen12:2)
De tijdgeest –de geest van deze eeuw–dwingt ons voortdurend tot een leven volgenshetschemavandewereld,deagendavan onzemaatschappij.Zijnwenietaltevaaken ongemerktweerteruggevalleninonze‘oude’ schema’s?
Terugblikken zonder onder ogen te zien wathetvoorditmomentbetekent,ofvoorde wegdievooronsligt,isjeblindstareninde achteruitkijkspiegel.Deblikmagvoorwaarts, al wordt het leven achterwaarts begrepen (Kierkegaard) Eengereformeerdchristenleeft onderdehoedevandehoopenleertonderscheidenwatde„goede,enwelbehagelijke,en volmaaktwilvanGodis”
Erblijveneenpaarregelsvaneengedicht van Willem de Mérode in mijn gedachten hangen,alreflecterendopdetijdachterons: „ZijvolgdenHemzoverhunlevensgingen, en keerden dan teleurgesteld naar huis.” Is datniethetakeligevanonsongeloof?„Zover REFORMATORISCH
Datbrengtonsbijeenderdewerkwoord.Het gezegde ”Ontberen doet waarderen” bleek waar Vanzelfsprekendheden verdwenen en
Dezondevangewenning doetheelgemakkelijk weerzijngeestdodende werk
Dáárgaathetom:terugnaarHuis!Datisde omkerendeenomgekeerdebeweging.Alleen zó komen we de ”De leegte voorbij” (Esther van Fenema). Daar hebben we geen „nieuw narratief” –een nieuw verhaal– voor nodig, zoals dit boek betoogt. Wel een vertolking vanhetlevendeWoordinleerenleveninverstaanbaretaal.
Intensiveren
Nadecoronatijdheeftzicheenenanderverder ontwikkeld Erzouveeltenoemenzijn,maar wiedenktnietaandeoorlogtussenRusland enOekraïneendemogelijkegevolgenervan voorEuropa,destrijdtussenIsraëlenHamas alscentralebrandhaardindezewereld?Enwat iszichaanhetvoltrekkeninonzesamenleving envandaaruitookindekerken?Allerleisignalenvaneen‘virus’datonsdenkenbeïnvloedt rond gender en geslacht, het idee dat wat acceptabelisbijmeerderheidvanstemmen beslistwordt,depogingomtoezichttegaan houdenopinformeelonderwijs,dedreigende onbestuurbaarheidvanonzesamenleving… Hetmeestpijnlijkeiswelwaterindekerkenzichafspeeltalshetgaatomconflictenen hetelkaarnietmeerkunnenverstaan.Datde liefde van velen zal verkillen als gevolg van wetteloosheid(Mattheüs24:12)isgeendenkbeeldigemogelijkheid,maarsomstastbaar De
Datdeliefdevanvelen zalverkillenalsgevolg vanwetteloosheidis geendenkbeeldige mogelijkheid,maar somstastbaar hunlevensgingen.”MaaralsHijmeervanons vraagt,dieperingrijptenzoandersisdanik dachtdatHijwas:„enkeerdendanteleurgesteldnaarhuis.”
gebrokenheidvanonsbestaanwordtzichtbaar inrelatiesdiebedoeldzijnomveiligheiden geborgenheidtebieden,maardieverbroken worden.Iedervanonszaldezeopsomming opeenanderemaniervoortkunnenzetten. Moetenwenugaansomberen?Alswelevenbijonzemogelijkheden,danblijfterweinigandersoveromtedoen.Maarwieleeftbij hetWoordvandeLevende,vanChristusDie deboekrolvandegeschiedenisinZijnhand houdt(Openbaring5),heeftredenomtehopen.Datmaaktonswelrealistisch:wekijken nietweg,maarwelomhoog Deintensivering vanalleswatoponsafkomt,mageenchristenbrengentotdeintensiveringvanhetgebed omgerechtigheid,omdeomkeervanGodsIsraëlenzoomChristus’komstinheerlijkheid. Zuchten?Ja,maardanwelomhoogzuchten, zuchtenalshoopvolverlangen,zuchtenmet deGeestmeteengegrondeverwachting. Wehebbeneensamenbindendeboodschap inhetEvangelie,datonzelegeharten(weer) kanvervullen.Eriseenjongeregeneratiena corona aangetreden die het anders lijkt te doendaneenouderegeneratie Heerlijkals vervuld wordt in hun leven: „opdat zij hun hoopopGodzoudenstellen(…)endatzeniet wordengelijkhunvaders,eenwederhorigen weerspanniggeslacht…”(Psalm78:7,8) Kijkenindeachteruitkijkspiegelleidttot intensivering van het ingespannen en ontspannen wachten op God. Een blij vooruitzicht, omdat er veel te verwachten valt van Hem.
Prof. dr. M.J. Kater is hoogleraar praktische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn van de Christelijke Gereformeerde Kerken.