terdege 05-2016

07 december 2016

» 34E JAARGANG » NUMMER 05/06

¨ 40-48 Ezechiel

Jonge ouders

Ds. Van den Herik onderzocht onbekend Bijbeldeel.

„We hebben Anna’s kwetsbaarheid gezien.”

dubbel dik KERST nummer

Brengers van een

zware tijding: “Dat

kinderstemmetje » WWW.TERDEGE.NL

vergeet je nooit meer” 7 december 2016 . 34e jaargang nummer 5/6 . losse nummers € 5,95

“Dat kinderstemmetje vergeet je nooit meer”

8

terdege • 7 december 2016

Reportage

Ernstige boodschap Het inlichten van mensen bij wie een ongeneeslijke ziekte is geconstateerd of het vertellen aan familieleden over een dodelijk ongeval is een haast niet te dragen taak. Toch zien de brengers van een zware tijding het als een bijzondere opdracht. „Er ontstaan soms gesprekken van hart tot hart. Dan komen de meest wezenlijke zaken aan de orde.” tekst Ad Ermstrang beeld Sjaak Verboom

terdege • 7 december 2016

9

„Sybe is

wie hij is en

dat is goed”

Tegen de muur van de sfeervolle Middelburgse woning staat een tandem. Binnen verraadt bijna niets dat hier een gezin met een zorgintensief kind woont. De zitzak in de speelkamer kan een aanwijzing zijn. En het boek ‘Sprakeloos’, dat de aanleiding vormt voor een gesprek met schrijfster Elzi de Voogd (35), vrouw van Daan (36) en moeder van Sybe (15). tekst Mettie de Braal beeld Anton Dommerholt

20

terdege • 16 november 2016

“Ik moet overal voor knokken”

dsaddasjkh sajhdhjkdjhksadsajhk dskjakjdakljdajsl

terdege • 16 november 2016

21

Noorderkerk De kerk is gebouwd tussen 1620 en 1623 om de snelgroeiende bevolking van de westelijke Grachtengordel en de Jordaan een protestantse kerk te bieden. Het Godshuis is gerestaureerd tussen 1993 en 1998. Bij de grotendeels door de gemeente en het Rijk betaalde restauratie is bedongen dat de kerk ook voor culturele activiteiten mag worden gebruikt.

Aan de zuidelijke buitenmuur van de kerk zijn twee bronzen plaquettes aangebracht. De ene is ter nagedachtenis van tijdens de Tweede Wereldoorlog gevallen buurtgenoten. De tweede plaquette herinnert aan de Februaristaking van 1941.

38

terdege • 7 december 2016

INTERVIEW

”Mijn leven is plannen”

Manusje-van-alles in de Noorderkerk Hoewel hij in Amsterdam is opgegroeid, wordt het zelfs de koster van de Noorderkerk weleens te druk. Dan pakt Edu Windhorst samen met zijn vrouw Lineke de fiets en trekken ze de polders in. „Even opladen. Het wordt in de stad steeds hectischer.” tekst Ad Ermstrang beeld Anton Dommerholt

terdege • 7 december 2016

39

„In preken word ik vaak bemoedigd en krijg ik kracht om weer door te gaan”

60

terdege • 7 december 2016

interview

”Ik ging bijna stiekem naar de kerk”

Een eenzame zoektocht Hij kreeg een seculiere opvoeding waarin snelheidssporten een belangrijke rol speelden.

Jos Fraanje (36) had echter vaak het gevoel dat er iets ontbrak. „Jarenlang leefde ik in twee werelden en heb ik vaak aan de Heere gevraagd of Hij me de weg wilde wijzen.” tekst Ad Ermstrang beeld André Dorst

terdege • 7 december 2016

61

Welkom wolf?

Wolven in Nederland. Veel natuurliefhebbers kijken ernaar uit, anderen worden bang in het bos.

Veehouders vrezen voor hun schapen.

Zijn wolven echt zo gevaarlijk? tekst gerco verdouw, beeld istock.

Evenwicht Groot wild, zoals wilde zwijnen en edelherten, heeft nu geen natuurlijke vijand in de Nederlandse natuur.

Daarom moet de mens de populatie binnen de perken houden door duizenden dieren af te schieten.

Natuurliefhebbers zouden het prachtig vinden als de wolf het natuurlijk evenwicht in Nederland komt herstellen. Als de wolven veel herten en zwijnen opvreten, hoeven die dieren niet te worden afgeschoten.

Het wordt dan een stuk spannender in het bos.

16

terdege • 7 december 2016

natuur

Door zijn wintervacht kan een wolf bij -40 °C toch warm slapen in de sneeuw.

Waarom huilen?

Het brullen van een leeuw in een donkere nacht is angstaanjagend, maar het huilen van wolven ook.

Waarom doen de roofdieren dat?

Wolven huilen vooral om met elkaar te communiceren over langere afstanden. Hun soortgenoten kunnen het gehuil op afstanden van zes tot tien kilometer horen. Het gehuil kan betekenen: blijf weg uit ons territorium! Of: kom allemaal want er is een prooi in de buurt! Het huilen is ook een manier om verloren groepsleden terug te vinden.

terdege • 7 december 2016

17

“Ook met de moeilijke hoofdstukken 40 t/m 48 uit Ezechiël heeft God iets te zeggen”

Ds. A.J. van den Herik (50) Burgerlijke staat: Gehuwd, vijf kinderen Kerkverband: Protestantse Kerk in Nederland Gemeente: Moerkapelle (2010) Diende eerder: Moordrecht, wijkgem. Bethel (1995); Oene (2000); Hoevelaken (2006) Onderwerp van de dissertatie: ‘Een woonplaats voor de Heilige; onderzoek naar de strekking en relevantie van Ezechiël 40-48 vanuit een christelijktheologische optiek’ Start van de promotiestudie: 2005 Beoogd jaar van de promotie: december 2016

24

terdege • 7 december 2016

interview

„Dit was geen hobby” De klus zit erop. Deze maand hoopt ds. A.J. van den Herik, hervormd predikant in Moerkapelle, Promoveren te promoveren. Hij is, zegt hij, een dankbaar vanuit mens. „Dit was geen hobby, maar verantwoord de pastorie, rentmeesterschap.”

deel 2

tekst Jan van ’t Hul beeld Anton Dommerholt

H

et verlangen om te promoveren, is er altijd geweest, zegt ds. Van den Herik in zijn studeerkamer in Moerkapelle. „Al voordat ik predikant was, hield dat me bezig. Ik ben ook al eens eerder aan een dissertatie begonnen.

Dat ging toen over de receptie van Irenaeus bij Calvijn, maar het boeide me onvoldoende. Toen ik eenmaal predikant was, stond dat onderwerp ook te ver van het werk in de gemeente af.”

Daarna heeft ds. Van den Herik zich nog een tijdje beziggehouden met de ethisch/theologische ontwikkelingen aan het einde van de negentiende eeuw, begin twintigste eeuw. Maar door zijn werk aan de nieuwe Catechismusmethode ‘Leren om te leven’ (samen met ds. P. van der Kraan en A. Pals) viel dat onderzoek stil.

In die tijd groeide zijn interesse ook

weg van een kerkhistorisch onderwerp. „Door de gebeurtenissen rond de totstandkoming van de Protestantse Kerk in Nederland is mijn belangstelling voor kerkgeschiedenis bekoeld. Ik was dan wel afgestudeerd op een kerkhistorisch onderwerp, maar in 2004 dacht ik opeens: Dit is niks voor mij. Ik raakte ervan vervreemd.”

Hoe kwam u tot het kiezen van het huidige onderwerp, het slotvisioen in het boek Ezechiël? „Het thema van het slotvisioen van Ezechiël kwam als vanzelf bovendrijven. Het Bijbelboek Ezechiël heeft me al vanaf mijn jeugdjaren geboeid.

Ik hoorde ooit iemand preken over de hoofdstukken 8, 9, 10 en 11, en ik ben er nooit meer echt van losgekomen. Het was voor mij een

vraag: Hoe lezen we dit Bijbelboek, deze profetie? Hoe kijken we naar Ezechiël, existentieel en intellectueel, hermeneutisch en oudtestamentisch? Hoe lezen we die teksten in de contekst waarin ze staan? De vragen die ik stel zijn: Wat staat er nu precies? En wat is de relevantie ervan voor onze tijd?”

Ezechiël is een moeilijk Bijbelboek. „Over de hoofdstukken 40 tot en met 48 wordt vrijwel niet gepreekt. In de dogmatiek hebben deze hoofdstukken ook vrijwel geen plaats. Ik dacht wel eens: Als die negen hoofdstukken niet in de Bijbel hadden gestaan, zou niemand ze hebben gemist. Maar er staan geen overbodige hoofdstukken in de Bijbel. Dus ook deze moeilijke hoofdstukken doen er echt toe. Het is Gods Woord. God heeft er dus iets mee te zeggen. Dat was voor

terdege • 7 december 2016

25

30

terdege • 7 december 2016

Sneeuw en ijs

IJshaar op dood beukenhout.

op de Veluwe De natuur ondergaat een ware metamorfose als de temperatuur onder de nul graden Celsius zakt. Water verandert in ijs, dauw in rijp en regen in sneeuw, die een witte deken over het landschap legt.

Rijp laat bladnerven goed zien

tekst en beeld Fred van Wijk

D

e temperatuur van het Noordzeewater heeft een grote invloed op het weer in Nederland. Het zeewater verliest in het najaar zijn warmte niet zo snel. Daarom zijn onze winters zacht in vergelijking met die in CentraalEuropa. De gemiddelde temperatuur in januari is nog ongeveer 2 graden boven nul. Ons klimaat is echter nogal wisselvallig, zodat het in januari gemiddeld zes graden boven nul, maar ook zes graden onder nul kan zijn.

Zolang het blijft vriezen, smelt sneeuw niet weg, maar regelmatig gaat het dooien na een sneeuwbui.

Daarom blijft sneeuw een bijzonder

verschijnsel in het Nederlandse weer.

Als het wel vriest maar er geen sneeuw ligt, is het interessant om aan de oevers van plassen en vennen op zoek te gaan naar vormen en details in het ijs. Zo vond ik aan de rand van de Kreelse Plas bij Ede eens prachtig gevormde ijsrandjes, die me deden denken aan de landkaart van een kustgebied. IJsland...

Berken en eiken

Op de open heidevelden zijn de nachten kouder dan in het bos. Dat kan wel 5 graden schelen. Tijdens heldere nachten vriest het regelmatig aan de grond. Op de heide ontstaat ook eerder mist. Tijdens windstille

terdege • 7 december 2016

31

*

68

Een

lichter In woonbladen zijn de plaatjes vaak jaloersmakend. Een lichte woonkamer waarin overdag de zon vrij spel heeft en die ’s avonds door lampen prachtig verlicht is. Dan de praktijk... Zeker in de wintermaanden is het in veel kamers en keukens best donker. Hoe krijg je meer en mooier licht in huis?

huis

tekst Gisette van DalenHeemskerk

Draadlamp Anne Mark II (€ 129,95). Info: www.directlampen.nl terdege • 7 december 2016

69

Het ruime

hemelrond

Het is een populaire kerstkaartafbeelding: drie kamelen, drie mannen en een heldere ster. Een weergave van het verhaal van de wijzen uit het oosten, zoals beschreven in MattheĂźs 2. Het is een van de Bijbelse gebeurtenissen waarin de sterrenhemel meesprak. Wat is er zoal te zien boven ons hoofd? tekst Wim Hulsman

72

terdege • 7 december 2016

Sterrenstelsels

(beeld NASA)

De zon is een van de vele miljarden sterren van het Melkwegstelsel.

V

eel, heel veel. Dat bleek half oktober, toen sterrenkundigen van de universiteit van het Engelse Nottingham verbazingwekkende cijfers naar buiten brachten. De astronomen hebben berekend hoeveel sterrenstelsels er in het heelal moeten zijn. Een sterrenstelsel is een groep sterren in het heelal die dicht bij elkaar staan en om elkaar heen draaien. De zon en de aarde maken deel uit van het Melkwegstelsel, een stelsel met (de schattingen lopen uiteen) 200 tot 400 miljard sterren.

De Engelse sterrenkundigen hebben uitgerekend dat er in het heelal zeker 2 biljoen van dit soort sterrenstelsels zijn: een biljoen is een miljoen keer een miljoen. Zij geven daarbij aan alleen een berekening te hebben gemaakt voor het tot nu toe waarneembare deel van het heelal.

Wat er achter de zogeheten horizon van het heelal ligt, weet niemand. De wetenschappers sluiten niet uit dat zich daarachter een oneindige ruimte bevindt, met nog meer sterren en sterrenstelsels.

Niet alle sterrenstelsels hebben even veel sterren. Maar wanneer wordt uitgegaan van een gemiddelde van 100 miljard sterren per sterrenstelsel, brengt een rekensom van 100 miljard sterren maal 2 biljoen sterrenstelsel het aantal sterren boven ons hoofd op een minimum van een 2 met 23 nullen. Onbevattelijk veel.

Grote knikker

Eén van die vele sterren noemen wij mensen “zon”. Om de relatief kleine ster zon draait een heel klein bolletje dat aarde heet. Daarvandaan kijkt de mens, ook al heet hij Obama of Trump, als een nietig wezen omhoog.

En wat ziet hij dan? In het dichtbevolkte, verlichte westen misschien een paar honderd sterren. Reist hij naar een donker gebied, dan misschien een paar duizend. Dan licht ook een band van sterren op: de melkweg. Op veel plaatsen in Nederland is die nog maar met moeite te zien.

De sterren die we zien staan ver

weg. De ster die het dichtst bij de zon staat, heet Proxima Centauri. De afstand naar deze ster is meer dan 4,2 lichtjaar, een maat die sterrenkundigen gebruiken om de afstanden in het heelal weer te geven. Een lichtjaar is de afstand die het licht in een jaar tijd aflegt, bij een snelheid van afgerond 300.000 kilometer per seconde. Een vliegreis naar deze ster zou tienduizenden jaren duren.

Om een gevoel te krijgen bij de afstanden in het heelal, wordt de zon soms teruggebracht tot de afmeting van een grote knikker. Op diezelfde schaal is de aarde niet meer dan een zandkorreltje op 2,5 meter afstand.

De planeet Jupiter is een speldenknop op 12 meter van de knikker.

Ligt de knikker zon op de Dam in Amsterdam, dan ligt de dichtstbijzijnde knikker (Proxima Centauri) op zo’n 650 kilometer afstand, ofwel bij de Brandenburger Tor in Berlijn. De andere sterren om ons heen liggen in de verschillende Europese hoofdsteden.

Daartussenin is het leeg. Het heelal is vooral heel leeg, donker en koud.

terdege • 7 december 2016

73

Voor de koetsjes zijn soms extra rijstroken aangelegd.

88

reportage

Melken bij het

licht van een

petroleumlamp Pennsylvania is een Amerikaanse staat die bekend staat om de grote groepen Amish die er wonen. Minder bekend is dat er ook in de buurt van Norwich veel traditionele mennonietengezinnen wonen. En kijkje in de wereld van de Canadese Amish. tekst en beeld Neline Boogert-Floor

terdege • 7 december 2016

89

Meer dan eens staan herten op enige afstand toe te kijken

102

terdege • 7 december 2016

Reportage

Vergroeid met

het bos Zijn leven lang werkte Gerrit Westerbroek in het bos.

Eerst met een bijl, daarna met een kettingzaag. Nu gebeurt het zware werk door een Harvester, en krijgt hij hulp van zoon Dries en kleinzoon Gert. Stoppen lukt nog niet. „Binnen voel ik me opgesloten.” tekst Huib de Vries beeld André Dorst

terdege • 7 december 2016

103

116

MuZIEUM

Met

vijf

oogkwalen door

Nijmegen Van de 17 miljoen Nederlanders zijn er 400.000 blind of slechtziend. Het valt niet mee om je als ziende een voorstelling te maken van hun bestaan. Tot je een bezoek aan het muZIEum hebt gebracht. Dat opent je ogen voor het leven in een wazige of duistere wereld. tekst Huib de Vries beeld Anton Dommerholt

terdege • 7 december 2016

117

*

124

terdege • 7 december 2016

Amazing grace een kerstverhaal tekst Anne van Rossum beeld Istock

uit Nigeria

terdege • 7 december 2016

125

Reportage

140

terdege • 7 december 2016

Kerkhuis aan het Rodezand Het bedehuis van de Gereformeerde Gemeente in Oudewater was maar klein. De kerkgangers kwamen binnen via de kosterswoning. Zestien jaar geleden had de laatste dienst plaats. „Een kerkdeur moeten sluiten is erg.” tekst L. Vogelaar beeld Martin Droog en fam. M. Muilwijk

H

et donkerrode balkenplafond in het vroegere kostershuis is hetzelfde gebleven. Verder herkent M. Muilwijk (57) echter weinig in de kerk waar hij 25 jaar geleden zijn ambtelijke loopbaan begon.

Hij was hier de laatste diaken. Voor het eerst is hij er weer terug; hoewel: „Ik heb weleens door de ramen gegluurd.” Hij ontmoet er A.F.M. van der Burg weer, de veehouder uit Rietveld met wie hij bij de notaris zat. „We hadden een mooie boerderij, en ik deed ook wat bouwactiviteiten”, zegt Van der Burg. „Deze kerk kocht ik om een leuke klus te hebben, maar mijn vrouw wilde vanwege haar gezondheid naar de bewoonde wereld, dus we zijn hier zelf gaan wonen.”

De verbouwing duurde tweeënhalf jaar en pakte rigoureuzer uit dan hij had voorzien. „Bij de koop had ik niet in de gaten dat de spanten verrot waren. Dus we haalden het hele dak eraf en brachten een stalen constructie aan. In de kosterswoning trof ik

vier vroegere vloeren aan, op elkaar.

Toen we echter de kerkvloer openmaakten, schrok ik: de ondergrond was zo zacht als boter en moest eerst worden verstevigd.”

Ook sporen van vroegere verbouwingen werden zichtbaar. „De oplopende kerkvloer was geëgaliseerd.” Voor de preekstoel werd het fundament van de zeskantige katheder zichtbaar die er ooit stond, toen preeklezen nog niet vanaf de kansel gebeurde.

Metamorfose

Van der Burg voegde het huiskamertje, het keukentje en het gangetje van de koster samen en maakte er een keuken van. De kerkzaal werd huiskamer. Waar de kerkenraadsbankjes stonden, staat een bed. Op de plaats van de kansel hangt een grote klok.

De lage galerij werd omhoog gebracht. Boven het liturgisch centrum kwam een tweede galerij, met de andere verbonden door een loopbrug van glas. Op beide galerijen prijkt een

kerkraam, afkomstig uit de oude achtergevel. Ook de halfronde ramen in de nieuwe achtermuur zijn een herinnering aan het kerkelijke verleden.

Op de vroegere galerij bevindt zich nu de badkamer. Het kostersgezin moest hier een paar treden op naar hun twee slaapkamers. Die zijn nu samengevoegd. Dakspant en trekstangen herinneren aan vroeger; alleen zat er toen nog geen ledverlichting op de stang boven de huiskamer.

Consistoriekamer en toilet, achter de kansel, maakten plaats voor een glazen overkapping. De consistoriekamer was alleen bereikbaar via de kerk. „Het deurtje was laag”, zegt Muilwijk. „Een lange student stootte er zijn hoofd heel hard.”

Harmonium

Van der Burg kocht de grond achter de kerk, die tot de stadsboerderij van de Weeskamer behoorde. Hij verplaatste de hooiberg achter het buurhuis en rooide een groot aantal hoge bomen. Nu staat er een lange rij

terdege • 7 december 2016

141

Alles staat in het teken van netwerken

152

Koningshuis

Het koningspaar bezoekt de haven van het Australische Freemantle.

Staatsbezoek aan andere kant van de wereld Van 31 oktober tot 4 november bracht koning Willem-Alexander, vergezeld door koningin Máxima, een staatsbezoek aan Australië. Op 7 november volgde het driedaagse staatsbezoek aan Nieuw-Zeeland. Twee weken lang zette het koningspaar Nederland op de kaart. tekst Josine Droogendijk beeld ANP

terdege • 7 december 2016

153