Rechtvaardiging Prof. dr. W. van Vlastuin Inleiding De vraag naar het eigenlijke van Luthers theologische ontdekking is al vele malen gesteld. Onderzoek van de laatste jaren heeft aangewezen dat er in tal van theologische thema’s continuïteit was tussen de middeleeuwen en de Reformatie. Het eigenlijke van Luther is niet te zoeken in de triniteitsleer, de leer van de twee naturen van Christus, de scheppingsleer, de voorzienigheidsleer, de leer van de wederkomst, of de leer van hemel en hel. Luther kon verschillende werken uit de scholastieke theologie en de kloosters met instemming lezen. Zelfs de thema’s die Luther bezighielden, waren niet uniek voor de traditie waaruit hij kwam. In die zin is Luthers theologie geen volledige breuk met de voorgaande traditie, zoals al te vaak wordt gedacht. De voorstelling is dan dat de waarheid aan Luther werd geopenbaard als een soort lichtflits bij heldere hemel en toen de kerkgeschiedenis werkelijk op gang is gekomen. Deze constatering maakt de vraag des te dringender waarin het nieuwe van Luthers theologie dan wel is gelegen. Want dat hij in zijn tijd en situatie iets te zeggen had, zal niemand betwisten. Er is een beweging van reformatie op gang gekomen met een uitwerking op de kerk en de samenleving die tot op de dag van vandaag sporen heeft getrokken. Luthers concentratie op het persoonlijke heil De Luther-kenner Bernhard Lohse heeft het nieuwe van Luthers theologie trefzeker geduid: ‘Het nieuwe bestaat veelmeer daarin dat bij alle problemen waarmee de theologie te maken heeft, de vraag naar het heil van de mens bepalend is voor de scopus.’1 De vraag naar het heil en de zekerheid van het heil moeten volgens 1. B. Lohse, Luthers Theologie in ihrer historische Entwicklung und in ihrem sys-
tematischen Zusammenhang, Göttingen 1995, 48.
9