Genel muhasebe 1

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2654 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1620

GENEL MUHASEBE-I

Yazarlar Prof.Dr. Sait Y. KAYGUSUZ (Ünite 1, 2, 3, 4) Doç.Dr. Ümmühan ASLAN (Ünite 5, 6) Doç.Dr. Nazl› KEPÇE (Ünite 7, 8)

Editörler Prof.Dr. Kerim BANAR Doç.Dr. Vedat EKERG‹L

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r. ‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard›mc›s› Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n Ö¤retim Tasar›mc›lar› Doç.Dr. T. Volkan Yüzer Ö¤r.Gör. Orkun fien Grafik Tasar›m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flman› Okt. Nurdan Söker Grafikerler Ayflegül Dibek Hilal Küçükda¤aflan Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Dizgi Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi Genel Muhasebe-I

ISBN 978-975-06-1321-0 2. Bask› Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 157.000 adet bas›lm›flt›r.

ESK‹fiEH‹R, May›s 2013

iii

‹çindekiler

‹çindekiler Önsöz ............................................................................................................

vii

‹flletmenin Dili: Muhasebe ......................................................

2

MUHASEBEN‹N TANIMI...............................................................................

MUHASEBEN‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ ..........................................................

B‹LG‹ S‹STEM‹ OLARAK MUHASEBE ..........................................................

MUHASEBE KURAMI ....................................................................................

Muhasebenin Temel Kavramlar›...................................................................

Sosyal Sorumluluk Kavram›....................................................................

Kiflilik Kavram› ........................................................................................ ‹flletmenin Süreklili¤i Kavram›................................................................

Dönemsellik Kavram›..............................................................................

Parayla Ölçülme Kavram› .......................................................................

Maliyet Esas› Kavram› .............................................................................

Tarafs›zl›k ve Belgelendirme Kavram› ...................................................

Tutarl›l›k Kavram›....................................................................................

Tam Aç›klama Kavram›........................................................................... ‹htiyatl›l›k Kavram› .................................................................................. Önemlilik Kavram› .................................................................................. Özün Önceli¤i Kavram› ..........................................................................

Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkeleri .....................................................

Gelir Tablosu ‹lkeleri ..............................................................................

Bilanço ‹lkeleri ........................................................................................

MUHASEBE B‹LG‹ KULLANICILARI VE KULLANICILARIN B‹LG‹ ‹HT‹YAÇLARI.................................................................................................

MUHASEBE MESLE⁄‹ ................................................................................... Özet ...............................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................

Yaflam›n ‹çinden ...........................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

3 6 8 9 9 10 10 10 10 10 11 11 11 11 11 11 12 12 12 13 15 16 18 19 20 21 21 22

Finansal Tablolar ..................................................................... 24 F‹NANSAL TABLOLARIN TANIMI VE AMACI .............................................

F‹NANSAL TABLOLARIN HAZIRLANMASINDAK‹ VARSAYIMLAR ............ ‹flletmenin Süreklili¤i.....................................................................................

Muhasebenin Tahakkuk Esas› ...................................................................... Önemlilik ve Birlefltirme ...............................................................................

Netlefltirme (Mahsup Etme) ..........................................................................

Raporlama S›kl›¤›...........................................................................................

Karfl›laflt›rmal› Bilgi........................................................................................

Sunuluflun Tutarl›l›¤› .....................................................................................

F‹NANSAL TABLOLARIN N‹TEL‹KSEL ÖZELL‹KLER‹.................................. ‹htiyaca Uygunluk .........................................................................................

Gerçe¤e Uygun fiekilde Sunum ...................................................................

Karfl›laflt›r›labilirlik .........................................................................................

Do¤rulanabilirlik............................................................................................

Zaman›nda Sunum ........................................................................................

Anlafl›labilirlik ................................................................................................

1. ÜN‹TE

25 26 26 27 27 27 27 27 28 28 29 29 29 30 30 30

2. ÜN‹TE

iv

Genel Muhasebe-I

F‹NANSAL DURUM TABLOSU (B‹LANÇO) .................................................

Bilançonun Sunulufluna ‹liflkin Esaslar ........................................................

K›sa Vade ve Uzun Vade Ayr›m›..................................................................

Dönen Varl›klar .......................................................................................

Duran Varl›klar........................................................................................

K›sa Vadeli Borçlar..................................................................................

Uzun Vadeli Borçlar................................................................................ Öz Kaynaklar...........................................................................................

KAPSAMLI GEL‹R TABLOSU ........................................................................

NAK‹T AKIfi TABLOSU .................................................................................

Nakit ve Nakde Eflde¤er Varl›klar ................................................................

Faaliyet Türleri............................................................................................... ‹flletme Faaliyetleri ..................................................................................

Yat›r›m Faaliyetleri ..................................................................................

Finansman Faaliyetleri ............................................................................ ÖZ KAYNAKLAR DE⁄‹fi‹M TABLOSU ....................................................... Özet..........................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m................................................................................

Yaflam›n ‹çinden......................................................................................

Okuma Parças› ........................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ......................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ........................................................................

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar .........................................

3. ÜN‹TE

Hesap ........................................................................................ 46 HESABIN TANIMI VE N‹TEL‹KLER‹ ...........................................................

Hesab›n Tan›m› .............................................................................................

Hesaplar›n Nitelikleri ....................................................................................

HESAPLARIN ‹fiLEY‹fi‹ ..................................................................................

Temel Muhasebe Eflitli¤i ve Hesap ..............................................................

Varl›k Hesaplar›n›n ‹flleyifli ...........................................................................

Kaynak Hesaplar›n›n ‹flleyifli ........................................................................

Maliyet, Gelir ve Gider Hesaplar›n›n ‹flleyifli...............................................

HESAP PLANI ................................................................................................

Hesaplar›n Kodlar› ve Hesaplar›n Tan›mlanmas›........................................ Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Yaflam›n ‹çinden............................................................................................

Okuma Parças› ..............................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar..............................................

4. ÜN‹TE

30 30 31 31 32 32 32 32 33 36 37 37 37 38 38 40 41 42 43 44 44 45 45

47 47 47 49 49 51 51 52 58 59 72 73 74 74 75 75 75

Muhasebe Süreci...................................................................... 76 MUHASEBE SÜREC‹......................................................................................

MUHASEBE B‹LG‹ AKIfiI ..............................................................................

BELGELER......................................................................................................

DEFTERLER....................................................................................................

Yasal Defterler...............................................................................................

Yevmiye Defteri (Günlük Defter) ..........................................................

Büyük Defter (Defter-i Kebir) ................................................................

Envanter (Bilanço) Defteri......................................................................

77 78 79 79 81 82 83 84

v

‹çindekiler

‹flletme Hesab› Esas› Defteri...................................................................

Yard›mc› Defterler...................................................................................

MUHASEBE F‹fiLER‹......................................................................................

M‹ZANLAR .....................................................................................................

Muhasebe Süreci ‹le ‹lgili Örnek Çal›flma ................................................... Özet ...............................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................

Yaflam›n ‹çinden ...........................................................................................

Okuma Parças› ........................................................................................... ..

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

85 85 85 86 87 98 99 100 101 101 102 103

Haz›r De¤erler ......................................................................... 104 F‹NANSAL VARLIKLAR..................................................................................

HAZIR DE⁄ERLER.........................................................................................

KASA ..............................................................................................................

BANKALAR .................................................................................................... ÇEKLER ..........................................................................................................

Al›nan Çekler .................................................................................................

Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri...............................................................

D‹⁄ER HAZIR DE⁄ERLER ............................................................................ Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Yaflam›n ‹çinden............................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

Alacaklar ................................................................................... 124 G‹R‹fi ..............................................................................................................

T‹CAR‹ ALACAKLAR......................................................................................

Al›c›lar ............................................................................................................

Alacak Senetleri .............................................................................................

Senetlerin Do¤uflu...................................................................................

Senetlerin Tahsil Edilmesi.......................................................................

Senetsiz Alacak Karfl›l›¤› Senet Al›nmas› ...............................................

Senetlerin Teminata Verilmesi................................................................

Senetlerin Protesto Edilmesi ...................................................................

Senetlerin Temliki ...................................................................................

Verilen Depozito ve Teminatlar ...................................................................

D‹⁄ER ALACAKLAR ......................................................................................

Ortaklardan Alacaklar ................................................................................... ‹fltiraklerden Alacaklar ..................................................................................

Ba¤l› Ortakl›klardan Alacaklar......................................................................

Personelden Alacaklar...................................................................................

Di¤er Çeflitli Alacaklar................................................................................... Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

5. ÜN‹TE

105 105 106 111 113 114 117 118 119 120 122 123 123 123

125 125 126 129 130 131 133 133 134 135 136 137 137 138 139 140 141 142 143 144 145 145

6. ÜN‹TE

vi

Genel Muhasebe-I

7. ÜN‹TE

Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler .................................... 146 MENKUL KIYMETLER ...................................................................................

Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kâr veya Zarara Yans›t›lan ...........................

Menkul K›ymetler..........................................................................................

Sat›lmaya Haz›r Amaçl› Menkul K›ymetler ..................................................

Vadeye Kadar Elde Tutma Amaçl› Menkul K›ymetler ................................

H‹SSE SENETLER‹..........................................................................................

BORÇLANMA KÂ⁄ITLARI ............................................................................

Tahviller .........................................................................................................

Di¤er Borçlanma K⤛tlar› ............................................................................

D‹⁄ER MENKUL KIYMETLER ...................................................................... Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

Yaflam›n ‹çinden............................................................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

8. ÜN‹TE

147 148 148 149 149 150 152 153 155 157 158 159 161 161 161 162

Stoklar....................................................................................... 164 T‹CARET ‹fiLETMELER‹NDE STOKLAR ........................................................

KATMA DE⁄ER VERG‹S‹ (KDV)..................................................................

STOKLARLA ‹LG‹L‹ ‹fiLEMLER‹N MUHASEBELEfiT‹R‹LMES‹......................

Devaml› Envanter Yöntemi...........................................................................

Dönem Bafl› Mal Stoklar› ........................................................................

Al›fllar .......................................................................................................

Al›fl Giderleri............................................................................................

Al›fl ‹adeleri..............................................................................................

Al›fl ‹skontosu ..........................................................................................

Sat›fllar ......................................................................................................

Sat›fl Giderleri ..........................................................................................

Sat›fllardan ‹adeler ...................................................................................

Sat›fl ‹skontosu.........................................................................................

Aral›kl› Envanter Yöntemi.............................................................................

Dönem Bafl› Mal Stoklar› ........................................................................

Al›fllar .......................................................................................................

Al›fl Giderleri............................................................................................

Al›fl ‹adeleri..............................................................................................

Al›fl ‹skontosu ..........................................................................................

Sat›fllar ......................................................................................................

Sat›fl Giderleri ..........................................................................................

Sat›fllardan ‹adeler ...................................................................................

Sat›fl ‹skontosu.........................................................................................

T‹CARET ‹fiLETMELER‹NDE SATILAN MALLARIN MAL‹YET‹N‹N VE BRÜT DÖNEM KÂR/ZARARININ HESAPLANMASI............................... Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Yaflam›n ‹çinden............................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

165 166 167 167 168 168 170 171 172 172 175 176 177 177 178 178 179 180 180 181 182 182 183 184 189 190 192 192 193 193

Sözlük ................................................................................... 195

Önsöz

Önsöz ‹nsanlar›n günlük yaflant›lar›, para kazanmak ve kazan›lan paran›n tüketilmesi olarak özetlenebilir. Bu çabadan kârl› ç›kanlar ise paray› do¤ru yönetenlerdir. ‹flletmelerde insanlar gibi yaflayan varl›klard›r. Toplumun gereksinimlerini yerine getirmek ve toplumun bir parças› olarak yaflamak zorundad›r. Gerek gerçek kifliler gerekse iflletmeler çok say›daki parasal hareketlerini kay›t alt›na alabilmek, izlemek, analiz etmek ve yorumlamak için muhasebeden yararlan›r. Ekonomik hayat›n olmazsa olmaz› iflletmeler; varl›klar›n› sürdürebilmeleri, rakipleri ile rekabet edebilmeleri ve gelece¤e yönelik yat›r›m kararlar›n› alabilmeleri, iflletme sahibine, ortaklar›na, müflterilerine, yat›r›mc›lar›na, kredi sa¤lay›c›lara k›saca topluma hesap verebilmeleri için muhasebeye ihtiyaç duyarlar.

Bu kitab›n amac›, muhasebe bilimiyle ilk kez karfl›laflan sizlere; muhasebenin amac›, kavramlar›, tablolar› ve finansal bilginin sistemli bir flekilde üretilmesi aç›klanmaya çal›flmaktad›r. ‹flletmeler; ticaret iflletmeleri, üretim iflletmeleri ve hizmet iflletmeleri olarak üçe ayr›l›r. Bu kitap kapsam›nda sadece ticaret iflletmelerinin finansal ifllemlerinin muhasebesi anlat›lacakt›r. Genel Muhasebe 1 kapsam›nda; muhasebe kavramlar›, ilkeleri ve standartlar›, finansal tablolar›, hesap kavram›, muhasebe süreci ve dönen varl›klara iliflkin hesaplar anlat›lmaktad›r.

Kitab›n tümünde muhasebe kay›tlar› uygulama ile paralellik sa¤lanmas› amac›yla Tekdüzen Hesap Plan›’na uygun olarak yap›lm›flt›r.

Sekiz (8) üniteden oluflan bu kitab›n haz›rlanmas›nda eme¤i geçenlere teflekkür eder, baflar›lar dilerim.

Editörler Prof.Dr. Kerim BANAR Doç.Dr. Vedat EKERG‹L

vii

1

GENEL MUHASEBE-1

Amaçlar›m›z

N N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Muhasebenin ne anlama geldi¤ini tan›mlayabilecek, ‹nsanlar›n günlük hayat›nda bile asl›nda önemli olan muhasebenin nas›l bir tarihsel süreç geçirdi¤ini aç›klayabilecek, Muhasebenin bir bilgi sistemi olarak nas›l kullan›laca¤›n› aç›klayabilecek, Muhasebenin temel kavramlar›n›n ve kabul görmüfl ilkelerinin neler oldu¤unu tan›mlayabilecek, Muhasebeden kimlerin faydalanabilece¤ini ve kimlerin muhasebe sisteminden üretilmifl bilgileri kullanabilece¤ini aç›klayabilecek, Muhasebe mesle¤inde unvanlar›n neler oldu¤unu ve nas›l muhasebe meslek mensubu olunaca¤›n› aç›klayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar • • • •

Muhasebe Muhasebe Türleri Muhasebe Bilgi Sistemi Muhasebe ‹lkeleri

• • • •

Muhasebe Kavramlar› Meslek Mensubu Serbest Muhasebeci Mali Müflavir Yeminli Mali Müflavir

‹çindekiler

Genel Muhasebe-1

‹flletmenin Dili: Muhasebe

• • • • •

MUHASEBEN‹N TANIMI MUHASEBEN‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ B‹LG‹ S‹STEM‹ OLARAK MUHASEBE MUHASEBE KURAMI MUHASEBE B‹LG‹S‹ KULLANICILARI VE KULLANICILARIN B‹LG‹ ‹HT‹YAÇLARI • MUHASEBE MESLE⁄‹

‹flletmenin Dili: Muhasebe MUHASEBEN‹N TANIMI Basit bir flekilde iflletme, mal ya da hizmet üreten ve satan kurumlar olarak tan›mlanmaktad›r. ‹flletmelerin temel amac›, kâr elde etmektir. ‹flletmeler, bu amaç do¤rultusunda faaliyet gösterirler. Ekonomik hayat›n olmazsa olmaz› iflletmeleri ve iflletmelerdeki çok say›daki parasal hareketi düflününüz. ‹flletmelerin varl›¤›n› devam ettirebilmeleri, rakipleri karfl›s›nda rekabet edebilmeleri ve gelece¤e yönelik yat›r›m kararlar›n› alabilmeleri için çok say›daki parasal hareketin kay›tlanmas›, izlenmesi, analizi ve yorumlanmas› gerekmektedir. Muhasebe; iflletmelerde gerçeklefltirilen faaliyetleri sistemli bir flekilde kaydederek s›n›fland›ran, özetleyerek analiz ve yoruma haz›r hâle getiren bir sistemdir. ‹flletmeler; mal al›p satan ticari iflletme, mal üreten satan üretim iflletmesi ve hizmet üreten ve sunan hizmet iflletmesi olarak s›n›fland›r›labilirler. Türü ne olursa olsun ve hangi sektörde faaliyet gösterirse göstersinler tüm iflletmelerin amaçlar› ayn›d›r: Kâr elde etmek ve yaflamlar›n› sürdürmek. ‹flletmeler bu amaçlara ulaflmak üzere mal ya da hizmet al›r, üretir ve satarlar. Mal al›p satmak, basit bir iflletme modeli olarak tan›mlan›r ve bu iliflki fiekil 1.1 üzerinde gösterilmektedir.

Muhasebe; iflletmelerdeki mali karakterli ifllemleri sistemli bir flekilde kaydeden, s›n›fland›ran, özetleyen, analiz eden ve yorumlayarak muhasebe bilgisini kullananlar için haz›r hâle getirerek raporlayan bir sistemdir.

fiekil 1.1 Mal

Müflteriler

Mal

‹flletme

Tahsilat

Sat›c›lar

Ödeme

‹flletmede temel döngü, mal ve para hareketleridir. Mal ve nakit hareketleri fiekil 1 üzerinde gösterildi¤i gibi ters yönde hareket etmektedir. Bir iflletmede mal›n al›n›p sat›lmas›na kadar geçen süreçte sat›c› ve al›c›lar ile olan ticari iliflkiler, çal›flanlar›n ücretleri, ifl yerinin kira gideri; elektrik, do¤algaz, telefon faturalar›n›n ödemeleri vb. ifllemler gerçekleflmektedir. Muhasebe, bu süreçte gerçekleflen ve iflletme ile ilgili olan tüm ifllemleri izleyen bir sistemdir.

‹flletmelerde Mal ve Nakit Döngüsü. ‹flletmelerde mal hareketleri; iflletme, sat›c›lar ve müflteriler aras›ndaki bir süreçtir.

4

Genel Muhasebe-I

‹flletme sahiplerinden veya ortaklar›ndan sa¤lanan öz kaynak, iflletmenin iflletme sahipleri veya ortaklar›na olan borcudur.

‹flletmeler, kurulufl aflamas›ndan itibaren faaliyetlerini yerine getirebilmeleri için kayna¤a (finans) ihtiyaç duymaktad›r. Bu kaynak, iflletme sahiplerinden sa¤lanabilece¤i gibi iflletme d›fl› üçüncü kifli veya kurumlardan da temin edilebilir. ‹flletme sahiplerinden veya ortaklar›ndan sa¤lanan kaynak, öz kaynak; üçüncü kifliler ve kurumlardan borçlanma yolu ile sa¤lanan kaynaklar ise yabanc› kaynak olarak tan›mlanmaktad›r. Bir iflletmenin faaliyetlerinde kullanmak üzere sa¤lad›klar› öz kaynak ve yabanc› kaynaklar, iflletmenin toplam kaynaklar›n› oluflturmaktad›r. Burada kaynaklar nerede kullan›l›r? sorusu akla gelmektedir.

Kaynaklar; iflletmenin makine, demirbafl, mal al›mlar›nda; çal›flanlara ücret ödemelerinde kullan›lmaktad›r. ‹flletmelerde kaynaklar› kullanarak varl›k sat›n al›nmaktad›r. Varl›klar, paraya dönüflen ve iflletme faaliyetlerinde kullan›lan olmak üzere iki gruba ayr›lmaktad›r. ‹flletmenin kasa veya bankas›ndaki paras› ile ticari mal, k›sa zaman içinde paraya dönüflecek varl›klar› olufltururken bina, makine ve demirbafllar; iflletme faaliyetinde kullan›lacak varl›klar› oluflturmaktad›r. ‹flletme yönetiminin temel amac›, al›nan varl›klar› iflletmenin amaçlar› do¤rultusunda kullanmakt›r.

Bir iflletmede gerçeklefltirilen faaliyetlerin genel yap›s›, fiekil 1.2 üzerinde gösterilmektedir.

Üçüncü kifliler veya kurumlardan borçlanma yolu ile sa¤lanan yabanc› kaynaklar ise borç olarak tan›mlanmaktad›r.

‹flletmelerin sahip oldu¤u ekonomik de¤erler olarak ifade edilen varl›klara, iflletmenin kasas›ndaki ve bankadaki paralar› ile mal stoklar› örnek olarak verilebilir.

fiekil 1.2 ‹flletmelerde Temel Faaliyetler

Yabanc› Kaynaklar

Öz Kaynaklar (Sermaye) Kâr Edilmesi

Kaynak: Albrecht vd, 2011:7 Toplam Kaynaklar

Bina, Makine, Demirbafl al›m›

Mal, Malzeme al›m›

Çal›flanlara ödeme yap›lmas›

Di¤er al›mlar ve ödemeler

Mal/Hizmet Üretimi/Sat›fl›

Tahsilat Yap›lmas›

Sahip/ortaklara kâr pay› verilmesi

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

1

Borçlar›n ödenmesi

Vergilerin ödenmesi

‹flletme faaliyetlerinin devaml›l›¤› için mal al›nmas›

Varl›klar, Yabanc› Kaynaklar, Sermaye ne demektir?

SIRA S‹ZDE ‹flletmenin sahipleri ve ortaklar›n›n koyduklar› sermaye ve zaman içinde yaD Ü fi Ü N E L ‹ M banc› kaynak birlikte kullan›larak iflletmenin faaliyetlerinde kullan›lmak üzere

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

5

1. Ünite - ‹flletmenin Dili: Muhasebe

bina, makine ve demirbafllar›n yan› s›ra sat›lmak üzere mal ya da üretimde kullan›lmak üzere malzeme al›nmakta, iflletmede çal›flanlara ödeme yap›lmakta ve ayr›ca iflletme faaliyetleri için di¤er al›mlar ve ödemeler (elektrik, do¤algaz gibi) yap›lmaktad›r.

Bu al›mlar ve ödemelerin gerçeklefltirilmesinin nedeni, mal ya da hizmet üretmektir. Bu aflamaya kadar genelde kaynak kullan›lmakta ve al›mlar ile ödemeler için nakit ç›k›fl› gerçekleflmektedir. Üretilen mal ya da hizmetlerin sat›lmas› ile birlikte tahsilat yap›lmakta ve nakit girifli gerçekleflmektedir. Sat›fl sonras›nda gelirler giderlerden büyükse ortaya kâr, tersi durumda ise zarar oluflacakt›r. ‹flletme faaliyetleri do¤rultusunda varl›klar›nda art›fl veya azal›fl meydana gelir. ‹flletme varl›klar›ndaki art›fl do¤rultusunda ortaklar›n (iflletme sahiplerinin) varl›klar üzerinde haklar› da art›fl veya azal›fl do¤rultusunda de¤iflme gösterir. Muhasebe dilinde art›fllar kâr, azal›fllar ise zarar olarak tan›mlan›r.

Kâr ve zarar ne demektir?

SIRA S‹ZDE

2

‹flletmenin sahiplerine/ortaklar›na kârdan pay, iflletmeye kaynak veren üçüncü D Ü fi Ü N E L ‹ M tarafa borçlar ve devlete de vergi ödenecektir. Ayr›ca iflletmenin faaliyetlerinde devaml›l›k sa¤lanmas› için mal al›m› devam edecektir. Kârdan gerekli ödemeler yaS O R U Eklenen bu p›ld›ktan sonra kalan tutar, iflletmenin öz kaynaklar›na eklenecektir. tutar, ayn› anda iflletme varl›klar›nda art›fl› sa¤layacakt›r.

Kaynak bulmak ve bu kaynaklar› en uygun flekilde kullanmak, yönetiD ‹ K Kiflletme AT minin kâr elde etmek ve faaliyetlerinde süreklili¤i sa¤lamak için üzerinde durmas› gereken temel konudur.

SIRA S‹ZDE Bu aç›klamalardan sonra muhasebeyi flu flekilde tan›mlayabiliriz: ‹flletmelerin varl›k ve kaynaklar› üzerinde art›fl veya azal›fl meydana getiren, para birimi ile ifaAMAÇLARIMIZ de edilebilen mali olaylara ait belgeleri toplayan, kay›tlayan, s›n›fland›ran, mali tablo fleklinde özetleyen, analiz eden ve yorumlayan bir bilgi sistemidir.

Bu tan›mdan hareketle muhasebenin iflletmedeki görevlerini de aç›klayal›m. ‹ T A P Muhasebe, bir iflletmede para ile ifade edilen mali olaylara aitK belgeleri toplamakta, kay›t etmekte, s›n›fland›rmakta ve özetlemektedir. Bu ifllemler, muhasebenin temel ifllevidir. Para ile ifade edilen ve belgelendirilen mali olaylar›n tarih, miktar ve TELEV‹ZYON tutar›, muhasebe defterine belirli kurallar dâhilinde kaydedilir. Farkl› tarihlerde gerçekleflen ifllemlere ait bilgiler, belirlenen bir grupland›rma ve sistematik dâhilinde s›n›fland›r›l›r. Belli bir zaman diliminde gerçekleflen, kaydedilen ve s›n›fland›r›lan tüm ifllemler; muhasebe bilgisine dönüfltürülmek amac›‹ Nile T E Rmali N E T tablolar ile özetlenir ve raporlan›r. Özetlenen mali tablolar kullan›larak iflletmenin finansal performans›na iliflkin de¤erlendirme yap›l›r. Amaç, iflletmenin geçmifl dönemdeki performans›n› analiz etmek ve buna iliflkin yorum ve de¤erlendirmeler yapmakt›r. Analiz, yorum ve de¤erlendirme yapmak; muhasebenin ikincil ifllevidir. Muhasebe süreci, muhasebenin temel ve ikincil ifllevleri, fiekil 1.3 üzerinde gösterilmektedir.

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

N N

Muhasebe sürecini aç›klay›n›z ve muhasebenin temel ifllevlerini belirtiniz.

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P Mali olaylar›n kaydedilmesi, s›n›fland›r›lmas› ve özetlenmesi,Tmuhasebenin ELEV‹ZYON temel ifllevidir.

‹NTERNET

3

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

6

Genel Muhasebe-I

fiekil 1.3 Muhasebenin Süreci ve ‹fllevleri

Mali Olaylar Ödeme

Mal sat›fl›

Tahsilat Belgeler

Süreç

Kaydedilmekte

Ç›kt›

S›n›fland›r›lmakta

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Özetlenmekte

SIRA S‹ZDE

Analiz edilmekte ve Yorumlanmakta

‹kincil ‹fllevler

SIRA S‹ZDE

Temel ‹fllevler

Girdi

Mal al›fl›

D Ü fi Ü N E L ‹ M

‹flletme, iflletmeyi kuranlardan (iflletmenin sahibi ve ortaklar›ndan) ayr› bir kiflili¤e sahiptir ve muhasebe ifllemleri bu kiflilik ad›na yap›l›r. Muhasebe ifllemleri, ilS O R U gili bütün taraflar›n hak ve menfaatlerine eflit mesafede olmak zorundad›r. ‹flletmenin ayr› vard›r. Bu kiflili¤e ait varl›klar› ve kaynaklar› (yükümlülükleri) D ‹ Kbir K A kiflili¤i T bulunmaktad›r. Varl›k ve kaynaklar› aras›nda de¤iflmez bir eflitlik bulunmaktad›r.

N N

SIRA S‹ZDE

MUHASEBEN‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹

Muhasebenin mübadele (de¤iflim) kavram› ile beraber ortaya ç›kt›¤› tahmin edilAMAÇLARIMIZ mektedir. Babil’de çivi yaz›s› ile kilden yap›lm›fl levhalar üzerinde tutulan ilk kay›tlar, ilk ticari yaz›flma örnekleridir. Muhasebenin bugünkü flekli olan çift yanl› kay›t sisteminin 14. veya 15. yy. ‹talyan flehirlerindeki uygulamalar sonucu geliflti¤i anK ‹ ‹lk T Akez P 1926 y›l›nda Floransa’da kullan›ld›¤› san›lmaktad›r. lafl›lmaktad›r. Çift yanl› kay›t sisteminin muhasebe kay›t yönteminin gerekli flart›, her ifllemin iki kez kaydedilmesidir. Muhasebe uygulamalar›n›n geliflmelerinin büyük bir k›sT E L Ematematikçi V‹ZYON m›n›, ‹talyan ve papaz olan Luca Paciolo yaz›l› hâle getirmifltir. Luca Paciolo 1494 y›l›nda Venedik’te yay›mlad›¤› ‘Summa De Aritmetica, Geometrie, Proportioni et Proportionalite’ (Aritmetik, Geometri, Oran ve Orant› Hakk›nda Özet) adl› eserinin ilk bölümünde, muzaaf (çift tarafl›) kay›t tutma sisteminin ilke‹NTERNET lerini yaz›l› hâle getirmifltir. Bu çal›flma ile ilk kez yaz›l› muhasebe kurallar›n› gelifltiren Luca Paciolo, muhasebenin bafllang›c› olarak tan›mlanmaktad›r. Paciolo, ileri sürdü¤ü kay›t sisteminde ajanda, günlük defter ve büyük defter olmak üzere üç deftere yer verir. Bunlar aras›nda ba¤lant›lar›n ne flekilde kurulaca¤›n› belirtir.

Paciolo’nun kurallar›n› ele alan Antonio Tagliente, 1525 y›l›nda Luminario di Aritmetica adl› eserinde muhasebe konular›na yer vermifltir. 1540 y›l›nda Domenico Manzoni Venedik’te yay›mlad›¤› Quaderno Doppio adl› eserinde hem kuram hem uygulama aç›s›ndan muzaaf günlük defter ve büyük defter kay›tlar› ile ilgili ilkeleri tam bir aç›kl›¤a kavuflturmufltur. Manzoni’ yi izleyen bilim adamlar› ve muhasebeciler de muhasebe konular›n›n geliflmesinde önemli katk›larda bulunmufllard›r.

1. Ünite - ‹flletmenin Dili: Muhasebe

Sanayi Devrimi, teknolojik geliflmeler, büyük iflletmelerin do¤mas›; profesyonel yönetime sahip iflletmelerce muhasebe kuram› ve uygulamas›nda geliflmelerin sa¤lanmas›na neden olmufltur. Cumhuriyetten önce ülkemizde muhasebe e¤itiminin ‹stanbul Ticaret Mektebi ile Darüflflafaka ve Askerî Rüfldiye mekteplerinin ders programlar›nda yer ald›¤› belirtilmektedir. Muhasebe uygulamalar›nda Frans›z etkisi 1926 y›l›na kadar devam etmektedir. Cumhuriyetten önce muhasebe uygulamalar›, devlet muhasebesi ile s›n›rl› kalm›flt›r. 1926-1960 y›llar› aras›nda Alman etkisi var olmufltur. Sümerbank için Alman Profesörü Sachsenber taraf›ndan haz›rlanm›fl olan muhasebe sistemi, iktisadi devlet teflekküllerinin ço¤u taraf›ndan kabul edilip uygulamaya konmufltur. 1940 y›l›ndan sonra ç›kan Kazanç Vergisi Kanunu ile 1950 y›l›nda ç›kar›lan Gelir Vergisi Kanunu, muhasebe uygulanmas›n›n önemini art›rm›fl ve bu konudaki geliflmelere hizmet etmifltir.

Türkiye’de muhasebenin vergi ve di¤er yasalar taraf›ndan iflletmelere yüklenen bir külfet olarak ele al›nd›¤› da anlafl›lm›flt›r. Bu konudaki etütler ve ön çal›flmalar, 1960-1964 y›llar› aras›ndaki dönemde sürdürülmüfl ve Mart 1964’te yürürlü¤ü giren 440 say›l› ‹ktisadi Devlet Teflekkülleriyle Müesseseleri ve ‹fltirakleri Hakk›nda Kanun hükümlerine göre ‹ktisadi Devlet Teflekküllerini Yeniden Düzenleme Komisyonu kurulmufltur. Bu komisyonun görevlerinden bir tanesi de muhasebe usullerinin ›slah› ve tek düze hâle getirilmesi için esaslar› tespit etmektir. Düzenleme komisyonu, Mart 1968’de ilkelerini ortaya koydu¤u tekdüzen muhasebe sisteminin, iktisadi devlet teflekkülleri için zorunlu ve özel sektör için de iste¤e ba¤l› olmas›n› önermifltir.

Bu sistem, Amerikan Muhasebe Kuram› ve Uygulamas›’na dayanm›flt›r. 1971 y›l›nda Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinin (K‹T) Reformu Komisyonu kurulmufltur. Reform Komisyonu, 1971’de Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulama Komisyonu adl› bir alt komisyonu K‹T tekdüzen muhasebe sistemine geçifl esaslar›n› belirlemekle görevlendirilmifltir. 1972 program› ile Devlet Planlama Teflkilat› Müsteflarl›¤›, Tekdüzen Muhasebe Sistemi ile ilgili çal›flmalar› yürütecek Devlet Planlama Teflkilat› Tekdüzen Muhasebe Koordinasyonu Devaml› ‹htisas Komisyonunu kurmufltur.

Daha sonra Tekdüzen Muhasebe Koordinasyon Devaml› ‹htisas Komisyonu kurulmufl, bu komisyon ilk toplant›s›n› 1986 y›l›nda yapm›fl, 1987 y›l›nda Tekdüzen Genel Hesap Plan› ve Aç›klamalar› bafll›kl› kitab›n› yay›nlam›flt›r. 1986 y›l›nda Bankalar Kanunu ile bankac›l›k sektörü için haz›rlanan Tekdüzen Muhasebe Sistemi uygulamaya konmufltur. Sermaye Piyasas› Kurulu (SPK) ise 1983 y›l›nda mali tablolar ile ilgili bir plan, 1984 y›l›nda ise Standart Genel Hesap Plan›’n› yay›mlam›flt›r.

Maliye ve Gümrük Bakanl›¤›; gelifltirilen muhasebe sisteminin Türkiye genelinde tüm iflletmeler için zorunlu olarak uygulamaya konmas›n› gerçeklefltirmek üzere çal›flmalar yapm›fl ve bu konu ile ilgili Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i’ni 1992 y›l›nda Resmî Gazete’de yay›mlam›fl, 1993 y›l›n› ihtiyar› tutmufl, 1994 y›l›ndan itibaren zorunlu olarak uygulama bafllanm›flt›r.

Bilanço esas›na göre defter tutan gerçek ve tüzel kiflilere ait teflebbüs ve iflletmelerin faaliyet sonuçlar›na iliflkin bilgilerin, hem muhasebelefltirme hem de raporlamalar›nda tutarl›l›k ve karfl›laflt›r›labilirlik ilkelerine göre üretilmesinin mümkün olmas› amaçlanm›flt›r. Bu amaçla ilgili olarak afla¤›daki temel bafll›klar düzenlenmifltir: 1. Muhasebenin Temel Kavramlar› 2. Muhasebe Politikalar›n›n Aç›klanmas› 3. Mali Tablolar›n Düzenlenme ‹lkeleri 4. Mali Tablolar›n Düzenlenmesi ve Sunulmas› 5. Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Plan› ve Hesap Plan› Aç›klamalar›

7

8

Genel Muhasebe-I

2002 y›l›nda Türkiye Muhasebe Standartlar› Kurulu (TMSK), idari ve mali özerkli¤e sahip kamu tüzel kiflili¤i olarak kurulmufltur. Kurul, genel olarak afla¤›daki faaliyetleri yapmaktad›r: 1. Muhasebe standartlar›n›n oluflturulmas›nda esas al›nmak üzere kavramsal çerçeveyi belirlemek ve muhasebe standard› taslak metinlerini haz›rlay›p kamuoyunun görüfllerine açmak, 2. Gerçek, güvenilir, karfl›laflt›r›labilir, ihtiyaca uygun, anlafl›labilir ve tutarl› finansal bilgi üretilmesini sa¤layacak Türkiye Muhasebe Standartlar›’n› oluflturmak, 3. Muhasebe standartlar›n›n geliflen ve de¤iflen ihtiyaçlara cevap verebilmesini teminen standartlar›n güncelli¤ini sa¤lamak üzere gerekli çal›flmalar› yapmak, 4. Finansal bilgilerin karfl›laflt›r›labilirli¤inin uluslararas› alanda da sa¤lanmas›n› teminen ulusal muhasebe standartlar›n›n uluslararas› kabul görmüfl muhasebe ilkeleri ve en iyi muhasebe uygulama örnekleri ile uyumunu gerçeklefltirmek üzere gerekli çal›flmalar› yapmak, 5. Finansal tablolar›n ihtiyaçlara uygun bilgi sunmas›n› ve belirlenecek standartlarla ilgili olarak uygulamada karfl›laflabilecek sorunlara iliflkin önlem al›nabilmesini sa¤lamak üzere standartlar›n oluflturulmas› sürecinde muhasebe ilgi gruplar›n›n görüfllerinin al›nmas›n› sa¤lamak ve standartlar›n oluflturulmas› sürecinde düzenli olarak kamuoyunu bilgilendirmek, 6. Gerekti¤inde uygulamaya aç›kl›k kazand›rmak üzere muhasebe standartlar›n›n uygulanmas›nda tereddüt oluflan konularda yorumlar yay›mlamak ve 7. Ulusal muhasebe standartlar›n›n benimsenmesine ve standartlar›n uygulanmas›na iliflkin kamu bilincinin yerlefltirilmesine yönelik olarak toplant›, konferans, sempozyum, kongre gibi faaliyetler düzenlemek ve gerekirse çeflitli yay›nlar haz›rlamak ve bast›rmakt›r.

Kas›m 2011’de, kanun hükmündeki kararname ile Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartlar› Kurumu kurulmufltur. Yap›lan yasal düzenlemenin amac›; uluslararas› standartlarla uyumlu Türkiye Muhasebe Standartlar›n› oluflturmak ve yay›mlamak, ba¤›ms›z denetimde uygulama birli¤ini, gerekli güveni ve kaliteyi sa¤lamak, denetim standartlar›n› belirlemek, ba¤›ms›z denetçi ve ba¤›ms›z denetim kurulufllar›n› yetkilendirmek ve bunlar›n faaliyetlerini denetlemek ve ba¤›ms›z denetim alan›nda kamu gözetimi yapmak yetkisine haiz Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartlar› Kurumu’nun kurulufl, teflkilat, görev, yetki ve sorumluluklar›na iliflkin usul ve esaslar› belirmek fleklinde ifade edilmifltir. Bu düzenleme ile Türkiye Muhasebe Standartlar› Kurulu’nun (TMSK) görevleri yeni kurulan bu kuruma b›rak›lm›flt›r.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

4

Muhasebenin tarihsel SIRA S‹ZDE geliflimi hakk›nda anlat›lanlar› k›saca özetleyeniz. Son y›llardaki daha genifl kapsaml› ve h›zl› geliflmelerin nedenlerini ayr›ca belirleyiniz.

D Ü fi Ü N E L ‹ M OLARAK MUHASEBE B‹LG‹ S‹STEM‹

‹flletmenin varl›k ve kaynaklar›nda de¤iflikli¤e neden olan mali olaylar, muhasebe sisteminde ifllenerek S O R U muhasebe bilgilerine dönüfltürülmektedir. Muhasebe sisteminin üretti¤i bu bilgilerin iflletme içinde ve iflletme d›fl›nda farkl› kullan›c›lar› vard›r.

Muhasebe sisteminden elde edilen bilgiler, iflletme yöneticilerinin verecekleri kaD‹KKAT rarlarda kullan›lmaktad›r. Muhasebe bilgilerinin nerede kullan›laca¤›n› belirlemek için muhasebe türlerini ve bunlar›n üretti¤i bilgileri tan›mlamak gerekir.

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

9

1. Ünite - ‹flletmenin Dili: Muhasebe

Belirli dönemlerde iflletme varl›k ve kaynaklar›n›n mevcut durumu ve faaliyet sonucunun ne oldu¤una iliflkin bilgilerin, iflletmenin taraflar›yla paylafl›lmas› zorunludur. Bu tür bilgilerin ölçülmesi ve izlenmesi, muhasebe meslek mensubu taraf›ndan yap›lacakt›r.

Muhasebe; bir sistem olarak genel muhasebe, maliyet muhasebesi ve yönetim muhasebesinden oluflmaktad›r. Genel muhasebe, tüm iflletmelerin muhasebe sisteminin omurgas›n› oluflturmaktad›r. Genel muhasebenin bilgileri, muhasebe sürecinde de belirtildi¤i gibi, özetlenerek raporlanmaktad›r. Bu bilgiler, iflletmenin geçmifl döneminde gerçeklefltirilen faaliyetlerin tan›mlanmas›na yöneliktir. Genel muhasebe bilgilerinin temel özelli¤i, yasal düzenlemelerin gereklerine göre düzenlenmifl olmas›d›r; bu bilgiler geçmifli yans›t›r ve genel olarak finansal içeriklidir. Üretilen ürün ya da hizmetin maliyetinin hesaplanmas› için maliyet muhasebesi sistemine ihtiyaç duyulmaktad›r. Maliyet muhasebesinin temel amac›, maliyet hesaplamak ve maliyet bilgisini raporlamakt›r. Maliyet muhasebesi bilgileri, hem finansal hem de operasyonel içeriktedir. Maliyet muhasebesi bilgilerinin içeri¤ini, yasal düzenlemeler yerine üretim ve teknolojinin özellikleri oluflturmaktad›r.

Yönetim muhasebesi, genelde büyük ölçekli iflletmeler taraf›ndan kullan›lan bir muhasebe sistemidir. Yönetim muhasebesi; genel muhasebe ve maliyet muhasebesi sistemlerinin bilgilerini, iflletmeye yönelik verilecek kararlarda sistematik olarak kullanmakta ve bilgi üretmektedir. Yönetim muhasebesinin bilgileri, planlama yapmaya ve gelece¤e yöneliktir, yasal düzenlemeler ile flekillendirilmemektedir.

Yönetim muhasebesi sistemi, finansal ve operasyonel içerikli bilgiler üretmektedir.

Genel muhasebe, maliyet muhasebesi ile yönetim muhasebesinin görevleri nelerdir?

SIRA S‹ZDE

MUHASEBE KURAMI

D Ü fi Ü N EmuhasebeleflL‹M ‹flletmelerin faaliyet ve sonuçlar›n›n sa¤l›kl› ve güvenilir bir biçimde tirilmesi, mali tablolar arac›l›¤› ile ilgililere sunulan bilgilerin tutarl›l›k ve mukayese edilebilirlik niteliklerini koruyarak gerçek durumu yans›tmas›n›n ve S O R sa¤lanmas› U iflletmelerde denetimin kolaylaflt›r›lmas› amac›n› ifade eden muhasebe kuram›; muhasebenin temel kavramlar› ile genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerinden D‹KKAT oluflmaktad›r.

Muhasebenin Temel Kavramlar›

SIRA S‹ZDE

5

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U Muhasebe kuram›; muhasebe bilimine temel olan, yön veren,Dmuhasebe ‹KKAT konular› üzerine ileri sürülen, varsay›mlara ve deneylere dayan›larak SIRA S‹ZDE kan›tlanan muhasebenin temel kavramlar› ile genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkelerinden oluflmaktad›r.

AMAÇLARIMIZ

N N

Muhasebenin temel kavramlar›, muhasebe uygulamalar›na yön vermektedir. Bu kavramlar; gerçekleflen bir mali olay›n nas›l kaydedilece¤ini, kay›t yaparken ne tür AMAÇLARIMIZ özelliklerin dikkate al›naca¤›n›, yap›lan kay›t ifllemlerinin iflletmeden iflletmeye göre veya farkl› dönemler aras›nda de¤iflme göstermemesi gibi birtak›m standartlar› belirlemektedir. Muhasebenin temel kavramlar› flunlard›r: K ‹ T A P • Sosyal Sorumluluk Kavram›, • Kiflilik Kavram›, • ‹flletmenin Süreklili¤i Kavram›, TELEV‹ZYON • Dönemsellik Kavram›, • Parayla Ölçülme Kavram›, • Maliyet Esas› Kavram›, ‹NTERNET • Tarafs›zl›k ve Belgelendirme Kavram›, • Tutarl›l›k Kavram›, • Tam Aç›klama Kavram›, • ‹htiyatl›l›k Kavram›,

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

10

Genel Muhasebe-I

• Önemlilik Kavram› ve • Özün Önceli¤i Kavram›.

Sosyal Sorumluluk Kavram›

SIRA S‹ZDE

SIRAifllevini S‹ZDE yerine getirme hususundaki sorumlulu¤unu belirtmekte ve Muhasebenin muhasebenin kapsam›n›, anlam›n›, yerini ve amac›n› göstermektedir. Sosyal sorumlulukDkavram›; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalar›n›n Ü fi Ü N E L ‹ M yürütülmesinde ve mali tablolar›n düzenlenmesi ve sunulmas›nda; belli kifli veya gruplar›n de¤il tüm toplumun ç›karlar›n›n gözetilmesi ve dolay›s›yla bilgi üretiminS O R U tarafs›z ve dürüst davran›lmas› gere¤ini ifade eder. de gerçe¤e uygun,

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

‹flletmenin dönem kâr elde etmifl olmas›na ra¤men iflletme sahip veya yöneticileriD ‹ K K Asonunda T nin iste¤i üzerine zarar gösterilmesi, sosyal sorumluluk kavram›na ayk›r› bir davran›flt›r.

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

N N

(A) ‹flletmesinin kurucusu Ali Duru ise Ali Duru ve (A) AMAÇLARIMIZ ‹flletmesi iki farkl› kiflilik olarak de¤erlendirilir.

KSIRA ‹ T S‹ZDE A P SIRA S‹ZDE

6

T EDLÜEfiVÜ‹NZEYLO‹ MN

‹ NSTOE RRNUE T D‹KKAT

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ D Ü fi Ü N E L ‹ M K ‹ T A P K S‹ OT RA U P TELEV‹ZYON D‹KKAT TELEV‹ZYON

SIRA ‹ N T E RS‹ZDE NET ‹NTERNET AMAÇLARIMIZ

‹flletmenin; sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve di¤er ilgililerden AMAÇLARIMIZ ayr› bir kiflili¤e sahip oldu¤unu ve o iflletmenin muhasebe ifllemlerinin sadece bu kiflilik ad›na yürütülmesi gerekti¤ini öngörür.

KSIRA ‹ T S‹ZDE Akavram›n› P ‹flletmenin kiflilik aç›klay›n›z.

SIRA S‹ZDE ‹flletmenin Süreklili¤i Kavram›

ÜV N‹ ZEYL ‹OMN T DE ÜL fiEfaaliyetlerini ‹flletmelerin, bir süreye ba¤l› olmaks›z›n sürdürece¤ini ifade eder. Bu nedenle iflletmenin süreklili¤i, sahiplerinin ya da hissedarlar›n›n yaflam süreleriyle D Ü fi Ü N E L ‹ M ba¤l› de¤ildir. süreklili¤i kavram› maliyet esas›n›n temelini oluflturur.

S O ‹flletmenin R U Bu kavram›n iflletmeler aç›s›ndan geçerlili¤inin bulunmad›¤› veya ortadan kalkt›¤› ‹ NST OE RRNUE T durumlarda ise bu husus, mali tablolar›n dipnotlar›nda aç›klan›r.

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

Kiflilik Kavram›

D‹KKAT

‹ K K A T s›n›rs›zd›r, iflletme sahiplerinin ya da hissedarlar›n›n yaflam süre‹flletmelerin Dyaflamlar› SIRA S‹ZDE sine ba¤l› de¤ildir.

N N N N

7

SIRA S‹ZDE

Hangi muhasebe kavram›, maliyet esas›n›n temelini oluflturmaktad›r?

SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ

AMAÇLARIMIZ Dönemsellik Kavram›

Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmenin Dsüreklili¤i K ‹ T A P kavram› uyar›nca s›n›rs›z kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlar›n›n di¤er dönemlerden ba¤›ms›z K S‹ OT R AU P Gelir ve giderlerin tahakkuk esas›na göre muhasebelefltirilolarak saptanmas›d›r. mesi; has›lat, T E L Egelir V ‹ Z Y ve O N kârlar›n ayn› döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karfl›laflt›r›lmas› bu kavram›n gere¤idir. Bu kavram›n iflletmeler aç›s›ndan geçerlili¤inin buD‹KKAT E L E V ‹ ortadan ZYON lunmad›¤›T veya kalkt›¤› durumlarda ise bu husus, mali tablolar›n dipnotlar›nda aç›klan›r. 01.01.2011 tarihinde iflletme kuruldu¤unda bu iflletmenin ömrünün S‹ZDE ‹SIRA N T E Rkabul N E T edilmekte ve bu durum, iflletmenin süreklili¤i kavram› ile ifas›n›rs›z oldu¤u de edilmektedir.

S›n›rs›z olan bu ömür “01.01.2011 - 31.12.2011” ve “01.01.2012 ‹NTERNET - 31.12.2012” dönemlerine ayr›ld›¤›nda dönemsellik kavram› uygulanm›fl olur.

N N

AMAÇLARIMIZ

Parayla Ölçülme Kavram›

K ‹ T A P

Parayla ölçülebilen K ‹ T A P iktisadi olay ve ifllemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yans›t›lmas›n› ifade eder. Muhasebe ifllemleri, ulusal para birimine göre yap›l›r.

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

1. Ünite - ‹flletmenin Dili: Muhasebe

11

Maliyet Esas› Kavram› Para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan di¤er kalemler hariç iflletme taraf›ndan edinilen varl›k ve hizmetlerin muhasebelefltirilmesinde, bunlar›n elde edilme maliyetlerinin esas al›nmas› gere¤ini ifade eder.

Tarafs›zl›k ve Belgelendirme Kavram› Muhasebe kay›tlar›n›n gerçek durumu yans›tan ve usulüne uygun olarak düzenlenmifl objektif belgelere dayand›r›lmas› ve muhasebe kay›tlar›na esas al›nacak yöntemlerin seçilmesinde tarafs›z ve ön yarg›s›z davran›lmas› gere¤ini ifade eder.

Tutarl›l›k Kavram› Muhasebe uygulamalar› için seçilen muhasebe politikalar›n›n birbirini izleyen dönemlerde de¤ifltirilmeden uygulanmas› gere¤ini ifade eder. ‹flletmelerin mali durumunun, faaliyet sonuçlar›n›n ve bunlara iliflkin yorumlar›n karfl›laflt›r›labilir olmas›; bu kavram›n amac›n› oluflturur. Tutarl›l›k kavram›, benzer olay ve ifllemlerde, kay›t düzenleri ile de¤erleme ölçülerinin de¤iflmezli¤ini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulundu¤u durumlarda iflletmeler, uygulad›klar› muhasebe politikalar›n› de¤ifltirebilirler. Ancak bu de¤iflikliklerin ve bunlar›n parasal etkilerinin mali tablolar›n dipnotlar›nda aç›klanmas› zorunludur.

Tam Aç›klama Kavram› Mali tablolar›n, bu tablolardan yararlanacak kifli ve kurulufllar›n do¤ru karar vermelerine yard›mc› olacak ölçüde yeterli, aç›k ve anlafl›l›r olmas›n› ifade eder. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak aç›klanmas›n›n yan›nda mali tablo kalemleri kapsam›nda yer almayan ancak al›nacak kararlar› etkileyebilecek gerçekleflmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi, bu kavram›n gere¤idir. Örne¤in teminat mektuplar› ve yat›r›m indirimi ile ilgili bilgiler, varl›k ve kaynaklar içinde izlenmemektedir. Ancak bu ifllemlere iliflkin bilgilerin bilgi kullan›c›lar›na sunulmas› gerekir. Tam aç›klama kavram› gere¤i bu bilgiler, naz›m hesaplarda izlenmelidir.

‹htiyatl›l›k Kavram› Muhasebe olaylar›nda temkinli davran›lmas› ve iflletmenin karfl›laflabilece¤i risklerin gözönüne al›nmas› gere¤ini ifade eder. Bu kavram›n sonucu olarak iflletmeler, muhtemel giderleri ve zararlar› için karfl›l›k ay›r›rlar, muhtemel gelir ve kârlar için ise gerçekleflme dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe ifllemi yapmazlar. Ancak bu kavram, gizli yedekler veya gere¤inden fazla karfl›l›klar ayr›lmas›na gerekçe oluflturamaz. Örne¤in iflletmenin alaca¤›n›n vadesinde tahsil edilememesi, iflletme için bir zarar olas›l›¤› oldu¤undan bu kavram gere¤ince zarar kaydedilir.

Önemlilik Kavram› Bir hesap kalemi veya mali bir olay›n nispi a¤›rl›k ve de¤erinin mali tablolara dayan›larak yap›lacak de¤erlemeleri veya al›nacak kararlar› etkileyebilecek düzeyde olmas›n› ifade eder. Önemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve di¤er hususlar›n mali tablolarda yer almas› zorunludur.

Elde edilme maliyeti, iktisadi k›ymetlerin sat›n al›nmas› ve üretimi ile ilgili maliyetlerdir.

12

Genel Muhasebe-I

Özün Önceli¤i Kavram› ‹fllemlerin muhasebeye yans›t›lmas›nda ve onlara iliflkin de¤erlendirmelerin yap›lmas›nda biçimlerinden çok özlerinin esas al›nmas› gere¤ini ifade eder. Genel olarak ifllemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla birlikte baz› durumlarda farkl›l›klar ortaya ç›kabilir. Bu takdirde özün biçime önceli¤i esast›r. ‹flletmenin elindeki vadeli müflteri çeklerinin alacak senetlerine aktar›lmas›, özün önceli¤i kavram›na örnektir.

Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkeleri Muhasebe sisteminin ç›kt›lar›, mali tablolar olarak tan›mlanmaktad›r. Mali tablolar, her iflletme taraf›ndan iflletmenin kendi istekleri do¤rultusunda düzenlenmemelidir. Mali tablolar, yasal olarak belirlenen ilkeler esas al›narak düzenlenmelidir. Bu ilkeler, tüm iflletmeler için geçerlidir. Tekdüzen Muhasebe Sistemi’nde yer alan mali tablo düzenleme ilkelerinde, gelir tablosuna ve bilançoya iliflkin ilkeler yer almaktad›r. Bilanço ilkelerinde ayr›nt›ya girilerek varl›klar, yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklar düzeyinde ilkeler belirlenmifltir: 1. Gelir Tablosu ‹lkeleri 2. Bilanço ‹lkeleri a) Varl›klara ‹liflkin ‹lkeler b) Yabanc› Kaynaklara ‹liflkin ‹lkeler c) Öz Kaynaklara ‹liflkin ‹lkeler

Gelir Tablosu ‹lkeleri Gelir tablosu ilkelerinin amac›; sat›fllar›n, gelirlerin, sat›fllar maliyetinin, giderlerin, kâr ve zararlara ait hesaplar›n ve belli dönemlere ait iflletme faaliyeti sonuçlar›n›n s›n›fland›r›lm›fl ve gerçe¤e uygun olarak gösterilmesini sa¤lamakt›r.

Bütün sat›fllar, gelir ve kârlar ile maliyet, gider ve zararlar; brüt tutarlar› üzerinden gösterilirler ve hiçbir sat›fl, gelir ve kâr kalemi bir maliyet, gider ve zarar kalemi ile tamamen veya k›smen karfl›laflt›r›lmak suretiyle gelir tablosu kapsam›ndan ç›kar›lamaz. Bu amaç do¤rultusunda benimsenen gelir tablosu ilkeleri afla¤›da belirtilmifltir: 1. Gerçekleflmemifl sat›fllar, gelir ve kârlar; gerçekleflmifl gibi ya da gerçekleflenler, gerçek tutar›ndan fazla veya az gösterilmemelidir. Belli bir dönem veya dönemlerin gerçe¤e uygun faaliyet sonuçlar›n› göstermek için dönem veya dönemlerin bafl›nda ve sonunda do¤ru hesap kesimi ifllemleri yap›lmal›d›r.

2. Belli bir dönemin sat›fllar› ve gelirleri, bunlar› elde etmek için yap›lan sat›fllar›n maliyeti ve giderleri ile karfl›laflt›r›lmal›d›r. Belli bir dönem veya dönemlerin bafl›nda ve sonunda maliyet ve giderleri gerçe¤e uygun olarak gösterebilmek için stoklarda, alacak ve borçlarda do¤ru hesap kesimi ifllemleri yap›lmal›d›r.

3. Maddi olan ve maddi olmayan duran varl›klar ile özel tükenmeye tabi varl›klar için uygun amortisman ve tükenme pay› ayr›lmal›d›r.

4. Maliyetler; maddi duran varl›klar, stoklar, onar›m ve bak›m ile di¤er gider gruplar› aras›nda uygun bir flekilde da¤›t›lmal›d›r. Bunlardan direkt olanlar› do¤rudan do¤ruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenler ise zaman ve kullanma faktörü dikkate al›narak tahakkuk ettirilip da¤›t›lmal›d›r.

5. Ar›zi ve ola¤anüstü niteli¤e sahip kâr ve zararlar, meydana geldikleri dönemde tahakkuk ettirilmeli; fakat normal faaliyet sonuçlar›ndan ayr› olarak gösterilmelidir.

1. Ünite - ‹flletmenin Dili: Muhasebe

6. Bütün kâr ve zararlardan, önceki dönemlerin mali tablolar›nda düzeltme yap›lmas›n› gerektirecek büyüklük ve niteliktekiler d›fl›nda kalanlar, dönemin gelir tablosunda gösterilmelidir.

7. Karfl›l›klar, iflletmenin kâr›n› keyfî bir flekilde azaltmak veya bir döneme ait kâr› di¤er döneme aktarmak amac›yla kullan›lmamal›d›r.

8. Dönem sonuçlar›n›n tespiti ile ilgili olarak uygulanagelen de¤erleme esaslar› ve maliyet yöntemlerinde bir de¤ifliklik yap›ld›¤› takdirde bu de¤iflikli¤in etkileri aç›kça belirtilmelidir.

9. Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir veya birkaç olay›n gelecekte ortaya ç›k›p ç›kmamas›na ba¤l› durumlar› ifade eden, flarta ba¤l› olaylardan kaynaklanan, makul bir flekilde gerçe¤e yak›n olarak tahmin edilebilen gider ve zararlar; tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yans›t›l›r. fiarta ba¤l› gelir ve kârlar için ise gerçekleflme ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk ifllemi yap›lmaz, dipnotlarda aç›klama yap›l›r.

Bilanço ‹lkeleri Bilanço ilkelerinin amac›, sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait kâr› iflletmede b›rakan sahip ve hissedarlar ile alacakl›lar›n iflletmeye sa¤lad›klar› kaynaklar ve bunlarla elde edilen varl›klar›n muhasebe kay›t, hesap ve tablolar›nda anlaml› bir flekilde tespit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla belli bir tarihte iflletmenin mali durumunun aç›kl›kla ve ilgililer için gerçe¤e uygun olarak yans›t›lmas›d›r.

Bilanço, varl›klar›n içinde bulunulan zamandaki de¤erini veya tasfiye hâlinde bunlar›n sat›fl›ndan elde edilecek para tutarlar›n› yans›tan bir tablo de¤ildir.

Bütün varl›klar, yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklar; bilançoda gayrisafi de¤erleri ile gösterilirler. Bu ilke, bilançonun net de¤er esas›na göre düzenlenmesine bir engel oluflturmaz. Bu do¤rultuda net de¤er bilanço düzenlenmesinin gere¤i olarak indirim kalemlerinin ilgili hesaplar›n alt›nda aç›kça gösterilmesi esast›r. Bu amaç do¤rultusunda benimsenen bilanço ilkeleri; varl›klar, yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklar itibar›yla afla¤›da belirtilmifltir: Varl›klara ‹liflkin ‹lkeler 1. ‹flletmenin bir y›l veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüflebilecek varl›klar›, bilançoda dönen varl›klar grubu içinde gösterilir.

2. ‹flletmenin bir y›l veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüflemeyen, hizmetlerinden bir hesap döneminden daha uzun süre yararlan›lan uzun vadeli varl›klar›; bilançoda duran varl›klar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir y›l›n alt›nda kalanlar, dönen varl›klar grubunda ilgili hesaplara aktar›l›r.

3. Bilançoda varl›klar›, bilanço tarihindeki gerçe¤e uygun de¤erleriyle gösterebilmek için varl›klardaki de¤er düflüklüklerini göstererek karfl›l›klar›n ayr›lmas› zorunludur. Dönen varl›klar grubu içinde yer alan menkul k›ymetler, alacaklar, stoklar ve di¤er dönen varl›klar içindeki ilgili kalemler için yap›lacak de¤erleme sonucu gerekli durumlarda uygun karfl›l›klar ayr›l›r. Bu ilke, duran varl›klar grubunda yer alan alacaklar, ba¤l› menkul k›ymetler, ifltirakler, ba¤l› ortakl›klar ve di¤er duran varl›klardaki ilgili kalemler için de geçerlidir.

4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen giderler ile cari dönemde tahakkuk eden ancak gelecek dönemlerde tahsil edilecek olan gelirler, kay›t ve tespit edilmeli; bilançoda ayr›ca gösterilmelidir.

5. Dönen ve duran varl›klar grubunda yer alan alacak senetlerini, bilanço tarihindeki gerçe¤e uygun de¤erleri ile gösterebilmek için reeskont ifllemleri yap›lmal›d›r.

13

14

Genel Muhasebe-I

6. Bilançoda duran varl›klar grubunda yer alan maddi duran varl›klar ile maddi olmayan duran varl›klar›n maliyetini, çeflitli dönem maliyetlerine yüklemek amac›yla her dönem ayr›lan amortismanlar›n birikmifl tutarlar› ayr›ca bilançoda gösterilmelidir.

7. Duran varl›klar grubu içinde yer alan özel tükenmeye tabi varl›klar›n maliyetini, çeflitli dönem maliyetlerine yüklemek amac›yla her dönem ayr›lan tükenme paylar›n›n birikmifl tutarlar› ayr›ca bilançoda gösterilmelidir.

8. Bilançonun dönen ve duran varl›klar gruplar›nda yer alan alacaklar, menkul k›ymetler, ba¤l› menkul k›ymetler ve di¤er ilgili hesaplardan ve yükümlülüklerden; iflletmenin sermaye ve yönetim bak›m›ndan iliflkili bulundu¤u ortaklara, personele, ifltiraklere ve ba¤l› ortakl›klara ait olan tutarlar›n›n ayr› gösterilmesi temel ilkedir.

9. Tutarlar› kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk ifllemi yap›lmaz. Bu tür alacaklar, bilanço dipnot veya eklerinde gösterilir.

10. Verilen rehin, ipotek ve bilanço kapsam›nda yer almayan di¤er teminatlar›n özellikleri ve kapsamlar›; bilanço dipnot veya eklerinde aç›kça belirtilmelidir. Bu ilke; al›nan rehin, ipotek ve bilanço kapsam›nda yer almayan di¤er teminatlar için de geçerlidir.

Ayr›ca iflletme varl›klar› ile ilgili toplam sigorta tutarlar›n›n da bilanço dipnot veya eklerinde aç›kça gösterilmesi gerekmektedir.

Yabanc› Kaynaklara ‹liflkin ‹lkeler 1. ‹flletmenin bir y›l veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçlar›, bilançoda k›sa vadeli yabanc› kaynaklar grubu içinde gösterilir.

2. ‹flletmenin bir y›l veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmemifl borçlar›, bilançoda uzun vadeli yabanc› kaynaklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir y›l›n alt›nda kalanlar, k›sa vadeli yabanc› kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktar›l›r.

3. Tutarlar› kesinlikle saptanamayanlar› veya durumlar› tart›flmal› olanlar› da içermek üzere iflletmenin bilinen ve tutarlar› uygun olarak tahmin edilebilen bütün yabanc› kaynaklar›, kay›t ve tespit edilmeli; bilançoda gösterilmelidir. ‹flletmenin bilinen ancak tutarlar› uygun olarak tahmin edilemeyen durumlar› da bilançonun dipnotlar›nda aç›k olarak belirtilmelidir.

4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden tahsil edilen has›lat ile cari dönemde tahakkuk eden ancak gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler, kay›t ve tespit edilmeli; bilançoda ayr›ca gösterilmelidir.

5. K›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar grubunda yer alan borç senetlerini bilanço tarihindeki gerçe¤e uygun de¤erleri ile gösterebilmek için reeskont ifllemleri yap›lmal›d›r.

6. Bilançonun k›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar gruplar›nda yer alan borçlar, al›nan avanslar ve di¤er ilgili hesaplardan; iflletmenin sermaye ve yönetim bak›m›ndan ilgili bulundu¤u ortaklara, personele, ifltiraklere ve ba¤l› ortakl›klara ait olan tutarlar›n›n ayr› gösterilmesi temel ilkedir. Öz Kaynaklara ‹liflkin ‹lkeler 1. ‹flletme sahip veya ortaklar›n›n sahip veya ortak s›fat›yla iflletme varl›klar› üzerindeki haklar›, öz kaynaklar grubunu oluflturur. ‹flletmenin bilanço tarihindeki ödenmifl sermayesi ile iflletme faaliyetleri sonucu oluflup çeflitli adlar alt›nda iflletmede b›rak›lan kârlar› ile dönem net kâr› (zarar›), bilançoda öz kaynaklar grubu içinde gösterilir.

15

1. Ünite - ‹flletmenin Dili: Muhasebe

2. ‹flletmenin ödenmifl sermayesi, bilançonun kapsam› içinde tek bir kalem olarak gösterilir. Ancak esas sermaye özellikleri farkl› hisse gruplar›na ayr›lm›fl bulunuyorsa esas sermaye hesaplar› her grubun haklar›n›, kâr ve tasfiye paylar›n›n da¤›t›m›nda sahip olabilecekleri özellikleri ve di¤er önemli özellikleri yans›tacak biçimde bilançonun dipnotlar›nda gösterilmelidir.

3. ‹flletmenin hissedarlar› taraf›ndan yat›r›lan sermayenin devam ettirilmesi gerekir. ‹flletmede herhangi bir zarar›n ortaya ç›kmas›, herhangi bir nedenle öz kaynaklarda meydana gelen azalmalar; hem dönemsel hem de kümülatif olarak izlenmeli ve kaydedilmelidir.

4. Öz kaynaklar›n bilançoda net olarak gösterilmesi için geçmifl y›llar zararlar› ile dönem zarar›, öz kaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer al›r.

5. Öz kaynaklar; ödenmifl sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri, geçmifl y›l kârlar› (zararlar›) ve dönem net kâr› (zarar›)ndan oluflur. Kâr yedekleri; yasal, statü ve ola¤anüstü yedekler ile yedek niteli¤indeki karfl›l›klar, özel fonlar gibi iflletme faaliyetleri sonucu elde edilen kârlar›n da¤›t›lmam›fl k›sm›n› içerir. Sermaye yedekleri ise hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortakl›k paylar›, yeniden de¤erleme de¤er art›fllar› gibi kalemlerden meydana gelir. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktar›lamaz.

MUHASEBE B‹LG‹ KULLANICILARI VE KULLANICILARIN B‹LG‹ ‹HT‹YAÇLARI Muhasebe; iflletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçlar›na ait bilgileri, izleyen ilgili kifli ve kurumlara raporlayan bir sistemdir. Muhasebe sisteminin üretti¤i bilgilerinin kullan›c›lar› vard›r. Bu kullan›c›lar iflletmenin içinde oldu¤u gibi iflletmenin d›fl›nda da vard›r. ‹flletmeye ait bilgilerin iflletme ile ilgilenen taraflara aç›klanmas› gerekmektedir. ‹flletmenin sahipleri, ortaklar›, yöneticileri ve çal›flanlar› gibi iflletmenin içinde yer alan taraflar›n yan› s›ra devlet, yat›r›mc›lar ve borç verenler gibi iflletmenin d›fl›nda yer alan taraflar da iflletmeye ait bilgileri kullanmak istemektedir. Elbette her bir taraf›n iflletmeden beklentisi farkl›d›r ve bu nedenle farkl› bilgilere ihtiyaç duyacaklard›r.

Muhasebe bilgi sisteminin üretti¤i bilgilerin kullan›c›lar›, fiekil 1.4 üzerinde gösterilmektedir. fiekil 1.4 üzerinde muhasebe bilgilerinin kullan›c›lar› gösterilmektedir. Bu kullan›c›lar, DEVLET kendi amaçlar›na uygun bilgileri edinmek isteyeceklerdir. ‹fiLETMEN‹N SAH‹PLER‹/ D‹⁄ER ‹flletme sahip veya ortaklar›ORTAKLARI n›n iflletme ile ilgili stratejik kararlar alabilmesi için do¤ru, güMUHASEBE venilir, tam zamanl› bilgilere ihB‹LG‹LER‹ tiyaçlar› olacakt›r. Ayr›ca iflletÇALIfiANLAR YÖNET‹C‹LER menin performans› hakk›nda da bilgi edinmek isteyeceklerdir. ‹flletmeyi kendileri yönetse de, yönetimi profesyonel yöneticiSEND‹KALAR YATIRIMCILAR lere b›raksalar da iflletmede olup bitenden haberdar olmak için muhasebe bilgilerini düzenli olarak kullanacaklard›r.

fiekil 1.4 Muhasebe Bilgilerinin Kullan›c›lar›. Üretilen muhasebe bilgisinin kullan›c›lar›, hem iflletme içi hem de iflletme d›fl›ndaki kifli ve kurumlard›r.

16

Genel Muhasebe-I

‹flletme yöneticileri, iflletmeyi yöneten taraf olarak iflletmede olan biten her fley hakk›nda bilgi sahibi olmak isteyeceklerdir. Yöneticiler; iflletmenin geçmifl dönemlerdeki performans›na iliflkin de¤erlendirme yapmak, mevcut durumunu devaml› izlemek ve gelece¤e yönelik planlar yapmak için muhasebe bilgisini kullanacakt›r. ‹flletmeye borç veren finans kurumlar›, iflletmenin mali durumu ile yak›ndan ilgilenecektir. ‹flletmenin mali yap›s›na iliflkin bilgileri kullanarak iflletmeye kredi verip vermeme konusuna karar vereceklerdir.

Devlet, iflletmenin yasal kurallara uygun faaliyet gösterip göstermedi¤ini incelemek için muhasebe bilgisine ihtiyaç duymaktad›r. ‹flletmelerin elde ettikleri kârdan ilk pay› devlet, vergi olarak al›r. Devlet, vergi gelirlerinin azalmamas› için iflletmelerin verdi¤i beyannamelerdeki muhasebe bilgilerinin do¤rulu¤unu inceleyecektir. Çal›flanlar, iflletmede farkl› konularda çal›flanlar, iflletmen mali yap›s› hakk›nda bilgi sahibi olarak maafllar›n›n art›r›lmas› ve çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesi gibi taleplerde bulunabilirler. ‹flletmelerin toplum gözünde de¤eri ve önemi, iflletmeden sosyal fayda bekleyen sosyal içerikli kurulufllarla olan iliflkiler, iflletmeye mal ve hizmet sa¤layanlar vb. toplumun di¤er üyeleri de iflletme hakk›nda sürekli bilgi bekleyeceklerdir.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

8

Muhasebenin taraflar›yla olan iliflkiler ile Muhasebenin Sosyal Sorumluluk Kavram›, KifliSIRA S‹ZDE lik Kavram› aras›ndaki iliflkileri düflününüz.

D Ü fi Ü N E L ‹MESLE⁄‹ M MUHASEBE

Türkiye’de muhasebe mesle¤i, 1989 tarih 20194 say›l› Resmî Gazete’de yay›mlanarak yürürlü¤e bulunan 3568 say›l› Serbest Muhasebecilik, Serbest MuhaS O R girmifl U sebeci Mali Müflavirlik ve Yeminli Mali Müflavirlik Kanunu ile (Bundan sonra k›saca Meslek Yasas› fleklinde ifade edilecektir.) yasal düzenlemeye kavuflmufltur.

D‹KKAT Bu yasada mesle¤in konusu, mesle¤e girifl koflullar› ve meslek ile ilgili özel durumlar düzenlenmektedir.

SIRAyasal S‹ZDEdüzenleme ile (2008 y›l›nda yap›lan de¤ifliklik ile) muhasebe 5786 say›l› meslek mensuplar› iki gruba ayr›lm›flt›r: 1. Serbest Muhasebeci Mali Müflavir, AMAÇLARIMIZ 2. Yeminli Mali Müflavir.

Serbest Muhasebeci Mali Müflavirin faaliyet konular› flunlard›r: 1. Genel K ‹kabul T A Pgörmüfl muhasebe prensipleri ve ilgili mevzuat hükümleri gere¤ince gerçek ile tüzel kiflilere ait teflebbüs ve iflletmelerin defterlerini tutmak, bilanço ve kâr ve zarar tablosu ve beyannameleri ile di¤er belgeleri düzenlemek T E L E V ‹ Z Y Ove N benzeri ifllemleri yapmak, 2. ‹flletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak, gelifltirmek, 3. ‹flletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunlar›n uygulamalar› ile ilgili iflleri düzenlemek veya bu konularda dan›flmanl›k yapmak, ‹ N Tsözü E R N E edilen T 4. Ayr›ca konularda belgelere dayal› olarak inceleme, analiz ve denetim yapmak, 5. Mali tablolar ve beyannamelerle ilgili konularda yaz›l› görüfl vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek; tahkim, bilirkiflilik ve benzeri iflleri yapmakt›r.

5786 say›l› Meslek Yasas›’nda serbest muhasebeci mali müflavir olabilmenin genel ve özel flartlar› ile ilgili düzenlemeler de yer almaktad›r. Serbest Muhasebeci Mali Müflavir olabilmek için aranan genel flartlar flunlard›r: 1. T.C. vatandafl› olmak (Yabanc› serbest muhasebeci mali müflavirler hakk›ndaki hüküm sakl›d›r.),

N N

17

1. Ünite - ‹flletmenin Dili: Muhasebe

2. Medeni haklar› kullanma ehliyetine sahip bulunmak, 3. Kamu haklar›ndan mahrum bulunmamak, 4. Türk Ceza Kanunu’nun 53’üncü maddesinde belirtilen süreler geçmifl olsa bile kasten ifllenen bir suçtan dolay› bir y›l veya daha fazla süreyle hapis cezas›na ya da affa u¤ram›fl olsa bile devletin güvenli¤ine karfl› suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin iflleyifline karfl› suçlar, millî savunmaya karfl› suçlar, devlet s›rlar›na karfl› suçlar ve casusluk, zimmet, irtikâp, rüflvet, h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat kar›flt›rma, edimin ifas›na fesat kar›flt›rma, suçtan kaynaklanan mal varl›¤› de¤erlerini aklama veya kaçakç›l›k suçlar›ndan mahkûm olmamak, 5. Ceza veya disiplin soruflturmas› sonucunda memuriyetten ç›kar›lm›fl olmamak, 6. Meslek fleref ve haysiyetine uymayan durumlar› bulunmamak.

Genel flartlar ile birlikte Serbest Muhasebeci Mali Müflavir olabilmek için afla¤›da belirtilen özel flartlar da aranmaktad›r. Bunlar da 1. Hukuk, iktisat, maliye, iflletme, muhasebe, bankac›l›k, kamu yönetimi ve siyasal bilimler dallar›nda e¤itim veren fakülte ve yüksekokullardan veya denkli¤i Yüksekö¤retim Kurumu’nca tasdik edilmifl yabanc› yüksekö¤retim kurumlar›ndan en az lisans seviyesinde mezun olmak veya di¤er ö¤retim kurumlar›ndan lisans seviyesinde mezun olmakla beraber bu f›krada belirtilen bilim dallar›ndan lisansüstü seviyesinde diploma alm›fl olmak, 2. En az üç y›l staj yapm›fl olmak, 3. Serbest muhasebeci mali müflavirlik s›nav›n› kazanm›fl olmak. Kanunlar› SIRA S‹ZDE uyar›nca vergi inceleme yetkisini alm›fl ve mesleki yeterlilik s›nav›nda baflar›l› olduktan sonra yeminli mali müflavirlik s›nav›n› vermifl olanlarda serbest muhasebeci mali müflavirlik s›nav›n› kazanm›fl olma flart› aranmaz ve D Ü fi Ü N E L ‹ M 4. Serbest muhasebeci mali müflavirlik ruhsat›n› alm›fl olmak gereklidir.

Yeminli mali müflavirler, serbest muhasebeci mali müflavirlerin yapt›¤› dan›flO R U manl›k ve denetim faaliyetlerinin yan›nda tasdik ifllerini yapmakSyetkisine sahip olmaktad›rlar. Tasdik faaliyeti, özellikle vergi beyannameleri ile bunlar›n ekleri ve mali tablolarla ilgili olarak yap›lmaktad›r. Yeminli mali müflavirler; muhasebe ile ilD‹KKAT gili defter tutamazlar, muhasebe bürosu açamazlar ve muhasebe bürolar›na ortak olamazlar.

SIRA S‹ZDE 5786 say›l› Meslek Yasas›’na göre Yeminli Mali Müflavir olabilmek için a) En az 10 y›l serbest muhasebeci mali müflavirlik yapm›fl olmak, b) Yeminli mali müflavirlik s›nav›n› vermifl olmak, AMAÇLARIMIZ c) Yeminli mali müflavir ruhsat›n› alm›fl olmak gerekir.

Yabanc› Serbest Muhasebeci Mali Müflavirleri Türkiye’de faaliyette bulunabilirler mi? Serbest muhasebeci mali müflavirlik mesle¤ini resmen düzenlemifl olan yaK ‹ T A P banc› bir devletin tabiyetindeki kiflilerin T.C. tabiyetindeki serbest muhasebeci mali müflavirliklerde aranan nitelikleri tafl›mak flart›yla kendi memleketlerinde elde etmifl olduklar› haklardan kapsama giren hizmetleri, karfl›l›kl›l›k flart› ile serbest muTELEV‹ZYON hasebeci mali müflavir unvan› alt›nda Türkiye’de de yapmalar›na Maliye Bakanl›¤›’n›n teklifi üzerine Baflbakan’›n onay› ile izin verilebilir.

N N

Ücret gelirlerinin vergilendirilmesi ile ilgili Gelir ‹daresi Baflkanl›¤›n›n ‹ N Thttp://www.gib.gov.

ERNET tr/fileadmin/beyannamerehberi/2011_Ucret_Kazanclari.pdf internet adresindeki Ücret Kazançlar› Vergi Rehberi, 2011’den yararlanabilirsiniz.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

18

Genel Muhasebe-I

Özet

N AMAÇ

1

N AMAÇ

2

N AMAÇ

3

Muhasebenin ne anlama geldi¤ini tan›mlamak. ‹flletmelerde gerçekleflen ve para birimi ile ifade edilebilen mali olaylar› belirli bir sistematik dâhilinde kay›tlama, s›n›fland›rma, özetleme, analiz etme ve yorumlama sürecine muhasebe denmektedir. Muhasebe, iflletmenin dilidir. ‹flletme, muhasebe arac›l›¤› ile konuflur. ‹flletmede gerçekleflen tüm faaliyetlerin parasal de¤erleri, muhasebe sisteminin ç›kt›s› olan mali tablolar ile aç›klan›r. ‹nsanlar›n günlük hayat›nda bile asl›nda önemli olan muhasebenin nas›l bir tarihsel süreç geçirdi¤ini aç›klamak.

Muhasebe, mübadele ile bafllam›fl olup ‹talyan matematikçi ve papaz olan Luca Paciolo taraf›ndan yaz›l› hâle getirmifltir. Luca Paciolo, 1494 y›l›nda Venedik’te yay›mlad›¤› ‘Summa De Aritmetica, Geometrie, Proportioni et Proportionalite’ (Aritmetik, Geometri, Oran ve Orant› Hakk›nda Özet) adl› eserinin ilk bölümünde çift tarafl› kay›t tutma sisteminin ilkelerini yaz›l› hâle getirmifltir. Bundan sonraki süreçte Türkiye’de Frans›z, Alman ve Amerikan etkisinde de¤iflik düzenlemeler yap›lm›flt›r. 1989 y›l›nda Muhasebe Meslek Yasas› düzenlenmifl, 1992 y›l›nda Muhasebe Sistemi Genel Tebli¤i yay›mlanm›flt›r. Türkiye Muhasebe Standartlar› Kurulu, muhasebe standartlar›n› yay›mlam›flt›r. Bu yetki Kas›m 2011 y›l›nda Kamu Gözetimi, Ba¤›ms›z Denetim Muhasebe Standartlar› Kurumuna verilmifltir. Yeni Türk Ticaret Kanunu gere¤i olarak da 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren geçerli Uluslararas› Muhasebe ve Uluslararas› Finansal Raporlama Standartlar› ile uyumlu Türkiye Muhasebe Standartlar› ve Türkiye Finansal Raporlama Standartlar› yürürlü¤e girecektir.

Muhasebenin bir bilgi sistemi olarak nas›l kullan›laca¤›n› aç›klamak.

Muhasebeden bilgi bekleyen taraflar›n bilgi ihtiyaçlar›n› karfl›layacak bir sistem olarak düflünüldü¤ünde muhasebe süreci, bir muhasebe bilgi sistemi olarak nitelendirilebilir. Mali olaylara ait belgeler toplanacak, kay›tlanacak, s›n›fland›r›lacak, mali tablo fleklinde özetlenecek, analiz edilecek ve yorumlanacakt›r.

N AMAÇ

4

N AMAÇ

5

N AMAÇ

6

Muhasebenin temel kavramlar›n›n ve kabul görmüfl ilkelerinin neler oldu¤unu tan›mlamak.

Muhasebe kuram›n›n bir gere¤i olarak ülkemizde uygulanan muhasebenin temel kavramlar› ve genel kabul görmüfl ilkeleri mevcuttur.

Muhasebeden kimlerin faydalanabilece¤ini ve kimlerin muhasebe sisteminden üretilmifl bilgileri kullanabilece¤ini aç›klamak.

Muhasebe kuram› do¤rultusunda üretilen bilgilerden; yöneticiler, ortaklar, sendikalar, çal›flanlar, borç verenler, devlet, yat›r›mc›lar ve toplumun di¤er kurumlar› faydalan›rlar.

Muhasebe mesle¤inde unvanlar›n neler oldu¤unu ve nas›l muhasebe meslek mensubu olunaca¤›n› aç›klamak.

Türkiye’de muhasebe meslek mensuplar›, 2008’den itibaren Serbest Muhasebeci Mali Müflavir ve Yeminli Mali Müflavir fleklinde iki unvanla faaliyetlerini sürdürmektedir. Serbest Muhasebeci meslek unvan› yasadan ç›kart›lm›flt›r. Serbest Muhasebeci Mali Müflavir ile Yeminli Mali Müflavir aras›ndaki en bariz fark fludur: Yeminli Mali Müflavirler; muhasebe ile ilgili defter tutamazlar, muhasebe bürosu açamazlar ve muhasebe bürolar›na ortak olmamalar›d›r.Yabanc› meslek mensubunun ülkemizde faaliyette bulunabilmesinin temel flartlar› Meslek Yasas›’nda belirtilmifltir.

1. Ünite - ‹flletmenin Dili: Muhasebe

19

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin varl›klar› ve kaynaklar› üzerinde art›fl veya azal›fl meydana getiren, para ile ifade edilebilen olaylar›n kay›tlanmas›, s›n›fland›r›lmas›, özetlenmesi, analiz ve yorum yap›lmas›n› içeren bilgi sistemidir? a. Belge toplamak b. S›n›fland›rmak c. Kaydetmek d. Yorumlamak e. Muhasebe 2. Afla¤›dakilerden hangisi Kas›m 2011 tarihi itibar›yla ülkemizde muhasebe standartlar›n› oluflturmak ve yay›mlamak amac›yla görevlendirilen kurumdur? a. Türkiye Muhasebe Standartlar› Kurulu b. Kamu Gözetimi Muhasebe Denetimi ve Muhasebe Standartlar› Kurumu c. Bankac›l›k Denetleme Düzenleme Kurulu d. Sermaye Piyasas› Kurulu e. Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler ve Yeminli Mali Müflavirler Odalar Birli¤i 3. Afla¤›dakilerden hangisi sadece muhasebenin fonksiyonlar›ndan biri de¤ildir? a. Belge düzenlemek b. Belgeleri toplamak c. Belgeleri ve ifllemleri s›n›fland›rmak d. Belgeleri muhasebe defterlerine kaydetmek e. Sonuçlar› taraflara mali tablo fleklinde özetlemek 4. Muhasebe ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? a. Toplanan belgeler ve yap›lacak kay›tlar s›n›fland›r›l›r. b. Para ile ilgili olaylar muhasebe defterlerine muhasebe kurallar›na uygun bir flekilde kaydedilir. c. Varl›k ve kaynaklarda art›fl veya azal›fl meydana getirmeyen s›radan olaylar özet olarak düzenlenen mali tablolarda yer almas› için muhasebe defterlerine kaydedilir. d. Muhasebe, taraflar›n bilgi ihtiyaçlar›n› karfl›lamak üzere yapm›fl oldu¤u çal›flmalar› belirli dönemler sonunda veya istenildi¤i zaman özet olarak haz›rlar ve sunar. e. Muhasebe özet olarak haz›rlanan mali bilgileri taraflara analiz ve yoruma haz›r flekle getirir.

5. Afla¤›daki olaylardan hangisi muhasebe taraf›ndan izlenmesi gereken olay de¤ildir? a. Bankadan çekilen nakit kredi b. Banka ile kredi anlaflmas›n›n sa¤lanmas› c. Ticari mal sat›n al›nmas› d. Müflterilere mal ve hizmet sat›fl›n›n yap›lmas› e. Çal›flanlara ücret ödemelerinin yap›lmas› 6. Afla¤›dakilerden hangisi muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalar›n›n yürütülmesinde ve mali tablolar›n düzenlenmesi ve sunulmas›nda; belli kifli veya gruplar›n de¤il, tüm toplumun ç›karlar›n›n gözetilmesi ve dolay›s›yla bilgi üretiminde gerçe¤e uygun, tarafs›z ve dürüst davran›lmas› gere¤ini ifade eden muhasebenin temel kavram›d›r? a. Kiflilik b. Dönemsellik c. Süreklilik d. Sosyal Sorumluluk e. Tutarl›l›k 7. ‹flletmenin bir y›l veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçlar›, bilançoda k›sa vadeli yabanc› kaynaklar grubu içinde gösterilir. Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkelerinden olan bu ilke afla¤›dakilerden hangisi ile ilgilidir? a. Gelir tablosu ilkesi b. Bilançonun öz kaynaklar› ile ilgili ilke c. Bilançonun dönen varl›klar› ile ilgili ilke d. Bilançonun duran varl›klar› ile ilgili ilke e. Bilançonun yabanc› kaynaklar› ile ilgili ilke 8. Afla¤›dakilerden hangisi üçüncü kiflilerin varl›klar üzerindeki hakk›n› ifade eder? a. Aktif b. Muhasebe c. Borç d. Sermaye e. Nakit 9. Afla¤›dakilerden hangisi flirket ortaklar›n›n varl›klar üzerindeki hakk›n› ifade eder? a. Varl›k b. Muhasebe c. Borç d. Sermaye e. Nakit

20

Genel Muhasebe-I

“

10. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin kasa ve bankas›ndaki paras›, zaman içinde paraya dönüflecek ve iflletme faaliyetinde kullan›lacak unsurlar›n tamam›na verilen add›r? a. Kaynaklar b. Yabanc› Kaynak c. Öz Kaynak d. Varl›klar e. Gelirleri

Yaflam›n ‹çinden TURMOB-Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler ve Yeminli Mali Müflavirler Odalar› Birli¤i Türkiye’de belirli flehirlerde serbest muhasebeci mali müflavirlerin ba¤l› oldu¤u serbest muhasebeci mali müflavirler odas› ve yeminli mali müflavirlerin ba¤l› olduklar› Yeminli Mali Müflavirler Odas› vard›r. Türkiye’deki bütün odalar da Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler ve Yeminli Mali Müflavirler Odalar› Birli¤i’ne yani TÜRMOB’a ba¤l›d›r. Serbest muhasebeci mali müflavirler ve yeminli mali müflavirler, TÜRMOB üyesidir.

TÜRMOB’un genel amac›, üyelerinin mesleki geliflimlerini art›racak çal›flmalar yapmak, üyelerinin ç›karlar›n›, mesleki ahlak, düzen ve geleneklerini korumakt›r.

TÜRMOB, tüzelkiflili¤e sahip kamu kurumu niteli¤inde bir meslek kurulufludur. Merkezi Ankara’dad›r. TÜRMOB, kurulufl amaçlar› d›fl›nda faaliyette bulunamaz.

Bir meslek kuruluflu olan TÜRMOB’un görevleri afla¤›da belirtilmektedir: a) Mesle¤in gelifltirilmesi ile ilgili çal›flmalar yapmak b) Meslek mensuplar›n›n menfaatlerini, mesleki ahlak, düzen ve geleneklerini korumak c) Odalar› ilgilendiren konularda yetkili mercilere görüfl bildirmek d) Odalar aras›nda ç›kacak mesleki anlaflmazl›klar› kesin olarak çözümlemek, uyulmas› zorunlu meslek kurallar›n› belirlemek e) Bu kanuna göre ç›kar›lacak yönetmelikleri haz›rlamak f) Milli ve milletleraras› mesleki kurulufllara üye olmak, milletleraras› mesleki toplant›lara kat›lmak g) Maliye ve Gümrük Bakanl›¤›nca verilecek görevleri yerine getirmek h) Kanunlarla verilen di¤er görevleri yapmak ve mesleki konularda resmi makamlarca istenen bilgi ve görüflleri vermektir.

”

1. Ünite - ‹flletmenin Dili: Muhasebe

21

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. e

S›ra Sizde 1 ‹flletmelerin kurulmas›, bankaya para yat›r›lmas›, bankadan para çekilmesi, iflçilik ücretlerinin, flirket borçlar›n›n ödenmesi, müflterilerinden para tahsil edilmesi gibi olaylar say›labilir. ‹flletmelerin; faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için finansman kaynaklar›n› planlamal›, en uygun kaynaklardan fon temin etmeli, üretim veya sat›fl konular›n› do¤ru seçmifl olmalar› gerekmektedir. ‹flletmelerin temel kurulufl amac›; kâr elde etmek, kâr elde ederek faaliyetini sürdürebilmektir.

2. b 3. a 4. c 5. b 6. d 7. e 8. c 9. d 10. d

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebenin Tan›m›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebenin Tarihsel Geliflimi” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bilgi Sistemi Olarak Muhasebe” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bilgi Sistemi Olarak Muhasebe” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bilgi Sistemi Olarak Muhasebe” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Kuram›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Kuram›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebenin Tan›m›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebenin Tan›m›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebenin Tan›m›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 2 Sat›fl sonras›nda gelirler giderlerden büyükse ortaya kâr, tersi durumda ise zarar ç›kacakt›r. ‹flletme faaliyetleri do¤rultusunda varl›klar›nda art›fl veya azal›fl meydana gelir. ‹flletme varl›klar›ndaki art›fl do¤rultusunda ortaklar›n (iflletme sahiplerinin) varl›klar üzerinde haklar› da art›fl veya azal›fl do¤rultusunda de¤iflme gösterir.

Muhasebe dilinde art›fllar kâr, azal›fllar ise zarar olarak tan›mlan›r.

S›ra Sizde 3 ‹flletmelerin varl›k ve kaynaklar› üzerinde art›fl veya azal›fl meydana getiren, para birimi ile ifade edilebilen mali olaylara ait belgelerin toplanmas›, kay›tlan›p s›n›fland›r›lmas› ve özetlenerek analiz ve yoruma haz›r hâle getirilmesi ve raporlanmas›; muhasebe sürecidir.

Mali olaylara ait belgelerin toplanmas›, kaydedilmesi, s›n›fland›r›larak özetlenmesi ifllemleri; muhasebenin temel ifllevidir.

S›ra Sizde 4 ‹nsanl›k tarihinde ticaret mübadele ile bafllam›flt›r. Luca Paciolo ile yaz›l› kurallar› geliflmifltir. Türkiye’de ilk çal›flma Sümerbank ile bafllam›flt›r. Uluslararas› iliflkiler ve ticari ba¤lar gelifltikçe iflletmeler aras›nda güvenilir, anlafl›labilir ve karfl›laflt›r›labilir bilgi ihtiyac› artm›flt›r. Bu geliflmelere paralel olarak iflletmeler aras›ndaki bilgilerin daha anlafl›l›r ve güvenilir, karfl›laflt›r›labilir olmas› aç›s›ndan muhasebenin temel kavramlar›, genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleri, muhasebe standartlar› gibi konularda geliflmeler yaflanm›flt›r.

22

Genel Muhasebe-I

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar S›ra Sizde 5 Genel Muhasebe: ‹flletmelerdeki mali olaylar› kaydeden, özetleyen analiz eden ve yorumlayan muhasebedir.

Maliyet Muhasebesi: Mal ve hizmet üreten iflletmelerin üretim maliyetlerini hesaplayan ve maliyet bilgileri üreten muhasebedir.

Yönetim Muhasebesi: Genel olarak büyük iflletmelerde genel muhasebe ve maliyet muhasebesi taraf›ndan üretilen bilgileri yönetsel kararlarda kullanan ve karar vermeyi sa¤layan bir muhasebe sistemidir.

S›ra Sizde 6 ‹flletmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve di¤er ilgililerden ayr› bir kiflili¤e sahip oldu¤unu ve o iflletmenin muhasebe ifllemlerinin sadece bu kiflilik ad›na yürütülmesi gerekti¤ini öngörür.

S›ra Sizde 7 ‹flletmenin süreklili¤i kavram›, maliyet esas›n›n temelini oluflturur.

S›ra Sizde 8 ‹flletmenin kendisi, kuranlardan ayr› bir kiflili¤e sahiptir. ‹flletmeden bilgi bekleyen birçok taraf vard›r. Muhasebe ifllemleri; bütün taraflara eflit mesafede, sosyal sorumluluk kavram›na uygun bir flekilde yerine getirilmelidir. Sosyal sorumluluk kavram›; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalar›n›n yürütülmesinde ve mali tablolar›n düzenlenmesi ve sunulmas›nda belli kifli veya gruplar›n de¤il tüm toplumun ç›karlar›n›n gözetilmesi ve dolay›s›yla bilgi üretiminde gerçe¤e uygun, tarafs›z ve dürüst davran›lmas› gere¤ini ifade eder.

Kotar, Erhan (1996), Genel Muhasebe Temel ‹lkeler, Ekin Kitapevi Yay›nlar›, Bursa.

Koç Yalk›n, Yüksel (1972), Genel Muhasebe ‹lkeleri Uygulamas›, Turhan Kitapevi, 10. Bask›, Ankara.

Dokur, fiükrü-Kaygusuz, Y. Sait (2009), Uygulamac›lar için Finansal Muhasebe, Dora Yay›nc›l›k, Bursa.

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i-1.

3568 Say›l› Serbest Muhasebecilik Serbest Muhasebecilik Mali Müflavirlik ve Yeminli Mali Müflavirlik Kanunu. www.tmsk.org.tr www.turmob.org.tr

2

GENEL MUHASEBE-I

Amaçlar›m›z

N N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Finansal tablolar›n ne oldu¤unu ve düzenleme amaçlar›n›n neler olduklar›n› tan›mlayabilecek, Finansal tablolar›n haz›rlanmas›nda dikkate al›nmas› gereken temel varsay›mlar› aç›klayabilecek, Finansal Durum Tablosunun ne oldu¤unu ve içeri¤ini tan›mlayabilecek, Kapsaml› Gelir Tablosunu ve içeri¤ini aç›klayabilecek, Nakit Ak›fl Tablosunu, nakit ve nakit benzerlerini tan›mlayabilecek, Öz Kaynaklar De¤iflim Tablosunun içeri¤ini aç›klayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar • Finansal Dönem • Mali Tablolar • Nakit Ak›fl Tablosu

• Finansal Durum Tablosu • Kapsaml› Gelir Tablosu • Öz Kaynaklar De¤iflim Tablosu

‹çindekiler

Genel Muhasebe-I

Finansal Tablolar

• F‹NANSAL TABLOLARIN TANIMI VE AMACI • F‹NANSAL TABLOLARIN HAZIRLANMASINDAK‹ VARSAYIMLAR • F‹NANSAL TABLOLARIN N‹TEL‹KSEL ÖZELL‹KLER‹ • F‹NANSAL DURUM TABLOSU (B‹LANÇO) • KAPSAMLI GEL‹R TABLOSU • NAK‹T AKIfi TABLOSU • ÖZ KAYNAKLAR DE⁄‹fi‹M TABLOSU

Finansal Tablolar F‹NANSAL TABLOLARIN TANIMI VE AMACI ‹flletmenin muhasebe sürecinde kaydederek s›n›fland›rd›¤› mali bilgiler, finansal tablolar ile özetlenmekte ve raporlanmaktad›r. Finansal tablolara, sadece muhasebe sürecinin özeti gözü ile bakmamak gerekir. ‹flletmenin belirli bir döneme iliflkin finansal durumu, bu tablolar ile yans›t›l›r ve iflletmenin finansal performans› ölçülür. Finansal tablolar; düzenlendi¤i tarihte iflletmelerin varl›klar›n›, yükümlülüklerini, faaliyet dönemi sonu itibar›yla kâr veya zarar› gibi iflletmenin mali durumunu gösteren tablolard›r.

Finansal tablolar, iflletmenin finansal durumunun ve finansal performans›n›n biçimlendirilmifl sunumudur. Genifl bir kullan›c› kitlesinin ekonomik kararlar almalar›na yard›mc› olmak üzere düzenlenen finansal tablolar ile iflletmenin finansal durumu, finansal performans› ve nakit ak›fllar› hakk›nda bilgiler verilmektedir. Ayr›ca finansal tablolar, yöneticilerin kendilerine emanet edilen varl›klar› etkin olarak kullan›p kullanmad›klar›n› da gösterir.

Genel olarak finansal raporlaman›n amac›; mevcut ve potansiyel yat›r›mc›lara, borç verenlere ve kredi veren di¤er taraflara iflletmenin finansal durumunu raporlayan; iflletmeye kaynak sa¤lama kararlar›n› verirken faydal› olacak do¤ru ve tam zamanl› finansal bilgileri sa¤lamakt›r.

Finansal tablolar, finansal tablolar› kullanan farkl› taraflara iflletmenin; • Varl›klar›, • Borçlar›, • Öz kaynaklar›, • Gelirleri ve giderleri (kârlar ve zararlar dâhil) • Ortaklar›n ortak olmalar› sebebiyle yapt›klar› parasal katk›lar› veya ortaklara yap›lan da¤›t›mlar› ve • Nakit ak›fllar› hakk›nda bilgiler sunmaktad›r.

Bu bilgiler, dipnotlarda yer alan di¤er bilgilerle birlikte, finansal tablo kullan›c›lar›n›n iflletmenin gelecekteki nakit ak›fllar›n› ve özellikle bunlar›n zaman›n› ve gerçekleflme olas›l›klar›n› tahmin etmelerine yard›mc› olur. Bu amaca ulaflmak için taraflara sunulacak tam bir finansal tablolar seti oluflturulur. Bu set; iflletmenin varl›k ve kaynak yap›s›n›, sat›fllar›n›, sat›fllar›n maliyetlerini, kâr› veya zarar›, öz kaynaklardaki de¤iflimi ve nakit hareketleri ile ilgili bilgileri içerisinde bar›nd›ran finansal tablolardan oluflmaktad›r. Bu sette, afla¤›daki finansal tablolar yer almaktad›r:

Finansal Tablolar: • Finansal Durum Tablosu • Gelir Tablosu • Nakit Ak›fl Tablosu • Öz Kaynak De¤iflim Tablosu

Finansal tablolar›n amac›, iflletme içi ve iflletme d›fl› paydafllar›n alacaklar› kararlar› etkileyecek olan bilgiler üretmektedir.

26

Genel Muhasebe-I

SIRA S‹ZDE Bilanço ve gelir tablosu temel finansal tablo olarak D Ü fi Ü N E L ‹ M adland›r›l›r.

S O R U

AMAÇLARIMIZ D Ü fi Ü N E L ‹ M

N N

1

D‹KKAT TELEV‹ZYON

‹NTERNET AMAÇLARIMIZ

SIRA S‹ZDE

Finansal tablolar›n düzenlenme amaçlar› nelerdir? Bu amaçlara ulaflmak için düzenleneSIRA S‹ZDE cek finansal tablo setinde hangi finansal tablolar yer almaktad›r?

AMAÇLARIMIZ

D Ü fi Ü N ETABLOLARIN L‹M F‹NANSAL HAZIRLANMASINDAK‹ VARSAYIMLAR

K S‹ OT RA UP

SIRA S‹ZDE

Dönem sonu finansal durum tablosu (bilanço), Döneme ait kapsaml› (gelir tablosu), Döneme ait öz kaynak de¤iflim tablosu, Döneme ait nakit ak›fl tablosu, SIRA muhasebe S‹ZDE Önemli politikalar›n› özetleyen dipnotlar ve di¤er aç›klay›c› notlar, Bir iflletmenin bir muhasebe politikas›n› geriye dönük olarak uygulamas› durumunda ya da bir iflletmenin finansal tablolar›ndaki kalemleri geriye döD Ü fi Ü N E L ‹ M nük olarak yeniden ifade etmesi söz konusu oldu¤unda ya da iflletmenin finansal tablo kalemlerini yeniden s›n›fland›rd›¤›nda karfl›laflt›r›labilir en erS O R U ken dönemin bafl›na ait finansal durum tablosu.

‹flletmelerin Dvarl›klar›n› ve yükümlülüklerini gösteren tablo, finansal durum tablosu/bi‹KKAT lanço; faaliyet sonucunu (kâr› veya zarar›) gösteren tablo ise kapsaml› gelir tablosudur.

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

• • • • • •

K S‹ OT RA U Phaz›rlanmas›nda baz› varsay›mlar kullan›lmaktad›r. Bu varsay›mFinansal tablolar›n lar, finansal tablolar›n farkl› iflletmeler taraf›ndan düzenlense bile içerik olarak ayn› olmas›n› sa¤lar. Di¤er taraftan ayn› iflletmenin farkl› dönemlerde düzenledi¤i finanD‹KKAT T E L Eda V ‹ Ziçerik Y O N olarak ayn› olmas›n› sa¤lar. Bu varsay›mlar›n neler oldu¤u ve sal tablolar›n finansal tablolar›n düzenlenmesinde bu varsay›mlar›n nas›l kullan›laca¤›, Türkiye SIRA S‹ZDEStandartlar›’nda belirtilmektedir. Finansal Tablolar›n Sunuluflu Finansal Raporlama Standard›’nda yer alan finansal tablolar›n varsay›mlar› flöyle belirtilmektedir: ‹NTERNET • ‹flletmenin süreklili¤i AMAÇLARIMIZ • Muhasebenin tahakkuk esas› • Önemlilik ve birlefltirme • Netlefltirme etme) K ‹ T A (Mahsup P • Raporlama s›kl›¤› • Karfl›laflt›rmal› bilgi • Sunuluflun T E L E V ‹ Z Ytutarl›l›¤› ON Finansal tablolara iliflkin varsay›mlar›n ayr›nt›lar› afla¤›da aç›klanacakt›r.

N N

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹flletmelerin, canl›lardan farkl› olarak sonsuz bir ömre sahip oldu¤u varsay›l›r.

‹flletmenin Süreklili¤i

‹ N T E R N Efinansal T ‹flletme yönetimi; tablolar› düzenlerken iflletme ömrünün sonsuz oldu¤unu, faaliyetlerini bu sonsuz ömür çerçevesinde süreklilik esas›na göre devam etme durumunu de¤erlendirir. Gelecekte iflletmenin varl›¤›n›n sona erdirilmesi niyeti veya zorunlulu¤u yoksa finansal tablolar, süreklilik esas›na göre düzenlenmifl say›l›r. K›saca iflletmenin ömrünün sonsuz oldu¤u varsay›lmakta ve finansal tablolar da bu sonsuz ömrü olan iflletmenin finansal yap›s›n› göstermek üzere düzenlenmektedir.

Yönetim, de¤erlendirmelerini yaparken iflletme faaliyetlerinin süreklili¤ine kuflku düflürecek önemli belirsizlikler tafl›yan olaylar veya koflullar›n fark›ndaysa bu belirsizlikleri, finansal tablolar›n notlar›nda aç›klamal›d›r. ‹flletme, finansal tablolar›n› süreklilik esas›na göre haz›rlamamas› hâlinde, bu hususu, finansal tablolar›n› düzenlemesi s›ras›nda dayand›rd›¤› temelleri ve iflletmenin süreklilik arz etmeyecek flekilde de¤erlendirilmesinin nedeni ile birlikte aç›klamakla yükümlüdür.

27

2. Ünite - Finansal Tablolar

Muhasebenin Tahakkuk Esas› ‹flletme, nakit ak›fl tablosu hariç, tüm finansal tablolar›n› muhasebenin tahakkuk esas›na göre düzenler. Tahakkuk esas›na göre cari döneme ait olan her türlü gelir ve gider, tahakkuk ettirilerek finansal tablo unsuru olarak sunulur. Gelir, tahsilat edildi¤i zaman ve gider de ödendi¤i zaman de¤il ortaya ç›kt›¤› zaman tan›mlan›r ve kaydedilir.

Bir iflletmede Y1 y›l›n›n Kas›m ay›nda T10.000 sat›fl yap›ld›¤›n› ve müflterinin ödemeyi Y2 y›l›n›n Mart ay›nda (yaklafl›k 5 ay sonra) yapaca¤›n› varsayal›m. Tahakkuk esas›na göre sat›fl has›lat›, tahsilat›n yap›ld›¤› Y2 y›l›nda de¤il, sat›fl›n gerçekleflti¤i Y1 y›l›na ait olacakt›r.

Önemlilik ve Birlefltirme ‹flletme; benzer kalemlerden oluflan her bir önemli s›n›f›, finansal tablolarda ayr› bir biçimde gösterir. ‹flletme, nitelikleri ve ifllevleri itibar›yla farkl› olan kalemleri de, önemsiz olmad›klar› takdirde, ayr› olarak sunar.

Finansal tablolar, çok say›da ifllem veya di¤er olaylar›n ifllemden geçirilerek nitelik ve ifllevlerine göre hesap s›n›flar› alt›nda birlefltirilmesi sonucu oluflur. S›n›fland›rma ve birlefltirmedeki son aflama, finansal tablolardaki hesap s›n›flar›n› oluflturan birlefltirilmifl ve s›n›fland›r›lm›fl bilginin sunumudur. Bir hesap kalemi kendi bafl›na önemli de¤ilse bu tablolarda ya da dipnotlarda di¤er kalemlerle birlefltirilir.

Bu tablolarda ayr› olarak sunulacak kadar öneme sahip olmayan bir kalemin dipnotlarda ayr› olarak sunulmas› gerekebilir.

Bir iflletmede çok say›da finansal ifllem vard›r. Bir y›l boyunca bir iflletmede birbirinden farkl› ve çok say›da faaliyet yap›lmaktad›r. Farkl› türdeki faaliyetlerin belirli bir sistematik içerisinde s›n›fland›r›lmas›, finansal tablolar›n kullan›c›lar›n bilgiyi bulma ve kullanmas›n› kolaylaflt›racakt›r.

Netlefltirme (Mahsup Etme) ‹flletmelerde, varl›klar ve borçlar ya da gelirler ve giderler netlefltirerek sunulmamal›d›r. ‹flletme, varl›klar› ile borçlar› ve gelirler ile giderleri finansal tablolarda ayr› ayr› göstermelidir. Varl›klar›n, örne¤in stok de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤› ve flüpheli alacaklar karfl›l›¤› gibi, düzenleyici hesaplar düflüldükten sonra net tutar›yla gösterilmesi netlefltirme de¤ildir.

Bir iflletmenin toplam alacaklar›n›n T20.000 ve toplam borcunun da T15.000 oldu¤unu düflünelim. Alacak ve borcun birbirleri ile karfl›laflt›r›lmas› sonucu, alacak fazlas›n›n T5.000 oldu¤u bir gerçektir. Bilançoda, alacak ve borç fark› olan tutar (T5.000) de¤il alacaklar T20.000 ve borçlar da T15.000 olarak gösterilmelidir.

Raporlama S›kl›¤› Bir iflletme, tam bir finansal tablolar setini (karfl›laflt›r›labilir bilgileri içerecek flekilde) y›lda en az bir kez sunmal›d›r. Ancak finansal tablolar; iflletme yönetiminin iste¤i ile ayda bir, üç ayda bir veya alt› ayda bir olmak üzere farkl› aral›klarla raporlanabilir. Ayr›ca yasal zorunluluklar nedeni ile finansal tablolar›n raporlanma s›kl›¤› de¤iflebilmektedir.

Karfl›laflt›rmal› Bilgi ‹flletme, cari dönem finansal tablolar›nda raporlanan tüm tutarlara iliflkin olarak önceki dönem ile karfl›laflt›rmal› bilgileri sunmal›d›r. Cari dönemin finansal tablolar›n›n anlafl›lmas› için gerekli oldu¤u takdirde metinsel ve tan›msal bilgiler için karfl›laflt›rmal› bilgi verilmelidir.

taHAKkuk: Hak edilmifl ancak tahsilat› veya ödemesi henüz geçmemifl bir gelir ya da giderin tan›nmas›.

28

Genel Muhasebe-I

Karfl›laflt›rmal› bilgi veren bir iflletme; en az iki bilanço, di¤er tablolar›n her birinden iki adet olmak üzere ayr›ca ilgili dipnotlar› sunar. Bir iflletme, bir muhaseSIRA geriye S‹ZDE dönük olarak uygulad›¤›nda, finansal tablolar›ndaki kalemlebe politikas›n› ri geriye dönük olarak yeniden ifade etti¤inde ya da finansal tablolar›ndaki kalemleri yeniden s›n›fland›rd›¤›nda en az üç bilanço ile di¤er tablolar›n her birinden ayD Ü fi Ü N E L ‹ M r›ca iki adet tablo ve de ilgili dipnotlar› sunar. Bir iflletme, bilançosunu (1) Cari dönemin sonunda, (2) Bir önceki dönemin sonunda (Cari dönemin bafllang›c›yla ayO R U n›d›r.) ve (3)S Karfl›laflt›r›labilir en erken dönemin bafl›nda sunar.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

‹flletme paydafllar› finansal yap›s› hakk›nda bilgiyi, sunufl ve s›n›fland›rma baD ‹ K K Aiflletmenin T k›m›ndan birbirinin ayn› finansal tablolar› karfl›laflt›rarak elde edebilir.

D‹KKAT

SIRA SIRA S‹ZDE S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ D Ü fi Ü N E L ‹ M

N N

SIRA SIRA S‹ZDE S‹ZDE Sunuluflun Tutarl›l›¤›

Unsurlar›n finansal tablolarda sunuluflu ve s›n›fland›r›lmas›, bir dönemden di¤er döneme ayn› biçimde sürdürülmelidir. Bu varsay›ma göre finansal tablolar›n›n s›AMAÇLARIMIZ D Ü fi Ü N E L ‹ M n›fland›r›lmas›nda dönemler aras›nda farkl›laflt›rma olmamas› gerekmektedir. Farkl› dönemler aras›nda s›n›fland›rman›n de¤ifltirilmesi, dönemler aras›nda karfl›laflt›rS O R U ma ve analiz zorlaflt›racakt›r.

K ‹ yap›lmas›n› T A P

S O R U K ‹ T A P

Finansal Tablolar›n D ‹ K K A T Sunuluflu Standard› gere¤ince finansal tablolar›n düzenlenmesinde yukar›da say›lan uygun hareket edilmesi gerekmektedir.

T E L E V ‹varsay›mlara ZYON

D‹KKAT

TELEV‹ZYON SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE ‹NTERNET AMAÇLARIMIZ SIRA D Ü fi ÜS‹ZDE NEL‹M

N N

2

SD O‹ KRK UA T TELEV‹ZYON

‹NTERNET SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ

AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P

N N N N

K ‹ T fiekil A P 2.1 TELEV‹ZYON

Finansal Tablolar›n T ENitelikleri LEV‹ZYON ‹NTERNET

‹ N T E R N TABLOLARIN ET F‹NANSAL N‹TEL‹KSEL ÖZELL‹KLER‹ AMAÇLARIMIZ

DSIRA Ü fi Ü NS‹ZDE E L ‹ Miflletme içinde ve iflletme d›fl›nda farkl› kullan›c›lar› vard›r. Her Finansal tablolar›n kullan›c›, kendi amaçlar›n› karfl›layan bilgilerin var olmas›n› isteyecektir. Finansal tablolardaki ilgili kullan›c›lar taraf›ndan kullan›lmas› için asgari flartlar› ‹ ÜOTNREALU‹ M P DKÜSfibilgilerin, tafl›mas› gerekmektedir. Sunulan finansal tablolardaki bilgilerin kullan›c›lar için faydal› olabilmesi için ihtiyaca ve gerçe¤e uygun, zaman›nda sunulmufl, do¤rulaSD ‹OK RK AU T nabilir, karfl›laflt›r›labilir ve anlafl›labilir olmas› gerekmektedir.

TELEV‹ZYON

KD ÜS‹fiOÜT NRAE UL P‹ M

SIRA D ‹ K S‹ZDE KAT

SIRA S‹ZDE

Finansal tablolar›n düzenlenmesinde hangi varsay›mlar dikkate al›nmaktad›r?

SIRA S‹ZDE

SIRA Finansal tablolar›n D ‹ K KS‹ZDE A Tniteliksel özellikleri; taraflar›n bilgi ihtiyaçlar›n›n karfl›lanabilmesi için sadece sosyal sorumluluk kavram› do¤rultusunda taraflar›n ihtiyaçlar›n› karfl›layacak, ‹ N T E R N Esunulabilen, T gerçek, zaman›nda taraflarca sunulan bilgilerin karfl›laflt›r›labilmesine olaSIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ nak sa¤layacak flekilde sunulmal›d›r.

Finansal tablolar›n niteliksel özellikleri; (1) ‹htiyaca uygunluk, (2) Gerçe¤e uyAMAÇLARIMIZ K ‹ T A P gun sunum, (3) Karfl›laflt›r›labilirlik, (4) Do¤rulanabilirlik, (5) Zaman›nda sunum ve (6) Anlafl›labilirlik olarak belirlenmektedir.

K ‹ T A P TELEV‹ZYON

• ‹htiyaca uygunluk

Temel Özellikler

• Gerçe¤e uygun sunum

TELEV‹ZYON

‹ N•TKarfl›laflt›r›labilirlik ERNET

• Do¤rulanabilirlik ‹NTERNET

‹ N•T Zaman›nda ERNET sunum

• Anlafl›labilirlik

Destekleyici Özellikler

2. SIRA Ünite S‹ZDE - Finansal Tablolar

SIRA S‹ZDE 29

fiekil 2.1’de niteliksel özellikler, temel ve destekleyici özellikler olarak s›n›flanD Ü fi Ü N E L ‹ M d›r›lmaktad›r. ‹htiyaca uygunluk ve gerçe¤e uygun sunum özellikleri temel özellik; karfl›laflt›r›labilirlik, do¤rulanabilirlik, zaman›nda sunum ve anlafl›labilirlik özelS O R U likleri ise destekleyici özellik olarak s›n›fland›r›lmaktad›r.

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

Niteliksel özelliklere sahip olmayan mali tablolar›n muhasebe standartlar›na D ‹ K K A T göre bir anlam ifade etmeyece¤ini unutmayal›m.

‹htiyaca Uygunluk

SIRA S‹ZDE

N N

Finansal bilgi kullan›c›lar›; iflletme hakk›nda iflletmeye ortak olma, iflletmeye yeni yat›r›mlar yapma, iflletmeye borç verme, iflletme ile ifl iliflkisi kurma vb. stratejik kaAMAÇLARIMIZ rarlar›n› verebilmeleri için bilgi talep edeceklerdir. Kullan›c› taraf›ndan verilen kararlar› etkileme gücüne sahip olan bilgi, ihtiyaca uygun bilgidir. Finansal tabloK ‹ T A P larda sunulan bilgiler; bilgi kullan›c›lar›n iflletme hakk›nda tahminlerinde kullan›labiliyorsa, kararlar›n› etkileyebiliyorsa ihtiyaca uygun bir bilgi olarak nitelendirilir.

Gerçe¤e Uygun fiekilde Sunum

Karfl›laflt›r›labilirlik

TELEV‹ZYON

‹NTERNET Sunum; tam, tarafs›z ve hatas›z bir flekilde haz›rlanmas› hâlinde gerçe¤e uygun sunum özelli¤ini kazan›r.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

‹htiyaca Uygun Bilgi: • Finansal tablolar, iflletme AMAÇLARIMIZ hakk›nda tahmine olanak sa¤lar.

• Finansal tablolar, bilgi kullan›c›lar›n›n kararlar›n› K ‹ T A P etkiler.

TELEV‹ZYON

Finansal tablolarda sunulan bilgilerin gerçe¤e uygun flekilde sunulabilmesi için sunulan bilgiler; tam, tarafs›z ve hatas›z olmal›d›r. Düzenlenen finansal tablolar›n bilgi kullan›c›lar› için faydal› olabilmesi için bu bilgilerin bu üç özelli¤i (tam, taraf‹NTERNET s›z ve hatas›z) sa¤lamas› gereklidir.

Tam bir sunum için, finansal kalem ve tutar› yan›nda, ekonomik olaylarla ilgili tan›mlamalar ve aç›klamalar›n da sunulmas› gereklidir. Tarafs›z sunum, finansal bilginin seçiminde ve sunumunda ön yarg›s›z ve sosyal sorumluluk kavram›na uygun olmal›d›r. Finansal bilgilerin; kullan›c›lar taraf›ndan olumlu ya da olumsuz olarak de¤erlendirilmesi olas›l›¤›n› art›rmak amac›yla yönlendirici, a¤›rl›kland›r›lm›fl, vurgulu, vurgu yap›lmam›fl ya da baflka bir flekilde manipüle edilmemifl olmas› gerekir. Tarafs›z bilgi, taraflar›n kararlar›n› etkileme gücüne sahip bilgidir. Bilginin gerçe¤e uygun flekilde sunulmas›, her yönden do¤ru oldu¤u anlam›na gelmeyebilir. Hatas›z sunum ekonomik olay›n tan›mlanmas›nda hatalar›n veya ihmallerin olmamas› ve raporlanan bilginin elde edilmesinde kullan›lan sürecin hatas›z olarak S‹ZDE seçilmifl ve uygulanm›fl olmas› anlam›na gelir. Hatas›z sunum, SIRA her aç›dan kesin bir do¤rulu¤a sahip de¤ildir. Tahminî bilgilerin aç›kça ve do¤ru bir flekilde tan›mlanmas›, tahminlerde kullan›lan süreç ve yöntemlere iliflkin yap› D Ü five Ü N Es›n›rlamalar›n L‹M aç›klanmas› ve tahminin yap›lmas› için uygun olan sürecin seçiminde ve uygulamas›nda hata yap›lmam›fl olmas› durumunda bu tahminin sunumu gerçe¤e uygun S O R U olacakt›r.

Hatas›z sunum, her aç›dan kesin bir do¤rulu¤a sahip de¤ildir.

D‹KKAT

N N

‹flletmeye ait raporlanan finansal bilgiler; raporlayan iflletmeye iliflkin bilgiler, di¤er iflletmelere iliflkin benzer bilgilerle ve ayn› iflletmenin baflka bir döneme ya da baflAMAÇLARIMIZ ka bir tarihe ait benzer bilgileri ile karfl›laflt›r›labiliyor ise faydal› ve karfl›laflt›r›labilir bilgidir. Sunulan bilgilerin karfl›laflt›r›labilir olmas› demek, tekdüze bilgi olmas› anlam›na gelmez. Bilginin karfl›laflt›r›labilir olmas› için benzer fleylerin benzer, K ‹ T Akarfl›laflt›r›labiP farkl› fleylerin ise farkl› olarak görünmesi gerekir. Finansal bilginin lirli¤i, benzer fleylerin farkl› gösterimi ile art›r›lamayaca¤› gibi farkl› fleylerin benzer gösterimi ile de art›r›lamaz.

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

30

Genel Muhasebe-I

Do¤rulanabilirlik ‹flletmeler taraf›ndan bilgi kullan›c›lar› için sunulan bilgilerin, iflletme d›fl› taraflarca denetimden geçmifl ve do¤rulanm›fl bir düzeyde olmas› gerekir. Do¤rulanabilirlik, farkl› bilgi düzeyindeki ve ba¤›ms›z gözlemcilerin belirli bir aç›klaman›n gerçe¤e uygun sunuldu¤u hususunda görüfl birli¤ine varabilmeleri anlam›na gelir.

Do¤rulama, do¤rudan ya da dolayl› olabilir. Do¤rudan do¤rulama, nakit tutar›n say›lmas› gibi do¤rudan yap›lan gözlem ile bir tutar›n ya da sunumun do¤rulanmas› anlam›na gelir. Dolayl› do¤rulama ise bir modelde, formülde ya da di¤er bir yöntemde kullan›lan verilerin kontrol edilmesi ve ayn› yöntem kullan›larak sonuçlar›n yeniden hesaplanmas› fleklinde yap›l›r.

Zaman›nda Sunum Sunulan finansal bilgilerin karar verenler aç›s›ndan kararlar›n› etkileyebilece¤i zamanda; yani ihtiyaç duydu¤u zamanda kullan›ma haz›r olmas› anlam›na gelir. Genellikle üretildi¤i tarihten uzaklaflt›kça bilginin faydas› azal›r. Ancak baz› bilgiler, baz› kullan›c›lar›n e¤ilimlerini belirlemeye ve de¤erlendirmeye ihtiyaç duymas› gibi nedenlerle, raporlama dönemi sona erdikten sonra da uzun bir süre faydal› olmaya devam edebilir.

Anlafl›labilirlik Finansal bilgiler; iflletmenin ekonomik faaliyetleri hakk›nda makul seviyede bilgisi olan, bilgileri dikkatli olarak gözden geçirecek ve analiz yapacak kullan›c›lar için haz›rlan›r. Haz›rlanan bilgilerin birço¤u yap›s› gere¤i karmafl›kt›r ve basitlefltirilemeyebilir. Bu tür olaylar›n finansal tablo d›fl›nda b›rak›lmas›, finansal tablonun yan›lt›c› olmas›na neden olacakt›r. Taraflar için düzenlenen bilgilerin ihtiyaca uygunlu¤u, güvenirlili¤i ve karfl›laflt›rabilirli¤i; sunulan bilginin anlafl›labilirli¤ine ba¤l›d›r.

Bilginin aç›k ve öz olarak s›n›fland›r›lmas›, tan›mlanmas› ve sunulmas›; onun anlafl›labilir olmas›n› ifade etmektedir.

SIRA S‹ZDE

3

D Ü fi Ü N E L ‹ M Bilanço, iflletmenin belirli bir andaki finansal durumunu gösteren tablodur.

S O R U

SIRA S‹ZDE

D‹KKAT D Ü fi Ü N E L ‹ M

SIRA S‹ZDE S O R U AMAÇLARIMIZ D‹KKAT K ‹ TS‹ZDE A P SIRA

AMAÇLARIMIZ TELEV‹ZYON

Finansal tablolar›n niteliksel özelliklerini nelerdir? Maddeler hâlinde aç›klay›n›z.

SIRA S‹ZDE

F‹NANSAL DURUM TABLOSU (B‹LANÇO)

D Ü fi Ü N E L ‹ M Düzenlendi¤i tarih itibar›yla iflletmenin varl›klar›n›, yabanc› kaynaklar› ile öz kaynaklar›n› özlü bir biçimde gösteren tabloya finansal durum tablosu (bilanS O R U ço) denir. Bilançoda; belirli bir dönemde iflletmenin kasadaki paras›, alacaklar›, SIRA S‹ZDE demirbafllar›, borçlar› ve sermayesi gösterilmektedir. Bilanço; bir iflletmenin kuruluflundan itibaren gerçeklefltirdi¤i tüm faaliyetleri, belirli bir tarihte (örne¤in y›l soD‹KKAT nunda) özet D Ü fiolarak Ü N E L ‹ M sunan finansal bir tablodur. Bilançonun kapsam›nda yer alan varl›klar ve kaynaklar›n sunumunda belirli bir s›n›fland›rma söz konusudur. Bilançoda varl›kSIRA ve S‹ZDE kaynaklar, vade yap›s›na göre belirli bir sistematik çerçevesinde S O R U grupland›r›larak s›n›fland›r›lmaktad›r.

N N

AMAÇLARIMIZ

Finansal Durum “bilanço” ad› da verilir.

D ‹ K Tablosuna KAT

Bilançonun Sunulufluna ‹liflkin Esaslar K ‹ TS‹ZDE A P SIRA

N N

Bilançonun sunulufluna iliflkin birtak›m esaslar gelifltirilmifltir. Bilançoda varl›k ve kaynaklar› oluflturan hesap gruplar› yer almaktad›r. Bu tabloda, varl›k ve kaynak AMAÇLARIMIZ kalemlerinin gösteren afla¤›daki hesap gruplar› yer almaktad›r: T E L ayr›nt›lar›n› EV‹ZYON

K ‹ T A P ‹NTERNET

K ‹ T A P ‹NTERNET

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

2. Ünite - Finansal Tablolar

• • • • • • • • • • • • • • • •

31

Maddi duran varl›klar, Yat›r›m amaçl› gayrimenkuller, Maddi olmayan duran varl›klar, Öz kaynak yöntemine göre muhasebelefltirilen yat›r›mlar, Canl› varl›klar, Stoklar, Ticari ve di¤er alacaklar, Nakit ve nakit benzerleri, Sat›lmak üzere elde tutulan varl›klar›n toplam› ile sat›lmak üzere elde tutulan ve elden ç›kar›lacaklar grubuna dâhil olan varl›klar›n toplam›, Ticari ve di¤er borçlar, Karfl›l›klar, Dönem vergisiyle ilgili borçlar ve varl›klar, Ertelenmifl vergi borçlar› ve ertelenmifl vergi varl›klar›, Elden ç›kar›lacaklar grubuna dahil olan sat›lmak üzere elde tutulanlar olarak s›n›fland›r›lan borçlar, Öz kaynaklarda gösterilen kontrol gücü olmayan paylar (az›nl›k paylar›) ve Ana flirketin ortaklar›na ait ç›kar›lm›fl sermaye ve yedekler.

K›sa Vade ve Uzun Vade Ayr›m› Bilançoda, vade esas›na göre s›n›fland›rma yap›ld›¤› zaman karfl›m›za k›sa ve uzun vade ayr›m› ç›kmaktad›r. Vade ile genelde normal bir faaliyet döngüsü ifade edilmektedir ve normal faaliyet döngüsü, özel durumlar hariç olmak üzere genelde on iki ayd›r. Vade aç›s›ndan varl›klar, dönen varl›klar ve duran varl›klar; yabanc› kaynaklar ise k›sa vadeli yabanc› kaynaklar ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar fleklinde bilançoda yer almaktad›r. Kaynaklar›n di¤er bir unsuru da öz kaynaklard›r.

Varl›klar›n ve kaynaklar›n hangi k›staslara göre k›sa ve uzun vadeli olarak s›n›fland›r›ld›¤›n› ad›m ad›m inceleyelim.

Faaliyet döngüsü; iflletmenin ana faaliyetine iliflkin olarak nakdin mala, mal›n alaca¤› ve alaca¤›n tekrar nakde dönüflme sürecinin mali y›lda en az bir kez tekrarlanma sürecidir.

Dönen Varl›klar Dönen varl›klar, basit bir flekilde nakit (kasa ve banka), bir y›l içinde paraya dönecek varl›klar (alacaklar) ve sat›lmak üzere al›nan varl›klardan (stoklar) oluflmaktad›r. Buna göre ticari amaçla elde tutulan, normal faaliyet döngüsü olan, on iki ay içinde paraya çevrilen, sat›lan ve tükenen, elde tutulan nakit ve nakit benzerleri; dönen varl›klar› oluflturmaktad›r. Herhangi bir varl›¤›n dönen varl›k olarak s›n›fland›r›labilmesi için afla¤›daki özelliklere sahip olmas› gerekir: • ‹flletmenin normal faaliyet döngüsü içinde paraya çevrilmesinin, sat›lmas›n›n veya tüketilmesinin beklenmesi, • Öncelikle ticari amaçla elde bulundurulmas›, • Raporlama döneminden (bilanço tarihinden) sonra on iki ay içinde paraya çevrilmesi veya • Raporlama döneminden (bilanço tarihinden) sonra en az on iki ay içinde bir borcun ödenmesi için kullan›lmak üzere veya baflka bir nedenle s›n›rland›r›lmam›fl olmak kofluluyla söz konusu varl›klar›n nakit veya nakit benzeri olmas›.

Dönen varl›klar, bilançoda nakde dönüflebilme kabiliyetine göre s›ralan›r.

32

Genel Muhasebe-I

Duran Varl›klar Duran varl›klar›n özellikleri: • Bir y›ldan (faaliyet döneminden) daha uzun ömre sahip olmak, • Bir y›lda (faaliyet döneminde) paraya çevrilememek veya tüketilememek, • ‹flletme faaliyetlerinde kullan›lmak.

SIRA S‹ZDE

4

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Faaliyet Döngüsü: Mal Sat›n S O R U Alma

Kasa (ödeme) D‹KKAT Borçlanma SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

Dönen varl›klar d›fl›nda kalan varl›klar, duran varl›k olarak s›n›fland›r›lmaktad›r.

Duran varl›klar, dönen varl›klar ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda karfl›m›za flöyle bir durum ç›kmaktad›r. Dönen varl›klar, on iki ay içinde paraya dönüflen ve sat›lmak üzere al›nan varl›klardan oluflur. Ancak duran varl›klarda, paraya dönüfl, on iki aydan uzun sürede gerçekleflir ve satmak amaçl› de¤il iflletme faaliyetlerinde kullan›lmak üzere al›nan varl›klardan oluflur. Normal faaliyet döneminden veya bilanço akflam›ndan bir sonraki bilanço akflam›ndan da daha uzun süreli olan varl›klar, duran varl›k olarak s›n›fland›r›l›r.

SIRA S‹ZDE Dönen varl›klar›n ve duran varl›klar›n temel özelliklerini karfl›laflt›rarak aç›klay›n›z.

K›sa Vadeli Borçlar D Ü fi Ü N E L ‹ M

Bilançoda, varl›klar ve de varl›klar›n sat›n al›nmas›nda kullan›lan kaynaklar bir arada gösterilmelidir. Genel olarak normal faaliyet döngüsünde ödenecek borçlar (tiS O R U cari ve mali) ve yükümlülükler (ödenecek vergi vb.), k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›nda yer al›r. Bir borcun k›sa vadeli olarak tan›mlanmas› ve s›n›fland›r›lmaD ‹ K K kriterleri AT s› için afla¤›daki karfl›lamas› gerekmektedir: • Normal faaliyet döngüsü içinde ödenmesinin beklenmesi, SIRA S‹ZDE • Öncelikle ticari amaçla elde tutulmas›, • Raporlama döneminden (bilanço tarihinden) sonra on iki ay içinde ödenecek olmas› veya AMAÇLARIMIZ • ‹flletmenin borcun ödenmesini, raporlama döneminin (bilanço tarihinin) sonundan itibaren en az on iki ay süreyle erteleyebilmesine yönelik koflulsuz bir hakk›n›n K ‹ T A Pbulunmamas›d›r.

N N

Uzun Vadeli Borçlar TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹flletmede Tk›sa E L E Vvadeli ‹ Z Y O N borçlar d›fl›nda kalan borçlar›n tamam› uzun vadeli borç olarak s›n›fland›r›r. Bir bilanço akflam›ndan (31 Aral›k Y1) itibaren bir sonraki bilanço akflam›na (31 Aral›k Y2) daha uzun bir sürede ödenecek borçlar bilançoda uzun vadeli yabanc› kaynaklar olarak tan›mlan›r ve s›n›fland›r›l›r. ‹NTERNET Uzun vadeli borçlar; sermaye piyasas›ndan, uluslararas› kurulufllardan, kredi kurulufllar›ndan, devletten veya üçüncü kiflilerden sa¤lanan ve bir y›ldan daha uzun bir vadeye sahip borçlar veya fon kaynaklar›d›r.

Öz Kaynaklar Varl›klar sat›n al›n›rken yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklar kullan›lmaktad›r. Öz kaynaklar, iflletme sahip ve ortaklar›n›n varl›klar üzerindeki haklar›n›n göstergesidir. ‹flletmenin sahip ve ortaklar› taraf›ndan kurulufl aflamas›nda konulan sermaye ilerleyen y›llarda ortaya ç›kan sermaye yedekleri ve kâr yedekleri zaman içinde elde edilen kâr veya u¤ranan zararlar; öz kaynaklar› oluflturmaktad›r.

33

2. Ünite - Finansal Tablolar

Tablo 2.1’de basit bir bilanço gösterilmektedir. Bilançonun temel yap›s› incelendi¤inde göze ilk çarpan unsurun varl›k ve kaynaklar oldu¤unu göreceksiniz.

Varl›klar, dönen varl›klar ve duran varl›klar olarak s›n›fland›r›lmakta ve ikisinin toplam›, iflletmenin var olan varl›klar›n›n toplam tutar›n› oluflturmaktad›r. Kaynaklar, yabanc› kaynaklar (k›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar) ve öz kaynaklar olarak s›n›fland›r›lmaktad›r. Yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklar›n toplam› da iflletmenin varl›klar› sat›n almak için kulland›klar› kaynaklar›n toplam tutar›n› oluflturmaktad›r.

VARLIKLAR

KAYNAKLAR 31 ARALIK Y1 DÖNEM SONU BİLANÇOSU : : : : : : Dönen Varlık Toplamı 60.000 Kısa Vad.Yab.Kay.Top. 40.000 : : : : : : SIRA S‹ZDE Duran Varlık Toplamı 40.000 Uzun Vad.Yab.Kay.Top. 10.000 : : D Ü fi Ü N E L ‹ M : Öz Kaynak Toplamı 50.000 Varlıklar Toplamı 100.000 Kaynaklar Toplamı S O R U 100.000

Tablo 2.1 Finansal Durum Tablosu (Bilanço)

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

Varl›k unsurlar›n›n ve kaynak unsurlar›n›n toplamlar›, her zaman birbirine D ‹ K K A eflit T olmak zorundad›r.

SIRA S‹ZDE

N N

Tablo 2.2’de bir bilanço ayr›nt›l› bir flekilde gösterilmektedir. Bilançoda, varl›k ve kaynaklar›n cari dönem (Y2) ve önceki döneme (Y1) ait bilgileri karfl›laflt›rmaAMAÇLARIMIZ l› olarak gösterilmektedir. Böylece bilgi kullan›c›s›n›n, iflletmenin finansal durumunu analiz etmesine olanak sa¤lanm›fl olmaktad›r.

KAPSAMLI GEL‹R TABLOSU

D‹KKAT

K ‹ T A P

Bilanço, belirli bir dönemin sonunda (31 Aral›k) iflletmenin varl›k ve kaynaklar›n› gösterir. Gelir tablosu ise belirli bir dönemde (1 Ocak ve 31 Aral›k tarihleri aras›) TELEV‹ZYON gerçeklefltirilen faaliyetlerin sonucunu kâr veya zarar olarak gösteren bir finansal tablodur.

Gelir tablosunda dönem bafl›ndan itibaren düzenlendi¤i tarihe kadar iflletmenin ‹ N T Esistematik RNET sat›fllar›, sat›fllar için katlan›lan maliyeti, ola¤an gelir ve giderleri bir flekilde s›n›fland›rarak gösterilmektedir. Gelir tablosu, iflletmenin sonsuz olan ömründe her y›l›n (1 Ocak-31 Aral›k) finansal performans›n› özetleyen bir tablodur ve bu nedenle gelir tablosuna “Finansal Performans Tablosu” ad› da verilir.

Bilançoda, 31 Aral›k tarihi itibari ile mevcut olan varl›k ve kaynaklar gösterilirken gelir tablosunda, 1 Ocak-31 Aral›k tarihleri aras›nda gerçeklefltirilen faaliyetlerin sonucu kâr ve zarar olarak sunulmaktad›r. Gelir tablosunda sadece kâr veya zarara iliflkin rakam de¤il ayn› zamanda kâr veya zarar›n oluflmas›na etki eden tüm faaliyetler (sat›fllar, maliyetler, gelirler ve giderler) de gösterilmektedir.

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Gelir Tablosu, bir iflletmenin performans› hakk›nda bilgi veren temel kaynakt›r.

34 Tablo 2.2 Karfl›laflt›rmal› Finansal Durum Tablosu

Genel Muhasebe-I

Y2 Y1

Y2 Y1

VARLIKLAR

KAYNAKLAR

DÖNEN VARLIKLAR

KISA VADEL‹ YÜKÜMLÜLÜKLER

Nakit ve Benzerleri

Finansal Borçlar

Finansal Yat›r›mlar

Di¤er Finansal Yükümlülükler

Ticari Alacaklar

Ticari Borçlar

• ‹liflkili taraflardan ticari alacaklar

• ‹liflkili taraflara ticari borçlar

• Di¤er ticari alacaklar

• Di¤er ticari borçlar

Finans Sektörü Faaliyetlerinden Alacaklar

Di¤er Borçlar

Di¤er Alacaklar

• ‹liflkili taraflara di¤er borçlar

Stoklar

• Di¤er borçlar

Canl› Varl›klar

Finans Sektörü Faaliyetlerinden Borçlar

Di¤er Dönen Varl›klar

Devlet Teflvik ve Yard›mlar›

Sat›fl Amac›yla Elde Tutulan Duran Varl›klar

Dönem Kâr› Vergi Yükümlülü¤ü Borç Karfl›l›klar›

DURAN VARLIKLAR

Di¤er K›sa Vadeli Yükümlülükler

Ticari Alacaklar Finans Sektörü Faaliyetlerinden Alacaklar

UZUN VADEL‹ YÜKÜMLÜLÜKLER

Di¤er Alacaklar

Finansal Borçlar

Finansal Yat›r›mlar

Di¤er Finansal Yükümlülükler

Öz Kaynak Yöntemiyle De¤erlenen Yat›r›mlar

Ticari Borçlar

Canl› Varl›klar

Di¤er Borçlar

Yat›r›m Amaçl› Gayrimenkuller

Finans Sektörü Faaliyetlerinden Borçlar

Maddi Duran Varl›klar

Devlet Teflvik ve Yard›mlar›

Maddi Olmayan Duran Varl›klar

Borç Karfl›l›klar›

fierefiye

Çal›flanlara Sa¤lanan Faydalara ‹liflkin Karfl›l›klar

Ertelenmifl Vergi Varl›¤›

Ertelenmifl Vergi Yükümlülü¤ü

Di¤er Duran Varl›klar

Di¤er Uzun Vadeli Yükümlülükler ÖZ KAYNAKLAR ANA ORTAKLI⁄A A‹T ÖZ KAYNAKLAR Ödenmifl Sermaye Sermaye düzeltmesi farklar› Karfl›l›kl› ‹fltirak Sermaye Düzeltmesi (-) Hisse Senedi ‹hraç Primleri De¤er Art›fl Fonlar› Yabanc› Para Çevrim Farklar› Kârdan Ayr›lan K›s›tlanm›fl Yedekler Geçmifl Y›llar Kâr/Zararlar› Net Dönem Kâr›/Zarar› AZINLIK PAYLARI TOPLAM KAYNAKLAR

35

2. Ünite - Finansal Tablolar

Tablo 2.1’de yer alan bilanço, 31 Aral›k tarihinde iflletmenin varl›k ve kaynaklar›n› göstermektedir. Bilançoda yer alan varl›k ve kaynaklar›n tamam›, bir sonraki y›la, (Y2 y›l›na) devredilecektir. 31 Aral›k’ta iflletmenin kasas›nda T2.000 oldu¤unu varsayal›m.

Kasadaki para, 1 Ocak Y2 y›l›nda da iflletmenin kasas›nda T2.000 olarak görülecektir.

Gelir tablosunda yer alan tutarlar, bir sonraki y›la aktar›lamaz. Bir iflletmenin Y1 y›l› süresince yapm›fl oldu¤u sat›fllar›n toplam tutar›n›n T1.000 oldu¤unu varsayal›m. Bu sat›fllar, Y1 y›l›na ait gelir tablosunda T1.000 olarak gösterilecektir. Y2 y›l›n›n bafl›nda ise sat›fllar yine s›f›rdan bafllayacak; Y1 y›l›na ait sat›fllar, Y2 y›l›na devir etmeyecektir.

Tablo 2.3’te, bir gelir tablosu format› gösterilmektedir. Gelir tablosunda, iflletmenin cari dönem ve önceki döneme ait bilgileri karfl›laflt›rmal› olarak gösterilmektedir.

Notlar

Cari Önceki Dönem Dönem

Tablo 2.3 Gelir Tablosu

SÜRDÜRÜLEN FAAL‹YETLER Sat›fl Gelirleri Sat›fllar›n Maliyeti (-) Ticari Faaliyetlerden Brüt Kâr (Zarar) Faiz, Ücret, Prim, Komisyon ve Di¤er Gelirler Faiz, Ücret, Prim, Komisyon ve Di¤er Giderler (-) Finans Sektörü Faaliyetlerinden Brüt Kâr (Zarar) BRÜT KÂR/ZARAR Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri (-) Genel Yönetim Giderleri (-) Araflt›rma ve Gelifltirme Giderleri (-) Di¤er Faaliyet Gelirleri Di¤er Faaliyet Giderleri (-) FAAL‹YET KÂRI/ZARARI Öz Kaynak Yöntemiyle De¤erlenen Yat›r›mlar›n Kâr/Zararlar›ndaki Paylar Esas Faaliyet D›fl› Finansal Gelirler Esas Faaliyet D›fl› Finansal Giderler (-) SÜRDÜRÜLEN FAAL‹YETLER VERG‹ ÖNCES‹ KÂRI/ZARARI Sürdürülen Faaliyetler Vergi Gelir/Gideri • Dönem Vergi Gelir/Gideri • Ertelenmifl Vergi Gelir/Gideri SÜRDÜRÜLEN FAAL‹YETLER DÖNEM KÂRI/ZARARI DURDURULAN FAAL‹YETLER DURDURULAN FAAL‹YETLER VERG‹ SONRASI DÖNEM KÂRI/ZARARI DÖNEM KÂRI/ZARARI

Gelir tablosu ile kapsaml› gelir tablosu aras›ndaki fark› aç›klay›n›z.SIRA S‹ZDE

5

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

36

Genel Muhasebe-I

Muhasebe bilgilerini kullanan taraflar›n gelir tablosundan beklentileri; iflletmenin belirlenen bir dönem içinde gerçeklefltirdi¤i faaliyetlerin finansal olarak de¤erini, kâr›n ve zarar›n nas›l olufltu¤unu ve kâra ve zarara etki eden unsurlar› görmektir. Bu beklentileri karfl›lamak için kapsaml› gelir tablosunda söz konusu dönemle ilgili afla¤›daki tutarlar› gösteren kalemler yer almaktad›r: • Has›lat ve has›lat›n maliyeti, • Finansman maliyetleri, • Öz kaynak yöntemi kullan›larak muhasebelefltirilen ifltirakler ve ifl ortakl›klar›n›n kâr veya zarar paylar›, • Vergi gideri, • Durdurulan faaliyetlere iliflkin vergi sonras› kâr ya da zarar ile sat›fl maliyeti düflülmüfl gerçe¤e uygun de¤erin ölçülmesinde veya durdurulan faaliyetleri oluflturan elden ç›kar›lacak grup ya da gruplar›n veya varl›klar›n elden ç›kar›lmas›nda muhasebelefltirilen vergi sonras› kazanç ya da zarar toplam›n› SIRAtek S‹ZDE içeren bir tutar, • Kâr veya zarar maddesinde belirtilen tutarlar hariç olmak üzere niteli¤ine göre s›n›fland›r›lan gerçekleflmemifl kâr ya da zarar bileflenlerinin her biri, D Ü fi Ü N E L ‹ M • Öz kaynak yöntemi kullan›larak muhasebelefltirilen ifltirakler ve ifl ortakl›klar›n›n gerçekleflmemifl kâr veya zarar paylar›, S O kapsaml› R U • Toplam gelir.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

Gerçe¤e uygun D ‹ Kde¤er, K A T karfl›l›kl› pazarl›k ortam›nda, bilgili ve istekli gruplar aras›nda bir varl›¤›n el de¤ifltirmesi ya da borcun ödenmesi durumunda ortaya ç›kmas› gereken tutard›r.

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

N N

Nakit Ak›fl Tablosu;

AMAÇLARIMIZ raporlama döneminde ortaya ç›kan ve iflletme, yat›r›m ve finansman faaliyetleri itibar›yla s›n›fland›r›larak Ksunulan ‹ T Anakit P al›mlar›n› içeren tablodur.

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Nakit ak›fl tablosunda nakit ak›fllar›; • ‹flletme faaliyetleri, • Yat›r›m faaliyetleri, • Finansman faaliyetleridir.

SIRA S‹ZDE

NAK‹T AKIfi TABLOSU

Finansal tablo kullan›c›lar›, iflletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yetene¤ini ve iflletmeninAMAÇLARIMIZ bu nakit ak›fllar›n› kullanma ihtiyac›n› de¤erlendirebilmeleri konusunda bilgi almak üzere nakit ak›fl tablosunu kullanacaklard›r. Nakit ak›fl› ile belirli bir dönemde iflletmeye nakit giriflleri ve iflletmeden nakit ç›k›fllar› ifade edilmektedir. ‹ T A Pbelirli bir dönemde iflletmeye nakit girifllerini ve iflletmeden naNakit ak›fl Ktablosu, kit ç›k›fllar›n› göstermektedir.

Finansal bilgi kullan›c›lar›, verecekleri ekonomik kararlarda iflletmenin nakit ve T E L E yaratma V ‹ Z Y O N yetene¤inin olup olmad›¤›n› ve nakit ve nakit benzerlerinin nakit benzeri oluflturulmas›n›n zamanlamas›n› ve kesinli¤inin de¤erlendirilmesini bilmek isteyeceklerdir. Bu tabloyla iflletmenin net aktiflerindeki de¤iflimi, finansal yap›s›n›, likidite ve borç ödeme gücünü, nakit ak›fllar›n›n tutar ve zamanlamas›n› de¤iflen ko‹NTERNET flullara ve f›rsatlara uyum sa¤lamak amac›yla etkileme yetene¤ini de¤erlendirilebilmesi için gerekli bilgi elde edilecektir.

Finansal tablo kullan›c›lar›, iflletmenin nakit ve nakit benzeri varl›klar›n› nas›l oluflturdu¤u ve nas›l kulland›¤› ile ilgilenmektedirler. Bu bilgi, finansal kurumlarda oldu¤u gibi iflletmenin do¤as›ndan kaynaklanan faaliyetlerinden veya nakdin iflletmenin ürünü gibi görülmesinden ba¤›ms›zd›r. ‹flletmeler, kâr etmek amac›yla farkl› faaliyetlerde bulunmalar›na karfl›n, özünde faaliyetlerine devam etmek, yükümlülüklerini yerine getirmek ve yat›r›mc›lar›na getiri sa¤lamak gibi benzer nedenlerle nakde ihtiyaç duyar. Bu nedenle tüm iflletmelerin nakit ak›fl tablosu haz›rlamalar› zorunludur. fiekil 2.2’de, nakit hareketleri gösterilmektedir. Nakit giriflleri ve nakit ç›k›fllar›n›n iflletme faaliyetleri, yat›r›m faaliyetleri ve finansman faaliyetleri olarak üç farkl› grupta s›n›fland›r›ld›¤› görülmektedir.

37

2. Ünite - Finansal Tablolar

fiekil 2.2 ‹flletme Faaliyetleri Mal/Hizmet Sat›fl›

Yat›r›m Faaliyeti Bina ve Makine Sat›fl›

Finansman Faaliyetleri Kredi Kullan›lmas›

Nakit Girifller

Nakit hareketleri; iflletme, yat›r›m ve finansman faaliyetlerinin birleflimidir.

NAK‹T

Nakit Ç›k›fllar›

‹flletme Faaliyetleri Mal/Hizmet Al›m›

Yat›r›m Faaliyeti Bina ve Makine Al›m›

Finansman Faaliyetleri Kredi Geri Ödeme ve Faiz

Nakit ve Nakde Eflde¤er Varl›klar ‹flletmede nakit, elbette kasadaki ve bankadaki parad›r. Nakit benzerleri ise k›sa vadeli nakit yükümlülükler için elde bulundurulan ve yat›r›m amac›yla veya di¤er amaçlarla kullan›lmayan varl›klard›r. Bir varl›¤›n nakit benzeri olarak kabul edilebilmesi için de¤eri kesinlikle saptanabilen bir nakde dönüfltürülebilmesi ve de¤erindeki de¤iflim riskinin önemsiz olmas› flartt›r.

Buna göre vadesi üç ay veya daha az olan yat›r›mlar, nakit benzeri yat›r›m olarak kabul edilmektedir. Öz sermayeyi temsil eden menkul k›ymetlere yap›lan yat›r›mlar, vadesine k›sa bir süre kala iktisap edilen ve üzerinde belirli bir itfa tarihi bulunan imtiyazl› hisse senetlerinde oldu¤u gibi, özellikli durumlar hariç, nakit benzeri olarak kabul edilmez.

Nakit benzerleri, ne tür varl›klard›r? Bir varl›¤›n nakit benzeri olmas›n›n flart› nedir?

SIRA S‹ZDE

Faaliyet Türleri

6

D Ü fi ve Ü N Efinansman L‹M Nakit ak›fl tablosunda döneme ait nakit ak›fllar›; iflletme, yat›r›m faaliyetlerine dayal› bir biçimde s›n›fland›r›larak raporlan›r. Bu durum fiekil 2.2’de de gösterilmektedir. Bir iflletme, yat›r›m ve finansman faaliyetlerinden S O Rolan U nakit ak›fllar›n› ifl sahas›na en uygun flekilde gösterir.

‹flletme Faaliyetleri

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

‹flletme faaliyetleri ile iflletmenin ticari faaliyetleri ifade edilmektedir. Mal al›n›p mal sat›lmas› ve buna benzer faaliyetler, iflletme faaliyetleridir. ‹flletme SIRA S‹ZDE faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar›; d›fl finansman kaynaklar›na ihtiyaç duyulmadan iflletmenin; borçlar›n› geri ödeyebilmesi, faaliyetlerini sürdürebilmesi, kâr pay› ödemelerini yapabilmesi ve yeni yat›r›mlara bafllayabilmesinin mümkün olup olAMAÇLARIMIZ mad›¤› hususlar›nda temel bir gösterge oluflturmak üzere sunulur. ‹flletme faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar›, genellikle iflletmenin ana gelir getirici faaliyetleriyle ilgili olup net kâr›n veya zarar›n Kbelirlenmesinde yer ‹ T A P alan ifllem ve olaylardan kaynaklan›r. ‹flletme faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar›na iliflkin örnekler flöyledir:

Mal al›p satma ile buna benzer faaliyetlerden do¤an S‹ZDE nakit ak›fllar›, SIRA nakit ak›fl tablosunda iflletme faaliyeti bölümünde yer al›r.

N N

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

38

Genel Muhasebe-I

• • • • •

Sat›lan mallardan ve verilen hizmetlerden (sat›fllardan) elde edilen nakit giriflleri, Ücret, komisyon ve di¤er has›latla ilgili nakit giriflleri, Mal ve hizmetler için yap›lan ödemelerden kaynaklanan nakit ç›k›fllar›, Çal›flanlara ve çal›flanlar ad›na yap›lan ödemelerden kaynaklanan nakit ç›k›fllar›, Sigorta flirketlerinin ald›¤› veya ödedi¤i primler, tazminatlar, y›ll›k ödemeler ve poliçeyle ilgili di¤er yükümlülükler nedeniyle oluflan nakit girifl ve ç›k›fllar›, • Finansman veya yat›r›m faaliyeti ile do¤rudan ilgili olmad›¤› sürece kurum kazanc› üzerinden hesaplanan di¤er vergiler ile ilgili nakit ç›k›fllar› veya söz konusu vergiler kapsam›nda al›nan vergi iadeleri ile ilgili nakit giriflleri ve • Al›m sat›m amaçl› elde bulundurulan sözleflmelerle ilgili nakit giriflleri ve ç›k›fllar›. ‹flletme faaliyetlerden kaynaklanan nakit ak›fllar› ile ilgili belli bafll› kalemlere iliflkin bilgi, di¤er bilgilerle birlikte de¤erlendirilerek gelecekte oluflacak nakit ak›fllar›na iliflkin tahminlerde kullan›labilir.

Yat›r›m Faaliyetleri Yat›r›m faaliyetleri ile ilgili nakit ak›fllar› gösterilmektedir. Yat›r›m faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar›n›n ayr› olarak gösterilmesi önemlidir. Böylece gelecekte iflletmeye gelir ve nakit ak›fl› sa¤lamas› öngörülen kaynaklar için yap›lan harcamalar›n düzeyi gösterilmifl olmaktad›r.

Yaln›zca bilançoda varl›k muhasebelefltirilmesi sonucunu do¤uran harcamalar, yat›r›m faaliyeti olarak s›n›fland›r›lmaya uygundur. Yat›r›m faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar›na iliflkin örnekler flöyledir: • Maddi ve maddi olmayan duran varl›klar ve di¤er uzun vadeli varl›klar›n al›m› ile ilgili nakit ç›k›fllar›: Bu ödemeler, aktiflefltirilen gelifltirme harcamalar›n› ve iflletmenin infla veya imal etti¤i maddi duran varl›klara iliflkin giderlerle ilgili nakit ç›k›fllar›n› da içerir.

• Maddi ve maddi olmayan duran varl›klar ve di¤er uzun vadeli varl›klar›n sat›fl› ile ilgili nakit giriflleri, • Nakit benzeri veya al›m sat›m amac›yla elde tutulan araçlarla ilgili olmad›¤› sürece baflka bir iflletmeye ifltirak etmek veya o iflletmenin borçlanma arac›n› sat›n almak için ve müflterek yönetime tabi teflebbüse (ifl ortakl›¤›na) kat›lmak için yap›lan nakit ç›k›fllar›, • Nakit benzeri veya al›m sat›m amac›yla elde tutulan araçlarla ilgili olmad›¤› sürece baflka bir iflletmenin hisse senedinin veya borçlanma arac›n›n veya iflletmenin bir müflterek yönetime tabi teflebbüsteki (ifl ortakl›klar›ndaki) pay›n›n sat›lmas› sonucu elde edilen nakit giriflleri, • Finansal kurumlar›n yapt›klar› ifllemler hariç olmak üzere iflletmeler taraf›ndan üçüncü kiflilere verilen avans ve borçlara iliflkin nakit ç›k›fllar›, • Finansal kurumlar›n yapt›klar› ifllemler hariç olmak üzere iflletmelerin üçüncü kiflilere verdikleri avans, kredilerden yap›lan tahsilatlar ve • Al›m sat›m amac›yla yap›lanlar ve finansman faaliyetleriyle ilgili olanlar hariç vadeli ifllem veya forward sözleflmesi, opsiyon sözleflmeleri ve swap sözleflmelerine iliflkin nakit girifl ve ç›k›fllar›.

Finansman Faaliyetleri Finansman faaliyetlerine iliflkin nakit ak›fllar›, iflletmeye sermaye sa¤layanlar›n iflletmenin gelecekteki nakit ak›fllar›ndan talep edecekleri k›sm›n belirlenmesini sa¤lamak üzere ayr› olarak aç›klanmaktad›r. Finansman faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar›na iliflkin örnekler flöyledir:

39

2. Ünite - Finansal Tablolar

Notlar FAAL‹YETLERDEN DO⁄AN NAK‹T AKIMLARI ‹flletme faaliyetlerinden sa¤lanan net nakit tutar›n›n net kâr ile mutabakat›n› sa¤layan düzeltmeler: Amortisman ‹tfa ve tükenme paylar› K›dem tazminat› karfl›l›¤› Garanti giderleri karfl›l›¤› Vergi Faiz geliri Faiz gideri Kredi kur fark› gideri Karfl›l›k giderleri Sabit k›ymet net sat›fl zarar› Temettü geliri Varl›k ve yükümlülüklerdeki de¤iflimler öncesi net faaliyet geliri Ticari alacaklardaki art›fl Stoklardaki art›fl / azal›fl Di¤er dönen varl›klardaki azal›fl Ticari borçlardaki art›fl Di¤er k›sa vadeli yükümlülüklerdeki art›fl / azal›fl Ödenen vergiler Ödenen garanti giderleri Ödenen k›dem tazminatlar› Faaliyetlerden elde edilen net nakit ak›mlar› YATIRIM FAAL‹YETLER‹NDEK‹ NAK‹T AKIMLARI Maddi duran varl›k al›mlar› Maddi olmayan duran varl›k al›mlar› Maddi duran varl›k sat›fllar›ndan elde edilen nakit Di¤er duran varl›klardaki azal›fl Al›nan faiz Al›nan temettü Yat›r›m faaliyetlerinde kullan›lan net nakit ak›mlar› F‹NANSAL FAAL‹YETLERDEK‹ NAK‹T AKIMLARI Ödenen faiz Ödenen temettü Al›nan krediler Ödenen krediler Finansal faaliyetlerde kullan›lan net nakit ak›mlar› Nakit ve nakit benzeri de¤erlerdeki net art›fl Nakit ve nakit benzeri de¤erlerin dönem bafl› bakiyesi Nakit ve nakit benzeri de¤erlerin dönem sonu bakiyesi

Cari Dönem

Önceki Dönem

Tablo 2.4 Nakit Ak›fl Tablosu

40

Genel Muhasebe-I

• Hisse senedi ve di¤er öz sermaye araçlar›n›n ihrac›ndan sa¤lanan nakit giriflleri, • Borçlanma araçlar› ihrac› ve di¤er uzun ve k›sa vadeli krediler ile sa¤lanan nakit giriflleri, • Sermayenin azalt›lmas› veya iflletmenin kendi hisse senetlerini almas›yla ilgili nakit ç›k›fllar›, • Borç ödemelerine iliflkin nakit ç›k›fllar› ve • Finansal kiralama sözleflmelerinden kaynaklanan borç ödemelerine iliflkin nakit ç›k›fllar›.

7

Tablo 2.4 üzerinde bir nakit ak›fl tablosu format› gösterilmektedir. Nakit ak›fl fi Ü N E L ‹ M tablosunda,D Üiflletmenin cari dönem ve önceki döneme ait bilgileri karfl›laflt›rmal› olarak gösterilmektedir.

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

S O R U

ÖZ KAYNAKLAR DE⁄‹fi‹M TABLOSU

Öz Kaynaklar De¤iflim Tablosu: D ‹ K KHer A Tbir öz kaynak kalemi itibar›yla dönem bafl› ve dönem sonu öz kaynak mutabakat› sa¤lan›r.

SIRA S‹ZDE

Öz kaynaklar; ortaklar›n koymufl olduklar› sermaye, sermaye ve kâr yedekleri, ‹ K K A veya T geçmifl y›llarD kâr› zarar› ve dönem net kâr› veya zarar›ndan oluflmaktad›r. ‹flletme sahip veya ortaklar›n›n sahip veya ortak s›fat›yla iflletme varl›klar› üzerindeki haklar› öz kaynaklar grubunu oluflturur.

SIRA S‹ZDE Öz kaynaklar de¤iflim tablosu, ilgili dönemde öz kaynak kalemlerinde meydana gelen art›fl veya azal›fllar› bir bütün olarak gösteren tablodur.

AMAÇLARIMIZ Öz kaynaklar de¤iflim tablosunun düzenlenifl amac›, özellikle sermaye flirketlerinde dönem içinde öz kaynak kalemlerinde meydana gelen de¤iflmelerin topluca gösterilmesini sa¤lamakt›r.

K ‹üzerinde T A P bir öz kaynak de¤iflim tablosu format› gösterilmektedir. Öz Tablo 2.5 kaynak de¤iflim tablosunda, iflletmenin cari dönem ve önceki döneme ait bilgileri karfl›laflt›rmal› olarak gösterilmektedir.

‹NTERNET

Net dönem kâr›

‹NTERNET

Geçmifl y›llar kârlar›

TELEV‹ZYON

Tablo 2.5 Öz Kaynak De¤iflim Tablosu

Kârdan ayr›lm›fl k›s›tlanm›fl yedekler

TELEV‹ZYON

De¤er art›fl fonlar›

K ‹ T A P

Hisse senedi ihraç primleri

N N

Sermaye düzeltmesi farklar›

AMAÇLARIMIZ

Nakit ak›fl tablosunda SIRA S‹ZDE nakit ak›fllar›n›n gösterildi¤i temel gruplar› aç›klay›n›z.

Ödenmifl sermaye

SIRA S‹ZDE

Y1 Y›l› Dönem Bafl› itibar›yla bakiyeler Transferler Da¤›t›lan temettüler Toplam kapsaml› gelir Y1 Y›l› Dönem Sonu itibar›yla bakiyeler Y2 Y›l› Dönem Bafl› itibar›yla bakiyeler Transferler Da¤›t›lan temettüler Toplam kapsaml› gelir Y2 Y›l› Dönem Sonu itibar›yla bakiyeler

Öz kaynaklar de¤iflim tablosu; cari dönem ve önceki dönem verilerini içerecek biçimde sunulur. Tablo; ödenmifl sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri ve geçmifl dönemler kâr› (zarar›) ve dönem net kâr› (zarar) kalemlerinin her birinin dönem bafl› tutar›n›, dönem içinde kalemlerde meydana gelen azal›fllar›, art›fllar› ve dönem sonu kalan›n› ayr› ayr› gösterecek biçimde düzenlenir.

2. Ünite - Finansal Tablolar

Özet

N AMAÇ

1

N AMAÇ

2

N AMAÇ

3

Finansal tablolar›n ne oldu¤unu ve düzenleme amaçlar›n›n neler olduklar›n› tan›mlamak.

Finansal tablolar; iflletme sahip veya ortaklar›n›n, potansiyel yat›r›mc›lar›n, iflletmeye taraf di¤er üçüncü kurum ve kiflilere iflletmenin varl›klar›, yükümlülükleri, faaliyet sonuçlar›, nakit ak›fl ve öz kaynak de¤iflimleri ile ilgili bilgileri gösteren tablolard›r. Finansal tablolar›n amac›, say›lan taraflar›n iflletme hakk›ndaki ekonomik kararlar›na yard›mc› olabilmektir.

Finansal tablolar›n haz›rlanmas›nda dikkate al›nmas› gereken temel varsay›mlar› aç›klamak.

Finansal tablolar; süreklilik, tahakkuk esas›, önemlilik ve birlefltirme, netlefltirme, karfl›laflt›rmal› bilgi, raporlama s›kl›¤›, sunuluflun tutarl›l›¤› varsay›mlar› ile haz›rlanmal›d›r. ‹flletme ömrü sonsuzdur ve mali tablolar› sonsuz olan bu ömür dikkate al›narak düzenlenmelidir. Düzenlendi¤i dönem itibar›yla döneme ait her türlü gelir ve gider unsurlar› tahakkuk ettirilmeli, dönemle ba¤ kurulmal›d›r. Finansal tablolar›n daha aç›k ve anlafl›labilir olabilmesi için olabildi¤ince netlefltirme yap›lmamas›, benzer kalemlerin birlefltirilmesi veya öneme haiz olmak üzere ayr›flt›r›lmas› gerekir. Tablo kalemlerinin önceki dönemlerle karfl›laflt›r›labilmesi için önceki dönem verileri ile birlikte, tutarl› politikalar ›fl›¤›nda sunulmal›d›r.

Finansal durum tablosunun ne oldu¤unu ve içeri¤ini tan›mlamak. ‹flletmenin belirli bir andaki finansal durumunu gösteren tabloya bilanço veya finansal durum tablosu denir. Finansal durum tablosu, iflletmenin tüm varl›klar›n›n kaynaklar›n› gösteren tablodur.

Bu nedenle tabloda dönen ve duran varl›klar toplam›, k›sa ve uzun vadeli borçlar ile öz kaynaklar toplam›na eflit oldu¤u gösterilmektedir.

N AMAÇ

4

N AMAÇ

5

N AMAÇ

6

41

Kapsaml› gelir tablosunu ve içeri¤ini aç›klamak.

Belirli bir faaliyet döneminde gerçekleflen faaliyetlerin sonucunu kâr veya zarar olarak gösteren finansal tablodur. Böylece iflletme, her faaliyet döneminde gerçeklefltirdi¤i finansal performans›n› (baflar›s›n›) bu tablo yard›m›yla bilgi kullan›c›lar›na sunmaktad›r.

Nakit ak›fl tablosunu, nakit ve nakit benzerlerini tan›mlamak.

Nakit ak›fl tablosu; iflletmenin iflletme faaliyetlerine, yat›r›m faaliyetlerine ve finansman faaliyetlerine iliflkin nakit ak›fllar›n› düzenleyen ve gösteren finansal tablodur.

Bir varl›¤›n nakit benzeri olarak kabul edilebilmesi için de¤eri kesinlikle saptanabilen bir nakde dönüfltürülebilmesi ve de¤erindeki de¤iflim riskinin önemsiz olmas› flartt›r. Öz kaynaklar de¤iflim tablosunun içeri¤ini aç›klamak.

Bu tablonun temel amac›, özellikle Sermaye Piyasas›’na tabi olan ve tabi olmayan sermaye flirketlerinin dönem içinde öz kaynak kalemlerinde meydana gelen de¤iflimleri bilgi kullan›c›lar›na sunmakt›r. Tabloda ödenmifl sermaye, net kâr (zarar), sermaye yedekleri, kâr yedekleri ve geçmifl dönemlere iliflkin kâr (zarar) unsurlar›na yer verilmektedir.

42

Genel Muhasebe-I

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›daki finansal tablo varsay›mlar›ndan hangisi çok say›daki ifllemi nitelik ve ifllevlerine göre hesap s›n›flar› alt›nda toplamaktad›r? a. ‹flletmenin süreklili¤i b. Önemlilik ve birlefltirme c. Netlefltirme d. Muhasebenin tahakkuk esas› e. Karfl›laflt›rmal› bilgi

5. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye Finansal Raporlama Standartlar›’na göre düzenlenecek tam tablo setinde yer almaz? a. Finansal Durum Tablosu b. Kapsaml› Gelir Tablosu c. Öz Kaynaklar De¤iflim Tablosu d. Nakit Ak›fl Tablosu e. Fon Ak›m Tablosu

2. Afla¤›dakilerden hangisi finansal tablolar›n varsay›mlar› aras›nda yer almaz? a. ‹flletmenin süreklili¤i b. Muhasebenin tahakkuk esas› c. Önemlilik ve birlefltirme d. Düzenlenebilirlilik e. Karfl›laflt›rmal› bilgi

6. Dönen varl›klarla ilgili olarak afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? a. ‹flletmenin normal faaliyet döngüsü içinde paraya çevrilen, sat›lan veya tüketilmesi beklenen varl›klard›r b. Öncelikle ticari amaçla elde bulundurulan varl›klard›r c. Normal faaliyet döneminden veya bir y›ldan uzun süreli olan varl›klard›r d. Raporlama döneminden sonra on iki ay içinde paraya çevrilen varl›klard›r e. Raporlama döneminden sonra en az on iki ay içinde bir borcun ödenmesi için kullan›lmak üzere ayr›lan nakit veya nakit benzeri varl›klard›r

3. Afla¤›dakilerden hangisi finansal tablolar›n niteliksel özelliklerinden biri de¤ildir? a. Tahmin edilebilirlilik b. ‹htiyaca uygunluk c. Anlafl›labilirlilik d. Karfl›laflt›r›labilirlik e. Zaman›nda sunum 4. “Finansal bilgiler, iflletmenin ekonomik faaliyetleri hakk›nda makul seviyede bilgisi olan bilgileri dikkatli olarak gözden geçirecek, analiz edecek kullan›c›lar için haz›rlan›r.” ifadesi finansal tablolar›n niteliksel özelliklerinden hangisini aç›klar? a. Tahmin edilebilirlilik b. ‹htiyaca uygunluk c. Anlafl›labilirlilik d. Karfl›laflt›r›labilirlik e. Zaman›nda sunum

7. Afla¤›dakilerden hangisi Finansal Durum Tablosunda k›sa vadeli borç de¤ildir? a. Raporlama döneminden sonra on iki ay içinde de ödenmeyecek borçlar b. Ticari amaçla yap›lan borçlanmalar c. Raporlama döneminden sonra on iki ay içinde ödenecek olan borçlar d. Normal faaliyet döngüsü içinde ödenmesi beklenen borçlar e. ‹flletmenin borcun ödenmesini, raporlama döneminin sonundan itibaren en az on iki ay süreyle erteleyebilmesine yönelik koflulsuz bir hakk›n›n bulunmad›¤› borçlar

2. Ünite - Finansal Tablolar

“

8. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmenin faaliyet sonucunun nas›l olufltu¤unu gösteren finansal tablodur? a. Bilanço b. Nakit Ak›m Tablosu c. Kapsaml› Gelir Tablosu d. Öz Kaynaklar De¤iflim Tablosu e. Aç›klay›c› Notlar 9. Afla¤›dakilerden hangisi, etkin bir nakit yönetimi ile iflletmelerin elinde nakit bulundurman›n sa¤layaca¤› yararlardan biri de¤ildir? a. Günlük ifllemlerin gerektirdi¤i ödemeleri eksiksiz yapabilmek b. Planlanan ödemeleri eksiksiz bir flekilde yapabilmek c. ‹htiyaç olmayan mal ve hizmet al›mlar›n› yapabilmek d. Mal ve hizmet al›mlar›ndaki nakit iskontosundan yararlanabilmek e. Ortaya ç›kabilecek alternatif f›rsat maliyetlerini karfl› ifl imkânlar›n› veya yat›r›m f›rsatlar›n› de¤erlendirebilmek

10. Afla¤›daki ifadelerden hangisi nakit ak›fl tablosunda yat›r›m faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›m› ile ilgili de¤ildir? a. Maddi ve maddi olmayan duran varl›klar ve di¤er uzun vadeli varl›klar›n al›m› ile ilgili nakit ç›k›fllar› b. Maddi ve maddi olmayan duran varl›klar ve di¤er uzun vadeli varl›klar›n sat›fl› ile ilgili nakit giriflleri c. Finansal kurumlar›n yapt›klar› ifllemler hariç olmak üzere iflletmeler taraf›ndan üçüncü kiflilere verilen avans ve borçlara iliflkin nakit ç›k›fllar› d. Çal›flanlara ve çal›flanlar ad›na yap›lan ödemelerden kaynaklanan nakit ç›k›fllar› e. Finansal kurumlar›n yapt›klar› ifllemler hariç olmak üzere iflletmelerin üçüncü kiflilere verdikleri avans, kredilerden yap›lan tahsilatlar

43

Yaflam›n ‹çinden Finansal tablolar, bir iflletmenin finansal bilgilerini farkl› kullan›c›lara aktarmas› için kullan›lmaktad›r. Türkiye’de ‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas›’nda (www.imkb.gov.tr) ifllem gören iflletmelere ait bilgiler kamuyu ayd›nlatma platformunda (www.kap.gov.tr) kamuya raporlanmaktad›r.

Kamuyu Ayd›nlatma Platformu (KAP), sermaye piyasas› ve Borsa mevzuat› uyar›nca kamuya aç›klanmas› gerekli bildirimlerin elektronik imzal› olarak iletildi¤i ve kamuya duyuruldu¤u elektronik sistemdir. ‹flletimi ‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas› (‹MKB) KAP ‹flletim Müdürlü¤ü taraf›ndan yürütülmekte olan sistem, 7/24 esas›na göre çal›flmaktad›r. Uygulama, tüm Türkiye’ye yay›lm›fl 550’yi aflk›n flirketi ve 2.500’ü aflk›n kullan›c›y› kapsamaktad›r.

Sistem, tüm kesimlerin ‹MKB flirketleri ile ilgili do¤ru, anlafl›l›r, tam bilgiye, internet üzerinden efl anl› ve düflük maliyetle eriflebilmelerine imkân tan›yacak flekilde tasarlanm›flt›r. Ayr›ca, geçmifle dönük bilgilere de kolay ve düflük maliyetle eriflim imkân› sa¤layan elektronik arfliv niteli¤indedir.

”

44

Genel Muhasebe-I

Okuma Parças›

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

‹flletmeler, Türkiye’de 1994 y›l›ndan itibaren muhasebe ifllemlerini Tekdüzen Muhasebe Sistemine (TDMS) göre gerçeklefltirmektedir. TDMS, 1 s›ra nolu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i gere¤ince (26 Aral›k 1992 tarihli ve 21447 say›l› resmi Gazetede yay›mlanarak) yürürlü¤e girmifltir.

Bu düzenlemenin amac›, bilanço usulünde defter tutan gerçek ve tüzel kiflilere ait teflebbüs ve iflletmelerin faaliyet ve sonuçlar›n›n sa¤l›kl› ve güvenilir bir biçimde muhasebelefltirilmesi, mali tablolar arac›l›¤› ile ilgililere sunulan bilgilerin tutarl›l›k ve mukayese edilebilirlik niteliklerini koruyarak gerçek durumu yans›tmas›n›n sa¤lanmas› ve iflletmelerde denetimin kolaylaflt›r›lmas› amac›yla yap›lm›flt›r.

Yap›lan düzenleme ile muhasebe bilgilerinin karar alma durumunda bulunan ilgililere yeterli ve do¤ru olarak ulaflt›r›lmas›, farkl› iflletmeler ile ayn› iflletmenin farkl› dönemlerinin karfl›laflt›r›lmas›na, mali tablolarda yer alan hesap adlar›n›n tüm kesimler için ayn› anlam› vermesine, muhasebe terim birli¤inin sa¤lanmas› suretiyle anlafl›labilir olmas›na ve iflletmelerle ilgililer aras›nda güven unsurunun oluflturulmas› amaçlanmaktad›r. Tekdüzen muhasebe sistemi ile Türkiye’de faaliyet gösteren tüm iflletmeler (yerli ve yabanc› iflletmeler), muhasebe ifllemlerini Tebli¤’de belirtilen esaslara göre gerçeklefltirmeye bafllam›flt›r.

1994 y›l›ndan itibaren Türkiye’de, farkl› iflletmelerin muhasebe sistemi yap›sal olarak tekdüze bir yap›ya kavuflmufltur. Varl›k ve kaynaklar ve bunlar›n s›n›fland›r›lmas›, iflletmeler aras›nda farkl›l›k olmadan, Tebli¤’de belirtilen esaslar çerçevesinde yap›la gelmektedir.

Dünya’daki ticari geliflmeler, internet kullan›m›n›n yayg›nlaflmas› ve küreselleflme ile muhasebe sistemi art›k uluslararas› alanda tekdüze hale getirilmeye bafllam›flt›r. Amaç, uluslararas› Muhasebe Standartlar› (UMS) ile dünya çap›nda tüm flirketlerin tekdüze bir muhasebe sistemi uygulan›r hale getirilmesini sa¤lamakt›r. Türkiye’de karfl›l›¤› Türkiye Muhasebe Standartlar› (TMS) olan UMS, Yeni Türk Ticaret Kanunu’na göre, 1 Temmuz 2012’den uygulanmaya bafllayacak ve bu Kanuna göre anonim ve limited flirketler finansal tablolar›n› Türk Muhasebe Standartlar›’na göre haz›rlayacaklard›r. Ülkemizdeki iflletmeler 01 Ocak 2013 tarihinden geçerli olmak üzere, Türkiye Finansal Raporlama Standartlar› çerçevesinde; Finansal Durum Tablosu-Bilanço, kapsaml› gelir tablosu, nakit ak›fl tablosu ve öz kaynaklar de¤iflim tablosunu düzenlemek, bunlarla ilgili faaliyet raporu niteli¤inde genifl kapsaml› aç›klay›c› referans notlar›n› ifade etmek zorundad›rlar.

1. b

2. d

3. a

4. c

5. e 6. c

7. a

8. c 9. c 10. d

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Tablolar›n Haz›rlanmas›ndaki Varsay›mlar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Tablolar›n Haz›rlanmas›ndaki Varsay›mlar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Tablolar›n Niteliksel Özellikleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Tablolar›n Niteliksel Özellikleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Tablolar›n Amaçlar›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Durum Tablosu (Bilanço)” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Durum Tablosu (Bilanço)” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kapsaml› Gelir Tablosu” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nakit Ak›fl Tablosu” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nakit Ak›fl Tablosu” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

2. Ünite - Finansal Tablolar

45

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

S›ra Sizde 1 Finansal tablolar›n amac›, iflletme ile ilgili genifl bir kullan›c› kitlesinin iflletme hakk›nda do¤ru karar verebilmeleri için zaman›nda anlaml› bilgi üretilmesidir. Düzenlenecek tam bir mali tablo setinde afla¤›daki tablo ve aç›klay›c› notlar yer almaktad›r: • Finansal Durum Tablosu (Bilanço) • Kapsaml› Gelir Tablosu • Öz Kaynaklar De¤iflim Tablosu • Dipnotlar ve Aç›klay›c› Notlar

Akgüç, Öztin, (1998). Finansal Yönetim, 7.Bask›, Muhasebe Enstitüsü Yay›n No:65, ‹stanbul.

Akgüç, Öztin, (2006). Kredi Taleplerinin De¤erlendirilmesi, 7. Bask›, Avc›ol Bas›m Yay›n, ‹stanbul.

Akgüç, Öztin, (2007). Banka Yönetimi ve Performans Analizi, 1.Bask›, Aray›fl Bas›m Yay›n, ‹stanbul.

Cemalc›lar, Özgül ve Erdo¤an, Nurten (2000). Genel Muhasebe 5.Bas›, Beta Yay›nevi, ‹stanbul.

Dokur, fiükrü ve Kaygusuz Sait Y, (2009). Uygulamac›lar ‹çin Finansal Muhasebe, Dora Yay›nlar›, Bursa. Özer, Mevlüt, (1995). Mali Tablolar Envanter ve De¤erleme Özkan Matbaac›l›k, Ankara.

Finansal Tablolar›n Sunuluflu Standard›, (www.tmsk.org.tr). ‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas›, (www.imkb.gov.tr).

Kamuyu Ayd›nlatma Platformunda, (www.kap.gov.tr).

Kavramsal Çerçeve, (www.tmsk.org.tr).

S›ra Sizde 2 Finansal tablolar›n düzenlenmesinde kullan›lan varsay›mlar; “Süreklilik”, “Muhasebenin Tahakkuk Esas›”, “Önemlilik ve Birlefltirme”, “Netlefltirme”, “Raporlama S›kl›¤›”, “Karfl›laflt›rmal› Bilgi” ve “Tutarl›l›k”t›r.

S›ra Sizde 3 Finansal tablolar›n niteliksel özellikleri; “ihtiyaca uygunluk”, “gerçe¤e uygun flekilde sunum”, “karfl›laflt›r›labilirlik”, “do¤rulanabilirlik”, “zaman›nda sunum” ve “anlafl›labilirlik”tir.

S›ra Sizde 4 Dönen varl›klar; nakit ve nakit benzeri varl›klar ile normal koflullarda en fazla bir y›l veya iflletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilen, sat›lan veya tüketilen varl›klard›r. Duran varl›klar ise bir y›ldan daha uzun ömre sahip olan, paraya dönüflmesi veya tüketilmesi bir y›l veya faaliyet döneminden daha uzun sürecek ve sadece iflletme faaliyetlerinde kullan›lacak varl›klard›r. ‹ki varl›k türü karfl›laflt›r›ld›¤›nda sadece vade farkl›l›¤›ndan ziyade iflletmede kullan›m biçimlerinde de farkl›l›klar›n oldu¤u görülmektedir.

S›ra Sizde 5 ‹flletmelerin finansal performanslar›n›n tek bir finansal tabloda sunulmas› durumunda “kapsaml› gelir tablosu” söz konusudur; ancak bu tablo iki ayr› tablo olarak “gelir tablosu” ve “kapsaml› gelir tablosu” olarak adland›r›l›r.

S›ra Sizde 6 Bir varl›¤›n nakit benzeri olarak kabul edilebilmesi için de¤eri kesinlikle saptanabilen bir nakde dönüfltürülebilmesi ve de¤erindeki de¤iflim riskinin önemsiz olmas› flartt›r.

S›ra Sizde 7 Nakit ak›fl tablosunda nakit ak›fllar›; iflletme faaliyetleri, yat›r›m faaliyetleri ve finansman faaliyetleri gibi üç temel grupta gösterilir.

3

GENEL MUHASEBE-I

Amaçlar›m›z

N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Hesap kavram›n› tan›mlayabilecek, Temel muhasebe eflitli¤ini ve eflitlik üzerinde meydana gelen de¤iflmelerin hesaplar üzerinde nas›l takip edildi¤ini aç›klayabilecek, Hesaplar›n iflleyiflini aç›klayabilecek, Tek düzen hesap plan›n›n içeri¤ini ve kapsam›n› aç›klayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar • Hesap • Kaynak Hesaplar› • Kapsaml› Gelir Tablosu Hesaplar›

• Varl›k Hesaplar› • Temel Muhasebe Eflitli¤i • Hesap Plan›

‹çindekiler Genel Muhasebe-I

Hesap

• HESABIN TANIMI VE N‹TEL‹KLER‹ • HESAPLARIN ‹fiLEY‹fi‹ • HESAP PLANI

Hesap HESABIN TANIMI VE N‹TEL‹KLER‹ Hesab›n Tan›m› Bir iflletmede normal faaliyet dönemi içinde çok say›da ve farkl› ifllemler gerçeklefltirilmektedir. Bugün sat›n al›nan mal›n ödemesinin iki ay sonra gerçekleflti¤ini, al›nan mal›n bir ay sonra sat›ld›¤›n› ve tahsilat›n befl ay sonra gerçekleflti¤ini, her ay çal›flanlara ödeme yap›ld›¤›n› düflünün. Bu ifllemlerin say›s› ve çeflidi elbette artacakt›r. Gerçekleflen her ifllemin bilançoya ve gelir tablosuna gerçekleflme s›ras›na göre kaydedilmesi karmaflaya yol açacakt›r. Farkl› tarihlerde ve tutarlarda gerçekleflen ifllemlerin s›n›fland›rma mant›¤›na göre bir arada gösterilmesi gerekmektedir. Farkl› ifllemlerin s›n›fland›r›larak zaman içerisinde azalma ve art›fllar›n izlendi¤i çizelgeye hesap denir. Baflka bir ifade ile hesap, iflletmenin mal varl›¤›n› oluflturan çeflitli unsurlardaki ekonomik faaliyetin sonucunu oluflturan unsurlar›n de¤iflimlerinin para ile ifade edilerek kaydedildi¤i çizelgedir.

Hesaplar›n Nitelikleri ‹flletme ile ilgili taraflar›n ve iflletme hakk›nda ekonomik karar al›c›lar›n bilgi ihtiyaçlar›, iflletme taraf›ndan düzenlenecek finansal tablolar ile karfl›lanmaktad›r. Gerçekleflen ifllemlerin bu finansal tablolara gelifligüzel kaydedilmesi, finansal tablolardan bilgi alman›n imkâns›z olmas›na neden olacakt›r. Bu nedenle finansal tablolar, iflletme ile ilgilenen taraflar için ayn› anlam› ifade etmesi aç›s›ndan, hesaplar arac›l›¤› ile oluflturulur.

Düzenlenecek finansal tablolar›n istenen özellik ve bilgileri tafl›yabilmeleri için kullan›lacak hesaplar›n amaçlanan finansal tablo niteliklerine uygun olmas› gerekmektedir. Finansal tablolar, karar al›c›lara afla¤›daki unsurlara iliflkin bilgiler sunacakt›r: a) Varl›klar, b) Borçlar, c) Öz kaynaklar, d) Gelir ve giderler, kârlar ve zararlar dahil, e) Ortaklar›n ortak olmalar› sebebiyle yapt›klar› katk›lar ve ortaklara yap›lan da¤›t›mlar ve f) Nakit ak›fllar›.

Hesap, farkl› ifllemlerin s›n›fland›r›larak zaman içerisinde azalma ve art›fllar›n izlendi¤i çizelgedir.

48

Genel Muhasebe-I

Kullan›lacak hesaplar›n nitelikleri, bu bilgilere eriflimi mümkün k›lmal›d›r. Finansal tablolar›n nitelikleri; bir önceki ünitede “‹htiyaca Uygunluk, Gerçe¤e Uygun Sunum, Karfl›laflt›r›labilirlik, Do¤rulanabilirlik, Zaman›nda Sunum ve Anlafl›labilirlik” olarak ifade edilmiflti. ‹flletmelerin finansal tablolar›n düzenlenmesinde kullanacaklar› hesaplar da bu nitelikleri sa¤layacak esaslara sahip olmak zorundad›r.

Hesab›n tan›m›nda hesap, bir çizelge olarak ifade edilmiflti. Hesap, biçimsel olarak afla¤›daki gibi düzenlenmektedir. fiekil 3.1 Hesab›n Biçimsel Yap›s›

BORÇ

..............Hesab›

ALACAK

Ba¤lant› No. Tarih Aç›klama Tutar Ba¤lant› No. Tarih Aç›klama Tutar

TOPLAM

Hesab›n sol taraf›na BORÇ, sa¤ taraf›na ALACAK ad› verilir; bunlar, ancak sadece hesap çizelgesinin isimleridir. ‹flletmenin tedarikçisine borcu veya müflterisinden olan alaca¤› ile ilgisi yoktur.

TOPLAM

fiekil 3.1’deki bir hesab›n biçimsel yap›s›nda yer alan kavramlar›n aç›klamas› flöyledir: Ba¤lant› Numaras›: Dördüncü ünitede anlat›lacak defterlerin ba¤lant› numaras› Tarih: Hesab›n borç veya alacak taraf›na kaydedilecek belgenin hesaba kay›t tarihi Aç›klama: Hesaba yap›lan kay›tla ilgili aç›klay›c› k›sa bilgi Tutar: Hesab›n borç veya alacak taraf›na yap›lacak ifllem tutar› Hesaplar›n temel nitelikleri ve hesaplarda yap›lan ifllemlerin genel özellikleri afla¤›da aç›klanmaktad›r: 1. Finansal tablo kalemleri ile ilgili her unsura ait, ismini tafl›yan bir hesap kullan›l›r.

2. Kullan›lan hesaplar, borç ve alacak taraf olmak üzere çift tarafl› çal›fl›r.

3. Mali olay üzerindeki tutar, muhasebe kurallar›na uygun bir flekilde ilgili hesab›n borç veya alacak taraf›na kay›tlan›r.

4. Herhangi bir hesab›n borç veya alacak taraf›na ilk kez kay›t yap›lmas›, ilgili hesab›n aç›lmas› anlam›ndad›r.

5. Herhangi bir hesab›n borç taraf›na kay›t yap›lmas›na hesab›n borçland›r›lmas›, alacak taraf›na kay›t yap›lmas›na, hesab›n alacakland›r›lmas› denir.

6. Herhangi bir hesab›n herhangi bir zamanda borç ve alacak taraf toplamlar› al›nd›¤›nda, a) Borç ve alacak tutarlar› birbirine eflit oldu¤u durumda muhasebe dilinde hesap kapal› ifadesi kullan›l›r. b) Borç taraf› toplam›n›n alacak taraf› toplam›ndan büyük olmas› durumunda aradaki fark, borç kalan› fleklinde ifade edilir. c) Alacak taraf toplam›n›n borç taraf› toplam›ndan büyük olmas› durumunda aradaki fark, alacak kalan› fleklinde ifade edilir.

49

3. Ünite - Hesap

HESAPLARIN ‹fiLEY‹fi‹ ‹flletmede farkl› tarihlerde ve tarih olarak birbirini izleyen bir s›rada gerçeklefltirilen ifllemlerin belirli bir sistem dâhilinde finansal tablolarda sunulabilir hâle gelmesi gerekmektedir. Finansal tablolar›n sunum kurallar›na uygun bir s›ralama ile aç›lacak hesaplar, temel muhasebe eflitli¤i kapsam›nda ifllenecektir. Hesab›n iflleyifli kavram›; hangi durumlarda ilgili hesab›n borç, hangi durumlarda alacak taraf›na kay›t yap›laca¤›n›n ifade edilmesidir.

Temel Muhasebe Eflitli¤i ve Hesap Hesaplar; genel olarak ifllemlerin s›n›fland›r›lmas›na göre bilanço hesaplar›, sonuç (gelir tablosu) hesaplar› ve maliyet hesaplar› olarak s›n›fland›r›lmaktad›r ve bu durum fiekil 3.2’de gösterilmektedir. fiekil 3.2 Hesaplar›n S›n›fland›r›lmas›

HESAPLAR Bilanço Hesaplar› Varl›k Hesaplar›

Kaynak Hesaplar›

Sonuç Hesaplar›

Maliyet Hesaplar›

Gelir Gider Hesaplar› Hesaplar›

Hesaplar, iflletmede gerçekleflen tüm mali olaylar›n s›n›fland›r›ld›¤› bir çizelgedir. Bu s›n›fland›rma, fiekil 3.2’de de gösterildi¤i gibi ayr›nt›l› bir flekilde yap›lmaktad›r. Bilanço hesaplar› ile iflletmeninin varl›k ve kaynaklar›ndaki de¤iflmeler, sonuç hesaplar› ile iflletmenin gelir ve giderleri izlenmektedir. Maliyet hesaplar› ise üretim iflletmelerinde üretilen ürünlerin ve hizmet iflletmelerinde sunulan hizmetlerin maliyetinin kayda al›nmas› amac› ile kullan›lmaktad›r.

SIRA S‹ZDE Muhasebenin temel mant›¤› ve iflleyifli, temel muhasebe eflitli¤ine dayal›d›r. ‹flletmenin kurulufl aflamas›ndan itibaren varl›klar› ve kaynaklar› aras›nda eflitlik iliflkisi vard›r. Her flartta, varl›klar›n toplam tutar› ile kaynaklar›n toplam tutar› birbiriD Ü fi Ü N E L ‹ M ne eflit olmal›d›r. Eflitli¤in oluflmamas›, muhasebede ifllerin eksik veya hatal› oldu¤u anlam›na gelir. Bu eflitli¤e, temel muhasebe eflitli¤i veya temel bilanço eflitliS O R U ¤i denmektedir.

SIRAmant›¤› S‹ZDE Muhasebenin temel ve iflleyifli, temel muhasebe eflitli¤ine dayal›d›r.

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

Muhasebe eflitli¤inin sol taraf› AKT‹F, sa¤ taraf› PAS‹F olarak adland›r›l›r.

D‹KKAT

D‹KKAT

Temel muhasebe eflitli¤ini ve bu eflitli¤in muhasebe için önemini aç›klar m›s›n›z?

SIRA SIRA S‹ZDE S‹ZDE VARLIKLAR

N N

=

KAYNAKLAR

AKT‹F

=

PAS‹F

VARLIKLAR

=

YABANCI KAYNAKLAR + ÖZ KAYNAKLAR

VARLIKLAR

=

BORÇLAR + SERMAYE

V

=

B+S

D Ü fi Ü N E L ‹ M AMAÇLARIMIZ

1

SIRA SIRA S‹ZDE S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M AMAÇLARIMIZ

S O R U K ‹ T A P

S O R U K ‹ T A P

D‹KKAT

D‹KKAT

Varl›klar ve kaynaklarda art›fl veya azal›fl meydana getiren mali olaylar›n izlenT E L E V ‹ Zeflitli¤ine YON di¤i çizelge hesap fleklinde tan›mland›¤›na göre temel muhasebe göre SIRA S‹ZDE hesaplar›, varl›k ve kaynak hesaplar› fleklinde ifade edebiliriz. ‹NTERNET AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

N N

TELEV‹ZYON SIRA S‹ZDE

‹NTERNET AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

SIRA S‹ZDE 50

SIRA S‹ZDE Genel Muhasebe-I

‹flletmelerin meydana gelen art›fl veya azal›fllar›n izlendi¤i hesapD Ü fi Ü Nvarl›klar›nda EL‹M lara varl›k hesaplar› (Aktif hesaplar), borçlar›nda veya öz kaynaklar›nda meydana gelen art›fl veya azal›fllar›n›n kay›tland›¤› hesaplara ise kaynak hesaplar› (Pasif heS O R U saplar) denir.

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

Bilançoda varl›klar D ‹ K K A Tile aktifler; kaynaklar ile pasifler, yabanc› kaynaklar ile iflletmenin borçlar› ve yerine getirmesi gerekli yükümlülükleri ifade edilmektedir.

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

SIRA S‹ZDE

Mali ifllemler, çift tarafl› bir etkiye sahiptir. Bu nedenle herhangi bir mali olay hesaplara kaydedilirken borç taraf›na yap›lacak kayd›n rakamsal boyutu ile alacak AMAÇLARIMIZ tarafa yap›lacak kay›t›n rakamsal boyutu birbirine eflit olmal›d›r. Bu durum, temel muhasebe eflitli¤inin oluflmas› aç›s›ndan oldukça önemlidir. Örne¤in bankadan çekilen para, T1.000, iflletmenin kasas›na T1.000 olarak girecek ve kay›t da buna göK ‹ T A P Tersi durumda kasaya T1.000 yerine T900 girdi¤ini göstermek, re gerçekleflecektir. eflitli¤i bozacakt›r.

Ne tür hesap olursa olsun, ister bilanço ister sonuç ve isterse maliyet hesab› olT E L E V ‹ Zde¤iflmez YON sun, bir hesab›n temel özelli¤i; hesab›n borç taraf› ve alacak taraf›n›n olmas›d›r.

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

BORÇ tarafı

HESAP

ALACAK tarafı

Tüm hesaplar›n de¤iflmez özelli¤inin borç ve alacak taraf›n›n ayn› olmas›, hesaplar›n iflleyiflinin de ayn› oldu¤u anlam›na gelmemektedir.

Bilanço, sonuç ve maliyet hesaplar›n›n iflleyifli; fiekil 3.3 üzerinde gösterilmektedir. fiekil 3.3 Hesaplar›n ‹flleyifli

VARLIK Borç HESAPLARI Alacak

+

SIRA S‹ZDE

-

MAL‹YET Borç HESAPLARI Alacak SIRA S‹ZDE

+ D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

YABANCI KAYNAK Alacak HESAPLARI

-

+

G‹DER Borç HESAPLARI Alacak

+

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D‹KKAT

Borç

ÖZ KAYNAK Borç HESAPLARI Alacak

-

+

GEL‹R Borç HESAPLARI Alacak

+

Varl›k ve kaynak “+” ve “-” iflaretleri incelendi¤inde birbirine ters yönlü çaD ‹ K Khesaplar›n›n AT l›flt›¤› görülmektedir. Böylece muhasebe eflitli¤i sa¤lanmaktad›r.

N N

SIRA S‹ZDE

Genel olarak fiekil 3.3 üzerinde gösterilen hesaplar›n iflleyiflini, her hesap grubu baz›nda ayr›nt›l› olarak inceleyelim.

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

51

3. Ünite - Hesap

Varl›k Hesaplar›n›n ‹flleyifli ‹flletmelerin kasa veya bankas›ndaki paras›, paraya çok yak›n di¤er k›ymetleri, zaman içinde paraya dönüflecek unsurlar› ile iflletme faaliyetlerinde kullan›lacak k›ymetleri; iflletmelerin varl›klar›n› oluflturur. Bu varl›klarda meydana gelen art›fl veya azal›fllara ait hareketlerin izlendi¤i hesaplar, varl›k hesaplar›d›r.

Varl›k hesaplar›n›n iflleyiflinde; di¤er bir ifade ile varl›k hesaplar› ile ilgili olarak yap›lacak kay›tlarda, afla¤›daki temel özellikler dikkate al›nmal›d›r: 1. Bütün varl›k hesaplar›nda, aç›l›fl için ilgili hesab›n borç taraf›na kay›t yap›l›r.

2. Bütün varl›k hesaplar›nda, art›fllar için ilgili hesab›n borç taraf›na kay›t yap›l›r.

3. Bütün varl›k hesaplar›nda, azal›fllar için ilgili hesab›n alacak taraf›na kay›t yap›l›r.

4. Bütün varl›k hesaplar›, ilgili dönem sonunda ya hiç kalan vermez (Borç ve alacak toplamlar› birbirine eflittir.) ya da verecekse borç kalan› (borç bakiyesi) verir.

5. Dönem sonunda borç kalan› veren aktif hesaplar, finansal durum tablosunun aktifini oluflturur.

Varl›k hesaplar›n›n maddeler hâlinde anlat›lan özellikleri, afla¤›daki hesap üzerinde gösterilmektedir:

Varl›k hesaplar›, borçlu çal›flan hesaplard›r. Art›fllar, hesab›n borcunda; azal›fllar ise hesab›n alaca¤›nda izlenir ve dönem sonlar›nda borç kalan› verir ya da kalan vermez.

VARLIK HESAPLARI Borç

Alacak

Aç›l›fl

Dönem içi azal›fllar

Dönem içi art›fllar Borç taraf› toplam› Dönem sonu

B

A

Alacak taraf› toplam›

B>A veya B=A

Varl›k hesaplar›n›n iflleyiflini aç›klar m›s›n›z?

Kaynak Hesaplar›n›n ‹flleyifli

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

2

‹flletmelerin kaynaklar›, k›sa vadeli veya uzun vadeli yabanc› kaynaklar› (borçlar›) ve öz kaynaklar›ndan oluflur. Yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklarda meydana geS O R U len art›fl veya azal›fllar›n izlendi¤i hesaplar, kaynak hesaplar›d›r.

Kaynak hesaplar›n›n iflleyiflinde; di¤er bir ifade ile kaynak hesaplar› ile ilgili olarak yap›lacak kay›tlarda, afla¤›daki temel özellikler dikkate al›nmal›d›r: D‹KKAT 1. Bütün kaynak hesaplar›nda aç›l›fl için ilgili hesab›n alacak taraf›na kay›t yap›l›r.

SIRA S‹ZDE 2. Bütün kaynak hesaplar›nda art›fllar için ilgili hesab›n alacak taraf›na kay›t yap›l›r.

3. Bütün kaynak hesaplar›nda azal›fllar için ilgili hesab›n borç taraf›na kay›t AMAÇLARIMIZ yap›l›r.

4. Bütün kaynak hesaplar›, ilgili dönem sonunda ya hiç kalan vermez (Borç ve alacak toplamlar› birbirine eflittir.) ya da verecekse alacak K ‹ Tkalan› A P verir.

5. Dönem sonunda alacak kalan› veren pasif hesaplar, finansal durum tablosunun pasifini oluflturur.

Kaynak hesaplar›n›n maddeler hâlinde anlat›lan özellikleri, afla¤›daki hesap TELEV‹ZYON üzerinde gösterilmektedir:

D Ü fi Ü N E L ‹ M Kaynak hesaplar›, alacakl› çal›flan hesaplard›r. Art›fllar, hesab›n alaca¤›nda; S O R U azal›fllar ise hesab›n borcunda izlenir ve dönem sonlar›nda alacak kalan› verir.

D‹KKAT

N N

‹NTERNET

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

52

Genel Muhasebe-I

KAYNAK HESAPLARI Borç

Alacak

Dönem içi azal›fllar

Aç›l›fl Dönem içi art›fllar

Borç taraf› toplam›

B

Dönem sonu SIRA S‹ZDE

3

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D‹KKAT

AMAÇLARIMIZ

B<A veya B=A

Kaynak hesaplar›n›n SIRA S‹ZDEiflleyiflini aç›klar m›s›n›z?

Maliyet, Gelir ve Gider Hesaplar›n›n ‹flleyifli

N N

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

SIRA S‹ZDE

Alacak taraf› toplam›

fi Ü N E L ‹ M ‹flletmelerinD Üfaaliyet sonucu, kâr veya zarar fleklinde ifade edilmektedir. ‹flletmelerin temel ve de¤iflmez amac›, kâr elde etmektir. ‹flletmenin amac›na ulaflmas›n› etU kileyen farkl›S OveR çok say›da mali olay söz konusudur. ‹flletmenin kâr elde edebilmesi için bir dönemde elde etti¤i toplam gelirin toplam giderden büyük olmas› gerekmektedir. Gelir ile ifade edilen unsurlar, sat›fl haD‹KKAT s›lat› ve di¤er gelir gibi iflletme aç›s›ndan olumlu unsurlar iken gider ile sat›fllar›n maliyeti ve di¤er gider gibi iflletme aç›s›ndan olumsuz unsurlar ifade edilmektedir.

S‹ZDE Maliyet,SIRA gider, zarar, has›lat, gelir ve kâr hesaplar› ile ilgili olarak yap›lacak kay›tlarda afla¤›daki temel özellikler dikkate al›nmal›d›r: 1. Maliyet, gider ve zarar hesaplar›nda dönem içi ilk hareket her zaman borç AMAÇLARIMIZ taraf›na kaydedilir.

2. Maliyet, gider ve zarar hesaplar› ile ilgili dönem içinde meydana art›fllar hesaplar›n K ‹ Tborç A P taraf›na kaydedilir.

3. Maliyet, gider ve zarar hesaplar›nda; dönem içinde sadece hatal› kay›tlar›n muhasebe kurallar›na uygun düzeltilmesi amac› ile alacak taraf›na kay›t yap›labilir.

TELEV‹ZYON 4. Maliyet hesaplar›, dönem sonunda uygun kurallar ile ilgili kapsaml› gelir tablosu hesaplar›na yans›t›larak kapat›l›rken kapsaml› gelir tablosundaki maliyet, gider ve zarar hesaplar› da kural›na uygun bir flekilde dönem kâr› T E R N E T oluflturmak üzere ilgili hesaba devredilerek kapat›l›r. veya‹ Nzarar›n› 5. Has›lat, gelir ve kâr hesaplar›nda dönem içi ilk hareket, her zaman alacak taraf›na kaydedilir.

6. Has›lat, gelir ve kârlarla ilgili dönem içinde meydana gelen art›fllar, ilgili hesaplar›n alacak taraf›na kaydedilir.

7. Has›lat, gelir ve kâr hesaplar›nda dönem içinde sadece hatal› kay›tlar›n muhasebe kurallar›na uygun düzeltilmesi amac› ile borç taraf›na kay›t yap›labilir.

8. Kapsaml› gelir tablosundaki has›lat, gelir ve kâr hesaplar›; kural›na uygun bir flekilde dönem kâr› veya zarar›n› oluflturmak üzere ilgili hesaba devredilerek kapat›l›r.

Sermaye, iflletme sahipleri taraf›ndan iflletmeye verilen aktiflerin kayna¤›d›r. ‹flletmede bir mali olay gerçekleflti¤i an, mali olay›n sa¤lad›¤› fayda maliyetten büyükse aradaki fark kâr olarak tan›mlan›r ve iflletmenin varl›klar›nda art›fl› sa¤lamaktad›r. Tersi durumda aradaki fark, zarar olarak tan›mlan›r ve iflletmenin varl›klar›nda azal›fla neden olmaktad›r.

S O R U

SIRA S‹ZDE

A

4

Gelir ve gider hesaplar›n›n iflleyiflini aç›klar m›s›n›z?

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

3. Ünite - Hesap

53

Örne¤in bir mal sat›fl›n› ele alal›m. ‹flletmenin deposunda T10.000’lik mal› (varl›k) bulunsun. Bu mal›n tamam›n›n T13.000’ye peflin sat›ld›¤›n› varsayal›m. Bu bir mali olayd›r ve bu mali olaydaki ifllemleri flöyle tan›mlan›r; Mal sat›fl› Kasaya para girifli Mal›n maliyeti Kâr

T13.000 T13.000 T10.000 T3.000

Gelir Varl›k art›fl› Varl›k azal›fl› (Sat›fl-Maliyet)

Mal sat›fl› nedeni ile depoda T10.000 maliyetli malda azalma olurken iflletmenin kasas›nda T13.000 art›fl olacak ve varl›k art›fl›nda varl›k azal›fl›na göre T3.000’lik fark, sat›fl nedeni ile kâr olarak tan›mlanacakt›r. Bu durumda mal hesab›nda T10.000’lik azalma kasa hesab›nda T13.000’lik art›fl; gelir hesab›nda T13.000’lik art›fl ve maliyet hesab›nda da T10.000’lik art›fl olacakt›r. Bu mali olaydan elde edilen kâr, varl›klarda T3.000’lik art›fla ve ayn› zamanda öz kaynaklarda da T3.000’lik art›fl› sa¤lar.

Farkl› bir örnek ile devam edelim.

1. ‹flletmenin sahipleri T20.000 nakit karfl›l›¤› sermaye ile iflletmeyi kurmufltur.

2. T10.000’lik peflin (nakit para ile) mal sat›n al›nm›flt›r.

3. Maliyeti T10.000 olan mal›n tamam› ise T12.000’ye peflin sat›lm›flt›r.

Yukardaki ifllemler; varl›k, kaynak ve gelir gider hesaplar›nda afla¤›daki gibi gösterilmektedir.

Yukar›da üç ifllem yap›lm›flt›r ve yap›lan üç ifllemde de iflletmenin varl›k ve kaynak tutarlar›n›n her zaman birbirine eflit olmas› gerekmektedir.

VARLIKLAR 1. Kasa 20.000 2. Kasa 10.000 3. Kasa 22.000

= Mal 10.000 Mal 0

= =

KAYNAKLAR Sermaye 20.000 Sermaye 20.000 Sermaye 20.000

GEL‹R-G‹DERLER

Kâr 2.000

Gelir 12.000

Maliyet 10.000 Kâr, 2.000

Bu noktaya kadar anlat›lanlar, afla¤›daki örnekte rakamsal ve aç›klamal› olarak ifade edilmektedir. ‹flletmenin Y1 y›l› dönem bafl› bilançosu (Önceki y›ldan, Y0 y›l›, kalan varl›k ve kaynaklar; yeni y›l›n dönem bafl› bilançosunu oluflturmaktad›r,) afla¤›da gösterilmektedir: AKTİF

DÖNEN VARLIKLAR KASA BANKALAR

DURAN VARLIKLAR BİNALAR TAŞITLAR

VARLIKLAR TOPLAMI

Y1 YILI DÖNEM BAŞI BİLANÇOSU

100.000 40.000 60.000 50.000 20.000

70.000

170.000

PASİF

YABANCI KAYNAKLAR 90.000 BANKA KREDİLERİ 10.000 SATICILAR 30.000 BORÇ SENETLERİ 50.000 ÖZ KAYNAKLAR 80.000 SERMAYE 70.000 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 10.000 KAYNAKLAR TOPLAMI

170.000

ÖRNEK

54

Bedelsiz Sermaye fiirketin geçmifl y›llara iliflkin kârlar›n› sermayesine ilave etmesidir.

Genel Muhasebe-I

‹flletmenin Y1 y›l› dönem içindeki mali olaylar› ise afla¤›daki gibidir: 1. Bankadan T50.000 çekilmifltir.

2. Sat›c›lara olan T30.000’lik borcunuzun T10.000’lik k›sm› için borç senedi düzenlenmifltir.

3. Ortaklar, geçmifl y›llar kârlar›n›n T5.000’si ile sermayesini art›rmaya karar vermifllerdir.

4. Kredili olarak T40.000’lik mal al›nm›flt›r.

5. Sat›c›lara olan borcun T40.000’lik k›sm› kasadan nakit olarak ödenmifltir.

6. ‹flletme ortaklar›, sermayede T50.000 art›fl yapma karar› vermifllerdir. Art›r›lan sermaye paylar›, ortaklar taraf›ndan iflletme kasas›na nakit olarak ödenmifltir.

7. ‹flletme, nakliye geliri olarak T10.000 nakit tahsil etmifltir.

8. ‹flletme, maliyeti T15.000 olan mal› peflin T20.000’ye satm›flt›r.

9. ‹flletme ortaklar›, sermayede T25.000 azaltma yapma karar› vermifllerdir.

Azalt›lan sermaye paylar›, ortaklara iflletme kasas›ndan nakit olarak ödenmifltir.

10. Yak›t gideri olarak T5.000 kasadan nakit olarak ödenmifltir.

11. ‹flletme, maliyeti T15.000 olan mal› peflin T10.000’ye satm›flt›r.

12. T10.000 borcu olan sat›c› flirket, borca karfl›l›k ortak kabul edilmifltir.

13. ‹flletme, geçmifl y›llar kârlar›nda yer alan T5.000’nin ortaklara da¤›t›lmas›na karar vermifltir.

Yukar›daki mali olaylar›n ilgili hesaplar üzerinde izlenmesi ve bu iflletmenin dönem sonu bilançosunun düzenlenmesinde izlenen süreç, afla¤›daki gibi olacakt›r: Öncelikle dönem bafl› bilançosundaki bilanço kalemlerinin her biri için hesaplar aç›lacak, aktif hesaplar›n borç taraf›na ve pasif hesaplar›n alacak taraf›na kay›tlar yap›lacakt›r. Bundan sonraki ifllemler, s›ras› ile afla¤›da gösterilmektedir: 1. Bankadaki mevduat hesab›nda T60.000 vard›r, bunun T50.000’si çekilerek kasaya konmufltur. Banka ve Kasa her ikisi de varl›k hesab›d›r. Bir varl›k hesab›nda azal›fl varken (banka) bir baflka varl›k hesab›nda (kasa) art›fl meydana gelmifltir. Kasa hesab›n›n borç taraf›na T50.000, Bankalar hesab›n›n alacak taraf›na T50.000 kay›tlanm›flt›r.

2. Sat›c›lar hesab›, kaynak hesapt›r. Sat›c›lara olan borcun T10.000’si için senet düzenlenmifltir. Düzenlenen senet de ayn› zamanda kaynak hesab›d›r. Bu durumda bir kaynak hesab›nda azal›fl (sat›c›lar), bir baflka kaynak hesab›nda ise art›fl (borç senetleri) meydana gelmifltir. Sat›c›lar hesab›n›n borç taraf›na T10.000, Borç Senetleri hesab›n›n alacak taraf›na T10.000 kay›tlanm›flt›r.

3. Geçmifl Y›llar Kârlar›, öz kaynak hesaplar›ndan biridir. Ortaklar, geçmifl y›llar kârlar›n›n T5.000’lik k›sm›n› flirketin sermayesine ilave etme karar› alm›fllard›r ki buna literatürde bedelsiz sermaye art›fl› denmektedir. Yani ortaklar›n sermaye paylar› artm›flt›r; ancak ortaklar, hiçbir bedele katlanmam›flt›r.

Bir öz kaynak hesab› olan Geçmifl Y›llar Kârlar›, bu karar ile T5.000 azalm›flt›r (Kaynak hesaplar›nda azal›fl ilgili hesab›n borç taraf›na kay›tlan›r), bu azal›fl için Geçmifl Y›llar Kârlar› hesab› T5.000 borçland›r›lm›fl, buna karfl›l›k bir baflka öz kaynak hesab› olan Sermaye hesab›nda T5.000 art›fl olmufltur (Kaynak hesaplar›nda meydana gelen art›fl için ilgili hesap alacakland›r›l›r), bu art›fl için Sermaye hesab› T5.000 alacakland›r›lm›flt›r.

3. Ünite - Hesap

4. Kredili olarak (veresiye) T40.000 ticari mal al›nm›flt›r. Ticari mal, bir varl›k hesab›d›r ve yap›lan al›mla art›fl meydana gelmifl; ancak karfl›l›¤›nda sat›c›ya herhangi bir ödeme yap›lmam›fl; dolays›yla borçlan›lm›flt›r. Bir varl›k hesab›nda art›fl, bir borç hesab›nda da art›flla sonuçlanm›flt›r. Bu nedenle Ticari Mallar hesab› T40.000 borçland›r›l›rken Sat›c›lar hesab› T40.000 alacakland›r›lm›flt›r.

5. Sat›c›lara olan borcun T40.000 k›sm› nakit ödenmifltir. Bir kaynak hesapta azal›fl, bir varl›k hesapta da azal›fl meydana gelmifltir. Bu olayda sat›c›lar hesab›, kaynak hesapt›r borç ödemesi ile azal›fl meydana gelmifltir; dolays›yla da kaynak hesaplarda azal›fl için Sat›c›lar hesab› borçland›r›lm›flt›r. Ayn› zamanda sat›c›lara ödeme kasadan nakit yap›lm›flt›r. Kasa, varl›k hesapt›r ve yap›lan ödeme ile kasadaki nakit varl›k azalm›flt›r. Dolays›yla da Kasa hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

6. Ortaklar, sermayenin nakit T50.000 art›r›lmas›na karar vermifllerdir. Sermaye, kaynak hesapt›r art›fl karfl›l›¤›nda alacak taraf›na kay›t yap›lacakt›r. Art›fl›n karfl›l›¤› ortaklarca flirkete nakit olarak ödenmifltir. Nakit, mevcut Kasa hesab›nda izlenmektedir ve Kasa hesab›, bir varl›k hesapt›r; art›fl meydana gelmifltir. Meydana gelen art›fl için Kasa hesab› borçland›r›lm›flt›r.

7. ‹flletme, bir gelir elde etmifltir. Gelirler, alacak tarafl› çal›flacak hesapt›r. Ayn› zamanda al›nan nakit, iflletmenin kasas›ndaki nakit varl›¤›n› art›rm›flt›r ve varl›k art›fl› borç tarafl› çal›flacakt›r. Dolays›yla olay ile ilgili olarak yap›lacak kay›tta Di¤er Ola¤an Gelir ve Kârlar Hesab› alacakland›r›lm›fl; buna karfl›l›k Kasa hesab› borçland›r›lm›flt›r.

8. ‹flletme, mal mevcudunun T15.000’lik k›sm›n› peflin T20.000 ye satm›flt›r. Bu olayda dikkat edilmesi gereken unsurlar vard›r. ‹flletmenin ticari mal varl›¤› T15.000 azal›rken bu, ayn› zamanda katland›¤› iflletmenin maliyettir. Katland›¤› bu maliyet karfl›l›¤›nda iflletme, T20.000 has›lat elde etmifltir ve bu has›lat karfl›l›¤›n› nakit tahsil ederek kasadaki varl›k mevcudunu art›rm›flt›r.

T15.000 maliyete karfl›l›k T20.000 varl›k art›fl› dolays›yla aradaki T5.000 faaliyet sonucu olarak iflletmenin mal sat›fl kâr›n› verecektir. Bu olay, hesaplardaki kay›t ortam›nda Kasa hesab›ndaki art›fl için (Kasa, varl›k hesab›d›r) T20.000 Kasa hesab› borçland›r›l›rken Sat›fllar hesab› (has›lat hesab›d›r.)

T20.000 alacakland›r›lm›flt›r. Ayn› zamanda ticari mal mevcudundaki azal›fl için Ticari Mallar hesab›, T15.000 alacakland›r›l›rken Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti hesab› T15.000 borçland›r›lm›flt›r.

9. Ortaklar, flirketin sermayesini T25.000 azaltmaya karar vermifller ve birinci kifli olan iflletme ortaklara azalt›lan sermaye paylar› karfl›l›¤›n› kasadan nakit olarak ödemifltir. Bu olayda sermaye azal›rken (Kaynak hesab›d›r) ayn› zamanda kasadaki nakit de azalm›flt›r (Kasa, varl›k hesab›d›r). Kaynaklardaki azal›fl için Sermaye hesab› T25.000 borçland›r›l›rken varl›klardaki azal›fl için de Kasa hesab› T25.000 alacakland›r›lm›flt›r.

10. Yak›t gideri olarak T5.000 ödenmifltir. Yap›lan harcama gidere dönüflmüfl, bunun sonucu olarak da iflletme kazand›¤› kâr›n bir k›sm›n› elden ç›karm›flt›r. Yap›lan ödeme kasadaki nakit mevcudunun azalmas›na neden olmufl (kasa hesab› varl›k hesapt›r, azal›fl için alacakland›r›lacakt›r); yak›t gideri, iflletmenin katland›¤› giderleri art›rm›flt›r. Giderler, borçlu çal›flan hesapt›r. Bu olayda Di¤er Ola¤an Gider ve Zararlar hesab› borçland›r›l›rken Kasa hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

55

56

Genel Muhasebe-I

11. ‹flletme, T15.000 maliyetindeki mal› T10.000’ye satmak zorunda kalarak T5.000 zarar etmifltir. Ticari mallar›nda (Varl›k hesab›d›r, azal›fl alaca¤›nda kay›tlanacakt›r.) T15.000 k›s›m azalm›flt›r, Ticari Mallar hesab› T15.000 alacakland›r›lm›flt›r; T15.000, ayn› zamanda maliyet unsurudur ve bu unsur için Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti hesab› borçland›r›lm›flt›r. ‹flletme T10.000 has›lat elde etmifltir. Has›lat hesab› olarak Sat›fllar hesab›n›n alacak taraf›na T10.000 kay›t yap›l›rken karfl›l›¤›nda nakit tahsilat için de kasa hesab›nda (Varl›k hesapt›r, art›fl borcunda kay›tlanacakt›r) art›fl meydana geldi¤i için kasa hesab› borç taraf›na T10.000 kay›tlanm›flt›r.

12. Daha önce borçlan›lan sat›c›lardan biri, yap›lan anlaflma ile flirkete ortak kabul edilmifltir. Ortaklar›n varl›klar üzerindeki hakk› sermayedir. Yeni orta¤› bu olayda flirketteki sermaye pay› T10.000 olacakt›r ve bunun karfl›l›¤› olarak da birinci kifli olan iflletmeden, alaca¤›n›n T10.000’lik k›sm›n› sermaye pay› olarak kabul edilmesini istemifl ve bunu almaktan vazgeçmifltir. Bu mali olayda, flirket sermayesi T10.000 artm›flt›r (Sermaye hesab›, kaynak hesapt›r, art›fl alaca¤›nda kay›tlanacakt›r), art›fl için Sermaye hesab› T10.000 alacak kay›tlan›rken sat›c›lara olan flirketin borcu T10.000 azalm›flt›r (Sat›c›lar hesab› kaynak hesapt›r, azal›fl borcunda kay›tlanacakt›r.), Sat›c›lar hesab› T10.000 borçland›r›lm›flt›r.

13. Geçmifl y›llar kârlar›, öz kaynak hesaplar›ndan biridir. Geçmifl y›llar kârlar›n›n ortaklara da¤›t›lmas›na karar verilmesi sonucunda azal›fl meydana gelecektir ve bir kaynak hesab›ndaki azal›fl, o hesab›n borç taraf›na kay›tlanacakt›r. Ancak olay flimdilik sadece karar aflamas›nda olup henüz karfl›l›¤›nda bir varl›k ç›k›fl› olmam›flt›r. Yani al›nan karar do¤rultusunda ortaklara borçlan›lm›flt›r. Ortaklara Borçlar hesab›, bir kaynak hesapt›r ve ilk hareket için hesap alacakland›r›lacakt›r. Geçmifl Y›llar Karlar› hesab›n›n borç taraf›na T5.000 borç kay›tlan›rken Ortaklara Borçlar hesab›n›n alacak taraf›na T5.000 alacak kay›tlanm›flt›r. ‹flletmenin dönem sonu irdelendi¤inde 7. ifllemdeki T10.000 nakliye geliri ile 8. ifllemdeki T20.000 has›lat ile 11. ifllemdeki T10.000 has›lata karfl›l›k ayn› dönemde 10. ifllemde T5.000 yak›t giderine, 8. ifllemdeki T15.000 maliyet ile 11. ifllemdeki T15.000 maliyete katlanm›flt›r. Has›lat, gelir ve kârlar toplam› T40.000 iken maliyet, gider ve zararlar toplam› T35.000 olmufltur. Aradaki T5.000 ile flirket, dönemi kârl› kapam›flt›r. T5.000, dönem kâr› bir öz kaynak unsurudur ve dönem sonu bilançosunda öz kaynaklar toplam›n›, iflletme faaliyetinden kaynaklanan bir flekilde art›racakt›r.

Do¤rudan kapsaml› gelir tablosunu ilgilendirmeyen; ancak yaflanan mali olaylar dikkate al›nd›¤›nda dönem sonu bilançodaki varl›klar toplam› T170.000’den dönem sonunda T200.000’ye yükseldi¤ini görmekteyiz. Ayn› flekilde temel muhasebe eflitli¤i do¤rultusunda kaynaklar toplam› da T170.000’den T200.000’ye yükselmifltir.

KASA HESABI (A)40.000 40.000 (5) (1) 50.000 25.000 (9) (6) 50.000 5.000 (10) (7) 10.000 (8) 20.000 (11)10.000 180.000 70.000

BANKALAR HESABI (A)60.000 50.000 (1)

60.000

50.000

BİNALAR HESABI (A)50.000

50.000

57

3. Ünite - Hesap

TAŞITLAR HESABI (A)20.000

BANKA KREDİLERİ HESABI 10.000(A)

10.000

20.000

BORÇ SENETLERİ HESABI 50.000 (A) 10.000 (2)

60.000

TİCARİ MALLAR HESABI (4) 40.000 15.000 (8) 15.000(11)

40.000

SERMAYE HESABI (9) 25.000 70.000 (A) 5.000 (3) 50.000 (6) 10.000(12) 25.000

DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR HS.

10.000 (7)

10.000

30.000

SATIŞLAR HESABI 20.000 (8) 10.000(11)

30.000

135.000

DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARAR HESABI (10) 5.000

SATICILAR HESABI (2) 10.000 30.000 (A) (5) 40.000 40.000 (4) (12)10.000 60.000

GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI HS. (3) 5.000 10.000(A) (13)5.000

10.000

10.000

SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS. (8) 15.000 (11)15.000 30.000

ORTAKLARA BORÇ HESABI 5.000 (13)

5.000

5.000

DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI (8)15.000 10.000(7) (10)5.000 20.000(8) (11)15.000 10.000(11) 35.000

70.000

40.000

Örnekte gerçeklefltirilen mali olaylar, afla¤›daki tabloda ad›m ad›m gösterilmektedir.

58

Genel Muhasebe-I

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 DS.

70.000 10.000 50.000 20.000 = 10.000 30.000 50.000 40.000 60.000 70.000 10.000 50.000 20.000 = 10.000 30.000 50.000 90.000 10.000 70.000 10.000 50.000 20.000 = 10.000 20.000 60.000 90.000 10.000 75.000 5.000 50.000 20.000 = 10.000 20.000 60.000 90.000 10.000 75.000 5.000 90.000 10.000 40.000 50.000 20.000 = 10.000 60.000 60.000 75.000 5.000 50.000 10.000 40.000 50.000 20.000 = 10.000 20.000 60.000 125.000 5.000 100.000 10.000 40.000 50.000 20.000 = 10.000 20.000 60.000 125.000 5.000 110.000 10.000 40.000 50.000 20.000 = 10.000 20.000 60.000 125.000 5.000 130.000 10.000 25.000 50.000 20.000 = 10.000 20.000 60.000 100.000 5.000 105.000 10.000 25.000 50.000 20.000 = 10.000 20.000 60.000 100.000 5.000 100.000 10.000 25.000 50.000 20.000 = 10.000 20.000 60.000 100.000 5.000 110.000 10.000 10.000 50.000 20.000 = 10.000 20.000 60.000 110.000 5.000 110.000 10.000 10.000 50.000 20.000 = 10.000 10.000 60.000 0 110.000 10.000 10.000 50.000 20.000 = 10.000 10.000 60.000 5.000 110.000 0 5.000 110.000 10.000 10.000 50.000 20.000 = 10.000 10.000 60.000 5.000 110.000

AKTİF

DÖNEN VARLIKLAR KASA BANKALAR TİCARİ MALLAR

D Ü fi Ü N E L ‹ M

SIRA S‹ZDE DURAN VARLIKLAR BİNALAR TAŞITLAR

S O R U

VARLIKLAR TOPLAMI

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

AMAÇLARIMIZ

G‹DER/MAL‹YET

Y1 YILI DÖNEM SONU BİLANÇOSU

130.000 110.000 10.000 10.000

70.000 50.000 20.000 200.000

PASİF

YABANCI KAYNAKLAR 85.000 BANKA KREDİLERİ 10.000 SATICILAR 10.000 BORÇ SENETLERİ 60.000 ORTAKLARA BORÇLAR 5.000 ÖZ KAYNAKLAR SERMAYE DÖNEM KÂRI

KAYNAKLAR TOPLAMI

115.000 110.000 5.000 200.000

N N

S‹ZDE HESAPSIRA PLANI

‹flletmede kullan›lacak hesaplar›n muhasebenin temel kavramlar› ve genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleri do¤rultusunda sistemli bir flekilde ve grupland›r›lm›fl AMAÇLARIMIZ olarak yer ald›¤› hesaplar›n s›raland›¤› listeye Hesap Plan› denir. ‹flletmelerde meydana gelen onlarca mali olay›n, taraflara anlaml›, zaman›nda ve güvenilirK bir sunulabilmesi için belirli kurallar çerçevesinde kay›tlanma‹ T flekilde A P s› gerekmektedir. Varl›klar ve kaynaklarda meydana gelen art›fl veya azal›fllara iliflkin mali olaylar, öncelikle hesaplara kay›tlan›r. ‹flletmelerde kullan›lacak hesaplar›n anlaml› olmas›, denetlenebilir olmas› için ve tekdüzeli¤in T E Lve E V karfl›laflt›r›labilir ‹ZYON sa¤lanmas› aç›s›ndan kullan›lacak hesap plan› tan›ml›d›r.

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

SIRA S‹ZDE ‹NTERNET

10.000 30.000 -15.000 30.000 -15.000 30.000 -20.000 40.000 -35.000 40.000 -35.000 40.000 -35.000 0 0

‹flletmenin hem bafl› hem de dönem sonu bilançosunda varl›k ve kaynak tutarlar› D ‹ K dönem KAT birbirine eflittir. Bu eflitlik, tesadüf de¤ildir, temel muhasebe eflitli¤inin bir gere¤idir.

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

GEL‹R/SATIfi

DÖNEM KÂR

GEÇM‹fi YILLAR KÂRLARI

SERMAYE

ORTAKLARA BORÇ

BORÇ SENETLER‹

SATICILAR

BANKA KRED‹LER‹

TAfiITLAR

KAYNAKLAR

B‹NALAR

MAL

BANKALAR

KASA

‹fllem No.su

VARLIKLAR

5

Hesap plan›n›n SIRAfinansal S‹ZDE tablo kullan›c›lar› için önemi nedir, aç›klar m›s›n›z? ‹NTERNET

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

59

3. Ünite - Hesap

Türkiye’deki iflletmeler; 01 Ocak 1994 y›l›ndan itibaren düzenlenen Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i ile getirilen hesap çerçevesi, hesap plan› ve di¤er ilkeler do¤rultusunda muhasebe sistemlerini kurmak ve bu yasal düzenlemeye uymak zorundad›r (01.01.2013 tarihinde uygulanacak Türkiye Muhasebe Standartlar›na uyumlu hesap plan›nda de¤ifliklik beklenmektedir). 1 no.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i ile getirilen hesap çerçevesinde yer alan hesap s›n›flar› flunlard›r: 1. Dönen Varl›klar 2. Duran Varl›klar 3. K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar 4. Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar 5. Öz Kaynaklar 6. Gelir Tablosu Hesaplar› 7. Maliyet Hesaplar› 8. Serbest 9. Naz›m Hesaplar

Hesaplar›n Kodlar› ve Hesaplar›n Tan›mlanmas› Yukar›daki hesap plan›nda yer alan hesaplar›n birden dokuza kadar s›n›fland›r›lmas›, tesadüfen yap›lm›fl bir ifllem de¤ildir. Farkl› türde hesaplar›n varl›k, kaynak, gelir ya da gider oldu¤unu nas›l anlayaca¤›z? Tek düzen Muhasebe Sistemi’nde oluflturulan hesap kodlar› ile hesaplar›n tan›m›n› ve hangi gruba (varl›k, kaynak, gelir veya gider) ait oldu¤unu tan›mlayabiliriz. Buna göre varl›k hesaplar› 1 ve 2 kaynak hesaplar› 3, 4 ve 5; sonuç hesaplar› 6 ve maliyet hesaplar› ise 7 ile bafllamaktad›r.

Hesap plan›nda yer alan hesaplar, üç basamakl› bir hesap kodu ile birlikte kullan›lmaktad›r. fiekil 3.4’te hesap plan›ndaki yap› aç›klanmaktad›r. Hesap kodunda ilk rakam, hesap s›n›f›n›; ikinci rakam, hesap grubunu ve üçüncü hesap da hesab›n ad›n› kodlamak için kullan›lmaktad›r. fiekil 3.4

102. Bankalar hesab›

321. Borç Senetleri hesab›

1. Dönen Varl›klar

3. K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar

10. Haz›r De¤erler 102. Bankalar

32. Ticari Borçlar 321. Borç Senetleri Hesap S›n›f› Hesap Grubu Büyük Defter Hesab›

‹flletme; kasas›ndaki, bankas›ndaki para ile cari dönemde veya on iki aydan daha k›sa sürede paraya çevrilebilecek varl›klarla ilgili kay›tlar, Dönen Varl›klar s›n›f›nda yer alan hesaplara; on iki aydan daha uzun sürede paraya çevrilecek varl›klar ile iflletmece kullan›lan varl›klarla ilgili kay›tlar ise, Duran Varl›klar s›n›f›nda yer alan hesaplara yap›lacakt›r.

Cari dönemde veya on iki aydan k›sa bir sürede geri ödenecek borçlarla ilgili mali olaylar, K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar hesap s›n›f›nda yer alan hesaplara; on iki aydan uzun sürede olanlar ise, Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar hesap s›n›f›nda yer alan hesaplara kaydedilecektir.

Hesaplar›n Kodlama Sistemi

60

Genel Muhasebe-I

‹flletme sahibi ve ortaklar›n›n iflletmeye tahsis etti¤i sermaye ile zaman içinde iflletme bünyesinde oluflan yedekler ve dönem kâr› ve zarar› gibi unsurlar, öz kaynak unsuru olarak kabul edilmekte ve öz kaynaklar hesap s›n›f›nda yer alan hesaplara kaydedilmektedir. ‹flletmenin cari dönem faaliyet sonucu ile ilgili elde etti¤i her türlü has›lat, gelir ve kârlar ile katlanmak zorunda kald›¤› her türlü maliyet, gider ve zararlar gelir tablosu hesaplar› ile maliyet hesap s›n›flar›nda yer alan hesaplara kaydedilmektedir. ‹flletmelerin varl›klar›nda veya kaynaklar›nda art›fl veya azal›fl meydana getirmeyen; ancak karar al›c›lar için önem arz etti¤i için takip edilmesi gereken baz› olaylar vard›r; örne¤in bankadan ipotek karfl›l›¤› nakit kredinin çekilmesi. Bu olayda, iflletmenin gayrimenkulü üzerinde al›nan kredi karfl›l›¤›nda ipotek tesis ettirilmifltir ve iflletmenin kredi borcu bitinceye kadar ipotek tesisi de devam edecektir. ‹potek tesisi mevzus,u gayrimenkulün sat›fl›na engeldir. Bu olay, karar al›c› için önemlidir. Bankadan çekilen kredi karfl›l›¤›nda sadece gayrimenkul ipoteklenmifl; varl›klarda herhangi bir azal›fl meydana gelmemifltir. Bunun gibi önemli olaylar Naz›m Hesaplarda izlenir.

Bir naz›m hesap, bir baflka naz›m hesap ile karfl›l›kl› çal›fl›r. Olay›n bafllang›c›nda ilgili naz›m hesaplar› aç›l›r ve olay sonland›¤›nda karfl›l›kl› ters kay›tlarla ilgili aç›lan naz›m hesaplar kapat›l›r. Türkiye’de finansal kurumlar d›fl›nda kalan tüm iflletmelere 01.01.1994 y›l›ndan itibaren Tek düzen Hesap Plan›’na uyma zorunlulu¤u getirilmifltir. Türkiye’de iflletmeler, muhasebe sistemlerini tek düzen hesap çerçevesi ve hesap plan› do¤rultusunda kurmak zorundad›r. ‹flletmelerde kullan›lan hesap plan› örne¤i (01.01.2013 itibar›yla de¤ifliklikler yap›lacakt›r.) afla¤›daki gibidir: HESAP PLANI 1 DÖNEN VARLIKLAR 10 Haz›r De¤erler 100. Kasa 101. Al›nan Çekler 102. Bankalar 103. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-) 104.

105.

106.

107.

108. Di¤er Haz›r De¤erler 109.

11 Menkul K›ymetler 110. Hisse senetleri 111. Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar› 112. Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar› 113.

114.

115.

116.

117.

118. Di¤er Menkul K›ymetler 119. Menkul K›ymetler De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-)

3. Ünite - Hesap

12 Ticari Alacaklar 120. Al›c›lar 121. Alacak Senetleri 122. Alacak Senetleri Reeskontu (-) 123.

124. Kazan›lmam›fl Finansal Kiralama Faiz Gelirleri 125.

126. Verilen Depozito ve Teminatlar 127. Di¤er Ticari Alacaklar 128. fiüpheli Ticari Alacaklar 129. fiüpheli Ticari Alacaklar Karfl›l›¤› (-) 13 Di¤er Alacaklar 130.

131. Ortaklardan Alacaklar 132. ‹fltiraklerden Alacaklar 133. Ba¤l› Ortakl›klardan Alacaklar 134.

135. Personelden Alacaklar 136. Di¤er Çeflitli Alacaklar 137. Di¤er Alacak Senetleri Reeskontu (-) 138. fiüpheli Di¤er Alacaklar 139. fiüpheli Di¤er Alacaklar Karfl›l›¤› (-) 14 15 Stoklar 150. ‹lk Madde ve Malzeme 151. Yar› Mamuller - Üretim 152. Mamuller 153. Ticari Mallar 154.

155.

156.

157. Di¤er Stoklar 158. Stok De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) 159. Verilen Siparifl Avanslar› 16 17 Y›llara Yayg›n ‹nflaat ve Onar›m Maliyetleri 170. Y›llara Yayg›n ‹nflaat Ve Onar›m Maliyetleri 178. Y›llara Yayg›n ‹nflaat Enflasyon Düzeltme Hesab› 179. Tafleronlara Verilen Avanslar 18 Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar› 180. Gelecek Aylara Ait Giderler 181. Gelir Tahakkuklar› 182.

183.

184.

185.

186.

187.

188.

189.

61

62

Genel Muhasebe-I

19 Di¤er Dönen Varl›klar 190. Devreden Katma De¤er Vergisi 191. ‹ndirilecek Katma De¤er Vergisi 192. Di¤er Katma De¤er Vergisi 193. Peflin Ödenen Vergiler ve Fonlar 194.

195. ‹fl Avanslar› 196. Personel Avanslar› 197. Say›m ve Tesellüm Noksanlar› 198. Di¤er Çeflitli Dönen Varl›klar 199. Di¤er Dönen Varl›klar Karfl›l›¤› (-) 2 DURAN VARLIKLAR 20 21 22 Ticari Alacaklar 220. Al›c›lar 221. Alacak Senetleri 222. Alacak Senetleri Reeskontu (-) 223.

224. Kazan›lmam›fl Finansal Kiralama Faiz Gelirleri 225.

226. Verilen Depozito ve Teminatlar 227.

228.

229. fiüpheli Alacaklar Karfl›l›¤› (-) 23 Di¤er Alacaklar 230. Ortaklardan Alacaklar 231. ‹fltiraklerden Alacaklar 232. Ba¤l› Ortakl›klardan Alacaklar 233.

234.

235. Personelden Alacaklar 236. Di¤er Çeflitli Alacaklar 237. Di¤er Alacak Senetleri Reeskontu (-) 238.

239. fiüpheli Di¤er Alacaklar Karfl›l›¤› (-) 24 Mali Duran Varl›klar 240. Ba¤l› Menkul K›ymetler 241. Ba¤l› Menkul K›ymetler De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) 242. ‹fltirakler 243. ‹fltiraklere Sermaye Taahhütleri (-) 244. ‹fltirakler Sermaye Paylar› De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) 245. Ba¤l› Ortakl›klar 246. Ba¤l› Ortakl›klara Sermaye Taahhütleri (-) 247. Ba¤l› Ortakl›klar Sermaye Paylar› De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) 248. Di¤er Mali Duran Varl›klar 249. Di¤er Mali Duran Varl›klar Karfl›l›¤› (-)

3. Ünite - Hesap

25 Maddi Duran Varl›klar 250. Arazi ve Arsalar 251. Yer Alt› ve Yer Üstü Düzenleri 252. Binalar 253. Tesis, Makine ve Cihazlar 254. Tafl›tlar 255. Demirbafllar 256. Di¤er Maddi Duran Varl›klar 257. Birikmifl Amortismanlar (-) 258. Yap›lmakta Olan Yat›r›mlar 259. Verilen Avanslar 26 Maddi Olmayan Duran Varl›klar 260. Haklar 261. fierefiye 262. Kurulufl ve Örgütlenme Giderleri 263. Araflt›rma ve Gelifltirme Giderleri 264. Özel Maliyetler 265.

266.

267. Di¤er Maddi Olmayan Duran Varl›klar 268. Birikmifl Amortismanlar (-) 269. Verilen Avanslar 27 Özel Tükenmeye Tabi Varl›klar 270.

271. Arama Giderleri 272. Haz›rl›k ve Gelifltirme Giderleri 273.

274.

275.

276.

277. Di¤er Özel Tükenmeye Tabi Varl›klar 278. Birikmifl Tükenme Paylar› (-) 279. Verilen Avanslar 28 Gelecek Y›llara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar› 280. Gelecek Y›llara Ait Giderler 281. Gelir Tahakkuklar› 282.

283.

284.

285.

286.

287.

288.

289.

29 Di¤er Duran Varl›klar 290.

291. Gelecek Y›llarda ‹ndirilecek Katma De¤er Vergisi 292. Di¤er Katma De¤er Vergisi 293. Gelecek Y›llar ‹htiyac› Stoklar

63

64

Genel Muhasebe-I

294. Elden Ç›kar›lacak Stoklar ve Maddi Duran Varl›klar 295. Peflin Ödenen Vergiler ve Fonlar 296.

297. Di¤er Çeflitli Duran Varl›klar 298. Stok De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) 299. Birikmifl Amortismanlar (-) 3 KISA VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR 30 Mali Borçlar 300. Banka Kredileri 301. Finansal Kiralama ‹fllemlerinden Borçlar 302. Ertelenmifl Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri (-) 303. Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri 304. Tahvil Anapara Borç, Taksit ve Faizleri 305. Ç›kar›lm›fl Bonolar ve Senetler 306. Ç›kar›lm›fl Di¤er Menkul K›ymetler 307.

308. Menkul K›ymetler ‹hraç Fark› (-) 309. Di¤er Mali Borçlar 31 32 Ticari Borçlar 320. Sat›c›lar 321. Borç Senetleri 322. Borç Senetleri Reeskontu (-) 323.

324.

325.

326. Al›nan Depozito ve Teminatlar 327.

328.

329. Di¤er Ticari Borçlar 33 Di¤er Borçlar 330.

331. Ortaklara Borçlar 332. ‹fltiraklere Borçlar 333. Ba¤l› Ortakl›klara Borçlar 334.

335. Personele Borçlar 336. Di¤er Çeflitli Borçlar 337. Di¤er Borç Senetleri Reeskontu (-) 338.

339. Di¤er Çeflitli Borçlar 34 Al›nan Avanslar 340. Al›nan Siparifl Avanslar› 341.

342.

343.

344.

345.

346.

3. Ünite - Hesap

347.

348.

349. Al›nan Di¤er Avanslar 35 36 Ödenecek Vergi ve Di¤er Yükümlülükler 360. Ödenecek Vergi ve Fonlar 361. Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri 362.

363.

364.

365.

366.

367.

368. Vadesi Geçmifl Ertelenmifl veya Taksitlendirilmifl Vergi ve Di¤er Yükümlülükler 369. Ödenecek Di¤er Yükümlülükler 37 Borç ve Gider Karfl›l›klar› 370. Dönem Kâr› Vergi ve Di¤er Yasal Yükümlülük Karfl›l›klar› 371. Dönem Kâr›n›n Peflin Ödenen Vergi ve Di¤er Yükümlülükleri (-) 372. K›dem Tazminat› Karfl›l›¤› 373. Maliyet Giderleri Karfl›l›¤› 374.

375.

376.

377.

378.

379. Di¤er Borç ve Gider Karfl›l›klar› 38 Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkuklar› 380. Gelecek Aylara Ait Gelirler 381. Gider Tahakkuklar› 382.

383.

384.

385.

386.

387.

388.

389.

39 Di¤er K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar 390.

391. Hesaplanan KDV 392. Di¤er KDV 393. Merkez ve fiubeler Cari Hesab› 394.

395.

396.

397. Say›m ve Tesellüm Fazlalar› 398.

399. Di¤er Çeflitli Yabanc› Kaynaklar

65

66

Genel Muhasebe-I

4 UZUN VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR 40 Mali Borçlar 400. Banka Kredileri 401. Finansal Kiralama ‹fllemlerinden Borçlar 402. Ertelenmifl Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri(-) 403.

404.

405. Ç›kar›lm›fl Tahviller 406.

407. Ç›kar›lm›fl Di¤er Menkul K›ymetler 408. Menkul K›ymetler ‹hraç Fark› (-) 409. Di¤er Mali Borçlar 42 Ticari Borçlar 420. Sat›c›lar 421. Borç Senetleri 422. Borç Senetleri Reeskontu (-) 423.

424.

425.

426. Al›nan Depozito ve Teminatlar 427.

428.

429. Di¤er Ticari Borçlar 43 Di¤er Borçlar 430.

431. Ortaklara Borçlar 432. ‹fltiraklere Borçlar 433. Ba¤l› Ortakl›klara Borçlar 434.

435.

436. Di¤er Çeflitli Borçlar 437. Di¤er Borç Senetleri Reeskontu (-) 438. Kamuya Olan Ertelenmifl veya Taksitlendirilmifl Borçlar 439.

44 Al›nan Avanslar 440. Al›nan Siparifl Avanslar› 441.

442.

443.

444.

445.

446.

447.

448.

449. Al›nan Di¤er Avanslar 45 46

3. Ünite - Hesap

47 Borç ve Gider Karfl›l›klar› 470.

471.

472. K›dem Tazminat› Karfl›l›¤› 473.

474.

475.

476.

477.

478.

479. Di¤er Borç ve Gider Karfl›l›klar› 48 Gelecek Y›llara Ait Gelirler ve Gider Tahakkuklar› 480. Gelecek Y›llara Ait Gelirler 481. Gider Tahakkuklar› 482.

483.

484.

485.

486.

487.

488.

489.

49 Di¤er Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar 490.

491.

492. Gelecek Y›llara Ertelenen veya Terkin Edilen Katma De¤er Vergisi 493. Tesise Kat›lma Paylar› 494.

495.

496.

497.

498.

499. Di¤er Çeflitli Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar 5 ÖZ KAYNAKLAR 50 Ödenmifl Sermaye 500. Sermaye 501. Ödenmemifl Sermaye (-) 502. Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farklar› 503. Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farklar› (-) 52 Sermaye Yedekleri 520. Hisse Senetleri ‹hraç Primleri 521. Hisse Senedi ‹ptal Kârlar› 522. Maddi Duran Varl›k Yeniden De¤erleme Art›fllar› 523. ‹fltirakler Yeniden De¤erleme Art›fllar› 524. Maliyet Bedeli Art›fllar› 525.

526.

527.

528.

529. Di¤er Sermaye Yedekleri

67

68

Genel Muhasebe-I

53 54 Kâr Yedekleri 540. Yasal Yedekler 541. Statü Yedekleri 542. Ola¤anüstü Yedekler 543.

544.

545.

546.

547.

548. Di¤er Kâr Yedekleri 549. Özel Fonlar 55.

56.

57 Geçmifl Y›llar Zararlar› 570. Geçmifl Y›llar Kârlar› 58 Geçmifl Y›llar Zararlar› (-) 580. Geçmifl Y›llar Zararlar› 59 Dönem Net Kâr› (Zarar›) 590. Dönem Net Kâr› 591. Dönem Net Zarar› (-) 6 GELIR TABLOSU HESAPLARI 60. Brüt Sat›fllar 600. Yurtiçi Sat›fllar 601. Yurtd›fl› Sat›fllar 602. Di¤er Gelirler 61 Sat›fl ‹ndirimleri (-) 610. Sat›fltan ‹adeler (-) 611. Sat›fl ‹skontolar› (-) 612. Di¤er ‹ndirimler (-) 613.

614.

615.

616.

617.

618.

619.

62 Sat›fllar›n Maliyeti (-) 620. Sat›lan Mamuller Maliyeti (-) 621. Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti (-) 622. Sat›lan Hizmet Maliyeti (-) 623. Di¤er Sat›fllar›n Maliyeti (-) 624.

625.

626.

627.

628.

629.

3. Ünite - Hesap

63 Faaliyet Giderleri (-) 630. Araflt›rma ve Gelifltirme Giderleri (-) 631. Pazarlama Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri 632. Genel Yönetim Giderleri (-) 633.

634.

635.

636.

637.

638.

639.

64 Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gelir ve Kârlar 640. ‹fltiraklerden Temettü Gelirleri 641. Ba¤l› Ortakl›klardan Temettü Gelirleri 642. Faiz Gelirleri 643. Komisyon Gelirleri 644. Konusu Kalmayan Karfl›l›klar 645. Menkul K›ymet Sat›fl Kârlar› 646. Kambiyo Karlar› 647. Reeskont Faiz Gelirleri 648. Enflasyon Düzeltmesi Kârlar› 649. Di¤er Ola¤an Gelir ve Kârlar 65 Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gider ve Zararlar (-) 650.

651.

652. Reeskont Faiz Giderleri (-) 653. Komisyon Giderleri (-) 654. Karfl›l›k Giderleri (-) 655. Menkul K›ymet Sat›fl Zararlar› (-) 656. Kambiyo Zararlar› (-) 657. Reeskont Faiz Giderleri (-) 658. Enflasyon Düzeltmesi Zararlar› (-) 659. Di¤er Ola¤an Gider ve Zararlar (-) 66 Finansman Giderleri (-) 660. K›sa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) 661. Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-) 67 Ola¤and›fl› Gelir ve Kârlar 670.

671. Önceki Dönem Gelir ve Kârlar› 672.

673.

674.

675.

676.

677.

678.

679. Di¤er Ola¤and›fl› Gelir ve Kârlar

69

70

Genel Muhasebe-I

68 Ola¤and›fl› Gider ve Zararlar (-) 680. Çal›flmayan K›s›m Gider ve Zararlar› (-) 681. Önceki Dönem Gider ve Zararlar› (-) 682.

683.

684.

685.

686.

687.

688.

689. Di¤er Ola¤and›fl› Gider ve Zararlar (-) 69 Dönem Net Kâr› (Zarar›) 690. Dönem Kâr› veya Zarar› 691. Dönem Kâr› Vergi ve Di¤er Yasal Yükümlülük Karfl›l›klar› (-) 692. Dönem Net Kâr› veya Zarar› 7 MAL‹YET HESAPLARI (7/A Seçene¤i) 70 Maliyet Muhasebesi Ba¤lant› Hesaplar› 700. Maliyet Muhasebesi Ba¤lant› Hesab› 701. Maliyet Muhasebesi Yans›tma Hesab› 71 Direkt ‹lkmadde ve Malzeme Giderleri 710. Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Giderleri 711. Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Yans›tma Hesab› 712. Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Fiyat Fark› 713. Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Miktar Fark› 72 Direkt ‹flçilik Giderleri 720. Direkt ‹flçilik Giderleri 721. Direkt ‹flcilik Giderleri Yans›tma Hesab› 722. Direkt ‹flçilik Ücret Farklar› 723. Direkt ‹flçilik Süre (Zaman) Farklar› 73 Genel Üretim Giderleri 730. Genel Üretim Giderleri 731. Genel Üretim Giderleri Yans›tma Hesab› 732. Genel Üretim Giderleri Bütçe Farklar› 733. Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farklar› 734. Genel Üretim Giderleri Kapasite Farklar› 74 Hizmet Üretim Maliyeti 740. Hizmet Üretim Maliyeti 741. Hizmet Üretim Maliyeti Yans›tma Hesab› 742. Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesaplar› 75 Araflt›rma ve Gelifltirme Giderleri 750. Araflt›rma ve Gelifltirme Giderleri 751. Araflt›rma ve Gelifltirme Giderleri Yans›tma Hesab› 752. Araflt›rma ve Gelifltirme Gider Farklar› 76 Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri 760. Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri 761. Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri Yans›tma Hesab› 762. Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri Fark Hesab›

3. Ünite - Hesap

77 Genel Yönetim Giderleri 770. Genel Yönetim Giderleri 771. Genel Yönetim Giderleri Yans›tma Hesab› 772. Genel Yönetim Gider Farklar› Hesab› 78 Finansman Giderleri 780. Finansman Giderleri 781. Finansman Giderleri Yans›tma Hesab› 782. Finansman Giderleri Fark Hesab› 79 Gider Çeflitleri (7/B Seçene¤i) 790. ‹lkmadde ve Malzeme Giderleri 791. ‹flçi Ücret ve Giderleri 792. Memur Ücret ve Giderleri 793. D›flar›dan Sa¤lanan Fayda ve Hizmetler 794. Çeflitli Giderler 795. Vergi, Resim ve Harçlar 796. Amortismanlar ve Tükenme Paylar› 797. Finansman Giderleri 798. Gider Çeflitleri Yans›tma Hesab› 799. Üretim Maliyet Hesab› 8 SERBEST 9 NAZIM HESAPLAR

71

72

Genel Muhasebe-I

Özet

N AMAÇ

1

N AMAÇ

2

Hesap kavram›n› tan›mlamak.

Hesap, finansal tablo unsurlar›ndaki art›fl veya azal›fllar›n izlendi¤i çizelgelerdir. ‹flletmelerde her dönem farkl› türde ve çok say›da mali ifllem gerçekleflir. Her ifllemin etkiledi¤i birçok finansal tablo kalemi mevcuttur. Her olaydan sonra iflletmenin varl›k ve kaynaklar›nda art›fl veya azal›fl yönünde etki olacakt›r. Bu etkiler, sistematik olarak hesap denen çizelgelerde izlenir.

N AMAÇ

3

Temel muhasebe eflitli¤ini ve eflitlik üzerinde meydana gelen de¤iflmelerin hesaplar üzerinde nas›l takip edildi¤ini aç›klamak. ‹flletmenin kurulufl aflamas›ndan itibaren varl›klar› ve kaynaklar› aras›nda eflitlik iliflkisi vard› ve bu iliflkiye muhasebenin temel eflitli¤i denilir. Bu eflitlikte iflletmenin varl›klar›n›n toplam tutar› ile kaynaklar›n›n toplam tutar› birbirine her zaman eflit olmal›d›r. Hesaplar›n ise, borç ve alacak olmak üzere iki taraf› vard›r. Herhangi bir hesab›n herhangi bir taraf›na ilk kez kay›t yap›lmas›na hesap açmak denir. Herhangi bir hesab›n borç taraf›na kay›t yap›lmas›na hesab› borçland›rmak, alacak taraf›na kay›t yap›lmas›na hesab› alacakland›rmak denir.

N AMAÇ

4

Hesaplar›n iflleyiflini aç›klamak. ‹flletmelerde kullan›lacak hesaplar, temel muhasebe kavramlar› ile genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleri do¤rultusunda s›n›fland›r›l›r. Hesaplar, çift tarafl› etki fleklinde çal›flmaktad›r. Hesaplar›n Türkiye’deki uygulamas›n› düzenleyen Muhasebe Sistemi Genel Tebli¤leri mevcuttur. Tebli¤de hesaplar; “Bilanço Hesaplar›, Gelir Tablosu Hesaplar›, Maliyet Hesaplar›, Naz›m Hesaplar” fleklinde bölümlenmifltir. Bilanço, varl›k ve kaynak iliflkisine dayanmakt›r. Varl›k hesaplar›nda ilk hareket ve art›fl her zaman ilgili hesab›n borç taraf›na, azal›fl her zaman alacak taraf›na kay›tlan›r. Kaynak hesaplar›nda ilk hareket ve art›fl her zaman alacak taraf›na, azal›fl her zaman borç taraf›na kay›tlan›r. Finansal tablolar, kullan›lan hesaplar›n borç ve alacak kalanlar›ndan haz›rlan›r.

Gelir Tablosu Hesaplar›; has›lat, gelir ve kâr unsurlar› için ilgili hesaplar›n alacak taraflar›na; maliyet, gider ve zarar unsurlar› için ise ilgili hesaplar›n borç taraflar›na kaydedilir.

Naz›m hesaplar ise varl›k ve kaynaklarda art›fl veya azal›fl meydana getirmeyen olaylar›n izlendi¤i hesap olup iki naz›m hesap karfl›l›kl› olarak çal›fl›r.

Tekdüzen Hesap Plan›’n›n içeri¤ini ve kapsam›n› aç›klamak. ‹flletmelerin muhasebe kay›tlar›nda kullanmak zorunda olduklar› hesaplar›n yer ald›¤› pland›r.

Türkiye’deki flu an ki uygulamas› ile Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤leri ile iflletmelere zorunlu uygulama fleklinde sunulmufltur. Hesap isimleri aç›s›ndan iflletmeler aras›nda tekdüzelik sa¤lanm›flt›r. Tekdüzelik, e¤itimde anlafl›labilirlik getirdi¤i gibi iflletmelerin karfl›laflt›r›labilmesi denetlenebilmesi aç›s›ndan faydalar sa¤lam›flt›r.

3. Ünite - Hesap

73

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi finansal tablolardaki de¤iflimlerin izlendi¤i çizelgeye verilen add›r? a. Bilanço b. Hesap c. Hesap Plan› d. Mali Tablolar e. Gelir Tablosu 2. Afla¤›dakilerden hangisi varl›klardaki art›fllar için borçland›r›lan veya borç kalan› veren hesaplara verilen add›r? a. Gelir Tablosu Hesaplar› b. Naz›m Hesaplar c. Yabanc› Kaynak Hesaplar› d. Varl›k Hesaplar› e. Öz Kaynak Hesaplar› 3. Maliyet, gider ve zarar hesaplar›nda ilk hareket borç taraf›na kay›tlan›r ve artt›kça borç taraf›na kay›t yap›l›r; dönem sonunda ise Dönem Kâr› veya Zarar› hesab›na devredilerek kapat›lan hesaplara verilen ad afla¤›dakilerden hangisidir? a. Gelir Tablosu Hesaplar› b. Naz›m Hesaplar c. Yabanc› Kaynak hesaplar› d. Aktif Hesaplar e. Öz Kaynak Hesaplar› 4. Afla¤›dakilerden hangisi Varl›klar = Kaynaklar eflitli¤ini ifade etmektedir? a. Varl›klar = Aktif b. Varl›klar = Borçlar c. Varl›klar = Sermaye d. Varl›klar = Borç + Sermaye e. Varl›klar = Kâr 5. Afla¤›dakilerden hangisi bir hesab›n borç ve alacak taraflar›ndaki tutar toplamlar›n›n birbirine eflit olmas› durumunda do¤rudur? a. Hesap aç›kt›r. b. Hesap borç kalan› verir. c. Hesap fleffaft›r. d. Hesap alacak kalan› verir. e. Hesap kapal›d›r.

6. Afla¤›dakilerden hangisi dönem sonunda iflletmenin has›lat›n›n giderlerinden büyük olmas› durumunda ortaya ç›kar? a. Borçlar b. Dönem Kâr› c. Öz Kaynaklar d. Dönem Zarar› e. Varl›klar 7. Afla¤›da hesaplarla ilgili olarak verilen bilgilerden hangisi do¤ru de¤ildir? a. Herhangi bir hesab›n herhangi bir taraf›na ilk kez kay›t yap›lmas›na hesap açmak denir b. Bir hesab›n borç taraf›na kay›t yap›lmas›na hesab›n borçland›r›lmas› denir c. Bir hesab›n alacak taraf›na kay›t yap›lmas›na hesab›n alacakland›r›lmas› denir d. Alacak tutar› toplam›, borç tutar› toplam›ndan büyük ise hesap kapal›d›r e. Hesap borç tutar› toplam›, alacak tutar› toplam›ndan büyük ise aradaki fark borç kalan›d›r 8. Afla¤›dakilerden hangisi temel muhasebe kavramlar› ve genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleri çerçevesinde kullan›lacak hesaplar›n yer ald›¤› listedir? a. Hesap b. Bilanço c. Hesap Plan› d. Envanter e. Gelir Tablosu 9. 153 Ticari Mallar hesab›n›n kodlamas›nda 1 (bir) afla¤›dakilerden hangisini ifade etmektedir? a. Hesap grubu b. Büyük Defter hesab› c. Hesap s›n›f› d. Küçük Defter hesab› e. Hesap aç›klamas› 10. Afla¤›dakilerden hangisi karar al›c›lar› bilgilendirmek amac›yla kullan›lan hesaplara verilen muhasebe terimidir? a. Varl›k hesaplar› b. Hat›rlatma notlar› c. Kaynak hesaplar› d. Ak›ll› defter e. Naz›m hesaplar

74

“

Genel Muhasebe-I

Yaflam›n ‹çinden

Okuma Parças›

Hesap kavram›, muhasebenin temel yap› tafl›d›r. ‹flletmelerde gerçeklefltirilen tüm mali olaylar›n hesap baz›nda s›n›fland›r›lmas›, hem kayd› yapan kifli hem de finansal tablolar› kullanan kifli aç›s›ndan kolayl›k sa¤layacakt›r. Hesaplar kullan›larak, mali olaylar s›n›fland›r›lmakta ve hesap sonuçlar› kullan›larak finansal tablolar oluflturulmaktad›r. Hesap ile asl›nda bir mali olay›n içeri¤i ve özelli¤i yans›t›lmaktad›r. Örne¤in kasa hesab› denildi¤i zaman, iflletmenin kasas›n› etkileyen mali olaylar ifade edilmektedir. Kasa ile ilgili hareketler, kasa hesab›nda izlenmektedir. Di¤er hesaplar için de benzer durumlar söz konusudur. Muhasebenin anlafl›lmas› için hesap kavram›n›n ne oldu¤u, hesap türleri ve bu hesaplar›n iflleyiflinin nas›l gerçekleflti¤ini çok iyi kavramak gerekmektedir. Muhasebede her fley hesap baz›nda ifade edilmektedir. Bu nedenle iflletmenin dili muhasebe ve muhasebenin dili de asl›nda hesaplard›r.

Uygulamada, iflletmenin ve iflletme ile ilgilenen taraflar›n iflletme hakk›nda finansal bilgilerinin temel kayna¤› da hesaplard›r. ‹flletmenin kurulufl aflamas›ndan ticari hayat›n› bitirdi¤i aflamaya kadar muhasebe ve muhasebenin dili olan hesap, iflletme sahipleri, yöneticiler, çal›flanlar, yat›r›mc›lar ve devlet için ayn› anlam› tafl›maktad›r. ‹flletmelerde farkl› hesap kodlar› ve farkl› hesaplar kullan›ld›¤› zaman uygulamadaki karmaflay› bir düflünün. ‹flletmelerin tablolar› da hesaplardaki farkl›l›ktan kaynakl› olarak anlafl›lmaz, karfl›laflt›r›lmaz ve analiz edilemez hale gelecektir.

K›saca hesap ile iflletmeler kendilerini ifade eden muhasebenin algoritmas›d›r. Bu yap›, her kes için ayn›d›r ve kanun ile ancak de¤ifltirilebilir. Muhasebe uygulamalar› bu yap› ile daha kolay ve daha anlafl›labilir olmaktad›r.

1 Say›l› Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i (6.12.1992 Tarih ve 21447 Say›l›_ Resmi Gazetenin Mükerrer Say›s›nda yay›mlanan); on dört y›ld›r muhasebe uygulamalar›nda tekdüzeni sa¤lam›fl, büyük küçük bütün iflletmelerde ayni muhasebe dilinin kullan›lmas›n› temin etmifltir. Tebli¤’ in düzenlenme amac›nda belirtilen ‘“Bilanço usulünde defter tutan gerçek ve tüzel kiflilere ait teflebbüs ve iflletmelerin faaliyet ve sonuçlar›n›n sa¤l›kl› ve güvenilir bir bicimde muhasebelefltirilmesi, mali tablolar arac›l›¤› ile ilgililere sunulan bilgilerin tutarl›l›k ve mukayese edilebilirlik niteliklerini koruyarak gerçek durumu yans›tmas›n›n sa¤lanmas› ve iflletmelerde denetimin kolaylaflt›r›lmas›’’ hedefinin büyük ölçüde gerçekleflmifl oldu¤unu meslek mensuplar›n›n ve di¤er ilgi gruplar›n›n beyanlar›nda s›kça görülmektedir. Muhasebe sistemi uygulama genel tebli¤leri ile; • Muhasebe bilgilerinin karar alma durumunda bulunan ilgililere yeterli ve do¤ru olarak ulaflt›r›lmas›, • Farkl› iflletmeler ile ayn› iflletmenin farkl› dönemlerinin karfl›laflt›r›lmas›, • Mali tablolarda yer alan hesap adlar›n›n tum kesimler icin ayn› anlam› vermesi, • Muhasebede terim birli¤inin sa¤lanmas› suretiyle anlafl›labilir olmas›, • ‹flletmelerle ilgililer aras›nda güven unsurunun oluflturulmas›, sa¤lanm›flt›r.

Ancak muhasebe sistemi uygulama genel tebli¤inin ölçme ve de¤erleme konular›nda uluslararas› muhasebe standartlar›na uyumlu düzenlemeler getirememifl olmas› finansal tablolar›n uluslararas› karfl›laflt›r›labilirli¤ini k›s›tlam›flt›r. TMSK’n›n kurulmas›yla (TMSK yetkilerini Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartlar› kurumuna devir etmifltir) uluslararas› muhasebe standartlar› ile uyumlu TMS/TFRS’ler yay›mlanm›fl ve bu boflluk doldurulmufltur. TMS/TFRS’lerin yay›mlanm›fl olmas›, tekdüzen muhasebe sisteminin fonksiyonunu tamamlad›¤› anlam›na gelmemekte, aksine TMS/TFRS’lerin sa¤l›kl› uygulanmas› ve karfl›laflt›r›labilirli¤i ve güvenilirli¤i sa¤lamak için önemini art›rmaktad›r. TMS/TFRS’ler kuflkusuz hesap plan›nda ve finansal tablolarda baz› de¤ifliklikleri gerektirmektedir. Kan›m›zca, mevcut hesap plan›n›n yap›s›nda kökten de¤ifltirilmeler yap›lmadan da gerekli uyarlamalar›n gerçeklefltirilmesi olanakl›d›r.

”

Kaynak: Nalan Akdo¤an ve Orhan Sevilengül “Türkiye Muhasebe Standartlar›na Uyum ‹çin Tekdüzen Hesap Plan›nda Yap›lmas› Gereken De¤ifliklikler”, Mali Çözüm Dergisi, Kas›m-2007, say›:84, s.29-70.

3. Ünite - Hesap

75

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. b 2. d 3. a

4. d

5. e 6. b

7. d 8. c 9. c

10. e

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hesap” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Varl›k Hesaplar›n›n ‹flleyifli” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Maliyet, Gelir ve Gider Hesaplar›n›n ‹flleyifli” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temel Muhasebe Eflitli¤i ve Hesap” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hesaplar›n ‹flleyifli” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Maliyet, Gelir ve Gider Hesaplar›n›n ‹flleyifli” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hesaplar›n ‹flleyifli” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hesap Plan›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hesaplar›n Kodlamas› ve Hesaplar›n Tan›mlanmas›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hesap Plan›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 ‹flletmenin kurulufl aflamas›ndan itibaren varl›klar› ve kaynaklar› aras›nda eflitlik iliflkisi vard›r. Her flartta, varl›klar›n toplam tutar› ile kaynaklar›n toplam tutar› birbirine eflit olmal›d›r. Muhasebenin temel mant›¤› ve iflleyifli, temel muhasebe eflitli¤ine dayal›d›r. Eflitli¤in oluflmamas›, muhasebede ifllerin eksik veya hatal› oldu¤u anlam›na gelir. Bu eflitli¤e temel muhasebe eflitli¤i veya temel bilanço eflitli¤i denmektedir.

S›ra Sizde 2 Bütün varl›k hesaplar›nda aç›l›fl için ilgili hesab›n borç taraf›na, art›fllar için ilgili hesab›n borç taraf›na ve azal›fllar için ilgili hesab›n alacak taraf›na kay›t yap›l›r. Bütün varl›k hesaplar› ilgili dönem sonunda ya hiç kalan vermez (Borç-alacak toplamlar› eflittir.) ya da verecekse borç kalan› (borç bakiyesi) verir. Dönem sonunda borç kalan› veren aktif hesaplar, finansal durum tablosunun aktifini oluflturur.

S›ra Sizde 3 Bütün kaynak hesaplar›nda aç›l›fl için ilgili hesab›n alacak taraf›na, art›fllar için ilgili hesab›n alacak taraf›na ve azal›fllar için ilgili hesab›n borç taraf›na kay›t yap›l›r. Bütün kaynak hesaplar› ilgili dönem sonunda ya hiç kalan vermez (Borç-alacak toplamlar› eflittir.) ya da verecekse alacak kalan› verir. Dönem sonunda alacak kalan› veren pasif hesaplar, finansal durum tablosunun pasifini oluflturur S›ra Sizde 4 Maliyet, gider ve zarar hesaplar›nda dönem içi ilk hareket her zaman borç taraf›na; dönem içinde meydana gelen art›fllar hesaplar›n borç taraf›na ve dönem içinde sadece hatal› kay›tlar›n muhasebe kurallar›na uygun düzeltilmesi amac› ile alacak taraf›na kay›t yap›labilir. Maliyet hesaplar›, dönem sonunda uygun kurallar ile ilgili kapsaml› gelir tablosu hesaplar›na yans›t›larak kapat›l›rken kapsaml› gelir tablosundaki maliyet, gider ve zarar hesaplar› da kural›na uygun bir flekilde dönem kâr› veya zarar›n› oluflturmak üzere ilgili hesaba devredilerek kapat›l›r.

S›ra Sizde 5 ‹flletmelerde meydana gelen onlarca mali olay›n, taraflara anlaml›, zaman›nda ve güvenilir bir flekilde sunulabilmesi için belirli kurallar çerçevesinde kay›tlanmas› gerekmektedir. Bu bilgilerin anlafl›labilir ve önceki y›llarla veya farkl› bir iflletme ile karfl›laflt›r›labilir olmas› gereklidir. ‹flletmelerde kullan›lacak hesaplar›n anlaml› ve karfl›laflt›r›labilir, denetlenebilir olmas› için ve tekdüzeli¤in sa¤lanmas› aç›s›ndan hesap plan› kullan›lmaktad›r.

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Dokur, fiükrü-Kaygusuz S.Yüksel, (2009). Uygulamac›lar ‹çin Finansal Muhasebe, Dora Yay›nlar›, Bursa.

Kotar, Erhan (1996). Genel Muhasebe-Temel ‹lkeler, Ekin Yay›nlar›, Bursa.

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i-1

4

GENEL MUHASEBE-I

Amaçlar›m›z

N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Muhasebede bilgi ak›fl sürecini aç›klayabilecek, Yasal defter ve belgeleri s›ralayabilecek, Muhasebe fifllerini tan›mlayabilecek, Mizan› ve türlerini aç›klayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar • Muhasebe Süreci • Yevmiye Defteri (Günlük Defter) • Büyük Defter (Defteri Kebir)

• Muhasebe Fiflleri • Mizan

‹çindekiler

Genel Muhasebe-I

Muhasebe Süreci

• • • • • •

MUHASEBE SÜREC‹ MUHASEBE B‹LG‹ AKIfiI BELGELER DEFTERLER MUHASEBE F‹fiLER‹ M‹ZANLAR

Muhasebe Süreci MUHASEBE SÜREC‹ Muhasebe, bir sistemdir ve her sistem gibi girdileri, girdilerin ifllendi¤i bir süreci ve ç›kt›lar› vard›r. Muhasebe sisteminde girdileri belgeler; süreçte bu belgeler kay›t edilmekte, s›n›fland›r›lmakta ve ç›kt›s› ise finansal tablolard›r. Muhasebe süreci nas›l ve ne zaman bafllar sorusuna, yeni aç›lan ve faaliyetlerine devam eden iflletme aç›s›ndan cevap vermek gerekir.

Muhasebe süreci, yeni kurulan iflletmelerde kurulufl ifllemleri tamamland›ktan sonraki aç›l›fl kayd› ve kurulufl bilançosu ile faaliyetine devam eden iflletmelerin dönem bafl› yevmiye kay›tlar› ile bafllar. Süreç; dönem içi mali olaylara ait belgelerin toplanmas›, kaydedilmesi, s›n›fland›r›lmas› ve mali tablolar›n düzenlenmesine kadar devam eder. Sürecin ara noktalar›nda, ifllemlerin matematiksel do¤rulu¤unun sa¤lanmas› için geçici (ara) mizanlar düzenlenir. Dönem sonu geldi¤inde kay›tlar›n özeti, genel geçici mizan fleklinde al›n›r; fiili do¤rulamalar ve düzeltmeler yap›l›r. Son flekil verildikten sonra da dönem sonu kesin mizan ve mali tablolar haz›rlan›r ve hesaplar›n kapat›lmas› sa¤lan›r. ‹flletmelerde muhasebe sürecinin aflamalar› flunlard›r: 1. Aç›l›fl kay›tlar›: Yeni kurulan iflletmede yap›lacak envanter çal›flmas› ve düzenlenecek aç›l›fl bilançosundan hareketle, faaliyetine devam eden iflletmelerde ise dönem bafl› bilançosundan hareketle yap›lan kay›tt›r. Bilançonun aktifi, aç›l›fl yevmiye kayd›n›n borç taraf›na; pasifi ise alacak taraf›na kaydedilir.

2. Dönem içi mali ifllemlerin kay›tlar›: Dönem içi ifllemler, önce yevmiye defterine maddeler fleklinde ve yevmiye defterinden de büyük deftere aktarma fleklinde kaydedilir.

3. Ara mizanlar: Yevmiye defterinden büyük deftere aktar›mlar›n matematikSIRA S‹ZDE sel do¤rulu¤unu test etmek için mizanlar kullan›lmaktad›r. Dönem sonuna kadar planlanan sürelerde (ayl›k, üç ayl›k vb.) düzenlenen mizanlara ara mizan denir.

D Ü fi Ü N E L ‹ M 4. Genel geçici mizan: Muhasebe dönemi 1 Ocak’ta bafllar ve 31 Aral›k’ta sona erer. Dönem sonu, yani 31 Aral›k itibar› ile, düzenlenen ilk zorunlu miS O R U zand›r. ‹flletmenin kay›tl› durumunu gösterir. ‹ K K A mizan, T Muhasebe dönemi 1 Ocak’ta bafllar ve 31 Aral›k’ta sona erer. Genel Dgeçici dönem sonu, yani 31 Aral›k itibar› ile, düzenlenen ilk zorunlu mizan olup iflletmenin kay›tl› durumunu gösterir.

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

Mizanlar üçe ayr›l›r: • Geçici Mizan, • Genel Geçici Mizan, • Kesin Mizan.

N N

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

78

Genel Muhasebe-I

5. Envanter ve envanter kay›tlar›: Genel Geçici Mizana bak›larak hareketler incelenir; iflletmenin varl›klar› say›l›r, ölçülür, tart›l›r ve de¤erlenir. Alacaklar› ile borçlar›n›n mutabakat çal›flmalar› yap›l›r. Kay›tlardaki durumu ne olursa olsun (Bilerek veya bilmeyerek hatalar olabilir.) iflletmenin gerçek durumu envanter listeleri ile ç›kart›l›r. Bu aflamada iflletmenin kay›tl› durumu ile fiili durumu aras›ndaki uyumsuzluklar›n yap›lacak envanter kay›tlar› ile ayn› noktaya getirilmesi sa¤lan›r. Kay›tlar›n fiili duruma uygun olmas› sa¤lan›r. Maliyet hesaplar› ve gelir tablosu hesaplar›n›n kapan›fl kay›tlar› gerçeklefltirilir.

6. Kesin mizan: Her dönem sonunda ç›kar›lan son mizand›r. Bu mizanda kalanlar, iflletmenin fiili durumunu gösteren tutarlar›d›r. Bu mizandan hareketle iflletmenin finansal tablolar› düzenlenir.

7. Finansal tablolar›n düzenlenmesi: Finansal Durum Tablosu (bilanço), Kapsaml› Gelir Tablosu, Nakit Ak›fl Tablosu, Öz Kaynaklar De¤iflim Tablosu; kesin mizandan sonra düzenlenir.

8. Kapan›fl kay›tlar›: Dönem sonu bilançosundan hareketle yap›l›r. Dönem sonu bilançosunun pasifi yevmiye kayd›n›n borç taraf›na, aktifi alacak taraf›na kay›tlan›r. Bu kay›ttan sonra büyük defter hesaplar›n›n tamam› kapanm›flt›r.

SIRA S‹ZDE

1

SIRA S‹ZDE Muhasebe sürecini aç›klar m›s›n›z?

Muhasebe süreci, fiekil 4.1. üzerinde gösterilmektedir.

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

fiekil 4.1

Süreci SMuhasebe O R U ve Bilgi Sistemi

1. Aç›l›fl Kayd›

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

Dönem Bafl› S O R U

Dönem Sonu

2. Dönem ‹çi Mali ‹fllemlerin Kay›tlar› (Kay›t)

(Kay›t)

N N

SIRA S‹ZDE Yevmiye Defteri

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

Muhasebe sürecinin girdileri belgeler; ç›kt›lar› ise finansal durum tablosu, kapsaml› gelir tablosu, nakit ak›fl tablosu, öz kaynaklar de¤iflim tablosu ve aç›klay›c› notlard›r.

3.Ara Mizanlar

4. Genel Geçici Mizan

(S›n›fland›rma) (Envanter kay›tlar› yevmiye defterine yap›l›r.)

K ‹ T A P

‹NTERNET

Büyük Defter

5. Envanter ve Envanter Kay›tlar›

6. Kesin Mizan

8.Kapan›fl Kay›tlar›

MUHASEBE B‹LG‹ AKIfiI

7. Finansal Tablolar›n Düzenlenmesi

T E R N E Tasl›nda verileri bilgiye dönüfltüren bir sistemdir. Mali olaylar›n Muhasebe‹ Nsüreci gerçekleflti¤ini gösteren belgeler, sistemin girdileridir. Bu girdiler, belirli yasal ve ifllemsel süreçlerden geçirilerek sistemin ç›kt›s›na dönüfltürülmektedir. Sistemin ç›kt›s›, belgelerden üretilen ve finansal tablo kullan›c›lar›na sunulan finansal bilgilerdir.

Bilgi ak›fl sürecinde toplanan belgeler, muhasebe ilke ve kurallar› ile yasal düzenlemelerin öngördü¤ü süreler dâhilinde, tutulmas› zorunlu veya iste¤e ba¤l› defterlere kay›tlan›r ve sistematik bir flekilde dosyalan›r. Belgedeki tutar ile kaydedilen tutar›n karfl›l›kl› do¤rulanmas› amac› ile ara dönemlerde veya dönem sonu itibar›yla mizanlar düzenlenir. Bilgi ak›fl sürecinin ç›kt›s›, iflletme yönetiminin sorum-

79

4. Ünite - Muhasebe Süreci

lulu¤unda düzenlenecek finansal tablolard›r. Finansal durum tablosu, kapsaml› gelir tablosu, nakit ak›fl tablosu, öz kaynaklar de¤iflim tablosu ve aç›klay›c› notlar; sürecin ç›kt›lar›d›r. Sürecin ç›kt› sürecinde elde edilen finansal tablolar›n analiz ve yorumlanmas›, bilgi ak›fl›n›n son ve en anlaml› noktas› olacakt›r.

BELGELER Muhasebe bilgi ak›fl› içindeki olaylar›n kay›tlanmas› ve tutulan kay›tlar›n yasalarda öngörüldü¤ü zaman afl›m› süresince, iflletme yönetiminin gerekleri nedeniyle belki de daha uzun bir süre saklanmas›, geçmifle yönelik analizlerde kullan›lmas› gerekecektir. Mali olaylara ait ve ispat edici özelli¤i olan unsurlara belge denir.

Belgelendirme, mali nitelikli bir ifllemin taraflar›, tarih, içerik, miktar ve tutar olarak belirlenmesi ifllemidir.

Düzenlenecek belgeler, Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu gibi yasal düzenlemelerden kaynaklanaca¤› gibi, iflletmelerin kendi ihtiyaçlar›ndan da ortaya ç›k›p flekillenecektir. Yani baz› belgelerin kullan›m›; hatta belgelerde bulunmas› gereken asgari unsurlar yasalarla düzenlenirken baz› belgelerin kullan›m› ve belgelerde bulunmas› gereken unsurlar, iflletme taraf›ndan belirlenir.

Muhasebenin temel kavramlar›na uygun bir kay›t ortam›n›n sa¤lanmas› için (kiflilik, sosyal sorumluluk, tarafs›zl›k...) yap›lan her kayd›n mutlaka ama mutlaka bir belgeye dayand›r›lmas› gereklidir.

Yasal düzenlemelere tabi belgelere; fatura, sevk irsaliyesi, irsaliyeli fatura, yazar kasa fifli, perakende sat›fl fifli, çek, gider pusulas›, serbest meslek makbuzu, müstahsil makbuzu, tafl›ma belgeleri, adisyonlar, senetler ve çekler örnek verilebilir. ‹flletmelerin kendi ihtiyaçlar›ndan do¤an belgelere ise tahsilat ve tediye makbuzlar›, çek al›nd› verildi makbuzlar›, iflletme içi sevkiyat belgeleri, mutabakatlaflma mektuplar›, cari hesap ve stok kartlar› örnek olarak verilebilir.

Muhasebede kullan›lan belgeler, fiekil 4.2’de gösterilmektedir. fiekil 4.2 Muhasebede Kullan›lan Belgeler

BELGELER

Yasal düzenlemelere tabi belgeler • Fatura • Sevk irsaliyesi • ‹rsaliyeli fatura • Yazar kasa fifli • Perakende sat›fl fifli • Gider pusulas› • Serbest meslek makbuzu • Müstahsil makbuzu • Tafl›ma belgeleri • Adisyonlar, senetler • Çekler

‹flletmenin düzenledi¤i belgeler • Tahsilat ve tediye makbuzlar› • Çek al›nd› verildi makbuzlar› • ‹flletme içi sevkiyat belgeleri • Mutabakatlaflma mektuplar› • Cari hesap kartlar› • Stok kartlar›

DEFTERLER Kay›t yapmak, basit bir ifllem olmay›p mali bir olay›n iflletmeyi nas›l etkiledi¤ini belirlemek ve kurumsal haf›za oluflturmak için gerçeklefltirilen bir faaliyettir.

Kay›t ifllemi, muhasebenin temel yap› tafl›d›r. Kay›t, herhangi bir yere veya iflletmenin kendi istedi¤i flekilde mi yap›lacak? Kay›tlar›n nereye yap›laca¤›n› yasalar

Kay›t yapmak, finansal bir olay›n iflletmeyi nas›l etkiledi¤ini belirlemek ve kurumsal haf›za oluflturmak için gerçeklefltirilen bir faaliyettir.

80

Genel Muhasebe-I

m› yoksa iflletmelerin kendisi mi belirler? Belgelere dayanan mali olaylar, yasalarda belirlenen sürelerde tutulmas› zorunlu defterlere; iflletmelerde belirlenen iç kontrol uygulamalar› do¤rultusunda ise, zorunlu olmayan defter veya çal›flma tablolar›na kay›tlanacakt›r.

Yasalarda tutulmas› zorunlu defterleri afla¤›daki gibi s›n›fland›rabiliriz.

Pay defteri, yönetim kurulu karar defteri, genel kurul toplant› ve müzakere defteri gibi iflletmenin muhasebesiyle ilgili olmayan defterler de ticari defterlerdir.

Türk Ticaret Kanunu’na Göre Tutulmas› Gereken Defterler Her tacir; ticari defterlerini tutmak ve defterlerinde ticari ifllemleriyle mal varl›¤› durumunu, Türkiye Muhasebe Standartlar› hükümleri baflta olmak üzere Türk Ticaret Kanunu’na göre aç›kça görülebilir bir flekilde ortaya koymak zorundad›r.

Defterler; üçüncü kifli uzmanlar›n, makul bir süre içinde yapacaklar› incelemede iflletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakk›nda fikir verebilecek flekilde tutulur. ‹flletme faaliyetlerinin oluflumu ve geliflmesi defterlerden izlenebilmelidir.

Ticari defterler, aç›l›fl ve kapan›fllar›nda noter taraf›ndan onaylan›r. Kapan›fl onaylar›, izleyen faaliyet döneminin alt›nc› ay›n›n sonuna kadar yap›l›r. fiirketlerin kuruluflunda defterlerin aç›l›fl›, ticaret sicili müdürlükleri taraf›ndan da onaylanabilir. Aç›l›fl onay›n›n noter taraf›ndan yap›ld›¤› hâllerde noter, ticaret sicili tasdiknamesini aramak zorundad›r. Pay defteri; yönetim kurulu karar defteri, genel kurul toplant› ve müzakere defteri gibi iflletmenin muhasebesiyle ilgili olmayan defterler de ticari defterlerdir.

Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen tutulmas› gereken zorunlu defterlerin d›fl›nda tutulacak defterler, Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartlar› Kurumu taraf›ndan belirlenir.

Defterler ve gerekli di¤er kay›tlar, Türkçe tutulur. K›saltmalar, rakamlar, harfler ve semboller kullan›ld›¤› takdirde bunlar›n anlamlar› aç›kça belirtilmelidir. Defterlere yaz›mlar ve di¤er gerekli kay›tlar; eksiksiz, do¤ru ve zaman›nda ve düzenli olarak yap›l›r. Bir yaz›m veya kay›t, önceki içeri¤i belirlenemeyecek flekilde çizilemez ve de¤ifltirilemez. Kay›t s›ras›nda m› yoksa daha sonra m› yap›ld›¤› anlafl›lamayan de¤ifltirmeler yasakt›r. Defterler ve gerekli di¤er kay›tlar, olgu ve ifllemleri saptayan belgelerin dosyalanmas› fleklinde veya veri tafl›y›c›lar› arac›l›¤›yla tutulabilir. Muhasebenin bu tutulufl biçimleri ve bu konuda uygulanan yöntemler Türkiye Muhasebe Standartlar›’na uygun olmak zorundad›r. Defter ve gerekli di¤er kay›tlar›n elektronik ortamda tutulmas› durumunda bilgilerin saklanma süresince bunlara ulafl›lmas›n›n ve bu süre içinde bunlar›n her zaman kolayl›kla okunmas›n›n temin edilmifl olmas› flartt›r.

Vergi Usul Kanunu’na Göre Tutulmas› Gereken Defterler Vergi Usul Kanunu’na göre iflletmeler, afla¤›daki amaçlar› karfl›lamak için defter tutarlar: 1. Vergi ile ilgili hesap durumunu tespit etmek, 2. Vergi ile ilgili faaliyet ve hesap neticelerini tespit etmek, 3. Vergi ile ilgili muameleleri belli etmek, 4. ‹flletmelerin vergi karfl›s›ndaki durumunu hesap üzerinden kontrol etmek ve incelemek ve 5. ‹flletmelerin hesap ve kay›tlar›n›n yard›m›yla üçüncü flah›slar›n vergi karfl›s›ndaki durumlar›n› kontrol etmek ve incelemek.

Defterler, hesap dönemi itibar›yla tutulur. Kay›tlar, her hesap dönemi sonunda kapat›l›r ve ertesi dönem bafl›nda yeniden aç›l›r. Hesap dönemi, normal olarak takvim y›l›d›r.

81

4. Ünite - Muhasebe Süreci

Vergi Usul Kanunu’na göre iflletmeler, defter tutma bak›m›ndan yasada belirlenen ölçüler çerçevesinde; birinci s›n›f iflletmeler ve ikinci s›n›f iflletmeler olarak iki gruba ayr›lmaktad›r. Birinci s›n›f iflletmeler, bilanço esas›na göre defter tutarlar; ikinci s›n›f iflletmeler ise iflletme hesab› esas›na göre defter tutarlar. Birinci s›n›f iflletme ve ikinci s›n›f iflletmelerin tutmas› gereken defterler, yasada belirtilmekte olup bunlar›n birbiriden farkl› oldu¤u görülmektedir.

Birinci s›n›f iflletmeler, bilanço esas›na göre afla¤›daki defterleri tutmak zorundad›rlar: 1. Yevmiye Defteri, 2. Defteri Kebir, 3. Envanter Defteri olup bunlardan yevmiye ve envanter defteri tasdike tabidir. ‹kinci s›n›f iflletmelerin iflletme hesab› esas›na göre tutmak zorunda oldu¤u ve tasdike tabi defteri, iflletme hesab› defteridir.

Birinci s›n›f ve ikinci s›n›f iflletmeler Vergi Usul Kanunu’na göre hangi defterleri tutmak SIRA S‹ZDE zorundad›rlar?

2

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

‹flletmelerce ‹ste¤e Ba¤l› Tutulan Yard›mc› Defterler ‹flletmeler; yasal olarak belirtilen defterler d›fl›nda kendi ihtiyaçlar› do¤rultusunS O R Uamac› ile yarda cari hesap, stok, k›ymetli evraklar ve kasa hareketlerini izlemek d›mc› defter tutar.

Yasal Defterler

SIRA S‹ZDE

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu’na göre tutulmas› zorunlu defterler SIRA S‹ZDE olup bu defterler yukar›da say›lm›flt›r. Vergi Usul Kanunu, yukar›da ifade edildi¤i gibi zorunlu defterlerden yevmiye ve envanter defteri için tasdik zorunlulu¤unu getirmifltir. Türk Ticaret Kanunu ise defterlerin aç›l›fl ve kapan›fl tasdiklerinin yaAMAÇLARIMIZ p›lmas›n› zorunlu k›lm›flt›r. ‹flletmeler, Vergi Usul Kanunu’na göre defterlerin tasdik ifllemini afla¤›da belirtilen tarihlerde notere yapt›rmak zorundad›r: 1. Öteden beri ifline devam etmekte olanlar ertesi y›l kullanacaklar› K ‹ T A P defterleri içinde bulunduklar› y›l›n aral›k ay› içinde, 2. Yeniden ifle bafllayanlar, s›n›f de¤ifltirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler; ifle bafllama, s›n›f de¤ifltirme ve yeni mükellefiyete Tgirme önE L E V ‹ Ztarihinden YON ce; vergi mükellefiyeti kalkanlar ise muafl›ktan ç›kma tarihinden bafllayarak on gün içinde, 3. Defterlerin dolmas› hâlinde veya di¤er nedenlerle bir y›l içinde defter kul‹NTERNET lanmak zorunda kalanlar, kullanmadan önce, 4. Ayn› defteri ertesi y›l da kullanmak isteyenler, kullanaca¤› y›l›n ocak ay› içinde defterlerini tasdik ettirmek zorundad›r.

5. Defterler ve kay›tlar Türkçe tutulur.

6. Defterler mürekkepli kalemle yaz›l›r. Istampa ve sair damga aletleri kullan›lmas›, Maliye Bakanl›¤›n›n müsaadesi al›narak hareketli yaprakl› kanuni defter kullan›l›yorsa bunlar›n makinede yaz›lmas›, kopya k⤛d› kullan›lmas› mümkündür. Toplamlar, geçici olarak kurflun kalemle al›nabilir.

7. Defterlerde usulen yaz›lmaya ayr›lm›fl olan sat›rlar çizilmeksizin bofl b›rak›lamaz ve atlanamaz, sat›r aralar›na yaz›lamaz.

8. Defterlerin sayfalar› ciltten kopar›lamaz, y›rt›lamaz. Hareketli yaprakl› defterler kullan›l›yorsa bunlar›n s›ras› bozulamaz, y›rt›lamaz.

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

Vergi Usul Kanunu, yevmiye ve envanter defteri için tasdik zorunlulu¤u getirirken, TürkK Ticaret ‹ T A P Kanunu’na tabi tüm defterlerin aç›l›fl ve kapan›fl tasdiklerini zorunlu k›lm›flt›r.

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

82

Genel Muhasebe-I

9. Defterlere geçirilen bir kayd› çizmek, silmek veya kaz›mak suretiyle okunamaz hâle getirmek yasakt›r.

10. Yevmiye defterinde yap›lan yanl›fllar ancak muhasebe kurallar›na göre düzeltilebilir. Yevmiye defteri d›fl›nda kalan defterlerdeki yanl›fllar, yanl›fl yaz›lan rakam veya yaz›n›n okunacak flekilde çizilmesi; üst yan taraf›na ya da ilgili bulundu¤u hesaba do¤rusunun yaz›lmas› yolu ile düzeltilir.

11. ‹fllemlerin defterlere günü gününe geçirilmesi esas olmakla birlikte ifllemler en geç 10 gün içinde defterlere kaydedilmelidir. Kay›tlar›n› sürekli olarak muhasebe fiflleri, primanota ve bordro gibi yetkililerin imzas›n› tafl›yan belgelere dayanarak yürüten iflletmelerde ifllemlerin sözü geçen belgelere kaydedilmesi, deftere ifllenmesi yerine geçer. Ancak bu durumda ifllemler, en geç 45 gün içinde deftere yaz›lmal›d›r. ‹flletmelerin muhasebe organizasyonlar› ve muhasebe bilgi süreci bu alandaki yaz›l›mlarla birlikte bilgisayar ortam›nda yürütülmektedir.

Yevmiye Defteri (Günlük Defter) Yevmiye defteri, iflletmenin karfl›laflt›¤› finansal nitelikli bir ifllemi borç ve alacak iliflkisini birlikte de¤erlendirerek madde ad› verilen alan içinde gösteren ve tutulmas› yasalarca zorunlu olan fiziki veya elektronik bir defterdir. Tutulmas› zorunlu olan defterlerden yevmiye defterinin özellikleri afla¤›da k›saca aç›klanmaktad›r: • Sayfa numaralar›, s›ra numara fleklinde takip eder, • Yevmiye defterine kay›tlar, madde fleklinde yap›l›r. Yevmiye defterine yap›lan kay›tlara yevmiye maddesi denir. Afla¤›da belirtildi¤i gibi üç farkl› yevmiye maddesi yap›lmaktad›r: a. Bir hesap borçlu iken bir hesap alacakl› ise basit madde, b. Bir hesap borçlu iken birden çok hesap alacakl› ise veya birden çok hesap borçlu iken bir hesap alacakl›ysa bileflik madde, c. Birden çok hesap borçlu iken birden çok hesap alacakl› ise kar›fl›k madde.

• Yevmiye maddesinde borç-alacak sütunlar› toplam› eflit olur. Her sayfa sonunda sayfa borç ve alacak sütunlar›n›n toplam› al›n›r, bir sonraki sayfaya nakli toplam (yekûn) ç›kart›l›r ve izleyen sayfalarda ayn› flekilde devam edilir. Yevmiye defterindeki borç ve alacak kalan toplam›, ayn› zamanda dönem sonunda düzenlenen mizan›n borç ve alacak toplam›na eflit olacakt›r.

• Yevmiye defterine yap›lan yanl›fl kay›tlar tespit edildi¤inde, yine usulüne uygun olarak, kay›t fleklinde düzeltme ifllemine tabi tutulur.

• Usulüne uygun tutulan yevmiye defteri kay›tlar›, kay›tlar›n büyük defterlere daha az hata ile kaydedilmesine, büyük defterdeki yanl›fll›klar›n daha kolay bulunmas›na yard›mc› olur.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

3

SIRA S‹ZDE Yevmiye defterinin temel özelliklerini aç›klar m›s›n›z?

fiekil 4.3’te yevmiye defterinin bir sayfas›n›n üzerindeki yevmiye maddeleri D Ü fi Ü N E L ‹ M gösterilmektedir:

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

83

4. Ünite - Muhasebe Süreci

fiekil 4.3

Borçlu Alacakl› Büyük Büyük Yevmiye Madde Defter Defter Sayfa Sayfa Numaras› No No

AÇIKLAMA

Yard›mc› Borçlu Hesap Hesap Tutar› Tutar›

Alacakl› Hesap Tutar›

Yevmiye Defteri Örne¤i

Tarih Basit madde örne¤i

Borçlu Hesap

Bir yevmiye maddesi Alacakl› Hesap

Aç›klama Tarih

Bileflik madde örne¤i

Borçlu Hesap Borçlu Hesap

Alacakl› Hesap

Aç›klama Tarih

Karma madde örne¤i

Borçlu Hesap Borçlu Hesap Aç›klama

Alacakl› Hesap Alacakl› Hesap

Her mali ifllemin gerçeklefltirildi¤i yevmiye maddesi, günlük muhasebe dilinde yevmiye kayd› olarak da ifade edilmektedir. Bir yevmiye maddesi, fiekil 4.4’te gösterilmektedir: fiekil 4.4 Yevmiye Maddesi Örne¤i

Tarih Borçlu Hesap Aç›klama

XXX Alacakl› Hesap

XXX

Büyük Defter (Defter-i Kebir) Bir faaliyet dönemi boyunca finansal tablolar›n haz›rlanabilmesi için bilanço kalemlerinde ve gelir ve giderlerde ortaya ç›kan de¤iflmeleri saptamak üzere hesaplara ihtiyaç bulunmaktad›r. Hesaplar›n iflleyiflini gösteren yasal deftere ise “büyük defter” veya “defter-i kebir” ad› verilmektedir. Tutulmas› zorunlu olan defterlerden büyük defterin özelliklerini afla¤›daki gibi s›ralayabiliriz: • Büyük defterin sayfa numaralar› s›ra olarak de¤il karfl›l›kl› olarak devem eder (1-1, 2-2, 3-3 gibi). Kay›tlar›n› bilgisayar ortam›nda tutan iflletmelerde sayfa numaralar›, s›ra olarak devam eder.

• Karfl›l›kl› sayfalar›n sol taraf›na borç, sa¤ taraf›na alacak k›sm› denir.

• Maddeler fleklinde yevmiye defterine yap›lan kay›tlar, yevmiye defterinden hesap fleklindeki büyük defterin borç alacak sütunlar›na aktar›l›r.

84

Genel Muhasebe-I

• Büyük defterde meydana gelen yanl›fll›klar, muhasebe usul ve esaslar›na göre, yanl›fl rakam okunacak flekilde tek çizgi ile çizilir ve uygun yere do¤ru rakam yaz›l›r.

• Büyük defterde her bir hesap için ihtiyaç duyulacak kadar sayfa ayr›larak kay›tlar yap›l›r.

• Dönem sonunda her bir hesab›n borç ve alacak toplamlar› al›n›r.

• Yevmiye defterine yap›lan kay›tlardan, büyük defterlere rakamlar›n matematiksel olarak do¤ru geçti¤inin kontrolü için mizanlar düzenlenir. Düzenlenen mizanda borç ve alacak tutar toplamlar› eflit ç›karsa yevmiye defterinden büyük deftere rakamlar›n do¤ru aktar›ld›¤› kabul edilir.

Büyük defterin genel görünümü fiekil 4.5’te gösterilmektedir. fiekil 4.5 Büyük Defteri Örne¤i

............................HESABIN ADI Sayfa No.

BORÇ TARAFI Yevmiye Tarih Madde Aç›klama Tutar Ara Toplam No.

SIRA S‹ZDE

4

SIRAtemel S‹ZDEözelliklerini aç›klar m›s›n›z?

Büyük defterin

Genel olarak muhasebe kitaplar›nda ve muhasebe e¤itiminde büyük defter olaD Ü fi Ü N E L ‹ M rak yukar›daki biçim de¤il de afla¤›daki hesap flekli kullan›lmaktad›r.

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

Sayfa No. ALACAK TARAFI Yevmiye Tarih Madde Aç›klama Tutar Ara Toplam No.

N N

B

......hesabı

A

SIRA S‹ZDE

Envanter (Bilanço) Defteri

Saymak, ölçmek, tartmak ve AMAÇLARIMIZ de¤erlemek suretiyle bilanço akflam› iflletmenin varl›k ve kaynaklar›n›n do¤ru olarak belirlenmesi için yap›lan K ‹ T Aenvanter P ifllemlere; ad› verilir.

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹flletmeler;AMAÇLARIMIZ dönem sonlar›nda varl›klar›n› ve borçlar›n› sayarlar, ölçerler, tartarlar, mutabakatlarla do¤rularlar. Yap›lan bu iflleme envanter denir. Envanter; saymak ölçmek, tartmak, de¤erlemek suretiyle bilanço akflam› iflletmenin varl›k ve kaynaklar›n›n do¤ru K ‹ olarak T A P belirlenmesidir.

Envanter defterinin sayfalar›, s›ra numara takip eder. Envanter çal›flmas› s›ras›nda tutulan envanter listeleri, envanter defterine kaydedilir. ‹flletmelerde envanter ifllemi, 31 TAral›k düzenlenen genel geçici mizandan sonra yap›l›r. EnvanE L E V ‹ Zitibar›yla YON ter defterine y›l sonu itibar›yla envanter çal›flmas›ndan sonra kay›tlar yap›l›r. Örne¤in 31 Aral›k tarihi akflam› itibar›yla iflletme kasas›nda bulunan nakit mevcudunun hangi banknotlardan olufltu¤u, depodaki mal›n kaç metre veya kaç kg oldu¤unun, ‹ N T E Rolan N E T borcun veya al›c›lardan olan alacaklar›n mutabakatlarla do¤her bir sat›c›ya rulanmas›ndan sonra envanter defterine kay›tlar yap›l›r. Envanter kay›tlar›ndan

85

4. Ünite - Muhasebe Süreci

sonra dönem sonu itibar›yla düzenlenen dönem sonu bilançosu da envanter defterine kaydedilir.

‹flletme Hesab› Esas› Defteri Vergi Usul Kanunu’na göre belirlenen y›ll›k al›m sat›m›, hacminin alt›nda kalan ikinci s›n›f iflletmelerin tutaca¤› defter; iflletme hesab› esas› defteridir. ‹flletme hesab› esas› defteri numaralar›, karfl›l›kl› olarak devam eder (1-1, 2-2, 33 gibi). Defter sayfalar›n›n sol taraf›na elde edilen giderler, sa¤ taraf›na ise yap›lan gelirler kaydedilir. Her sayfa doldu¤unda toplam› al›n›r ve izleyen sayfaya nakli toplam aktar›larak kay›tlara yeni sayfadan devam edilir. Y›l sonunda gelirler toplam› ile giderler toplam› karfl›laflt›r›larak gelir gider fark› tespit edilir.

Yard›mc› Defterler Tutulmas› zorunlu yasal defterler d›fl›nda iflletmeler, ihtiyaçlar› do¤rultusunda, ana hesaplara iliflkin ayr›nt›l› bilgi gösteren yard›mc› hesaplar› yard›mc› defterlere kaydederler.

Ana hesab› oluflturan birden çok unsur var ise her bir unsura ait mali olaylar› takip edebilmek amac› ile, zorunlu olmasa da, yard›mc› defterlerin ve yard›mc› hesaplar›n kullan›lmas› iflletmeler için kaç›n›lmaz olmaktad›r. Örne¤in bankalar hesab›, bir ana hesapt›r. Ancak iflletme, hacmine göre birden çok banka ve bu bankalar›n birden çok flubesi ile çal›fl›yorsa her bir banka ve flubesindeki varl›klar›n izlenmesi yard›mc› defterlerde takip edilen yard›mc› hesaplar ile mümkün olacakt›r.

Her iflletmenin al›c›lar hesab›, bir ana hesapt›r. Ancak iflletmenin çok say›da müflterisinden her birine ait mal ve hizmet sevkiyatlar›n›, yapt›¤› tahsilatlar› ve mevcut bakiyeleri ile ilgili hareketlerinin takibi; yard›mc› defterler de yer alacak yard›mc› hesaplarla mümkün olabilecektir.

MUHASEBE F‹fiLER‹ Mali nitelikli ifllemlere ait belgelerin do¤rudan defterlere kaydedilmesindeki olas› hatalar› azaltmak, muhasebede fifl kullan›lmas› ile mümkündür. ‹flletmelerin özelliklerine göre mali olaylara ait kay›tlara kaynak olacak belgeler, günlük olarak temin edilemeyebilir. Örne¤in mal›n sevki s›ras›nda sevk irsaliyesi düzenlenmesi zorunlu iken, irsaliyeli fatura kullan›lm›yorsa, fatura düzenlenmesi süresi Vergi Usul Kanunu’na göre 7 gündür ve muhasebe kay›tlar›na kaynak olarak faturan›n elde edilmifl olmas› gereklidir.

Mali olaylara ait belgeler toplanarak benzer nitelikli olaylara ait belgeler s›n›fland›r›l›r ve grupland›r›larak toplay›c› nitelikteki fifllere, benzer nitelikli olaylar topluca kaydedilebilir. ‹flletmelerin muhasebe sisteminde fifl kullan›lmas›, tutulmas› zorunlu defterlere kay›tlar›n daha düzenli ve daha az hata ile yap›lmas›na yard›mc› olur. Tutulmas› zorunlu defterlerde yap›lan hatal› kay›tlar, yine muhasebe usul ve esaslar›na göre düzeltilmelidir. Fifllerde yap›lan hatal› kay›tlar, hatal› fiflin iptal edilmesi ve yeni fifl düzenlenmesi ile düzeltilir. Kay›tlar, fifller arac›l›¤› ile defterlere yap›laca¤›ndan olas› hatalar fifl üzerinde düzeltildikten sonra kaydedilmifl olacakt›r.

Muhasebede tutulan fifller üçe ayr›l›r: Para tahsilatlar›na ait belgelerin topland›¤› fifle tahsil fifli (fiekil 4.6), çeflitli nedenlerle yap›lan ödemelere ait belgelerin topland›¤› fifle tediye fifli (fiekil 4.7) ve mali olay gerçekleflti¤i anda iflletme kasas› ile ilgisi yoksa bu tip mali olaylara ait belgelerin topland›¤› fifle ise mahsup fifli (fiekil 4.8) denir.

Muhasebe fiflleri; • Tahsil fifli, • Tediye fifli, • Mahsup fiflidir.

86

Genel Muhasebe-I

fiekil 4.6 Kasa Tahsil Fifli

Tarih

KASA Aç›klama

Alacakl› Hesaplar

Tutar

Toplam

fiekil 4.7 Kasa Tediye Fifli

Tarih Aç›klama

KASA Borçlu Hesaplar

Tutar

Toplam

fiekil 4.8 Mahsup Fifli

Tarih Aç›klama

Borçlu Hesaplar

Alacakl› Hesaplar

Tutar

Toplam

M‹ZANLAR Mizan, yevmiye defterinden büyük deftere rakamlar›n matematiksel olarak do¤ru aktar›ld›klar›n› belirlemek için düzenlenen çizelgedir. Her ay sonu düzenlenirse ayl›k mizan veya geçici mizan ad› verilir. Bütün iflletmeler, 31 Aral›k’ta mutlaka bir mizan düzenler. Bu mizana, genel geçici mizan denir. Dönem sonu envanter ve düzeltici kay›tlardan sonra düzenlenecek mizana ise, kesin mizan denir. ‹flletmenin dönem sonu bilançosu kesin mizandan ç›kar›l›r. fiekil 4.9’da gösterilen mizan çizelgesi bütün mizan türlerinde kullan›lan çizelgedir.

SIRA S‹ZDE

5

Mizanlar›n düzenlenme SIRA S‹ZDE amac›n›, genel geçici mizan ve kesin mizan aras›ndaki fark› aç›klar m›s›n›z?

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

87

4. Ünite - Muhasebe Süreci

fiekil 4.9

S›ra No.

HESABIN ADI

TUTAR BORÇ

Mizan Çizelgesi

KALAN

ALACAK

BORÇ

ALACAK

TOPLAMLAR Borç ve alacak tutarlar› bir- Borç ve alacak tutarlar› birbirine eflit olmak zorundad›r. birine eflit olmak zorundad›r.

Muhasebe Süreci ‹le ‹lgili Örnek Çal›flma Üçüncü bölümde hesaplar›n iflleyiflinde kulland›¤›m›z örne¤i bu kez yevmiye kay›tlar›n›n iflleyiflini aç›klamak için kullanal›m. ‹flletmenin Y1 y›l› dönem bafl› bilançosu afla¤›da gösterilmektedir: AKTİF

Y1 YILI DÖNEM BAŞI BİLANÇOSU

DÖNEN VARLIKLAR 100.000 KASA 40.000 BANKALAR 60.000

DURAN VARLIKLAR 70.000 BİNALAR 50.000 TAŞITLAR 20.000 VARLIKLAR TOPLAMI

170.000

PASİF

YABANCI KAYNAKLAR 90.000 BANKA KREDİLERİ 10.000 SATICILAR 30.000 BORÇ SENETLERİ 50.000

ÖZ KAYNAKLAR SERMAYE GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI

70.000

80.000

10.000

KAYNAKLAR TOPLAMI

170.000

Y1 y›l›nda, dönem içinde afla¤›daki mali olaylar gerçekleflmifltir: 1. Bankadan T50.000 çekilmifltir.

2. Sat›c›lara olan T30.000’lik borcu T10.000’lik k›sm› için borç senedi düzenlenmifltir.

3. Ortaklar, geçmifl y›llar kârlar›n›n T5.000’si ile sermayelerini art›rmaya karar vermifllerdir.

4. Kredili olarak T40.000’lik mal al›nm›flt›r.

5. Sat›c›lara olan borcun T40.000’lik k›sm›, kasadan nakit olarak ödenmifltir.

6. ‹flletme ortaklar›, sermayede T50.000 art›fl yapma karar› vermifllerdir. Art›r›lan sermaye paylar›, ortaklar taraf›ndan iflletme kasas›na nakit olarak ödenmifltir.

7. ‹flletme, nakliye geliri olarak T10.000 nakit tahsil etmifltir.

8. ‹flletme, maliyeti T15.000 olan mal› peflin T20.000’ye satm›flt›r.

9. ‹flletme ortaklar›, sermayede T25.000 azaltma yapma karar› vermifllerdir. Azalt›lan sermaye paylar›, ortaklara iflletme kasas›ndan nakit olarak ödenmifltir.

10. Yak›t gideri olarak T5.000 kasadan nakit olarak ödenmifltir.

11. ‹flletme, maliyeti T15.000 olan mal›, peflin T10.000’ye sat›lm›flt›r.

12. T10.000 borcu olan sat›c› flirket, borca karfl›l›k ortak kabul edilmifltir.

13. ‹flletme, geçmifl y›llar kârlar›nda yer alan T5.000’nin ortaklara da¤›t›lmas›na karar vermifltir.

88

Genel Muhasebe-I

Dönem bafl› bilanço ve dönem içi mali olaylar› dikkate alarak muhasebe sürecinin ad›mlar› s›ras› ile afla¤›daki gibi gerçeklefltirilecektir: a. Aç›l›fl kayd›n›n yap›lmas›, b. Dönem içi ifllemlerin kay›tlar›n›n yap›lmas›, c. Genel geçici mizan›n düzenlenmesi, d. Envanter ifllemleri (‹flletmenin kay›tl› durumunun gerçek durumu gösterdi¤i varsay›lm›flt›r.), e. Kesin mizan›n düzenlenmesi, f. Dönem sonu Bilanço ve Gelir Tablosunun haz›rlanmas›, g. Kapan›fl kay›tlar›n›n yap›lmas›. a. Aç›l›fl kayd›n›n yap›lmas› 100 102 252 254

KASA HESABI BANKALAR HESABI BİNALAR HESABI TAŞITLAR HESABI 300 BANKA KREDİLERİ HS. 320 SATICILAR HESABI 321 BORÇ SENETLERİ HESABI 500 SERMAYE HESABI 570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI HESABI

40.000 60.000 50.000 20.000

10.000 30.000 50.000 70.000 10.000

Aç›l›fl Kayd›

Dönem bafl›nda yap›lacak ilk ifllem, aç›l›fl kayd›d›r. Aç›l›fl kayd› için yeni kurulan iflletmelerde öncelikle kurulufl envanteri ç›kar›l›r, kurulufl envanteri kullan›larak kurulufl bilançosu haz›rlan›r. Haz›rlanan kurulufl bilançosunun varl›klar› yevmiye maddesinin borç taraf›na, kaynaklar› ise alacak taraf›na kay›tlan›r. Öteden beri faaliyetini sürdüren iflletmeler için aç›l›fl kayd› bir önceki dönem sonu bilançosu, ayn› zamanda dönem bafl› bilançosudur. Aç›l›fl kayd›, dönem bafl› bilançosundan yap›l›r. Dönem bafl› bilançosunun varl›klar›, yevmiye maddesinin borç taraf›na; kaynaklar›, alacak taraf›na kay›tlanarak yap›l›r. Aç›l›fl kayd› ayn› zamanda kar›fl›k yevmiye maddesi örne¤idir. b. Dönem içi ifllemlerin yevmiye kay›tlar›n›n yap›lmas› 1. Bankadan T50.000 çekilmifltir.

100 KASA HESABI 102 BANKALAR HESABI

50.000

50.000

Bankadan çekilen nakit, banka dekontu ile

Bankadaki mevduat hesab›nda T60.000 vard›r, T50.000’si çekilerek kasaya konmufltur. Banka ve Kasa hesaplar›n›n her ikisi de varl›k hesab›d›r. Bir varl›k hesab›nda azal›fl varken (banka) bir baflka varl›k hesab›nda (kasa) art›fl meydana gelmifltir. Kasa hesab›n›n borç taraf›na T50.000, bankalar hesab›n›n alacak taraf›na T50.000 kay›tlanm›flt›r. Yap›lan yevmiye maddesinde, bir hesap borçlu iken bir hesap alacakland›r›lm›flt›r. Bu madde, basit madde türüne örnektir.

4. Ünite - Muhasebe Süreci

2. Sat›c›lara olan T30.000’lik borcun T10.000’lik k›sm› için borç senedi düzenlenmifltir.

320 SATICILAR HESABI 321 BORÇ SENETLERİ HESABI

10.000

10.000

Borca karfl›l›k senet düzenlemesi

Sat›c›lar hesab›, kaynak hesapt›r. Sat›c›lara olan borcun T10.000’si için senet düzenlenmifltir. Düzenlenen senet de ayn› zamanda kaynak hesab›d›r. Bu durumda bir kaynak hesab›nda azal›fl (sat›c›lar), bir baflka kaynak hesab›nda ise art›fl (borç senetleri) meydana gelmifltir. Sat›c›lar hesab›n›n borç taraf›na T10.000, borç senetleri hesab›n›n alacak taraf›na T10.000 kay›tlanm›flt›r.

3. Ortaklar, geçmifl y›llar kârlar›n›n T5.000’si ile sermayesini art›rmaya karar vermifllerdir.

570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI HESABI 500 SERMAYE HESABI

5.000

5.000

Ortaklar›n alm›fl oldu¤u karar gere¤i geçmifl y›l kâr›ndan sermayeye aktarma

Geçmifl y›llar kârlar›, öz kaynak hesaplar›ndan biridir. Ortaklar geçmifl y›llar kârlar›n›n T5.000’lik k›sm›n› flirketin sermayesine ilave etme karar› alm›fllard›r ki buna literatürde bedelsiz sermaye art›fl› denmektedir. Yani ortaklar›n sermaye paylar› artm›flt›r; ancak ortaklar, hiçbir bedele katlanmam›flt›r. Bir öz kaynak hesab› olan Geçmifl Y›llar Kârlar› hesab› bu karar ile T5.000 azalm›flt›r (kaynak hesaplar›nda azal›fl ilgili hesab›n borç taraf›na kay›tlan›r), bu azal›fl için Geçmifl Y›llar Kârlar› hesab› T5.000 borçland›r›lm›fl, buna karfl›l›k bir baflka öz kaynak hesab› olan Sermaye hesab›nda T5.000 art›fl olmufltur (Kaynak hesaplar›nda meydana gelen art›fl için ilgili hesap alacakland›r›l›r), bu art›fl için Sermaye hesab› T5.000 alacakland›r›lm›flt›r.

153 TİCARİ MALLAR HS. 320 SATICILAR HESABI

40.000

40.000

......no.lu fatura ile al›nan ticari mal

4. Kredili olarak T40.000’lik mal al›nm›flt›r.

Kredili olarak (veresiye) T40.000 ticari mal al›nm›flt›r. Ticari mal, bir varl›k hesab›d›r ve yap›lan al›mla art›fl meydana gelmifl; ancak karfl›l›¤›nda sat›c›ya herhangi bir ödeme yap›lmam›fl; dolay›s›yla borçlan›lm›flt›r. Bir varl›k hesab›nda art›fl, bir borç hesab›nda da art›flla sonuçlanm›flt›r. Bu nedenle Ticari Mallar hesab›, T40.000 borçland›r›l›rken Sat›c›lar hesab› T40.000 alacakland›r›lm›flt›r.

5. Sat›c›lara olan borcun T40.000’lik k›sm›, kasadan nakit olarak ödenmifltir.

320 SATICILAR HESABI 100 KASA HESABI ......no.lu tediye makbuzu ile ödenen

40.000

40.000

89

90

Genel Muhasebe-I

Sat›c›lara olan borcun T40.000’lik k›sm› nakit ödenmifltir. Bir kaynak hesapta azal›fl, bir varl›k hesapta da azal›fl meydana gelmifltir. Bu olayda Sat›c›lar hesab› kaynak hesapt›r, borç ödemesi ile azal›fl meydana gelmifltir; dolays›yla da kaynak hesaplarda azal›fl için sat›c›lar hesab› borçland›r›lm›flt›r. Ayn› zamanda Sat›c›lara ödeme, kasadan nakit yap›lm›flt›r. Kasa, bir varl›k hesab›d›r ve yap›lan ödeme ile kasadaki nakit varl›k azalm›flt›r. Dolay›s›yla da Kasa hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

6. ‹flletme ortaklar›, sermayede T50.000 art›fl yapma karar› vermifllerdir. Art›r›lan sermaye paylar›, ortaklar taraf›ndan iflletme kasas›na nakit olarak ödenmifltir.

100 KASA HESABI 500 SERMAYE HESABI

50.000

50.000

......no.lu tahsilat makbuzu ile al›nan

Ortaklar, sermayenin nakit T50.000 art›r›lmas›na karar vermifllerdir. Sermaye, bir kaynak hesab›d›r; art›fl karfl›l›¤›nda alacak taraf›na kay›t yap›lacakt›r. Art›fl›n karfl›l›¤› ortaklarca flirkete nakit olarak ödenmifltir. Nakit, mevcut Kasa hesab›nda izlenmektedir ve kasa, bir varl›k hesapt›r; art›fl meydana gelmifltir. Meydana gelen art›fl için Kasa hesab› borçland›r›lm›flt›r.

7. ‹flletme, nakliye geliri olarak T10.000 nakit tahsil etmifltir.

100 KASA HESABI 649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR HESABI

10.000

10.000

......no.lu tahsilat makbuzu ile al›nan

‹flletme, bir gelir elde etmifltir. Gelirler, alacak tarafl› çal›flan hesap türüdür.

Ayn› zamanda al›nan nakit, iflletmenin kasas›ndaki nakit varl›¤›n› art›rm›flt›r ve varl›k art›fl›, borç tarafl› çal›flacakt›r. Dolay›s›yla olay ile ilgili olarak yap›lacak kay›tta Di¤er Ola¤an Gelir ve Kârlar hesab› alacakland›r›lm›fl, buna karfl›l›k Kasa hesab› borçland›r›lm›flt›r.

8. ‹flletme, maliyeti T15.000 olan mal› peflin T20.000’ye satm›flt›r.

100 KASA HESABI 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HESABI

20.000

20.000

......no.lu fatura ile sat›lan

621 SATILAN TİCARİ MALLAR HESABI 153 TİCARİ MALLAR HESABI

15.000

15.000

......no.lu fatura ile sat›lan mallar›n maliyeti ve depo ç›k›fl›

‹flletme, mal mevcudunun T15.000’lik k›sm›n› peflin T20.000’ye satm›flt›r. Bu olayda dikkat edilmesi gereken unsurlar vard›r. ‹flletme ticari mal varl›¤› T15.000 azal›rken bu, ayn› zamanda iflletmenin katland›¤› maliyettir. Katland›¤› bu maliyet karfl›l›¤›nda iflletme, T20.000 has›lat elde etmifltir ve bu has›lat karfl›l›¤›n› nakit tah-

4. Ünite - Muhasebe Süreci

sil ederek kasadaki varl›k mevcudunu art›rm›flt›r. T15.000 maliyete karfl›l›k T20.000 varl›k art›fl› dolay›s›yla aradaki T5.000 faaliyet sonucu olarak iflletmenin mal sat›fl kâr›n› verecektir. Bu olay hesaplardaki kay›t ortam›nda kasadaki art›fl için (Kasa, bir varl›k hesab›d›r.) T20.000 kasa hesab› borçland›r›l›rken Yurtiçi Sat›fllar hesab› (Has›lat hesab›d›r) T20.000 alacakland›r›lm›flt›r. Ayn› zamanda ticari mal mevcudundaki azal›fl için Ticari Mallar hesab› T15.000 alacakland›r›l›rken Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti hesab›, T15.000 borçland›r›lm›flt›r.

9. ‹flletme ortaklar›, sermayede T25.000 azaltma yapma karar› vermifllerdir.

Azalt›lan sermaye paylar›, ortaklara iflletme kasas›ndan nakit olarak ödenmifltir.

500 SERMAYE HESABI 100 KASA HESABI

25.000

25.000

......no.lu tediye makbuzu ile ödenen

Ortaklar flirketin sermayesini T25.000 azaltmaya karar vermifller ve birinci kifli olan iflletme, ortaklara azalt›lan sermaye paylar› karfl›l›¤›n› kasadan nakit olarak ödemifltir. Bu olayda sermaye azal›rken (Kaynak hesapt›r) ayn› zamanda kasadaki nakit de azalm›flt›r (Varl›k hesapt›r) Kaynaklardaki azal›fl için Sermaye hesab› T25.000 borçland›r›l›rken varl›klardaki azal›fl için de Kasa hesab› T25.000 alacakland›r›lm›flt›r.

10. ‹flletme, nakliye geliri olarak T10.000 nakit tahsil etmifltir.

659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR HS. 100 KASA HESABI

5.000

5.000

......no.lu tediye makbuzu ile ödenen

Yak›t gideri olarak T5.000 ödenmifltir. Yap›lan harcama, gidere dönüflmüfl; bunun sonucu olarak da iflletme, kazand›¤› kâr›n bir k›sm›n› elden ç›karm›flt›r. Yap›lan ödeme kasadaki nakit mevcudunun azalmas›na (Kasa bir, varl›k hesab›d›r; azal›fl için alacakland›r›lacakt›r) neden olmufl, yak›t gideri iflletmenin katland›¤› giderleri art›rm›flt›r. Giderler, borçlu çal›flan hesapt›r. Bu olayda Di¤er Ola¤an Gider ve Zararlar hesab› borçland›r›l›rken Kasa hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

11. ‹flletme, maliyeti T15.000 olan mal› peflin T10.000’ye satm›flt›r.

100 KASA HESABI 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS.

10.000

10.000

......no.lu fatura ile sat›lan ticari mallardan elde edilen has›lat

621 SATILAN MALLAR MALİYETİ HESABI 153 TİCARİ MALLAR HS. ......no.lu fatura ile sat›lan mallar›n maliyeti ve depo ç›k›fl›

15.000

15.000

91

92

Genel Muhasebe-I

‹flletme, T15.000 maliyetindeki mal› T10.000’ye satmak zorunda kalarak T5.000 zarar etmifltir. Ticari mallar›nda (Varl›k hesapt›r, azal›fl alaca¤›nda kay›tlanacakt›r.)

T15.000’lik k›s›m azalm›flt›r, Ticari Mallar hesab› T15.000 alacakland›r›lm›flt›r, T15.000 ayn› zamanda maliyet unsurudur ve bu unsur için Sat›lan Ticari Mal›n Maliyeti hesab› borçland›r›lm›flt›r. ‹flletme T10.000 has›lat elde etmifltir. Has›lat hesab› olarak Yurtiçi sat›fllar hesab›n›n alacak taraf›na T10.000 kay›t yap›l›rken karfl›l›¤›nda nakit tahsilat içinde Kasa hesab›nda (Varl›k hesapt›r art›fl borcunda kay›tlanacakt›r.) art›fl meydana geldi¤i için Kasa hesab› borç taraf›na T10.000 kay›tlanm›flt›r.

12. T10.000 borcumuz olan sat›c› flirket, borcumuza karfl›l›k ortak kabul edilmifltir.

320 SATICILAR HESABI 500 SERMAYE HESABI

10.000

10.000

......no.lu al›nan karar

Daha önce borçland›¤›m›z sat›c›lar›m›zdan biri yap›lan anlaflma ile flirkete ortak kabul edilmifltir. Ortaklar›n varl›klar üzerindeki hakk›, sermayedir. Yeni orta¤›m›z›n bu olayda flirketteki sermaye pay› T10.000 olacakt›r ve bunun karfl›l›¤› olarak da birinci kifli olan iflletmemizden olan alaca¤›n›n T10.000’lik k›sm›n›n sermaye pay› olarak kabul edilmesini istemifl ve almaktan vazgeçmifltir. Bu mali olayda flirket sermayesi, T10.000 artm›flt›r (Sermaye hesab›, kaynak hesapt›r; art›fl alaca¤›nda kay›tlanacakt›r.), art›fl için Sermaye hesab› T10.000 alacak kay›tlan›rken sat›c›lara olan flirketin borcu T10.000 azalm›flt›r (Sat›c›lar hesab›, kaynak hesapt›r; azal›fl borcunda kay›tlanacakt›r.), Sat›c›lar hesab› T10.000 borçland›r›lm›flt›r.

13. ‹flletme, geçmifl y›llar kârlar›nda yer alan T5.000’nin ortaklara da¤›t›lmas›na karar vermifltir.

570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI HESABI 331 ORTAKLARA BORÇLAR HS.

5.000

5.000

......no.lu al›nan karar

Geçmifl y›llar kârlar›, öz kaynak hesaplar›ndan biridir. Geçmifl y›llar kârlar›n›n ortaklara da¤›t›lmas›na karar verilmesi sonucunda azal›fl meydana gelecektir ve bir kaynak hesab›ndaki azal›fl, o hesab›n borç taraf›na kay›tlanacakt›r. Ancak olay flimdilik sadece karar aflamas›nda olup henüz karfl›l›¤›nda bir varl›k ç›k›fl› olmam›flt›r.

Yani al›nan karar do¤rultusunda ortaklara borçlan›lm›flt›r. Ortaklara Borçlar, bir kaynak hesapt›r ve ilk hareket için hesap, alacakland›r›lacakt›r. Geçmifl Y›llar Kârlar› hesab›n›n borç taraf›na T5.000 borç kay›tlan›rken Ortaklara Borçlar hesab›n›n alacak taraf›na T5.000 alacak kay›tlanm›flt›r.

93

4. Ünite - Muhasebe Süreci

Dönem ‹çi ‹fllemlerin Büyük Defter Kay›tlar› (S›n›fland›rma) KASA HESABI (A) 40.000 40.000 (5) (1) 50.000 25.000 (9) (6) 50.000 5.000 (10) (7) 10.000 (8) 20.000 (11)10.000 180.000 70.000

BANKALAR HESABI (A) 60.000 50.000 (1)

TAŞITLAR HESABI (A) 20.000

BANKA KREDİLER HESABI 10.000 (A)

60.000

10.000

20.000 BORÇ SENETLER HESABI 50.000 (A) 10.000 (2)

60.000 TİCARİ MALLAR HESABI (4) 40.000 15.000 (8) 15.000(11) 40.000

30.000

YURTİÇİ SATIŞLAR HESABI (14)30.000 20.000 (8) 10.000(11) 30.000

50.000

30.000

SERMAYE HESABI (9) 25.000 70.000 (A) 5.000 (3) 50.000 (6) 10.000(12) 25.000

135.000

DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR HS. (14)10.000 10.000 (7)

10.000

10.000

DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARAR HESABI (10) 5.000 50.000 (A)

5.000

(A): Aç›l›fl kayd›ndan büyük deftere aktar›lan.

(Say›): ‹lgili yevmiye maddesinin ba¤lant› numaras›.

5.000

BİNALAR HESABI (A) 50.000

50.000 SATICILAR HESABI (2) 10.000 30.000 (A) (5) 40.000 40.000 (4) (12)10.000 60.000

70.000

GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI HS. (3) 5.000 10.000 (A) (13)5.000

10.000

10.000

SATILAN TİCARİ MALIN MALİYET HS. (8) 15.000 30.000(14) (11)15.000 30.000

30.000

ORTAKLARA BORÇLAR HESABI 5.000 (13)

5.000

94

Genel Muhasebe-I

c. Genel geçici mizan›n düzenlenmesi GENEL GEÇ‹C‹ M‹ZAN TUTAR HESABIN ADI BORÇ ALACAK KASA HESABI 180.000 70.000 BANKALAR HESABI 60.000 50.000 T‹CAR‹ MALLAR HESABI 40.000 30.000 B‹NALAR HESABI 50.000 – TAfiITLAR HESABI 20.000 – BANKA KRED‹LER‹ HESABI – 10.000 SATICILAR HESABI 60.000 70.000 BORÇ SENETLER‹ HESABI – 60.000 ORTAKLARA BORÇLAR HESABI – 5.000 SERMAYE HESABI 25.000 135.000 GEÇM‹fi YILLAR KÂRLARI HESABI 10.000 10.000 SIRA S‹ZDESATIfiLAR HESABI SIRA S‹ZDE YURT‹Ç‹ – 30.000 SATILAN T‹CAR‹ MALIN MAL‹YET‹ HS. 30.000 – GEL‹R VE KÂRLAR – 10.000 DD‹⁄ER Ü fi Ü N E LOLA⁄AN ‹M D ÜHS. fi Ü N E L ‹ M D‹⁄ER OLA⁄AN G‹DER VE ZARAR.HS. 5.000 – TOPLAM S O R U D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

S O R U

480.000

480.000

KALAN BORÇ ALACAK 110.000 – 10.000 – 10.000 – 50.000 – 20.000 – – 10.000 – 10.000 – 60.000 – 5.000 – 110.000 – – – 30.000 30.000 – – 10.000 5.000 – 235.000

235.000

Mizanda, tutar sütunlar›n›n tutarlar›n›n birbirine eflit olmas› gerekir. Bu tutarlaD ‹ KveK kalan AT r›n eflit olmamas›, yap›lan ifllemlerde bir hata veya eksiklik söz konusu oldu¤u anlam›na gelir.

N N

SIRA S‹ZDE

d. Envanter ifllemleri: ‹flletmenin kayd› durumu ile gerçek durumu gösterdi¤i varsay›lmaktad›r.

Maliyet ve gelir gider hesaplar›n›n kapat›lmas› AMAÇLARIMIZ Afla¤›daki yevmiye kay›tlar›nda gelirler ve giderler, dönem kâr› veya zarar›n›n hesaplanmas› için dönem kâr veya zarar› hesab› alt›nda toplanmaktad›r. Bu iflleme K ‹ T kay›tlar› A P iliflkin yevmiye afla¤›da gösterilirken büyük defter hesaplar›nda ise 14 no.lu ifllem olarak ba¤lant› numaras› verilmektedir.

TELEV‹ZYON

690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI HS. 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS. 659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARAR HS.

35.000

600 YURTİÇİ SATIŞLAR HESABI 649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR HS. 690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI HS.

30.000 10.000

‹NTERNET

30.000 5.000

40.000

Dönem kâr› veya zarar›n›n bilançoda öz kaynaklara aktar›lmas› ifllemi ise 15 no.lu ba¤lant› numaras› olarak büyük defterlere aktar›lmaktad›r.

95

4. Ünite - Muhasebe Süreci

690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI HS. 692 DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI HESABI

5.000

692 DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI HS. 590 DÖNEM NET KÂRI HS.

5.000

DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI HESABI (14)35.000 40.000(14) (15) 5.000 40.000

DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI HESABI (15) 5.000 5.000(15)

40.000

5.000

5.000

5.000 DÖNEM KÂRI HESABI

5.000 (15)

5.000

5.000

Büyük defter kay›tlar›nda italik yaz›lan rakamlar ile dönem sonu ifllemleri gösterilmektedir.

Dönem sonunda maliyet ve gelir tablosu hesaplar› kural›na uygun flekilde devredilerek sonuç, dönem net kâr› veya dönem net zarar› fleklinde ilgili bilançoda yer alacak öz kaynak hesab›na devredilir. e. Kesin mizan›n düzenlenmesi

HESABIN ADI KASA BANKALAR T‹CAR‹ MALLAR B‹NALAR TAfiITLAR BANKA KRED‹LER‹ SATICILAR BORÇ SENETLER‹ ORTAKLARA BORÇLAR SERMAYE GEÇM‹fi YILLAR KÂRLARI YURT ‹Ç‹ SATIfiLAR SATILAN T‹CAR‹ MALIN MAL‹YET‹ D‹⁄ER OLA⁄AN GEL‹R VE KÂRLAR D‹⁄ER OLA⁄AN G‹DER VE ZARAR DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI DÖNEM NET KÂRI TOPLAM

GENEL KES‹N M‹ZAN TUTAR BORÇ ALACAK 180.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 50.000 – 20.000 – – 10.000 60.000 70.000 – 60.000 – 5.000 25.000 135.000 10.000 10.000 30.000 30.000 30.000 30.000 10.000 10.000 5.000 5.000 40.000 40.000 5.000 5.000 – 5.000 565.000

565.000

KALAN BORÇ ALACAK 110.000 – 10.000 – 10.000 – 50.000 – 20.000 – – 10.000 – 10.000 – 60.000 – 5.000 – 110.000 – – – – – – – – – – – – – – – 5.000 200.000

200.000

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

96

S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Genel Muhasebe-I S O R U

D ‹ K sadece KAT Kesin mizanda, bilanço hesaplar› kalan vermekte; sonuç hesaplar› ve maliyet hesaplar› kalan vermemektedir.

N N

S‹ZDE f. KesinSIRA mizandan sonra iflletmenin dönem sonu Bilanço ve Gelir Tablosunun haz›rlanmas› DönemAMAÇLARIMIZ sonu bilançosu, kesin mizan kalanlar›ndan düzenlenir. Kesin mizan borç kalanlar›; dönem sonu bilançosunun varl›klar›n›, yani aktifini, alacak kalanlar› ise kaynaklar›n›, yani pasifini, oluflturur.

AKTİF

K ‹ T A P

Y1 YILI DÖNEM SONU BİLANÇOSU

DÖNEN VARLIKLAR 130.000 TELEV‹ZYON KASA 110.000 BANKALAR 10.000 TİCARİ MALLAR 10.000 DURAN VARLIKLAR 70.000 BİNALAR ‹ N T E R N E T 50.000 TAŞITLAR 20.000 VARLIKLAR TOPLAMI

200.000

PASİF

YABANCI KAYNAKLAR 85.000 BANKA KREDİLERİ 10.000 SATICILAR 10.000 BORÇ SENETLERİ 60.000 ORTAKLARA BORÇLAR 5.000

ÖZ KAYNAKLAR 115.000 SERMAYE 110.000 DÖNEM NET KÂRI 5.000 KAYNAKLAR TOPLAMI 200.000

Y1 YILI GEL‹R TABLOSU CAR‹ DÖNEM 60-BRÜT SATIfiLAR 61-SATIfi ‹ND‹R‹MLER‹ (-)

30.000 -

NET SATIfiLAR

30.000

62-SATIfiLARIN MAL‹YET‹ (-)

-30.000

BRÜT SATIfi KÂRI VEYA ZARARI 63-FAAL‹YET G‹DERLER‹ (-)

0 -5.000

632-Genel Yönetim Giderleri (-) FAAL‹YET KÂRI VEYA ZARARI

-5.000

64-D‹⁄ER FAAL‹YETLERDEN OLA⁄AN GEL‹R VE KÂRLAR

10.000

65-D‹⁄ER FAAL‹YETLERDEN OLA⁄AN G‹DER VE ZARARLAR (-) 66-F‹NANSMAN G‹DERLER‹ (-) OLA⁄AN KÂR VEYA ZARAR 67-OLA⁄AN DIfiI GEL‹R VE KÂRLAR

5.000 -

68-OLA⁄ANDIfiI G‹DER VE ZARARLAR (-) 69-DÖNEM NET KÂRI VE ZARARI

5.000

4. Ünite - Muhasebe Süreci

g. Kapan›fl kay›tlar›n›n yap›lmas› 300 320 321 331 500 590

BANKA KREDİLERİ HS. SATICILAR HESABI BORÇ SENETLERİ HS. ORTAKLARA BORÇLAR HS. SERMAYE HESABI DÖNEM NET KÂRI HS. 100 KASA HESABI 102 BANKALAR HESABI 153 TİCARİ MALLAR HESABI 252 BİNALAR HESABI 254 TAŞITLAR HESABI

10.000 10.000 60.000 5.000 110.000 5.000

110.000 10.000 10.000 50.000 20.000

Kapan›fl Kayd›

Kapan›fl kayd›, dönem sonu bilançosundan yap›lacakt›r. Dönem sonu bilançosunun pasifi, yap›lacak kapan›fl yevmiye kayd›n›n borç taraf›na; aktifi, alacak taraf›na kay›tlanacakt›r. Bu kay›t büyük deftere aktar›ld›¤›nda aç›lan bütün hesaplar›n kapand›¤› görülmektedir. Cari döneme ait kullan›lan defterler, art›k arflive kalkacakt›r. Yeni dönemle ilgili aç›l›fl kayd› ile iflletme, muhasebe sürecine kald›¤› yerden yeni dönem fleklinde, yeni bir bafllang›ç olarak devam edecektir.

97

98

Genel Muhasebe-I

Özet

N AMAÇ

1

N AMAÇ

2

Muhasebede bilgi ak›fl sürecini aç›klamak. ‹flletmeler; karar al›c›lar› için güvenilir, zamanl› ve karfl›laflt›r›labilir bilgi üretmek zorundad›r.

Objektif bilgilerin üretilebilmesi için belgelerin toplanmas›ndan kay›tlama sürecine kadar sürecin ç›kt›lar›n›n sistemli bir flekilde olmas› gerekir. Bu sistematik flekil, muhasebe bilgi sürecidir. Belge temini ile bafllar, toplanan belgeler s›n›fland›r›l›r, zorunlu ve iste¤e ba¤l› defterlere kay›tlan›r, saklanmak üzere dosyalan›r, sürecin ç›kt›s›nda ise muhasebenin fonksiyonu sonucu yap›lacak özetleme için finansal tablolar düzenlenir. Düzenlenen finansal tablolar›n analizi ve yorumu gerçeklefltirilir.

Yasal defter ve belgeleri s›ralamak.

Yasal düzenlemelere göre belgeler; fatura, sevk irsaliyesi, irsaliyeli fatura, yazar kasa fifli, perakende sat›fl fifli, çek, gider pusulas›, serbest meslek makbuzu, müstahsil makbuzu, tafl›ma belgeleri, adisyonlar, senetler ve çekler olarak s›ralanmaktad›r.

Yasal defterler ise Yevmiye Defteri, Defter-i Kebir, Envanter Defteri ve Pay Defterinden oluflmaktad›r.

N AMAÇ

3

N AMAÇ

4

Muhasebe fifllerini tan›mlamak.

Mali nitelikli ifllemlere ait belgelerin do¤rudan ticari defterlere kaydedilmesi s›ras›nda ortaya ç›kabilecek olas› hatalar› azaltmak amac›yla muhasebe fifllerinden yararlan›lmaktad›r. Muhasebe fiflleri; tahsil fifli, tediye fifli ve mahsup fifli olmak üzere üçe ayr›lmaktad›r.

Mizan› ve türlerini aç›klamak.

Yevmiye defterinden büyük deftere rakamlar›n do¤ru aktar›l›p aktar›lmad›¤›n› belirlemek amac›yla düzenlenen bir kontrol çizelgesidir. ‹flletmeler, ihtiyaçlar›na göre farkl› zamanlarda mizan düzenleyebilir. Ay sonlar›nda düzenlenen mizanlara ayl›k mizan veya geçici mizan ad› verilmektedir. 31 Aral›k tarihinde düzenlenen mizan ise bütün bir y›ldaki geçici mizan›n tutarlar›n› da kapsamas› nedeniyle genel geçici mizan olarak adland›r›l›r. Dönem sonu envanter ve düzeltici kay›tlardan sonra düzenlenecek mizana ise kesin mizan denir.

4. Ünite - Muhasebe Süreci

99

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi yasal defterlere yap›lan kay›tlar›n ispat edici unsurdur? a. Belge b. Yard›mc› defterler c. Mizanlar d. Dosyalar e. Fifller 2. Afla¤›dakilerden hangisi mali nitelikli bir olaya iliflkin ispat edici belgenin ilk olarak kaydedildi¤i yasal defterdir? a. ‹flletme hesab› defteri b. Büyük Defter c. Yevmiye Defteri d. Yard›mc› Defter e. Envanter Defteri 3. Afla¤›dakilerden hangisinde iflletmelerin kulland›¤› yasal defterlere iliflkin verilen bilgiler do¤ru de¤ildir? a. ‹flletmeler yevmiye, büyük defter, envanter defterini tutmak zorundad›r b. Yasal defterler, yasada belirtilen sürelerde notere tasdik ettirilir c. Yevmiye defterine kay›tlar, maddeler fleklinde yap›l›r d. Birinci s›n›f iflletmeler, iflletme hesab› defterini tutar e. ‹flletmeler, 10 gün içinde yasal defterlere kay›t yapmak zorundad›r 4. Afla¤›dakilerden hangisinde yevmiye defterine iliflkin verilen bilgiler do¤ru de¤ildir? a. Kay›tlar, yevmiye maddesi fleklinde yap›l›r b. Sayfa numaralar›, birbirini takip eden s›ra numaralar›ndan oluflur c. Kay›tlar, önce yevmiye defterine yap›l›r d. Tutulmas› TTK ve VUK hükümlerine göre zorunludur e. Dönem sonunda her bir hesab›n borç ve alacak toplamlar› birbirleriyle toplan›r 5. Afla¤›dakilerden hangisinde büyük deftere iliflkin verilen bilgiler do¤ru de¤ildir? a. Kay›tlar, madde fleklinde yap›l›r b. Sayfa numaralar› karfl›l›kl› 1-1, 2-2 fleklinde takip eder c. Kay›tlar, Yevmiye defterinden büyük deftere aktar›l›r d. Tutulmas› TTK ve VUK hükümlerine göre zorunludur e. Her bir hesaba ihtiyaç duyulan miktarda sayfa ayr›l›r

6. Afla¤›dakilerden hangisi dönem sonunda iflletmenin varl›klar›n›n say›lmas›, ölçülmesi, tart›larak de¤erlendirilmesi sonucu elde edilen listelerin kay›tland›¤› defterdir? a. ‹flletme hesab› defteri b. Büyük Defter c. Yevmiye Defteri d. Yard›mc› Defter e. Envanter Defteri 7. Afla¤›dakilerden hangisi yevmiye kayd›nda bir hesab›n borçlu ve bir hesab›n da alacakl› kaydedildi¤i yevmiye madde türüdür? a. Basit Madde b. Bileflik Madde c. Yap›lan Madde d. Karma Madde e. Tahminî Madde 8. Afla¤›dakilerden hangisi kasan›n hep borçlu tarafta bulundu¤u muhasebe fiflidir? a. ‹rsaliye b. Fatura c. Tahsil Fifli d. Mahsup Fifli e. Tediye Fifli 9. Afla¤›dakilerden hangisi mizan çizelgesinde yer alan bilgilerden biri de¤ildir? a. S›ra no b. Borç ve alacak kalan› c. Madde çizgisi d. Hesap ad› e. Borç ve alacak tutar› 10. Afla¤›da muhasebe sürecine iliflkin verilen bilgilerden hangisi do¤rudur? a. Aç›l›fl kay›tlar› - Dönem içi kay›tlar - Kesin mizan - Genel geçici mizan b. Aç›l›fl kay›tlar› - Dönem içi kay›tlar› - Genel geçici mizan - Mali tablolar - Kesin mizan c. Genel geçici mizan - Envanter ve envanter kay›tlar› - Kesin mizan - Mali tablolar d. Dönem içi ifllemlerin kay›tlar› - Aç›l›fl kay›tlar› Kapan›fl kay›tlar› - Mali tablolar e. Kesin mizan - Envanter ve envanter kay›tlar› Mali tablolar

100

“

Genel Muhasebe-I

Yaflam›n ‹çinden Bilgisayar ve ‹nternetin Muhasebeye Etkileri Muhasebecilerin faaliyetlerini en etkin bir biçimde yapabilme ve rekabet avantaj› sa¤layabilmeleri için mükelleflerinin beklentilerine cevap verebilme, onlara de¤er katabilme ve bunu zamanl› ve en uygun maliyetle yapabilme yetisine sahip olmalar› gerekir. Bir baflka ifadeyle, muhasebe bürolar› sunduklar› hizmetleri rakiplerine göre farkl›laflt›rabildikleri ve en iyi hizmeti, en az maliyetle, kesintisiz bir flekilde sunduklar› zaman rekabet üstünlü¤ü elde edebileceklerdir. Bu ba¤lamda, bilgi teknolojisi iflletmenin baflar›s› ve varl›¤›n› sürdürmesi için yaratt›¤› olanaklar ve sa¤lad›¤› f›rsatlarla küçük ve orta ölçekli iflletmeler olarak nitelendirebilen muhasebe bürolar› için kritik bir önem tafl›maktad›r. Genel anlamda iflletmeler, bilgi teknolojilerini müflterilerine de¤er sunmak, mevcut müflterilerini muhafaza etmek ve yenilerini kazanmak için kullan›rlar. Nitekim müflteri kay›plar› ile ilgili olarak yap›lan bir çal›flmada ana nedenler olarak; ‘mesleki özenin gösterilmemesi, güven verilmemesi, yeterli bilgi alamama ve ücret sorunu’ gösterilmifltir. Meslek ifa edilirken mevcut müflterileri korumak ve yeni müflteriler edinebilmek için meslek mensuplar›n›n yapmas› gerekenler aras›nda ‘müflterilere mutlaka de¤er yarat›lmas› gerekti¤i’, ‘bilgi teknolojileri ve geliflmelere uyum sa¤lanmas› gerekti¤i’ ve ‘rekabet konusunda muhasebe bürolar›n›n daha esnek ve çevik hale getirilmesi gerekti¤i’ belirtilmifltir. Muhasebe meslek mensuplar›n›n müflterilerinin memnuniyetlerini sa¤layacak temel uygulamalardan ikisi, ‘yap›lan iflin ve verilen hizmetin kalitesi’ ile ‘ileri bilgi teknolojilerini kullanmak’ olarak belirtilmifltir. ‹flletmeler bilgi teknolojilerini muhasebe bilgi sistemlerine dâhil etmek suretiyle bu sistemin üretti¤i bilgileri karar almada daha etkin olarak kullanabilmektedirler. Bilgi teknolojisindeki geliflmeler karfl›s›nda muhasebe bilgi sisteminin önemi daha da artm›fl, buna paralel olarak muhasebe mesle¤ini yürütenler de iflletmenin bilgi üreticisi ve bilgi yöneticisi konumuna ulaflm›fllard›r. Bilgi teknolojilerinin kullan›m› ile bilgiyi elde etme, iflleme ve iletme maliyetlerinde yaflanan önemli azalma, iflletmelerin ifl yapma fleklini de¤ifltirmektedir. Muhasebe bilgi sistemine bilgisayar düzgün bir flekilde ilave edildi¤inde afla¤›daki de¤ifliklikler gerçekleflmektedir: • Veriler daha h›zl› ifllenir, • Verilerin ve bilgilerin do¤ruluk pay› artar, • Maliyetler her ticari belgede düfler,

• Raporlar ve di¤er ç›kt›lar›n zamanlamas› daha uygun hale gelir, • ‹htiyaç duyulan bilgilere istenilen anda ulaflmak mümkün olur, • Bilgisayarlar sonuçlar›n yorumlanmas› aflamas›nda da kullan›l›r, • Stok seviyesi sürekli olarak kontrol alt›nda olur ve bu flekilde üretim hatalar› en az seviyeye indirilmifl olur, • Bilgisayarda rutin ifllerin iyi bir flekilde takip edilmesinin ö¤renilmesi durumunda çal›flanlar›n verimlilikleri artar.

Muhasebe bürolar›nda bilgisayar ve internet kullan›m›n›n sa¤lad›¤› faydalar afla¤›da s›ralanmaktad›r; • Bilgisayar kullan›m›, defter tutma ifllemini kolaylaflt›rm›flt›r • Bilgisayar kullan›m›, mükellef memnuniyetinde art›fl yaratm›flt›r • Bilgisayar kullan›m›, ifl tatminini art›rm›flt›r • Bilgisayar kullan›m›, sunulan hizmet say›s›n› art›rm›flt›r • Bilgisayar kullan›m›, mesleki geliflmelerin takibini art›rm›flt›r • ‹nternet kullan›m›, dan›flmanl›k ve bilgilendirme hizmetlerini art›rm›flt›r Muhasebe bürolar›n›nda bilgisayar ve internet kullan›m›n›n üç temel faydas› görülmektedir: (1) Bilgisayar, eleman say›s›n› azaltmak suretiyle personel maliyetinde azalmaya neden olmufltur, (2) Bilgisayar, büro sahibine evde çal›flma olana¤› yaratm›flt›r ve (3) Bilgisayar kullan›m› ifl hacmini art›rm›flt›r.

Kaynak: Zeynep Hatuno¤lu ve ‹smail Bakan, (2010).

Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/13, s.98-129.

”

4. Ünite - Muhasebe Süreci

101

Okuma Parças›

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

Muhasebe Bilgi Sistemi Pazarlama, üretim, finans, Ar-Ge, halkla iliflkiler ve insan kaynaklar› gibi bilgi sistemlerinden sa¤lad›¤› verileri, muhasebe sürecinde iflletme yöneticilerinin karar almalar›nda kullanacaklar› bilgiye dönüfltüren Muhasebe Bilgi Sistemi (MBS), iflletme yöneticilerine faaliyetlerin kontrolüne iliflkin di¤er bilgi sistemlerinden elde edilen bilgilerin sa¤lanmas›nda temel bilgi kayna¤›n› oluflturmaktad›r. Muhasebe bilgileri, amaçlar›n saptanmas›nda, kararlar›n verilmesinde ya da gerçekleflen faaliyet ile tahminlerin karfl›laflt›r›lmas›nda önemli bir araçt›r. Muhasebe bilgileri, iflletme-yönetim bilgi sistemleri içerisinde en eski, en önemli ve en kapsaml›s› olan MBS taraf›ndan üretilmektedir. MBS taraf›ndan üretilen bu bilgiler, çok say›daki iflletme içi ve iflletme d›fl› bilgi kullan›c›lar› taraf›ndan kullan›lmaktad›r. MBS, iflletmenin sahip oldu¤u varl›klar› ve bu varl›klara kaynakl›k eden sermaye ve borçlar üzerinde de¤iflim yaratan ve mali nitelik tafl›yan ifllemlere ait verileri iflleyerek, bilgiye dönüfltüren ve ortaya ç›kan bilgileri raporlayan bir bilgi sistemidir. MBS’ye girdi olarak al›nan veriler, iflletme d›fl›ndan iflletmeye, iflletmenin kendi içindeki farkl› bölümlere ve sonuçta iflletme d›fl›na yönelen de¤er hareketlerinden do¤maktad›r. MBS, finansal muhasebe ve yönetim-maliyet muhasebesi gibi geleneksel muhasebeleri de içeren genifl bir kavramd›r. Ayr›ca, muhasebe sistem ve organizasyonundaki tüm ifllevleri içermektedir. ‹flletme yöneticilerinin karar verme aflamalar›nda birçok yarar sa¤lamaktad›r. ‹flletmelerde insan, süreç ve bilgi teknolojileri toplam› olarak ifade edilen MBS üç temel fonksiyonu yerine getirmektedir: • ‹flletme faaliyetleri ve mali nitelikli ifllemler hakk›nda verileri toplamak, toplanan verileri kaydetmek, • Planlama ve kontrol faaliyetleri için karar vermede kullan›lan verileri ifllemek ve bilgiye dönüfltürmek, bilgi kullan›c›lar›n ihtiyaçlar› çerçevesinde rapor ve bilgileri oluflturmak ve bu bilgileri kullanarak çeflitli raporlar ve tablolar haz›rlamak • ‹flletmeye ihtiyaç duydu¤u zaman do¤ru ve güvenilir verileri sa¤lamak için verilerin toplanmas›ndan, raporlar›n haz›rlanmas›na kadar tüm süreçlerde gerekli kontrolleri yapmak.

1. a

Kaynak: Yunus Ceran ve Muhammet Bezirci, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26 / 2011, s.103-115.

2. c 3. d 4. e 5. a 6. e 7. a 8. c 9. c 10. c

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Belgeler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Süreci” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Defterler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yevmiye Defteri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Büyük Defter” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Envanter Defteri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yevmiye Defteri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Fiflleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mizanlar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Süreci” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

102

Genel Muhasebe-I

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Süreç; dönem içi mali olaylara ait belgelerin toplanmas›, kaydedilmesi, s›n›fland›r›lmas›, mali tablolar›n düzenlenmesine kadar devam eder. Sürecin ara noktalar›nda ifllemlerin matematiksel do¤rulu¤unun sa¤lanmas› için ara (geçici) mizanlar düzenlenir. Dönem sonu geldi¤inde kay›tlar›n özeti, genel geçici mizan fleklinde al›n›r; fiili do¤rulamalar ve düzeltmeler yap›l›r. Kesin mizan ise bu aflamadan sonra düzenlenir ve kesin mizan esas al›narak mali tablolar haz›rlan›r ve hesaplar›n kapat›lmas› sa¤lan›r.

S›ra Sizde 2 Birinci s›n›f iflletmeler, bilanço esas›na göre defter tutarlar; ikinci s›n›f iflletmeler ise iflletme hesab› esas›na göre defter tutarlar. ‹kinci s›n›f iflletmelerin iflletme hesab› esas›na göre tutmak zorunda oldu¤u ve tasdike tabi defteri, iflletme hesab› defteridir.

S›ra Sizde 3 Yevmiye Defterinde sayfa numaralar›, s›ra numara fleklinde takip eder; Yevmiye Defterine kay›tlar, madde fleklinde yap›l›r. Yevmiye Defterine yap›lan kay›tlara, yevmiye maddesi denir. Yevmiye maddesinde borç-alacak sütunlar› toplam› eflit olur. Her sayfa sonunda sayfa borç ve alacak sütunlar›n›n toplam› al›n›r, bir sonraki sayfaya nakli toplam (yekûn) ç›kart›l›r ve izleyen sayfalarda ayn› flekilde devam edilir. Yevmiye Defterindeki borç ve alacak kalan toplam›, ayn› zamanda dönem sonunda düzenlenen mizan›n borç ve alacak toplam›na eflit olacakt›r. Yevmiye Defterine yap›lan yanl›fl kay›tlar tespit edildi¤inde yine usulüne uygun olarak, kay›t fleklinde, düzeltme ifllemine tabi tutulur. Usulüne uygun tutulan Yevmiye Defteri kay›tlar›, kay›tlar›n Büyük Defterlere daha az hata ile kaydedilmesine, Büyük Defterdeki yanl›fll›klar›n daha kolay bulunmas›na yard›mc› olur.

S›ra Sizde 4 Büyük Defterin sayfa numaralar›, s›ra olarak de¤il karfl›l›kl› olarak devem eder (1-1, 2-2, 3-3 gibi). Kay›tlar›n› bilgisayar ortam›nda tutan iflletmelerde sayfa numaralar›, s›ra olarak devam eder. Karfl›l›kl› sayfalar›n sol taraf›na borç, sa¤ taraf›na alacak k›sm› denir. Maddeler fleklinde Yevmiye Defterine yap›lan kay›tlar, Yevmiye Defterinden hesap fleklindeki Büyük Defterin borç-alacak sütunlar›na aktar›l›r. Büyük defterde meydana gelen yanl›fll›klar, muhasebe usul ve esaslar›na göre yanl›fl rakam okunacak flekilde tek çizgi ile çizilir ve uygun yere do¤ru rakam yaz›l›r. Büyük Defterde her bir hesap için ihtiyaç duyulacak kadar sayfa ayr›larak kay›tlar yap›l›r. Dönem sonunda her bir hesab›n borç ve alacak toplamlar› al›n›r.

Yevmiye Defterine yap›lan kay›tlardan Büyük Defterlere rakamlar›n matematiksel olarak do¤ru geçti¤inin kontrolü için mizanlar düzenlenir. Düzenlenen mizanda borç ve alacak tutar toplamlar› eflit ç›karsa Yevmiye Defterinden Büyük Deftere rakamlar›n do¤ru aktar›ld›¤› kabul edilir.

S›ra Sizde 5 Mizan, Yevmiye Defterinden Büyük Deftere rakamlar›n matematiksel olarak do¤ru aktar›ld›klar›n› belirlemek için düzenlenmek amac› ile düzenlenen çizelgedir. Her ay sonu düzenlenirse ayl›k mizan ad›n› al›r. Bütün iflletmeler, 31 Aral›k tarihinde mutlaka bir mizan düzenlerler. Bu mizana genel geçici mizan denir. Dönem sonu envanter ve düzeltici kay›tlardan sonra düzenlenecek mizana ise kesin mizan denir. ‹flletmenin dönem sonu bilançosu, kesin mizandan ç›kar›l›r.

4. Ünite - Muhasebe Süreci

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ceran, Yunus ve Bezirci, Muhammet, (2011). Pazarlama Bilgi Sistemi - Muhasebe Bilgi Sistemi ‹liflkisine Stratejik Bir Yaklafl›m: Stratejik Pazarlama Muhasebesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26 /, s.103-115.

Dokur, fiükrü-Kaygusuz Sait Y. (2009). Uygulamac›lar ‹çin Finansal Muhasebe, Dora Yay›nlar›, Bursa.

Hatuno¤lu, Zeynep ve Bakan, ‹smail, (2010) “Muhasebe Bürolar›nda Bilgisayar ve ‹nternet Kullan›m›n›n Faydalar› ‹le ‹flyeri Özellikleri Aras›ndaki ‹liflkiler: Bir Alan Araflt›rmas›”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/13, s. 98-129.

Kotar, Erhan (1996). Genel Muhasebe-Temel ‹lkeler, Ekin Yay›nlar›, Bursa.

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i-1 213 Numaral› Vergi Usul Kanunu, 10703 say›l› R.G. 6102 Say›l› Türk Ticaret Kanunu, 27846 say›l› R.G.

103

5

GENEL MUHASEBE-I

Amaçlar›m›z

N N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Finansal varl›klar kavram›n› tan›mlayabilecek, Haz›r de¤erler grubunun önemini aç›klayabilecek, Haz›r de¤erler grubunun muhasebelefltirme temelini aç›klayabilecek, Kasa hesab›nda, Türk Liras› Kasas›n› ve Yabanc› Paralar Kasas›n› aç›klayabilecek, Al›nan çekler ile verilen çekler ve ödeme emirleri hesaplar› aras›ndaki farkl›l›¤› ay›rt edebilecek, Bankalar hesab›nda alt hesaplar›n önemini kavrayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar • Nakit • Al›nan Çekler • Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri

• Bankalar • Ciro

‹çindekiler

Genel Muhasebe-I

Haz›r De¤erler

• • • • • •

F‹NANSAL VARLIKLAR HAZIR DE⁄ERLER KASA BANKALAR ÇEKLER D‹⁄ER HAZIR DE⁄ERLER

Haz›r De¤erler F‹NANSAL VARLIKLAR Finansal araç, bir iflletmenin finansal varl›¤› ile di¤er bir iflletmenin finansal borcunda ya da öz kayna¤a dayal› finansal arac›nda art›fla neden olan herhangi bir sözleflme olarak tan›mlanmaktad›r. Finansal araçlara finansall›k özelli¤ini, bir sözleflmeye dayal› olmas› dolay›s› ile sözleflmenin taraflar›na sözleflmeden kaynaklanan bir hak kazand›rmas› ya da yükümlülük yüklemesi vermektedir. Finansal araçlar, öncelikle türev finansal araçlar ve türev olmayan finansal araçlar olmak üzere iki s›n›fa ayr›lmaktad›r. Türev finansal araçlar, iflletmelerin kendilerini çeflitli risklere karfl› korumak amac› ile kulland›klar› finansal araçlar olup di¤er finansal araçlardan türetildikleri için türev finansal araçlar ad›n› almaktad›r. Türev finansal araçlar, sahip olduklar› özelliklere göre çeflitli flekillerde s›n›fland›r›labilmektedir.

Türev olmayan finansal araçlar, hemen hemen tüm iflletmeler taraf›ndan kullan›lan finansal araçlar olup finansal varl›k, finansal borç ve öz kayna¤a dayal› finansal araçlar olmak üzere üç s›n›fa ayr›lmaktad›r. Finansal varl›klar, sahibine sözleflmeye dayal› bir hak kazand›ran finansal araçlard›r. Nakit, ticari alacaklar, alacak senetleri, kredi alacaklar›, hisse senetleri, tahviller vb. finansal araçlar; finansal varl›k olarak kabul edilmektedir. Finansal borçlar ise sahibine sözleflmeden kaynaklanan bir yükümlülük yükleyen finansal araçlard›r. Ticari borç, borç senetleri, kredi borçlar›, tahvil borçlar› vb. finansal araçlar; finansal borç olarak kabul edilmektedir. Öz kayna¤a dayal› finansal araçlar ise iflletmenin tüm borçlar› ç›kar›ld›ktan sonra varl›klar›nda bir pay›/hakk› gösteren sözleflmelerdir. Bu kitapta finansal araçlardan finansal varl›klar; “haz›r de¤erler”, “alacaklar” ve “menkul k›ymetler” bafll›klar› alt›nda üç ayr› ünitede ele al›nacakt›r.

HAZIR DE⁄ERLER Varl›klar, paraya dönüflen ve iflletme faaliyetlerinde kullan›lan olmak üzere iki gruba ayr›lmaktad›r. ‹flletmenin kasa veya bankas›ndaki paras› ile k›sa zaman içinde paraya dönüflecek di¤er varl›klardan oluflturmaktad›r. Bu nedenle haz›r de¤erlerde bilançonun varl›klar bölümünde dönen varl›klar grubunun en likit unsurlar›n› içermektedir. Haz›r de¤erler iflletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi için kullan›lmaya haz›r para ve para benzerleri de¤erlerdir.

Bir varl›¤›n haz›r de¤er olarak kabul edilebilmesi için bir de¤iflim arac› olma niteli¤ini tafl›mas›, kolayl›kla paraya dönüfltürülebilmesi, iflletmenin hedefleri do¤rul-

106

Genel Muhasebe-I

tusunda cari faaliyetlerin yerine getirilmesinde ve borçlar›n finanse edilmesinde kullan›lmas›nda herhangi bir s›n›rlaman›n bulunmamas› gerekmektedir.

Haz›r de¤erler, nakit ve nakit benzeri varl›klardan oluflur ve iyi yönetilmesi, iflletmenin süreklili¤i üzerinde önemli etkilere sahiptir. Gereksiz yere tüketilen nakit kadar yeteri kadar kullan›lmayan nakit de iflletmelerin faaliyetlerinin baflar›s›zl›¤› üzerinde ayn› etkiye neden olmaktad›r.

Haz›r de¤erler; k›sa dönemli, likiditesi oldukça yüksek olan, hemen paraya çevrilebilme özelli¤ine sahip kalemlerdir. Di¤er bir ifade ile nakit olarak elde bulunan varl›klar ile istendi¤i zaman de¤er kayb›na u¤ramadan paraya çevrilme imkân› bulunan varl›k kalemleridir.

Haz›r de¤erler, yönetimin kontrolünde olan nakit ve nakit benzeri de¤erleri ifade etmektedir. ‹flletmeler kâr etmek amac›yla farkl› faaliyetlerde bulunmalar›na karfl›n özünde faaliyetlerine devam etmek, yükümlülüklerini yerine getirmek ve yat›r›mc›lar›na getiri sa¤lamak gibi benzer nedenlerle nakde ihtiyaç duymaktad›r.

Nakit, iflletmenin kasas›ndaki paralar ile vadesiz mevduatlar› içermektedir. Nakit de¤erler; Türk Liras› (T) ka¤›t paralardan, madeni paralardan, yabanc› ülke paralar›ndan (efektif) ve vadesiz banka mevduat›ndan oluflmaktad›r. Nakit benzerleri ise ibraz vadeli al›nan çekleri, banka garantili kredi kart› alacaklar›, yoldaki paralar› ve di¤er nakit benzeri de¤erleri içermektedir.

Tekdüzen hesap plan›nda Dönen Varl›klar›n ilk grubunu oluflturan Haz›r De¤erler, afla¤›daki hesaplardan oluflmaktad›r: 100. KASA 101. ALINAN ÇEKLER 102. BANKALAR 103. VER‹LEN ÇEKLER VE ÖDEME EM‹RLER‹ (-) 108. D‹⁄ER HAZIR DE⁄ERLER Tekdüzen hesap plan›nda haz›r de¤erlerin nakit olarak elde veya bankada bulunan varl›klar ile istendi¤i zaman de¤er kayb›na u¤ramadan paraya çevirme imkân› bulunan varl›klar› (Menkul K›ymetler hariç) kapsad›¤› belirtilmektedir. Ayr›ca hesap plan› oluflturulurken haz›r de¤erlerdeki hesaplar, en likitten daha az likite do¤ru s›ralanmaktad›r.

Geliflen alternatif finanslama araçlar›na ra¤men iflletme yaflam›nda haz›r de¤er grubunda yer alan kalemler, vazgeçilmez unsurlard›r. Bu ünitede, nakit ve nakit benzerleri hesaplara iliflkin bilgiler verildikten sonra bunlar›n muhasebelefltirilmeleri ve raporlanmas› hakk›nda bilgi verilecektir.

KASA ‹flletmelerin kasas›nda bulunan ulusal para ve yabanc› para mevcudu, kasa terimiyle ifade edilmektedir. ‹flletmenin en likit de¤eri, kasas›nda bulunan paralard›r ve iflletmenin harcamas›na haz›r de¤erlerdir.

Günümüzde bankalar, iflletmenin kasas› gibi hareket etmektedir. Özellikle internetin tüm ifl dünyas›n› çevrelemesiyle birlikte iflletmeler, bankalardan 24 saat ve yedi gün yararlanma olana¤› bulmaktad›r. Ancak her ne kadar bankalar ile nakit ifllemleri gerçeklefltirilebilse bile bu ifllemler, genellikle sanal ortamda yap›labilmektedir. Paran›n fiziki olarak ifllerlik kazanaca¤› durumlar için kasadaki para hâlâ önemini devam ettirmektedir. Yöneticilerin önemsedikleri konu ise “‹flletmenin kasas›nda ne kadar para bulundurulmal›?” sorusudur. Bu sorunun temel yan›t› ise “iflletmenin günlük faaliyetleri için ihtiyaç duyulan nakit miktar kadar” olmaktad›r.

107

5. Ünite - Haz›r De¤erler

Bu durum iflletmeden iflletmeye farkl›l›k göstermektedir. Büyük bir marketin günlük kasas›nda bulunan para miktar›n›n çok olmas› beklenirken beyaz eflya sat›fl› yapan bir ticaret iflletmesi daha az miktarda para ile günlük faaliyetlerini yürütebilmektedir. Burada paran›n bir maliyeti oldu¤u unutulmamal›d›r. Para, iflletmenin faaliyet döngüsünde önemli bir unsurdur. Bu döngüden ne kadar fazla para kasada b›rak›l›rsa iflletmenin çal›flma hacmi o kadar daralt›lacakt›r.

Muhasabede iflletmenin elinde bulunan ulusal ve yabanc› paralar 100 KASA hesab›nda izlenir. Kasa hesab›, bir varl›k hesab›d›r ve bu nedenle varl›k hesab›n›n temel özelliklerini tafl›maktad›r. Yani iflletmenin kasas›, cebinizdeki cüzdanlar gibidir; bu nedenle kasada ya para vard›r ya da yoktur. Kasada bulunan paradan daha fazlas›n› nakit olarak harcama olana¤›n›z ise kesinlikle mümkün de¤ildir. Bu nedenle kasa ya borç kalan› verir ya da kalan vermez.

Nakit mal sat›fl›, bankadan çekilen paralar, vadesi dolan alacaklar›n al›nmas›, menkul k›ymetlerin sat›lmas› gibi finansal nitelikli olaylar sonucunda kasadaki para miktar› artarsa bu olaylar tahsilat olarak adland›r›l›r. Tahsilat ifllemleri ise kasa hesab›n› borçland›r›r.

Nakit mal al›fl›, bankaya yat›r›lan paralar, çek ödemeleri, vadesi gelen borçlar›n nakden ödenmesi, hisse senedi al›m› gibi mali nitelikli olaylar sonucunda kasadaki para miktar› azal›rsa bu olaylar tediye olarak adland›r›l›r. Tediye ifllemleri ise, Kasa hesab›n› alacakland›r›l›r.

Kasa hesab› hangi ifllemlerden dolay› borçlan›r veya alacaklan›r? SIRA S‹ZDE Günümüzde iflletmeler, muhasebe kay›tlar›n› bilgisayar ortam›nda muhasebe D Ü fi Ü N Epara L ‹ M girifli geryaz›l›mlar› ile gerçeklefltirmektedir. Bu nedenle iflletmeler, kasas›na çekleflti¤inde Kasa Tahsil Fifli belgesiyle muhasebe yaz›l›m›na bilgi vermektedir.

Bu belgede kasaya giren paran›n tutar›, ne için al›nd›¤› ve hangi veya heS O Rhesap U saplara alacak kaydedilece¤i gösterilmektedir. Tahsil fifli düzenlenmesi durumunda iflletmenin kasas›na nakit para girifli olmas› nedeniyle fiflin borçlu taraf›nda her D‹KKAT zaman kasa hesab› yer almaktad›r. Benzer flekilde iflletmenin kasas›ndan para ç›k›fl› olmas› durumunda iflletme Kasa Tediye Fifli düzenlemektedir. Bu belgede, SIRA kasadan ç›kan paran›n tutar›, ne için ödendi¤i ve hangi hesap ya daS‹ZDE hesaplara borç yaz›laca¤› gösterilmektedir. Tediye fifli düzenlenmesi durumunda ise iflletme kasas›ndan nakit para ç›k›fl› yap›lm›flt›r ve bu nedenle fiflin alacakl› taraf›nda her zaman AMAÇLARIMIZ Kasa hesab› yer almaktad›r. ‹flletmeler, faaliyetlerini etkin bir flekilde sürdürebilmek için nakit yönetimine ve kontrolüne özen göstermek zorundad›r. Bu nedenle paran›n kaybolK ‹çal›nmas›, T A P mas› veya kötü niyetli bir flekilde kullan›lmas›n›n engellenmesine yönelik önlemler iflletmece gelifltirilmelidir. Geliflen teknoloji ile veznedar veya kasiyer terimleri belirli kiflilerin üzerinden al›narak neredeyse tüm sat›fl elemanlar›n›n bir görevi hâTELEV‹ZYON line getirilmifltir. Bu durum ise paran›n kontrolünün önemini bir kat daha artt›rm›flt›r. Ayr›ca iflletmeler, finansal ifllemlerinde Türk Liras› kullanabilecekleri gibi efektif ifllemleri de gerçeklefltirebilir. Bu nedenle iflletmenin nakit ifllemlerinde takip ‹ N T E R Paralar NET edilen kasa hesab›; “100.01 Türk Liras› Kasas›” ve “100.02 Yabanc› Kasas›” alt hesaplar›nda da izlenerek iflletmenin nakit ak›fl›n›n kontrolüne yönelik bilgiler üretilebilmektedir.

Kasa hesab›nda art›fl veya azal›fla neden olan ifllemler ve bunlar›n muhasebelefltirilmesine iliflkin örnekler, öncelikle Türk Liras› Kasas› ve sonras›nda ise Yabanc› Paralar Kasas› için verilecektir.

Tahsilat; iflletmenin temel veya yan faaliyetleri sonucunda alacakl›lar›ndan toplad›¤› paralard›r.

Tediye; iflletmenin temel veya yan faaliyetleri sonucunda borçlular›na ödedi¤i paralard›r.

1

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M Kasa Tahsil Fifli; iflletmenin tahsil ettikleri paralar S O R U karfl›l›¤›nda düzenledikleri ve paray› veren kimselere teslim ettikleri belgedir.

D‹KKAT Kasa Tediye Fifli; iflletmelerin ödedi¤i paralar karfl›l›¤›nda düzenledikleri SIRA S‹ZDE ve ödeme ifllemi sonucunda teslim al›nan belgedir.

N N

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P Yabanc› para üzerinde yap›lan ifllemlerin genel ad›na döviz ifllemleri denir.

T E L E V ‹yap›lan ZYON Nakit para üzerinden yabanc› para ifllemleri ise efektif olarak adland›r›l›r.

‹NTERNET

108

ÖRNEK

Genel Muhasebe-I

Pelin ve Halit, 10.05.20X1 tarihinde toplam T20.000 nakit sermaye ile Pelit Ticaret iflletmesini eflit payl› ortak olarak kurmufllard›r.

10.05.20X1 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 500 SERMAYE HS. 500.01 Ortak Pelin 500.02 Ortak Halit Pelit ticaretin ortaklar›n›n taahhütlerinin ifa etmesi.

20.000 10.000 10.000

20.000

‹flletme, 10 May›s tarihinde tüm kurulufl ifllemlerini tamamlam›fl ve kurulufl sözleflmesinde ortaklar›n taahhüt etmifl olduklar› onar bin liray› Pelit Ticaretin kasas›na koymufllard›r. Böylece iflletmenin aç›l›fl kayd›nda iflletmenin sermayesindeki ve kasas›ndaki art›fl kayda al›nm›flt›r.

ÖRNEK

Pelit Ticaret 2.06.20X1 tarihinde tamam›n› senet karfl›l›¤› satm›fl oldu¤u ticari mallar›n›n sat›fl bedeli olan T8.000 alaca¤›n› 2.09.20X1 tarihinde Argu ‹flletmesinden tahsil etmifltir.

02.09.20X1 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 121 ALACAK SENETLERİ HS. Ticari alaca¤›n tahsil edilmesi.

8.000

8.000

‹flletme, 2 Haziran’da satt›¤› mal›n karfl›l›¤›nda T8.000 alacak hakk› elde etmifltir. ‹flletme, üç ayl›k vadenin sonunda senetli alaca¤›n› tahsil etmifltir. Böylece iflletmenin kasas›nda bir art›fl olurken ayn› zamanda senetli alacaklar›nda da bir azal›fl gerçekleflmifltir.

ÖRNEK

Gürgen ‹flletmesi 12.11.20X1 tarihinde kasas›nda bulunan T10.200 ’dan T2.400’y› AR Bankas›na yat›rm›flt›r.

Gürgen, vadesiz mevduat hesab›n›n bulundu¤u bankas›na T2.400’y› yat›rm›flt›r.

112.11.20X1 102 BANKALAR HS. 102.01 AR Bankası 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 44122 nolu banka hesab›na yat›r›lan.

2.400 2.400

Böylece iflletmenin bankadaki paras›n›n artmas› nedeniyle Bankalar hesab› borçland›r›l›rken kasadaki paras›n›n azalmas› yüzünden Kasa hesab› alacakland›r›l›r.

Türk Ticaret Kanunu’na göre iflletmeler, muhasebe kay›tlar›n› Türkçe ve Türk Liras›na göre gerçeklefltirmek zorundad›r. Bu durumda iflletmenin finansal ifllemleri karfl›laflt›¤›nda yabanc› para ifllemlerinin Türk Liras›na çevrilerek muhasebelefltirilmesi gerekmektedir. ‹flletme kasas›na herhangi bir finansal ifllem sonucunda giren yabanc› para, serbest piyasa veya Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas› al›fl kuru üzerinden Türk Liras›na dönüfltürülür. Yabanc› paralar kasaya girdi¤inde Türk Liras› de¤eri üzerinden borçland›r›l›r.

5. Ünite - Haz›r De¤erler

‹flletmenin sahip oldu¤u yabanc› paralar›n kullan›lmas› durumunda yap›lan ödemeler yabanc› paralar›n ilk al›fl kuru de¤eri üzerinden Türk Liras› olarak kasadan ç›k›fl› gerçeklefltirilir. Yabanc› paralar kasadan ç›kt›¤›nda Türk Liras› de¤eri üzerinden alacakland›r›l›r. Böylece Yabanc› Paralar Kasas› hesab›n›n borç kalan› ilk al›fl kuru de¤erine bölünerek kasada bulunmas› gereken yabanc› para miktar›n›n tespit edilmesi amaçlanmaktad›r. Ancak iflletme için yabanc› paralar›n miktar›n›n takip edilmesi önemli ise bu durumda Naz›m Hesaplar yard›m›yla yabanc› paralar›n takibi gerçeklefltirilebilir.

Gürgen Ticaret iflletmesi, 28.01.20X1 tarihinde serbest piyasa al›fl kuru T2,30’dan 2.000 euro sat›n alm›flt›r.

28.01.20X1 100 KASA HS. 100.02 Yabancı Paralar Kasası 100.021 Euro 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 45 nolu tahsilat fifli ile birim fiyat› T2,30‘dan sat›n al›nan 2000+.

109

Naz›m Hesaplar; bir iflletmenin alaca¤›, borcu ve varl›klar› ile ilgili olmayan ancak bunlar›n aç›klanmas› için kullan›lmak üzere Muhasebe Plan›nda bulunan ana hesapt›r.

ÖRNEK

4.600 4.600

‹flletme, Türk Liras› Kasas›ndan T4.600 nakit ç›k›fl› yaparken ayn› zamanda Yabanc› Paralar Kasas›na 2.000 euro girmifltir. E¤er iflletme, kasas›ndaki yabanc› paralar› kendi para cinsinden de takip etmek istiyorsa, Naz›m Hesaplar kullan›l›r.

28.01.20X1 900 YABANCI PARALAR KASASI 900.01 Euro 901 YABANCI PARALAR KASASI ALACAKLI 901.01 Euro

2.000

2.000

‹flletme, her iki yevmiye kayd›yla da kasas›ndaki para miktar›n› tespit edebilir. ‹lk kay›tta Yabanc› Para Kasas› - euro hesab›n›n borç kalan› T4.600 ve euronun al›fl kuru T2,30’d›r. Bu durumda iflletmenin T4.600 ÷ T2,30 = 2.000+’ya sahip oldu¤u tespit edilebilir. ‹kinci kay›tta ise do¤rudan euro miktar› kay›tta gösterilmektedir.

Euronun kullan›lmas› durumda ise kay›t tersine çevrilerek düzeltme yap›l›r.

Gürgen Ticaret iflletmesi 31.01.20X1 tarihinde kasas›nda bulunan 2.000 euronun 1.500 eurosunu KAR Bankas›ndaki döviz tevdiat hesab›na yat›rm›flt›r.

31.01.20X1 102 BANKALAR HS. 102.02 KÂR Bankası 100 KASA HS. 100.02 Yabancı Paralar Kasası 100.021 Euro 00722 no.lu banka dekontla (B) Bankas›na yat›r›lan 1.500+.

3.450

3.450

ÖRNEK

110

Genel Muhasebe-I

‹flletmenin bankaya yat›rd›¤› 1.500 euronun Türk Liras› de¤erinin tespitinde euronun ilk al›fl de¤erinin bilinmesi gerekmektedir. Bu durumda iflletme 1500+ × T2,30 = T3.450’yi kasas›ndan ç›kar›p bankadaki hesab›na yat›rm›fl gibi muhasebe kayd› yap›lmaktad›r. Kasas›nda 500+ ’nun oldu¤unu tespit etmek için ise Yabanc› Paralar Kasas› - euro hesab›n›n borç kalan› üzerinden hesap yapmas› gerekmektedir. Hesab›n borç kalan› T4.600 - T3.450 = T1.150’dir. Euronun ilk al›fl kurunun T2,30 olmas› nedeniyle T1.150 ÷ T2,30 = 500+’ya ulafl›lm›fl olmaktad›r. Ancak Naz›m Hesaplar üzerinden euronun takip edilmesi durumunda böyle bir hesaplamaya gereksinim duyulmamaktad›r.

31.01.20X1 901 YABANCI PARALAR KASASI ALACAKLI 901.01 Euro 900 YABANCI PARALAR KASASI 900.01 Euro

1.500

1.500

31 Ocak itibar›yla Gürgen iflletmesinin Kasa hesab›n›n ve Naz›m Hesaplar›n büyük hesaplardaki görünümü flöyledir: 100 KASA HS. 10.200 2.400 4.600 4.600 3.450 14.800 10.450 100.02 YABANCI PARALAR KASASI HS. 4.600 3.450

100.01 TÜRK LİRASI KASASI HS. 10.200 2.400 4.600 10.200 7.000 900 YABANCI PARALAR KASASI 2.000 1.500

901 YABANCI PARALAR KASASI ALACAKLI 1.500 2.000

Gürgen iflletmesinin Kasa hesab› incelendi¤inde hesab›n 4.350 lira borç kalan› verdi¤i tespit edilmektedir. Ancak “iflletme kasas›nda T4.350 vard›r.” denmesi yanl›fl bir yorum olacakt›r. Kasa hesab›n›n alt hesaplar› incelendi¤inde, iflletmenin kasas›nda T3.200 (T10.200 - T7.000) ve T1.150 (T4.600 - T3.450) de¤erinde euronun oldu¤u belirlenmektedir. ‹flletmenin yabanc› paraya iliflkin Naz›m Hesaplar› da göz önünde bulundurularak büyük defter hesaplar› incelendi¤inde iflletmenin yabanc› paralar kasas›nda 500 euro bulunmaktad›r ve 500 euronun Türk Liras› olarak de¤eri T1.150’d›r.

Yabanc› para ifllemleri, Türkiye Muhasebe Standartlar›’ndan “TMS 21 Kur De¤iflim Etkilerinin Muhasebelefltirilmesi” standard›nda ele al›nmaktad›r. Bu standart, iflletmelerin yurtiçi ve yurtd›fl›nda yabanc› paraya dayal› yapt›¤› ifllemler ile iflletmelerin yurtd›fl› faaliyetleri nedeni ile yabanc› para cinsinden haz›rlanan finansal tablolar›n›n raporlamadaki para birimine nas›l çevrilece¤ini ve finansal tablolarda nas›l gösterilece¤ine ait esaslar› ele almaktad›r. Bu standartta yabanc› para al›m sat›m ifllemlerinin muhasebelefltirilmesi yukar›da anlat›lanlar ile ayn›d›r.

111

5. Ünite - Haz›r De¤erler

Nakit benzerleri ise tutar› belirli bir nakde kolayca çevrilebilen k›sa vadeli yüksek likiditeye sahip ve de¤erindeki de¤iflim riski önemsiz olan yat›r›mlard›r. K›sa vadeli nakit yükümlülükler için elde bulundurulan ve yat›r›m amac›yla veya di¤er amaçlarla kullan›lmayan varl›klard›r. Bir varl›¤›n nakit benzeri olarak kabul edilmesi için de¤eri kesinlikle saptanabilen bir nakde dönüfltürülebilmesi, de¤erindeki de¤iflim riskinin önemsiz olmas› ve vadesinin de 3 ay ve daha az süreyle olan yat›r›mlar olarak tan›mlanmaktad›r.

BANKALAR Bankalar, iflletmelerin nakit ve nakit benzeri varl›klar›n›n kontrolü ve saklanmas›nda önemli olanak sa¤layan kurumlard›r. ‹flletmeler; nakit paralar›n›, menkul k›ymetlerini ve di¤er de¤erli evraklar›n› bankalarda saklayabilir. Ayr›ca iflletmeler, ödemelerinde ve tahsilatlar›nda kolayl›k sa¤layan çek ifllemlerini de yine bankalar arac›l›¤› ile gerçeklefltirir. ‹nternet, e-ticaret, biliflim, iletiflim ve yaz›l›mdaki geliflmelerin sonucunda art›k bankalar; iflletmelerin muhasebecisi gibi çal›flmaya bafllam›flt›r. ‹flletmeler, kasalar›nda para bulundurmak yerine banka hesaplar›nda paralar›n› hem güvenli bir flekilde saklayabilmekte hem de nakit yönetimini banka arac›l›¤›yla sa¤layabilmektedir. Böylece bankalar, iflletmelerin yedi gün 24 saat aç›k kasalar› hâline gelmifltir. ‹flletmeler, bankalar ile yapt›klar› ifllemlerini 102 BANKALAR ana hesab›nda takip ederler. ‹flletmeler, ifl yaflamlar›nda birden fazla banka ile ifllem yaparlar ve bu nedenle Bankalar ana hesab›, kendisine ba¤l› alt hesaplar› olan bir hesapt›r. Bankalar ana hesab› ile bankalar yard›mc› hesaplar›n›n mutabakat› nakit yönetimi ve kontrolünde oldukça öneme sahiptir. ‹flletmelerin günlük ödeme ve tahsilatlar› için bankalarda aç›lan hesaba mevduat hesab› denir. Bu hesaptan para çekme ve yat›rma yetkisi, iflletmenin yetkilendirdi¤i kifli veya kifliler taraf›ndan yap›l›r. Bankalar, her ay sonunda iflletmelere bankadaki ticari mevduat hesaplar›na ait son durumu gösteren hesap özetleri gönderir. ‹flletmeler, bankadan gelen bu hesap özeti ile 102 Bankalar hesab› ve yard›mc› hesaplar›n› karfl›laflt›r›r. Karfl›laflt›rma sonunda farkl›l›klar tespit edilir ise bu farkl›l›klar›n sebepleri araflt›r›l›r ve bankalardaki kay›tlar ile iflletmedeki kay›tlar aras›nda mutabakat sa¤lan›r.

Bankadaki hesaba para yat›r›ld›¤› zaman 102 Bankalar hesab›n›n borç taraf›na kay›t yap›l›r. Bankadaki hesaptan para çekildi¤inde ise 102 Bankalar hesab›n›n alacak taraf›na kay›t yap›l›r. Bankalar hesab›n›n borç kalan›, iflletmenin bankalarda ne kadar miktarda para oldu¤unu gösterir.

Bankalar ana hesab› ile yard›mc› hesaplar›n mutabakat› nas›l yap›l›r?

SIRA S‹ZDE 09.04.20X1 tarihinde Tuna iflletmesi, AY Bankas›nda 0001-42 no.lu vadesiz ticaD Ü fi Ü N E L ‹ M ri mevduat hesab› açt›rm›flt›r ve bu hesaba T5.000 para yat›rm›flt›r.

09.04.20X1 102 BANKALAR HS. 102.05 AY Bankası 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

5.000

2

S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

5.000

N N

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

112

Genel Muhasebe-I

Tuna iflletmesi, kasas›nda bulunan 5.000 liray› bankadaki ticari mevduat hesab›na yat›rmaktad›r. Böylece bankadaki paras› artarken kasas›ndaki para azalmaktad›r. Hem Kasa hesab› hem de Bankalar hesab›n›n birer varl›k hesab› olmalar› nedeniyle Bankalar hesab›ndaki art›fl borçland›r›l›rken Kasa hesab›ndaki azal›fl alacakland›r›lmaktad›r.

ÖRNEK

Tuna iflletmesi, 18.04.20X1 tarihinde AR Bankas›na tahsil edilmesi için b›rakt›¤› Kaya iflletmesine ait T3.200’l›k çekin tahsil edildi¤ini ö¤renmifltir.

18.04.20X1 102 BANKALAR HS. 102.03 AR Bankası 101 ALINAN ÇEKLER HS. 101.02 Tahsildeki Çekler 101.02.03 Kaya İşletmesi

3.200

3.200

Tuna iflletmesi, kasas›nda bulunan çeklerin tahsil tarihlerini kendisi takip etmek yerine bu iflle bankas›n› görevlendirmifltir. AY Bankas› ise çeki tahsil etmifl ve Tuna iflletmesinin bankadaki ticari mevduat hesab›na yat›rm›flt›r. Tuna iflletmesinin bankadaki ticari mevduat hesab›nda bir art›fl olmas› nedeniyle Bankalar hesab› borçland›r›l›rken iflletmenin sahip oldu¤u çekte azalma oldu¤u için Al›nan Çekler hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

ÖRNEK

30.05.20X1 tarihinde Tuna iflletmesi, AY Bankas›nda bulunan hesab› üzerine keflide etti¤i (düzenledi¤i) T1.700’l›k çeki, K›raç iflletmesinin tahsil etti¤ini bankan›n gönderdi¤i hesap özeti ile bildirmifltir.

30.05.20X1 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HS. 102 BANKALAR HS. 100.05 AY Bankası

1.700

1.700

Tuna iflletmesinin K›raç iflletmesine olan çeke dayal› borcu, K›raç iflletmenin AY Bankas›na çeki ibraz etmesiyle ortadan kalkm›flt›r. Böylece iflletmenin daha önce verdi¤i çekin ödenmesi nedeniyle Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab› borçland›r›l›rken bankadaki ticari mevduat hesab›ndan ödenmesi nedeniyle hesaptaki azal›fl, Bankalar hesab›n› alacakland›r›r.

Bankalar hesab›, toplay›c› (ana) hesap niteli¤indedir. Bu nedenle iflletmenin farkl› banka veya ayn› bankan›n farkl› flubeleri ile yapm›fl oldu¤u ticari faaliyetlere iliflkin ifllemleri, Bankalar hesab›n›n alt (yard›mc›) hesaplar›nda takip etmek gerekir. Bankalar hesab›n›n alt hesaplar›n›n borç toplamlar›, 102 Bankalar hesab›n›n borç toplam›na eflit olmak zorundad›r. Benzer flekilde bankalar hesab›n›n alt hesaplar›n›n alacak toplamlar› da 102 Bankalar hesab›n›n alacak toplam›na eflit olmal›d›r. Bu durum Tuna iflletmesi için afla¤›daki büyük defter hesaplar›nda örneklendirilmifltir.

113

5. Ünite - Haz›r De¤erler

102 BANKALAR HS. 5.000 1.700 3.200 8.200 1.700 102.03 AR Bankası hs.

3.200

102.05 AY Bankası hs.

5.000 1.700

Tuna iflletmesinin bankadaki ticari mevduat hesab›nda T6.500 oldu¤u, 102 Bankalar hesab›n›n borç kalan›ndan anlafl›lmaktad›r. ‹flletmenin ticari mevduat hesab›ndaki T6.500’s›n›n hangi bankalarda oldu¤unu tespit etmek için Bankalar hesab›n›n alt hesaplar› incelenmelidir. Buna göre iflletmenin AY Bankas›nda T3.300 ve AR Bankas›nda T3.200 mevduat› oldu¤u görülmektedir.

ÇEKLER ‹flletmeler faaliyetlerini yerine getirirken para tahsilat› ve ödemesi ifllemlerini ya bizzat kendileri ya da bankalarda açt›rm›fl olduklar› hesaplar› üzerinden yaparlar.

Ancak ödeme ve tahsilatlar›n bankalarda bulunan hesaplar üzerinden yap›labilmesinde ödeme emri yerine geçen bir belge kullanmak durumundad›r. Bu belgenin genel ad›na çek denir. Çek, yat›r›m ve kredi yolu ile elde edilmifl bankadaki emre haz›r paran›n, iflletmenin kendisine veya üçüncü flahsa veya çek hamiline ödenmesi için bankaya verilen talimat› içeren, flekil ve içeri¤i kanunla tespit edilmifl k›ymetli bir belgedir. Çek, Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu hükümlerine göre düzenlenmifl bir ödeme arac›d›r. Türkiye’de çek defteri, sadece banka taraf›ndan bast›r›l›labilir. Bu nedenle çekin üzerinde yaz›l› de¤eri ödeyecek taraf olarak kabul edilen muhatap, sadece ve sadece bir banka olabilir. Çeki düzenleyen kifliye ise keflideci ad› verilmektedir. Keflideci, bankada emrine haz›r bir paran›n tamam›n›n veya bir k›sm›n›n kendisine veya üçüncü kifliye ya da çek hamiline ödenmesi hususunda bankaya emir vermektedir. Çekin üzerinde yaz›l› olan tutar› alma hakk›na sahip olan kifliye ise lehtar denmektedir. Çek ifllemlerinde kaç taraf bulunmaktad›r?

SIRA S‹ZDE

3

5941 say›l› Çek Kanunu’nda iki tür çek tan›mlanmaktad›r. Bunlardan ilki tacir D Ü fi Ü N E L ‹ M olan-tacir olmayan çekler, ikincisi ise hamiline çeklerdir. Kanun, tacir olan ve tacir olmayan kiflilere verilecek çekler ile hamiline düzenlenecek çekleri, aç›kça ay›rt S O R U edilebilecek biçimde bast›rma görevini çekin muhatab› olan bankalara vermifltir.

Buna göre çek defteleri dört farkl› tipte bas›lmaktad›r. Çekler; tacir çeki, tacir olmayan çek olarak ayr›flt›r›ld›ktan sonra bu çekler de tacir hamiline ve tacir olmaD‹KKAT yan hamiline olarak ayr›lmaktad›r. Tacir iseniz tacir çekini, tacir de¤ilseniz tacir olmayan çekini kullanmak zorunlulu¤u bulunmaktad›r. Tacir çeki, sadece ticari iflS‹ZDEolmayan kiletme ile ilgili ticari ifllemlerde kullan›labilmektedir. Tacir olanSIRA ve tacir flilere verilecek çeklerin hamiline düzenlenecek biçimlerinin aç›kça ay›rt edilmesi yasal bir zorunluluktur. Bu nedenle çek defterleri birbirinden ay›rt edilebilecek fleAMAÇLARIMIZ kilde bas›lmal›d›r. Örne¤in lacivert çek “tacir çeki”ni, k›rm›z› çek “hamiline düzenlenen tacir çeki”ni, yeflil çek “tacir olmayan gerçek kifli çeki”ni ve kahverengi çek “hamiline düzenlenen tacir olmayan kifli çeki”ni ifade etmektedir. çekin K ‹ T ABöylece P

N N

TELEV‹ZYON

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

114

Genel Muhasebe-I

rengi, özelliklerini de yans›tmakta ve kullan›m›n› kolaylaflt›rmaktad›r. Ayr›ca çeklerin üzerine büyük harflerle çekin tipinin de yaz›lmas› ve hamiline çekler için ayr› bir çek hesab› aç›lmas›, yasal bir zorunluluk olarak bankalar›n yükümlülü¤üne b›rak›lm›flt›r.

Tacir çeki ve tacir olmayan çek, bir kifli veya kurumun emrine yaz›lm›fl çeklerdir. Yani sadece çekin üzerinde yaz›l› kifli veya kurum bu çeki tahsil edebilecektir.

Hamiline yaz›l› çekler de ise çekin üzerinde hamiline kelimesi yer al›r. Bu ibare ile çeki elinde bulunduran veya çeki üzerinde tafl›yan her kimse, çeki tahsil etme yetkisine de sahip olmaktad›r. Çek Kanunu’nda çek hesaplar›n›n her bir çek türü için ayr› aç›lmas›yla, çekin kay›t d›fl› ekonominin etkin araçlar›ndan biri olmas›n›n önlenmesi amaçlanmaktad›r. Ayr›ca bankalar, çekin karfl›l›¤›n›n hiç bulunmamas› hâlinde her çek yapra¤› için T600 (alt› yüz lira) ödemekle yükümlü tutulmaktad›r. Çekin do¤as›nda, bankaya ibraz edildi¤inde (gösterildi¤inde) banka taraf›ndan ödeme yap›lmas› gereken bir ödeme arac›d›r. Ancak çekin düzenledi¤i yer ile lehtar›n tahsil edece¤i yer aras›nda co¤rafik olarak belirli bir mesafenin olmas› durumunda ödemenin hemen olmas› beklenemez. Bu nedenle TTK’nun 796. maddesinde lehtar›n çeki ibraz süreleri düzenlenmektedir. Buna göre; • Düzenlendi¤i yerde ödenecekse on gün, düzenlendi¤i yerden baflka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.

• Ödenece¤i ülkeden baflka bir ülkede düzenlenen çek, düzenlenme yeri ile ödeme yeri ayn› k›tada ise bir ay ve farkl› k›talarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.

• ‹lk iki maddede yaz›l› süreler, çekte yaz›l› olan düzenlenme tarihinin ertesi günü bafllamaktad›r.

• TTK madde 797’ye göre çekin, takvimleri farkl› olan iki yer aras›nda düzenlenmesi durumunda düzenlenme günü, ödeme yerindeki takvimin onu karfl›layan gününe dönüfltürülür. Çekler, iflletmenin ticari faaliyetleri sonucunda di¤er iflletmelerden veya gerçek kiflilerden ald›¤› çekleri 101 Al›nan Çekler hesab›nda takip ederken di¤er iflletmelere veya gerçek kiflilere verdi¤i çekleri ise 103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab›nda izlemektedir.

Al›nan Çekler Haz›r De¤erler grubunda kasadaki paradan sonra en likit varl›k, iflletmenin sahip oldu¤u çeklerdir. ‹flletmeler, ticari ifllemlerinde kasadaki paras› veya bankadaki ticari mevduat› yerine kaydi para olarak çekleri kullanabilir. ‹flletmenin bir varl›k sat›fl› veya bir alacak tahsili karfl›l›¤›nda nakit yerine geçen bir çek almas› durumuda 101 ALINAN ÇEKLER hesab› kullan›l›r. Al›nan Çekler hesab›; ibraz süreleri sonunda tahsil edilmesi beklenen, likiditesi bak›m›ndan kasa ile eflde¤er niteli¤e sahip olan ve Haz›r De¤erler grubunda yer alan bir hesapt›r. ‹flletme bir varl›¤›n sat›fl› veya vadesi bitmifl bir alaca¤›n› tahsil etmek için bir çek ald›¤›nda 101 Al›nan Çekler hesab› borçland›r›l›r. Çek tahsil edildi¤inde ise bu hesap alacakland›r›l›r. Al›nan çekler hesab›, dönem sonunda borç kalan› verir ya da kalan vermez. ‹flletme, sahip oldu¤u çeklerin güvenli¤ini kasas›nda sa¤layabilece¤i gibi ticari faaliyetlerine katk› sa¤layan bir bankada da saklayabilir. Bu durumda iflletme, ald›¤› çeklerin tahsilini üzerinde yaz›l› tarihte ya kendisi ya da tahsile b›rakt›¤› banka taraf›ndan gerçeklefltirir. ‹flletme, sahip oldu¤u çekleri para gibi bir ödeme arac› olarak da kullanabilir. E¤er iflletme, bir borcunu ödemek amac›yla sahip oldu¤u

5. Ünite - Haz›r De¤erler

115

bir çekin üzerinde yaz›l› haklar› baflka bir kifliye kay›ts›z ve flarts›z bir flekilde devrediyorsa çekini ciro etmifl olmaktad›r. TTK’nun 789. maddesinde aç›kça belirtilen çek cirosunda, haklar›n kay›ts›z ve flarts›z devredilmesi koflul olarak konmaktad›r.

E¤er k›smi ciro veya muhatap taraf›ndan bir ciro ifllemi gerçeklefltirilirse ciro ifllemi geçersiz say›lmaktad›r. Çekler ibraz vadelidir. Ancak Türkiye’de vadeye dayal› ifllemlerde bono ve senetlere olan güvenin azalmas›ndan dolay› vadeli çekler kavram› ile karfl›lafl›lmaktad›r. Türkiye’de vadeli çeklerin iflletmeler taraf›ndan yayg›n bir flekilde uygulanmas› nedeniyle, her ne kadar TTK’nun 795. maddesinde “Çek görüldü¤ünde ödenir.” flart›na ba¤lanm›fl olmas›na ra¤men, 5941 say›l› Çek Kanunu’nda ibraz süresinin çekin üzerinde yaz›l› tarihten sonra bafllayaca¤› belirtilerek “vadeli çek” veya “ileri düzenleme tarihli çek” kavramlar› yarat›lm›flt›r. ‹flletmeler, vadeli çeklerde vade fark›n› da öngörmektedir. Ancak TTK’nun 786. maddesinde “Çekte öngörülen herhangi bir faiz flart› yaz›lmam›fl say›l›r” hükmüyle çekte vade fark›n›n da yans›t›lamayaca¤› belirtilmektedir. Bu durumda vade fark› içeren ve ibraz vadeli olmayan bir, çek TTK’na göre ancak bir senet veya bono hükmündedir ve bu hüküm do¤rultusunda vadeli çeklerin haz›r de¤erler içinde de¤il alacaklar içinde yer almas› gerekmektedir. ‹flletmenin, Alacaklar grubunda bir hesaba kayda ald›¤› vadeli çekin vade bitiminde (üzerinde yaz›l› tarihte) alacaklar grubundan ç›kart›larak Al›nan Çekler hesab›na almas› daha uygun olacakt›r. ‹flletmelerin ticari faaliyetleri sonucunda sahip oldu¤u çeklere iliflkin muhasebelefltirme ifllemleri afla¤›daki örneklerle aç›klanmaktad›r.

Pelit Ticaret iflletmesinin kurulufl sürecinde ortaklardan Pelin, sermaye taahhüdünü 10.000 lira nakit olarak beyan etmifltir. Ancak Pelin, nakit s›k›nt›s› yaflamas› nedeniyle hamiline yaz›lm›fl T2.500, T6.000 ve T1.500 nominal de¤erli üç farkl› çeki iflletmeye vererek taahhüdünü 01.05.20X1 tarihinde yerine getirmifltir.

01.05.20X1 101 ALINAN ÇEKLER HS. 101.01 Cüzdandaki Çekler 101.01.01 Gelgit İşletmesi 101.01.02 Kaya Ada 101.01.03 Ali Başak 501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HS. 501.01 Pervin Tural

2.500 6.000 1.500

10.000

10.000

Pelit Ticaret iflletmesinin kurulufl aflamas›nda ortaklar, iflletmenin varl›klar›n› yarat›rken çeflitli taahhütlerde bulunurlar. Bu taahhütlerini ise kurulufl süreci içinde yerine getirebilecekleri gibi kurulufl tamamland›ktan sonra da gerçeklefltirebilir. ‹flletme kuruluflunda ilk yevmiye kayd›, iflletmenin ortaklar›n›n taahhütlerini ve sermayesini gösteren 501 Ödenmemifl Sermaye hesab› borçlu ve 500 Sermaye hesab› alacakl› fleklindedir. Ortaklar taahhütlerini yerine getirdikçe, 501 Ödenmemifl Sermaye hesab› alacakland›r›l›r. 501 Ödenmemifl Sermaye hesab›n›n kapanmas› ile sermayenin tamam› yerine getirilmifl olur. ‹flletmenin orta¤› Pelin de sermaye taahhüdünü çek vererek yerine getirmifltir. Bu nedenle 101 Al›nan Çekler hesab› borçland›r›lm›flt›r. Pelin’in vermifl oldu¤u çekler, farkl› tarihlere ve kiflilere ait olmas› nedeniyle, farkl› alt hesaplarda gösterilmifltir.

ÖRNEK

116

Genel Muhasebe-I

ÖRNEK

Pelit Ticaret, kasas›nda bulunan ve Gelgit iflletmesine ait olan T2.500’l›k çeki, 02.05.20X1 tarihinde tahsil edilmek üzere AY Bankas›na teslim etmifltir.

02.05.20X1 101 ALINAN ÇEKLER HS. 101.02 Tahsildeki Çekler 101.02.01 Gelgit İşletmesi 101 ALINAN ÇEKLER HS. 101.01 Cüzdandaki Çekler 101.01.01 Gelgit İşletmesi

2.500 2.500

Pelit Ticaret, sahip oldu¤u çekin çal›flt›¤› bankadan tahsil edilmesini tercih etmifltir. Günümüzde birçok iflletme, ana faaliyetlerine yo¤unlaflmak ve nakit yönetiminde daha uzman birimlerden faydalanmak amac›yla çeklerinin tahsil edilmesini bir bankaya b›rakabilmektedir. Bu durumda Al›nan Çekler, kasadan ç›karl›p bankaya teslim edilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken konu, varl›¤›n (çekin) tahsil edilmemekte; sadece yeri de¤iflmektedir. Bu nedenle Al›nan Çekler hesab›, hem borç hem alacak çal›flt›r›lmakta; ancak alt hesaplarda çekin yeri gösterilmektedir.

Bu durumda iflletmenin kasas›nda bulunan çek, tahsil edilmek üzere bankaya b›rak›lm›flt›r.

ÖRNEK

Pelit Ticaret, daha önce Sarp iflletmesinden T1.500’ya kredili olarak sat›n ald›¤› D36 mal›n›n borcunu ödeyebilmek için kasas›nda bulunan T1.500’l›k çeki 05.05.20X1 tarihinde ciro etmifltir.

05.05.20X1 320 SATICILAR HS. 320.26 Sarp işletmesi 01 ALINAN ÇEKLER HS. 101.01 Cüzdandaki Çekler 101.01.03 Ali Başak

1.500

1.500

Pelit Ticaret, Sarp iflletmesinden sat›n ald›¤› D36 cinsi mallar›n borcunu k›sa bir süre içinde ödemeyi taahhüt etmifltir. Bu nedenle kredili olarak sat›n ald›¤› mallar›n borcunu nakden ödeyememifl ve Pelit Ticaret, sahip oldu¤u T1.500’l›k çekin üzerindeki tüm haklar›n› kay›ts›z ve flarts›z bir flekilde Sarp iflletmesine devrederek ciro yapm›flt›r. ‹flletme, çek cirosu nedeniyle Al›nan Çekler hesab›n› alacakland›rm›flt›r.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

4

Çek cirosu nedir?

SIRA S‹ZDE Pelit Ticaret, 09.05.20X1 tarihinde kasas›nda bulunan T6.000 nominal de¤erli çeD Ü fi Ü N E L ‹ M ki tahsil etmifltir.

09.05.20X1 S O R U 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası D ‹ K101 K A T ALINAN ÇEKLER HS. 101.01 Cüzdandaki Çekler 101.01.02 Kaya Ada

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

6.000

6.000

117

5. Ünite - Haz›r De¤erler

Pelit Ticaret, sahip oldu¤u çeki Kaya Ada’ya ibraz etmesi nedeniyle tahsil etmifltir. Böylece Kasa hesab›nda art›fl gerçekleflti¤i için borçland›r›l›rken sahip oldu¤u çekin tahsil edilmesi nedeniyle Al›nan Çekler hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri ‹flletme taraf›ndan di¤er kifliler için düzenlenen çekler ile bankaya verilen ödeme emirleri (virman), Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab›nda takip edilmektedir.

103 VER‹LEN ÇEKLER VE ÖDEME EM‹RLER‹ hesab›, bilançoda gösterilirken nakit ve nakit benzerleri grubunda bir indirim olarak yer almaktad›r. Bir di¤er ifade ile pasif karakterli bir hesap olmas›na ra¤men aktifte gösterilmektedir. ‹flletme ticari faaliyetleri karfl›l›¤›nda çek keflide etti¤inde borcunda bir art›fl olmas› nedeniyle Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab› alacakland›r›l›r. Keflide edilen çekin ve ödeme emrinin banka taraf›ndan ilgili kiflilere ödenmesi durumunda ise Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab› borçland›r›l›r. Hesap, pasif karakterli olmas› nedeniyle, kalan verirse alacak kalan› verir. Hesab›n alacak kalan› vermesi durumunda keflide edilen çeklerin ya da verilen ödeme emirlerinin, iflletmenin; lehtara bankadaki ticari mevduat hesab›ndan veya nakden bir ödeme yapmad›¤› anlafl›lmal›d›r. ‹flletmenin verdi¤i çekler de ibraz vadelidir. Bu nedenle iflletmenin Al›nan Çekler k›sm›nda vadeli çekler ile ilgili olarak anlat›lanlar, Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab› için de geçerlidir. E¤er iflletme, vadeli bir çek, keflide ederse bu durumda vade fark› içeren ve ibraz vadeli olmayan bir çek ancak bir senet veya bono hükmündedir ve bu hüküm do¤rultusunda vadeli çeklerin haz›r de¤erler içinde de¤il Borçlar grubunda gösterilmesi gerekmektedir. ‹flletmeN‹N, Borçlar grubunda bir hesaba kayda ald›¤› vadeli çekin vade bitiminde (üzerinde yaz›l› tarihte) Borçlar grubundan ç›kart›larak, Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab›na al›nmas› daha uygun olacakt›r.

Verilen çekler ciro edilebilir mi?

SIRA S‹ZDE

5

Gürgen iflletmesi 25.03.20X1 tarihinde tedarikçisi K›raç iflletmesinden daha önce D Ü fi Ü N E L ‹ M sat›n alm›fl oldu¤u ticari mallara iliflkin T9.000’l›k senetli borcuna karfl›l›k ayn› tutarda bir çek düzenleyip vermifltir.

25.03.20X1 321 BORÇ SENETLERİ HS. 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HS.

S O R U

9.000

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

9.000

N N

Gürgen iflletmesi, senetli borcunun vade süresi bitmesine ra¤men, nakit s›k›nt›s› nedeniyle nakden ödeyemeyebilir. Bu durumda geçici nakit s›k›nt›s›n› giderAMAÇLARIMIZ mek amac›yla borcunu borçla ödeyebilir. ‹flletme, borç senedini K›raç iflletmesinden geri alarak yerine bir çek düzenleyip vermifltir.

K ‹ T A P

SIRA S‹ZDE

Gürgen iflletmesi, 28.03.20X1 tarihinde tedarikçisi K›raç iflletmesine teslim etti¤i T9.000 nominal de¤erli çeki nakden ödemifltir.

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

ÖRNEK

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

118

Genel Muhasebe-I

28.03.20X1 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HS. 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

9.000

9.000

Gürgen iflletmesi, K›raç iflletmesine olan borcunu ödemifltir. Bu nedenle 103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab› borçland›r›l›rken kasadan yap›lan ödeme nedeniyle 100 Kasa hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

D‹⁄ER HAZIR DE⁄ERLER Di¤er nakitler; nitelik itibar›yla haz›r de¤er say›lan vadesi gelmifl kuponlar›, posta pullar›, banka ve posta havaleleri (yoldaki paralar) gibi kalemleri içerir. Di¤er nakitler grubunda yer alan her bir unsur, yard›mc› hesaplarda takip edilir.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

6

Di¤er haz›r SIRA de¤erler S‹ZDEhesab›n›n alt hesaplar› nelerdir?

14.06.20X1 tarihinde Gürgen Ticaret, T250 tutar›nda posta pulu alm›flt›r ve karfl›D Ü fi Ü N E L ‹ M l›¤›n› ödemifltir.

S O R U 14.06.20X1 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER HS. 108.01 Posta Pulu D ‹ K K A T 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

N N

250

250

SIRA S‹ZDE

Vadesi gelmifl olan faiz veya kâr paylar›n›n her an tahsil edilebilir duruma gelmesi hâlinde ilgili dönemin geliri alacakland›r›l›rken Di¤er Haz›r De¤erler hesab› AMAÇLARIMIZ borçland›r›l›r.

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

5. Ünite - Haz›r De¤erler

Özet

N AMAÇ

1

N AMAÇ

2

N AMAÇ

3

N AMAÇ

4

Finansal varl›klar kavram›n› tan›mlamak.

Finansal varl›klar, sahibine sözleflmeye dayal› bir hak kazand›ran finansal araçlard›r. Nakit, ticari alacaklar, alacak senetleri, kredi alacaklar›, hisse senetleri, tahviller vb. finansal araçlar; finansal varl›k olarak kabul edilmektedir.

Haz›r De¤erler grubunun önemini aç›klamak.

Haz›r De¤erler, nakit olarak elde bulunan veya her an nakite çevrilebilen dönen varl›klard›r. Dönen Varl›klar içinde en likit grup özelli¤ini tafl›yan Haz›r De¤erler grubu içerisinde Kasa, Bankalar, Al›nan Çekler, Di¤er Haz›r De¤erler hesaplar› bulundurmaktad›r. Haz›r De¤erleri düzenleyici nitelikte Verilen Çekler ve Ödeme hesab› da Haz›r De¤erler içinde yer almaktad›r. ‹flletme, günlük faaliyetlerini yürütebilmek için gerekli miktarda ve çeflitte paray› gerek tedbir amaçl› gerekse spekülasyon amaçl› olarak bulundurmak durumundad›r. Böylece iflletme, nakdi do¤ru bir flekilde yöneterek hem günlük faaliyetlerini düzenleyebilmekte hem de gelecek ile ilgili beklentiler do¤rultusunda fiyat, faiz, döviz de¤iflimlerinden bir gelir elde etmek amac›yla yerine getirebilmektedir.

Haz›r De¤erler grubunun muhasebelefltirme temelini aç›klamak.

Haz›r De¤erler, Dönen Varl›klar içinde yer almas› nedeniyle, muhasebelefltirilmesinde varl›k hesaplar›n›n genel özelliklerini tafl›maktad›r. Bu nedenle hesaptaki art›fllar borçland›r›l›rken azal›fllar ise alacakland›r›lmaktad›r. Haz›r De¤er hesaplar›n›n büyük defterleri incelendi¤inde ya borç kalan› vermesi ya da kalan vermemesi beklenmektedir.

Kasa hesab›nda, Türk Liras› Kasas›n› ve Yabanc› Paralar Kasas›n› aç›klamak.

Kasa hesab›, iflletmenin en likit de¤eri olan ulusal ve yabanc› paralar›n takip edildi¤i hesapt›r.

TTK’na göre Türkiye’de muhasebe kay›tlar› Türkçe ve Türk Liras›na göre tutulmal›d›r. Bu nedenle yabanc› paralar muhasebelefltirilirken Türk Liras›na çevrilerek kayda al›n›r. Kasa hesab›n›n kalan›, iflletmenin kasas›nda ne kadar para oldu¤unu göstermektedir.

N AMAÇ

5

N AMAÇ

6

119

Al›nan Çekler ile Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesaplar› aras›ndaki farkl›l›¤› ay›rt etmek. ‹flletmeler, yapm›fl olduklar› sat›fllar›na karfl›l›k veya alacaklar›na karfl›l›k alm›fl olduklar› çekleri Al›nan Çekler hesab›nda takip eder. Çek al›nd›¤›nda Al›nan Çekler hesab› borçlan›r. Çek tahsil edildi¤inde ya da bir baflka kifliye ciro edildi¤inde ise alacaklan›r. Bu hesab›n kalan›, tahsil edilmek üzere iflletmenin portföyünde bulunan çek miktar›n› gösterir. ‹flletmeler, bankalarda bulunan hesaplar› üzerine çek keflide edebilir ya da ödeme emri verebilir.

Bu durumda Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab› alacakland›r›l›r. Keflide edilen çek bankadaki hesaptan tahsil edildi¤inde ise bu hesap borçland›r›l›r. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab›, pasif karakterli bir hesap olmas›na ra¤men aktifte eksi olarak gösterilerek iflletmenin karfl›l›ks›z çek düzenlememesi sa¤lanmaya çal›fl›lmaktad›r.

Bankalar hesab›nda alt hesaplar›n önemini kavramak. ‹flletmeler faaliyetlerini devam ettirirken tahsilat ve ödeme ifllemlerinin büyük bir k›s›m›n›, bankalarda açt›rm›fl olduklar› hesaplar› üzerinde gerçeklefltirirler. Bankalar hesab›, bünyesinde yard›mc› hesap bulunduran bir ana hesapt›r. Çünkü iflletmeler, birden fazla banka ile çal›flabilir. Çal›flt›klar› bankalara ait yard›mc› hesaplar ile bankalar ana hesab›n›n denklik (mutabakat) içinde olmas› gereklidir. Bankada bulunan hesaba para yat›r›ld›¤›nda bankalar hesab› borçland›r›l›r. Bankadan para çekildi¤inde ise bankalar hesab› alacakland›r›l›r. Bankalar hesab›n›n borç kalan›, bankalarda ne kadar paran›n oldu¤unu gösterir.

Ancak Bankalar hesab›n›n borç kalan›, iflletmenin hangi banka veya flubelerde ne kadar mevduat› oldu¤u hakk›nda bilgi veremez. Bu bilgiye ulaflabilmek için Bankalar hesab›n›n alt hesaplar›na ihtiyaç duyulur.

120

Genel Muhasebe-I

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›daki hangisi haz›r de¤erler gurubunda yer alan hesaplardan biri de¤ildir? a. Bankalar b. Di¤er Haz›r De¤erler c. Kasa d. Verilen çekler ve Ödeme Emirleri e. Alacak Senetleri 2. Afla¤›dakilerden hangisi kasa hesab› ile ilgili olarak verilen ifadelerden do¤ru de¤ildir? a. Kasaya para giriflleri hesab› borçland›r›r b. Hesap kalan verdi¤inde alacak kalan› verir c. Aktif karakterli bir hesapt›r d. Hesab›n borç ve alacak toplamlar› birbirine eflitse hesap kapal›d›r e. Yabanc› paralar Türk Liras› cinsinde kayda al›n›r 3. TS iflletmesi daha önce bankadaki hesab› üzerine keflide etti¤i T25.000 nominal de¤erli çeke için kasas›ndaki bir çeki ciro etmifltir.

Buna göre, afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? a. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab› borçland›r›l›r b. Bankalar hesab› alacaklan›r c. Al›nan Çekler hesab› borçland›r›l›r d. Kasa hebas› alacakland›r›l›r e. Di¤er Haz›r De¤erler hesab› alacakland›r›l›r 4. Afla¤›da Al›nan Çekler hesab› ile ilgili verilen bilgilerden hangisi do¤ru de¤ildir? a. Çek, al›nd›¤› zaman Al›nan Çekler hesab› borçland›r›l›r b. Çek, ciro edildi¤inde Al›nan Çekler hesab› borçland›r›l›r c. Çek, tahsil edildi¤inde Al›nan Çekler hesab› alacakland›r›l›r d. Çek, tahsil için bankaya teslim edildi¤inde Al›nan Çekler hesab› hem borçland›r›l›r hem de alacakland›r›l›r e. Çek, yenilendi¤inde Al›nan Çekler hesab› hem borçland›r›l›r hem de alacakland›r›l›r

5. P‹R iflletmesi TR Bankas›ndan 1.000 Amerikan Dolar› sat›n alm›flt›r. Bankan›n dolar sat›fl kuru T1,70’d›r. Bu bilgilere göre afla¤›daki yevmiye kay›tlar›ndan hangisi do¤rudur? a.

102 BANKALAR HS 102.04 TR Bankası 100 KASA HS. 100.04 Yabancı Paralar Kasası

1.700

1.700

b.

100 KASA HS. 100.01 TL Kasası 102 BANKALAR HS 102.04 TR Bankası

1.000

1.000

c.

102 BANKALAR HS 102.04 TR Bankası 102 BANKALAR HS 102.04 TR Bankası

1.700

1.700

d.

100 KASA HS. 100.02 Yabancı Paralar Kasası 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

1.700

1.700

e.

102 BANKALAR HS 102.02 TR Bankası 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

1.000

1.000

121

5. Ünite - Haz›r De¤erler

6. TIR iflletmesi 22.3.20X1 tarihli yevmiye kayd› afla¤›daki gibidir: 101 ALINAN ÇEKLER HS 101.02 Tahsildeki Çekler 101. ALINAN ÇEKLER HS 101.01 Cüzdandaki Çekler

700

700

Afla¤›dakilerden hangisi yukar›daki yevmiye kayd›na iliflkin finansal nitelikli olay için yap›lm›flt›r? a. Çek tahsil edilmifltir b. Çek ciro edilmifltir c. Çek yenilenmifltir d. Çek al›nm›flt›r e. Çek tahsil edilmek üzere bankaya verilmifltir 7. Afla¤›daki hangisi Haz›r De¤erler grubunda yer alan ve iflletmenin vadesi gelmifl kuponlara ve posta pullar›na sahip olmas› durumda kayda al›nan bir hesapt›r? a. Kasa b. Al›nan Çekler c. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri d. Di¤er Haz›r De¤erler e. Bankalar 8. ABS iflletmesi R‹SK Bankas›ndaki ticari mevduat hesab›na T1.000 nakit olarak yat›rm›flt›r. Afla¤›da ABS’nin yapaca¤› yevmiye kayd›na iliflkin bilgilerden hangisi do¤rudur? a. Bankalar hesab› borçland›r›l›r b. Al›nan Çekler hesab› alacakland›r›l›r c. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesab› alacakland›r›l›r d. Kasa hesab› borçland›r›l›r e. Di¤er Haz›r De¤erler hesab› alacakland›r›l›r 9. Haz›r De¤erlere ait afla¤›daki verilen ifadelerden hangisi do¤ru de¤ildir? a. Haz›r de¤erler, aktif karakterli hesaplardan oluflur b. Haz›r de¤erler, para ve para benzeri nakit de¤eri tafl›yan hesaplardan oluflur c. Haz›r de¤erler grubuda en likit kalem Sermaye hesab›d›r d. Haz›r de¤erler dönen varl›klar› içinde yer al›r e. Haz›r de¤erler, likiditesi oldukça yüksek kalemlerden oluflur

10. ‹flletme daha önce müflteri BS iflletmesine keflide etti¤i T900’l›k çeki AL Bankas›ndaki ticari mevduat hesab›ndan ödendi¤ini bankadan gelen hesap dökümünden ö¤renmifltir. Buna göre bu iflleme iliflkin afla¤›daki yevmiye kay›tlar›ndan hangisi do¤rudur? a.

102 BANKALAR HS. 102.02 AL Bankası 100 KASA HS. 100.06 Yabancı Para Kasası

900

900

b.

100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HS.

900

900

c.

103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HS. 102 BANKALAR HS 102.06 AL Bankası

900

900

d.

102 BANKALAR HS. 102.06 AL Bankası 101 ALINAN ÇEKLER HS.

900

900

e.

101 ALINAN ÇEKLER HS. 102 BANKALAR HS. 102.06 AL Bankası

900

900

122

“

Genel Muhasebe-I

Yaflam›n ‹çinden Nakiti Bilen, Doku10 Eylül 2010 nan Yönetici Dönemi Birkaç ay önce bir çal›flma için görüfllerini ald›¤›m Coca Cola’n›n eski CEO’lar›ndan Donald Keough, yeni dönemde ‘nakitin’ de¤erini bilen yöneticilerin öne ç›kaca¤›n› söylemiflti. Kredi kart›, havale ve EFT kullan›m› nedeniyle, neredeyse art›k ‘nakit paran›n’ ortadan yok oldu¤unu, baz› yöneticilerin aylar›n›, hatta y›llar›n› banknot görmeden geçirdiklerini anlatm›flt›.

Keough’un bu saptamas›n› hakl› ç›karan bir araflt›rmay›, Visa’n›n Avrupa Baflkan Yard›mc›s› Steve Perry, en son rakamlarla ortaya koymufltu. Perry’ye göre, giderek ‘nakitsiz toplum’ (Cashless society) haline dönüflüyoruz. Özellikle de ifladam› ve yöneticiler, hayatlar›n› para kullanmadan geçirenler aras›nda ilk s›rada geliyor.

Bunu da ‹ngiltere’deki rakamlarla ortaya koyan Perry, harcanan her 2.5 pound’un 1’inin kart ile gerçeklefltirildi¤ini, oran›n 2015’te 3 pound’da 2’ye ç›kaca¤›n› söylüyor.

Nakite sayg›l› yöneticiler Bu, beraberinde ‘nakiti’ ve onun ‘de¤erini’ bilmeyen yeni bir kufla¤› da getiriyor. Donald Keough, bu gerçe¤i y›llar önce fark etmifl ve kitab›nda flöyle anlatm›fl: “Çal›flanlar›n, harcad›¤›m›z gerçek paray›, flirkete giren ve ç›kan her bir dolar› düflünmelerini nas›l sa¤lar›m diye düflünürdüm. Bir y›l akl›ma flu fikir geldi: ‘Nakit para kullanal›m.’

Finans müdürünü aray›p, ay›n ilk haftas› boyunca her ifllemi gerçek dolar ve sentle yapmak istedi¤imi söyledim. Müdürlerden biri uçak bileti alacak ve bileti 692 dolarsa, finans müdürü bunu nakit verecekti. Tam sayfa ilan›n maliyeti 19.458 dolarsa, sorumlu kifli 19.458 dolar› nakit olarak haz›r edecekti. Her faturay›, maafl› nakit ödeyecektim. Kurflun kalemler nakitle al›nacakt›.

Her bir al›flverifl ifllemi nakit yap›lacakt›.”

Türk yönetici nakiti iyi bilir!

Coca Cola’n›n CEO’su Muhtar Kent, hocas› Donald Keough’un yolundan gidiyor, benzer bir strateji izliyor. Bu konuya, onun Türk yöneticilerine bak›fl›n› ortaya koyan sorular üzerine konufltu¤umuzda geldik. “Türkiye’den sizin gibi, Amerika’n›n büyük flirketlerine CEO olacak yöneticiler ç›kar m›?” soruma yan›t verirken, avantajlar taraf›nda ‘nakit’ faktörüne dikkat çekmiflti.

“Bir defa Türk ifl dünyas›ndan gelmek çok önemli” saptamas›n› yapan Kent, ‘Türkiye’nin avantaj›’ konusunun önemini flu sözlerle ortaya koyuyor: “Türkiye’de çal›flt›¤›m 6-7 y›lda çok fley ö¤rendim. Bugünkü kariyerime, Anadolu Grubu’nda çal›flmam çok büyük fayda sa¤lad›. Çünkü Türkiye’de ‘nakite sayg›, h›z ve esneklik’ gibi becerilerimizi gelifltirmemiz mümkün oluyor. Bunlar, içinde bulundu¤umuz ifl dünyas›nda çok önemlidir.”

Kent’ten masaya banknot Aç›kças› ‘nakiti tan›ma’ konusunun avantaj›n› daha önce bir yöneticiden bu kadar aç›k bir flekilde dinlememifltim. Muhtar Kent, Türkiye’de çal›flt›¤› dönemde bu konuda deneyim kazand›¤›n›, Coca Cola’daki kariyerinde ‘nakit yaflam’ gücünü iyi kulland›¤›n› anlat›yor: “Ben nakite sayg›ya çok önem veriyorum. Bugün büyük flirketlerde hiçbir yönetici neredeyse nakit paray› görmüyor. Nakitin ne oldu¤unu dahi bilmiyor. Seattle’daki flirket toplant›lar›ndan birinde, finans yöneticisine dedim ki ‘Yar›n git biraz ka¤›t para getir, masaya koyal›m, herkes görsün.’ Yani flöyle 200-300 bin dolar alal›m, masaya dökelim. Çantadan masaya do¤ru akarken herkes nakit paray› görsün, dokunsun. De¤erini bilmeyi b›rak›n, çok kimse nakit paray› bilmiyor. Herkes plastik parayla ödemesini yap›yor, kimse cebinde banknot tafl›m›yor.

Bir gün finans müdürüne flunu söyledim: ‘Bir hafta flirketi sadece nakit para kullanarak çevirebilir miyiz? Yani bütün ödemeleri nakit yaparak... Görsün insanlar...’

Nitekim Atlanta’daki üst yönetim böyle bir deneyimden geçti. Finans müdürü, birkaç çanta dolusu banknot getirip icra kurulu masas›n›n üstüne koydu. Hep beraber paraya dokunup, ellerine ald›lar. Çok say›da yönetici için ‘s›ra d›fl›’ bir deneyimdi. Bir bölümü birkaç ayd›r nakit paraya dokunmam›flt›.”

Türk yöneticilerin geliflime muhtaç yetkinlikleri oldu¤una dikkat çeken Kent, ‘nakit avantaj›’ gücünü flu sözlerle tan›ml›yor: ‘Türkiye’de nakit paraya sayg› duyan, bilen yöneticiler var. Bunun d›flar›daki önemini de bilmeleri geriyor.’.

Kaynak: M.Rauf Atefl.

”

5. Ünite - Haz›r De¤erler

123

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. e 2. b 3. a 4. b 5. d 6. e 7. d 8. a 9.c 10. c

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Haz›r De¤erler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kasa” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çekler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çekler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kas” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çekler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Di¤er Haz›r De¤erler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bankalar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Haz›r De¤erler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Kasaya para girifli oldu¤unda kasa hesab› borçlan›r. Kasadan para ç›kt›¤›nda kasa hesab› alacaklan›r.

S›ra Sizde 2 ‹flletmenin çal›flt›¤› bankalardan gelen hesap özetlerinin karfl›laflt›r›lmas› yolu ile bankalar ana hesab› ile bankalar yard›mc› hesaplar›n›n mutabakat› yap›l›r.

S›ra Sizde 3 Çekte keflideci, lehtar ve muhatap olmak üzere üç taraf vard›r. Çeki düzenleyen kifliye keflideci, çekin üzerinde yaz›l› olan miktar› çekme yetkisine sahip olan kifliye lehtar, Çekin üzerinde yaz›l› olan tutar› ödemekle sorumlu olan kifliye ise muhatap denir.

S›ra Sizde 4 Çek üzerindeki alacak hakk›n›n bir baflka kifliye devredilmesi ifllemine ciro denir.

S›ra Sizde 5 Çek cirosu; iflletmenin sahip oldu¤u bir çeki, tüm alacak haklar›n› kay›ts›z ve flarts›z bir baflkas›na devretmesidir. ‹flletmenin keflide etti¤i yani düzenledi¤i çekleri ise iflletme zaten baflka gerçek veya tüzel kifliye k›sa bir süre sonra ödemek üzere teslim etmifltir. Bu nedenle sahip olmad›¤› bir çeki ciro etmesi de imkâns›zd›r. Çek cirosu sadece ve sadece Al›nan Çekler için gerçeklefltirilebilir.

S›ra Sizde 6 Vadesi gelmifl tahvil kuponlar›, posta pullar› ile posta ve banka havaleleri (yoldaki paralar) olarak say›labilir.

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Benligiray, Y›lmaz (2010). Muhasebe Uygulamalar›, Aç›kö¤retim Fakültesi Yay›nlar›, Eskiflehir.

Bilgen, Mahmut (20.03.2010). “5941 Say›l› Çek Kanunu ve Uygulamalar” 5941 Say›l› Çek Kanunun Paneli, [http://www.hukuk.gazi.edu.tr/editor/dergi/cek_ mahmut_bilgen.pdf (26.03.2011)].

Erkan, Mehmet; Elitafl, Cemal ve Ceran, Yunus (2010).

Dönem Sonu Muhasebe ‹fllemleri: TMS/TFRS Uyumlu, Ekin Yay›nevi, Bursa.

Gökçen, Gürbüz; Ataman Baflak ve Çak›c›, Cemal (2011). Türkiye Finansal Raporlama Standartlar› Uygulamalar›, Türkmen Kitapevi, ‹stanbul.

Gücenme, Ümit (2006). Envanter, Alfa Aktüel Yay›nc›l›k, ‹stanbul. Özerhan, Y›ld›z ve Yan›k, Serap (2011). TFRS/TMS, Türmob, Ankara.

Sürmen, Yusuf (2006). Muhasebe-1, Celepler Matbaac›l›k, Trabzon. www.tmsk. org.tr (07.03.2012) http://www.alomaliye.com/ruknettin_kumkale_nazim_hesaplar.htm (30.03.2012) www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5941.html (05.02.2012)

6

GENEL MUHASEBE-I

Amaçlar›m›z

N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Ticari alacaklar› tan›mlayabilecek, Ticari alacaklardan nakit yaratma olanaklar›n› aç›klayabilecek, Bono (senet) ile poliçe aras›ndaki fark› tart›flabilecek, Ticari alacaklar ile di¤er alacaklar aras›ndaki farkl›l›klar› aç›klayabilecek, ‹fltirakler ile ba¤l› ortakl›klar aras›ndaki farklar› aç›klayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar • Senede Ba¤l› Alacaklar (Alacak Senetleri) • Senede Ba¤l› Olmayan Alacaklar (Al›c›lar)

• • • •

Poliçe Bono Di¤er Alacaklar Senet ‹skontosu

‹çindekiler

Genel Muhasebe-I

Alacaklar

• G‹R‹fi • T‹CAR‹ ALACAKLAR • D‹⁄ER ALACAKLAR

Alacaklar G‹R‹fi ‹flletmelerin ana faaliyet konular› kapsam›nda yapm›fl olduklar› mal ve hizmet sat›fllar›n›, nakit karfl›l›¤›nda yapmalar› her zaman mümkün de¤ildir. Bedeli belirli bir vade sonunda ödenmek üzere yap›lan mal ve hizmet sat›fllar›na vadeli sat›fl denir.

Vadeli sat›fllardan kaynaklanan alacaklar, Tekdüzen Hesap Plan›nda Ticari Alacaklar alt›nda toplanan hesaplarda takip edilir. ‹flletmelerin ticari alacaklar› d›fl›nda kalan alacaklar›na ise Di¤er Alacaklar denir. Tekdüzen Hesap Plan›nda bu tür alacaklar, Di¤er Alacaklar alt›nda toplanan hesaplarda takip edilir.

Alacaklar, vadelerine göre k›sa ve uzun vadeli olmak üzere ikiye ayr›l›r. Vadeleri bir y›la kadar olan alacaklara k›sa vadeli, vadesi bir y›ldan daha uzun olan alacaklara ise uzun vadeli alacak denir. K›sa vadeli alacaklar dönen varl›klar grubunda, uzun vadeli alacaklar ise duran varl›klar grubunda yer al›r. Alacaklar, senede ba¤l› olmalar›na göre senetli ve senetsiz alacak olarak ikiye ayr›l›r. ‹flletmenin normal faaliyetleri sonucunda sat›fltan veya sunulan hizmetten do¤an alacaklar, senetli veya senetsiz olmas›na ya da k›sa vadeli veya uzun vadeli olmas›na bak›lmaks›z›n finansal araç olarak nitelendirilir. Ticari alacaklar ve alacak senetleri; gelecekte, sözleflmeden do¤an, nakit alma hakk›n› temsil eden finansal varl›k olarak tan›mlanmaktad›r.

Bu ünitede k›sa vadeli ve dönen varl›klar içinde yer alan Ticari Alacaklar ve di¤er alacaklara iliflkin muhasebelefltirme ifllemleri üzerinde durulacakt›r.

T‹CAR‹ ALACAKLAR Ticari mallar›n veya sunulan hizmetlerin belirli bir vadeye ba¤l› sat›fl› sonucunda ortaya ç›kan alacaklara Ticari Alacaklar denmektedir. Dönen Varl›klar kapsam›nda yer alan Ticari Alacaklar grubuna iliflkin hesaplar flöyledir: 120 121 122 125 126 127 128 129

Al›c›lar Alacak Senetleri Alacak Senetleri Reeskontu (-) Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark› (-) Verilen Depozito ve Teminatlar Di¤er Ticari Alacaklar fiüpheli Alacaklar fiüpheli Alacaklar Karfl›l›¤› (-)

126

Genel Muhasebe-I

Ticari alacaklar grubunda yer alan hesaplardan 120 Al›c›lar, 121 Alacak Senetleri, 126 Verilen Depozito ve Teminatlar ile 127 Di¤er Ticari Alacaklar hesaplar› bu ünite kapsam›nda aç›klanacakt›r.

Ticari alacaklar grubunda yer alan 122 Alacak Senetleri Reeskontu, 125 Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark› , 128 fiüpheli Alacaklar ile 129 fiüpheli Alacaklar Karfl›l›¤› hesaplar› ise dönem sonunda yap›lan envanter ifllemleri kapsam›nda izlenen hesaplar oldu¤u için Dönem Sonu ‹fllemleri dersi kapsam›nda incelenecektir.

Al›c›lar ‹flletmeler; sat›fl politikalar›, geçmiflteki deneyimleri, müflteri ile yap›lan ticari ifllemlerdeki s›kl›klar gibi nedenlerle baz› müflterilerine güven duyarlar ve herhangi S‹ZDE sat›fl yapabilirler. bir teminatSIRA almaks›z›n ‹flletmelerin ana faaliyet konusunu oluflturan mal veya hizmet sat›fllar›ndan ortaya ç›kan,D çek ve senede ba¤lanmam›fl alacaklar; 120 ALICILAR hesab›nda izlenir. Ü fi Ü N E L ‹ M Al›c›lar hesab›, aktif karakterli bir toplay›c› (ana) hesapt›r ve her bir müflteriye ait alaca¤›n sa¤l›kl› takip edilebilmesi için bu hesaba ba¤l› yard›mc› hesaplar›n aç›lS O R U mas›n› gerekli k›lmaktad›r.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

Al›c›lar hesab›, iflletmenin temel faaliyet konusu olan ticari mallar›n sat›fl› sonuD ‹ Ksadece KAT cunda do¤an ve belgeye dayand›r›lmayan alacaklar için kullan›l›r.

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

K ‹ T A P

‹NTERNET

1

Gerçe¤e Uygun De¤er: D Ü fi Ü N E L ‹ M Karfl›l›kl› pazarl›k ortam›nda, bilgili ve istekli gruplar aras›nda bir varl›¤›n el S O R U ya da bir de¤ifltirmesi borcun ödenmesi durumunda ortaya ç›kmas› gereken D ‹ K tutard›r.

KAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

120 ALICILAR HS.

– Daha önceki devreden T E L E V ‹ Z Ydönemden ON senetsiz alacaklar – Vadeli(kredili) mal ve hizmet satışları – Senetsiz alacaklara tahakkuk ‹ N T E Rfaizler NET ettirilen – Eksik, hatalı vb. nedenler ile yapılan düzeltmeler – Diğer işlemler

TELEV‹ZYON

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

Alaca¤›n do¤mas› ile hesaba borç, tahsil edilmesi ile hesaba alacak kaydedilir.

Bu hesap, aktif karakterli bir hesap oldu¤u için kalan verirse borç kalan› verir ve hesab›n borç kalan›, iflletmenin müflterilerinden olan toplam senetsiz alacak tutar›AMAÇLARIMIZ n›n ne kadar oldu¤unu ifade eder. Al›c›lar hesab›n›n iflleyifli ve muhasebelefltirilmesi afla¤›daki büyük defter üzerinde örneklendirilmifltir.

– Müşterilerden tahsil edilen paralar – Alıcılara hesabına karşılık alınan senetler – Müşterilere yapılan miktar ve kasa iskontoları – İdari takibe alınan alacaklar

– Şüpheli duruma düşen alacaklar – Eksik, hatalı vb. nedenler ile yapılan düzeltmeler

Al›c›lar hesab› SIRAhangi S‹ZDEifllemlerden dolay› borçland›r›l›r? ‹flletme, alaca¤a dayal› ticari mallar›n sat›fllar›nda müflterinin belirli bir süre sonD Ü fi Ü N E L ‹ M ra ödeme yapma talebinin kabul etmesi durumunda, müflteriden vade fark›na iliflkin parasal bir de¤er isteyebilir. Ancak iflletmenin faaliyet gösterdi¤i sektörün piS O R ba¤l› U yasa koflullar›na olarak vade farks›z sat›fl ifllemleri de gerçeklefltirilebilir. Bu durumda sat›fl has›lat› gerçe¤e uygun de¤eri üzerinden tespit edilmifl demektir.

N N

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

6. Ünite - Alacaklar

01.06.20X1 tarihinde Pelit Ticaret iflletmesi, devaml› müflterisi olan Ayd›n Afi’ne kredili olarak 10 gün vadeli T7.300 + T584 KDV’lik mal satm›flt›r. KDV, peflin tahsil edilmifltir.

01.6.20X1 120 ALICILAR HS. 120.04 Aydın AŞ 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV

7.300

584

7.300 584

Pelit Ticaret, bir varl›¤›n› (Ticari Mallar) has›lat elde etmek amac›yla tüketmektedir. Bu nedenle toplam sat›fl has›lat› olan T7.300’l›k gelir elde etmifl ve bu gelir 600 Yurtiçi Sat›fllar hesab›nda gösterilmektedir. Ancak iflletme haketti¤i bu geliri henüz tahsil edememifltir. Bu nedenle müflterisi Ayd›n Afi’den alacakl›d›r. Pelit Ticaret, Ayd›n Afi’ye güvenmesi nedeniyle, Ayd›n Afi’den alaca¤›n› kan›tlay›c› herhangi bir belge (bono, senet veya çek gibi) istememifltir. Bu nedenle alacak hakk› 120 Al›c›lar hesab›nda izlenmektedir. Ayr›ca Pelit Ticaret, devlet ad›na T584’l›k KDV’yi Ayd›n Afi’den tahsil etmifltir. ‹flletmenin devlete borçlu olmas› nedeniyle 391 Hesaplanan KDV alacakl› iken kasas›na para girdi¤i için 100 Kasa hesab› borçland›r›lmaktad›r.

Ticari mallar, gerçe¤e uygun de¤erleri ile sat›fla sunulur. Bu de¤er, ticari mallar›n peflin de¤erini ifade etmektedir. E¤er iflletme, mal sat›fllar›n› baz› nedenlerden dolay› peflin de¤er üzerinden satmak yerine, belirli bir süre (vade) sonra tahsil etmek durumunda kal›rsa bu ek süre karfl›l›¤›nda müflterisinden bir bedel (faiz) talep edebilir. Bu ek bedel, vade fark› veya faiz olarak tan›mlan›r. Türkiye uygulamas›nda iflletmelerin ticari mal sat›fl› sonucunda vadeden kaynaklanan vade farklar›, sat›fl gelirleri eklenen bir unsur olarak muhasebelefltirilmektedir. Türkiye Muhasebe Standartlar›’na göre ise mallar›n vadeli sat›fllar›nda peflin de¤ere eklenen vade fark›, ticari mal veya sunulan hizmetin sat›fl geliri içinde de¤il faiz gelirleri olarak kayda al›nmal›d›r. Vadeli sat›fl ifllemlerinde faizin sat›fl gelirinden ayr›lmas›nda ya ayn› risk özelliklerine sahip baflka müflterilere uygulanm›fl faiz oran› ya da etkin faiz oran› esas al›nabilir. Bu ünitede, ticari alacaklar›n vadeli sat›fllar›na iliflkin faiz hesaplamalar› göz ard› edilecektir. ‹flletmelerin ticari mallar›n sat›fl›nda vade fark› almas› durumunda “ERTELENM‹fi T‹CAR‹ ALACAKLAR VADE FARKI” hesab› alacakland›r›l›r. Söz konusu faiz tahakkuk ettikçe (gerçeklefltikçe) tahakkuk eden tutar 642 Faiz Gelirleri hesab›n›n alaca¤›na, “Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark›” hesab›n›n borcuna kaydedilir.

Böylece vade sonunda “Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark›” hesab› söz konusu sat›fl ifllemine iliflkin olarak kalan vermez ve hesap kapan›r. Sat›fl ifllemine iliflkin tahsil edilen KDV ise toplam sat›fl tutar üzerinden hesaplan›r.

127

ÖRNEK

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

128

S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

ÖRNEK K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Genel Muhasebe-I S O R U

Mevcut Tekdüzen Plan›nda Ertelenmifl Vade Fark› Gelirleri ’ne iliflkin bir hesap D ‹ K K AHesap T bulunmamaktad›r. Ancak iflletmelerin vadeli sat›fllar›nda katlanmak zorunda kald›klar› “vade fark›”n›n SIRA kayda S‹ZDE al›nmas› gerekmektedir. Bu nedenle mevcut Tekdüzen Hesap Plan›nda bofl b›rak›lan 125 kodu, 125 Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark› hesab› ve bu hesab›n alt›nda aç›lacak Ertelenmifl Vade Fark› Gelirleri hesab› vade fark›na iliflkin faiz gelirlerininAMAÇLARIMIZ kaydedilmesinde kullan›lacakt›r.

N N

05.06.20X1 tarihinde Gürgen Ticaret iflletmesi, devaml› müflterisi olan Tarhan iflK ‹ T fiyat› A P T4.000 olan bir mal›, kredili olarak 60 gün vadeli T4.200 + letmesine peflin T330 KDV’ye satm›flt›r.

05.6.20X1 120 ALICILAR HS. 120.06 Tarhan İşletmesi 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. ‹ N T E R N E125 T ERTELENMİŞ TİCARİ ALACAKLAR VADE FARKI HS. 125.01 Ertelenmiş Vade Farkı Gelirleri 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV TELEV‹ZYON

4.530

4.000

200 330

TMS 18 Has›lat standard› gere¤i, yukar›daki kay›tta sat›fl has›lat› peflin de¤er üzerinden alacakland›r›lm›fl, vade fark› ise dönemsellik gere¤i henüz gerçekleflmeyen bir gelir olarak alacaklardan indirim fleklinde gösterilmifltir. ‹flletme, ticari mallara iliflkin senede ba¤l› olmayan senedini tahsil etti¤inde Al›c›lar hesab› borçland›r›l›rken borçlunun ödeme flekline göre ilgili hesap alacakland›r›l›r.

ÖRNEK

04.08.20X1 tarihinde Gürgen Ticaret iflletmesi, Tarhan iflletmesinden olan 60 gün vadeli T4.530’l›k senetsiz alaca¤›n›n T2.000’s›n› nakden ve kalan›n› ise banka havalesi ile tahsil etmifltir.

04.8.20X1 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 102 BANKALAR HS. 102.02 KAR Bankası 120 ALICILAR HS. 120.06 Tarhan İşletmesi

2.000

2.530

4.530

Gürgen Ticaret, 5 Haziran tarihinde kredili olarak satt›¤› mallardan olan alaca¤›n›, 4 A¤ustos tarihinde k›smen peflin ve k›smen banka havalesi olarak tahsil etmifltir. Kasa ve Bankalar hesaplar›n›n birer varl›k hesab› olmalar› nedeniyle söz konusu art›fllar borçland›r›l›rken Al›c›lar hesab›ndaki alacak hakk›ndaki azalma ise alacakland›r›lm›flt›r.

129

6. Ünite - Alacaklar

Alacak Senetleri ‹flletmelerin her zaman peflin mal ve hizmet sat›fl› yapmalar› mümkün de¤ildir. ‹flletmelerin kredili olarak yapm›fl olduklar› sat›fllar› bir belge karfl›l›¤›nda yapmas› durumunda al›nan belgeye Alacak Senedi ad› verilir. Bu senetler ise 121 ALACAK SENETLER‹ hesab›nda izlenmektedir. ‹flletmeler ticari mal veya hizmet sat›fllar› karfl›l›¤›nda ald›klar› senetlerle; alacaklar›n tahsil edilememe riskini azaltmakta, nakit benzeri finansal varl›k yaratmakta ve nakit s›k›nt›s›n› önlemektedir.

Alacak senetleri nakit s›k›nt›s›n› nas›l önler?

SIRA S‹ZDE

2

Alacak Senetleri, adi senetler ve k›ymetli evrak niteli¤inde senetler olmak üzere D Ü fi Ü N E L ‹ M ikiye ayr›l›r.

Adi Senetler; Borçlar Kanunu hükümlerine göre düzenlenen ve belli bir biçime S Oönemi R U ba¤l› olmayan senetlerdir. Ticari faaliyette bu tür senetlerin fazla yoktur.

K›ymetli Evrak Niteli¤indeki Senetler; Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre düzenlenen ve belli bir flekil flart› olan, belli bir hakk›n ba¤l› oldu¤u ve senetten D‹KKAT ayr› olarak ileri sürülemeyece¤i senetlerdir. K›ymetli evrak niteli¤indeki senetler, kambiyo senetleri (ticari senetler) ve mal (emtia) senetleri olmak üzere ikiye ayr›SIRA S‹ZDE l›r. Poliçe, bono ve çek; kambiyo senetleridir. Çek, haz›r de¤erler gurubunda ele al›nd›¤› için bu bölümde bono ve poliçe üzerinde durulacakt›r.

Poliçe: ‹flletme hukuku mevzuat›nda belirtilen hükümlere göre düzenlenmifl AMAÇLARIMIZ bir senettir. Özel bir havale flekli olan poliçe, poliçeyi düzenleyen veya üçüncü kifliye veya senet tafl›y›c›s›na (hamiline) belli bir tutar›n ödenmesi hakk›nda di¤er bir kifliye ödeme emri verir. Böyle bir emri alan, bu tutar›n ödenmesini di¤er K ‹ T Aüstlenir; P bir deyiflle poliçedeki tutar›n ödenmesinden sorumlu olur. Poliçenin niteli¤i bak›m›ndan bu senette “ödeyiniz.” kelimesi yer al›r. Poliçede keflideci, lehtar ve muhatap olmak üzere üç taraf vard›r. Keflideci, poliçeyi düzenleyen T E L kiflidir E V ‹ Z Y O Nve senedin ilk borçlusudur. Lehtar, poliçenin nominal de¤erinin alacakl›s›d›r. Lehtar poliçeyi baflka kiflilere de devrebilir ve bu iflleme ciro denilir. Muhatap, keflideci ile lehtar aras›ndaki borç-alacak iliflkisi d›fl›nda olmakla birlikte, keflideci taraf›ndan poliçe‹ N T E R durumuna NET nin kendisine ibraz›n› kabul etmesi durumunda poliçenin borçlusu gelmektedir. Ancak bir poliçeyi düzenleyen, kabul eden, ciro eden veya o poliçeye aval veren kifliler hamile karfl› müteselsil borçlu s›fat›yla sorumludur.

Bono (Emre Yaz›l› Senet): Kambiyo senetlerinden olup, ticari faaliyet sonucunda borçlunun alacakl›s›na olan borcunu belirli bir vade sonunda belirli bir faize katlanarak kay›ts›z ve flarts›z ödeyece¤ini gösteren belgedir. Senedin üzerindeki yaz›l› olan de¤ere nominal de¤er denilir. Senet bu de¤ere ancak vade sonunda ulafl›r. Bono ile ikili bir ticari iliflki düzenlenmektedir. Bu iliflkide, borçlu hem senedi düzenleyen keflideci hem de borcu ödeyecek olan muhatap rolünü üstlenmektedir. Bu nedenle bonoyu düzenleyen kifli, t›pk› bir poliçeyi kabul eden gibi sorumludur. Lehtar ise bonoda alacakl› olarak görünen kiflidir.

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

N N

Bono ile poliçe aras›ndaki temel farklar› aç›klay›n›z.

SIRA S‹ZDE

Kambiyo senetlerine ait ifllemler Tekdüzen Hesap Plan›’nda 121 Alacak SenetD Ü fi Ü N E L ‹ M leri hesab›nda izlenmektedir. ‹flletmenin portföyüne çeflitli sebepler ile giren ve ç›kan senetler, Alacak Senetleri hesab›na bu senetlerin nominal de¤erleri ile kayda S O kalan›n›n, R U al›nmaktad›r. Bu nedenle bu hesab›n herhangi bir tarihteki borç port-

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

3

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

130

Genel Muhasebe-I

föyde bulunan alacak senetlerinin de¤erleri toplam›na eflit olmas› gerekir. Alacak Senetleri hesab› afla¤›daki durumlarda borçland›r›labilir veya alacakland›r›labilir: 121 ALACAK SENETLERİ HS.

– Daha önceki dönemden devreden senetsiz alacaklar – Vadeli satışlar veya sunulan hizmetler karşığında alınan bonolar – Senetsiz alacaklar karşılığında alınan bonolar – Eksik, hatalı vb. nedenler ile yapılan düzeltmeler – Diğer işlemler

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

4

– Müşterilerden tahsil edilen senetler – Senetsiz borç karşılığı olarak ciro edilen senetler – İskonto ettirilen senetler

– Teminata verilen senetler – Şüpheli hale gelen senetler – Eksik, hatalı vb. nedenler ile yapılan düzeltmeler – Diğer işlemler

SIRA hesab› S‹ZDE hangi durumlarda alacakland›r›l›r?

Alacak senetleri

Alacak senetlerinin mutlaka bir yard›mc› hesap ile birlikte ifllem görmesi geD Ü fi Ü N E L ‹ M rekir. Bu yard›mc› hesaplar, senedin durumunu belirleyen ifadeler ile isimlendirilir. Örne¤in Cüzdandaki Senetler, senedin iflletmenin kullan›m›na haz›r kasas›nS O R U Tahsildeki Senetler, senedin bankaya tahsil edilmek amac› ile da bulundu¤unu; teslim edildi¤ini; Teminattaki Senetler , bir iflin yap›lmas› amac› ile ilgili senedin teminat olarak D ‹ Kbaflka K A T bir kuruma verildi¤ini ve Protestolu Senetler ise tahsil edilemeyen senedin protesto (borçluya senedin vadesinin doldu¤unu bildirmek) edildi¤ini gösterir.

N N

SIRA S‹ZDE

Senetlerin Do¤uflu

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

ÖRNEK TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Gerek poliçe gerekse bono, ticari faaliyet sonucunda borçlunun alacakl›s›na olan AMAÇLARIMIZ borcunu belirli bir vade sonunda belirli bir faize katlanarak kay›ts›z ve flarts›z ödeme taahhüdünde bulundu¤u kambiyo senetleridir. Bu nedenle Al›c›lar hesab›nda vade fark› için aç›klamalar hem poliçe hem de bono için geçerlidir.

K ‹ Tbelirtilen A P

Pelit Ticaret 10 Haziran 20X1 tarihinde müflterisi BOR iflletmesine peflin fiyat› T9.000 olan T E L Emal› V ‹ Z Y O90 N gün vadeli senet karfl›l›¤›nda vade farks›z T9.000 + T720 KDV’ye satm›flt›r.

10.6.20X1 121 ALACAK HS. ‹ N TSENETLERİ ERNET 121.01 Cüzdandaki Senetler 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV

9.720

9.000 720

Pelit Ticaret, bulundu¤u sektörün piyasa koflullar› nedeniyle ticari mal sat›fllar›nda vade fark› uygulamas› gerçeklefltirmemektedir. Bu durumda sat›fl ifllemine iliflkin elde edilen has›lat›n tamam›, brüt sat›fl has›lat› olarak kabul edilmektedir. ‹flletme bu sat›fl›n sonunda BOR iflletmesinden T9.720’l›k bir alacak hakk› elde etmifl

6. Ünite - Alacaklar

131

ve bu alacak hakk›, kan›tlay›c› bir belgeye dayanmaktad›r. Bu nedenle 121 Alacak Senetleri hesab› borçland›r›lm›flt›r.

Türkiye Muhasebe Standard›’n›n Has›lat standard›na göre e¤er vadeli sat›fl iflleminde vade fark› söz konusu ise bu durumda sat›fl has›lat› ile vade fark› birbirinden ayr›flt›r›lmal›d›r. Bu nedenle Tekdüzen Hesap Plan›’nda vade fark›na iliflkin henüz bir hesap yer almamas›na ra¤men al›c›lar hesab›nda bahsedilen 125 Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark› hesab› ve bu hesab›n alt hesab› olan Ertelenmifl Vade Fark› Gelirleri hesab›, alacak senetlerinin vade fark› için de kullan›lacakt›r.

Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark› hesab›, aktifi düzenleyici bir hesap olarak oluflturulmufltur. Bu nedenle bilançoda Al›c›lar ve Alacak Senetleri hesaplar›n›n alt›nda eksi olarak yer alacakt›r. Bunun gerçekleflebilmesi için Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark› hesab› ilk do¤uflunda alacakland›r›l›r ve söz konusu vade fark›na iliflkin faiz gelirleri hakkedildikçe borçland›r›larak 642 Faiz Gelirleri hesab›na devredilerek kapat›l›r.

12.06.20X1 tarihinde Gürgen Ticaret iflletmesi, müflterisi ASK iflletmesine peflin fiyat› T5.700 olan bir mal› 120 gün vadeli bir senet karfl›l›¤›nda T6.000 + T480 KDV’ye satm›flt›r.

12.6.20X1 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 125 ERTELENMİŞ TİCARİ ALACAKLAR VADE FARKI HS. 125.01 Ertelenmiş Vade Farkı Gelirleri 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV

6.480

5.700

300

480

Gürgen Ticaret, satt›¤› ticari mal›n bedelini 120 gün bekleyecek ve karfl›l›¤›nda vade fark› olarak T300 gelir elde edecektir. Bu nedenle sat›fl has›lat› ile faiz gelirlerinin birbirinden ayr›flt›r›lmas› gerekmektedir. Ticari mallar›n peflin sat›fl de¤eri olan T5.700 600 Yurtiçi Sat›fllar hesab›nda ve T300’l›k vade fark› 125 Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark› hesab›nda alacakland›r›l›r. Devlet ad›na tahsil edilen 391 Hesaplanan KDV ise devlete olan borcu göstermesi nedeniyle alacakland›r›l›r. ‹flletme müflterisi ASK iflletmesinden olan toplam alacak tutar› olan T6.480 ise senedin üzerine yaz›l› de¤er kadar Alacak Senetleri hesab› borçland›r›l›r. Senedin iflletmenin kasas›nda saklanmas› nedeniyle alt hesap olarak Cüzdandaki Senetler hesab› kullan›lmaktad›r.

Senetlerin Tahsil Edilmesi Alacak senetleri, senedin üzerinde yaz›l› vade tarihinde tahsil edilebilir duruma gelmektedir. Vadesi dolan alacak senetleri ya banka arac›l›¤›yla ya da borçlunun iflletmeye ödeme yapmas› ile tahsil edilir. Borçlunun vadesi dolan alacak senedini nakit s›k›nt›s› nedeniyle yeni bir senet düzenleyerek ödemesi de mümkündür. ‹flletmenin alacak senetlerini tahsil etme biçimine göre alacak senetlerinin bulundu¤u yer de¤iflece¤i için alt hesaplarda de¤ifliklik gerçeklefltirilir. E¤er iflletme vadesine

ÖRNEK

132

Genel Muhasebe-I

k›sa bir süre kalan bir alacak senedini bankaya tahsil edilmesi için göndermifl ise bu durumu alacak senetleri alt hesaplar›nda bilgi kayd›nda göstermesi gereklidir.

ÖRNEK

Pelit Ticaret, 08.9.20X1 tarihinde vadesi dolan T9.720 nominal de¤erli senet borçlusu BOR iflletmesi taraf›ndan Pelit Ticaret’e ödenmifl ve senet BOR iflletmesine teslim edilmifltir.

08.9.20X1 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler

9.720

9.720

E¤er Pelit Ticaret, 08.9.20X1 tarihinde vadesi dolan T9.720 nominal de¤erli senedi tahsil edilmek üzere KÂR Bankas›na teslim etmifl olsayd›, bu durumda BOR iflletmesi, KÂR Bankas›na giderek borcunu ödemek zorunda kalacakt›. KÂR Bankas›, Pelit Ticaret ad›na BOR iflletmesinden senedin nominal de¤eri olan T9.720’y› tahsil edecek ve Pelit Ticaretin vadesiz ticari mevduat hesab›na yat›racakt›. Bu durumun olmas› hâlinde afla¤›daki muhasebe kay›tlar›na yer verilir.

01.9.20X1 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.02 Tahsildeki Senetler 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler

9.720

9.720

Pelit Ticaret, borçlusu BOR iflletmesi olan T9.720 nominal de¤erli senedi kasas›ndan ç›kararak ticari vadesiz mevduat hesab›n›n bulundu¤u KÂR Bankas›na tahsil edilmek üzere teslim etmifltir. Bu teslim ifllemi, genellikle senedin vadesi dolmadan önceki bir tarihte gerçeklefltirilir. ‹flletme, senet teslimi ile senedi tahsil etmemifltir, sadece senet yer de¤ifltirmifltir. Pelit Ticaretin senedi tahsile b›rakmas›n›n temel amaçlar›ndan biri, sahip oldu¤u senetlerin vade takibine zaman ve maliyet ay›rmamakt›r. Di¤er bir neden ise gerekti¤inde senedini teminat olarak göstererek bankadan kredi sa¤lama olana¤› yaratmakt›r.

08.9.20X1 102 BANKALAR HS. 102.02 KÂR Bankası 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.02 Tahsildeki Senetler

9.720

9.720

BOR iflletmesi, 08 Eylül tarihinde KÂR Bankas›na ödeme yapt›¤›nda ise bu muhasebe kay›d›na yer verilir. Pelit Ticaretin bankas›ndaki vadesiz ticari mevduat hesab›nda T9.720’l›k bir art›fl olmufltur. Ayn› zamanda iflletmenin sahip oldu¤u senetli alacak hakk›nda da bir azalma gerçekleflmifltir.

6. Ünite - Alacaklar

133

SIRA S‹ZDE ‹flletmeler, yapm›fl olduklar› mal ve hizmet sat›fl› karfl›l›¤›nda herhangi bir teminat almayabilir. Bu durumda oluflan alacaklar ise 120 Al›c›lar hesab›nda takip edilir.

Ancak bu tür alacaklar, geçen süreç içinde müflteri ile yap›lanD Üanlaflman›n yerine fi Ü N E L ‹ M getirilmemesine ba¤l› olarak senetli alaca¤a dönüflebilir. Bu dönüflüm, eski alaca¤›n nominal de¤eri üzerinden olabilece¤i gibi alaca¤›n gecikmesi nedeni ile vade S O R U fark›n› da içine alan yeni bir de¤er üzerinden gerçekleflebilir.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Alacak senetlerinde yenileme, vade farkl› ve vade farks›z olmak üzereD iki yap›l›r. ‹ K Kflekilde AT

D‹KKAT

Senetsiz Alacak Karfl›l›¤› Senet Al›nmas›

S O R U

N N

SIRA S‹ZDE olarak satPelit Ticaret, 01 Haziran tarihinde Ayd›n Afi’ye 10 gün vadeli ve kredili m›fl oldu¤u ticari mallardan do¤an T7.300’l›k alaca¤›n›, 11 Haziran tarihi itibar›yla talep etmifltir. Ancak Ayd›n Afi, nakit s›k›nt›s› yaflamas› nedeniyle kredili borAMAÇLARIMIZ cunu 30 gün vadeli bir senetle yenilemeyi teklif etmifltir. Pelit Ticaret, vade fark› almadan böyle bir senedi kabul etmifltir.

11.6.20X1 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler 120 ALICILAR HS. 102.04 Aydın AŞ

TELEV‹ZYON

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

7.300

SIRA Ö R NS‹ZDE EK

7.300

SIRA Pelit Ticaret, Ayd›n Afi’den olan T7.300’l›k kredili alaca¤›n›n yenilenmesini, nomi‹ N T E RS‹ZDE N ET7.500 T nal de¤erli yeni bir senet düzenlenmesi durumunda kabul etmifltir. Buna göre Pelit Ticaretin kredili alaca¤›n› senetli alaca¤a dönüfltürmesine iliflkin yevmiye kayd›n› yap›n›z.

TELEV‹ZYON

5

D Ü fi Ü N E L ‹ M

‹SIRA N T E RS‹ZDE NET

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Senetlerin Teminata Verilmesi S O mektubu R U ‹flletmeler genellikle bankalardan kredi sa¤lamak veya teminat almak için alacak senetlerini teminat olarak verebilir. Bir anlaflma uyar›nca iflin, verilen sözün, mal veya hizmetin eksiksiz tamamlanaca¤›n›; taahhüdün sorunsuz yerine D‹KKAT getirilece¤ini kan›tlamak amac›yla sahip oldu¤u alacak senedini kefil olarak anlaflt›¤› kuruma b›rakabilir. Alacak senetlerinin teminat olarak verilmesinde teminat iflSIRA S‹ZDE lemi, senetlerin ciro edilmesi ile tamamlan›r. Teminat cirosunda amaç, senetten do¤acak alacak hakk›n›, ciro edilen kifliye emanet olarak vermektir. Teminat olarak verilen senedin arkas›na “Bedeli teminatt›r.” veya “Bedeli rehindir.” ibaresini AMAÇLARIMIZ veya rehin etmeyi belirten di¤er herhangi bir kayd› içermesi gerekmektedir.

Teminat olarak verilen alacak senetleri, tahsil edilinceye kadar iflletmenin mülkiyetindedir ve bir alacak senedinin teminata verilmesi, senetsiz bir K ‹ T alacaklarda A P SIRAkay›tlarda S‹ZDE azalma yaratmaz. Bu nedenle teminata verilen bir senedin naz›m gösterilmesi gereklidir.

Teminata verilen senetlerin mülkiyeti, tahsil edilinceye kadar senedi teminata T ED LÜ Efi VÜ ‹NZEYL O‹ MN veren iflletmeye aittir. E¤er senet vadesinde ödenmez ise senedi alan iflletmenin senedi teminat olarak veren iflletmeye geri dönme hakk› olabilir. Bu tür iflleme kaS O R U bulü rücu denir.

N N

‹NTERNET

K ‹ T A P

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P SIRA S‹ZDE

TDEÜLfiEÜVN‹ ZE LY‹OMN S O R U

‹NTERNET

Türkiye’de alacak senetlerinin ödenmeme riski oldukça yüksektir. Bu Dnedenle ‹ K K A T Türkiye’deki bankalar, iflletmelerin teminat mektubu için yapt›¤› taleplerde alacak senetlerini teminat olarak kabul etmeme e¤ilimindedir. Ancak iskonto veya ifltira kredileri için alacak seSIRA S‹ZDE netlerini teminat olarak kabul edilmesi ise yayg›n bir uygulamad›r.

AMAÇLARIMIZ

S O R U

N N

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

134

ÖRNEK

Genel Muhasebe-I

Gürgen Ticaret, 26.8.20X1 tarihinde nominal de¤erleri T9.000 olan üç adet alacak senedini KÂR Bankas›na teminat olarak vererek bankadan kredi talebinde bulunmufltur. Banka, teminata b›rak›lan alacak senetlerine %10 marj uygulad›ktan sonra iflletmeye T8.100 limitli kredi sa¤lanm›flt›r.

26.8.20X1 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.03 Teminattaki Senetler 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

9.000

9.000

Gürgen Ticaret, henüz bankadan kredi kullanmam›flt›r; sadece kredi talebi, alacak senedi teminat kullan›larak sa¤lanm›flt›r. Bu nedenle teminata verilen alacak senetleri, art›k bankan›n kasas›nda bulunmaktad›r. Bu durumda Gürgen Ticaretin kasas›nda duran alacak senetlerinin azalt›lmas› ve bankan›n kasas›na (teminata) b›rak›lan senetlerin art›r›lmas› gerekmektedir.

Gürgen Ticaret, KÂR Bankas›ndan sa¤lad›¤› krediyi ihtiyac› oldukça kullanacakt›r. Teminata b›rak›lan senetlerin vadesi doldu¤unda banka, senedin üzerinde yaz›l› olan de¤eri tahsil edecektir. Böylece iflletmenin kredi borcu, tahsil edilen alacak senedi tutar› kadar ödenmifl olacakt›r. ‹flletmeler, nakit gereksinimlerini karfl›lamak amac›yla bankalardan kaynak sa¤lamak için senedin iskontosu ya da senedin k›rd›r›lmas› ad› verilen bir yöntemi de kullanabilir. ‹flletme, sahip oldu¤u senedi vade tarihinin sonuna kadar kendisi bekSIRA S‹ZDE lemek yerine vade fark›n› bankan›n almas› karfl›l›¤›nda bankaya temlik edebilir.

Bu durumda senedin bankaya iskonto ettirilmesi ile senet iflletmenin mülkiyetinden ç›kar. DAncak satan iflletmenin bankaya olan sorumlulu¤u, senedin banÜ fi Ü N E Lsenedi ‹M ka taraf›ndan tahsil edilmesine kadar devam eder. Senedin vadesinde bankaya ödenmemesi durumunda bankan›n senedi satan iflletmeye rücu etme hakk› söz S O R U konusudur. ‹ K K A T senet iskontosunu, alacak senetlerinin ödenmeme riskinin yüksek Türkiye’deki Dbankalar olmas› nedeniyle kabul etmeme e¤ilimindedir.

N N

SIRA S‹ZDE

Senetlerin Protesto Edilmesi

‹fl hayat›nda vadesi gelmifl olmas›na ra¤men borçlusu taraf›ndan borcun ödenmeAMAÇLARIMIZ mesi söz konusu olabilmektedir. TTK’nun 724/1 maddesine göre kabul etmemenin veya ödememenin, kabul etmeme veya ödememe protestosu denen resmî bir belge ile belirlenmesi zorunlulu¤u getirilmektedir. Burada ödememe protestosu ‹ T A P üzerinden Kdurulacakt›r. Ödememe protestosu, ödememe hâlinin resmen tespit edilmesi ifllemidir. Ödememe Protestosu, ödeme tarihini takip eden iki ifl günü içinde yap›lmal›d›r. ProT E L noter E V ‹ Z Y Otaraf›ndan N testo ifllemi, yap›l›r. Protesto ayr› bir belge hâlinde düzenlenerek poliçeye ba¤lan›r. Protestoya ra¤men tahsil edilemeyen alacaklar takibe al›n›r. ‹flletmeler, noterlere yapt›rd›klar› protesto masraflar›n› kendi giderleri içinde göstermezler ve ‹ bu masraflar› protestolu alaca¤a dâhil ederler. Takibe al›nan senetler NTERNET için takip masraflar› da alaca¤›n nominal de¤erine eklenerek kay›t alt›na al›n›r.

135

6. Ünite - Alacaklar

Protesto ettirilen alacaklar, iflletmenin mülkiyetinde olan alacaklard›r. Ancak bu alacaklar› normal alacaklardan ay›rmak için alt hesaplarda bu durum belirtilmelidir.

Senetlerin protesto edilme ifllemini kim yapar?

SIRA S‹ZDE

6

D Ü fisenetli Ü N E L ‹ Malaca¤›n›, Pelit Ticaret, Yal› iflletmesinden olan T10.000 nominal de¤erli vade tarihi iki gün geçmesine ve Yal› iflletmesine borcu telefonla hat›rlat›lmas›na ra¤men tahsil edememifltir. ‹flletme, senedi 03.2.20X1 tarihinde Sprotesto O R U ettirmifltir.

Protesto masraf› için notere T250 ödenmifltir.

03.2.20X1 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.05 Protestolu Senetler 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

DÖÜ fiRÜN N EEL ‹K M S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

10.250

SIRA S‹ZDE

N N 10.000 250

K ‹ T A P

Pelit Ticaret, vade tarihi sonlanan alaca¤›n tahsil edilmesinde s›k›nt› yaflamamaktad›r. ‹flletmenin alaca¤›n› tahsil edememesi durumunda yasal haklar›n› kullanabilmesi için borçlusu Yal› iflletmesine resmî olarak bildirimde bulunmas› geTELEV‹ZYON rekmektedir. Bu amaçla noter arac›¤›l›yla Yal› iflletmesine senedin vade tarihinin geldi¤ini ve borcunu ödemesi gerekti¤i protesto arac›¤›yla bildirilmektedir. Protesto masraflar› ise Yal› iflletmesinden talep edilecektir. Bu nedenle alacak senet‹ N T E R N Eilave T lerinin yeni de¤eri, senedin nominal de¤erine protesto masraf›n›n edilmifl hâli olacakt›r.

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Senetlerin Temliki Senetler ciro edilerek senet üzerindeki alacak hakk› üçüncü bir kifliye devredilir.

Bu flekildeki ciroya temlik cirosu denir. Temlik cirosu ile senedin alacakl›s›na sa¤lad›¤› tüm haklar, ciro edilen kifliye geçer. Senet cirosunda da senet iskontosunda oldu¤u gibi ciro eden kifli, senet ödeninceye kadar senetten sorumludur. Di¤er bir ifade ile ciro edilen senet, vadesinde borçlusu taraf›ndan ödenmez ise ciro eden kifliye dönüfl hakk› söz konusudur.

Gürgen Ticaret, AY iflletmesinden 22.03.20X1 tarihinde tamam› kredili olarak T20.000’ya sat›n ald›¤› ticari mallar›n borcunu ödemek için kasas›nda bulunan 120 gün vadeli ve T20.000 nominal de¤erli bir alacak senedini AY iflletmesine ciro etmifltir.

22.3.20X1 320 SATICILAR HS. 320.02 AY İşletmesi 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler

20.000

20.000

ÖRNEK

136

Genel Muhasebe-I

‹flletmeler, alacak senetlerinin vade fark›n› da içeren nominal de¤erini vade tarihinde tahsil etmeyi beklemek yerine senedi ciro etmeyi tercih etmektedir. Böylece iflletme, sahip oldu¤u alacak senetlerini nakit benzeri olarak kullanabilmektedir. Gürgen Ticaretde kredili ticari borcunu ödemek için kasas›ndaki paray› kullanmak yerine alacak senedini ciro etmeyi tercih etmifltir.

Verilen Depozito ve Teminatlar ‹flletme taraf›ndan üçüncü kiflilere bir iflin yap›lmas›n›n üstlenilmesi veya bir sözleflmenin ya da di¤er ifllemlerin karfl›l›¤› olarak geri al›nmak üzere verilen depozito ve teminat niteli¤indeki de¤erlerin izlendi¤i hesapt›r. ‹flletmenin özellikle temel faaliyet konusu olan ticari mallar›n al›m›na iliflkin olarak verdi¤i depozito veya teminatlar› bu hesap kapsam›nda izlemelidir. Bu hesapta nakit olarak verilen ve bir y›l içinde geri al›nmak üzere verilen depozito ve teminatlar, Tekdüzen Hesap Plan›’na göre 126 VER‹LEN DEPOZ‹TO VE TEM‹NATLAR hesab›nda dönen varl›klar içinde izlenmektedir.

Genel anlamda depozito verme, taahhüt s›ras›nda yat›r›lan parad›r. ‹flletme aç›s›ndan depozito verme, üstlenilen iflin yerine getirilmemesi durumunda katlan›lacak zarar için önceden ödenen parad›r. Verilen Depozito ve Teminatlar hesab›n›n alt hesaplar› olabilir. Bu alt hesaplar ile verilen depozito ve teminatlar›n kimlere verildi¤inin takibi yap›l›r.

Verilen depozito ve teminat, farkl› ifller ile ilgili olabilir. Örne¤in iflletme flifle, kap, çuval, sand›k vb. nesneleri sat›n alabilir ve al›m s›ras›nda bu nesnelere depozito öder. ‹lgili nesneler sat›c› firmaya sa¤lam bir flekilde iade edilir ise peflin ödenen para tahsil edilir.

Bu durumda Verilen Depozito ve Teminatlar hesab› depozito ve teminat verildi¤inde borçland›r›l›r. Depozito ve teminat bedeli geri al›nd›¤›nda ise alacakland›r›l›r. Hesab›n kalan›, ne kadar verilen depozito ve teminat oldu¤unu gösterir.

ÖRNEK

Uysal iflletmesi 10.08.20X1 tarihinde Pala iflletmesinden T60.000 + T4.800 KDV’ye cam kapta bulunan yo¤urtlar› peflin sat›n alm›flt›r. ‹flletme, ayr›ca sat›n ald›¤› yo¤urtlar›n cam kaplar› için de T1.200 depozitoyu da nakden ödemifltir.

10.8.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HS. 126.01 Pala İşletmesi 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

60.000 4.800 1.200

66.000

Uysal iflletmesi, satt›¤› yo¤urtlar›n cam kaplar›n› müflterilerinden toplayabildi¤i ölçüde Pala iflletmesine geri verebilecektir. Cam kaplar›n müflteriler taraf›ndan iade edilmemesi durumunda ise iflletmenin sat›fl maliyeti olarak kabul edilecektir.

ÖRNEK

Uysal iflletmesi sat›n ald›¤› cam kaplar›n T400’l›k k›sm›n› sa¤lam bir flekilde müflterilerinden 30.8.20X1 tarihine kadar toplayabilmifl ve Pala iflletmesine teslim etmifltir. Söz konusu teslim edilen camlar›n bedeli, nakden tahsil edilmifltir.

6. Ünite - Alacaklar

30.8.20X1 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS. 126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HS. 126.01 Pala İşletmesi

400

800

1.200

D‹⁄ER ALACAKLAR Di¤er alacaklar, iflletmelerin temel faaliyeti d›fl›nda ve en çok bir y›l içinde tahsil edilmesi beklenen senetli veya senetsiz alacaklar ile bu gruba ait flüpheli alacaklar ve flüpheli alacak karfl›l›¤›ndan oluflmaktad›r. Tekdüzen Hesap Plan›’nda bu tür alacaklar 13 Di¤er Alacaklar grubu alt›nda yer almaktad›r. Di¤er alacaklar grubu afla¤›daki hesaplardan oluflmaktad›r: 131 132 133 135 136 137 138 139

Ortaklardan Alacaklar ‹fltiraklerden Alacaklar Ba¤l› Ortakl›klardan Alacaklar Personelden Alacaklar Di¤er Çeflitli Alacaklar Di¤er Alacaklar Reeskontu (-) fiüpheli Di¤er Alacaklar fiüpheli Di¤er Alacaklar Karfl›l›¤› (-)

Ortaklardan Alacaklar Ortaklar›n henüz yerine getirmedikleri sermaye taahhütleri, iflletmeden çekilen paralar veya ödünç ald›klar› paralar için iflletmeye olan k›sa vadeli borçlar› söz konusu olabilmektedir. Ortaklara verilen borçlar, finansal raporlar›n hatal› analiz edilmesini önlemek amac›yla ayr› bir hesapta izlenmelidir. ‹flletme ortaklar›ndan olan bu alacaklar 131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR hesab›nda izlenir. Ortaklardan Alacaklar hesab›n›n borç kalan›, ortaklar›n iflletmeye olan borçlar›n›n ne kadar oldu¤unu göstermektedir. Ortaklar iflletmeden borç para ald›klar›nda bu hesap borçlan›r, ortaklar›n alm›fl olduklar› borçlar›n› ödemeleri durumunda ise bu hesap alacaklan›r. ‹fl yaflam›nda ortaklardan alacaklar hesab›; flirket orta¤›n›n, flirketin fonlar›n›n di¤er bir deyiflle flirket sermayesinin ortak taraf›ndan kullan›lm›fl olmas› anlam›n› tafl›maktad›r. Ortaklar›n iflletmeden s›kl›kla ödünç para almas›, iflletmelerde kiflilik kavram›n›n göz ard› edilmesi veya örtülü sermaye kullan›m› gibi baz› sorunlara neden olabilmektedir. TKK, bu sorunlara neden olan ve ortaklardan alacaklar hesab› gibi cari hesaplar›n kullan›m›n› yasaklam›flt›r.

TTK’n›n 358. maddesinde, “ifltirak taahhüdünden do¤an borç hariç, pay sahipleri flirkete borçlanamaz. Me¤erki borç, flirketle, flirketin iflletme konusu ve pay sahibinin iflletmesi gere¤i olarak yap›lm›fl bulunan bir ifllemden do¤mufl olsun ve emsalleriyle ayn› veya benzer flartlara tabi tutulsun” fleklinde yap›lan düzenleme ile anonim flirketler ve limitet flirketlerde ortaklardan alacaklar hesab›n›n kullan›m› yasaklanmaktad›r. Bu yasa¤a uymayanlara ise ile ilgili Kanun’un 562. maddesi uyar›nca cezai müeyyide uygulanaca¤› ve cezalar›n kapsamlar›n›n neler oldu¤u aç›klanmaktad›r.

137

138

SIRA S‹ZDE

Genel Muhasebe-I

7

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

‹NTERNET

ÖRNEK

‹fltiraklerden Alacaklar

D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmeler faiz, kâr pay›, kira geliri gibi yan ve ek gelir elde etmek, müflteri ve sat›c›larla iyi iliflkiler kurmak, di¤er flirketler üzerinde k›smen veya tam olarak kontrol S O Rürünlere U sa¤lamak, yeni ve teknolojik yeniliklere sahip olmak, gelecekte baz› nedenlerle finansal gücünü korumak gibi ana faaliyet konular› ile do¤rudan iliflkili olmayan varl›klara yat›r›mda bulunabilir.

D‹KKAT Ana faaliyet gelirleri d›fl›nda yard›mc› bir iliflkiye sahip olan bu tür varl›klara yat›r›mlar denir. Yap›lan bu yat›r›mlardan biri de ifltirak fleklinde yap›lan yat›r›mSIRA yat›r›mc› S‹ZDE lard›r. ‹fltirak, iflletmenin adi ortakl›k gibi tüzel kiflili¤i olmayan iflletmeler de dâhil olmak üzere, ifl ortakl›¤› veya ba¤l› ortakl›k nite¤inde olmayan, ancak üzerinde önemli etkisi bulundu¤u iflletmelerdir.

AMAÇLARIMIZ ‹fltirak edilen ortakl›klarda ifltirak iliflkisinden bahsedebilmek için sermaye pay› dikkate al›nmaks›z›n sahip olunan oy hakk› veya yönetime kat›lma hakk›n›n en az %10, en fazla K ‹ %50 T A Poran›nda bulunmas› gerekir. ‹fltirak için sermaye taahhüdünde bulunuldu¤unda veya hisse senedi edinildi¤inde hesaba borç kaydedilirken elden ç›kar›lmalar›nda alacak olarak kaydedilir.

TFRS’lerden T E L E V ‹TMS Z Y O N 28 ‹fltirakler standard›na göre bir yat›r›ma ifltirak diyebilmek için yat›r›mc› iflletmenin yat›r›m yapt›¤› iflletme üzerinde en az %20, en çok %50 oy hakk›na sahip olmakla birlikte o iflletme üzerinde önemli etkiye sahip olmas› gerekmektedir. Önemli etki kavram›, yat›r›m yap›lan flirketin ve faaliyetlerle ilgili ve ‹ N T E R N E T belirlenmesi kararlar›na kat›lma gücünü ifade etmektedir. finansal politikalar›n ‹fltirakler, elde edildiklerinde sat›n alma maliyetleri üzerinden kaydedilir. Daha sonraki süreçte yap›lan ifltirakin de¤erinde meydana gelen de¤iflmeler, yat›r›mc› iflletmenin (pay› oran›nda) pay›n› yans›tacak flekilde düzeltilir ve bu flekilde yat›r›mc› iflletme, yat›r›m yap›lan iflletmenin kâr veya zarar›ndan kendi pay›na düflen kâr veya zarar› muhasebelefltirir. Bu yönteme öz kaynak yöntemi ad› verilir. Bu yöntemde ifltirak yat›r›m›n›n getirisi sadece bilançoyu etkilemektedir. Bilançoda ifltiraklerin net defter de¤eri görülmektedir. Temettü tahsilatlar› ise gelir tablosuna yans›t›lmamaktad›r. ‹fltirak ifllemlerinden kaynaklanan alacaklar 132 ‹fiT‹RAKLERDEN ALACAKLAR hesab›nda takip edilir. Alaca¤›n do¤mas› durumunda bu hesap borçland›r›l›r. Alaca¤›n tahsil edilmesinde ise alacakland›r›l›r. Hesab›n kalan›, ifltiraklerden olan alaca¤›n toplam›n› göstermektedir.

N N

‹flletmenin di¤er flirketlerin yönetimine ve ortakl›k politikalar›n›n belirlenmesine kat›lmak AMAÇLARIMIZ üzere edindi¤i hisse senetleri veya ortakl›k paylar› ifltirak olarak nitelendirilir.

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TKK’nda “Ortaklardan SIRA S‹ZDE Alacaklar” hesab›n›n kullan›m› neden s›n›rland›r›lm›flt›r?

Pelit Ticaret, Berk iflletmesinin may›s ay›ndaki finansman ihtiyac›n› karfl›lamak için 2 May›s tarihinde Berk iflletmesine T9.000 borç vermifltir. Pelit Ticaret, Berk iflletmesinin %20 ortakl›k pay›na sahiptir.

02.5.20X1 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR HS. 132.11 Berk İşletmesi 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

9.000

9.000

6. Ünite - Alacaklar

139

Yukar›da verilen örnekte ortaya ç›kan alacak, iflletmenin normal faaliyeti kapsam› d›fl›nda meydana gelmifltir. ‹fltiraki bulundu¤u Berk iflletmesine verilen bir paradan kaynaklanan alacak hakk› olmas› nedeniyle 132 ‹fltiraklerden Alacaklar hesab› borçland›r›lm›flt›r. ‹flletmenin alaca¤›n› 08.5.20X1 tarihinde Berk iflletmesinden tahsil etmesi durumunda ise afla¤›daki kayda yer verecektir.

08.5.20X1 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR HS. 132.11 Berk İşletmesi

9.000

9.000

Ba¤l› Ortakl›klardan Alacaklar ‹flletmenin, adi ortakl›k gibi tüzel kiflili¤i olmayan iflletmeler de dâhil olmak üzere, ana ortakl›k olarak bilinen baflka bir iflletme taraf›ndan kontrol edilen iflletmesi ba¤l› ortakl›k olarak adland›r›lmaktad›r. Ba¤l› ortakl›kta kontrol, do¤rudan yönetme gücü ile sa¤lanmaktad›r. Ana ortakl›¤›n bir iflletmenin faaliyetlerinden fayda sa¤lamak amac›yla söz konusu iflletmenin finansal ve faaliyet politikalar›na iliflkin kararlarda tek bafl›na yönetme gücü olmas›, ba¤l› ortakl›¤›n kontrol edildi¤i anlam›na gelmektedir.

Bir iflletmenin sermayesinin %50’sinden fazlas›na sahip oldu¤u di¤er ifllemlerden olan ve bir ticari ifllem sonucu do¤mam›fl bulunan alacaklar› 133 BA⁄LI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR hesab›nda takip edilmektedir. Alaca¤›n do¤mas› hâlinde bu hesap borçland›r›l›rken alaca¤›n tahsil edilmesinde ise hesap alacakland›r›l›r.

Pelit Ticaret, 26.6.20X1 tarihinde, %55 ortakl›k pay›na sahip oldu¤u Abaküs iflletmesi ad›na T3.900 nominal de¤erli protestolu bir senedini KÂR Bankas› üzerinden havale ile ödemifltir.

26.6.20X1 133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR HS. 133.08 Abaküs İşletmesi 102 BANKALAR HS. 102.02 KÂR Bankası

3.900

3.900

Pelit Ticaret, kontrolü alt›nda olan Abaküs iflletmesinin, nakit s›k›nt›s› yaflamas› nedeniyle, yaflad›¤› s›k›nt›y› aflmas› amac›yla yavru iflletmesine borç para vermifltir. Bu amaçla kendisine ait olmayan senetli bir borcu ödemifltir. Pelit, her ne kadar bir senet ödemifl olmas›na ra¤men, asl›nda Abaküs’e borç vermifltir. Bu nedenle de ba¤l› orta¤›ndan alaca¤› do¤mufltur. Abaküs iflletmesinin, Pelit Ticarete borcunu 02.07.20X1 tarihinde ödemesi durumunda afla¤›daki kayda yer verilecektir.

Sermayesinin %50’den fazlas›na sahip olunan iflletmeler, ba¤l› ortakl›k olarak adland›r›l›r.

ÖRNEK

140

Genel Muhasebe-I

02.7.20X1 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR HS. 133.08 Abaküs İşletmesi

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

ÖRNEK

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

ÖRNEK ‹NTERNET

3.900 3.900

SIRA S‹ZDE Personelden Alacaklar

‹flletmede çal›flan personel, iflletmeden k›sa vadeli borç para alabilir; iflletmenin sosyal imkânlar›ndan, demirbafllar›ndan yararlanabilir veya kendisine verilen mali D Ü fi Ü N E L ‹ M sorumluluk nedeni ile baz› aç›klar (kasa a盤›, stok a盤› gibi) verebilir. ‹flletmenin tüm çal›flanlar›na çeflitli nedenlerle k›sa bir süre için verdi¤i borçlar 135 S O R ALACAKLAR U PERSONELDEN hesab›nda izlenmektedir. Çeflitli görevlendirmeler nedeni ile verilen ve görev sonras› mahsup edilecek olan alacakD‹KKAT lar, bu hesapta de¤il Verilen Siparifl Avanslar› hesab›nda takip edilir.

N N

SIRA S‹ZDE

Gürgen Ticaret, 25.5.20X1 tarihinde iflçisi Lale Can’›n talebi üzerine 20 gün sonra tahsil edilmek üzere T540’y› ödünç vermifltir.

AMAÇLARIMIZ

25.5.20X1 135 PERSONELDEN ALACAKLAR HS. 135.26 K ‹ Lale T A PCan 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

540

540

TELEV‹ZYON

Lale Can, 10.6.20X1 tarihinde çal›flt›¤› Gürgen Ticaretten ald›¤› borcun T400’s›n› ödemifltir. ‹ N T E R N E T 10.6.20X1 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 135 PERSONELDEN ALACAKLAR HS. 135.26 Lale Can

400

400

Gürgen Ticaretin personeli olan Lale Can, ifl yerinden 20 gün sonra ödemek üzere ald›¤› T540’l›k borcun T400’l›k k›sm›n› befl gün önce ödemifltir. Gürgen Ticaretin Lale Can’dan hâlâ T140 (T540 - T400) alaca¤› bulunmaktad›r. 135 Personelden Alacaklar hesab›n›n borç kalan› da bunu do¤rulamaktad›r.

6. Ünite - Alacaklar

141

Di¤er Çeflitli Alacaklar Ortaklardan, ifltiraklerden, ba¤l› ortakl›klardan ve personel d›fl›nda kalan kifli ve kurumlardan olan alacaklar›n takip edildi¤i hesapt›r.

Pelit Ticaret, 17.8.20X1 tarihinde komflusu Tarhan iflletmesine al›fl kuru üzerinden de¤eri T18.000 olan 10.000 Amerikan dolar›n› bir ay vadeyle T17.800’ya satm›flt›r.

17.8.20X1 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR HS. 136.01 Tarhan İşletmesi 656 KAMBİYO ZARARLARI HS. 100 KASA HS. 100.02 Yabancı Paralar Kasası

17.800 200

18.000

Tarhan iflletmesi, geçici bir süre için nakit s›k›nt›s› çekmektedir. Pelit Ticaret ise komflusunun bu zor günlerinde yard›m›na koflmufltur. Kasas›nda at›l olarak duran 10.000 Amerikan dolar›n› zarar etme pahas›na ve bir ay sonra tahsil etmek üzere Tarhan iflletmesine vermifltir. Pelit Ticaret için bu alacak, ne senetli veya senetsiz ticari alacakt›r ne de ortaklar›ndan, ifltiraklerinden, ba¤l› ortakl›klar›ndan veya personelinden bir alacakt›r. Bu nedenle bu alacak Di¤er Çeflitli Alacaklar hesab›nda izlenmektedir. Pelit, bir ay›n sonunda Tarhan’dan T17.800’y› tahsil etmesi ile afla¤›daki kayda yer verecektir.

17.9.20X1 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR HS. 136.01 Tarhan İşletmesi

17.800

17.800

ÖRNEK

142

Genel Muhasebe-I

Özet

N AMAÇ

1

N AMAÇ

2

N AMAÇ

3

Ticari Alacaklar› tan›mlamak.

Ticari alacaklar, iflletmelerin esas faaliyet konular› kapsam›nda meydana gelen alacaklar›d›r. Bu tür alacaklara ticari alacak denir.

Ticari Alacaklardan nakit yaratma olanaklar›n› aç›klamak.

Alacaklar; vadelerinden önce sat›lmak, teminat olarak gösterilmek yoluyla iflletmeye vadelerinden önce nakit girifli sa¤lar; temlik ile de nakit ç›k›fl›n› önlemektedir. Alacak senetlerinin iskonto ettirilmesi ile iflletme, vadesinden önce senetlerini banka veya faktöring flirketlerine satarak nakit girifli sa¤lamaktad›r. Ayr›ca iflletmeler, sahip olduklar› senetlerini teminat olarak bankalara b›rakarak iskonto veya ifltira kredileri sa¤layabilir.

Di¤er bir nakit yaratma olana¤› olarak da iflletmeler, senetlerini temlik ederek para ç›k›fl›n› önlemektedir. ‹flletme, temlik cirosu ile senetlerinden do¤an alacak haklar›ndan vazgeçerek borçlar›n›n ödenmesini sa¤layabilir.

Bono (senet) ile poliçe aras›ndaki fark› tart›flmak.

Bono, ikili bir ticari iliflkiyi düzenlerken poliçe üçlü bir iliflkiyi düzenlemektedir. Bono da keflideci ve muhatap ayn› gerçek veya tüzel kifli iken poliçede keflideci, poliçeyi düzenleyen ve muhatap da keflideciye borçlu olup lehtara ödeme yapmay› kabul eden gerçek veya tüzel kiflidir.

N AMAÇ

4

N AMAÇ

5

Ticari alacaklar ile di¤er alacaklar aras›ndaki farkl›l›klar› aç›klamak.

Ticari Alacaklar, iflletmenin temel faaliyeti olan ticari mallar›n kredili veya senet karfl›l›¤› olarak sat›fl›ndan do¤an alacaklar› ifade etmektedir. Ticari mallar›n d›fl›nda kalan; ortaklardan alacaklar, ifltiraklerden alacaklar, ba¤l› ortakl›klardan alacaklar, personelden alacaklar ve di¤er çeflitli alacaklar ise Di¤er Alacaklar grubunda yer al›r. ‹fltirakler ile ba¤l› ortakl›klar aras›ndaki farklar› aç›klamak. ‹flletmeler yat›r›mda bulundu¤u iflletmenin hisse senetlerinin %50’sinden daha az›na sahip olmas› durumunda yat›r›mda bulundu¤u iflletmenin faaliyet ve finansman politikalar›nda önemli etki gücüne sahip olmaktad›r. Önemli etki yapma gücü, genellikle %10 ile %50 aras›nda oy hakk›na sahip olmas› durumunda ortaya ç›kmaktad›r. Ba¤l› ortakl›klarda ise oy hakk› olarak %50’den daha fazla hisse senedine sahip olunmaktad›r. Bu durumda ba¤l› ortakl›k, yat›r›m yapt›¤› iflletme üzerinde bir kontrol gücüne sahip olmaktad›r ve bu iflletmenin faaliyet ve finansman politikalar› üzerinde karar alma yetkisine sahip olabilmektedir.

143

6. Ünite - Alacaklar

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi Ticari Alacaklar grubunda de¤ildir? a. Al›c›lar b. Verilen Depozito ve Teminatlar c. Di¤er Ticari Alacaklar d. Alacak Senetleri e. ‹flriraklerden Alacaklar 2. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmenin temel faaliyet konusu olan mal veya hizmet sat›fl›ndan do¤an alacaklard›r? a. Senetli Alacak b. Senetsiz Alacak c. Ticari Alacak d. De¤ersiz Alacak e. fiüpheli Alacak 3. PRS iflletmesi T10.000 senetsiz alaca¤›na karfl›l›k 2 ay vadeli T12.000’l›k bir senet alm›flt›r.

Buna göre afla¤›dakilerden hangisi bu finansal nitelikli ifllemi tan›mlar? a. Senedin takibe al›nmas› ifllemidir b. Vade farkl› senet yenilemesi ifllemidir c. Senet tahsilat› ifllemidir d. Senet k›rd›rma ifllemidir e. Senet protestosu ifllemidir 4. Afla¤›daki ifllemlerden hangisinde Alacak Senetleri hesab› borçland›r›l›r? a. Senedin tahsil edilmesi b. Senedin iskonto ettirilmesi c. Senedin ciro edilmesi d. Senedin k›rd›r›lmas› e. Senetsiz alacak karfl›l›¤›nda senet al›nmas› 5. Afla¤›daki hangisi Personelden Alacaklar hesab› ile ilgili do¤ru bir ifadedir? a. Yolluk ve görevlendirme bu hesab›n alaca¤›nda izlenir b. Personele verilen avanslar bu hesab›n alaca¤›nda takip edilir c. Personel borcunu öderken bu hesap borçland›r›l›r d. Personele verilen ödünç paralar bu hesap borçland›r›l›r e. Personele ödenecek maafl ve ücretlerde bu hesap alacakland›r›l›r

6.

121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.02 Tahsildeki Senetler 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler

150

150

Yukar›daki yevmiye kayd› afla¤›daki ifllemlerden hangisine aittir? a. Senet Yenilemesi b. Senet ‹skontosu c. Senedin teminata verilmesi d. Senedin tahsile gönderilmesi e. Sat›fl ifllemi sonunda senet al›nmas› 7.

121 ALACAK SENETLERİ HS. 120 ALICILAR HS.

500

500

Yukar›daki yevmiye kayd› afla¤›daki ifllemlerden hangisine aittir? a. Kredili alaca¤›n senetli alaca¤a dönüflmesidir b. Ticari mallar›n kredili olarak sat›lmas› c. Senede ba¤l› sat›fltan do¤an alaca¤›n tahsil edilmesi d. Ticari mallar›n senede ba¤l› olarak sat›lmas› Senet tahsilat› ifllemidir e. Senedin k›rd›r›lmas› 8. ‹flletmenin en %10 en fazla %50 kontrol gücü ve oy hakk›na sahip buludu¤u iflletmelerden olan alacaklar› afla¤›daki hesaplardan hangisidir? a. Ortaklardan Alacaklar b. ‹fltiraklerden Alacaklar c. Personelden Alacaklar d. Di¤er Alacaklar e. Ba¤l› Ortakl›klardan Alacaklar

144

Genel Muhasebe-I

9. Afla¤›dakilerden hangisi Alacaklar grubu ile ilgili do¤ru bir ifade de¤ildir? a. Alacaklar k›sa ve uzun vadeli olarak ikiye ayr›l›r b. Vade tarihi bir y›ldan daha az olan Alacaklar Dönen Varl›klarda gösterilir c. Ticari Alacaklar iflletmenin ticari mal sat›fl› sonucunda oluflur d. Vade tarihi bir y›ldan daha çok olan Alacaklar Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklarda gösterilir e. Personelden Alacaklar, Di¤er Alacaklar grubunun bir unsurudur 10. Kale iflletmesi, AY Bankas›na tahsile verdi¤i T1.200’l›k senetleri ifltira kredisi için kullanmaya karar vermifltir. Senedin arkas›na “bedeli rehindir” ibaresi düflülmüfltür. Buna göre Kale iflletmesinin yapmas› gereken yevmiye kayd› afla¤›dakilerden hangisidir? a.

102 BANKALAR HS. 102.05 AY Bankası 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.03 Teminattaki Senetler

1.200

1.200

b.

121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler 100 KASA HS. 100.01 Türk Lirası Kasası

1.200

1.200

c.

121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.03 Teminattaki Senetler 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.02 Tahsildeki Senetler

1.200

1.200

d.

102 BANKALAR HS. 102.05 AY Bankası 101 ALINAN ÇEKLER HS.

1.200

1.200

e.

121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.02 Tahsildeki Senetler 102 BANKALAR HS. 102.05 AY Bankası

1.200

1.200

145

6. Ünite - Alacaklar

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. e 2. c 3. b 4. e 5. d 6. d 7. a 8. b 9. d 10. c

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ticari Alacaklar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ticari Alacaklar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alacak Senetleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alacak Senetleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Personelden Alacaklar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alacak Senetleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alacak Senetleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹fltiraklerden Alacaklar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alacak Senetlerinin Teminata Verilmesi” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Afla¤›daki durumlarda Al›c›lar hesab› borçland›r›l›r: – Önceki dönemden devreden senetsiz alacaklar, – Kredili mal ve hizmet sat›fllar›, – Senetsiz alacaklara tahakkuk ettirilen faizler, – Eksik, hatal› vb. nedenlerle yap›lan düzeltmeler ve – Di¤er ifllemler.

S›ra Sizde 2 Alacak senetleri, alacaklar›n tahsil edilememe riskini azaltarak alacaklar›n sa¤lam esaslara ba¤lanmas›n› sa¤lar ve bankalara iskonto ettirerek veya borçlusu bulundu¤u kifliye ciro edilmek suretiyle nakit s›k›nt›lar›n› önleyebilir.

S›ra Sizde 3 Bono, ikili bir ticari iliflkiyi düzenlerken poliçe üçlü bir iliflkiyi düzenlemektedir. Bonoda keflideci ve muhatap ayn› gerçek veya tüzel kifli iken poliçede keflideci, poliçeyi düzenleyen ve muhatap da keflideciye borçlu olup lehtara ödeme yapmay› kabul eden gerçek veya tüzel kiflidir.

S›ra Sizde 4 121 Alacak Senetleri hesab› flu nedenlerle alacaklan›r: – Tahsil edilen senetler, – Senetsiz borç karfl›l›¤› ciro edilen senetler, – ‹skonto ettirilen senetler, – Teminata verilen senetler, – fiüpheli hâle gelen senetler ve – Düzeltmeler ve di¤er ifllemler.

S›ra Sizde 5 121 ALACAK SENETLERİ HS. 121.01 Cüzdandaki Senetler 120 ALICILAR HS. 120.04 Aydın AŞ.

125 ERTELENMİŞ TİCARİ ALACAKLAR VADE FARKI HS. 125.01 Ertelenmiş Vade Farkı Gelirleri

7.500

7.300 200

S›ra Sizde 6 Vadesinde tahsil edilmeyen alacak senetleri, noter taraf›ndan protesto edilerek hukuki iflleme bafllan›r.

S›ra Sizde 7 Ortaklardan alacaklar hesab›n›n, iflletmenin ortaklar›n›n kasa hesab› gibi kullan›lmas› ve iflletmenin kiflilik kavram›n›n istismar edilmesi ve iflletmeden örtülü kazanç elde edilmesi gibi sebepler için kullan›lmas› s›n›rland›r›lm›flt›r.

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Cemalc›lar, Özgül ve Önce, Saime (1999).

Muhasebenin Kuramsal Yap›s›, TC Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›, No: 1093, Eskiflehir. Çömlekçi, Ferruh (2002). Tekdüzen Genel Muhasebe ve Temel Mali Tablolar, Birlik Ofset Yay›nc›l›k, Eskiflehir.

Demir, Sezgin ve Çatalo¤lu, Adem (2008). Finansal Muhasebe, Ayd›n SMMO Yay›n›, Yay›n No:5, Ayd›n.

Erkan. Mehmet; Elitafl, Cemal ve Ceran, Yunus (2010).

Dönem Sonu Muhasebe ‹fllemleri: TMS/TFRS Uyumlu, Ekin Bas›n Yay›nevi, Bursa.

Gökçen, Gürbüz; Ataman, Baflak ve Çak›c›, Cemal (2011). Türkiye Finansal Raporlama Standartlar› Uygulamalar›, Türkmen Kitapevi, ‹stanbul.

Gücenme, Ümit (2006). Envanter, Alfa Aktüel, ‹stanbul. Özerhan, Y›ld›z ve Yan›k, Serap (2011). TFRS/TMS, Türmob, Ankara. Örten, Remzi; Kaval, Hasan ve Karap›nar, Ayd›n (2011).

UFRS (TMS-TFRS) Uygulamalar›, ÖzBaran Ofset Matbaac›l›k, Ankara.

Sürmen, Yusuf (2006). Genel Muhasebe, Celepler Matbaac›l›k, Trabzon. ____ (2009). Genel Muhasebe Teori Cilt 1, Türmob, Ankara. www.tmsk.org.tr (05.02.2012)

7

GENEL MUHASEBE-I

Amaçlar›m›z

N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Menkul k›ymet kavram›n›n içeri¤ini aç›klayabilecek, Geçici ile Uzun Vadeli Menkul K›ymet Yat›r›mlar› aras›ndaki fark› ay›rt edebilecek, “Al›m sat›m amaçl›”, “sat›lmaya haz›r amaçl›”, “vadeye kadar elde tutma amaçl›” Menkul K›ymetleri s›n›fland›rabilecek, Hisse Senedi ile Borçlanma Ka¤›tlar› aras›ndaki fark› aç›klayabilecek, Geçici menkul k›ymet yat›r›mlar›n›n al›fl ve sat›fl ifllemlerini muhasebelefltirilmesini aç›klayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar • • • • • •

Menkul K›ymet Hisse Senedi Tahvil Senet Bono Gerçe¤e Uygun De¤er

• Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kâr veya Zarara Yans›t›lan Menkul K›ymet • Sat›lmaya Haz›r Amaçl› Menkul K›ymet • Vadeye Kadar Elde Tutma Amaçl› Menkul K›ymet

‹çindekiler

Genel Muhasebe-I

Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler

• • • •

MENKUL KIYMETLER H‹SSE SENETLER‹ BORÇLANMA KA⁄ITLARI D‹⁄ER MENKUL KIYMETLER

Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler MENKUL KIYMETLER Ekonomik kalk›nma sürecinin bafl›ndan beri toplumun bir kesimi, belirli bir zaman dilimi içinde elde ettikleri gelirden fazlas›n› harcama; di¤er bir kesimi ise gelirlerinin bir k›sm›n› tasarruf etme ve bu tasarruflar›n›, bir ç›kar karfl›l›¤›nda fon ihtiyac› duyanlara sunma e¤ilimindedir. Kaç›n›lmaz olarak zamanla bu iki grubu bir araya getirecek bir sistem ihtiyac› do¤mufl ve finansal piyasalar ortaya ç›km›flt›r.

Finansal piyasalara fon sunan özel ya da tüzel kifliler; pazarda belirlenen bir fiyatla kendi kullan›m gereksinimleri üzerinde kalan fonlar›, bu fonlara gereksinme duyan kiflilere devretmekte ve belirli bir süre veya süresiz olarak bu fonlardan uzak kalmay› kabullenmektedir. Fon sunanlar, di¤er kiflilere devrettikleri fonlar›n karfl›l›¤›nda fon isteminde bulunanlardan bir belge almaktad›r. Bu belgeler genel olarak menkul k›ymetler olarak isimlendirilmekte ve iflletmelerin finansal varl›klar› aras›nda s›n›fland›r›lmaktad›r.

Menkul k›ymetler, finansal piyasalara fon sunan özel ve tüzel kiflilerin sahip olduklar› nakit fazlas›n› etkin bir flekilde yönetip de¤erlendirmek amac› ile s›kça yararland›klar› finansal araçlar aras›nda yer almaktad›r. Menkul k›ymetler; iflletmelerin k›sa veya uzun vadede fiyat de¤iflimi etkisinden yararlanmak, faiz geliri veya kâr pay› sa¤lamak amac› ile edindikleri finansal araçlardan oluflmaktad›r. Bunlar flöyle s›ralanabilir: • Hisse Senedi • Tahvil • Hazine Bonusu • Finansman Bonusu • Yat›r›m Fonu Kat›l›m Belgesi • Kâr-Zarar Ortakl›¤› Belgesi • Gelir Ortakl›¤› Senedi Menkul k›ymetler, k›sa vadeli fiyat de¤iflimlerinin etkilerinden yararlanmak veya faiz geliri elde etmek amac› ile edinilmifller ise geçici (k›sa vadeli) menkul k›ymet yat›r›mlar›, uzun vadeli fiyat de¤iflim etkilerinden yararlanmak, faiz geliri elde etmek veya kâr pay› sa¤lamak amac› ile edinilmifller ise uzun vadeli menkul k›ymet yat›r›mlar› ad›n› almaktad›rlar.

Bu ünitede menkul k›ymet yat›r›mlar›ndan “geçici menkul k›ymet yat›r›mlar›” ele al›nacakt›r. ‹lgili menkul k›ymet yat›r›mlar›, Tekdüzen Hesap Plan›nda “11

Bir y›ldan daha k›sa süreli yat›r›mlar “geçici menkul k›ymet yat›r›mlar›”, bir y›ldan daha uzun süreli yat›r›mlar ise “uzun vadeli menkul k›ymet yat›r›mlar›” olarak kabul edilir.

148

Genel Muhasebe-I

Menkul K›ymetler” hesap grubunda izlenmekte ve türlerine göre afla¤›daki flekilde SIRA S‹ZDE s›n›fland›r›lmaktad›r: 110 Hisse Senetleri 111 Özel D Ü fiKesim Ü N E L ‹ MTahvil, Senet ve Bonolar› 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar› 118 Di¤er Menkul K›ymetler S O R U 119 Menkul K›ymetler De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-)

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

119 Menkul K›ymetler D ‹ K K A T De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) hesab›; menkul k›ymetlerle ilgili de¤erleme ifllemleri yap›l›rken menkul k›ymetlerin de¤erinde meydana gelen azal›fl›n kay›tlara yans›t›labilmesi amac› ile kullan›lan pasif nitelikte, aktifi düzenleyici bir hesapt›r.

SIRA S‹ZDE

N N

K ‹ T A P

Gerçe¤e uygun de¤er; karfl›l›kl› pazarl›k ortam›nda bilgili ve istekli kifliler aras›nda bir varl›¤›n el Tde¤ifltirmesi E L E V ‹ Z Y OyaNda bir borcun ödenmesi durumunda ortaya ç›kan tutard›r.

‹NTERNET

‹flletmeler, sahip olduklar› nakit fazlas›n› geçici menkul k›ymet yat›r›m› yaparak AMAÇLARIMIZ de¤erlendirmeyi tercih etmeleri durumunda bu yat›r›m› ilk kez iflletme kay›tlar›na yans›t›rlarken yat›r›m yapm›fl olduklar› menkul k›ymetin türü ve ilgili yat›r›m› gerçeklefltirme amaçlar›n› göz önünde bulundurmal›d›r. Baflka bir ifade ile menkul K ‹ T yap›ld›¤›nda A P k›ymet yat›r›m› öncelikle ilgili yat›r›m›n türüne göre tekdüzen hesap plan›nda yukar›da yer alan hesaplardan hangisine girdi¤ine karar verilmesi gerekmektedir. Bu aflamadan sonra yat›r›m›n gerçeklefltirilme amac›na uygun olarak ilT E Lbir E V ‹ Zalt Y O Nhesap aç›lmal›d›r. Bunun sebebi, Tekdüzen Hesap Plan›nda gili hesapta menkul k›ymetler için türlerine göre bir s›n›fland›r›lma yap›lm›fl olmas›d›r. Bununla birlikte Türkiye Muhasebe Standartlar›’nda menkul k›ymetler edinim amaçlar›na göre s›n›fland›r›lmaktad›r ve bu duruma alt hesaplarla çözüm bulunmaktad›r. ‹NTERNET Menkul k›ymetler muhasebelefltirilirken iflletme taraf›ndan yat›r›m›n yap›lma amac›na uygun olarak olarak afla¤›daki alt hesaplarda s›n›fland›r›l›r.

1- Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kâr veya Zarara Yans›t›lan Menkul K›ymetler 2- Sat›lmaya Haz›r Amaçl› Menkul K›ymetler 3- Vadeye Kadar Elde Tutma Amaçl› Menkul K›ymetler

Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kâr veya Zarara Yans›t›lan Menkul K›ymetler Türev ürün; 1- De¤eri de¤iflime aç›k bir sözleflmeye dayal› olan, 2- Net bir bafllang›ç yat›r›m› gerektirmeyen ya da benzer finansal araçlara oranla daha az bir bafllang›ç yat›r›m› gerektiren, 3- Vadeye kadar taraflar aras›nda nakit ak›fl› gerektirmeyen finansal araçt›r. Öz kayna¤a dayal› finansal araç; ‹flletmelerin tüm borçlar› ç›kar›ld›ktan sonra varl›klar›nda bir pay›/hakk› gösteren sözleflmedir.

Literatürde “al›m sat›m amaçl›” olarak da adland›r›lan menkul k›ymet grubu Türkiye Muhasebe Standartlar›’nda gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr veya zarara yans›t›lan menkul k›ymetler olarak isimlendirilmektedir.

Bir menkul k›ymet; yak›n zamanda sat›lmak amac› ile edinilmifl, birlikte yönetilen ve son zamanlarda k›sa dönemde kâr etme konusunda belirgin bir e¤ilimi bulundu¤u yönünde delil bulunan belirli finansal araçlardan oluflan bir portföyün parças› ya da bir türev ürün ise ilgili menkul k›ymetler “gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr/zarara yans›t›lan (al›m sat›m amaçl›) menkul k›ymet” s›n›f›na girmektedir.

Genellikle iflletmeler bu tür menkul k›ymetleri günlük, haftal›k ya da ayl›k fiyat de¤iflim etkilerinden yararlanmak ve k›sa sürede yüksek faiz getirisi sa¤lamak amac› ile edinmektedirler.

Aktif bir piyasada kay›tl› bir piyasa fiyat› bulunmayan ve gerçe¤e uygun de¤eri güvenilir bir flekilde ölçülemeyen öz kayna¤a dayal› finansal araçlara yap›lan yat›r›mlar›n gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr veya zarara yans›t›lan olarak tan›mlanmas› mümkün de¤ildir. Örne¤in bir iflletmenin herhangi bir organize piyasada ifllem görmeyen baflka bir iflletmenin hisse senetlerini sat›n almas› durumunda, sat›n al›nan hisse senetlerinin aktif bir piyasas› olmad›¤› için, gerçe¤e uygun de¤eri güvenilir bir

7. Ünite - Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler

149

biçimde ölçülemeyece¤inden söz konusu hisse senetlerini gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr veya zarara yans›t›lan olarak s›n›fland›rmas› mümkün olamayacakt›r.

Sat›lmaya Haz›r Amaçl› Menkul K›ymetler Sat›lmaya haz›r olarak tan›mlanan veya kredi ve alacak, vadeye kadar elde tutulacak yat›r›m ya da gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr veya zarara yans›t›lan finansal varl›k olarak (al›m-sat›m amaçl›) s›n›fland›r›lamayan finansal varl›klard›r. Baflka bir ifade ile arzu edildi¤i takdirde vadesine kadar elde tutulabilecek ama sahibine bu konuda bir yükümlülük yüklemeyen ve vadesinden önce de elden ç›kar›labilen menkul k›ymetler bu gruba girmektedir. Örne¤in bir iflletme, sahip oldu¤u fon fazlas› ile menkul k›ymet yat›r›m› yapmak istiyor; ancak bu yat›r›m›n kendisi için herhangi bir ba¤lay›c›l›¤› olmas›n› istemiyorsa, sat›n alm›fl oldu¤u menkul k›ymetlerin elden ç›karabilmesi için vade sonuna kadar bekleme zorunlulu¤unun olmas›n› istemiyorsa söz konusu menkul k›ymetleri sat›fla haz›r amaçl› olarak s›n›fland›rmal›d›r.

Vadeye Kadar Elde Tutma Amaçl› Menkul K›ymetler ‹flletmenin vadeye kadar elde tutma niyet ve imkân›n›n bulundu¤u sabit veya belirlenebilir nitelikte ödemeler içeren ve sabit bir vadesi bulunan türev olmayan finansal varl›klard›r. Örne¤in bir iflletmenin elinde fon fazlas› olmas› ve bu paray› menkul k›ymet yat›r›m› yaparak de¤erlendirmeye karar vermesi durumunda yapaca¤› yat›r›m›n hangi gruba girece¤ine karar vermesini belirleyen pek çok etken olabilir. Bunlar; söz konusu tutara gelecek dönemde ne zaman ihtiyac›n›n olabilece¤i, yat›r›m yapma amac›, yat›r›m riski ve yat›r›mdan bekledi¤i getiri olarak s›ralanabilir. ‹flletme yat›r›m yapm›fl oldu¤u menkul k›ymetleri vadesi sonuna kadar elde tutmay›, bu tarihten önce elden ç›karmay› düflünmüyor ise bu menkul k›ymetler vadeye kadar elde tutma amaçl› menkul k›ymetler olarak s›n›fland›r›lmaktad›r.

Türkiye Muhasebe Standartlar› hükümleri uyar›nca bir iflletmenin cari y›l veya son iki y›l içerisinde, vadeye kadar elde tutulacak yat›r›mlar›n›n önemli bir bölümünü vadesinden önce satm›fl olmas› durumunda söz konusu iflletmenin takip eden dönemlerde hiçbir finansal varl›¤›n› vadeye kadar elde tutulacak yat›r›m olarak s›n›fland›r›lmas›na izin verilmemektedir.

Gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr veya zarara yans›t›lmayan menkul k›ymetlerin edinimi için arac› kuruma ödenen komisyon ve benzeri giderler, menkul k›ymetin edinim de¤erinin bir parças› olarak aktiflefltirilmektedir. Örne¤in bir iflletme, elindeki nakit fazlas› ile borsada ifllem gören menkul k›ymetlerden sat›n almaya karar vermifltir. ‹flletme, söz konusu menkul k›ymetleri sat›n alabilmek için borsada faaliyet gösteren arac› kurumlardan biri ile sundu¤u hizmetler karfl›l›¤›nda kendisine belli bir komisyon tutar› ödemek üzere anlaflm›flt›r. ‹flletmenin sat›n alm›fl oldu¤u menkul k›ymetleri gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr veya zarara yans›t›lma amaçl› SIRAkomisyonu S‹ZDE olarak s›n›fland›rmas› durumunda arac› kuruma ödemifl oldu¤u faaliyet gideri olarak muhasebelefltirilmelidir. Ancak iflletmenin söz konusu menkul k›ymetleri sat›fla haz›r amaçl› ya da vadeye kadar elde tutma amaçl› D Ü fi Ü Nolarak E L ‹ M s›n›fland›rmas› durumunda arac› kuruma ödemifl oldu¤u komisyonu, ilgili menkul k›ymetin gerçe¤e uygun de¤erine eklemeli ve menkul k›ymeti toplam tutar üzerinden iflS O R U letme kay›tlar›na almal›d›r.

Menkul k›ymetlerin edinimi için katlan›lan komisyon veya benzeri harcamalar›n nas›l muD‹KKAT hasebelefltirilece¤i, tamamen iflletmenin söz konusu menkul k›ymetleri ne flekilde s›n›fland›rm›fl oldu¤una ba¤l›d›r.

SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

N N

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

150

Genel Muhasebe-I

Bu ünite; menkul k›ymetler hisse senetleri, borçlanma k⤛tlar› ve di¤er menkul k›ymetler olmak üzere üç ana bafll›kta incelenecektir. Ayr›ca her bir menkul k›ymet türü hakk›nda bilgi verilerek söz konusu menkul k›ymetlere yap›lan geçici yat›r›mlar›n muhasebelefltirilmesi ve finansal tablolarda raporlanmas› aç›klanacakt›r.

H‹SSE SENETLER‹ Hisse senedi; sermayesi paylara bölünmüfl flirketler taraf›ndan ç›kar›lan, ortakl›k sermayesine kat›lma pay›n› temsil eden, paylar›n dolafl›m›n› sa¤layan ve kanuni SIRA S‹ZDE flekil flartlar›na uygun olarak haz›rlanan k›ymetli evrak olarak tan›mlanmaktad›r.

SIRA S‹ZDE

Ü fi Üiflletmeler NEL‹M Sizce hangi Dtür sermayesi paylara bölünmüfl flirketler olarak kabul edilebilir?

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U Senet; borçlu taraf›ndan imzalanarak alacakl›ya verilen, alacakl› emrine D ‹ K K Atarihte T belirlenen ve yerde belirli bir tutar›n ödenmesi yükümlülü¤ünü kapsayan k›ymetli evrakt›r.

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Hisse senetlerinin hamiline ya da nama yaz›l› olmas› mümkündür. Hamiline S O R U yaz›l› hisse senetlerinin üzerinde orta¤›n ad› yaz›l› de¤ildir, kim ilgili hisse senedine sahip ise hisse senedinin ona ait oldu¤u kabul edilir ve teslim yolu ile el de¤iflD ‹ K K A hisse T tirir. Nama yaz›l› senetlerinin üzerinde ise mutlaka orta¤›n ad› yaz›l› olmak zorundad›r. ‹flletmeler, SIRAdi¤er S‹ZDEiflletmelerin hisse senetlerini geçici ya da uzun vadeli yat›r›m amac›yla edinebilir. ‹flletmenin nakit mevcudu fazlas› ile baflka bir flirkete ortak olup o flirketin yönetimine kat›lmak ve ilgili flirketten kâr pay› sa¤lamak amac› ile AMAÇLARIMIZ hisse senedi edinmesi durumunda bu yat›r›m, uzun vadeli menkul k›ymet yat›r›m›; yaln›zca k›sa süreli fiyat de¤iflim etkilerinden yararlanmak amac› ile baflka bir flirketin hisse senetlerini edinmesi durumunda ise bu yat›r›m, geçici menkul k›ymet K ‹ T A P yat›r›m› olarak kabul edilmektedir. ‹flletmelerin uzun vadeli yat›r›m amac› ile hisse senedi edinmeleri durumunda ilgili yat›r›mlar, iflletmeler taraf›ndan yat›r›m yap›lan flirkette sahip olunan paya TELEV‹ZYON ba¤l› olarak 242 ‹fiT‹RAKLER hesab›nda veya 245 BA⁄LI ORTAKLIKLAR hesab›nda izlenmektedir. ‹flletmelerin geçici yat›r›m amac› ile hisse senedi edinmeleri durumunda ise ilgili yat›r›mlar SENETLER‹ hesab›nda izlenmektedir. ‹ N T E110 R N EH‹SSE T Hisse senetlerinin sat›n al›nmas› durumunda gerçe¤e uygun de¤eri üzerinden ilgili hisse senedinin edinim amac›na uygun olarak “Hisse Senetleri” hesab›nda yer alan ilgili alt hesap borçland›r›l›r, sat›lmas› durumunda ise ilgili hesap alacakland›r›l›r.

N N

19.4.20X1 110 HİSSE SENETLERİ HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 102 BANKALAR HS. 102.01 A Bankası

ÖRNEK

80.000

80.000

Hera iflletmesi 19.4.20X1 tarihinde Athena iflletmesinin piyasada ifllem gören hisse senetlerinden 1.000 adedini, hisse bafl›na T80 karfl›l›¤›nda sat›lmaya haz›r amaçl› olarak A Bankas›ndaki hesab›ndan havale yaparak sat›n alm›flt›r. Örnekte Hera iflletmesi, elindeki nakit fazlas› ile k›sa vadeli fiyat de¤iflim etkilerinden yararlanmak için Athena iflletmesi hisse senetlerinden sat›n alm›flt›r. Bu ifllem sonucunda 110 Hisse Senetleri hesab› ödenen toplam tutar kadar borçland›r›lm›fl, ödeme banka hesab›ndan yap›ld›¤› için 102 Bankalar hesab› ilgili tutar kadar alacakland›r›lm›flt›r.

151

7. Ünite - Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler

A iflletmesi, 3.5.20X1 tarihinde al›m-sat›m amaçl› olarak adedi T5’den SIRA2.000 S‹ZDEadet B iflletmesinin hisse senetlerinden sat›n alm›fl ve hisse senedini ihraç eden arac› kuruma banka hesab›ndan EFT ile ödeme yapm›flt›r. ‹fllemin yevmiye kayd›n› yap›n›z.

1

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Hisse senetlerinin sat›n al›nmas› ile ilgili ödenen komisyonlar, ilgili hisse seneS O R amaçl›) U di gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr veya zarara yans›t›lan (al›m sat›m olarak s›n›fland›r›lmad›¤› sürece hisse senedinin gerçe¤e uygun de¤erine ilave edilerek aktiflefltirilmektedir. Aksi durumda ise 65 Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gider ve D‹KKAT Zararlar grubunda ilgili gider hesab› borçland›r›l›r.

S O R U

D‹KKAT

N N

SIRA S‹ZDE 400 adet Hera iflletmesi 2.6.20X1 tarihinde piyasada ifllem gören Ares iflletmesinin hisse senedini, al›m sat›m amaçl› ve hisse bafl›na T75 ödemek koflulu ile sat›n alm›fl, bu ifllem karfl›l›¤›nda arac› kuruma ödeyece¤i T3.000 komisyon ücretini ve AMAÇLARIMIZ hisse senedi bedelini banka havalesi ile ödemifltir.

2.6.20X1 110 HİSSE SENETLERİ HS. 110.01 Gerçeğe Uygun Değer Farkı Kâr veya Zarara Yansıtılan 653 KOMİSYON GİDERLERİ HS. 102 BANKALAR HS.

SIRA S‹ZDE

SIRA Ö R NS‹ZDE EK

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

30.000

K ‹ T A P

3.000

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

33.000

‹NTERNET

‹NTERNET

Örnekte Hera iflletmesi, elindeki nakit fazlas› ile k›sa vadeli fiyat de¤iflim etkilerinden yararlanmak için Ares iflletmesinin borsada ifllem gören hisse senetlerini sat›n alm›flt›r. Bunun yan› s›ra bu ifllem için arac› kuruma T3.000 komisyon ödeSIRA S‹ZDE mifltir. Sat›n al›nan hisse senetleri al›m-sat›m amaçl› sat›n al›nd›¤› için 110 Hisse Senetleri hesab›, yaln›zca hisse senetleri için ödenen tutar kadar borçland›r›lm›fl; bu D Ü fi tutardan Ü N E L ‹ M ayr› olaifllem için ödenen komisyon tutar› ise hisse senetleri için ödenen rak 653 Komisyon Giderleri hesab›, ilgili tutar kadar borçland›r›lm›flt›r. Tüm ödemeler banka hesab›ndan yap›ld›¤› için 102 Bankalar hesab›, toplam S O R U ödenen tutar kadar alacakland›r›lm›flt›r.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

D ‹ Kfark› K A T kâr veya zaMenkul K›ymet edinimi için ödenen komisyonlar, gerçe¤e uygun de¤er rara yans›t›lma amaçl› edinilen menkul k›ymetler için ödenmeleri durumunda faaliyet gideri olarak ayr›ca muhasebelefltirilirken bunlar›n d›fl›nda kalan menkul k›ymetler için ise SIRA S‹ZDE ilgili menkul k›ymetin gerçe¤e uygun de¤erine ilâve edilerek aktiflefltirilir.

N N

AMAÇLARIMIZ A iflletmesi, 15.5.20X1 tarihinde sat›lmaya haz›r amaçl› olarak adedi T6,50’den SIRA S‹ZDE 3.000 adet C iflletmesi hisse senetlerinden sat›n alm›fl ve bu ifllem için arac› kuruma T1.900 komisyon ödemifltir. ‹fllemin yevmiye kayd›n› yap›n›z.

2

KD Ü‹ fi ÜT NAE L P‹ M

Hisse senetleri nominal de¤erinden al›n›p sat›labilece¤i gibi nominal de¤eri S O R Usenetleri, kad›fl›nda farkl› bir de¤er üzerinden de al›n›p sat›labilmektedir. Hisse y›tl› de¤erinin alt›nda veya üstünde bir de¤erle sat›labilir. T E L E V ‹ Z Y O N Hisse senetlerinin kay›tl› de¤erinden daha yüksek bir bedel üzerinden sat›lmaD‹KKAT s› durumunda bu sat›fl primli sat›fl ad›n› almaktad›r ve 645 Menkul K›ymet Sat›fl Kârlar› hesab›, elde edilen kâr tutar› kadar alacakland›r›l›r. ‹ N T E R N E T SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE

DKÜ fi‹ ÜTN EAL ‹ PM Nominal de¤er; menkul k›ymetin üzerinde S Oyaz›l› R Uolan de¤erdir. T E L E V ‹ Z Y O N Kay›tl› de¤er; hisse D‹KKAT senetlerinin iflletme kay›tlar›ndaki de¤eridir.

N N

‹NTERNET SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

152

Genel Muhasebe-I

Hisse senetlerinin kay›tl› de¤erinden daha düflük bir bedel üzerinden sat›lmas› durumunda bu sat›fl iskontolu sat›fl ad›n› al›r ve 655 Menkul K›ymet Sat›fl Zararlar› hesab›, ortaya ç›kan zarar tutar› kadar borçland›r›l›r.

ÖRNEK

Hera iflletmesi 2.6.20X1 tarihinde sat›n alm›fl oldu¤u Ares iflletmesi hisse senetlerininin tamam›n› 1.7.20X1 tarihinde T34.000’ya satm›flt›r.

1.7.20X1 102 BANKALAR HS. 110 HİSSE SENETLERİ HS. 110.01Gerçeğe Uygun Değer Farkı Kâr/Zarara Yansıtılan 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI HS.

SIRA S‹ZDE

3

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

AMAÇLARIMIZ

Temettü; ortaklara da¤›t›lan

‹NTERNET

4.000

SIRA S‹ZDE tarihinde sat›lmaya haz›r amaçl› olarak adedi T4,50’den 2.000 adet A iflletmesi, 20.5.20X1 D iflletmesi hisse senetlerinden sat›n alm›fl ve bu ifllem için arac› kuruma T900 komisyon ödemifltir. ‹flletme, 16.6.20X1 tarihinde nakit ihtiyac›n› karfl›lamak amac›yla 20.5.20X1 taD Ü fi Ü N E L ‹ M rihinde sat›n ald›¤› D iflletmesi hisse senetlerini T8.500’ya satm›flt›r. Gerekli yevmiye kay›tlar›n› yap›n›z.

Hisse senetlerinin tahsil edilebilir duruma gelmifl kâr pay› ile birlikte sat›n al›nmas› durumunda hisse senedi için ödenen tutar, tahsil edilecek kâr pay›n› da D ‹ K K Ailgili T içermektedir. Dolay›s›yla tahsil edilebilecek durumda olan kâr pay› tutar› için 108 Di¤er Haz›rSIRA De¤erler hesab› borçland›r›l›r, hisse senetleri ise ilgili kâr pay› tutar› S‹ZDE hisse senetlerinin sat›n alma fiyat›ndan düflüldükten sonra kalan tutar üzerinden edinilme amaçlar›na uygun olarak 110 Hisse Senetleri hesab›nda aç›lacak alt hesaAMAÇLARIMIZ b›n borcuna kaydedilir.

N N

K ‹ T A P

Tkâr E Lpay›d›r.

EV‹ZYON

30.000

S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

34.000

BORÇLANMA KÂ⁄ITLARI

‹ T A P nakit fazlas› olmas› durumunda teorik olarak kendilerinden ‹flletmelerinK ellerinde ya bu nakit fazlas›n› temettü olarak da¤›tmas› ya da yat›r›m yapmas› yani ellerindeki nakit fazlas›n› at›l olarak iflletmede tutmamas› beklenmektedir. Ancak iflletmeE L E V ‹ Z Y O Nihtiyaç duyulan fonlar›n edinim maliyetlerinin yüksek olaca¤› ler, yak›n Tgelecekte beklentisi içinde iseler ellerindeki nakit fazlas›n› temettü olarak da¤›tmak ya da yat›r›m yapmak yerine geçici yat›r›mlarda de¤erlendirmeyi tercih ederler. Tahvil, senet ve bonolar; ‹ N T E R N Esöz T konusu geçici yat›r›m araçlar›n›n bir bölümünü olufltururlar ve ihraç edenler aç›s›ndan borçlanma arac› olarak kullan›ld›klar› için genel olarak borçlanma k⤛tlar› olarak isimlendirilirler.

Borçlanma k⤛tlar›n›n muhasebelefltirilmesinde 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar› ile 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar› hesaplar›n›n alt hesaplar›; ikinci k›r›l›m› afla¤›da verilen hesap plan›ndan yararlan›lacakt›r: 01. Tahviller 02. Hazine Bonosu 03. Finansman Bonosu 04. Gelir Ortakl›¤› Senedi 05. Kâr ve Zarar Ortakl›¤› Belgesi 06. Yat›r›m Fonu Kat›l›m Belgesi

7. Ünite - Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler

153

Yukar›da verilen tüm alt hesaplar için afla¤›daki üçüncü k›r›l›m hesaplar› örneklerde kullan›lacakt›r: 01. Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kâr veya Zarara Yans›t›lan 02. Sat›lmaya Haz›r Amaçl› 03. Vadeye Kadar Elde Tutma Amaçl›

Tahviller Tahviller; anonim flirketler ile kamu kurum ya da kurulufllar›n›n, faaliyetlerinin finansman›nda ihtiyaç duyduklar› fonlar› sa¤lamak amac› ile ihraç edilen borçlanma senetleri olarak tan›mlanmaktad›r. Baflka bir ifade ile belirlenmifl bir dönem için, belirlenmifl faiz oran› üzerinden hesaplanan faiz tutar›n› ve borçlan›lan anaparay› dönem sonunda bir defada veya baflka bir ödeme flekli ile geri ödeme taahhüdünü belirten finansal varl›klard›r. Türkiye’de yayg›n olarak T.C. Merkez Bankas› taraf›ndan ihraç edilen devlet tahvili görülmektedir.

Bu ifllem sonucunda tahvil ihraç eden kurum ya da kurulufl borçlan›rken söz konusu tahvilleri sat›n alan kifli, kurum ya da kurulufllar ise ellerindeki nakit fazlas›n› de¤erlendirmifl ve yat›r›m yapm›fl olurlar.

Tahvillerin en önemli özelli¤i, sabit getirili menkul k›ymet olmalar›d›r. Baflka bir ifade ile tahvil ihraç eden taraf, kâr ya da zarar etmesinden ba¤›ms›z olarak tahvil sahibine tahvil üzerinde yazan faiz oran›n› ödemekle yükümlüdür.

Tahvillerin sahip oldu¤u di¤er bir önemli özellik ise vadesinin bir y›ldan uzun olmas›d›r. Ancak iflletmeler, tahvili her zaman uzun vadeli bir yat›r›m arac› olarak kullanmayabilir. Di¤er bir deyiflle yat›r›mc›, elindeki fon fazlas› ile tahvil yat›r›m› yaparken bu yat›r›m› her zaman vadesine kadar elde tutmak amac› ile yapmak zorunda de¤ildir. Tahviller, ihraç eden taraf›n kâr ya da zarar etmesinden ba¤›ms›z olarak sahibine üzerinde yazan faiz oran›n› ödemekle yükümlü olmas› sebebi ile vadesine kadar ikincil piyasada el de¤ifltirebilir ve geçici yat›r›m arac› olarak kullan›labilirler. Örne¤in 10 y›l vadeli olarak ihraç edilen bir tahvil, 10 y›l boyunca çeflitli zamanlarda el de¤ifltirebilmektedir. Tahvilin her sahibi, söz konusu tahvili elde bulundurdu¤u süreye iliflkin faiz geliri elde eder.

Tahviller, ilk kez iflletme kay›tlar›na al›n›rken öncelikle Tekdüzen Hesap Plan›nda, tahvili ihraç eden kurum ya da kuruluflun özelliklerine ba¤l› olarak s›n›fland›r›lmaktad›r. E¤er tahvil özel kesim taraf›ndan ihraç edilmifl ise 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar› Hesab›, kamu kesimi taraf›ndan ihraç edilmifl ise 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar› hesab› kullan›l›r. Takiben, hisse senetlerinde oldu¤u gibi söz konusu tahvil yat›r›m›n›n iflletme taraf›ndan ne amaçla yap›ld›¤› tespit edilir (bkz. hisse senetleri) ve ilgili alt hesaplar borçland›r›l›r.

Tahvillerin edinimi ile ilgili gerçeklefltirilen komisyon ödemeleri, ilgili tahvil gerçe¤e uygun de¤er fark› kâr veya zarara yans›t›lan olarak s›n›fland›r›lmad›¤› sürece tahvilin gerçe¤e uygun de¤erine ilâve edilerek aktiflefltirilir. Aksi durumda ise 65 Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gider ve Zararlar grubunda ilgili gider hesab› borçland›r›l›r.

Tahvili ihraç eden kurum ya da kuruluflun ödemekle yükümlü oldu¤u faiz oran›, piyasa faiz oran› ile ayn› oldu¤u sürece tahviller nominal de¤eri üzerinden sat›l›rlar. Ancak piyasa faiz oran›n›n tahvil için ödenecek olan nominal faiz oran›ndan yüksek olmas› durumunda ihraç eden kuruluflun ihraç etti¤i tahvili, nominal de¤eri üzerinden satmas› mümkün de¤ildir. Yat›r›mc› için söz konusu finansal ara-

Tahvil, bir borçlanma senedidir. ‹hraç etme ise menkul k›ymetlerin bas›lmas› ve sat›fla ç›kar›lmas›d›r.

‹kincil Piyasa; daha önce ihraç edilmifl menkul k›ymetlerin ifllem gördü¤ü, yani yeniden al›m-sat›m›n›n yap›ld›¤› piyasalard›r.

154

Genel Muhasebe-I

c›n cazip hâle gelebilmesi için nominal de¤erinden düflük bir de¤erle satmal›d›r.

Piyasa faiz oran›n›n tahvil ödenecek faiz oran›ndan düflük olmas› durumunda ise iflletme, söz konusu tahvilleri nominal de¤eri üzerinde bir de¤erle satmal›d›r; çünkü yat›r›mc›s›na piyasadaki di¤er yat›r›m olanaklar›ndan daha fazla getiri sunmaktad›r. Dolay›s›yla yat›r›mc›, emsallerine göre kendisine yüksek getiri sa¤layacak bir yat›r›m arac›na sahip olabilmek için bir bedel ödemelidir.

ÖRNEK

Limos iflletmesi; 2.1.20X1 tarihinde ayn› tarihte ihraç edilmifl olan T1,20 nominal de¤erli, y›ll›k % 36 faizli, Nemesis iflletmesi tahvillerinden 10.000 tanesini sat›lmaya haz›r amaçl› menkul k›ymet yat›r›m› yapmak amac› ile sat›n alm›flt›r (Piyasa faiz oran› ve tahvil faiz oran›n›n ayn› oldu¤u varsay›lmaktad›r.).

2.1.20X1 111 ÖZEL KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI HS. 111.01 Tahviller 111.01.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 102 BANKALAR HS.

ÖRNEK

12.000 12.000

Limos iflletmesi, 2.1.20X1 tarihinde sat›n alm›fl oldu¤u Nemesis iflletmesi tahvillerinin tamam›n› 3.8.20X1 tarihinde T13.800‘ya satm›flt›r (Piyasa faiz oran›nda bir de¤ifliklik olmad›¤›, tahvilin faiz oran› ile ayn› oldu¤unu varsay›n›z.).

3.8.20X1 102 BANKALAR HS. 111 ÖZEL KESİMİ TAHVİL,SENET VE BONOLARI HS. 111.01 Tahviller 111.01.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI HS.

13.800

12.000 1.800

Örnekte sat›fl ifllemi sonucunda bankalar hesab› tahvil sat›fl›ndan elde edilen tutar kadar borçland›r›lm›fl, 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar› hesab› ise sat›lan tahvillerin kay›tl› de¤eri tutar›nca alacakland›r›lm›flt›r. ‹ki tutar aras›ndaki fark›n tamam›, piyasa faiz oran› ile tahvil faiz oran›n›n ayn› oldu¤u varsay›ld›¤› için, yat›r›mc›n›n tahvili ilgili dönemde elinde bulundurmas› sebebi ile hak etti¤i faiz geliridir. Bu koflullarda, yat›r›mc› söz konusu tahvili elden ç›kartmaya karar verdi¤inde tahvilin sat›fl fiyat›n› belirlerken hak etmifl oldu¤u faiz tutar› tahvilin nominal de¤erine ilâve ederek tespit edilir. Ancak mevcut uygulamada tahvilin yat›r›mc›n›n elinde bulundu¤u süre boyunca yat›r›mc›ya sa¤lad›¤› faiz gelirinin (2.1.20X13.8.20X1 dönemine ait faiz geliri olarak) ayr›ca muhasebelefltirilmesinin benimsenmemesi sebebi ile 645 Menkul K›ymet Sat›fl Kârlar› hesab› alacakland›r›lmaktad›r.

Muhasebe ilkelerine göre do¤ru olan ise bu fark›n faiz geliri olarak raporlanmas›d›r. Her iki durumda da söz konusu tutar, gelir tablosunda raporlan›yor olsa bile ilgili tutar›n raporland›¤› hesap gruplar› farkl›d›r.

Piyasa faiz oran› ile tahvil faiz oran›n›n ilgili süreçte farkl›laflmas› durumunda tahvilin sat›fl fiyat›n›n belirlenmesinde, tahvilin elde tutuldu¤u dönem boyunca hak

155

7. Ünite - Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler

edilen faiz geliri d›fl›nda iki faiz oran› aras›ndaki iliflkinin yönünde ve tutar›nda meydana gelen de¤ifliklik de rol oynar. ‹lkesel olarak böyle bir durumda tahvilin elde tutuldu¤u dönem süresince elde edilen faiz geliri ile faiz oranlar›nda meydana gelen de¤iflim nedeni ile ortaya ç›kan olumlu ya da olumsuz farklar, 645 Menkul K›ymet Sat›fl Kârlar› ya da 655 Menkul K›ymet Sat›fl Zararlar› Hesab›nda ayr› olarak muhasebelefltirilip gelir tablosunda ayr› olarak raporlanmal›d›r. Ancak mevcut uygulamada hesaplanan toplam tutar, do¤rudan menkul k›ymet sat›fl kârlar› ya da 655 Menkul K›ymet Sat›fl Zararlar› hesab›nda muhasebelefltirilip, raporlanmaktad›r.

S‹ZDE de¤erli, y›l(A) iflletmesi; 3.1.20X1 tarihinde ayn› tarihte ihraç edilmifl olan T2SIRA nominal l›k % 48 faizli devlet tahvillerinden 22.000 tanesini sat›fla haz›r amaçl› menkul k›ymet yat›r›m› yapmak amac› ile sat›n alm›flt›r (Piyasa faiz oran› ve tahvilDfaiz oran›n›n ayn› olÜ fi Ü N E L ‹ M du¤unu varsay›n›z.) (A) iflletmesi, 3.1.20X1 tarihinde sat›n alm›fl oldu¤u devlet tahvillerinin tamam›n› 3.6.20X1 tarihinde T52.800’ya satm›flt›r. ‹fllemin yevmiye kay›tlar›n› yaS O R U p›n›z (Piyasa faiz oran›nda bir de¤ifliklik olmad›¤›, tahvilin faiz oran› ayn› oldu¤unu SIRA ile S‹ZDE varsay›n›z.).

Sizce hisse senetleri ile tahviller aras›ndaki farkl›l›klar nelerdir?

D‹KKAT D Ü fi Ü N E L ‹ M

Di¤er Borçlanma K⤛tlar›

SIRA S‹ZDE S O R U

4

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U SIRA S‹ZDE D‹KKAT D Ü fi Ü N E L ‹ M

N N

‹flletmelerin ellerindeki fon fazlas›n› geçici olarak de¤erlendirdikleri yat›r›m araçlaAMAÇLARIMIZ r›ndan tahviller d›fl›nda yayg›n olarak kullan›lan borçlanma ka¤›tlar› ve özellikleri D‹KKAT afla¤›daki gibidir: • Hazine Bonosu KSIRA ‹ T S‹ZDE A P • Finansman Bonosu • Gelir Ortakl›¤› Senedi • Kâr ve Zarar Ortakl›¤› Belgesi AMAÇLARIMIZ TELEV‹ZYON • Yat›r›m Fonu Kat›lma Belgesi Kamu kesimi kurum ya da kurulufllar› taraf›ndan borçlu s›fat› ile düzenlenen, K ‹ T niteli¤inde A P bir y›ldan k›sa vadeli, emre ya da hamiline yaz›l› menkul k›ymet k›y‹ N T E R N ET S‹ZDE metli evraklar hazine bonusu olarak adland›r›l›r. E¤er bono,SIRA özel kesim kurum ya da kurulufllar› taraf›ndan borçlu s›fat› ile düzenlenmifl ise finansman bonosu T E L E V ‹ Zayn› Y O N özelliklead›n› almaktad›r. Hazine bonosu ve finansman bonusu tamamen D Ü fi Ü N E L ‹ M re sahiptir, ikisi aras›nda farkl› olan tek nokta; hazine bonusunun kamu kurum ya da kurulufllar› taraf›ndan, finansman bonosunun ise özel kesim taraf›ndan ihS O R U raç edilmesidir. ‹NTERNET

SIRA S‹ZDE S O R U AMAÇLARIMIZ D‹KKAT

Bono; borçlu taraf›ndan K ‹ TS‹ZDE A P imzalanarak alacakl›ya SIRA verilen; alacakl› emrine belirlenen tarihte ve yerde,kay›ts›z ve koflulsuz belirli bir tutar›n TAMAÇLARIMIZ E L ödenmesi EV‹ZYON yükümlülü¤ünü kapsayan bir senettir.

N N

Hazine ve finansman bonolar› aras›ndaki temel farkl›l›k, borçlanmay› kuD ‹ gerçeklefltiren KKAT rumdan kaynaklanmaktad›r.

SIRA S‹ZDE

N N

Hazine ve finansman bonolar›n›n dönemsel faiz ödemeleri yoktur ve vadeleri dolmadan paraya dönüfltürülemezler. Ancak ikincil piyasalarda al›n›p sat›labilAMAÇLARIMIZ mektedirler.

K ‹ T A P ‹SIRA N T E RS‹ZDE NET TELEV‹ZYON D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U ‹NTERNET D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

156

Genel Muhasebe-I

ÖRNEK

Hades iflletmesi, al›m sat›m amaçl› olarak 6.6.20X1 tarihinde nominal de¤eri T1.000 olan Apollo iflletmesi finansman bonosunu T887 X Bankas›ndan sat›n alm›flt›r. ‹flletme, sat›n alma bedelini bankadaki hesab›ndan havale ederek ödemifltir.

6.6.20X1 111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI HS. 111.03 Finansman Bonusu 111.01.03 Gerçeğe Uygun Değer Farkı Kâr/Zarara Yansıtılan 102 BANKALAR HS.

ÖRNEK

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

887

Hades iflletmesi 7.9.20X1 tarihinde, 6.6.20X1 tarihinde sat›n alm›fl oldu¤u Apollo iflletmesi bonosunu T914 satm›flt›r. Sat›fl bedeli, bankadaki hesab›na yat›r›lm›flt›r.

7.9.20X1 102 BANKALAR HS. 111 ÖZEL KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI HS. 111.03 Finansman Bonusu 111.01.03 Gerçeğe Uygun Değer Farkı Kâr/Zarara Yansıtılan 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI HS.

SIRA S‹ZDE

887

5

914

887 27

A iflletmesi, SIRA al›m S‹ZDE sat›m amaçl› olarak 6.6.20X1 tarihinde nominal de¤eri T1.000 olan ve F iflletmesi taraf›ndan ihraç edilen finansman bonosunu T950’ya sat›n alm›flt›r. 3 ay sonra, 6.9.20X1 tarihinde,T 875’ya liraya satm›flt›r. ‹fllemin yevmiye kay›tlar›n› yap›n›z.

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Gelir Ortakl›¤› Senedi, “Gelir Tahvili” genel ad› ile tan›nan bir finansal varl›k S O R Ubaraj, elektrik santrali, kara yolu, demir yolu, telekomünikasyon türü olup, köprü, sistemleri ve sivil kullan›ma yönelik deniz ve havalimanlar› ile benzerlerinden kamu kurum ve ait olanlar›n gelirlerine gerçek ve tüzel kiflilerin ortak D ‹ Kkurulufllar›na KAT olmas› için ç›kar›lan senetlerdir. Ancak senet sahipleri, bu tesislerin mülkiyeti ve iflletmesi üzerinde herhangi bir hak sahibi de¤ildir.

SIRA S‹ZDE Buna göre gelir ortakl›¤› senetleri, kamuya ait altyap› tesislerinin gelirlerinden yat›r›mc›ya anonim ortakl›¤›n ödeme yapmaya yeterli kâra sahip olmas› durumunAMAÇLARIMIZ da gelir sa¤lamay› amaçlamaktad›r. Ödemenin yap›lamamas› hâlinde ise ortakl›¤›n iflas›n›n talep edilmesi olanaks›zd›r. Gelir ortakl›¤› senedi bu özelli¤i d›fl›nda tamamen tahvil özelli¤i tafl›maktad›r. ‹ T A Ortakl›¤› P Kâr ve KZarar Belgesi, belge sahibine ihraç eden anonim ortakl›¤›n ortakl›k hakk›n› vermeyen sadece kâr ortakl›¤›n› öngören bir finansal varl›k türüdür. Gelir Ortakl›¤› Senedinden farkl› olarak sadece kâra de¤il ayn› zamanda zaraLEV‹ZYON ra da ortakT Eolma özelli¤i ile ayr›lmaktad›r. Ancak bu belgeler kâr ve zarara kat›lma

N N

‹NTERNET

7. Ünite - Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler

hakk› vermekle beraber hisse senedi say›lmaz, bunun en önemli nedeni ise kâr zarar ortakl›¤› belgeleri sahiplerinin flirket yönetiminde oy haklar›n›n olmamas›d›r.

Bu nedenle belgeye sahip olanlar flirketin varl›klar› ve alacaklar› üzerinde mülkiyet hakk› sahibi olamad›klar› gibi, tasfiyeden pay almamaktad›r.

Ayr›ca Gelir Ortakl›¤› Senedi, sadece Kamu Ortakl›¤› ‹daresince kamu altyap› yat›r›mlar›n›n finansman› için ç›kar›ld›¤› hâlde, Kâr ve Zarar Ortakl›¤› Belgesi bir anonim ortakl›k taraf›ndan ortakl›¤›n kâr ve zarar›na ortak olma hak ve sorumlulu¤unu vermek amac›yla ç›kar›lmaktad›r.

Kanun hükümleri uyar›nca sermaye piyasas› araçlar›, gayrimenkul, alt›n ve di¤er k›ymetli madenler portföyü iflletmek amac› ile kurulan, mal varl›¤›na yat›r›lan para karfl›¤›nda edinilen ve belge sahibinin kurucuya karfl› sahip oldu¤u haklar› tafl›yan ve fona kaç pay ile kat›ld›¤›n› gösteren k›ymetli evrak niteli¤indeki senetlere Yat›r›m Fonu Kat›lma Belgeleri ad› verilmektedir.

Senet ve bonolar, sat›n al›nd›klar›nda ilk kez iflletme kay›tlar›na al›n›rlarken mevcut uygulamada öncelikle tahvili ihraç eden kurum ya da kuruluflun özelliklerine ba¤l› olarak s›n›fland›r›lmaktad›r. E¤er senet ya da bono özel kesim taraf›ndan ihraç edilmifl ise 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar› hesab›, kamu kesimi taraf›ndan ihraç edilmifl ise 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar› hesab›nda yer alan ilgili alt hesaplar borçland›r›larak muhasebelefltirilir.

D‹⁄ER MENKUL KIYMETLER ‹flletmelerin ellerindeki nakit fazlas›n›, k›sa vadeli fiyat de¤iflim etkilerinden yararlanmak amac› ile hisse senetleri ve borçlanma k⤛tlar› d›fl›nda kalan alt›n, alt›n d›fl› de¤erli madenlerde de de¤erlendirebilmeleri mümkündür. Bu tür yat›r›m araçlar› di¤er menkul k›ymetler olarak kabul edilir ve iflletmelerin bu tür varl›klara yat›r›m yapmalar› durumunda ilgili yat›r›mlar, 118 Di¤er Menkul K›ymetler hesab›nda muhsebelefltirilirler. ‹lgili menkul k›ymetlerin sat›n al›nmas› durumunda Di¤er Menkul K›ymetler hesab›n›n ilgili alt hesab› borçland›r›l›r, sat›lmas› durumunda ise ayn› hesap alacakland›r›l›r. Menkul k›ymetin kay›tl› de¤eri ile sat›fl de¤eri aras›ndaki fark olumlu ise 645 Menkul K›ymet Sat›fl Kârlar› hesab›, elde edilen kâr tutar› kadar alacakland›r›l›r. Fark olumsuz ise 655 Menkul K›ymet Sat›fl Zararlar› hesab›, ortaya ç›kan zarar tutar› kadar borçland›r›l›r.

157

Yat›r›m Fonu; halktan toplanan paralarla belge sahipleri hesab›na sermaye piyasas› araçlar›, gayrimenkul, alt›n ve di¤er k›ymetli madenler portföyü iflletmek amac› ile kurulan mal varl›¤›d›r.

Kat›lma Belgesi; belge sahibinin, kurucuya karfl› sahip oldu¤u haklar› tafl›yan ve fona kaç pay ile kat›ld›¤›n› gösteren k›ymetli evrak niteli¤inde bir senettir.

158

Genel Muhasebe-I

Özet

N AMAÇ

1

N AMAÇ

2

N AMAÇ

3

Menkul k›ymet kavram›n›n›n içeri¤ini aç›klamak.

Menkul k›ymetler; iflletmelerin k›sa veya uzun vadede fiyat de¤iflimi etkisinden yararlanmak, faiz geliri veya kâr pay› sa¤lamak amac› ile edindikleri hisse senetleri, tahvil, hazine bonusu, finansman bonusu, yat›r›m fonu kat›l›m belgesi, kâr zarar ortakl›¤› belgesi, gelir ortakl›¤› senetleri ve benzeri finansal araçlardan oluflmaktad›r.

“Geçici Menkul K›ymet Yat›r›mlar›” ile “Uzun Vadeli Menkul K›ymet Yat›r›mlar›” aras›ndaki fark› ay›rt etmek.

Menkul k›ymetler, k›sa vadeli fiyat de¤iflimlerinin etkilerinden yararlanmak veya faiz geliri elde etmek amac› ile edinilmifller ise “geçici menkul k›ymet yat›r›mlar›”; uzun vadeli fiyat de¤iflim etkilerinden yararlanmak, faiz geliri elde etmek veya kâr pay› sa¤lamak amac› ile edinilmifller ise “uzun vadeli menkul k›ymet yat›r›mlar›” ad›n› almaktad›r.

“Al›m-sat›m amaçl›”, “Sat›lmaya haz›r amaçl›” “Vadeye kadar elde tutma amaçl›” menkul k›ymetleri s›n›fland›rmak.

Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kâr veya Zarara Yans›t›lan (Al›m Sat›m Amaçl›): Genellikle iflletmeler bu tür menkul k›ymetleri günlük, haftal›k ya da ayl›k fiyat de¤iflim etkilerinden yararlanmak ve k›sa sürede yüksek faiz getirisi sa¤lamak amac› ile edinir.

Sat›lmaya Haz›r Amaçl›: Arzu edildi¤i takdirde vadesine kadar elde tutulabilecek ama sahibine bu konuda bir yükümlülük yüklemeyen, vadesinden önce de elden ç›kar›labilen menkul k›ymetlerdir.

Vadeye Kadar Elde Tutma Amaçl›: ‹flletmenin vadeye kadar elde tutma niyet ve imkân›n›n bulundu¤u, sabit veya belirlenebilir nitelikte ödemeler içeren ve sabit bir vadesi bulunan, türev olmayan finansal varl›klard›r.

N AMAÇ

4

N AMAÇ

5

Hisse Senetleri ile Borçlanma K⤛tlar› aras›ndaki fark› aç›klamak.

1- Hisse senetleri, sahibine ilgili kuruluflta ortakl›k hakk› verir; borçlanma k⤛tlar›, yaln›zca iflletmelere fon yaratmak amac› ile ihraç edilirler, ortakl›k hakk› vermezler.

2- Hisse senetlerinin vadesi yoktur, borçlanma k⤛tlar›n›n vadesi vard›r.

Geçici Menkul K›ymet Yat›r›mlar›n› al›fl ve sat›fl ifllemlerinin muhasebelefltirilmesini aç›klamak.

Geçici (K›sa Vadeli) menkul k›ymet yat›r›m› yap›ld›¤›nda menkul k›ymetin türü ve edinim amac› göz önünde bulundurularak, tekdüzende ilgili oldu¤u hesap, ilgili menkul k›ymetin gerçe¤e uygun de¤eri üzerinden borçland›r›l›p ödemenin türüne ba¤l› olarak ilgili hesap alacakland›r›l›r.

Al›m sat›m amaçl› menkul k›ymetler d›fl›nda tüm menkul k›ymetlerin edinimi için ödenen komisyon giderleri, menkul k›ymetin gerçe¤e uygun de¤erine ilâve edilerek aktiflefltirilir. Geçici yat›r›m amac› ile edinilen menkul k›ymetler sat›ld›klar›nda tekdüzende takip edildikleri tutar kay›tl› de¤eri kadar alacakland›r›l›r, ödeme biçimine göre ilgili hesap borçland›r›l›r. Sat›lan menkul k›ymetin kay›tl› de¤eri ile sat›fl fiyat› birbirinden farkl› ve bu fark olumlu ise “Menkul K›ymet Sat›fl Kârlar›,” olumsuz ise “Menkul K›ymet Sat›fl Zararlar›” hesab›nda muhasebelefltirilir.

159

7. Ünite - Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi menkul k›ymetlerin tafl›d›¤› özelliklerden biri de¤ildir? a. Nominal de¤erinin olmas› b. Dönemsel gelir sa¤lamas› c. K›ymetli evrak olmas› d. Ortakl›k ya da alacakl›l›k hakk› vermesi e. Yaln›zca faiz geliri sa¤lamas› 2. Afla¤›dakilerden hangisi menkul k›ymet de¤ildir? a. Finansman Bonosu b. Alacak Senedi c. Gelir Ortakl›¤› Senedi d. Hisse Senedi e. Devlet Tahvili

6. A iflletmesi 2.2.20X1 tarihinde sat›lmaya haz›r amaçl› olarak adedi T4’den 1.000 adet alm›fl ve bankaya T500 komisyon ödeyerek R iflletmesi hisse senetlerinin tamam›n› T6.000 karfl›l›¤›nda 3.2.20X1 tarihinde satm›flt›r.

Bu ifllemin yevmiye kayd› afla¤›dakilerden hangisidir? a.

102 BANKALAR HS. 110 HİSSE SNT HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI HS.

6.000

4.000 2.000

b.

3. Afla¤›dakilerden hangisi borçlanma k⤛d› de¤ildir? a. Hisse Senedi b. Tahvil c. Gelir Ortakl›¤› Senedi d. Finansman Bonosu e. Kâr ve Zarar Ortakl›¤› Belgesi

100 KASA HS. 4.000 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI HS. 2.000 110 HİSSE SNT HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı

6.000

c.

4. Afla¤›dakilerden hangisi Hisse Senetlerinin üzerinde yazan parasal de¤eri ifade eder? a. Gerçe¤e Uygun De¤er b. Rayiç Bedel c. Nominal De¤er d. ‹tibari De¤er e. Kay›tl› De¤er 5. Piyasa faiz oran›n›n tahvil faiz oran›ndan yüksek olmas› durumunda afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur? a. Tahvil, nominal de¤erinden daha yüksek bir fiyatla sat›l›r b. Tahvil, nominal de¤erinden daha düflük bir fiyat ile sat›l›r c. Tahvil, nominal fiyat› üzerinden sat›l›r d. Tahvil, piyasa faiz oran›na ba¤l› tutar üzerinden sat›l›r e. Tahvilin sat›fl fiyat›nda enflasyon oran› dikkate al›n›r

102 BANKALAR HS. 110 HİSSE SNT HS. 110.01 G.D.U.F.Kâr/ Zarara Ynst.

645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI HS.

6.000

4.500 1.500

d.

102 BANKALAR HS. 110 HİSSE SNT HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI HS.

6.000

4.500 1.500

e.

100 KASA HS. 653 KOMİSYON GİDERLERİ HS. 110 HİSSE SNT HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI HS.

5.500 500

4.000 2.000

160

Genel Muhasebe-I

7. Afla¤›dakilerden hangisi gelir ortakl›¤› senetlerinin özelliklerinden biri de¤ildir? a. Ödemenin yap›lamamas› hâlinde ortakl›¤›n iflas› talep edilebilir. b. Kamu kurulufllar›na devlet bütçesi d›fl›nda kaynak sa¤lar. c. Senet sahipleri mülkiyet ve iflletme üzerinde herhangi bir hak sahibi de¤ildir. d. Baz› kamu kurum ve kurulufllar›n›n gelirlerine, gerçek ve tüzel kiflilerin ortak olmas› için ç›kar›lan senetlerdir. e. Kamuya ait altyap› tesislerinin gelirlerinden yat›r›mc›ya anonim ortakl›¤›n ödeme yapmaya yeterli kâra sahip olmas› durumunda gelir sa¤lamay› amaçlar.

8. (C) iflletmesi 2.4.20X1 tarihinde al›m-sat›m amaçl› olarak, 100 adet alm›fl oldu¤u ve ayn› tarihte ihraç edilmifl olan T1.000 nominal de¤erli, y›ll›k % 60 faizli, D iflletmesi tahvillerinin 50 adedini 3.7.20X1 tarihinde satm›flt›r (Piyasa faiz oran› ve tahvil faiz oran›n›n ayn› oldu¤unu varsay›n›z). Bu göre afla¤›dakilerden hangisi bu ifllem ile ilgili yap›lacak yevmiye kayd› için do¤rudur? a. Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar› hesab› T100.000 Alacakl› b. Bankalar hesab› T57.500 Borçlu c. Menkul K›ymetler Sat›fl Kârlar› hesab› T15.000 Alacakl› d. Bankalar hesab› T115.000 Borçlu e. Menkul K›ymetler Sat›fl Zararlar› T15.000 Borçlu 9. (E) iflletmesi 1.2.20X1 tarihinde al›m-sat›m amaçl› olarak, 100 adet alm›fl oldu¤u ve ayn› tarihte ihraç edilmifl olan T1.000 nominal de¤erli, y›ll›k % 45 faizli, F iflletmesi tahvillerinin tamam›n› 1.6.20X1 tarihinde satm›flt›r (Piyasa faiz oran› ve tahvil faiz oran›n›n ayn› oldu¤unu varsay›n›z). Afla¤›dakilerden hangisi bu ifllem ile ilgili yevmiye kayd› için do¤rudur? a. Bankalar hesab› Alacakl› b. Menkul K›ymetler Sat›fl Zararlar› hesab› Alacakl› c. Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar› hesab› Alacakl› d. Menkul K›ymetler Sat›fl Kârlar› hesab› Borçlu e. Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar› hesab› Borçlu

10. A iflletmesi 3.1.20X1 tarihinde sat›lmaya haz›r amaçl› olarak adedi T8’den 1.000 adet alm›fl ve bankaya T400 komisyon ödeyerek B iflletmesi hisse senetlerinin tamam›n› T7.000 karfl›l›¤›nda 1.2.20X1 tarihinde satm›flt›r. Bu ifllemin yevmiye kayd› afla¤›dakilerden hangisidir? a.

102 BANKALAR HS. 7.000 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI HS. 1.000 110 HİSSE SNT HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı

8.000

b.

100 KASA HS. 7.000 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI HS. 1.000 110 HİSSE SNT HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı

8.000

c.

100 KASA HS. 7.000 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI HS. 600 653 KOMİSYON GİDERLERİ HS. 400 110 HİSSE SNT HS. 110.01 G.D.U.F.Kâr/ Zarara Ynst.

8.000

d.

102 BANKALAR HS. 7.000 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI HS. 1.000 653 KOMİSYON GİDERLERİ HS. 400 110 HİSSE SNT HS. 110.01 G.D.U.F.Kâr/ Zarara Ynst.

8.400

e.

102 BANKALAR HS. 7.000 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI HS. 1.400 110 HİSSE SNT HS. 110.01 Satılmaya Hazır Amaçlı

8.400

161

7. Ünite - Finansal Varl›klar: Menkul K›ymetler

“

Yaflam›n ‹çinden

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

Yat›r›m ve tasarruf kararlar›n›n farkl› iktisadi birimler taraf›ndan verildi¤i ekonomilerde fonlar›n fazla verenlerden aç›k verenlere aktar›lmas› mali piyasalar yolu ile gerçeklefltirilir.

Mali piyasalar›n unsurlar› afla¤›daki gibidir: • Tasarruf sahipleri (fon arz edenler) • Yat›r›mc›lar/Giriflimciler (fon talep edenler) • Yat›r›m ve finansman araçlar› • Yard›mc› kurulufllar • Hukuki ve idari düzen Mali Piyasalar, bu piyasada ifllem gören finansal ürünlerin vade yap›s›na göre para ve sermaye piyasalar› olmak üzere ikiye ayr›l›r. K›sa vadeli fon arz ve talebinin karfl›laflt›¤› piyasaya “para piyasas›” denir. Bir y›ldan uzun vadeli finansal varl›klar›n ifllem gördü¤ü piyasalar “sermaye piyasalar›” olarak adland›r›l›r.

1. e

Sermaye Piyasas› Kurulu (SPK) SPK 1981 y›l›nda 2499 say›l› Sermaye Piyasas› Kanunu ile kurulmufl, idari ve mali özerkli¤e sahip yetkilerini kendi sorumlulu¤u alt›nda ba¤›ms›z olarak kullanma yetkisine sahip, düzenleyici kamu kurumudur.

Sermaye Piyasalar›n›n iflleyifl kurallar›n› belirlemek, sermaye piyasas›n›n güven, aç›kl›k ve kararl›l›k içinde çal›flmas›n› sa¤lamak, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlar›n› korumak ve kurul yetkilerini düzenleyici ifllemler tesis ederek (kanun, yönetmelik, tebli¤) ve özel nitelikli kararlar alarak kullanmak SPK’n›n bafll›ca görevleri aras›ndad›r.

Sermaye piyasas› kurumlar› afla¤›daki gibidir.

• Arac› Kurumlar • Yat›r›m Ortakl›klar› • Yat›r›m Fonlar› Daha ayr›nt›l› bilgi için: bak›n›z: http://www.yatirimyapiyorum.gov.tr/

10. e

Kaynak: http://www.yatirimyapiyorum.gov.tr/temelbilgiler/sermaye-piyasas›nda-faaliyet-goestermesineizin-verilen-di¤er-kurumlar.aspx

2. b 3. a 4. c 5. b 6. d 7. a 8. b 9. c

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Menkul K›ymetler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Menkul K›ymetler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Borçlanma K⤛tlar›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hisse Senetleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tahviller” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hisse Senetleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Ortakl›¤› Senedi” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tahviller” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tahviller” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hisse Senetleri” bafll›kl› konuyuyeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 110 HİSSE SNT. HS. 110.01 G.D.U.F. Kâr/Zarara Yansıtılan 102 BANKALAR HS.

10.000 10.000

S›ra Sizde 2 110 HİSSE SNT. HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 102 BANKALAR HS.

”

21.400

21.400

S›ra Sizde 3 110 HİSSE SNT. HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 102 BANKALAR HS.

9.900

102 BANKALAR HS. 8.500 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI HS. 1.400 110 HİSSE SNT HS. 110.02 Satılmaya Hazır Amaçlı

9.900

9.900

162

Genel Muhasebe-I

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar S›ra Sizde 4 112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI HS. 44.000 112.01.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 102 BANKALAR HS. 44.000

FA‹Z =

44.000 × 48 × 5 1.200

= 8.800

102 BANKALAR HS. 52.800 112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI HS. 44.000 112.01 Tahviller 112.01.02 Satılmaya Hazır Amaçlı 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRI HS. 8.800

S›ra Sizde 5 111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONO HS. 111.03 Finansman Bonosu 111.03.01 G.D.U.F. Kâr veya Zarara Yansıtılan 102 BANKALAR HS.

102 BANKALAR HS. 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARI HS. 111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONO HS. 111.03.01 G.D.U.F. Kâr Zarara Ynst.

950 950

875 75

950

Lazol, ‹brahim (2003). Genel Muhasebe, Ekin Kitapevi.

Gökçen, Gürbüz (2009). Genel Muhasebe: ‹lkeler ve Tekdüzen Hesap Plan› Uygulamalar›, 2. Bask›, Beta Yay›nlar›.

Gücenme Genço¤lu, Ümit (2010). Genel Muhasebe, Aktüel Yay›nlar›, Bursa.

Sar›kam›fl, Cevat (1995). Sermaye Pazarlar›, Alfa Yay›nlar›, ‹stanbul,

8

GENEL MUHASEBE-I

Amaçlar›m›z

N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Stok kavram›n›n içeri¤ini kavrayabilecek, Katma De¤er Vergisinin mal al›fl sat›fllar› ile iliflkisini aç›klayabilecek, Stok maliyetine giren ve girmeyen unsurlar› ay›rt edebilecek, “Devaml› Envanter Yöntemi” ile “Aral›kl› Envanter Yöntemi”nin temel özelliklerini kavrayabilecek, Ticaret iflletmelerinin satt›klar› mallar›n maliyetini ve brüt dönem kâr/zarar›n› hesaplayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar • • • •

Stok Al›fl Giderleri Sat›fl Giderleri ‹skonto

• • • •

‹ade Aral›kl› Envanter Yöntemi Devaml› Envanter Yöntemi Sat›lan Mallar›n Maliyeti

‹çindekiler

Genel Muhasebe-I

Stoklar

• T‹CARET ‹fiLETMELER‹NDE STOKLAR • KATMA DE⁄ER VERG‹S‹ (KDV) • STOKLARLA ‹LG‹L‹ ‹fiLEMLER‹N MUHASEBELEfiT‹R‹LMES‹ • T‹CARET ‹fiLETMELER‹NDE SATILAN MALLARIN MAL‹YET‹N‹N VE BRÜT DÖNEM KÂR/ZARARININ HESAPLANMASI

Stoklar T‹CARET ‹fiLETMELER‹NDE STOKLAR Stoklar, iflletmelerin ana faaliyet konular›n› yerine getirebilmeleri ve mevcudiyetlerini devam ettirebilmeleri için ihtiyaç duyduklar› vazgeçilmez unsurlard›r. Bu nedenle faaliyet konular› her ne olursa olsun -hizmet, ticaret, imalat- tüm iflletmelerin finansal tablolar› incelendi¤inde stoklar›n en önemli varl›k kalemleri aras›nda yer ald›¤› görülmektedir.

Ticaret iflletmelerinin ana faaliyet konusu, bir imalat iflletmesinden ya da baflka bir ticaret iflletmesinden alm›fl olduklar› mallar› uygun gördükleri oranda bir kâr ile di¤er bir iflletmeye ya da nihai müflteriye, baflka bir ifade ile ihtiyaç sahiplerine satmakt›r.

Bu noktada söz konusu iflletmeler için kritik karar, sat›fl fiyat›n›n istenen kârl›l›¤a ulafl›lacak flekilde belirlenmesidir. Sat›fl fiyat›n›n sa¤l›kl› bir flekilde belirlenmesi ancak ve ancak sat›lacak mallar›n iflletmeye olan maliyetinin do¤ru bir flekilde ölçülmesi ile mümkün olmaktad›r. Bu nedenle sat›n al›nan mallar›n maliyetine giren unsurlar›n belirlenmesi ve söz konusu mallar›n sa¤l›kl› bir flekilde de¤erlenmesi rekabetin oldukça ac›mas›z ve hassas dengeler üzerine kurulmufl oldu¤u günümüz koflullar›nda iflletmeler aç›s›ndan hiç olmad›¤› kadar büyük bir önem tafl›maktad›r.

Stoklar; en genel anlam›yla iflletmelerin ana faaliyet konular›n› yerine getirebilmeleri için tüketmek, satmak ya da üretimde kullanmak amac› ile elinde bulundurdu¤u varl›klar olarak tan›mlanmaktad›r. Bu varl›klar tekdüzen hesap plan›nda afla¤›daki hesap gruplar›nda izlenirler.

150 151 152 153 157 158 159

‹lk Madde ve Malzeme Yar› Mamuller Üretim Mamuller Ticari Mallar Di¤er Stoklar Stok De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) Verilen Siparifl Avanslar›

Ancak yukar›da s›ralanan hesaplardan 150 ‹lk Madde ve Malzeme, 151 Yar› Mamuller Üretim ve 152 Mamuller; imalat iflletmeleri taraf›ndan kullan›lan hesaplar olup Maliyet Muhasebesi dersinde ayr›nt›l› bir flekilde ele al›nacakt›r. Bu ünitede ticaret iflletmeleri taraf›ndan gerçeklefltirilen mal al›m-sat›m ifllemleri ele al›naca¤›ndan 153 Ticari Mallar hesab› kullan›lacakt›r.

166

Genel Muhasebe-I

KATMA DE⁄ER VERG‹S‹ (KDV) Katma de¤er vergisi, mal ve hizmet al›m sat›mlar› s›ras›nda sat›n alma bedelinin belirli bir yüzdesi oran›nda al›c› taraf›ndan sat›n alma bedeline ilave olarak ödenen bir vergi türüdür.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

Katma de¤er vergisi, mal ve hizmet al›mlar› esnas›nda, sat›n alma bedelinin belirli bir yüzdesi oran›nda al›c› taraf›ndan sat›n alma bedeline ilave olarak ödenen bir vergi türü olup yaln›zca mal ve hizmet al›fllar›n› ilgilendiren bir vergi türü de¤ildir. Ancak bu bölümde yaln›zca mal ve hizmet al›m ve sat›mlar›na iliflkin katma de¤er vergisinin muhasebelefltirilmesi ele al›nacakt›r. ‹flletmeler, mal ve hizmet sat›n almalar› durumunda sat›c›lara sat›n alma bedelinin belli bir yüzdesi oran›nda katma de¤er vergisi öderlerken mal ve hizmet sat›fl› yapmalar› durumunda devlet ad›na al›c›lardan sat›fl bedelinin bellirli bir yüzdesi oran›nda katma de¤er vergisi tahsil ederler. ‹flletmeler, bir dönem içinde (Katma de¤er vergisinde dönem bir ayd›r.) gerçeklefltirdi¤i al›fl ve sat›fl ifllemleri sonucunda ödedi¤i ya da ödeyece¤i katma de¤er vergisi tutar›n›, tahsil etti¤i ya da tahsil edece¤i katma de¤er vergisi tutar› ile karfl›laflt›r›p bu karfl›laflt›rma sonucunda kalan bakiyeyi finansal tablolar›nda raporlamak zorundad›rlar.

Tekdüzen hesap plan›nda iflletmelerin ödedi¤i ya da ödeyece¤i katma de¤er vergisi ile tahsil etti¤i ya da edece¤i katma de¤er vergisi tutarlar›n› ve dönem sonunda yap›lan karfl›laflt›rma sonucunda kalan tutar› takip ettikleri hesaplar afla¤›daki gibidir: 191 ‹ND‹R‹LECEK KDV HESABI: Her türlü mal ve hizmetin sat›n al›nmas› s›ras›nda, sat›n alma bedelleri üzerinden sat›c›lara ödenen ya da ödenecek katma de¤er vergisinin izlendi¤i hesapt›r. Sat›n alma bedeli üzerinden hesaplanan KDV tutar›, bu hesab›n borcuna kaydedilir.

391 HESAPLANAN KDV HESABI: Her türlü mal ve hizmetin sat›fl› s›ras›nda, sat›fl bedeli üzerinden al›c›lardan tahsil edilen ya da edilecek olan katma de¤er vergisinin izlendi¤i hesapt›r. Sat›fl bedeli üzerinden hesaplanan KDV tutar›, bu hesab›n alaca¤›na kaydedilir.

190 DEVREDEN KDV HESABI: ‹flletmenin bir ay içinde al›fl ifllemleri sonucunda ödedi¤i ya da ödeyece¤i katma de¤er vergisinin izlendi¤i 191 ‹ND‹R‹LECEK KDV hesab› ile sat›fl ifllemleri sonucu al›c›lardan tahsil etti¤i ya da edece¤i katma de¤er vergisinin izlendi¤i 391 HESAPLANAN KDV hesab›n›n karfl›laflt›r›lmas› sonucunda ödenen ya da ödenecek katma de¤er vergisinin tahsil edilen ya da tahsil edilecek katma de¤er vergisini aflmas› durumunda, baflka bir ifade ile 191 ‹ND‹R‹LECEK KDV hesab›n›n bakiyesinin 391 HESAPLANAN KDV hesab›n›n bakiyesini aflmas› durumunda, kalan tutar›n izlendi¤i hesapt›r.

360 ÖDENECEK VERG‹ VE FONLAR HESABI; ‹flletmenin bir ay içinde al›fl ifllemleri sonucunda ödedi¤i ya da ödeyece¤i katma de¤er vergisinin izlendi¤i 191 SIRA KDV S‹ZDE hesab› ile sat›fl ifllemleri sonucu al›c›lardan tahsil etti¤i ya da ‹ND‹R‹LECEK edece¤i katma de¤er vergisinin izlendi¤i 391 HESAPLANAN KDV hesab›n›n karfl›laflt›r›lmas› sonucunda tahsil edilen ya da tahsil edilecek katma de¤er vergisinin D Ü fi Ü N E L ‹ M ödenen ya da ödenecek katma de¤er vergisini aflmas› durumunda, baflka bir ifade ile 391 HESAPLANAN KDV hesab›n›n bakiyesinin 191 ‹ND‹R‹LECEK KDV hesab›S O aflmas› R U n›n bakiyesini durumunda, kalan tutar›n izlendi¤i hesapt›r.

191 ‹ndirilecek D ‹ KKDV K A T hesab› daima borçlu, 391 Hesaplanan KDV hesab› ise daima alacakl› olarak ifllem görür.

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

167

8. Ünite - Stoklar

STOKLARLA ‹LG‹L‹ ‹fiLEMLER‹N MUHASEBELEfiT‹R‹LMES‹ Ticaret iflletmelerinin esas faaliyet konusu, mal al›m ve sat›m›; di¤er bir ifade ile mal›n mülkiyetinin el de¤ifltirmesidir. Mülkiyetin el de¤ifltirmesi taraflardan biri için sat›fl, di¤eri için ise al›fl niteli¤i tafl›yan bir ifllem yaratmakta olup ticaret iflletmeleri, faaliyet konular›n›n do¤as› gere¤i duruma göre al›c› ya da sat›c› pozisyonu alabilmektedirler. Dolay›s›yla söz konusu ifllemlerin iflletmenin muhasebe sistemine ne zaman, nas›l ve hangi de¤er üzerinden kaydedilece¤i; raporlama dönemi sonunda finansal tablolar›nda nas›l raporlanaca¤›, iflletmeler aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r.

Ticaret iflletmeleri mal al›m-sat›m ifllemlerinin muhasebelefltirilmesinde faaliyet hacimleri, muhasebe sistemlerinin iflleyifli, al›m sat›m›n› yapt›klar› mallar›n özellikleri ve çeflitlili¤ine ba¤l› olarak afla¤›da belirtilen yöntemlerden birini kullanabilmektedirler.

1. Devaml› Envanter Yöntemi 2. Aral›kl› Envanter Yöntemi Geçmiflte her iki yöntem de yayg›n bir kullan›m alan›na sahip iken, bilgisayar tabanl› muhasebe sistemlerinin vazgeçilmez hâle geldi¤i günümüz koflullar›, devaml› envanter yönteminin aral›kl› envanter yöntemine oranla daha fazla tercih edilmesine sebep olmaktad›r. Aral›kl› envanter yöntemi ise genellikle tek tip ürün al›m-sat›m›nda bulunan, faaliyet hacmi büyük olmayan iflletmeler taraf›ndan tercih edilmektedir.

Stoklarla ilgili ifllemlerin muhasebelefltirilmesinde kullan›lan yöntemler: 1. Devaml› Envanter Yöntemi 2. Aral›kl› Envanter Yöntemi

Devaml› Envanter Yöntemi Devaml› envanter yöntemi, iflletmelerin ilgili dönem içinde gerçeklefltirdikleri tüm al›m-sat›m ifllemlerinin, gerçeklefltikleri anda iflletme kay›tlar›na yans›t›lmas› esas›na dayal› bir yöntemdir. Yöntemin bu özelli¤i iflletmelerin dönem içinde arzu ettikleri zaman hem ellerindeki hem de o ana kadar satm›fl olduklar› mallar›n miktar ve maliyetini tespit edebilmelerini mümkün k›lmaktad›r.

Bu yöntem; genellikle ayn› anda farkl› niteliklere sahip çeflitli mallar›n sat›fl›n› yapan, faaliyet hacmi büyük, stok ve tedarik dengesi önemli olan, bu nedenle mal hareketlerini optik okuyuculu elektronik sistemler kullanarak izleyen iflletmeler taSIRA S‹ZDE raf›ndan tercih edilmektedir.

Stoklarla ilgili ifllemlerinin muhasebelefltirilmesinde devaml› envanter D Ü fi Üyöntemi N E L ‹ M kullanan iflletmelere örnek veriniz.

S O R U

Stoklarla ilgili ifllemlerinin muhasebelefltirilmesinde devaml› envanter yöntemini kullanan bir iflletme dönem bafl› mal stoku da dahil olmak üzere dönem içindeD ‹ K K Aher T türlü harki mal al›fllar› ve sat›n al›nan mallar›n maliyeti ile iliflkilendirebildi¤i cama tutar›n›, 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna kaydeder.

Dönem içinde gerçekleflen her bir sat›fl ifllemi için ise enSIRA az S‹ZDE iki kay›t yapar.

Bunlardan birincisi, gerçeklefltirilen sat›fl ifllemi sonucunda iflletmenin elde etti¤i sat›fl has›lat›na iliflkin kay›tt›r. Bu tutar sat›fl›n yurt içi ya da yurt d›fl› sat›fl olmas›na AMAÇLARIMIZ ba¤l› olarak 600 Yurtiçi Sat›fllar ya da 601 Yurtd›fl› Sat›fllar hesaplar›ndan birinin alaca¤›na, sat›fl iflleminin peflin ya da kredili olmas› durumuna ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n borcuna kaydedilir.

N N

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

168

Genel Muhasebe-I

Sat›fl ifllemi ile ilgili olarak yap›lmas› gereken ikinci kay›t ise sat›lan mallar›n maliyetine iliflkindir. ‹lgili tutar 621 Sat›lan Ticari Mallar Maliyetinin borcuna ve söz konusu sat›fl ifllemi iflletmenin stoklar›nda bir azal›fla sebep olaca¤› için 153 Ticari Mallar hesab›n›n alaca¤›na kaydedilir.

Ancak bunlar›n d›fl›nda sat›fl ifllemi ile do¤rudan ilgili olarak nakliye, sigorta vb. konularda herhangi bir harcama yap›lmas› gerekiyorsa bu tutarlar 760 Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri hesab›n›n borcuna, harcaman›n peflin ya da kredili yap›lmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n alaca¤›na kaydedilir.

Yöntem dönem içindeki stok girifl/ç›k›fllar›n›n maliyet de¤erleri üzerinden 153 Ticari Mallar hesab›nda, ayn› flekilde dönem içinde sat›lan tüm mallar›n maliyetinin 621 Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti hesab›nda izlenmesi esas›na dayand›¤› için arzu edildi¤i zaman bu hesaplar›n bakiyesi al›narak iflletmenin belirli bir tarih itibar›yla elinde bulunan mallar›n maliyeti ile belirli bir dönemde sat›lan mallar›n maliyetinin tespit edilebilmesini mümkün k›lmaktad›r.

Dönem Bafl› Mal Stoklar› Bir faaliyet dönemi sonunda iflletmedeki mevcut mal stoku, ayn› zamanda takip eden dönemin dönem bafl› mal stokudur. ‹flletmeler her bir raporlama dönemi sonunda mevcut hesaplar›n› (bilanço/gelir tablosu) kapan›fl kay›tlar› yard›m› ile kapat›r, takip eden dönemin bafl›nda ise yaln›zca bilanço hesaplar›n› aç›l›fl kayd› ile tekrar açarlar. Bu ifllem s›ras›nda dönem bafl›ndaki mevcut mal stoku, 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna kaydedilir. Böylece 153 Ticari Mallar hesab›n›n ilk kayd›n› dönem bafl› mal stokunun maliyeti oluflturur.

Al›fllar Sat›n al›nan mallar, iflletmedeki mal stokunu artt›r›c› bir etkiye sahiptirler. Dolay›s›yla dönem içinde sat›n al›nan mallar, sat›n alma maliyetleri üzerinden 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna, sat›n alma koflullar›n›n peflin ya da kredili olmas› durumuna ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n alaca¤›na kaydedilir.

Stoklar›n sat›n alma maliyeti; sat›n alma fiyat›, ithalat vergileri, nakliye, yükleme boflaltma maliyetleri ile mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesiyle do¤rudan ba¤lant›s› kurulabilen di¤er maliyetleri içerir. Ticari iskontolar ve benzeri di¤er indirimler ise sat›n alma maliyetinin belirlenmesinde indirim konusu yap›l›r.

ÖRNEK

Gürgen Ticaret iflletmesi A iflletmesinden 2.5.20X1 tarihinde 252 no.lu fatura ile T1.000 + %20 KDV tutar›nda mal›; yar›s› peflin, yar›s› kredili sat›n alm›flt›r.

2.5.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 100 KASA HS. 320 SATICILAR HS. 320.01 A İşletmesi

1.000 200

600 600

Mal al›fllar›, iflletmenin mal stokunu artt›r›c› bir etkiye sahip oldu¤u için “Ticari Mallar” hesab› borçland›r›lm›fl; ödemenin yar›s› peflin, yar›s› kredili oldu¤u için “Kasa” hesab› ve “Sat›c›lar” hesab› alacakland›r›lm›flt›r. Tüm bunlar›n yan› s›ra ger-

169

8. Ünite - Stoklar

çeklefltirilen iflleme iliflkin KDV tutar› hesaplanm›fl ve “‹ndirilecek KDV” hesab› ilgili tutar kadar borçland›r›lm›flt›r.

X iflletmesi Y iflletmesinden 1.3.20X1 tarihinde 163 no.lu fatura ile T2.500 SIRA S‹ZDE + %20 KDV karfl›l›¤›nda kredili mal sat›n alm›flt›r. ‹fllemin yevmiye kayd›n› yap›n›z.

D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmelerin mal al›fllar›n› çeflitli nedenlerle peflin yerine vadeli yapmay› tercih etmeleri durumunda kendilerine tan›nan ek süre karfl›l›¤›nda bir bedel ödemek zoS O R U ‹flletmelerin runda kal›rlar. Bu ek bedel genellikle “vade fark›” olarak adland›r›l›r. ödemekle yükümlü olduklar› bu bedel, ülkemiz muhasebe uygulamalar›nda sat›n al›nan mal›n maliyet bedeline ilave edilerek aktiflefltirilmek suretiyle muhasebeleflD‹KKAT tirilir. Ancak Türkiye Muhasebe Standartlar›’n›n konuya iliflkin düzenlemeleri uyar›nca söz konusu bedel, sat›n al›nan mal›n maliyet bedeline ilave edilemez; bunun SIRAhesab›n›n S‹ZDE yerine “Ertelenmifl (Gerçekleflmemifl) Ticari Borçlar Vade Fark›” borcuSIRA S‹ZDE eden tuna kaydedilir. Söz konusu faiz tahakkuk ettikçe (gerçeklefltikçe) tahakkuk tar “Finansman Gideri” hesab›n›n borcuna, “Ertelenmifl Ticari Borçlar Vade Fark›” AMAÇLARIMIZ hesab›n›n alaca¤›na kaydedilir. Böylece vade sonunda “Ertelenmifl Ticari Borçlar D Ü fi Ü N E L ‹ M Vade Fark›” hesab›, söz konusu sat›n alma ifllemine iliflkin bakiye vermez, hesap kapan›r. Sat›n alma ifllemine iliflkin ödenen KDV ise toplam ödenecek K ‹ T A Ptutar üzerinS O R U den hesaplan›r.

1

D Ü fi Ü N E L ‹ M S Oal›fl R -U Vade Fark›; vadeli sat›fl ifllemlerinde al›nan ya da sat›lan mal›n peflin fiyat› ile vadeli fiyat› aras›ndaki D‹KKAT farkt›r.

N N

Mevcut Tekdüzen Hesap Plan›nda 325 Ertelenmifl Ticari Borçlar Vade bulunTO N T E LDFark› E‹ VK ‹KZAYhesab› mamakla birlikte baz› iflletmeler, vadeli al›fllar›nda katlanmak zorunda kald›klar› “vade farklar›”n›, mevcut tekdüzen hesap plan›nda bofl b›rak›lan 325 kodlu hesapta takip SIRA S‹ZDE edebilmektedir. Bu hesap pasifi düzenleyen negatif pasif karakterli bir hesapt›r. ‹NTERNET

N N

Gürgen Ticaret iflletmesi, K iflletmesinden 5.5.20X1 tarihindeAMAÇLARIMIZ 265 no.lu fatura ile peflin fiyat› T1.000 olan mal›, 3 ay vadeli olarak T1.300 + %20 KDV karfl›l›¤›nda sat›n alm›flt›r.

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ D Ü fi Ü N E L ‹ M

K ‹ T A P S O R U

T E DL E‹ KV ‹KZAYTO N SIRA S‹ZDE ‹NTERNET

ÖRNEK AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

1.300 260

TELEV‹ZYON

i) Türkiye’deki muhasebe uygulamalar›na göre; 5.5.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 320 SATICILAR HS. 320.01 K İşletmesi

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

1.560

Daha önce de belirtildi¤i gibi Türkiye muhasebe uygulamalar› hükümleri uyar›nca vadeli mal al›fllar›nda katlan›lan vade farklar›, sat›n al›nan mallar›n maliyetinin bir parças› olarak aktiflefltirilerek muhasebelefltirilir. Dolay›s›yla örnekte yer alan ifllemin Türkiye muhasebe uygulamalar› hükümleri uyar›nca muhasebelefltirilmesi durumunda “Ticari Mallar” hesab› mal›n peflin fiyat› ve ödenecek vade fark›n›n toplam tutar› kadar, “‹ndirilecek KDV” hesab› ise toplam ödenecek tutar üzerinden hesaplanan tutar kadar borçland›r›l›rken sat›n alma iflleminin kredili gerçeklefltirilmesi sebebi ile “Sat›c›lar” hesab›, “Ticari Mallar” ve “‹ndirilecek KDV” hesaplar›n›n toplam tutar› kadar alacakland›r›l›r.

‹NTERNET

170

Genel Muhasebe-I

TTK’nin yürürlü¤e girmesi ile birlikte muhasebe uygulamalar› da Türkiye Muhasebe Standartlar› hükümlerine uyumlu bir kay›tlama sistemini kullanmak durumunda kalacakt›r. ii) Türkiye Muhasebe Standartlar›’n›n hükümlerine göre 5.5.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 325 ERTELENMİŞ TİCARİ BORÇLAR VADE FARKI HS. 325.01 Ertelenmiş Vade Farkı Giderleri 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 320 SATICILAR HS. 320.01.K İşletmesi

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

N N

Al›fl giderleri, sat›n al›nan

mallar›n iflletmenin AMAÇLARIMIZ

amaçlad›¤› flekilde kullan›ma ya da sat›fla haz›r hâle gelebilmesi için iflletme taraf›ndan yap›lmas› K ‹ T A P gereken harcamalard›r.

ÖRNEK

‹NTERNET

1.560

D ‹ K K ABorçlar T Ertelenmifl Ticari Vade Fark› hesab› pasifi düzenleyen bir hesapt›r. Bu nedenle bilançoda pasifte “eksi” olarak gösterilir.

D‹KKAT

TELEV‹ZYON

260

Vadeli mal al›fllar›nda katlan›lan vade farklar›, Türkiye Muhasebe Standartlar› hükümleri uyar›nca sat›n al›nan mallar›n maliyetinin bir parças› olarak aktiflefltirilmez. Örnekte yer alan ifllemin Türkiye Muhasebe Standartlar› hükümleri uyar›nca SIRA S‹ZDE muhasebelefltirilmesi durumunda “Ticari Mallar” hesab›, mal›n peflin tutar› kadar, Ertelenmifl Faiz Gideri hesab› ödenecek vade fark› kadar, “‹ndirilecek KDV” hesab› ise toplam tutar üzerinden hesaplanan tutar kadar borçland›r›l›rken D Ü fi Üödenecek NEL‹M sat›n alma iflleminin kredili gerçeklefltirilmesi sebebi ile “Sat›c›lar” hesab› “Ticari Mallar”, “Ertelenmifl Faiz Gideri” ve “‹ndirilecek KDV” hesaplar›n›n toplam tutar› S O R U kadar alacakland›r›lm›flt›r.

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

1.000 300

SIRA S‹ZDE

Al›fl Giderleri

Al›fl giderleri, sat›n al›nan mallar›n iflletmenin amaçlad›¤› flekilde kullan›ma ya da AMAÇLARIMIZ sat›fla haz›r hâle gelebilmesi için iflletme taraf›ndan yap›lmas› gereken harcamalar olup sat›n al›nan mallar›n maliyetinin bir parças› olarak kabul edilir. Bu giderler; daha önce de belirtildi¤i gibi ithalat vergileri, nakliye, yükleme boflaltma maliyetK ‹ Tmalzeme A P leri ile mamul, ve hizmetlerin elde edilmesiyle do¤rudan ba¤lant›s› kurulabilen di¤er maliyetlerden oluflur ve do¤rudan gerçeklefltirildikleri anda sat›n al›nan mallar›n maliyetinin bir parças› olarak 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna, T E Lpeflin E V ‹ Z Y Oya N da kredili yap›lmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesapharcaman›n lar›n alaca¤›na kaydedilir.

Gürgen Ticaret iflletmesi, A iflletmesinden alm›fl oldu¤u mal›n nakliyesi için ‹NTERNET 5.5.20X1 tarihinde H›z›r Nakliyat fiirketine T100 + %20 KDV ödemifltir.

5.5.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.02 Alış Giderlerine Ait İndirilecek KDV 100 KASA HS.

100 20

120

171

8. Ünite - Stoklar

Sat›n al›nan mallar›n nakliyesi için yap›lan harcama, daha önce de belirtilmifl oldu¤u üzere sat›n alma maliyetinin bir parças›d›r; çünkü söz konusu mal›n amaçland›¤› flekilde sat›fla haz›r hâle gelmesi için iflletme taraf›ndan gerçeklefltirilmesi zorunludur. Bu nedenle Gürgen Ticaret iflletmesinin sat›n alm›fl oldu¤u mal›n nakliyesi için H›z›r Nakliye fiirketine ödemifl oldu¤u tutar için “Ticari Mallar” hesab› borçland›r›lm›fl, nakit ödeme yap›ld›¤› için “Kasa” hesab› alacakland›r›lm›flt›r. Tüm bunlar›n yan› s›ra gerçeklefltirilen iflleme iliflkin KDV tutar› hesaplanm›fl ve “‹ndirilecek KDV” hesab› ilgili tutar kadar borçland›r›lm›flt›r.

X Ticaret iflletmesi, Y iflletmesinden 7.4.20X1 tarihinde 300 no.lu T3.000 + %20 KDV karSIRA S‹ZDE fl›l›¤›nda yar›s› peflin, kalan tutar›n yar›s› için senet vererek kalan tutar› 10 gün içinde ödemek sureti ile mal sat›n alm›flt›r. 8.4.20X1 tarihinde mal›n nakliyesi için H›z›r Nakliyat fiirD Ü fi Ü N E L ‹ M ketine T160 + %20 KDV ödemifltir. ‹fllemin yevmiye kayd›n› yap›n›z.

Al›fl ‹adeleri

2

S O R U

N N

Gürgen Ticaret iflletmesi, B iflletmesinden daha önce kredili olarak sat›n alm›fl olE L E V ‹ Z Y O N gerekçesi du¤u mal›n T250 + %20 KDV’lik k›sm›n›, istedi¤i özellikleriT tafl›mad›¤› ile 10.5.20X1 tarihinde iade etmifltir.

300

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

Sat›n al›nan mallar, iflletme taraf›ndan teslim al›n›rken teslim alan birim taraf›ndan kontrol edilir. Yap›lan bu kontrollerin sonucunda sat›n al›nan istenen D ‹ Kmallar›n KAT özelliklerin bir k›sm›n› ya da hiçbirini tafl›m›yor olmas› ya da farkl› bir mal gönderilmifl olmas› gibi durumlarla karfl›lafl›lmas› durumunda iflletmeler, söz konusu SIRA S‹ZDE mallar›n bir k›sm›n› ya da tamam›n› iade edebilirler. Ancak al›nan mallar, nas›l iflletmenin mal stokunu artt›r›c› bir etki yarat›yorsa mallar›n iade edilmesi de iflletmenin mal stokunu azalt›c› bir etki yarat›r; bu nedenle iade edilen mallar; maliyet AMAÇLARIMIZ bedelleri üzerinden 153 Ticari Mallar hesab›n›n alaca¤›na, söz konusu mallar›n peflin ya da kredili al›nm›fl olmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n borcuK ‹ T A P na kaydedilir.

10.5.20X1 320 SATICILAR HS. 320.02 B İşletmesi 153 TİCARİ MALLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.02 Alış İadelerine Ait Hesaplanan KDV

SIRA S‹ZDE

‹NTERNET

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

ÖRNEK TELEV‹ZYON

‹NTERNET

250 50

Gürgen Ticaret iflletmesinin sat›n alm›fl oldu¤u mallar›n bir bölümünü istedi¤i özellikleri tafl›mamas› sebebiyle B iflletmesine iade etmesi, iflletmenin stoklar›nda azalt›c› bir etki yarat›r. Bu nedenle “Ticari Mallar” hesab›, iade edilen mallar›n maliyeti kadar alacakland›r›lm›fl; mal, kredili olarak sat›n al›nm›fl oldu¤u için “Sat›c›lar” hesab› borçland›r›lm›flt›r. Gerçeklefltirilen iflleme iliflkin KDV tutar› hesaplanm›fl ve “Hesaplanan KDV” hesab› ilgili tutar kadar alacakland›r›lm›flt›r.

172

Genel Muhasebe-I

Al›fl ‹skontosu ‹flletmeler; genellikle bir tedarikçiden fazla miktarda mal sat›n ald›klar›nda ya da mallar› teslim ald›klar›nda yap›lan kontroller esnas›nda mallar›n bozuk, ambalaj›n›n ya da kendisinin hasarl› ya da istenilen kalitede olmad›¤›n› tespit etmeleri durumunda, tedarikçiden iskonto talebinde bulunur. Tedarikçinin bu talebi kabul etmesi, iskonto talep edilen mal›n maliyetini azalt›c› bir etki yarat›r. Dolay›s›yla söz konusu mal, sat›n al›nd›¤›nda maliyet bedeli üzerinden 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna kaydedilmifl oldu¤u için, maliyet bedelinde meydana gelen azal›fl, 153 Ticari Mallar hesab›n›n alaca¤›na; iflletmenin söz konusu mallar› peflin ya da kredili sat›n alma kofluluna ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n borcuna kaydedilir. ‹skonto, mal teslim al›nd›ktan sonra de¤il de mal sat›n al›nd›¤› esnada elde edilmifl ise bu durumda ayr›ca bir iskonto kayd› yap›lmaz. Söz konusu tutar, direkt ilgili mal›n sat›n alma maliyetinden bir indirim olarak dikkate al›n›r. Ancak iskonto mal›n tesliminden sonra hak edilmiflse bu durumda hem mal›n maliyetini hem vade fark›n› hem de KDV’yi etkileyecektir.

ÖRNEK

Gürgen Ticaret iflletmesi, C iflletmesinden daha önce kredili olarak sat›n alm›fl oldu¤u T750’lik mal›n kusurlu olmas› sebebi ile T150’lik iskonto talebinde bulunmufl ve C iflletmesi, bu talebi 11.5.20X1 tarihinde kabul etmifltir.

11.5.20X1 320 SATICILAR HS. 320.03 C İşletmesi 153 TİCARİ MALLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.02 Alış İskontolarına Ait Hesaplanan KDV

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

180

150 30

Sat›n al›nan mallar›n bir k›sm›n›n kusurlu olmas› nedeni ile iskonto talebinde bulunulmas› ve bu talebin sat›c› taraf›ndan kabul edilmesi, iade ifllemi gibi, iflletmelerin stoklar›nda fiziki bir hareket yaratmamakla birlikte stoklar›nda yer alan mallar›n maliyetini azalt›c› bir etki yarat›r. Bu nedenle örnekte Ticari Mallar hesab›, iskonto tutar› kadar alacakland›r›lm›flt›r. Sat›n alma iflleminin peflin ya da kredili yap›lm›fl olmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap borçland›r›lmadan ifllemin KDV etkisi dikkate al›nm›fl ve talep edilen iskonto tutar› üzerinden hesaplanan KDV tutar› kadar “Hesaplanan KDV” hesab› alacakland›r›lm›fl; söz konusu mallar kredili olarak sat›n al›nm›fl oldu¤u için sat›c›lar hesab›, iskonto tutar› ve bu tutar üzerinden heSIRA S‹ZDE saplanan KDV tutar› da dikkate al›narak toplam tutar kadar borçland›r›lm›flt›r.

D Ü fi Ü Naras›ndaki EL‹M ‹ade ile iskonto fark nedir?

Sat›fllar

S O R U

Devaml› envanter yönteminde dönem içinde gerçekleflen her bir sat›fl ifllemi için en az iki kay›t yap›l›r. Bunlardan birincisi, gerçeklefltirilen sat›fl ifllemi sonucunda D ‹ K K etti¤i AT iflletmenin elde sat›fl has›lat›na iliflkin kay›tt›r. Bu tutar sat›fl›n yurtiçi ya da yurtd›fl› sat›fl olmas›na ba¤l› olarak 600 Yurtiçi Sat›fllar ya da 601 Yurtd›fl› Sat›fllar hesaplar›ndan SIRA birinin S‹ZDE alaca¤› ile sat›fl›n peflin ya da kredili yap›lm›fl olmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n borcuna kaydedilir.

N N

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

8. Ünite - Stoklar

173

Sat›fl ifllemi, iflletmenin ticari mal stokunda azalt›c› bir etki yarat›r. Bu nedenle sat›fl ifllemi ile ilgili ikinci kay›t, sat›fl iflleminin bu etkisini yans›tmak için yap›l›r. Sat›lan mallar›n maliyeti 153 Ticari Mallar hesab›n›n alaca¤›na, 621 Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti hesab›n›n borcuna kaydedilir.

Gürgen Ticaret iflletmesi, 14.5.20X1 tarihinde D iflletmesine birim maliyeti T30 olan X mal›ndan 30 tanesini 253 no.lu fatura ile T1.500 + %20 KDV karfl›l›¤›nda kredili olarak satm›flt›r (X mal›n›n sat›fl fiyat›, KDV hariç T50’dir.).

14.5.20X1 120 ALICILAR HS. 120.01 D İşletmesi 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV 14.5.20X1 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS. 153 TİCARİ MALLAR HS.

1.800

900

1.500 300

900

Gürgen Ticaret iflletmesinin yapm›fl oldu¤u sat›fl ile ilgili olarak yap›lan ilk kay›t, sat›fl has›lat› ile ilgilidir. “Yurtiçi Sat›fllar” hesab›, gerçeklefltirilen sat›fl tutar›; “Hesaplanan KDV” hesab›, sat›fl ifllemi ile ilgili hesaplanm›fl KDV tutar› kadar alacakland›r›lm›flt›r. Buna karfl›l›k sat›fl ifllemi kredili yap›lm›fl oldu¤u için “Al›c›lar” hesab›, sat›fl tutar› ile sat›fl tutar› üzerinden hesaplanm›fl olan KDV toplam› kadar borçland›r›lm›flt›r.

Sat›fl ifllemi ile ilgili ikinci kay›t ise sat›fl iflleminin iflletmenin stok mevcudu üzerinde yaratm›fl oldu¤u etkiyi yans›tmak için yap›lm›flt›r. “Ticari Mallar” hesab›, sat›lan mallar›n maliyeti kadar alacakland›r›lm›fl; buna karfl›l›k “Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti” hesab› ilgili tutar kadar borçland›r›lm›flt›r. ‹flletmeler, mal al›fllar›nda oldu¤u gibi mal sat›fllar›n› da çeflitli nedenlerle peflin yerine vadeli yapmay› tercih edebilirler. Bu durumda müflterilerine tan›d›klar› ek süre karfl›l›¤›nda “vade fark›” ad› alt›nda bir bedel talep ederler. ‹flletmelerin talep ettikleri bu bedel, Türkiye muhasebe uygulamalar›nda sat›lan mallardan elde edilen gelirin bir parças› olarak muhasebelefltirilir. Ancak Türkiye Muhasebe Standartlar›’n›n konuya iliflkin düzenlemeleri uyar›nca söz konusu bedel, sat›lan mallardan elde edilen gelirin bir parças› olarak muhasebelefltirilemez; bunun yerine “Ertelenmifl (Gerçekleflmemifl) Vade Fark› Gelirleri” alt hesab›n›n alaca¤›na kaydeSIRA eden S‹ZDE tutar “Faiz dilir. Söz konusu faiz tahakkuk ettikçe (gerçeklefltikçe) tahakkuk Geliri” hesab›n›n alaca¤›na, “Ertelenmifl Vade Fark› Gelirleri” alt hesab›n›n borcuna kaydedilir. Böylece vade sonunda “Ertelenmifl Vade Fark› DGelirleri” alt hesab›, Ü fi Ü N E L ‹ M söz konusu sat›n alma ifllemine iliflkin bakiye vermez ve hesap kapan›r. Sat›n alma ifllemine iliflkin tahsil edilen KDV ise toplam tahsil edilecek tutar üzerinden S O R U hesaplan›r.

Mevcut Tekdüzen Hesap Plan›nda “Ertelenmifl Vade Fark› Geliri” hesab› D ‹bulunmamaktad›r.

KKAT SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

ÖRNEK

N N

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

174

ÖRNEK

Genel Muhasebe-I

Gürgen Ticaret iflletmesi 16.5.20X1 tarihinde M iflletmesine peflin fiyat› T2.000 olan T1.500 maliyetli mal› 3 ay vadeli olarak 265 no.lu fatura ile T2.450 + %20 KDV karfl›l›¤›nda kredili olarak satm›flt›r. i) Türkiye muhasebe uygulamalar›na göre 16.5.20X1 120 ALICILAR HS. 120.05 M İşletmesi 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV 16.5.20X1 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS. 153 TİCARİ MALLAR HS.

2.940

1.500

2.450 490

1.500

Gerek senetli gerekse senetsiz (kredili) vadeli mal sat›fllar›nda müflterilerden talep edilen vade farklar›, sat›lan mallardan elde edilen sat›fl gelirinin bir parças› olarak muhasebelefltirilir. Dolay›s›yla örnekte yer alan ifllemin Türkiye muhasebe uygulamalar› uyar›nca muhasebelefltirilmesi durumunda “Yurtiçi Sat›fllar” hesab› mal›n peflin sat›fl fiyat› ve ödenecek vade fark›n›n toplam tutar› kadar, “Hesaplanan KDV” hesab› sat›fl geliri üzerinden hesaplanan tutar kadar alacakland›r›l›r. Sat›fl iflleminin kredili gerçeklefltirilmesi sebebi ile “Al›c›lar” hesab›, “Yurtiçi Sat›fllar” ve “Hesaplanan KDV” hesaplar›n›n toplam tutar› kadar borçland›r›l›r.

Devaml› envanter yöntemi kullan›ld›¤› için sat›fl ifllemi ile ilgili ikinci kay›t, sat›fl iflleminin iflletmenin stok mevcudu üzerinde yaratm›fl oldu¤u etkiyi yans›tmak için yap›lm›flt›r. “Ticari Mallar” hesab›, sat›lan mallar›n maliyeti kadar alacakland›r›lm›fl; buna karfl›l›k “Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti” hesab› ilgili tutar kadar borçland›r›lm›flt›r. ii) Türkiye Muhasebe Standartlar›’na göre 16.5.20X1 120 ALICILAR HS. 120.05 M İşletmesi 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 125 ERTELENMİŞ TİCARİ ALACAKLAR VADE FARKI HS. 329.01 Ertelenmiş Vade Farkı Gelirleri 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV 16.5.20X1 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS. 153 TİCARİ MALLAR HS.

2.940

2.000 450

490 1.500

1.500

8. Ünite - Stoklar

175

‹flletmenin mallar›n› senetli ve senetsiz vadeli satmas› durumunda müflterilerden talep edilen vade farklar›, Türkiye Muhasebe Standartlar› hükümleri uyar›nca sat›lan mallardan elde edilen sat›fl gelirinin bir parças› olarak muhasebelefltirilemez. Örnekte yer alan ifllemin Türkiye Muhasebe Standartlar› hükümleri uyar›nca muhasebelefltirilmesi durumunda “Yurtiçi Sat›fllar” hesab›, mal›n peflin sat›fl fiyat› kadar, “Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark›” hesab› tahsil edilecek vade fark› kadar, “Hesaplanan KDV” hesab› ise toplam tahsil edilecek tutar üzerinden hesaplanan tutar kadar alacakland›r›l›r. Sat›fl iflleminin kredili gerçeklefltirilmesi sebebi ile “Al›c›lar” hesab›; “Yurtiçi Sat›fllar”, “Ertelenmifl Ticari Alacaklar Vade Fark›” ve “Hesaplanan KDV” hesaplar›n›n toplam tutar› kadar borçland›r›l›r.

Devaml› envanter yöntemi kullan›ld›¤› için sat›fl ifllemi ile ilgili ikinci kay›t, sat›fl iflleminin iflletmenin stok mevcudu üzerinde yaratm›fl oldu¤u etkiyi yans›tmak için yap›lm›flt›r. “Ticari Mallar” hesab›, sat›lan mallar›n maliyeti kadar alacakland›r›lm›fl; buna karfl›l›k “Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti” hesab›, ilgili tutar kadar borçland›r›lm›flt›r.

Sat›fl Giderleri Sat›fl giderleri; iflletmenin sat›fl›n› yapm›fl oldu¤u mallar›n sat›fl iflleminin gerçekleflmesi ile do¤rudan ilgili olan ve iflletmenin sözleflme veya z›mni kabul yolu ile yerine getirmek zorunda oldu¤u nakliye, sigorta vb. giderlerdir. Bu giderlerin sat›lan mallar›n maliyeti ile hiçbir ilgisi yoktur, ortaya ç›kt›klar› dönemde 760 Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri hesab›n›n borcuna, ödeme flekline ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n alaca¤›na kaydedilir.

Gürgen Ticaret iflletmesi, D iflletmesine satm›fl oldu¤u mal›n nakliyesi için 15.5.20X1 tarihinde Sürat Nakliyat fiirketine 255 no.lu fatura ile T100 + %20 KDV ödemifltir.

15.5.20X1 760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ HS. 760.01 Nakliye Gideri 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.02 Satış Giderlerine Ait İndirilecek KDV 100 KASA HS.

100

20

120

Sat›lan mallar›n nakliyesi için yap›lan ödemeler, iflletme için gider niteli¤indedir; baflka bir ifade ile iflletme, ilgili harcamay› yapt›¤›nda gelecekte bir fayda edinmeyi beklemez, fayday› an›nda tüketir. Bu nedenle bu nitelikteki harcamalar için 760 Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri hesab› borçland›r›l›r. Örnekte “Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri” hesab› Gürgen Ticaret iflletmesi taraf›ndan Sürat Nakliyat fiirketine sat›lan mallar›n nakliyesi için ödenmifl olan tutar, “‹ndirilecek KDV” hesab› ise iflletme taraf›ndan ilgili tutar üzerinden hesaplanm›fl olan KDV tutar› kadar borçland›r›lm›fl, iflletme bu harcamay› nakit olarak gerçeklefltirmifl oldu¤u için “Kasa” hesab› toplam tutar kadar alacakland›r›lm›flt›r.

ÖRNEK

176

Genel Muhasebe-I

Sat›fllardan ‹adeler Müflteriler, sat›n alm›fl olduklar› mallar›n istedikleri özelliklerin bir k›sm›n› ya da hiçbirini tafl›mamas› ya da istediklerinden farkl› bir mal gönderilmifl olmas› sebebi ile bir k›sm›n› ya da tamam›n› iade edebilirler. Böyle bir durumda sat›fl ifllemi için nas›l iki kay›t yap›l›yorsa sat›fl iadesi için de iki kay›t yap›lmas› gereklidir.

Bunlardan birincisi aynen sat›fl iflleminde oldu¤u gibi sat›fl has›lat›na iliflkindir.

Mallar›n iadesi, iflletmenin sat›fl has›lat›nda iade edilen k›s›m kadar azalt›lc› bir etki yarat›r. Ancak bu ifllem, do¤rudan ilgili tutar›n sat›fllar hesab›n›ndan düflülmesi ile kay›tlara yans›t›lmaz. ‹ade edilen mallara iliflkin tutar 610 Sat›fltan ‹adeler hesab›n›n borcuna kaydedilerek dolayl› olarak sat›fllar hesab›na yans›t›l›r. ‹flletmenin peflin ya da kredili sat›fl yapm›fl olmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar alacakland›r›l›r. ‹kinci kay›t ise iade edilen mallar›n iflletmenin mal stokunda yaratt›¤› art›r›c›, sat›lan mallar›n maliyetinde ise yaratt›¤› azalt›c› bir etkiye iliflkindir. Dolay›s› ile iade edilen mallar›n maliyet bedeli 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna, 621 Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti hesab›n›n alaca¤›na kaydedilerek ilgili hesaplar›n bakiyeleri iade tutar› kadar düzeltilir.

ÖRNEK

Gürgen Ticaret iflletmesi, daha önce 253 no.lu fatura ile kredili olarak D iflletmesine satm›fl oldu¤u mallardan 5 tanesini D iflletmesi, 155 no.lu fatura ile 22.5.20X1 iade etmifltir (Sat›lan X mal›n›n birim maliyeti T30 ve sat›fl fiyat› KDV hariç T50 idi.).

22.5.20X1 610 SATIŞTAN İADELER HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.03 Satış İadelerine Ait İndirilecek KDV 120 ALICILAR HS. 120.01 D İşletmesi 22.5.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS.

250 50 300 150

150

D iflletmesi taraf›ndan Gürgen Ticaret iflletmesinden al›nan mallar›n 5 tanesinin iade edilmesi, Gürgen Ticaret iflletmesinin kay›tlar›n› iki yönden etkilemifltir. ‹lk kay›t, iade iflleminin Gürgen iflletmesinin sat›fl has›lat›na etkisini yans›tmak için yap›lm›fl, “Sat›fltan ‹adeler” hesab› iade edilen mallar›n birim sat›fl fiyat› üzerinden hesaplanan toplam sat›fl tutar›, “‹ndirilecek KDV” hesab› ise iade edilen mallar›n toplam sat›fl bedeli üzerinden hesaplanan tutar kadar borçland›r›lm›fl, sat›fl kredili yap›lm›fl oldu¤u için “Al›c›lar” hesab› iade tutar› ile bu tutar üzerinden hesaplanm›fl KDV toplam› kadar alacakland›r›lm›flt›r. ‹kinci kay›t ise sat›fl iadesinin iflletmenin stok mevcudunda yaratt›¤› etkinin muhasebe kay›tlar›na yans›t›lmas› amac› ile yap›lm›flt›r. ‹ade edilen mallar›n maliyeti kadar “Ticari Mallar” hesab› borçland›r›lm›fl, “Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti” hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

8. Ünite - Stoklar S O R U

Devaml› envanter yönteminde “sat›fllar”, “sat›fl iadeleri” ve “sat›fl iskonto”lar›n›n iflletmeD‹KKAT nin mevcut mal stokuna etkisi muhasebelefltirilirken söz konusu mallar›n maliyet bedelleri dikkate al›n›r.

SIRA S‹ZDE

Sat›fl ‹skontosu

N N

Müflteriler, belirli bir miktar›n üzerinde al›fl yapt›klar›nda ya da sat›n ald›klar› malAMAÇLARIMIZ lar› teslim al›rlarken yapt›klar› kontroller esnas›nda mallar›n bozuk, ambalaj›n›n ya da kendisinin hasarl› ya da istenen kalitede olmad›¤›n› tespit etmeleri durumunda K ‹ T kabul A P sat›c›dan iskonto talebinde bulunabilirler. Sat›c› olarak bu talebin edilmesi durumunda ilgili sat›fl iflleminden elde edilen sat›fl has›lat›n›n iskonto tutar› kadar azalt›lmas› gerekmektedir. Ancak bu ifllem, sat›fl has›lat›n›n do¤rudan de¤il dolayT E L Eilgili V ‹ Z Y tutar O N 611 Sal› olarak azalt›lmas› yolu ile kay›tlara yans›t›l›r. Di¤er bir deyiflle t›fl ‹skontolar› hesab›n›n borcuna, karfl›l›¤›nda ise iflletmenin kredili ya da peflin sat›fl yapm›fl olmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar alaca¤›na kaydedilir. ‹skonto mal teslim edildikten sonra de¤il de sat›fl esnas›nda yap›lm›fl ise bu du‹NTERNET rumda ayr›ca bir iskonto kayd› yap›lmaz. Sat›fl has›lat›, iskonto yap›lm›fl tutar üzerinden iflletme kay›tlar›na yans›t›l›r.

E iflletmesi Gürgen Ticaret iflletmesinden daha önce kredili olarak sat›n ald›¤› mallar›n kusurlu olmas› sebebi ile T450’lik iskonto talebinde bulunmufl ve bu talebi, Gürgen Ticaret iflletmesi taraf›ndan 23.5.20X1 tarihinde kabul edilmifltir.

23.5.20X1 611 SATIŞ İSKONTOLARI HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.04 Satış İskontolarına Ait İndirilecek KDV 120 ALICILAR HS. 120.02 E İşletmesi

450 90 540

E iflletmesi taraf›ndan daha önce Gürgen Ticaret iflletmesinden al›nan mallar›n kusurlu olmas› sebebi ile talep edilen iskontonun Gürgen Ticaret iflletmesi taraf›ndan kabul edilmifl olmas›, Gürgen Ticaret iflletmesinin sat›fl has›lat›nda azalt›c› bir etki yarat›r. Bu nedenle “Sat›fl ‹skontolar›” hesab›, iskonto tutar› kadar; “‹ndirilecek KDV” hesab›, iskonto tutar› üzerinden hesaplanan KDV tutar› kadar borçland›r›lm›fl; sat›fl ifllemi kredili yap›lm›fl oldu¤u için “Al›c›lar” hesab› iskonto ve iskonto tutar› üzerinden hesaplanan KDV toplam› kadar alacakland›r›lm›flt›r.

Aral›kl› Envanter Yöntemi Aral›kl› envanter yöntemi, iflletmelerin ilgili dönem içinde gerçeklefltirdikleri tüm al›m-sat›m ifllemlerinin gerçeklefltikleri anda, ancak sat›lan mallar›n ve dönem sonu mal stoku maliyetinin belirli aral›klarla yap›lan say›m ve de¤erlemeler sonucu edinilen veriler do¤rultusunda hesaplanmas› esas›na dayal› bir yöntemdir.

Bu yöntem genellikle tek tip ya da biribirine benzer özellikler tafl›yan mallar›n ticaretini yapan, faaliyet hacmi büyük olmayan, bu nedenle stok ve tedarik takibi konusunda herhangi bir sorun yaflamayan iflletmeler taraf›ndan yo¤unlukla tercih edilmektedir.

177

S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

ÖRNEK

178

Genel Muhasebe-I

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Stoklarla ilgili muhasebelefltirilmesinde aral›kl› envanter yöntemi kullanan D Ü fi Üifllemlerinin NEL‹M iflletmelere örnek veriniz.

SIRA S‹ZDE

S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

SIRA S‹ZDE

S O R U

Stoklarla ilgili ifllemlerinin muhasebelefltirilmesinde aral›kl› envanter yöntemini kullanan bir iflletme, dönem bafl› mal stoku da dahil olmak üzere dönem içindeki D ‹ Ksat›n K A T al›nan mallar›n maliyeti ile iliflkilendirebildi¤i her türlü harcamal al›fllar› ve ma tutar›n› 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna kaydeder. Ancak devaml› envanter yönteminden farkl› olarak dönem bafl› mal stoku d›fl›nda, dönem içindeki mal SIRA S‹ZDE al›fllar› ve sat›n al›nan mallar›n maliyeti ile do¤rudan iliflkilendirebilece¤i tüm harcama tutarlar›n› do¤rudan 153 Ticari Mallar hesab›na de¤il harcamalar›n türüne AMAÇLARIMIZ ba¤l› olarak bu hesapta aç›lacak alt hesaplara ayr› ayr› kaydeder.

Dönem içinde gerçekleflen sat›fl ifllemleri için devaml› envanter yönteminden farkl› olarak yaln›zca ilgili sat›fl sonucunda elde edilen sat›fl has›lat›n›n kayd›n› ya‹ T A P par. Sat›fl›nKyurt içi ya da yurt d›fl› sat›fl olmas›na ba¤l› olarak 600 Yurtiçi Sat›fllar ya da 601 Yurtd›fl› Sat›fllar hesaplar›ndan biri alacakland›r›l›r.

Sat›lan mallar›n maliyeti; yaln›zca belirli aral›klarla yap›lan say›m ve de¤erlemeT E L E Veldeki ‹ Z Y O N mevcut mal stokunun maliyeti, dönem bafl› mal stoku ve döler sonucunda nem içi al›fllar ve al›fl giderleri dikkate al›narak yap›lan hesaplamalar sonucunda tespit edilebilir. Bu nedenle devaml› envanter yönteminden farkl› olarak aral›kl› envanter yönteminde sat›fl ifllemi gerçekleflti¤inde sat›lan mallar›n maliyetine ilifl‹NTERNET kin herhangi bir kay›t yap›lmaz.

Ancak sat›fl ifllemi ile do¤rudan ilgili olarak herhangi bir harcama yap›lmas› gerekiyorsa nakliye, sigorta vb bu tutarlar, devaml› envanter yönteminde oldu¤u gibi 760 Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri hesab›n›n borcunda izlenir.

Dönem içinde 153 Ticari Mallar hesab›nda yaln›zca mal giriflleri izlendi¤i, stok ç›k›fllar› hiçbir hesapta izlenmedi¤i için arzu edildi¤i zaman iflletmenin elindeki mallar›n maliyeti ile dönem içinde sat›lan tüm mallar›n maliyetinin tespit edilmesi mümkün de¤ildir. Bu tutarlar›n hesaplanabilmesi için mutlaka envanter ç›kar›lmas› gerekmektedir.

N N

Dönem Bafl› Mal Stoklar› Daha önce de belirtildi¤i üzere iflletmeler, her bir raporlama dönemi sonunda mevcut hesaplar›n› (bilanço/gelir tablosu) kapan›fl kay›tlar› yard›m› ile kapat›p takip eden dönemin bafl›nda ise yaln›zca bilanço hesaplar›n› aç›l›fl kayd› ile tekrar açmaktad›rlar. Bu ifllem s›ras›nda dönem bafl›ndaki mevcut mal stoku, aynen devaml› envanter yönteminde oldu¤u gibi 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna kaydedilir ve bu hesab›n›n ilk kayd›n› dönem bafl› mal maliyeti oluflturur.

Al›fllar Sat›n al›nan mallar›n iflletmedeki mal mevcudunu art›rmalar› nedeniyle dönem içinde sat›n al›nan mallar, devaml› envanter yönteminde oldu¤u gibi sat›n alma maliyetleri üzerinden 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna kaydedilir. Ancak aral›kl› envanter yönteminde ilgili tutarlar, devaml› envanter yönteminden farkl› olarak do¤rudan 153 Ticari Mallar hesab›n›n borcuna de¤il aç›lacak “Al›fllar” alt hesab›n›n borcuna, di¤er yandan sat›n alma iflleminin peflin ya da kredili olmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n alaca¤›na kaydedilir.

Stoklar›n sat›n alma maliyeti; sat›n alma fiyat›, ithalat vergileri, nakliye, yükleme boflaltma maliyetleri ile mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesiyle do¤-

179

8. Ünite - Stoklar

rudan ba¤lant›s› kurulabilen di¤er maliyetleri içerir. Ticari iskontolar ve benzeri di¤er indirimler, sat›n alma maliyetinin belirlenmesinde indirim konusu yap›l›r.

ÖRNEK

Pelit Ticaret iflletmesi A iflletmesinden 10.3.20X1 tarihinde 120 no.lu fatura ile T2.000 + %20 KDV tutar›ndaki mal› 3 ay vadeli senet karfl›l›¤›nda sat›n alm›flt›r.

10.3.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.01 Alışlar 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 321 BORÇ SENETLERİ HS. 321.01 A İşletmesi

2.000 400

2.400

Sat›n al›nan mallar›n iflletme stoklar› üzerinde art›r›c› bir etki yaratmas› sebebi ile “Ticari Mallar” hesab›, sat›n al›nan mallar›n maliyeti kadar; “‹ndirilecek KDV” hesab› ise sat›n al›nan mallar›n maliyeti üzerinden hesaplanan KDV tutar› kadar borçland›r›lm›flt›r. Sat›n alma ifllemi 3 ay vadeli senet verilerek yap›ld›¤› için “Borç Senetleri” hesab› toplam tutar kadar alacakland›r›lm›flt›r.

K iflletmesi Y iflletmesinden 19.4.20X1 tarihinde 240 no.lu fatura ile T5.000 SIRA S‹ZDE + %20 KDV karfl›l›¤›nda yar›s› peflin, yar›s› kredili mal sat›n alm›flt›r. ‹fllemin yevmiye kayd›n› yap›n›z.

3

Ü fi Ü yapacak NEL‹M ‹flletmenin vadeli mal al›fl› yapmas› durumunda ödemeyi Dgeç olmas› sebebi ile katlanmak zorunda kalaca¤› vade farklar›n›n muhasebelefltirilmesinde “Devaml› Envanter Yöntemi” için geçerli olan kurallar geçerlidir.

S O R U

Al›fl Giderleri

D‹KKAT

Al›fl giderleri, daha önce de belirtildi¤i gibi sat›n al›nan mallar›n iflletmenin amaçlad›¤› flekilde kullan›ma ya da sat›fla haz›r hâle gelebilmesi için iflletme taraf›ndan SIRA S‹ZDE bir parças› yap›lmas› gereken harcamalar olup sat›n al›nan mallar›n maliyetinin olarak kabul edilir. Bu giderler; ithalat vergileri, nakliye, yükleme boflaltma maliyetleri ile mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesiyle do¤rudan ba¤lant›s› AMAÇLARIMIZ kurulabilen di¤er maliyetlerden oluflur ve do¤rudan gerçeklefltirildikleri anda sat›n al›nan mallar›n maliyetinin bir parças› olarak 153 Ticari Mallar hesab›nda ilgili harcamalar›n türlerine uygun olarak aç›lacak olan alt hesaplar›n borcuna K ‹ T A Pve harcaman›n peflin ya da kredili yap›lm›fl olmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n alaca¤›nda kaydedilir.

N N

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

Pelit Ticaret iflletmesi A iflletmesinden alm›fl oldu¤u mal›n nakliyesi için 12.3.20X1 tarihinde H›z›r Nakliyat fiirketi’ne T250 + %20 KDV ödemifltir.

12.3.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.02 Nakliye Gideri 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.02 Alış Giderlerine Ait İndirilecek KDV 100 KASA HS.

SIRA S‹ZDE

250 50

300

ÖRNEK

180

Genel Muhasebe-I

‹flletmenin “Ticari Mallar” hesab›, nakliye bedeli kadar; “‹ndirilecek KDV” hesab› ise nakliye bedeli üzerinden hesaplanan KDV tutar› kadar borçland›r›lm›fl, ödeme nakit yap›ld›¤› için “Kasa” hesab› toplam tutar kadar alacakland›r›lm›flt›r.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

ÖRNEK TELEV‹ZYON

‹NTERNET

4

SIRA S‹ZDE K Ticaret iflletmesi Y iflletmesinden 26.9.20X1 tarihinde 550 no.lu fatura ile T3.500 + %20 KDV karfl›l›¤›nda yar›s›n› peflin, yar›s›n› ise 15 gün içinde ödemek koflulu ile mal sat›n alm›flt›r. 29.9.20X1 tarihinde mal›n nakliyesi için H›z›r Nakliyat fiirketine T200 + %20 KDV D Ü fi Ü N E L ‹ M ödemifltir. ‹fllemin yevmiye kayd›n› yap›n›z.

S O Al›fl ‹adeleri

R U

Sat›n al›nan mallar, iflletme taraf›ndan teslim al›n›rken teslim alan birim taraf›ndan kontrol edilir. bu kontrollerin sonucunda sat›n al›nan mallar›n istenen D ‹ KYap›lan KAT özelliklerin bir k›sm›n› ya da hiçbirini tafl›m›yor olmas› ya da farkl› bir mal gönderilmifl olmas› gibi durumlarla karfl›lafl›lmas› durumunda iflletmeler, söz konusu malSIRA S‹ZDE lar›n bir k›sm›n› ya da tamam›n› karfl› tarafa iade edebilirler. Mallar›n iade edilmesinin fiziki bir hareket do¤urmas› dolay›s›yla bu durum, iflletmenin mal mevcudunAMAÇLARIMIZ da bir azal›fla sebep olur. ‹ade edilen mallar›n maliyeti 153 Ticari Mallar hesab›nda aç›lacak “Al›fl ‹adeleri” alt hesab›n›n alaca¤›na, al›fl iflleminin peflin ya da kredili olmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n borcuna kaydedilir.

N N

K ‹ T A P

Pelit Ticaret iflletmesi B iflletmesinden daha önce kredili olarak sat›n alm›fl oldu¤u mal›n T300 + %20 KDV’lik k›sm›n›, istedi¤i özellikleri tafl›mad›¤› gerekçesi ile T E L E V ‹ Z Y O iade N 4.6.20X1 tarihinde etmifltir.

4.6.20X1 320 SATICILAR ‹ N T E R NHS. ET 320.02 B İşletmesi 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.03 Alış İadeleri 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.02 Alış İadelerine Ait Hesaplanan KDV

360

300 60

Sat›n al›nan mallar›n iade edilmesinin iflletmenin stoklar›nda azalt›c› bir etkisi olmas› sebebi ile “Ticari Mallar” hesab› iade edilen tutar kadar, “Hesaplanan KDV” hesab› alacakland›r›lm›fl, iade edilen mallar kredili al›nm›fl oldu¤u için “Sat›c›lar” hesab› borçland›r›lm›flt›r.

Al›fl ‹skontosu ‹flletmeler, genellikle bir tedarikçiden fazla miktarda mal sat›n ald›klar›nda ya da mallar› teslim ald›klar›nda yap›lan kontroller esnas›nda mallar›n bozuk, ambalaj›n›n ya da kendisinin hasarl› ya da istenen kalitede olmad›¤›n› tespit etmeleri durumunda tedarikçiden iskonto talebinde bulunurlar. Tedarikçinin bu talebi kabul etmesi durumunda iskonto talep edilen mal›n maliyetinde bir azal›fl meydana gelir.

Dolay›s›yla söz konusu mal sat›n al›nd›¤›nda maliyet bedeli üzerinden 153.01 Al›fllar hesab›n›n borcuna kaydedilmifl oldu¤u için maliyet bedelinde meydana gelen azal›fl, 153 Ticari Mallar hesab›nda aç›lacak “Al›fl ‹skontosu” alt hesab›n›n alaca¤›-

8. Ünite - Stoklar

181

na, iflletmenin söz konusu mallar› sat›n alma koflullar›na (peflin/kredili) ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n borcuna kaydedilir. ‹skonto mal teslim al›nd›ktan sonra de¤il de mal sat›n al›nd›¤› esnada elde edilmifl ise bu durumda ayr›ca bir iskonto kayd› yap›lmaz. Söz konusu tutar direkt ilgili mal›n sat›n alma maliyetinden bir indirim olarak dikkate al›n›r.

Pelit Ticaret iflletmesi, C iflletmesinden daha önce kredili olarak sat›n alm›fl oldu¤u T900’lik mal›n kusurlu olmas› sebebi ile T250’lik iskonto talebinde bulunmufl ve 7.6.20X1 tarihinde C iflletmesi, bu talebi kabul etmifltir.

7.6.20X1 320 SATICILAR HS. 320.03 C İşletmesi 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.04 Alış İskontosu 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.03 Alış İskontolarına Ait Hesaplanan KDV

300

ÖRNEK

250 50

Sat›n al›nan mallara iliflkin iskonto tutar›, iflletmenin mal stoku seviyesinde fiziki olarak de¤il ancak de¤er olarak azalt›c› bir etki yarat›r. Bu nedenle “Ticari Mallar” hesab›, iskonto tutar› kadar; “Hesaplanan KDV” hesab› iskonto tutar› üzerinden hesaplanan KDV tutar› kadar alacakland›r›l›r. Söz konusu mallar kredili al›nm›fl oldu¤u için “Sat›c›lar” hesab› toplam tutar kadar borçland›r›l›r.

Sat›fllar Dönem içinde gerçekleflen sat›fl ifllemleri için devaml› envanter yönteminden farkl› olarak yaln›zca ilgili sat›fl sonucunda elde edilen sat›fl has›lat› sat›fl›n yurt içi ya da yurt d›fl› sat›fl olmas›na ba¤l› olarak 600 Yurtiçi Sat›fllar ya da 601 Yurtd›fl› Sat›fllar hesaplar›ndan birinin alaca¤›na, sat›fl iflleminin peflin ya da kredili yap›lm›fl olmas›na ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n alaca¤›na kaydedilir. Sat›lan ticari mallar›n maliyetine iliflkin herhangi bir kay›t yap›lmaz.

Pelit Ticaret iflletmesi, 16.8.20X1 tarihinde X mal›ndan 30 tanesini 213 no.lu fatura ile peflin olarak T1.800 + %20 KDV karfl›l›¤›nda D iflletmesine satm›flt›r.

16.8.20X1 120 ALICILAR HS. 120.04 D İşletmesi 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV

2.160

1.800 360

Aral›kl› envanter yöntemi kullanan iflletmelerde sat›fl ifllemi yap›ld›¤›nda yaln›zca ilgili sat›fl iflleminin iflletmeye yaratm›fl oldu¤u gelir muhasebe kay›tlar›na yans›t›ld›¤› için tek bir kay›t yap›lm›flt›r. “Yurtiçi Sat›fllar” hesab›, sat›fl tutar› kadar; “Hesaplanan KDV” hesab›, sat›fl tutar› üzerinden hesaplanan KDV tutar› kadar alacak-

ÖRNEK

182

Genel Muhasebe-I

land›r›lm›fl. Kredili sat›fl yap›lm›fl oldu¤u için “Al›c›lar” hesab› sat›fl tutar› ve bu tutar üzerinden hesaplanan KDV toplam› kadar borçland›r›lm›flt›r. ‹flletmenin vadeli mal sat›fl› yapmas› durumunda tahsilat› geç yapacak olmas› sebebi ile müflteriden talep edece¤i vade farklar›n›n muhasebelefltirilmesinde “Devaml› Envanter Yöntemi” için geçerli olan kurallar geçerlidir.

Sat›fl Giderleri Sat›fl giderleri; iflletmenin sat›fl›n› yapm›fl oldu¤u mallar›n sat›fl iflleminin gerçekleflmesi ile do¤rudan ilgili olan ve iflletmenin sözleflme veya z›mni kabul yolu ile yerine getirmek zorunda oldu¤u nakliye, sigorta vb. giderlerdir. Bu giderlerin sat›lan mallar›n maliyeti ile hiçbir ilgisi yoktur; ortaya ç›kt›klar› dönemde 760 Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri hesab›n›n borcuna, ödeme flekline ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar›n alaca¤›na kaydedilirler.

ÖRNEK

Pelit Ticaret iflletmesi, D iflletmesine satm›fl oldu¤u mal›n nakliyesi için Sürat Nakliyat fiirketi’ne 220 no.lu fatura ile 16.8.20X1 tarihinde T120 + %20 KDV ödemifltir.

16.8.20X1 760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ HS. 760.01 Nakliye Gideri 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.03 Satış Giderlerine Ait İndirilecek KDV 100 KASA HS.

120 24

144

Sat›lan mallar›n nakliyesi için yap›lan harcamalar›n iflletme için tamamen gider niteli¤inde oldu¤una daha önce de¤inilmifl olmas› sebebi ile bu örnekte “Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri” hesab›, nakliye için ödenen tutar kadar; “‹ndirilecek KDV” hesab›, nakliye bedeli üzerinden hesaplanan KDV tutar› kadar borçland›r›lm›fl, ödeme nakit yap›ld›¤› için “Kasa” hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

Sat›fllardan ‹adeler Müflteriler, sat›n alm›fl olduklar› mallar›n istedikleri özelliklerin bir k›sm›n› ya da hiçbirini tafl›mamas› ya da istediklerinden farkl› bir mal gönderilmifl olmas› sebebi ile bir k›sm›n› ya da tamam›n› iade edebilirler. Bu durum, her ne kadar mallar aç›s›ndan fiziki bir hareket do¤urmufl olursa olsun kay›tlara yaln›zca sat›fl has›lat›nda meydana getirmifl olaca¤› de¤ifliklik yans›t›l›r. Ancak bu ifllem, do¤rudan ilgili tutar›n sat›fllar hesab›n›ndan düflülmesi ile de¤il aynen devaml› envanter yönteminde oldu¤u gibi 610 Sat›fltan ‹adeler hesab›n›n borcuna kaydedilmek sureti ile dolayl› olarak sat›fllar hesab›ndan düflülür. Bu hesab›n karfl›l›¤›nda ise iflletmenin kredili ya da peflin sat›fl yapm›fl olmas› durumuna ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar alacakland›r›l›r.

8. Ünite - Stoklar

Pelit iflletmesinin daha önce 213 no.lu fatura ile kredili olarak D iflletmesine satm›fl oldu¤u mallardan 10 tanesini D iflletmesi, 155 no.lu fatura ile 27.8.20X1 tarihinde iade etmifltir.

27.8.20X1 610 SATIŞTAN İADELER HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.04 Satış İadelerine Ait İndirilecek KDV 120 ALICILAR HS. 120.04 D İşletmesi

600 120

183

ÖRNEK

720

Sat›lan mallar›n iade edilmesi, temelde iflletmenin muhasebe kay›tlar›n› iki aç›dan etkilemektedir. Ancak aral›kl› envanter yönteminde bu ifllemin yaln›zca iflletmenin ilgili sat›fltan elde etmifl oldu¤u has›lat üzerindeki etkisi muhasebelefltirilir.

Bu nedenle “Sat›fltan ‹adeler”, iade edilen mallar üzerinden iflletmenin daha önce raporlam›fl oldu¤u gelir tutar› kadar; “‹ndirilecek KDV” hesab› ise söz konusu tutar üzerinden hesaplanan KDV tutar› kadar borçland›r›lm›fl, sat›fl kredili yap›lm›fl oldu¤u için “Al›c›lar” hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

Sat›fl ‹skontosu Müflteriler; belirli bir miktar›n üzerinde al›m yapmalar›, sat›n ald›klar› mallar› teslim al›rken yapt›klar› kontroller esnas›nda mallar›n bozuk, ambalaj›n›n ya da kendisinin hasarl› ya da istenen kalitede olmad›¤›n› tespit etmeleri durumunda sat›c›dan iskonto talebinde bulunabilirler. Sat›c› olarak bu talebin kabul edilmesi, ilgili sat›fl iflleminden elde edilen sat›fl has›lat›n›n iskonto tutar› kadar azalt›lmas›n› gerektirir. Ancak bu ifllem, kay›tlara ilgili tutar›n sat›fllar hesab›n›ndan do¤rudan düflülmesi ile de¤il aynen devaml› envanter yönteminde oldu¤u gibi dolayl› olarak 611 Sat›fl ‹skontolar› hesab›n›n borcuna kaydedilmesi ile izlenir. Bu hesab›n karfl›l›¤›nda ise iflletmenin kredili ya da peflin sat›fl yapm›fl olmas› durumuna ba¤l› olarak ilgili hesap ya da hesaplar alacakland›r›l›r. ‹skonto mal teslim edildikten sonra de¤il de sat›fl esnas›nda yap›lm›fl ise bu durumda ayr›ca bir iskonto kayd› yap›lmaz. Sat›fl has›lat› iskonto yap›lm›fl tutar üzerinden iflletme kay›tlar›na yans›t›l›r.

F iflletmesi, Pelit iflletmesinden daha önce kredili olarak sat›n ald›¤› mallar›n kusurlu olmas› sebebi ile T500’lik iskonto talebinde bulunmufl ve bu talep, 10.9.20X1 tarihinde Pelit Ticaret iflletmesi taraf›ndan kabul edilmifltir.

27.8.20X1 611 SATIŞ İSKONTOLARI HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.05 Satış İskontolarına Ait İndirilecek KDV 120 ALICILAR HS. 120.06 F İşletmesi

500 100 600

ÖRNEK

184

Genel Muhasebe-I

Sat›lan mallar üzerinden al›c›ya yap›lan iskonto tutar›, iflletmenin ilgili sat›fl ifllemi üzerinden elde etmifl oldu¤u sat›fl has›lat› üzerinde azalt›c› bir etki yarat›r. Bu nedenle “Sat›fl ‹skontolar›” hesab›, iskonto tutar› kadar; “‹ndirilecek KDV” hesab› iskonto tutar› üzerinden hesaplanan KDV tutar› kadar borçland›r›lm›fl, ilgili sat›fl iflSIRA S‹ZDE lemi kredili yap›lm›fl oldu¤u için “Al›c›lar” hesab› alacakland›r›lm›flt›r.

SIRA S‹ZDE

Devaml› envanter ile aral›kl› envanter yöntemini birbirinden ay›ran en temel özelD Ü fi Ü N Eyöntemi L‹M likler nelerdir?

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

S O R U

T‹CARET ‹fiLETMELER‹NDE SATILAN MALLARIN MAL‹YET‹N‹N VE BRÜT DÖNEM KÂR/ZARARININ D‹KKAT HESAPLANMASI

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

N N

Brüt Sat›fllar (–) Sat›fl ‹adeleri (–) Sat›fl ‹skontolar› AMAÇLARIMIZ (–) Sat›fl Indirimleri Net Sat›fllar

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

ÖRNEK

Ticaret iflletmeleri, belirli bir faaliyet döneminde elde etmifl olduklar› kâr/zarar› heSIRA S‹ZDE saplarken hizmet iflletmelerinden farkl› olarak ilgili dönemde satm›fl olduklar› mallar›n maliyetini de dikkate almak zorundad›rlar. ‹flletmenin dönem içindeki net sat›fllar›ndan sat›lan ticari mallar›n›n maliyeti düflüldü¤ünde iflletmenin döneme iliflAMAÇLARIMIZ kin brüt kâr/zarar›, bu tutardan faaliyet giderleri düflüldü¤ünde ise faaliyet kâr/zarar› bulunmufl olur. Faaliyet kâr/zarar›na iflletmenin di¤er faaliyetlerinden elde etti¤i ola¤an Kgelir ve kârlar eklenip iflletmenin di¤er faaliyetlerinden elde etti¤i di¤er ‹ T A P ola¤an gider ve zararlar düflüldü¤ünde dönem net kâr/zarar› bulunmufl olur. Bu hesaplamadaki kritik noktalardan biri sat›lan ticari mallar›n maliyetinin do¤ru bir flekilde hesaplanmas›d›r.

TELEV‹ZYON Devaml› envanter yönteminde dönem içindeki stok hareketleri, maliyet de¤erleri üzerinden 153 Ticari Mallar hesab›nda; dönem içinde sat›lan tüm mallar›n maliyeti de 621 Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti hesab›nda izlenmektedir. Bu nedenle arT E R N E bu T “Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti” hesab›n›n bakiyesi al›narak iflzu edildi¤i‹ Nzaman letmenin belirli bir dönemde satt›¤› mallar›n maliyetinin tespit edilebilmesi mümkün olmaktad›r, bunun için ekstra bir hesaplama yap›lmas› gerekmemektedir.

Manolya Ticaret iflletmesinin ocak ay› mal hareketlerine iliflkin bilgiler afla¤›daki gibidir (KDV oran› = %20).

2 Ocak 20X1 9 Ocak 20X1 12 Ocak 20X1 16 Ocak 20X1 19 Ocak 20X1 22 Ocak 20X1 25 Ocak 20X1 26 Ocak 20X1

28 Ocak 20X1

Dönem bafl›nda iflletmenin elinde tanesi T100’den 10 adet X mal› bulunmaktad›r.

Tanesi T100’den 20 adet X mal›, kredili olarak sat›n al›nm›flt›r.

9 Ocak’ta sat›n al›nan mallardan 5 tanesi, istenen kriterleri sa¤lamad›¤› için iade edilmifltir.

Tanesi T150’den 15 adet X mal› kredili olarak sat›lm›flt›r.

16 Ocak’ta sat›lan mallar›n 3 tanesi, istenilen özellikleri tafl›mad›¤› gerekçesi ile müflteri taraf›ndan iade edilmifltir.

Tanesi T100’den 30 adet X mal› yar›s› peflin, yar›s› kredili olarak sat›n al›nm›flt›r.

Tanesi T150’den 25 adet X mal› kredili olarak sat›lm›flt›r.

Müflteri taraf›ndan 25 Ocak’ta sat›lan mallar için T500 tutar›nda iskonto yap›lmas› talep edilmifl ve müflterinin bu talebi kabul edilmifltir.

Tanesi T100’den 15 adet X mal› peflin olarak sat›n al›nm›flt›r.

8. Ünite - Stoklar

02.1.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. İLGİLİ HESAPLAR Aç›l›fl kayd›.

09.1.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 320 SATICILAR HS. Kredili mal al›fl›.

12.1.20X1 320 SATICILAR HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.02 Alış İadelerine Ait Hesaplanan KDV Al›fl iadesi.

16.1.20X1 120 ALICILAR HS. 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV Kredili mal sat›fl›.

16.1.20X1 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. Sat›lan mallar›n depodan ç›k›fl›.

19.1.20X1 610 SATIŞTAN İADELER HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.02 Satış İadelerine Ait İndirilecek KDV 120 ALICILAR HS. Sat›lan mallar›n iadesinin kabulü.

19.1.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS. ‹ade edilen mallar›n depoya kabulü.

1.000

2.000 400

600

2.700

1.500

1.000

2.400

500 100

2.250 450

1.500

450 90 540 300

300

185

186

Genel Muhasebe-I

22.1.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 100 KASA HS. 320 SATICILAR HS. Mal al›fl›.

25.1.20X1 120 ALICILAR HS. 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV Kredili mal sat›fl›.

25.1.20X1 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. Sat›lan mallar›n depodan ç›k›fl›.

26.1.20X1 611 SATIŞ İSKONTOLARI HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.03 Satış İskontolarına Ait İndirilecek KDV 120 ALICILAR HS. Sat›lan mala iskonto yap›lmas›.

28.1.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 100 KASA HS. Peflin mal al›fl›.

3.000 600

4.500

2.500

1.800 1.800

3.750 750

2.500

500 100 600

1.500 300

1.800

Brüt Dönem Brüt Sat›fl Sat›fl Ticari Mallar›n = – – – Kâr› veya Zarar› Sat›fllar ‹adeleri ‹skontolar› Maliyeti = T6.000 – T450 – T500 – T3.700 = T1.350 (Kâr) Aral›kl› envanter yönteminde, devaml› envanter yönteminden farkl› olarak sat›fl ifllemi gerçekleflti¤inde sat›lan mallar›n maliyetine iliflkin herhangi bir kay›t yap›lmaz. Dönem içinde Ticari Mallar hesab›nda yaln›zca mal giriflleri izlendi¤i, stok ç›k›fllar› hiçbir hesapta izlenmedi¤i için, arzu edildi¤i zaman iflletmenin dönem içinde sat›lan tüm mallar›n maliyetinin tespit edilmesi mümkün de¤ildir. Bu tutarlar›n hesaplanabilmesi için mutlaka envanter ç›kar›lmas› gerekmektedir.

8. Ünite - Stoklar

Yukar›daki örne¤in aral›kl› envanter yöntemine göre çözülmesi durumunda: 02.1.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. İLGİLİ HESAPLAR Aç›l›fl kayd›.

09.1.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.01 Alışlar 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 320 SATICILAR HS. Kredili mal al›fl›.

12.1.20X1 320 SATICILAR HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.02 Alış İadeleri 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.02 Alış İadelerine Ait Hesaplanan KDV Al›fl iadesi.

16.1.20X1 120 ALICILAR HS. 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV Ticari Mallar›n sat›fl kayd›.

19.1.20X1 610 SATIŞTAN İADELER HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.02 Satış İadelerine Ait İndirilecek KDV 120 ALICILAR HS. Sat›lan mallar›n iadesinin kabulü.

22.1.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.01 Alışlar 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 100 KASA HS. 320 SATICILAR HS. Mal sat›n al›fl›.

1.000

1.000

2.000 400

600

2.400

500

100

2.700

450 90

2.250 450

540

3.000 600

1.800 1.800

187

188

Genel Muhasebe-I

25.1.20X1 120 ALICILAR HS. 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS. 391.01 Satışlara Ait Hesaplanan KDV Kredili mal sat›fl›.

26.1.20X1 611 SATIŞ İSKONTOLARI HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.03 Satış İskontolarına Ait İndirilecek KDV 120 ALICILAR HS. Sat›lan mala iskonto yap›lmas›.

28.1.20X1 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.01 Alışlar 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İndirilecek KDV 100 KASA HS. Peflin mal al›fl›.

4.500

3.750 750

500 100 600

1.500 300

1.800

Ek Bilgi: Dönem sonunda yap›lan say›m sonucunda iflletmenin elinde 30 adet mal oldu¤u tespit edilmifltir.

Sat›lan Ticari Dönem Bafl› Mal Al›fl Dönem Sonu p – = – f – Mallar›n Maliyeti Ticari Mal Stoku Al›fllar› ‹adeleri Ticari Mal Stoku = T1.000 + (T6.500 – T500) – T3.300 = 3.700 Brüt Dönem Brüt Sat›fl Sat›fl Sat›lan Ticari = – – – Kâr› veya Zarar› Sat›fllar ‹adeleri ‹skontolar› Mallar›n Maliyeti = 6.000 – T450 – T500 – T3.700 = T1.350 (Kâr)

8. Ünite - Stoklar

189

Özet

N AMAÇ

1

Stok kavram›n›n içeri¤ini kavramak.

Stoklar; iflletmelerin ana faaliyet konular›n› yerine getirebilmeleri için tüketmek, satmak ya da üretimde kullanmak amac› ile elinde bulundurdu¤u varl›klar olup Tekdüzen Hesap Plan›nda afla¤›daki hesap gruplar›nda izlenirler.

150 151 152 153 157

N AMAÇ

4

‹lk Madde ve Malzeme Yar› Mamuller Mamuller Ticari Mallar Di¤er Stoklar

Bu hesap gruplar›ndan 150 ‹lk Madde ve Malzeme, 151 Yar› Mamuller ve 152 Mamuller; yaln›zca imalat iflletmeleri taraf›ndan kullan›l›rlar.

N AMAÇ

2

N AMAÇ

3

Katma De¤er Vergisinin mal al›fl-sat›fllar› ile iliflkisini aç›klamak. ‹flletmeler, mal ve hizmet sat›n almalar› durumunda sat›c›lara sat›n alma bedelinin belli bir yüzdesi oran›nda katma de¤er vergisi öderlerken mal ve hizmet sat›fl› yapmalar› durumunda devlet ad›na al›c›lardan sat›fl bedelinin bellirli bir yüzdesi oran›nda katma de¤er vergisi tahsil ederler. Ancak katma de¤er vergisi, sadece mal ve hizmet al›fl sat›fllar›n› ilgilendiren bir vergi türü de¤ildir. Her türlü mal ve hizmetin sat›n al›nmas› s›ras›nda, sat›n alma bedelleri üzerinden sat›c›lara ödenen ya da ödenecek katma de¤er vergisi 191 ‹ndirilecek KDV hesab›n›n borcuna, her türlü mal ve hizmetin sat›fl› s›ras›nda, sat›fl bedeli üzerinden al›c›lardan tahsil edilen ya da edilecek olan katma de¤er vergisi 391 Hesaplanan KDV hesab›n›n alaca¤›na kaydedilir.

Stok maliyetine giren ve girmeyen unsurlar› ay›rt etmek.

Stoklar›n maliyeti; sat›n alma fiyat›, ithalat vergileri, nakliye, yükleme boflaltma maliyetleri ile mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesiyle do¤rudan ba¤lant›s› kurulabilen di¤er maliyetleri içerir. Ticari iskontolar ve benzeri di¤er indirimler ise stok maliyetinin belirlenmesinde indirim konusu yap›l›rlar.

N AMAÇ

5

“Devaml› Envanter Yöntemi” ile “Aral›kl› Envanter Yöntemi” nin temel özelliklerini kavramak.

“Devaml› Envanter Yöntemi ”, iflletmelerin ilgili dönem içinde gerçeklefltirdikleri tüm al›m-sat›m ifllemlerinin gerçeklefltikleri anda iflletme kay›tlar›na yans›t›lmas› esas›na dayan›r. Bu yöntemde, dönem bafl› mal stoku da dahil olmak üzere dönem içindeki mal al›fllar› ve sat›n al›nan mallar›n maliyeti ile iliflkilendirilebilen her türlü harcama tutar› Ticari Mallar hesab›nda izlenir. Dönem içinde gerçekleflen her bir sat›fl ifllemi için en az iki muhasebe kay›d› yap›l›r. Birinci kay›t, söz konusu sat›fl ifllemi sonucunda iflletmenin elde etti¤i sat›fl has›lat›na; ikinci kay›t ise sat›lan mallar sonucunda iflletmenin stok mevcudunda meydana gelen de¤iflikliklere iliflkin kay›tt›r.

“Aral›kl› Envanter Yöntemi ”, iflletmelerin ilgili dönem içinde gerçeklefltirdikleri tüm al›m-sat›m ifllemlerinin gerçeklefltikleri anda, ancak sat›lan mallar›n ve dönem sonu mal stoku maliyetinin belirli aral›klarla yap›lan say›m ve de¤erleme ile hesaplanmas› esas›na dayan›r. Bu yöntemde dönem bafl› mal stoku da dahil olmak üzere dönem içindeki mal al›fllar› ve sat›n al›nan mallar›n maliyeti ile iliflkilendirilebilen her türlü harcama tutar› 153 Ticari Mallar hesab›nda izlenir. Dönem içinde gerçekleflen sat›fl ifllemleri yaln›zca ilgili sat›fl sonucunda elde edilen sat›fl has›lat›n›n kayd›n› yap›l›r. Sat›lan mallar sonucunda iflletmenin stok mevcudunda meydana gelen de¤iflikliklere iliflkin kay›t yap›lmaz.

Ticaret iflletmelerinin satt›klar› mallar›n maliyetini ve brüt dönem kâr/zarar›n› hesaplamak.

Ticaret ‹flletmeleri belirli bir faaliyet döneminde elde etmifl olduklar› kâr/zarar› hesaplarken hizmet iflletmelerinden farkl› olarak ilgili dönemde satm›fl olduklar› mallar›n maliyetini de hesaplamaya katmak zorundad›rlar. ‹flletmenin dönem içindeki net sat›fllar›ndan sat›lan ticari mallar›n maliyeti düflüldü¤ünde iflletmenin döneme iliflkin brüt kâr/zarar›, bu tutardan faaliyet giderleri düflüldü¤ünde ise faaliyet kâr/zarar› bulunmufl olur. Faaliyet kâr/zarar›na iflletmenin di¤er faaliyetlerinden elde etti¤i ola¤an gelir ve kârlar eklenip iflletmenin di¤er faaliyetlerinden elde etti¤i di¤er ola¤an gider ve zararlar düflüldü¤ünde dönem net kâr/zarar› bulunmufl olunur.

190

Genel Muhasebe-I

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi stok maliyetine giren unsurlardan de¤ildir? a. Nakliye b. ‹thalat vergileri c. Ticari iskontolar d. Yükleme ve boflaltma maliyetleri e. Sat›n alma fiyat› 2.

153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 320 SATICILAR HS.

XXX XX

XXX

4. Stok hareketlerinin muhasebelefltiril-mesinde aral›kl› envanter yöntemi kullananan bir iflletmenin kay›tlar›nda Ticari Mal Stoku Hesab› T141.000 borç bakiyesi vermektedir. Dönem sonunda yap›lan say›m sonucunda iflletme, elinde T144.000 tutar›nda mal stoku oldu¤unu tespit etmifltir. Bu durumda yap›lmas› gereken yevmiye kayd› afla¤›dakilerden hangisidir? a.

153 TİCARİ MALLAR HS. 320 SATICILAR HS.

3.000

3.000

b.

Yukar›daki yevmiye kayd› afla¤›dakilerden hangisine aittir? a. Sat›fl ‹adelerine b. Al›fl ‹adelerine c. Al›fl ‹skontolar›na d. Kredili Mal Al›fl›na e. Kredili Mal Sat›fl›na 3. B flirketi, T9.363’lik sat›fl yaparak dönemi T966 de¤erinde mal sto¤u ile kapatm›flt›r. Sat›lan mallar›n maliyeti, T6.110 ve dönemin faaliyet giderleri T2.734 ise iflletmenin dönem kâr› ne kadard›r? a. T519 b. T3.253 c. T5.663 d. T6.629 e. T7.223

320 SATICILAR HS. 153 TİCARİ MALLAR HS.

3.000

3.000

c.

153 TİCARİ MALLAR HS. 621 S.T.M.M. HS.

3.000

3.000

d.

621 S.T.M.M. HS. 153 TİCARİ MALLAR HS.

e. Hiçbiri

3.000

3.000

8. Ünite - Stoklar

5. A iflletmesi B iflletmesinden daha önce kredili olarak sat›n alm›fl oldu¤u mal›n T200 + %20 KDV’lik k›sm›n› istedi¤i özellikleri tafl›mad›¤› gerekçesi ile iade etmifltir. Bu ifllemin yevmiye kayd› afla¤›dakilerden hangisidir? a.

320 SATICILAR HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS.

200

160 40

b.

320 SATICILAR HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS.

200

160 40

c.

320 SATICILAR HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS.

240

200 40

d.

120 ALICILAR HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS.

200

160 40

e.

120 ALICILAR HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. 391 HESAPLANAN KDV HS.

240

200 40

6. Sat›lan mallarla ilgili sat›fl giderleri hangi hesab›n borcuna kaydedilir? a. Ticari Mallar hesab›n›n b. Sat›fl ‹ndirimleri hesab›n›n c. Genel Yönetim Giderleri hesab›n›n d. Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti hesab›n›n e. Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Gideri hesab›n›n

191

7. Devaml› envanter yöntemi kullanan bir iflletmenin kredili olarak alm›fl oldu¤u mallar›n bir k›sm›n›n istedi¤i özellikleri tafl›mamas› üzerine iskonto talep etmesi ve bu talebin kabul edilmesi durumunda iflletmenin afla¤›daki hesaplar›ndan hangisi ifllem görmez? a. 320 Sat›c›lar hesab› b. 391 Hesaplanan KDV hesab› c. 153 Ticari Mallar hesab› d. 191 ‹ndirilecek KDV hesab› e. Hiçbiri 8. Aral›kl› envanter yöntemi kullanan bir iflletmenin kredili olarak satm›fl oldu¤u mallar›n bir k›sm›n›n iade edilmesi durumunda afla¤›daki hesaplardan hangisi ifllem görmez? a. 153 Ticari Mallar hesab› b. 120 Al›c›lar hesab› c. 610 Sat›fltan ‹adeler hesab› d. 191 ‹ndirilecek KDV hesab› e. Hiçbiri 9. Bir iflletmenin 31.12.20X1 tarihinde “Ticari Mallar” hesab›n›n bakiyesi T2.500’dir. 31.12.20X1 tarihinde yap›lan say›m sonucunda elinde T3.000 tutar›nda mal oldu¤u tespit edilmifltir. ‹flletme, 20X1 y›l› boyunca T12.000 tutar›nda mal alm›fl ise iflletmenin 20X1 y›l› sat›lan ticari mal maliyeti nedir? a. T500 b. T5.500 c. T9.500 d. T11.500 e. T9.000 10. Bir iflletmenin 20X1 y›l› dönem bafl› mal sto¤u T1.500’dir. Dönem içinde T15.000’lik mal alm›fl, alm›fl oldu¤u mallar›n T2.000’lik k›sm›n› istedi¤i özellikleri tafl›mad›¤› için iade etmifltir. Dönem sonunda yap›lan say›mda iflletmenin elinde T1.000’lik mal stoku oldu¤u tespit edilmifltir. ‹flletmenin dönem içindeki sat›fl tutar› T20.000 ise dönem kâr›/zarar› nedir? a. T3.500 kâr b. T6.500 kâr c. T3.500 zarar d. T6.500 zarar e. T7.000 kâr

192

“

Genel Muhasebe-I

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

Yaflam›n ‹çinden

1. c 2. d 17.02.2011 “Faturas›z mal›m var” diyene hayal edemeyece¤i avantajlar ‹fiYER‹NDE faturas›z mal› olanlar, “Torba Yasa”dan yararlan›p stok mal beyan›nda bulunduklar›nda, hayal bile edemeyecekleri avantajlar sa¤layacaklar.

Torba Yasa ile; ‹flletmede mevcut oldu¤u halde, kay›tlarda yer almayan emtiaya (mala), “stok beyan›” avantaj› sa¤lan›yor.

Stoklar›n Maliyet Yaz›lma Avantaj› Stok mallar, defterlere kaydedildikten sonra inflaat ya da imalatta kullan›ld›klar›nda infla veya imal edilen mal›n maliyetlerine dahil edilerek, kazançtan düflülebilecek.

Ayr›ca, baz› stoklar da gider kaydedilecek. ...

Defterde kay›tl› ancak sat›lm›fl mal ne olacak FATURALI olarak al›nan yani deftere girifli olan mal, sat›lm›fl ama faturas› kesilmemifl olabilir. Bu durumda mal bedeli ve KDV’si de cebe at›lm›fl oluyor. Yani mal›n girifli var ama sat›ld›¤› halde ç›k›fl› defter kay›tlar›nda gözükmüyor. Bu da iflletme sahibini tedirgin ediyor “Maliye’den gelip, mallar› sayarlarsa ne yapar›m” diye kara kara düflünüyorlar. Bazen de bu durum rüyalar›na giriyor.

Torba Yasa, buna da çözüm getiriyor. Gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olan iflletmeler, kay›tlar›nda yer ald›¤› halde iflletmelerinde mevcut olmayan yani sat›lm›fl olan mallar için ayn› türden mallar›n gayrisafi kâr oran›n› da dikkate alarak fatura düzenleyebilecekler.

Bu faturada, al›c›ya ait bilgiler yerine “....çerçevesinde düzenlenmifltir” ibaresi yaz›larak tabi oldu¤u KDV oran› hesaplanacak. Hepsi o kadar.

Ayr›ca vergi cezas› ve gecikme faizi söz konusu olmayacak.

Kaynak: fiükrü K›z›lot, 17/fiubat/2011

3. a 4. c

5. c

6. e 7. d 8. a

”

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Al›fllar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Al›fllar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

9.363 - (6.110) - (2.734) = T519 milyon Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ticaret ‹flletmelerinde Sat›lan Mallar›n Maliyetinin Brüt Dönem Kâr/Zarar›n›n Hesaplanmas›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aral›kl› Envanter Yöntemi: Al›fllardan ‹adeler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sat›fl Giderleri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Al›fl ‹skontosu” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sat›fl ‹adesi” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

9. d

2.500 + 12.000 - 3.000 = T11.500

10. b

= 1.500 + (15.000 - 2.000) - 1.000 = T13.500 (SMM) 20.000 - 13.500 = T6.500 kâr

8. Ünite - Stoklar

193

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

S›ra Sizde 1

Erdamar, C. ve Bas›k, F.O. (2010). Finansal Muhasebe ve Tekdüzen Muhasebe Sistemi, 3. Bask›, Türkmen Kitapevi, ‹stanbul.

153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İnd.KDV 320 Satıcılıar HS.

2.500 500

3.000

S›ra Sizde 2 153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01.Alışlara Ait İnd.KDV 100 KASA HS. 320 SATICILAR HS. 320.01 Y İşletmesi 321 BORÇ SNT. HS. 321.0 Y İşletmesi

153 TİCARİ MALLAR HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.02 Alış Giderlerine Ait İnd.KDV 100 KASA HS.

3.000 600

1.800 900 900

160 32 192

S›ra Sizde 3 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.01 Alışlar 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İnd.KDV 100 KASA HS. 320 SATICILAR HS. 320.01 Y İşletmesi

5.000

1.000

3.000 3.000

S›ra Sizde 4 153 TİCARİ MALLAR HS. 153.01.Alışlar 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01 Alışlara Ait İnd.KDV 100 KASA HS. 320 SATICILAR HS. 320.01 Y İşletmesi

153 TİCARİ MALLAR HS. 153.02 Nakliye Gideri 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 191.01.Alış Giderleri Ait İnd.KDV 100 KASA HS.

3.500

700

2.100 2.100

200 40 240

Sözlük

195

Sözlük A

E

Aktif: Bilanço eflitli¤inin sol taraf›na verilen ad.

Elde Edilme Maliyeti: ‹ktisadi k›ymetlerin sat›n al›nmas› ve

Alacak: Hesab›n sa¤ taraf›na verilen ad.

Alacak Kalan›: Hesab›n alacak taraf› toplam›n›n, borç taraf›

üretimi ile ilgili maliyetler.

Ertelenmifl Faiz Gelirleri: Kredili sat›fl nedeniyle ortaya ç›-

toplam›ndan büyük olmas› durumu.

kan ve finansman niteli¤i tafl›yan sat›fl iflleminin yap›ld›-

Ayl›k Mizan: Geçici mizan. Dönem sonuna kadar planlanan sürelerde (ayl›k, üç ayl›k vb.) düzenlenen mizanlar.

B

¤› tarihteki vade fark›.

F Faaliyet Döngüsü: ‹flletmenin ana faaliyetine iliflkin olarak

Bilanço: Bk. Finansal durum tablosu.

nakdin mala, mal›n alaca¤› ve alaca¤›n tekrar nakde dö-

Bilanço Hesaplar›: ‹flletmenin varl›k ve kaynaklar›ndaki de-

nüflme sürecinin mali y›lda en az bir kez tekrarlanma

¤iflmelerin izlendi¤i hesap.

süreci.

Bono: Emre Yaz›l› Senet. Kambiyo senetlerinden olup, ticari

Finansal Araç: Bir iflletmenin finansal varl›¤› ile di¤er bir ifllet-

faaliyet sonucunda borçlunun alacakl›s›na olan borcunu

menin finansal borcunda ya da özkayna¤a dayal› finansal

belirli bir vade sonunda belirli bir faize katlanarak kay›ts›z ve flarts›z ödeyece¤ini gösteren belge.

arac›nda art›fla neden olan herhangi bir sözleflme.

Finansal Borçlar: Sahibine sözleflmeden kaynaklanan bir

Borç: Hesab›n sol taraf›na verilen ad.

yükümlülük yükleyen finansal araçlar. Ticari borç, borç

Borç Kalan›: Borç taraf› toplam›n›n, alacak taraf› toplam›n-

senetleri, kredi borçlar›, tahvil borçlar› vb.

dan büyük olmas› durumu.

Finansal Durum Tablosu: Bilanço. ‹flletmenin belirli bir an-

Büyük Defter: Defteri Kebir. Yevmiye defterine geçirilmifl

daki finansal durumunu gösteren tablo.

olan ifllemleri buradan alarak usulüne göre hesaplara

Finansal Muhasebe: Bkz. Genel Muhasebe

da¤›tan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan yasal

Finansal Tablolar: Bkz. Mali Tablolar

defter.

Finansal Varl›klar: Sahibine sözleflmeye dayal› bir hak kazand›ran finansal araçlar. Nakit, ticari alacaklar, alacak

C-Ç

senetleri, kredi alacaklar›, hisse senetleri, tahviller vb.

Ciro: Temlik. ‹flletmenin bir borcunu ödemek amac›yla, sahip

Finansman Faaliyetleri: ‹flletmenin öz kaynak ile yabanc›

oldu¤u bir çekin üzerinde yaz›l› haklar› baflka bir kifliye

kaynaklar›n›n yap›s›nda ve tutar›nd de¤ifliklik yaratan

kay›ts›z ve flarts›z bir flekilde devretmesi.

faaliyetler.

Çek: Ödeme ve tahsilâtlar›n bankalarda bulunan hesaplar üzerinden yap›labilmesinde ödeme emri yerine geçen

G

bir belge.

Gelir: Has›lat. Genellikle varl›k veya hizmet sat›fllar›ndan, faiz, kira vb'den elde edilen nakit veya di¤er aktiflerin

D

brüt tutar.

Dönem: Faaliyetlerin belirli sürelerde ölçülmesi ve kontrol

Gelir Tablosu: Belirli bir dönemde (1 Ocak ve 31 Aral›k ta-

edilmesi için temel al›nan ve genellikle 12 ay uzunlu¤un-

rihleri aras›) gerçeklefltirilen faaliyetlerin sonucunu kâr

daki bir takvim veya mali y›l› esas alan zaman dilimi.

veya zarar olarak gösteren bir finansal tablodur. Bir ifl-

Dönen Varl›klar: Ticari amaçla elde tutulan, normal faaliyet döngüsü olan on iki ay içinde paraya çevrilen, sat›lan ve tükenen, elde tutulan nakit ve nakit benzerleri. On iki ay içinde paraya dönüflen ve sat›lmak üzere al›nan varl›klar.

letmenin performas› hakk›nda bilgi veren temel tablo.

Genel Geçici Mizan: Y›l sonunda envanter kay›tlar›ndan önce ç›kart›lan mizan.

Genel Muhasebe: ‹flletmenin mali nitelikteki bilgilerini, yasal düzenlemelerin gereklerine göre düzenleyerek, bilgi kul-

Duran Varl›klar: Dönen varl›klar d›fl›nda kalan varl›klar. Pa-

lan›c›lar›na sunulmas›d›r. ‹flletmenin geçmifl döneminde

raya dönüfl, on iki aydan uzun sürede gerçekleflir ve sat-

gerçeklefltirilen faaliyetlerin tan›mlanmas›na yönelik ol-

mak amaçl› de¤il, iflletme faaliyetlerinde kullan›lmak

mas› nedeniyle geçmifli yans›t›r ve genel olarak finansal

üzere al›nan varl›klar.

içerikli.

196

Genel Muhasebe-I

Gerçe¤e Uygun De¤er: Karfl›l›kl› pazarl›k ortam›nda, bilgili

Kasa: ‹flletmenin kasas›nda bulunan ulusal para ve yabanc›

ve istekli gruplar aras›nda bir varl›¤›n el de¤ifltirmesi ya

para mevcudunun muhasebe diliyle ifade edilmesi.

da borcun ödenmesi durumunda ortaya ç›kmas› gere-

Katma De¤er Vergisi: Mal ve hizmet al›mlar› esnas›nda, sa-

ken tutar.

t›n alma bedelinin belirli bir yüzdesi oran›nda al›c› tara-

Gider: Gelir elde etmek amac›yla yap›lan aktif tükenmeleri.

f›ndan sat›n alma bedeline ilâve olarak ödenen bir vergi türü.

H

Kay›t Yapmak: Finansal bir olay›n iflletmeyi nas›l etkiledi¤ini

Harcama: Bir varl›¤›n edinilmesi, bir hizmetin sa¤lanmas› ya

belirlemek ve kurumsal haf›za oluflturmak için gerçek-

da bir zarar›n karfl›lanmas› amac›yla yap›lan ödeme vaatleri.

lefltirilen bir faaliyetin bütünü.

Kay›tl› De¤er: Senetlerin iflletme kay›tlar›ndaki de¤eri.

Haz›r De¤er: Nakit olarak elde veya bankada bulunan varl›k-

Kaynak Hesaplar›: Pasif hesaplar. ‹flletmenin borçlar›nda ve-

lar ile istenildi¤i zaman de¤er kayb›na u¤ramadan para-

ya öz kaynaklar›nda meydana gelen art›fl veya azal›fllar›-

ya çevirme olana¤› bulunan varl›klar. Bilançonun en li-

n›n kay›tland›¤› hesaplar.

kit dönen varl›k grubu.

Kaynaklar: Varl›klar›n sa¤land›¤› yerlerdir. Bunlar iflletmenin

Hesab›n Aç›lmas›: Herhangi bir hesab›n borç veya alacak taraf›na ilk kez kay›t yap›lmas›.

öz kaynaklar› ve borçlar.

Kesin Mizan: Gelir ve gider hesaplar› kapat›ld›ktan sonra ç›-

Hesab›n Alacakland›r›lmas›: Herhangi bir hesab›n alacak

kar›lan ve sadece bilanço hesaplar›n›n bakiye verdi¤i

taraf›na kay›t yap›lmas›.

mizan.

Hesab›n Borçland›r›lmas›: Herhangi bir hesab›n borç taraf›na kay›t yap›lmas›.

Hesap: Farkl› ifllemlerin s›n›fland›r›larak zaman içerisinde azalma ve art›fllar›n izlendi¤i çizelge.

Hesap Kapal›: Hesab›n borç ve alacak tutarlar› birbirine eflit oldu¤u durumu.

Hesap Plan›: ‹flletmede kullan›lacak hesaplar›n muhasebenin temel kavramlar› ve genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleri do¤rultusunda sistemli bir flekilde ve grupland›r›lm›fl olarak yer ald›¤› hesaplar›n s›raland›¤› liste.

Hisse Senetleri: Sermayesi paylara bölünmüfl flirketler taraf›ndan ç›kar›lan, ortakl›k sermayesine kat›lma pay›n› temsil eden, paylar›n dolafl›m›n› sa¤layan ve kanuni flekil flartlar›na uygun olarak haz›rlanan k›ymetli evrak.

M Mahsup Etme: Netlefltirme.

Mali Tablolar: Düzenlendi¤i tarihte iflletmelerin varl›klar›n›, yükümlülüklerini, faaliyet dönemi sonu itibariyle kâr veya zarar› gibi iflletmenin mali durumunu gösteren tablolar. Bilanço, gelir tablosu, nakit ak›fl tablosu, öz kaynak de¤iflim tablosu.

Maliyet: Belirli bir amaca ulaflabilmek amac›yla katlan›lan fedakârl›klar›n parasal ifadesi.

Maliyet Hesaplar›: Üretim iflletmelerinde üretilen ürünlerin ve hizmet iflletmelerinden sunulan hizmetlerin maliyetinin kayda al›nmas› amac›yla kullan›lan hesaplar.

Maliyet Muhasebesi: Üretilen ürün ya da hizmetin maliyetinin hesaplanmas› ve ulafl›lan maliyet bilgisinin raporla-

‹ ‹skonto: Peflin ödemelerde al›fl bedeli ya da fatura tutar›ndan düflürülen tutar. ‹flletme: ‹nsanlar›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için para, araç gereç, malzeme, hammadde, personel gibi faktörleri bilinçli ve sistemli bir flekilde bir araya getirerek mal ve hizmet üreten iktisadi birim. ‹flletme Faaliyetleri: Mal al›p-satma ile buna benzer faaliyerden do¤an nakit ak›fllar›. ‹flletmenin Süreklili¤i: ‹flletmelerin canl›lardan farkl› olarak sonsuz bir ömre sahip oldu¤u varsay›m›.

K

makt›r. Maliyet muhasebesi bilgileri hem finansal hem de operasyonel içerikli.

Menkul K›ymet: Fon sunanlar di¤er kiflilere devrettikleri fonlar›n karfl›l›¤›nda fon isteminde bulunanlardan al›nan belgeye verilen genel ad.

Meslek Mensubu: Serbest Muhasebeci Mali Müflavirlere ve Yeminli Mali Müflavirlere verilen genel ad.

Mizan: Sa¤lama tablosu. Çift tarafl› iflleme yönteminin do¤ru iflleyip, ifllemedi¤inin kontrol edilmesi amac›yla düzenlenen tablo.

Muhasebe: ‹flletmelerde gerçeklefltirilen faaliyetleri sistemli bir flekilde kay›t ederek, s›n›fland›ran ve özetleyerek ana-

Kâr: ‹flletme varl›klar›ndaki art›fl do¤rultusunda ortaklar›n (ifl-

liz ve yoruma haz›rr hale getiren bir sistem.

letme sahiplerinin) varl›klar üzerinde haklar› da art›fl yö-

Muhasebe Fiflleri: Tahsil fifli, tediye fifli ve mahsup fifli.

nündeki de¤iflmelerdir. Gelir ve gider aras›ndaki olumlu

Muhasebe Süreci: Bir muhasebe döneminin bafl›ndan sonu-

fark, gelirin giderden büyük olma durumu.

na kadar yap›lan muhasebe ifllemleri dizisi.

Sözlük

N

197

Sonuç Hesaplar›: ‹flletmenin gelir ve giderlerindeki de¤iflme-

Nakde Eflde¤er Varl›klar: Nakit benzeri de¤erler. Yüksek derecede likit varl›klar olup hemen paraya dönüfltürüle-

lerin izlendi¤i hesaplard›r.

Stok: ‹flletme faaliyetlerinde kullanmak veya sat›lmak üzere bulundurulan fiziki varl›klar.

bilen ve de¤er de¤ifliklikleri karfl›s›nda önemsiz riski bulunan k›sa vadeli varl›klar.

Nakit: Kullan›lmaya haz›r olan para, peflin para ve likitdir.‹flletmenin kasas›ndaki para ve bankadaki vadesiz mevduat.

Nakit Ak›fl Tablosu: ‹flletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yetene¤ini ve iflletmenin bu nakit ak›fllar›n› kullanma

T Tahakkuk: Hak edilmifl ancak tahsilat› veya ödemesi henüz geçmemifl bir gelir ya da giderin tan›nmas›.

Tahvil: Anonim flirketler ile kamu kurum ya da kurulufllar›n›n, faaliyetlerinin finansman›nda ihtiyaç duyduklar› fon-

ihtiyac›n› de¤erlendirebilmeleri konusunda bilgi almak üzere düzenlenen tablo. ‹flletme faaliyetleri, yat›r›m faaliyetleri ve finansman faaliyetleri.

Nakit Ak›fl›: Belirli bir dönemde iflletmeye nakit giriflleri ve iflletmeden nakit ç›k›fllar›.

Naz›m Hesaplar: ‹flletmenin varl›klar›nda veya kaynaklar›nda art›fl veya azal›fl meydana getirmeyen ancak, karar al›c›lar için önem arz etti¤i için takip edilmesi gereken baz› olay-

lar› sa¤lamak amac› ile ihraç edilen borçlanma senetler.

Temel Finansal Tablolar: Finansal Durum Tablosu (Bilanço) ve Gelir Tablosu.

Temel Muhasebe Eflitli¤i: Temel bilanço eflitli¤i. Varl›klar›n her zaman iflletme kaynaklar›na eflit olmas› durumu.

Temettü: Ortaklara da¤›t›lan kâr pay›.

Ticari Alacaklar: Ticari mallar›n veya sunulan hizmetlerin belirli bir vadeye ba¤l› sat›fl› sonucunda ortaya ç›kan ala-

lar›n muhasebelefltirilmesi için kullan›lan hesaplar.

Net Gerçekleflebilir De¤er: Varl›klar›n cari piyasa koflullar›nda kolayl›kla elden ç›kart›labilecekleri varsay›m› ile

caklar.

Ticari Defterler: Yasal defterler. Kasa defteri, yevmiye defteri ve büyük defter ile pay defteri, yönetim kurulu karar

sat›lmas› durumunda elde edilecek tutar.

Nominal De¤er: Menkul k›ymetin üzerinde yaz›l› olan de¤er.

defteri ve genel kurul toplant› ve müzakere defteri.

Türev Finansal Araçlar: ‹flletmelerin kendilerini çeflitli riskle-

Ö

re karfl› korumak amac› ile kulland›klar› finansal araçlar.

Özkayna¤a Dayal› Finansal Araçlar: ‹flletmenin tüm borçlar› ç›kar›ld›ktan sonra varl›klar›nda bir pay›/hakk› gösteren sözleflmeler. Öz Kaynak De¤iflim Tablosu: Her bir öz kaynak kalemi itibariyle dönem bafl› ve dönem sonu öz kaynak mutabakat› sa¤lama. Öz Kaynaklar: Öz sermaye. Kurulufl sermayesini ve iflletme

V Vade Fark›: Vadeli al›fl - sat›fl ifllemlerinde al›nan ya da sat›lan mal›n peflin fiyat› ile vadeli fiyat› aras›ndaki fark.

Varl›k Hesaplar›: Aktif hesaplar. ‹flletmenin varl›klar›nda meydana gelen art›fl veya azal›fllar›n izlendi¤i hesaplar.

Varl›klar: ‹flletmelerin sahip oldu¤u ekonomik de¤erler olarak ifade edilen varl›klara; iflletmenin kasas›ndaki ve

sahibine verilmeyip iflletmede b›rak›lan kârlar› ve de¤er

bankadaki paralar› ile mal stoklar›.

art›fllar›n›n neden oldu¤u art›fllar› da kapsayan, iflletme sahibinin haklar›.

P

Y Yabanc› Kaynaklar: Üçüncü kifliler veya kurumlardan borç-

Pasif: Bilanço eflitli¤inin sa¤ taraf›na verilen ad.

Poliçe: ‹flletme hukuku mevzuat›nda belirtilen hükümlere göre düzenlenmifl bir senet.

S

lanma yolu ile sa¤lanan yabanc› kaynaklar.

Yard›mc› Defter: ‹flletmelerin, yasal olarak belirtilen defterler d›fl›nda, kendi ihtiyaçlar› do¤rultusunda, cari hesap, stoklar, k›ymetli evraklar ve kasa hareketlerin izlemek için tuttuklar› defterler.

Serbest Muhasebeci ve Mali Müflavirlik (SMMM): Genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerini ve ilgili mevzuat hükümleri gere¤ince gerçek ve tüzel kiflilere ait teflebbüs ve iflletmelerin defterlerini tutmak, bilanço ve kâr ve zarar tablosu ve beyannameleri ile di¤er belgeleri düzenlemek ve benzeri ifllemleri yapan, muhasebeci.

Sermaye: ‹flletme sahiplerinin varl›klar üzerindeki haklar›n›n (de¤er olarak) ifade edilmesi.

Yat›r›m Faaliyetleri: Uzun vadeli varl›klar›n ve nakit benzeri içinde yer almayan di¤er yat›r›mlar›n elde edilmesi ve elden ç›kar›lmas› yönelik faaliyetler.

Yeminli Mali Müflavirlik (YMM): Serbest muhasebeci mali müflavirlerin yapt›¤› dan›flmanl›k ve denetim faaliyetleri yan›nda, tasdik ifllerini yapmak yetkisine sahip olan, muhasebeciler.

198

Genel Muhasebe-I

Yevmiye Defteri: Günlük defter. ‹flletmenin karfl›laflt›¤› finansal nitelikli bir ifllemi borç ve alacak iliflkisini birlikte de¤erlendirerek madde ad› verilen alan içinde gösteren ve tutulmas› yasalarca zorunlu olan fiziki veya elektronik bir defter.

Yönetim Muhasebesi: Genel muhasebe ve maliyet muhasebesi sistemlerinin üretti¤i bilgileri, iflletmeye yönelik verilecek kararlarda sistematik olarak kullanmak ve gelece¤i planlamak için yasal düzenlemelerden uzak bir flekilde raporlar.

Z Zarar: ‹flletme varl›klar›ndaki art›fl do¤rultusunda ortaklar›n (iflletme sahiplerinin) varl›klar üzerinde haklar› da azal›fl yönündeki de¤iflmeler. Gelir ve gider aras›ndaki olumsuz fark, gelirin giderden küçük olma durumu.