Neonomad|Hybrid Life Between Real and Digital

ΠΛΟΥΜΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ε ι σ α γω γ ή

5

Μ ε θ οδολο γ ί α

7

ΜΕΡ ΟΣ Π Ρ Ω ΤΟ - η ενν ο ι α του νεο ν ομ α δ ι σμου

8

1.1 Ο ν ο μάς τω ν D e l e u z e κ α ι G uat ta r i

9

1.1.1 Nomas vs Polis

11

1.1.2 Ο νομάς προσωποποιημένος

13

1.1.3 Ο νομάς ως ιδέα

15

1.1.4 Λείος και γραμμωτός χώρος

17

1. 2 Ο ν ε ο ν ο μάς τ ης με τα ν ε ωτ ε ρ ι κότ η τα ς

21

1.2.1 ΝΕονομαs in global polis

27

1.2.2 Η υβριδική kinhtikothta του νεονομά

29

1.2.2.i Φυσικός νεονομαδισμός

31

1.2.2.ii Ψηφιακός νεονομαδισμός

35

1.2.2.iii Πνευματικός νεονομαδισμός

39

ΜΕΡ ΟΣ Δ Ε Υ Τ ΕΡ Ο - η κ ινη τ ικοτ η τα στ η θ εωρ ι α

42

2.1 Το χ ω ρ ι κό ί χ ν ος του ν ε ο ν ο μά

43

2.1.1 Πρακτική απεδαφικοποίησης και επανεγκατάστασης (practice of relocation)

47

2.1.2 Κατακερματισμένος και δυναμικός χώρος (distributed and dynamic space)

51

2.1.3 Χώροι ως μη τόποι

53

2. 2 Το χ ρ ο ν ι κό ί χ ν ος του ν ε ο ν ο μά

59

2.2.1 Ταυτοχρονισμός (simultaneity)

62

2.2.2 Συμπιεσμένος χρόνος (compressed time)

5

62

ΜΕΡ ΟΣ Τ Ρ Ι ΤΟ - h πρα κ τ ικ η - η κ αθ ημερ ιν οτ η τα 3.1 Νε ο ν ο μ α δ ι σ μός κ α ι ε ρ γα σ ί α

64 65

3.1.1 ΑΠΟΤΟΠΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΓΑΣΊΑΣ_ΤΗΛΕ-ΕΡΓΑΣΙΑ FREELANCING

67

3.1.2 Συστεγασμένη εργασία (co-working)

69

3. 2 Νε ο ν ο μ α δ ι σ μός κ α ι κ ατο ί κ η σ η

71

3.2.1 ΑΠΌ ΤΗΝ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΣΤΕΓΑΣΗ

71

3.2.2 Ταύτιση χώρου εργασίας και κατοίκησης (αστικός νεονομαδισμός) 75 3.2.3 ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

3. 3 Νε ο ν ο μ α δ ι σ μός κ α ι ε λ εύθ ε ρ ος χ ρ ό ν ος

77 81

3.3.1 μετατροπη των μη τοπων σε χωρο εργασιασ-ξεκουρασησ-ψυχαγωγιας

3.3.2 συμπιεση ελευθερου χρονου

3.4 Ε π ι ρ ρ ο ή σ το άτο μ ο

81

83 87

3.4.1 Το κέρδος της κινητικότητας στην κουλτούρα και την προσωπικότητα του ατόμου

89

3.4.2 Η ζημία της συνεχούς μετάβασης από ά-τοπο σε ά-τοπο (placelessness)

91

3.4.3 Πνευματικός και σωματικός διχασμός

95

3.4.4 Εξάρτηση από υλικά αγαθά και ο υπερκαταναλωτισμός πόρων

97

ΜΕΡ ΟΣ Τ Ε ΤΑ Ρ ΤΟ - σ υ ν α ρμολο γ η σ η - ο σ χ ε δ ι α σμοσ 4.1 Ο υ β ρ ι δ ι κός χ ώ ρ ος του ν ε ο ν ο μά

10 0 101

4. 2 Φυ σ ι κός χ ώ ρ ος τ ης π όλ ης- ο ι ε π ι π λο κ ε σ

6

4.2.1 Οι μεταφορικές υποδομές

105

4.2.2 Σηματοδότηση-κυριαρχία των εικόνων

109

4.2.3 Ψηφιακά μέσα

113

4. 3 σ χ ε δ ι α σ τ ι κ α ζ η τ ημ ατα

117

4.3.1 Πόλη μηχανιστική η οργανική

125

4.3.2 Χώροι τυποποιημένοι ή μοναδικοί και πολυλειτουργικοί

137

4.3.3 ΥΠΟΔΟΜΕΣ-Α-τοπία ή συν-τοπία

143

4.3.4 Αφαιρετικότητα ή παραστατικότητα

147

Ε ΠΙΛΟΓΟΣ

151

β ι β λ ι ο γ ραφ ι α 154 α ρ θ ρ ο γ ραφ ι α 157 ε ρ ε υ ν η τ ι κ ε σ 160 δ ι α δ ι κ τ υα κ ε σ π η γ ε σ 161

7

Εισαγωγή Η εποχή της μετανεωτερικότητας , με χαρακ τηρισ τικά την παγκοσμιοποιημένη αγορά, τον σκ ληρό οικονομικό αν ταγωνισμό μεταξύ χωρών, την εξέ λιξη των τεχ νολογικών μέσων και τη διαπολιτισμικότητα, προσανατολίζει τη με λέτη, κοινωνιολογικά, πολιτικά και ανθρωπολογικά προς μια υπερκινητικότητα, τόσο αγαθών και πληροφοριών , όσο και υποκειμένων. Βιώνον τας σε πραγματικό χρόνο και χώρο τις μεταλ λαγές αυτές ,που πραγματοποιούν ται, θα προσεγ γίσουμε την ταυτότητα, την κουλτούρα και την πρακ τική, αυτών των παγκοσμιοποιημένων υποκειμένων, τα οποία παρουσιάζουν κοινές μεταλ λάξεις με την παγκόσμιο πόλη, την οποία και κατοικούν. Οι καθιερωμένες ιεραρχίες της καταγωγής, της πατρίδας και του τόπου, αποτε λούσαν μέχρι πρότινος, τα ηθικά ιδεώδη που διαμόρφωναν τα πολιτισμικά και ταυτολογικά χαρακ τηρισ τικά του ατόμου. Η πραγματικότητα αυτή, σήμερα αμφισβητείται. Η κουλτούρα, η ταυτότητα και η πρακ τική των σύγχρονων υποκειμένων, διαμορφώνεται από το απότοκο μιας αέναης διαδρομής, που συσ τήνει νέες κοινωνικές ταυτότητες. Το ταξίδι αυτό, είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο, καθώς συν τίθεται από την ταυτόχρονη δράση του υποκειμένου σε χώρο πραγματικό και χώρο άυλο. Τόσο η πραγματική διάσ ταση αυτού, που παράγεται από μια απεδαφικοποιημένη χωρική δρασ τηριότητα, όσο και η άυλη πρακ τική, που συσ τήνεται από τα ψηφιακά μέσα, διαμορφώνουν ένα πολύπλοκο φαινόμενο και ένα υβριδικό υποκείμενο. Το φαινόμενο που θα αναλύσουμε, ονομάζεται νέο-νομαδισμός, και οι εκπρόσωποι αυτού, είναι οι νέο-νομάδες. Το μετανεωτερικό αυτό υποκείμενο, ακολουθεί μια νομαδική πρακ τική, υπό την έννοια της συνεχούς μετάβασης από το εδώ, σ το εκεί, και από το εκεί σ το αλ λού, χωρίς χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς, υποκινούμενος από την ανάγκη προσαρμογής και ενσωμάτωσης σ τη νέα αν ταγωνιζόμενη πραγματικότητα. Αποτε λεί, με άλ λα λόγια τη μετεξέ λιξη του παραδοσιακού νομά, με τη διαφορά να έγκειται σ το σκοπό ,τον τρόπο, και τους χώρους που πραγματοποιείται, το ταξίδι αυτό, γεγονός που θα αναλύσουμε. Η μετάθεση από το πραγματικό, σ το δυνητικό, η κινητικότητα, η ζωή σ το ανάμεσα του πραγματικού και του μη, ως το βασικό εργαλείο επιβίωσης είναι μια πραγματικότητα, και όλοι μας αποτε λούμε μέρος του, σε λιγότερο ή περισσότερο βαθμό.

9

Δ ιάγραμμα 1: μεθοδολογία

10

Μεθοδολογία Η διαδικασία ανάλυσης του φαινομένου του νεονομαδισμού, θα ξεκινήσει από τον προσδιορισμό της έννοιας, του νεονομά. Εννοιολογικό εργαλείο σκιαγράφησης αυτού του υποκειμένου , θα αποτε λέσει , η θεωρία των Deleuze και Guat tari για τον νομά, μέσα από το βιβλίο τους Nomadology: The War Machine, φανερώνον τας μας σ τοιχεία κοινά και αν τιθετικά, που θα διαμορφώσουν με μεγαλύτερη σαφήνεια το προφίλ του νεονομά. Έπειτα, θα προχωρήσουμε σ τον προσδιορισμό της τριπλής διάσ τασης του φαινομένου του νεονομαδισμού -φυσικός, ψηφιακός, π νευματικός ,έτσι όπως αναλύθηκε μέσα από τη διατριβή της Yasmine Abbas, ορίζον τας έτσι με σαφήνεια το επιχείρημα, της υβριδικής ζωής του νεονομά. Εν συνεχεία θα αναλυθεί το χωροχρονικό του ίχ νος , σε θεωρητική βάση, ώσ τε να κατασ τεί σαφής η σημασία όχι μόνο του χώρου αλ λά και της διάσ τασης του χρόνου , ως σ τοιχεία διαμόρφωσης της καθημερινής πρακ τικής του . Έχον τας συγκροτήσει , λοιπόν το εννοιολογικό πλαίσιο ανάλυσης της υπερ-κινητικότητας του, θα αποκρυπ τογραφήσουμε την μεταλ λαγή ,που έχει προκύψει σ τις καθημερινές του πρακ τικές, όπως κατοίκηση, εργασία και ε λεύθερος χρόνος, λόγω της έν τονης παρουσίας των ψηφιακών μέσων σ τη ζωή του. Θα παρατηρήσουμε ότι η πρακ τική της καθημερινότητας, έχει μεταβληθεί εμφανώς, με αποτέ λεσμα, να επηρεάζεται τόσο το άτομο, ως προ την κουλτούρα και την ψυχολογία, αλ λά και ο φυσικός χώρος της πόλης, ο οποίος πλέον δεν βρίσκεται σ το επίκεν τρο της δρασ τηριότητας του νεονομά. Οι επιπ τώσεις σ το άτομο και το χώρο της παγκόσμιας πόλης, θα μας υποδείξουν τα σ τοιχεία εκείνα που η αρχιτεκ τονική ,ως η κατεξοχήν επισ τήμη οργάνωσης της ζωής και του χώρου δράσης του ατόμου, θα πρέπει να λάβει υπόψιν της σ την πρακ τική της. Μέσα από σειρά σ χεδιασ τικών διπόλων, θα εν τοπίσουμε τα σ τοιχεία εκείνα, που θα απε λευθερώσουν το άτομο και την πόλη από τις αρνητικές συνέπειες που έχουν προκύψει, λόγω της συνύπαρξης πολ λαπλών επιπέδων πραγματικότητας, αναζητών τας μια πιθανή λύση, συνύπαρξης και συμπάθειας του πραγματικού με τον άυλο χώρο.

11

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Η

12

Μ Ε Ρ ΟΣ

ΕΝΝΟΙΑ

ΤΟΥ

ΠΡΩΤΟ

ΝΕΟΝΟΜΑΔΙΣΜΟΥ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

1.1 Ο νομάς των Deleuze και Guattari H θεωρητική αναζήτηση των Deleuze και Guat tari σ το βιβλίο τους Nomadology, The war machine (1986) θεμε λιώνετατι σ τη βάση μιας αποδομισ τικής και μεταμον τέρνας σκέψης που απορρίπ τει την προηγειθείσα μον τέρνα σκέψη της καθολικότητας, της παγκόσμιας , αν τικειμενικής αλήθειας, της ορθολογικής γνώσης, της γραμμικής ανάπ τυξης της πόλης και την τυποποίηση της παραγωγής 1 , που ενδυναμώνεται από τη δύναμη των επισ τημονικών και τεχ νολογικών αποδείξεων. Τα θεμέ λια πάνω σ τα οποία οικοδομήθηκε η παράδοση του Διαφωτισμού, η αρχιτεκ τονική του μον τερνισμού και οι κοινωνικές επισ τήμες του 20ου αι καταρρέουν. Ισ τορικά βρισκόμασ τε σ την καμπή από την νεωτερικότητα προς τη μετανεωτερικότητα, αποδεικ νύον τας πως οι θεωρητικοί της δεκαετίας έχουν ως εργαλείο σκέψης την απογραφή μιας εποχής -εκείνη της νεωτερικότητας- που κ ληροδότησε σ την επόμενη περίοδο ένα πολεμικό τοπίο. Αυτό περιγράφεται από μια κοινωνικοπολιτική κρίση, μια παγκοσμιοποιημένη ε λεύθερη αγορά και μια μαζική κουλτούρα που παραδόξως δίχασε τη μάζα και ανέδειξε συγκρούσεις πολύμορφες.

2

Σε αυτό το πολεμικό τοπίο αναφέρoν ται και οι Deleuze και o Guat tari, εννοών τας τη σύγκρουση μεταξύ μηχανισμών του κράτους, οι οποίοι επιθυμούν την ισ χυροποίηση της τοπικότητας και της εσωτερικότητας του, μέσω της πειθαρχίας σε μηχανισμούς σ ταθεροποίησης , και εκείνων των δρασ τηριοτήτων που επεμβαίνουν, χαλαρώνουν και διασ πούν τη συνεκ τική αυτή εσωτερικότητα των κρατικών μηχανισμών (νομαδική δρασ τηριότητα). Αυτές οι δρασ τηριότητες ονοματίζον ται από εκείνους ως πολεμικές πρακ τικές όχι με την κυριολεκ τική τους έννοια, δηλαδή την πραγμάτωση ενός πολέμου, αλ λά με την έννοια δημιουργικών αλ λαγών και εξωτερικών αλ ληλεπιδράσεων μεταμορφωτικού χαρακ τήρα που εναν τιώνον ται σε μια επικράτεια ε λέ γχου. 3 1 David Harvey, Η κατάσταση της μετανεωτερικότητας, μτφ: Ελένη Αστερίου, Αθήνα 2007, σελ 29 2 Νικόλαος-Ίων Τερζόγλου,Ιδέες του χώρου στον εικοστό αιώνα, Αθήνα 2009, σελ.313-315 3 Gille.Deleuze, Felix Guattari , Nomadology, The war machine , μτφ Briam Massumi, Seatle 2010, σελ .15-16 13

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

EIKONA 1: προσπαθεια ενσωματωσησ του νομαδικου λειου χωρου στισ οργανωτικεσ νορμεσ της πολησ

14

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

Όπως σημειώνουν οι Deleuze και Guat tari «Η πολεμική μηχανή.... έχει ως αν τικείμενο της όχι τον πόλεμο, αλ λά τον εν τοπισμό μιας δημιουργικής γραμμής αγώνα, την σύνθεση ενός λείου χώρου και της κίνησης των ανθρώπων σ το πεδίο του. Σε αυτόν τον άλ λο πόλο, η μηχανή αν τιμε τωπίζει πράγματι τον πόλεμο, αλ λά ως το συμπληρωματικό ή συνθε τικό αν τικείμενο της, το οποίο εναν τιώνε ται τώρα σ το Κράτος και την παγκόσμια αξιωματική συνθήκη που εκφράζε ται από όλα τα Κράτη.»

4

1.1.1 Nomas vs Polis Ο κρατικός μηχανισμός και η νομαδική δρασ τηριότητα ενυπάρχουν σε ένα συνολικό χώρο , τον οποίο εμείς σήμερα ονομάζουμε πόλη και ίσως για το λόγο αυτό ο χώρος της πόλης νοηματοδοτείται ως εκείνος που φιλοξενεί συγκρούσεις, ετερότητες και πολ λαπλές κατασ τάσεις. Ο πρώτος, προσ παθεί να ενσωματώσει σ τις νόρμες του, τις νομαδικές ταυτότητες μέσω της οργάνωσης τους, σε ο εργασ τήρια -επιχειρήσεις, ώσ τε να ισ χυροποιήσει τη σ ταθερότητα και τον έ λεγχο του. 5 Όπως ακριβώς έ γινε με τη δημιουργία συν τεχ νιών που ενσωμάτωσαν νομαδικές εργασίες (όπως ξυλουργούς-σιδηρουργούς κ.α ) και την κατανομή και διάκριση εργασίας, σε χειρωνακ τική και διανοητική, με αποκορύφωμα την εξειδίκευση εργασίας κατά τη βιομηχανική επανάσ ταση, προωθών τας ένα οργανωμένο σύσ τημα εργασίας που δε θα παρεκκ λίνει. Συνεχίζουν οι Deleuze και Guat tari: «Είναι ασφαλές λοιπόν να υποθέσουμε ότι η παρέμβαση μιας εξωγενούς ή νομαδικής πολεμικής μηχανής που αν τεπιτέθηκε και κατέσ τρεψε τα αρχαϊκά αλ λά πανίσ χυρα Κράτη, αποτέ λεσε έναν από τους μυσ τηριώδεις λόγους της ξαφνικής κατασ τροφής τους. Ωσ τόσο το Κράτος μαθαίνει γρήγορα. Ένα από τα σημαν τικότερα ζητήματα από αυτή την οπ τική της παγκόσμιας ισ τορίας είναι λοιπόν το εξής: πως θα οικειοποιηθεί την πολεμική μηχανή το Κράτος, με άλ λα λόγια, πως θα συγκροτήσει μια για τον εαυτό του, σύμφωνα με το μέ γεθος του, την επικυριαρχία και τους σκοπούς του; Α λ λά και με ποια ρίσκα; (Αυτό που αποκαλούμε σ τρατιωτικό θεσμό, ή σ τρατό, δεν είναι σε καμία περίπ τωση η πολεμική μηχανή καθαυτή, αλ λά η μορφή την οποία οικειοποιείται το Κράτος» 6 .

4 Gille.Deleuze, Felix Guattari , Nomadology, The war machine , μτφ Briam Massumi, Seatle 2010, σελ .101 5 Ο.π, σελ. 26 6 Gille.Deleuze, Felix Guattari , Nomadology, The war machine , μτφ Briam Massumi ,Seatle 2010, σελ.95-96 15

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

EIKONA 2: το αεναο ταξιδι του νομα

16

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

Η κρατική εξουσία αποτε λεί την αν τίδραση σ τη δράση της νομαδικής δυναμικής, όπως έκανε η Κεν τρική Ασία μέχρι το 1980 σ τις Τουρκικές φυλές, καθώς και η προσ πάθεια που έγινε μέσω κρατικών επιχορηγήσεων για την εγκατάσ ταση κι ενσωμάτωση των Βεδουίνων σε Αίγυπ το και Ισραήλ τη δεκαετία του 60. 7 Επαναδιασ τρωματώνει το χώρο που αποσυν τόνισε μια αν τιδρασ τική πράξη. Για παράδειγμα σε μια γειτονική-μετανασ τευτική απειλή και κίνηση ορθώνει φρούριοτείχος-σ τρατό. Σε μια εσωτερική αποδιοργανωτική δρασ τηριότητα, ορίζει φίλτρα ε λέγχου της ρευσ τότητας όπως τη διανομή του χώρου σ τους κατοίκους, τη γραφειοκρατία ,τον πολιτικό λόγο, τη διαφήμιση ,τους φόρους, την ασ τυνόμευση και άλ λες μορφές περιορισμού και κατασ τολής ανάλογα τη μορφή της μεταβολής. 8

1.1.2 Ο νομάς προσωποποιημένος Ο νομάς σ την περίπ τωση του Deleuze και Guatari αποσαφηνίζεται ως υποκείμενο μέσω ισ τορικών παραδειγμάτων (ινδιάνοι, εσκιμώοι, πλανόδιοι ερασιτέχ νες όπως οι παλιοί σιδηρουργοί, μεταλ λουργοί, ρομά) για να αντληθούν κάποια χαρακ τηρισ τικά του. 9 Ο παραδοσιακός νομαδισμός ως πρακ τική συνεπάγεται ε λευθερία και αυτονομία, η οποία διαμορφώνει ένα αίσθημα περηφάνειας, καθώς η αποτυχία ή η επιτυχία όταν είσαι αυτόνομος βαθμιαία αυξάνεται.10 Για παράδειγμα οι Βεδουίνοι, μια αραβική νομαδική φυλή, που εν τοπιζόταν μέχρι πρόσφατα σ τις ερήμους της Δυτικής Αφρικής σ τηρίζει την επιβίωση και την εξέ λιξη των με λών της καθαρά σ τις δικές της πρακ τικές (κυνήγι, εμπόριο), αγνοών τας οποιοδήποτε πολιτισμό αναδυόταν γειτονικά τους, λόγω της ε λευθερίας που τους παρέχει η αυτονομία 11 . Η κίνηση τους εξαρτάται άμεσα από τις φυσικές συνθήκες, η υποδομή τους (με7 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.14-15 8 Ο.π, σελ 51-53 9 Gilles Deleuze, Felix Guattari , Nomadology, The war machine , μτφ Briam Massumi, Seatle 2010, σελ 91 10 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.16 11 Gregory Cowan, Nomadology in architecture, Ephemarality, Movement and Collaboration, University of Adelaide 2002, σελ 17 17

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 2: Γ ραμμωτοσ Χ ωροσ τησ πολησ -Λ ειοσ Χ ωροσ του νομα - Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

18

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

τακίνηση, εσ τίαση, κατοικία, ψυχαγωγία), είναι η ίδια η γη. Το ίχ νος τους είναι το ε λάχισ το, όπως μια σκηνή με ευτε λή υλικά που τους προσφέρει το περιβάλ λον, η οποία λόγω της εύκολης κατασκευής μεταφέρουν αρκετά εύκολα σ το επόμενο σημείο, που θα επιλεχθεί.12 Οι μεταβάσεις τους από σημείο σε σημείο, βασίζον ται καθαρά σ τη βιωματική εμπειρία, που από μόνη της σα διαδικασία, συνισ τά ένα είδος αρχιτεκ τονικής του χώρου. Λόγω του ότι οι νομάδες δε διαθέτουν εικονικές παρασ τάσεις, όπως εμείς σήμερα σ τις πόλεις, ανανεώνουν το βίωμα και τη μνήμη τους, μέσω της επαναλαμβανόμενης επίσκεψης σε ένα τόπο. Αυτό βοηθά σ το να εξοικειωθούν με το χώρο ,και βιωματικά να αν τλήσουν γνώση και σ τοιχεία για το έδαφος του εκάσ τοτε, κάθε φορά, τόπου. Λόγω της συνεχούς μετακίνησης, η κατανόηση του χώρου πραγματοποιείται όχι με την οικειοποίηση, αλ λά με μια μορφή απόοικειοποίησης του χώρου.13

1.1.3 Ο νομάς ως ιδέα Όμως μέσα από μια πιο συνολική θεώρηση και οπ τική αν τιλαμβάνομαι, πως ο νομάς αν τιπροσωπεύει περισσότερο μια ιδέα, μια έννοια και όχι μια υλική προσωποποιημένη υπόσ ταση. Παραλ ληλίζεται με την αν τίδραση σ τη δράση του κράτους . Αποτε λεί μια αν τισυσ τημική μορφή, που προσ παθεί κι επιθυμεί να δρα ανεξάρτητα από τις νόρμες που μπορεί να ορίζον ται. Οι Deleuze και Guat tari γράφουν: «Η πολεμική μηχανή υπήρξε εφεύρεση του νομάδα, επειδή σ την ουσία της αποτε λεί συσ τατικό σ τοιχείο του λείου χώρου, τηςκατάληψης του, της με τατόπισης του, και της αν τίσ τοιχης συγκρότησης των ανθρώπων: αυτό είναι το μοναδικό και πραγματικά θε τικό αν τικείμενο του (νόμος). Κάνε την έρημο, την σ τέπ πα, να ανθήσουν. Μην ξεριζώνεις τους ανθρώπους τους, το εν τε λώς αν τίθε το. Εάν προκύψει αναγκασ τικά ο πόλεμος, αυτό οφεί λε ται σ το γε γονός ότι η πολεμική μηχανή συγκρούε ται με Κράτη και

12 Gregory Cowan, Nomadology in architecture, Ephemarality, Movement and Collaboration, University of Adelaide 2002, σελ 23-24 13 O.π, σελ 42-45 19

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 3: Η νομαδικη λογικη σε αντιθεση με την αστικη λογικη

20

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

πόλεις, ως δυνάμεις (διασ τρωμάτωσης) αν τιτιθέμενες σ το θε τικό αν τικείμενο.»14

Εξού και ο όρος νομαδολογία (nomadologie) που εισήγαγε ο Deleuze, και προάγει την κατανόηση της νομαδικής σκέψης μέσα από μια φιλοσοφική οπ τική. Ως νομαδική σκέψη, ορίζεται εκείνη που αν τιτίθεται σ τα θεσμικά και θεσμοθετημένα πλαίσια , ως ένα πολεμικό εργαλείο που διαρρηγνύει τα όρια της συμβατικής σκέψης. Οτιδήποτε ξένο σε συμβατικές κατασ τάσεις και αν τιλήψεις μπορεί επομένως να θεωρηθεί εξωτερικό σε σ χέση με αυτές και άρα νομαδικό.15 H νομαδολογία αποτε λεί κάτι παραπάνω από μια με λέτη του τρόπου ζωής, αποτε λεί μια φιλοσοφία που προσ παθεί να αποσαφηνίσει τις διαφορές ανάμεσα σ τη νομαδική ζωή κι εκείνη που ζούμε σήμερα, την ασ τική, που αναπ τύσσεται βάση του δυτικού καπιταλισμού.

16

1.1.4 Λείος και γραμμωτός χώρος Ο κρατικός μηχανισμός και η νομαδική δρασ τηριότητα λαμβάνουν χώρα σύμφωνα με τους Deleuze και Guat tari σε δύο αν τιδιαμετρικά αν τίθετους ,φιλοσοφικά, χώρους. Ο πρώτος δρασ τηριοποιείται σε ένα γραμμωτό -δομημένο-προβλεπόμενο-κωδικοποιημένο χώρο, με σαφή όρια και εσωτερικότητα, τρόπος που αποτε λεί και την άμυνα του προς τον εχθρό. Αν τίθετα ο αποκρατικός μηχανισμός ή η πολεμική μηχανή(νομαδική δρασ τηριότητα), λαμβάνει χώρα σε έναν χώρο βε λούδινολείο-ροϊκό χώρο, που ρευσ τοποιεί τα όρια του προς γειτονικές περιοχές, εξωτερικεύον τας τα χαρακ τηρισ τικά του. 17 Το άτομο που εγκαθίσ ταται σ το γραμμωτό 14 Gilles Deleuze, Fτelix Guattari , Nomadology, The war machine , μτφ Briam Massumi, Seatle 2010, σελ 94-95 15 Gregory Cowan, Nomadology in Architecture: Ephemerality, movement and collaboration, Australia 2002, σελ 16 16 O.π, σελ 14 17 Smooth space- ο χώρος που κατοικείται χωρίς να προηγείται μέτρηση-καταγραφή-απογραφή και αποκωδικοποίηση Striated space- χώρος που μετριέται-καταγράφεται-αποκωδικοποιείται για να κατοικηθεί.

Gilles Deleuze, Felix Guatari , Nomadology, The war machine , μτφ Briam Massumi , Seatle 2010, σελ .18 21

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

ΕΙΚΟΝΑ 3: η δεντρικη αναπτυξη της πολης - η ριζωματικη αναπτυξη του νομα

22

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

χώρο είναι σίγουρα ο βασιλιάς-ο μονάρχης-ο ολιγάρχης-ο ηγεμόνας, αν χρησιμοποιούσαμε παλαιότερους όρους. Είναι εκείνος που ε λέγχει τον κρατικό μηχανισμό και ασκεί την εξουσία. Ένα δεύτερο άτομο που εγκαθίσ ταται εκεί, μπορεί να είναι ο πολίτης-ο αυτόχθων, που εκφράζεται από την ενδυνάμωση της κοινότητας κι εξαρτάται από τις σ χέσεις οικειότητας που αναπ τύσσει. Η διάταξη του χώρου αυτού είναι δεν τρική, καθώς διαθέτει ρίζες και μια κάθετη διαδικασία ανάπ τυξης. Το πρόσωπο που εγκαθίσ ταται, ή μάλ λον που επιλέγει να δρα σ το λείο χώρο, μπορεί να ονομασ τεί νομάς (είτε αυτόχθων είτε όχι), λαμβάνον τας όλα εκείνα τα χαρακ τηρισ τικά που μια τέτοια παραδοσιακή μορφή μπορεί να έχει. Εκφράζεται από την οργανική κίνηση, την αυθορμησία, την εξωτερίκευση του εαυτού του, την αλ ληλεπίδραση με γειτονικούς χώρους που ανακαλύπ τει, και χαρακ τηρίζεται από την ικανότητα απεγκατάσ τασης και αναπροσαρμογής σε νέο περιβάλ λον. Η διαρκής κινητικότητα τους εξαρτάται από τις περιβαλ λον τικές συνθήκες, καθώς και από την ανάγκη τους για επιβίωση. O χώρος σε αυτή την περίπ τωση, διαθέτει τα χαρακ τηρισ τικά του ριζώματος, ο οποίος δεν έχει θεμέ λια, ρίζες ή προσανατολισμό. Αναπ τύσσεται οργανικά και σε οριζόν τια διάταξη, προς όλες τις δυνατές κατευθύνσεις καθορισμένος μονάχα από ενδεχόμενες απρόοπ τες κατασ τάσεις. Ο ριζωματικός χώρος αποτε λεί τόσο ένα εργαλείο αν τισ τασιακό σ τους εξουσιασ τικούς μηχανισμούς, όσο ένας τρόπος αναζήτησης της ατομικής ε λευθερίας και του ευατού του δρών τος.18

18 Νικόλαος-Ίων Τερζόγλου, Ιδέες του χώρου στον εικοστό αιώνα, Αθήνα 2009, σελ.338-339 23

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Οι Ντε λεζιανοί αυτοί χώροι, λείος και γραμμωτός, δεν προτείνον ται ως χωρικά μον τέ λα ενός συσ τήματος, αλ λά αποτε λούν έννοιες περισσότερο πολιτικές, μεταφορικές, ή ακόμη και μεταφυσικές , με σ τόχο να αναπαρασ τήσουν τις σ χέσεις εξουσίας που πραγματοποιούν ται σε ένα χώρο. Πιο συγκεκριμένα ο λείος χώρος του νομά, εφόσον είναι ριζωματικά διαμορφωμένος, δεν μπορεί να είναι πρακ τικά υλοποιήσιμος , καθώς μια κατασκευασμένη μορφή είτε ηθε λημένα είτε όχι, λόγω του λογικού τρόπου σ χεδιασμού, διαμορφώνει διαχωρισμούς κοινωνικούς και χω ρικούς. Έτσι όταν μιλάμε για κατασκευή λείου χώρου, πρακ τικά μιλάμε για έναν γραμμωτό χώρο , ίσως με σ τοιχεία ρευσ τότητας και ευε λιξίας, αλ λά σίγουρα όχι τον Ντε λεζιανό λείο χώρο, καθώς εκείνος είναι σαφώς ορισμένος ως μια ουτοπική ή ακόμη κι α-τοπική πραγματικότητα .19 Σίγουρα η έν τονη ανάγκη των θεωρητικών αυτών, να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους

προς

τους

κρατικούς

μηχανισμούς

έ γκειται

σ την

προβληματική

πραγματικότητα που κ ληροδότησε η εποχή της νεωτερικότητας σ τις ζωές του κοινωνικού συνόλου. Φαίνεται να αναζητούν το άτομο , την ταυτότητα μάλ λον του ατόμου εκείνου, που θα αποτε λέσει τη διέξοδο , την επανασ τατική μορφή που θα εμπ νεύσει . Το πρόσωπο αυτό, είναι φανερό πως είναι ο νομάς και η νομαδική ζωή που αποτέ λεσε και την πρωταρχική μορφή ζωής του ανθρώπου.

19 Νικόλαος-Ίων Τερζόγλου, Ιδέες του χώρου στον εικοστό αιώνα, Αθήνα 2009, σελ.340-341 24

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

1.2 Ο νεονομάς της μετανεωτερικότητας «Καθώς ο κόσμος εμφανίζε ται να γίνε ται ολοένα και περισσότερο κινητός, ο τρόπος σκέψης για τον κόσμο, γίνε ται νομαδικός. Αυτός ο καινούριος τρόπος σκέψης είναι συμπ τωματικός της με τανεωτερικότητας. »- Tim Cresswell-, On the move, Mobility in the modern western world, Ν.York 2006, σελ 45

Ο νομάς τόσο σαν άτομο, όσο και σαν ιδέα σ την παραδοσιακή του κατάσ ταση υπήρξε και θα υπάρχει σε διαφορετικές εκφάνσεις. Υπήρξε δυναμικότερος ως ιδέα πριν, και κατά τη διάρκεια της νεωτερικότητας, όπου η εποικισ τική ηθική κυριαρχούσε ,η κινητικότητα είχε αιρετική μορφή και εμφανίζεται εκείνος ως η αποτοπικοποιημένη μορφή εξουσίας, που αν τισ τέκεται 20 . Αν λοιπόν η νεωτερικότητα (από τη βιομηχανική επανάσ ταση μέχρι και τα τέ λη 20 ου αι) μπορεί να χαρακ τηρισ τεί ως μια εποχή με τοπικοποιημένη νοοτροπία , με ζήλο προς σ την τοπική γεωγραφία, σ το έθνος-κράτος κι έμφαση σ την οργάνωση του χώρου, η μετανεωτερικότητα (τέ λη 20 ου , αρχές 21 ου αι), αποτε λεί την σ τροφή προς μια αποτοπικοποιημένη νοοτροπία, με ζήλο προς μια παγκόσμια γεωγραφία με μια διαρκή κινητικότητα κι έμφαση σ την οργάνωση του χρόνου. 21 Πρέπει να επισημανθεί όχι μόνο ότι δίδεται έμφαση σ την οργάνωση του χρόνου, αλ λά πραγματοποιείται μια διαδικασία, σ την οποία ο χώρος εκμηδενίζεται με μέσο το χρόνο, φαινόμενο το οποίο ο David Har vey ονομάζει χωροχρονική συμπίεση. Αιτία του φαινομένου αυτού, αποτε λεί η εξαιρετικά εύκολη μεταφορά πληροφοριών, ανθρώπων, αν τικειμένων, αγαθών από τον ένα τόπο σ τον άλ λο, λόγω της ραγδαίας ανάπ τυξης των μέσων επικοινωνίας και μεταφοράς. Οι υπερτοπικές, παγκόσμιες και υπερατλαν τικές συνδέσεις, μέσω εναέριων, θαλάσσιων, επίγειων και ψηφιακών τρόπων μεταφοράς κι επικοινωνίας, διαμορφώνουν αυτό που ονομάζουμε παγκοσμιοποίηση.

20 Tim Cresswell, On the move, Mobility in the modern western world, Νew York 2006, σελ 45-46 21 David Harvey, Η κατάσταση της μετανεωτερικότητας, μτφ: Ελένη Αστερίου, Αθήνα 2007, σελ 271 25

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 4: Κ ατά τη μετανεωτρικότητα , η πόλη του νομά μετατρέπεται σε υποσύνολο της παγκόσμιας πόλης του νεονομά .

H μετάβαση από το χώρο στα δίκτυα μεταξύ χώρων 26

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

Η τε λευταία διαθέτει μια υβριδική φύση που επιτρέπει και συνισ τά νέα μον τέ λα κοινωνικά-οικονομικά-πολιτικά, νέες ευκαιρίες, νέα ρίσκα, προωθών τας και νέες ταυτότητες υποκειμένων, με κύριο χαρακ τηρισ τικό την τάση για κινητικότητα. 22 «Oι νομάδες αλ λάζουν λόγω της αλ λαγής του οικονομικού και πολιτικού κ λίματος και ο νομαδισμός εξακολουθεί να είναι η καλύτερη μέθοδος προσαρμογής και επιβίωσης» .

(Lancaster, 1988) 23 . Αναδύεται όλο και περισσότερο η συνείδηση πως τα υποκείμενα αρχίζουν να κινούν ται, να μετατοπίζον ται, να υιοθετούν τον όρο σ πίτι ή πατρίδα χωρίς να αναφέρον ται σε σύνορα εθνικά ή τοπικά. 24 Η πραγματικότητα αυτή, με όλες τις θετικές εκφάνσεις και τις ευκολίες που προσφέρει σ την καθημερινότητα δημιουργεί κι ένα χάος, μια πολιτισ τική κυρίως σύγχυση και έναν αποπροσανατολισμό σ το άτομο, λόγω της έ λ λειψης κάποιου σημείου αναφοράς. Έτσι ο πολίτης αυτού του παγκοσμιοποιημένου πλέον κόσμου αναζητά, όπως ο παραδοσιακός νομάς, εργαλεία να αν ταπεξέ λθει, σ τη νέα πραγματικότητα που έρχεται αν τιμέτωπος. Διαμορφώνεται λοιπόν, άλ λο ένα πρόσωπο , άλ λη μια κατασκευασμένη προσωπικότητα, μια μετεξέ λιξη του παραδοσιακού νομά θα λέγαμε, ο νεο-νομάς. Τυχαίνει να είναι τόσο ένα υβρίδιο (hybrid) με την έννοια πως αναγεννάται από το νομά , διαπραγματεύεται με το περιβάλ λον και παρισ τάνει τις παράλ ληλες πολιτισ τικές συνευρέσεις μεταξύ πραγματικού και άυλου. Είναι ένα ξένος (stranger) καθώς ταυτόχρονα ανήκει και δεν ανήκει. Είναι μια μετάλ λαξη (mutant) καθώς συνυφαίνεται με την ιδέα της προσαρμοσ τικότητας σ τα περιβάλ λον τα. 25 Οι νεονομάδες συγκροτούν μια αρνητική διασ πορά, με την έννοια πως συνειδητά τοποθε-

22 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.6-7 23 Ο.π, σελ.1 24 Lissa Makki, National Geographic: The Rooting of Peoples and the Territorialization of National Identity among Scholars and Refugees, Vol.7(p,g 24-44) ,Univesity of California 1992, σελ.24 25 Υassmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001, σελ. 11-12 27

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 5: η προσωπικοτητα του νεονομα

28

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

τούν τον εαυτό τους ως μέρος μιας υπερ-εθνικής διασποράς και την ταυτότητα τους ως ένα διασ πορικό σ χηματισμό που συνήθως δε βασίζεται σ την εθνική νοσ ταλγία, αλ λά περισσότερο σε έναν τρόπο ζωής που προωθεί την κατασκευή νέων μον τέ λων υποκειμενικότητας και ατομικού πειραματισμού, γεγονός που μπορεί να επιτευχθεί μέσω της κίνησης και του ταξιδιού. Οι παγκόσμιες πρακ τικές, όπως η πληθώρα εικόνων και πληροφοριών, τα ηλεκ τρονικά μέσα δικ τύωσης, η ψηφιακή υπέρ-πραγματικότητα, υποβαθμίζουν τους σ ταθερούς κοινωνικούς σ χηματισμούς, δεσμούς , ρόλους και ταυτότητες, με αποτέ λεσμα να επαναπροσδιορίζον ται πολλές, έως τώρα, σ ταθερές του υποκειμένου, διαμορφώνον τας εν μέρει τον υβριδικό εαυτό που αναζητούν, αλ λά αναγκάζον τας ταυτόχρονα το άτομο να λάβει σημαν τικές αποφάσεις για τη ζωή του, για την επόμενη κίνηση, για το επόμενο ταξίδι. 26

1.2.1 ΝΕονομαs in global polis Oι νομάδες χρησιμοποιούν την κινητικότητα ως μια τακ τική για να απε λευθερωθούν από τα κυρίαρχα εργαλεία του συσ τήματος της κοινωνίας, ενώ οι νεονομάδες την χρησιμοποιούν ως εργαλείο προσαρμογής. Οι νομάδες μεταφέρουν την παραγωγή , τα προϊόν τα, τα ζώα τους, εποχιακά, ώσ τε να βρουν ένα καλύτερο χώρο διαμονής με περισσότερες ευκολίες και ανέσεις, έτσι και οι νεονομάδες βε λτιώνουν μέσω της κίνησης τους, τις ιδιότητες και τις ικανότητες τους, ώσ τε οι αναφορές και οι γνώσεις τους να εμπλουτίζον ται και να αποτε λούν εργαλείο και πλεονέκ τημα για την επόμενη κίνηση. 27 Βασική διαφοροποίηση του νεονομά από το νομά της νεωτερικότητας, είναι η δράση του εν τός του γραμμωτού χώρου, τον οποίο ο δυτικός καπιταλισμός υποδεικ νύει. Ο μεν νομάς, επιλέγει να ζει απορρίπ τον τας το καταναλωτικό πρότυπο που ορίζεται από την ε λεύθερη αγορά, να έχει πιο σ τενή επαφή με τη γη, την οποία εκμεταλ λεύεται φειδωλά. Η κοινωνική θέση και η αναγνώριση δεν είναι σ τοιχεία 26 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.7-9 27 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.14 29

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 6: η συγκρουσιακη σχεση του νομα με την πολη και η ενσωματωση του νεονομα στην παγκοσμια πολη

30

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

που καθορίζουν την επιβίωση του, καθώς η οικονομία και ο τρόπος ζωής του δεν εξαρτάται αναγκασ τικά από οικονομικά κριτήρια. Οι υποδομές που επηρεάζουν το σύγχρονο ασ τικό κόσμο, σ τη νομαδική ζωή είναι σ χεδόν ανύπαρκ τες, μην επηρεάζον τας έτσι το χώρο που δρασ τηριοποιούν ται. Ο δε νεονομάς, ζει αν τισυμβατικά σε σ χέση με την καθιερωμένη κανονικότητα μιας παλιάς σ τατικής καθημερινότητας, που περιορίζεται σ τον τόπο που διαμένεις, αλ λά ταυτόχρονα επιλέγει να γίνει μέρος της παγκοσμιοποίησης και της αγοράς. Οι υποδομές που φιλοξενούν τα μέσα μεταφοράς, αλ λά κι εκείνες της κατανάλωσης, αποτε λούν αναπόσ πασ το κομμάτι της καθημερινότητας τους, επηρεάζον τας αισθητά και το χώρο της πόλης. Το εργαλείο του, είναι η ενσωμάτωση (incorporation) και όχι η αν τίσ ταση σ το σύσ τημα τόσο σωματικά όσο και π νευματικά, σε αν τίθεση με τον Ντε λεζιανό νομά. Το ταξίδι , η περιπλάνηση του φυσικά και ψηφιακά πλέον, είναι ο τρόπος του για να αναζητήσει ένα καλύτερο πολιτισμό, από εκείνον που τον απέρριψε ή δεν του ταίριαζε. Εκμεταλ λεύεται τις ευκολίες που του προσφέρον ται από τη διεθνοποίηση, προς όφε λος διαμόρφωσης της προσωπικής του κουλτούρας.

28

Οι

νεονομάδες συνδυάζουν την κινητικότητα, με πρακ τικές διαμόρφωσης του εαυτού τους. Διαμορφώνουν μια νομαδική π νευματικότητα που προσ παθεί να δώσει νόημα σ τις επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης σ τη ζωή τους. 29

28 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ. 17-19 29 Ο.π, σελ .22 31

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 7: η διαφορα χρησησ του εργαλειου της κινητικοτητα απο το νομα και το νεονομα

32

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

1.2.2 Η υβριδική kinhtikothta του νεονομά Ο Tim Cresswell αναφέρει «Πρόσφατα, τρόποι που εσ τιάζουν σ την κινητικότητα και την

ροή έναν τι της σ τάσης και των δεσμών έχουν έρθει σ το προσκήνιο. Όπως ο κόσμος φαίνεται να γίνεται πιο κινητικός, έτσι και η θεώρηση του κόσμου γίνεται σ την λογική του νομά.»

30

Ο νεονομαδισμός αποτε λεί ένα φαινόμενο και μια ιδέα λοιπόν, που διαμορφώθηκε κατά την περίοδο της μετανεωτερικότητας ως αποτέ λεσμα του καπιταλισμού, της ε λεύθερης οργάνωσης της αγοράς, την άνοδο της παγκόσμιας πόλης, της διασ ποράς νέων τεχ νολογιών , επικοινωνιών και μετακίνησης. Με το ίδιο τρόπο που ο νομαδισμός ακολούθησε τη γεωργία και την ασ τικοποίηση. 31 Τα υποκείμενα που ακολουθούν αυτή την ιδέα, επιθυμούν να αποκοπούν από την παγιωμένη καθημερινότητα μιας μονοδιάσ τατης πραγματικότητας σε μια πόλη, να ενδυναμώσουν την αν ταγωνισ τικότητα τους και να αναδείξουν τις ατομικές π νευματικές τους αρετές . Όπως αναφέρει και ο Marshall Mc Luhan «Ο άνθρωπος σήμερα γίνεται από κυνηγός τροφής, κυνηγός γνώσης και πληροφορίας. Πιο νομάς, από ποτέ, καλείται να εμπλακεί συνολικά σ τις κοινωνικές διαδικασίες.» 32 Προς το παρόν περιγράψαμε μια γενική εικόνα ενός νεονομά, αλ λά για να γίνει πιο σαφές το επιχείρημα είναι ανάγκη να περιγραφεί πιο συγκεκριμένα η υβριδική ταυτότητα που εκείνος αν τιπροσωπεύει σύμφωνα με τις μορφές κινητικότητας που εφαρμόζει. Σύμφωνα με την Yasmine Abbas, τρεις είναι εκείνες οι κατηγορίες που περιγράφουν το νεονομαδικό φαινόμενο, ο φυσικός, ο ψηφιακός και ο π νευματικός νεονομαδισμός.

30 Tim Cresswell, On the move, Mobility in the modern western world, Νew York 2006, σελ 43 31 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.14-15 32 Marshall Mc Luhan, Understanding Media, The extensions of man, New York, σελ. 378 33

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 8: h πρωτη μορφη κινητικοτητας : φυσικοσ νεονομαδισμοσ

34

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

1.2.2.i Φυσικός νεονομαδισμός Αποτε λεί τη δυνατότητα μετακίνησης από το σημείο Α σ το σημείο Β σε φυσικό χώρο (φυσική κινητικότητα), όπου η απόσ ταση των σημείων αυτών μπορεί να είναι μικρή, απόσ ταση μιας γειτονίας ή πόλης μέχρι την απόσ ταση μεταξύ δυο χωρών ή και ηπείρων. 33 Οι επιλογές μετακίνησης ,αυτοκίνητο, τρένο, αεροπλάνο, καράβι, είναι τόσο ποικίλες όσο και οι προορισμοί. Η αυξημένη δυνατότητα φυσικής κινητικότητας, δεν αποτε λεί τόσο αποτέ λεσμα της εξέ λιξης των μέσων μεταφορών που προαναφέρθηκαν, αλ λά περισσότερο αιτία της πρακ τικής της απότοπικοποίησης και αποκέν τρωσης των λειτουργιών σε μια πόλη και της ανάγκης για πρόσβαση σε αυτές. 34 Ο λόγος που ο νεονομάς επιλέγει να μετακινηθεί, είναι κυρίως επαγ γε λματικός αλ λά πολ λές φορές και ψυχαγωγικός, με μια διάθεση εξερεύνησης του τόπου. Η αίτια για μετανάσ τευση σε ένα άλ λο τόπο εκ τός από βιοπορισ τικούς λόγους είναι και η περιέργεια για εξερεύνηση αυτής της απειρίας των δυνατοτήτων μετακίνησης και προορισμού. Η πατρίδα παραμένει, ως ο σ ταθερός τόπος , σ τον οποίο μπορείς να επισ τρέψεις οποτεδήποτε, αλ λά η προτεραιότητα είναι η αναζήτηση τρόπων περισσότερης αυτονομίας, οικονομικής αυτάρκειας, εργασιακής καταξίωσης και πειραματισμού, σε άλ λους προσωρινούς τόπους της παγκοσμιοποιημένης πόλης. Οι ανέσεις που η ασ τική ζωή επιτρέπει , αποτε λεί ένα θέ λγητρο για το νεονομά. Οι ενναλακ τικοί τρόποι, εργασίας, ψυχαγωγίας και θεραπείας που τους επιτρέπουν την πρόσβαση σε περαιτέρω γνώση, σε αυτό-έκφραση και ερεθίσματα για δημιουργικότητα αποτε λούν προτεραιότητα και βάση σ την πυραμίδα της ζωής τους, ακολουθών τας θα λέγαμε την αν τίσ τροφη ροή σ την ιεραρχία αναγκών του Maslow. 35

33 Tim Cresswell, On the move, Mobility in the modern western world, Νew York 2006, σελ .2 34 Υasmine Abbas, «Νέο-νομαδισμός», http://videos.liftconference.com/video/1169165/ yasmine-abbas-neo-nomadism , Γενεύη, lift conference, 2011 35 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.4 35

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 9: η αντιστροφη πυραμιδα αναγκων του νεονομα

36

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

Όπως αναφέρει ο Αλαίιν ν τε Μποτ τόν «Η δυνατότητα να αν τλούμε ευτυχία από τα αισθητά αν τικείμενα ή από τα υλικά αγαθά φαίνεται να εξαρτάται κατά κόρον, από το ότι προηγουμένως έχουν ικανοποιηθεί πολ λές άλ λες συναισθηματικές, βιωτικές και ψυχικές ανάγκες, όπως η ανάγκη για κατανόηση , αγάπη, έκφραση και σεβασμό.» 36 Η δυνατότητα της φυσικής κινητικότητας περιορίζεται όμως από συν τε λεσ τές όπως η ιθαγένεια, η τάξη, το επάγ γε λμα. Πιο συγκεκριμένα ο ανεπ τυγμένος κόσμος (ιθαγένεια ) τα υψηλής τάξης κοινωνικά σ τρώματα(τάξη) και οι μορφωμένοι επαγ γε λματίες αποτε λούν υποκείμενα με σημαν τικό προβάδισμα σ την κινητικότητα.

37

36 Αλαίν Ντε Μποττόν, Η τέχνη του ταξιδιού, Αθήνα 2006, σελ.40-41 37 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.4-5 37

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 10: η δευτερη μορφη κινητικοτητας : ψηφιακοσ νεονομαδισμοσ

38

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

1.2.2.ii Ψηφιακός νεονομαδισμός Περιγράφει την ψηφιακή μετακίνηση σ τον άυλο χώρο του διαδικ τύου. Η μετακίνηση επαυξάνεται, το ανθρώπινο σώμα αποσωματοποιείται, επεκ τείνεται πέρα από τα όρια του χώρου και του χρόνου. Το ταξίδι από πλατφόρμα σε πλατφόρμα, η δυνατότητα μεταβολής της εικόνας σου από ισ τοσε λίδα σε ισ τοσε λίδα, και η απειρία της πληροφορίας που σου προσφέρεται χωρίς δισ ταγμό, προσθέτουν νέα ψηφιακά δεδομένα σ τη γεωγραφία ενός νεονομαδικού χάρτη. 38 Το ψηφιακό ταξίδι παρέχει την ευκολία μεταπήδησης από ένα πεδίο πληροφόρησης σε άλ λο, με το πάτημα ενός κουμπιού και διαμόρφωσης μιας ψηφιακής κοινότητας, διαφορετική από εκείνη που έχουμε οικειοποιηθεί σ το χώρο της πόλης. Μια κοινότητα , απροσδιόρισ τη, άυλη, μέσα σ την οποία όμως πραγματοποιούν ται δεσμεύσεις και κοινωνικές σ χέσεις , όπως εκείνες που πραγματοποιούν ται σ τις γειτονιές μια πόλης. 39 Οι κανόνες λειτουργίας αυτής της κοινότητας σίγουρα διαφέρουν από αυτούς μιας ασ τικής κοινότητας. Κι αυτό γιατί, μας επιτρέπει να πραγματοποιήσουμε, δράσεις και λειτουργίες χωρίς απαραίτητα να βρισκόμασ τε σ τον ίδιο χώρο ή χρόνο με τα υπόλοιπα υποκείμενα. Οι δυνατότητες είναι τρομακ τικές. Μέσα από το διαδίκ τυο, μπορεί να πραγματοποιηθεί, από μια απλή πλέον αγορά αγαθών ή μια απλή επικοινωνία με άλ λα πρόσωπα, μέχρι και εργασία , η λεγόμενη τηλε-εργασία (freelancing), σ την οποία δεν υπάρχει απαίτηση για ταυτοχρονισμό χρόνου και χώρου με τους υπόλοιπους. Kαι οι προοπ τικές δε σ ταματούν εδώ. Το ψηφιακό χρήμα ακόμη και η αγορά ψηφιακών ακινήτων, βρίσκονται προ των πυλών. Πιο συγκεκριμένα, το ευρέως πλέον διαδεδομένο ψηφιακό νόμισμα, το ΒΙΤCOIN, αποτελεί ένα παγκόσμιο σύσ τημα ηλεκ τρονικών πληρωμών που εφευρέθηκε από τον ή τους Satoshi Nakamoto, ο οποίος το διέρρευσε ως ανοικ τό

38 Υasmine Abbas, «Νέο-νομαδισμός», http://videos.liftconference.com/video/1169165/ yasmine-abbas-neo-nomadism ,Γενεύη, lift conference, 2011 39 William J. Mitchell, Me++and the networked city, Cambridge-Massachusetts 2004,σελ. 34 39

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 11: οι μορφεσ κινητικοτητασ συμφωνα με την J asmine A bbas

40

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

κώδικα (open source code) το 2009. To BITCOIN, αποτε λεί ένα σύσ τημα ανεξάρτητο από τραπεζικές συναλ λαγές, καθώς κάθε μεταφορά ή διακίνηση χρήματος πραγματοποιείται απευθείας από τους χρήσ τες. Οι διαδικ τυακές αυτές συναλ λαγές δεν περιορίζον ται μονάχα σ τα φυσικά αγαθά κάθε τύπου, αλ λά ακόμη και σε εικονικά. Όπως συνέβη σ την περίπ τωση του βιν τεοπαιχ νιδιού Entropia Universe (ο κόσμος της εν τροπίας). Στο συγκεκριμένο παιχ νίδι πραγματοποιείται οργάνωση αποικιών, συλ λογή αν τικειμένων καθώς και η αγορά ή αν ταλ λαγή αυτών μέσω ενός άλ λου ψηφιακού νομίσματος, αν τίσ τοιχου του BITCOIN, το PED, το οποίο μπορούν οποιαδήποτε σ τιγμή να εξαργυρώσουν σε πραγματικό χρήμα. Όπως κι έγινε το 2005 με τον χρήσ τη Jon Jacob, ο οποίος πούλησε το σ πίτι του για να αγοράσει ένα ψηφιακό ακίνητο σ την τιμή των 100.000 δολαρίων, ώσ που 5 χρόνια αργότερα το μεταπώλησε σ την τιμή των 635.000 δολαρίων. 4 0 Η ε λευθερία κινήσεων , οι μη ιεραρχικές διαδικασίες, οι επιλογές και οι πρακ τικές χωρίς αν τισ τάσεις, συνδυασ τικά με τη συνεχή ριζωματική επέκ ταση των δυνατοτήτων σ τον ψηφιακό χώρο, μας παραπέμπει άμεσα σ τα χαρακ τηρισ τικά του λείου χώρου του νομά. Μπορεί, ο Ντε λεζιανός λείος χώρος, να μην έχει πρακ τική υλοποίηση σ το φυσικό χώρο, αλ λά μοιάζει να δύναται να αποκ τήσει άυλη υπόσ ταση σ το χώρο του διαδικ τύου.

40 First Planet Company, November 2010, «Planet Calypso Player Sells Virtual Resort for $635,000.00 USD», https://www.prnewswire.com/news-releases/planet-calypsoplayer-sells-virtual-resort-for-63500000-usd-107426428.html

41

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 12: η τριτη μορφη κινητικοτητασ : ο πνευματικοσ νεονομαδισμοσ

42

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

1.2.2.iii Πνευματικός νεονομαδισμός Η Υasmine Αbbas σημειώνει : «Η ταυτότητα ως ένα συνονθύλευμα μονιμοτήτων είναι μια

εφεύρεση της μον τέρνας κοινωνίας. Στην πραγματικότητα όμως η ανθρώπινη φύση είναι διαμορφωμένη σ το να αναζητά, να ψάχ νει, να ανακαλύπ τει ...υποκινείται από την περιέργεια. Έτσι η ταυτότητα υπόκειται σ τις αλ λαγές, τις μεταλ λάξεις και τις εξε λίξεις.» 41 O π νευματικός νεονομαδισμός διαμορφώνεται ως συνέπεια του φυσικού και ψηφιακού νεονομαδισμoύ. Τόσο η δυνατότητα φυσικής αλ λά και ψηφιακής περιπλάνησης σε ποικίλα πολιτισ τικά περιβάλ λον τα κατασκευάζουν την ταυτότητα ενός εκ λεκ τικισ τικού υβριδίου. 42 Πραγματοποιείται , με άλ λα λόγια, μια π νευματική υπερκινητικότητα που γεννά νέες μορφές ταυτότητας και υποκειμενικότητας. Από τη μία η φυσική κινητικότητα, η οποία προσφέρει την επαφή με ποικίλους πολιτισμούς και καθημερινότητες άλ λων υποκειμένων, διαμορφώνει πλέγματα κοινωνικών σ χέσεων που υπό διαφορετικές συνθήκες δε θα υφίσ ταν το. Όπως αναφέρει και ο Αλ λάιν Μποτ τόν, ο αληθινός μας εαυτός δεν ξεδιπλώνεται σ το οικείο περιβάλ λον της οικίας μας, εκεί όπου από τα έπιπλα μέχρι τους ανθρώπους όλα είναι σ τατικά. « Ίδιοι άνθρωποι, ίδιο περιβάλ λον ..είναι μια καθημερινότητα, που ίσως απέχει από την πραγματικότητα.» 43 Η από-οικειοποίηση που επιλέγουν οι νεονομάδες μέσω της συνεχούς απεγκατάσ τασης από τον τόπο διαμονής ταυτίζεται με τη δράση των νομάδων. Η απομάκρυνση από οικεία σημεία, μέρη και άτομα προσδίδουν μια κουλτούρα δεχ τική και ανεκ τική προς το ξένο και το διαφορετικό, διαμορφώνον τας έτσι ένα υποκείμενο-πολίτη του κόσμου.

41 Υasmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001,σελ. 44 42 Υasmine Abbas, «Νέο-νομαδισμός», http://videos.liftconference.com/video/1169165/ yasmine-abbas-neo-nomadism ,Γενεύη, lift conference, 2011 43 Αλλάιν Ντε Μποττόν, Η τέχνη του ταξιδιού, Αθήνα 2006, σελ.83 43

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

«Ο πολιτισμός σήμερα δε μένει σε ένα μέρος, αλλά είναι υβριδικός-δυναμικός, είναι περισσότερο μια διαδρομή παρά μια ρίζα.»

Tim Cresswell, On the move, Mobilit y in the modern western world, Ν.York 2006, σε λ 1

«Kατασκευάζω και κατασκευάζομαι, σε μια αμοιβαία αναδρομική διαδικασία που συνεχώς δεσμεύεi τα ρευστά, διαπερατά μου όρια και τα απείρως διακλαδωμένα δίκτυα μου. Είμαι ένα cyborg που επεκτείνεται χωρικά.»

William J.Mitchell, Me++and the net worked cit y, Cambridge-Massachuset t s, Mit Press, 2004,σε λ. 39

44

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΝΟΜΑ ΔΙΣΜΟΥ

O Tim Cresswell συμπληρώνει: «Τα άτομα που μετακινούν ται είναι κάτι παραπάνω από

απλά υποκείμενα-είναι χορευτές, είναι πεζοί, είναι οδηγοί, είναι μετανάσ τες και πολίτες, τουρίσ τες και επαγ γε λματίες, άν τρες και γυναίκες-.» 4 4 Από την άλ λη, τα προσωπικά και κοινωνικά μέσα δικ τύωσης σ το λείο χώρο του διαδικ τύου, μας παρέχουν τη δυνατότητα συνειδητά να δημοσιοποιήσουμε σ τοιχεία του χαρακ τήρα μας και της καθημερινότητας μας (Facebook, instagram, t wit ter).

O καθένας μπορεί να εκφρασ τεί είτε ως αποδέκ της των πληροφοριών είτε ο ίδιος ως συγ γραφέας-καλ λιτέχ νης-μουσικός των σ τοιχείων που δημοσιεύει. Το αποτέλεσμα σ την προσωπικότητα του χρήσ τη του διαδικ τύου , εξαρτάται από πολ λούς παράγον τες. Υπάρχει η πιθανότητα αμοιβαία να επηρεασ τούν δύο ή περισσότεροι χρήσ τες μεταξύ τους, να δημιουργήσουν ή να ανακαλύψουν νέες π τυχές της ταυτότητας τους. Πέρα από την αποδοχή ή την αμφισβήτηση που λαμβάνεις από το αισθητό φυσικό σου περίγυρο, πλέον γίνεσαι αποδέκ της απόψεων και συναισθημάτων από το μη αισθητό άυλο διαδικ τυακό σου περίγυρο. . Έτσι φαίνεται πως οι ψηφιακές αυτές πραγματικότητες μπορούν να θεωρηθούν ως μηχανές παραγωγής υποκειμενικότητας. 45 Ο νεονομάς, αποτε λεί το υποκείμενο αυτό, που με ιδιότητες νομά κινείται φυσικά σ το χώρο της παγκόσμιας πόλης, και με ιδιότητες c yborg κινείται συγχρονικά σ τον άυλο ψηφιακό χώρο, διαμορφώνον τας μια υβριδική π νευματικότητα, κι έναν υβριδικό χώρο κίνησης.

44 Tim Cresswell, On the move, Mobility in the modern western world, Νew York 2006, σελ 4 45 Juan A.Botia, Dimitris Charitos, Workshop Proceedings of the 9th International Conferense on Intelligent Enviroments, IOS press, Amsterdam 2013, σελ. 713 45

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

η

46

Μ Ε Ρ ΟΣ

ΔΕΥΤΕΡΟ

κ ινητι κ οτητα

στη

θ ε ω ρ ια

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

2.1 Το χωρικό ίχνος του νεονομά Το ίχ νος, αποτε λεί μια έννοια που συμβολίζει κάτι που υπήρξε και δεν υπάρχει πια, προβάλ λει την απουσία μιας παρουσίας, όπως χαρακ τηρισ τικά αναφέρει ο J a cques Derrida . 4 6 Ετυμολογικά, το ανθρωπογενές ή και μη ίχ νος, ταυτίζεται με την ε λάχισ τη παρουσία, την ε λάχισ τη ποσότητα από κάτι, το αποτύπωμα, το σημάδι. 47 Άλ λοτε είναι ορατό, ορίζει χώρους και κινήσεις (υλικό ίχ νος), άλλοτε είναι ά υλο και βρίσκεται στη σφ αίρα της μνήμης ορίζοντας σκ έψει ς και βιώματα (άυλο ίχ νος).

Yλικό ίχ νος για παράδειγμα μπορεί να είναι το περπάτημα ενός ζώου σ την έρημο, ή η ανομοιομορφία του εδάφους, ίχ νη που ορίζουν σημεία αναφοράς και προσανατολισμού για το νομά η τον πρωτόγονο άνθρωπο.

48

Το άυλο ίχ νος

είναι αόρατο, αόρισ το. Μπορεί να είναι οι μνήμες μας, οι εμπειρίες μας, τα οποία όμως είναι άρρηκ τα συνδεδεμένα με το χρόνο καθώς υπόκειν ται σ τη φθορά του, μπορούν να ξεθωριάσουν, να χαθούν. Πλέον ως άυλο ίχ νος , μπορεί να θεωρηθεί και η πλοήγηση μας σ τα ψηφιακά μέσα. Το ψηφιακό ίχ νος, είναι σ την πραγματικότητα, μια ομάδα bits που αποτυπώνον ται σ τη μνήμη του υπολογισ τή μέσα από την ψηφιακή μας δρασ τηριότητα (ψηφιακές αγορές, μηνύματα, εύρεση τοποθεσίας από συσ τήματα εν τοπισμού, φωτογραφίες κ.α). Η νοηματοδότηση του υλικ ού και ά υλου ίχ νους μέσα από τη ν δράση του νεονομά, θα μας υποδείξει περαιτέρω χ αρακτη ριστικ ά αναγνώρισης της τα υτότητας του νέου α υτού χρήστη, που θα αποτε λέσoυν και εργαλείο για την αρχιτεκ τονική σκέψη. Θα λέγαμε, πως ο νέο-νομάς είναι έ νας εξελιγμέ νος Ντελεζι ανός νομάς , καθώς κ ι νείται φ υσικ ά σε έ ναν γραμμωτό χώρο, εκείνον της παγκόσμι ας πόλης, αλλά και ψη φ ι ακ ά στο λείο χώρο του δι αδικτύου. Μπορούμε να παραλληλίσουμε το λείο

46 Bergo Bettina, «The Trace in Derrida and Levinas», Université deMontréal, Canadian Philosophical Association, London, Ontario, May, 2005,σελ. 5 47 Γιώργος Μπαμπινιώτης ., Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Κέντρο Λεξιλογίας, Αθήνα 1998 48 Careri Francesco, Land&ScapeSeries: Walkscapes_walking as an aesthetic practice, μετάφραση: S. Piccolo, P. Hammond, Βαρκελώνη, 2002, σελ.: 44 47

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 13: το χωρικο ιχνοσ του νεονομα

48

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

χώρο του δι αδικτύου με εκείνο του λείου Ντελεζι ανού χώρου, κ ι α υτό γι ατί, ο λείος δι αδικτυ ακός και ο φ υσικός γραμμωτός χώρος συ νυπάρχου ν αλλά και συγκρούονται. Ενώ η πόλη προσπαθεί να ορίσει τα υτοχρονισμούς και οργά νωση στη ζωή, ο δι αδικτυ ακός από-συγχρονίζει, δρώντας στον δικό του χρόνο και ά υλο χώρο. Παράλληλα, οι ηθικ οί, πολι τικ οί και κ οι νωνικ οί φραγμοί που ορίζονται στο χώρο της πόλης μέσα από το θεσμοθετημέ νο πλαίσιο, αποδομούνται, δημιουργώντας νέους άτυπους κανόνες συμπερι φοράς και πράξης, σίγουρα περισσότερο ρευστούς και μεταλλασσόμενους. Μέσα από τη ν ανάλυση του νέου υποκειμέ νου, του νέου χρήστη της πόλης, αποσα φη νίζεται η υ βριδικ ή του υπόσταση. Σίγουρα η τα υτότητα του , ό πως είδαμε επη ρεάζεται από τη δι αδικτυ ακ ή περιπλά νηση. Στόχος όμως είναι να αποκρυπτογρα φ ήσουμε το χωρικό του ίχ νος, εκείνο που αποτυπώνει στο φ υσικό χώρο της σημερι νής παγκόσμι ας πόλη και είναι ικανό να επη ρεάσει τη ν πρακτικ ή της αρχ ιτεκτονικ ής σε όλες τι ς πιθανές κλίμακες. Η κίνηση του νεονομά μπορεί να περιγρα φεί με τρει ς χωρικ ές έ ννοιες, τη ν πρακτικ ή της επανεγκατάστασης (pra ctice of reloc a tion), τον κατακερματισμέ νο (distributed) και δυ ναμικό χώρο (dyn a mic sp a ce) και τέλος με τη ν εκτεταμέ νη δράση στους λεγόμενους μη-τό πους ( non-pl a ces). Αυτές τι ς έ ννοιες θα αποσα φηνίσουμε παρακ άτω. 49

49 Υasmin Abbas, «Νέο-νομαδισμός», http://videos.liftconference.com/video/1169165/ yasmine-abbas-neo-nomadism ,Γενεύη, lift conference, 2011 49

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 14: οι λογοι που οδηγουν στην απεδαφικοποιηση εξουσιασ - λειτουργιων - ατομων

50

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

2.1.1 Πρακτική απεδαφικοποίησης και επανεγκατάστασης (practice of relocation) Με την απενοχοποίηση της κινητικότητας, την τεχ νολογική επανάσ ταση, και γενικά την εξέ λιξη των μέσων επικοινωνίας και μεταφοράς αγαθών και ατόμων την περίοδο της μετανεωτερικότητας, η οργάνωση του χώρου έπαψε να υφίσ ταται εν τός των ορίων μικρών κοινωνικών δομών. Όταν το ταξίδι της πληροφορίας, των ατόμων και των αγαθών έχει συμπιεσ τεί τόσο πολύ χρονικά, και φτάνει σε όλα τα σημεία του κόσμου σ χεδόν ταυτόχρονα, η διαφορά μεταξύ του ενός τόπου με τον άλ λο παύει να είναι ορατή. Η εξουσία του χώρου παύει να επιτυγχάνεται εδαφικά. Η ίδια η εξουσία και ο έ λεγχος αυτής από-τοπικοποιείται, 50 πόσο μάλ λον η δράση των ατόμων. Βέβαια, οι εδαφικές μετατοπίσεις αυτές, δεν είναι ένα φαινόμενο σύγχρονο. Πάν τοτε η μετακίνηση ήταν απαραίτητη σε περίπ τωση κινδύνου, αλ λά και από επιλογή, όπως η δράση των νομάδων που προαναφέραμε. 51 Αυτό που αλ λάζει τώρα δεν είναι η φιλοσοφία και η ανάγκη για μετακίνηση, αλ λά το μέσο και ο χρόνος που απαιτείται για να πραγματοποιηθεί. Βέβαια, λόγω της πρόσβασης σ την πληροφορία , η γνώση ύπαρξης τόπων αλ λοτινών, επιτείνει με τη σειρά της την περιέργεια του νεονομά για μετακίνηση και εξερεύνηση. Το ταξίδι του νεονομά, το οποίο όπως προαναφέραμε προκύπ τει συνήθως λόγω ανάγκη εύρεσης εργασίας και διαμονής σε ένα μέρος που επιτρέπει καλύτερη ποιότητα ζωής από εκείνη που μέχρι τώρα του παρεχόταν. Η απεγκατάσ ταση αυτή όμως, επιβάλ λει και την ανάγκη για αναπροσαρμογή σε νέο περιβάλ λον. Η πιο απλή συνθήκη απεγκατάσ τασης και αναπροσαρμογής είναι η φοιτητική περίοδος ενός ατόμου. Απομακρύνεται από το οικείο οικογενειακό περιβάλ λον κι επιλέγει να αλ λάξει τόπο διαμονής έσ τω και προσωρινά, για λόγους π νευματικής 50 Zygmunt Bauman, Liquid Modernity, Cambrigde 2000, σελ.118 51 Lissa Makki, National Geographic: The Rooting of Peoples and the Territorialization of National Identity among Scholars and Refugees, Vol.7(p,g 24-44) ,Univesity of California 1992, σελ.24 51

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

52

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

αναβάθμισης και γνώσης. Η εναλ λαγή τόπων διαμονής μπορεί να συνεχισ τεί, καθ’ όλη τη διάρκεια της ακαδημαϊκής του σ ταδιοδρομίας, αν επιλέξει να συνεχίσει το ταξίδι της γνώσης, αλ λά και μετέπειτα για εύρεση εργασίας. Η απόφαση για την επιλογή του τόπου προσωρινής εγκατάσ τασης, εξαρτάται, κατά κύριο λόγο, από τις συνθήκες που επικρατούν εκεί (οικονομικές, πολιτικές), αλ λά και από την πιθανή ταύτιση και περιέργεια που νιώθει ο νεονομάς για τον τόπο αυτό. Ο νεονομάς μαθαίνει να χ τίζει την αίσθηση του σ πιτιού, μέσω της προσαρμογής, της μάθησης, της ανάλυσης, της διαπραγμάτευσης , της επιλογής. 52 Η εποικισ τική ηθική, πως μια περίκ λεισ τη κοινωνία είναι ασφαλής και ε λεγχόμενη, η οποία κυριαρχούσε σ το δυτικό κόσμο, αν τικαθίσ ταται από την ηθική της απότοπικοποίησης, τη διάνοιξη συνόρων, τη ρευσ τότητα σε πληροφορίες, αγαθά και άτομα.

53

Η διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου δεν επιτυγχάνεται μέσω

της αίσθησης του ανήκειν σε έναν τόπο, αλ λά μέσω του ανήκειν σε μια παγκόσμια πόλη και κουλτούρα. Η αίσθηση του ανήκειν και του προσαρμογείν αποτε λούν δυνάμεις και αφορμές για την επανεγκατάσ ταση. 54 Βέβαια, η αμφισβήτηση της σ ταθερής εγκατάσ τασης σε ένα τόπο, δημιουργεί ζητήματα αποπροσανατολισμού και έ λ λειψης σημείων αναφοράς σ το άτομο, καθώς και ζητήματα σ το θέμα του σ χεδιασμού πόλης και κ τιρίων, γεγονός που θα αναλύσουμε βαθύτερα σ την πορεία.

52 Υasmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001,σελ. 27 53 Tim Cresswell, On the move, Mobility in the modern western world, Νew York 2006, σελ 26 54 Υasmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001,σελ. 27 53

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 15: ο νεονομαδικοσ χαρτησ : ταυτοχρονη υπαρξη σε δυο σημεια - ενα πραγματικο - ενα αυλο

54

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

2.1.2 Κατακερματισμένος και δυναμικός χώρος (distributed and dynamic space) Ο κατακερματισμένος και ο δυναμικός χώρος, προκύπ τουν σαν έννοιες από την πρακ τική του να ανήκεις ταυτόχρονα σε πολ λούς χώρους, είτε αυτοί είναι φυσικοί είτε ψηφιακοί.-προαναφέραμε ήδη τον φυσικό και ψηφιακό χώρο (γραμμωτός και λείος χώρος)-. Η νομαδική συμπεριφορά που ακολουθούν οι νεονομάδες, υπονοούν χωρικές σ χέσεις που αποδοκιμάζουν την παράδοση και την ιδέα του σ πιτιού, που έχει συνδυασ τεί με την αδράνεια, τη συνήθεια. Μόλις νιώσουν ότι ενσωματώνον ται, αυτόματα μεταφέρον ται, αναζητών τας το επόμενο, καθώς γνωρίζουν πως το μέρος δεν τους ανήκει, διαμορφώνον τας ένα πεδίο δυναμικής μετακίνησης. Όσο ο χρόνος περνά, νέες περιοχές, νέες ευκαιρίες έρχον ται σ το προσκήνιο.

55

Ο Μπων τλαίρ χαρακ τηρισ τικά αναφέρει:«Μου φαίνεται πως θα ένιωθα πάν τα καλά,εκεί που δε βρίσκομαι, και αυτό το θέμα της μετακόμισης είναι κάτι που συζητώ αδιάκοπα με την ψυχή μου.» 56 Ο Αλάιν ν τε Μποτ τόν συμπληρώνει:«Αδιαφορώ πού! Αδιαφορώ πού! Φτάνει να είναι έξω από αυτόν τον κόσμο» 57 Ο χώρος του νεονομά θεωρείται κατακερματισμένος, με την έννοια της διάκρισης του, σε ίχ νος υλικό και άυλο. ΟΙ δύο πρακ τικές αυτές, λόγω του ότι μπορούν να πραγματοποιούν ται ταυτόχρονα , διαμορφώνουν αυτόματα μια διχασμένη κινητικότητα. Ένα παράδειγμα είναι η πλοήγηση σ τους χάρτες της google, βλέπον τας εικόνες άλ λων τόπων, ενώ ταυτόχρονα φυσικά είσαι ορισμένος γεωγραφικά σε άλ λο σημείο του χάρτη. Αυτόματα ως άτομο , μπορείς να τοποθετηθείς σ τον παγκόσμιο χάρτη ταυτόχρονα σε δύο σημεία, διαμορφώνον τας ένα νέο τύπο χάρτη, το νεονομαδικό. Έναν χάρτη διαφορετικό από το νομαδικό, διαφορετικό και από

55 Tim Cresswell, On the move, Mobility in the modern western world, Νew York 2006, σελ 19 56 Αλλάιν Ντε Μποττόν, Η τέχνη του ταξιδιού, Αθήνα 2006, σελ.51 57 Ο.π, σελ.52 55

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 16: η δυναμικοτητα του χωρου που προκυπτει απο τη χωροχρονικη συμπιεση

56

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

τον ψυχογεωγραφικό, καθώς οι δύο τε λευταίοι ορίζουν σημεία- ίχ νη και συναισθήματα σε φυσικό χώρο, σε αν τίθεση με το νεονομαδικό σ τον οποίο αποτυπώνεται το υλικό και άυλο ίχ νος. Η δυναμικότητα τώρα του χώρου, έγκειται σ την χρονική ε λαχισ τοποίηση μετάβασης από τον ένα χώρο σ τον άλ λον, είτε φυσικό είτε ψηφιακό. Ως προς το φυσικό χώρο, η χωροχρονική συμπίεση (David Har vey), η οποία προήλθε από την ανάπ τυξη των μέσων μεταφοράς , διένοιξε τις δυνατότητες για να έναν μετακινούμενο κόσμο σε όλες τις δυνατές κ λίμακες.

58

Η δυναμική σ χέση μεταξύ

εδάφους και κίνησης έχει μεταλ λαχ τεί. Στη νομαδική ζωή, ο χώρος και το έδαφος, διευκολύνει ή εμποδίζει ,ανάλογα, μια δρασ τηριότητα. Αν τίσ τοιχα, οι ίδιες οι μεταβάσεις των νομάδων τμηματοποιούν και ορίζουν άτυπα το έδαφος. Πλέον οι εδαφικές διαμερισματοποιήσεις και τα σημεία αναφοράς που προκύπ τουν από τις εδαφικές ανομοιομορφίες, λόγω της δυνατότητας μετακίνησης τόσο θαλάσσια όσο και εναέρια, είναι πιο εύκολα νοητικά προσδιορίσιμες, επομένως και ε λέγξιμες. Η κίνηση μοιάζει να υπερέχει του χώρου και του εδάφους. Η τοπογραφία επηρεάζεται εμφανώς από τις ασ τικές υποδομές μετακίνησης.

2.1.3 Χώροι ως μη τόποι Η πρακ τική της απεδαφικοποίησης και η δυναμικότητα της κίνησης, συνεπάγεται άμεσα τη δρασ τηριοποίηση του νεονομά, σε χώρους που δε διαθέτουν τα χαρακ τηρισ τικά ενός παραδοσιακού τόπου ή ενός ανθρωπολογικού χώρου. Ο ανθρωπολογικός χώρος είναι εκείνος που περιγράφεται από τον τρόπο, με τον οποίο βιώνεται από τους αυτόχθονες κατοίκους του. Ο τόπος αυτός, βρίσκει την αρχετυπική του μορφή σ το χώρο δράσης των νομάδων, καθώς η αλ ληλεξάρτηση βιωματικής κίνησης και χώρου είναι αμοιβαία. 59 Οι μη τόποι, σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Marc Augé, αποτε λούν το πεδίο δράσης των νεονομάδων

58 Tim Cresswell, On the move, Mobility in the modern western world, Νew York 2006, σελ 21 59 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London.New York 1995, σελ 42 57

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιάγραμμα 17: τα χαρακτηριστικα των μη - τοπων

58

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

κατά τη διάρκεια των διαδρομών τους. Τέτοιοι τόποι χαρακ τηρίζον ται από την εφημερότητα, την ανοικειότητα και την έ λ λειψη χαρακ τηρισ τικών τοπικότητας ,όπως οι αυτοκινητόδρομοι, τα αεροδρόμια, οι σιδηροδρομικοί σ ταθμοί, μετρό, εμπορικά κέν τρα κ.α. 6 0 Οι τόποι αυτοί, είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενοι. Σύμφωνα με τον θεωρητικό της αρχιτεκ τονικής Kenneth Frampton, οι χώροι αυτοί είναι προπύργια του καταναλωτισμού και της εμπορευματοποίησης της πόλης. Η έ λ λειψη τοπικότητας που τους χαρακ τηρίζει ισ χυροποιεί το απρόσωπο , μη οικείο, αφιλόξενο και ομοιογενές κ λίμα που επικρατεί σ τις σύγχρονες μητροπόλεις, ισοπεδώνον τας την ανθρώπινη επαφή. 61 Αν τίσ τοιχα, ο Edward Relph αν τισ τοιχίζει τους μη-τόπους με τον όρο α-τοπία ( placelessness), εννοών τας την «πρόχειρη εξάλειψη των διακριτών τόπων και τη δημιουργία τυποποιημένων τοπίων που προκύπ τουν από την έ λ λειψη ευαισθησίας σ χετικά με τη σημασία του τόπου». 62 Οι τεχ νικές υποδομές, σύμφωνα με τον Relph, αποτε λούν εκφρασ τές της μαζικής κουλτούρας, της μη-αυθεν τικότητας, και της ιδέας πως ο χώρος είναι ομοιογενής, απρόσωπος απαλ λαγμένος από ατομικά βιώματα και εμπειρίες. 63 Αν τιθέτως, σύμφωνα με τον Marc Augé, οι μη-τόποι λόγω της απροσωπίας που επιβάλ λουν, μπορούν να αποδειχθούν απε λευθερωτικοί για τον άνθρωπο. Κι αυτό διότι, ένας νεονομάς που είναι ήδη απομακρυσμένος από τον οικείο τόπο του, θα νιώσει λιγότερο ξένος σε έναν χώρο που φιλοξενεί άτομα , αν τίσ τοιχης κατάσ τασης. H ταυτότητα του ταξιδιώτη παραμένει ανώνυμη, ικανοποιών τας την ε λευθερία κίνησης που μπορεί να επιθυμεί.

64

Φαίνεται αρκετά παράδοξο,

60 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London.New York 1995, σελ 34 61 Kenneth Frampton, Kenneth, «Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance», Άρθρο στο The AntiAesthetic: Essays on Postmodern Culture, edited by Hal Foster, Seattle 1983 62 Edward Relph, Place and Placelessness, London 1976, σελ 143-144 63 Ο.π, σελ 88-89 64 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London.New York 1995, σελ 100-102 59

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Ε ικονα 4: χωροσ αναμονη του αεροδρομιου ως μη τοποσ

60

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

ένας φαινομενικά ανοίκειος χώρος, να ενδυναμώσει ένα αίσθημα φιλοξενίας και ασφάλειας για το άτομο, αλ λά βιωματικά θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε με την επιχειρηματολογία αυτή. Ο πρόσκαιρος χαρακ τήρας που διαθέτουν, ίσως τους σ τερεί χωρική ποιότητα και ταυτότητα, καθώς το εφήμερο και το προσωρινό κυριαρχούν 65 . Ο χρόνος σ τους μη -τόπους παγιδεύεται, τα ίχ νη χάνον ται, και οι σ χέσεις είναι καθαρά διεκπεραιωτικές, καθώς συνήθως περιορίζον ται μεταξύ της παρεχόμενης υπηρεσίας και του χρήσ τη και σ πανιότερα μεταξύ χρησ τών. Είναι χώροι σ τους οποίους πραγματοποιείται απλά διέ λευση ανθρώπινων ζωών. Παρόλα τάυτα, οι αίθουσες αναμονής σε ένα αεροδρόμιο, ή σε έναν σιδηροδρομικό σ ταθμό, δεν διαχωρίζουν ταυτότητες και κατασ τάσεις. Η ισότητα, αποτε λεί κάτι δεδομένο. . Η αναμονή, η προσμονή, η προσδοκία αλ λά και το άγχος για την αναχώρηση και το ταξίδι παραμένει κοινός τόπος, μεταξύ των ταξιδιωτών. Και ο Αλαίν ν τε Μποτ τόν, αν τιλαμβάνεται μια ποιητική διάθεση σ του χώρους αυτούς, και η συλ λογική μοναξιά που μοιράζον ται οι χρήσ τες δημιουργεί μια αίσθηση συν τροφικότητας.«Παρόλη τη μοναξιά και την ανωνυμία σ τα μέσα μεταφοράς-πλανάται μια τρυφερή ή ακόμη κι ευχάρισ τη αίσθηση 6 6 …τα μέρη που σ χετίζον ται με το ταξίδι, προκαλούν κατά παρόμοιο απροσδόκητο τρόπο, ποιητική διάθεση-οι αίθουσες αναμονής αεροδρομίου, τα λιμάνια, οι σιδηροδρομικοί σ ταθμοί, τa μοτέ λ.» 67

65 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London.New York 1995, σελ 61-64 66 Αλλάιν Ντε Μποττόν, Η τέχνη του ταξιδιού, Αθήνα 2006, σελ.69 67 Ο.π, σελ.49 61

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

«Οι άνθρωποι που κινούνται και δρουν γρηγορότερα, που πλησιάζουν το σ τιγμιαίο, είναι οι άνθρωποι τώρα που κυβερνούν».

- Zygmunt Bauman-

62

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

2.2 Το χρονικό ίχνος του νεονομά Πριν τη βιομηχανική επανάσ ταση, ο χώρος ήταν σ το επίκεν τρο της σκέψης και της εμπειρίας του ατόμου. Ο χώρος είναι εκείνος που μετρά και καθορίζει, μέσω των αποσ τάσεων την ανθρώπινη καθημερινότητα. Θεωρείται μια αν τικειμενική γνώση, καθώς είναι εύκολα μετρήσιμος και προσδιορίσιμος γεωγραφικά . 6 8 Ο χρόνος αποκ τά δέουσα σημασία, όταν αυξάνεται η ταχύτητα των μέσων μεταφοράς, με τη βε λτισ τοποίηση των μηχανής και μεταβάλ λεται άμεσα σε ένα μηχανισ τικό πρόβλημα που χρειάζεται επίλυση και κατανόηση. Την εξουσία και την κατάκ τηση του χώρου, επομένως κατακ τά εκείνος που θα καταφέρει να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα μετακίνησης , μεταφοράς του οτιδήποτε, είτε αυτό είναι γνώση, αγαθά ή άτομα.

69

Ο νεονομάς, μπορούμε να πούμε πως αποτε λεί μια προσωπικότητα, που χρησιμοποιεί τον χρόνο ως σύμμαχο του. Αρχικά ως χρήσ της του διαδικ τύου, διαθέτει ένα εργαλείο ισ χυρό. Κι αυτό γιατί, ο άυλος αυτός λείος χώρος, κατέχει τη μεγαλύτερη ταχύτητα μετάδοσης μηνυμάτων και πληροφοριών καθισ τών τας το εργαλείο πολεμικό , επικίνδυνο αλ λά και δυναμικό-αν τισ τασιακό και πρωτοποριακό, σε σ χέση με άλ λα μέσα μαζικής ενημέρωσης. 70 Εκ τός από την κατάκ τηση του ψηφιακού χώρου, η δυναμική της μετακίνησης του χωρικά και η οικειοποίηση των μη-τόπων διαμορφώνουν μορφές χρονικότητας, όπως ο ταυτοχρονισμός και συγχρονισμός , η συμπίεση του χρόνου και η δυνητικότητα σ τη δρασ τηριοποίηση σ το χώρο.

68 Derek R. Judson, «Exploring the Temporality of Architecture», Master Thesis in Carleton University, Canada 2011, σελ. 4 69 Zygmunt Bauman, Liquid Modernity, Cambrigde 2000, σελ.112-113 70 Μaria Philippou, «Neo:Nomad: the man of the networks Revolution Era» , essay from Workshop Proceedings of the 9th International Conferense on Intelligent Enviroments, IOS press, Amsterdam 2013, σελ. 719 63

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιαγραμμα 18: to χρονικο ιχνοσ του νεονομα

64

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

Νέες προοπ τικές φαίνεται να διαφαίνον ται σ την κατανόηση του χωροχρόνου, καθώς πλέον η με λέτη δεν περιορίζεται σε μια σ τατική θεώρηση του φυσικού χώρου, ο οποίος έχει λάβει δυναμικά χαρακ τηρισ τικά αλ λά επεκ τείνεται και σ τον άυλο, σ το λείο χώρο του διαδικ τύου. Ο χώρος και ο χρόνος νοηματοδοτείται λοιπόν τόσο από το ανθρωπογενές περιβάλλον, όπως μας ενημερώνει και ο Henri Bergson,- ο οποίος διαχωρίζει το βιωμένο χρόνο, ως εκείνον που ορίζεται από την ανθρώπινη ον τότητα, συνείδηση, βίωμα, ενόραση, 71 αμφισβητών τας τον καθαρό χρόνο των θετικών επισ τημών, ο οποίος κατακερματίζεται για να μετρηθεί 72 -, όσο και από τα τεχ νολογικά περιβάλ λον τα και νοητά δίκ τυα που διέπον ται από τη συνεχή ροή της πληροφορίας. Οι λείοι χώροι αυτοί, ονομάζον ται από τον Manuel Castells ως χώροι των ροών , 73 οι οποίοι επιτρέπουν τη συνεχή ροή της πληροφορίας, η οποία θα ήταν ανέφικ τη δίχως τις χρονικότητες του συγχρονισμού και ταυτοχρονισμού. Οι χώροι των ροών επηρεάζουν άμεσα τη διασ τρωμάτωση του χρόνου του υποκειμένου, καθώς πολ λές φορές υποκαθισ τούν το φυσικό χώρο μεταβάλ λον τας έτσι και την αλ ληλεπίδραση τους (χρόνου και χώρου). Πλέον ο ένας δεν επηρεάζει τον άλ λον, σ το βαθμό που θα μπορούσε, κι αυτό γιατί ο άυλος χώρος έχει ξεπεράσει τα εμπόδια και τους περιορισμούς ενός φυσικού χώρου. Ο συλ λογικός χρόνος του ατόμου διαρρηγνύεται, ενδυναμώνον τας τον προσωπικό, ο οποίος με τη σειρά του κατακερματίζεται από ταυτόχρονες διαδικασίες. 74

71 Henri Bergson, Time and free will: An essay on the immediate data of consciousness, New York, 2001 σελ. 3,9,24 72 O.π, σελ. 29-30, 42 73 Manuel Castells, Communication Power, Oxford University Press, 2009, σελ.34 74 Ο.π, σελ 134 65

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

2.2.1 Ταυτοχρονισμός (simultaneity) Ο ταυτοχρονισμός ορίζεται ως μια χρονικότητα που ορίζει ισότητα σ τη διάρκεια των φαινομένων. Ιδιαίτερα διαδεδομένος σαν όρος, χρησιμοποιείται σ την επισ τήμη των υπολογισ τών (concurrenc y) και αποτε λεί τη δυνατότητα της βάσης δεδομένων να επιτρέπει σε πολ λούς χρήσ τες ταυτόχρονα να πραγματοποιούν πολλές δράσεις, με αμοιβαία αλ ληλεπίδραση. 75 Τα γεγονότα, σ το χώρο των ροών του Castells συμβαίνουν ταυτόχρονα και σε πολ λαπλούς χώρους, δημιουργών τας έτσι την αίσθηση ενός κοινού χώρου και ας μην τοποθετούν ται γεωγραφικά σ τον ίδιο τόπο. 76 Η κοινή γεωγραφική θέση, σ το χώρο των ροών, αν τικαθίσ ταται από την χρονική σύμπ τωση, τη συγκυρία, το απρόοπ το. Η ταυτόχρονη ύπαρξη ενός σώματος σε δύο σημεία αλ λά και ο συγχρονισμός των πράξεων του ενός ατόμου με ενός άλ λου, παλαιότερα, θα ακουγόταν ως μια άτοπη φιλοσοφική δήλωση. Πλέον, η ρύθμιση των πολ λαπλών δράσεων , ενεργειών, γεγονότων από πληθώρα ατόμων, διαφορετικής τοποθεσίας, έχει αν τικατασ τήσει την υλική υπόσ ταση του χώρου και την ομοιογένεια του χρόνου.

2.2.2 time)

Συμπιεσμένος

χρόνος

(compressed

Ο David Har vey σημειώνει :« Καθώς ο χώρος μοιάζει να συρρικ νώνεται σε ένα παγκόσμιο χωριό τηλεπικοινωνιών και μια γη-διασ τημόπλοιο οικονομικών και οικολογικών αλ ληλεξαρτήσεων, και καθώς οι χρονικοί ορίζον τες σ τενεύουν, σ το σημείο που το παρόν, αποτε λεί το μόνο που υπάρχει, πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμασ τε τη συν τριπ τική αίσθηση συμπίεσης των χωρικών και χρονικών μας κόσμων.»77 Η επιτάχυνση του ρυθμού ζωής, σ την οποία αναγκασ τικά εμπλέκεται ο νεονομάς, 75 https://www.techopedia.com/definition/27385/concurrency-databases 76 Manuel Castells, Communication Power, New York 2009, σελ.34 77 David Harvey, Η κατάσταση της μετανεωτερικότητας, Αθήνα 2007, σελ 322 66

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ ΤΕΡΟ

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ

συμπιέζει τον χρόνο που διαμοιράζει σ τις καθημερινές του πρακ τικές. Ο παραδοσιακός νομάς οργάνωνε το χρόνο και το χώρο της επιβίωσης του καθαρά, σύμφωνα με τους φυσικούς παράγον τες. Οι αν τιπερισ πασμοί που επικρατούν σ την καπιταλισ τική κοινωνία, δεν ήταν γεγονότα που αφορούσαν την καθημερινή πρακ τική και δρασ τηριότητά του. Ο νεονομάς, από την άλ λη κατακερματίζει και συμπιέζει το δημιουργικό, το χρόνο εργασίας και ξεκούρασης σε χώρο φυσικό και χώρο άυλο. Τόσο, οι παγκόσμιες μετακινήσεις που επιλέγει , ή αναγκάζεται να πραγματοποιήσει λόγω επαγ γε λματικών λόγων , όσο και οι από-σωματοποιημένες μετακινήσεις σ το χώρο των ροών , τον μετατρέπουν σε μια μορφή υπερ-ανθρώπινη, συμβάλ λον τας σ τη διαμόρφωση μιας ταυτότητας εμπλεκόμενης με πολ λαπλές πραγματικότητες, που ούτε ο ίδιος μπορεί να συνειδητοποιήσει. Ο συμπιεσμένος χρόνος του νεονομά, ταυτίζεται με τον κινηματογραφικό χρόνο. Πιο συγκεκριμένα σ τον κινηματογράφο, σε ε λάχισ τα πλάνα, μπορεί να διαδραματισ τούν ποικίλα γεγονότα και ισ τορίες, συμπυκ νώνον τας το χρόνο σε ε λάχισ τα δευτερόλεπ τα 78 . Έτσι και οι πολ λαπλές δρασ τηριότητες σ την καθημερινή πρακ τική ενός νεονομά, συμπιέζον ται σ την ίδια διάρκεια και κυκ λικό χρόνο (μέρα έως νύχ τα). Μέσα σε διάσ τημα λίγων ωρών, ο νεονομάς προσαρμόζει τις φυσικές του ανάγκες και συμπιέζει το ταξίδι, διαδικ τυακό και φυσικό. 79

78 Steven Holl, «Architecture in time», https://www.youtube.com/watch?v=kxcWN6AMt2I ,διάλεξη στο πανεπιστήμιο Politecnico of Milano, 2015 79 Υasmin Abbas, «Νέο-νομαδισμός», http://videos.liftconference.com/video/1169165/ yasmine-abbas-neo-nomadism ,Γενεύη, lift conference, 2011 67

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Μ Ε Ρ ΟΣ

ΤΡΙΤΟ

h π ρ α κ τι κ η - η κ α θ ημε ρ ινοτητα

68

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

3.1 Νεονομαδισμός και εργασία Οι χωρικότητες και χρονικότητες που περιγράφουν το φαινόμενο του νεονομαδισμού που προσ παθήσαμε να αποσαφηνίσουμε σε θεωρητικό επίπεδο, θα μας βοηθήσουν να αναλύσουμε την πρακ τική δρασ τηριότητα σε επίπεδο εργασίας, κατοίκησης και ε λεύθερου χρόνου του νέου αυτού υποκειμένου (του νεονομά). Ο νομάς των Deleuze και Guat tari δρών τας σε ένα λείο χώρο, αν τισ τασιακό προς τον οργανωμένο-γραμμωτό χώρο της πόλης, μετουσιώνεται σ το νεονομά της μετανεωτερικότητας, διατηρών τας την απόλυτη απεδαφικοποιημένη μορφή του, σε όλες τις πρακ τικές της καθημερινότητας, τις οποίες θα αναλύσουμε παρακάτω.«Ο νομάς είναι χωρίς περισ τροφές, ο ήρωας της μετανεωτερικής σκέψης.»

80

Οι νέοι τρόποι παραγωγής , νέοι τρόποι παροχής υπηρεσιών και λειτουργιών, οι νέες αγορές και κυριότερα οι αυξημένοι ρυθμοί κινητικότητας που πραγματοποιούν ται τη δεκαετία του 70’ και 80’, ως μια ανάγκη ανάκαμψης από την οικονομική και πολιτική κρίση του 1973 συνισ τούν, σύμφωνα με τον David Har vey μια ευέ λικ τη συσσώρευση. Η πρακ τική αυτή ορίζεται από την ευε λιξία σ τις εργασιακές διαδικασίες, την αγορά εργασίας και τα καταναλωτικά πρότυπα. Η αυξανόμενη ανάγκη απασ χόλησης σ τον τριτογενή τομέα παραγωγής, σε συνδυασμό με την εκβιομηχάνιση περιφερειακών περιοχών σε παγκόσμιο επίπεδο και την αποκέν τρωση λειτουργιών 81 , οδηγούν το νεονομά σ την αναζήτηση εργασίας , πέρα από τα σύνορα της μόνιμης κατοικίας του. Επιπλέον , η εργασιακή πρακ τική του νεονομά επηρεάζεται ταυτόχρονα και από την επανάσ ταση των δικ τύων και τον ψηφιακό νεονομαδισμό. Η δυνατότητα πρόσβασης σ την πληροφορία, μέσω ασύρματων φορητών συσκευών (κινητά, τηλέφωνα, φορητός ηλεκ τρονικός υπολογισ τής), η γρήγορη διαχείριση και αποσ τολή δεδομένων μεταβάλ λουν την παραδοσιακή μορφή εργασίας.

80 John Durham Peters, Exile, Nomadism, and Diaspora: the stakes of mobility in the western canon ,1999 από Hamida Naficy, Home, exile,homeland: film, media, and the politics of place (pp. 17-41).

New York, Routledge,199 81 David Harvey, Η κατάσταση της μετανεωτερικότητας, Αθήνα 2007, σελ 203-207 69

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

«Οι ηλεκ τρονικά διαμορφωμένοι ad hoc χώροι συνάν τησης, επικρατούν έναν τι του σ ταθερού μονολειτουργικού φυσικού με τα άκαμπ τα ωράρια, που κάποτε ήταν απαραίτητα για να υποβοηθήσουν την αλ ληλεπίδραση και τον συν τονισμό της ομάδας.»

William J. Mitchell, Me++and the networked city, Cambridge-Massachusetts, Mit Press, 2004, σελ. 154

εικονα

70

5: δυνατοτητα εργασιασ σε οποιονδηποτε χωρο

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

3.1.1 ΑΠΟΤΟΠΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΓΑΣΊΑΣ ΤΗΛΕ-ΕΡΓΑΣΙΑ FREELANCING Η άυλη εργασία είναι πλέον γεγονός.

82

Ο εργαζόμενος νομάς, πλέον, έχει τη

δυνατότητα να αποδίδει εργασιακά σ το χώρο κατοικίας του, σ τους μη-τόπους (αεροδρόμια, τρένα, κ.α), σ τα πάρκα, σ τους χώρους αναψυχής. Mορφές απότοπικοποιημένης εργασίας, αποτε λούν η τηλε-εργασία (telecommuting) και το freelancing-ε λεύθερη διαδικ τυακή εργασία. Στη μεν τηλεργασία, το άτομο έχει τη δυνατότητα να εργάζεται σε οποιοδήποτε άλ λο σημείο, εκ τός από την τοποθεσία της εταιρείας σ την οποία υπάγεται. Αυτό έχει ως συνέπεια, τόσο την απεξάρτηση του ατόμου από τον έ λεγχο του εργοδότη, όσο και την ε λευθερία από πλευράς του εργοδότη να προσλαμβάνει άτομα διαφορετικής εθνικότητας, μην έχον τας την απαίτηση συν-εργασίας σε κοινό χώρο.

83

To freelancing, από την άλ λη, αποτε λεί με τη σειρά του μια από-τοπικο-

ποιημένη μορφή εργασίας με απόλυτα σοσιαλισ τικό χαρακ τήρα, καθώς ο εργαζόμενος είναι εργοδότης του εαυτού του, επιλέγον τας εκείνος το είδος απασ χόλησης που επιθυμεί να ακολουθήσει. Στις διαδικ τυακές πλατφόρμες της ε λεύθερης αυτής εργασίας (freelance marketplace), ο ψηφιακός εργαζόμενος, δημιουργεί το προφίλ δυνατοτήτων του (σ χεδιασμός επίπλων, διαμόρφωση ισ τοσε λίδας, τρισδιάσ τατη απεικόνιση αν τικειμένων και κ τιρίων. κ.α), αναμένον τας μέχρις ότου κάποιος χρήσ της αναζητήσει τη βοήθεια του. Διαδικ τυακά, πραγματοποιείται τόσο η συνεννόηση, όσο και η συμφωνημένη πληρωμή για τις προσφερόμενες υπηρεσίες.

84

82 William J. Mitchell, Me++and the networked city, Cambridge-Massachusetts, 2004,σελ. 83-84 83 Βλ. Άρθρο, Wayne F. Cascio, «Μanaging a virtual workplace», άρθρο στο Academy of Management Executive, Vol.14.No3, 2000 84 Βλ. Άρθρο David Hesmondhalgh, Sarah Baker, «Α very complicated version of freedom», Variant 41, 2011 71

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

«Το μέρος που ταιριάζει τόσο στον σύγχρονο επαγγελματία, όσο και στον επιχειρηματία (modern professional που αγαπά την εργασιακή ελευθερία (freedom-loving enterpneuer.»

-Sanbox

Suites ,-

ht tp://w w w.sandbox suites.com/

εικονα

72

6: Ο ι νεοι διαμορφουμενοι χωροι συν - εργασιασ ( co - working )

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

3.1.2 Συστεγασμένη εργασία (co-working) Λόγω της αυξημένης εργασιακής δρασ τηριότητας μέσω ψηφιακών μέσων, προωθείται και η συνεργασία μεταξύ των διαδικ τυακών εργαζομένων, ανεξαρτήτως τόπου. Αν τίσ τοιχα, τοπικά συνδικάτα σε τοπικές περιφέρειες, μετουσιώνον ται είτε σε διαδικ τυακές κοινότητες, μέσα σ τις οποίες τα μέ λη αν ταλ λάσσουν απόψεις, μοιράζον ται κοινές αναζητήσεις, προοπ τικές και δυσκολίες, είτε σε φυσικό χώρο, ειδικά διαμορφωμένο ανάλογα την ειδικότητα. Το κίνημα της συσ τεγασμένης εργασίας, ξεκίνησε το 2005 από τον Brad Neuberg-σ χεδιασ τής λογισμικού-, ο οποίος ήθε λε να μοιρασ τεί την ε λευθερία αλ λά και τη μοναξιά που ,πολ λές φορές, βίωνε λόγω της από-τοπικοποίησης της εργασίας του μαζί με άλ λους, αν τίσ τοιχα, freelancers ή τηλε-εργαζόμενους. 85 Η ιδέα της συσ τεγασμένης εργασίας εξαπλώθηκε σύν τομα και πολ λοί ε λεύθεροι ψηφιακοί επαγ γε λματίες, οι οποίοι μέχρι εργάζον ταν σ την κατοικία τους ή σε κον τινά καφέ, νοικιάζουν χώρο μαζί με άλ λους αν τίσ τοιχης, ή και όχι, ειδικότητας, διαμορφώνον τας έναν συλ λογικό αυτοδιαχειριζόμενο εργασιακό χώρο. Παράδειγμα αποτε λεί ο Summer Powell, ένας γραφίσ τας, ο οποίος μαζί με έναν φίλο του δημιούργησαν το συλ λογικό χώρο Sanbox Suites αρχικά σ το San Fransisco, κι έπειτα σ το Berkeley και Palo Alto, ώσ τε να συσ τεγάζουν τα όνειρα, τις προοπ τικές της εργασίας του, και να περιορίσουν τη μοναχικότητα, που μια αποτοπικοποιημένη εργασία, προωθεί. 8 6 Ο νεονομάς, είτε αυτός δρασ τηριοποιείται παγκόσμια, είτε ασ τικά, έχει τη δυνατότητα να συσ τεγασ τεί, να μοιρασ τεί τα έξοδα της φιλοξενούμενης υποδομής και να έρθει σε επαφή με άλ λους νεονομάδες από ίδια ή διαφορετικά επισ τημονικά πεδία.

85 Βλ την ιστοσελίδα, Join the movement, http://coworking.com/ , 86 Βλ, την ιστοσελίδα, Sandbox suites, «We make it happen, so you can make it happen», http:// www.sandboxsuites.com/about/

73

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιαγραμμα 19: slogan τησ εταιρειασ A irbnb

74

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

3.2 Νεονομαδισμός και κατοίκηση Η νομαδική σκέψη, όπως την ορίσαμε εξυψώνει την αξία της κινητικότητας. Η εφήμερη κατοίκηση του, εναν τιώνεται σ τα κ λεισ τά όρια , την εγκατάσ ταση, τον εδαφισμό. Έτσι και ο μετανεωτερικός νομάς, δεν έχει σ χέση με προκαθορισμένους τόπους, όπως το σ πίτι. Ακολουθεί τη λογική της απλής σ τέγασης (accommodation) και όχι της κατοίκησης (housing), η οποία σαν έννοια είναι συνυφασμένη με το σ ταθερό, το θεμε λιωμένο και οικείο. Χαρακ τηρισ τική είναι η φράση του John Durham Peters «… το να βρίσκεσαι σ το σ πίτι παν τού, αλ λά να μην έχεις κανένα σ ταθερό έδαφος- being at home ever ywhere, but lacking any fixed ground» 87 .Με άλ λα λόγια όπου γη και πατρίς είναι η λογική της κινητικότητας του νεονομά.

3.2.1 ΑΠΌ ΤΗΝ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΣΤΕΓΑΣΗ Δεν είναι τυχαία, η όλο και πιο διαδεδομένη διαμόρφωση χώρων παροδικής σ τέγασης ανά τον κόσμο. Χώροι που διαμορφώνον ται περισσότερο με τη μορφή του τυπικού σ πιτιού και όχι με εκείνη ενός ανοίκειου χώρου ,όπως το παραδοσιακό ξενοδοχείο. Πιο συγκεκριμένα , χαρακ τηρισ τικό παράδειγμα αποτε λεί, το γνωσ τό σε όλους Airbnb. Η αμερικάνικη αυτή εταιρεία, εκμεταλ λευόμενη τις απεδαφικοποιημένες πρακ τικές, που ακολουθεί μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, είτε λόγω τουρισ τικών είτε λόγω επαγ γε λματικών υποχρεώσεων έχει διαμορφώσει μια διαδικ τυακή πλατφόρμα , σ την οποία ο καθένας έχει τη δυνατότητα υπενοικίασης και παροχής παροδικής σ τέγασης. Ο νεονομάς, σ την περίπ τωση αυτή, αποτε λεί τόσο τον εκμισθωτή όσο και τον μισθωτή του χώρου. Εκμισθωτής γίνεται, όταν παρέχει τον χώρο διαμονής του σε άλ λους, σ τη συνθήκη που αναγκάζεται να μετακινηθεί για κάποιο χρονικό διάσ τημα, και μισθωτής, όταν ενοικιάζει χώρο 87 Peters, John Durham «Exile, Nomadism, and Diaspora: the stakes of mobility in the western canon», Άρθρο στο Home, exile, homeland: film, media, and the politics of place, edited by H. Naficy, (σελ. 17-41). New York (1999): Routledge,σελ.21 75

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιαγραμμα 20: slogan τησ εταιρειασ H omelike

76

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

σ την πόλη που έχει μετανασ τεύσει προσωρινά. 8 8 Μια άλ λη εταιρία υπενοικίασης χώρων σ το Βερολίνο, η HomeLike χαρακ τηρισ τικά αναφέρει σ την ισ τοσε λίδα της: «Περισσότερη άνεση, περισσότερος χώρος, περισσότερη ευε λιξία, φθηνότερα από ένα ξενοδοχείο. Kάνε κράτηση σ το δεύτερο σ πίτι σου, με μόνο μερικά κ λικ. Προσωρινή σ τέγαση για να ζήσεις, να εργασ τείς, να ξεκουρασ τείς.» 89

88 Vanessa Grout, «How to use Aibnb to profit from your second home», Forbes, 2013, https:// w w w.forbes.com/sites/vanessagrout/2013/11/0 4/how-to -use-airbnb -to -prof itfrom-your-second-home/#69521cef34b4 89 https://www.thehomelike.com/en/

77

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιαγραμμα 21: η διακριση του νεονομα σε αστικο και παγκοσμιο ως προσ το ευροσ της κινητικοτητασ

78

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

3.2.2 Ταύτιση κατοίκησης

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

χώρου

εργασίας

και

Ως προς το εύρος της κινητικότητας, ο νεονομαδισμός διακρίνεται σε δύο κατηγορίες, τον ασ τικό και τον παγκόσμιο. Ο ασ τικός νομάς, αποτε λεί μια έννοια που περιγράφει την διαρκή κινητικότητα των ασ τών σ την καθημερινότητα τους, και διαχωρίζεται από τον παγκόσμιο, καθαρά ως προς το εύρος της κινητικότητάς.

O πρώτος μπορεί να είναι ε λεύθερος επαγ γλεματίας (freelancer) σε φυσική εταιρία, είτε διαδικ τυακά με ευέ λικ το ωράριο, χωρίς σ ταθερό χώρο εργασίας, ενώ ο δεύτερος ταξιδεύει αποσ τάσεις υπέρ-εθνικές ή υπέρ-ατλαν τικές ώσ τε να εργασ τεί, όπως τα άτομα σ τον επισ τημονικό κ λάδο, οι οποίοι καλούν ται σε εργασ τηριακά ιδρύματα είτε σε σεμινάρια ανά τον κόσμο.

90

Ο ασ τικός νεονομάς εκ τός από τη δυνατότητα συσ τέγασης με άλ λα άτομα σε έναν δημιουργικό χώρο, τις ώρες που επιλέγει να εργασ τεί, ακολουθεί πολ λές φορές και την πρακ τική ταύτισης της εργασίας με το χώρο διαμονής του. Η δυνατότητα του ασ τικού νομά, ούτως η άλ λως να μηδενίσει τις εκκρεμείς μετακινήσειςαναγκασ τικές μετακινήσεις μεταξύ κατοικίας και εργασίας- 91 σ το φυσικό χώρο, λόγω της αποτοπικοποιημένης μορφής εργασίας που επιλέγει, περιορίζει το κόσ τος κίνησης και εσ τιάζει το οικονομικό ενδιαφέρον του, σ τις προσωπικές η τουρισ τικές μετακινήσεις του.

90 Μaria Philippou, «Neo:Nomad: the man of the networks Revolution Era» , essay from Workshop Proceedings of the 9th International Conferense on Intelligent Enviroments, IOS press, Amsterdam 2013, σελ. 716 91 Jean-Paul Rodrigue, Claude Comtois and Brian Slack, The Geogragraphy of Transport Systems, London 2006, σελ.190 79

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιαγραμμα 22: εικονα και slogan απο την ιστοσελιδα τησ εταιριασ open door

80

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

Ο χωρικός συνδυασμός εργασίας και κατοίκησης, δημιουργεί χώρους, αν τίσ τοιχης τυπολογίας. Στην πιο απλή μορφή της, η πρακ τική αυτή πραγματώνεται με την ενοικίαση ενός χώρου από ένα ή περισσότερα άτομα κοινής νομαδικής δρασ τηριότητας, ο οποίος, είτε μετατρέπεται, είτε είναι εξ’ αρχής ειδικά διαμορφωμένος, ώσ τε να διαθέτει τόσο χώρο εργασίας, όσο και χώρο ξεκούρασης. Η ανάδυση αυτής της τακ τικής, ώθησε ιδιώτες αλ λά και αρχιτέκ τονες να δημιουργήσουν τέτοιους χώρους, μεγαλύτερης έκ τασης, με αποτέ λεσμα μια ολόκ ληρη κοινότητα να συν-εργασ τεί και να συ-σ τεγασ τεί.

3.2.3 ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Παράδειγμα, αποτε λεί το Οpen Door 92 , το οποίο ιδρύθηκε το 2013 και έχει εγκατασ τήσει τρεις χώρους συσ τέγασης σ τo Σαν Φρανσίσκο (Bay Area) , με σ τόχο επέκ τασης από 40 σε 1000 δωμάτια μέχρι το τέ λος του 2018. Στα συγκροτήματα αυτά, μπορούν να συσ τεγασ τούν ασ τικοί νομάδες, οι οποίοι αναζητούν επαγ γε λματικό χώρο, αλ λά και άτομα που αναζητούν να επισ τρέψουν σε έναν πιο κοινοτικό τρόπο ζωής. 93 Η δημοσιογράφος Melia Robinson γράφει χαρακ τηρισ τικά: « Τα σ πίτια-χάκερ, ή η κομμούνες,- εγκατασ τάσεις που φιλοξενούν ένα μεγάλο αριθμό ατόμων-, γίνον ται χώροι όλο και πιο διαδεδομένοι, διότι oι μιλ λένιαλς συνεχίζουν να μετανασ τεύουν σε περιοχές υψηλού κόσ τους ζωής. Οι κατοικίες αυτές, έχουν μετονομασ τεί ως χώροι συν-σ τέγασης (co-living spaces). 94 Αν τίσ τοιχο παράδειγμα αποτε λεί το Collective Old Oak 95 σ το Λονδίνο και το Soho House 96 . Το τε λευταίο, ιδρύθηκε σ το Λονδίνο κι έχει επεκ ταθεί και

92 Βλ. τις ιστοσελίδες, http://opendoor.io/ , http://opendoor.io/portfolio/thefarmhouse/

93 Μelia Robinson, «Millennials are paying thousands of dollars a month for maid service and instant friends in modern ‘hacker houses’», άρθρο στο Business Insider, Mάρτιος 2017 94 Ο.π 95 Βλ. την ιστοσελίδα, https://www.thecollective.co.uk/coliving/old-oak 96 Βλ. την ιστοσελίδα, https://www.sohohouse.com/ 81

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Δ ιαγραμμα 23: εικονα και slogan απο την ιστοσελιδα τησ εταιριασ collective old oak

82

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

σε άλ λες πόλεις της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Tα δύο τε λευταία αυτά συγκροτήματα βέβαια, παρέχουν έκ τος από την παροχή χώρου σ τέγασης κι εργασίας, ποικιλία χώρων ψυχαγωγίας και ξεκούρασης (σ πά, εσ τιατόρια, μπαρ, κ.α), με αποτέ λεσμα τα μέ λη που εγ γράφον ται να παρουσιάζουν ένα υψηλό οικονομικό προφίλ. Ταυτόχρονα προωθείται ένα καταναλωτικό πρότυπο, διασ τρεβλώνον τας σε ένα βαθμό την έννοια ενός κοινοτικού χώρου, που πρωταρχικό σ τόχο έχει τη συνεργασία και τη συσ τέγαση ατόμων με κοινά οράματα και προοπ τικές, που αν τισ τέκον ται με την κινητικότητά τους σ τα πρότυπα ενός καπιταλισ τικού, οργανωτικού και σ τατικού οικονομικού συσ τήματος. Το δημόσιο σ πίτι, υπό την έννοια της φιλοξενίας πολ λαπλών λειτουργιών και ποικιλίας ατόμων (οικογένεια, συγ γενείς, εργαζόμενοι του σ πιτιού), υπό μια κοινή σ τέγη, όπως συνέβαινε την περίοδο του μεσαίωνα, φαίνεται να επανέρχεται. «Aκόμη και ο ύπ νος ήταν υπό κοινή σ τέγη, πολ λοί άνθρωποι μοιράζον ταν ένα κρεβάτι και ένα δωμάτιο σ τέγαζε πολ λά κρεβάτια.» 97 , σημειώνει ο Jonathan Hill, για την κοινοτική δρασ τηριότητα κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Έτσι και σήμερα, ο σύγχρονος νομάς, επισ τρέφει σε πιο συλ λογικές μορφές ζωής, ώσ τε να μπορέσει να ισοσ ταθμίσει την μοναξιά , που ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η κινητικότητα επιβάλ λουν.

97 Jonathan Hill, Immaterial Architecture, London, New York 2006 83

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

eikona

84

7: αξιοποιηση του χρονου αναμονησ για εργασια - ψυχαγωγια - ξεκουραση

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

3.3 Νεονομαδισμός και ελεύθερος χρόνος Η αποτοπικοποίηση της εργασίας και η ανεξαρτησία του ωραρίου, που περιγράψαμε παραπάνω επηρεάζουν διτ τά τον ε λεύθερο χρόνο του ατόμου. Από τη μία, διαθέτει την ε λευθερία επιλογής ως προς την οργάνωση και τη διάκριση του χρόνου, σ τις επιμέρους υποχρεώσεις και δρασ τηριότητες του κατά τη διάρκεια της ημέρας . Απεναν τίας όμως, σ την περίπ τωση του freelancing, η συνεργασία με άτομα που ζουν σε διαφορετικές ζώνες ώρας, σε συνδυασμό με την δυνατότητα επικοινωνίας ανά πάσα σ τιγμή, λόγω του διαδικ τύου, παρέχεται τέτοια ευε λιξία σ το ωράριο εργασίας και επικοινωνίας, που καθισ τά ασαφή τα όρια μεταξύ εργασίας και προσωπικού χρόνου. 98 Η παραγωγικότητα τους σ τον τομέα της εργασίας, δρα πολ λές φορές εις βάρος του ε λεύθερου χρόνου του, συμπιέζον τας τον αισθητά. «Κάθε άτομο, είναι υποχρεωμένο να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του σ τον καθιερωμένο χρόνο του συνόλου, σ το οποίο εκάσ τοτε ανήκει. Όσο δε πολ λαπλασιάζον ται οι λειτουργικές αλ ληλεξαρτήσεις των ατόμων και αυξάνει η πολυπλοκότητα τους, τόσο εδραιώνεται, ως εικός, η απολυταρχία των ρολογιών.»

(Elias Nober t, Περί Χρόνου) 9 9

3.3.1 μετατροπη των μη τοπων σε χωρο εργασιασ-ξεκουρασησ-ψυχαγωγιας Ο χρόνος που απαιτείται τόσο για την εργασία, αλ λά και για τη μετακίνηση του νεονομά, από γειτονιά σε γειτονιά, από πόλη σε πόλη, από χώρα σε χώρα, τον ωθούν σ το να τον αξιοποιήσει εξαιρετικά οικονομικά και εποικοδομητικά. Εκμεταλ λεύεται το χρόνο της αναμονής, σε τρένα, αεροδρόμια, σ τάσεις λεωφορείων , με ποικίλους τρόπους, τόσο ώσ τε να καλύψει τις βασικές του ανάγκες, όπως επικοινωνία με αγαπημένα πρόσωπα, ξεκούραση και ψυχαγωγία, αλ λά και για την 98 Μaria Philippou, «Neo:Nomad: the man of the networks Revolution Era» , essay from Workshop Proceedings of the 9th International Conferense on Intelligent Enviroments, IOS press, Amsterdam 2013, σελ. 717 99 Παναγιώτης Πάγκαλος, Η σημασία του χρόνου στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, Αθήνα 2011, σελ. 36 85

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα χρονο του

86

24: η εργασια ως

κυρια ασχολια του νεονομα και η συμπιεση που εχει προκυψει στον ελευθερο

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

επέκ ταση του χώρου εργασίας και συνεννόησης με τους συνεργάτες του. Σύμμαχος σ την πρακ τική αυτή, αποτε λούν τόσο οι ασύρματες ηλεκ τρονικές συσκευές, μέσα από τις οποίες μπορεί να ικανοποιήσει τις παραπάνω ανάγκες του 10 0 ( να ακούσει μουσική, να δει ταινία, να κάνει βιν τεοκ λήσεις), αλ λά και ο σ χεδιασμός του χώρου των προαναφερθέν των μη-τόπων, οι οποίοι διαθέτουν ποικίλες καταναλωτικές υποδομές (εσ τιατόρια, κατασ τήματα, κ.α).101

3.3.2 συμπιεση ελευθερου χρονου Σε κάθε περίπ τωση, η συμπύκ νωση και ο ταυτοχρονισμός του προσωπικού χρόνου με τον συλ λογικό, είναι εμφανής. Όταν ο νεονομάς, αποφασίσει να δώσει χρόνο σ την προσωπική του ευχαρίσ τηση και ανάγκη, συνήθεια πλέον αποτε λεί η περιήγηση σ τον άυλο χώρο του διαδικ τύου, κι αυτό διότι υπάρχει αμεσότητα πρόσβασης σ την πληροφορία και σ την εικόνα. Είναι ένας χώρος, όπου δύσκολες συνθήκες σ το φυσικό χώρο, μπορούν να υλοποιηθούν με τον πιο εύκολο και ταχύ τρόπο, όπως για παράδειγμα η δυνατότητα διαδικ τυακών ταξιδιών. Η οικονομική δυσ χέρεια, που κάποιος μπορεί να αν τιμετωπίζει, δεν αποτε λεί σήμερα εμπόδιο σ την πρόσβαση σε εικόνες και βίωματα, έσ τω και ψηφιακά, από τόπους μακρινούς, εξοτικούς ή και μη. Χαρακ τηρισ τικό παράδειγμα ψηφιακών ταξιδιών αποτε λεί η νεοσύσ τατη ισ τοσε λίδα Skyline Webcams, τεχ νολογία που αναπ τύχθηκε από την εταιρία VisioRay. Πρόκειται για χιλιάδες κάμερες, που έχουν τοποθετηθεί σε σημεία θέασης , δίνον τας μια πανοραμική εικόνα από αξιοθέατα, παραλίες, πλατείες, κ.α , σε όλα τα σημεία του πλανήτη ζων τανά υπό 24ωρη βάση.102 Χαρακ τηρισ τικά σ την Ελ λάδα έχουν τοποθετηθεί περίπου 30 κάμερες, 3 από αυτές σ την Αθήνα, δίνον τας

100 Fortunati, Leopoldina. (2002),«The mobile phone: Towards new categories and social relations», Άρθρο στο Information, Communication & Society Vol 5, τεύχος 4, σελ. (513-528), σελ 523 101 Alain De Botton, A week at the airport, A Heathrow diary, New York 2009, σελ. 65-68 102 Βλ.την ιστοσελίδα, https://www.skylinewebcams.com/el/webcam.html 87

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

88

8-9: πλατεια αριστοτελουσ πανω , πλατεια βουλησ κατω σε ζωντανη ανταποκριση απο καμερεσ

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

καθαρή εικόνα της Βουλής, της Ακρόπολης και του Πειραιά.103 Χαρακ τηρισ τικά σ την ισ τοσε λίδα, αναφέρεται πως η πρωτοβουλία αυτή είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη, καθώς άτομα από όλα τα σημεία του πλανήτη, μπορούν να περιηγηθούν σ τα σημεία αυτά, επιλέγον τας έτσι ταξιδιωτικούς προορισμούς, και συγχρόνως δύναν ται να παρακολουθούν τη ροή κίνησης ατόμων και περισ τάσεων ζων τανά.10 4 Οι δυνατότητες που προκύπ τουν σ το λείο χώρο του διαδικ τύου είναι ταυτόχρονα εν τυπωσιακές και τρομακ τικές, αν λάβουμε υπόψιν τον έ λεγχο της δημόσιας ζωής μια πόλης, που προκύπ τει. Ενώ ο ε λεύθερος χρόνος, κατά τη διάρκεια του οποίου ο εργαζόμενος απομακρύνεται από την παραγωγική διαδικασία , αποτε λεί κατόρθωμα διεκδίκησης της εργατικής τάξης κατά τη βιομηχανική επανάσ ταση, σ τη σύγχρονη μητρόπολη παρατηρείται μια επισ τροφή σ τις προβιομηχανικές κοινωνίες, όπου η έννοια του ε λεύθερου χρόνου ήταν άγνωσ τη.105 «Η οργάνωση του χρόνου γίνεται το επίκεν τρο του βασικού σ χεδιασμού εξέ λιξης της κοινωνίας, της οποίας ο βιοτικός χώρος διαμορφώνεται με τρόπο τέτοιο, ώσ τε να ικανοποιεί τις χρονικές απαιτήσεις για την πραγμάτωση των προγραμματισμένων δρασ τηριοτήτων».10 6 Ακόμη και σ την περίπ τωση που, ο νεονομάς της σύγχρονης μητρόπολης, διευθετήσει τον εργασιακό του χρόνο , δίνον τας χώρο σ τον ε λεύθερο χρόνο, ο τε λευταίος δεν παύει να συνυφαίνεται άμεσα με καταναλωτικές συνήθειες, που ο ανεπ τυγμένος δυτικός καπιταλισμός του προωθεί. Όπως γράφουν οι Αν τόρνο και Χορκ χάιμερ: « Στον προηγμένο καπιταλισμό, η διασκέδαση είναι η επέκ ταση της εργασίας. Την αναζητά εκείνος, που θέ λει να 103 Βλ. την ιστοσελίδα, https://www.skylinewebcams.com/el/webcam/ellada.html 104 Βλ. την ιστοσελίδα, https://www.skylinewebcams.com/services/live-webcams.html 105 Παναγιώτης Πάγκαλος, Η σημασία του χρόνου στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, Αθήνα 2011, σελ.

45-47 106 Παναγιώτης Πάγκαλος, Η σημασία του χρόνου στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, Αθήνα 2011, σελ. 39 89

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα

90

25: η επιρροη στο νεονομα λογω του πολυπλοκου χωροχρονικου του ιχνους

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

ξεφύγει από τη διαδικασία της εκμηχανισμένης εργασίας για να μπορέσει να την αν τιμετωπίσει ξανά. Αλ λά την ίδια σ τιγμή, ο εκμηχανισμός έχει τέτοια δύναμη πάνω σ τον ε λεύθερο χρόνο και σ την ευτυχία του ανθρώπου και καθορίζει τόσο βαθιά την κατασκευή των προιόν των που χρησιμεύουν σ τη διασκέδαση, που αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να δει τίποτε άλ λο εκ τός από τα μετεικάσματα της ίδιας της διαδικασίας της εργασίας.»107

3.4 Επιρροή στο άτομο Όπως ήδη έχουμε προαναφέρει, λόγω της φυσικής και ψηφιακής μετακίνησης , επηρεάζεται η κουλτούρα και η π νευματικότητα του νεονομά. Η αλ ληλεπίδραση του με δυνάμεις τοπικές και υπερτοπικές, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό, την διαρκώς κατασκευαζόμενη υβριδική του προσωπικότητα .108 Η οριζόν τια χωρική τους μετατόπιση, δεν αποτε λεί απλά μια κίνηση, αλ λά μια π νευματική διαδικασία, η οποία διαμορφώνει νέες ταυτότητες και μορφές υποκειμενικότητας.10 9 Η νομαδολογία – επισ τήμη της νομαδικής σκέψης- επαναπροσδιορίζει την ταυτότητα του ατόμου, ως μια κατάσ ταση συνεχώς μεταλ λασσόμενη, εν μέρει υπό κατασκευή, εν μέρει διαμορφούμενη από άλ λους, εν μέρει μια κατάσ ταση, ένα όπλο, μια ασ πίδα. Έτσι και «σ τη νεονομαδική σκέψη, η ταυτότητα απορρίπ τεται, ως ένας μηχανισμός αποικιοκρατικής κυριαρχίας, μέσω του οποίου ο εαυτός κωδικοποιείται από αναφορές του έξω.»110 «Μη με ρωτήσεις ποιος είμαι, ή να μου πεις να παραμείνω ίδιος, αυτό είναι μια γραφειοκρατική ηθική που κρατά το σύσ τημα σε τάξη.» (Foucault, 1972) 111

107 Τεοντόρ Β.Αντόρνο-Μαξ Χορκχάιμερ, Διαλεκτική του Διαφωτισμού, μτφ.Λευτέρης Αναγνώστου, Αθήνα 1996, σελ.160 108 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.7 109 Ο.π, σελ. 13 110Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.14 111 Ο.π 91

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα

92

26: το κερδοσ της κινητικοτητασ

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

3.4.1 Το κέρδος της κινητικότητας στην κουλτούρα και την προσωπικότητα του ατόμου Η πολιτισμική ταυτότητα του ατόμου, δε διαμορφώνεται από το περιβάλ λον της διαμονής του, αλ λά από την οικειοποίηση άλ λων κοινωνικών και πολιτισ τικών προτύπων, συγκροτών τας «μια τροπική προσωπκότητα, η οποία μεταπηδά από τη φύση της απαραίτητης ουσίας, σε αυτήν της υπό-προυποθέσεων πιθανότητας».112 Η πρακ τική της νεονομαδικής συμπεριφοράς και η κατασκευή του χώρου του (space reac tion), περιλαμβάνει ανησυχίες τόσο πολιτικές όσο και κοινωνικές. Η προσδοκία του νεονομά είναι να σ πάσει τα σύνορα, να ξεφύγει από σ ταθερές απόψεις, ταυτότητες και ταμπέ λες, που έχουν καθιερωθεί από τα κράτη, τις θρησκείες, τις τάξεις και τα φύλα. Αναζητά τον πλούτο πολιτισ τικό και κοινωνικό που υπάρχει σε άλ λους τόπους που μέχρι τώρα ήταν άγνωσ τοι για εκείνον.113 Η ριζωμένη, εποικισ τική ηθική, που απαρνιέται ο νέος χρήσ της της πόλης, το αποτοπικοποιημένο υποκείμενο- ο νεονομάς, συνεπάγεται σ χέσεις και συνδέσεις μεταξύ ανθρώπων και τόπων, αγνοών τας το γεγονός πως όν τας σε έναν τόπο, δε σημαίνει απαραίτητα ταύτιση με αυτόν.114 Η ταύτιση μπορεί να επέ λθει, με απροσδιόρισ τα πολ λούς τρόπους, και κυρίως μέσω του έν τονου βιώματος που μπορεί να σου προσδώσει ένας τόπος.115 Η αδράνεια ενός σ τατικού τόπου κατοίκησης, δεν παρέχει την ποικιλία ερεθισμάτων, που η τέχ νη του ταξιδιού, είναι ικανή να σου χαρίσει.

112 Fortunati, Leopoldina. (2002) «The mobile phone: Towards new categories and social relations». Άρθρο στο Information, Communication & Society Vol 5, (τεύχος 4), σελ, 515 113 Υasmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001, σελ. 41 114 Ο.π, σελ 49 115 Υasmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001, σελ 41 93

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα

94

27: η ζημια της κινητικοτητασ

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

Ο Αλ λαίν ν τε Μποτ τόν σημειώνει: «Το ταξίδι επιτρέπει, λόγω του χρόνου μετακίνησης , να σ τοχασ τείς, να κάνεις μεγάλες σκέψεις. Αρωγός σ τις σκέψεις αυτές, είναι η πληθώρα εικόνων και οι νέοι τόποι που παρατηρείς κινούμενος με ταχύτητα.»116 Η συνεχής μετάβαση που πραγματοποιεί ο νομάς, όπως είδαμε επιδρά θετικά σ τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του, και τη διεύρυνση σ τοιχείων της πολιτισ τικής του κουλτούρας. Όπως σημειώνει η Yasmine Abbas : «Η παγκοσμιοποίηση δε σημαίνει αναγκασ τικά την έ λ λειψη ταυτότητας, όχι μόνο επειδή αναζητών τας μια ισορροπία, αν τισ τέκεται σ τις πολιτισμικές αλ λαγές αλ λά και γιατί, όπως είπαμε η ταυτότητα ξαναγεννιέται, πολ λαπλασιάζεται ανάλογα με τις περισ τάσεις που ο καθένας θα έρθει αν τιμέτωπος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.»117

3.4.2 Η ζημία της συνεχούς μετάβασης από ά-τοπο σε ά-τοπο (placelessness)118 Η ατοπία αναφέρεται σ την «πρόχειρη εξάλειψη των διακριτών τόπων και τη δημιουργία τυποποιημένων τοπίων που προκύπ τουν από την έ λ λειψη ευαισθησίας σ χετικά με τη σημασία του τόπου.»(Relph 1976).

H εκ τεταμένη χρήση των μη-τόπων, οι οποίοι αθροίζουν σ τη χωρικότητά τους, όλα τα δίκ τυα μεταφορών και επικοινωνίας, αναψυχής και προσωρινής διαμονής, αποτε λούν το βασικότερο σημείο αναφοράς του σύγχρονου ατόμου. Η αρνητική επίπ τωση αυτής της πρακ τικής φανερώνεται σ την ψυχολογία και την κοινωνικότητα του ατόμου, λόγω του πιθανού αποπροσανατολισμού και έ λ λειψης σημείων αναφοράς.

116 Αλλάιν Ντε Μποττόν, Η τέχνη του ταξιδιού, Αθήνα 2006, σελ 78-79 117 Υasmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001, σελ 52 118 Edward Relph, Place and Placelessness, London 1976, σελ.143 95

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Ψυχολογικά, πραγματοποιείται, μια εσωτερική πάλη του νεονομά, καθώς μάχεται να εν ταχθεί σε έναν νέο πολιτισμό και να αρνηθεί τον προηγούμενο. Στον χώρο, που κινείται, τίποτα δε θεωρείται δεδομένο, ούτε καν η γλώσσα με την οποία πρέπει να επικοινωνήσει. Η πορεία και το ταξίδι του νεονομά, διακρίνεται από δύο αν τιφατικά σ τοιχεία. Από τη μία αισθάνεται ευχαρίσ τηση και προσμονή για τον προορισμό, και τις νέες προκ λήσεις που θα αν τιμετωπίσει, και από την άλ λη διαπ νέεται από μια ανησυχία και συσ τολή, σ την περίπ τωση που οι προσδοκίες του δεν αν ταποκριθούν από το αποτέ λεσμα του ταξιδιού.119 Η αγωνία δημιουργείται περισσότερο, λόγω της αναγκασ τικής εγκατάσ τασης σ το νέο τόπο, προσαρμογής κι ενσωμάτωσης σε αυτόν κι όχι τόσο από το ταξίδι, ως διαδικασία. Κι αυτό γιατί, η εγκατάσ ταση αυτόματα προϋποθέτει μια ρουτίνα, και υποχρεώσεις μιας καθημερινότητας, την οποία ο νεονομάς, προσ παθεί να αποβάλ λει. Ο Αλ λαίν ν τε Μποτ τόν σημειώνει: «Η ικανότητα μας να βρισκόμασ τε σε κάποιο μέρος, βε λτιώνεται όταν δεν έχουμε να αν τιμετωπίσουμε την πρόσθετη πρόκ ληση να παραμείνουμε εκεί φύσει και θέσει.»120 Κοινωνικά, ο νεονομάς, διαμορφώνει κάθε φορά ανάλογα τον χώρο που δρασ τηριοποιείται, τον κοινωνικό του περίγυρο. Όταν υπάρξει ανάγκη μετανάσ τευσης, ο περίγυρος αυτός μεταβάλ λεται, αναγκάζον τας το άτομο να συνάψει εκ νέου κοινωνικές σ χέσεις. Η οικειότητα που δημιουργεί με μια ομάδα ατόμων, σύν τομα διακόπ τεται, δημιουργών τας ανασφάλεια . Οι ανθρώπινες σ χέσεις, αποκ τούν κι αυτές , πρόσκαιρο χαρακ τήρα. Παράλ ληλα, με την εισ χώρηση των ηλεκ τρονικών μέσων επικοινωνίας οι δεσμοί με κοινωνικές ομάδες, δεν απαιτούν τη φυσική παρουσία των ενδιαφερομένων, καθώς καθίσ ταται εφικ τή μέσα από τη δικ τύωση με αποτοπικοποιημένες συλ λογικότητες. Η ανάγκη για κοινωνική επαφή, όταν μετακινείται μοναχικά, οδηγούν το άτομο να 119 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London, New York 1995, σελ.109 120 Αλλαίν Ντε Μποττόν, Η τέχνη του ταξιδιού, μτφ: Γιάννης Αντρέου, Αθήνα 2006, σελ 38 96

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

μοιρασ τεί σ τιγμές της ζωής τους, κατασ τάσεις, εικόνες και τοποθεσίες, με τους διαδικ τυακούς τους φίλους. Η αίσθηση επαφής και κοινωνικοποίησης εξαρτάται άμεσα από την αν ταπόκριση η μη αυτών, ορίζον τας έτσι και την θετική ή αρνητική ψυχολογική κατάσ ταση του ατόμου. Οι τεχ νολογικές ανακαλύψεις προωθούν τη σύνδεση με τους άλ λους, αλ λά αμύνον ται ως προς την φυσική επαφή, σε αν τίθεση με τον παραδοσιακό νομά, ο οποίος έχει φυσική επαφή με τον περίγυρο του, περιλαμβάνον τας τόσο άτομα όσο και ζώα. Όπως το ζώο για τον νομά, έτσι η τεχ νολογία για το νεονομά, είναι τα σ τοιχεία που διαμορφώνουν το περιβάλ λον του, γεγονός βέβαια που αν τιπαρατίθεται σ τη φυσική ανάγκη του ανθρώπου για κοινωνική και σωματική επαφή .121

121 Υasmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001, σελ 35 97

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα

98

28: το σωμα σε φυσικο χωρο , το πνευμα σε αυλο χωρο

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

3.4.3 Πνευματικός και σωματικός διχασμός Η δυνατότητα περιήγησης ταυτόχρονα σε ψηφιακό και φυσικό χώρο, δεν αποτε λεί επιλογή, αλ λά μια αναγκαία κατάσ ταση για το σύγχρονο νομά. Το αυξανόμενο μέγεθος των μητροπόλεων και η ταχύτητα με την οποία εκείνος τις διανύει, δημιουργούν προβλήματα προσανατολισμού και μια δυσκολία σ την κατανόηση του χώρου ως ένα σύνολο. Εξού και η χρήση ηλεκ τρικών συσ τημάτων δι’ εν τοπισμού (Gps), συγχρονικά με τη φυσική κίνηση σ την πόλη. Η έ λ λειψη ε λεύθερου χρόνου και η ανάγκη για γρήγορα εύρεση του προορισμού, καθισ τούν, τις συσκευές αυτές αναγκαίες. Παράλ ληλη, η δυνατότητα επικοινωνίας από κινητά τηλέφωνα, πάλι ταυτόχρονα με το περπάτημα, ή την μετακίνηση με μέσα μεταφοράς, διασ πούν την ανθρώπινη υπόσ ταση σε δύο μέρη, παράγον τας έναν υβριδικό χώρο.

122

Το π νεύμα και το

σώμα διαχωρίζον ται εμφανώς. Η συνειδητή συμμετοχή του νεονομά, σε αυτό τον διχασμό, φανερώνει την προσαρμογή του σ τη νέα υπερ-πραγματικότητα. Οι συνέπειες εν τοπίζον ται περισσότερο σ την χωρική εμπειρία, η οποία αποδεσμεύεται από την καθημερινή κίνηση του ατόμου. Τα ερεθίσματα, που προλαβαίνει να δεχ τεί από την πόλη, είναι κατά κύριο λόγο , οι πινακίδες, τα σήματα σ τους δρόμους, και οι εικόνες σ τους χώρους του μετρό και των υπόλοιπων μη-τόπων. Εικόνες παροδικές σ τη μνήμη, που προσφέρουν μονάχα μια σ τιγμιαία αίσθηση της κοινωνικής ζωής και καθημερινότητας της πόλης.123

122 Adriana de Souza e Silva, From cyber to hybrid: mobile technologies as interfaces of Hybrid Space, Phd dissertation, School of Communications at tha Federal University of Rio de Janeiro, 2006, σελ. 261-278 123 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London.New York 1995, σελ.33 99

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Όπως ο νομάς διαμορφώνει το χάρτη του μέσα από προσωρινά σημεία-γεγονότα, παρά από διαδρομές,124 έτσι και η μετεξέ λιξη του ακολουθεί το παράδειγμα του. Η εμπειρία του χώρου, μπορεί να μην προσλαμβάνεται συνολικά, αλ λά αδιαμφισβήτητα η χρήση συσκευών εν τοπισμού, και η έμφαση σε οδικά σήματα για προσανατολισμό, αποτε λεί ένα εργαλείο προσανατολισμού και εξοικείωσης με το χώρο. Όπως αναφέρει ο Marc Auge :«Η σηματοδότηση του χώρου, αποτε λεί σημείο αναφοράς που, προσ παθών τας να αν τιληφθεί την ανθρώπινη δρασ τηριότητα σε τόπους, σ χηματίζει εννοιολογικά σύμπαν τα που συμπυκ νώνουν μέσα τους το χώρο».125 Στη λογική, πως ο εαυτός γίνεται κατανοητός από το άτομο μέσω των βιωμάτων του, όπως υποσ τηρίζει ο Giddens, ο τόπος ή οι τόποι πρέπει να αφομοιώνον ται από το άτομο, ώσ τε να αποτε λούν αν τανάκ λαση και κομμάτι του εαυτού.126 Η ε λ λιπής σ χέση με την αφήγηση της πόλης, αδιαμφισβήτητα προκαλεί σύγχυση σ τον π νευματικό κόσμο του νεονομά, καθώς αν τικρούει σε κάποιο βαθμό την προσ πάθεια του για προσαρμογή και ενσωμάτωση σ το νέο περιβάλ λον.

124 Francesco, Land&ScapeSeries: Walkscapes_walking as an aesthetic practice, μετάφραση: S. Piccolo, P. Hammond, Βαρκελώνη, 2009, σελ.42 125 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London.New York 1995, σελ.33 126 Anthony Giddens, Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age, Stanford Califronia, 1991, σελ.75-109 10 0

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

3.4.4 Εξάρτηση από υλικά αγαθά και ο υπερκαταναλωτισμός πόρων Η καθημερινότητα του νομά, λόγω της συνεχούς μετάβασης από τόπο σε τόπο, τον οδηγούν σ τη χρήση αν τικειμένων ε λαφριών και μιας χρήσης, ώσ τε να έχουν την δυνατότητα εύκολης αποδέσμευσης από αυτά. Όπως, ο παραδοσιακός νομάς, κουβαλά σ την έρημο, μόνο ότι του είναι χρήσιμο, έτσι και ο νεονομάς μεταφέρει αν τικείμενα, τα οποία δε θα αποτε λέσουν βάρος, ταλαιπωρία και άγχος σ τη διαδρομή του. Η αυξημένη χρήση αναλώσιμων προϊόν των, είτε αυτά είναι αγαθά καθημερινής χρήσης, όπως πλασ τικά μπουκάλια νερού, είτε ηλεκ τρονικές συσκευές, αυξάνουν βαθμιαία το υλικό αποτύπωμα τους, επιβαρύνον τας τόσο το περιβάλ λον , αλ λά και ταυτόχρονα δίνον τας χώρο σ την ανάγκη εύρεσης τρόπων διαχείρισης, των όλο και αυξανόμενων απορριμμάτων, η τεχ νολογία των οποίων σήμερα, παραμένει αρκετά επιβλαβής περιβαλ λον τικά.127 Το επιχείρημα αυτό ενδυναμώνεται και από την έρευνα, που διεξήγαγαν οι Fleura Bardhi, Giana M.Eckhardt και ο Eric J.Armould, το 2012, διερευνών τας την καταναλωτική συμπεριφορά των σύγχρονων νομάδων. Στη με λέτη αυτή, φανερώνεται, η εκ τίμηση των αν τικειμένων από τους χρήσ τες, καθαρά ως προς τη χρηματική και χρησ τική τους αξία, μην αν τιλαμβανόμενοι το τεράσ τιο αποτύπωμα που αυτή η αναλωσιμότητα, παράγει.128 Λόγω αυτού του γεγονότος, αναδύεται σ ταδιακά, η τάση του νέο-μινιμαλισμού περιορισμός υλικών αγαθών που χρειάζεται κάποιος σ τις μετακινήσεις τους-, τόσο ώσ τε να διευκολυνθεί η νομαδική δρασ τηριότητα, όσο και να περιορισ τεί το υλικό αποτύπωμα.

127 Υasmin Abbas, «Νέο-νομαδισμός», http://videos.liftconference.com/video/1169165/ yasmine-abbas-neo-nomadism ,Γενεύη, lift conference, 2011 128 Fleura Bardhi, Giana M. Eckhardt, and Eric J. Arnould, « Liquid Relationship to Possessions.

Journal of Consumer» Research, October 2012 . https://academic.oup.com/jcr/ article/39/3/510/1822611

101

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Ε ικονα 10: what i am packing , by sean bonner 102

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΡΑΚ ΤΙΚΗ-Η Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

Χαρακ τηρισ τικά τονίζει, ο συγ γραφέας Sean Bonner: « Αποφάσισα να αξιολογήσω τη συλ λογή εμπειριών, περισσότερο από το μάζεμα αγαθών. Όσο περισσότερο ταξιδεύω τόσο περισσότερο συνειδητοποιούσα πόσο λιγότερα πράγματα χρειάζομαι για να είμαι ευτυχισμένος…όσο περισσότερο ταξιδεύω, τόσο λιγότερο πακετάρω και τόσο περισσότερο συνειδητοποιώ, πως η αύξηση των αν τικειμένων που μου ανήκουν είναι μόνο αύξηση βάρους που πρέπει να ξεφορτωθώ».129 Εκ τός από τη χρήση αν τικειμένων, ο νεονομάς, εξαρτάται άμεσα από τα μέσα μεταφοράς, τα οποία κατά κύριο λόγο, αποτε λούν και κύρια αιτία περιβαλ λον τικής κρίσης.130 Είναι γεγονός, πως η χρήση αυτών δεν μπορεί να αποτραπεί σ την εποχή που η κινητικότητα, αποτε λεί το κύριο χαρακ τηρισ τικό του πολιτισμού. Η ανάγκη όμως αναζήτησης, εναλ λακ τικών τρόπων μετακίνησης, αλ λά και πιο περιβαλ λον τικούς τρόπους παραγωγής ενέργειας-για την λειτουργία τους- είναι επιτακ τική.

129 Sean Bonner, «Neominimalism and the rise of the technonomad», ιστοσελίδα, http:// βλ. ιστοσελίδα, http://

boingboing.net/2010/09/10/technomads.html ,Επίσης davidmichaelbruno.com/

130 Jean-Paul Rodrigue, Claude Comtois and Brian Slack, The Geogragraphy of Transport Systems, London 2006, σελ.204-217 103

ΝΕΟΝΟΜΑΣ: ΥΒΡΙ ΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Μ Ε Ρ ΟΣ

ΤΕΤΑΡΤΟ

συνα ρ μολο γ ηση - ο

10 4

σ χ εδιασμοσ

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

4.1 Ο υβριδικός χώρος του νεονομά Η δρασ τηριοποίηση του νέου-αυτού χρήσ τη της πόλης, όπως είδαμε έχει αποσυνδεθεί αρκετά, από τη χωρική εμπειρία της σύγχρονης πόλης. Η ανάδυση του χώρου των ροών, επιτρέπει την κοινωνικοποίηση, την απόκ τηση αγαθών, την ψυχαγωγία και την εξασφάλιση εργασίας, σε ψηφιακό πλέον χώρο. Τα τε λευταία αποτε λούσαν ανάγκες σ τη ζωή του ατόμου, που ήταν άμεσα συνδεδεμένα με την μετακίνηση σ την πόλη ώσ τε να ικανοποιηθούν . Παράλ ληλα, η συνεχής μετάβαση του παγκόσμιου νεονομά σε ένα ευρύ χωρικό πεδίο, με θεμέ λιο οργάνωσης της καθημερινότητας του, να αποτε λεί το κυνήγι του χρόνου, ώσ τε να διευθετηθούν οι επαγ γε λματικές υποχρεώσεις, περιορίζουν βαθμιαία το χρόνο που μπορεί να αφιερώσει σ την εμπειρία της εκάσ τοτε πόλης, και σ την αξιοποίηση των δρασ τηριοτήτων που εκείνη μπορεί να του προσφέρει. Η επαφή περισσότερο με θάλασσα (πλοίο), αέρα(αεροπλάνο) και υπέδαφος(μετρό), τον αποσυνδέουν από τα γεγονότα σ το επίπεδο που οργανώνεται η πόλη. Η μόνη εικόνα, που λαμβάνει, είναι οι εφήμερες εικόνες σ τις εγκατασ τάσεις του μετρό, που του δίνουν την ε λάχισ τη δυνατή αίσθηση των δρασ τηριοτήτων, των πολιτισ τικών δρώμενων , κ.α του έξω.131 Θα μπορούσαμε να πούμε πως, ο νεονομάς, εκ τός από μια εξε λιγμένη μορφή του παραδοσιακού νομά του Deleuze, θεωρητικά μπορεί να ταυτισ τεί με τον κάτοικο που οραματίζον ται οι κατασ τασιακοί σ τη δεκαετία του 1960, λόγω της κοινής ιδεολογίας τους ως προς την κινητικότητα. Και σ την περίπ τωση αυτή, η περιπλάνηση αποτε λεί εργαλείο προσαρμογής σ τις μεταβολές μιας σύγχρονης απαιτητικής μητρόπολης. O νεονομάς μοιάζει να κινείται σε έναν παγκόσμιο λαβύρινθο, εκείνον της Βαβυλωνιακής πόλης του Constant (New Babylon). H περιήγηση του ψηφιακά και φυσικά, μέσα σε ε λάχισ το χρονικό πλαίσιο, θυμίζουν την κίνηση σ την υπέργεια αυτή Βαβυλωνιακή πόλη, η οποία έχει αποδεσμευτεί από το έδαφος μιας 131 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London.New York 1995, σελ.33 105

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα

10 6

29: oi λογοι που οδηγουν στην απομακρυνση του νεονομα απο το χωρο της πολησ

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

σ τατικής χωρικότητας, προσφέρον τας ποικιλία και πολ λαπλότητα σ την κίνηση και τις κατασ τάσεις.132 Η αναρχικότητα σ την κίνηση και τις δράσεις, με τη βοήθεια τεχ νολογικών μέσων, που εξυπηρετούν τις ανάγκες του νέου υποκειμένου, περιγράφει με μεγάλη ακρίβεια την υπερ-κινητικότητα του νεονομά του 21 ου αι. Πρακ τικά, όμως ο σκοπός και η υλοποίηση της κινητικότητας διαφέρει. Ο κατασ τασιακός πλάνητας κινείται, δίνον τας έμφαση σ το ασ τικό περιβάλ λον. Περπατά, αναρωτιέται , προσ παθών τας να συνειδητοποιήσει τον τρόπο που η ψυχολογία του επηρεάζεται, από το φυσικό χώρο και τις υποδομές της πόλης.133 Αν τίθετα, οι συνεχείς αλ λαγές σ την κ λίμακα κίνησης (από τον υπολογισ τή, σ το κινητό, σ το μετρό) του νεονομά, όπως και η συνεχής μετακίνηση με τις εικονικές πορείες, και μνήμες που συμπαρασύρει, «καθισ τούν μέρη και σύνολα υποδομών τόσο εφήμερα και δύσκολα αν τιληπ τά, σ τις υψηλές ταχύτητες της σύγχρονης καθημερινότητας που διαφέρουν, από τη συμβατική εικόνα του τόπου»134 . Ο χρόνος δεν γίνεται αν τιληπ τός με τον ίδιο τρόπο. Στην περίπ τωση των κατασ τασιακών, το άτομο τον αν τιλαμβάνεται μέσα από την εναλ λαγή κατασ τάσεων , ενώ σ την περίπ τωση του σύγχρονου νομά , καθίσ ταται μετρήσιμος, χάνει την απρόοπ τη και ασ ταθή του διάσ ταση.

132 Adam Sadler, The Situationist city, Cambridge 1988, σελ 132-141 133 Ο.π, σελ. 83-83 134 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London.New York 1995,σελ.33 107

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Η κίνηση(derive) 135 του κατασ τασιακού περιπλανητή, έχει πολιτική χροιά, καθώς προσ παθεί να διαμορφώσει μια νέα αν τίληψη της πόλης, εκείνης ως ένα νοητικό κατασκεύασμα που βασίζεται σ την κριτική της καθημερινής ζωής. Η περιπλάνηση από επιλογή, αποτε λεί περισσότερο μια αν τίδραση προς τη ρουτίνα και το καταναλωτικό πρότυπο, προτείνον τας έναν εναλ λακ τικό τρόπο ζωής, της συμμετοχικότητας, έναν τι τις ατομικότητας.136 Η διαφορά με το νεονομά, είναι πως το ταξίδι , έχει ταυτισ τεί με τον χώρο εργασίας, το χώρο κατοικίας του, την έν τονη καταναλωτική διάθεση, κατασ τάσεις που είναι απαραίτητες σ τα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου αν ταγωνισμού. Η κινητικότητα, είναι περισσότερο, μια πρακ τική ανάγκη, κι όχι πάν τα μια ψυχαγωγική διαδικασία ρομαν τικού τύπου. Χρησιμοποιεί την παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα, με σ τόχο την ανάδειξη προσωπικών δυνατοτήτων, οικονομικής ανέ λιξης, πολιτισ τικής διαμόρφωσης, κοινωνικού κύρους, και γενικά πρακ τικών που βοηθούν σ την ανάδυση νέων μορφών υποκειμενικότητας.

137

135 Derive: μια απολαυστική, εποικοδομητική εμπειρία, μια επίγνωση των ψυχογεωγραφικών αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζουν στις κλασικές έννοιες του ταξιδιού και της περιπλάνησης Careri Francesco, Land&ScapeSeries: Walkscapes_walking as an aesthetic practice, μετάφραση: S. Piccolo, P. Hammond, Βαρκελώνη, 2009, σελ.62-95 136 Adam Sadler, The Situationist city, Cambridge 1988, σελ.106 137 Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006, σελ.4-8 108

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

4.2 Φυσικός χώρος της πόλης οι επιπλοκεσ Ο φυσικός χώρος της πόλης, φαίνεται να χάνει τη νοηματοδότηση του, καθώς καθίσ ταται δευτερευούσης σημασίας για το σύγχρονο κάτοικο, του οποίου ιδανικός χώρος είναι εκείνος που μπορεί να τον μεταφέρει οπουδήποτε, όπως οι αυτοκινητόδρομοι, οι χώροι του αεροδρομίου, των τρένων.138 Οι υποδομές, αυτών των εγκατασ τάσεων, είναι κι εκείνες που καταλαμβάνουν μεγάλη έκ ταση σ το ασ τικό τοπίο, διαμορφώνον τας το ανάλογα. Παράλ ληλα, οι έν τονοι ρυθμοί κινητικότητας προωθούν τη σηματοδότηση-τις εικόνες, και τα ψηφιακά μέσα, ως το κυριάρχρο εργαλείο προσανατολισμού του ατόμου, λόγω της αμεσότητας ερμηνείας της πληροφορίας που προσφέρουν, κατακ λύζον τας το χώρο της πόλης.

4.2.1 Οι μεταφορικές υποδομές «Άνθρωποι που παλιότερα ήθε λαν να φτάσουν σ τον ουρανό, έκ τισαν τον πύργο της Βαβέ λ, τώρα απλά παίρνεις ένα αεροπλάνο».( Paul Virilio) 139 Το ασ τικό περιβάλ λον, χαρακ τηρίζεται σήμερα από το δίπολο σ ταθερότητας και μεταβλητότητας. Η πρώτη παρισ τάνεται μέσα από τις κ τιριακές υποδομές, διαμορφώνον τας ένα σ τατικό περιβάλ λον, το οποίο δύσκολα μεταβάλ λεται, παρά μόνο σε περίπ τωση κατεδάφισης ή τροποποίησης. Η μεταβλητότητα παρουσιάζεται με τις μετακινήσεις των υποκειμένων, χρησιμοποιών τας τις μεταφορικές υποδομές, διαμορφώνον τας και νέες χωρικές κατασ τάσεις.14 0 O Manuell Castells, μιλά για νέες χωρικές δυνατότητες που πραγματοποιούν ται, λόγω των παγκόσμιων δικ τύων

138 Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity, London.New York 1995, σελ.3 139 Paul Virilio, «Architecture in the Age of its Virtual Disappearance», Interview by Andreas Ruby, από το τεύχος Τhe Virtual Dimension: Architecture, Representation and Crash Culture, edited by John Beckmann, New York, 1988, σελ 179 140 Jean-Paul Rodrigue, Claude Comtois and Brian Slack, The Geograaphy of Transport Systems, London 2006, σελ.23-24 109

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

110

11-12: η κυριαρχια των μεταφορικων υποδομων στο χωρο της πολησ

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

τηλεπικοινωνίας και μεταφορών, οι οποίες αλ ληλοεπιδρούν με την κοινωνία και τις μορφές της. Ο ίδιος , ονομάζει το αποτέ λεσμα των χωρικών μεταβολών, μητροπολιτικές περιοχές, οι οποίες αναδύον ται λόγω δύο κατασ τάσεων. Πρώτον, λόγω της εκ τεταμένης αποκέν τρωσης λειτουργιών, υπηρεσιών, εκπαιδευτικών κέν τρων από μεγάλες πόλεις, και δεύτερον λόγω της δυνατότητας διασύνδεσης των μητροπόλεων με τις περιφέρειες τους. Οι μητροπολιτικές περιοχές αυτές, είναι διαφορετικές, καθώς σ την έκ ταση τους φιλοξενούν, τόσο ασ τικοποιημένες περιοχές, όσο και γεωργικές καλ λιέργειες. O Castells υπογραμμίζει, ότι η μητροπολιτική περιοχή «είναι μια πολύπλευρη, μητρόπολη χωρίς κέν τρο, που δεν αν ταποκρίνεται σ την παραδοσιακή χωρική διάκριση μεταξύ πόλεων και περιχώρων τους.»141 Οι μητροπολιτικές πρωτεύουσες ναι μεν, χάνουν την κεν τρικότητα τους, προσφέρον τας ευκαιρίες σ τις γύρω περιοχές, αλ λά παράλ ληλα η επεκ τατική πολιτική υπηρεσιών και λειτουργιών , που είναι άμεσα συνυφασμένες με το καταναλωτικό πρότυπο, εισ χωρούν σε περιοχές που είχαν ταυτισ τεί περισσότερο με το φυσικό και όχι με το τεχ νητό κάλ λος. « Οι αυτοκινητόδρομοι αποτε λούν το σύμβολο της εξέ λιξης, της αναδυόμενης οικονομίας, της κοινωνικής βε λτίωσης, της δημοκρατίας , της ε λευθερίας από όλους τους περιορισμούς. Διαθέτουν όλα τα πλεονεκ τήματα και τις απαιτήσεις της σύγχρονης μηχανοποιημένης κοινωνίας. Όμως, παράλ ληλα ταυτίζον ται με τη μόλυνση, την κατασ τροφή, τον κίνδυνο, απειλών τας να απορρυθμίσουν και να διαφθείρουν την κοινωνική τάξη.» ( Ralph Harrington) 142 O Harrington αν τιλαμβάνεται, την αναγκαιότητα των μαζικών μέσων μεταφοράς, για την εξασφάλιση της κινητικότητας του υπερπληθυσμού των σύγχρονων πόλεων, αλ λά ταυτόχρονα δεν αγνοεί, τις επιπ τώσεις που αυτά έχουν σ το ασ τικό και φυσικό περιβάλ λον. Οι αυξανόμενες ανάγκες για μετακίνηση, δημιουργούν ζητήματα κυρίως περιβαλ λον τικά, που χρειάζον ται επίλυση.

141 Manuell Casstells, The Information Age: Economy, Society Culture, vol.1: The Rise of the network society , New Preface, 2010, σελ.32-33 142 Tim Cresswell, On the move, Mobility in the modern western world, Νew York 2006, σελ.20 111

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

112

13: η κυριαρχια των σηματων και εικονων στο χωρο της πολησ

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

4.2.2 Σηματοδότηση-κυριαρχία των εικόνων Χαρακ τηρισ τικό σ την εικόνα της πόλης, αποτε λεί και η χρήση πινακίδων προσανατολισμού για τον χρήσ τη. Η επεκ τατική χωρική πολιτική που ακολουθεί η σύγχρονη πόλη, ώσ τε να καταφέρει να φιλοξενήσει όλες τις υποδομές και όλα τα άτομα, τα οποία την κατοικούν ή την επισκέπ τον ται, αυτόματα καθισ τά απαραίτητη την τοποθέτηση σημάτων , ως σημεία αναφοράς. Η χρήση τους βέβαια, γίνεται όλο και συχ νότερη, αυτή τη φορά και για διαφημισ τικούς λόγους. Τοποθέτηση προϊόν των, και γενικότερα διαφημίσεις που προωθούν μια καταναλωτική ιδεολογία, εξαπλώνον ται πέρα από τον ψηφιακό χώρο, σε σ τάσεις λεωφορείων, σε προσόψεις κ τιρίων, διαταράσσον τας το ασ τικό τοπίο. Η πόλη, γίνεται φλύαρη, και η αρχιτεκ τονική φαίνεται να μην είναι αρκετή. Ο ρόλος της για την οργάνωση του χώρου και των δρασ τηριοτήτων , μοιάζει να αποτυγχάνει. Ο Venturi, σ το βιβλίο του Learning from Las Vegas, καθισ τά αυτή την πραγματικότητα, ορατή με μια φράση. «Στην μεταμον τέρνα πόλη, η πινακίδα έρχεται να ορίσει την αρχιτεκ τονική, όχι από αυτό που είναι αλ λά από αυτό που λέει ότι είναι.»143 Ο χρήσ της της πόλης υπ νωτίζεται από την υπερσυσσώρευση εικόνων σ το ασ τικό περιβάλ λον, αδρανοποιών τας οποιαδήποτε άλ λη αίσθηση, εκ τός της όρασης. Η πληθώρα των εικόνων, που προτείνουν μια εύληπ τη πραγματικότητα, που δεν απαιτεί κριτική σκέψη και εσωτερικό σ τοχασμό, τον δυσκολεύει να κατανοήσει και να βιώσει τον χώρο, σ τον οποίο κινείται. Όπως σημειώνει και ο καθηγητής Στ. Σταυρίδης: « Οι σύγχρονες εικόνες προσλαμβάνον ται σε συνθήκες χαλαρής προσοχής. Το βλέμμα δε σκαλώνει πάνω τους για να σ ταθεί προσηλωμένο , αλ λά τις σαρώνει, συχ νά χωρίς να εσ τιάζει, αφήνον τας την επίδραση τους να παίρνει τη μορφή ενός ιδιότυπου μετεικάσματος.»14 4 O Guy Debord, υπογραμμίζει, «ο θεατής, όσο περισσότερο παρατηρεί, τόσο λιγό-

143 Robert Venturi, Learning fron Las Vegas, Cambridge Massachusetts, 1977, σελ.9 144 Σταύρος Σταυρίδης, Από την πόλη οθόνη, στην πόλη σκηνή, Αθήνα 2002, σελ.130 113

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

114

14: Ο ι παροδικεσ εικονεσ στο χωρο του μετρο ωσ η μονη επαφη με την κοινωνικη ζωη της πολησ

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

τερο ζει, όσο περισσότερο δέχεται να αναγνωρίζει τον εαυτό του μέσα σ τις κυρίαρχες εικόνες της πόλης, τόσο λιγότερο κατανοεί τη δική του ύπαρξη και τη δική του επιθυμία. Η εξωτερικότητα του θεάματος, σε σ χέση με τον δρών τα άνθρωπο, φαίνεται από το γεγονός ότι οι ίδιες οι κινήσεις δεν του ανήκουν πια, αλ λά ανήκουν σε ένα άλ λο που του τις παρουσιάζει. Το θέαμα είναι παν τού, να γιατί ο θεατής δεν αισθάνεται πουθενά σαν το σ πίτι του».145 Ο βομβαρδισμός εικόνων, είναι εργαλείο του ψηφιακού χώρου, καθώς εκείνες αποτε λούν το βασικό μέσο επικοινωνίας μεταξύ χρησ τών, γεγονός που επιβεβαιώνει την εισ χώρηση της τεχ νολογίας σ τον φυσικό χώρο της πόλης. Το ταξίδι ανάμεσα σε αυτούς τους δύο χώρους, μοιάζει να μην μπορεί να αποφευχθεί, όν τας κάτοικος μιας σύγχρονης μητρόπολης. Η πραγματικότητα δε διαφέρει πολύ , από εκείνη που παρουσιάζει ο Ιταλό Καλβίνο σ την πόλη Ταμάρα. « Μπαίνει κανείς σ την πόλη αυτή μέσα από δρόμους, γεμάτους επιγραφές που εξέχουν από τους τοίχους. Το μάτι δεν βλέπει πράγματα, αλ λά μορφές πραγμάτων που σημαίνουν άλ λα πράγματα: η τανάλια δείχ νει το σ πίτι του οδον τοβγάλτη , η κανάτα την ταβέρνα, το αλάβαρδον τη φρουρά, το καν τάρι, το μανάβικο. Αγάλματα και θυρεοί απεικονίζουν λιον τάρια, δε λφίνια, πύργους, ασ τέρια, ένδειξη ότι κάτιποιος ξέρει τι-έχει ως σήμα ένα λιον τάρι, ή ένα δε λφίνι έναν πύργο ή ένα ασ τέρι. Το βλέμμα διατρέχει τους δρόμους, σαν να πρόκειται για γραμμένες σε λίδες: η πόλη λέει όλα όσα πρέπει να σκεφτείς, σε βάζει να επαναλάβεις την κουβέν τα της, κι ενώ νομίζεις ότι επισκέπ τεσαι την Ταμάρα, δεν κάνεις τίποτα άλ λο, από το να καταχωρείς τα ονόματα με τα οποία η ίδια χαρακ τηρίζει τον εαυτό της κι όλα της τα κομμάτια. Το πως είναι πραγματική η πόλη κάτω από αυτό το πυκ νό περίβλημα σημαδιών, τι ακριβώς περιέχει και τι κρύβει, ο άνθρωπος φεύγει από την Ταμάρα, χωρίς να το έχει μάθει».

14 6

145 Γκυ Ντεμπόρ,Η κοινωνία του θεάματος, μτφ Τσαχαγές Παναγιώτης, Αθήνα 1988 σελ.34 146 Ιταλό Καλβίνο, Οι Αόρατες Πόλεις, μτφ. Ανταίος Χρυσοστομίδης, Αθήνα 2003, σελ.31-32 115

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

116

15-16: καμερεσ στην πολη ( πανω ), το συστημα διεντοπισμου gps απο δορυφορουσ

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

4.2.3 Ψηφιακά μέσα Aναφερθήκαμε ήδη σ το Skyline Webcams, σ τις κάμερες δηλαδή, που έχουν τοποθετηθεί σε δημόσιους χώρους παγκοσμίως, δίνον τας την ευκαιρία , σ το χρήσ τη διαδικ τυακά, να περιηγηθεί σ το φυσικό χώρο διαφόρων πόλεων . Η παρακολούθηση της ζωής, της κίνησης, και πολ λών ακόμη σ τιγμιότυπων, που δύναν ται να συμβούν, είναι γεγονότα ικανά να καθορίσουν την επιλογή του ατόμου. Αν για παράδειγμα, ο κάτοικος θα επιλέξει να κατέβει σ το κέν τρο της Αθήνας, θα εξαρτηθεί άμεσα με το αν υπάρχει κυκ λοφοριακή συμφόρηση , ή όχι, κατάσ ταση που μπορεί να ε λέγξει διαδικ τυακά. Ακόμη, ένας δημοσιογράφος, μπορεί να λάβει σ τιγμιότυπα, από διαδηλώσεις πολιτών, απευθείας, από την κάμερα που είναι τοποθετημένη σ το χώρο της Βουλής, ή ακόμη και να επιλέξει το σημείο που πρέπει να προσεγ γίσει, ώσ τε να είναι σ το επίκεν τρο των γεγονότων. Η εμπειρία, σ το φυσικό χώρο της πόλης, έχει μεταλ λαχ τεί, καθώς μπορεί να κατασ τεί προβλέψιμη και ε λεγχόμενη. Παράλ ληλη πραγματικότητα , που μεταβάλ λει σε μεγάλο βαθμό, τη χωρική εμπειρία της πόλης, αποτε λεί και η, ευρέως πλέον διαδεδομένη χρήση εφαρμογών πλοήγησης, με τεχ νολογία GPS (Global Positioning System/ Παγκόσμιο Σύσ τημα Στιγματοθέτησης ή Θεσιθεσίας). Η ταυτόχρονη σύνδεση με το φυσικό και άυλο παγκόσμιο δίκ τυο , καθισ τούν σαφή τον υβριδικό χώρο, σ τον οποίο αναφερόμασ τε. Η αφαιρετικότητα, με την οποία παρουσιάζεται ο χώρος της πόλης μέσω των συσ τημάτων αυτών, σαφώς αποδομεί τη συνολική εικόνα της πόλης, όμως δε διαφέρει και πολύ, ως προς την εικόνα που μας παρουσιάζει ο παραδοσιακός χάρτης. Η αποσ πασματικότητα σ την πλοήγηση παραμένει κοινή. Ακόμη θα μπορούσαμε να υποσ τηρίξουμε, πως τα συσ τήματα εν τοπισμού λόγω της ικανότητας συνδυασμού παράλ ληλων δεδομένων, όπως τοποθεσία, φυσικά, πολιτισ τικά και κοινωνικά δεδομένα, παρουσιάζουν μια αρκετά ολοκ ληρωμένη εικόνα της πόλης , κάθε άλ λο από αποσ πασματική.147 Η περιήγηση σαφώς διαφέρει, από την περιπλάνηση και 147 Antoine Picon , «Architecture and the Virtual towards a new materiality», Master Thesis in Univeristy of Weimar, στον συλλογικό τόμο των C. G. CryslerS. Cairns και H.Heynen, The SAGE handbook of architectural theory. Λονδίνο 2003, σσ.114-121 117

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

118

17-18: ψηφιακα παιχνιδια στο χωρο της πολησ

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

τη βιωματική επαφή, αλ λά κάτι τέτοιο, λόγω των σημερινών ταχέων ρυθμών της καθημερινότητας, καθίσ ταται ικανό , μόνο σ την περίπ τωση τουρισ τικού ταξιδιού. Προσ πάθεια για επαναφορά του ατόμου σ το φυσικό χώρο, αποτε λούν οι νέες εφαρμογές παιχ νιδιού (όπως το Pokemon Go14 8 και το Uncle Roy All Around you 149 ), χρησιμοποιών τας την τεχ νολογία GPS. Και οι δύο εφαρμογές, αποσκοπούν σ την εύρεση φαν τασ τικών χαρακ τήρων σ το φυσικό περιβάλ λον της πόλης, προσ παθών τας να πραγματοποιήσουν ένα διαδρασ τικό παιχ νίδι. Από τη μια η προσ πάθεια αυτή μπορεί να θεωρηθεί αξιόλογη και καινοτόμα, ως ασ τικό παιχ νίδι, ταυτόχρονα με την επιδίωξη εξοικείωσης του χρήσ τη με τα ψηφιακά μέσα και την επαυξημένη πραγματικότητα, χωρίς να αποβάλ λεται από τον ανθρωπισ τικό περίγυρο. Από την άλ λη η τάση αυτή, μοιάζει επιφανειακή, καθώς η επιδιωκόμενη προσ πάθεια για απεξάρτηση από μια άυλη πραγματικότητα, φέρνει τα αν τίθετα αποτε λέσματα. Η αναζήτηση, ψηφιακών-άυλων προσώπων και αν τικειμένων, σ το φυσικό χώρο, όχι μόνο αδρανοποιεί την εμπειρία του χώρου, αλ λά ταυτόχρονα δημιουργεί σύγχυση σ τη συνείδηση του ατόμου, δυσκολεύον τας τον διαχωρισμό του πραγματικού από το μη.

148 Για περισσότερες πληροφορίες Βλ. την ιστοσελίδα, https://www.pokemongo.com/ 149 Για περισσότερες πληροφορίες Βλ. το βίντεο, https://vimeo.com/7182676 119

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα

120

30: η θεωρια τησ συναρμολογησησ συμφωνα με τουσ D eleuze και G uattari

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

4.3 τα ζητήματα που τίθενται για το σχεδιασμό, Λόγω του φαινομένου του νεονομαδισμού H ταυτόχρονη ύπαρξη πολ λαπλών επιπέδων ζωής και η αλ ληλεπίδραση διαφορετικών πρακ τικών φυσικών και ψηφιακών, καθισ τούν την πόλη του σήμερα, ως μια χωρικότητα, έν τονης πολ λαπλότητας που προσ παθεί να ακολουθήσει το δυναμικό πλαίσιο των πρακ τικών του νεονομά. Αυτή η δυναμικότητα, προσθέτει μια δυσκολία ερμηνείας και σύλ ληψης των πολ λαπλών φαινομένων που πραγματώνον ται, τόσο σε ένα απλό παρατηρητή, όσο και σ το πεδίο της αρχιτεκ τονικής , το οποίο και μας απασ χολεί. Η σύγχυση, προέρχεται τόσο από τις τεχ νολογικές εξε λίξεις, όσο και από τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά ζητήματα, που αφορούν τις σύγχρονες πόλεις. Χρειαζόμασ τε, λοιπόν κάποια εργαλεία, εννοιολογικά για αρχή, τα οποία θα μας βοηθήσουν να ερμηνεύσουμε την κατάσ ταση, ώσ τε μετά να μεταβούμε σ την πρακ τική. Ένα τέτοιο εννοιολογικό εργαλείο, αποτε λεί η θεωρία της συναρμολόγησης . Το assemblage(συναρμολόγημα) σ την τέχ νη, πρόκειται για ένα αν τικείμενο, το οποίο συν τίθεται από διάφορα τρισδιάσ τατα μέρη, διαμορφώνον τας μια καλ λιτεχ νική σύνθεση. Το ξεχωρισ τό σ τη συναρμολόγηση, είναι πως το σύνολο, εξαρτάται από τα επιμέρους σ τοιχεία, όχι ως μοναδικά, αλ λά ως αλ ληλένδετα. Όταν κάποιο αποσ πασ τεί, το σύνολο χάνει τη δομημένη συνέχεια, που διέθετε.150 Τη θεωρία της συναρμολόγησης, χρησιμοποιούν , οι Deleuze και Guat tari, σ το βιβλίο τους A thousand Plateaus, Capitalism and Schizophrenia. Χρησιμοποιείται, καθαρά ως εννοιολογικό εργαλείο, για να αν τιληφθούν τον τρόπο με τον οποίο τα ανθρώπινα και μη μέρη (νους, σώμα, κουλτούρα) και οι υλικοί παράγον τες της πόλης (υποδομές, φυσικός χώρος) συνδέον ται σε δίκ τυα σ χέσεων που αλ ληλοεπιδρούν.151

150 Αssemblage-art term, ιστοσελίδα της Tate Modern, http://www.tate.org.uk/art/artterms/a/assemblage

151 Gilles Deleuze, Felix Guattari, A thousand Plateaus, Capitalism and Schizophrenia,μτφ Briam Massumi, ΜΙνεαπολης 1987, σελ.406 121

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα

122

31: η συγκρουση των δυο χωρων του νεονομα λογω αποσπασματικησ πρακτικησ

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

Χαρακ τηρισ τικά, από τους ίδιους σημειώνεται : «ΤΙ είναι ένα συναρμολόγημα; Πρόκειται για μια πολ λαπλότητα που αποτε λείται από πολ λούς ετερογενείς όρους, η οποία καθορίζει δεσμούς και σ χέσεις μεταξύ τους, πέρα από την ηλικία, το φύλο και την καταγωγή, πέρα από τις διαφορετικές φύσεις. Για το λόγο αυτό, η μοναδική έκφανση καθολικότητας για τη συνάρθρωση είναι αυτή της συνλειτουργικότητας: η συναρμολόγηση είναι μια συμβίωση, μια συμπάθεια. Ποτέ δεν ήταν σημαν τικές, οι σ χέσεις γένους-καταγωγής, αλ λά οι συμμαχίες και τα κράματα: αυτά δεν αποτελούν διαδοχές, γραμμές καταγωγής, αλ λά μολύνσεις, επιδημίες, ανέμους.»152 Μέσω αυτής της θεωρίας, έχουμε τη δυνατότητα , να αναλύσουμε αν τίσ τροφα τα ασ τικά φαινόμενα , ξεκινών τας από τη ρευσ τότητα των σ χέσεων που συνάπ τον ται, κι όχι από τα ετερόκ λητα σ τοιχεία, ως μοναδιαία. Μέσω αυτής της αφηρημένης έννοιας, μπορούμε να ερμηνεύσουμε και το φαινόμενο του νεονομαδισμού, ως δυναμικό φαινόμενο. Οι φυσικές και ψηφιακές του συνισ τώσες, αποτε λούν ένα δίκ τυο σ χέσεων, οι οποίες είναι ικανές ως σύνολο, να επηρεάσουν την ασ τική πραγματικότητα και κατ ’ επέκ ταση την σκέψη και την πρακ τική της αρχιτεκ τονικής. Η πρακ τική του νεονομά, όταν γίνει αν τιληπ τή, ως σύνολο χωρικών και χρονικών σ χέσεων, ως ένα ανοικ τό δηλαδή σύσ τημα, αλ ληλοεπηρεαζόμενων κατασ τάσεων, είναι ικανή να μας οδηγήσει σε αποφάσεις πιο συνολικές και όχι αποσ πασματικές. Πιο συγκεκριμένα, αναγνωρίσαμε, το νεονομά ως το νέο υποκείμενο, το νέο χρήσ τη της σύγχρονης πόλης. Παρακολουθήσαμε την πρακ τική του, τόσο φυσικά όσο και ψηφιακά. Παρατηρήσαμε, πως ακολουθεί μια ζωή, μιας χρήσης, αν μπορούμε να την κρίνουμε ως τέτοια. Μιας χρήσεως, τόσο ως προς την κατοίκηση, την εργασία, την κοινωνική του ζωή ,τα αγαθά, φυσικά ή τεχ νολογικά που χρησιμοποιεί.

152 Gilles Deleuze, Felix Guattari, A thousand Plateaus, Capitalism and Schizophrenia, μτφ: Βriam Massumi ΜΙνεαπολης 1987, σελ.42

123

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα

124

32: το φαινομενο του νεονομαδισμου ως συναρμολογημα

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

Ζωή, η οποία επιλέγεται ως τρόπος προσ τασίας (και όχι αν τίσ τασης) από την περιθωριοποίηση ,που δύναται να προκύψει από την αν ταγωνισ τικότητα σ το χώρο της παγκόσμιας πόλης, και του ρευσ τού ψηφιακού χώρου. Η ταυτόχρονη κίνηση σ το ανάμεσα, ενός χώρου λείου, με χαρακ τηρισ τικά όχι και τόσο ιεραρχικά, αλ λά σίγουρα χαοτικά, ως προς την πληροφορία και την απειρία δυνατοτήτων που του προσφέρεται, , και σε ένα χώρο γραμμωτό, εκείνο της σύγχρονης πόλης, με περιορισμούς και αν τισ τάσεις, έχουν οδηγήσει το άτομο σε μια σύγχυση, ως προς την ιεράρχηση των επιθυμιών και προσδοκιών του, της κοινωνικής και πολιτικής του υπόσ τασης. Οι συνέπειες, που παρατηρήσαμε, λοιπόν σ την καθημερινότητα, την ψυχολογία , την συμπίεση του ε λεύθερου χρόνου του ατόμου, την έ λ λειψη σημείων αναφοράς, όσο και τις προβληματικές που προκύπ τουν σ το φυσικό χώρο της πόλης, λόγω της κυριαρχίας των μεταφορικών υποδομών και της εισ χώρησης των ψηφιακών μέσων σε αυτήν, δείχ νει πως τα συσ τατικά σ τοιχεία του νεονομαδισμού, δεν συμβιώνουν ακόμη αρμονικά. Τόσο ο χώρος της πόλης, όσο και τα ψηφιακά μέσα, δεν αποτε λούν συμβιωτικά συσ τατικά σ τοιχεία, ώσ τε το φαινομένου του νεονομαδισμού, να αποτε λέσει ένα συναρμολόγημα. Μήπως αυτό προκύπ τει, λόγω της αν τιμετώπισης τους, ως αν τιθετικά σ τοιχεία; Από τη σ τιγμή που τα ψηφιακά μέσα εισ χώρησαν σ τη ζωή των χρησ τών μιας πόλης, και άρα σ τη χωροχρονική υπόσ ταση της, πρέπει να αν τιμετωπισ τούν ως θετικά και συμπληρωματικά της ασ τικής ζωής. Ο ασ τικός και παγκόσμιος νεονομάς, ήδη με την ανάγκη του για συν-σ τέγαση και συν-εργασία, έχει αν τιληφθεί την κοινωνική περιθωριοποίηση, που επέρχεται λόγω της άυλης εργασίας, της προσωρινής κατοίκησης, και της αναγκαίας συνεχούς κινητικότητας του. Επίσης, με την τάση του νέο-μινιμαλισμού, έχει κατασ τεί σαφής η ανάγκη για περιορισμό των αρνητικών περιβαλ λον τικών συνθηκών, λόγω του υπερκαταναλωτισμού προϊόν των μιας χρήσεως. Αν τιλαμβανόμενος, ως πραγματικότητα την υβριδική του υπόσ ταση, προσ παθεί , να προσαρμοσ τεί ανάμεσα

125

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

σ τους δύο χώρους, να εναρμονίσει τις πρακ τικές του, ώσ τε να ισορροπήσει τα θετικά και τα αρνητικά σ τοιχεία και των δύο χώρων. Αυτές φαίνεται να είναι οι άμυνες του νεονομά, η έμφυτη ανάγκη του. Η τάση για συνεργασία των δύο χώρων φαίνεται να πλανάται, η αρχιτεκ τονική , όμως την έχει ενσωματώσει σ την πρακ τική της; Ποια είναι τα ζητήματα , που προκύπ τουν σ το σ χεδιασμό; Η αρχιτεκ τονική, ως κατεξοχήν επισ τήμη, οργάνωσης της ανθρώπινης ζωής, είναι ανάγκη να αν τιληφθεί τις ανάγκες του νέου αυτού χρήσ τη και να αναζητήσει τρόπους ανακούφισης, από τα προβλήματα που προκύπ τουν. Να αποτε λέσει τη δυναμική, που θα συρράψει με αρμονία, τους χώρους σ τους οποίους δρασ τηριοποιείται, ώσ τε η π νευματικότητα που αναζητά, να ικανοποιηθεί υπό τους καλύτερους όρους. Η σ χεδιασ τική πρόθεση , χρειάζεται να αν τιμετωπίσει το λείο και γραμμωτό χώρο, ως συσ τατικά του ίδιου συναρμολογήματος, ώσ τε η σ χέση που θα προκύψει να είναι συμβιωτική, και όχι αν τιδρασ τική. Τα ζητήματα που προκύπ τουν για το σ χεδιασμό, αφορούν τους χώρους εκείνους σ τους οποίους δρασ τηριοποιείται ο νεονομάς, και σ τους οποίους παρατηρούμε προβληματικές. Επομένως, θα αναφερθούμε σε ζητήματα σ χεδιασμού, που προκύπ τουν σε πολ λαπλές κ λίμακες, σ την κ λίμακα της πόλης, των χώρων κατοίκησης και εργασίας, των μεταφορικών εγκατασ τάσεων , και των τρόπων προσανατολισμού σ την πόλη.

126

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

Τα ερωτήματα, σ τα οποία θα αναζητήσουμε , μια πιθανή απάν τηση μέσω παραδειγμάτων ,είναι τα εξής: Ποια είναι η δομή της πόλης, που θα είναι η κατάλ ληλη για την υβριδικότητα της ζωής του νεονομά;

Μια πόλη μηχανιστική ή οργανική Ποιοι είναι οι χώροι κατοίκησης και εργασίας που θα αν ταπεξέ λθουν σ τις ανάγκες του;

Χώροι τυποποιημένοι ή μοναδικοί και πολυλειτουργικοί; Ποιες είναι οι υποδομές, που θα κατασ τήσουν την αναμονή σε αυτές, πιο ευχάρισ τη, λιγότερο διεκπεραιωτική;

Α-τοπία ή συν-τοπία Αποτε λεί η αφαιρετικότητα των εικόνων και των ψηφιακών μέσων, το πιο λειτουργικό εργαλείο προσανατολισμού;

Αφαιρετικότητα ή παραστατικότητα Η επιτυχία αυτών, θα εξαρτηθεί αν ικανοποιούν τη συνθήκη της θεωρίας της συναρμολόγησης.

127

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

128

19: αποψη απο την smart city songdo district

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

4.3.1 Πόλη μηχανιστική η οργανική Θα εξετάσουμε δύο παραδείγματα, σύγχρονων ιδεών για το σ χεδιασμό πόλεων του μέ λ λον τος . Το παράδειγμα μιας έξυπ νης πόλης 153 , της Songdo Distric t σ την Ιαπωνίας, και το παράδειγμα μιας οργανικής ως προς την εξέ λιξη της πόλη, τη Freeland των ΜVRDV, σ την Ολ λανδία.

Songdo City

International

Business

District-Smart

Η συγκεκριμένη σ χεδιασ τική ιδέα πρόκειται, για μια εκ του μηδενός παραγόμενη πόλη σ τη δυτική ακ τή της Νοτίου Κορέας, καλύπ τον τας μια κενή έκ ταση 1500 σ τρεμμάτων. Με εναρκ τήριο έτος κατασκευή το 2004, είναι το πιο μεγαλεπήβολο και αμφιλεγόμενο παράδειγμα πόλης, ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Η πόλη, αυτή εμπεριέχει τις λεγόμενες «παν ταχού παρούσες τεχ νολογίες» (ubiquitous technologiesubicomp), σε όλο το σύσ τημα της από την πιο μικρή ως τη μεγαλύτερη κ λίμακα σε μια προσ πάθεια συμβίωσης του ανθρώπου με μια τεχ νολογική ουτοπία.

154

Σχεδιάσ τηκε για να αποτε λέσει την επιτομή, του διαδρασ τικού σ χεδιασμού σε κ λίμακα πόλης, κάνον τας πράξη, ουτοπικά σενάρια θεωρητικών παλαιότερων γενεών. Υπολογισ τικά συσ τήματα έχουν ενσωματωθεί σε όλο τον σκε λετό της πόλης, σε κ τίρια γραφείων, κατοικίες και δημόσιο χώρο. Μέσα από ένα πίνακα ε λέγχου και αισθητήρες σε όλα τα σημεία της πόλης υπάρχει, η δυνατότητα ε λέγχου του φωτισμού, του αερισμού, της δρασ τηριότητας σ τους δρόμους, ώσ τε οι κάτοικοι να ενημερώνον ται άμεσα, για το τι πραγματοποιείται σ την πόλη, και ανάλογα να

153 Η έννοια του Smart City, προσδιορίζει το μελλοντικό αστικό περιβάλλον. Αυτό που σχεδιάζεται για να λειτουργεί μέσα από τις πληροφοριακές και επικοινωνιακές τεχνολογίες( ICTs), και άλλων φυσικών κεφαλαίων. Με την αποτελεσματική διαχείριση των πόρων, οι οραματιστές τους ελπίζουν πως θα είναι οι πόλεις που θα οδηγήσουν στην καλύτερη δυνατή ποιότητα ζωής για τους μελλοντικούς κατοίκους, Carol L. Stimmel, Building Smart Cities, Analytics, ICT and Design Thinking, London, New York 2016, σελ.30 154 Arthur Segel, New Songdo City, διπλωματική εργασία στο Harvard Business School, 2005, σελ.

1-20 129

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

130

20: αποψη

απο την smart city songdo district

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

πράτ τουν (από την κίνηση έως και τυχόν εγκ λήματα). 155 Η συνθήκη παρακολούθησης του δημοσίου χώρου, δεν αποτέ λεσε απλά αναγκαίο γεγονός για την ασφάλεια των πολιτών και την καλύτερη οργάνωση των δρασ τηριοτήτων τους, αλ λά φαίνεται να αποτε λεί την εξε λιγμένη μέθοδο επιτήρησης του Μεγάλου Αδε λφού, που διαρρηγνύει, το όριο ιδιωτικότητας των πολιτών. Το σ τοίχημα για την πραγματοποίηση της πόλης, ήταν τριπλό. Πρώτον, η προσέ λκυση πολυεθνικών και επενδυτικών εταιριών, τόσο ώσ τε να αποσβεσθούν τα ιλιγ γιώδη ποσά υλοποίησης, αλ λά και ώσ τε να κατασ τεί η πόλη ικανή να αν ταγωνισ τεί οικονομικές υπερδυνάμεις. Δεύτερον, να αποτε λέσει πρότυπο οικολογικής πόλης, τόσο με την αποκατάσ ταση της κενής γης σ την οποία τοποθετείται, όσο και με τη χρήση προηγμένων συσ τημάτων διαχείρισης απορριμμάτων, μεταφορών, και διάθεσης του 40% του χώρου σε δημόσιο πράσινο. Και τρίτον, σ τόχευε σ την πειραματική συμβίωση του ανθρώπινου παράγον τα, του φυσικού χώρου και των προηγμένων τεχ νολογικών καινοτομιών, καθισ τών τας την, πρότυπο με λ λον τικών πόλεων.156 Και οι τρεις σ τόχοι, φαίνεται να ναυάγησαν. Αρχικά, παρόλο που το αρχικό επενδυτικό κεφάλαιο ανερχόταν σ τα 35 δισεκατομμύρια ευρώ, η πόλη δεν κατάφερε να επιβιώσει μετά το πέρας του 2013, ενώ ο αρχικός σ τόχος ήταν να υλοποιηθεί το 2015. Κι αυτό γιατί, το παραγόμενο σύσ τημα κατάφερε να προσε λκύσει, μόνο το 20% των προβλεπόμενων εμπορικών και γραφειακών εγκατασ τάσεων, καθισ τών τας την μια πόλη κυριολεκ τικά φάν τασμα, ανίκανη να εξε λιχθεί και να ολοκ ληρωθεί σ χεδιασ τικά.

157

Δεύτερον, παρόλο που ο σ χεδιασμός , όν τως είχε ένα περιβαλ-

λον τικό προσανατολισμό, καταφέρνον τας 106 υλοποιημένα κ τίρια να αποκ τήσουν

155 Αnthony M. Townsend, Smart Cities: Big Data, civix hackers, and the quest for a new utopia, London, New York 2013, σελ. 23 156 Carol L. Stimmel, Building Smart Cities, Analytics, ICT and Design Thinking, London, New York 2016, σελ.9-10 157 Αnthony M. Townsend, Smart Cities: Big Data, civix hackers, and the quest for a new utopia, London, New York 2013, σελ. 23-30 131

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

«Μοιάζει όμορφη υπό μία άποψη. Αλ λά όταν κοιτάς καλύτερα, παρατηρείς κάτι, που πισ τεύω αποτε λεί ένα πολύ σημαν τικό πρόβλημα για τους πολεοδόμους. Δεν υπάρχει οριζόν τια αξία, σ το επίπεδο του εδάφους. Δεν εννοώ απλά ότι δεν υπάρχουν δρόμοι, αλ λά ότι η ιδέα-η πρόθεση για μια σ χεδιασ τική προσέγ γιση σε οριζόν τιο επίπεδο είναι ανύπαρκ τη. Είναι σ τερητικό για την ανθρώπινη ύπαρξη- Δε βγαίνει έξω. Εκεί όλα περιέχον ται μέσα σ το κ τίριο».

Richard Sennett, «The Stupefying Smart City», άρθρο στο Open Transcpits, 2012, http:// opentranscripts.org/transcript/stupefying-smart-city/

132

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

την πισ τοποίηση LEED 158 , η πραγματικότητα διαφέρει. Πώς μπορεί, να θεωρείται μια πόλη ως «οικολογική» , όταν καταπάτησε ένα έδαφος, μεγάλης οικολογικής αξίας, εκ τοπίζον τας την τοπική αλιευτική δρασ τηριότητα, σ τερών τας το μοναδικό τρόπο οικονομικής βάσης από μεγάλη μερίδα ν τόπιου πληθυσμού; 159 Αποτε λεί γεγονός, πως η Songo Distric t, ήταν μια ιδιαίτερα καινοτόμα ιδέα σ την προσ πάθεια της, να χρησιμοποιήσει την τεχ νολογία, ως το θεμέ λιο ανάπ τυξης της πόλης, φτάνον τας αρκετά κον τά σ την ολοκ ληρωτική υλοποίηση της. Όμως, η αποτυχία της δεν είναι τυχαία. Η καθαρά επιχειρηματική προσέγ γιση της, σε συνδυασμό, με την ψευδή επιχειρηματολογία της για μια νέα οικολογία που προώθησε, οδήγησαν σ τη δημιουργία ενός κ λεισ τού συσ τήματος πόλης, επιτρέπον τας την κατοίκηση και δρασ τηριοποίηση, μόνο σ τους οικονομικά ευκατάσ τατους, εκ τοπίζον τας ευθαρσώς τους προϋπάρχον τάς κατοίκους και αγνοών τας τον υπάρχον τα φυσικό χώρο. Η πόλη αυτή, δεν αποτέ λεσε ένα υγιές συναρμολόγημα. Το κάθε σ τοιχείο ξεχωρισ τά, ίσως να λειτουργούσε, αλ λά όταν η ένωση των συσ τατικών της πραγματοποιήθηκε, το εγχείρημα απέτυχε.

158 Leed (Leadership in Energy and Enviromental Design), πρόκειται για πιστοποιητικό πράσινου σχεδιασμού κτιρίων- ενεργειακά, κατασκευαστικά, λειτουργικά. Διαμορφώθηκε από τον οργανισμό U.S Green Building Council (USGBC), βλ. την ιστοσελίδα του οργανισμού https://new.usgbc.org/ leed

159 Νicki Moores, «Is Song Do New City an Example of Sustainable Development and Good Globalization?», εισήγηση στο πανεπιστήμιο Utah Asia Campus, 2009, http://www. birdskoreablog.org/?p=13803

133

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

134

21: αποψη

απο την freeland των mvrdv

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

Η Songdo Distric t, δε μοιάζει να απέχει και πολύ από τους σ τόχους που τέθηκαν σ το αεροδρόμιο του Ελ ληνικού, από την ιδιωτική εταιρία Lamda Developments.160 Η πρόταση της, για μια τεχ νολογικά έξυπ νη πόλη, με οικολογικό προσανατολισμό και έν τονη την επιχειρηματική δρασ τηριότητα, πλησιάζει αρκετά ,έσ τω και θεωρητικά σ το προηγούμενο παράδειγμα. Η ιδέα για πραγμάτωση ενός τέτοιου κ λεισ τού συσ τήματος , αγνοών τας την πόλη σ την οποία τοποθετείται, η οποία κάθε άλ λο από καζίνο και ξενοδοχεία έχει ανάγκη, μοιάζει να αποτυγχάνει πριν καν ξεκινήσει.

Freeland-MVRDV Σε αν τίθετα πλαίσια από την Songbo Distric t, κινείται η αρχιτεκ τονική ομάδα MVRDV , με την περιοχή Freeland. Πρόκειται για μια πολεοδομική πρόταση του γραφείου , που τους ζητήθηκε να εκπονήσουν το 2008, για την ανασυγκρότηση της ανατολικής περιοχής της πόλη Almere, σ την Ολ λανδία, η οποία μέχρι πρότινος διατηρούσε σ τοιχεία μονολειτουργικότητας, χαμηλής πυκ νότητας δόμησης και ε λάχισ της ποικιλίας λειτουργιών .161 Η περιοχή αυτή, συγκροτείται πάλι, εκ του μηδενός, αλ λά με διαφορετικές σ χεδιασ τικές προθέσεις. Συγκ λίνει, περισσότερο προς την αναζήτηση διάρθρωσης ενός λείου, μη ιεραρχικού χώρου, με δυναμική εξέ λιξη, που θα προκύπ τει από την αυτοοργάνωση . Ο σ χεδιασμός του χώρου και των δρασ τηριοτήτων , δε θα προτείνεται από την κυβερνητική πρωτοβουλία και την αυθεν τία ενός πολεοδόμου, αλ λά θα προκύπ τει σ ταδιακά και συνεργατικά από τους κατοίκους και τους σ χεδιασ τές-πολεοδόμους, υπό το πρίσμα συμμετοχικού σ χεδιασμού.162

160

Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. την ιστοσελίσα, https://thehellinikon. com/%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%B F%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%80%CE%AC%CF%81% CE%BA%CE%BF/ 161 Βλ. την ιστοσελίδα του γραφείου, https://www.mvrdv.nl/projects/oosterwold 162 Irina Vinniitskaya, «Venice Biennale 2012: Freeland and Porous City», άρθρο στο Archdaily, 2012, https://www.archdaily.com/264567/venice-biennale-2012-freeland-and-eu-

city-program-mvrdv-the-why-factory

135

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

136

22-23 : λογικη οργανικησ αναπτυξησ τησ freeland ( πανω )- εμφαση στη συλλογικοτητα ( κατω )

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

Οι βασικές προθέσεις του σ χεδιασμού, είναι η πολυλειτουργικότητα, ,η πολυμορφία σε δομές και υποδομές, ο συμμετοχικός σ χεδιασμός-κοινοτική πρωτοβουλία, η αν ταλ λαγή αγαθών και πόρων μεταξύ των κατοίκων (common goods), καθώς και η έμφαση σε εναλ λακ τικά συσ τήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.163 Η πολεοδομική οργάνωση, δε διαθέτει κάποιου είδους σ τρατηγική, κ λεισ τού σ χεδιασμού που προσ παθεί άκαρπα να προβλέψει οποιαδήποτε μεταβολή προκύψει. Τα όρια μεταξύ ιδιοκ τησιών, οικοπέδων και δρόμων, είναι πορώδη, δεν ορίζον ται εξαρχής. Η εξέ λιξη είναι σ ταδιακή, κι εξαρτάται άμεσα από το προϋπάρχον σύσ τημα, είτε κ τιριακό είτε οδικό, είτε ανθρώπινο. Η επιτυχία , ή η αποτυχία λειτουργίας της πόλης εξαρτάται άμεσα από την αμοιβαιότητα αλ ληλεπίδρασης, όλων τον παραγόν των που τη συγκροτούν. Αποτε λεί την επιτομή μιας ανοικ τής πόλης, όπως την όρισε ο Richard Sennet t, με χαρακ τηρισ τικά οργανικής εξέ λιξης, ανοικ τή να προσφέρει χώρο σε οποιαδήποτε δρασ τηριότητα, σεβόμενη την ποικιλία, και τη δυναμική αφήγηση μιας πόλης.16 4 Πρόκειται λοιπόν για περιπ τώσεις σ χεδιασμού, εκ του μηδενός πόλεων , μια πόλη κ λεισ τής δομής, βασιζόμενη σε μηχανισ τικά πρότυπα και μια πόλη ανοικ τής δομής, η οποία προτείνει την οργανική εξέ λιξη της. Για την προβληματική των κ λεισ τών συσ τημάτων σ τις έξυπ νες πόλεις, αναφέρεται και ο Richard Sennet t σ την εισήγηση του, The Open Cit y. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει πως ο υπερ-προσδριορισμός των παραγόν των που διαμορφώνουν μια πόλη (κ τίρια, δημόσιος χώρος, ανθρώπινη δρασ τηριότητα, οικονομικές πρακ τικές) , παράγει μια σ τατικότητα, που δυσκολεύει την προσαρμογή σε πιθανές μεταβολές. Οι σφικ τές δομές, σ ταθεροποιούν τη συνοχή της πόλης, αλ λά με τρόπο αποκ λεισμού κατασ τάσεων και συμπεριφορών, που είναι πιθανόν να διαρρήξουν το αρχικό πλάνο του σ χεδιασμού. Τι σημαίνει πρακ τικά αυτό; Η διαλεκ τική με την ανθρώπινη μη γραμμική αφήγηση, χάνεται. Κοινωνικά , πραγματοποιούν ται περισσότερες κοινω163 Βλ. το βίντεο, https://www.youtube.com/watch?v=vMoQCRweXdU 164 Βλ. το βίντεο, https://www.youtube.com/watch?v=vMoQCRweXdU 137

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

διαγραμμα sennett

138

33: η λογικη οργανωσησ μια κλειστησ και μιασ ανοικτησ πολησ συμφωνα με τον richard

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

νικές ανισότητες και περιθωριοποίηση ατόμων που δεν είναι ικανά να ενσωματωθούν σε αυτή. Αρχιτεκ τονικά, οι υποδομές, λόγω της απόλυτα υπερσ χεδιασμένης δομής και λειτουργίας, θα επέ λθουν σύν τομα σε αχρησ τία, όταν ο χρόνος ζωής των υλικών του πεπερασ τεί.

165

Ο Richard Sennet t συνεχίζει: «Οι μηχανικοί προσ παθούν να δημιουργήσουν ένα σύσ τημα που διατηρεί μια προβλέψιμη ισορροπία, λύνει συγκρούσεις, και είναι προγραμματισμένο να συν τονίζεται με τη φασαρία( απρόβλεπ τες κατασ τάσεις) μέσω της χρήσης εν τολών και ε λέγχου».16 6 Η πόλη δεν αποτε λεί ένα κ λεισ τό σύσ τημα, συνεκ τικό, οικονομικά αυτάρκες και ασφαλές. Οι μεταβολές που πραγματώνον ται είναι πολ λαπλές, και ο χρόνος αποτε λεί σύμμαχο τους, έτσι και θα πρέπει να ερμηνεύεται.167 Σαφώς, οι δύο αυτές πόλεις συλ λαμβάνον ται για διαφορετικό λειτουργικό σκοπό . Η πρώτη για να προωθήσει την επιχειρηματική δρασ τηριότητα και να αν ταπεξέ λθει σ τις απαιτήσεις του αν ταγωνισμού των σύγχρονων πόλεων. Η δεύτερη, αναζητά τρόπους καλύτερης ποιοτικής οργάνωσης και ζωής των ατόμων μιας πόλης, ενσωματώνον τας αρμονικά την τεχ νολογία των συσ τημάτων ενέργειας, προς όφε λος του περιβάλ λον τος και του κατοίκου. Παρ ‘ότι αποτε λούν διαφορετικές σ χεδιασ τικές τακ τικές, από τη σύλ ληψη έως την πραγματοποίηση, η προτεραιότητα που δίδεται, σ τη μια περίπ τωση σ την τεχ νολογική αναβάθμιση και την κάθετη δεν τρική διάταξη (γραμμωτός χώρος), ενώ σ τη δεύτερη σ την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής, σε μια ριζωματική προσέγ γιση οργάνωσης του χώρου (λείος χώρος), ικανή να δεχ τεί μεταβολές και νέες συνθήκες, μας δίνουν μια εύκολη απάν τηση, σ το ποια είναι ικανή να δεχ τεί μια υβριδική 165 Richard Sennett, «The open city», εισήγηση σελ.1-14, βλ. Βίντεο https://www.youtube. com/watch?v=eEx1apBAS9A

166 Richard Sennett, «The Stupefying Smart City», άρθρο στο Open Transcpits, 2012 http://

opentranscripts.org/transcript/stupefying-smart-city/

167 Richard Sennett, «The open city», εισήγηση σελ.1, βλ. Βίντεο https://www.youtube.com/

watch?v=eEx1apBAS9A

139

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

14 0

24: εξωτερικη αποψη απο το capsule hotel του kisho kurokawa

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

προσωπικότητα, όπως είναι ο νεονομάς. Το απρόβλεπ το της ζωής του, επιτάσσει μια δυνητικότητα και ευε λιξία σ τον πολεοδομικό σ χεδιασμό. Ο Jean Nouvel προσθέτει: «H αρχιτεκ τονική και η πολεοδομική μετάλ λαξη βαδίζει προς το άυλο, προς το δυνητικό, το ηχητικό. Αυτονομία, αυτάρκεια, ε λαφρότητα οικολογικές μορφές ζωής-αποσύνθεση από βαριά κυκ λώματα ενέργειας-νέες σ τρατηγικές-και άρα μια διαρκής ανάπ τυξη-μια εφικ τή ουτοπία.»16 8

4.3.2 Χώροι τυποποιημένοι ή μοναδικοί και πολυλειτουργικοί Η προσ πάθεια της αρχιτεκ τονικής να προσαρμοσ τεί σ την ανάγκη για προσωρινές εγκατασ τάσεις σ τέγασης μεγάλου πληθυσμού των ασ τικών κέν τρων, λόγω της έν τονης κινητικότητας για εύρεση εργασίας, είναι φανερή, ήδη από τη δεκαετία του 1960. Οι Μεταβολισ τές, λόγω των κατασ τροφών που προήλθαν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προσ πάθησαν να δώσουν απάν τηση σ την ανάγκη για άμεση σ τέγαση των κατοίκων της Ιαπωνίας, μέσω της πρότασης για ένα προσαρμόσιμο οργανικό σύσ τημα κατοίκησης. Παράδειγμα αποτε λεί το Nakagin Capsule Hotel (1972), του Kisho Kurokawa σ το Τόκυο. Πρόκειται για μια ε λάχισ τη δομή κατοίκησης με ένα μόνο κρεβάτι και μια τηλεόραση, και κοινόχρησ τους χώρους, εκ τός της δομής αυτής, σ τοχεύον τας σ τη σ τέγαση επαγ γε λματιών, που ταξίδευαν συνεχώς (παγκόσμιοι νεονομάδες). Εκατό σαράν τα κάψουλες, σ τοιβάζον ται σε ένα κ τίριο 14 ορόφων, με τη δυνατότητα, αφαίρεσης και προσθήκης καψουλών, σ την περίπ τωση αν τικατάσ τασης ή ανάγκης για περισσότερες.169 Η ανάγκη για γρήγορη ανασυγκρότηση της χώρας, έδωσε πάτημα για ένα σύσ τημα κατοίκησης, περισσότερο τυποποιημένο-μηχανισ τικό και όχι ανθρώπινο, απομονώνον τας το

168 Jean Baudrillard, Jean Nouvel, Τα μοναδικά αντικείμενα, μτφ. Νίκος Ηλιάδης, Αθήνα 2005, σελ..

103 169 Megan Sveiven, «Nakagin Capsule Tower: Kisho Kurokawa», άρθρο στο Archdaily 2011, https:// www.archdaily.com/110745/ad-classics-nakagin-capsule-tower-kisho-kurokawa

141

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

142

25: εξωτερικη αποψη απο το wego house των mvrdv

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

άτομο σε ένα ιδιωτικό χώρο, τον οποίο θα επισκέπ τεται για λίγες ώρες, αφού έχει ολοκ ληρώσει τις εργασιακές του υποχρεώσεις, αγνοών τας την ανάγκη για κοινωνική επαφή.170 Σήμερα, το γραφείο των MVRDV, λαμβάνον τας υπόψιν την ίδια ανάγκη του νεονομά για νέους χώρους σ τέγασης αλ λά και εργασίας (co-living- coworking), προτείνει μια νέα συναρμολογούμενη δομή το Wego House.171 Πρόκειται για ένα πολύχρωμο φουτουρισ τικό ξενοδοχείο, που αποτε λείται από εννιά δωμάτια, ικανά να μεταβάλ λον ται υπό διαφορετικές περισ τάσεις. H ιδέα του γραφείου ΜVRDV ,εκ τέθηκε το 2017 σ την Ολ λανδική Έκθεση Σχεδιασμού (Dutch Design Week 2017). Στόχος ήταν να προτείνουν έναν προσαρμόσιμο χώρο σ τις ανάγκες με λ λον τικών κατοίκων, είτε είναι οικογένειες, φοιτητές, είτε μετανάσ τες. Αποτε λεί , πρακ τικά έναν πειραματισμό για το πως οι πόλεις, μπορούν να εξε λιχθούν σ το μέ λ λον, προς αν τιμετώπιση των προβλημάτων, της κ λιματικής αλ λαγής, της μείωσης πόρων, του βαθμιαία αυξανόμενου πληθυσμού και των αναγκών πλέον για ταυτοχρονισμό δρασ τηριοτήτων.172 Κάθε χρωματισ τό δωμάτιο, σ χεδιάσ τηκε ώσ τε να φιλοξενήσει μια διαφορετική δρασ τηριότητα. Για παράδειγμα ο μωβ χώρος, αποτε λείται από ράφια, ο πράσινος χώρος από αιώρες και ο κίτρινος είναι μια ηλιόλουσ τη σοφίτα.

To όνομα (W)ego που δόθηκε, αποτυπώνει την πρόθεση της αρχιτεκ τονικής ομάδας για μια διπλή ερμηνεία του χώρου, ατομική και συλ λογική. Μέσω των διαφορετικών χώρων που προτείνουν, αναγνωρίζουν την ποικιλία και διαφορετικότητα της επιθυμίας του κάθε ατόμου, ως προς την προσωπική αισθητική διαμόρφωσης του χώρου τους. Παράλ ληλα, μέσω τη συνεργασίας χώρων ιδιωτικών κατοικίας, κι

170 Elia Morton, «Nakagin Capsule Tower is a Claustrophobe’s Nightmare», άρθρο στο Slate, 2013 171 Amy Frearson, «MVRDV presents a hotel you can reconfigure at Dutch Design Week», Άρθρο στο Dezeen, 2017, https://www.dezeen.com/2017/10/23/mvrdv-wego-house-reconfiguredutch-design-week-2017-why-factory/

172 ht tps://w w w.domusweb.it /en/design/2017/10/30/the -future - of-space -is-to have-no-space.html

143

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

«Η μοναδικότητα πρέπει μια δεδομένη χρονική σ τιγμή να ανακύψει ως συμβάν, με άλ λα λόγια το αν τικείμενο να γίνει κάτι άλ λο από αυτό που αφήνεται να ερμηνευτεί με κάθε τρόπο κοινωνιολογικό, πολιτικό, χωρικό, αισθητικό ακόμη.....Με ενδιαφέρει οτιδήποτε με εκπλήσσει. Μιλώ για μια αρχιτεκ τονική ως καθαρό συμβάν πέρα από το ωραίο και το άσ χημο».

Jean Baudrillard, Jean Nouvel, Τα μοναδικά αντικείμενα, μτφ. Νίκος Ηλιάδης, Αθήνα 2005, σελ.130131

εικονα

14 4

26: εσωτερικεσ αποψεισ απο το wego house των mvrdv

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

εργασίας αλ λά και συλ λογικών σ την ίδια υποδομή, προτείνουν μια σ τροφή προς την συμβίωση του ιδιωτικού (ego) και του συλ λογικό (we), μια ανάγκη που αναγνωρίσαμε ήδη σ το πρόσωπο του νεονομά.173 Χαρακ τηρισ τικά, οι σ χεδιασ τές αναφέρουν: « Μέσω παιχ νιδιών και άλ λων εργαλείων, το Wego διερευνά τις συμμετοχικές διαδικασίες σ χεδιασμού, ώσ τε να μον τε λοποιήσει τις αυξανόμενες ανάγκες, και ατομικές επιθυμίες των χρησ τών».174 Επιπλέον, η ανοικ τή δομή της κατασκευής προς το δημόσιο χώρο, επιτρέπει σ το χρήσ τη να διαπραγματευτεί με ότι συμβαίνει, σ το δημόσιο χώρο, σε πραγματικό χρόνο. Η πρόταση αυτή, μπορεί να συγκροτείται σε θεωρητική βάση, αλ λά αναγνωρίζει την ανάγκη του νέου χρήσ τη, να συμβιώσει τόσο με τους γείτονες του, αλ λά και με το χώρο της πόλης, από τον οποίο έχει αποδεσμευτεί, λόγω των έν τονων ρυθμών της καθημερινότητας του. Αναγνωρίζει, εξίσου σημαν τικά όλα τα σ τοιχεία, που διαπραγματεύον ται και συναρμολογούν την ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του ατόμου. To Wego House, απαν τά άμεσα σ την ανάγκη του νεονομά, που ήδη έχουμε προαναφέρει, για συν-κατοίκηση και συν-εργασία, σ τοιχεία που χρειάζεται για να επαναφέρει την έν τονη κινητικότητα του σε ανθρώπινα, συμβιωτικά πλαίσια. Παράλ ληλα, η μοναδικότητα, σε μορφή και λειτουργία της συγκεκριμένης δομής, προσφέρουν αμεσότητα σ την ερμηνεία του αν τικειμένου. Όπως, έχουμε αναφέρει, ο νεονομάς, είναι αρκετά εξοικειωμένος με την εικόνα, και γενικότερα με τα οπ τικά μέσα. Η αμεσότητα αν τίληψης που του προσφέρει αυτό το αρχιτεκ τονικό κατασκεύασμα, τόσο από άποψη πλασίματος της μορφής , όσο και λόγω επιλογής χρωμάτων, καταφέρνει να ερεθίσει αισθητά τις αισθήσεις του, και την προσοχή του. Το Wego House αγ γίζει αρκετά πετυχημένα τα σ τοιχεία της προσωπικότητάς του.

173 ht tps: //w w w. mv rd v. nl /e n /n ews /w - e g o - ins t allati o n - o p e ns- to - th e - p ub lictomorrow-at-dutch-design-week

174 https://www.dezeen.com/2017/10/23/mvrdv-wego-house-reconfigure-dutchdesign-week-2017-why-factory/

145

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

14 6

27-28: διαγραμμα κινησεων ( πανω )- αποψη απο τον τερματικο σταθμο στη yokohama

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

4.3.3 ΥΠΟΔΟΜΕΣ-Α-τοπία ή συν-τοπία Ακόμη και σ το χώρο των μεταφορικών υποδομών, υπάρχει ένα δίπολο. Εγκατασ τάσεις και μεταφορικά μέσα εξε λιγμένης τεχ νολογίας, που μπορούν να βοηθήσουν σ τον περιορισμό του χρόνου μετακίνησης, ή υποδομές, που δίνουν χώρο και χρόνο σ το χρήσ τη, να τις οικειοποιηθεί , με τον τρόπο που εκείνος πισ τεύει, ώσ τε να μην αποτε λούν απλά χώροι διεκπεραίωσης της μετακίνησης τους ; Ένα ιδιαίτερα φουτουρισ τικό παράδειγμα, που αφορά τις μεταφορικές υποδομές αυτή τη φορά, είναι ο Διεθνής Τερματικός σ ταθμός επιβατών, σ την Ιαπωνία, ο οποίος σ χεδιάσ τηκε από το γραφείο Foreign Of f ice Architec ts (FOA) , το 1995. Σκοπός ήταν να εξερευνηθούν νέες τυπολογίες, τέτοιων μη τόπων, με τη χρήση παραμετρικού σ χεδιασμού, οι οποίες όμως θα απαν τούν και σ την κοινωνική υπόσ ταση, που τέτοιου τύπου μεγάλης κ λίμακας δημόσια έργα έχουν, καθώς εισ χωρούν μεγαλοπρεπώς σ το ασ τικό τοπίο .175 Το συγκεκριμένο έργο μήκους 430 μέτρων, με διάρκεια υλοποίησης 8 χρόνων, τοποθετείται σε μια πλατφόρμα επιβίβασης, κον τά σ την ακ τογραμμή της Yokohama (Οsanbashi Pier) της Ιαπωνίας. Η μορφή και οι σ τατικές ανάγκες του σ ταθμού, είναι εξαιρετικά περίπλοκες , καθισ τών τας αναγκαία τη χρήση εξε λιγμένων προγραμματισ τικών περιβαλ λόν των. Η σ χεδιασ τική ομάδα αναφέρει «Η μορφολογική ευε λιξία και η λειτουργική πολ λαπλότητα, πραγματοποιήθηκε λόγω του υβριδικόυ σ τατικού συσ τήματος. Αυτό αποτε λείται από, μεταλ λικά πλέγματα και μπετονένια σ τηρίγματα, που επιτρέπουν σ το δομικό σύσ τημα να σ τηρίζει την π τυχωτή επιφάνεια, ώσ τε να αν τιμετωπίζον ται επιτυχώς οι πλευρικές δυνάμεις ενός πιθανού σεισμού.»176

175 David Langdon, «Yokohama International Passenger Terminal», άρθρο στο Archdaily, 2014, https://www.archdaily.com/554132/ad-classics-yokohama-international-passengerterminal-foreign-office-architects-foa 176 h t t p s : // w w w. d e s i g n b o o m . c o m /a r c h i t e c t u r e / y o k o h a m a - i n t e r n a t i o n a l passenger-terminal-foreign-office-architects-edward-caruso-02-16-2017/

147

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

14 8

29: to flying bus στην κινα

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

Οι πολύπλοκες επιφάνειες, κοίλες και κυρτές κυριαρχούν σε μορφή, διαμορφώνον τας μια ιδιαίτερη τοπογραφία μιμούμενη τα κύματα, καθισ τών τας το έργο ικανό να ενσωματωθεί αρμονικά σ το παραλιακό μέτωπο . Οι λεπ τές, πλάκες ξύλου, σ το κατάσ τρωμα , οι οποίες ακολουθούν μια ιδιαίτερη καμπυλόμορφη γεωμετρία με υποχωρήσεις ή ανυψώσεις, δημιουργούν χώρους σ τάσης και κίνησης, ικανούς να φιλοξενήσουν πολύ ευχάρισ τα τον ανθρώπινο παράγον τα, και την αναμονή σ το τερματικό σ ταθμό. Ο εσωτερικός χώρος, διαμορφωμένος εξίσου παραμετρικά, φιλοξενεί χρήσεις ανάλογες τερματικών σ ταθμών, όπως εκδοτήρια αλ λά και χώρους αναμονή και εμπορίου. Εσωτερικά, σίγουρα οι λειτουργίες παραμένουν κοινές, με εκείνες του μετρό, των αεροδρομίων, με όλα τα χαρακ τηρισ τικά ενός μη τόπου. Η εξωτερική όμως διαμόρφωση του σ ταθμού με την ε λεύθερης πρόσβασης πλατεία που διαμορφώνεται, η οποία προσφέρεται για περιήγηση, ξεκούραση, και κοινωνική αλ ληλεπίδραση δίπλα σ το φυσικό σ τοιχείο του νερού, δε θυμίζει σε τίποτα, τη σ τε γνή ατμόσφαιρα μεταφορικών υποδομών. Το συγκεκριμένο εγχείρημα, δε θυμίζει σε τίποτα ,την προσ πάθεια του σ χεδιασ τή Song Youzhou, για ένα καινοτόμο λεωφορείο (Flying Bus). Το συγκεκριμένο, έχει την ικανότητα να κινείται πάνω από το επίπεδο του εδάφους, εξασφαλίζον τας τη ροή της κίνησης των αυτοκινήτων , κάτω από το τούνε λ που δημιουργείται, λόγω της ανόρθωσης των θέσεων του λεωφορείου, σε υψηλότερο επίπεδο.177 Η ιδέα αυτή, δημιουργείται καθαρά λειτουργισ τικά, και διεκπεραιωτικά, ώσ τε να περιορισ τεί το πρόβλημα κυκ λοφοριακής συμφόρησης σ την Κίνα. Η κ λίμακα και ο σκοπός του τερματικού σ ταθμού σε σ χέση με την υποδομή ενός λεωφορείου, είναι αρκετά μακριά, και σίγουρα οι δύο σ χεδιασ τικές προσ πάθειες, δεν μπορούν να μπουν σε διαδικασία σύγκρισης.

177 Thomas Freeman, « This Futuristic flying bus could solve China’s huge traffic problems», άρθρο στο Maxim 2016, https://www.maxim.com/rides/this-futuristic-flying-bus-couldfinally-solve-chinas-traffic-problem-2016-5

149

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Ναι μεν, η ανάγκη για αποσυμφόρηση των δρόμων και του χρόνου μετακίνησης, μοιάζει αναγκαία για τη ζωή ιδίως του νεονομά, καθισ τών τας τέτοιες ιδέες, το θεμέ λιο πάνω σ το οποίο, θα εδραιωθούν άλ λες, παρόλα αυτά, γίνεται εμφανής η αποσ πασματική συλ λογισ τική πορεία σκέψης του σ χεδιασ τή του Ιπ τάμενου λεωφορείου, αγνοών τας τα πολεοδομικά ζητήματα που προκύπ τουν, όπως την αδυναμία προσ πέ λασης του λεωφορείο από δρόμους μικρής κ λίμακας. Αν τίθετα, η αρχιτεκ τονική θεωρία του γραφείου FOA, βασίζεται σ το δυνητικό, το χώρο του συμβάν τος και των πολ λαπλών δυνατοτήτων. Διαχειρίζον ται τη λειτουργία μη αποσ πασματικά, αγκυλωμένοι σ τον καθιερωμένο σ χεδιασμό παρόμοιων ως προς τη χρήση χώρων. Χρησιμοποιούν τις δυνατότητες των ψηφιακών μέσων σ χεδιασμού, προς όφε λος της ανθρώπινης συνδιαλ λαγής, τόσο με την εγκατάσ ταση, όσο και με το φυσικό πλούτο της γύρω περιοχής. Στη συγκεκριμένη περίπ τωση, ο μη τόπος δε χάνει ούτε τη λειτουργική αξία ενός τερματικού σ ταθμού, αλ λά ούτε και το διάλογο με το χρήσ τη που φιλοξενεί , και την πόλη σ την οποία εν τάσσεται, δίνον τας χώρο σ το νεονομά να τον αξιποιήσει και ως χώρο ξεκούρασης, ψυχαγωγίας και εργασίας, δρασ τηριότητα, την οποία ούτως η άλ λως πραγματοποιεί σε κάθε μη τόπο.

150

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

4.3.4 Αφαιρετικότητα ή παραστατικότητα Αναφερθήκαμε ήδη σ την κυρίαρχη παρουσία σ τιγμιοτυπικών εικόνων σ το χώρο της πόλης. Είτε αυτές είναι σήματα, προσανατολισμού, είτε εικόνες διαφήμισης προϊόν των, είτε χρήση ψηφιακών μέσων, κάθε άλ λο παρά αποτε λούν σημεία αναφοράς για το νεονομά. Το σ τιγμιαίο βλέμμα, η φευγαλέα επαφή με αυτές, προσφέρουν απλά μια πληροφορία, η οποία θα ξεχασ τεί. Aκόμη και να δοθεί χρόνος σ την ανάγνωση της εικόνας, αυτό θα είναι για να κοιτάξει καλύτερα το διαφημιζόμενο προϊόν, βομβαρδίζον τας έτσι το νου με καταναλωτικά ερεθίσματα, που τον απομακρύνουν , από αυτό που πραγματικά αναζητά. Ο Στ. Σταυρίδης συμπληρώνει.: « Είναι η διαρκής, επίμονη, επαναλαμβανόμενη υπόγεια επίδραση της σύγχρονης εικόνας που την κάνει να αποικίζει το πραγματικό, την κάνει να καλύπ τει σαν επιδερμίδα το χώρο της σύγχρονης ζωής, προσφέρον τας το δικό της αλ λού σαν ίδιας υφής και υπόσ τασης με το πραγματικό».178 Η αφαιρετικότητα, μέσα από την οποία αναπαρίσ ταται η πληροφορία μέσα από τις παροδικές εικόνες, συμπιέζει ακόμη περισσότερο έσ τω και τον ε λάχισ το χρόνο που ο περιηγητής, αφιερώνει σ την μητροπολιτική εμπειρία. Η αρχιτεκ τονική, ως μια παρασ τατική επισ τήμη, μπορεί να προσφέρει σ το νεονομά, με πιο ουσιασ τικό και διαδρασ τικό τρόπο, τα σημείο αναφοράς, που αναζητά, ώσ τε να αν τιληφθεί την πόλη σε συγχρονισμό με τους ταχείς ρυθμούς που ακολουθεί. Κι αυτό γιατί η αρχιτεκ τονική, μπορεί να υψωθεί, να παρασ ταθεί ενεργά σ το χώρο της πόλης, με τη μορφή και την δομή της. Και δεν αναφέρομαι σ τα κ τίρια γραφείων ,σ τα κ τίρια καθρέπ τες, που η ομοιομορφία τους, η τυποποιημένη παρουσία τους, περισσότερο αποπροσανατολίζουν , δημιουργών τας ένα ομοιόμορφο τοπίο, σ τον ασ τικό ισ τό. Αναφέρομαι, σε κ τίρια, ικανά , με την ιδιαιτερότητα και τη μοναδική τους σ χεδιασ τική σύλ ληψη, να αν τικατοπ τρίσουν την δρασ τηριότητα σ την πόλη, να αποτε λέσουν σημεία αναφοράς, και το ερέθισμα έκπληξη σ τον παρατηρητή.

178 Σταύρος Σταυρίδης, Από την πόλη οθόνη, στην πόλη σκηνή, Αθήνα 2002, σελ.132 151

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

εικονα

152

30-31: νυχτερινη αποψη ( πανω )- πρωινη αποψη του πυργου των ανεμων του toyo ito

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Σ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ- Ο Σ ΧΕΔΙΑ ΣΜΟΣ

Αρχιτεκ τονικά αν τικείμενα, που προσδίδουν νόημα και ερεθίζουν το μάτι, και του πιο βιασ τικού. Ένα τέτοιο παράδειγμα, αποτε λεί ο Πύργος των Ανέμων (1986) , σ τη Yokohama της Ιαπωνίας. Αναφέρομαι σ το παράδειγμα αυτό , καθώς κι αυτό με τη σειρά του αν τικατοπ τρίζει την συναρμολόγηση αρχιτεκ τονικής υποδομής, τεχ νολογικών μέσων και ανθρώπινης δρασ τηριότητας σ το φυσικό χώρο. Πρόκειται για ένα υλοποιημένο παράδειγμα, του αρχιτέκ τονα Toyo Ito, το οποίο φανερώνει την προσέγ γιση του ως προς σ χεδιασμό, με την τεχ νολογία να λαμβάνει δεσ πόζουσα θέση σε αυτήν, αλ λά με τρόπο τέτοιο ώσ τε να διαπραγματεύεται με την πόλη. Η κατασκευή είναι κυλινδρικού σ χήματος, ύψους 21 μέτρων. Αποτε λείται από διάτρητα πάνε λ αλουμινίων, σ τηριζόμενα σε μεταλ λικό σκε λετό. Η όψη του κ τιρίου, μεταβάλ λεται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Πιο συγκεκριμένα, το πρωί, τα πάνε λ της όψης, μέσω της αν τανακ λασ τική ιδιότητας τους, καθρεπ τίζουν τη ζωή της κίνησης και της δρασ τηριότητας σ την πόλη. Τη νύχ τα, οι αισθητήρες που είναι τοποθετημένοι, εσωτερικά του περιβλήματος, λαμβάνουν ερεθίσματα ήχου και ανέμου. Αυτό έχει ως αποτέ λεσμα, το κ τίριο κυριολεκ τικά να μετατρέπεται σε ζων τανό οργανισμό. Οι μικρές λάμπες, που είναι ενσωματωμένες, σ το μεταλ λικό σκε λετό αλ λάζουν χρώμα ανάλογα τα ν τεσιμπέ λ του ήχου που λαμβάνουν από τον περίγυρο, και τα δακ τυλίδια από φως νέον, περιμετρικά της κατασκευής κυματίζουν ανάλογα την έν ταση του ανέμου .Ο συγκεκριμένος πύργος εσωτερικά του φιλοξενεί, σωλήνες νερού, οι οποίοι τροφοδοτούν το υπόγειο πολυκατάσ τημα, με την κατάλ ληλη θέρμανση και αερισμό. Αυτό καθίσ ταται εφικ τό, καθώς το εξωτερικό περίβλημα, λόγω υλικού και χρώματος, αποθηκεύει ηλιακό φως το πρωί, το οποίο σ τη συνέχεια ζεσ ταίνει τους σωλήνες νερού.179

179 Aymonino Aldo,Valerio Paolo Mosco , Contemporary Public Space, Un-volumetric architecture, Italy 2006, σελ.68 153

ΝΕΟΝΟΜΑ Σ: ΥΒΡΙΔΚΗ ΖΩΗ ΑΝΑΜΕ Σ Α Σ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΑΥΛΟ

Η μοναδικότητα του συγκεκριμένου κ τιρίου, έγκειται σ τη σύλ ληψη της ιδέας, όσο και σ τον πρωτοποριακό τρόπο υλοποίησης του. Αρχικά, ο αρχιτέκ τονας κατάφερε να μετατρέψει έναν καθαρά λειτουργικό χώρο, ο οποίος υπό άλ λες συνθήκες θα αποτε λούσε μια απλή αποθήκη με κενή όψη, σε ένα σημείο αναφοράς για την πόλη. Και δεύτερον, διαμορφώνει διάλογο με την πόλη, συνδυασ τικά με την τεχ νολογική καινοτομία, καθισ τών τας το ένα ασ τικό σύγχρονο μνημείο για την πόλη.180

180 David Langdon, Yokohama International Passenger Terminal, άρθρο στο Achdaily, 2014, https://www.archdaily.com/554132/ad-classics-yokohama-international-passengerterminal-foreign-office-architects-foa

154

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο νεονομάς, αποτε λεί , μια ιδιαίτερη προσωπικότητα, ένα υβρίδιο, τόσο λόγω της εξοικείωσης του με τα ψηφιακά μέσα, όσο και με την ταχεία και παγκόσμια κινητικότητα που πραγματοποιεί. Αυτή η ιδιότητα του, λόγω της πολυπλοκότητας των σ τοιχείων που την συγκροτούν, μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση τόσο σ το ίδιο το άτομο, όσο και σ την αρχιτεκ τονική. Η ιδανικότητα του χώρου δράσης του, δεν είναι ούτε ένα απόλυτα μηχανισ τικό περιβάλ λον, ούτε κι ένα χώρος απαλ λαγμένος από ψηφιακά μέσα και μια σ τροφή προς συν τηρητικές σκέψεις. Κάθε άλ λο. Αν μπορώ με κάποιον τρόπο να ερμηνεύσω την απάν τηση, αυτή θα ήταν σ το ανάμεσα, σ το in bet ween, όπως και η ίδια του υβριδική προσωπικότητα. Ο Jean Baudrillard αναφέρει: «Φαίνεται να χρειάζεται ο αρχιτέκ τονας ένα νέο είδος ευφυίας όπου θα πρέπει, να μεταμορφώνεται, να τροποποιείται .»181 Η αρχιτεκ τονική, και γενικά οι επισ τήμες του σ χεδιασμού, με τις δυνατότητες που σήμερα τα υπολογισ τικά προγράμματα τους παρέχουν, δύναν ται να προβάλ λουν την επιζητούμενη διαλεκ τική, κι όχι έναν απλό διάλογο μεταξύ του ψηφιακού και φυσικού χώρου . Η ψηφιακή πραγματικότητα, ως άυλο εργαλείο έχει εισ χωρήσει βαθύτατα σ την αρχιτεκ τονική σκέψη και πράξη.182 Η δυνητικότητα σ χεδιασμού, μέσα από παραμετρικά συσ τήματα, ικανά να εν τάξουν μια διαδρασ τικότητα, μεταβλητότητα και δυνητικότητα σ το χώρο της πόλης, είναι σ τοιχεία που μπορούν να αν ταποκριθούν τόσο σ τις ανάγκες του νεονομά, όσο και σ τις ανάγκες του προυπάρχον τος ανθρώπινου, φυσικού και τεχ νητού δυναμικού της πόλης. Το σ τοίχημα, ως προς αυτό το ζήτημα, είναι να μην χαθεί η φαν τασία , και η κοινωνική υπόσ ταση της αρχιτεκ τονικής, και αν τί τα υπολογισ τικά συσ τήματα , να

181 Jean Baudrillard, Jean Nouvel, Τα μοναδικά αντικείμενα , μτφ. Νίκος Ηλιάδης, Αθήνα 2005, σελ. 40 182 Paul Virilio, «Architecture in the Age of its Virtual Disappearance», Interview by Andreas Ruby, από το τεύχος Τhe Virtual Dimension: Architecture, Representation and Crash Culture, edited by John Beckmann, New York, 1988, σελ 179

155

υπάρξουν σύμμαχος της, να την επισκιάσουν.183 Η δυνατότητα τους, να λαμβάνουν υπόψιν μεγάλη πληθώρα δεδομένων και μεταβλητών, μπορεί να οδηγήσει σε δύο τινά. Είτε σ τη δημιουργία, υπερ-προσδιορισμένων κ λεισ τών συσ τημάτων, όπως η περίπ τωση της Songdo Distric t , που διαμορφώνει μη ισότιμους για όλους χώρους, προτείνον τας μια έν τονη περιθωριοποίηση δρασ τηριοτήτων και ατόμων μη ικανών να αν ταγωνισ τούν τις ακραίες συνθήκες αν ταγωνισμού και καταναλωτισμού, είτε σ την διαμόρφωση ανοικ τών συσ τημάτων, σ ταδιακής εξέ λιξης, που επιτρέπουν το ενδεχόμενο εισροής μιας απρόοπ της συνθήκης, καθώς και τη χρήση της τεχ νολογικής εξέ λιξης, με περιβαλ λον τικό και ανθρωπισ τικό προσανατολισμό, όπως σ την περίπ τωση της Freeland. Όπως, έχουμε αναφέρει και παραπάνω, ο νεονομάς αποτε λεί ένα υβρίδιο, «το οποίο μαθαίνει να χ τίζει την αίσθηση του τόπου, μέσω της προσαρμογής, της μάθησης, της ανάλυσης, της διαπραγμάτευσης και της επιλογής».

18 4

Χρειάζεται χώρο και

ποικίλα ερεθίσματα για να οργανώσει τη δρασ τηριότητα του , να επαναπροσδιορίζει την πολιτική χαμένη υπόσ ταση του, να διαπραγματευτεί δημοκρατικά με τον υλικό και άυλο χώρο του. Λίγο εως πολύ, διαθέτουμε όλοι μας χαρακ τηρισ τικά του νεονομαδικού υποκειμένου, καθώς είναι εκείνος που αν τιπροσωπεύει τη γενιά του 21ου αι. Το συνεχές ταξίδι, η απομάκρυνση από τον τόπο καταγωγής, η αναζήτηση εναλ λακ τικού τρόπου ζωής, η εργασιακή καταξίωση, η έν ταξη σ το πλαίσιο του αν ταγωνισμού, είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα. Η ταυτότητα του νεονομά, συνοψίζει μέσα της, όλες τις θετικές και αρνητικές συνισ τώσες που προκύπ τουν από την εποχή της μετανεωτερικότητας, και της ζωής σε μια παγκόσμια πόλη.

183 Witold Rybczynski, «Parametric Design: What’s gotten lost amid the algorithms», άρθρο στο Architect, 2013, http://www.architectmagazine.com/design/parametric-designwhats-gotten-lost-amid-the-algorithms_o

184 Υassmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001, σελ.27 156

Σε προσωπικό επίπεδο, η ανάλυση αυτή, αποτέ λεσε και μια αυτοκριτική. Τι κρατώ από την προσωπικότητα το νεονομά και τι είναι εκείνο που απορρίπ τω. Κρατώ την αξία, η αλ λιώς την τέχ νη του ταξιδιού, όπως σημειώνει ο Αλ λαίν ν τε Μποτ τόν. Η δυνατότητα ανάμιξης ατόμων και πολιτισμών είναι κάτι ανεκ τίμητο, που προσφέρει μια δημιουργική διαλεκ τική , απορρίπ τον τας τα κατάλοιπα και τα σ τεγανά της εποικισ τικής ηθικής της οικειότητας που προκύπ τει από την σ ταθερότητα. Από την άλ λη επαναπροσδιορίζω, την πρώτη μορφή της ταυτότητας μου, τη νομαδική. Ως νομάς, αποτε λεί υποχρέωση μου ο σεβασμός προς τη γη, προς τη συλ λογικότητα και την αξία μιας ε λεύθερης διαπραγμάτευσης με το φυσικό, τεχ νητό και ανθρωπογενές περιβάλ λον. Η μετάβαση από τη νομαδική σ τη νεονομαδική ζωή, ίσως να έγινε γρήγορα, μην δίνον τας ανάσα και χώρο σ το άτομο, να αν τιληφθεί αυτή την αλ λαγή. Αυτο σημαίνει, πως είναι μια σ τιγμή σ τάσης και ανασκόπησης. Πως χρησιμοποιώ τα εργαλεία που μου προσφέρον ται; Τι προβλήματα προκύπ τουν από το ίχ νος μου, υλικό και άυλο, ποιες είναι οι υποχρεώσεις μου απέναν τι σ τη γη, την πόλη και τον συνάνθρωπό μου. Πως χρησιμοποιώ τις δυνατότητες των ψηφιακών μέσων, δημιουργικά, με διαπραγμάτευση και επιλογή, ώσ τε να προσ τατύεσω αυτά που ως νομάς αν τιπροσωπεύω και σέβομαι;

157

158

159

160

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adam Sadler, The Situationist city, The Mit Press ,Cambridge 1988, Alain De Botton, A week at the airport, A Heathrow diary, Profile Publisher,

New York 2009

Anthony Giddens, Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age, Stanford University Press, Stanford Califronia, 1991

Αnthony M. Townsend, Smart Cities: Big Data, civix hackers, and the quest

for a new utopia, W.W. Norton &Company, London, New York 2013

Aymonino Aldo,Valerio Paolo Mosco , Contemporary Public Space, Unvolumetric architecture, Skira Publisher, Italy 2006

Carol L. Stimmel, Building Smart Cities, Analytics, ICT and Design Thinking, CRC Press, London, New York 2016

David Harvey, Η κατάσταση της μετανεωτερικότητας, μτφ:Ελένη Αστερίου, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2007

Careri Francesco, Land&ScapeSeries: Walkscapes_walking as an aesthetic

practice, μτφ: S. Piccolo, P. Hammond, G.G. Gustavo Gilli, Βαρκελώνη, 2009

Edward Relph, Place and Placelessness, Pion Limited, London 1976 Gilles Deleuze, Felix Guattari , Nomadology, The war machine ,μτφ: Briam Massumi, Wormwood Distribution, Seatle 2010

Gilles Deleuze, Felix Guattari, A thousand Plateaus, Capitalism and Schizophrenia,University ΜΙνεαπολης 1987

of

Minesota

Press,

μτφ:

Briam

Massumi

Gregory Cowan, Nomadology in architecture, Ephemarality, Movement and Collaboration, University of Adelaide, Australia 2002

Jean Baudrillard, Jean Nouvel, Τα μοναδικά αντικείμενα, μτφ. Νίκος Ηλιάδης, εκδόσεις Futura Αθήνα 2005,

Jean-Paul Rodrigue, Claude Comtois and Brian Slack, The Geography of

161

Transport Systems, Routledge Publisher, London 2006 John Durham Peters, Exile, Nomadism, and Diaspora: the stakes of mobility in the western canon ,Source: Hamida Naficy, Home, exile,homeland: film, media, and the politics of place (pp. 17-41). New York, Routledge,1999

Jonathan Hill, Immaterial Architecture, Routledge Publisher, London, New

York 2006

Lissa Makki, National Geographic: The Rooting of Peoples and the

Territorialization of National Identity among Scholars and Refugees, Vol.7(p,g 24-44) ,Univesity of California 1992

Manuel Castells, Communication Power, Oxford University Press, New York 2009

Manuell Casstells, The Information Age: Economy, Society Culture, vol.1: The

Rise of the network society , New Preface, Oxford University Press, New York 2010

Marshall Mc Luhan, Understanding Media, The extensions of man, The Mit Press, New York 1994

Robert Venturi, Learning from Las Vegas, the Mit press, Cambridge Massachusetts 1977

Tim Cresswell, On the move, Mobility in the modern western world, Routledge Press, London, ΝewYork 2006

William J. Mitchell, Me++and the networked city, The Mit Press, Cambridge-

Massachusetts 2004

Zygmunt Bauman, Liquid Modernity, 1η έκδοση Polity Press, Cambrigde 2000

Αλαίν Ντε Μποττόν, Η τέχνη του ταξιδιού, μτφ Γιάννης Αντρέου, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2006

Γιώργος Μπαμπινιώτης ., Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Κέντρο Λεξιλογίας, Αθήνα 1998

Γκυ Ντεμπόρ,Η κοινωνία του θεάματος, μτφ Τσαχαγές Παναγιώτης,

162

Ελεύθερος τύπος Αθήνα 1986 Carol L. Stimmel, Building Smart Cities, Analytics, ICT and Design Thinking,

CRC Press, London, New York 2016

Ιταλό Καλβίνο, Οι Αόρατες Πόλεις, μτφ. Ανταίος Χρυσοστομίδης,

Eκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2003

Μarc Augé, Non-places, introduction to an anthropology of supermodernity,

Verso Publisher, London.New York 1995

Νικόλαος-Ίων Τερζόγλου, Ιδέες του χώρου στον εικοστό αιώνα,

Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2009

Παναγιώτης Πάγκαλος, Η σημασία του χρόνου στη σύγχρονη

αρχιτεκτονική, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2011

Σταύρος Σταυρίδης, Από την πόλη οθόνη, στην πόλη σκηνή, Εκδόσεις

Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002

Τεοντόρ Β.Αντόρνο-Μαξ Χορκχάιμερ, Διαλεκτική του Διαφωτισμού,

μτφ.Λευτέρης Αναγνώστου, Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 1996

163

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ Amy Frearson, «MVRDV presents a hotel you can reconfigure at Dutch Design Week», Άρθρο στο Dezeen, 2017, https://www.dezeen.com/2017/10/23/mvrdv-wego-

house-reconfigure-dutch-design-week-2017-why-factory/

David Langdon, Yokohama International Passenger Terminal, άρθρο στο

Achdaily,

2014,

https://www.archdaily.com/554132/ad-classics-yokohama-

international-passenger-terminal-foreign-office-architects-foa

Elia Morton, «Nakagin Capsule Tower is a Claustrophobe’s Nightmare»,

άρθρο στο Slate, 2013

First Planet Company, «Planet Calypso Player Sells Virtual Resort for

$635,000.00

USD»,

November

2010,

https://www.prnewswire.com/

n e w s-r e l e a s e s/p la n e t- c a l y p s o -p laye r -s e ll s-v ir t ua l-r e s o r t-f o r - 6350 0 0 0 0 usd-107426428.html

Fortunati, Leopoldina,«The mobile phone: Towards new categories and

social relations», Άρθρο στο Information 2002, Communication & Society Vol 5, τεύχος 4, σελ. (513-528)

Henri Bergson, «Time and free will: An essay on the immediate data of

consciousness», New York, 2001

Irina Vinniitskaya, «Venice Biennale 2012: Freeland and Porous City», άρθρο

στο Archdaily, 2012, https://www.archdaily.com/264567/venice-biennale2012-freeland-and-eu-city-program-mvrdv-the-why-factory

Juan A.Botia, Dimitris Charitos, Workshop Proceedings of the 9th

International Conferense on Intelligent Enviroments, IOS press, Amsterdam 2013,

Kenneth Frampton, Kenneth, «Towards a Critical Regionalism: Six Points for

an Architecture of Resistance», Άρθρο στο The AntiAesthetic: Essays on

Postmodern Culture, edited by Hal Foster, Seattle 1983

Megan Sveiven, «Nakagin Capsule Tower: Kisho Kurokawa», άρθρο στο Archdaily

16 4

2011,

https://www.archdaily.com/110745/ad-classics-nakagin-

capsule-tower-kisho-kurokawa

Paul Virilio, «Architecture in the Age of its Virtual Disappearance», Interview

by Andreas Ruby, από το τεύχος Τhe Virtual Dimension: Architecture,

Representation and Crash Culture, edited by John Beckmann, New York, 1988

Peters, John Durham «Exile, Nomadism, and Diaspora: the stakes of mobility in the western canon», Άρθρο στο Home, exile, homeland: film,

media, and the politics of place, edited by H. Naficy, (σελ. 17-41). New York (1999): Routledge

Richard Sennet, «The open city», εισήγηση σελ.1-14, βλ. Βίντεο https:// www.youtube.com/watch?v=eEx1apBAS9A

Richard Sennett, «The Stupefying Smart City», άρθρο στο Open Transcpits,

2012 http://opentranscripts.org/transcript/stupefying-smart-city/

Sean Bonner, «Neominimalism and the rise of the technonomad», ιστοσελίδα, http://boingboing.net/2010/09/10/technomads.html ,Επίσης βλ.

ιστοσελίδα, http://davidmichaelbruno.com/

Thomas Freeman, « This Futuristic flying bus could solve China’s huge

traffic problems», άρθρο στο Maxim 2016, https://www.maxim.com/rides/ this-futuristic-flying-bus-could-finally-solve-chinas-traffic-problem-2016-5

Vanessa Grout, «How to use Aibnb to profit from your second home»,

Forbes, 2013, https://www.forbes.com/sites/vanessagrout/2013/11/04/how-touse-airbnb-to-profit-from-your-second-home/#69521cef34b4

Witold Rybczynski, «Parametric Design: What’s gotten lost amid the algorithms», άρθρο στο Architect, 2013, http://www.architectmagazine.com/

design/parametric-design-whats-gotten-lost-amid-the-algorithms_o

Αnthony D’Andrea, «Neonomadism:A theory of Post-Identitarian Mobility in the Global Age», essay, University of Chicago, USA 2006

David Hesmondhalgh, Sarah Baker, «Α very complicated version of

freedom», Variant 41, 2011

Wayne F. Cascio, «Μanaging a virtual workplace», άρθρο στο Academy of

165

Management Executive, Vol.14.No3, 2000 Μelia Robinson, «Millennials are paying thousands of dollars a month for

maid service and instant friends in modern ‘hacker houses’», άρθρο στο Business Insider, Mάρτιος 2017

Νicki Moores, «Is Song Do New City an Example of Sustainable Development

and Good Globalization?», εισήγηση στο πανεπιστήμιο Utah Asia Campus, 2009, http://www.birdskoreablog.org/?p=13803

166

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ Adriana de Souza e Silva, «From cyber to hybrid: mobile technologies as

interfaces of Hybrid Space», Phd dissertation, School of Communications at tha Federal University of Rio de Janeiro, 2006

Antoine Picon , «Architecture and the Virtual towards a new materiality»,

Master Thesis in Univeristy of Weimar, στον συλλογικό τόμο των C. G.

CryslerS. Cairns και H.Heynen, The SAGE handbook of architectural theory.

Λονδίνο 2003

Arthur Segel, «New Songdo City», διπλωματική εργασία στο Harvard Business School, 2005

Bergo Bettina, «The Trace in Derrida and Levinas», Université deMontréal,

Canadian Philosophical Association, London, Ontario, May, 2005

Derek R. Judson, «Exploring the Temporality of Architecture», Master Thesis

in Carleton University, Canada 2011

Fleura Bardhi, Giana M. Eckhardt, and Eric J. Arnould, « Liquid Relationship to Possessions. Journal of Consumer» Research, October 2012 . https://

academic.oup.com/jcr/article/39/3/510/1822611

Μaria Philippou, «Neo:Nomad: the man of the networks Revolution Era» ,

essay from Workshop Proceedings of the 9th International Conferense on Intelligent Enviroments, IOS press, Amsterdam 2013

Υasmine Αbbas, «Embodiment:Mental and Physical geographies of the

Neo-nomad», Master Thesis, Massachussets 2001

167

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ h t t p s : // w w w . d e s i g n b o o m . c o m /a r c h i t e c t u r e / y o k o h a m a - i n t e r n a t i o n a l passenger-terminal-foreign-office-architects-edward-caruso-02-16-2017/ https://www.dezeen.com/2017/10/23/mvrdv-wego-house-reconfigure-dutchdesign-week-2017-why-factory/ ht tps://w w w.domusweb.it/en/design/2017/10/30/the-future-of-space-is-tohave-no-space.html ht tps: // w w w. mv r d v. nl/e n /n e w s/ w- e go -in s t allatio n- o p e n s-to -th e -p ub lictomorrow-at-dutch-design-week https://www.techopedia.com/definition/27385/concurrency-databases https://www.thehomelike.com/en/ https://new.usgbc.org/leed

Steven

Holl,

«Architecture

in

time»,

https://www.youtube.com/

watch?v=kxcWN6AMt2I ,διάλεξη στο πανεπιστήμιο Politecnico of Milano,

2015

Αssemblage-art term, ιστοσελίδα της Tate Modern, http://www.tate.org. uk/art/art-terms/a/assemblage https://www.skylinewebcams.com/el/webcam/ellada.html https://www.thecollective.co.uk/coliving/old-oak http://coworking.com/ , http://www.sandboxsuites.com/about/ https://www.mvrdv.nl/projects/oosterwold http://opendoor.io/ http://opendoor.io/portfolio/the-farmhouse/ https://www.youtube.com/watch?v=vMoQCRweXdU https://www.pokemongo.com/

168

https://thehellinikon.com/%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81 %CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%80%CE%AC%CF%81%CE%BA%CE%BF/ https://vimeo.com/7182676

Υasmin

Abbas,

«Νέο-νομαδισμός»,

http://videos.liftconference.com/

video/1169165/yasmine-abbas-neo-nomadism ,Γενεύη, lift conference, 2011

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 1: http://www.christianhubert.com/writings/smooth_striated.html EIKONA 2: http://munterberg.blogspot.gr/2011/11/cosmic-lottery-grs-drashafrom-lech.html

EIKONA 3: http://www.debashishbanerji.com/sawiki/sciy/www.sciy.org/blog/ CULTURE/PHILOSOPHY/_archives/2008/12/14/4020815.html

EIKONA 4: εξώφυλλο από το βιβλίο του Μarc Augé, Non-places, introduction to

an anthropology of supermodernity, London.New York 1995 EIKONA 5: https://agb.calpoly.edu/content/prospective/why EIKONA 6: ht tp://w w w.sandbox suites.com/

EIKONA 7: «Becoming a digital nomad», http://www.traveljunkiesworldtour.com/ becoming-digital-nomad/

EIKONA 8-9: https://www.skylinewebcams.com/el/webcam/ellada.html EIKONA 10: http://boingboing.net/2010/09/10/technomads.html , EIKONA 11: Robert Venturi, Learning from Las Vegas, the Mit press, Cambridge Massachusetts 1977,σελ.13

EIKONA 12: Jean-Paul Rodrigue, Claude Comtois and Brian Slack, The

Geography of Transport Systems, Routledge Publisher, London 2006,σελ.187 EIKONA 13: Las Vegas 1986, http://www.gizmoweb.org/2010/12/learningfrom-denise-scott-brown/

169

EIKONA 14: Σταύρος Σταυρίδης, Από την πόλη οθόνη, στην πόλη σκηνή,

Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002, σελ.148

EIKONA 15-16: http://www.dictionary.com/browse/global-positioning-system: EIKONA 17-18: https://www.pokemongo.com/, https://vimeo.com/7182676 EIKONA 19: http://www.freestate.co.uk/the-not-so-smart-city/ EIKONA 20: https://www.raconteur.net/technology/the-future-of-smart-cities EIKONA 21: https://www.mvrdv.nl/projects/oosterwold EIKONA 22-23: https://www.youtube.com/watch?v=vMoQCRweXdU EIKONA

24:

https://www.archdaily.com/110745/ad-classics-nakagin-capsule-

tower-kisho-kurokawa

EIKONA 25-26: ht tps: //w w w.dezeen.com/2017/10/23/mvrdv-wego - house -reconf igure - dutch design-week-2017-why-factory

EIKONA 27-28: https://www.designboom.com/architecture/yokohama-international-passengerterminal-foreign-office-architects-edward-caruso-02-16-2017/

EIKONA

29:

https://www.maxim.com/rides/this-futuristic-flying-bus-could-

finally-solve-chinas-traffic-problem-2016-5

EIKONA 30: Aymonino Aldo,Valerio Paolo Mosco , Contemporary Public

Space, Un-volumetric architecture, Italy 2006, σελ.68 EIKONA 31:

https://www.archdaily.com/554132/ad-classics-yokohama-international-passengerterminal-foreign-office-architects-foa

170