Agirre Amezua
Marta Alaitz
2
Musika
Irakaslearen gidaliburua Lehen hezkuntza
Lehen zikloa
erein
Marta Agirre Alaitz Amezua
2
Musika Irakaslearen gidaliburua
Lehen hezkuntza
Lehen zikloa
Aurkibidea K A N T U - K O N TA R I M U S I K A - H E Z K U N T Z A K O P R O I E K T U A
Kantu-kontari proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Proiektuaren ikasmaterialak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
LEHEN HEZKUN TZA
Oinarrizko gaitasunak eta musika-hezkuntza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Lehen hezkuntzako helburu orokorrak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Metodologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
L E H E N H E Z K U N T Z A KO L E H E N Z I K LOA
Lehen ziklorako helburu orokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Lehen ziklorako edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Lehen ziklorako ebaluazio-irizpideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
B I GA R R E N M A I L A
Bigarren mailarako helburu didaktikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Bigarren mailarako edukien taula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Unitateetako atalen azalpen orokorra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Bigarren maila unitatez unitate. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 1. Unitatea: Hotsen supermerkatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Gaitasunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Jarduerak eta iradokizun didaktikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Ebaluazio fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2. Unitatea: Zatoz jolastera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Gaitasunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Jarduerak eta iradokizun didaktikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Ebaluazio fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3. Unitatea: Animalien parkean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Gaitasunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Jarduerak eta iradokizun didaktikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Ebaluazio fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4. Unitatea: Elurra teilatuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Gaitasunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Jarduerak eta iradokizun didaktikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Ebaluazio fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 5. Unitatea: Zenbat artista! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gaitasunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jarduerak eta iradokizun didaktikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ebaluazio fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114 115 115 117 130
6. Unitatea: Musika zuzenean. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gaitasunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jarduerak eta iradokizun didaktikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ebaluazio fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
131 132 132 134 149
Bigarren mailarako ebaluazio-irizpideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
K A N T U - K O N TA R I M U S I K A - H E Z K U N T Z A KO P R O I E K T UA
Kantu-kontari proiektua KANTU-KONTARI musika-hezkuntza proiektua Lehen Hezkuntzara zuzendua dagoen musika-hezkuntzako egitasmoa da. Proiektu hau bat dator Euskal Autonomia Erkidegoan indarrean den Oinarrizko Hezkuntzaren Curriculumarekin, eta han proposatzen diren gaitasunen ikuspegitik abiatzen da.
KANTU-KONTARI proiektuaren xedea musika irakasteko eta ikasteko prozesuaren barruan eginiko irakurketa berezian oinarritzen da: • Musika-hezkuntza ez da musika-ezagutzaren alderdiak biltzen dituen irakaskuntzara soilik mugatu behar.
• Musika arte-adierazpentzat hartzen da, eta beste arte-adierazpenekin harremanetan jarriko da.
• Musika ez da irakasgai arin eta osagarritzat hartuko; aitzitik, hainbat ezagutza eta gaitasun lantzeko aukera ematen duen ikasgaitzat baizik.
• Metodologiak, ikasketa esanahidunaren mesedetan eta haurraren garapen orokorra bilatuz, arreta handiz hautatu eta landuko ditu bitartekoak.
• Musika-ikasketaren abiapuntua ikaslearen hurbileko errealitatean sustraituko da.
• Euskal ondarea ez da ikuspuntu folkloristatik landuko, maila pedagogikoa emango zaio eta horretan oinarrituko da.
• Euskaraz sorturiko materiala da.
• Musika historikoak leku nabarmena izango du, haurrek duten musika-estiloen balantza orekatzeko asmoz. • Egungo beharrei erantzungo die, bizi ditugun errealitateak eta horien eraginak kontuan izanik.
• Informazioa eta teknologia digitalaren erabilera bultzatuko da.
Era horretara, KANTU-KONTARI proiektuak, Oinarrizko Hezkuntzan proposatzen diren helburuak betetzeko asmoz eta landu behar diren gaitasunak bultzatzeko xedez, musikaren alorrerako material argia eta zehatza sortu du. Ziklorako eta maila bakoitzerako helburuak zehatz-mehatz azaldu dira, antolaketa eraginkorragoa izan dadin.
Edukien aukeraketa zaindua, indarrean den Curriculumean oinarritua da, eta, haurraren interesen eremutik abiatuta, interes esparrua zabaltzea izan du helburua. Bestalde, eduki horiek unitatez unitate aurkezten dira, lantzen diren gaitasun eta proposatzen diren iradokizun didaktikoekin batera.
“Dinamiko” hitzak laburbiltzen du metodologia. Jardueren eta iradokizun didaktikoen eskaintza zabalak KANTU-KONTARI proiektuko ikasmaterialak taldearen dinamikara egokitzeko
6
aukera ematen du, gaitasunak argi azalduta eta ebaluazio prozedurak ardatz hartuta betiere. Horri guztiari esker, irakaslearen partaidetza eta aukeraketa pertsonalizatua da, eta aldi berean, irakasle bakoitzaren ekarpenetara irekia aurkezten da. Horrenbestez, KANTU-KONTARI proiektuaren ametsa egi bihurtzea, hein batean, irakasle eta ikasketa-taldearen balio eta gogoaren esku gelditzen da.
Ebaluazioari dagokionez, ebaluazio-prozesu etengabearen ideia, ikasleen ikaskuntzari eta irakasleen esku-hartzeari lotua, unitate bakoitzeko fitxetan jasota dago. Ebaluazio fitxa horiek ebaluazio argi eta zehatza egiteko diseinatuta daude, eta ikasturte amaierako ebaluazio-irizpideekin osatzen da.
Proiektuaren ikasmaterialak KANTU-KONTARI lehen ziklorako proiektua ikasmaterial hauek osatzen dute:
– Paperezko euskarrian:
Ikaslearen liburua, ikasturte bakoitzeko bat. Ikasleek ardatz izango dute liburu hori ikasturte osoan zehar. Sei unitatek osatzen dute, eta unitate bakoitza sei ataletan banatuta dago: aurkezpen-orria eta aurkezpen-kanta; ingurune hurbileko soinu, isiltasun, musika eta zaratak; entzun, identifikatu eta interpretatu ariketak, musika-hizkuntza atala, jolasen tartea eta musika-adierazpenaren atala.
Ikaslearen lan-koadernoa, ikasturte bakoitzerako bat. Ikasleek jasotako ezagutzetan trebatzeko eta horiek finkatzeko izango du lan-koadernoa. Ikaslearen liburuko eskemari jarraituz, bakarka egiteko ariketa osagarriak eskaintzen dira.
Irakaslearen gidaliburua, ikasturte bakoitzeko bat.
Ikaslearen liburuko eta lan-koadernoko ariketen azalpenak modu sekuentzialean eskaintzeaz gain, hainbat iradokizun didaktiko eransten dira. Bestalde, edukiek, horien sekuentzializazioak, lantzen diren gaitasunek eta ebaluazio fitxek osatzen dute gidaliburua.
– Euskarri digitalean:
Irakaslearen gidaliburua, ikasturte bakoitzeko bat. Gidaliburu hori sarean zintzilikatuta egongo da, pdf formatuan. Audio diskoa, ikasturte bakoitzerako bat. Ikaslearen liburuko eta lan-koadernoko ariketen pistek osatzen dute.
7
LEHEN HEZKUNTZA
Oinarrizko gaitasunak eta musika-hezkuntza Eskakizun konplexuei erantzuteko eta askotariko lanak behar bezala egiteko ahalmenean oinarritzen da oinarrizko gaitasuna. Horrenbestez, gaitasunek trebetasun praktikoak, ezagutzak, motibazioa, balio etikoak, jarrerak, emozioak eta gizarte-arloko nahiz portaeraren alorreko osagaiak hartzen dituzte, eta gizakiek batera erabiltzen dituzte horiek guztiak lanak modu eraginkorrean egiteko. Eskolako eguneroko dinamikan zaila da gaitasun bat besteetatik bereiztea, denak lantzen baitira, neurri batean.
Hona hemen zortzi gaitasun, horietako bakoitza musika-ezagutzaren jabetze-prozesuan duten eraginak zehaztuz eta argituz. Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna
Arte-hezkuntzaren bidez haurrak hobeto ezagutzen du bere ingurua; gizakiak, musika-baliabideen edo baliabide plastikoen bitartez, mundua islatzeko sortu dituen arte-adierazpenen hainbat arlo landuko dira musikako gelan.
Bestalde, teknologia artearen ikaskuntzaren ekintza-esparrua zabaltzen duen tresnatzat hartu behar da, informazio- eta adierazpen-eremuak hobeto ezagutzeko eta horiekin lan egiteko aukera ematen digun tresnatzat.
Osasun-kulturarako gaitasuna honako jardueren bidez lantzen da musikako gelan: kantua, psikomotrizitatea eta instrumentuen bidez egiten den soinua. Jarduera horietarako behaketa, esperimentazioa, gogoeta eta gorputzaren kontrol handia behar da. Gelan egiten diren ekintzen bitartez, soinua, isiltasuna eta musikaren erabilerak osasunean, ingurugiroan eta gizakien bizikalitatean duen eraginari buruz gogoeta egin eta ondorioak ateratzen dira. Ikasten ikasteko gaitasuna
Musika-hizkuntzak hamaika aukera eskaintzen dizkigu gaitasun hau lantzeko: dantza-interpretazioan, musika-tresnen bidez edo ahozko interpretazioetan, ikasleek memoria-estrategiak landu behar dituzte, beren ahalmen intelektualei etekina atera, egin beharreko lana aurreikusi eta antolatu, eta muga emozionalak gainditu. Bizitza osoan zehar musika ikasten jarraitzeko motibazioa eduki beharko dute, eta musikari dagozkion erabakiak hartzeko behar adina entrenamendu eta ezagutza nahikoak izan behar dituzte oinarrizko eskolaldia amaitzean. Matematikarako gaitasuna
Arte-proiektu askotan problema teknikoak konpondu behar izaten dira, eta horretarako, matematikaren pentsamendu-tresnak eta -baliabideak erabili behar izaten dira. Bestalde, musikaren eta matematikaren arloen arteko loturak nabarmentzen diren gaiak lantzean ere garatuko da gaitasun hau musika-gelan. Adibidez: musikaren metrika, proportzionaltasuna, eskalak eta bitarteak, serie harmonikoak, matematiken erabilera konposizio musikalen hainbat arlo kalkulatu eta eratzeko, eta akustikari dagozkion matematikako eta fisikako hainbat kontzeptu ulertzeko. 10
Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna
Musikak komunikaziorako gaitasuna lantzen lagunduko du, gaiari lotutako testu eta dokumentu bereziak irakurri eta ulertuz, hainbat kultura-testuingurutan diskurtso mota jakin batzuk erabiliz (azalpenak eta arrazoitzeak gehienbat) eta musika-hiztegi berezia barneratuz eta erabiliz.
Informazioa lantzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna
Eskolaldi osoan zehar modu arautuan txertatu behar dira baliabide teknologikoak, behar bezalako eragina izan dezaten bai musikaren arloan bai beste arloetan ere. Adin honetako ikasleak oso ohituta daude irudi eta soinuak baliabide teknologikoen bitartez manipulatzen. Gelan sortutako soinuak eta irudiak grabatu egingo dira, ondoren aztertzeko edo beste ekoizpen handiagoetan erabiltzeko. Informazio-iturri digitalen erabilera ere landuko da hainbat musika-jardueretan. Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna
Taldeko kide guztien lankidetasuna eta koordinazioa behar da musika-gelan egiten diren jarduera guztietan (taldean abestu, dantza edo musika-tresnekin musika egin). Beraz, derrigorrez norberaren ideiak adierazi eta gainerako pertsonenak entzun beharko dituzte ikasleek, besteen lekuan jartzeko gai izan beharko dute, eta solaskidearen ikuspuntua ulertzen saiatuko dira. Era horretako trebetasun asko eta asko landuko dira musika egitean.
Musika-gelan egiten diren jarduerek gaitasun honetan sakontzeko aukera emango dute, norberaren eta gainerakoen ahalmenak errespetuz onartuz eta beste kultura eta errealitate soziokulturaletako musika eta adierazpen kulturalak ezagutuz eta horiez gozatuz. Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna
Musikako ikasgaian, inguruko musikarekiko interesa sentitzeko, musika entzuteaz gozatzeko eta musika modu aktiboan egiteko beharrezkoak diren ezagutzak eta trebetasunak menderatzen direnez, laguntza handikoa da kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna barneratzeko.
Inguru soziokulturalekiko harremanetarako beharrezkoa den jakinduria eskuratzen du ikasleak musikako ikasgaiaren bidez, eta bere errealitate kulturalean parte hartzen laguntzen dio ikasgaiak, artearen aurrean kritiko izateko jarrera indartuz. Norberaren autonomia eta ekimenerako gaitasuna
Honako hauek dira gaitasun honek eskatzen dituen trebetasun eta jarrerak: irmotasunez, erantzukizunez, akatsetatik ikasteko eta arriskuak hartzeko prest egonez, norberaren irizpideei jarraituz, erabakiak hartuz eta ebaluatuz, banakako edo taldeko proiektuak prestatzeko eta aurrera ateratzeko autonomia eta ekimena izatea.
Egoera horiek musika-gelako dinamikan sortzen dira, betiere ikasleari erabakiak hartzeko aukera ematen zaionean, arriskuak hartzera bultzatzen denean, akatsak egitearen beldurra uxatzen denean, eta bere aukera eta ahalmenak nabarmendu eta baloratzeko espazioak sortzen direnean.
11
Lehen hezkuntzarako helburu orokorrak 175/2007 Dekretutik hartuta:
1. Oro har, ikusizko kulturako eta musika-kulturako arteek eta produktuek ideiak, sentimenduak eta bizipenak jakinarazteko eta adierazteko eskaintzen dituzten aukerak ulertzea. Arte eta produktu horiek Euskal Herriko eta oro har herri guztietako ondarea eratzen duten elementutzat hartzea, eta, horrela, artea eta kultura ezagutzen eta gozatzen laguntzea.
2. Arte-hizkuntzen tekniken, baliabideen eta arauen oinarrizko ezagutza eta jakintza izatea. Teknologiek eskaintzen dituzten aukerak irakastea, sorkuntza-lanetan erabiltzeko; era horretara, autonomia lortu arte-hizkuntzaren bidezko komunikazioan.
3. Arte-adierazpenen teknikak, baliabideak eta arauak ikertzea eta aztertzea, ikusizko kulturako eta musika-kulturako lanetan, lan horiek hobeto ulertzeko eta lan horiez gehiago gozatzeko, eta erreferente estetiko berriak garatzeko aukera izateko. Horrez gainera, arte-hizkuntzaren eremua zabaltzea.
4. Pentsaera dibergentearen eta konbergentearen trebetasunak eta norberaren eta besteen ideiak eta sentimenduak berregiteko ekimena, irudimena eta sormena erabiltzea, beharrezko prozesuak antolatuz, arte-ekoizpeneko lanetan erabili ahal izateko.
5. Gai izatea sorkuntza-proiektuak eta -lanak osatzean emaitza jakin batzuk lortzeko jarraitu beharreko prozesuen plangintza egiteko, ebaluatzeko eta doitzeko, eta horrek guztiak eskatzen dituen erronkak ezagutzea. Horrez gainera, arazoak sortuz gero, jarrera eraikitzaileez konpontzea.
6. Arteen eta ikusizko kulturako eta musika-kulturako produktuen funtzio sozialak eta erabilerak ezagutzea, eta norberaren eta besteen esperimentuetan ezagutzea, produktu horiek hainbat garai eta kulturatan izan dezaketen eta izan duten zeregina ulertzeko eta norberaren kultura-ondarea eta inguruko beste kulturen ondarea ezagutzeko.
7. Ikusizko arte-ekoizpenak eta musika-ekoizpenak eta ekoizpen horiek sortu diren garaiaren eta tokiaren ezaugarriak lotzea, ekoizpenen arte-balioa ulertzeko, bai eta garai edo gizartetalde baten adierazpen gisa ekoizpenek izandako balioa ere. Horrela, arte-ekoizpenaren eta ekoizpenak ingurune fisikoan eta gizarte-ingurunean duen oihartzunaren eta esanahiaren balioa ezagutzeko eta kritika-prozesuak hartzeko bideak irekiko dira. 8. Taldeko arte-jardueretan parte hartzea, besteren ekimenei eta ekarpenei laguntzea eta ekimen eta ekarpen horiek aintzat hartzea, errespetatzea eta elkartasunez jokatzea, arte-emaitza ona lortzen lagunduko duten lankidetzako eta talde-laneko trebetasunak garatzeko eta, gizartearen alderditik begiratuta, garapen pertsonala izateko.
9. Norberaren artelanetan konfiantza izatea, lanak egiten gozatzea eta norberaren eta taldearen hazkunderako egiten duen ekarpen aintzat hartzea, autoestimua sendotzeko eta ideiak eta sentimenduak adierazteko gaitasuna hobetzeko.
10. Euskal kultura-ondarea eta beste herri batzuetako ondarearen arte-adierazpenak ezagutzea eta balioestea eta adierazpen-moduak gordetzeko eta berritzeko egindako lana aintzat hartzea. Kontuan hartzea zer-nolako aberastasuna ematen duten hainbat kulturatako pertsonekin trukea izateak. 12
Metodologia Asko eta asko dira irakasleak aukeratu ditzakeen hezibide edo metodoak. KANTU-KONTARI proiektuaren kasuan hauek dira erreferente bezala hartu diren hezibide nagusiak: musika irakaskuntzan hainbeste erabiltzen diren metodo aktibo-historikoak, hezibide aktiboa eta gidatutako ikasketa-prozesuaren hezibidea.
Musika-irakaskuntzarako metodo aktibo-historikoen artean hauexek erabiliko dira gehien: Orffen heziketa-eredua (musika-tresnen bidezko adierazpenean oinarrituta), Wuytacken eredua (irudien bidez sormena eta irakurketa bultzatzen ditu, landu beharreko arlo musikalak ikusi eta ulertzeko), Willemsen heziketa-eredua (kantu laburren irakurketa eta erabilera, eskalako bitarteak lantzeko), Dalcroze eredua (mugimenduan oinarritutako ariketak) eta Kodalyren heziketaeredua (folklorearen erabileran oinarritua). Adierazpen-hezibide aktiboek adierazpenen bidez azaltzen diren edukiak eskuratzeko aukera ematen dute, eta ikasketa emankorra eta esanguratsua izan dadin baldintzak betetzen direnean kalitatezko ikasketa-prozesu bat bermatzen dute. Hauexek dira aipatutako baldintzak: esanahi logikoa, psikologikoa eta ikasketarako gogoa izatea.
Gidatutako ikasketa-prozesuaren hezibideak irakatsi eta deskubritzeko ekintzak batu egiten ditu, laguntza pedagogikoen bidez ikaslea bera izan dadin ikasketen edukiei forma ematen diena.
Hezibide horien bat-egiteak oso irakaskuntza aktiboa bultzatzen du, sormen handikoa eta pertsona bakoitzaren beharrei egokitua, diziplinartekotasuna bideratzen duena eta globalizatzailea dena.
Hezibide horiek honako jardueretan gauzatzen dira: ahozko interpretazioa, tresnen bidezko interpretazioa, gorputz-adierazpena, dantza, entzunaldiak, partitura edota idazkera konbentzionala zein ez-konbentzionala abiapuntutzat hartutako interpretazioak, adierazpen grafikoak, hautemateko jolas musikalak, soinuak bereiztea, imitatzea, sormen musikalerako pentsatutako jarduerak eta abar; unitate didaktiko bakoitzean zehaztuta egongo dira horiek guztiak.
Banakotasuna da hezkuntza-ekimenen oinarrizko printzipio bat. Taldearen aniztasunaren arrazoiak berriz asko izan daitezke: ezagutzak, trebetasunak, gaitasunak, arrazoi soziokulturalak, eta abar. Musikako edukiak ikasle bakoitzaren ezagupen mailatik abiatuta antolatuko dira, eta ikasleen beharretara egokituko dira beharrezkoak diren ekintza metodologikoen bidez, ikasleriaren interes eta gaitasunen arabera, betiere, eta taldeak duen elkarkidetzarako joera indartuz. KANTU-KONTARI proiektuak eskolako hainbat dinamikatara egokitu ahal izateko hainbat aukera eskaintzen ditu beraz.
13
L E H E N H E Z K U N T Z A KO L E H E N Z I K LO A
Lehen ziklorako helburu orokorrak 1. Musika-kulturako arteak eta produktuek ideiak, sentimenduak eta bizipenak jakinarazteko eta adierazteko eskaintzen dituzten aukerak ulertzea. Arte eta produktu horiek gertuko testuinguruko eta hainbat kulturatako pertsona eta artisten esperientziekin lotzea, arteaz eta kulturaz gozatzen ikasiz. 2. Arte-hizkuntzen oinarrizko tekniken, baliabideen eta arauen ezagutza eta jakintza izatea. Teknologiek eskaintzen dituzten aukerak erabili, arte-ekoizpenetan norbere ideiak, behaketak, bizipenak, musika-esperientziak, etab. erakutsiz.
3. Musika-ekoizpenen teknika errazak, baliabideak eta arauak ikertzea eta aztertzea, eta ekoizpen horietako hizkuntzen oinarrizko elementuak ezagutzea, arte-hizkuntzaren eremuak zabalduz. 4. Musika-adierazpenetarako materialak, naturako elementuak, tresnak, euskarriak, ahotsa, gorputza‌ probatzea eta erabiltzea.
5. Gai izatea sorkuntza-proiektuak eta lanak garatzean emaitza jakin batzuk lortzeko egin beharreko prozesuen plangintza egiteko, eta horrek guztiak eskatzen dituen erronken jakinaren gainean egotea. Horrez gainera, arazoak sortuz gero, jarrera eraikitzaileen bitartez konpontzea. 6. Musika-kulturako produktuen funtzio sozialak eta erabilerak ezagutzea, produktu horiek hainbat garai eta kulturatan izan dezaketen eta izan duten zeregina ulertzeko eta norberaren kultura-ondarea eta inguruko beste kulturen ondarea ezagutzeko.
7. Musika-ekoizpenak eta ekoizpen horiek sortu diren garaiaren eta tokiaren ezaugarriak lotzea, ekoizpenen balio artistikoa ulertzeko, bai eta garai edo gizarte-talde baten adierazpen gisa ekoizpenek izandako balioa ulertzeko ere.
8. Taldeko arte-jarduera errazetan parte hartzea, besteren ekimenei eta ekarpenei laguntzea eta ekimen eta ekarpen horiek aintzat hartzea, errespetatzea eta elkartasunez jokatzea, arteemaitza ona lortzen lagunduko duten lankidetzako eta talde-laneko trebetasunak garatzeko.
9. Norberaren artelanetan konfiantza izatea, lanak egiten gozatzea eta norberari eta taldeari egiten dioten ekarpena aintzat hartzea, autoestimua sendotzeko eta ideiak eta sentimenduak adierazteko gaitasuna hobetzeko.
10. Euskal kultura-ondarea eta beste herri batzuetako ondarearen musika-adierazpenak ezagutzea eta balioestea. Kontuan hartzea zer-nolako aberastasuna ematen duten hainbat kulturatako pertsonekin trukea izateak.
16
Lehen ziklorako edukiak 175/2007 Dekretutik hartuta:
1. Eduki multzoa. Musika entzumenaren bidez hautematea eta ulertzea.
• Soinu-iturriak ikertzea, eta naturako eta gizarte-inguruneko soinuen ezaugarriak bereiztea.
• Soinuaren eta soinua sortzen duten soinu-iturrien aukerak aztertzea, eta haien ezaugarriak identifikatzea.
• Eskolako musika-tresnak eta musika tradizionaleko, popeko, rockeko eta orkestrako tresna ohikoenak ikusiz eta entzunez ezagutzea, bai eta hainbat motatako ahotsak ere.
• Hainbat estilo eta kulturatako musika-konposizio laburrak modu aktiboan entzutea.
• Abestietan eta musika-lanetan errepikapena eta kontrastea abiapuntu hartuta egindako musika-forma errazak ezagutzea.
• Soinuaren altuera eta iraupena bereiztea, eta grafia konbentzionalen eta ez-konbentzionalen bidez irudikatzea.
• Inguruneko soinuak aurkitzeko jakin-mina, eta hainbat estilo eta kulturatako musika-lanak entzuten gozatzea.
• Zarata-egoerako eta kutsadura akustikoko egoerak identifikatzea. • Isiltasunak musikan eta elkarbizitzan duen garrantzia balioestea.
• Entzunketetan eta beste hainbat musika-emanalditan izan beharreko jokabideak ezagutzea eta errespetatzea.
• Inguruneko musikak eta musika-emanaldiak deskribatzea.
2. Eduki multzoa. Musika-adierazpena, -interpretazioa eta -sorkuntza.
• Ahotsaren, gorputzaren eta objektuen soinu-aukerak eta naturako soinuak aztertzea.
• Abesti errazak aho batez interpretatzea eta buruz ikastea.
• Euskal kultura-ondarearen eta beste kultura batzuen abestien eta dantzen bilduma.
• Ahotsa, gorputz-perkusioa eta musika-tresnak erabiltzea, testu errezitatuei, abestiei eta dantzei laguntzeko.
• Ahotsa zaintzearen garrantziaz ohartzea, tresna naturala eta gainerakoekin komunikatzeko bitartekoa baita. • Perkusio txikiarekin interpretatzeko oinarrizko trebetasunak eskuratzea.
• Instrumentazio errazen interpretazioa, Instrumentarium Orff-erako.
• Mugimenduen, segida soinudunak dituzten joko motorren eta dantza errazen oinarrizko teknikak praktikatzea.
• Grafia konbentzionalak eta ez-konbentzionalak dituzten partitura errazen idazketa eta irakurketa.
• Ahozko adierazpenarekin, musika-tresnen adierazpenarekin eta gorputz-adierazpenarekin gozatzea.
• Eskema erritmikoekin eta melodikoekin inprobisatzea. 17
Lehen ziklorako ebaluazioa 175/2007 Dekretutik hartuta:
1. Kantatzeko, marrazteko‌ premia sentitzea, eta gertuko testuinguruko eta hainbat kulturatako pertsonen eta artisten esperientziekin harremanetan jartzea. 1.1. Musika edota arte bisualak jardueretan erabiltzen dituen.
1.2. Artearen eta kultura-produktuen komunikazio-alderdia ulertzen duen.
1.3. Musika-jarduerak edo jarduera bisualak atsegin dituela adierazten duen. 1.4. Artelanak ematen duen informazioa interesatzen zaion.
2. Arte-ekoizpenetan ideiak, behaketak, bizipenak, musika-esperientziak‌ agertzea, oinarrizko teknikak eta baliabideak erabiliz.
2.1. Musika-hizkuntzaren edo hizkuntza bisualaren kodeak oinarrizko mailan erabiltzen dituen.
2.2. Arte-hizkuntzen oinarrizko elementuak ondoren erabiltzeko gogoratzen dituen.
2.3. Musika-hizkuntzaren eta hizkuntza bisualaren parametroak aztertzen dituen.
2.4. Musika-hizkuntza eta ikusizko hizkuntza behar bezala deszifratzen dituen.
3. Ekoizpen bisualak eta musika-ekoizpenak aztertzea, eta teknika errazak, materialak eta ekoizpen horietako hizkuntzen oinarrizko elementuak ezagutzea. 3.1. Lan baten barruan kontrastean diren arloak bereizten dituen.
3.2. Entzundako edo ikusitako lana estimatzen duela erakusten duen.
3.3. Aurretik aurkeztutako musika-lan edo lan bisual bat entzun edo ikusi ondoren haren alderdi garrantzitsuenak hautematen dituen.
3.4. Teknika edo estiloei erreparatzen dien.
4. Materialak, naturako elementuak, tresnak, euskarriak, ahotsa, gorputza‌ probatzea, eta gauzak adierazteko eta komunikatzeko erabiltzea.
4.1. Musika-produktu bat egiteko ahotsarekin probak egin eta hainbat material erabiltzen dituen.
4.2. Lan bat interpretatzeko edo berregiteko aukera bat baino gehiago probatzen duen.
4.3. Arte-ekoizpenerako interesik eta ekimenik baduen.
4.4. Musika-lana edo lan bisuala hobetzeko ideiarik ematen duen.
5. Lanaren plangintza egiten du, proposamen jakin baten arabera finkatuko faseak arrazoituz. 5.1. Lanean hasi aurretik apur bat itxaroten duen.
5.2. Artelanean egin beharreko esku-hartzeak ordenatzen dituen. 5.3. Arazoak igarri eta konponbideak bilatzen dituen.
5.4. Ikaskuntza-prozesuan jarrera kritiko eta eraikitzailea duen. 18
6. Hainbat garai historikotako eta hainbat kulturatako kultura bisualeko eta musika-kulturako arteen eta produktuen zenbait funtzio eta erabilera ezagutzea, gertuko esperientziatik abiatuta. 6.1. Artearen gizarte-funtzioak ezagutzen dituen.
6.2. Musika-mezuen eta mezu bisualen zentzua bereizten duen.
6.3. Musika-materialak eta material bisualak erabileraren arabera bilatzen dituen.
6.4. Bere kultura-ondarea eta beste kulturen ondarea ezagutzea ardura zaion.
7. Irudiak eta musika egiteko hainbat moduren arteko aldeak ezagutzea, irudi eta musika horiek sortzen diren testuinguru historikoak eta kultura-testuinguruak kontuan hartuta. 7.1. Artelanaren alderdi garrantzitsuak, testuinguru barruan aurkeztuta, bereizten dituen.
7.2. Musika-objektuari edo objektu bisualari buruz galderarik egiten duen.
7.3. Lanak zer testuingurutan egiten diren ezagutzeko jakin-minik baduen.
7.4. Landutako musika-lanari edo lan bisualari buruzko iritzirik ematen duen.
8. Arte-ekoizpen errazak taldean egitea.
8.1. Lan-erritmo egokia izaten eta erritmoari eusten saiatzen den.
8.2. Laneko materialak arretaz erabiltzen eta jasotzen dituen.
8.3. Aldaketarik sortuz gero moldatzeko gaitasunik baduen.
8.4. Ikaskideei ahal duen neurrian laguntzen dien.
9. Arte-jardueretan, ideiak, gertaerak, esperientziak eta bizipenak inhibiziorik gabe agertzea, sormenez eta modu pertsonalean. 9.1. Artea adierazpide gisa erabiltzea atsegin duen.
9.2. Soinu-elementuak eta elementu bisualak sentimenduak adierazteko askatasunez erabiltzen dituen.
9.3. Lanak azken ukituak eginda aurkezten dituen.
10. Adierazpen bisual estetikoen eta musika-adierazpenen arteko aldeak eta alderdi komunak ikustea eta hautematea, eta kultura-aniztasun eta -aberastasuntzat hartzea. 10.1. Inguruko arte-adierazpenei buruzko galderarik egiten duen. 10.2. Kultura-ereduen arteko aldeak hautematen dituen.
10.3. Kultura-jardueretan parte hartzeko interesik baduen.
10.4. Arte-adierazpenek lilura sortzen dioten.
19
B I GA R R E N M A I L A
HELBURU DIDAKTIKOAK Euskal Herriko eta Europako kultura-ondareko musika-adierazpenak eta beste arte-ondare batzuk ezagutzea, baloratzea eta hauetaz gozatzea. Kantatuz, dantzatuz, musika eginez, musika entzunez, gertuko testuinguruko eta beste kultura batzuetako arte-adierazpenak ezagutzea. Arte-ekoizpenen bidez norberaren ideiak eta bizipenak konfiantzaz agertzea. Musika-hizkuntzaren kodeak eta parametroak ezagutzea. Jolasen bidez hizkuntzan eta mu sikan trebatzea. Dantza, entzumen aktibo eta interpretazio jardueren bitartez, musika-ekoizpenen egitura eta ezaugarriak ulertzea. Teknika errazak eta oinarrizko elementuak erabiliz musika eta dantza ekoizpenak sortzea. Haurraren gertuko testuinguruan dauden soinuak eta isiltasun-egoerak bereiztea eta adieraztea, eta soinu-iturriak ezagutzea eta identifikatzea. Musika-adierazpenerako tresnak ezagutzea, bereiztea eta erabiltzea: eguneroko tresnak, ahotsa, musika-tresnak, norbere gorputza‌ Baliabide horiek erabiliz arte-ekoizpenetan parte hartzea, banaka edo taldean. Arte-adierazpenetarako behar ditugun baliabideak zuzenean erabiltzea. Musika- edo dantza-ekoizpen bat burutzeko behar den lana egitea, bai taldean bai banaka. Prozesuaren fase guztietan parte hartzea, ideiak sortzen, hobetzeko proposamenak egiten eta trebatze ariketak egiten, publikoaren aurrean lana aurkeztu ahal izateko. Lan egiteko erritmo egokiari eustea eta besteei laguntzea. Musika-ekoizpenen garaiaren eta tokiaren ezaugarriak ezagutzeko interesa edukitzea.
22
23
6. MUSIKA ZUZENEAN
5. ZENBAT ARTISTA!
4. ELURRA TEILATUAN
3. ANIMALIEKIN PARKEAN
2. ZATOZ JOLASTERA
Jarrera egokia: Altuera: Soinu mugimendua. arazoak nola konpondu. Soinu zorrotzak, erdikoak eta grabeak.
N. Basterretxea: “Olatua”. GPSa
F. O. Gehry: Guggenheim museoa. Metroa. Do4 nota. “Erritmoa batbatean”. ( 47)
Bideko seguartasunarauak
Iraupena: Luzea, erdikoa eta motza. Pultsua.
Hiria eta garraio bideak. Garraioen soinuak eta bestelako hiriko soinuak.
“Nire lagunak”. ( 40)
J. Miró: “Izar urdina”. Teleskopioa.
Mezzo forte. La nota. “Hiru mailak”. ( 37)
Intentsitatea: Forte, mezo forte eta piano.
Negua eta eskiestazioa. Soinua, isilunea eta zarata.
Gounod, C.: “Txotxongiloen martxa”. ( 9)
KONPOSAGILEA
Abesbatza
Klarinetea
MUSIKA-TRESNAK
Txaikovsky, P. I.: “Loreen balsa”. ( 58)
Arriaga, J. C.: “Esklabu zoriontsuak”. ( 49)
Haize metala eta haize egurrezko musika-tresnak.
Trikitixa eta akordeoia
Strauss, J.I.: Tekladun musika”Radetzky martxa”. tresnak. ( 39)
Pianoa eta marinba Saint-Saëns, C.: Animalien inauteria. “Fosilak”. ( 28)
Atsotitzak. Mezuak. Beethoven, L. V.: 9. Sinfonia. “Alaitasunaren oda”. ( 17)
Sormena
Zuria, errepikazeinuak. “Kortxeakbikoteka”. ( 15)
Fabulak. F. Samaniego: “Astoa eta txerria”. ( 27)
“Haurtxo polita”. ( 29) “Elurra teilatuan”. ( 30)
“Hamaika kanta Artea eta artistak. eta dantza”. ( 50) Naturako soinuak eta gizakiek sorturiko soinuak.
JOLASAK
Bi-lauko konpasa Birziklarte. eta zatilerroak. Lutheria. “Noten udaltzaina”. ( 7)
MUSIKAHIZKUNTZA
Zuri-isilunea. Mugimendua: adagio, allegro, vivace. “Lagun artean”. ( 25)
Parte-hartzea
Birziklatu
JARRERA
Jarrera egokia: gelan
Perkusio txikia
Inguruko gauzakiak
SOINU BALIABIDEAK ETA PARAMETROAK
Altuera definituko perkusio txikia
Parkea. Soinua eta isilunea.
Supermerkatua. Soinua eta isilunea.
INGURU HURBILA
Entzunaldiak: Animalien parkea. Soinua, isilunea C. Saint-Saëns: Animalien inauteria. eta musika. “Asto basatiak”( 18) “Dortokak” ( 19)
“Ala kinkirrinera”. ( 10)
Tilili eta talala”. ( 1) 1. HOTSEN SUPERMERKATUA
ABESTIA
EDUKIEN TAULA
U N I TAT E E TA K O AT A L E N A Z A L P E N O R O K O R R A 1.1. Atala
Gure arte-ondarearen aberastasuna ikasgelara eraman nahi izan da euskal herri-kantu eta doinuak ezagutu eta ikasteko jarduera honekin. Abestia nola ikasi erakutsiko du irakasleak. Abestia ikasteaz gainera, dantza, antzerkia, gorputz-perkusioa, instrumentuen erabilera, gorputzaren bidezko adierazpena eta ahotsaren erabilera bultzatzen du jarduera honek. Jolasaren bitartez haurraren autonomia eta ekimena indartu nahi da. GAITASUNAK
Ikasten ikasteko gaitasuna. Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna. Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna.
1.2. Atala
Hainbat egoeratan ikusiko ditugu gure protagonistak; Iaio eta Kliku: gorputzarekin soinuak egiten, perkusio txikiko instrumentuak jotzen, musika egiten, jolasten, zaldiko-maldikoetan, musikaz gozatzen‌
Ahozko adierazpena bultzatu nahi du jarduera honek. Musikarekin lotuta dauden hainbat gaiei buruzko kontzeptuak eta terminologia ezagutu eta erabiltzeaz gainera, haurraren ahozko adierazpena ohiko jarduera bat bihurtzea da atal honen helburua.
Aldi berean, haurraren arlo artistikoa bultzatu nahi da jarduera plastikoen bitartez (margoketa). Atal honetako jolasen helburua haurraren irudimena bultzatzea eta konfiantzan oinarritutako banakako partaidetza eta talde-dinamika indartzea da. GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna. Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. 2. Atala
Hona hemen atal honen helburu nagusia: soinu-iturriak, zaratak, musikak eta isiltasunak haurraren gertuko testuinguruetan duten presentziaz jabetzea. Soinuak entzun, ezagutu, bereizi, deskribatu eta sailkatu egingo dira jardueretan, gogoetaren eta partaidetzaren bidez.
Ikasleak, bere iritziak denen aurrean azaltzeaz gainera, besteen iritziak eta gogoetak entzun eta kontuan hartuko ditu; era horretara, haurraren autonomia eta autoestimua indartuko dira.
Jolasen bidez landutako kontzeptuak haurraren eguneroko dinamikaren parte bilakatuko dira. 24
GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna. Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.
3. Atala
Ahots-tinbrea eta soinuaren ezaugarriak entzun, esperimentatu, bereizi eta identifikatu. Sormena bultzatzea eta bere ekarpenak konfiantzaz ezagutaraztea da atal honetako jardueren egitekoa. GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna. Informazioa lantzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna. Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna.
4. Atala
Haurraren eguneroko errealitatean oinarrituta dauden soinu-serieak irakurri, identifikatu, barneratu eta sortuko dira, eta, era horretara, haurra musikaren grafia konbentzionalean murgiltzen joango da. Atal honek modu berezian lantzen du memoria, eta baita emandako erritmo batera egokitzeko gaitasuna ere. GAITASUNAK
Ikasten ikasteko gaitasuna. Matematikarako gaitasuna. Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna.
5. Atala
Soinuak, musikak eta zaratak gure bizitzan duen lekuaz eta garrantziaz jabetzeko atala da hau: ahotsa zaintzearen garrantzia ezagutu, gorputzaren soinu-aukerak aztertu, instrumentuak zaintzearen garrantziaz gogoeta egin, soinuak eta zaratak guregan duen eragina baloratu eta soinuarekin zerikusia duten jarrerei buruz gogoeta egin. GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna. Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna.
25
6. Atala
Musika-hizkuntza islatzen duten elementu abstraktuak, matematikaren pentsamendu-tresnak eta baliabideak erabiltzea oinarrizkoak dira musika-irakaskuntzan: besteak beste soinuaren iraupena eta irudikapena, soinuaren altuera eta irudikapena, hainbat kontzepturen arteko proportzionaltasuna, forma geometrikoen trazatuak, gauzen diseinuak, neurri eta kokapenen erabilera, tarteen eta distantziaren erabilera. Atal honetan modu isolatuan lantzen dira kontzeptu horiek guztiak.
Musika-elementuen irakaskuntzak eragin handia du haurraren ikasteko eta lan egiteko ohituretan, eta atal honetako jardueren bitartez, arteak eta bereziki musikak gure bizitzan duen eraginaz jabetzeko aukera izango du. GAITASUNAK
Ikasten ikasteko gaitasuna. Matematikarako gaitasuna. Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna.
7.1. Atala
Haurraren jakin-mina eta interesen esparrua indartu eta zabaltzeko beharra ikusten dugu, eta hau da beste eratako arte-adierazpenak aurkezteko nahiari emandako erantzuna. Beren errealitatetik gertu egon litezkeen informazio-atal txikiekin motibatu eta ikasteko modu berriak indartu nahi dira jarduera honen bitartez. GAITASUNAK
Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna. Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna. Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna.
7.2. Atala
Atal honetako jardueren bitartez (jolasa, dantza, antzerkia, kontakizunaren grabazioa), haurra jabetuko da eguneroko gauzak arte-adierazpen askotan agertzen direla eta, hainbat kasutan, arteadierazpenak gauzatzeko erabiltzen direla. Aurkezten diren elementuak haurraren gertuko errealitatetik hartu (bere gorputza, etxean erabiltzen dituen aurrerapen teknologikoak‌) eta gizakiaren bilakaeraz gogoeta egiteko eta norberaren iritziak indartzeko eta besteen aurrean adierazteko gonbita egingo zaie. 26
LANTZEN DIREN GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna. Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna. 8.1. Atala
Europako musika historikoaren ondarean murgiltzea da atal honen helburua. Musika historikoaren protagonista nagusien bizitza ezagutu, garai artistiko nagusiak ezagutu, eta, aldi berean, haurraren autonomia bultzatu, teknologia digitala erabiltzeko eskaera eginez. GAITASUNAK
Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna. Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna. Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna. 8.2. Atala
Atal honetan aurkeztutako egileen obra nagusiak lantzen dira modu ludikoan, jolas, irudi, dantza, antzerki eta abarren bitartez. Dantza eta gorputz-adierazpena erabiltzen dira nagusiki musika-ezagutza barneratzeko; haurrak doinuen altuerak, erritmoak, musika-formak, tinbreak‌ bereganatuko ditu, gorputz-mugimenduaren eta gorputz-adierazpenaren bitartez. GAITASUNAK
Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna. 9. Atala
Aurreko atalean agertu diren musika-tresnei eskaintzen zaio tarte hau, musika klasikoan, herrimusikan edota pop/rockean erabiltzen diren musika-tresna erabilienak ezagutzeko. Haurrak musika-tresnak ezagutzeaz gain, aztertu, alderatu eta horiei buruz dakitena gelakideen aurrean azalduko du. GAITASUNAK
Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna. 27
B I G A R R E N M A I L A U N I TAT E Z U N I TAT E
1 . U N I TAT E A
Hotsen supermerkatua
GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna: 1.2, 2, 3, 5 eta 7.2 ataletan.
Ikasten ikasteko gaitasuna: 1.1, 5 eta 6 ataletan. Matematikarako gaitasuna: 4 eta 6 ataletan.
Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna: 1.2, 2, 5, 7.2 eta 9 ataletan.
Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna: 3, 7.1 eta 8.1 ataletan.
Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna: 5, 7.2 eta 8.2 ataletan.
Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna: 1.1, 6, 7.1, 8.1, 8.2 eta 9 ataletan.
Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna: 1.1, 3, 4, 7.1 eta 8.1 ataletan. EDUKIAK
1. Eduki multzoa: Musika entzumenaren bidez hautematea eta ulertzea.
Supermerkatuan sortzen diren soinu- eta isiltasun-egoerak ikertzea eta bereiztea.
Supermerkatuan soinua sortzen duten soinu-iturrien aukerak aztertzea eta haien ezaugarriak identifikatzea.
Inguruko gauzen soinuak entzunda gauza horiek bereiztea.
Musika-tresnak ikusita eta entzunda ezagutzea: • Haize-egurraren familia: klarinetea, oboea. • Saxofoia.
Hainbat estilo eta kulturatako musika-konposizio laburren entzumen aktiboa egitea. Gounod, Ch.: “Txotxongiloen martxa”.
Inguruko soinuak aurkitzeko jakin-mina edukitzea eta hainbat estilo eta kulturatako musika-lanez gozatzea.
Musika-lanetan errepikapena eta kontrastea abiapuntu hartuta egindako musika-sekuentzia errazak ezagutzea: soinu-serieak entzun eta identifikatu.
Inguruko musikak eta musika-emanaldiak deskribatzea eta azaltzea.
Jakin-mina bultzatuz haurraren interes-eremua zabaltzea: asmakizunak/aurrerapenak: teknologia berriak, birziklatzearen garrantzia, lutheria.
29
2. Eduki multzoa: Musika-adierazpena, -interpretazioa eta -sorkuntza. Inguruko gauzakien soinu-aukerak aztertzea.
Abesti errazak aho batez interpretatzea eta buruz ikastea: “Tilili eta talala”, “Noten udaltzaina”, “Hainbat aukera”, “Lightly row”.
Euskal kultura-ondarearen eta beste kultura batzuetako abestien eta dantzen bilduma: “Tilili eta talala”, “Noten udaltzaina”, “Hainbat aukera”, “Lightly row”; Gounod, Ch.: “Txotxongiloen martxa”.
Ahotsa abestiei eta dantzei laguntzeko erabiltzea. Soinu-serieak interpretatzea eta sortzea.
Grafia konbentzionalak eta ez-konbentzionalak dituzten partitura errazak idaztea eta irakurtzea.
Eskema erritmikoak inprobisatzea.
Musika-hizkuntza: bi-lauko konpasa eta zatilerroak.
Mugimenduen segida soinudunak dituzten mugimendu-jokoen eta dantza errazen oinarrizko teknikak praktikatzea.
Mugimenduak inprobisatzea, hainbat soinu-estimuluri erantzuteko.
Irudiak eta musika lotzen dituzten interpretazio-jarduerak: Gounod, Ch.: “Txotxongiloen martxa”.
Ahozko adierazpenez, musika-tresnen adierazpenez eta gorputz-adierazpenez gozatzea.
Jolasen bidez musika eta soinuak egiteko norberak dituen aukeretan konfiantza izatea.
30
1.1. “Tilili eta talala” abestia. ( 1)
Ikasten ikasteko gaitasuna.
GAITASUNAK
Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna.
Norberaren autonomia eta ekimenerako gaitasuna. IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Entzun eta abestu “Tilili eta talala” abestia. Irakasleak “Tilili eta talala” abestia abestuko die ikasleei. Ondoren, berarekin batera abesteko eskatuko die. Irakasleak lau konpas abestu ondoren, ikasleei oihartzuna egiteko eskatuko die. Eta horrela, abestia ikasi arte. Abestia ikasi ahala, irakasleak esaldi bakoitzaren lehen bi konpasak abestu ditzake eta ikasleek gainerako konpasekin erantzun. 31
Irakasleak “Tilili eta talala” abestean, ikasleek “kantu guztien ama da” erantzungo diote. Irakasleak “Nik arkatzarekin __ __” abestean, ikasleek “zuk karpetarekin __ __” erantzungo diote. Abestiari amaiera emateko, denek “rai, rai, rai…” abestuko dute, eskura dituzten gauzakiekin abestiaren pultsua markatuz.
1.2. Iaio eta Kliku eskolako gauzekiekin musika egiten. GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna. Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.
IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Deskribatu Iaio eta Klikuren irudiak, irakasleak egiten dituen galderei erantzunez: Zertan ari da Iaio? Zertan ari da Kliku? Zerekin ari dira soinuak egiten?…
Proposatu gogoeta: Lagundu al duzu inoiz musikaren bat inguruan duzun gauzakiren batekin? Nolakoak izan daitezke gauzekin egiten diren soinuak? Zer gauzaki erabili daitezke soinuak egiteko? Sortu al daiteke musikarik soinu horiekin?…
Margotu soinua egiten ari diren gauzakiak. (1)
Jolasa: Gauzakien kontzertua. Ikasleak talde txikitan arbelaren aurrean. Ikasle talde txikiei inguruan dituzten gauzakiak erabiliz soinuak egin eta probak egin ditzaten eskatuko zaie. Ondoren, gehien gustatu zaizkien soinuak adostu, eta horietatik bakarra aukeratuko dute. Ikasle talde txiki bakoitzak aukeratu duen soinuari dagokion gauzakien marrazkiak arbelean egiten ahaleginduko da irakaslea, edota, besterik gabe, gauzaki horien izenak idatziko ditu. Kontzertua, jolasaren izenburuak dioen moduan, gauzakiekin egindako soinuetan oinarrituko da. Irakasleak egingo ditu zuzendari-lanak: pultsua ezarriko du eta horri eutsiko dio, aukeratzen dituen irudiak/hitzak “batuta” batekin seinalatuz. Talde txikiek batuta kolpeen araberako soinu kopurua atera beharko dute. Honela, ikasleek irakasleak bere “musika-tresna” seinalatzen duela ikustean, soinua egin beharko dute, dagokion denboran eta kopuruan eta irakaslearen aginduetara egokituz.
1 Ikasleen liburua, 4. or.: Koloreztatu!
32
2. Bereizi supermerkatuko soinuak eta isiltasun-egoerak. GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturako gaitasuna.
Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.
IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Aztertu supermerkatuko giroa erakusten duen irudia, eta itsatsi zehazten den irudi bakoitzari dagokion zeinua. ( 2) (2) – Soinua: erosketetarako orga, kutxan datafonotik tiketa ateratzen eta supermerkatuko langileari txanponak ematen. – Isilunea: erratza organ, erosketa-poltsa eta garbigailu-potoa.
Idatzi zehazten den irudi bakoitzari dagokion grafia ez-konbentzionaleko zeinua. ( 3) (3) – Soinua: kutxa erregistratzailea, megafonotik deika eta barra-kodeen irakurgailua. – Isilunea: platanoa, zerealak eta patata frijituen poltsa.
Deskribatu supermerkatuko soinuak eta isiltasun-egoerak, aurkitu adibide gehiago, eta alderatu liburukoekin.
Jolasa: Entzun eta ikusi. Hain ezaguna den “Ikusi makusi” jolasaren aldaera bat erabiliko da jolas honetan. Jolaserako ikasleei supermerkatu baten egon daitezkeen gauzakiak aukeratzeko eskatuko zaie. Ikasle batek emango dio hasiera jolasari, “Entzun eta ikusi” esapidearekin, eta gainontzeko ikasleek “Zer ikusi?” galderarekin erantzungo diote.
2 Ikasleen liburua, 5. or.: Itsatsi dagokion zeinua. ( 2) 3 Lan-koadernoa 4. or.: 1- Idatzi irudi bakoitzari dagokion zeinua. ( 3)
33
Ondoren, “Honela hasten da” esapidearekin aukeratu duen gauzakiaren lehen letra esango die, ozen, eta jarraian, “Eta honela esaten da” esan eta aukeratutako gauzakiaren hitza osatzen duten silaba adina txalo joko ditu. Esaterako: “Honela hasten da” “Txo”, eta “Eta honela esaten da” lau txalo joko ditu (txo-ko-la-te); “Honela hasten da” “U”, eta “Eta honela esaten da” bi txalo joko ditu (u-ra). Asmatzen duenak hartuko du txanda.
Proposatu gogoeta: Nolako soinuak entzuten ditugu merkatuetan? Eta supermerkatuetan? Antzekoak al dira? Non entzun daitezke soinu gehiago? Eta soinu gutxiago? Zein da, zure ustez, supermerkatu bateko gune zaratatsuena?…
34
3. Gauzen soinuak: esperimentatu, entzun, bereizi eta identifikatu. GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturako gaitasuna.
Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna.
Norberaren autonomia eta ekimenerako gaitasuna.
IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Esperimentatu gauzakien soinuekin:
Ikasle bakoitzak soinu bat egingo du, gelako gauzakiak erabiliz. Txandaka arituko dira, eta elkarren artean errepikatu gabe, ahal bada. Irakasleak pultsua mantentzen lagundu beharko du.
Soinu horiek grabatu egin daitezke, eta baliabide gisa erabili, ariketa edota jolas berriak egiteko. (4)
Gelan aurkitu daitezkeen gauzakiak erabiliz, esperimentatu soinuaren ezaugarriekin (intentsitatea, iraupena eta altuera). Ikasle bakoitzak norberaren intuizioari jarraituz, baina irakaslearen gidaritzapean.
– Soinuaren intentsitatea:
Nola jo behar da soinu ozena entzun nahi badugu? eta soinu leuna nahi badugu? – Soinuaren iraupena:
Soinu luzeak egin al daitezke kremailera baketin? Eta motzak?
– Soinuaren altuera:
Nolako soinua lor daiteke bi arkatz elkar joz gero? (klabeak izango balira bezala) Soinu zorrotza ala baxua? 4 Ikasleen liburua, 6. or.: Atera soinuak inguruan dituzun objetuekin.
35
Entzun eta bereizi gauzakien soinuak: Entzun arretaz, eta bereizi hainbat gauzakiren soinuak. ( 4) (5) Soinuak deskribatzeko, hitzak edo hitz-multzoak daude hizkuntza guztietan. Esaterako: danba-danba, atea jotzean; plisti-plasta, urarekin ibiltzean; kukurruku, oilarrak abestean… Hitz horiei onomatopeia esaten zaie. Lotu soinu bakoitzaren irudia dagokion onomatopeiarekin. (6) Ezagutzen al duzue beste onomatopeiarik? Erabiltzen al dira zuen etxean? zein?…
Entzun eta identifikatu gauzakien soinuak: Jolasa: Altxorraren bila. Ikasleak bi taldetan. Talde batek “altxorra” ezkutatuko du, eta beste taldekoek aurkitu egin beharko dute. Jolasarekin hasi aurretik, kode batzuk adostuko dira “altxorra” bilatzen laguntzeko, ezingo baita beste hitz edo zeinurik erabili. Kodeak gauzakiekin ateratako soinuak izango dira, eta soinu bakoitzak mugimendu bat adieraziko du. Esaterako: Bi arkatz elkar jotzean: urrats bat eskuinera. Paper bat zimurtzean: urrats bat ezkerrera. Liburua ixtean: urrats bat aurrera. Estutxe baten kremailera irekitzean/ixtean: urrats bat atzera. Adostutako kodeak erabiliz altxorraren bidea erakutsiko dio lehen taldeak bigarrenari. Altxorra aurkitzean beste taldeak hartuko du txanda.
Entzun gauzakiekin egindako soinuak, eta identifikatu soinu-seriea. ( 5) (7) Entzun gauzakiekin egindako soinuak, eta osatu soinu-seriea. ( 6) (8)
5 Ikasleen liburua, 6. or.: Zenbatu entzundako ordenenan. ( 4) 6 Lan-koadernoa, 5. or.: 2-Lotu irudi bakoitza dagokion hitzarekin. 7 Ikasleen liburua, 6. or.: Zein entzun duzu? ( 5) 8 Lan-koadernoa, 5. or.: 3- Entzun eta osatu falta dena. ( 6)
36
4. Interpretatu soinu-serieak eta sortu berriak.
Ikasten ikasteko gaitasuna.
GAITASUNAK
Matematikarako gaitasuna.
Norberaren autonomia eta ekimenerako gaitasuna. IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Interpretatu grafia ez-konbentzionaleko soinu-serieak, inguruko gauzakiak baliabide gisa erabiliz, taldean edota banaka. Landu memoria, idatzita dauden sekuentziak buruz ikasten ahaleginduz eta interpretatuz. (9)
Sustatu sormena, soinu-serie berriak proposatuz, inprobisatuz edota arbelean idatziz. Serie berriak adostu ondoren, ikasleek gelakideen aurrean egingo dituzte, banaka edota taldean. Irakasleak pultsuari eusten lagundu beharko du.
9 Ikasleen liburua, 7. or.: Bihurtu soinu irudi-segida hauek.
37
5. Berrerabili musika eginez. GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturako gaitasuna. Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.
Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Identifikatu nor ari diren birziklatzen eta nor ez. (10)
Proposatu gogoeta: Lehen erabili den zerbait berriro erabiltzeari birziklatzea esaten zaio. Lehengaiak mugatuak dira, eta inguratzen gaituzten objetuak lehengai hauetatik abiatuz sortzen dira. Hala ere, ohitura oso txarra dugu: erosi, denbora oso laburrean erabili, eta ondoren, bota. Jarrera honek, baliabide naturalak agortzeaz gain, arazo handiak sorrarazten ditu ingurunean, zaborra ezin delako edozein tokitan baztertu. Beraz, hondakinen sorrera geldiarazteko: berrerabili, birziklatu eta murriztu. Ezagutzen al dituzu edukiontziak? berrerabili al duzu inoiz?‌
10 Lan-koadernoa, 6. or.: 4- Zein da birziklatzeko modurik egokiena?
38
6. Musika-hizkuntzaren elementuak.
Ikasten ikasteko gaitasuna.
GAITASUNAK
Matematikarako gaitasuna.
Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna. IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Azalpen teorikoa: (11) – Berrikusi lehenengo mailan ikasitakoa: Nota irudiak: beltza, beltz-isilunea eta kortxea bikotea. Zazpi noten izenak. Do-tik sol-erako noten grafia. – Eduki berriak: Bi-lauko konpasa, zatilerroa eta zatilerro bikoitza. – Liburuetan erabili diren grafia ez-konbentzionaleko irudien interpretazioa: Beltzaren nota-irudia: autoa martxan (ihes-tututik kea irteten). Beltz-isilunearen zeinua: autoa geldirik (ihes-tututik kerik atera gabe). Kortxea-bikotearen nota-irudia: bi motozikleta martxan (ihes-tututik kea irteten). 11 Ikasleen liburua, 8. eta 9. orrialdeak.
39
Entzun eta ikasi “Noten udaltzaina” abesti txikia. ( 7) (12)
Interpretatu grafia konbentzionalean soilik idatziriko erritmo-serieak. (13) Landu memoria: ahalegindu idatzita dauden sekuentziak buruz ikasten eta interpretatu. Ondoren, aukeratu erritmo-serie bat, eta lagundu, obstinatoa eginez, “Noten udaltzaina” abestia (anakrusa ondoren hasi obstinatoarekin). Jolasa: Zer egin dut? Irakasleak erritmo-serie bat egingo die ikasleei. Irakasleak zein aukeratu duen asmatu beharko dute ikasleek.
Irakurri eta abestu. ( 8) (14)
Notekin jolasean: (15) Aurkitu, biribilean dabiltzan zazpi noten artean, abestiko nota guztiak, eta margotu. Jolastu nota-izenen serieak eginez; aurretik atzera eta atzetik aurrera esaten, nahi den notatatik abiatuta. Bi nota-izenen seriekin hasi daiteke eta, ahal bada, zortzi arteko nota-izenen serieak osatu. Esaterako: do-re-mi-fa (do notatik hasi eta fa nota arteko lauko goranzko seriea), la-sol (la notatik hasi eta sol nota arteko biko beheranzko seriea)…
Landu musika-hizkuntza atalean ikasitako oinarrizko elementuak lan-koadernoan. (16) 5- Marraztu musika-irudiak eta osatu beraien izenak. 6- Idatzi marrazki bakoitzaren azpian dagokion musika-irudia. 7- Trebatu ikasitako nota-irudiak marrazten. 8- Idatzi falta diren noten izenak “Lightly row” abestian. 12 Ikasleen liburua, 8. or.: Abestu “Noten udatzaina” kanta. ( 7) 13 Ikasleen liburua, 8. or.: Jo erritmo hauek. 14 Ikasleen liburua, 9. or.: Irakurri eta abestu. ( 8) 15 Ikasleen liburua, 9. or.: Aurkitu abestiko noten izenak, eta margotu. 16 Lan-koadernoa 7. eta 8. orrialdeak.
40
7.1. “Birziklarte�. GAITASUNAK
Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna.
Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna.
Norberaren autonomia eta ekimenerako gaitasuna. IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Material bat birziklatzea, lehen erabili den zerbait berriz erabiltzea da. Garrantzitsua da birziklatzea, gero eta zabor gehiago sortze dugulako eta, batez ere, gero eta bizimodu hiritarragoa dugulako. Ikasleei birziklatzeari buruz informazioa lortzeko eskatuko zaie, eta horretarako, etxean galdetzeko edota sarean begiratzeko esango zaie.
Irakasleak informazio osagarria ere eskain diezaieke, falta diren datuak erantsi edota haurrengan birziklatzeari buruzko interesa sortu, honako galdera eta aipamena hauek eginez: Materialak birziklatuz edota birziklatutako materiak erabiliz ere, artea egin/sor daiteke.
41
7.2. Lutheria. GAITASUNAK
Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturako gaitasuna. Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.
Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Materialak birziklatuta sor al daiteke musika egiteko gauzakirik edo musika-tresnarik? Berria al da gauzak birziklatzeko ohitura? Birziklatzen diren zer gauza ezagutzen dituzu? Bereizten al dituzu material bakoitzari dagozkion edukiontziak? Zer bota dezakegu edukiontzi bakoitzean?…
Aztertu liburuko irudian agertzen diren musika-tresnak; horiek adibide hartuta, berdinak egin edota musika-tresna berriak sortu. (17)
Sorturiko musika-tresna berriekin lagundu “Titili eta talala” euskal ondareko abestia edota Ch. Gounoden “Txotxongiloen martxa”.
17 Ikasleen liburua, 10. or.: Erabili eta berrerabili.
42
8.1. Charles Gounod. GAITASUNAK
Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna. Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna. Norberaren autonomia eta ekimenerako gaitasuna. IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Hurrengo saiorako, ikasleei Gounodi buruzko daturen bat lortzeko eskatuko zaie, eta etxean galdetu dezaketela esango zaie. Hurrengo saioan, ikasle bakoitzak lortu duen informazioaren berri emango du gelan. Aldi berean, informazioa nondik eta nola lortu duen azalduko du. Amaitutakoan, Gounoden eranskailua dagokion markoan itsastea izango da saria. (18)
Sakontzeko jarduera: Irakasleak bere aldetik informazio osagarria eskaini diezaieke edota faltan sumatutako datuak erantsi. 8.2. “Txotxongiloen martxa” ( 9)
GAITASUNAK
Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Norberaren autonomia eta ekimenerako gaitasuna. IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Sarrera gisa: Alfred Hitchcok zinema-zuzendaria beldurrezko generoan maisulan ospetsuen egilea izan zen. Gound-en doinu hau erabili zuen bere telebista-saiorako “Alfred Hitchcock Presents”.
Antzeztu “Txotxongiloen martxa”. (19) Moztu panpinak, eta marraztu aurpegiak bakoitzak nahi bezala. Adostu musikak iradokitzen duen istorioa, antolatu pertsonaiak eta antzeztu musikari jarraituz.
18 Ikasleen liburua, 11. or. 19 Ikasleen liburua, 11. or.: Antzeztu txotxongiloekin. ( 9)
43
– Gounod, Ch.: “Txotxongiloen martxa”. ( 9)
44
45
46
47
48
49
9. Klarinetea. GAITASUNAK
Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.
Kultura humanistiko eta artistikorako gaitasuna. IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK
Klarinetea zurezko haize-instrumentua da. Musika klasikoaren arlotik kanpo, Erdialdeko Europako musika herrikoian asko erabiltzen da; musika-bandetan ere ohikoa da.
Lagundu Iaiori klarinetera iristeko bidea aurkitzen. (20)
20 Lan-koadernoa, 9. or.: 9- Zer musika-tresna aukeratuko du Iaiok?
50
Bai Batzuetan Ez
1 . U N I TAT E A E B A LU A Z I O F I T X A
1.1. “Tilili eta talala” abestia.
a) Afinatzeko gaitasuna erakusten du. b) Erritmoa mantentzen du.
d) Hitzak erraz gogoratzen ditu.
e) Buruz ikasten ditu abestiak/zatiak.
4. Interpretatu soinu-serieak eta sortu berriak.
a) Inguruko gauzakiekin probak egiten ditu eta musika egiteko erabiltzen du. b) Grafia ez-konbentzionaleko elementuak ulertzen ditu. d) Soinu-iturriak ezagutu eta barneratzen ditu. e) Sormena erakusten du bere ekarpenetan.
6. Musika-hizkuntzaren elementuak.
a) Bi-lauko konpasa eta zatilerroak ezagutzen ditu. b) Zazpi noten izenak ezagutzen ditu.
d) Ikasitako musika-hizkuntzaren elementuak gogoratu eta erabiltzen ditu. e) Ahal duen neurrian gainerakoei laguntzen die.
8.2. Charles Gounod: “Txotxongiloen martxa”.
a) Bere ideiak ondo azaltzen ditu denen aurrean.
b) Musika eta antzerki/mugimenduaren arteko lotura egiten du.
d) Ekarpenak egiten ditu musika/dantza/antzerki lana hobetzeko.
e) Ikusmina agertzen du lanak sortzen diren testuingurua ezagutzeko. Orokorrean
1. Birziklatzearen garrantziaz jabetzen da.
2. Soinuak eta isiltasunak eguneroko bizitzan duten garrantziaz jabetzen da. 3. Gustuko du abesti- eta dantza- jardueretan parte hartzea.
4. Lan-prozeduran arazoak sortuz gero, konponbideak bilatzen ditu.
51