Ужгин макет

Åñòü òî÷êà áûòèÿ, ãäå ðå÷ü òåðÿåò ñìûñë... Äìèòðèé Óæãèí

ÄÌÈÒÐÈÉ ÓÆÃÈÍ

ÒÎ×ÊÀ ÁÛÒÈß

Äìèòðèé Óæãèí.

1964–2001

Êàëèíèíãðàä ÎÎÎ «Æèâåì» 2013

ÓÄÊ 821.161.1-1(0810) ÁÁÊ 84(2-411.2)64-5ÿ44 Ó 33

Èçäàòåëüñêàÿ ïðîãðàììà Ïðàâèòåëüñòâà Êàëèíèíãðàäñêîé îáëàñòè Ñîñòàâèòåëü Ñåðãåé Ìèõàéëîâ Õóäîæíèê Âàëåðèé Êîâàëåâ Èíèöèàòèâíàÿ ãðóïïà è ñîñòàâèòåëü áëàãîäàðÿò çà ïîìîùü â ïîäãîòîâêå è èçäàíèè ñáîðíèêà ðîäíûõ Äìèòðèÿ Óæãèíà – ìàìó Íàäåæäó Ãðèãîðüåâíó è ñåñòðó Òàòüÿíó, à òàêæå Þëèþ Àëåêñååâó, Äìèòðèÿ Áóëàòîâà, Åâãåíèÿ Ãàíà, Îëåãà Ãëóøêèíà, Íàòàëüþ Ãîðáà÷¸âó, Ñåðãåÿ Ïîãîíÿåâà, Àëåêñàíäðà Ïîïàäèíà, Àíäðåÿ Ðåíñêîâà, Âàëåíòèíó Ñîëîâüåâó, Îëüãó Òêà÷åíêî, Àíäðåÿ Òîçèêà.

У 33

r› ,…, d ,2!,L. Š% *= K/2, : ñòèõîòâîðåíèÿ /Ä. Ì. Óæãèí; ñîñò. Ñ. Ìèõàéëîâ; õóäîæ. Â. Êîâàëåâ. – Êàëèíèíãðàä: Æèâåì, 2013. – 128 ñ.: èëë., ôîò. – (Áèáëèîòåêà Ïðàâèòåëüñòâà Êàëèíèíãðàäñêîé îáëàñòè) – 500 ýêç. – ISBN 978-5-903400-33-1 ÓÄÊ 821.161.1-1(0810) ÁÁÊ 84(2-411.2)64-5ÿ44 Êíèãà ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé íàèáîëåå ïîëíîå ñîáðàíèå ñòèõîòâîðåíèé çàìå÷àòåëüíîãî êàëèíèíãðàäñêîãî ïîýòà Äìèòðèÿ Óæãèíà (1964–2001), ÷üå òâîð÷åñòâî, ïî ñóòè, çàâåðøàåò «êëàññè÷åñêèé» ÕÕ âåê â ëèòåðàòóðå Êàëèíèíãðàäà.

ISBN 978-5-903400-33-1

© Óæãèí Ä., òåêñò, 2013 © Êîâàëåâ Â., èëë., 2013 © ÎÎÎ «Æèâåì», 2013

ÔÐÀÃÌÅÍÒÛ ÏÎËÎÒÍÀ

*** Åñòü ìóçûêà. Îíà âåëè÷èíà âñåãî è âñÿ. Îíà âîâëå÷åíà â äâèæåíèå çâåçäû èëè ëèñòà, ïñàëìîâ Äàâèäà, èâîëãè, êëåñòà. È äàæå íî÷ü â ëþáîå âðåìÿ ãîäà ñïî¸ò âàì òî, ÷òî ìîæåò ëèøü Ïðèðîäà. Íî ìóçûêà ñòèõà åñòü íåáîñâîä, êîòîðûé äûøèò, øèðèòñÿ, è âîò âû ñëûøèòå, êàê çîâ èëè ñîáîð, æèâîé, ñ íåáåñ ñõîäÿùèé ñâåò è õîð.

6

*** Ñåìü ñëîíîâ èäóò ïî íåáó íàä çåìë¸þ Àäàëüáåðòà, ñåìè àíãåëàì ïîäîáíû, çîâó òðóáíîìó ñðîäíè, âèäÿò ïîëå, äîì, ñòóïåíè, ñòîë, ïîäâûïèâøåãî ñìåðäà, ïàðó â ñâàäåáíûõ íàðÿäàõ â îêðóæåíèè ðîäíè, ñëûøàò ãîëîñ, âûâîäÿùèé èç ãîðòàíè ýòè çâóêè â ìèð îêðåñòíûé, êàê îìûòûé ñûí Âîñòîêà – ââå÷åðó, êàê â ãîäèíó âîéí – äðóæèíó, â ÷åðíîâóþ çåìëþ – ïëóãè, è êðîâàâûå ñòåêàþò êàïëè ïîòà ïî ÷åëó. Èáî âîò – â ãîäèíó æàòâû ìèðîâûõ ãëóõèõ êàìåíüåâ, â äåíü, êîãäà èñïèòü çåìíûå ÷àøè ÿðîñòè âèíà, ýòà ïåñíÿ ãëóøå, òèøå ìíîãèõ ãóñëåé è áóáåíüåâ, íî àêóñòèêîé åé áóäóò âñå ëþäñêèå ïëåìåíà.

7

*** Òî íå Ìóçà íàãàÿ âûõîäèò íàâñòðå÷ó – ñåñòðà, ÷èñòûé ëåáåäü èä¸ò ïî âîäå, ïðèòÿæåíüÿ íå ÷óÿ. È áåð¸çû, ÷òî ðîä ýôèîïñêèõ ìóæåé ó êîñòðà, óäàðÿÿ â ëàäîíè, ïîþò íåáåñàì «àëëèëóéÿ». Âîò è Áîã è ïîðîã. È â ëó÷èñòîé îïðàâå – çâåçäà. Òðàêòîðèñòà óëûáêà ÿâëåíüþ ñðîäíè ñåðàôèìà. Âñóå âûìîëâèâ: «Ãîñïîäè», òóëîâî, ãîðëî, óñòà îáðåòàþò àìîðôîïîäîáíîå ñõîäñòâî íåçðèìî. Áëèæå – íåêóäà. Áëèæå ëèøü êðóæåâî æåíñêèõ âîëîñ. Îò âîëíåíüÿ íåìíîæêî äðîæàò ïðåäëîæåíüÿ è áëþäöà. Ìàëü÷èê ñìîòðèò íà ñíåã. Êàðàíäàø î÷èíÿåò Õðèñòîñ. È òàê õî÷åòñÿ ìåäëåííî êîæè ïðåäïëå÷üÿ êîñíóòüñÿ.

*** Êàæäàÿ ìóõà òâàðíàÿ, îáëàêî, êðîøêà ÿíòàðíàÿ, Ãîñïîäè! – ìèð âîêðóã – äåëî Òâîèõ ðóê. Êàæäîå ñëîâî ñóäåéñêîå, êíÿæåñòâî, ìûñëü çëîäåéñêàÿ, äâåðü, ãàðäåðîáíûé êðþê – äåëî ìîèõ ðóê. ×òî æå ìíå â ïîðó ïðîñåäè ïëàêàòüñÿ, êëÿñòüñÿ, Ãîñïîäè: âíå ÿçûêà, ñòðàíû âñå ó Òåáÿ ðàâíû. Äàé æå ìíå âèäåòü, Áîæå ìîé, áðàòà â òîëïå àâòîáóñíîé.  áàáå, ÷òî ëüí¸ò ê áåäðó ñïüÿíó, – ìîþ ñåñòðó.  íèùåì íà ôîíå ïðàçäíèêà – ìàëü÷èêà-ïåðâîêëàññíèêà.  ñíåãå – Çåìëè áåëü¸. Èìÿ âåçäå Òâî¸.

8

9

*** È ñíîâà ðûáàêè, è ïàñòóõè, è ñóäüè. Ðàá, âçÿâøèéñÿ çà ïëóã, òðóä ñâåòîíîñíûõ ï÷¸ë. Êîãäà áû çíàë ïðîðîê èòîã ðå÷¸ííîé ñóòè, îí ñòàë áû ñàì ëþáîâü è çâ¸çä ñîáîðû ñ÷¸ë. Æèâîé îãîíü ãëÿäèò íà äåòñêèé ñàä çåìåëüíûé è, íå íàéäÿ íà í¸ì ãîð÷è÷íîãî çåðíà, èç êíèãè ìèðîâîé, ÷òî òû – àëüáîì ñåìåéíûé, ðâ¸ò ñ ãîðåì ïîïîëàì ôðàãìåíòû ïîëîòíà. Òàê ãîëîñó ñîñíû âíèìàþò â Ñóðèíàìå. Ïàðÿùåìó ëèñòó – â ñîçâåçäèè Ñòðåëüöà. Èñòîðèÿ âñòà¸ò íàãàÿ ïåðåä íàìè. È íè ãëàçà ïîäíÿòü, íè îòâåñòè ëèöà.

ÆÈÇÍÜ ÍÀ ËÅÒÓ 11

*** Çàëèâ è ëåáåäè. Çàëèâ è âðåìåíà ×àéêîâñêîãî. Àíøëàã. Ðóêîïëåñêàíüå ñîñåí, â îðêåñòðå – ïåðâûé òàêò, è, êàê ñîôèò, ëóíà ëó÷îì èç òåìíîòû âûõâàòûâàåò âîñåìü áîæåñòâåííûõ ôèãóð. È çàë çàòèõ. È âîò – ñòðåìèòåëüíûé ïîë¸ò Îäèëëèè-Îäåòòû. Êðóæàòñÿ ìîòûëüêè, áëèñòàòåëüíî îäåòû, è âàëüñ, êàê ïóõ, ëåòèò ïî ãëàäè ïðóññêèõ âîä. Çàëèâ è ëåáåäè. Çàëèâ è íî÷ü. Çàëèâ è êðóæåâî áàëîâ îïÿòü íà ýòîì áðåãå âîëíóþò ãëàç. Íî – ÷ó! Âèâàò! ß ñëûøó ðýããè! È ñîëíöå èç ïó÷èí, âåðõóøêè îçàðèâ, ïîä ìóçûêó ëþáâè, ïå÷àëè è äîáðà ëó÷è ÿâëÿåò, êàê òâîÿ ðóêà ñ ïåðñòàìè. Âîññëàâèì æå, ìîé äðóã, Ñâîáîäó – â íàøåì ñòàíå ìóçûêà ïîä çâ¸çäàìè – ñóòü ðèòì'í'äðîæü ïåðà.

12

*** Ýòà ðå÷ü òî÷íî ìàÿòíèê äâèæåòñÿ, òî÷íî êîëîêîë, âàë, òàòàðâà. Ýòî ñàìàÿ äèâíàÿ êíèæèöà î ëþáâè íå âìåùàåò ñëîâà. Ýòîò îáìîðîê, âäîõ è ðûäàíèå ó Çåìëè è çâåçäû íà âèäó. Ýòî ðå÷ü, ÷åðíîç¸ì ìèðîçäàíèÿ, òðåïåò, ëåïåò è ø¸ïîò â áðåäó. Ñå – ñëîâà áëàãîäàðíîñòè, ïåíèå, ñðåç ìãíîâåíèÿ, ïîëå è ïëóã. Íå ìîëèòâà, íî ñëîâîòâîðåíèå î òâîðåíèè ìèðà âîêðóã.

13

*** Êàê âî òåðåìå-äîìå, âî ãîðîäå, ñîäåðæà òåëî â ãîëîäå, â õîëîäå, ñ ÷åòûð¸õ ïðîäóâàåì ñòîðîí, ïåñíîïåâåö ñèäèò çà ñòîëîì.  ãîëîâå åãî ðåêè êàãîðîâû, íåçíàêîìûå âàòíûå ãîëîâû, ÷üè îâàëû, ïîñòðîèâøèñü â ðÿä, êàê îòðÿä îêòÿáðÿò, ãîâîðÿò: «Ïîäåëîì òåáå, óìíèê è ïüÿíèöà. Íàó÷èâøèñü áîäàòüñÿ, óïðÿìèòüñÿ, íàó÷èñü, äèðèæ¸ð, ïåéçàæèñò, çà ñâîþ íå öåïëÿòüñÿ çà æèñòü!» Íî åìó íå äî ýòîãî. Îêîëî íåêòî â êíÿæåñêîì öåëèòñÿ â ñîêîëà. È ïåðî, ïî áóìàãå ñêîëüçÿ, ïåñíîïåâöà âûâîäèò â êíÿçüÿ. È ãëÿäèò îí ñìåëåå è äàëåå, ÷åì êâàðòàë ýòîò, Ïîëüøà, Èòàëèÿ, èáî ïåíèå ñìåðòè ïîäëå òîêìî âîèíà äîñòîéíî â ñåäëå. Ïîòîìó è äîáàâèòü çäåñü íå÷åãî, ÷òî, ïîçíàâ ÿçûêà ÷åëîâå÷üåãî, íàáëþäàåò îí æèçíü íà ëåòó, êàê çàææ¸ííàÿ ñïè÷êà – ïëèòó.

14

***

Þðèþ ¨ëîõîâó

Òàì, ãäå ÿ ñòîþ, íå õðàíÿò âåùåé, è íèêòî ñþäà íå òÿíóë âçàøåé. Íî, ñêàçàâøè ñëîâî, ÿ, õîòü óáåé, äàëüøå, ÷åì âûëåòåâøèé âîðîáåé. Èáî òîëüêî îòñþäà óâèäèøü: äîì, ýòîò ñòîë, ãäå ÿ ãîâîðþ î òîì, ÷òî çà ýòîò âçãëÿä ìíå äàâíî ïîðà áëàãîäàðèòü îñòðèå ïåðà.

15

ÀÍÄÐÅÞ Ñ ÏÐÈÇÍÀÒÅËÜÍÎÑÒÜÞ «Êèíåìàòîãðàô. Òðè ñêàìåéêè...» Î. Ìàíäåëüøòàì

16

è âçëåòàþò â íåáî âàòà, ïîëóøóáêè. Äåòè íåôòü èç áî÷êè ëüþò ïîä ðåïðîäóêòîð, êðóòÿò øíóð áèêôîðäîâ è, ñíèìàÿ øàïêè, òÿíóòñÿ ê çàïàëó, óëûáàÿñü. Òå, êòî

Ãîðîä áåç îêðàèí. Íî÷ü. Çèìà. Áóëûæíèê çàìåí¸í ïëàñòìàññîé. Äèðèæàáëü. Êîìïüþòåð íà ðóêå óáèéöû â êîæàíîì áåç ëèøíèõ ñëîâ íàõîäèò èìÿ æåðòâû. Ƹëòûé âåòåð

èçáåæàë ìóòàöèé, õîäÿò â öåëëîôàíå. Êíèãè èç ãðàíèòà â ìðàìîðíûõ êèîñêàõ. Ãëàâíûé – Áîãîìîë, íî â íàñåêîìüåì âèäå. Ñóï èç ñîëèäîëà. Ñîëü â ñîëäàòñêèõ ìèñêàõ.

âûìåòàåò ìóñîð èç ðóèí áîëüíèöû, â öåõå èç òèòàíà ãí¸ò ñïèðàëè äîêòîð, îáëèâàÿñü ïîòîì, ïîä ïðèöåëîì íàöè ðååò â ïåðñïåêòèâå ñåðûé ïòåðîäàêòèëü

Çàïàä – íà Âîñòîêå. Ïèñüìåííîñòü – àöòåêîâ. Õîëîäíî. Ðàêåòû èç êèòàéñêèõ ïàãîä âûïîëçàþò ñ ëÿçãîì. Õîëîäíî. Ïðîòèêàâ, â òåìíîòå áóäèëüíèê äåíü ñ÷èòàåò çà ãîä.

èç ìîðåé áåíçèííûõ, ðåê ìîëî÷íî-êèñëûõ. Âçðûâ è çàïàõ ãàðè, çâóêè ïàòåôîíà èç áîéíèöû áàðà, ñóùåñòâî íà êîçëàõ äèçåëüíîé êàðåòû ñòàâèò ïóëåì¸ò íà

Ïîöåëóé ñêâîçü ìàðëþ. Õîëîäíî. Ñêâîçü âàòó ðåäêîå ñîèòüå ïîä ïðèñìîòðîì Ñëóæáû Íðàâñòâåííîñòè. Ñë¸çû. Äåôèöèò ãðàôèòà, ãåðîèíà. Ñóä è îêîí÷àíüå òÿæáû

ãðóäü ñëó÷àéíîé æåðòâû. Ñìåõ, îáúÿòüÿ ñàìîê, àâòîìàò èãðàëüíûé, âñïûøêè ôîòîêàìåð. Ó äâåðåé àïòåêè ÷àñîâîé ñïðîñîíîê æì¸ò íåéòðîííîé áîìáû êíîïêó â ïà÷êå «Êýìåë»,

ñ âûñòðåëîì â çàòûëîê. Ñíåã â Óíèâåðìàãå, ìû ñ òîáîé â êîôåéíå, ñâèñò ìåòåîðèòà çà îêíîì. Ãèãàíòñêîé øåñòèðóêîé ìóõå îôèöèàíòêà ñòàâèò êîëáû êèñëîðîäà.

17

È â êîìáèíåçîíå èç ëåòó÷åé ìûøè áðîäèò ñðåäü ðàçâàëèí àíãåë â íîâîì âèäå, ñîñêðåáàÿ íîãòåì ãðÿçü çëîâîííîé ëóæè ñ êíèãè, óçíàâàÿ ñòðîêè. Íî íå ýòè.

18

*** Çäåñü, â êîôåéíå, ñ áóìàãîþ, ÿ, íå ìèãàÿ, íå ãëÿäÿ íà êîôå, îòîäâèíóâ òàðåëêó ñ ëþëÿ, êàê ôèëîñîô íå ñìîã íà Êíàéïõîôå, ãîâîðþ, äîðîãàÿ, ñëîâà î ëþáâè çà òàêèå ìèíóòû è çà âñ¸ îñòàëüíîå Åìó – òû óáåäèøüñÿ, êîãäà öåëîâà...

19

*** Ïîä óòðî.  êîìíàòå. Êîãäà á ÷èðèêàòü áûëî ìíå íå ëåíü, ÿ – ÿ á íà÷èíàë ñòèõà òâîðåíüå ñ ëþáîãî ñëîâà. Æàëü, ãîäà íå òå. Òîìó íàçàä ëåò ïÿòü... ñâåòàåò. Çåìëÿíîå ìÿñî áëåñòèò íà ñîëíöå, è Çåìëÿ ñî ñâîåé îñè íè âáîê, íè âñïÿòü, òâåðæó, íå ñäâèíåòñÿ. Âçãëÿíè: çèìà êîí÷àåòñÿ, è íåêòî, èäóùèé ñ ëèðîé âäîëü ïðîñïåêòà, ïî¸ò î òîì, ÷òî â ýòè äíè íåïëîõî áûëî á íà çâåçäå ñëîæèòü ñòèõè. Âîîáùå – âåçäå.

ÏÐÀÂÎ ÐÅ×È 21

***  êðàþ íåâèäàííîì, â íåâåäîìîì ãîäó, êëåøí¸é òåðçàÿ ñòðóíû ëèðû íà õîäó, èêàÿ ïèâîì, íàñòóïàÿ íà øíóðêè, òåàòðà ìèìî, ïîñòîâîãî è ðåêè, ïåðñòîì ñ÷èòàÿ â íåáå ì÷àùèõñÿ îâåö, èä¸ò ïåâåö. Íàëåâî – ãîòèêà, íàïðàâî – êíèã òîìà. Íà øïèëå – áåëî-ñèíå-êðàñíûå òîíà. Êîë¸ñà êðóòÿòñÿ. Âîëíóåòñÿ íàðîä.  êàôå ïèðîã, êàðìàí ñìóùàÿ, ñìîòðèò â ðîò. È ïðîôèëü áàðìåíà íàïîìèíàåò – á..! – âîæäÿ ñ ðóáëÿ! Ïðèâåò, ýïîõà íîâûõ âûâåñîê è ñëîâ! Ïåðî, âçàëêàâøåå ôèíàíñîâûõ îñíîâ, áåðÿ íàòóðîþ, ëèñòû ïåðåâîäÿ, âûâîäèò «îôèñ», «ìàðêåò», «ðýêåò», «êðåê», õîòÿ ñëîâåñ îçíà÷åííûõ, êàê âñëóõ âçäîõíóë ïîýò, íà ðóññêîì íåò. Ãóëÿþò ïàðû. Áüþò ôîíòàíû. Ñëûøåí ðåâ òîëï ìèòèíãóþùèõ. Íàä êðîíàìè äåðåâ – 22

ïåðíàòûõ àðèè. Ïèëèêàþò ñìû÷êè îðêåñòðà ìåñòíîãî. È äåâà ñêâîçü î÷êè çðèò ìåæäó íîò ëþáâè ñâèäåòåëüñòâî âðåìåí Êàðìåí. Ëåòàåò ïóõ. Çàåçæèé íåìåö, ðàçîäåò, ÷ðåç îáúåêòèâ ãëÿäèò íà Óíèâåðñèòåò. Ýîë ëèñòàåò äâóì ñòóäåíòêàì ñëîâàðè. Ëàòûíü ñêëîíÿåòñÿ. È ÷òî íè ãîâîðè, íî ëó÷øèé ãðåáåíü þíûì êîñàì è âèõðàì – íàóêè õðàì. Íàáèâ ÷óáóê, íà ýñïëàíàäå, ñåâøè â êðóã, Ìóçûêå âòîðÿ íîã äâèæåíüÿìè è ðóê, òàì-òàì øëèôóÿ, çàâûâàÿ, ÷òî êîéîò, ìëàäîå ïëåìÿ, íåçíàêîìîå, ïî¸ò ãèìí ×óäî-îñòðîâó. È ñìîòðÿò â íåáåñà èõ î÷åñà. Èþíüñêèé âåòåð îáíèìàåò þíûé ñòàí, èãðàåò þáêîé è, ïðèïàâ ê ìëàäûì óñòàì, ñêîëüçèò âäîëü âïàäèí è õîëìîâ äðóãèì â ïðèìåð. È ìèãîì ïîçæå ïàðèêìàõåðà øåäåâð, âèÿñü, âçëåòàåò, êàê ïîñòàâëåííûé âîïðîñ â äëèíó âîëîñ.

23

Êîíòîðà. Ñòîë. Ñëîæèâ äîõîäû, þíûé êëåðê, ïóñêàÿ äûì, ãëÿäèò â îêíî. È Ê¸íèãñáåðã äèñê ñîëíöà âçãëÿäîì ïðîâîæàåò. Ââå÷åðó êàôå, äàâÿñü, ãëîòàþò øëÿõòó, íåì÷óðó. È ãîðîä, â ñíû îòïëûâ, «Òèòàíèêîì» íà äíî èä¸ò. Òåìíî. Ñèäÿ íà êðûøå äîìà, ãëÿäÿ â ëèöî ëóíå, ÿ, ìåñòíûé æèòåëü, ñãóñòîê ðå÷è, ñâåòÿùååñÿ ÿéöî, îøàëåëî âíèìàþ Âñåëåííîé, è Ìóçà ïîäëå ðàññêàçûâàåò, ïðèæàâøèñü ê ïëå÷ó, – òàì, âî ìãëå Êîñìîñà, îáèòàåò äóøà, î êîòîðîé â èòîãå ïåâåö è ãëàãîëåò. Òâîðåö.

*** Êîíòîðà «À». Ãóñèíîå ïåðî â óìå âûâîäèò ñóììû ãîíîðàðà, è êëåðê, ñëîæèâ äîõîäû òóðáþðî, ðàññìàòðèâàåò âèäû Ãîíîëóëó. Òàì õîðîøî, çàìåòèì, ãäå íàñ íåò. Êîëëåãà â ÷¸ðíîì, äåëîâèò è ðåçîê, ïîïðàâèâ ãàëñòóê, ùóðèòñÿ íà ñâåò, ñòðóÿùèéñÿ ñêâîçü ùåëè çàíàâåñîê. È çàðóáåæüå âèäíî èç îêíà. (Êîãäà ó âàñ â êàðìàíå òîëüêî âîçäóõ, ëåãêî ïðåäñòàâèòü Âåíó, èëè Âóäñòîê, èëè Ïàðèæ ñ öâåòíîãî ïîëîòíà, èëü Àôðèêè, êàê ïåë îäèí èç íàñ, ãîðÿ÷èé áðåã è âîëîñû êàê ïðóòüÿ. Ñëó÷èñü ìíå â ýòèõ êóùàõ îòäîõíóòü, ÿ ëèàíû áóäó ïåòü è àíàíàñ. Çàéäó â áîðäåëü. Îñèëèâ ñòåêëîðÿä, ñïðîøó: «Ïî÷¸ì ÷åðíÿâûå äåâ÷àòà?» À óòðîì, ïîáëåâàâ íà âîäû ×àäà, íà÷íó æèâîïèñàòü Êàëèíèíãðàä.)

24

25

***  ʸíèãñáåðãå íåò íåìåöêîé ðå÷è. Íà áàçàðå ðóññêèé ëþä êóïå÷èé, ñèäÿ ïî ðÿäàì, òîðãóåò ëàïòè. È ïåñòðóõà ñïèò íà ïûëüíîì òðàêòå.  êîëîêîëüíå ëþòåðàíñêîé êèðõè ñóøàòñÿ ïåë¸íêè ïîñëå ñòèðêè, è ñàäèòñÿ ñâåò àâòîìîáèëÿ íà èãëó ãîòè÷åñêîãî øïèëÿ. Íà Èìïåðñêîé ïëîùàäè áóëûæíèê, ñëóøàÿ îðàòîðîâ îáëûæíûõ, âñïîìèíàåò ôàêåëû è êðèêè, ïåïåë, äîãîðàþùèå êíèãè.

 ñíàõ, êàê ëèâåíü, ñûïëåòñÿ ïîáåëêà, è íà ïóñòûðå ëîïî÷åò áåëêà, èç ñêîðëóïêè ãðåöêîãî îðåõà èçâëåêàÿ ýòîé ïåñíè ýõî: «Â ïðóññêîì âî ñàäó ëè, â îãîðîäå, â òðèäåâÿòîì öàðñòâå íà áîëîòå, òàì, ãäå æóðàâëþ ïîä ñòàòü ñèíèöà, ïëà÷åò ñèíåîêàÿ öàðèöà íàä ìëàäåíöåì â äåðåâÿííîé ëþëüêå, ñìîòðèò â ñòðîêè ïèñåì èç øêàòóëêè, ãîíèò ìóõ ñ ìîëî÷íîãî áèäîíà, íî íèêòî íå ïðåâðàùàåòñÿ â Ãâèäîíà».

Ãåíåðàëàì ïðè ïëîõîé ïîãîäå ñíèòñÿ ïî íî÷àì Òåâòîíñêèé îðäåí, è ãðîõî÷åò íàä êàçàðìîé òó÷à, êàê âî âðåìåíà ïèâíîãî ïóò÷à.  äðåâíåì îêîëîòêå Ëóêîìîðüÿ – ìóõè, ïàóòèíà, ìóõîìîðüå. È ãíè¸ò ðàçáèòîå êîðûòî â îãîðîäå áàáêè Ìàðãàðèòû, 26

27

*** Ðóèíû ãîòèêè. Ñîáîð ôèëîñîôà. Íàäãðîáüå. Äàòà. Ìîñò, ïî êîòîðîìó êîãäà-òî ñþäà ñïåøèë öåðêîâíûé õîð, âíÿâ óñòðåìëåíüÿì ïðèõîæàí, âçëåòåë íà âîçäóõ – â òå ïðåäåëû, êóäà ñòóïèòü íå ñìååò òåëî áåç ïðîâîæàòîãî. À æàëü. (Âçëåòåòü òóäà áû ñàìîìó äà êðèêíóòü ñâåðõó...) À ïîêà ÷òî âîò íåêèé ïàðóñíèê, ÷üÿ ìà÷òà – êàê òî ðàñïÿòèå. Ê íåìó

*** Ó Áèðæè. Ñòàðûé íóâîðèø ñ ëèöîì âàð¸íîãî îìàðà, îòêðûâøè äâåðöó «ÿãóàðà», êðÿõòèò: «Îìàðû, ãîâîðèøü?» – è ñòàâèò òðîñòü íà òðîòóàð. Øâåéöàð ñ óëûáêîé äîáðîõîòà ñâåðêàåò çîëîòîì ó âõîäà, ïîñêîëüêó áåäíîñòü – íå òîâàð, íî äî÷ü ïîáî÷íàÿ òðóäà è êàïèòàëà. Ýõ, âïèòàëà ñòðàíà èäåè êàïèòàëà â ñâîè êðîâÿ! Íî ìíå òóäà, ãäå çîëîòîé òåëåö âçðàù¸í, âõîä, ê ñîæàëåíüþ, çàïðåù¸í.

äâåíàäöàòü ìåñÿöåâ ïîäðÿä ëóíû ïðèêîâàí ñêîðáíûé âçãëÿä.

28

29

*** Ìîðñêîé êóðîðò, ãäå íåêèé Êëàóñ Áëîõ ðóêîïëåñêàë â òåàòðå íåêîé Ãðåòòå. Ïîòîì âîéíà, ðàçðóõà â îïåðåòòå, è ýòîò Ðàé Áåñïå÷íîñòè çàãëîõ.  îäèí èç äíåé, óñòàâ îò ïåðåìåí â ñâî¸ì áûòó è ñëåäóÿ ïðèâû÷êå ïðîãóëèâàòüñÿ â îáùåñòâå Êàðìåí, ÿ ïðèáûë â òîò êóðîðò íà ýëåêòðè÷êå. Âîêçàë. Ïåððîí. Ôîíòàí ñ ôèãóðîé ëüâà, â ÷üåé ïàñòè ìàòåðüÿëüíîé ôîðìîé ðûêà òîð÷èò íàðóæó ïûøíàÿ òðàâà. Ïî÷òàðü ñòîèò, íå âÿæóùèé íè ëûêà, ñ ïèñüìîì â ðóêå, ïîêóäà àäðåñàò, ñóïðóãà îòñòàâíîãî ãåíåðàëà, íàäåâ õàëàò, ïåðåñåêàåò ñàä. Ðó÷åé ñòðóèòñÿ â øèðèíó Óðàëà ïî Ïëîùàäè, ãäå íåêîãäà êóðôþðñò çàâåäîâàë ïîñòðîéêîé ïàðîâîãî êîòëà, è çà óãëîì ðæàâååò áþñò âîæäÿ ïðîëåòàðüÿòà ìèðîâîãî.

30

Âçãëÿíóâ îêðåñò â ïîäçîðíóþ òðóáó, óçðèøü ëèíêîð â äûìó, ñòîðîæåâûå äâå âûøêè, çàïóñòåëóþ òðîïó, âåäóùóþ òóäà, ãäå ÷óòü æèâûå êóðîðòíèêè, êàê ðîäñòâåííèêè – â ñêëåï, ïîñòðîèëèñü â ïåëüìåííóþ, è ÷àéêè òàñêàþò ñâåæåâûïå÷åííûé õëåá, êàê íåêîãäà – ãâàðäåéöû ÷ðåçâû÷àéêè. Ðóèíû êèðõè â öåíòðå ãîðîäêà, ïîñêîëüêó àðõèòåêòîð áûë íåèñòîâ, òîð÷àò îáðóáêîì áàøíè â îáëàêà êàê ñèìâîë ìåñòíîé ñåêòû ìîðôèíèñòîâ. Êðè÷àò êóõàðêè. Äðåâíèé âåòåðàí çàñòûë ïåðåä ìîãèëîþ ïîýòà, îòäàâøè ÷åñòü, è ïðîðæàâåëûé êðàí ïóñòèë ñëåçó ñêóïóþ. Ñêîðî ëåòî. È áåç òåáÿ. Ïóñòååò ïðîìåíàä, ëóíà âçîøëà áåëüìîì íàä ýëåêòðè÷êîé, è ÿ ñèæó îäèí, ñêëîíèâøèñü íàä áóìàãîé, îñâåùàÿ áóêâû ñïè÷êîé.

31

*** Èþëü. Æàðà. Ó ìîðÿ íà ïåñêå, âäûõàÿ òåëîì ñîëíå÷íûå áðûçãè, áåëåþò äâå ñòóäåíòêè-ãåðìàíèñòêè, êàê ìåë – íà ó÷åíè÷åñêîé äîñêå. È âîëíû – êàê ôàíòàçèè Êàëëî. Ïî âîçäóõó, èç íåäð ìàãíèòîôîíà, ëåòèò ×àéêîâñêèé, êàê âî âðåìÿ îíî – ëåáÿæèé ïóõ. È ðÿäîì – íèêîãî. «À çíàåøü ëè, ïîäðóãà, íåì÷óðà, ïðèåõàâ ê íàì, òàê ñûïåò ÷àåâûå, ÷òî ñêîðî çäåñü çàøïðåõàþò íåìûå. Ñäà¸òñÿ, íàøà Ïðóñü îáðå÷åíà». – «Òû äóìàåøü?» – «Óâåðåíà». – «À ìîçã Øåêñïèðà âñ¸ æå áîëüøå ìîçãà Êàôêè». Ñòðóèòñÿ ïàð îò áåëîé áåçðóêàâêè, è îáà òåëà ïëàâÿòñÿ, êàê âîñê. Æàðà. Ïîòåþò àíãåëû. Âäàëè Àìåðèêà ïü¸ò áàíî÷íîå ïèâî è øåéõ êðè÷èò âî ñíå â Àáó-Äàáè: «Âà, ïîëöàðñòâà çà ïîëîòíèùå Äàëè!» Æàðà. È íàøà ïðóññêàÿ æàðà òàêèì ïðîøèòà óëüòðàôèîëåòîì, ÷òî êîæà ëåçåò, ñëîâíî êîæóðà ëèìîíà èëè ÿùåðèöû. Ëåòîì 32

è ãðåøíèê áëèæå ê íåáó, èáî òàì, êóäà â èòîãå è ïî¸òñÿ îäà, êàê «ñëàâà Áîãó» áðîäèò ïî ñàäàì Ýäåìà ìíîãî áîëüøåå – Ñâîáîäà...

33

*** Ñòåíà òåàòðà. Âå÷åð. Áîá Ìàðëåé, äóøåâíî ïðèçûâàþùèé íå ïëàêàòü. ßìàéñêèé äóõ ñ êèðãèçñêèÿ ïîëåé íà ïðóññêóþ ïîãëÿäûâàåò ñëÿêîòü. Âäàëè – áûêè èç áðîíçû, ñêâåð, òîð÷êè, òþðüìà, è ÿ – òüôó-òüôó, òàêîå äiëî! – ðàçûñêèâàþ â íåáå ñêâîçü î÷êè ïðîïàâøåå çà òó÷àìè ñâåòèëî.

ÿ âîçâðàùàþñü â ñîáñòâåííîå òåëî è ìåäëåííî îùóïûâàþ ïëàù. Ïîä êë¸íîì Øèëëåð ïðèþòèë âîðîíó, â òåàòðå – ñóåòà, è æåíñêèé ïëà÷ íåñ¸òñÿ âñëåä òðàìâàéíîìó âàãîíó, êàê îïîçäàâøèé. Ñóìåðêè. Èíîé ìîòèâ. È ÿ çàñò¸ãèâàþ âîðîò, ïðèñëóøèâàÿñü â òî, êàê çà ñïèíîé áåççâó÷íûé âçðûâ ðàçíîñèò â êëî÷üÿ ãîðîä.

Íàêðàïûâàåò. Ãàñíåò «Áåëîìîð». À Ìóçà, êàê íà ñîëíöåï¸êå – êèñà, ìóðëû÷åò òî, ÷òî òû ìíå ïåëà – ìîë, «âñ¸ õîðîøî, ïðåêðàñíàÿ ìàðêèçà». È òóò æå çà ïëå÷àìè äâà êðûëà ðîñêîøíûõ âûðàñòàþò... ø¸ïîò âåòðà, è ïî÷âà ïîä íîãàìè ïîïëûëà êóäà-òî... îòðàâèòåëüíèöà Ôåäðà... ÿ âàñ ëþ... â ýòîé æèçíè... èáî â òîé... ðåêà âðåì¸í... äûð-áóë... òàêîå äåëî... Íà íåáå ïîáûâàâ è ïîä âîäîé, 34

35

*** Èãðàþò äæàç. Âîëøåáíûé Ýëëèíãòîí áëèñòàòåëüíî ïàðèò â êèíîòåàòðå. Ãàçåòîé ðàçâëåêàþòñÿ, åäÿò ëè – äâèæåíüÿ ñîâåðøàþòñÿ òîí â òîí ñ èäóùèì ïî Ñàóäîâñêèì ïåñêàì ðîñêîøíûì êàðàâàíîì îòêðîâåíèé.

ñòàòü âîçäóõîì, ÷àñòèöåé çàîäíî ñ ìîëåêóëàìè äóø, íå òÿæåëåå ëó÷à íî÷íîé çâåçäû, ÷òîáû â îêíî îáâèòü òåáÿ, îò çàïàõà øàëåÿ).

Òàíöóÿ ñ ÷àøêîé êîôå, þíûé ãåíèé, ïðèøåäøèé çà øåäåâðàìè èç Êàíí, ðàññìàòðèâàåò æèâîïèñü â ôîéå. Çà îêíàìè – ÷àñòü ãîðîäà ñ ôîíòàíîì, è äðóã áîðìî÷åò, ãëÿäÿ â êîôå: «Åñ, ñàí îô ý áè÷», ñåäûì àíãëèéñêèì äàìàì, ôóíò ëèõà çàïëàòèâøèì çà áèëåò. Çà îêíàìè – ÷àñòü ãîðîäà ñ ôîíòàíîì, íàáèâøàÿ, ñêàæó, çà ñòîëüêî ëåò îñêîìèíó (â êàêîì-òî íåïðåñòàííîì æèâó ÿ, äîðîãàÿ, îùóùåíèè íåáûòèÿ, ïîáåäû ðå÷è íàä òÿãîòåíüåì, ïîäìûâàåò ëå÷ü è ïîâèñíóòü â ýòîì âîçäóõå, âîîáùå

36

37

*** Òû ïèøåøü ìíå, ÷òî â Ïðóññèè äîæäè è äîëãî ñîõíóò äåòñêèå êîëãîòêè, ÷òî ñâåò íå çàæèãàþò â îêîëîòêå è ñïàòü ëîæàòñÿ ðàíåå øåñòè. ×òî â êîìíàòå íî÷àìè âàëèò ñíåã, òåðÿþò î÷åðòàíèÿ ïðåäìåòû è â çåðêàëå, êîòîðîå ïðè ìíå òû ïîâåñèëà, âñ¸ ñâîäèòñÿ íà íåò.

Âñ¸ ÷àùå ñíèòñÿ äðåâíèé Íàçàðåò, êàêèå-òî ðàñòåíèÿ, ëà÷óãè, áåçóìíûé öàðü, òîëêóþùèé î ÷óäå, êîòîðîãî äàâíî â ïîìèíå íåò. Ñòàíîâèòñÿ íåíóæíûì àëôàâèò, ñîñåäè çàêîëà÷èâàþò ñòàâíè, è èç îêíà âñ¸ òîò æå ãðóñòíûé âèä: ðóèíû, ïóñòûðè, êóñòû è êàìíè.

Íàñòåííûå ÷àñû ïîøëè íàçàä, òåì ñàìûì óâåëè÷èâàÿ ïðîïàñòü âî âðåìåíè, íî âðÿä ëè ýòà íîâîñòü çàñòàâèò íàñåëåíüå áèòü â íàáàò. Íîâ¸õîíüêàÿ äàìáà íå ñìîãëà ñäåðæàòü ïðèëèâ, â òó íî÷ü îí áûë âñ¸ âûøå, áåçóìíàÿ âîäà äîñòèãëà êðûø è ìîðñêèå ðûáû ò¸ðëèñü ó ñòåêëà îêîííîãî. È íå êóïèòü ÷åðíèë, ÷òîá âûïèñàòü èç êóöûõ ñîîáùåíèé õîòü ÷òî-òî î ãðÿäóùåì, è âîîáùå íèêîãî, êòî áû ñâåòèëüíèê ïî÷èíèë.

38

39

ÏÎÑËÀÍÈÅ Ñ ÏÎÍÒÀ Îêðàèíà Èìïåðèè, çèìà, è ïèñüìà íå äîõîäÿò èç ñòîëèöû.  ñûðûõ òðàêòèðàõ – âàðâàðñêàÿ ðå÷ü, òåðçàþùàÿ ðàêîâèíó óõà áåññìûñëèöåé âòîðîé óæ ãîä ïîäðÿä. È òî ñêàçàòü: ïî íàøèì âðåìåíàì, ïîêóäà â Ðèìå êåñàðü è ñåíàò áóáíÿò î ðàçëîæåíèè äåðæàâû, òàêàÿ ó÷àñòü – ëó÷øèé âàðèàíò, ÷åì ïðàçäíîå æèòüå ãèïåðáîðååâ èëü, ñêàæåì, æèçíü ñ êåíòàâðàìè. Õîòÿ è òàì, êàê óòâåðæäàþò, åñòü ÷åðíèëà, è òîæå âëàñòü íà êîïüÿõ, è íàðîä íå âèäèò äàëüøå ñîáñòâåííîãî íîñà.

íå ñòîëü óæ âåëèêà. Íà áåðåãó, çà ñòîëèêîì ïðîì¸ðçøåãî òðàêòèðà ÿ ìîë÷à ïüþ áåçâêóñíîå âèíî, êèâàþ íåçíàêîìöó è, ïðèùóðÿñü, ñìîòðþ â îêíî, ãäå ìóòíàÿ âîäà îòðûãèâàåò ñ ãðîõîòîì ïðèáîÿ ïëîäû öèâèëèçàöèè: ìåòàëë îðóæèÿ, òðóõëÿâóþ ãàëåðó, áþñò Àâãóñòà áåçíîñûé.  íèêóäà ïèøó ÿ ýòè ñêîìêàííûå ïèñüìà, âñòàþ è îñòàâëÿþ çà ñîáîé åäèíñòâåííîå ïðàâî – ïðàâî ðå÷è.

Íà òî îí è íàðîä. Îêòàâèàí òåïåðü óæå «Áîæåñòâåííûé», è ìíå ñäà¸òñÿ – äà ïðîñòÿò ìíå áîãè, – ëó÷øå ÷èðèêàòü íà íàðå÷èè ñâî¸ì ñðåäè ãîëîäíûõ âàðâàðîâ, ÷åì ðÿäîì ñ âîë÷èöåé Èìïåðàòîðñêîé ñåìüè. Ñå ïðîñòî íàçûâàåòñÿ – Ñóäüáà. È ïëàòà çà ñâî¸ ìåñòîèìåíüå 40

41

*** Ìîðñêîé êóðîðò. Ïóñòûííûé ïëÿæ, êëî÷êè ãàçåò, íîãà øåçëîíãà, íàñêâîçü ïðîäðîãøàÿ áîëîíêà, ñ òîñêîé ãëÿäÿùàÿ íà àøäâà-î ñîë¸íîå. Ïàëüòî åäâà ñïàñàåò îò Áîðåÿ, è íåáî, íàñìîðêîì áîëåÿ, ÷èõàåò ñâåðõó íà ïëàòî èç òó÷ ÿíâàðñêèõ. Íè äóøè. Ëèøü ìîðå – äðåâíåå, æèâîå ÷óäîâèùå – ñ ïðîòÿæíûì âîåì âãðûçàåòñÿ â ñêåëåò áàðæè, ÷åé ýêèïàæ, âèäàòü, äàâíî, êðåñòÿñü, îòïðàâèëñÿ íà äíî.

42

***  òîò âå÷åð ñ íåáà ïàäàëà âîäà. Âèíî è õëåá íà ñêàòåðòè ñòîÿëè, è ëó÷ íî÷íîé çâåçäû íà îäåÿëå áûë ïðîñòî ñâåòîì, ïàäàâøèì ñþäà. È êàïëè, ðàñòåêàÿñü ïî ñòåêëó îêîííîìó, ñ íåãî ñìûâàëè ïûëü, è â ÷åðíåâøåì îêîëîòêå ïðîñòóïàëè ñòðîåíèÿ, ãîòè÷åñêèå øïèëè, êîâ÷åãà êîíòóð â íåäðàõ ïîðòà. Áûë ëè òîò ëåòíèé ëèâåíü, ïàäàâøèé ñ íåáåñ íà ãîëîâû, äîìà, äåðåâüÿ, êðûøè, âòîðûì Ïîòîïîì, íàêàçàíüåì ñâûøå, è áûë ëè ñìûñë ñèäåòü â êâàðòèðå áåç äâèæåíèÿ è âãëÿäûâàòüñÿ â íåáî, çàáûòîå ñðåäè âèíà è õëåáà ðæàíîãî, èëè íóæåí áûë êîâ÷åã, ÷òîá â ãîðîäå, çàòîïëåííîì ïî êðîâëè, ñïàñàòü äåòåé, æèâîòíûõ, ÷òî ïðîäðîãëè, â ãëóõèõ êâàðòàëàõ íå íàéäÿ íî÷ëåã, è, êàæäîãî òåïëîì îòîãðåâàÿ, ïëûòü â ïîèñêàõ çåìëè, ñåëåíüÿ, ðàÿ.

43

*** Ñíåã ïàäàë â çàðåøå÷åííîì îêíå òàê ìåäëåííî, ÷òî ÷åòâåðî áåçäîìíûõ, íàðóæó ðóêè âûñóíóâøè, íå ìèãàÿ, íàáëþäàëè íà ëàäîíÿõ ðàñïàä êðèñòàëëîâ çàìåðøåé âîäû,

ïðèó÷èâàÿ âçäðàãèâàòü âî ñíå â òàêò ïàäàþùèõ â ðàêîâèíó êàïåëü. È òîëüêî øåñòèêðûëàÿ çâåçäà, ãîðÿ÷åå äåêàáðüñêîå ñâåòèëî, ëó÷îì ñâîèì, ïðîáèâøèìñÿ ñþäà, «È. X.» íà ñïÿùèõ ëèöàõ âûâîäèëà.

À çäåñü ðàçäàëñÿ îêðèê ñàíèòàðà, áåçóìíûé òèõî ñïðàøèâàë: «Êóäû ïîïàë ÿ?» – è ñêàçàâ ñåáå: «Ñþäû», âçäûõàÿ, çàëåçàë ïîä îäåÿëî. À ñíåã âàëèë îò÷àÿííî, è äåíü çäåñü áûë òàê ãëóïî âûâåðíóò ñ èçíàíêè, ÷òî äóìàëîñü, âçãëÿíóâ â îêíî, – íàäåíü ïàëüòî è âûâîçè ïî-äåòñêè ñàíêè. Íî çäåñü íèêòî íå âûêðèêíóë: «Çèìà!» È åñëè á ëûæè âäðóã âíåñëè ñ ìîðîçà, òî ïàëêè â íåäðàõ ìåñòíîãî óìà, íàâåðíî, á èçîãíóëèñü â çíàê âîïðîñà. Äíè øëè, êàê ìûøè, – â ñóåòíîé âîçíå. È ýõî ñîçäàâàë íàñòåííûé êàôåëü, 44

45

ÌÈÑÑÈÎÍÅÐ (ïüåñà-áóôô)

Äåéñòâóþùèå ëèöà: Ïðèåçæèé – 57 ëåò, â òåëîãðåéêå, óøàíêå, ëàïòÿõ. Ïðîõîæèé – 18 ëåò, ñ ìàãíèòîôîíîì.

Ïðèåçæèé: Ýòîé ìåñòíîñòè – ïðèâåò! ß îáúåõàë öåëûé ñâåò. ̸ðç â Íüþ-Éîðêå, ñïàë â Ïàðèæå, ïëàâàë â Àôðèêó è íèæå, íàáëþäàë, êàê â áëèêàõ óòðà ñåðåáðèòñÿ Áðàõìàïóòðà, ñïàë âî ëüäàõ, âëåçàë íà ìèëêó, ñ áóðëàêàìè ïèë ãîðèëêó, â Áàðñåëîíó Äîí-Õóàíó ïîñòàâëÿë ìàðèõóàíó, ðàçâîäèë ìîðæåé â Èðàêå, ïîòåðÿë âñå çóáû â äðàêå, ãëàç – â Êèòàå, íîãó – â Ïîëüøå. Íå õî÷ó ñêèòàòüñÿ áîëüøå! Ïîãëÿäåâ íà ìèð ïîäëóííûé, êðîòîê, ÷èñò, êàê îòðîê áëóäíûé, òåëîì è äóøîé òåïåðü ÿ ïëûâó â ðîäíóþ Òâåðü.

46

Íî â÷åðà, íàïèâøèñü ïüÿíà, ìèìî îñòðîâà Áóÿíà, ìèìî êàññû, Ïîëüøè, áóõòû ìû ïëûâ¸ì è âèäèì – óõ òû! Ýòî äèâî – òàê óæ äèâî: ÷òî òâîÿ ëåäè Ãîäèâà, âåëè÷àâà è ñòðîéíà ïðèáëèæàåòñÿ ñòðàíà. Êðàíû, êèðõè, êðèêè, ëþäè – ñëîâíî ÿáëîêî íà áëþäå. Âñÿê çäåñü ÷èñò, ñìèðåí è áëàã. Áåëî-ñèíå-êðàñíûé ôëàã ïðèäà¸ò ïî÷¸ò è ìîùü åé. ×óþ – ìåñòî öåðêâè Áîæüåé. Ïîäñêàæèòå, ãäå îíà? Õóäî, áðàòöû, ñ áîäóíà! Ïðîõîæèé: Îñàäè êîáûëó, êîðåø! Íó òû ìåëåøü! Íó òû ãîíèøü! Ó òåáÿ ãîðÿ÷êà, áðàò: ýòîò ãðàä – Êàëèíèíãðàä.  êóùàõ ýòèõ, ìåæäó íàìè, ìàíè êðóæàò, êàê öóíàìè. Êàê õîëåðà, êîñÿò öåíû. Ëþäè äåðæàòñÿ çà ñòåíû.

47

 öåíòðå, æåíùèíà íà âèä, áðîíçà ñ ôàëëîñîì ñòîèò. È, êàê ñïüÿíó – áî÷àðû, ñïÿò ðóèíû íåì÷óðû. Äàæå Êàéÿ, ìåñòíûé áîã, ñ æèçíè ýòàêîé óá¸ã. Ïðèåçæèé: Àõ, ïðîõîæèé, íåó÷òèâî! Ýòîé ðå÷üþ òû ïî÷òè âî Àä ñòóïèë. Òâîè ãðåõè íå âìåùàþòñÿ â ñòèõè. Ïîòîìó ÷òî ñâîëî÷ü òîò, êòî Ñîçäàòåëÿ íå ÷ò¸ò. Ïîòîìó ÷òî òîò êîç¸ë, êòî íå çðèò Åãî âî âñ¸ì. Êòî ïðîâîäèò äíè, êàê òû, áåç çàáîòû è ìå÷òû. Ó ìåíÿ æ ìå÷òà òàêàÿ: êàê îòïëûëè èç Êèòàÿ, âèæó ÿ è äí¸ì è íî÷üþ ãîðîä, êàíóâøèé äàâíî, ÷üþ ïðåëåñòü äèâíóþ è âèä Òèò îïèñûâàë, Ëåâèò.  ãðàäå òîì ñâåòëî è ÷èñòî. Ñîëíöå êðóãëûé ãîä ëó÷èñòî.

48

È îçîíîì ñ ãîð âåðøèí äûøàò ëþäè áåç ìàøèí. Òàì äâîðöû, àëìàçîâ òîííû, äåâû ëàñêîâû è òîìíû, àïåëüñèíû, ìàðìåëàä òàì æóþò è ñòàð è ìëàä. È Ñîçäàòåëü ñ âûñîòû õîëèò ïàðêè è ñàäû. Ìîæåò áûòü, äâóíîãèé áðàò, ýòîò ãðàä è åñòü òîò ãðàä? Âîò, ê ïðèìåðó, ýòî çäàíüå: ñëàâó Ãîñïîäó âîçäàì ÿ – çäåñü íå ìåñòî ñèëàì òüìû! Ïðîõîæèé: Ýòî – çäàíèå òþðüìû. Ïðèåçæèé: À âîò çäåñü – êàêîå ÷óäî! ß êàê ïòàõ ñåé÷àñ âçëå÷ó äà êðèêíó: «Ãîñïîäè, òåáå – Ñëàâà!» Ïðîõîæèé: Ýòî – ÊÃÁ.

Ïðèåçæèé: Àõ, ÷óäíû äåëà Ãîñïîäíè! Ïëþíåì â ìîðäó ïðåèñïîäíå, äîêàçàâ, èçîáðàçèâ, òî, êàê ãîðîä ñåé êðàñèâ. Âîò, ïðîõîæèé, ñêàæåì, ýòè òðè íà áðîíçîâîì ïîýòå âîðîáüÿ. Ôîíòàí. Êàøòàí. Ðàéñêèé ñàä, ïàðäîí çà øòàìï. Ïðîõîæèé: Ó òåáÿ, ÷òî – ìîçã çàâøèâåë? Ïóñòü æèâ¸ò òîâàðèù Øèëëåð! ×àé, íå íàçûâàë ïî ïüÿíè ãàëîê, ¸ëêè, âîðîáüÿìè. Ïðèåçæèé: Òðóäíî ìíå ñ îäíèì-òî ãëàçîì. «Áîæå ïðàâûé! – ñêàæåì ðàçîì, – Ñêîëü ÷óäíû Òâîè äåëà! Âñ¸ Ïðèðîäà ðîäèëà! Âñþäó ïðîìûñåë Ãîñïîäåíü, áóäü Îí Êðèøíà èëè Îäèí, áóäü Îí Êàéÿ èëè Ðà! Ìàòü-çåìëÿ êî âñåì äîáðà!» Òû æå, ïëþíóâ â Öàðñòâî îíî, 50

ïàë âî ãðåõ ìàãíèòîôîíà. Ïðî÷ü, áåñîâñêèé ðýããè! Ìû áóäåì ïåòü ñ òîáîé ïñàëìû. Çàïî¸ì, ïîêóäà ñëûøíî, «Îò÷å íàø» è «Õàðå Êðèøíà», ÷òîá îãëîõ ðîãàòûé áåñ. Äîêðè÷èìñÿ äî íåáåñ, ñòàíåì àíãåëàìè, ñòàíåì ãîâîðèòü äðóã äðóãó «àìåí» ïåðåä ñíîì, åäîé è äî òóàëåòà. À íå òî – íå ñïàñ¸òñÿ, óæ ïîâåðü ìíå, ðîä ëþäñêîé â ãðåõàõ è ñêâåðíå, áóäóò ìèðîì, ñêàæåøü òû, ïðàâèòü õàîñ è æèäû. Ïîòåêóò îáðàòíî ðåêè, îõ, çàïëÿøóò ÷åëîâåêè, êàê Ëåâèò ïðîðî÷èë, Òèò, äÿòåë â íåáå ïðîëåòèò. Ìîðå âñõëûíåò, âåòåð àõíåò, ïóøêà ñ ïðèñòàíè áàáàõíåò, è íà áåðåã â ñåé ìîìåíò, çîë è ñòðàøåí, âñòàíåò Ìåíò. Ñ êîáóðîé, çâåçäîé âî ëáó. Òàê è âûñòðåëèò â òîëïó.

51

Ïðîõîæèé: Îïèñàë òû ïåðñïåêòèâó! Âûõîæó ÿ ñóïðîòèâó, ïðîñòè, Ãîñïîäè, Ìåíòà. Âåðà, çíàòü, áûëà íå òà. Âñòàíåì ðÿäîì, èíîçåìåö, áóäü òû ðóññêèé èëè íåìåö, âñòàíåì ðÿäîì, ñòàíåì âñëóõ ïðîñëàâëÿòü Âåëèêèé Äóõ. Îáîéä¸ì îêðåñòíû íèâû, òåðïåëèâû, íåëåíèâû, áóäåì, êàê ñâÿòîé Êëèìåíò, ïåòü: «Ãðÿä¸ò Âåëèêèé Ìåíò!» – äàáû âñÿê æèâóùèé áðàò áûë âñåãäà Ìåíòó íå ðàä. Äàáû âñÿê æèâóùèé Ìåíò îòîø¸ë êàê ýêñêðåìåíò.

äâóì ñòóäåíòêàì, òð¸ì ðóáëÿì, ìàìàì, äåòÿì, èõ ñîïëÿì, ñëàâà âëàãå, ñëàâà ïî÷âå, ñëàâà òðàíñïîðòó è ïî÷òå, ñëàâà Ñîëíöó, â ÷üèõ ëó÷àõ ìèð ïîäëóííûé íå çà÷àõ. Ñëàâà Ñëîâó (íå áåðó çäåñü – áóìàãå è ïåðó).

1993–1994 ãã.

Áåðóòñÿ çà ðóêè, èäóò ïî ïðîñïåêòó è ïîþò:

Ñëàâà, Àââà, Ðàìà, Õàðå, âñåì, æèâóùèì â Êàëàõàðè, âñåì, æèâóùèì íà Ðóñè, íà Ïðóñè è â íåáåñè. Ñëàâà ìèðó, Ìèíèíäåëó, ñëàâà Áîãó, äóõó, òåëó, 52

53

*** ß íå óìåð â÷åðà ñî ñòûäà çà ñòðàíó È íå ãëàäèë áåññîííèöåé ëèðû ñòðóíó. Íî õîæó è òâåðæó, ÷òî ó ýòîé âîéíû Íåò íè êðîâè ìîåé, íè ñòèõà, íè âèíû. Íàäî ìíîé ðàçíîöâåòíîå íåáî øàòðîì – Òàì òî çâ¸çäû, òî àíãåë, òî ëèâåíü, òî ãðîì. ß ïèøó ýòî â öàðñòâå ìîðåé è îç¸ð È íå çíàþ, êàê ñìûòü ñ ñåáÿ ýòîò ïîçîð. Òî ëè Ìóçà îøèáëàñü, òî ëü íå÷åãî ïåòü, Òî ëè êòî-òî çàí¸ñ íàäî ìíîé ýòó ïëåòü.  ìàãàçèíàõ ñâåòëî. È èä¸ò áåç çàòåé Ïóõîâàÿ, öâåòíàÿ îðàâà äåòåé. Ýòî ðå÷ü íåìîòû. È ìîë÷àíüå î òîì, ×òî ñòàíîâèòñÿ êðîâüþ è ïóòîì ïоòóì. Ïîòîìó ÷òî ó êàæäîé àðìåéñêîé êèðçû Áîëüøå õðîìà è âàêñû ãóñòîé, ÷åì ñëåçû.

1996 ã.

 ÍÅÇÍÀÊÎÌÛÕ ÌÈÐÀÕ 55

***  äîìå õëåáà íåò è êàãîð èññÿê, ñðåäü áóòûëîê äðóã ìàñòåðèò êîñÿê äëÿ äâåðåé â õîðîìû, â êîòîðûõ, ñàì ïîáûâàâ, íå âåðèò ñâîèì ãëàçàì. Íà ïóñòîé ñòåíå ñåðûé âèä êàìíåé íå âëåçàåò â ðàìó, è ÿ ïîä íåé, îñîâåâ âêîíåö è êîëåáëÿñü â òàêò, ðå÷åâîé ïîä ðýããè ñâåðøàþ àêò:

*** ...è ãîëîâà, ïîêà÷èâàÿñü â òàêò ðýããè, îïóñêàåòñÿ, êîìíàòó çàïîëíÿþò çâóêè è çàïàõè áëèçêîãî ìîðÿ, ïîëÿíû, äîìà, íà êðûëüöå ëåíèâî ïîòÿãèâàåòñÿ ïîäðóãà, ëàåò ñîáàêà, ñìå¸òñÿ ðåá¸íîê, èçîáðàæåíèå ðâ¸òñÿ, ìåëüêàåò, ñòàíîâèòñÿ òîíîê (äàëüøå – íåâíÿòíîå, äàëüøå – ïóñòûíÿ), öâåò – æ¸ëòûé, è ÿðêèé ñâåò.

«Íè÷åãî, ÷òî ïóñò, çàòî ñëîâîì ãóñò. È ïðèâû÷íåé íåòó äëÿ ýòèõ óñò, ÷åì øåïòàòü áóêâàðü â òåïëîòó îêðåñò, ïîåëèêó Áîã ìíîãî áëèæå çâåçä».

56

57

***

Àíäðåþ Òîçèêó

Ìû áûëè ñëåïû. Áûëè äàëåêè Äàâèäà ñòðóíû, òêà÷åñòâî Ëóêè. Ãóë æèçíè äðåâåñèííûé è ïåðíàòûé, èç äðåâíåé ëþëüêè âûøåäøèé ìîðñêîé, îêàí÷èâàëñÿ â êíèãå ïîâàðñêîé. Çâóê íî÷è íå áûë ëóííîþ ñîíàòîé.

è íåáîñâîä – ãîòè÷åñêèì ñîáîðîì, òî ýòî îçíà÷àëî ëèøü îäíî: óâèäåííîå íàìè ïîëîòíî åñòü æèçíü, íèñïîñûëàåìàÿ Áîãîì.

Ìèð çàïàõîâ, ïðåäìåòîâ, ôîðì è ôðàç – îí ðîñ, äûøàë è øèðèëñÿ – äëÿ íàñ. È ïóñòîòó îáèëèå ðîæäàëî âíóòðè ñåáÿ. È ëèøü ëþáîâü áûëà ñïàñåíèåì. È âñÿê èñêàë òåïëà. È ìíîãî áûëî íàñ, è áûëî ìàëî. Òàê, ë¸æà íà ìîðñêîì ïîðîñøåì äíå, íà îêî ñîëíöà ñìîòðÿò â âûøèíå. Òàê æèçíè ïîñòèãàåòñÿ åäèíñòâî â ñóõîé òðîñòè. Òàê ìàëîå äèòÿ, ñ êîëåí íà çåìëþ òðåïåòíî ñîéäÿ, ñïèíîþ îùóùàåò ìàòåðèíñòâî. È åñëè óñòðåìëÿëàñü âäðóã ðóêà ñòàòü êèñòüþ, è äûõàíèåì ñòðîêà, 58

59

ÀÍÀÒÎËÈÞ ÁÐÓÒÌÀÍÓ Ïîìîë÷àâ ïåðåä êàìåííîé ñòðàæåé Èìïåðñêèõ äâåðåé, èáî âñ¸ æå íå íàäâîå áàáêà ñ êîñîþ ñêàçàëà, îò ðîæäåíüÿ êàëåêà ïî ïÿòîé ãðàôå, íî åâðåé íèêóäûøíûõ êðîâåé, òû ïîáð¸ë ïî ïåððîíó âîêçàëà, íàâñåãäà îñòàâëÿÿ â ñòðàíå ïóãà÷åé-êàëà÷åé òðèäöàòü ëåò ñóåòû, ìàÿòû, îäèíî÷åñòâà, ñòðàõà áûòü çàìå÷åííûì òàì, ãäå çà áîðçîñòü ñâîáîäíûõ ðå÷åé íè êîñòåé íå ñûñêàòü, íè êàç¸ííîé êâèòàíöèè ñ ïðàõà. Ïðåä òîáîé ðàññòóïàëàñü òîëïà, êàê òå âîäû ìîðåé ïåðåä ïðåäêîì òâîèì, îáíàæàÿ äîðîãó â ïóñòûíå îäèíàêîâûõ ëèö, ÷üè íåìûå îâàëû íóëåé è ñîñòàâÿò ïîðòðåò ãðóïïîâîé íà ãðÿäóùåé êàðòèíå. Âîçâðàòèëñÿ ëè òû, áëóäíûé ñûí, áåñ-ñåðåáðÿíèê, òîò ãîé åñè Âå÷íûé Æèä ýòîé ñëèøêîì íåñêàçî÷íîé ÿâè, ãäå âñåãî-òî è ìåñòà íàøëîñü äëÿ òåáÿ – àíåêäîò è ôèãóðà èç òð¸õ â óãîëîâíî-îòå÷åñêîì ïðàâå, òåàòðàë, ñîáóòûëüíèê, áðàòåëüíèê, áåí-îäåì, êàöî, ñóìàñøåäøàÿ ïîìåñü èêîíû, áðàõìàíà è Òîðû, àìàçîíñêîìó âîéñêó ñ óëûáêîé ñìîòðåâøèé â ëèöî è íå âûíåñøèé âçãëÿäà â çàòûëîê êîðè÷íåâîé ñâîðû, òû ïîáð¸ë ïî äîðîãå ñ îòå÷åñòâà, ïðÿ÷à ñëåçó â ðóêàâå, ãäå, ñîãëàñíî ïðåäàíèþ, ïðÿ÷óò îç¸ðà, óìåíüøàÿñü â ðàçìåðàõ äî òî÷êè áåëüìà íà ãëàçó ãîñóäàðñòâà Âåëèêèõ Ãîðîõîâ ýïîõè Ïîçîðà.

60

È êëóáèëàñü ëèñòâà. È â ñàìîì ýòîì ôàêòå ðîäñòâà òâîåãî è ïðèðîäû, íà þã óíîñèìîé Áîðååì, ïðîÿâëÿëñÿ çàêîí óìíîæåíèÿ æèçíè íà äâà ÷åëîâåêà â óìå, ðàçäåë¸ííûõ òâîèì þáèëååì. Âîò è íåò òåáÿ áîëüøå çà íàøèì ïå÷àëüíûì ñòîëîì. Âïðî÷åì, íåò íèêîãî. Íàëèâàÿ ñåáå èç áóòûëêè, îñîâåëî íà ñòóëüÿ ïóñòûå ãëÿæó è «øàëîì» ãîâîðþ, âñêèíóâ ðþìêó, çàñîõøåé â ãðàôèíå áàäûëêå. Äà õðàíèò æå òåáÿ øåñòèêðûëàÿ â íåáå çâåçäà, ïóòåâàÿ çâåçäà òâîåãî ãîðåìû÷íîãî ðîäà, â òåõ áèáëåéñêèõ êðàÿõ, ãäå ñàì âîçäóõ, âëèâàÿñü â óñòà, âûäûõàåò «ïðîñòè» â ðàâíîäóøíûå íàøè áîëîòà.

61

*** Âîò âåùè, êîòîðûå ñîçäàë Áîã: êàðòèíêà, êîðçèíêà, êðîâàòü, ñàïîã, ãàçåòà, êàññåòà, â ðóáàøêå – ñûí è ýòà âîçìîæíîñòü ïèñàòü áîñûì, èãîëêà è âèëêà, íà ÷¸ì åäèì, à äàëüøå òû áóäåøü ñ÷èòàòü îäèí, ïîêà íàä òîáîþ, êàê ïëîä ñ êóñòà, ìåðöàÿ, ñâèñàåò çâåçäà.

62

ÝÏÈÒÀËÀÌÈß ß äóìàë, ÷òî íå âñïîìíþ, íî ñåé÷àñ ìíå äàæå çàêðûâàòü ãëàçà íå íóæíî, ÷òîá âñïîìíèòü ýòè èäû: áûëî äóøíî, «Òàëàññèî! Òàëàññèî!» – äëÿ íàñ êðè÷àë íàðîä. Ñåäåþùèé àâãóð ãàäàë íà ïòèöàõ, ñêëàäûâàëè â ëîæå öâåòû òåáå, è æèð ñòåêàë ïî êîæå æåëóäêó â æåðòâó ïðèíåñ¸ííûõ êóð. ß ïðåäâêóøàë ðîæäåíèå äèòÿ è ãëàäèë íåçàìåòíî äëÿ ñèäÿùèõ òâî¸ òóãîå ÷ðåâî, íàõîäÿ äûõàíüå ïîä ðóêîþ.  äîëãèé ÿùèê ñòîëà áûëî çàáðîøåíî ïåðî, òåëà ïîä îäåÿëîì ïðåâðàùàëèñü â êëóáîê íàãîé, è ãóáû íå ìåøàëè, ñ óòðà ñîâïàâøè, êðèêíóòü â äâåðü «äîáðî ïîæàëîâàòü» âõîäÿùåìó. Ïðîñòè. Ñïóñòÿ øåñòü ëåò íà ýòîì ñâèòêå, çðèìî, òû âèäèøü, ÷òî ÿ ñìîã ïðîèçíåñòè «ïðîñòè» ïðè âñ¸ì ÷åñòíîì íàðîäå Ðèìà.

63

*** ...èáî ïîñëå ëþáâè íåèçáåæíî íàõîäèò ïå÷àëü îäèíîêóþ æåðòâó â ïîñòåëè, è òåëî íàãîå çàìèðàåò, âçäûõàåò, âñòà¸ò è óõîäèò ïèòü ÷àé, äàáû ñàìóþ ìûñëü î ïå÷àëè îñòàâèòü â ïîêîå. Ýõ, â òàêóþ ìèíóòó îòêðûòü, äîðîãàÿ, îêíî, îáíàðóæèòü íà íåáå çâåçäó, òèøèíó, ïðèêðûâàÿ ñðàìîòó ïÿòåðí¸é, ïðîøåïòàòü îò÷å íàø çàîäíî ñ íîâîðîäêàìè â ëþëüêàõ – îòêóäà òàêèå ñëîâà, – ÿ, äîðîãàÿ, â òàêóþ ìèíóòó íå áëèæå çâåçäû, ïîåëèêó è òû, ãîâîðþ, ìíîãî äàëüøå ïîñòåëè, â áåëîñíåæíîé ñîðî÷êå ïàðÿùàÿ â êîñìîñå – òû, êàê íà ãëîáóñå øêîëüíîì, ÷èòàåøü: «Ëîñ-Àíäæåëåñ... Äåëè...»

64

*** À ìû ñèäèì è ïü¸ì êîíüÿê. È, ñèäÿ â êðåñëå, äðóã îáìÿê. È õëåá â òàðåëêå – ñâåò â îêíå. È àëêîãîëü, óâû, íà äíå. È ëü¸òñÿ ìóçûêà, è ìû, íî÷ü ïåðåæèâøèå çèìû, ñèäèì, ñîãíóâ â êîëåíå íîãó. È õîðîøî. È ñëàâà Áîãó.

65

*** Âû àäâîêàò. Ïîçíàâ èíîé Çàêîí, ðîäíûì ïðèãîâîð¸ííûé ÿçûêîì íà ýòó ðå÷ü, ÿ âãëÿäûâàþñü â ëèöà. È åñëè ïîñëå âñòðå÷è ñ Âàìè âäðóã ïåðî ñòðåìèòñÿ âûïîðõíóòü èç ðóê, òî Ìóçà ñìîòðèò â çåðêàëî è çëèòñÿ. Ïðåäñòàâèòü Âàñ áëèñòàþùåé â ñóäå íå òðóäíî ìíå: íà Âàøåé êðàñîòå ñóäüÿ ïîäîëãó ìó÷àåò õðóñòàëèê è ìûñëåííî âîíçàåò íîæ – â æåíó. Çàë îëèöåòâîðÿåò òèøèíó. È âîðîáüÿì íà îêíàõ – íå äî ñòàåê. Âñåîáùåé òðàíñôîðìàöèè âåùåé, âèâàò, ýïîõà! Ãðóäû îâîùåé, âåñü äåíü ìåíÿÿ ôîðìó íà ïðèëàâêàõ, âäðóã ñòàëè ôîðìîé äâóõ ñïëåò¸ííûõ òåë, êàê åñëè áû Ñîçäàòåëü çàõîòåë ÿâèòü Ñåáÿ ïîâñþäó, ìóäð è ëàñêîâ. Î, åñëè á ÿ ãëàãîëèë îò ëèöà Âàø ïàëåö îáíèìàâøåãî êîëüöà, ÿ á óòâåðæäàë, ÷òî íåò òåñíåé îáúÿòèé.

66

È, áðîøåííûé íà ñòîëèêå â íî÷è, ñîáîþ ïðåëîìëÿë çâåçäû ëó÷è, â ÷åðíèëàõ íå èùà ïðîòèâîÿäèé, È òî, î ÷¸ì Âû äóìàëè â êàôå, òîãäà á ïðîòèâîðå÷èëî ãëàâå îãðîìíîãî ñòàðèííîãî ðîìàíà, ãäå âîèí, è êðàñàâèöà, è ìå÷, íî ðÿäîì èì, óâû, íè ñåñòü, íè ëå÷ü, çàíå Äæîí íèù è â ãîðíîñòàå Àííà. Íåò! Ïåíüå íà ãîòè÷åñêèé ìàíåð â ðîäíîì êðàþ, ðîäíûìè «ýëü» è «ýð», ïî íîòàì ñòðàñòè òðåáóåò îðãàíà ìîùíåé, ÷åì ýòèõ ë¸ãêèõ ëåìåõà. Êîãäà á íå Âû, ìíå â ìóçûêå È. X. âñåëåíñêàÿ íå ïðèîòêðûëàñü ãàììà. Íå ÿ, íî ðå÷ü âàÿåò Âàø ïîðòðåò, êîòîðûé – çíàþ – âðåìÿ íå ñîòðåò, ïîñêîëüêó â Ïîäíåáåñíîé ñìåðòè íåò, è, ïîêà ÷åðíèëà çíà÷èìû â âåêàõ, ïðåáóäóò íà Çåìëå è â îáëàêàõ ÷åðòû ëèöà, ñëîâà ëþáâè, ñîíåòû.

67

*** Òû ïîìíèøü ñóìàñáðîäíîå êàôå íà Âûáîðãñêèõ çàäâîðêàõ Ïåòåðáóðãà? Äðîæàíüå â ïàëüöàõ òóñêëîãî îêóðêà ïîä âçãëÿäàìè ãâàðäåéöåâ â ãàëèôå? Òî áûë èñòî÷íèê ïèùè, íî èíîé. Íàñóùíûé õëåá ïëàêàòíîãî ôîðìàòà íå âåäàë îò ðîæäåíüÿ àðîìàòà, çà ÷òî è áûë ê ïîâåðõíîñòè ñòåííîé ïðèáèò. Æèçíü íà÷èíàëàñü ââå÷åðó. Âçðûâíîé âîëíîé ðàñïàõèâàëèñü äâåðè, âõîäèëè òðîå, ñòàâèëè ïîðòôåëè è, âèëêàìè ïðîíçàÿ âåò÷èíó, ñóäèëè î áåññìåðòèè äóøè. Ïîýò, à ìåæäó äåëîì – ïàòàíàòîì, ñòðàäàë íàä ïåðåñîëåííûì ñàëàòîì è âäîõíîâåííî ãðûç êàðàíäàøè. Âèíî òåêëî ÷åì äàëüøå, òåì äëèííåé. Êîëåíè äåâ ñêëîíÿëè ê ñëîâîáëóäüþ, áóôåò÷èöà ñ øàðîîáðàçíîé ãðóäüþ ëîñíèëàñü æèðîì æåðòâåííûõ ñâèíåé, è ñ Áåêêåðîì çàèãðûâàë òàï¸ð.  ãðàôèíå ñîõëè ÷àõëûå áàäûëêè, ôèëîñîô, ïàëüöåì ù¸ëêíóâ ïî áóòûëêå, êèâàë ñîñåäó ñëåâà: «áóäü äîá¸ð», 68

è ïåëè «Èç-çà îñòðîâà».  äûìó áîæåñòâåííî öàðèëè Êëåîïàòðû, ìîë÷àëè â îáà, öåëîâàëè â ïàòëû, êëÿëèñü è áûëè ñ÷àñòëèâû – òîìó óæå ëåò ïÿòü...

69

*** Àïòåêà. Óëèöà. È íî÷ü. Îêíî, çàâåøåííîå øòîðîé. È ñèëóýò â îêíå, êîòîðûé, âçãëÿíóâ íà ñíåã, óõîäèò ïðî÷ü â ãëóáü êîìíàòû. È ãàñèò ñâåò. Êëàä¸ò íà ñòóë ðóáàøêè ñûíà è ñòàâèò ìåäëåííî ÷àñû íà ïÿòü ëåò íàçàä – òóäà, ãäå íåò çèìû, îáèä âçàèìíûõ, ñíîâ íåñáûâøèõñÿ, äèòÿ â óòðîáå, ãäå äâîå íî÷üþ – öèôðû äðîáè ìåæäó ÷åðòîé äâóõ æèâîòîâ – ñïëåëèñü, ãðÿäóùåìó íàçëî, â íåðàçäåëèìîå ÷èñëî.

70

*** Êàê íà äðåâíåì áðåãå ñòîèò èçáà. Êàëà÷îì âåíöû è íè÷òî – çàáîð. Ñåëè ÷àé õëåáàòü, à âñìîòðåëèñü – áà! – ó òâåðñêèõ î÷åé àðàìåéñêèé âçîð. È â ãðóäíîé êëåòè – ÷òî ëèòåéíûé æàð. À ãäå òû ñòóïàëà – öâåòîâ ñåìüÿ. Èç áåãóùèõ ñ ãîð êó÷åâûõ îòàð òî êîñò¸ë âîçíèêíåò, òî áðîâü òâîÿ. È ïîðà êî ñíó, äà êàáëóê ïðèðîñ; ïîñèäè ñêàçàòü – ñåìü Ñàõàð âî ðòó. È íå äîëüøå âå÷íîñòü òâîèõ âîëîñ. È â ãëàçàõ – ëåñ îñåíè íà âåòðó.

71

*** ß áóäó òåáå, íà÷èíàÿ îò ñèõ, òðàâîé, çàæèâëÿþùåé ñòîïû áîñûõ, íå äèâíûì ãëàâîé êèïàðèñîì – ñåäûì íà ïîðîãå Óëèññîì. ß áóäó òåáå íà íàðå÷üå ëþáîì ïðàëåïåòîì, ìîâîé áèáëåéñêîé, ïñàëìîì, ïøåíèöåþ äàðñòâåííîé, ïðåñíîé, ìîðñêîþ Èîíîâîé ïåñíåé. ß âñòàíó ïåðñòàìè è àðôû ñòðóíîé ïðåä ñëóõîì òâîèì è Âåëèêîé ñòåíîé, ïðåä ýõîì ýïîõè è – Áîæå, âîçìîæíî ëü! – âîçëþáëåííûì â ëîæå. Ñåäüìàÿ âîäà íà òâî¸ì êèñåëå, ÿ ñåìåíåì ïðàîòöà êàíó â ñåìüå, öâåòóùèì ðåêîþ ìîëî÷íîé. È îñüþ òâîåé ïîçâîíî÷íîé. Ìåøàÿ çîëó ñ ÷åðíîç¸ìîì, ïîéìè, ÿ ñïëàâëþñü ôàðôîðà ýìàëüþ, äåòüìè ìóæñêîãî è æåíñêîãî ïîëà ïî îáðàçó, ìèëàÿ, Áîãà.

72

Ïðèíÿâ îò òåáÿ íà êîëåíè äèòÿ, ÿ äàì åìó òåðïêîå èìÿ, øóòÿ ñ âûñîêîé òîñêîé ñîëîâüèíîé, ÷òî ñòàíåò åìó ïóïîâèíîé. Ðèñóÿ òðàâó, îáðàìëÿÿ ðóáèí, ÿ ãðÿíóñü íàäîëãî è òåì è äðóãèì, âñïëûâàÿ ëîìò¸ì çåìëÿíè÷íûì ñî äíà òâîèõ âïàäèí ãëàçíè÷íûõ. Ñîáûòèÿ, ëèöà, ñòðîåíüÿ, æóêè – âñ¸ ñòàíåò ñîãëàñíûì äâèæåíüþ ðóêè, äî áàðõàòà ëàêîìîé, Áîæå, òâîåé ãåîãðàôèè êîæè. È ãëÿäÿ íà ëîìêèé ïîë¸ò ìîòûëüêà, ìû äíè çà ñîáîþ îñòàâèì, âåêà, ñëèâàÿñü âíå âðåìåíè, íî÷üþ è äí¸ì, â çàïîâåäíóþ òî÷êó. È áóäåò: èñ÷åçíóâ, ðàñïàâøèñü íà ïðàõ, ÿ óòðîì ïðîñíóñü â íåçíàêîìûõ ìèðàõ, òåì æàðîì òåáÿ, äîðîãàÿ, ÷òî áûëî ãóáîé, ïîâòîðÿÿ.

73

*** Åñòü òî÷êà áûòèÿ, ãäå ðå÷ü òåðÿåò ñìûñë. Ãàçåòà, âåòåð, ñìåõ äèòÿ – âñ¸ â ÷èñòîì âèäå. Òîãäà õîä ñóòîê ïðîñò, ñîí ÷èñò, âêóñ ñëèâû êèñë. È íåò íóæäû ïåðó â ëèñòå è àëôàâèòå. Î, ÿñíîñòü íåìîòû òåñíèò, ÷òî âîçäóõ – ãðóäü. Âäîõíè – è ðå÷ü êàìíåé, äåðåâüåâ, îñ óñëûøèøü. È íåò èíûõ ìèðîâ, êóäà íå çàãëÿíóòü. È íåò ëþáâè èíîé, ÷åì òà, êîòîðîé äûøèøü.

 ×ÀÑÓ ØÅÑÒÎÌ...

75

*** Òî÷íî Èàêîâ â äîìå Ëàâàíà – ïðàâåäíûé äåíü, ÷òî ñåìü æèëèñòûõ ëåò; îâöû ãîðëàíÿò; áüþò â ìåäü íåïðåñòàííî. Ñêëàäêè ñóêíà àðàìåéñêîãî ñòàíà â ðå÷êå ïîëîùóò áûòà ïðåäìåò. Çàïàõ íàâîçà, ïîêîñà è ïûëè. Õðàì ïîäëå êåäðà – Ãîñïîäà ïåðñò. Âõîäèò ñâÿùåííèê. Äâå ëîøàäè â ìûëå ìèìî ëåòÿò. Íà ëîäûæêå Ðàõèëè òàåò óïàâøèõ íåñ÷èòàíî çâåçä. Âîçäóõ íàñûùåí, ÷òî ïàòîêà. Áëþäî ðèñîì, èçþìîì è òìèíîì ïîëíî. Ìàëü÷èê â ÿñëÿõ îáíèìàåò âåðáëþäà. Âñþäó òåñíÿòñÿ. Îò ãîâîðà ëþäà â äîìå ñòàíîâèòñÿ äóøíî, òåìíî.

*** Ðàññêàæè ýòèì ëèñòüÿì ïåðãàìåíòíûì ïðèò÷ó î ñûíå, ÷òî â ñëåçå ñòàðèêà îòðàçèëñÿ ñòóïíÿìè áîñûìè, ïûëüþ, âåòîøüþ, ìóõàìè, îñïîé, ñìèðåíüåì è âçãëÿäîì, ïðåä êîòîðûì ãëàçà îïóñêàëè ñòîÿùèå ðÿäîì. Êàê ïðåä î÷è îòöîâñêèå ìåäëåííî ðóõíóëî òåëî íà êîëåíè, è äëàíü ñòàðèêà ïîñòîÿííî õîòåëà îòäîõíóòü íà ñîëîìå ñûíîâüèõ âîëîñ, äàáû ýòèì ñóòü ïðîùåíüÿ ÿâèòü âñåì ãðÿäóùèì ñòîëåòüÿì è äåòÿì. È êàê ñòàëî ñïîêîéíî! È áûëî äîñòàòî÷íî âäîõà, ÷òîá èñ÷åçëà èçáà è æèâîå äûõàíèå Áîãà çàòîïèëî ôèãóðû ñòîÿùèõ ïîä çâ¸çäíûì èçþìîì îò Âîñòîêà äî Çàïàäà: íèùèõ, ãîðåëûõ, áåçóìíûõ.

Âõîäèò Ëàâàí. È Ðàõèëè ìîíèñòû, çâîíêî, ïðåðûâèñòî, ñòðîéíî çâåíÿ, î÷è Èàêîâà ïîäíÿëè. Áûñòðî âçãëÿäû èõ âñòðåòèëèñü. Òèõî è ÷èñòî ñòàëî â Èàêîâå ñ ýòîãî äíÿ.

76

77

***  ïðîñòîðíîì, áåçëþäíîì ïðîñòðàíñòâå ñîáîðà, íàïîëíåííîì ñâåòîì íåáåñíîãî õîðà, ñòîÿë ÷åëîâåê ñî ñâå÷îþ â ðóêå. Ðàññâåò çàíèìàëñÿ â îêíå, âäàëåêå áûë ãîðîä, ñîáûòèÿ, ëþäè, ýïîõà. Áåçìîëâíûå ëèêè áèáëåéöåâ Åíîõà, Èîâà, Èîíû, Èñàéè íàä íèì ñêëîíèëèñü ñ íåìûìè ðå÷àìè, è íèìá ñèÿë íàä ãëàâîé Áîãîìàòåðè â íèøå. Øåñòü êðûë íåâåñîìî ïàðèëè, à âûøå, êàê îêî èç äàëüíèõ âñåëåíñêèõ ãëóáèí, ãëÿäåë Íàçàðååö – Áîæåñòâåííûé ñûí, è ñëîâî îòòóäà çâó÷àëî íåòëåííî. Ïðèøåëåö ñìèðåííî ïðèïàë íà êîëåíî, ñâå÷ó âîñêîâóþ ñæèìàÿ â ãîðñòè, è ãëóõî ïðîìîëâèë â ïðîñòðàíñòâî: «Ïðîñòè».

78

ÂÅËÈÊÈÉ ×ÅÒÂÅÐÃ È ÷àñ íàñòàë. Îí ñåë è îãëÿäåë äâåíàäöàòü ëèö. Òåìíåëî. Òåíè òåë êà÷àëèñü ïëàâíî â òàêò äâèæåíèé òåõ, êòî ïðèáûë ñ íèì. Ðàçäàëñÿ êàøåëü, ñìåõ, ñêðèïåëà äâåðü, â äûðå îêíà ïîðîé ìåëüêàëè ëþäè, ðåáÿòíÿ èãðîé â óãëó äâîðà áûëà âîâëå÷åíà â äðóãóþ æèçíü. Îòêèíóâ ïëå÷è íà áóëûæíèê ñòåí, ñïàë ñòðàæíèê ó âîðîò è âèäåë ìîðå, ñïàë â ñàðàå ñêîò, è ìóõè òàì, ãäå îí ñèäåë òîãäà, ê óñòàâøèì ëèöàì ëèïëè. Íî êîãäà îí ìåäëåííî íàä ÷àøåé ïîäíÿë äëàíü, âñ¸ âäðóã ïðåðâàëîñü: çâóê, äâèæåíüÿ, áðàíü ðàáîâ â õëåâó, â êóõàðêèíûõ ðóêàõ çàñòûëè â¸äðà; âñïûõíóâ, çàìåð ñòðàõ â ãëàçàõ Èóäû; âçãëÿä Ïåòðà ïðèëèï ê âèíó è õëåáó; âñêèíóâ ïåðñò, Ôèëèïï ïîäíÿëñÿ è îñòàëñÿ íåäâèæèì. Çàñòûëà ìóõà â âîçäóõå, êóâøèí, êîòîðûì ðàçëèâàëè ìîëîêî, ïîâèñ â ïðîñòðàíñòâå. Âðåìÿ íå òåêëî íè â ïðîøëîå, íè â áóäóùåå. Îí áûë ÷óòü âçâîëíîâàí. Îòðÿõíóâ õèòîí 79

îò êðîøåê õëåáà, âñòàë. Áûë ñòðàíåí ïóòü. Åäâà çàìåòåí ñêâîçü ãóñòóþ ìóòü ÷åðíèëüíîé íî÷è, îí ïîêèíóë äîì. Îí ø¸ë ïóñòûííîé ïëîùàäüþ, ïîòîì îñòàâèâ ñëåâà õðàì, òþðüìó, çàñòàâ âðàñïëîõ êóïöîâ ó ãîðîäñêèõ çàñòàâ, è äàëüøå – â íî÷ü Èçðàèëÿ. Îí ø¸ë êàê ðå÷ü çà ìûñëüþ. Êîëûõàëñÿ ø¸ëê ÷óæèõ çíàì¸í. Âäàëè áûë Åëèîí. Áèáëåéñêèé äîæäü áûë òðèæäû äîæäü, íî îí ø¸ë ñêâîçü ïîòîï è äóìàë îá Îòöå. Ñòîðîííèé çðèòåëü íà åãî ëèöå óçðåë áû ñòðàõ – ñìÿòåíèå è ñòðàõ. Ïëÿñàë îãîíü íà ïðàçäíè÷íûõ êîñòðàõ, ëèëàñü âîäà, è øåâåëèëàñü òâåðäü. Âçãëÿíóâ íàçàä, çàíå â çàòûëîê ñìåðòü óæå äûøàëà, îí óâèäåë íî÷ü è òîò æå äîæäü. Ñîçíàíüå ãíàëî ïðî÷ü ëèê ìàòåðè îñòàâëåííîé. È âîò – áûëà ãîðà. Ïîòîêè ìóòíûõ âîä ñòåêàëè ñ êðó÷è. Îí âçîø¸ë òóäà è âèäåë ãîðîä. Äèêèå ñòàäà âåðáëþäîâ ñïàëè, ñïàëè äåòè, – ñíû îáû÷íû áûëè â ýòó íî÷ü âåñíû Âåëèêîé Ïàñõè. Çàêðè÷àâ: «Îòåö!» – îí ðóõíóë íà êîëåíè, è ñåðäåö 80

áèåíüå ñìîëêëî. Îí ãëÿäåë íà òó æèâóþ æèâîòâîðíóþ çâåçäó, è âèäåë ñâåò, è ÷óâñòâîâàë òåïëî... Ðàçäàëñÿ çâóê, è âðåìÿ ïîòåêëî â ïðèâû÷íîì íàïðàâëåíèè. Âäàëè áûë ãîðîä, ëþäè, ñîëü, ìîðÿ Çåìëè, öàðè è öàðñòâà. ßñíî âèäÿ ïóòü, îí âîçâðàùàëñÿ. Ãîðîä ðàñïàõíóòü óæå óñïåë âîðîòà, ñîííûé ñòðàæ â¸ë äâóõ âîðîâ ïî ïëîùàäè, îò êðàæ äàâíî óñòàâøèõ, çàìåëüêàë íàðîä, â ïðîñòðàíñòâå âñ¸ ïðîäîëæèëî ñâîé õîä, è Âðåìÿ òêíóëî ñòàð÷åñêèì ïåðñòîì íà ïÿòíèöó, çàñòðÿâ â ÷àñó øåñòîì.

81

*** Êîãäà òâîÿ äóøà – ïîäîáèå, è îáðàç, è òîæå ÷àñòü Äóøè, – íå ÷óÿ êîñòü ñâîþ, ãëÿäèò íà ìèð îêðåñò, â ñòàêàíå ëèñò è îáëàê â îêíå ñðîäíè âåùàì, ñðàáîòàííûì â ðàþ.  íèõ õî÷åòñÿ âîéòè è ñòàòü ïåðâîîñíîâîé. Ñòàäàìè äðåâíèõ ÷óâñòâ ëþáâè è íàãîòû, ïðàëåïåòîì äèòÿ, âñåé ÷åëîâå÷üåé ìîâîé èõ èìåíà íà ñâåò ÿâèòü èç íåìîòû. Ãóäèò îæèâøèé ìèð, è ó âñåãî åñòü ãîëîñ. .....................................................................  äâåðÿõ îñëåïøèé Ñàâë, ñîñ÷èòàí êàæäûé âîëîñ, è Ìàðê, ïîäíÿâ ëèöî, Ìàòôåÿ óçíà¸ò.

ß ËÀÒÀÞ ÑËÎÂÅÑÒÍÎÑÒÜÞ ÄÛÐÛ Â ÏÐÎÑÒÐÀÍÑÒÂÅ ÍÅÇÀÂÅÐØÅÍÍÎÅ

83

ÊÎÍÖÅÐÒ ÄËß N, ÈËÈ ÆÈÇÍÜ ÏÐÓÑÑÊÀß Ìèõàèëó Óæãèíó

1. Çèìà è óòðî. ʸíèãñáåðã, çàäðàâ ãîòè÷åñêèå íîãè, ëåæèò ó ìîðÿ, îäèíîê è õàíäðîþ ìó÷èì. Ïðóññêèé áðåã â òóìàíå ñïèò. Ñ òîñêîé â äóøå ÿ, êðóãëûé äâîå÷íèê â íàóêå ëþáâè, íàòÿãèâàþ áðþêè, ñïèíîé ê ëåæàùåé â íåãëèæå èùó íîñêè è ÷åðåç äâåðü ïëåòóñü íà âîçäóõ. Óòðîì ðàíî íå òî ÷òî êóõíþ ðåñòîðàíà – ñåáÿ íå îòûñêàòü, è õìåëü çâåíèò ïîä êóìïîëîì. Çàñèì çàãëÿíåì â êóõíþ ïðóññêèõ çèì.

2. Èòàê – çèìà. À ñíåãà íåò. Â òàêîå âðåìÿ (ìåñòíûé êëèìàò) â ïðèðîäå íàñòóïàåò êëèìàêñ, êàê âðà÷ ñêàçàë áû. À ïîýò, áóòûëü îòêóïîðèâ âèíà, 84

îêðåñòíûé ìèð ñðàâíèë áû ñ äåâêîé, ÷òî îãîëÿåòñÿ ñ èçäåâêîé, íî îñòà¸òñÿ õîëîäíà è ðàâíîäóøíà. Ïîóòðó íà îñòàíîâêàõ áàáû ñîííî êëþþò íîñàìè ñìåñü îçîíà ñ óãë¸ì, ñïÿò äåòè íà âåòðó, è ãðÿçü ïîîäàëü è âáëèçè – òî÷ü-â-òî÷ü ñîêðîâèùà Ðóñè.

3. Êâàðòàë «Äâîðÿíñêîå ãíåçäî». Êàøòàíû ãîëûå è ãí¸çäà âîðîí (âçàìåí äâîðÿí). Ñ ïîìîñòà âçèðàåò ìåíò íà ãîðîä. Äî âîéíû ïîñëåäíåé çäåñü ãóëÿë ó÷¸íûé êîò, ýðöãåðöîã, Öàõåñ, ôèëîñîô âèäåë â íåáåñàõ, èç îêíà ãîñòèíîé, â îêóëÿð, çâåçäó Òâîðöà, ñêðèïåëà äâåðü íà ñòóê óñàòîãî êàïðàëà, ñëóæàíêà ñòëàëà ïîêðûâàëî äëÿ òîìíîé ôðîéëÿí... À òåïåðü âîðîíà äðåìëåò íà òðóáå ...êõå-êõå... íàïðîòèâ ÊÃÁ.

85

*** Âîçëå ñàìîãî ñèíåãî ìîðÿ, â ïëàùå, â íîÿáðå, âî øåçëîíãå ÿâëÿÿ ñîáîþ òåáÿ íà èãëå, ÿ ñìîòðþ íå ìèãàÿ ïîâåðõ îêåàíà è ðåê íà Àìåðèêè áðåã. Îäåñíóþ – Ëèòâà. Âäàëåêå øåïåëÿâèò áðàòâà èç Ìàçóðñêèõ áîëîò. Ïðåäî ìíîþ – ðîäíîå àø-äâàî áåçóìíî ðåâ¸ò. Çà ñïèíîþ – ñêàçàòü íå áåðóñü – òî ëè Ðóñü, òî ëè Ïðóñü.

Âðåìÿ ñáîðà êàìíåé, ïðåä êîòîðûìè äàæå Ñèçèô íå ãîäèòñÿ â ïîäì¸òêè. Òðè ìåðû ìóêè çàìåñèâ âêóïå ñ õëåáíîé çàêâàñêîé, âñêèñàþò, è ïåêàðÿ – áà! – ìèðîâûå õëåáà îæèäàþò, êàê äåòè. Ðîíÿÿ ñëåçó íà ðóêàâ, ÷åëîâåê èç îêíà äîëãî ñìîòðèò íà ãîðîä. Óïàâ, ñòåíû êèðõè è áèðæè âñòàþò ñòåíîé ïûëè, è âîò – óòâàðü çðèò íåáîñâîä...

Âîäÿíûå ñòàäà, ïðèáëèæàÿñü, âñòàþò íà äûáû. Íî êàê ÷àñòî – äâóíîãèå, ïàâ ïîä óäàðîì Ñóäüáû, îòñòóïàþò. È ÿ, íå ðåøèâ – äîñìîòðåòü ëè, óéòè ëü, – ñòàâëþ â ãóáû áóòûëü. Âåòåð õëåùåò ñûðîé ïÿòåðí¸é ïî ëèöó. Îáëàêà – êàê íàëèòûå êðîâüþ ãëàçà ïëåìåííîãî áûêà. Íåáî â òðóáû òðóáèò, è íå íóæåí ïðîðîê, ÷òîá ñêàçàòü, êòî ïðèø¸ë, àêè òàòü. ×ó! Ïîä ïðèñòàëüíûì âçîðîì ïëàíåò, ñëîâíî êèíîçâåçäà â îêðóæåíèè öåéñîâñêèõ ëèíç, ïðÿ÷à ñë¸çû, ìåñòà îñêîðáë¸ííûå â ì¸ðòâûé ïåñîê, çàìûøëÿÿ ïîæàð, êðóæèò â êîñìîñå øàð.

86

87

*** Ñíåã. Èñòîðè÷åñêèé ìóçåé è ñíåã. Íà âçãëÿä Íàïîëåîíà, çèìà áûëà âî âðåìÿ îíî êîíöà íà÷àëîì. Ðîòîçåé ãóëÿåò ñðåäü ÷óãóííûõ ëèö, ãàçåò âðåì¸í âèíà êîìåòû, çíàì¸í, âèäàâøèõ Àóñòåðëèö, È ÷åøåò ðåïó: êîëü Òèëüçèò îòâ¸ë ñ êîðîíû ðóññêîé òó÷ó, íà êîé â Ïîòñäàìå ïîäíÿë áó÷ó çà Ïîëüøó ãîðåö, ïàðàçèò? Çíàòü, âëàñòè íûíåøíåé ìàëà êîðîíà Ïðóññêîãî îðëà...

88

*** ß ïðîáîâàë ðàçäåòüñÿ, è òîãäà ÿ âñïîìíèë Âàñ, ÷òî áûëî ëèøü ïðåäëîãîì ê ìîë÷àíèþ. È âîò â êðàþ óáîãîì ÿ áûë ïîäîáüåì äåòñêîãî ïëîäà. ß ÷óâñòâîâàë íå òî ÷òîáû ïå÷àëü, íî ïóñòîòó, êîãäà, ðàçäåâøèñü ïðåæäå, ÿ âñïîìèíàë, êàê Âû ñíèìàëè øàëü è ïàäàëè òåëà ïîâåðõ îäåæäû. È îòêðîâåííîñòü íàøåé íàãîòû íå çåðêàëî ñìóùàëî, íî ïîëîòíà ýïîõè Ðåíåññàíñà, íàãîòû, íå èõ, íî íàøåé, íàâèñàâøåé ïëîòíî, íå âûäåðæàâ. Íåò, ýòî – íå òîñêà: áåðó ðóêàìè âèøíþ, íî ãóáàìè, âäðóã, ÿñíî ÷óâñòâóþ ãîðîøèíó ñîñêà, ïðîïàâøåãî â ïðîñòðàíñòâå âìåñòå ñ Âàìè. Âñ¸ ïåðåïóòàëîñü, è ñëàäêî ïîâòîðÿòü «ß âàñ ëþáèë», íî òðèæäû ýòîé íî÷üþ, ñàäÿñü íà îäíîñïàëüíóþ êðîâàòü, ìåíÿ òÿíóëî ðàçíåñòè âñ¸ â êëî÷üÿ.

89

*** Èçðåäêà âèäèøü â ïåñêå äîñïåõè ðûöàðÿ. Âñïîìíè ñâîè óñïåõè â áèòâàõ ýïîõè, å¸ ôèíàëà: ìíîãî æåëåçà, íî òîëêó ìàëî.

90

*** ß ëàòàþ ñëîâåñíîñòüþ äûðû â ïðîñòðàíñòâå. Âîêðóã íè êîëà, íè äâîðà, ëèøü êàêîé-òî çàáðîøåííûé ëóã. Ïîìîëèñü çà ìåíÿ, íî òàéêîì, ÷òîáû íå áûëî âèäíî. Ïîáåäèâøåìó ñìåðòü íåèçáåæíîñòü å¸ î÷åâèäíà. ß áû óìåð, Àðêàäèé, âîçãëàâèâ îáåäåííûé ñòîë, ÷òî ïî÷òè íåâîçìîæíî óñîïøåìó, þíîìó ñòîëü. ß ñëåäèë áû, ÷òîá âñ¸ áûëî ïîðîâíó: ïëåâû è çëàêè. È ñâîáîäíîé ðóêîé ÿ á ïî÷¸ñûâàë óõî ñîáàêå.

91

Ê ÑÀÌÎÌÓ ÑÅÁÅ Ñêàçàâ «Óäàëÿþñü», çàêðîé çà ñîáîþ äâåðü, Ñêàæè, ÷òî áåæèøü â Ïåòåðáóðã, â Áàäåí-Áàäåí, â Òâåðü, â äðóãóþ ýïîõó, ÷òî â ýòèõ ãëóõèõ êðàÿõ òû ñìîã îáíàðóæèòü ñêâîçíÿê, áåðåçíÿê, òðîÿê. Ñêàæè, ÷òî òû âûæèë, ÷òî ýòî òåáÿ ñìåøèò, ÷òî òâîé ãîðèçîíò ïåðåêîøåí è ëûêîì øèò, ÷òî ëó÷øàÿ öåëü äëÿ ñòðåëüáû èç ðóæüÿ â òîñêó ëåæèò àêêóðàò ïîñðåäèíå â òâî¸ì ìîçãó. Ñêàæè, ÷òî òû ñòàë ðàâíîäóøåí ê åäå, ñðåäå, òåì áîëåå ê òåëó ïîäðóãè, ê ìîðñêîé âîäå. Íî òîëüêî íå ê ñìåðòè. Çà ñèì çà âåðñòó ê ëèñòó ñïåøèøü çà êèðèëëèöåé, òÿíåøü ïåðî ê ïåðñòó. Ñêàæè, ÷òî äâèæåíèå ìûñëè îòñåëü âîâíå çàìåíèò äâèæåíèå òåëà â ëþáîé ñòðàíå, ÷òî âàæåí ïåéçàæ, à íå ìåñòíîñòü, ïîñêîëüêó ðå÷ü – òî÷êà îïîðû ãîðòàíè, ïîìèìî ïëå÷. Ñêàæè, ÷òî íå ëþáèøü âèíî, êèíî, âîîáùå íåìîòó, ÷òî õóæå ëèøü ðå÷ü î æåíå ãåíåðàëà, ðå÷¸ííàÿ èì ñàìèì, ÷òî, òðåòèé ðàçðóøèâ, ÷åòâ¸ðòûé ìàÿ÷èò Ðèì. Ñêàæè, ÷òî íå ìîæåøü èç ïðîøëîãî âûáðàòü òî, ÷òî áûëî áû öåëûì, ÷òî ñóòêè ñíèìàë ïàëüòî, çàïóòàâøèñü â ïðÿæêàõ, çàñò¸æêàõ, ïðîñòûõ âåùàõ, â îáëîìêàõ ýïîõè, ãäå ëàâðû âêóñíåå â ùàõ.

92

Ñêàæè, ÷òî ó ìîðÿ âîçìîæíîñòü ñîéòè ñ óìà çíà÷èòåëüíî âûøå, ÷òî ìåñòíîñòü ìîãëà á ñàìà, áåç ïîìîùè êîäëû, ñèäÿùåé â êàôå, â óãëó, çàäðàòü ó ðóáàøêè ðóêàâ è âîòêíóòü èãëó. Ñêàæè, ÷òî òû ñëèøêîì ñâîáîäåí, ÷òî â íåêèé äîì òåáÿ ïîìåñòèëè ñ íàáèòûì ñòèõàìè ðòîì, ÷òî òàì áûëî ñòðàøíî, ÷òî ëîêîí ãðóçèíêè áûë åäèíñòâåííîé âåùüþ, êîòîðîé áîÿëàñü ïûëü. Ñêàæè, ÷òî âèäåë, êàê âûøëè äðóçüÿ â êíÿçüÿ, äà òàì è îñòàëèñü, ÷òî ðå÷è òâîè íåëüçÿ ÷èòàòü, ÷òî, ïî ìåðå äâèæåíèÿ, ãîëîñ òâîé óø¸ë äàëåêî âïåð¸ä, ÷òî îñòàëñÿ âîé. Ïðåäñòàâü, ÷òî âñ¸ ñêàçàíî. Ñêàçàíî âñ¸ âîîáùå. ×òî áîëüøå íå íóæåí ãðàôèò, àëôàâèò, ÷òî «Æ» è «Ì» îçíà÷àþò êîíåö ÿçûêà, ðàñöâåò ýïîõè ñîãëàñíûõ. È çäåñü òåáÿ áîëüøå íåò.

93

*** Îí äîñòðîèë êîâ÷åã è íà ìîðå âçãëÿíóë. Ïåðåä äîìîì ñêó÷àëè îñëèöà è ìóë äà ñòàðóõà êðóòèëà êîëîäåçíûé âîðîò. Çà ñïèíîþ ñòîÿë, êàê ÷óäîâèùå, ãîðîä. È îí ÿñíî óâèäåë – â êàôå, ìàñòåðñêèõ ðàçíîöâåòíûå ÷àøè êîðàëëîâ ìîðñêèõ, îñüìèíîãîâ è óñòðèö â ðóèíàõ òåàòðà, ðûá, ñíóþùèõ ñðåäü ñêëÿíîê êàðáîëêè è íàòðà. È óæå îòîâñþäó ê êîâ÷åãó, ñþäà, ñòàè ïòèö è çâåðüÿ ñîáèðàëèñü ñòàäà. Êàæäîé òâàðè ïî ïàðå, ñìîòðÿùèå â îáà íà çåìíóþ ïîâåðõíîñòü, äîáû÷ó Ïîòîïà. Îáëà÷èâøèñü â õèòîí è êîâ÷åã çàïàëèâ, îí ïîäíÿëñÿ íà õîëì. Ãîðîä ñïàë. È ïðèëèâ ïðîë¸ã ê äîìó, ê óãîëüÿì, êîëîäåçþ, ñåòÿì, ïîäãîíÿÿ Ôèãóðó èäóùåãî ê äåòÿì.

ÑÊÎËÜÊÎ ÍÀ ÍÅÁŠǨÇÄ

95

ÑÒÈÕÈ

ÄËß

ÄÅÒÅÉ

*** Ñêîëüêî íà íåáå çâ¸çä! – Ëåâ òàì è Ðûáèé õâîñò. Áåëûå, ñèíèå, êðàñíûå, æ¸ëòûå çâ¸çäî÷êè – ðàçíûå. Êòî òàì æèâ¸ò? È ÷åãî òàì? Âîò áû ìíå ñòàòü çâåçäî÷¸òîì!

*** Ìóõà ñèäåëà íà ïîòîëêå. Ïàïà ãàçåòó ÷èòàë âäàëåêå. ß ïîëþáèë òó çåë¸íóþ ìóõó,  ðóêó ïîéìàë è ïîäí¸ñ å¸ ê óõó. Ìóõà ñåðäèòî æóææàëà â ðóêå. Ïàïà ãàçåòó ÷èòàë âäàëåêå.

96

*** Äåâî÷êà ñ ìàëü÷èêîì øëà, Ëèñòèê êëåíîâûé íàøëà. Àõ, êàê ëîæèòñÿ â ëàäîíü Ƹëòûé îñåííèé îãîíü!

*** ß ñèäåë íà êî÷êå. Íàáëþäàë öâåòî÷êè. Âèäåë íåçíàêîìûå ïÿòíà íàñåêîìûå, Çàäàâàë âîïðîñû ìîòûëüêó íà ðîçå, Óëûáàëñÿ áàáî÷êå, Âñòðåòèë ìóøêó â øàïî÷êå, Øèðîêî îòêðûâ ãëàçà, ñòðåêîçå ñìîòðåë â ãëàçà. Õîðîøî áûòü ëåòîì ìàëü÷èêîì-ïîýòîì!

97

*** Ìû ãóëÿëè ñ Êîëåé â ïîëå, Ìû ðîìàøêè ðâàëè Îëå. Ê íåé ïîéä¸ì íà äåíü ðîæäåíüÿ, Âîò è âñ¸ ñòèõîòâîðåíüå.

*** Ïå÷åíüå, ïå÷åíüå! Äåòåé ðàçâëå÷åíüå! Êîíôåòû è ïëþøêè Äëÿ Ìèøè, Òàíþøêè. Êàòþøå è Ñàøå – Òàðåëî÷êó êàøè. À ãîðû âàðåíüÿ – Âñåìó íàñåëåíüþ!

ÂÌÅÑÒÎ ÏÎÑËÅÑËÎÂÈß 99

«È ÍÅÒ ËÞÁÂÈ ÈÍÎÉ, ×ÅÌ ÒÀ, ÊÎÒÎÐÎÉ ÄÛØÈØÜ» Èíèöèàòîðîì èçäàíèÿ êíèãè Äìèòðèÿ Óæãèíà «Òî÷êà áûòèÿ» ÿâëÿåòñÿ Ìóíèöèïàëüíîå àâòîíîìíîå ó÷ðåæäåíèå êóëüòóðû «Êàëèíèíãðàäñêàÿ öåíòðàëèçîâàííàÿ áèáëèîòå÷íàÿ ñèñòåìà». Ïóáëèêàöèÿ ýòîãî ñáîðíèêà ñòàëà âîçìîæíîé áëàãîäàðÿ èçäàòåëüñêîìó ïðîåêòó Ïðàâèòåëüñòâà Êàëèíèíãðàäñêîé îáëàñòè. Èçäàíèå êíèãè ïðèóðî÷åíî ê 50-ëåòèþ ïîýòà. Èìåííî áèáëèîòåêàðè çàãîâîðèëè î íåîáõîäèìîñòè ñîõðàíåíèÿ òâîð÷åñêîãî íàñëåäèÿ ñàìîáûòíîãî õóäîæíèêà ñëîâà, æèçíü êîòîðîãî îáîðâàëàñü â 37 ëåò. Íî è çà ýòîò ìàëûé ñðîê â íåïîâòîðèìûõ ñòðî÷êàõ îí ñóìåë âûðàçèòü ëåãêèìè ñòðåìèòåëüíûìè ðèôìàìè îñîáîå îòíîøåíèå êàëèíèíãðàäöåâ ê Ãîðîäó ñ åãî óäèâèòåëüíîé èñòîðèåé è ñâÿçüþ âðåìåí. Ïîýò, ïîëó÷èâøèé äàð áûòü ãëàçàìè è ãîëîñîì æèâóùèõ â ýòîì Ãîðîäå, îáðåë ñâîáîäó áûòü âíå âðåìåíè è âíå ïðîñòðàíñòâà, ïîäîáíî âå÷íîìó ñòðàííèêó.  êàæäîì åãî ñòèõîòâîðåíèè åñòü îäíîìó åìó ïðèñóùàÿ ìóçûêà äóøè, óçíàâàåìûå îáðàçû ʸíèãñáåðãà–Êàëèíèíãðàäà, ñ êîòîðûì îí íåðàçðûâíî ñâÿçàí è êîòîðûé òàê îñòðî ëþáèë.  áèáëèîòåêå íà óë. ×åðíèãîâñêîé, 33/37, â 2005 ãîäó áûë ñîçäàí óãîëîê ïàìÿòè Äìèòðèÿ Óæãèíà, ãäå áåðåæíî õðàíÿòñÿ ôîòîãðàôèè è êîïèè äîêóìåíòîâ èç ñåìåéíîãî àðõèâà. Îëüãà Òêà÷åíêî, çàâ. áèáëèîòåêîé èì. À. Ï. Ñîáîëåâà 100

1994 ãîä. «Âñå óæå õîðîøî, à áóäåò åùå ëó÷øå», – ëþáèë ïîâòîðÿòü Äìèòðèé Óæãèí

«Â ÎÁËÎÌÊÀÕ ÝÏÎÕÈ...» Äèìà Óæãèí ðîäèëñÿ â 1964 ãîäó â Êàëèíèíãðàäå. Îí áûë òèïè÷íûì ñîâåòñêèì ðåáåíêîì. Õîðîøèé ìàëü÷èê èç õîðîøåé ñåìüè. Ðîäèòåëè äóøè íå ÷àÿëè â ñâîåì ïåðâåíöå. Óìíûé, òàëàíòëèâûé, äîáðûé, êðàñèâûé. ×åãî åùå æåëàòü? Ñòîëü ùåäðî îäàðåííîìó îò ïðèðîäû ðåáåíêó ñ÷àñòëèâîå áóäóùåå â íàøåé ñòðàíå áûëî ãàðàíòèðîâàíî. Âåäü «ìîëîäûì âåçäå ó íàñ äîðîãà» è òàê äàëåå. Íî ñðåäè äîáðûõ ôåé, ñëåòåâøèõñÿ ñî ñâîèìè äàðàìè ê åãî êîëûáåëè, çàòåñàëàñü, êàê âîäèòñÿ, è çëàÿ ñòàðóõà ñ âåðåòåíîì. Âïðî÷åì, äî ïîðû äî âðåìåíè íèêàêèõ îñíîâàíèé äëÿ áåñïîêîéñòâà ó åãî áëèçêèõ íå áûëî. Äèìà îïðàâäûâàë âñå âîçëàãàåìûå íà íåãî íàäåæäû. Õîðîøî ó÷èëñÿ, àêòèâíî ó÷àñòâîâàë â îáùåñòâåííîé æèçíè êëàññà, áûë êîìñîðãîì øêîëû, èñêðåííå âåðèë â êîììóíèñòè÷åñêèå èäåàëû, â ñâåòëîå áóäóùåå, â âîçìîæíîñòü äîáðà è ñïðàâåäëèâîñòè äëÿ âñåõ ëþäåé. Çàíèìàëñÿ ìóçûêîé, êàê ýòî áûëî ïðèíÿòî òîãäà â èíòåëëèãåíòíûõ ñåìüÿõ. Ïèñàë íàèâíûå è æèçíåðàäîñòíûå ñòèõè. È íèêàê íå æåëàë ìèðèòüñÿ ñ òåì, ÷òî íå âïèñûâàëîñü â åãî ïðåäñòàâëåíèÿ î ìèðîâîé ãàðìîíèè. Ìàêñèìàëèñò, èäåàëèñò, íàèâíûé ðîìàíòèê.

102

1981 ãîä

103

 äåòñòâå ýòî ñî ìíîãèìè ñëó÷àåòñÿ, íî ñî âðåìåíåì îáû÷íî ïðîõîäèò – êàê êîðü èëè âåòðÿíêà. Ó Äèìû íå ïðîøëî. Åãî ìàìà, Íàäåæäà Ãðèãîðüåâíà, ñ ãðóñòíîé óëûáêîé âñïîìèíàëà, êàê â êîíöå ñåìèäåñÿòûõ, êîãäà ïîäîøëà, íàêîíåö, ó íèõ î÷åðåäü íà òðåõêîìíàòíóþ æèëïëîùàäü (â ñåìüå ê òîìó âðåìåíè áûëî äâîå ðàçíîïîëûõ äåòåé-øêîëüíèêîâ), êîìñîìîëåö Äèìà ãîðÿ÷î óáåæäàë ðîäèòåëåé îòêàçàòüñÿ îò ïðè÷èòàâøèõñÿ èì ïî çàêîíó êâàäðàòíûõ ìåòðîâ. «Ó íàñ è òàê êâàðòèðà íîðìàëüíàÿ, – íà ïîëíîì ñåðüåçå ãîâîðèë îí. – À íåêîòîðûå ëþäè åùå â ïîëóïîäâàëàõ æèâóò. ß âèäåë, êàêèå óñëîâèÿ ó íàøèõ ðåáÿò!» Ñìåøíî. Âïðî÷åì, åãî äîâåðèå ê ãðîìêèì ëîçóíãàì î ñîöèàëüíîì ðàâåíñòâå ïîñòåïåííî êàê-òî ñàìî ñîáîé ñîøëî íà íåò, – ñëèøêîì óæ ìíîãî âîêðóã íàáëþäàëîñü òàêîãî, ÷òî îòêðîâåííî íå ñîîòâåòñòâîâàëî çàäåêëàðèðîâàííûì îôèöèàëüíîé ïðîïàãàíäîé ìîðàëüíûì öåííîñòÿì. Óòðàòèâ èíòåðåñ ê ñîâåòñêîé èäåîëîãèè, îí òâåðäî ðåøèë, ÷òî ïîñâÿòèò ñåáÿ òîëüêî òàêîìó äåëó, êîòîðîå ñïîñîáíî õîòü íåìíîãî èçìåíèòü ìèð ê ëó÷øåìó. Ïîìîãàòü ñòðàäàþùèì ëþäÿì – âîò â ÷åì òåïåðü îí óâèäåë ñìûñë ñâîåé æèçíè! È âñåé äóøîé ïîâåðèâ, ÷òî èìåííî â ýòîì ñîñòîèò åãî ïðèçâàíèå, ïîñëå îêîí÷àíèÿ øêîëû îòïðàâèëñÿ â Ëåíèíãðàä – ïîñòóïàòü â ìåäèöèíñêèé èíñòèòóò. Ïîñòóïèë – íà ïåäèàòðè÷åñêîå îòäåëåíèå.

104

Øêîëüíûå äðóçüÿ. Äèìà Óæãèí – êðàéíèé ñëåâà â ïåðâîì ðÿäó

105

Æàæäà ïîëåçíîé äåÿòåëüíîñòè, ðàäîñòíàÿ óâåðåííîñòü â ñâîåì ïðåäíàçíà÷åíèè ïåðåïîëíÿëè åãî.  ïèñüìàõ òîãî âðåìåíè – ê áàáóøêå, ðîäèòåëÿì, ñåñòðå – îí âçàõëåá äåëèòñÿ ñâîèìè ïðåäñòàâëåíèÿìè î áóäóùåé ïðîôåññèè, î òîì, êàê ñòàíåò ëå÷èòü äåòåé, ñïàñàòü ÷åëîâå÷åñêèå æèçíè... Áûñòðî ïðîíåñëèñü ïÿòü ñ÷àñòëèâûõ ëåò æèçíè è ó÷åáû â Ïèòåðå, – è ëþáîâü áûëà, è ñòèõè, è âäîõíîâåíèå, è ïðåêðàñíûå ìå÷òû. Íåêîòîðûå èç íèõ äàæå ñáûâàëèñü. Ê äâàäöàòè ãîäàì Äèìà óñïåë æåíèòüñÿ. Ðîäèëñÿ ðåáåíîê – ñûí... Âñ¸ áûëî õîðîøî. Íî â ñåðåäèíå âîñüìèäåñÿòûõ ñòðàíó íà÷àëî ðàñêà÷èâàòü. Ñ êðåìëåâñêèõ âûñîò îáúÿâèëè î íà÷àëå ýïîõè ãëàñíîñòè è ïåðåñòðîéêè. È «ïðîöåññ ïîøåë». Íà ïëîùàäÿõ çàáóðëèë íàðîä, çàçâó÷àëè íîâûå ïåñíè, âñ¸ ÷àùå ñòàëè ðàçäàâàòüñÿ íåñëûõàííûå äîñåëå ïðèçûâû, ïðîòåñòû è ðàçîáëà÷åíèÿ. Êîíå÷íî, Äèìêà, ñî ñâîèì ìàêñèìàëèçìîì, íå ìîã îñòàòüñÿ â ñòîðîíå, – óìåðåííîñòü è îñìîòðèòåëüíîñòü íèêîãäà íå îòíîñèëèñü ê ÷èñëó åãî äîáðîäåòåëåé. Îí ñ ýíòóçèàçìîì ïîâåðèë â âîçìîæíîñòü áëàãèõ èçìåíåíèé («Ïåðåìåí, ìû æäåì ïåðåìåí!..») è âñòàë â ðÿäû «áîðöîâ çà ñâîáîäó è ñïðàâåäëèâîñòü». Õîäèë íà ìèòèíãè, ñëóøàë ïëàìåííûå ðå÷è ãîðÿ÷èõ ãîëîâ, ñïåøèë âûñêàçàòüñÿ ñàì. Êîìó-òî äðóãîìó, ìîæåò, âñ¸ ýòî è ñîøëî áû ñ ðóê, íî Äèìêó, ÷üÿ êóäëàòàÿ øåâåëþðà âîçâûøàëàñü íàä ëþáîé òîëïîé, 106

Äìèòðèé Óæãèí – êîìñîðã øêîëû ¹ 41. Êàëèíèíãðàä, 1981 ãîä

107

áäèòåëüíûå îðãàíû ñðàçó çàìåòèëè, âû÷èñëèëè è, êîíå÷íî, ïðîñèãíàëèçèðîâàëè êóäà ñëåäóåò. Êàçàëîñü áû, êàêîå îòíîøåíèå ïîëèòè÷åñêàÿ áëàãîíàäåæíîñòü èìååò ê ìåäèöèíå? Íèêàêîãî. Íî èñïóãàííûõ ëþäåé â òå âðåìåíà âåçäå õâàòàëî. Âî èçáåæàíèå «êàê áû ÷åãî íå âûøëî» ðóêîâîäñòâî èíñòèòóòà íåçàìåäëèòåëüíî ïðèíÿëî ìåðû, è Äèìó Óæãèíà îò÷èñëèëè. Ñ ïÿòîãî êóðñà. Íàâåðíîå, èìåëî ñìûñë ïîêàÿòüñÿ, ïîîáåùàòü, ÷òî áîëüøå – íè-íè, èëè ïîïðîáîâàòü âîññòàíîâèòüñÿ â èíñòèòóòå ïîçäíåå, êîãäà ïîóòèõíóò ñòðàñòè. Âîçìîæíî, ñëåãêà ïîæóðèâ, åãî è ïðîñòèëè áû. Ñêîðåå âñåãî. Íå òðèäöàòü ñåäüìîé ãîä âñ¸ æå. Ñ êåì íå áûâàåò ïî ìîëîäîñòè ëåò? Íî, âèäíî, ó Äèìû ÷òî-òî íàäëîìèëîñü â äóøå. À ìîæåò, ïðîñòî óíèæàòüñÿ íå çàõîòåëîñü. Îí çàáðàë äîêóìåíòû èç èíñòèòóòà è ïîåõàë äîìîé. ×òî ïîäåëàåøü, íå ñóæäåíî åìó ñòàòü õèðóðãîì, ñïàñàòåëåì ÷åëîâå÷åñêèõ æèçíåé. Íå äàíî îáëåã÷àòü ñòðàäàíèÿ è äàðèòü íàäåæäó ëþäÿì. Íî âåäü îí ïîýò! Îí ìîæåò èñöåëÿòü ëþäñêèå äóøè Ñëîâîì, à íå ñêàëüïåëåì. «ß ëàòàþ ñëîâåñíîñòüþ äûðû â ïðîñòðàíñòâå», – ñ ïàôîñîì ïèñàë Äèìà Óæãèí. À ÷åì çàëàòàòü çèÿþùóþ áðåøü â ñîáñòâåííîé äóøå? Óáèòà ìå÷òà, ðàñïàëàñü ñåìüÿ. Îí âåðíóëñÿ â Êàëèíèíãðàä â êîíöå âîñüìèäåñÿòûõ è ñðà108

çó ïðîèçâåë çäåñü ôóðîð ñâîèìè ÿðêèìè, ñòðàñòíûìè, âûçûâàþùå òàëàíòëèâûìè ñòèõàìè. Ñòàë øèðîêî èçâåñòåí â óçêèõ ëèòåðàòóðíûõ êðóãàõ, îáçàâåëñÿ íîâûìè äðóçüÿìè, ïîêëîííèêàìè è ïî÷èòàòåëÿìè. Îí – ëó÷øèé! Íåò åìó êîíêóðåíòîâ, íåò ðàâíûõ. Îõ, îïàñíàÿ ýòî âåùü – òàëàíò â ïðîâèíöèè. Âñå õâàëÿò, íèêòî íå ïå÷àòàåò. Òîëüêî îäíà òîíþñåíüêàÿ êíèæêà è âûøëà ó Äèìêè ïðè æèçíè – â äåâÿíîñòî ÷åòâåðòîì. Íàçûâàëàñü îíà «Ñòèõîòâîðåíèÿ». Óæ òðèäöàòü ëåò åìó òîãäà ñòóêíóëî. Ñòèõè Óæãèíà ïðîíèçàíû îùóùåíèåì ïðèáëèæàþùåéñÿ êàòàñòðîôû, – ïîýòû âåäü îñîáåííî ÷óâñòâèòåëüíû ê íåçðèìî ïðîèñõîäÿùèì â ìèðå ïðîöåññàì, êîòîðûõ ñîâðåìåííèêè ïîðîé íè ïðèíÿòü, íè îñìûñëèòü íå â ñîñòîÿíèè.  ïîñòèñòîðè÷åñêîì ïåðèîäå, â êîòîðîì âûïàëî íàì æèòü, ìíîãèå ïûòàþòñÿ îòûñêàòü ñìûñë ñóùåñòâîâàíèÿ â ïðîøëîì, ñâîåì èëè ÷óæîì.  íàøåé îáëàñòè ýòî ïðîÿâëÿåòñÿ îñîáûì îáðàçîì. Ñ óäîâîëüñòâèåì ñìàêóÿ íåìåöêèå èìåíà è íàçâàíèÿ, ëþáîâíî ñîáèðàÿ è áåðåæíî õðàíÿ ìàòåðèàëüíûå è íåìàòåðèàëüíûå îñêîëêè «òîãî» ïðîøëîãî, ëþäè, ðîäèâøèåñÿ è âûðîñøèå çäåñü, âèäèìî, òàê âûðàæàþò ñâîé ïðîòåñò ïðîòèâ íàâÿçûâàåìîé íà ïðîòÿæåíèè ìíîãèõ ëåò ìîäåëè ìèðà, èç êîòîðîé áûë âûáðîøåí îïðåäåëåííûé ïåðèîä èñòîðèè. Èëè, ìîæåò, ïûòàþòñÿ âîññòàíîâèòü ïîðâàâøóþñÿ ñâÿçü âðåìåí. Ìíîãîâåêîâûå, ïëîòíî ñïðåññîâàííûå ñëîè èñòîðèè íàøå109

ãî êðàÿ ñòàëè äëÿ Óæãèíà íå ìåíåå, à ìîæåò, è áîëåå äîñòîâåðíûìè, ÷åì òî, ÷òî åãî îêðóæàëî. Ïðîøëîå îðãàíè÷íî âðàñòàëî â íàñòîÿùåå, äàæå ïîðîé âûòåñíÿëî è çàìåùàëî åãî. Äèìó âñ¸ ìåíüøå èíòåðåñóåò ðåàëüíîñòü, ñ åå óñëîâíîñòÿìè è ôàëüøüþ, ãðÿçüþ è ïîøëîñòüþ, æèòåéñêèìè áóäíÿìè è æèçíåííûìè áëàãàìè. Ïûòàÿñü ïðèìèðèòü ñåáÿ ñ äåéñòâèòåëüíîñòüþ, îí íà÷èíàåò ñëèøêîì ÷àñòî ïðèáåãàòü ê àëêîãîëþ. Ñïîñîá äîñòóïíûé è áûñòðîäåéñòâóþùèé, íî, ñòóïèâ íà ýòîò ïóòü, ìàëî êòî ñïîñîáåí âîâðåìÿ îñòàíîâèòüñÿ. Äèìà ïîíèìàë, ÷òî ñ íèì ïðîèñõîäèò. È ÷åì îò÷åòëèâåå ïîíèìàë, òåì ñèëüíåå õîòåëîñü çàáûòüñÿ. Ñòðàäàë, âèíèë ñåáÿ, æàëåë áëèçêèõ. Íî íè÷åãî íå ìîã ïîäåëàòü. Îáðàòèëñÿ çà ïîìîùüþ ê Áîãó, ïðèíÿë êðåùåíèå â òîëüêî ÷òî îòêðûâøåìñÿ òîãäà ïðàâîñëàâíîì Íèêîëüñêîì õðàìå. Ïîòîì ãîâîðèë ìàìå: «Ðåëèãèÿ ïîêàçûâàåò, ê ÷åìó íàäî ñòðåìèòüñÿ, íî íå îáúÿñíÿåò, êàê ýòîãî äîñòè÷ü...» Ïîìíèòå, ó Àëåêñàíäðà Ãàëè÷à: Íå áîéòåñü òþðüìû, íå áîéòåñü ñóìû, Íå áîéòåñü ìîðà è ãëàäà, À áîéòåñü åäèíñòâåííî òîëüêî òîãî, Êòî ñêàæåò: «ß çíàþ, êàê íàäî!» ... Êòî ñêàæåò: «Âñåì, êòî ïîéä¸ò çà ìíîé, Ðàé íà çåìëå – íàãðàäà!»

110

È òàêîé ÷åëîâåê, – óòâåðæäàâøèé, ÷òî «çíàåò, êàê íàäî», – âñêîðå ïîÿâèëñÿ â åãî æèçíè. Ýòî áûë íåáåçûçâåñòíûé Âèññàðèîí, îáúÿâèâøèé ñåáÿ ìåññèåé. Äèìêà ïîâåðèë è, áðîñèâ âñ¸ è âñåõ, óñòðåìèëñÿ çà íèì â êàêóþ-òî òìóòàðàêàíü, óáåæäåííûé, ÷òî òîëüêî òàì ñóìååò äîñòèãíóòü ãàðìîíèè, ê êîòîðîé ñòðåìèëñÿ âñþ ñâîþ æèçíü, òàì ïîçíàåò Áîãà, òàì îáðåòåò ìèð ñ ñàìèì ñîáîé è ëþäüìè. Ñ òåõ ïîð îí è æèë ïîñòîÿííî â äàëåêîì ïîñåëêå Êóðàãèíñêîãî ðàéîíà Êðàñíîÿðñêîãî êðàÿ. Ïîÿâèëàñü íîâàÿ ñåìüÿ – æåíà è ïðèåìíàÿ äî÷ü. Ðàáîòû â ïîñåëêå íå áûëî, à ñåìüþ êîðìèòü íàäî. Çàíèìàëèñü âìåñòå ñ æåíîé ïîäñîáíûì õîçÿéñòâîì, îñâîèëè ãîí÷àðíûé ïðîìûñåë. Îáðåë ëè îí äóøåâíûé ïîêîé, íåèçâåñòíî. Íî òî, ÷òî «îáèòåëü» îêàçàëàñü âîâñå íå ðàéñêîé, ïîíÿë áûñòðî. Îæèäàë âåäü, ÷òî áóäåò æèòü â öàðñòâå ëþáâè, äîáðà è ñïðàâåäëèâîñòè, ñðåäè ïðàâåäíèêîâ è ñâÿòûõ, íàéäåò òàì áëèçêèõ ïî äóõó áðàòüåâ è ñåñòåð. Íî ëþäè òàì ñîáðàëèñü âñÿêèå-ðàçíûå è îòíþäü íå ñâÿòûå. Ê òîìó æå ñðåäè ïîñëåäîâàòåëåé Âèññàðèîíà îêàçàëîñü íåìàëî äóõîâíî è ïñèõè÷åñêè íåçäîðîâûõ ëþäåé. «Êàê æå òàê, ó÷èòåëü? – äîïûòûâàëñÿ Äèìà. – Ïî÷åìó?..» –«À òû íå ñìîòðè íà äðóãèõ, – ó÷èë òîò. – Òû òîëüêî çà ñåáÿ îòâå÷àåøü». Òàê-òî îíî òàê, êòî áû ñ ýòèì ñïîðèë, íî âåäü ÷òîáû çà ñåáÿ îòâå÷àòü, íå îáÿçàòåëüíî óåçæàòü íà êðàé ñâåòà. Çà ñåáÿ ÷åëî111

âåê âîëåí îòâå÷àòü âî âñÿêîå âðåìÿ è íà âñÿêîì ìåñòå. À ìèð èçìåíèòü è ðàé îáðåñòè íà çåìëå, îêàçûâàåòñÿ, íèêîìó íå äàíî. ×òî ïðîèñõîäèëî â åãî äóøå, íèêòî íå çíàåò. Ìîæíî îá ýòîì òîëüêî äîãàäûâàòüñÿ. Ïðèåçæàÿ â Êàëèíèíãðàä, Äèìà íå èñêàë îáùåíèÿ ñ ïðåæíèìè äðóçüÿìè, õîòÿ è íå èçáåãàë âñòðå÷. Áûë ñäåðæàííî ïðèâåòëèâ, íåìíîãîñëîâåí. È âñå êàê-òî ñðàçó ïîíèìàëè – îí óæå íå çäåñü, íå ñ íàìè.  2001-ì ïðèøëî ïå÷àëüíîå èçâåñòèå – íåò áîëüøå Äèìû Óæãèíà. Ñåðäöå. Âñåãî ëèøü òðèäöàòü ñåìü ëåò åìó áûëî. Êàê Ïóøêèíó, Ìàÿêîâñêîìó, Áåëèíñêîìó, Õëåáíèêîâó... Òâîð÷åñêîå íàñëåäèå Óæãèíà – â îòëè÷èå îò åãî âåëèêèõ ñâåðñòíèêîâ ïî çåìíîìó âåêó – ñîâñåì íå âåëèêî. Õîòÿ, ñóäÿ ïî òîìó, êàê åñòåñòâåííî æèâåò ñëîâî â åãî ñòèõîòâîðåíèÿõ, ïèñàë Äìèòðèé ìíîãî. Òàêîé ñâîáîäû è ïëàñòè÷íîñòè ñòèõà íå äîáüåøüñÿ, åñëè ðàáîòàòü îò ñëó÷àÿ ê ñëó÷àþ. Íî îí íå èìåë ïðèâû÷êè «çàâîäèòü àðõèâû, íàä ðóêîïèñÿìè òðÿñòèñü». Åñëè ÷òî è ñîõðàíèëîñü, ïîìèìî âûïóùåííîãî â äåâÿíîñòî ÷åòâåðòîì ñáîðíèêà, òî ëèøü ñëó÷àéíî – â ÷åðíîâèêàõ, îáðûâêàõ, êîòîðûå êàêèì-òî ÷óäîì ñáåðåãëè ðîäíûå è äðóçüÿ. Ïîýòîìó çàäà÷à ó òåõ, êòî ãîòîâèë ê èçäàíèþ ýòîò ñáîðíèê, îêàçàëàñü íåïðîñòîé: íàéòè, ðàñøèôðîâàòü, ñðàâíèòü, âîññòàíîâèòü, îòñåÿòü çåðíà îò ïëåâåë. Çäåñü ïðåäñòàâëåíî âñ¸, ÷òî óäàëîñü ñîáðàòü. Äìèòðèé Óæãèí – íàø çåìëÿê, ÷àñòü èñòîðèè è êóëüòóðû 112

êðàÿ, îí äàâíî óæå ñòàë ëåãåíäîé ýòîãî ãîðîäà, ãåðîåì óñòíûõ ïðåäàíèé. Æèë âðîäå áû â ìèðíîå âðåìÿ, íå âîåâàë â ãîðÿ÷èõ òî÷êàõ, íå òîìèëñÿ â çàñòåíêàõ, íî ýïîõà ïðîêàòèëàñü ïî åãî ñóäüáå âñåìè ñâîèìè êîëåñàìè, íå îñòàâèâ æèâîãî ìåñòà. Áóäü îí ëèòåðàòóðíûì ïåðñîíàæåì, ìîã áû ïîïîëíèòü õðåñòîìàòèéíóþ ãàëåðåþ «ëèøíèõ ëþäåé» – íîíêîíôîðìèñòîâ, íå ñóìåâøèõ èëè íå ïîæåëàâøèõ ïðèñïîñîáèòüñÿ ê ñîâðåìåííîé èì äåéñòâèòåëüíîñòè. Íî, â îòëè÷èå îò âñåõ ýòèõ «ãåðîåâ íå íàøåãî âðåìåíè», íèêîãî îí íå ïîãóáèë, íè÷üþ æèçíü íå ðàñòîïòàë. Êðîìå ñâîåé ñîáñòâåííîé. Ýòà êíèãà – ïîïûòêà õîòÿ áû îò÷àñòè èñïðàâèòü íåñïðàâåäëèâîñòü, ñîòâîðåííóþ âðåìåíåì, è âîçâðàòèòü ïîýòó «åäèíñòâåííîå ïðàâî – ïðàâî ðå÷è». Âàëåíòèíà Ñîëîâüåâà

ÄÈÌÀ Îí ïîÿâèëñÿ â «Ðîäíèêå»* òðèóìôàëüíî: ìîëîäîé, âûñîêèé, êðàñèâûé, áåëîå êàøíå, ïèæîíñêàÿ øëÿïà, çàíîñ÷èâûé ñèëóýò. Îáíàðóæèë ïîíà÷àëó áåøåíóþ íåòåðïèìîñòü ê ñòðî÷êàì, êîòîðûå íå íðàâèëèñü. Ïîòîì ïîìÿã÷åë, âèäèìî, ïîíÿë: íèêòî íå ñîïåðíèê åìó. Îí ïèñàë ïðåêðàñíî.  ïðîêðóñòîâîì ëîæå çàäàííîñòè (ðèòì, ðèôìà, ðàçìåð – áûë âèðòóîç ôîðìû) ðàñïîëàãàë âåñü îãðîìíûé ìèð, êàçàëîñü, çàïðîñòî. À ïîòîì âûÿñíèëîñü (âñ¸ âûÿñíÿåòñÿ ïîòîì): ó êàæäîé ñòðîôû íåñìåòíîå êîëè÷åñòâî âàðèàíòîâ, òîëüêî íàó÷èñü îðèåíòèðîâàòüñÿ â äåáðÿõ òðóäíîãî ïî÷åðêà. Ìû, â ñóùíîñòè, ìàëî çíàëè î íåì: ïðåæäå áûë æåíàò, ðàñòåò ÷óäåñíûé ñûí, îò÷èñëåí (çà ïîëèòèêó) ñ ïÿòîãî êóðñà ìåäèíñòèòóòà, ãîâîðèò ïî-àíãëèéñêè, ïî-ïîëüñêè, ëþáèò èìïðîâèçèðîâàòü íà ôîíî è ïðè ñëó÷àå ïåòü ïðî ÿìùèêà... Âñåãäà ïðèñòàëüíî âñìàòðèâàëñÿ â æèçíü, èñêàë îòâåòà: çà÷åì îíà (æèçíü), çà÷åì îí, Äèìà. È íàêîíåö, îáðàòèëñÿ ê Áîãó. Âñ¸ ó íåãî áûëî ïî-ñâîåìó: ñòèõè, ïîâåäåíèå, îäåæäà, áûò (áåçáûòíîñòü). È Áîã áûë êàêîé-òî îñîáåííûé, íå «âñåõíèé». Ñòðîêè íàïîëíèëèñü áèáëåéñêîé ïîâñåäíåâíîñòüþ è ñòàëè âîâñå îøåëîìèòåëüíûìè, õîòÿ òåêëè, êàê ìåäîâûå ðåêè, êàê ñòîëåòèÿ, êàê îêåàí (ñïîêîéíûé, íî ïîëíûé ãðîçû). * Ëèòåðàòóðíîå îáúåäèíåíèå.

114

Åãî, êàëèíèíãðàäöà, âñåì íóòðîì ïðèâåðæåííîãî ðîäíîìó ʸíèãó, ñóäüáà çàíåñëà â Êðàñíîÿðñêèé êðàé – òàì îí ïîëàãàë íàéòè âåðó, ëþáîâü, íàäåæäó. Íàøåë êàê áóäòî. Íî íà öèôðàõ, îáîçíà÷àþùèõ ìèñòè÷åñêèé äëÿ ïîýòà âîçðàñò (37!), – ðóõíóë ñ ãîðíèõ ñâîèõ âûñîò. Äà íå íà çåìëþ.  çåìëþ. «Ñåðäöå ó íåãî áûëî», – ñêàçàëà Äèìèíà ìàìà. Âîò óæ âçàïðàâäó – áûëî ñåðäöå. Íàòàëüÿ Ãîðáà÷åâà

ÌÀËÅÍÜÊÈÉ ÃËÈÍßÍÛÉ ÃÎÐØÎ×ÅÊ Çäðàâñòâóé, Äèìà. Íàäåþñü, òû ñëûøèøü ìåíÿ. Âî-ïåðâûõ, ïîòîìó, ÷òî ÿ ñåé÷àñ äóìàþ î òåáå, à âî-âòîðûõ, ïîòîìó, ÷òî ìåæäó íàìè åñòü íåêîå ñâÿçóþùåå çâåíî, ïîñðåäíèê. Ìàëåíüêèé ãëèíÿíûé ãîðøî÷åê, ñäåëàííûé òâîèìè ðóêàìè. Ïîìíþ, êàê òû äàðèë åãî ìíå, êàê áåðåæíî, äàæå òðåïåòíî äåðæà åãî â ðóêàõ, ãîâîðèë î ïåðâîáûòíîñòè ãîí÷àðíîãî èñêóññòâà, î òåõ íåïîìåðíûõ çàòðàòàõ ôèçè÷åñêîé è äóõîâíîé ýíåðãèè, êîòîðûõ òðåáóåò îò ìàñòåðà ãëèíà. ß òîãäà ïîâåðèë òåáå, èñêðåííå îáðàäîâàëñÿ ïîäàðêó, è òû ìåíÿ íå îáìàíóë. Ýòîò ãîðøî÷åê ñòîèò ó ìåíÿ íà êàìèíå, è îò íåãî èñõîäèò ò¸ïëàÿ, ñâåòëàÿ è äàæå ðàäîñòíàÿ ýíåðãèÿ, îíà îùóòèìà âñåãäà, ñòîèò òîëüêî êîñíóòüñÿ åãî âçãëÿäîì. Íàâåðíî, ýòî è åñòü òà ÷àñòü äóøè, êîòîðóþ òû âëîæèë â íåãî. È ðàçâå ìîãó ÿ óñîìíèòüñÿ â òîì, ÷òî äóøà áåññìåðòíà? Ïîìíèøü, êàê çèìîé ìû âñòðåòèëèñü íà óëèöå ×åðíÿõîâñêîãî è çàøëè ïîãðåòüñÿ â «Ðóññêèé ÷àé»? Áûñòðîãî ñîãðåâàíèÿ ó íàñ íå ïîëó÷èëîñü, è, ïîñêîëüêó ïðîöåññ ðàñòÿíóëñÿ âî âðåìåíè, ìû ðàçîãðåëèñü íàñòîëüêî, ÷òî çàäðàëèñü ñ òàêèìè æå ðàçîãðåòûìè ðåáÿòàìè. Íå ïîìíþ, ÷òî ïîñëóæèëî ïðè÷èíîé, íî ÷¸òêî ïîìíþ, êàê òû âñòàë ó ìåíÿ ñçàäè, ñïèíà ê ñïèíå, è ìû îò íèõ îòáèëèñü. Ñ òåõ ïîð ÿ òåáÿ ñèëüíî çàóâàæàë.

116

Äìèòðèé Óæãèí (â öåíòðå) ñ Ñýìîì Ñèìêèíûì (ñëåâà) è Äìèòðèåì Áóëàòîâûì. Íà÷àëî 90-õ

À êîãäà, ñîîðóäèâ íåõèòðûé ðàñêëàäíîé ñòîëèê, ÿ ñòàë ïðîäàâàòü ñâîè êíèæêè íà ïðîñïåêòå Ìèðà, ìû áûëè óæå íàñòîÿùèìè äðóçüÿìè. Èíîãäà äàæå ñòîÿëè çà ñòîëèêîì âìåñòå. Íå ïðîõîäèëè ìèìî íàñ äðóçüÿ-ëèòåðàòîðû, îñòàíàâëèâàëèñü ïîáîëòàòü – òî Äèìà Áóëàòîâ, òî Ñàøà Ïîïàäèí, äà è äðóãèå òîæå, è âåäü êàêèå èíòåðåñíûå äèñêóññèè ðàçâîðà÷èâàëèñü ó íàñ íà ýòîé òîðãîâîé òî÷êå, êàê ãîðÿ÷î ñïîðèëè ìû î ñâîèõ è ÷óæèõ ñòèõàõ. Åñëè òîðãîâëÿ îêàçûâàëàñü íå ñëèøêîì ïðèáûëüíîé, ìû çàõîäèëè â êàôåøêó, ïîä îêíàìè êîòîðîé ðàñïîëàãàëñÿ íàø ñòîëèê, è ñêðîìíî îòìå÷àëè îêîí÷àíèå òðóäîâîãî äíÿ. Ýòî áûëè äåâÿíîñòûå íèùèå ãîäû. Íî ìû áûëè ìîëîäû, è ê òîìó æå ïîýòû. Òâîè ñòðî÷êè èç ñòèõîòâîðåíèÿ «Êîôåéíÿ» òàê è âðåçàëèñü â ïàìÿòü íà âñþ æèçíü:  êîôåéíå äóøíî, äûì îò ñèãàðåò ñâèâàåò êîëüöà, äðåáåçæèò ïîñóäà. È äàæå ñ ïðîâîæàòûìè îòñþäà íå îòûñêàòü äîðîãè â Íàçàðåò.  ñîñåäíåì ñ êàôåøêîé äîìå æèë íàø îáùèé ïðèÿòåëü Âèòÿ Êàðíàöåâè÷. Êâàðòèðà åãî íèêàê íå íàïîìèíàëà Íàçàðåò. Íî êîãäà äåíü îêàçûâàëñÿ áîëåå èëè ìåíåå óäà÷íûì äëÿ íàøåãî êíèæíîãî áèçíåñà, ìû «îòûñêèâàëè» äîðîãó ê íåìó è óñòðàèâàëè íàñòîÿùèé ïèð. Ïîñëå òàêèõ ïðàçäíèêîâ ìíå, êîíå÷íî, äîñòàâàëîñü îò æåíû, à åñëè òû çàõîäèë êî ìíå, òî 118

äîñòàâàëîñü è òåáå. Íî, áóäó÷è ÷åëîâåêîì ìóäðûì, òû íè íà êîãî íå îáèæàëñÿ è êðèòèêó âîñïðèíèìàë ïîçèòèâíî. ...Ïîñëåäíþþ íàøó âñòðå÷ó ÿ âñïîìèíàþ ñ ïå÷àëüþ. Òû ïðèåõàë â Êàëèíèíãðàä íåíàäîëãî, äà è âñòðåòèëèñü ìû ñëó÷àéíî. Òû ïîæàëîâàëñÿ, ÷òî íå ìîæåøü ïèñàòü, ÷òî êàê òîëüêî ñàäèøüñÿ ê ëèñòó áóìàãè, ó òåáÿ íà÷èíàþòñÿ ñòðàøíûå áîëè â ãîëîâå. È âçãëÿä ó òåáÿ áûë êàêîé-òî óæå íå ñîâñåì çäåøíèé. Íî ðàçâå ìû, ìóæèêè, îáðàùàåì âíèìàíèå íà òàêèå ìåëî÷è æèçíè? Íè÷åãî ÿ òåáå òîãäà íå ñêàçàë, òîëüêî ïîæàëåë ïðî ñåáÿ. ...Ãîðøî÷åê òâîé ñòîèò ó ìåíÿ, íà ñàìîì âèäíîì ìåñòå. Èíîãäà ÿ áåðó åãî â ðóêè, – òàê ñèëüíåå ÷óâñòâóåòñÿ ýíåðãèÿ, èäóùàÿ îò íåãî. Ïîäåðæó íåìíîãî è âçäîõíó: «À âñå-òàêè Äèìêà áûë õîðîøèì ÷åëîâåêîì». È æåíà ñî ìíîé ñîãëàøàåòñÿ. Ñïàñèáî òåáå, Äèìà! Ñåðãåé Ïîãîíÿåâ

ÑÛÍ À âåäü êàê âñ¸ íà÷èíàëîñü, ñûíîê... Ìû ñ òâîèì ïàïîé ëåëåÿëè ìå÷òó î òâîåé äîáðîïîðÿäî÷íîé æèçíè, êàðüåðå, ñåìüå ñ ïîëíîé ÷àøåé ñ÷àñòüÿ, – âåäü áûëè æå, êàê ìû ñ÷èòàëè, ïðåäïîñûëêè ê òîìó, íå íà ïóñòîì ìåñòå... Íî òû ñêàçàë: «ß ñòèøêè ïèøó, ìàìà» – è ïîø¸ë â ñâîþ æèçíü, íå ïðèâÿçûâàÿñü ê çåìíûì ìàòåðèàëüíûì öåííîñòÿì. Íå èíòåðåñîâàëè òåáÿ áûò, êîìôîðò, êîøåëåê. Íå âûçûâàëè çàâèñòè «äðóçüÿ, âûáèâøèåñÿ â êíÿçüÿ». Ñòàëî áûòü, íå òâîå... Òû øåë «ýïîõè ìèìî», íàáëþäàÿ æèçíü «íà ëåòó, êàê çàææ¸ííàÿ ñïè÷êà ïëèòó», ýòî áûë òâîé âûáîð. Ìåæäó äâóìÿ äàòàìè òâîåé æèçíè òåïåðü ñòîèò òèðå. Ýòî íå ïðîñòî êîðîòêàÿ ïðÿìàÿ ëèíèÿ.  ÷åðòî÷êå ýòîé çàêëþ÷åíà òâîÿ ñóäüáà, – âñÿ ãëóáèíà áûòèÿ, ãäå ñìîãëà ðàñêðûòüñÿ òâîÿ äóøà, ãäå ðå÷ü áûëà «òî÷êîé îïîðû», à òû – «ñòðàíû ñâîåé ïåâåö». È çà ýòî ñïàñèáî òåáå, ñûíîê. Òåïåðü ÿ âèæó âñ¸ èíà÷å, êàê-òî èçíóòðè, î÷åíü äîðîãèì, öåííûì âçãëÿäîì. È ýòî äëÿ ìåíÿ – ÷óäåñíîå òàèíñòâî, åäèíñòâåííàÿ âîçìîæíîñòü ïîáûòü ñ òîáîé. Ïóñòü ëþáîâü ìîÿ, ñûíîê, êîñí¸òñÿ äóøè òâîåé... «Íó êîìó æå, êàê íå ìíå, æèòü, íå óìèðàòü? Íó êîìó æå, êàê íå ìíå, ëþáèòü? Äîáðî äàâàòü...» Çà ñâîé ïîýòè÷åñêèé âîçðàñò, çà îòïóùåííûå òåáå ãîäû òû ìíîãîå ñóìåë ïîíÿòü, óâèäåòü, âîñïåòü ñâîèì õîðååì, îá120

Áåççàáîòíîå äåòñòâî. 1966 ãîä

121

ðàùàÿñü òîëüêî ê ñâîåìó ÷èòàòåëþ. Òâîè ñòèõè íàïîëíåíû âå÷íûìè òåìàìè, îíè î ñàìîì ãëàâíîì: äðóæáà («ÿ ãîðæóñü, ÿ çíàþ ýòó ÷åñòü, ÿ – ó÷åíèê, à âû – Ó÷èòåëÿ ìîè»), ëþáîâü («äàâàéòå áóäåì âñå ëþáèòü»), ïîýçèÿ («ÿ ðàä, ÷òî ñêðîìíûé ÿ ïîýò, ñòèõè íå èçäàþ... ïèñàòü ñòèõè – íå çíà÷èò ñòàâèòü ”ÿ” ïîä êàæäîé áóêâîé, ñòðî÷êîé, ñëîâîì, òóò ñâûøå âëàñòü äàíà, äðóçüÿ»), èñòèíà («è íåò ëþáâè èíîé, ÷åì òà, êîòîðîé äûøèøü»)...  êàæäîé òâîåé ñòðîêå – òâîå äûõàíèå, òâîé ãîëîñ, áèåíèå òâîåãî ñåðäöà, â íèõ – îòáëåñê âå÷íîñòè, êðàñîòû, ÷èñòîòû, äîáðà è ñâåòà. Ãîðîä, â êîòîðîì ðîäèëñÿ è æèë, òû íàçûâàë: «ìîé ëþáèìûé ðîäèòåëü».  íåì òîæå îñòàëàñü ÷àñòè÷êà òâîåé äóøè. Ãëàâíûì ñìûñëîì òâîåé æèçíè áûëà ëþáîâü êî âñåìó, ÷òî âîêðóã. Òû ïðèíèìàë æèçíü òàêîé, êàêàÿ îíà åñòü, íî ïðîçðåâàë â íåé íåâèäèìîå («×òî äåëàòü, åñëè âèäèøü ãðÿçü, à ÷óâñòâóåøü, ÷òî ãðÿçü ñâÿòàÿ...»). ...Ïîýòîâ áûëî è áóäåò ìíîæåñòâî. À òû òîëüêî îäèí, ñûíîê. Íåñîìíåííî, òû, ñûíîê, – ÎÄÈÍ... Ìàìà 18 ôåâðàëÿ 2013 ãîäà

2000 ãîä. Îäíà èç ïîñëåäíèõ ôîòîãðàôèé Äìèòðèÿ Óæãèíà

123

ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅ

«ÔÐÀÃÌÅÍÒÛ ÏÎËÎÒÍÀ...» «Åñòü ìóçûêà. Îíà âåëè÷èíà...» ............................................................... 6 «Ñåìü ñëîíîâ èäóò ïî íåáó íàä çåìë¸þ Àäàëüáåðòà...» ..................... 7 «Òî íå Ìóçà íàãàÿ âûõîäèò íàâñòðå÷ó – ñåñòðà...» ........................... 8 «Êàæäàÿ ìóõà òâàðíàÿ...» .......................................................................... 9 «È ñíîâà ðûáàêè, è ïàñòóõè, è ñóäüè...» ............................................. 10

«ÆÈÇÍÜ ÍÀ ËÅÒÓ...»

«Çàëèâ è ëåáåäè. Çàëèâ è âðåìåíà...»................................................... 12 «Ýòà ðå÷ü òî÷íî ìàÿòíèê äâèæåòñÿ...» ................................................. 13 «Êàê âî òåðåìå-äîìå, âî ãîðîäå...» ....................................................... 14 «Òàì, ãäå ÿ ñòîþ, íå õðàíÿò âåùåé...» .................................................. 15 Àíäðåþ ñ ïðèçíàòåëüíîñòüþ .................................................................. 16 «Çäåñü, â êîôåéíå, ñ áóìàãîþ, ÿ...» ...................................................... 19 «Ïîä óòðî.  êîìíàòå. Êîãäà...» ............................................................. 20

«ÏÐÀÂÎ ÐÅ×È...» «Â êðàþ íåâèäàííîì, â íåâåäîìîì ãîäó...»......................................... 22 «Êîíòîðà ”À”. Ãóñèíîå ïåðî...» ............................................................. 25 «Â ʸíèãñáåðãå íåò íåìåöêîé ðå÷è...» ................................................ 26 «Ðóèíû ãîòèêè. Ñîáîð...» ........................................................................ 28 «Ó Áèðæè. Ñòàðûé íóâîðèø...» ............................................................. 29 124

«Ìîðñêîé êóðîðò, ãäå íåêèé Êëàóñ Áëîõ...»....................................... 30 «Èþëü. Æàðà. Ó ìîðÿ íà ïåñêå...» ........................................................ 32 «Ñòåíà òåàòðà. Âå÷åð. Áîá Ìàðëåé...» .................................................. 34 «Èãðàþò äæàç. Âîëøåáíûé Ýëëèíãòîí...» ........................................... 36 «Òû ïèøåøü ìíå, ÷òî â Ïðóññèè äîæäè...» ........................................ 38 Ïîñëàíèå ñ Ïîíòà ..................................................................................... 40 «Ìîðñêîé êóðîðò. Ïóñòûííûé ïëÿæ...» .............................................. 42 «Â òîò âå÷åð ñ íåáà ïàäàëà âîäà...» ....................................................... 43 «Ñíåã ïàäàë â çàðåøå÷åííîì îêíå...» .................................................. 44 Ìèññèîíåð (ïüåñà-áóô)............................................................................ 46 «ß íå óìåð â÷åðà ñî ñòûäà çà ñòðàíó...» .............................................. 54

«Â ÍÅÇÍÀÊÎÌÛÕ ÌÈÐÀÕ...» «Â äîìå õëåáà íåò...» ................................................................................ 56 «...è ãîëîâà, ïîêà÷èâàÿñü â òàêò ðýããè...» ............................................. 57 «Ìû áûëè ñëåïû. Áûëè äàëåêè...» ........................................................ 58 Àíàòîëèþ Áðóòìàíó ................................................................................. 60 «Âîò âåùè, êîòîðûå ñîçäàë Áîã...» ........................................................ 62 Ýïèòàëàìèÿ ................................................................................................ 63 «...èáî ïîñëå ëþáâè íåèçáåæíî íàõîäèò ïå÷àëü...» .......................... 64 «À ìû ñèäèì è ïü¸ì êîíüÿê...» .............................................................. 65 «Âû àäâîêàò. Ïîçíàâ èíîé çàêîí...» ..................................................... 66 «Òû ïîìíèøü ñóìàñáðîäíîå êàôå...» ................................................... 68 «Àïòåêà. Óëèöà. È íî÷ü...» ...................................................................... 70 «Êàê íà äðåâíåì áðåãå ñòîèò èçáà...» .................................................. 71 «ß áóäó òåáå, íà÷èíàÿ îò ñèõ...» ............................................................ 72 «Åñòü òî÷êà áûòèÿ, ãäå ðå÷ü òåðÿåò ñìûñë...»..................................... 74 125

«Â ×ÀÑÓ ØÅÑÒÎÌ...»

ÂÌÅÑÒÎ ÏÎÑËÅÑËÎÂÈß

«Òî÷íî Èàêîâ â äîìå Ëàâàíà...» ............................................................ 76 «Ðàññêàæè ýòèì ëèñòüÿì ïåðãàìåíòíûì ïðèò÷ó î ñûíå...» ............ 77 «Â ïðîñòîðíîì, áåçëþäíîì ïðîñòðàíñòâå ñîáîðà...» ........................ 78 Âåëèêèé ÷åòâåðã ........................................................................................ 79 «Êîãäà òâîÿ äóøà – ïîäîáèå è îáðàç...» ............................................ 82

Î. Òêà÷åíêî. «È íåò ëþáâè èíîé...» .................................................... 100 Â. Ñîëîâüåâà. «Â îáëîìêàõ ýïîõè...» .......................................................... 102 Í. Ãîðáà÷åâà. Äèìà ................................................................................. 114 Ñ. Ïîãîíÿåâ. Ìàëåíüêèé ãëèíÿíûé ãîðøî÷åê .................................. 116 Í. Óæãèíà. Ñûí ....................................................................................... 120

«ß ËÀÒÀÞ ÑËÎÂÅÑÍÎÑÒÜÞ ÄÛÐÛ Â ÏÐÎÑÒÐÀÍÑÒÂÅ...» Íåçàâåðøåííîå

Êîíöåðò äëÿ N, èëè Æèçíü ïðóññêàÿ .................................................. 84 «Âîçëå ñàìîãî ñèíåãî ìîðÿ.  ïëàùå, â íîÿáðå...» ............................ 86 «Ñíåã. Èñòîðè÷åñêèé ìóçåé...» .............................................................. 88 «ß ïðîáîâàë ðàçäåòüñÿ, è òîãäà...»......................................................... 89 «Èçðåäêà âèäèøü â ïåñêå äîñïåõè...» .................................................. 90 «ß ëàòàþ ñëîâåñíîñòüþ äûðû â ïðîñòðàíñòâå. Âîêðóã...» ............... 91 Ê ñàìîìó ñåáå ............................................................................................ 92 «Îí äîñòðîèë êîâ÷åã è íà ìîðå âçãëÿíóë...» ...................................... 94

«ÑÊÎËÜÊÎ ÍÀ ÍÅÁÅ ÇÂÅÇÄ...» Ñòèõè äëÿ äåòåé

«Ñêîëüêî íà íåáå çâ¸çä...» ...................................................................... 96 «Ìóõà ñèäåëà íà ïîòîëêå...» ................................................................... 96 «Äåâî÷êà ñ ìàëü÷èêîì øëà...» ................................................................ 97 «ß ñèäåë íà êî÷êå...» ................................................................................ 97 «Ìû ãóëÿëè ñ Êîëåé â ïîëå...» ............................................................... 98 «Ïå÷åíüå, ïå÷åíüå...» ............................................................................... 98

126

ÄÌÈÒÐÈÉ ÓÆÃÈÍ

ÒÎ×ÊÀ ÁÛÒÈß Ñòèõîòâîðåíèÿ

Íà îáëîæêå è â îôîðìëåíèè øìóöòèòóëîâ èñïîëüçîâàíû ôîòîãðàôèè Äìèòðèÿ Óæãèíà ðàçíûõ ëåò æèçíè. Íà ñ. 75 — ôðàãìåíò êàðòèíû Ñ. Äàëè «Ðàñïÿòèå» Ñîñòàâèòåëü: Ñ. Ìèõàéëîâ Õóäîæíèê: Â. Êîâàëåâ Ôîòî íà ñ. 2, 101: Ä. Âûøåìèðñêîãî Òåõíè÷åñêèé ðåäàêòîð Â. Òîíêîâèä Êîððåêòîð: Â. Êóðòÿê Ôîðìàò 64õ64/16. Áóìàãà îôñåò. Ãàðíèòóðà Áàëòèêà Ïå÷. ë. 8. Òèðàæ 500. ÎÎÎ «Æèâåì» 236006, Ðîññèÿ, ã. Êàëèíèíãðàä, Ëåíèíñêèé ïð., 30, îô. 513 òåë.: (4012) 50-81-83, 50-91-83 e-mail: zivem2006@mail.ru, living-book@mail.ru www.living-book.ru