Pharma & Health Business #39, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016 by ethosMEDIA

035 ///Σεπτέμβριος-Οκτώβριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 039 2016 /// ###035 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

ISSN: 2241-0961 2241-0961 ISSN:

0 3 59

## ΙΣΙΑΑΕΝΝ Φ Π---Φ ΟΕΕΚΒΒΤ 22 00 11 66

ΠΡΟΦΙΛ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ο καλός Ο πιο πιο καλός οο διοικητής διοικητής Δ. Κούβελας Τι πρέπει να αλλάξει ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στο φάρμακο Πασχάλης Πασχάλης Αποστολίδης Αποστολίδης

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Pharma & Health 4ο 4ο Clinical Clinical Conference Research Research Conference Conference Μεταρρυθμίσεις στην Υγεία: Think Think Tank Tank για για κλινικές κλινικές Η Ελλάδα μπορεί; µελέτες µελέτες

w ww ww w .. vv ii rr uu ss .. cc oo m m .. gg rr II SS SS N N :: 22 22 44 11 -- 00 99 66 11

Αφιέρωµα Αφιέρωμα

S PO

X+7

R P

ΚΕΜΠ. KAΛΛΙΘΕΑΣ

561

SS POS RE

GRCY-GRC-C-NPS-1016-038854

21-0114

Η μάχη κατά Εµβόλια του καρκίνου

NOV_ADV017_Oct2016/GR1610533204

Στη Νovartis εµπνεόμαστε από τους ασθενείς. Επενδύουµε στην επιστηµονική καινοτοµία µε κλινικές µελέτες και προγράµµατα πρώιµης πρόσβασης. Υλοποιούµε εκστρατείες πρόληψης & ενηµέρωσης κοινού για σηµαντικά νοσήµατα και για τα δικαιώματα των ασθενών. Βρισκόμαστε στο πλευρό των ενώσεων ασθενών σε όλη την Ελλάδα. Η προσπάθειά µας αναγνωρίζεται:

περ

ΟΜΕΝΑ

8. Συνέντευξη Δημήτρης Κούβελας 13. Αφιέρωμα Η Μάχη κατά του Καρκίνου 14. Συνέντευξη Ι. Βαρθαλίτης «Θεραπεύοντας» τον καρκίνο 18. Συνέντευξη Ι. Μούντζιος Εξηγώντας την ανοσοθεραπεία

22. Συνέντευξη Μ. Κορλέτη-Ζ. Γραμματόγλου Ζώντας με καρκίνο 30. Ρεπορτάζ Οι εξελίξεις στην Ογκολογία 34. Infographic Η γνώση των Ευρωπαίων ασθενών για τους βιοδείκτες 36. Ρεπορτάζ Καρκίνος του Πνεύμονα: Πρωταγωνιστές τα μονοκλωνικά 40. Άρθρο Ι. Π. Θεοδωρακοπούλου Η ψυχοκοινωνική διάσταση του καρκίνου 46. Ρεπορτάζ Στα 107 δισ. δολ.  η παγκόσμια αγορά θεραπείας του καρκίνου

50. Ρεπορτάζ Πολλαπλό Μυέλωμα ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αιμίλιος Νεγκής negis.e@ethosmedia.eu ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Βασιλική Αγγουρίδη agouridi.v@ethosmedia.eu

039

# ΣΕΠ-ΟΚΤ 2016 τιμή τεύχους 10€

ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ - ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: Δήµητρα Ευθυµιάδου efthymiadou.d@ethosmedia.eu

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Ιοκάστη Αλειφεροπούλου aliferopoulou.i@ethosmedia.eu Κοσμάς Ζακυνθινός zakinthinos.k@ethosmedia.eu ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu KEY ACCOUNT MANAGER: Χρήστος Χαραλαμπάκης charalampakis.c@ethosmedia.eu ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ MARKETING & ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: Πέγκυ Φιλίππου filippou.p@ethosmedia.eu

GR/PHCA/0008/15

Για να νιώθουν οι άνθρωποι καλύτερα και να ζουν περισσότερο

Λ. Κηφισίας 266, 152 32 Αθήνα, Τηλ.: 210 6882100, www.gr.gsk.com

περ

ΟΜΕΝΑ

54. Άρθρο Μ. Αλεβιζάκη Μεταστατική νόσος στον καρκίνο του θυρεοειδούς

58. Άρθρο Θ. Π. Βασιλακόπουλος Λέμφωμα μανδύα 60. Άρθρο Μ. Νικολαΐδη Εξελίξεις στην αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού 62. Άρθρο Β. Τσιάντου Σχεδιάζοντας τον Οδικό Χάρτη για την Αντιμετώπιση του Καρκίνου του Μαστού

66. Άρθρο Ε. Πετσαλάκη Νέος μηχανισμός προστατεύει από τη δημιουργία καρκίνου

68. Ρεπορτάζ Pharma & Health Conference Μεταρρυθμίσεις στην Υγεία: Η Ελλάδα μπορεί; 84. Συνέντευξη Δ. Χρήστου-Γ. Σαρανταυγάς Τα πρότυπα GS1 στην Υγεία 90. Ραντεβού Υγείας 94. Χρηματιστήριο Ανάλυση VRS ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Μαριάννα Μονόπωλη monopoli.m@ethosmedia.eu

PUBLICATIONS & DIGITAL MEDIA MANAGER: Άντζελα Κουρτέση kourtessi.a@ethosmedia.eu

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Πόπη Καλογιάννη popikalogianni@gmail.com

Διοικητική Υποστήριξη: Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Δέσποινα Ροπόδη ropodi.d@ethosmedia.eu ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής salvarlis.k@ethosmedia.eu

Εκτύπωση - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε.

Ιδιοκτησία:

Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος T: 210 9984950, Φ: 210 9984953 E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.alivemag.gr • www.hrima.gr • www.insuranceworld.gr • www.asfalizomai.com ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

EDITΟRIAL

ρχονται, έ ς ίε ε π α ρ ε θ ς ε έ Οι ν μάς; ε ’ σ ι α κ ν υ ο σ ά θ θα φ

Τα νέα είναι πολύ αισιόδοξα, και τα επόμενα χρόνια, θα τεθούν στη διάθεση των γιατρών αρκετές νέες θεραπείες

τα προηγούμενα αυτό... Όχι γιατί ς χο τεύ χωτο για ς ρήφανο ς περιέχει ένα ξε Είμαι ιδιαίτερα πε άτε στα χέρια σα ατ κρ υ του πο τά τό κα αυ χη στόσο, ις στη μά δεν ήταν καλά. Ω με όλες τις εξελίξε α, ωμ ιέρ αφ το θε ο έν ριστό, πολυσέλιδ ευτικής υ. όγκος της φαρμακ ίνο καρκ χρόνια, ο κύριος ία τα υ. ευ ίνο τελ ρκ τα κα ι, ση του Είναι αλήθεια ότ ί στην αντιμετώπι ί από όμίως έχει στραφε υ έχουν επενδυθε πο σ. δι ς έρευνας παγκοσ δε κά δε ν τα ρά τα πα ίσης ότι, αποτελέσμα δε Αλήθεια είναι επ επιχειρήσεις, τα ές τικ ευ ακ ρμ φα γάλες λες σχεδόν τις με τεί σε ενα. όμ εν ν έχουν μεταφρασ αμ αν είναι τα οι επενδύσεις δε τές ρααυ θε ες ες όλ νέ ι οι ότ ς η όμ αι, τέλος, πω είν εια Αλήθεια είναι ακ ήθ Αλ ίς. νε θενείς, ενώ το για τους ασθε ιβίωσης στους ασ επ σημαντικά οφέλη ση τα ρά πα ή φέρει μικρ πείες έχουν προσ γα υψηλό. ς είναι δυσανάλο όοδο που έχει ού λλ πο κόστος για αντίθεση με την πρ Σε . εια ήθ ραλ η η αι όλ ματα, όπως τα κα Αυτή όμως δεν είν ες με άλλα νοσή ετί ά κα ακ δε σι ες δο εν ρα ύμ οηγο σουν τα πα συντελεστεί τις πρ ούν να λειτουργή ορ μπ ν δε ίνο ρκ κα διαγγειακά, στον από εξατοα. ακ ώ έχουμε ανάγκη ρμ Εδ . φά ετα νθ σύ ο πι είναι πολύ το γονιδιακό προα σχετίζονται με Εδώ τα πράγματα οί οπ τα α, ατ ήμ υτικά σχ ’ αυτό και το κόμικευμένα θεραπε ιθμό ασθενών. Γι αρ ό κρ μι ν ού ορ Και αφ φίλ κάθε όγκου. ούν στη ηλό. υψ σο τό α χρόνια, θα τεθ αι στος είν α, και τα επόμεν οξ όδ υ γενσι πο αι ως λύ όμ πο Το ερώτημα Εδώ τα νέα είναι νέες θεραπείες. οπτη τές σκ κε ρό αρ απ ών ν τρ θενείς θα έχου ασ διάθεση των για ς νε λη Έλ ι Ο : μας είναι νιέται για τη χώρα πρόσβαση;

Αιμίλιος Νεγκής

editorial

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Κεντρικό Νευρικό Σύστηµα Σακχαρώδης ∆ιαβήτης ∆ιαταραχές Ανάπτυξης Οστεοπόρωση Ογκολογία Oυρολογία - Σεξουαλική Υγεία Καρδιολογία Πνευµονική Αρτηριακή Υπέρταση Αντιµετώπιση Λοιµώξεων Μη Συνταγογραφούµενα Φάρµακα Παραφαρµακευτικά Είδη ∆ιατροφής CO/05-2015

Χρόνια Έλκη

Η γραµµή της ζωής µας ενώνει.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Οι προτάσεις του προέδρου της Επιτροπής της Θετικής Λίστας για τη φαρμακευτική πολιτική

Τι πρέπει να αλλάξει στο φάρμακο

Συνέντευξη: Δήμητρα Ευθυμιάδου Φωτογραφίες: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος

Σε αποκλειστική του συνέντευξη στο PhB, ο Δ. Κούβελας μιλά για τα λάθη και τις παραλείψεις που υπάρχουν σήμερα στο σύστημα και προτείνει να δημιουργηθεί ένα Σώμα Αξιολογητών.

ραστική μείωση των φαρμάκων που αποζημιώνονται από την κοινωνική ασφάλιση και βρίσκονται στη Θετική Λίστα, άμεση αλλαγή στις συσκευασίες και τις περιεκτικότητες, καθώς και περιορισμούς στη χρονική διάρκεια αποζημίωσης ενός φαρμάκου, προτείνει, μεταξύ άλλων, ο πρόεδρος της Επιτροπής Κατάρτισης Καταλόγου Συνταγογραφούμενων Φαρμάκων (Θετική Λίστα) Δημήτρης Κούβελας. Σε αποκλειστική του συνέντευξη στο PhB, ο κύριος Κούβελας, που εκτός των άλλων είναι και εκπρόσωπος της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, μιλά για τα λάθη και τις παραλείψεις που υπάρχουν σήμερα στο σύστημα και προτείνει να δημιουργηθεί ένα Σώμα Αξιολογητών όλων των εμπλεκόμενων φορέων, όπως του ΕΟΦ, του ΕΟΠΥΥ κ.λπ., το οποίο θα αποτελείται από ειδικούς γιατρούς στην Κλινική Φαρμακολογία. Παράλληλα, ο πρόεδρος της Επιτροπής της Θετικής Λίστας αποκαλύπτει τις προτάσεις που έγιναν στο Υπουργείο Υγείας για την αλλαγή της φαρμακευτικής πολιτικής, ενώ δεν αποκλείει να συμμετάσχει και ο ίδιος στην Επιτροπή Διαπραγμάτευσης για τις μειώσεις των τιμών των ακριβών φαρμάκων.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Δημήτρης Κούβελας*

*Καθηγητής Φαρμακολογίας ΑΠΘ, εκπρόσωπος της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, πρόεδρος της Επιτροπής Κατάρτισης Καταλόγου Συνταγογραφούμενων Φαρμάκων 9

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΕΡ_Η φαρμακευτική δαπάνη φέτος έχει «ξεφύγει» κατά πολύ. Κάποιοι θεωρούν ότι αυτό οφείλεται στον μεγάλο αριθμό των αποζημιούμενων φαρμάκων. Τι πιστεύετε; ΑΠ_Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν ξέφυγε πολύ ή λίγο. Ξέρω ότι είμαστε μια σπάταλη χώρα και αυτό δεν έγινε τώρα. Πιστεύω ότι και ο μεγάλος αριθμός φαρμάκων συμβάλλει στην αύξηση της δαπάνης. Το πρόβλημα όμως είναι πολυπαραγοντικό. Υπάρχουν πολλές νέες και αποτελεσματικές θεραπείες που είναι πολύ ακριβές και πρέπει να αποζημιώνονται (μελάνωμα, ηπατίτιδα C, ρευματοπάθειες κ.λπ.), που ανατρέπουν πολύ τον προϋπολογισμό, υπάρχουν ελλείψεις φθηνών και καλών φαρμάκων που αντικαθίστανται α-

στην ημερήσια δόση, στη μηνιαία θεραπεία κ.λπ. Όσον αφορά στο δεύτερο σκέλος, κατά κανόνα, μπορούμε να αντικαταστήσουμε φάρμακα με παλιότερα, όχι μόνο φθηνότερα, αλλά και ασφαλέστερα και δραστικότερα. Είναι θέμα εκπαίδευσης και σωστής ενημέρωσης των θεραπόντων και παραμετροποίησης της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης.

πό άλλα, ακριβότερα, και φυσικά υπάρχουν στρεβλώσεις που πρέπει να αποκατασταθούν.

συμφερότερο για τον ασθενή να τα προμηθευτεί χωρίς συνταγή από το φαρμακείο. Αν, για παράδειγμα, ένα προϊόν κοστίζει 1 ευρώ, αν συνταγογραφηθεί, ακόμη και χωρίς να πληρωθεί ο ιατρός, θα κοστίσει 1 ευρώ και 25 λεπτά, διότι 1 ευρώ κοστίζει η εκτέλεση της συνταγής και 25 λεπτά είναι η συμμετοχή. Άρα, είναι οικονομικότερο να το αγοράσει απλώς ο ασθενής από το φαρμακείο. Αν συνυπολογίσουμε και την ταλαιπωρία της επίσκεψης στον ιατρό κ.λπ., φάρμακα των 2-3 ευρώ αγοράζονται άμεσα. Από την άλλη, αν το προϊόν εξαιρεθεί από τη Θετική Λίστα, ο κάτοχος της άδειας κυκλοφορίας δεν υποχρεούται σε καταβολή rebate κ.λπ., οπότε συμφέρει και αυτόν. Άρα όλοι κερδίζουν, εκτός από το κράτος και την επιστήμη.

ΕΡ_Θεωρείτε ότι πρέπει να αφαιρεθούν φάρμακα από τη Θετική Λίστα τα οποία προκαλούν μεγάλες δαπάνες και μπορούν να αντικατασταθούν από άλλα, φθηνότερα και το ίδιο αποτελεσματικά; ΑΠ_Όσον αφορά στο πρώτο σκέλος της ερώτησης, πιστεύω σαφέστατα ότι πρέπει να μειωθεί ο αριθμός των φαρμάκων που αποζημιώνονται στη χώρα μας και, επίσης, αυτά που αποζημιώνονται να αποζημιώνονται με περιορισμούς, όπως στη χρονική διάρκεια (π.χ. αντιαιμοπεταλιακά για ένα έτος μετά την αγγειοπλαστική, στατίνες όχι μετά από το 75ο έτος ηλικίας κ.λπ.),

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

ΕΡ_Από την άλλη, υπάρχει και μια τάση στη φαρμακευτική αγορά πολλές εταιρείες να θέλουν να αφαιρεθούν τα φάρμακά τους (φθηνά) από τη Θετική Λίστα, ώστε να τα προμηθεύονται οι ασθενείς απευθείας από το φαρμακείο. Πού το αποδίδετε αυτό το φαινόμενο; ΑΠ_Τα φθηνά φάρμακα, συχνά, είναι

ΕΡ_Ποιες είναι οι προτάσεις σας προς το Υπουργείο Υγείας για τον νέο τρόπο αποζημίωσης φαρμάκων που πρέπει να εφαρμοστεί; ΑΠ_Έχουν γίνει πολλές προτάσεις από τους εμπλεκόμενους φορείς, και περιμένουμε την υιοθέτησή τους από το Υπουργείο. Οι προτάσεις περιλαμβάνουν την ενιαία μηνιαία συσκευασία, την εναρμόνιση κυκλοφορίας όλων των περιεκτικοτήτων των γενοσήμων, την αναγκαιότητα ύπαρξης κάποιας προστιθέμενης αξίας στο κάθε προϊόν σε σχέση με τα ανάλογά του της αγοράς, τη δημιουργία νοσοκομειακού συνταγολογίου και λίστας των φαρμάκων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Επίσης, έχουμε προτείνει την υποχρεωτική ηλεκτρονική συνταγογράφηση όλων των φαρμά-

ΕΡ_Ποια πρέπει να είναι, τελικά, τα κριτήρια αποζημίωσης ενός φαρμάκου, και εμείς μπορούμε, ως χώρα, να τα εφαρμόσουμε; ΑΠ_Κάθε φάρμακο πρέπει να είναι δραστικό, ασφαλές και κατάλληλο για συγκεκριμένες περιπτώσεις ασθενών, πρέπει δε να είναι και οικονομικώς προσιτό για να μπορέσουμε να καλύψουμε τον μεγαλύτερο αριθμό ασθενών. Η προσβασιμότητα στο φάρμακο είναι προφανώς πολύ σημαντική και εξαρτάται σημαντικά από την τιμή του φαρμάκου. Πρέπει, κάθε φορά, η φαρμακοβιομηχανία να αποδεικνύει με επιστημονικότητα τα όσα ισχυρίζεται και να είναι σε θέση να εγγυηθεί με ρήτρα την ασφάλεια και τη δραστικότητα.

“

Ο μεγάλος αριθμός φαρμάκων συμβάλλει στην αύξηση της δαπάνης

”

ΕΡ_Θα είστε, τελικά, μέλος στη νέα Επιτροπή Διαπραγμάτευσης για τις τιμές των ακριβών φαρμάκων; ΑΠ_Αν το Υπουργείο και ο ΕΟΠΥΥ, στον οποίο ανήκει η επιτροπή, θεωρήσει ότι η παρουσία μου είναι σημαντική, θα το μάθετε αν, και όταν, δημοσιευτεί το ΦΕΚ.

κων, και αυτών που συμπεριλαμβάνονται στην αρνητική λίστα. Ο λόγος είναι ότι δεν πρέπει να χορηγείται κανένα φάρμακο, εκτός από τα ΜΗΣYΦΑ, χωρίς ιατρική συνταγή. Με τον τρόπο αυτό, πιστεύουμε ότι θα μειωθούν οι αρνητικές αλληλεπιδράσεις, το φαινόμενο της άλογης χρήσης αντιβιοτικών και αντιφλεγμονωδών και, φυσικά, θα έχουμε φαρμακοεπιδημιολογική εικόνα της χώρας. ΕΡ_Η αλλαγή των συσκευασιών στα φάρμακα θα αλλάξει την ανεξέλεγκτη πορεία της φαρμακευτικής δαπάνης; ΑΠ_Πιστεύουμε ότι η ενιαία συσκευασία θα επαναφέρει στρεβλώσεις στην τιμή αλλά και στη διακοπή της επιλεκτικής συνταγογράφησης κάποιων προϊόντων.

ΕΡ_Τι θα προτείνετε; ΑΠ_Εγώ δεν είμαι διαπραγματευτής. Ο «διαπραγματευτής» είναι εργασία με γνώσεις και δεξιότητες που εγώ δεν έχω. Ως τεχνοκράτης, θα πρότεινα την πρόσληψη επαγγελματία διαπραγματευτή, αν δεν υπάρχει ήδη ένας τέτοιος. Εγώ θα περιόριζα τον ρόλο μου στη συμβουλευτική προς τον διαπραγματευτή, για την πραγματική θεραπευτική αξία των φαρμακευτικών, και μόνο, προϊόντων. Η δυνατότητα να γνωρίζω τα φάρμακα, ως καθηγητής Ιατρικής στην Κλινική Φαρμακολογία και ορθολογική συνταγογράφηση, αλλά και ως αντιπρόσωπος της χώρας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, που χορηγεί τις άδειες κυκλοφορίας για όλη την Ευρώπη, μου παρέχει μια εξαιρετική οπτική της προστιθέμενης αξίας ή όχι κάποιων φαρμάκων. Είμαι σε θέση λοιπόν να ενημερώνω το Υπουργείο και τους φορείς για τα φάρμακα που «έρχονται» (ορίζοντας προϊόντων), και να προετοιμάζεται ο ΕΟΠΥΥ, καθώς και να πληροφορώ τον διαπραγματευτή για την πραγματική αξία και θεραπευτική θέση του προϊόντος, ώστε να μην αποζημιώνουμε υπεραξία. ΕΡ_Γιατί «πάγωσαν» οι διαπραγματεύσεις και η διαδικασία έμεινε στα φάρμακα κατά της ηπατίτιδας; ΑΠ_Δεν το γνωρίζω και δεν μπορώ να απαντήσω, μια που δεν συμμετείχα στην επιτροπή. Ακόμη όμως κι αν ήμουν, η ε-

“

Κατά κανόνα, μπορούμε να αντικαταστήσουμε φάρμακα με παλιότερα

”

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

“

μπιστευτικότητα είναι προϋπόθεση για την ευνομούμενη λειτουργία της επιτροπής.

Ως τεχνοκράτης, θα πρότεινα την πρόσληψη επαγγελματία διαπραγματευτή, αν δεν υπάρχει ήδη ένας τέτοιος

” ”

“ 12

”

ΕΡ_Μπορεί να επιτευχθεί μια κοινή τιμολογιακή πολιτική με τις χώρες του Νότου, όπως επιδιώκει το Υπουργείο Υγείας; ΑΠ_Πιστεύω βαθύτατα ότι είναι προφανές για μια μικρή χώρα να επιδιώκει συμμαχίες για οτιδήποτε. Είναι σαφές ότι η ισχύς που θα παρείχε μια τέτοια «συμμαχία υγείας» θα ήταν εξαιρετικά συμφέρουσα, όχι μόνο για τη χώρα, αλλά και για τους συμμάχους της. ΕΡ_Τι κάνουμε λάθος ως χώρα, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές, και δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη συνταγογράφηση, και γενικότερα τη δαπάνη; ΑΠ_Για αρχή, νομίζω ότι όλοι αντιλαμβάνονται ότι είναι η απουσία ενός οργανισμού αξιολόγησης (ΗΤΑ), ο οποίος είναι μνημονιακή υποχρέωσή μας. Στη συνέχεια, χρειάζεται στελέχωση των υπηρεσιών με ειδικούς επιστήμονες στο φάρμακο. Νομίζω ότι το μεγαλύτερο πρόβλημά μας είναι η απουσία θεσμών που θα διέπουν τις λειτουργίες, και όχι οι πόροι ή η περιστασιακή τεχνογνωσία. ΕΡ_Πιστεύετε ότι η δημιουργία του Οργανισμού Αξιολόγησης Τεχνολογιών Υγείας (ΗΤΑ), θα λύσει προβλήματα; Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να δρομολογηθεί; ΑΠ_Θεωρώ ότι πολλά από αυτά που είπαμε θα λυθούν με τη δημιουργία ενός ΗΤΑ. Στην υπόλοιπη ΕΕ, ανάλογοι οργανισμοί λειτουργούν ως αξιολογητές των προϊόντων, επομένως έχουν ειδικούς που μελετούν το κάθε προϊόν και κατηγορία ξεχωριστά. Στα φάρμακα, δηλαδή, κάνουν κάτι ανάλογο με αυτό που κάνει και η Θετική Λίστα. Αφού κατατεθεί το πόρισμα, υπογραμμένο από ειδικούς με Ονοματεπώνυμο και Ιδιότητα, που αυτό σημαίνει ανάληψη ατομικής ευθύνης για το περιεχόμενο, και όχι γενικό ευχολόγιο για το τι φαντάζεται ή επιθυμεί ο καθένας, που και αυτοπροσδιορίζεται ως ειδικός. Στη συνέχεια, με βάση την υπεύθυνη μελέτη φαρμακοεπιδημιολογίας, γίνεται μια φαρμακο-οικονομική εκτίμηση που δίνει τεκμηριωμένα στοιχεία για να γίνει διαπραγμάτευση. Φυσικά, δεν χρειάζεται να προσληφθούν όλοι αυτοί οι ειδικοί στο Δημόσιο, μπορούν να χρησιμοποιηθούν εξωτερικοί «εκτιμητές» (assessors), από τα πανεπιστήμια, με συμβόλαια συνεργασίας, με τους φορείς, αρκεί οι ειδικοί να αναγνωριστούν ως τέτοιοι σε ανάλογες βάσεις δεδομένων, όπως στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Τέτοια συμβόλαια χρησιμοποιεί, για παράδειγμα, το βρετανικό NICE και ο σκωτικός φορέας αξιολόγησης. Ο φορέας που μπορεί να φιλοξενήσει τον οργανισμό αξιολόγησης μπορεί να είναι ο ΕΟΦ, όπως στην Πορτογαλία, ή ο ΕΟΠΥΥ ή και το Υπουργείο άμεσα, αλλά δεν πρέπει να επεμβαίνει η διοίκηση των φορέωνξενιστών στη λειτουργία και τις αποφάσεις του ΗΤΑ, αντιθέτως οι τελικές αποφάσεις του πρέπει να είναι άμεσα εκτελεστέες από την ΗΔΥΚΑ και τον ΕΟΠΥΥ. Άρα, για τη δημιουργία δεν είναι απαραίτητα τα κτήρια και οι διορισμοί (και τα δύο, διαχρονικώς, σημαντικά στη χώρας μας), αλλά μόνο η θεσμική αλλαγή, δηλαδή η ειδική και σκληρή νομοθεσία, και ορισμένοι, αξιολογημένοι και εξουσιοδοτημένοι ειδικοί επιστήμονες, με ατομική ευθύνη (νομική, όχι ηθική) στην εισήγησή τους. ΕΡ_Ποιες είναι οι προτάσεις σας για να αλλάξει γενικότερα η φαρμακευτική πολιτική στη χώρα μας, γιατί, προς ώρας, εστιάζεται κυρίως στις τιμές των φαρμάκων… ΑΠ_Πιστεύω βαθύτατα ότι το πρόβλημα είναι η απουσία κωδικοποίησης των νόμων και η ύπαρξη ειδικών ενταγμένων σε λειτουργικές μονάδες. Όταν προχωρήσει το Υπουργείο στις αλλαγές και κωδικοποιήσεις της νομοθεσίας που έχει ήδη δρομολογήσει, θα έχει κερδίσει το 70% του αγώνα. Με την υιοθέτηση της ειδικότητας της Κλινικής Φαρμακολογίας, στα πλαίσια εναρμόνισης με την ΕΕ, και της δημιουργίας ειδικών ιατρών στην Κλινική Φαρμακολογία, θα υπάρξει ένα σώμα αξιολογητών για τους φορείς που εμπλέκονται στο φάρμακο (ΕΟΦ, ΕΟΠΥΥ, Θετική Λίστα κ.λπ.), θα διαθέτουμε σώμα αξιολογητών για τη στήριξη της αντιπροσωπείας μας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, θα στελεχωθούν τα μεγάλα νοσοκομεία με ειδικούς στην υποστήριξη της φαρμακοθεραπείας και του εξορθολογισμού των σχημάτων και, φυσικά, θα είμαστε σε θέση να αναλάβουμε μελέτες Φάσης Ι στα νοσοκομεία, που είναι σημαντική πηγή εσόδων όχι μόνο για το σύστημα υγείας, αλλά και για τα πανεπιστήμιά μας, που σήμερα φυτοζωούν. ΕΡ_Ποιος είναι ο ιδανικός τρόπος ώστε και να μην ξεφεύγει η δαπάνη και να μην πληρώνουν οι εταιρείες clawback; ΑΠ_Δεν έχω καλή εικόνα της ύπαρξης και λειτουργίας του clawback, οπότε νομίζω ότι είμαι απολύτως ακατάλληλος να απαντήσω.•••

αφιέρωμα

η μάχη κατά του καρκίνου 14

Ι. Βαρθαλίτης «Θεραπεύοντας» τον καρκίνο

Ι. Μούντζιος Εξηγώντας την ανοσοθεραπεία

Οι εξελίξεις στην Ογκολογία

Ι. Π. Θεοδωρακοπούλου Η ψυχοκοινωνική διάσταση του καρκίνου

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 2016: Έτος ανοσοθεραπείας για την Ογκολογία

«Θεραπεύοντας» τον καρκίνο

Συνέντευξη: Βασιλική Αγγουρίδη Φωτογραφίες: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος

αρκίνος. Κάποτε το άκουσμα και μόνο της λέξης συνοδευόταν από ξορκίσματα του ενδεχόμενου κακού και βλέμματα θλίψης μπροστά στο βέβαιο μαύρο μέλλον. Μάλιστα, ελάχιστοι πρόφεραν τη λέξη. Αντιθέτως, φράσεις όπως «επάρατος νόσος» ή πιο γραφικά «θανατική ποινή» είχαν γίνει συνώνυμά της. Η επιστήμη ήταν αυτή που άλλαξε την κατάσταση, γέρνοντας την πλάστιγγα προς όφελος των ασθενών. Τα τελευταία χρόνια, καταγράφηκαν θεραπευτικά άλματα, βελτιώθηκε η διάγνωση και η ποιότητα ζωής, και προστέθηκαν χρόνια σε καρκινοπαθείς. Σύμφωνα με έρευνα του Σουηδικού Ινστιτούτου Οικονομικών της Υγείας, περισσότεροι Ευρωπαίοι από ποτέ αναδεικνύονται νικητές στη μάχη με τον καρκίνο. Τα ποσοστά επιβίωσης έχουν αυξηθεί σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, με τη μέση πενταετή επιβίωση να ανεβαίνει στο 54%. Αν και η συχνότητα του καρκίνου συνεχίζει να αυξάνεται στη Γηραιά Ήπειρο (30% άνοδος το 2012 συγκριτικά με το 1995), η θνησιμότητα έχει αυξηθεί μόλις κατά 11%, με τη διαφορά να αποδίδεται στις βελτιώ-

Ιωάννη Βαρθα

Η εξατομικευμένη θεραπεία της μοριακής εποχής. Ανοσοθεραπεία, βιοδείκτες, ο ρόλος των παραδοσιακών θεραπευτικών μεθόδων στη νέα εποχή και τα εμπόδια στην πρόσβαση για τους ασθενείς.

σεις στη θεραπεία και τη διάγνωση. Την εικόνα της Ογκολογίας σήμερα, αλλά και τις προκλήσεις της επόμενης ημέρας, περιγράφει στο PhB ο πρόεδρος της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας, Ι. Βαρθαλίτης. ΕΡ_Κύριε Βαρθαλίτη, πρόσφατη μελέτη του Σουηδικού Ινστιτούτου Οικονομικών της Υγείας καταγράφει σημαντική βελτίωση της επιβίωσης, παρά την άνοδο της συχνότητας του καρκίνου, αποδίδοντας το φαινόμενο στις βελτιωμένες υπηρεσίες και τις νέες θεραπείες. Τι έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια στον χώρο της ογκολογίας; AΠ_Τα τελευταία χρόνια, διαπιστώνεται σημαντική ανάπτυξη νέων αντικαρκινικών φαρμάκων, η οποία οφείλεται κυρίως στην πρόοδο της μοριακής βιολογίας. Η εξέλιξη αυτή μάς επέτρεψε να εξετάσουμε τις κυτταρικές διεργασίες που διευκολύνουν τον σχεδιασμό φαρμάκων τα οποία στοχεύουν ειδικά τα καρκινικά κύτταρα ή αναστέλλουν διαδικασίες που είναι κρίσιμες για την ανάπτυξη συγκεκριμένων καρκίνων.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Εταιρε Παθολ

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

ης αλίτης*

*Πρόεδρος της είας Ογκολόγων λόγων Ελλάδας

Ιωάννης Βαρθαλίτης* *Πρόεδρος της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας 15

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Στη μοριακή εποχή, αντιμετωπίζουμε τον καρκίνο με βάση το γονιδιωματικό προφίλ του

Η μεγάλη αυτή αλλαγή στη θεραπεία του καρκίνου και οι στοχευμένες θεραπείες έχουν ενσωματωθεί πλέον στη θεραπευτική πρακτική πολλών τύπων καρκίνου, όπως ο καρκίνος του μαστού, του παχέος εντέρου, του πνεύμονα, καθώς και στη θεραπεία του μελανώματος, των λεμφωμάτων, της λευχαιμίας και του πολλαπλού μυελώματος. Στη μοριακή εποχή, αντιμετωπίζουμε τον καρκίνο με βάση το γονιδιωματικό προφίλ και τον μοναδικό συνδυασμό των μοριακών χαρακτηριστικών του καρκίνου. Αυτό το μοναδικό γενετικό προφίλ οδηγεί στην εξατομικευμένη θεραπεία, που απευθύνεται σε έναν συγκεκριμένο ασθενή για τη βελτιστοποίηση της θεραπείας του, συγχρόνως όμως και την ελαχιστοποίηση του

κινδύνου. Οι νέες στοχευμένες θεραπείες έχουν αποδειχθεί ικανές να αναστείλουν την ανάπτυξη του καρκίνου για μήνες έως χρόνια, δεν παύουν όμως να έχουν ορισμένους περιορισμούς. Ο πιο σημαντικός είναι η δυνατότητα των καρκινικών κυττάρων να αναπτύσσουν αντίσταση στα φάρμακα. Η αντοχή στα φάρμακα κατά του καρκίνου παραμένει κοινό πρόβλημα στη θεραπεία του. Κάθε φορά που ο καρκίνος επανεμφανίζεται ή επιδεινώνεται, γίνεται ακόμη πιο δύσκολο να θεραπευτεί. ΕΡ_Η ανοσοθεραπεία φαίνεται να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Τι είναι αυτό που καθιστά το πεδίο ελκυστικό; AΠ_Όσον αφορά την ανοσολογική απάντηση του οργανισμού έναντι του καρκίνου, το 2016 χαρακτηρίστηκε έτος της ανοσοθεραπείας για την Ογκολογία. Το ανοσοποιητικό σύστημα εντοπίζει και καταστρέφει οτιδή-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

ποτε «ξένο» με τον οργανισμό μας, συμπεριλαμβανομένων των φυσιολογικών κυττάρων που έχουν μεταλλαχθεί σε καρκινικά, αναγνωρίζοντας τις, συχνά ανεπαίσθητες, αλλαγές που μπορεί να κάνει ένα φυσιολογικό κύτταρο να θεωρείται από το ανοσοποιητικό σύστημα ως «ξένο». Σε αντίθεση με τη χημειοθεραπεία, η οποία φονεύει τα καρκινικά κύτταρα, η ανοσοθεραπεία δρα επί των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, για να τα βοηθήσει στη δράση τους εναντίον του καρκίνου. Ειδικότερα, η ανοσοθεραπεία στοχεύει ή διαμορφώνει κύτταρα ή άλλα συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος για να αυξήσει την ανοσοαπόκριση ή να μειώσει την αναστολή της ανοσοαπόκρισης του οργανισμού. Αυτό επιτρέπει στο ανοσοποιητικό σύστημα τον εντοπισμό και εν συνεχεία την εξάλειψη των καρκινικών κυττάρων. Η αξιοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς για την καταπολέμηση των νεοπλασματικών νοσημάτων προσφέρει πιθανά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις παραδοσιακές στοχευμένες θεραπείες ή τις χημειοθεραπείες. Τα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα εμποδίζουν τη λειτουργία του μηχανισμού που χρησιμοποιούν τα καρκινικά κύτταρα για να διακόψουν την απάντηση του ανοσοποιητικού συστήματος. Η απάντηση του ανοσοποιητικού χρησιμοποιεί κυτταροτοξικά Τ-κύτταρα, που αποτελούν σημαντικό μηχανισμό του ανοσοποιητικού συστήματος, για την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Σήμερα, τα νεότερα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα αποδεικνύονται ιδιαίτερα αποτελεσματικά, ενώ, παράλληλα, προκαλούν λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. ΕΡ_Ποιοι είναι οι τομείς με τις σημαντικότερες θεραπευτικές εξελίξεις; AΠ_Τα τελευταία χρόνια, έχουν αναπτυχθεί ανοσοθεραπείες για αρκετές μορφές καρκίνου, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται το προχωρημένο μελάνωμα, ο καρκίνος του πνεύμονα, ο καρκίνος του νεφρού και η νόσος Hodgkin. Η κυτταρική ανοσοθεραπεία, μέχρι στιγμής, έχει χρησιμοποιηθεί κυρίως για αιματολογικές κακοήθειες, όπως η λευχαιμία και το λέμφωμα. Σε μερικούς ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο, οι οποίοι δεν έχουν ανταποκριθεί ικανοποιητικά σε άλλες θεραπείες, η ανοσοθεραπεία έχει οδηγήσει σε πλήρεις και ανθεκτικές αποκρίσεις. Οι συνδυασμοί σχημάτων ανοσοθεραπείας, κατά πάσα πιθανότητα, θα είναι πιο ελπιδοφόροι από τις μονοθεραπείες. Ωστόσο, ο μεγάλος αριθμός των πιθανών συνδυασμών, καθώς και ο προσ-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου διορισμός του συνδυασμού που μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικός, μαζί με το χρονοδιάγραμμα και τη δοσολογία, δημιουργούν απίστευτα πολύπλοκες δυνατότητες, αλλά και δυσκολίες. Αυτές οι θεραπείες αποτελούν μεγάλη υπόσχεση για την επίτευξη βιώσιμων τρόπων θεραπείας για ορισμένους ασθενείς με καρκίνο. ΕΡ_Πόσο έχει συμβάλει στην επιτυχημένη αντιμετώπιση του καρκίνου η ανακάλυψη και εφαρμογή των καρκινικών δεικτών; AΠ_Κατ’ αρχάς, οι βιοδείκτες βελτιώνουν την έκβαση των ασθενών, με την εξασφάλιση ότι κάθε ασθενής λαμβάνει το φάρμακο που είναι πιο πιθανό να είναι αποτελεσματικό για συγκεκριμένο όγκο, ενισχύοντας έτσι το ποσοστό ανταπόκρισης των αντινεοπλασματικών φαρμάκων, καθώς και τον περιορισμό της τοξικότητας. Η χρήση βιοδεικτών βοηθάει τον ασθενή να ξεπεράσει την αντίσταση στην αρχική θεραπεία, ειδικά για ασθενείς με προχωρημένους συμπαγείς όγκους. Εκτός από τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας, οι βιοδείκτες παρέχουν τη δυνατότητα να βελτιωθεί η σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας της θεραπείας, με την αποφυγή της χρήσης δαπανηρών θεραπειών στις οποίες ο καρκίνος δεν θα ανταποκριθεί και αποφεύγοντας την ανάγκη διαχείρισης που σχετίζεται με τις παρενέργειες αυτών των θεραπειών. Ταυτόχρονα, υπάρχει μεγάλη ανάγκη για βιοδείκτες που ανιχνεύουν όγκους σε πρώιμο-θεραπεύσιμο στάδιο. ΕΡ_Σε αυτό το πλαίσιο, ποιος είναι ο ρόλος των παλαιότερων θεραπειών; AΠ_Ταυτόχρονα με τις παραπάνω εξελίξεις, τεράστια πρόοδος σημειώνεται και στη χειρουργική ογκολογία, τη χημειοθεραπεία, την ακτινοθεραπεία, καθώς και την ανάπτυξη του συνδυασμού της ανοσοθεραπείας με τις παραδοσιακές θεραπείες. Στο πλαίσιο της προόδου της αντινεοπλασματικής θεραπείας, οφείλουμε να συμπεριλάβουμε και την αντιαγγειογενετική θεραπεία. Το τελικό όφελος από όλα τα ανωτέρω είναι ότι, στην πράξη, ο καρκίνος γίνεται, όλο και περισσότερο, μια χρόνια, διαχειρίσιμη νόσος, θεραπεύσιμη, με καλά ανεκτές, χρόνιες θεραπείες, που κατευθύνονται έναντι μοριακών στόχων. Είναι προφανές ότι η χειρουργική, η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία παραμένουν, προς το παρόν, η ραχοκοκκαλιά της πρακτικής αντιμετώπισης του καρκίνου. Οι πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις, ιδιαίτερα στον τομέα

της γονιδιωματικής και πρωτεομικής, έχουν καταστήσει πολύ πιο εύκολο να εξετάσει έναν μεγάλο αριθμό πιθανών δεικτών με τη μία. Παρ’ όλα αυτά, η πρόοδος είναι ακόμη περιορισμένη από την ευαισθησία και την ειδικότητα των υφιστάμενων τεχνολογιών, καθώς και τις μεθόδους και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση των δεδομένων που παράγονται με τεχνολογίες υψηλής απόδοσης, και εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη για νέες και βελτιωμένες τεχνολογίες για την ανακάλυψη των δυνατοτήτων των βιοδεικτών. ΕΡ_Ποια είναι τα σημαντικότερα εμπόδια στην πρόσβαση των ασθενών στις θεραπείες στη χώρα μας; AΠ_Τα ανοσοθεραπευτικά είναι εξαιρετικά ακριβά φάρμακα. Το ασφαλιστικό όμως σύστημα αποζημιώνει το κόστος θεραπείας, εφόσον το συγκεκριμένο φάρμακο έχει εγκριθεί για τον τύπο του καρκίνου που έχει ο ασθενής. Οι ασθενείς σε κλινικές μελέτες μπορούν να πάρουν τα φάρμακα δωρεάν. Επειδή το μοντέλο τιμολόγησης για τα ογκολογικά φάρμακα επιβαρύνει σημαντικά τα συστήματα υγείας όλων των κρατών, θεωρείται απαραίτητη η κοινωνική θεώρηση του πραγματικού αυτού προβλήματος, με διαδικασίες συναίνεσης μεταξύ φαρμακοβιομηχανίας και ασφαλιστικών συστημάτων, με σκοπό τη δυνατότητα κάλυψης του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού. ΕΡ_Πού εκτιμάται ότι θα κατευθυνθεί η επιστήμη της ογκολογίας τα επόμενα χρόνια; Πώς θα εξελιχθεί η θεραπεία των κακοηθειών, και τι επιφυλάσσει η έρευνα τα επόμενα έτη; Μπορεί κάποια στιγμή να θεραπεύσουμε και τον καρκίνο; AΠ_Η ανοσοθεραπεία είναι ένας από τους βασικούς τομείς επενδύσεων για την επέκταση των πρώτων επιτυχιών της στη θεραπεία του καρκίνου, σε όλους σχεδόν τους συμπαγείς όγκους. Οι ανοσολογικές θεραπείες ελπίζουμε ότι θα καθιερωθούν, και ελπίζουμε επίσης να έχουμε πολύ καλύτερη γνώση για την επιλογή των ασθενών που έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να ανταποκριθούν. Ανυπομονούμε να δούμε την επόμενη γενιά αυτών των φαρμάκων, όπως τους συνδυασμούς ειδικών αντισωμάτων των Τ κυττάρων και ανοσορρυθμιστές, για τη θεραπεία των ασθενών που δεν ανταποκρίνονται καλά στην ανοσολογική θεραπεία. Γίνεται πλέον φανερό ότι θεραπεύουμε ικανοποιητικά πολλές μορφές καρκίνου, και αυτές οι επιτυχίες δίνουν βάσιμες προσδοκίες για τη θεραπεία του.•••

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Οφέλη για ασθενείς, πλεονεκτήματα για θεράποντες γιατρούς και συστήματα υγείας

Εξηγώντας την ανοσοθεραπεία

Συνέντευξη: Βασιλική Αγγουρίδη

Μια νέα μορφή θεραπείας, που λειτουργεί με φυσικό τρόπο και χαρακτηρίζεται από λιγότερες παρενέργειες. Η ανοσοθεραπεία διαθέτει οφέλη για ασθενείς, γιατρούς και συστήματα υγείας.

πρωταγωνίστρια του φετινού Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Ογκολογίας (ESMO) ήταν η ανοσοθεραπεία, με τους ογκολόγους, διεθνώς, να στρέφουν το βλέμμα τους στα οφέλη της νέας θεραπευτικής οδού για τους ασθενείς, τους ίδιους τους θεράποντες γιατρούς, αλλά –και γιατί όχι– τα κόστη υγείας. Τι είναι όμως η ανοσοθεραπεία στην Ογκολογία, γνωστή και ως ανοσο-ογκολογία; Ο παθολόγος-ογκολόγος, γενικός γραμματέας της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας, Ιωάννη Μούντζιος, εξηγεί στο PhB τα χαρακτηριστικά της νέας θεραπείας, τα πλεονεκτήματα και τις προκλήσεις που τη συνοδεύουν.

Η ανοσοθεραπεία είναι μια παλιά θεραπεία με καινούργια εφαρμογή

ΕΡ_Κύριε Μούντζιο, ας αρχίσουμε από τα βασικά: τι είναι ανοσοθεραπεία και ανοσο-ογκολογία; ΑΠ_Είναι μια μορφή θεραπείας του καρκίνου, στην οποία, αντί να χορηγούμε φάρμακα τα οποία σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα, αλλά βλάπτουν και τα φυσιολογικά κύτταρα του οργανισμού, όπως κάνει η χημειοθεραπεία για παράδειγμα, η ανοσοθεραπεία, αντίθετα, ενεργοποιεί τα λευκά μας αιμοσφαίρια, που είναι οι στρατιώτες του οργανισμού, να σκοτώσουν τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα. Ουσιαστικά, δηλαδή, ενεργοποιούμε στο ανοσοποιητικό σύστημα μια κατηγορία λευκών αιμοσφαιρίων που ονομάζονται Τ λεμφοκύτταρα, για να σκοτώσουν τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα. ΕΡ_Ποια είναι τα οφέλη για τους ασθε-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

νείς, αλλά και τα πλεονεκτήματα για τους θεράποντες γιατρούς; ΑΠ_Ειδικά για τους ασθενείς, η ανοσοθεραπεία αποτελεί έναν πολύ πιο «φυσικό» τρόπο αντιμετώπισης του καρκίνου, καθώς δεν λαμβάνουν χημειοθεραπεία και γλυτώνουν όλες τις παρενέργειες και την τοξικότητα που συνοδεύουν τα κλασικά χημειοθεραπευτικά φάρμακα. Τα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, δεν κάνουν αλωπεκία, δεν προκαλούν ναυτία και έμετο, δεν «ρίχνουν» τον αιματοκρίτη, τα λευκά αιμοπετάλια, δεν κάνουν δηλαδή τις κλασικές παρενέργειες της χημειοθεραπείας. Αλλά, για να είμαστε ειλικρινείς, τα φάρμακα της ανοσοθεραπείας μπορεί, σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις, να έχουν και αυτά κάποιου ειδικού τύπου παρενέργειες, που

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου είναι φλεγμονές διαφόρων οργάνων του σώματος, όπως του παχέος εντέρου (κολίτιδα) ή του θυρεοειδούς (θυρεοειδίτιδα). Μπορεί, λοιπόν, να συνοδεύονται από τέτοιου είδους παρενέργειες, αλλά γενικά είναι πολύ πιο ήπιες από τις παρενέργειες της χημειοθεραπείας. Επιπλέον, το όφελος για τους ασθενείς είναι πως η ανταπόκριση που επιτυγχάνεται από την ανοσοθεραπεία διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα, μερικές φορές ακόμη και χρόνια, και μερικές φορές ακόμη και μετά τη διακοπή της θεραπείας -και μιλάμε για μεταστατικούς καρκίνους, που έως τώρα είχαν πολύ κακή πρόγνωση. Αυτές είναι παρατεταμένες επιβιώσεις που δεν τις βλέπαμε την εποχή της χημειοθεραπείας. Οι γιατροί, από την άλλη, χειρίζονται φάρμακα που είναι πολύ λιγότερο τοξικά, επομένως έχουν πολύ πιο ευχαριστημένους ασθενείς, ενώ είναι φάρμακα ευκολότερα στον χειρισμό. Βέβαια, θέλουν και αυτά γνώση των παρενεργειών και προσοχή στον τρόπο που χορηγούνται, όπως όλα τα αντινεοπλασματικά φάρμακα. Επίσης, γλυτώνει κανείς όλη τη διαδικασία της χημειοθεραπείας, με τις συνεχείς εξετάσεις αίματος, με την παρακολούθηση της τοξικότητας, με όλα αυτά τα φάρμακα που συνοδεύουν τη θεραπεία, όπως τα αντιεμετικά, τους αυξητικούς παράγοντες για να μην πέσουν τα λευκά, ο αιματοκρίτης. Όλα αυτά τα γλυτώνουμε με την ανοσοθεραπεία. ΕΡ_Οι ανοσοθεραπείες «εξειδικεύονται» σε κάποιες μορφές καρκίνου; ΑΠ_Κατ’ αρχάς, οφείλουμε να επισημάνουμε πως αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει ανοσοθεραπεία για όλες τις μορφές καρκίνου. Η ανοσοθεραπεία έχει δείξει όφελος στην επιβίωση σε συγκεκριμένες μορφές. Η πρώτη επίσημη ένδειξη που έλαβε ήταν στο μελάνωμα, όπου έχει επιδείξει και εντυπωσιακά αποτελέσματα. Αυτήν τη στιγμή, έχει ένδειξη στον μεταστατικό καρκίνο του πνεύμονα, που είναι ένας πολύ συχνός καρκίνος. Μέχρι στιγμής, η ένδειξή του ήταν στην υποτροπή της νόσου, δηλαδή ξεκινούσαμε με τη χορήγηση χημειοθεραπείας και όταν σταματούσε να «δουλεύει», τότε χορηγούσαμε ανοσοθεραπεία, στη δεύτερη γραμμή. Μετά, όμως, και τα φετινά αποτελέσματα στο πρόσφατο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Ογκολογίας στην Κοπεγχάγη, φάνηκε από τις μελέτες πως η ανοσοθεραπεία θα περάσει και στην πρώτη γραμμή θεραπείας του καρκίνου του πνεύμονα. Αντιλαμβάνεστε τη σπουδαιότητα, λόγω της

συχνότητας του καρκίνου αυτού, αρκετοί ασθενείς εξ αυτών θα μπορούν να ξεκινούν τη θεραπεία τους με ανοσοθεραπεία και όχι με χημειοθεραπεία. ΕΡ_Επωφελείται δηλαδή ένας συγκεκριμένος πληθυσμός ασθενών; ΑΠ_Ναι, αλλά αυτός ο αριθμός βαίνει συνεχώς αυξανόμενος. Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι ο πιο συχνός, πιο θανατηφόρος καρκίνος στον πλανήτη, και είναι πολύ σημαντικό να έχεις ανοσοθεραπεία για τη νόσο. Επίσης, οι ανοσοθεραπείες έχουν επιδείξει καλά αποτελέσματα στον καρκίνο του νεφρού, της ουροδόχου κύστεως, στον καρκίνο κεφαλής-τραχήλου (καρκίνος του λάρυγγα, της γλώσσας, του φάρυγγα κ.λπ.), όπως επίσης και σε μια υποομάδα με καρκίνο παχέος εντέρου και ίσως με καρκίνο του μαστού, αλλά αυτό μένει να φανεί και στο μέλλον.

Ιωάννης Μούντζιος

MD, MSc, PhD*

ΕΡ_Ποιες είναι οι πιο πολλά υποσχόμενες θεραπείες και τι επιφυλάσσει το μέλλον για την ανοσοθεραπεία; ΑΠ_Υπάρχουν δύο κατηγορίες ανοσοθεραπείας, πρόκειται για μονοκλωνικά αντισώματα. Η μία ομάδα στοχεύει στο μόριο PD1 και η δεύτερη στο μόριο PD-L1. Πρόκειται για τις δύο βασικές ομά-

*Παθολόγος-Ογκολόγος, Γενικός Γραμματέας της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας 19

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Αν το δει κανείς συνολικά, τελικά μπορεί τα συστήματα υγείας να βγουν και κερδισμένα

δες φαρμάκων, που έχουν επιδείξει τα καλύτερα αποτελέσματα. Δύο εξ αυτών των φαρμάκων έχουν πάρει ήδη έγκριση από τον αμερικανικό και τον ευρωπαϊκό οργανισμό φαρμάκων για κλινική χορήγηση. Είναι φάρμακα που τα χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας κλινική πράξη, και περιμένουμε πολύ περισσότερα και στο μέλλον. Υπάρχουν, άλλωστε, πολλά φάρμακα που «έρχονται» και είναι εντυπωσιακό πως όλες οι φαρμακευτικές εταιρείες αναπτύσσουν προϊόντα ανοσοθεραπείας στο πρόγραμμά τους, γιατί έχουν καταλάβει τη μεγάλη σημασία αυτής της θεραπείας.

να είμαστε ειλικρινείς, η ανοσοθεραπεία δεν είναι καινούργια, απλά τώρα βγήκαν τα εν λόγω φάρμακα. Υπάρχουν μελέτες από τη δεκαετία του ’50 και του ’60, που δείχνουν όφελος στην ενίσχυση του αμυντικού συστήματος απέναντι στα καρκινικά κύτταρα. Αφορούσαν όμως παλαιότερα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα, όπως είναι η ιντερφερόνη. Επιπλέον, τότε δεν είχαμε τη γνώση της μοριακής βιολογίας, που διαθέτουμε σήμερα για να καταλάβουμε πώς ακριβώς δρουν αυτά τα φάρμακα και πώς πρέπει να τα χρησιμοποιήσουμε. Η ανοσοθεραπεία είναι μια παλιά θεραπεία με καινούργια εφαρμογή.

ΕΡ_Οπότε, μπορούμε να πούμε ότι η ανοσοθεραπεία άνοιξε ένα νέο μονοπάτι στη θεραπεία του καρκίνου; ΑΠ_Όντως, πέρα από τη χημειοθεραπεία, την ακτινοθεραπεία, την ορμονοθεραπεία, τη χειρουργική και τις μοριακές θεραπείες, που επίσης είναι πολύ «δυνατές» στον καρκίνο, έχουμε πλέον έναν νέο πυλώνα, την ανοσοθεραπεία. Αλλά, για

ΕΡ_Πρόκειται όμως για ακριβές θεραπείες. Τι σημαίνει αυτό για τις αντοχές των συστημάτων υγείας; ΑΠ_Τα αντινεοπλασματικά φάρμακα είναι όλα χωρίς συμμετοχή από τον ασφαλισμένο και επιβαρύνουν εξ ολοκλήρου τον ασφαλιστικό τομέα. Οπότε, πρόκειται για ένα σημαντικό ερώτημα, που απασχολεί και τα επιστημονικά συνέδρια. Σαφώς, η ανοσοθεραπεία, όπως και όλες οι καινούργιες θεραπείες που φτιάχνονται με εξειδικευμένες μεθόδους, έχουν υψηλό κόστος. Μια τέτοια θεραπεία για έναν ασθενή μπορεί να κοστίσει κάποιες χιλιάδες ευρώ τον μήνα. Όμως, αν το δει κανείς συνολικά, τελικά μπορεί τα συστήματα υγείας να βγουν και κερδισμένα, γιατί σε αυτό θα πρέπει να συνυπολογίσουμε το κόστος από νοσηλείες για παρενέργειες, τοξικότητες, πυρετούς, λοιμώξεις, διάρροιες, που προκαλούν οι χημειοθεραπείες. Όταν συγκρίνουμε τα κόστη, θα πρέπει σκεφτόμαστε όχι μόνο πόσο κοστίζει ένα φάρμακο χημειοθεραπείας έναντι ενός φαρμάκου ανοσοθεραπείας, αλλά και τα παράπλευρα κόστη. Όταν κάποιος υποβάλλεται σε χημειοθεραπεία και έχει παρενέργειες, θα χρειαστεί να εισαχθεί στο νοσοκομείο 3-4 ημέρες για να υποστηριχθεί. Ακόμη και τα υποστηρικτικά φάρμακα της χημειοθεραπείας είναι πολύ ακριβά. Για παράδειγμα, όταν πέφτουν τα λευκά αιμοσφαίρια από τη χημειοθεραπεία, χορηγούμε κάποιες υποστηρικτικές ενέσεις που τα «ανεβάζουν», που είναι ακριβές και χορηγούνται εξ ολοκλήρου από τα ασφαλιστικά ταμεία. Οπότε, αν γλυτώσουμε ενέσεις για τα λευκά, ενέσεις για τον αιματοκρίτη, τις νοσηλείες για τις παρενέργειες κ.λπ., το συνολικό όφελος μπορεί να είναι μεγάλο και για το σύστημα υγείας.•••

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα www.bms-greece.gr

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ζώντας με καρκίνο Συνέντευξη: Ιοκάστη Αλειφεροπούλου

ΕΡ_Όλοι, στον κύκλο μας, έχουμε κάποιον γνωστό ή συγγενή που έχει πέσει «θύμα» του καρκίνου. Άλλοι έδωσαν τη «μάχη» και βγήκαν «νικητές» και άλλοι όχι. Πόσο σημαντικός είναι ο παράγοντας έγκαιρη διάγνωση-θεραπεία; Μ.Κ._Η ενημέρωση των πολιτών είναι το άλφα και το ωμέγα για την έγκαιρη διάγνωση, ώστε να προληφθεί ο καρκίνος στα αρχικά του στάδια. Επομένως, υπάρχει διπλό όφελος, τόσο για τον ασθενή όσο και για το κράτος. Για τον ασθενή, θα είναι πιο αποτελεσματική η θεραπεία του σε αρχικό στάδιο, και για το κράτος σαφώς λιγότερη η δαπάνη, με μειωμένα έξοδα για θεραπείες, εξετάσεις και νοσήλια. Ζ.Γ._Η καλύτερη πρόληψη για τον καρκίνο είναι η έγκαιρη διάγνωση, και πρέπει όλοι όσοι ταλαιπωρούνται, αυτήν τη στιγμή, να έχουν στο μυαλό τους το εξής:

Πρώην ασθενείς που έγιναν εθελοντές στη «μάχη» κατά της νόσου

ο καρκίνος δεν είναι πάντα θάνατος, είναι και ζωή. Επιπλέον, έχουν γίνει τεράστια βήματα τα τελευταία χρόνια, τόσο από τον σύλλογό μας όσο βεβαίως και από άλλους φορείς, για την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση. Θυμάμαι, χαρακτηριστικά, ότι στα πρώτα ενημερωτικά περίπτερα, οι άνθρωποι δεν μας άφηναν ούτε να τους πλησιάσουμε, αρνούνταν ακόμα και να πάρουν τα ενημερωτικά φυλλάδια. Έχουμε προχωρήσει πολύ. Χρειάζεται όμως ακόμα πολλή δουλειά. Από την άλλη πλευρά όμως, δυστυχώς, η πρόληψη για την οποία τόσο πασχίζουμε δεν αποτελεί, όπως φαίνεται, προτεραιότητα της Πολιτείας και των φορέων, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις τους, τις προτροπές και τις βαρύγδουπες δηλώσεις. Γιατί, τι άλλο μπορεί να σημαίνει όταν ο πολίτης, ενημερωμένος πια για την αξία της πρόληψης, παίρνει τηλέφωνο στα νοσοκομεία για εξετάσεις και του δίνουν ραντεβού μετά από 4-5 ή και 6 μήνες; Θα σας πω κι αυτό: Μας

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Μανιώ Κορλέτη

Αντιπρόεδρος του Ομίλου Εθελοντών κατά του ΚαρκίνουΑγκαλιάΖΩ

Ζωή Γραμματόγλου

Πρόεδρος του Συλλόγου ΚαρκινοπαθώνΕθελοντών-ΦίλωνΙατρών «Κ.Ε.Φ.Ι.» Αθηνών

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ παίρνουν τηλέφωνο και ζητούν να μεσολαβήσουμε για να μπορέσουν να κάνουν σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα τις εξετάσεις τους. Καταλαβαίνετε, βέβαια, ότι δεν μπορούν όλοι να αντέξουν το κόστος των εξετάσεων σε ιδιωτικό κέντρο, ιδιαίτερα μάλιστα το τελευταίο διάστημα. Με όλο αυτό το αλαλούμ στον χώρο της υγείας, τα πράγματα είναι όλο και χειρότερα για την πρόληψη, ενώ βέβαια θα έπρεπε να είναι το αντίθετο. Χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ότι ο ασθενής με καρκίνο έχει να αντιμετωπίσει όχι μόνο την ίδια την ασθένεια, αλλά παράλληλα και τις επιπτώσεις της νόσου στην εργασία, στην οικονομική ζωή, στην προσωπική του ανάπτυξη, στην εκπαίδευση, στην κοινωνική ζωή. Σε όλα αυτά η κοινωνική ασφάλιση

Το κυριότερο πρόβλημα είναι η μη επαρκής κάλυψη των αναγκών της χώρας σε συστήματα ακτινοθεραπείας.

πρέπει να είναι σύμμαχος με τρεις βασικούς πυλώνες: Να στηριχθεί ο ασθενής με καρκίνο, να μπορέσει να πραγματοποιήσει τις απαραίτητες αλλαγές στη ζωή του και να θωρακίσει τον εαυτό του προστατεύοντας τη μελλοντική του υγεία. Σε καμία περίπτωση, η υγεία και η ζωή των ασθενών δεν μπορεί να είναι δύο ταχυτήτων, ανάλογα με το εισόδημα ή την ασφαλιστική ικανότητα, ειδικά σε περίοδο οικονομικής κρίσης, κατά την οποία επαυξάνεται η ανασφάλεια και ο φόβος των ασθενών με καρκίνο. ΕΡ_Έχει αλλάξει κάτι προς το καλύτερο ή το χειρότερο τα τελευταία χρόνια ως προς αυτά; Μ.Κ._Έχουν γίνει αλλαγές προς το καλύτερο από άποψη τεχνολογική, όπως για

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

παράδειγμα, ο εξοπλισμός των νοσοκομείων με καινούρια διαγνωστικά μηχανήματα καλύτερης ευκρίνειας και με καινοτόμα φάρμακα για εξατομικευμένη θεραπεία. Γενικότερα, η εξέλιξη της επιστήμης έχει προχωρήσει αρκετά, με αποτέλεσμα ο ασθενής να έχει τη δυνατότητα να απολαύσει μια καλύτερη ποιότητα ζωής, και μάλιστα μακροχρόνιας. Στη χώρα μας, ωστόσο, σε μια περίοδο λιτότητας, βρισκόμαστε στο ναδίρ. Αυτό σημαίνει πως, δυστυχώς, οι ασθενείς αντιμετωπίζουν ανισότητα στις παροχές υγείας που αναφέραμε παραπάνω. Ζ.Γ._Η ταλαιπωρία των ασθενών με καρκίνο δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Τα τελευταία χρόνια, πολλοί βαριά πάσχοντες δεν κατόρθωναν να βρουν τα φάρμακά τους. Το κόστος για την αγορά των φαρμάκων έχει μετακυλιστεί στις πλάτες των ασθενών, είτε λόγω της αύξησης του αριθμού των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων είτε λόγω της μεγάλης διαφοράς που παρατηρείται μεταξύ ασφαλιστικής τιμής που αποζημιώνεται από τον ΕΟΠΥΥ και λιανικής τιμής, ακόμη και σε γενόσημα φάρμακα. Οι ασθενείς δυσκολεύονται να βρουν φάρμακα υψηλού κόστους, ιδίως όσοι ζουν στην Περιφέρεια, όπου έχουν κλείσει πολλά από τα φαρμακεία του ΕΟΠΥΥ και η επάρκεια των φαρμάκων αυτών στα νοσοκομειακά φαρμακεία είναι ελλιπής ή μηδενική, λόγω μειωμένου προϋπολογισμού των νοσοκομείων. Μεγάλη καθυστέρηση υπάρχει στην εισαγωγή και τιμολόγηση νέων καινοτόμων φαρμάκων στην Ελλάδα με τα οποία αντιμετωπίζονται σπάνια και σοβαρά νοσήματα. Και το ζήτημα είναι ότι πανάκριβα αντικαρκινικά φάρμακα δεν μπορούν να αντικατασταθούν από γενόσημα, επειδή δεν έχει λήξει ακόμη η πατέντα τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να δημιουργηθούν αντίγραφα. Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα καθυστέρησης στην έναρξη της ακτινοθεραπείας για μεγάλο αριθμό ασθενών, λόγω μεγάλης λίστας αναμονής. Η καθυστέρηση οφείλεται σε πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων o μεγάλος αριθμός ασθενών, όχι μόνο από την Αθήνα αλλά και την Περιφέρεια, η μία βάρδια με την οποία λειτουργούν τα περισσότερα ακτινοθεραπευτικά τμήματα νοσοκομείων, η έλλειψη προσωπικού, οι συχνές βλάβες εξοπλισμού. Ο κυριότερος όμως λόγος είναι η μη επαρκής κάλυψη των αναγκών της χώρας σε συστήματα ακτινοθεραπείας.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου Λόγω της έλλειψης μονάδων ακτινοθεραπείας οι ασθενείς αναγκάζονται να υποβάλλονται σε μετακίνηση εκτός του τόπου κατοικίας τους σε άλλες περιφέρειες της χώρας, προκειμένου να υποβληθούν σε ακτινοθεραπεία με σημαντική οικονομική επιβάρυνση, δεδομένου ότι, παρά τα διαβήματά μας, το Υπουργείο Υγείας δεν έχει ικανοποιήσει το αίτημά μας για αποζημίωση μετακίνησης των ασθενών σε άλλη πόλη για την ακτινοθεραπεία, όπως έχει κάνει για άλλες κατηγορίες ασθενών. Η ακτινοθεραπεία σήμερα εφαρμόζεται όχι μόνο μετά τη χειρουργική επέμβαση, αλλά και, πολλές φορές, στην αρχή της θεραπείας, προκειμένου να περιοριστεί η βλάβη, ώστε να επακολουθήσουν οι άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις, δηλαδή η χει-

πέραν της νόμιμης αποζημίωσης, έχουμε κάνει διαβήματα στον ΕΟΠΥΥ.

ρουργική αντιμετώπιση ή/και η φαρμακευτική αγωγή. Επίσης, εφαρμόζεται ως ανακουφιστική αγωγή. Γεγονός που σημαίνει ότι πολύ περισσότεροι ασθενείς έχουν ανάγκη ακτινοθεραπείας. Πολλά νοσοκομεία όμως σε περίπτωση βλάβης του συστήματος ακτινοθεραπείας δεν ειδοποιούν τον ασθενή. Τα προβλήματα αυτά εξωθούν όσους ασθενείς είναι ακόμη σε θέση να καταβάλουν το επιπλέον κόστος στο να καταφεύγουν στα ιδιωτικά κέντρα ακτινοθεραπείας, τα οποία, πέραν της αποζημίωσης ακτινοθεραπευτικών πράξεων, που ορίζεται από τον ΕΟΠΥΥ στο από 23/4/2012 Αρ. Πρωτ. Οικ.: 19703 έγγραφό του, απαιτούν επιπλέον ποσό, που κατά πληροφορίες κυμαίνεται από 1.500-2.500 ευρώ ανά πράξη, συν την αμοιβή του γιατρού. Για την ανωτέρω απαίτηση των διαγνωστικών κέντρων,

δεν έχουν προχωρήσει σε υλοποίηση μέχρι στιγμής. Αλήθεια, τι έχει ολοκληρωθεί μέχρι στιγμής; Το Εθνικό Αρχείο Νεοπλασιών δουλεύεται εδώ και χρόνια, ωστόσο δεν έχει καταλήξει πουθενά. Τελευταία, σε μια ομιλία μου στην Παλιά Βουλή, άκουσα από τον πρόεδρο της ΕΟΠΕ, τον κύριο Βαρθαλίτη, ότι βρίσκεται σε εξέλιξη το Μητρώο Ασθενών με Καρκίνο του Μαστού. Άγνωστο παραμένει το αν τελικώς ολοκληρώθηκε ή όχι. Σχετικά με τις ακτινοθεραπείες, τα μηχανήματα στα περισσότερα ογκολογικά νοσοκομεία είναι πεπαλαιωμένα και με συχνές βλάβες εξοπλισμού. Το κυριότερο όμως πρόβλημα είναι η μη επαρκής κάλυψη των αναγκών της χώρας σε συστήματα ακτινοθεραπείας, με αποτέλεσμα οι ανασφάλιστοι, ή ακόμη και αυτοί που έχουν πρόσβαση με παραπεμπτικό, να περιμένουν για μήνες για τη

ΕΡ_Στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τον Καρκίνο 2011-15 γινόταν ιδιαίτερη αναφορά στις πολιτικές πρόληψης, καθώς και στις πολιτικές αποκατάστασης/ επανένταξης. Τι βήματα έχουν γίνει σε αυτούς τους τομείς; Μ.Κ._Στο σχέδιο δράσης, προβλέπονται πολλά τα οποία, δυστυχώς, δεν έχουν γίνει στην πράξη. Σχετικά με την αποκατάσταση και επανένταξη των ασθενών με καρκίνο στην κοινωνία, προβλέπεται κατ’ οίκον νοσηλεία, λειτουργία ξενώνων τελικού σταδίου και επανέλεγχος για την έγκαιρη διάγνωση των μεταστάσεων, παροχές που

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

θεραπεία τους. Οι δωρεές που υπάρχουν θα μπορούσαν να βελτιώσουν την κατάσταση (π.χ. Δωρεά Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και Ιδρύματος Λάτση) όμως δεν λειτουργούν, λόγω της μη πρόσληψης του επιστημονικού προσωπικού που απαιτείται για τη λειτουργία τους. Τέλος, όσον αφορά στην τιμολόγηση νέων φαρμάκων, θεωρούμε πως οι ανακοινώσεις σε θέματα υγείας, και ειδικά φαρμάκων που αποτελούν κοινωνικό αγαθό, απαιτούν περισσότερη σοβαρότητα και ακρίβεια. Κρίνουμε, επομένως, αναγκαίο να αλλάξει η νομοθεσία που διέπει την τιμολόγηση των φαρμάκων, καθώς αυτή τη στιγμή προτεραιότητα αποτελεί η άμεση πρόσβαση, με τη μικρότερη δυνατή συμμετοχή στα φάρμακα για όλους τους πολίτες.

γνωστο πόσοι ασθενείς επιβιώνουν στα 5 χρόνια, στα 10 ή στα 15, πόσοι παρουσιάζουν υποτροπές, ποια πορεία έχει κάθε μορφή καρκίνου. Είναι επίσης άγνωστο αν αυτά που γίνονται από πλευράς χειρουργικών επεμβάσεων και θεραπείας έχουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Το ζήτημα είναι πως δεν μπορεί να υπάρξει αξιολόγηση-παρακολούθηση υπηρεσιών χωρίς στατιστικά δεδομένα. Αυτό ακριβώς που ονομάζεται ποιοτική αξιολόγηση υπηρεσιών. Πώς όμως θα εφαρμοστεί μια εθνική στρατηγική για τον καρκίνο, η οποία θα καλύπτει όλο το φάσμα, από την πρόληψη μέχρι την ανακουφιστική φροντίδα, όταν αγνοούμε ποιο είναι το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος;

Ζ.Γ._Δυστυχώς, η θλιβερή πραγματικότητα για τον τόπο μας είναι ότι δεν έχουμε ένα σωστό Εθνικό Αρχείο Καρκίνου, που να επιτρέπει σωστή αξιολόγηση των δράσεων. Τα βασικά στοιχεία για την ολοκληρωμένη παρακολούθηση του προβλήματος του καρκίνου σε μια χώρα, απαραίτητα για την αξιολόγηση της παροχής υπηρεσιών και της αποτελεσματικότητας αυτής, είναι οι δείκτες συχνότητας της ασθένειας συγκριτικά με τους δείκτες θνησιμότητας, αλλά και τα μετρήσιμα χρόνια υγιούς ζωής. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι στη χώρα έχουμε π.χ. 500 περίπου νέα περιστατικά καρκίνου τον χρόνο, 70 περίπου θανάτους. Είναι δυνατό μόνο με τα στοιχεία αυτά να εκτιμηθεί πού οδηγούν αυτοί οι αριθμοί; Ωστόσο, παραμένει ά-

ΕΡ_Ένας σύλλογος πώς ακριβώς στηρίζει τον ασθενή στη δύσκολη καθημερινότητα που αυτός αντιμετωπίζει;

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Μ.Κ._Στον Όμιλο ΑγκαλιάΖΩ παρέχουμε ψυχολογική στήριξη στους ογκολογικούς ασθενείς και στις οικογένειές τους, παράλληλα με τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους ως προς τη θεραπεία τους. Στην κοινωνική τους στήριξη και τη διασύνδεσή τους με άλλες δομές και φορείς. Ζ.Γ._Έχουμε διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής στήριξης των ασθενών, που στόχο έχει όχι μόνο την αντιμετώπιση της κρίσης που προκαλεί η διάγνωση του καρκίνου, αλλά και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Προσπαθούμε να

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου βγάλουμε τους ασθενείς από τα σπίτια, να τους σηκώσουμε από τους καναπέδες και να τους πείσουμε ότι η καταβολή του σώματος, λόγω των θεραπειών, δεν είναι ικανή να καταβάλει και την ψυχή του ανθρώπου. Αυτό το αποδεικνύει ο καθημερινός αγώνας όλων εμάς, που περάσαμε από αυτήν την ταλαιπωρία και οργανωθήκαμε στον σύλλογο, προσφέροντας ψυχολογική στήριξη σε κάθε νέο ασθενή και την οικογένειά του. Ένα από τα σημαντικότερα προγράμματα του συλλόγου είναι το εθελοντικό. Οι εθελοντές αποτελούν τη σπονδυλική στήλη και ταυτόχρονα την κινητήρια δύναμη. Ο εθελοντής δεν αντικαθιστά σε καμία περίπτωση τον ειδικό ή το συγγενικό περιβάλλον. Είναι περισσότερο μια προβολή, ένας καθρέφτης των αναγκών και των δυσκολι-

Μ.Κ._Ο Όμιλος ΑγκαλιάΖΩ φροντίζει για την ενημέρωση των πολιτών για την πρόληψη-έγκαιρη διάγνωση, την ενδυνάμωση των ασθενών, για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Λόγω της οικονομικής κρίσης, συμβάλλουμε, επίσης, με το πρόγραμμα της οικονομικής στήριξης, με χρήματα και τρόφιμα, στους ανασφάλιστους και άπορους ογκολογικούς ασθενείς.

ών που μπορεί να συναντήσει ο καθένας μας κάτω από ειδικές συνθήκες, και ζητά την ανθρώπινη βοήθεια με τον ρόλο που μπορεί να του προσφέρει ένας καλά εκπαιδευμένος εθελοντής… Η εμπειρία μας από τον σύλλογό μας δείχνει ότι η ανάγκη αυτής της ανθρώπινης προσφοράς γίνεται όλο και μεγαλύτερη μέσα στην κοινωνική μοναξιά που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Εμείς προσπαθούμε να απελευθερώσουμε τον ελεύθερο χρόνο των μελών μας. Ο ασθενής θα αισθανθεί καλύτερα ακούγοντας: «Μπορώ να σε νιώσω, γιατί και εγώ πέρασα τα ίδια με σένα»…».

διασύνδεσης των δημόσιων και ιδιωτικών υγειονομικών φορέων με την Κοινωνία των Πολιτών (νοσοκομεία, Κέντρα Ημέρας, υποστηρικτικές δομές, Ιατρεία Πόνου, Κοινωνικά Ιατρεία, άλλες ΜΚΟ και σύλλογοι κ.λπ.), για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των ασθενών στη θεραπεία, μέσω της συνεχούς καταγραφής των αναγκών των ασθενών και τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους (patient advocacy), την προώθηση συνεργειών με φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (π.χ. European Cancer Patient Coalition) προς όφελος του ασθενή κ.λπ. Ο σύλλογος συνεργάζεται στενά με άλλες 35 οργανώσεις ασθενών με καρκίνο σε όλη την Ελλάδα, οι οποίες στηρίζουν τις δράσεις του «Κ.Ε.Φ.Ι.» για περισσότερα από 10 χρόνια, με στόχο την παροχή ολοκληρω-

ΕΡ_Ποιες είναι οι κυριότερες δράσεις που αναπτύξατε ως σύλλογος την τελευταία χρονιά;

Ζ.Γ._Ο Σύλλογος «Κ.Ε.Φ.Ι.» προσπαθεί, μέσω των δράσεών του, να σταθεί δίπλα στον ογκολογικό ασθενή και την οικογένειά του, προσφέροντας στήριξη σε κάθε επίπεδο. Έχει αναπτύξει έντονη δράση μέσω των εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που υλοποιεί, σε πανελλαδικό επίπεδο, μέσω της συμμετοχής και

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ο Όμιλος Εθελοντών κατά του Καρκίνου-ΑγκαλιάΖΩ ιδρύθηκε το 1976, με σκοπό τότε την ηθική και οικονομική στήριξη των απόρων ασθενών με καρκίνο που νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο «Μεταξά». Εξελικτικά, έγινε ένας οργανωμένος εθελοντικός φορέας, με 2.000 μέλη και 500 εκπαιδευμένους εθελοντές.

μένης υποστήριξης σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, διευρύνοντας τη γεωγραφική εμβέλεια της δραστηριότητας του Συλλόγου «Κ.Ε.Φ.Ι.». Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι καινοτόμες εκστρατείες «Δικαίωμά μου!» και «Τροφός», όπου, μέσω της συνεργασίας αυτής, μοιράστηκαν περισσότερα από 100.000 στην πρώτη και 40.000 στη δεύτερη ενημερωτικά έντυπα σε όλη τη χώρα. ΕΡ_Πριν γίνετε εθελόντρια στη «μάχη» κατά του καρκίνου, υπήρξατε ασθενής. Διηγηθείτε μας μια στιγμή που σας στιγμάτισε στις δύο αυτές φάσεις της ζωής σας, και πείτε μας το μήνυμα που θα θέλατε να μεταφέρετε προσωπικά. Μ.Κ._Στην αρχή, ο φόβος και η αγωνία ήταν τα συναισθήματα που κυριαρχούσαν

Ο Σύλλογος «Κ.Ε.Φ.Ι.» ιδρύθηκε την άνοιξη του 2004 στην Αθήνα, με στόχο να προσφέρει συναισθηματική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη στους ογκολογικούς ασθενείς και στα μέλη των οικογενειών τους, καθώς και ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σχετικά με τον καρκίνο.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

μέσα μου μέχρι να αποδεχθώ την κατάσταση. Η συμβουλή που έχω να δώσω είναι να μη φοβάστε την ενημέρωση και να είστε συνεπείς στις εξετάσεις σας, διότι η ενημέρωση είναι ζωή. Η άγνοια είναι ύπουλος εχθρός. Ζ.Γ._Η ιστορία μου με τον καρκίνο του μαστού ξεκινάει το 1993. Κάνοντας, τυχαία, μαστογραφία, ανακαλύπτω ότι έχω ογκίδιο στον δεξιό μαστό. Εγώ δεν το ψηλάφισα, ποτέ δεν φαινόταν. Έγινε αφαίρεση του όγκου και των λεμφαδένων. Έκανα 35 ακτινοβολίες και 8 σχήματα χημειοθεραπείες. Ήμουν 39 χρόνων με τρία μικρά παιδιά. Η διάγνωση έβαλε σε μεγάλη κρίση και δοκιμασία όχι μόνο εμένα, αλλά και ολόκληρη τη δομή της οικογένειάς μου. Δεν ήμουν πια η δυνατή μάνα, σύζυγος, κόρη, που μπορούσα να προστατεύω τους άλλους! Μετά από τον θυμό και τον φόβο, δέχτηκα τον καρκίνο σαν ένα γεγονός δύσκολο, που ήρθε στη ζωή μου και έπρεπε να παλέψω. Ήθελα να ζήσω, να μεγαλώσω και να χαρώ τα παιδιά μου και τους ανθρώπους που αγαπώ. Μέσα από την περιπέτεια του καρκίνου, αναθεώρησα στάσεις, απόψεις, ρόλους και ανακάλυψα ότι η ζωή είναι κυρίως δική μου ευθύνη και απόφαση. Αυτό που με βοήθησε πολύ ήταν η στήριξη του άντρα μου και των γιατρών μου. Ο χειρουργός μου με ενημέρωσε από την πρώτη στιγμή, και αυτό ήταν λυτρωτικό για μένα, ήξερα ότι είχα να παλέψω με ένα θηρίο, που έπρεπε όμως να το νικήσω. Γνώριζα την απειλή της αρρώστιας, γνώριζα την πιθανότητα της μετάστασης, είχα άγχος και φόβο για τον θάνατο. Κουβάλησα στις πλάτες μου όλο το βάρος του κοινωνικού στίγματος, που λειτουργούσε σαν σφραγίδα μελλοθανάτου. Με το πέρασμα του χρόνου, εξοικειώθηκα με την αρρώστια, έμαθα να ζω με αυτή και, συχνά, να κάνω χιούμορ στον οίκτο των άλλων και τα αρνητικά συναισθήματα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ όταν πήγα στο ΙΚΑ να κάνω αίτηση για να πάρω άδεια. Η κοπέλα με ρώτησε «τι έχετε;» και εγώ είπα «καρκίνο του μαστού». Μόνο που δεν έπεσε από την καρέκλα. Τότε είπα: «Μη φοβάσαι, δεν κολλάει!». Η εμπειρία μου, 23 χρόνια μετά το χειρουργείο και τις θεραπείες, έχοντας την ευκαιρία μιας συστηματικής ψυχολογικής υποστήριξης, ανακάλυψα μετά από πολύ πόνο, εσωτερικές δυνάμεις, έμαθα τη μεγάλη διαφορά που υπάρχει μεταξύ του ΥΠΑΡΧΩ και του ΖΩ.•••

998/GR/12-01//1003(2)

ΕΞΕΛΙΣΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ. ΒΕΛΤIΩΝΟΥΜΕ ΤΗ ΖΩΗ.

ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΔΩ.

Η Gilead Sciences είναι μια βιοτεχνολογική εταιρεία που ανακαλύπτει, αναπτύσσει και εμπορεύεται καινοτόμες θεραπείες για νόσους όπου υπάρχει επιτακτική ανάγκη. Αποστολή της εταιρείας παγκοσμίως είναι να προάγει τη φροντίδα των ανθρώπων που πάσχουν από ασθένειες απειλητικές για τη ζωή. Η Gilead εστιάζει τους πρωταρχικούς στόχους της στα αντιικά (φάρμακα κατά των ιών HIV/ AIDS και των χρόνιων ηπατιτίδων), στις ασθένειες του αναπνευστικού (όπως η γρίπη και η κυστική ίνωση) και πρόσφατα στον τομέα της Αιματολογίας/ Ογκολογίας. Σήμερα, το 42% των εργαζομένων μας απασχολείται στο τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης. Είναι ένα ποσοστό που υπερβαίνει το αντίστοιχο άλλων εταιρειών του χώρου μας και καταδεικνύει τη μακρόχρονη αφοσίωσή μας στην επιστημονική καινοτομία.

ΡΕΠ Ο Ρ Τ Α Ζ Το PhB στο Πανευρωπαϊκό Ογκολογικό Συνέδριο

ESMO 2016

Οι εξελίξεις στην Ογκολογία

της Βασιλικής Αγγουρίδη

Δεδομένα που αλλάζουν την καθ’ ημέρα κλινική πράξη των ογκολόγων διεθνώς ανακοινώθηκαν στο ετήσιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιατρικής Ογκολογίας στην Κοπεγχάγη, και το PhB ήταν εκεί.

ο ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, και ιδίως γιατρών και ερευνητών που δραστηριοποιούνται στον χώρο της ογκολογίας, προσέλκυσε το φετινό Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιατρικής Ογκολογίας (European Society of Medical Oncology-ESMO), που διεξήχθη στην Κοπεγχάγη, από τις 7 έως τις 11 Οκτωβρίου. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της εταιρείας και του συνεδρίου, καθηγητή Fortunato Ciardiello, το ESMO 2016 θα μείνει στα χρονικά ως ένα συνέδριο που

άλλαξε την κλινική πράξη. Παράλληλα, κατέγραψε ρεκόρ συμμετοχής και παρουσίασε καλά νέα για την κάλυψη θεραπευτικών κενών σε καρκίνους όπως του πνεύμονα, των ωοθηκών και άλλων, λιγότερο συχνών, κακοηθειών. Το PhB βρέθηκε στο Bella Center, κατέγραψε σημαντικές ανακοινώσεις και μίλησε με Έλληνες και άλλους Ευρωπαίους επιστήμονες γύρω από τις σημαντικότερες εξελίξεις στον χώρο της ογκολογίας. Η ανοσοθεραπεία, που άλλαξε το τοπίο στην ογκολογία, όπως και στοχευμένες

T 30

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

θεραπείες και εξατομικευμένα φάρμακα γενικά, καθώς και η χρήση των βιοδεικτών για την πρόβλεψη αντιδράσεων και αποτελεσμάτων, κυριάρχησαν στο συνέδριο. Περισσότερες από 1.640 μελέτες παρουσιάστηκαν, ενώ αριθμόςρεκόρ από αυτές δημοσιεύθηκαν σε κορυφαία ιατρικά περιοδικά. Μέρος της καθημερινότητας του καρκίνου αποδεικνύεται, όμως, η κοινωνικοοικονομική πλευρά του. Ιταλική έρευνα κατέδειξε ότι οι οικονομικές δυσκολίες μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής του καρκινοπαθούς κατά τη διάρκεια της θεραπείας, αυξάνοντας ακόμη και τον κίνδυνο θανάτου. Σύμφωνα με τον κύριο ερευνητή, Dr. Francesco Perrone, διευθυντή της Μονάδας Κλινικών Ερευνών του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου της Νάπολης, αυτό αφορά ακόμη και χώρες στις οποίες το σύστημα υγείας καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των εξόδων. Στον τομέα της πρόσβασης των ασθενών στη θεραπεία, η Ευρώπη αποδεικνύεται ήπειρος ανισοτήτων. Το μεταστατικό μελάνωμα είναι ένας επιθετικός και θανατηφόρος καρκίνος. Καινοτόμες στοχευμένες θεραπείες, διαθέσιμες τα τελευταία 5 έτη, όμως, κατάφεραν να προσθέσουν χρόνια στο προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών. Δυστυχώς, ελέω κόστους, πάνω από 5.000 πάσχοντες από μεταστατικό μελάνωμα στην Ευρώπη στερούνται πρόσβασης στα νέα αυτά φάρμακα, όπως έδειξε η έρευνα που διεξήγαγε η Δρ. Lidija Kandolf-Sekulovic. Μάλιστα, ασθενείς και θεράποντες ιατροί αντιμετωπίζουν αυξανόμενες δυσκολίες να τις αποκτήσουν. Η έρευνα έδειξε ότι στη Δυτική Ευρώπη το 70% των ασθενών έλαβαν καινοτόμες θεραπείες, όταν στην Ανατολική Ευρώπη λιγότερο από το 10% των ασθενών είχαν πρόσβαση στις τελευταίες θεραπείες που συστήνονται από τις τρέχουσες Ευρωπαϊκές Οδηγίες. Η έρευνα εκτιμά ότι περίπου 19.250 ασθενείς με μεταστατικό μελάνωμα λαμβάνουν θεραπεία ετησίως στην Ευρώπη και σχεδόν 7.450 (39%) στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη. Από αυτούς, 5.128 (69%) δεν έχουν πρόσβαση σε θεραπείες πρώτης γραμμής, βάσει των ευρωπαϊκών κατευθυντήριων γραμμών. Συνολικά, εκτιμάται ότι σχεδόν το ένα τρίτο των ασθενών με μεταστατικό μελάνωμα δεν έχουν πρόσβαση σε καινοτόμα φάρμακα.

ΡΕΠ Ο Ρ Τ Α Ζ

Θεραπείες Στο πεδίο των θεραπειών, η μελέτη φάσης ΙΙΙ EORTC 18071 έδειξε πως η ipilimumab, ως βοηθητική θεραπεία, βελτιώνει σημαντικά τη συνολική επιβίωση σε ασθενείς με σταδίου ΙΙΙ μελάνωμα. Στο ESMO παρουσιάστηκαν, για πρώτη φορά, τα αποτελέσματα για τη διάμεση παρακολούθηση 5,3 ετών, κατά την οποία η συνολική επιβίωση ήταν 11% υψηλότερη με την ipilimumab συγκριτικά με το placebo. Μεταξύ των σημαντικών ανακοινώσεων ήταν και τα αποτελέσματα της μελέτης ENGOTOV16/NOVA, που έδειξε ότι ο αναστολέας PARP niraparib βελτιώνει σημαντικά την έκβαση σε ασθενείς με υποτροπιάζοντα καρκίνο των ωοθηκών, ανθεκτικό στη χημειοθεραπεία με πλατίνα. Η μελέτη πέτυχε τον πρωταρχικό της στόχο, καταδεικνύοντας πως η niraparib επιμηκύνει την επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου, σε σύγκριση με το placebo. Τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα κλινικών μελετών για την αντιμετώπιση ορισμένων μορφών καρκίνου με τη χρήση της nivolumab παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου. Ειδικότερα, σύμφωνα με την έρευνα CheckMate 141 για τους ασθενείς με υποτροπιάζοντα μεταστατικό καρκίνο κεφαλής-τραχήλου, η θεραπεία με nivolumab, πέραν της βελτίωσης της συνολικής επιβίωσης για 2,5 μήνες, κατά μέσο όρο, παράλληλα διατηρεί τη λειτουργία και μειώνει τα συμπτώματα, συγκριτικά με τη χημειοθεραπεία. «Πρόκειται για την πρώτη μελέτη που δείχνει πως μια ανοσοθεραπεία είναι ανώτερη από τις κλασικές θεραπευτικές επιλογές στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής και των συμπτωμάτων, ενώ ταυτόχρονα επιμηκύνει την επιβίωση» δήλωσε η καθηγήτρια Sandrine Faivre, ογκολόγος στο πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Beaujon, σημειώνοντας πως η nivolumab έχει αποτέλεσμα περίπου στο ένα τρίτο των ασθενών με προχωρημένο καρκίνο κεφαλής-τραχήλου. Στην περίπτωση του μετασταστικού καρκίνου του νεφρού, με τον συνδυασμό nivolumab και ipilimumab καταγράφηκε συρρίκνωση των όγκων του 40% των ασθενών, ενώ σε έναν στους δέκα ασθενείς δεν ανιχνεύθηκε καρκίνος. Ωστόσο, η μελέτη CheckMate 026 για τη χρήση της nivolumab ως θεραπείας πρώτης γραμμής σε ασθενείς με προχωρημένο μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC), με PD-L1 έκφραση 1 στα καρκινικά τους κύτταρα, δεν εκπλήρωσε το κύ-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

ριο καταληκτικό της σημείο σε ό,τι αφορά τη μεγαλύτερη επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου, σε σύγκριση με τη χημειοθεραπεία. Σύμφωνα με τους ερευνητές, πιθανόν να απαιτείται αυστηρότερη επιλογή ασθενών. «Κατά τη γνώμη μου, η έρευνα περιέλαβε ένα ευρύ φάσμα ασθενών με χαμηλό όριο PD-L1 έκφρασης μόλις 1% και πάνω» δήλωσε ο καθηγητής Johan Vansteenkiste του Καθολικού Πανεπιστημίου του Leuven. «Απαιτείται περαιτέρω έρευνα για τη χρήση του βιοδείκτη PD-L1 στην επιλογή ασθενών με nivolumab» κατέληξε. Στο ESMO 2016 παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα κλινικών μελετών για τη χρήση του pembrolizumab για τον καρκίνο του πνεύμονα, για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης και το μελάνωμα. Η πιο σημαντική από τις ανακοινώσεις για το φάρμακο αφορά στη μελέτη φάση ΙΙΙ KEYNOTE-024, που συνέκρινε το pembrolizumab ως θεραπεία πρώτης γραμμής σε ασθενείς με πλακώδη και μη πλακώδη μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα που παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα έκφρασης του PD-L1 (≥ 50%), έναντι της συνήθους χημειοθεραπείας πλατινούχου συνδυασμού. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, το φάρμακο επέδειξε μείωση κατά 50% του κινδύνου εξέλιξης της νόσου ή θανάτου και κατά 40% του κινδύνου θανάτου σε σχέση με τη χημειοθεραπεία. Παράλληλα, παρουσιάστηκαν αποτελέσματα από άλλη μελέτη, που συνέκρινε τον θεραπευτικό συνδυασμό του pembrolizumab με χημειοθεραπεία (καρβοπλατίνη και πεμετρεξίδη) σε ασθενείς με μεταστατικό μη πλακώδη μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, ανεξαρτήτως των επιπέδων έκφρασης του PD-L1, έναντι της συνήθους χημειοθεραπείας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής, ο εν λόγω συνδυασμός επέδειξε συνολική ανταπόκριση 55%, έναντι 29% της χημειοθεραπείας, και μείωσε την πιθανότητα εξέλιξης της νόσου ή θανάτου κατά 47%. Επιπλέον, παρουσιάστηκαν μακροχρόνια αποτελέσματα από τη μελέτη KEYNOTE-010, η οποία συνέκρινε τη χορήγηση του pembrolizumab σε ασθενείς με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, που είχαν λάβει προηγουμένως χημειοθεραπεία με πλατινούχο συνδυασμό και το επίπεδο έκφρασης του PD-L1 στους όγκους τους ≥1%, σε σχέση με την ενδεικνυόμενη μέχρι σήμερα χημειοθεραπεία με δοσεταξέλη. Τα αποτελέσματα έδειξαν υπεροχή του

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου pembrolizumab στη συνολική επιβίωση στους 18 μήνες έναντι της χημειοθεραπείας. Στο πλαίσιο της ίδιας μελέτης, παρουσιάστηκε ανάλυση από αναφορές των ασθενών για την ποιότητα ζωής τους που σχετίζεται με την υγεία τους, η οποία έδειξε ότι περισσότεροι ασθενείς που έλαβαν το pembrolizumab σε σχέση με αυτούς που έλαβαν χημειοθεραπεία ανέφεραν βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι στους ασθενείς με υψηλή έκφραση του PD-L1 (≥50%), η συνολική επιβίωση στους 18 μήνες ήταν 46% με δόση pembroliumab 2 mg/kg, 52% με 10 mg και 24% για τη δοσεταξέλη. «Όλοι εμείς που παρακολουθήσαμε τις ανακοινώσεις του ESMO είδαμε με ιδιαίτερο δέος τις εξελίξεις που επιφέρει ο τομέας της ανοσο-ογκολογίας στη συνολική

στη χημειοθεραπεία με δοσεταξέλη. Είναι πολύ ευχάριστο το γεγονός ότι τα αποτελέσματα αυτά συνεχίζονται σε βάθος χρόνου. Τέλος, πιστεύουμε ότι η χρήση των βιοδεικτών θα αναδείξει τους ασθενείς που είναι πιθανότερο να ωφεληθούν από τη θεραπεία». Σχετικά με τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα μελέτης για τη θεραπεία με pembrolizumab σε πρωτοθεραπευόμενους ασθενείς με μη εγχειρήσιμο ή μεταστατικό ουροθηλιακό καρκίνο, οι οποίοι παρουσιάζουν δυσανεξία στη χημειοθεραπεία με σισπλατίνη. Τα αποτελέσματα έδειξαν συνολική ανταπόκριση στη θεραπεία της τάξης του 24% επί του συνόλου των ασθενών που έλαβαν μέρος στη μελέτη, παρουσιάζοντας έτσι μια νέα λύση σε μια ανεκπλήρωτη ιατρική ανάγκη.

επιβίωση των ασθενών» δήλωσε ο Πάρις Α. Κοσμίδης, παθολόγος-ογκολόγος, διευθυντής της Β’ Παθολογικής-Ογκολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ, ο οποίος έχει διατελέσει και πρόεδρος του ESMO. «Ειδικότερα, για τον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, τα πρόσφατα στοιχεία της μελέτης Keynote 010 του pembrolizumab σε ασθενείς που είχαν λάβει προηγουμένως άλλη θεραπεία, έδειξαν ανώτερη συνολική επιβίωση σε μεγάλα χρονικά διαστήματα παρακολούθησης των ασθενών με έκφραση PD-L1 ≥1% και καλύτερη ποιότητα ζωής. Τετραπλάσιοι ασθενείς που ανταποκρίθηκαν στη θεραπεία με pembrolizumab ήταν ακόμα ζωντανοί, χωρίς εξέλιξη της νόσου, σε σχέση με αυτούς που ανταποκρίθηκαν

Στον τομέα της θεραπείας του μη μικροκυτταρικού καρκίνου, η μελέτη φάσης ΙΙΙ ASCEND-5 εξέτασε την επιβίωση ελευθέρας εξέλιξης σε ασθενείς με αναδιάταξη του γονιδίου ALK, που έλαβαν θεραπεία δεύτερης γραμμής με ceritinib, συγκριτικά με όσους έλαβαν χημειοθεραπεία και διαπίστωσε μεγαλύτερη επιβίωση για όσους έλαβαν το φάρμακο. Σημαντικά ήταν τα αποτελέσματα της τυχαιοποιημένης προοπτικής μελέτης OAK, που συνέκρινε θεραπεία με atezolizumab έναντι θεραπείας με docetaxel. Όπως διαπιστώθηκε, η atezolizumab επέδειξε συνολική επιβίωση σε όλους τους ασθενείς, ενώ περισσότερο εμφανίζεται να ωφελήθηκαν εκείνοι είχαν αυξημένα επίπεδα PD-L1.•••

INFOGRAPHICS

Ο ρόλος των βιοδεικτών στη λήψη ορθολογικών και τεκμηριωμένων αποφάσεων

Ευρωπαίοι ασθενείς και βιοδείκτες Τι γνωρίζουν για τους βιοδείκτες και τον ρόλο τους στην αποτελεσματική αξιολόγηση των ασθενών καταδεικνύει έρευνα της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας Καρκινοπαθών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εξατομικευμένης Θεραπείας.

ημαντικό μέρος της συζήτησης στο φετινό συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ιατρικής Εταιρείας Ογκολογίας (ESMO 2016) απασχόλησαν τα οφέλη από την ορθή χρήση των βιοδεικτών στην επιλογή της κατάλληλης εξατομικευμένης θεραπείας για καρκινοπαθείς. Πόσα γνωρίζουν, όμως, οι ίδιοι οι ασθενείς για τους βιοδείκτες και τον ρόλο τους; Η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Καρκινοπαθών (European Cancer Patient CoalitionECPC) και η Ευρωπαϊκή Ένωση Εξατομικευμένης Θεραπείας (European Alliance of Personalized Medicine-EAPM) πραγματοποίησαν σχετική έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζονται σε infographic. Το 70% των ερωτηθέντων δήλωσαν πως γνωρίζουν την ύπαρξη των βιοδεικτών,

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

αλλά στο 60% ο ογκολόγος δεν πρότεινε σχετική εξέταση. Μάλιστα, το 70% των ερωτηθέντων ανέφεραν πως δεν τους εξηγήθηκε επαρκώς η σημασία των βιοδεικτών. Όπως έχουν τονίσει ογκολόγοι, οι βιοδείκτες διασφαλίζουν ότι κάθε ασθενής λαμβάνει το φάρμακο που είναι πιο πιθανό να είναι αποτελεσματικό για την κακοήθειά του, ενισχύοντας, με αυτόν τον τρόπο, το ποσοστό ανταπόκρισης των φαρμάκων και τον περιορισμό της τοξικότητας. Παράλληλα, συμβάλλουν και στον περιορισμό των δαπανών, αφού προωθούν μια ισορροπημένη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας στις θεραπείες. Αποφεύγεται επίσης η χρήση δαπανηρών θεραπειών που δεν θα ανταποκριθούν και η διαχείριση ανεπιθύμητων ενεργειών, που, αντίστοιχα, επιβαρύνουν τις δαπάνες.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Η γνώση των Ευρωπαίων ασθενών για τους βιοδείκτες των ερωτηθέντων στην έρευνα της ECPC γνωρίζουν την ύπαρξη των βιοδεικτών.

Γνωρίζετε ότι οι βιοδείκτες μπορούν να βοηθήσουν τους γιατρούς να βρουν την καλύτερη θεραπεία για εσάς; Καλύτερο σκορ στη γνώση που σχετίζεται με τους βιοδείκτες Γνωρίζει την ιδέα, αλλά με άλλο όνομα Ελάχιστη γνώση

Στο των ερωτηθέντων της έρευνας της ECPC ο ογκολόγος δεν έχει προτείνει εξέταση βιοδεικτών. Πόσο χρονικό διάστημα περιμένατε για να λάβετε τα αποτελέσματα ημέρες της εξέτασης των βιοδεικτών;

Σας έχει προτείνει εξέταση βιοδεικτών ο ογκολόγος/θεράπων ιατρός σας;

Σας εξήγησε ο γιατρός σας τη σημασία των εξετάσεων βιοδεικτών;

ημέρες

των ερωτηθέντων της έρευνας της ECPC Ίντερνετ

απάντησαν πως η σημασία τους δεν εξηγήθηκε επαρκώς. Πού βρήκατε πληροφορίες για τους βιοδείκτες για να ενημερωθείτε οι ίδιοι;

Γιατρός

Σημασία των εξετάσεων βιοδεικτών

Δεν ξέρω

Αποζημιώνονται οι βιοδείκτες στη χώρα σας;

Ναι, αποζημιώνονται

Ιταλία Αποζημιώνονται για οποιονδήποτε τύπο καρκίνου 2400 εξετάσεις βιοψία RAS πραγματοποιούνται ετησίως

Success story

Stefani Vallone Πρόεδρος της ένωσης ασθενών “Καρκίνος του Πνεύμονα Ευρώπης”

7200 περιπτώσεις ετησίως

Ενώσεις ασθενών

Άλλος ασθενής

Η εξέταση του βιοδείκτη RAS δεν αποζημιώνεται στην Πορτογαλία. Η ανάλυση της εξέτασης πληρώνεται από τις φαραμακευτικές εταιρείες στα εργαστήρια, ενώ η μεταφορά της βιοψίας πληρώνεται από το Europacolon Πορτογαλίας.

Ένα από τα διασημότερα νοσοκομεία της Ρώμης δεν προσέφερε μοριακή εξέταση σε μια νέα γυναίκα που δεν έχει καπνίσει ποτέ και που υποφέρει από καρκίνο του πνεύμονα. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες των ESMO, IASLC και AIOM, θα έπρεπε να δικαιούται την εξέταση, καθώς ο καρκίνος ήταν ένα αδενοκαρκίνωμα. Ακολούθως, η ασθενής ζήτησε δεύτερη γνώμη από ένα νοσοκομείο στην Περούτζια, μια μικρή πόλη της Ιταλίας. Ο θεράπων ιατρός σε αυτό το νοσοκομείο την εξέτασε άμεσα και διαπιστώθηκε ότι ήταν ALK+. Αυτό το αποτέλεσμα της επέτρεψε να θεωρηθεί κατάλληλη για τη χορήγηση στοχευμένης θεραπείας, η οποία ήταν διαθέσιμη μόνο μέσα από κλινική έρευνα. Ευτυχώς, το νοσοκομείο συμμετείχε σε μια μελέτη, στην οποία και την ενέταξε προσφέροντάς της τη θεραπεία. Η ασθενής είναι ζωντανή τρία χρόνια μετά, έχοντας μια σχεδόν φυσιολογική “ποιότητα ζωής”, με ελάχιστες παρενέργειες.

*Η έρευνα απαντήθηκε από 150 ασθενείς/εκπροσώπους ασθενών

ΡΕΠ Ο Ρ Τ Α Ζ O μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα αντιστοιχεί στο 85-90% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα Κύριο αίτιο του καρκίνου του πνεύμονα είναι το κάπνισμα

Καρκίνος του πνεύμονα

Πρωταγωνιστές τα μονοκλωνικά Τους επιστημονικούς «προβολείς» τράβηξαν στο ESMO τα μονοκλωνικά αντισώματα, ειδικά για τη χρήση τους στη θεραπεία κατά του καρκίνου του πνεύμονα. Μεταξύ αυτών, ο αναστολέας του PD-L1 atezolizumab, η μελέτη του οποίου είχε και ελληνικό «άρωμα». Τα μυστικά του μονοκλωνικού αντισώματος αποκωδικοποίησε ο καθηγητής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Πατρών Χ. Καλόφωνος, ενώ το PhB μίλησε αποκλειστικά με έναν από τους κύριους ερευνητές της μελέτης OAK, τον Dr. F. Barlesi. της Βασιλικής Αγγουρίδη

ι νέοι θεραπευτικοί δρόμοι που έχει ανοίξει η ανοσο-ογκολογία εναντίον των κακοηθειών βρέθηκαν στο επίκεντρο του φετινού Πανευρωπαϊκού Ογκολογικού Συνεδρίου (ESMO), με την προσοχή να στρέφεται κυρίως στις θεραπείες κατά του καρκίνου των πνευμόνων. Ο πρωτοπαθής καρκίνος του πνεύμονα είναι μια συχνή κακοήθεια, η πρώτη σε θανάτους παγκοσμίως. Συνιστά την κυριότερη αιτία θανάτου από καρκίνο για τους άνδρες από το 1960 και έπειτα, και

έχει υποσκελίσει τον καρκίνο του μαστού ως αιτία καρκινικού θανάτου για τις γυναίκες μετά τη δεκαετία του 1990. Ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα αντιστοιχεί στο 85-90% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα. Το κύριο αίτιο του καρκίνου του πνεύμονα είναι το κάπνισμα, και ευθύνεται για το 80% των περιπτώσεων. Η πρόληψη και η διακοπή του καπνίσματος αποτελούν τις κύριες μεθόδους με στόχο τη μείωση της θνητότητας. H παρατηρούμενη διακύμανση της συχνότητας της νόσου μεταξύ των

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Τα μονοκλωνικά αντισώματα, που στοχεύουν στον υποδοχέα PD-1 και τον προσδέτη του υποδοχέα, τον PD-L1, έδειξαν ότι μπορούν να αποδώσουν καλά αποτελέσματα διαφόρων χωρών, εν πολλοίς, αντικατοπτρίζει τον βαθμό και την έκταση της επιδημίας του καπνίσματος σε κάθε χώρα. Είναι ενδεικτικό το ότι σε χώρες με αποτελεσματικές αντικαπνιστικές καμπάνιες, η επίπτωση της νόσου στους άνδρες παρουσιάζει σημάδια κάμψης, ενώ στις γυναίκες προβλέπεται να φτάσει σε ένα πλατό. Στην Ευρώπη, το 2013, καταγράφηκε μείωση της θνητότητας στον ανδρικό πληθυσμό κατά 6%, σε σχέση με το 2009, ενώ στις γυναίκες παρουσιάστηκε αύξηση κατά 9%, προσεγγίζοντας τα ποσοστά των ανδρών. Βέβαια, έχουν ταυτοποιηθεί και άλλοι παράγοντες κινδύνου, όπως είναι η έκθεση στον αμίαντο, το αρσενικό, το ραδόνιο και οι μη σχετιζόμενοι με τον καπνό αρωματικοί πολυκυκλικοί υδρογονάνθρακες, ενώ έχουν προταθεί μερικές ενδιαφέρουσες υποθέσεις σχετικά με τη συσχέτιση της εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα και της έκθεσης στην περιβαλλοντική ρύπανση. Στις μελέτες που παρουσιάστηκαν στο ESMO 2016, τα μονοκλωνικά αντισώματα, που στοχεύουν στον υποδοχέα PD-1 αλλά και στην ουσία που παράγεται από τον καρκίνο και ονομάζεται προσδέτης του PD-1 (PD-L1), έδειξαν ότι μπορούν να αποδώσουν ιδιαίτερα καλά αποτελέσματα. Εξαιρετικής σημασίας χαρακτηρίστηκαν και τα αποτελέσματα της μελέτης OAK που συνέκρινε θεραπεία με atezolizumab έναντι χημειοθεραπείας με docetaxel σε ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα.

ΡΕΠ Ο Ρ Τ Α Ζ

Τα βασικά σημεία της μελέτης περιέγραψε στο PhB, στο περιθώριο του ESMO 2016, ένας από τους κύριους ερευνητές, ο Dr. Fabrice Barlesi, επικεφαλής του Τμήματος Διεπιστημονικής Ογκολογίας και Θεραπευτικών Καινοτομιών του Πανεπιστημίου του Aix-Marseille και του Δημόσιου Νοσοκομείου της Μασσαλίας.

Το κάπνισμα ευθύνεται για το 80% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα

Δρ. Barlesi, ποια ήταν τα κύρια ευρήματα της μελέτης OAK για τη χρήση του atezolizumab σε ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα; Η μελέτη ΟΑΚ είναι η πρώτη τυχαιοποιημένη μελέτη που εξέτασε τους PD-L1 αναστολείς. Είναι επίσης και η μεγαλύτερη μελέτη, σε αυτό το πεδίο, στη θεραπεία δεύτερης γραμμής για τον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας διαπιστώσαμε:  Αύξηση συνολικής επιβίωσης με τη χορήγηση του atezolizumab συγκριτικά με τη συνήθη χημειοθεραπεία με docetaxel. Μάλιστα, υπάρχει όφελος στη συνολική επιβίωση, ανεξάρτητα από την έκφραση του PD-L1, και το όφελος αυτό είναι σταθερό τόσο στον πληθυσμό με πρόθεση θεραπείας όσο και σε όλες τις PD-L1 υποομάδες. Βέβαια, οι υποομάδες ασθενών με τη μεγαλύτερη έκφραση είναι εκείνες στις οποίες η αναλογία κινδύνου είναι σημαντικότερη.  Το όφελος συνολικής επιβίωσης είναι ανεξάρτητο από τα κλινικά χαρακτηριστικά: το φύλο, την κατά ECOG κατάσταση ικανότητας, την ηλικία, τον αριθμό προηγούμενων γραμμών θεραπείας. Η μόνη εξαίρεση αφορά στους ασθενείς με όγκους που παρουσιάζουν ενεργοποιητικές μεταλλάξεις του EGFR, αλλά αυτό είναι κάτι που ήδη γνωρίζαμε από άλλες

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

μελέτες με PD-L1 αναστολείς. Η διάρκεια της ανταπόκρισης σε αυτούς τους ασθενείς είναι αρκετά μακρά: 16 μήνες μέσης διάρκειας ανταπόκριση για το σκέλος που χορηγήθηκε atezolizumab, συγκριτικά με 6 μήνες για σκέλος που χορηγήθηκε docetaxel. Αυτή η διάρκεια ανταπόκρισης, μάλιστα, παρατηρήθηκε ανεξάρτητα από την έκφραση του PD-L1. Ποιο είναι το προφίλ ασφάλειας του φαρμάκου; Είναι ένα φάρμακο ιδιαιτέρως ανεκτό, με πολύ λίγες ανεπιθύμητες ενέργειες και λίγες ανεπιθύμητες ενέργειες βαθμού 3-4, συγκριτικά με το docetaxel. Δεν έχουν αναφερθεί θάνατοι που να συνδέονται με atezolizumab, και έχει λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες που οδηγούν σε απόσυρση ή αναβολή ή διακοπή της θεραπείας. Είναι ένα πραγματικά εύκολο στη χρήση φάρμακο και καλά ανεκτό από τους ασθενείς. Τι επιφυλάσσει το μέλλον ως προς τη χρήση του συγκεκριμένου φαρμάκου και της ανοσοθεραπείας; Το επόμενο βήμα με το atezolizumab, δεδομένου ότι έχουμε έναν ισχυρό «παίχτη» στο πεδίο της ανοσοθεραπείας, είναι να περιμένουμε τα αποτελέσματα των εν εξελίξει μελετών στην πρώτη γραμμή θεραπείας, και σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία, και θα δούμε πώς συγκρίνεται με τα άλλα αποτελέσματα που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο του ESMO. Πιστεύω ότι το άλλο πεδίο με ταχεία εξέλιξη αφορά στον τρόπο με τον οποίο θα χρησιμοποιήσουμε αυτούς τους ανοσοθεραπευτικούς παράγοντες στην πρώτη γραμμή ως μονοθεραπεία, πιθανόν σε έναν επιλεγμένο πληθυσμό. Αλλά για τους υπόλοιπους ασθενείς θα χρησιμοποιούμε αυτά τα φάρμακα, σε συνδυασμό με τη χημειοθεραπεία, όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα της μελέτης φάσης ΙΙ KEYNOTE-021 ή στη δεύτερη γραμμή θεραπείας, αφού χρησιμοποιήσουμε χημειοθεραπεία στην πρώτη γραμμή; Πρέπει να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση και να ανακαλύψουμε πώς θα κινούμαστε με αυτούς τους παράγοντες στη στοχευμένη ανοσο-ογκολογία.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Στη μελέτη OAK συμμετείχε, συνεισφέροντας ασθενείς, το Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών. Ο καθηγητής Παθολογίας-Ογκολογίας, διευθυντής του Ογκολογικού Τμήματος της Παθολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου, Δρ. Χαράλαμπος Καλόφωνος, μίλησε σε Έλληνες δημοσιογράφους στο περιθώριο του ESMO, εξηγώντας τη σημασία της θεραπείας με atezolizumab. Σύμφωνα με τον καθηγητή, οι ανοσοθεραπείες στοχεύουν στην ενεργοποίηση της άμυνας του οργανισμού, ώστε να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά τη νόσο. Το μονοκλωνικό αντίσωμα atezolizumab δρα στοχεύοντας στην ουσία PD-L1, προσδέτη του υποδοχέα PD-1. Ο PD-L1 εκφράζεται στα καρκινικά, αλλά και σε πολλά κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήματος, και συνδέεται με τον PD-1, στην επιφάνεια του Τ λεμφοκυττάρου, καθιστώντας το ανίκανο να εξουδετερώσει τα καρκινικά κύτταρα. Το atezolizumab δεσμεύει τον προσδέτη, εμποδίζοντας τη σύνδεση με τον υποδοχέα, με αποτέλεσμα την «αποκατάσταση» της αντικαρκινικής δράσης των λεμφοκυττάρων. Στην τυχαιοποιημένη προοπτική μελέτη OAK, διαπιστώθηκε ανταπόκριση της νόσου σε πολύ μεγάλο ποσοστό, αλλά και στατιστικά αξιοσημείωτη αύξηση της επιβίωσης. Ένα από τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της μελέτης έδειξε πως «όλοι οι ασθενείς που συμπεριλήφθηκαν, όλοι οι ιστολογικοί τύποι του καρκίνου, δηλαδή και τα πλακώδη και τα μη πλακώδη καρκινώματα, παρουσίασαν βελτίωση της συνολικής επιβίωσης» όπως ανέφερε ο Δρ. Καλόφωνος. Ο καθηγητής εξήγησε ότι «όλοι αυτοί οι ασθενείς ήταν προθεραπευμένοι, είχαν υποβληθεί σε πρώτης ή και δεύτερης γραμμής θεραπεία. Ήταν, δηλαδή, ομάδα ασθενών που δεν είχαν ιδιαίτερα ευνοϊκή πρόγνωση». Σύμφωνα με τον κύριο Καλόφωνο, «και οι ασθενείς που είχαν υψηλά επίπεδα έκφρασης PD-L1 παρουσίασαν αύξηση επιβίωσης κατά 11,5 μήνες σε έναν καρκίνο, με τη διάγνωση του οποίου και τις διαθέσιμες, εγκεκριμένες μέχρι τώρα, θεραπευτικές επιλογές, οι ασθενείς επιβιώνουν περίπου ένα έτος. Διπλασιάστηκε δηλαδή η μέση επιβίωσή τους». «Ένα άλλο σημείο που πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα είναι το προφίλ ασφάλειας της νέας αυτής θεραπείας» αναφέρει ο καθηγητής, και συμπληρώνει πως

«όλες οι θεραπείες και όλα τα φάρμακα έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες, όμως η θεραπεία με atezolizumab σχετίζεται λιγότερο συχνά με λευκοπενία, αναιμία και ναυτία, παρενέργειες συχνές μετά τη χορήγηση της χημειοθεραπείας. Επιπροσθέτως, με το atezolizumab δεν εμφανίζεται αλωπεκία, παράμετρος εξαιρετικά σημαντική για την ψυχολογία των ασθενών. Από τα δεδομένα των μελετών διαφαίνεται ότι το προφίλ ασφάλειας της νέας αυτής θεραπευτικής προσέγγισης είναι πολύ καλά ανεκτό από τους ασθενείς, και καλύτερα διαχειρίσιμο από τον θεράποντα ογκολόγο συγκριτικά με τις ανεπιθύμητες ενέργειες των χημειοθεραπευτικών παραγόντων». «Στην καθ’ ημέρα κλινική πράξη, από τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης συνάγεται πως όταν έχουμε έναν ασθενή με καρκίνο του πνεύμονα που έχει υποβληθεί σε χημειοθεραπεία πρώτης γραμμής, και εμφανίσει υποτροπή της νόσου –που πρακτικά όλοι οι ασθενείς θα παρουσιάσουν υποτροπή της νόσου– θα τους χορηγήσουμε atezolizumab. Ως εκ τούτου, καθίσταται για κάθε ασθενή που έρχεται στο ογκολογικό τμήμα θεραπεία πρώτης επιλογής. Βέβαια, όταν έχει προηγηθεί ανοσοθεραπεία στην πρώτη γραμμή και όχι χημειοθεραπεία (η οποία είναι η καθιερωμένη μέχρι σήμερα επιλογή για τους ασθενείς), δεν ξέρουμε πώς αποδίδει η θεραπεία αυτή» κατέληξε.•••

Βασικό επιστημονικό ερώτημα, πώς θα χρησιμοποιήσουμε αυτούς τους ανοσοθεραπευτικούς παράγοντες στην πρώτη γραμμή ως μονοθεραπεία

ΑΡΘΡΟ Η ψυχολογική στήριξη ασθενών με καρκίνο παίζει σημαντικό ρόλο σε κάθε στάδιο της νόσου

Ποια λάθη κάνουν οι φροντιστές

Η ψυχοκοινωνική διάσταση του καρκίνου

της Ιωάννας Π. Θεοδωρακοπούλου,

Ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας, MSc, PsyD, συμβούλου Υπογονιμότητας, επικεφαλής συμβουλευτικών υπηρεσιών στο feelwelltoday.com

νόσος αυτή έχει τη δύναμη να φέρει ανατροπές στους στόχους του ανθρώπου που ασθενεί, και έτσι να ταράξει τη σταθερότητα της ζωής του. Έχουν περάσει περισσότερα από 20 χρόνια από την εποχή που η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία έθεσε το ερώτημα αν υπάρχει προσωπικότητα με «ευαισθησία» στον καρκίνο. Τότε η απάντηση που δινόταν δεν μπορούσε να είναι βάσιμη, καθώς οι επιστήμονες χρειάζονταν πολύ περισσότερη πληροφόρηση πριν μπορέσουν να αναφερθούν σε αυτό εμπεριστατωμένα. Έκτοτε, οι μελέτες μάς έχουν δείξει ότι υπάρχει μεγάλη σύνδεση μεταξύ της προσωπικό-

Ποιοι άνθρωποι είναι ψυχολογικά πιο ευάλωτοι και πιο ανθεκτικοί στη νόσο

τητας και της εμφάνισης, διαχείρισης και ανάρρωσης από τον καρκίνο. Η ψυχολογική κατάσταση του ασθενή έχει καθοριστική επιρροή στη θετική πρόγνωση του καρκίνου όταν ο ασθενής διατηρεί αισιόδοξη σκέψη. Σαφώς και τέτοιες ερευνητικές αναφορές καθιστούν απαραίτητη την ψυχολογική υποστήριξη του ασθενή αλλά και του άμεσου περιβάλλοντός του. Είναι πλέον γνωστό σε όλους μας ότι συναισθήματα όπως η κατάθλιψη, ο θυμός και η εχθρικότητα μας κάνουν πιο ευάλωτους στην ασθένεια και στην ανάπτυξη διαταραχής. Όπως επίσης θετικές στάσεις, όπως η ελπίδα, η αισιοδοξία και η ευτυχία, ε-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Οι μελέτες έχουν δείξει μεγάλη σύνδεση μεταξύ της προσωπικότητας και της εμφάνισης, διαχείρισης και ανάρρωσης από τον καρκίνο

ΑΡΘΡΟ

Πρόσφατες έρευνες επισημαίνουν δύο τύπους προσωπικότητας που υπογραμμίζουν την ευαισθησία αλλά και την ανθεκτικότητα του ανθρώπου στον καρκίνο

νισχύουν σημαντικά το ανοσοποιητικό σύστημα και προστατεύουν από ασθένειες. Πρόσφατες έρευνες επισημαίνουν δύο τύπους προσωπικότητας που υπογραμμίζουν την ευαισθησία αλλά την ανθεκτικότητα του ανθρώπου στον καρκίνο. Ευαισθησία εμφανίζουν άτομα που πνίγουν τα συναισθήματά τους (αρνητικά και θετικά), συνήθως εκφράζονται με εκνευρισμό, μνησικακία ή επιθετικότητα προς τους άλλους, αναλαμβάνουν καθήκοντα και ευθύνες που δεν τους αναλογούν, ακόμη κι αν αντιλαμβάνονται πόσο στρεσογόνα είναι για τον εαυτό τους, αντιδρούν παρορμητικά και δεν προσαρμόζονται σε αλλαγές της ζωής, διατηρούν στάση αρνητικότητας και απαισιοδοξίας, σε κάθε δυσκολία νιώθουν κατάθλιψη ή απελπισία, ανησυχούν ακραία και συνεχώς για τους άλλους, νιώθουν υπερβολική ανάγκη για αποδοχή από τους άλλους, κι έτσι συχνά θυσιάζονται για να τους ευχαριστήσουν. Ανθεκτικότητα εμφανίζουν άτομα που εκφράζουν τα συναισθήματά τους με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο, διαχειρίζονται τον θυμό τους και τις συγκρούσεις, γνωρίζουν πότε έχουν ανάγκη να πουν «όχι», αισθάνονται ότι ελέγχουν την καθημερινότητά τους και αντιμετωπίζουν σωστά το στρες τους, είναι αισιόδοξοι και γεμάτοι ελπίδα, αναζητούν και διατηρούν συστήματα κοινωνικής στήριξης, δεν ανησυχούν ακραία και, τέλος, τους αρέσει να ευχαριστούν τους άλλους αλλά δεν αναζητούν την αποδοχή σαν μέσο συναισθηματικής

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

ενδυνάμωσης του εαυτού τους. Βέβαια, όπως σε όλες τις καταστάσεις, έτσι κι εδώ πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις. Μερικές από τις πιο αισιόδοξες και θετικές προσωπικότητες θα προσβληθούν από καρκίνο και άλλες πολύ θυμωμένες και επιθετικές φτάνουν μέχρι τα εκατό χωρίς να τον έχουν συναντήσει. Ένας ασθενής όμως με καρκίνο που έχει την πληροφορία ότι είναι καταληκτικός, αν έχει στοιχεία ανθεκτικότητας στον καρκίνο, θα ζήσει περισσότερα χρόνια, καθώς οι νέες του συμπεριφορές θα ενισχύσουν το ανοσοποιητικό του αυτόματα. Έχει αποδειχθεί ότι συγκεκριμένες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία, έχουν θετικό αντίκτυπο στη θεραπεία του καρκίνου. Σημαντικές παράμετροι στα 5 έτη ρυθμού επιβίωσης είναι ο τρόπος διαχείρισης του ασθενή, η συμπεριφορά του και η διαδικασία ανάρρωσης. Επίσης, η θνησιμότητα συνήθως μειώνεται με την παρουσία δικτύου κοινωνικής στήριξης συγκριτικά με όσους είναι κοινωνικά απομονωμένοι. Και οι ασθενείς οι οποίοι ακολουθούν θεραπεία που συμπεριλαμβάνει διαχείριση του στρες και μεθόδους χαλάρωσης παρουσιάζουν λιγότερες υποτροπές. Με αυτήν τη βάση, ξεφεύγουμε από το μονοδιάστατο –παραδοσιακό– βιοϊατρικό μοντέλο και προσεγγίζουμε το πολυδιάστατο βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο, με βάση τη συνεκτίμηση βιολογικών, κοινωνικών και ψυχολογικών παραμέτρων της ασθένειας

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

από την ώρα της παρατήρησης του πρώτου συμπτώματος και της διάγνωσης μέχρι και κατά τη θεραπευτική διαδικασία και την αποκατάσταση μετά τη θεραπεία ή το τελικό στάδιο της ασθένειας. Γι’ αυτό η αναγκαιότητα μιας θεραπευτικής ομάδας που συμπεριλαμβάνει γιατρούς όλων των ειδικοτήτων, νοσηλευτές, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και άλλους επαγγελματίες υγείας, για την επίλυση των προβλημάτων που συχνά προκύπτουν από διαφορετικές πλευρές, είναι μεγάλη, καθώς μπορεί να συμβάλει στην παράταση της διάρκειας ζωής και στη μεγιστοποίηση των πιθανοτήτων ανάρρωσης.

Η ψυχολογική διάσταση της νόσου σε κάθε στάδιο Από τα πρώτα συμπτώματα –πριν καν έχουμε διάγνωση– (ψηλάφηση όζου, παρατήρηση αίματος στα πτύελα ή στα κόπρανα κ.ά.), το έντονο άγχος πυροδοτεί αρνητικές σκέψεις, που συχνά οδηγούν σε καταθλιπτική διάθεση. Οι εξετάσεις και οι επισκέψεις στο νοσοκομείο σαφώς και εντείνουν την ήδη αρνητική διάθεση, από ήπια και φυσιολογική αντίδραση άγχους, μέχρι έντονο φόβο, κατάθλιψη, ακραία άρνηση και αμφισβήτηση. Κατά συνέπεια, επηρεάζεται αρνητικά η επικοινωνία και η σχέση με τους γιατρούς. Φτάνοντας στη στιγμή της διάγνωσης, η οποία γίνεται παρουσία φροντιστών που συνοδεύουν τον ασθενή, δεν είναι καθόλου σπάνιο το γεγονός ότι ο φροντιστής θα μάθει την αλήθεια ενώ δεν έχει ειπωθεί στον ασθενή. Όμως, αυτή η κατάσταση είναι στρεσογόνος και σαφώς

χαρακτηρίζει και κάθε πράξη συμπαράστασης του φροντιστή, καθώς είναι αδύνατο ένας μέσης ευφυΐας άνθρωπος να μην αντιληφθεί τι συμβαίνει και πολύ συχνά η δική του άγνοια –που μπορεί να αποτελεί και τακτική αντίδρασης του ίδιου– θα τον φέρει μακριά από τη σωστή θεραπεία. Οπότε, σαφώς και η ενεργή συμμετοχή και στήριξη του φροντιστή είναι σημαντική για τον ασθενή, όχι όμως αφαιρώντας του το δικαίωμα να γνωρίζει την κατάστασή του. Η αρνητική ψυχολογική του κατάσταση τις πρώτες στιγμές μετά τη διάγνωση (ενοχή, αίσθημα τέλους, μομφές προς άλλους, θυμός) χρειάζεται τη σταθερή παρουσία του φροντιστή, ο οποίος θα διευκολύνει την ενδυνάμωση του ασθενή μέσω λογικών και με αγάπη συζητήσεων, ώστε να προχωρήσει με τη σωστή πρόοδο στη θεραπεία. Ο ασθενής έχει την ανάγκη να τον αντιμετωπίσουν όπως και πριν, και όχι με μια συγκαταβατική συμπεριφορά, η οποία συνήθως είναι αιτία ακόμη και επιδείνωσης της κατάστασής του. Στην πιθανότητα ακρωτηριαστικής θεραπευτικής παρέμβασης, με κυρίαρχη την αρνητική διάθεση, βρίσκεται αντιμέτωπος με αλλαγές στο σώμα αλλά –ακόμη πιο σημαντικό– με αλλαγές στην εικόνα του ίδιου του ασθενή για το σώμα του, διαταραχές στην ομιλία, τη διατροφή αλλά και την ικανότητα μάσησης και κατάποσης, καθώς και βιοψυχοκοινωνικές δυσκολίες, λόγω προβλημάτων στην αναπνοή, εκκρίσεις και εξόδους αερίων και κοπράνων μη προβλέψιμων, δυσοσμίες, διατροφικούς και ενδυματολογικούς πε-

Από τα πρώτα συμπτώματα, το έντονο άγχος πυροδοτεί αρνητικές σκέψεις, που συχνά οδηγούν σε καταθλιπτική διάθεση

ΑΡΘΡΟ

Συγκεκριμένες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η γνωσιακήσυμπεριφοριστική θεραπεία, έχουν θετικό αντίκτυπο στη θεραπεία του καρκίνου

ριορισμούς, λοιμώξεις και εξάρτηση (π.χ. από τον σάκο στις στομίες). Τόνισα τη σημαντικότητα της εικόνας του σώματος, διότι κάποιες επεμβάσεις μπορούν να ταράξουν την ισορροπία στον ρόλο του φύλου, όπως και στη θέση του στην οικογένεια. Είναι μια στιγμή επαναδιαπραγμάτευσης της σχέσης του ασθενή με τους άλλους αλλά και με τον ίδιο του τον εαυτό, όταν εντοπίζει απειλές στην ταυτότητά του και πρέπει να βρει τρόπο να περιορίσει το φορτίο του στίγματος, επαναπροσδιορίζοντας τις αξίες και τη στάση του στη ζωή από διαφορετική πλέον οπτική γωνία. Μετεγχειρητικά, υφίστανται αλλαγές σε κοινωνικό, εργασιακό, ερωτικό και οικογενειακό επίπεδο. Οι μη εγχειρητικές θεραπείες (χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία κ.ά.) έχουν ψυχολογικό αντίκτυπο, λόγω των πολλαπλών επισκέψεων και εισαγωγών στο νοσοκομείο, των φλεβοκεντήσεων για αιμοληψία και της χορήγησης φαρμάκων, τα οποία, ανάλογα με τη θεραπεία, μπορεί να προκαλέσουν διαφοροποίηση της εικόνας, κάτι που, κοινωνικά, υπογραμμίζει την αποκάλυψη του προβλήματος. Αφού ολοκληρωθεί η θεραπεία, και κατά την φάση ύφεσης, η ψυχολογική κατάσταση εκδηλώνεται με σωματικά συμπτώματα ή με ξεσπάσματα κατά τη διάρκεια προγραμματισμένων εξετάσεων. Ο φόβος για υποτροπή ή μετάσταση οδηγεί σε παρερμηνείες διαφόρων συμπτωμάτων που παρατηρούν, αλλά και σε έντονη ανασφάλεια, ενώ περιμένουν τα αποτελέσματα των εξετάσεων. Οι ρόλοι τους στην οικογένεια περνούν από διάφορες φάσεις, και αυτό προκαλεί προβλήματα στην οικογένεια. Γι’ αυτό και οι φροντιστές πρέπει να γνωρίζουν πώς μπορούν να στηρίξουν τον ασθενή μέσω της συνεχούς παροχής ανακούφισης, για το οποίο πρέπει να ενημερωθούν είτε από γιατρούς είτε από επαγγελματίες ψυχικής υγείας και οργανώσεις που ασχολούνται με τον καρκίνο. Η στήριξη από τους φροντιστές είναι καθοριστική και μετά το πέρας της οξείας φάσης της νόσου και των παρεμβάσεων, προκειμένου να επέλθει η επανένταξη με τις καλύτερες προϋποθέσεις, το συντομότερο δυνατό. Σαφώς και ο άμεσος κοινωνικός περίγυρος αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην ομαλή κα ολοένα και καλύτερη παρουσία του πρώην ασθενή στην κοινωνική, εργασιακή αλλά και εν γένει καθημερινή του ζωή. Στην περίπτωση υποτροπής ή μετάστασης, συνήθως εντείνονται τα ψυχοσωμα-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

τικά συμπτώματα, λόγω των προσδοκιών που είχαν αλλά και της προοπτικής του σταδίου αυτού. Ο πόνος δεν μπορεί να παρακαμφθεί, και μπορεί να εκδηλωθεί κατάθλιψη. Συμπτώματα ανάλογα παρατηρούμε και στους φροντιστές, όπως και στο άμεσο συγγενικό περιβάλλον, οι οποίοι όμως θα χρειαστεί να διαχειριστούν επιπλέον ζητήματα, όπως την απόκρυψη της κατάστασης και της προοπτικής, την περιορισμένη εκδήλωση της αγωνίας και των διαφόρων συναισθημάτων τους αντικαθιστώντας τα με πιο χαρούμενα, προκειμένου να μη δει «ύποπτες» συμπεριφορές ο ασθενής, τις επικοινωνίες με τους ειδικούς, τη σχετική αναβολή δικών τους υποχρεώσεων, τις πρόσθετες οικονομικές επιβαρύνσεις, την αλλαγή της συμπεριφοράς τους απέναντι στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, τη νευρικότητα και την έλλειψη υπομονής, λόγω συναισθηματικής φόρτισης, και φυσικά την προσωπική τους φροντίδα –η οποία έχει μπει σε δεύτερη μοίρα– συν τον φόβο για την πιθανότητα να νοσήσουν είτε λόγω του κληρονομικού παράγοντα είτε λόγω παρόμοιων συνηθειών και τρόπου ζωής. Η ανάγκη να στηριχθούν οι φροντιστές είναι μεγάλη και πολυδιάστατη υπό πιεστικές συνθήκες. Από τη μία, το οικονομικό και το πρακτικό της φροντίδας του ασθενή με εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό, και από την άλλη ειδική ψυχολογική στήριξη σε νοητικό και πρακτικό επίπεδο. Στο τελικό στάδιο, οι φροντιστές χρειάζονται αποθέματα ψυχικών και σωματικών δυνάμεων, για να διαχειριστούν την καταθλιπτικότητα του ασθενή και να μπορέσουν να του σταθούν στις δυσκολότερες στιγμές του. Εν τέλει, την απώλεια μετά από τη μάχη που έδωσαν μαζί του είναι αρκετά δύσκολο να τη διαχειριστούν, γι’ αυτό και στο πένθος αυτό θα χρειαστούν την πρακτική υποστήριξη ειδικών ψυχικής υγείας.

Ο ρόλος των φροντιστών Ο λόγος που δίνεται έμφαση στην ανάγκη των φροντιστών για ψυχολογική υποστήριξη είναι γιατί, σε όλη την πορεία, μέχρι το τέλος, ακολουθούν τους ίδιους ψυχολογικούς μηχανισμούς (άρνησης, απώθησης, υπεραναπλήρωσης, προβολής) με τον ασθενή και εκδηλώνουν ξεσπάσματα και καταθλιπτικά συναισθήματα, καθώς είναι εξαιρετικά μεγάλη η ανάγκη τους να ισορροπήσουν μέχρι να μπορέσουν να δεχτούν την πραγματικότητα, και την πιθανή εξέλιξη, με ψυχραιμία.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Ένας άλλος λόγος για τον οποίο θεωρείται απαραίτητη η συμβουλευτική υποστήριξη από ειδικό ψυχικής υγείας είναι για την πλήρη ενημέρωση σχετικά με όσα μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη εξέλιξη της νόσου. Οι φροντιστές μαθαίνουν τη σημασία να γνωρίζει ο ασθενής την κατάστασή του, καθώς οποιαδήποτε απόκρυψη και μυστικοπάθεια δεν βοηθάει κανέναν. Ο ασθενής έχει μεγάλη ανάγκη την υποστήριξή τους στις αλλαγές, οι οποίες, εκτός από την υγεία του, αφορούν και την εργασιακή του κατάσταση, τις κοινωνικές του επαφές, αλλά και την ερωτική του ζωή. Δεν έχει την ανάγκη να γίνει δέκτης συμπεριφορών λύπησης και οίκτου, καθώς πρέπει να δυναμώσει, για να παλέψει, να βελτιώσει την αυτοπεποί-

σει τον ασθενή, αλλά θα αντιληφθεί την υποκρισία και θα αισθανθεί θυμό, φόβο, αδυναμία και υποβιβασμό. Την ίδια στιγμή, δεν πρέπει να αφήσουν πίσω τη δική τους ζωή, την οικογένειά τους, τον εαυτό τους, διότι το σημαντικότερο είναι να δείξουν την πίστη τους στην ικανότητα του ασθενή να παλέψει και να ξεπεράσει τη δύσκολη κατάσταση της υγείας του. Στη χώρα μας, δυστυχώς, δεν έχει δοθεί η δέουσα σημασία στις ιδιαιτερότητες της νόσου όσον αφορά τόσο τη σωματική υγεία όσο και τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες στον ασθενή. Όταν η προσωπικότητα του ασθενή παίζει σημαντικό ρόλο στην όσο το δυνατόν καλύτερη διαχείριση και αντιμετώπιση της νόσου, ακόμη σημαντικότερος είναι ο ρόλος των οικείων του σε όλη

Απαραίτητη η συμβουλευτική από ειδικό ψυχικής υγείας, για την πλήρη ενημέρωση σχετικά με όσα μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη εξέλιξη της νόσου θησή του, να μη χάσει τον αυτοσεβασμό του, να μείνει ανεπηρέαστος από τις προκαταλήψεις και το κοινωνικό στίγμα όταν ο καρκίνος δεν είναι ταυτόσημος του θανάτου και η αίσθηση ανημπόριας οδηγεί στο ακριβώς αντίθετο. Έχει ανάγκη να εμπιστευτεί τους ειδικούς του, και κατά συνέπεια τη θεραπεία, ώστε να μπορέσει να διαχειριστεί και τις αναμενόμενες συναισθηματικές διακυμάνσεις. Επίσης, οι φροντιστές (συγγενείς και φίλοι) έχουν προσωπική ανάγκη την ανάλογη ψυχολογική καθοδήγηση και την αποφόρτιση, λόγω της συναισθηματικής τους εμπλοκής. Έχουν την ευθύνη να ενημερωθούν πλήρως για την κατάσταση του ασθενή, τη νόσο και τη θεραπεία του. Να τον συνοδεύσουν σε ιατρικά ραντεβού και εξετάσεις, όπου οφείλουν να είναι ειλικρινείς μαζί του, αποφεύγοντας την αισιόδοξη στάση, καθώς όχι μόνο δεν θα δυναμώ-

τη διαδικασία, που ξεκινάει με τα πρώτα συμπτώματα και τη διάγνωση, τις εξετάσεις και τις θεραπείες –συνήθως μακράς διάρκειας– την επί μακρόν επιβίωση, αλλά και την υποτροπή, τη νέα θεραπευτική παρέμβαση, και, αν δεν αντιμετωπιστεί πια, φτάνει μέχρι το τελικό στάδιο. Όχι μόνο δεν είναι εύκολα διαθέσιμη μια τέτοιου είδους ικανότητα στήριξης και φροντίδας, αλλά συνήθως, όταν υπάρχει, δεν αποτελεί την καταλληλότερη αντιμετώπιση του ασθενή. Κι αν στη χώρα μας οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί καταφέρνουν να φροντίσουν τον ασθενή, αυτό μας δίνει την ευθύνη να εκπαιδεύσουμε αυτούς τους ανθρώπους, ώστε να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα και να περιορίσουν την ευαλωτότητα, πηγαίνοντας, την ίδια στιγμή, κόντρα και στη γενικότερη τάση για απομόνωση του ασθενή και, εν τέλει, για αποδυνάμωση αυτών των τόσο ιερών δεσμών.•••

ΡΕΠ Ο Ρ Τ Α Ζ Ανοδική η παγκόσμια αγορά ογκολογίας το 2015 Μελέτη της IMS Health

Στα 107 δισ. δολ. η παγκόσμια αγορά θεραπείας του καρκίνου

του Κοσμά Ζακυνθινού

ημαντικά ανοδικούς ρυθμούς καταγράφει η παγκόσμια αγορά ογκολογίας το 2015, με πάνω από 20 τύπους καρκίνων να εντάσσονται πλέον σε μία ή περισσότερες από τις 70 νέες θεραπείες για τον καρκίνο, που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία πέντε χρόνια. Η συνεχής αύξηση καινοτόμων θεραπειών διαμόρφωσε την αξία της παγκόσμιας αγοράς ογκολογίας στα 107 δισ. δολ. την προηγούμενη χρονιά, ενώ, σύμφωνα με εκτιμήσεις της IMS Health, αναμένεται να φτάσει στα 150 δισ. δολ. σε αξία μέχρι το 2020. Οι δαπάνες για τη θεραπεία της ογκολογίας και τα υποστηρικτικά φάρμακα αυξήθηκαν κατά 11,5% το 2015, όπως τονίζει μελέτη υπό τον τίτλο “Global Oncology Trend Report: A Review of 2015 and Outlook to 2020”, επισημαίνοντας παράλληλα πως, στο σύνολό τους, πάνω α-

Ο παγκόσμιος προϋπολογισμός για τα φάρμακα αναμένεται να αυξηθεί σε 1,4 τρισ. δολ. το 2020, με την είσοδο νέων φαρμάκων στην αγορά. πό 500 εταιρείες ρίχνονται στη μάχη για την ανάπτυξη νέων ογκολογικών φαρμάκων παγκοσμίως. Για την επόμενη τετραετία, οι ετήσιοι ρυθμοί ανάπτυξης της συγκεκριμένης αγοράς αναμένεται να «τρέξουν» με ταχύτητες από 7,5% έως 10,5%, εξαιτίας της χρήσης νέων προϊόντων –ιδιαίτερα στον τομέα της ανοσοθεραπείας– η οποία θα κατευθύνει ένα μεγάλο μέρος μεγέθυνσης της αγοράς. Η μελέτη κάνει λόγο για «παρατεταμένη περίοδο καινοτομίας» μέχρι το 2020, με τον «αγωγό» των ογκολογικών φαρμάκων που βρίσκονται σε φάση κλινικής ανάπτυξης να έχει διευρυνθεί κατά 60% στο διάστημα της τελευταίας δεκαετίας. Η διαθεσιμότητα των νέων θεραπειών κατά του καρκίνου ποικίλλει ευρέως σε όλο τον κόσμο. Από τις 49 νέες δραστικές ουσίες ογκολογίας που αναλύθηκαν στο

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Η αξία της αγοράς θα ανέλθει στα 150 δισ. δολ. μέχρι το 2020

διάστημα μεταξύ 2010 και 2014, λιγότερες από τις μισές ήταν διαθέσιμες στους ασθενείς στο τέλος του 2015. Ταυτόχρονα, το κόστος της θεραπευτικής ογκολογίας και υποστηρικτικής φροντίδας έχει αυξηθεί από το 2011. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του κόστους φαρμάκων για τον καρκίνο έχει ενταθεί από 3,8% το 2011 σε 11,5% το 2015, σε σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες. Όπως ήδη έχουν επισημάνει αναλυτές του IMS Health, ο παγκόσμιος προϋπολογισμός για τα φάρμακα αναμένεται να αυξηθεί στα 1,4 τρισ. δολ. το 2020, καθώς νέα φάρμακα για τη θεραπεία του καρκίνου, αλλά και άλλων νόσων, εισέρχονται στην αγορά. Σχετική έκθεση, με περίπου 225 νέες θεραπείες, αναφέρει ότι θα εμφανιστούν μέσα στα επόμενα χρόνια, από τις οποίες το ένα τρίτο θα είναι ογκολογικές, 75 θα προορίζονται για τις σπάνιες παθήσεις, ενώ οι υπόλοιπες θα είναι για αυτοάνοσα νοσήματα και καρδιακές παθήσεις. Οι λεγόμενες ειδικές θεραπείες θα κυριαρχήσουν στις δαπάνες, με τις ογκολογικές θεραπείες να αγγίζουν συνολικά τα 110 δισ. δολ. και τα φάρμακα για αυτοάνοσα νοσήματα να ακολουθούν δεύτερα. Οι θεραπείες για την ιογενή ηπατίτιδα θα αγγίξουν τα 48 δισ. Οι ανεπτυγμένες αγορές θα συνεχίσουν να κατέχουν τη μερίδα του λέοντος των παγκόσμιων δαπανών (περίπου 63%), λόγω των υψηλότερων τιμών και της δυνατότητας πρόσβασης στις νεότερες αλλά και πιο ακριβές θεραπείες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρόκειται να ξοδέψουν τα μεγαλύτερα ποσά σε φάρμακα, αφού στη χώρα αντιστοιχεί το 41% του παγκόσμιου προϋπολογισμού. Η Κίνα θα δαπανήσει 150 με 180 δισ. το 2020, αντιπροσωπεύοντας ένα 6-9%. Το ποσοστό ανάπτυξης παγκοσμίως θα είναι 4-7%. «Μέσα τα επόμενα πέντε χρόνια, περιμένουμε να δούμε έναν μεγάλο αριθμό καινοτόμων θεραπειών, που θα προκύψουν από τα ερευνητικά προγράμματα και τις τεχνολογικές εξελίξεις, τα οποία θα παρέχουν σημαντικές βελτιώσεις στα αποτελέσματα της υγείας», όπως σχολιάζει ο εκτελεστικός διευθυντής του IMS Institute for Healthcare Informatics. Παίκτες της αγοράς Ωστόσο, αν συνεχιστούν οι σημερινές τάσεις της αγοράς, οι σημερινές 20 μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες του

ΡΕΠ Ο Ρ Τ Α Ζ

Με μικρές εξαιρέσεις, η επικέντρωση των εταιρειών αυτών σε συνταγογραφούμενα φάρμακα αφορά προϊόντα πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Ένα σημαντικό μέρος των χαρτοφυλακίων τους, το 12% του συνόλου της αξίας, προέρχεται από προϊόντα που κυκλοφορούν πάνω από 40 έτη (οι πρώτες 20 φαρμακευτικές, διεθνώς, από το σύνολο της αγοράς παλαιών φαρμάκων, απορροφούν το 6,6%). Οι μικρές φαρμακευτικές αντιμετωπίζουν την εξής πρόκληση: δίνουν έμφαση στην πρωτοβάθμια φροντίδα και βρίσκονται σε συνεχόμενη εξάρτηση από την ευρωπαϊκή αγορά.

Πάνω από 20 τύποι της ογκολογίας σε 70 νέες θεραπείες

κόσμου μέχρι το 2020 θα κατέχουν πλέον λιγότερο από το μισό της φαρμακευτικής αγοράς, όταν σήμερα απορροφούν το 81% της αγοράς φαρμάκου σε αξίες. Έκθεση της IMS Health για τη θέση των μικρών και μεσαίων ευρωπαϊκών φαρμακευτικών εταιρειών στις τρέχουσες τάσεις της αγοράς αποκαλύπτει ότι οι ευρωπαϊκές μεσαίου μεγέθους εταιρείες αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται τολμηρή αλλαγή στρατηγικής, προκειμένου να μη βρεθούν στο τέλμα της προώθησης φαρμάκων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Η μελέτη αφορά εταιρείες με πωλήσεις άνω των 500 εκατ. ευρώ-3 δισ. ευρώ, ετησίως και δραστηριοποιούνται στους τομείς των γενοσήμων, των ιατρικών συσκευών και των ΜΗΣΥΦΑ, με το 40% του τζίρου τους να πραγματοποιείται εντός ευρωπαϊκών συνόρων. Πιο επιτυχημένες φαίνεται πως θα είναι οι εταιρείες που αναγνωρίζουν την ανάγκη αλλαγής χαρτοφυλακίου, ταυτόχρονα με αλλαγή της οργάνωσής τους, αυτές που δεν θα επιδιώξουν να «προφτάσουν» τις 20 μεγάλες φαρμακευτικές ή τις μη ευρωπαϊκές μέσου μεγέθους, αλλά θα εστιαστούν σε καινοτόμα προϊόντα, στα οποία χρειάζεται να δοθεί προσοχή, αλλά δεν θα καλυφθεί η ανάγκη αυτή από τους μεγάλους παίκτες της αγοράς. Συνήθως, πρόκειται για εταιρείες που ανήκουν σε ιδιώτες ή ιδρύματα, γεγονός που κάποιες φορές αποτελεί πλεονέκτημα και κάποιες φορές πρόκληση. Κι αυτό γιατί τις προστατεύει από εξαγορές και άσκηση πίεσης από τους μετόχους. Από την άλλη όμως, μπορεί να έχει αργή πρόσβαση σε κεφάλαια.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Επιμερισμός Η IMS Health έχει μοιράσει την αγορά συνταγογραφούμενων φαρμάκων σε δύο τμήματα: α) στα εξειδικευμένα, για σοβαρές παθήσεις, όπως καρκίνο, αυτοάνοσα, σπάνιες παθήσεις, που είναι συνήθως ενέσιμα και συχνά βιολογικά (ως επί το πλείστον, είναι ακριβά φάρμακα, και χρειάζονται ειδικό τρόπο διάθεσης στην αγορά και χορήγησης στους ασθενείς), και β) στα υπόλοιπα, που είναι τα παραδοσιακά φάρμακα πρωτοβάθμιας περίθαλψης, τα οποία χορηγούνται από το στόμα. Η IMS Health προβλέπει ότι μέχρι το 2018, πάνω από το 90% της φαρμακευτικής αγοράς στην Ευρώπη θα καθορίζεται από τα εξειδικευμένα φάρμακα, με προγράμματα που θα περιορίζουν τις δαπάνες της πρωτοβάθμιας φροντίδας, με στόχο να εξοικονομούνται πόροι για τη χρήση των νέων καινοτόμων θεραπειών. Στην κατεύθυνση αυτή, οι μεσαίου μεγέθους ευρωπαϊκές εταιρείες έχουν τρεις βασικές στρατηγικές επιλογές: α) μείωση της εξάρτησης από τη στασιμότητα των εγχώριων αγορών, κάνοντας τις σωστές διεθνείς επιλογές επέκτασης, με δεδομένο προϋπολογισμό και με το χαρτοφυλάκιο να είναι το «κλειδί», β) αλλαγή του χαρτοφυλακίου, μακριά από προϊόντα με μικρή διαφοροποίηση, ευάλωτα στον ανταγωνισμό, και στροφή σε εξειδικευμένες περιοχές, στις οποίες η χαρακτηριστική τοποθέτηση είναι εφικτή, γ) εκσυγχρονισμός και εξορθολογισμός του εμπορικού μοντέλου, μακριά από τα υψηλά πάγια έξοδα των παραδοσιακών πωλήσεων, σε κάτι πιο ευέλικτο, που να ανταποκρίνεται στις αλλαγές στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, την προσβασιμότητα του γιατρού και την κίνηση σε απευθείας σύνδεση.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

ΡΕΠ Ο Ρ Τ Α Ζ Νόσος που συχνά γίνεται ανθεκτική στη θεραπεία, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για νέες θεραπευτικές λύσεις

Πολλαπλό Μυέλωμα Θεραπευτικές επιλογές για μια σπάνια και ανίατη, έως σήμερα, αιματολογική κακοήθεια, που αποτελεί το 10% όλων των αιματολογικών μορφών καρκίνου

ο πολλαπλό μυέλωμα είναι μια αιματολογική κακοήθεια, που χαρακτηρίζεται από την παρουσία στον μυελό των οστών παθολογικών πλασματοκυττάρων, και κλινικά εμφανίζεται κυρίως με οστικά άλγη, αναιμία, νεφρική ανεπάρκεια, υπερασβεστιαιμία και λοιμώξεις, όπως αναφέρει ο Ευάγγελος Τέρπος, αιματολόγος αναπληρωτής καθηγητής στην Αιματολογική-Ογκολογική Μονάδα της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠ Αθηνών. Πρόκειται για μια μορφή αιματολογικής κακοήθειας, σπάνιας και ανίατης μέχρι σήμερα, και αποτελεί το 10% όλων των αιματολογικών μορφών καρκίνου. Η κλινική πορεία της νόσου χαρακτηρίζεται α-

πό περιόδους υφέσεων και υποτροπών. Οι υποτροπές είναι αυτές που επιβαρύνουν την καθημερινότητα των ασθενών και μπορούν να καθορίσουν την εξέλιξη της πορείας τους. Στην Ευρώπη, κάθε χρόνο, περίπου 40.000 ασθενείς διαγιγνώσκονται με πολλαπλό μυέλωμα, ενώ η ασθένεια προκαλεί 24.000 θανάτους. Στην Ελλάδα, υπάρχουν περισσότεροι από 1.400 ασθενείς που νοσούν από πολλαπλό μυέλωμα.

Θεραπευτικές επιλογές Είναι γεγονός ότι η νόσος, συχνά, γίνεται ανθεκτική στη θεραπεία, και αυτό συνεπάγεται μια επιτακτική ανάγκη για νέες θεραπευτικές επιλογές, που παρέχουν βαθιές και διαρκείς ανταποκρίσεις, παρατεί-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Στην Ελλάδα, υπάρχουν περισσότεροι από 1.400 ασθενείς που νοσούν από πολλαπλό μυέλωμα

νοντας έτσι τον χρόνο ζωής των ασθενών χωρίς πρόοδο της νόσου και βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωής τους. Για τη διαχείριση της νόσου το πρωτεάσωμα – μια δομική κατασκευή των κυττάρων του ανθρώπινου οργανισμού– διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία και την ανάπτυξη των κυττάρων, διασπώντας τις πρωτεΐνες που έχουν καταστραφεί ή δεν είναι πλέον χρήσιμες. Εδώ και χρόνια, υπάρχουν φάρμακα που αναστέλλουν τη δράση του και που, ταυτόχρονα, είναι μια κύρια και αποτελεσματική θεραπευτική προσέγγιση στην αντιμετώπιση του πολλαπλού μυελώματος. Για την αντιμετώπιση του πολλαπλού μυελώματος υπάρχουν αρκετά νέα φάρμακα, όπως οι ανοσοτροποποιητικοί παράγοντες (πομαλιδομίδη) και τα μονοκλωνικά αντισώματα (daratumumab, elotuzumab), που έχουν πρόσφατα προστεθεί, και που αναμένεται να προστεθούν, στη θεραπευτική φαρέτρα των αιματολόγων. Το carfilzomib είναι ο πρώτος εκλεκτικός και μη αναστρέψιμος αναστολέας πρωτεασώματος νεότερης γενιάς, το οποίο εγκρίθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση τον Νοέμβριο του 2015, σε συνδυασμό με τη λεναλιδομίδη (ανοσοτροποποιητικό φάρμακο) και τη δεξαμεθαζόνη για τη θεραπεία ενήλικων ασθενών με πολλαπλό μυέλωμα, που έχουν λάβει τουλάχιστον μία προηγούμενη γραμμή θεραπείας. Σε κλινικές μελέτες, περίπου ένας στους τρεις ασθενείς πέτυχαν τουλάχιστον πλήρη ανταπόκριση μέσω της θεραπείας με carfilzomib, λεναλιδομίδη και δεξαμεθαζόνη (KRd), σε συχνότητα τρεις φορές μεγαλύτερη από ό,τι με τον συνδυασμό λεναλιδομίδης και δεξαμεθαζόνης (Rd). Επιπλέον, με τη συνδυαστική θεραπεία KRd οι

ΡΕΠ Ο Ρ Τ Α Ζ

Η έγκριση του carfilzomib σε δύο συνδυασμούς παρέχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε μια νέα και σημαντική θεραπευτική επιλογή

ασθενείς παρουσίασαν περισσότερα από δύο χρόνια χωρίς εξέλιξη της νόσου. Η αύξηση της επιβίωσης χωρίς εξέλιξη της νόσου είναι πολύ σημαντική, με φυσικό επακόλουθο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών αυτών. Συγκεκριμένα, στην κλινική μελέτη φάσης ΙΙΙ ASPIRE φάνηκε ότι οι ασθενείς υπό θεραπεία KRd είχαν αυξημένο διάμεσο χρόνο μέχρι την εξέλιξη της νόσου, 8,7 μήνες περισσότερο συγκριτικά με τους ασθενείς που έλαβαν θεραπεία Rd. Η διάμεση επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου ήταν 26,3 μήνες στο σκέλος KRd, σε σύγκριση με 17,6 μήνες στο σκέλος Rd (HR: 0,69, 95%CI: 0,570,83, P =0,0001). Τα εν λόγω αποτελέσματα είναι ιδιαιτέρως σημαντικά για ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα στους οποίους το νόσημα έχει εξελιχθεί, προσφέροντας μια νέα επιλογή για την αντιμετώπιση των υποτροπών στο πολλαπλό μυέλωμα. Η Επιτροπή Φαρμάκων για Ανθρώπινη Χρήση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (European Medicines Association) εξέδωσε τον Μάιο του 2016 θετική γνωμοδότηση για την επέκταση της τρέχουσας ένδειξης του carfilzomib και για θεραπεία σε συνδυασμό μόνο με δεξαμεθαζόνη (Kd) για ενήλικες ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα που έχουν λάβει τουλάχιστον μία προηγούμενη θεραπεία (μελέτη ENDEAVOR). Η συγκεκριμένη μελέτη αποτελεί την πρώτη (ιστορικά) συγκριτική μελέτη φάσης ΙΙΙ, δύο αναστολέων πρωτεασώματος σε πολλαπλό μυέλωμα, το carfilzomib σε συνδυασμό με δεξαμεθαζόνη (Kd) συγκριτικά με το bortezomib σε συνδυασμό με τη δεξαμεθαζόνη (Vd). Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι το Kd σχεδόν διπλασίασε την επιβίωση

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

των ασθενών χωρίς εξέλιξη νόσου, σε σύγκριση με το τρέχον πρότυπο της θεραπευτικής αγωγής με βάση την αναστολή του πρωτεασώματος, δηλαδή τον συνδυασμό bortezomib και δεξαμεθαζόνης (Vd). Oι ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα που έλαβαν θεραπεία με Kd παρουσίασαν μεγαλύτερη επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου, 18,7 μήνες, σε σύγκριση με τους 9,4 μήνες των ασθενών που έλαβαν Vd, με τη διαφορά τους να έρχεται στους 9,3 μήνες (HR = 0,53, 95 % CI: 0,44-0,65 p < 0,0001). Λόγω των στοιχείων αυτών, το carfilzomib έλαβε επιταχυνόμενη αξιολόγηση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων και τον χαρακτηρισμό «ορφανό φάρμακο» το έτος 2008, έναν χαρακτηρισμό που δίνεται στα φάρμακα που προορίζονται για τη θεραπεία, πρόληψη ή διάγνωση μιας ασθένειας η οποία είναι απειλητική για τη ζωή και έχει επιπολασμό στην Ευρώπη που δεν υπερβαίνει τα 5 στα 10.000 άτομα. Έτσι, η έγκριση του carfilzomib σε δύο συνδυασμούς παρέχει σε γιατρούς και ασθενείς σε όλη την Ευρώπη –και σύντομα στην Ελλάδα– τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε μια νέα και σημαντική θεραπευτική επιλογή, συμβάλλοντας έτσι στην αντιμετώπιση μιας πραγματικής θεραπευτικής ανάγκης για αυτήν τη σπάνια μορφή καρκίνου του αίματος. Η νέα θεραπεία είναι σήμερα διαθέσιμη στην Ελλάδα μέσω ενός ειδικού προγράμματος, όπως και στην Αιματολογική-Ογκολογική Μονάδα της Θεραπευτικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο ΓΝΑ «Αλεξάνδρα», που αποτελεί κέντρο αριστείας στην έρευνα και αντιμετώπιση των πλασματοκυτταρικών δυσκρασιών, όπως το πολλαπλό μυέλωμα.•••

ΑΡΘΡΟ «Στοχευμένες» θεραπείες για τις περιπτώσεις μυελοειδούς καρκινώματος με υποτροπές και μεταστάσεις

Νεότερες Θεραπείες

Μεταστατική νόσος στον καρκίνο του θυρεοειδούς

της Μαρίας Αλεβιζάκη,

Καθηγήτριας Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ

άθε χρόνο, διαγιγνώσκονται περίπου 10 νέες περιπτώσεις καρκίνου του θυρεοειδούς ανά 100.000 πληθυσμού. Είναι μια πάθηση τρεις φορές πιο συχνή στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες. Ο καρκίνος διαγιγνώσκεται κατά τη διερεύνηση του θυρεοειδικού όζου και μερικές φορές μετά από την εμφάνιση λεμφαδενικής διόγκωσης στον τράχηλο. Οι όζοι είναι συχνοί στον θυρεοειδή αδένα και μόνο ένα ποσοστό 5-10% των όζων του θυρεοειδούς είναι καρκινώματα. Η μεγάλη πλειοψηφία των καρκινωμάτων αυτών ανήκει στην κατηγορία του θηλώδους ιστολογικού τύπου, που προέρχεται από τα θυλακιώδη κύτταρα και έχει, κα-

Νεότερα φάρμακα στη μάχη κατά του καρκίνου του θυρεοειδούς, που πλήττει 10 άτομα ανά 100.000 και «προτιμάει» τις γυναίκες

τά κανόνα, άριστη πρόγνωση. Είναι πολύ μικρό το ποσοστό το οποίο ήδη έχει, ή το οποίο θα δώσει, μακρινές μεταστάσεις. Μετά από τη χειρουργική αντιμετώπιση, και ανάλογα με το στάδιο και κυρίως τον κίνδυνο για υποτροπή, συχνά χορηγείται μια δόση ραδιενεργού ιωδίου, με την οποία καταστρέφονται τα υπολείμματα των θυρεοειδικών κυττάρων καθώς και τα κακοήθη κύτταρα που τυχόν έχουν παραμείνει στον οργανισμό. Υπάρχει όμως ένα ποσοστό των ασθενών αυτών στους οποίους το καρκίνωμα χάνει την ικανότητα να απαντά στο ραδιενεργό ιώδιο και εξελίσσεται. Για την αντιμετώπιση των μορφών του θυρεοειδικού καρκίνου που δεν απαντούν στη θεραπεία με το ραδιε-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

ΑΡΘΡΟ

Κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται περίπου 10 νέες περιπτώσεις καρκίνου του θυρεοειδούς ανά 100.000 πληθυσμού νεργό ιώδιο χρησιμοποιούνται τώρα νεότερα φάρμακα, που στοχεύουν στη μοριακή διαταραχή του καρκίνου με ενθαρρυντικά, μέχρι στιγμής, αποτελέσματα. Ένας άλλος τύπος καρκίνου που αναπτύσσεται στον θυρεοειδή είναι το μυελοειδές καρκίνωμα. Αυτό προέρχεται από έναν άλλο τύπο κυττάρων που βρίσκονται στον θυρεοειδή, τα κύτταρα C. Είναι πολύ πιο σπάνιος από τα θηλώδη και έχει, γενικά, πολύ πιο επιθετική πορεία. Και στην περίπτωση αυτή, το πρώτο βήμα είναι η χειρουργική αντιμετώπιση από εξειδικευμένο χειρουργό -γίνεται θυρεοειδεκτομή μαζί με αφαίρεση των λεμφαδένων. Ο καρκίνος αυτός είναι κληρονομούμενος σε ποσοστό 25-30% και παρουσιάζει πιο συχνά μεταστάσεις σε άλλα όργανα. Σημειώνεται ότι, αρκετά συχνά, το μυελοειδές καρκίνωμα του θυρεοειδούς έχει ήδη μεταστάσεις κατά τη διάγνωση. Για το μυελοειδές καρκίνωμα, στις περιπτώσεις που εμφανίζει υποτροπές και μεταστάσεις και έχει επιθετική μορφή, έχου-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

με τα τελευταία χρόνια στη διάθεσή μας μια νέα κατηγορία φαρμάκων, τα οποία στοχεύουν απευθείας στους μοριακούς μηχανισμούς που κάνουν την καρκινογένεση, και αποτελούν τις «στοχευμένες» θεραπείες. Τα φάρμακα αυτά είναι αναστολείς της τυροσινικής κινάσης, ενός συστήματος ενζύμων το οποίο είναι ιδιαίτερα ενεργοποιημένο στον συγκεκριμένο τύπο καρκίνου και μεταδίδει συνέχεια μηνύματα πολλαπλασιασμού και διευκόλυνσης των μεταστάσεων. Οι πιο εξελιγμένες μορφές προσδένονται σε περισσότερους του ενός υποδοχείς αυξητικών παραγόντων και αγγειογένεσης, και με τον τρόπο αυτό αναστέλλεται η μετάδοση μηνυμάτων μέσα στο κύτταρο. Έτσι, τα καρκινικά κύτταρα σταματούν να πολλαπλασιάζονται και ο όγκος μπορεί ακόμη και να συρρικνώνεται. Οι αναστολείς τυροσινικής κινάσης αποτελούν μια πολύ σημαντική εξέλιξη στη θεραπευτική των όγκων του θυρεοειδούς, γιατί οι όγκοι αυτοί δεν ανταποκρίνονται στις κλασικές χημειοθεραπείες. Της ίδιας κατηγορίας φάρμακα χρησιμοποιούνται και για την αντιμετώπιση των «δύσκολων» περιπτώσεων θηλώδους καρκίνου του θυρεοειδούς που δεν ανταποκρίνονται στη θεραπεία με το ραδιενεργό ιώδιο, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω. Τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας που έχουν λάβει έγκριση για το μυελοειδές καρκίνωμα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ είναι η βαντετανίμπη και η καμποζαντινίμπη, ενώ για τον ανθεκτικό στον ραδιενεργό ιώδιο θηλώδη καρκίνο είναι η σοραφενίμπη και η λενβατινίμπη. Φαίνεται να σταθεροποι-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου ούν ή και, μερικές φορές, να δημιουργούν ύφεση του όγκου. Για το προχωρημένο και εξελισσόμενο μυελοειδές καρκίνωμα, υπάρχει ήδη στην Ελλάδα αρκετή εμπειρία με τη χορήγηση της βαντετανίμπης, η οποία φαίνεται ότι σταθεροποιεί τη νόσο στη μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών και γίνεται γενικά πολύ καλά ανεκτή. Εμπειρία υπάρχει και με τη χορήγηση της σοραφενίμπης σε προχωρημένους καρκίνους του θηλώδους τύπου που είναι ανθεκτικοί στο ραδιοϊώδιο. Επειδή, όπως αναφέρθηκε, τα φάρμακα αυτά στοχεύουν στα ενεργοποιημένα γονίδια, αξίζει να αναφερθεί ότι ειδικά στο μυελοειδές καρκίνωμα είναι γνωστό το υπεύθυνο ογκογονίδιο σε μεγάλο ποσοστό των ασθενών. Με τη διαπίστωση αυτή ξεκίνησε εξάλλου η χρήση των «στοχευμένων» θεραπειών, και αυτές έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να αναστέλλουν τη δράση του ογκογονιδίου μέσα στα κύτταρα. Το γονίδιο αυτό στην κληρονομούμενη μορφή της νόσου είναι το γονίδιο RET. Για τον θηλώδη καρκίνο σχεδιάζονται και δοκιμάζονται ήδη και νεότερα φάρμακα, που κατευθύνονται στη δράση συγκεκριμένων ογκογονιδίων που γνωρίζουμε ότι είναι ενεργοποιημένα στην πάθηση αυτή. Οι «στοχευμένες» αυτές θεραπείες χορηγούνται από του στόματος και έχουν αρκετές ανεπιθύμητες ενέργειες, που αφορούν κυρίως εκδηλώσεις από το δέρμα και το γαστρεντερικό σύστημα: οι πιο συχνές είναι εξάνθημα, φωτοευαισθησία, υπέρταση και διάρροιες. Δεν τις εμφανίζουν όμως όλοι οι ασθενείς και με τροποποίηση της δόσης και εξατομίκευση της αγωγής, κατά κανόνα, αντιμετωπίζονται. Η ποιότητα ζωής των ασθενών επηρεάζεται συ-

Η Μαρία Αλεβιζάκη, MD, PhD, είναι καθηγήτρια Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει διδακτορική διατριβή από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και PhD thesis από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Οι κλινικές ειδικότητές της είναι η Παθολογία και η Ενδοκρινολογία. Έχει διατελέσει μέλος σε πολλές επιτροπές, μεταξύ των οποίων του ΔΣ της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας, του ΔΣ της European Society of Endocrinology και της European Thyroid Association. Συμμετέχει επίσης στη συντακτική επιτροπή

χνά κυρίως από τα δερματικά εξανθήματα. Ωστόσο, μόνο σπάνια οδηγούμαστε σε διακοπή της αγωγής. Οι νεότερες βελτιωμένες μορφές των φαρμάκων αυτών που χρησιμοποιούμε τρεχόντως έχουν κάπως λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Οι θεραπείες αυτές είναι αρκετά ακριβές, αλλά αποδίδουν σημαντικά στην αντιμετώπιση των ασθενών. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα δείχνουν ότι το διάστημα χωρίς πρόοδο της νόσου έχει αυξηθεί, και έχει επιτευχθεί ύφεση σε μερίδα των ασθενών. Η ποιότητα ζωής των ασθενών επηρεάζεται, και γι’ αυτό οι θεραπείες αυτές χορηγούνται μόνο στην επίμονη και προοδευτικά επιδεινούμενη μεταστατική νόσο, και όχι στις απλές περιπτώσεις που έχουν βραδύτατη εξέλιξη. Η μακροπρόθεσμη πορεία των ασθενών με τα νεότερα φάρμακα είναι, στη μεγάλη πλειοψηφία, ικανοποιητική.•••

πολλών διεθνών επιστημονικών περιοδικών με θέματα ενδοκρινολογίας και θυρεοειδούς. Επιπλέον, έχει συμμετάσχει στη συγγραφή κατευθυντήριων οδηγιών της Ευρωπαϊκής Θυρεοειδικής Εταιρείας για το κληρονομούμενο μυελοειδές καρκίνωμα του θυρεοειδούς. Η Μαρία Αλεβιζάκη είναι προσκεκλημένη ομιλήτρια σε πολλές ελληνικές και διεθνείς επιστημονικές συναντήσεις για διαλέξεις σχετικές με το θυρεοειδικό καρκίνωμα, το μυελοειδές καρκίνωμα του θυρεοειδούς και τα σχετικά κληρονομούμενα σύνδρομα, την υποκλινική νόσο του θυρεοειδούς και τις επιπλοκές από το

Ο καρκίνος αυτός είναι κληρονομούμενος σε ποσοστό 25-30% και παρουσιάζει πιο συχνά μεταστάσεις σε άλλα όργανα

καρδιαγγειακό σύστημα ορμονικών και μεταβολικών παραγόντων. Έχει δημοσιεύσει περίπου 160 ερευνητικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά μετά από κρίση και έχει επιβλέψει πληθώρα διατριβών στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κλινικά και ερευνητικά ενδιαφέροντα Διαφοροποιημένο θυρεοειδικό καρκίνωμα: επιδημιολογία και αντιμετώπιση, κληρονομούμενο μυελοειδές καρκίνωμα θυρεοειδούς, αυτοάνοση νόσος του θυρεοειδούς: επιδημιολογία, επίδραση περιβαλλοντικών και διατροφικών παραγόντων.

ΑΡΘΡΟ Η ύπαρξη αποτελεσματικών καινοτόμων φαρμάκων για το MCL αλλάζει ριζικά το θεραπευτικό τοπίο

Λέμφωμα μανδύα

Επίκουρου Καθηγητή, Αιματολογική Κλινική Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γενικό Λαϊκό Νοσοκομείο

Πρόσφατες εξελίξεις στη θεραπεία της κακοήθειας, που αποτελεί έναν σπάνιο τύπο μη Hodgkin λεμφώματος, με επιθετική κλινική συμπεριφορά, συνεχείς υποτροπές, αλλά και μεγάλη ετερογένεια.

ο λέμφωμα μανδύα (mantle cell lymphoma, MCL) αποτελεί έναν σχετικά σπάνιο υπότυπο Β-μη Hodgkin λεμφώματος, που συνδυάζει τα δυσμενή χαρακτηριστικά τόσο των χαμηλής όσο και των υψηλής κακοήθειας λεμφωμάτων. Συχνά, εμφανίζει επιθετική κλινική συμπεριφορά, αλλά σε αντίθεση με τα υψηλής κακοήθειας λεμφώματα, είναι ανίατο και χαρακτηρίζεται από συνεχείς υποτροπές και γενικευμένη νόσο, όπως συμβαίνει στα λεμφώματα χαμηλής κακοήθειας. Παρ’ όλα αυτά, η νόσος χαρακτηρίζεται από σημαντική ετερογένεια, καθώς υπάρχουν ασθενείς με μακρά κλινική πορεία (>10-15 έτη), αλλά και άλλοι που καταλήγουν πολύ σύντομα μετά τη διάγνωση. Δυστυχώς, οι γνώσεις μας από τυχαιοποιημένες μελέτες είναι πολύ περιορισμένες, ακόμη και για θέματα θεραπείας που θεωρούνται «κοινώς αποδεκτά», και οι θεραπευτικές αποφάσεις, συνήθως, είναι εμπειρικές. Η θεραπεία πρώτης γραμμής εξαρτάται

από το κατά πόσον ο ασθενής είναι υποψήφιος για μεγαθεραπεία και αυτόλογη μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων (ΜΘ-ΑΜΑΑΚ). Τέτοιοι ασθενείς αντιμετωπίζονται με ανοσοχημειοθεραπεία (προτιμάται η εναλλαγή R-CHOP/R-DHAP αλλά και το R-CHOP κ.ά.) και ακολούθως ΜΘ-ΑΜΑΑΚ. Για το 80% των ασθενών που είναι χημειοευαίσθητοι και τελικά φθάνουν στην ΑΜΜΑΚ, η διάμεση επιβίωση ελεύθερη εξέλιξης της νόσου (ΕΕΕΝ) είναι ~7,5 έτη και η 8ετής συνολική επιβίωση >70%. Ηλικιωμένοι ασθενείς (>65 ετών ή με σημαντικές συνοσηρότητες) δεν είναι υποψήφιοι για ΜΘ/ΑΜΜΑΚ. Στην πολυπληθέστερη αυτή ομάδα χορηγείται ανοσοχημειοθεραπεία, με το R-CHOP να αποτελεί συνήθη θεραπευτική επιλογή. Η προσθήκη bortezomib στο R-CHOP με απαλοιφή της βινκριστίνης, λόγω νευροτοξικότητας (VR-CAP), βελτιώνει τον έλεγχο της νόσου, χωρίς όμως, στατιστικώς, σημαντική παράταση της συνολικής επιβίωσης, και έχει λάβει ένδειξη ως θεραπεία πρώτης γραμμής.

του Θεόδωρου Π. Βασιλακόπουλου,

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Ο συνδυασμός R-Bendamustine, επίσης, υπερέχει του R-CHOP όσον αφορά τον έλεγχο της νόσου και την τοξικότητα, όμως ακόμη και ηπιότερες επιλογές (π.χ. Rituximab-χλωραμβουκίλη p.o.) αποδίδουν ικανοποιητικό έλεγχο της νόσου και αποτελούν πολύ χρήσιμες επιλογές, ιδίως σε πιο ηλικιωμένους ασθενείς με συνοσηρότητες. Τέλος, η θεραπεία συντήρησης με Rituximab βελτιώνει τον έλεγχο της νόσου, αλλά και τη συνολική επιβίωση. Έτσι, σε τυχαιοποιημένη μελέτη για τους ηλικιωμένους ασθενείς που ανταποκρίνονταν στο R-CHOP και ελάμβαναν συντήρηση με Rituximab, η διάμεση διάρκεια της ύφεσης υπερέβαινε τα 6 έτη και η 7ετής συνολική επιβίωση το 70%. Κατά συνέπεια, τα ιστορικά δεδομένα για διάμεση επιβίωση 3-5 ετών δεν ισχύουν στη σύγχρονη εποχή, καθώς τα τρέχοντα αποτελέσματα είναι πολύ βελτιωμένα. Παρά τις σημαντικές προόδους των τελευταίων ετών, η νόσος παραμένει ανίατη, πλην ελάχιστων περιπτώσεων, που μπορούν να ιαθούν με αλλογενή μεταμόσχευση. Κατά συνέπεια, είναι κρίσιμης σημασίας η βέλτιστη εναλλαγή των διατιθέμενων θεραπευτικών επιλογών, με σκοπό τη μεγιστοποίηση της επιβίωσης και την ελαχιστοποίηση της τοξικότητας. Όταν επέλθει αστοχία της θεραπείας πρώτης γραμμής, χορηγούνται διάφορα (ανοσο) χημειοθεραπευτικά σχήματα, με συνεχώς ελαττούμενη διάρκεια υφέσεων και τελική συνέπεια τη χημειοαντοχή και τον θάνατο εκ της νόσου ή των αναπόφευκτων επιπλοκών της θεραπείας. Τα τελευταία έτη, όμως, έχουν αναδυθεί «στοχευμένες» θεραπείες με καινοτόμους βιολογικούς παράγοντες, που έχουν αποδώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα. Ο αναστολέας του πρωτεασώματος bortezomib έχει λάβει ένδειξη από τον FDA για το υποτροπιάζον/ανθεκτικό MCL, αποδίδοντας ταχείες υφέσεις στο 1/3 των ασθενών (<10% πλήρεις), με διάμεση διάρκεια ~9 μηνών. Ο αναστολέας mTOR temsirolimus εγκρίθηκε και στην Ευρώπη για το υποτροπιάζον/ανθεκτικό MCL το 2009, με μάλλον περιορισμένες και βραχύβιες ανταποκρίσεις. Το ibrutinib, αναστολέας της τυροσινικής κινάσης Bruton (BTK), αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματικό και έλαβε ένδειξη για το υποτροπιάζον/ανθεκτικό MCL το 2013. Σε δόση 560 mg p.o. έως προόδου νόσου ή μη αποδεκτής τοξικότητας, απέδωσε ταχείες υφέσεις στο 68% των βαριά προθεραπευμένων ασθενών (διάμεσος αριθμός 3 προηγούμενων θεραπειών), με εντυπω-

σιακά μακρά διάμεση διάρκεια 17,5 μηνών. Ακόμη μακρότερες ήταν οι πλήρεις υφέσεις (21% των ασθενών). Τα αποτελέσματα αυτά επιτεύχθηκαν ανεξάρτητα από την έκταση και το είδος των προηγούμενων θεραπειών. Σε μια τυχαιοποιημένη μελέτη λιγότερο προθεραπευμένων ασθενών, το ibrutinib υπερείχε σαφώς του temsirolimus, με αποτελέσματα απολύτως συμβατά με τα προαναφερθέντα. Έτσι το ibrutinib αποτελεί ενδεδειγμένη, εξαιρετικά αποτελεσματική θεραπευτική επιλογή για το υποτροπιάζον/ ανθεκτικό MCL. Δυστυχώς όμως για τους ασθενείς στους οποίους το ibrutinib αστοχεί ή υποτροπιάζουν, η πρόγνωση είναι ιδιαιτέρως φτωχή, με ελάχιστες ανταποκρίσεις και διάμεση επιβίωση λίγων μηνών. Πρόσφατα, η λεναλιδομίδη, ένας ανοσοτροποποιητικός και αντιαγγειογενετικός παράγοντας, αποδείχθηκε επίσης αποτελεσματική. Χορηγούμενη σε δόση 25 mg p.o. κατά τις ημέρες 1-21 κύκλων 28 ημερών έως προόδου νόσου ή μη αποδεκτής τοξικότητας, απέδωσε ταχείες υφέσεις στο 28% των βαριά προθεραπευμένων ασθενών (διάμεσος αριθμός 4 προηγουμένων θεραπειών με πρότερη έκθεση στο bortezomib). Η διάμεση διάρκεια των ανταποκρίσεων ήταν και εδώ εντυπωσιακά μακρά (16,6 μήνες). Ακολούθως, σε τυχαιοποιημένη μελέτη φάσεως 2, η λεναλιδομίδη συγκρίθηκε με την εκάστοτε επιλογή των ερευνητών (170 έναντι 84 ασθενών με διάμεσο αριθμό 2 προηγούμενων θεραπειών). Με ποσοστό ανταπόκρισης 40% (πλήρεις υφέσεις 5%) και διάμεση ΕΕΕΝ 8,7 μηνών η λεναλιδομίδη υπερείχε και, ως εκ τούτου, έλαβε ένδειξη για το υποτροπιάζον/ανθεκτικό MCL. Συμπερασματικά, η ύπαρξη αποτελεσματικών καινοτόμων φαρμάκων για το MCL αλλάζει ριζικά το θεραπευτικό τοπίο. Προσεκτικά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες είναι απολύτως απαραίτητες για τον καθορισμό της βέλτιστης σειράς χορήγησης των διαθέσιμων παραγόντων, την εξατομίκευση της θεραπείας, την ανάδειξη ασφαλών και αποτελεσματικών θεραπευτικών συνδυασμών και την προώθηση των νέων παραγόντων σε πρωιμότερα στάδια του θεραπευτικού σχεδιασμού. Η απόκτηση τεκμηριωμένης γνώσης αναμένεται να παρατείνει περαιτέρω την επιβίωση των ασθενών και, ενδεχομένως, να συνεισφέρει στην ανακάλυψη στρατηγικών που θα μετατρέψουν το MCL σε μια μακρά χρόνια νόσο ή ακόμη θα επιφέρουν την ίαση.•••

ΑΡΘΡΟ Τι αλλάζει για τις ασθενείς με ορμονοθετικό HER-2 αρνητικό προχωρημένο καρκίνο μαστού

ESMO 2016

Εξελίξεις στην αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού

της Μαντώς Νικολαΐδη, Οικονομολόγου Υγείας, Ογκολόγου-παθολόγου, Ογκολογική Κλινική του νοσοκομείου «Μητέρα»

ημαντικές ανακοινώσεις έγιναν στο φετινό ESMO στην Κοπεγχάγη σχετικά με την αντιμετώπιση του ορμονοθετικού HER-2 αρνητικού προχωρημένου καρκίνου του μαστού. Με βάση αυτές, η χρήση της χημειοθεραπείας στις ασθενείς με ορμονοθετικό HER-2 αρνητικό προχωρημένο καρκίνο μαστού μπορεί να περιοριστεί σε όσες εμφανίζουν μεγάλο και απειλητικό φορτίο νόσου. Για πολλές γυναίκες με ορμονοθετικό HER-2 αρνητικό προχωρημένο καρκίνο του μαστού η ορμονοθεραπεία αποτελεί θεραπεία εκλογής. Όμως η ανάπτυξη αντίστασης στην ορμονοθεραπεία αποτελεί μια πραγματική πρόκληση για τις ασθενείς αυτές, περιορίζοντας τις μετέπειτα θεραπευτικές επιλογές. Η προσθήκη των αναστολέων των CDK4/6 (κυκλινοεξαρτώμενων κινασών 4 και 6) στην ορμονοθεραπεία, όπως στη λετροζόλη ή στη φουλβεστράνη, αλλάζει τον τρόπο α-

Η χρήση της χημειοθεραπείας στις ασθενείς με ορμονοθετικό HER-2 αρνητικό προχωρημένο καρκίνο μαστού και η προσθήκη των αναστολέων των CDK4/6 στην ορμονοθεραπεία ντιμετώπισης των ασθενών αυτών, προσφέροντας νέες, πολλά υποσχόμενες δυνατότητες. Πρόκειται για μια καινούργια θεραπευτική κατηγορία, της οποίας η ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα έρευνας εστιασμένης στην αποσαφήνιση των μοριακών μηχανισμών που ελέγχουν την πρόοδο του κυτταρικού κύκλου, γνωστών ως ρυθμιστών του κυτταρικού κύκλου. Ο πολλαπλασιασμός των καρκινικών κυττάρων με θετικούς ορμονικούς υποδοχείς εξαρτάται και από την κυκλίνη D1, που αποτελεί άμεσο μεταγραφικό στόχο της σηματοδότησης μέσω του υποδοχέα των οιστρογόνων. Η κυκλίνη D1 ενεργοποιεί τα CDΚ 4/6, με αποτέλεσμα τη μετάβαση του κυτταρικού κύκλου από το σημείο ελέγχου G1 στην επόμενη φάση διαίρεσης του κυττάρου. Από κυτταρικές σειρές επιβεβαιώνεται η επίδραση της κυκλίνης D1 και των CDΚ 4/6 στη δημιουργία αντίστασης στην ορ-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Για πολλές γυναίκες με ορμονοθετικό HER-2 αρνητικό προχωρημένο καρκίνο του μαστού η ορμονοθεραπεία αποτελεί θεραπεία εκλογής

μονοθεραπεία. Η αναστολή των CDK 4/6 φαίνεται να μπορεί να αναστρέψει αυτήν την αντίσταση. Ο αναστολέας CDK 4/6 palbociclib μελετήθηκε στην PALOMA-1, μια μελέτη φάσης ΙΙ, όπου χορηγήθηκε ως πρώτης γραμμής θεραπεία σε γυναίκες με ορμονοθετικό HER2 αρνητικό καρκίνο μαστού, χορηγούμενος μαζί με λετροζόλη, έναν αναστολέα αρωματάσης, σε σύγκριση με μονοθεραπεία με λετροζόλη. Το ελεύθερο υποτροπής διάστημα ήταν 20,2 μήνες για τον συνδυασμό palbociclib και λετροζόλης έναντι 10,2 μηνών για τη μονοθεραπεία με λετροζόλη, με στατιστική σημαντικότητα. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώθηκαν και στη φάση ΙΙΙ μελέτη PALOMA-2, όπου συγκρίθηκε η χορήγηση palbociclib και λετροζόλης με placebo και λετροζόλη ως πρώτης γραμμής θεραπεία σε ασθενείς που δεν ήταν ανθεκτικές σε αναστολείς αρωματάσης. Και σε αυτήν τη μελέτη επιβεβαιώθηκε η υπεροχή του συνδυασμού palbociclib και λετροζόλης με διαφορά 10 μηνών στο ελεύθερο υποτροπής διάστημα σε σχέση με τη θεραπεία με placebo και λετροζόλη. Το ενδιάμεσο ελεύθερο υποτροπής διάστημα ήταν 24,8 μήνες για όσες γυναίκες έλαβαν palbociclib και λετροζόλη, έναντι 14,5 μηνών για όσες έλαβαν λετροζόλη και placebo. Τα αποτελέσματα αυτά είχαν στατιστική σημαντικότητα και έδειξαν ότι υπήρχε μια μείωση του κινδύνου υποτροπής της νόσου, της τάξεως του 42%. Η συνολική συχνότητα ανεπιθύμητων ενεργειών με τον συνδυασμό palbociclib και λετροζόλη ήταν 19,6% έναντι 12,6% της θεραπείας με placebo και λετροζόλη. Οι συνήθεις παρενέργειες με το palbociclib και τη λετροζόλη ήταν η ουδετεροπενία, η κόπωση, η ναυτία, οι αρθραλγίες και η αλωπεκία. Η συνολική επιβίωση είναι ακόμη πρόωρο να εκτιμηθεί, και οι ασθενείς θα συνεχίσουν να παρακολουθούνται μέχρι την ωρίμαση των αποτελεσμάτων. Σημαντικά αποτελέσματα έχουν προκύψει και από τη μελέτη φάσης ΙΙΙ PALOMA-3, όπου συγκρίθηκε ο συνδυασμός palbociclib και φουλβεστράνης με τον συνδυασμό placebo και φουλβεστράνης σε ασθενείς προεμμηνο-, περιεμμηνο- και μετεμμηνοπαυσιακές, που έχουν υποτροπιάσει μετά από ορμονοθεραπεία ή πρώτης γραμμής χημειοθεραπεία. Στη μελέτη αυτή, το ελεύθερο υποτροπής διάστημα ήταν 9,2 μήνες για τον συνδυασμό palbociclib και φουλβεστράνης έναντι 3,8 μηνών του συνδυασμού placebo

και φουλβεστράνης. Η ανεπιθύμητη ενέργεια που οδήγησε πιο συχνά σε μείωση της δόσης του palbociclib ήταν η ουδετεροπενία. Το όφελος στο ελεύθερο υποτροπής διάστημα παρέμενε, ανεξάρτητα από την ηλικία, την εμφάνιση ουδετεροπενίας και τη μείωση δόσης λόγω ουδετεροπενίας. Στο φετινό ESMΟ ανακοινώθηκε επίσης η πρώτη ενδιάμεση ανάλυση της τυχαιοποιημένης μελέτης MONALESSA -2, όπου διαπιστώθηκε ότι η προσθήκη ενός άλλου αναστολέα των CDK4/6, του ribociclib στη λετροζόλη, βελτιώνει, στατιστικά, σημαντικά, κατά 44%, το ελεύθερο υποτροπής διάστημα στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με ορμονοθετικό HER2 αρνητικό προχωρημένο καρκίνο μαστού ως πρώτης γραμμής θεραπεία. Επίσης, ο συνδυασμός ribociclib και λετροζόλης επιτυγχάνει 53% αντικειμενικές ανταποκρίσεις έναντι 37% που επιτυγχάνεται μόνο με λετροζόλη. Κύρια παρενέργεια του συνδυασμού ήταν η ουδετεροπενία, την οποία παρουσίασε το 59% των ασθενών, καθώς και η αύξηση των τρανσαμινασών. Στις 15 Σεπτεμβρίου 2016, το palbociclib υπήρξε ο πρώτος αναστολέας CDK4/6 που πήρε θετική γνωμοδότηση από την Επιτροπή Φαρμακευτικών Προϊόντων για Ανθρώπινη Χρήση (CHMP) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκου (ΕΜΑ). Η προτεινόμενη ένδειξη του palbociclib θα είναι για τη θεραπεία του ορμονικά θετικού, HER2 αρνητικού τοπικά προχωρημένου ή μεταστατικού καρκίνου του μαστού, σε συνδυασμό με έναν αναστολέα της αρωματάσης ή με φουλβεστράνη για όσες γυναίκες έχουν λάβει προηγουμένως άλλη ορμονική θεραπεία. Για όσες γυναίκες είναι προεμμηνοπαυσιακές ή περιεμμηνοπαυσιακές θα πρέπει να συγχορηγείται ανάλογο LHRH. Με βάση τα νέα δεδομένα, ένα μεγάλο εύρος ασθενών με ορμονοθετική HER-2 αρνητική προχωρημένη νόσο, θα μπορούσε να επωφεληθεί από την καινούργια αυτή θεραπευτική κατηγορία. Οι αναστολείς CDK4/6 μπορούν να συνδυαστούν με διαφορετικά ορμονοθεραπευτικά σκευάσματα με βάση τα χαρακτηριστικά της ασθενούς και της νόσου, όπως την εμμηνοπαυσιακή κατάστασή της, την προηγούμενη θεραπεία και την ανταπόκριση σε αυτήν, καθώς και το διάστημα λήψης επικουρικής θεραπείας. Η θεραπευτική αυτή προσέγγιση προσφέρει ένα νέο όπλο για τον έλεγχο του ορμονοθετικού HER-2 αρνητικού προχωρημένου καρκίνου του μαστού.•••

ΑΡΘΡΟ Το «ταξίδι» των γυναικών με καρκίνο του μαστού: μια προσέγγιση της διαχείρισης της νόσου στην Ελλάδα, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2016

ΕΣΔΥ

Σχεδιάζοντας τον «Οδικό Χάρτη για την Αντιμετώπιση του Καρκίνου του Μαστού»

της Βασιλικής Τσιάντου,

Οικονομολόγου Υγείας, Εξωτερικού Επιστημονικού Συνεργάτη του Τομέα Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας tsiantouvas@yahoo.gr

καρκίνος του μαστού είναι, διεθνώς, η πρώτη σε συχνότητα μορφή καρκίνου στον γυναικείο πληθυσμό και ευθύνεται για ένα σημαντικό μέρος του συνολικού φορτίου νοσηρότητας. Αν και ο καρκίνος του μαστού παρουσιάζει σημαντικά υψηλά ποσοστά επιβίωσης, τα οποία διαχρονικά βελτιώνονται, οι διαφορές και οι χρονικές υστερήσεις στη διάγνωση και την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και τη θεραπεία μεταφράζονται σε διαφορές στην πορεία

Οι πολιτικές διαχείρισης και οι προτάσεις παρέμβασης για τη νόσο στην Ελλάδα, με βάση τα αποτελέσματα μεγάλης έρευνας της ΕΣΔΥ και του Πανελλήνιου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής», για το «ταξίδι» των γυναικών από τη στιγμή της διάγνωσης μέχρι την αποθεραπεία. και την εξέλιξη της νόσου. Η πολυπλοκότητα του νοσήματος και η αυξημένη ανάγκη για εξειδικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις καθιστούν τον καρκίνο του μαστού ένα νόσημα με σημαντικές οικονομικές και ψυχοκοινωνικές προεκτάσεις. Η έρευνα για «Το Ταξίδι των γυναικών με καρκίνο του μαστού1», που πραγματοποιήθηκε από τον Τομέα Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, κατέγραψε τις κλινικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις της νόσου, από τη

1 Το σύνολο των αποτελεσμάτων της έρευνας έχει δημοσιευθεί στο Τσιάντου Β, και συν. Το ταξίδι των γυναικών με καρκίνο του μαστού: μια προσέγγιση της διαχείρισης της νόσου στην Ελλάδα, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2016

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Μόνο 3 από τις 10 γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα εντόπισαν το πρόβλημα κατά τον προσυμπτωματικό έλεγχο διάγνωση έως τη θεραπεία και μετά το τέλος αυτής, από την οπτική των ασθενών. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης σε ό,τι αφορά τον προσυμπτωματικό έλεγχο του στήθους, καθώς μόνο 3 από τις 10 γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα εντόπισαν το πρόβλημα κατά τον προσυμπτωματικό έλεγχο. Επιπροσθέτως, η ανακάλυψη ενός ευρήματος κατά τον προσυμπτωματικό έλεγχο φαίνεται να οδηγεί τις γυναίκες πιο νωρίς (έως και κατά έναν μήνα) στην περαιτέρω διερεύνηση των ενδείξεων και, συνεπώς, την έγκαιρη διαχείριση της νόσου συγκριτικά με τις γυναίκες που εντόπισαν ένα σύμπτωμα (ψηλάφηση όγκου). Η ανακοίνωση της διάγνωσης σηματοδοτεί την αρχή του «ταξιδιού», κατά τη διάρκεια του οποίου οι γυναίκες επιβαρύνονται με τις σωματικές, ψυχολογικές και οικονομικές επιπτώσεις της νόσου και της θεραπείας. Το «ταξίδι» αυτό χαρακτηρίζεται από ελλιπή καθοδήγηση και πληροφόρηση σε ό,τι αφορά τη λήψη αποφάσεων (επιλογή γιατρού, νοσοκομείου και θεραπείας), ανεπαρκή ψυχολογική υποστήριξη από τις υπηρεσίες του συστήματος υγείας και υψηλή οικονομική επιβάρυνση της ίδιας της ασθενούς και της οικογένειάς της για την κάλυψη των ιατρικών δαπανών. Σε γενικές γραμμές, 1 στις 4 γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα θεωρούν ότι υπήρξαν καθυστερήσεις, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στο στάδιο της διάγνωσης και οφείλονται, σύμφωνα με τις ίδιες, στη μη έγκαιρη ή επαρκή ανταπόκριση του γιατρού στο ζήτημα, στις λίστες αναμονής και σε δική τους αμέλεια. Τα αποτελέσματα της έρευνας αποκάλυψαν σημαντικές πτυχές αναφορικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς στην προσπάθειά τους να αναζητήσουν

ΑΡΘΡΟ

Η έρευνα αποκάλυψε πτυχές των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς στην προσπάθειά τους να αναζητήσουν θεραπεία στο ελληνικό σύστημα υγείας

θεραπεία στο ελληνικό σύστημα υγείας. Στα σημεία αυτά θα πρέπει να εστιαστούν οι πολιτικές και οι δράσεις για την αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού. Ο «Οδικός Χάρτης για την Αντιμετώπιση του Καρκίνου του Μαστού» αποτελείται από ένα μείγμα πολιτικών και δράσεων με στόχο τη διόρθωση των προβληματικών κόμβων στο σύστημα υγείας, προκειμένου να επιτευχθεί η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα στη φροντίδα υγείας και η οικονομική αποδοτικότητα. Οι βασικοί σταθμοί στον χάρτη αυτό παρουσιάζονται στη συνέχεια:

1. Πρόληψη και Έγκαιρη Διάγνωση Σκοπός των μέτρων είναι να εμφυσήσουν την έννοια και τη σημασία της πρόληψης στον γυναικείο πληθυσμό και να άρουν τα εμπόδια της πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας για την πρόληψη, επιτυγχάνοντας, κατά συνέπεια, την έγκαιρη διάγνωση. Οι ειδικότερες δράσεις αφορούν: 1Α. Ευαισθητοποίηση του πληθυσμού σχετικά με την πρόληψη-Ενίσχυση του ρόλου των δομών δημόσιας υγείας και πρωτοβάθμιας φροντίδας, και ιδιαίτερα του οικογενειακού γιατρού, ώστε να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν τον γυναικείο πληθυσμό της περιοχής ευθύνης τους για τη σημασία της αυτοφροντίδας, μέσω της αυτοψηλάφησης του μαστού, του

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

προσυμπτωματικού ελέγχου, της πρόσβασης σε ειδικούς γιατρούς και της αποφυγής των παραγόντων κινδύνου. Επίσης, θα πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος του γυναικολόγου για την τακτική εξέταση του μαστού, ταυτοχρόνως με τον γυναικολογικό έλεγχο, ανεξαρτήτως της ηλικίας της γυναίκας. 1Β. Σχεδιασμός και εφαρμογή Εθνικού Προγράμματος Προσυμπτωματικού Ελέγχου, προκειμένου να διασφαλιστεί η έγκαιρη διάγνωση σε πληθυσμιακό επίπεδο, καθώς οι διαφορές στη διάγνωση και στην πρόσβαση έχουν σημαντική επιρροή στις εκβάσεις υγείας. Μέχρι την πλήρη οργάνωση και ανάπτυξη του προγράμματος αυτού, θα πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος του γυναικολόγου και του οικογενειακού γιατρού, ώστε να προάγουν τη συμμετοχή των γυναικών σε τακτικές προληπτικές εξετάσεις μέσω ενημέρωσης και υπενθύμισης. Ακόμη, κρίνεται απαραίτητη η απλοποίηση των διαδικασιών για τη συνταγογράφηση και κάλυψη των προληπτικών εξετάσεων μέσω της προσαρμογής του συστήματος ηλεκτρονικής συνταγογράφησης. 1Γ. Ενδυνάμωση του ρόλου του γιατρού πρώτης επαφής. Η βελτίωση της πρόσβασης στον γιατρό πρώτης επαφής (γυναικολόγος ή προοπτικά ο γενικός οικογενειακός γιατρός) και η προαγωγή της

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου τακτικής επαφής των γυναικών με αυτόν μπορεί να συμβάλει θετικά στην πληροφόρηση και καθοδήγηση των ασθενών στο σύστημα υγείας, για την παροχή συντονισμένης, ολοκληρωμένης και περιεκτικής φροντίδας.

2. Διάγνωση, Θεραπευτική Αντιμετώπιση και Παρακολούθηση Σκοπός είναι να βελτιωθεί το «ταξίδι» των ασθενών, από το αρχικό στάδιο της διάγνωσης έως τη θεραπεία, την αποκατάσταση και την παρακολούθηση, ώστε να έχουν όλοι οι ασθενείς πρόσβαση σε αποτελεσματικές και ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, οι οποίες να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους. Οι ειδικότερες δράσεις αφορούν: 2Α. Ανάπτυξη του ρόλου του συντονιστή γιατρού, ο οποίος θα έχει την ευθύνη για τον συντονισμό, την καθοδήγηση και την παρακολούθηση της ασθενούς στο σύστημα υγείας μετά τη διάγνωση και κατά τη διάρκεια της θεραπείας και της μετέπειτα παρακολούθησης. Ο συντονιστής γιατρός θα πρέπει να έχει πλήρη γνώση του ιατρικού φακέλου της ασθενούς και της εξέλιξης της νόσου, και θα είναι αυτός στον οποίο η γυναίκα θα μπορεί να απευθυνθεί για οποιαδήποτε ανησυχία ή ένδειξη υποτροπής. 2Β. Ανάπτυξη ειδικών κέντρων αναφοράς και διαχείρισης του γυναικολογικού καρκίνου, ως σημείων διασύνδεσης, συντονισμού και συνεργασίας με τις νομαρχιακές νοσηλευτικές μονάδες, η οποία μπορεί να συμβάλει θετικά στην παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας και άρτιας κλινικής διαχείρισης της νόσου. Οι επαγγελματίες υγείας οι οποίοι θα απασχολούνται σε τέτοιου είδους εξειδικευμένα κέντρα θα συμμετέχουν τακτικά σε προγράμματα εξειδίκευσης και επιμόρφωσης. Ακόμη, οι υπηρεσίες που παρέχονται θα αξιολογούνται συστηματικά, και τα κέντρα κλινικής διαχείρισης της νόσου θα πιστοποιούνται για την ποιότητα των υπηρεσιών τους, διασφαλίζοντας έτσι την παροχή αποτελεΤον «Οδικό Χάρτη» υπέγραψαν 25 γυναίκες βουλευτές και ευρωβουλευτές σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής, στο πλαίσιο της εκστρατείας για τον καρκίνο του μαστού και τον γυναικολογικό καρκίνο “for HER". Η Σύμπραξη των Γυναικών Βουλευτών και

σματικών και ποιοτικών υπηρεσιών υγείας προς όφελος του ασθενούς. 2Γ. Ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση της νόσου για την ιατρική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη όχι μόνο της ασθενούς, αλλά και της οικογένειάς της, με σκοπό την παροχή έγκαιρης και επιστημονικά τεκμηριωμένης φροντίδας, καθώς επίσης και αποφυγής του υψηλού κοινωνικού κόστους, το οποίο επιβαρύνει τα νοικοκυριά.

3. Έρευνα, Αξιολόγηση των υπηρεσιών και Χρηματοδότηση της φροντίδας Στον τρίτο και τελευταίο άξονα, στόχος είναι η συνεχής βελτίωση των παρεχόμενων θεραπειών και υπηρεσιών και η άμεση ανταπόκριση του συστήματος υγείας στις ανάγκες και προσδοκίες των ασθενών. 3Α. Συγκρότηση μητρώων ασθενών-Μέτρηση αποτελεσμάτων με τη χρήση δεικτών-Ανάπτυξη κατευθυντήριων οδηγιών. Τα εργαλεία αυτά θα συμβάλουν στη χάραξη επιστημονικά τεκμηριωμένης πολιτικής για τον καρκίνο του μαστού. Μέσω της εκπόνησης κατάλληλων δεικτών ποιότητας και μέτρησης του χρόνου αναμονής, θα είναι δυνατή η αξιολόγηση και σύγκριση των δομών σε εθνικό (και διεθνές) επίπεδο. 3Β. Διασφάλιση της πρόσβασης των ασθενών σε καινοτόμες θεραπευτικές παρεμβάσεις μέσω της αξιολόγησης των τρεχουσών και καινοτόμων διαγνωστικών και θεραπευτικών μεθόδων ως προς την κλινική αποτελεσματικότητα και την οικονομική αποδοτικότητά τους.

Ο «Οδικός Χάρτης» αποτελείται από ένα μείγμα πολιτικών και δράσεων, με στόχο τη διόρθωση των προβληματικών κόμβων στο σύστημα υγείας

3Γ. Εξασφάλιση σταθερής χρηματοδότησης για τη διαχείριση της νόσου με τη συγκρότηση κλειστού σφαιρικού προϋπολογισμού ο οποίος θα διαμορφώνεται και θα αναπροσαρμόζεται βάσει του νοσολογικού φορτίου, των πραγματικών αναγκών, των διαθέσιμων διαγνωστικών και θεραπευτικών παρεμβάσεων και της ανίχνευσης των νέων καινοτόμων παρεμβάσεων. Ευρωβουλευτών, με την υποστήριξη του Υπουργείου Υγείας, της ΕΣΔΥ, της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδος, της Ελληνικής Εταιρείας Έρευνας και Αντιμετώπισης του Ιού των Θηλωμάτων (HPV) και των Συλλόγων Ασθενών «ΑγκαλιάΖΩ», «Άλμα Ζωής» και «Κ.Ε.Φ.Ι.», θέτει

στο επίκεντρο των πολιτικών αποφάσεων τις γυναίκες με καρκίνο του μαστού και στοχεύει στη διαχείριση της πιο συχνής μορφής καρκίνου που πλήττει τις γυναίκες. Η έρευνα της ΕΣΔΥ και η εκδήλωση πραγματοποιήθηκαν με τη χορηγία της Roche Hellas.•••

ΑΡΘΡΟ Η επιστημονική μελέτη έγινε στο εργαστήριο του αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Δρος Γεωργίου Ζάχου Πρώτη συγγραφέας η Δρ Ελένη Πετσαλάκη

Ελληνική ανακάλυψη

Νέος μηχανισμός προστατεύει από τη δημιουργία καρκίνου

της Ελένης Πετσαλάκη,

PhD, μεταδιδακτορικής ερευνήτριας, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης

ι γέφυρες χρωματίνης αποτελούν ένα ατελώς διαχωρισμένο DNA, το οποίο συνδέει τους πόλους του κυττάρου κατά την ανάφαση ή τους πυρήνες των θυγατρικών κυττάρων, και έχουν συνδεθεί με χρωμοσωμική αστάθεια σε όγκους του ανθρώπου και με καρκινογένεση σε μοντέλα ποντικών. Παρουσία γεφυρών DNA, τα φυσιολογικά κύτταρα σταματούν την αποκοπή της κυτταροπλασματικής αύλακας (abscission), ώστε να εμποδίσουν το σπάσιμο των γεφυρών DNA. O μηχανισμός του σημείου ελέγχου του abscission δεν είναι ακόμη καλά μελετημένος, ωστόσο χρειάζεται την ενεργότητα της μιτωτικής κινάσης Aurora B. Χωρίς πρόσθετη υποστήριξη, οι γέφυρες αυτές θα σπάσουν και θα καταρρεύσουν, και αυτό είναι ένα σημείο-κλειδί στη δημιουργία όλων των μορφών καρκίνου.

Οι πρωτεΐνες Clk1, Clk2 και Clk4 προστατεύουν τις γέφυρες DNA από σπασίματα, ρυθμίζοντας το abscission checkpoint  Οι Cdc-like (Clk) κινάσες Clk1, Clk2 και Clk4 είναι εξελικτικά συντηρημένες και μπορούν να αυτοφωσφορυλιωθούν σε κατάλοιπα τυροσίνης ή να φωσφορυλιώσουν τα υποστρώματά τους σε κατάλοιπα σερίνης ή θρεονίνης8. Οι Clks εντοπίζονται στο κυτταρόπλασμα και στον πυρήνα, όπου ρυθμίζουν το εναλλακτικό μάτισμα μέσω φωσφορυλίωσης ρυθμιστικών παραγόντων σε περιοχές πλούσιες σε κατάλοιπα σερίνης/αργινίνης. Ωστόσο, μέχρι τώρα, δεν γνωρίζουμε πολλά για τους ρόλους και τους στόχους των Clk κινασών.  Ανακαλύψαμε στο εργαστήριο ότι οι κινάσες Clk1, Clk2 και Clk4 προστατεύουν τις γέφυρες DNA από κατάρρευση, εμποδίζοντάς τες από το να τραβηχτούν με δύναμη προς αντίθετες κατευθύνσεις έως ότου σπάσουν. Συγκεκριμένα, παρατηρήσαμε ότι όταν υπάρχουν γέφυρες DNA, οι Clk1, Clk2

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Η μάχη κατα του καρκίνου

Οι 3 νέες πρωτεΐνες (Clk1, Clk2,Clk4) που ανακαλύφθηκαν προστατεύουν τις γέφυρες DNA από κατάρρευση, εμποδίζοντας τη δημιουργία κάθε μορφής καρκίνου

Η Ελένη Πετσαλάκη έχει σπουδάσει Βιολογία και είναι κάτοχος master και διδακτορικού τίτλου στον τομέα της μοριακής και κυτταρικής βιολογίας. Από το 2014 εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, στο Εργαστήριο Κυτταρικού Κύκλου και Διαίρεσης, με καθηγητή τον κύριο Γεώργιο Ζάχο, ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια.

και Clk4 φωσφορυλιώνουν την πρωτεΐνη Aurora-B στη σερίνη 331 και την ενεργοποιούν, κι εκείνη με τη σειρά της σταματά τη διαίρεση των κυττάρων έως ότου οι γέφυρες DNA επιλυθούν με ελεγχόμενο τρόπο. Αντίθετα, αναστολή της λειτουργίας των πρωτεϊνών Clk1, Clk2 και Clk4 οδηγεί σε ανεξέλεγκτο σπάσιμο των γεφυρών DNA και δημιουργία βλαβών κατά τον διαχωρισμό των κυττάρων.  Σε πειράματα που πραγματοποιήσαμε σε καρκινικές κυτταρικές σειρές ανθρώπου, δείξαμε ότι αναστολή των κινασών Clk1, Clk2 και Clk4, επιταχύνει το abscission σε κύτταρα τα οποία διαχωρίζουν το DNA τους φυσιολογικά (χωρίς γέφυρες) και επάγει πρώιμο abscission, σπασίματα χρωματίνης και συσσώρευση βλαβών στο DNA κατά την κυτταροκίνηση με γέφυρες χρωματίνης. Επιπροσθέτως, οι Clk1, Clk2 και Clk4 εντοπίζονται στο ενδιάμεσο σώμα, αλληλεπιδρούν με την Aurora B και είναι απαραίτητες για φωσφορυλίωση της Αurora B στη Σερίνη-331 (S331) και ενεργοποίηση αυτής στο τέλος της κυτταροκίνησης. Η φωσφορυλιωμένη Αurora B-S331 εντοπίζεται στο κέντρο του ενδιάμεσου σώματος και είναι απαραίτητη για τη φωσφορυλίωση και τον σωστό εντοπισμό της Chmp4c, μιας πρωτεΐνης η οποία συμμετέχει στο κόψιμο μεμβρανών κατά το abscission. Προτείνουμε λοιπόν ότι οι Clk1, Clk2 και Clk4 επιβάλλουν το σημείο ελέγχου του abscission, μέσω φωσφορυλίωσης της Aurora B στη σερίνη 331 στο ενδιάμεσο σώμα. Τα αποτελέσματά μας αυτά δείχνουν καινούργιους παράγοντες του σημείου ελέγχου του abscission, καθώς και νέους ρόλους για τις κινάσες Clks στην κυτταρική διαίρεση. Επίσης, αποκαλύπτουν νέους μηχανισμούς που εξασφαλίζουν το σωστό μοίρασμα του γενετικού υλικού (DNA) από το μητρικό στα δύο θυγατρικά κύτταρα κατά τη διαίρεση του κυττάρου. Κατανοώντας τους μηχανισμούς με τους οποίους το κύτταρο προστατεύει τις γέφυρες DNA από κατάρρευση, θα μπορούσαμε να εμποδίσουμε τη δημιουργία καρκίνου ή να σταματήσουμε την εξάπλωσή του. Τα παραπάνω αποτελέσματα περιγράφονται στην ερευνητική εργασία με τίτλο “Clks 1, 2 and 4 prevent chromatin breakage by regulating the Aurora Bdependent abscission checkpoint” (Nature Communications 7:11451 | DOI: 10.1038/ncomms11451).•••

ρεπορταζ

Μεταρρυθμίσεις στην Υγεία: Η Ελλάδα μπορεί;

Με το σύστημα υγείας να βρίσκεται σε οριακό σημείο, ο εξορθολογισμός των διαθέσιμων οικονομικών και ανθρώπινων πόρων μοιάζει επιτακτικός. Σε αυτήν την κατεύθυνση το Pharma & Health Conference 2016 επιχείρησε να αναδείξει την ανάγκη εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων στο σύστημα υγείας. 68

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

pharma.ethosevents.eu διοργάνωση σε συνεργασία µε

Επιμέλεια: Βασιλική Αγγουρίδη Ιοκάστη Αλειφεροπούλου Φωτογραφίες: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος

το «κόκκινο» μοιάζει να λειτουργεί το σύστημα υγείας, με τις προειδοποιητικές λυχνίες να αναβοσβήνουν σε όλα σχεδόν τα τμήματά του. Οι δαπάνες εξαντλούνται, και μαζί τους οι αντοχές του συστήματος, των υποδομών του, της επάρκειάς του σε υλικά και φάρμακα, αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού. Στο τέλος της αλυσίδας,

ο ασθενής, που γίνεται ο αποδέκτης της συνολικής επιβάρυνσης. Οι μνημονιακές παρεμβάσεις έσφιξαν γερά τη θηλιά γύρω από τον λαιμό του συστήματος υγείας, μειώνοντας οριζόντια και σαρωτικά τις δαπάνες, χωρίς τη θεσμοθέτηση εξισορροπητικών μέτρων. Ταυτόχρονα, η χώρα φαίνεται να «έστρεψε την πλάτη της» στην πολύτιμη αξιολό-

γηση και αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, αλλά και στη διαδικασία ελέγχων που θα επιτρέψουν τον εξορθολογισμό. Η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις, λοιπόν, αποδεικνύεται επιτακτικότερη από ποτέ. Σε αυτό το κλίμα κινήθηκε, το 7ο Pharma & Health Conference (PhC), που διοργάνωσε η Ethos Events σε συνεργασία με το PhB και το Virus.com.gr.

ρεπορταζ

Πασχάλης Αποστολίδης Πρόεδρος του ΣΦΕΕ

Σοφία Τάνη

Μέλος του ΔΣ της ΠΑΣΥΝΟ-ΕΣΥ

τομέας της υγείας, τον οποίο όλοι μας υπηρετούμε, είναι αδιαμφισβήτητα στον πυρήνα της ουσιαστικής προόδου μιας χώρας και απόλυτο μέτρο για την ασφάλεια των πολιτών και τη σχέση τους με το κράτος. Ταυτόχρονα, όμως, αυτό που συχνά παραγκωνίζεται δεν είναι απλά η σημαντική συνεισφορά του κλάδου στην ελληνική οικονομία, αλλά η αναπτυξιακή δυναμική που φέρνει, με τη δημιουργία προστιθέμενων αξιών που μεταφράζονται σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τη χώρα, για την οικονομία, για τους πολίτες. Με υπερβάσεις και ρεαλισμό, ώστε να δοθεί περιεχόμενο στον στόχο της βιωσιμότητας, της δικαιοσύνης και του εκσυγχρονισμού του συστήματος υ-

ο Εθνικό Σύστημα Υγείας ψυχορραγεί από τη δραματική υποστελέχωση και είναι οι νοσηλευτές εκείνη η ομάδα επαγγελματιών υγείας οι οποίοι, ξεπερνώντας τα όρια των αντοχών τους, λειτουργούν ως «ραχοκοκκαλιά» που κρατάει τα νοσοκομεία όρθια. Οι νοσηλευτές μπορούν ωστόσο να διαδραματίσουν πολύπλευρο ρόλο στο σύστημα υγείας. Ειδικότερα, η ενεργός εμπλοκή του νοσηλευτή στην ΠΦΥ μόνο οφέλη έχει να προσφέρει. Η ανάπτυξη και ο καθορισμός του ρόλου του Κοινοτικού Νοσηλευτή στην ΠΦΥ μπορεί να επιτευχθεί μέσα από δύο κυρίως άξονες:

γείας με αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα. Άλλωστε, το φάρμακο είναι κοινωνικό αγαθό, αλλά και εθνικό κεφάλαιο, είναι μέρος της λύσης και απαραίτητο για να πιστέψει μια χώρα πως είναι γερή και δυνατή, ώστε να ελπίζει πως τα πράγματα μπορούν να πάνε καλύτερα.

«Το φάρμακο είναι κοινωνικό αγαθό, αλλά και εθνικό κεφάλαιο», Π. Αποστολίδης

α) αυτόν του οικογενειακού νοσηλευτή, που θα μπορεί να δρα αυτόνομα ως δημόσιος λειτουργός, και β) αυτόν του ελεύθερου επαγγελματία νοσηλευτή, που θα μπορεί να ασκεί ιδιωτικό έργο και θα έχει το δικαίωμα στην αυτοαπασχόληση. Προϋπόθεση για τα ανωτέρω αποτελεί η θεώρηση του νοσηλευτή ως ανεξάρτητου και αυτόνομου επαγγελματία υγείας (δηλαδή nurse practitioner), στα πρότυπα προηγμένων χωρών σε αυτόν τον τομέα. Το νομικό πλαίσιο υπάρχει, και απομένει μόνο η πολιτική βούληση για την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών υγείας στην ΠΦΥ από τους νοσηλευτές.

Γιώργος Πατούλης, Πρόεδρος του ΙΣΑ

ο ΕΣΥ βρίσκεται πλέον στην ώραμηδέν, στην πιο κρίσιμη κατάσταση που έχει βρεθεί τα τελευταία χρόνια. Μία από τις βασικές αιτίες είναι η αδυναμία των κυβερνώντων να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις που θα οδηγούσαν σε εξυγίανση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και πραγματική εξοικονόμηση χρημάτων. Αντί για αυτό, επάρθησαν σκληρά εισπρακτικά μέτρα, και έγιναν οριζόντιες περικοπές,

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

οι οποίες μετακύλισαν το κόστος της περίθαλψης στους ασθενείς, πλήττοντας ιδιαίτερα τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού. Βασικά ζητήματα στην αδυναμία εφαρμογής πραγματικών μεταρρυθμίσεων στην υγεία είναι η ασυνέχεια στην άσκηση υγειονομικής πολιτικής στη χώρα μας και η έλλειψη πολιτικής βούλησης για μεταρρυθμίσεις που προϋποθέτουν ρήξη με τα συμφέροντα.

ασκούμενη φαρμακευτική πολιτική των τελευταίων ετών έχει αποδειχθεί μονοδιάστατη και αντιαναπτυξιακή. Οι τιμές που επιβάλλονται στα παραγόμενα στην Ελλάδα φάρμακα είναι μη ρεαλιστικές, εφόσον φυσικά επιθυμούμε να συνεχιστεί η παραγωγή τους στη χώρα μας, ενώ την κατάσταση επιδεινώνει το καθεστώς των clawback και των rebates. Αυτές οι ιδιαίτερα αρνητικές συνθήκες για την ανάπτυξη του ελληνικού φαρμάκου μπορούν να ανατραπούν μόνο με ένα νέο μείγμα φαρμακευτικής πολιτικής, που θα συνδέεται με την ανάγκη ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και θα λαμβάνει σοβαρά υπόψη τον κρίσιμο και πολύπλευρο ρόλο της φαρμακοβιομηχανίας, ελληνικής και ξένης, στην αναπτυξιακή διαδικασία. Οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του κλάδου μας αφορούν τόσο σε άμεσα μέτρα όσο και σε αποφασιστικές διαρθρωτικές αλλαγές. Εάν στη νέα φαρμακευτική πολιτική που θα σχεδιαστεί οι προϋποθέσεις

ρευνα για τον υπολογισμό της πραγματικής φαρμακευτικής δαπάνης διεξάγει η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ), τις παραμέτρους της οποίας παρουσίασε από το βήμα του 7ου PhC, ο καθηγητής και διευθυντής του Τομέα Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας, αναπληρωτής κοσμήτορας της ΕΣΔΥ, Ν. Μανιαδάκης. Στην ομιλία του για τις οικονομικές διαστάσεις της φαρμακευτικής πολιτικής, ο κύριος Μανιαδάκης αναφέρθηκε και στους παράγοντες διαμόρφωσής της. «Το ύψος της

«Πρέπει να προστατευθούν τα φθηνά φάρμακα από περαιτέρω μειώσεις», Ν. Μανιαδάκης

αυτές ικανοποιηθούν, είναι βέβαιο πως η ελληνική φαρμακοβιομηχανία μπορεί να αναπτυχθεί αλματωδώς, δημιουργώντας μεγάλη προστιθέμενη αξία για την εθνική οικονομία και συμβάλλοντας στην κάμψη της εξόδου ικανότατων στελεχών και ερευνητών υψηλής ειδίκευσης προς το εξωτερικό.

Φαίη Κοσμοπούλου

Γενική Διευθύντρια της ΠΕΦ

«H ασκούμενη φαρμακευτική πολιτική των τελευταίων ετών έχει αποδειχθεί μονοδιάστατη και αντιαναπτυξιακή», Φ. Κοσμοπούλου

δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης πρέπει να επαναξιολογηθεί και να αυξηθεί, δεδομένου του ότι επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες εκτός το ΑΕΠ» σημείωσε. Κατά τον καθηγητή, πρέπει να θεσμοθετηθούν μέτρα για προστασία των οικονομικά αδυνάτων από δυσανάλογα υψηλές συμμετοχές των ασθενών που μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ευημερία τους. Προειδοποίησε δε ότι η τιμολογιακή πολιτική έχει εξαντλήσει τα όρια αποδόσεων, και περαιτέρω μειώσεις στις τιμές εγκυμονούν κινδύνους απόσυρσης φαρμάκων, ενώ τροφοδοτούν φαινόμενα αντίστροφης υποκατάστασης και αύξηση των δαπανών. «Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να προστατευθούν τα φθηνά φάρμακα από περαιτέρω μειώσεις» τόνισε, προσθέτοντας πως στην Ελλάδα τα καινοτόμα φάρμακα είναι στο 60% της τιμής στην Ευρώπη. «Η αύξηση της διείσδυσης των γενοσήμων δύναται να συμβάλει σημαντικά στη μείωση της δαπάνης, ωστόσο δεν είναι απότοκο των μειώσεων των τιμών τους, που μάλλον λειτουργούν αντίστροφα, αλλά αποτέλεσμα άλλων πολιτικών που πρέπει να θεσμοθετηθούν» κατέληξε.

Δρ Νίκος Μανιαδάκης

Καθηγητής και Διευθυντής του ΜΠΣ, Αναπληρωτής Κοσμήτορας της ΕΣΔΥ

ρεπορταζ

Μιχάλης Μασουράκης

«Η

Mary Harney

«Η

Επικεφαλής Οικονομολόγος του ΣΕΒ

Chairperson, European Steering Group for Sustainable Healthcare

δημοσιονομική πειθαρχία και οι διαρθρωτικές αλλαγές αποσκοπούν στον επαναπροσδιορισμό του αναπτυξιακού προτύπου προς μια οικονομία που βασίζεται στην ανταγωνιστικότητα και την εξωστρέφεια, και όχι στα ελλείμματα και τα δανεικά» τόνισε ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΣΕΒ, Μ. Μασουράκης. Όπως ανέφερε, είναι απαραίτητο να αρθούν οι περιορισμοί στον ανταγωνισμό, να καταπολεμηθεί η φοροδιαφυγή, να απαλειφθούν οι διαρθρωτικές στρεβλώσεις, να βελτιωθεί το εγχώριο πλαίσιο λειτουργίας των επιχειρήσεων, να μειωθεί η αρνητική αναλογία μεταξύ πιο δυναμικών και πιο παραδοσιακών επιχειρήσεων, και να περιοριστεί ο κρατικός παρεμβατισμός και οι συνακόλουθες πελατειακές σχέσεις. Μέσα στην καταιγίδα της υπερφορολόγησης και των συνταξιοδοτικών περικοπών, η αναζήτηση αναπτυξιακών αντίβαρων είναι μονόδρομος, σημείωσε. Κατά τον κύριο Μασουράκη, υπάρχουν τρεις περιο-

καινοτομία μπορεί να προέλθει και από κάτω προς τα πάνω» τόνισε στην ομιλία της στο 7ο PhC, η Mary Harney, πρώην υπουργός Υγείας της Ιρλανδίας και πρόεδρος της European Steering Group for Sustainable Healthcare. Η Ιρλανδία κατάφερε να επιταχύνει στον χώρο της υγείας, φθάνοντας τα 8 δισ. ευρώ στις επενδύσεις, με τις εξαγωγές μόνο από τα φάρμακα να ξεπερνούν τα 40 δισ. ευρώ. Αλλά και συνολικότερα, η χώρα καταγράφει 8% ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης και ανεργία μόλις στο 7,5%. «Η υγεία είναι πλούτος (health is wealth)» τόνισε η κυρία Harney αναφέροντας πως οι δέκα μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες έχουν σήμερα εγκαταστάσεις στην Ιρλανδία, που χαρακτηρίζεται πλέον από ευέλικτο σύστημα υγείας. Κάποια χρόνια πριν, η εικόνα ήταν δυσμενέστερη, αλλά με σημαντικές παρεμβάσεις, ενοποίηση δεδομένων, δημιουργία εξειδικευμένων κέντρων, υπήρξε τεράστια βελτίωση. Βέβαια και εκεί υπήρξαν αντιδράσεις από γιατρούς και πολιτικούς. «Σε ένα νοσοκομείο, είχε μια αφίσα με τη φωτογραφία

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

χές άσκησης οικονομικής πολιτικής, όπου παρεμβάσεις προς τη σωστή κατεύθυνση μπορεί να έχουν μεγάλη προστιθέμενη αξία στην ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας: Η χρήση οριζόντιων φορολογικών επενδυτικών κινήτρων μπορεί να δράσει καταλυτικά για την αναστροφή της πολύχρονης αποεπένδυσης στην ελληνική οικονομία και την επιτάχυνση της αναπτυξιακής διαδικασίας από εδώ και πέρα. Το ίδιο θα συμβεί με την επέκταση της φορολογικής βάσης μέσω σύλληψης της φοροδιαφυγής, για να μπορέσει να μειωθεί μία ώρα αρχύτερα το φορολογικό βάρος στους συνεπείς φορολογουμένους και τις οργανωμένες επιχειρήσεις. Επιβάλλεται η επαναλειτουργία της αγοράς ακινήτων, ώστε να ανακάμψει ο κατασκευαστικός κλάδος που είναι σήμερα πλήρως απαξιωμένος, αν και έχει τεράστιες αναπτυξιακές δυνατότητες και προοπτικές.

«Η υγεία είναι πλούτος», Μ. Harney μου που ανέγραφε “καταζητούμενη για φόνο”» ανέφερε. Κατά την κυρία Harney, απαιτείται όραμα και μια πολιτική ηγεσία με αποφασιστικότητα. Μεταξύ των παρεμβάσεων ήταν και η παραχώρηση της δυνατότητας συνταγογραφίας και στους νοσηλευτές, ένα μέτρο που στη χώρα μας συνάντησε τεράστιες αντιδράσεις και αποσύρθηκε. Πλέον, στην Ιρλανδία, είναι μια ιδιαίτερα δημοφιλής διαδικασία. Μάλιστα, παρά τους φόβους, οι νοσηλευτές αποδείχθηκαν πιο συντηρητικοί στη συνταγογράφηση. Στη χώρα δημιουργήθηκε μια αυτόνομη υπηρεσία που παρακολουθεί και αξιολογεί τα πρότυπα, ένας ανεξάρτητος οργανισμός και ένας φορέας αξιολόγησης τεχνολογίας.

Α’ Τραπέζι

Χαμένα εκατομμύρια από τη μη εφαρμογή real-time ελέγχου

νεκμετάλλευτο εργαλείο αποδεικνύεται ο έλεγχος σε πραγματικό χρόνο (real-time), όπως αναφέρθηκε στο πρώτο Στρογγυλό Τραπέζι του 7ου PhC. Θεσμοθετήθηκε, πραγματοποιήθηκε, αλλά τα αποτελέσματα ακόμη δεν έχουν ανακοινωθεί επίσημα. «Αν και γνωρίζουμε ότι από μια δαπάνη περίπου 250 εκατ. ευρώ, τα 50 εκατ. ευρώ είναι προκλητά» αποκάλυψε ο Δρ Βασίλης Αποστολόπουλος, διευθύνων σύμβουλος του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών. Συμπλήρωσε δε πως σε μία μόνο κλινική διαπιστώθηκε πως από τα 10 εκατ. υποβολών τα 8 εκατ. ήταν πλαστά! Σύμφωνα με τον κύριο Αποστολόπουλο, η εξοικονόμηση από την εφαρμογή του realtime ελέγχου στον δημόσιο τομέα μπορεί να αγγίξει και τα 500 εκατ. ευρώ! Ο κύριος Αποστολόπουλος μίλησε και για τις επιπτώσεις των μέτρων του rebate και του clawback, οι οποίες δεν έχουν μετρηθεί στις πραγματικές τους διαστάσεις. «Πολλές εταιρείες είναι ήδη σε αδυναμία, 60 κλινικές έκλεισαν» ανέφερε προσθέτοντας πως δεν είναι δυνατόν να συνεχίζονται οι οριζόντιες μειώσεις χωρίς εξορθολογισμό δαπανών. Την ίδια ώρα, το 80% των επενδύσεων στον

ιδιωτικό τομέα αφορά απαρχαιωμένο εξοπλισμό, προερχόμενο κυρίως από χώρες της ανατολικής Ευρώπης, όπως ανέφερε ο Κωνσταντίνος Δεληγιάννης, γενικός διευθυντής GE Healthcare Ν. Ευρώπης. Την ίδια ώρα, τα νοσοκομεία είναι γυμνά, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτήν του αντικαρκινικού νοσοκομείου «Μεταξά», που δεν διαθέτει απεικονιστικό μηχάνημα που λειτουργεί, σημείωσε. Κατά τον κύριο Δεληγιάννη, θα πρέπει να εφαρμόσουμε τη νομοθεσία, καταρχήν για να έχουμε σημαντική υποχώρηση του φαινομένου της διαφθοράς. Πρότεινε δε τη διενέργεια κεντρικών διαγωνισμών ή έστω μιας κεντρικής ασφαλιστικής δικλίδας, που θα επιτρέπει τον έλεγχο στα νοσοκομεία. «Το σύστημα δεν ελέγχεται» τόνισε, από την πλευρά του, ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Novartis Hellas, Ricardo Canevari, ο αριθμός των φαρμακείων αυξάνεται, ο αριθμός χονδρεμπόρων επίσης, ενώ δεν υπάρχουν αρκετοί νοσηλευτές. Απαιτείται μια αναδιανομή των πόρων, αλλά και μια αλλαγή στο σύστημα αποζημίωσης. Κυρίως, όμως, χρειάζεται αύξηση του προϋπολογισμού για την υγεία, ενώ το 1,945 δισ. ευρώ της φαρμακευτικής δαπάνης δεν επαρκεί. «Το σύστημα

Από αριστερά: Δ. Αναγνωστάκης, Κ. Δεληγιάννης, R. Canevari, Θ. Τρύφων, Δρ Β. Αποστολόπουλος.

ρεπορταζ

«Δεν υπάρχει εθνική πολιτική φαρμάκου», Θ. Τρύφων πρέπει να βασίζεται στο αποτέλεσμα, όπως και η αποζημίωση» σύμφωνα με τον κύριο Canevari. Είναι ενδεικτικό πως το 10-15% των προϊόντων δεν επιφέρουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα. «Γι’ αυτά δεν θα πρέπει να διεκδικούμε κάτι. Αρκεί να μην υπάρχουν clawback και οριζόντια μέτρα» σημείωσε. Δεν θα πρέπει να περιμένουμε για να εφαρμόσουμε ένα πλήρες σύστημα HTA, αλλά να επιδιώξουμε τη σταδιακή εφαρμογή σε πιλοτικό επίπεδο, όπως πρότεινε. Δεν υπάρχει εθνική πολιτική φαρμάκου, τόνισε από την πλευρά του ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ), Θεόδωρος Τρύφων. Είναι θετικό το γεγονός ότι η πρώτη κλαδική μελέτη που έγινε από την κυβέρνηση ήταν για τις επενδύσεις στη φαρμακοβιομηχανία. Ο κλάδος μπορεί να συνεισφέρει στις κλινικές μελέτες, στην έρευνα και στην ανάπτυξη και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, όπως τόνισε ο κύριος Τρύφων. Το σημερινό ασφυκτικό περιβάλλον δημιουργεί κίνδυνο, όμως όλα αυτά θα μείνουν στη θεωρία, εξαιτίας του πολύ μεγά-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

λου clawback και του μεριδίου αγοράς των καινούργιων φαρμάκων. Απαιτείται τα διαρθρωτικά μέτρα να είναι πρώτα στην ατζέντα, κατά τον πρόεδρο της ΠΕΦ. «Η έλλειψη ενός σταθερού συνομιλητή και η απουσία συνεννόησης αποτελούν πρόβλημα. Τα πράγματα θα πρέπει να προχωρήσουν γρήγορα, γιατί είμαστε στα όρια της αποεπένδυσης» δήλωσε ο κύριος Τρύφων. Προφανώς, υπάρχει προκλητή ζήτηση σε φάρμακα και εξετάσεις. Όλο το σύστημα ευνοεί τη χορήγηση ακριβότερων φαρμάκων. Είναι κομβικής σημασίας να οργανωθούν τα ταμεία και η ηλεκτρονική συνταγογράφηση, γιατί όλο αυτό τελικά γυρίζει στη φαρμακοβιομηχανία με το clawback. «Στα δικαστήρια, εν τέλει, αυτό θα καταπέσει, αλλά το θέμα είναι έως τότε να μην έχουμε διαλυθεί» συμπλήρωσε. Από την πλευρά του, ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Boehringer Ingelheim Ελλάς, Δημήτρης Αναγνωστάκης, σημείωσε πως η υγεία είναι ένας τομέας στον οποίο μπορούμε να αναπτυχθούμε στην Ελλάδα. «Πρέπει, και μπορεί, η υγεία να μην αποτελεί μόνο κέντρο κόστους, αλλά και κέντρο ανάπτυξης. Είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε εδώ την πρωτοβουλία του ΣΦΕΕ να δημιουργήσει ειδική αντιπροεδρία για τις κλινικές μελέτες» ανέφερε. «Υπάρχουν πολλοί λόγοι να φέρει κανείς παραγωγή και επενδύσεις στην Ελλάδα. Οι δείκτες είναι φανταστικοί. Είναι χαρακτηριστικό ότι ανταγωνιζόμαστε παραγωγικές μονάδες στην Ινδία. Επίσης, διαθέτουμε το κατάλληλο επιστημονικό δυναμικό.

Αυτός είναι και ένας λόγος που το εργοστάσιό μας στο Κορωπί κατάφερε να έχει αυτούς τους δείκτες. Η επέκτασή του ξεκίνησε με το 60% της παγκόσμιας παραγωγής της Boehringer, το οποίο διεκδικεί έγκριση από τον FDA για να μπορεί

ια επιστροφή στα βασικά πρότεινε ο Πορτογάλος βουλευτής, επικεφαλής Δημόσιας Υγείας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Πορτογαλίας, Ricardo Baptista Leite, Member of Parliament, κατά την ομιλία του. Η Πορτογαλία κλήθηκε –και το κατάφερε– να διαχειριστεί επιτυχώς τις οικονομικές και υγειονομικές προκλήσεις και να καταλήξει σε μια ευρεία συναίνεση. Αυτή η συναίνεση οδήγησε σε μια εθνική στρατηγική για την ηπατίτιδα C. Όπως ανέφερε, το αποτέλεσμα ήταν 10.000 άτομα να ενταχθούν στις νέες θεραπείες και 3.000 ασθενείς να έχουν ήδη θεραπευθεί! Για την επίτευξη αυτών των αποτελεσμάτων απαιτείται η συνεργασία πολιτικών,

«Πρέπει να γυρίσουμε στα βασικά στην Υγεία», R. B. Leite

«Ο

ι υπολογιστές δεν πρόκειται να αναλάβουν τη λήψη αποφάσεων στην Ιατρική» ξεκαθάρισε ο Matthias Reumann, Sustainable, Resilient Health Systems Research της IBM Research. Σύμφωνα με τον κύριο Reumann, τα Big Data στην Υγεία βιώνουν μια τέλεια καταιγίδα: Ο όγκος αυξάνεται εκθετικά με όλο και μεγαλύτερη ταχύτητα, το εύρος των δεδομένων κυμαίνεται από πληροφορίες γύρω από τα λεγόμενα multi-omics («πολυ-ωματικές») έως μετρήσεις lifestyle με τη βοήθεια κινητών συσκευών, που στηρίζονται από δομές cloud. «Το 60% των δεδομένων (συμπεριφορικά, περιβαλλοντικά)

να εξάγει τα φάρμακά της στις ΗΠΑ. Η Boehringer έχει το εργοστάσιο αλλά και όλη την καινοτομία εδώ» σημείωσε. Παραδέχθηκε, ωστόσο, ότι υπάρχει κίνδυνος να μην μπορεί ο ασθενής να έχει πρόσβαση σε θεραπείες.

γιατρών, ακαδημαϊκών και ασθενών. «Παρότι ξοδεύουμε λιγότερα, είμαστε σε καλή κατάσταση. Αλλά οι επιπτώσεις των περικοπών στην υγεία των πολιτών θα φανούν στις επόμενες δεκαετίες» τόνισε ο κύριος Leite. Κατά τον Πορτογάλο βουλευτή, χρειάζεται μια ανθρωπιστική προσέγγιση στην υγεία, κοντά στο ευρωπαϊκό μοντέλο. «Πρέπει να γυρίσουμε στα βασικά στην Υγεία» τόνισε αναφερόμενος στις αρχές της ιατρικής. «Η προαγωγή και πρόληψη της υγείας πρέπει να βρίσκονται στη βάση του ΕΣΥ» συμπλήρωσε. Προς το παρόν, «δεν έχουμε εθνικά συστήματα υγείας, αλλά εθνικά συστήματα ασθενειών, που επιχειρούν να επιβιώσουν» τόνισε. Πρέπει «το καρότο» να μεταφερθεί από τη «μαζική παραγωγή» στα νοσοκομεία, όπου στόχος είναι όλο και περισσότερες επεμβάσεις, στον ασθενή, όπου τα νοσοκομεία θα πληρώνονται όσο πιο υγιής είναι ο πολίτης, τόνισε μεταξύ άλλων. Κατά τον κύριο Leite, η εξίσωση της αξίας είναι ένα κλάσμα, με το αποτέλεσμα υγείας να είναι στον εκθέτη και το κόστος στον παρονομαστή.

Ricardo Baptista Leite

θα συνεισφέρει στα αποτελέσματα της υγείας» ανέφερε. Η διαρκώς αυξανόμενη ποσότητα δεδομένων απαιτεί μεγαλύτερο όγκο υπολογισμών, που κάποια στιγμή θα μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο από υπερυπολογιστές. Σε μοντέλα βιοφυσικής έχει καταδειχθεί πως η υπολογιστική πρόκληση μπορεί να ξεπεραστεί με τη χρήση υπολογιστικών συστημάτων υψηλής απόδοσης. Σήμερα, είναι εφικτό τα δεδομένα υγείας να αυξηθούν με την προσομοίωση βιοφυσικών μοντέλων προσαρμοσμένων σε κάθε ασθενή. Η γνωστική υπολογιστική είναι ένα πολλά υποσχόμενο μονοπάτι, για να καταστούν διαφανή τα αναλυτικά αποτελέσματα.

Matthias Reumann

Βουλευτής και Επικεφαλής Δημόσιας Υγείας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Πορτογαλίας

Sustainable, Resilient Health Systems Research της IBM Research

ρεπορταζ

Β’ Τραπέζι

Αναξιοποίητα τα δεδομένα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης

Από αριστερά: Α. Λοβέρδος, Κ. Μπαργιώτας, Θ. Σκυλακάκης, Άδ. Γεωργιάδης.

«Ο υπουργός Υγείας σήμερα είναι τυφλός. Δεν ξέρει τι γίνεται στα νοσοκομεία», Άδ. Γεωργιάδης 76

γνωστες παραμένουν, εν πολλοίς, οι δαπάνες στο ΕΣΥ, όπως διαφάνηκε κατά τη συζήτηση στο δεύτερο Στρογγυλό Τραπέζι του 7ου PhC. «Ο υπουργός Υγείας σήμερα είναι τυφλός. Δεν ξέρει τι γίνεται στα νοσοκομεία» δήλωσε ο αντιπρόεδρος της ΝΔ, Άδωνις Γεωργιάδης, σημειώνοντας πως το τοπίο θα ξεκαθαρίσει μετά από 2-3 χρόνια. Σύμφωνα με τον ίδιο, «δεν θέλουμε να κάνουμε ένα βήμα μπρος». «Με τα registries θα είχαμε εικόνα. Για πρώτη φορά, έχουμε πάρα πολλά data. Δεν αξιοποιούμε, όμως, ούτε το 10% της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης» συμπλήρωσε ο πρώην υπουργός, και εκτίμησε πως στον τομέα της υγείας κρύβεται ένα τεράστιο κομμάτι της χρέους της χώρας, ίσως και το μεγαλύτερο. «Πίστευα ότι η κρίση θα μας έκανε καλύτερους. Τώρα δεν είμαι σίγουρος. Ίσως η περίοδος ΣΥΡΙΖΑ να μας έκανε καλό, με την έννοια ότι μας αναγκάζει σε βίαιη ωρίμανση» κατέληξε. Για ασυμμετρία πληροφόρησης και συναισθηματική ασυμμετρία ασθενή σε σχέση με τον γιατρό έκανε λόγο ο ευρωβουλευτής και πρόεδρος της Δράσης, Θεόδωρος Σκυλακάκης. «Αυτό σημαίνει ότι χωρίς πολύ ισχυρό σύστημα auditing και υποστή-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

ριξη του ασθενή ως αγοραστή, οποιοδήποτε σύστημα θα καταρρεύσει». Σύμφωνα με τον κύριο Σκυλακάκη, στην Ελλάδα, το βασικό πρόβλημα είναι ότι υπάρχει τεράστια απόσταση μεταξύ αυτού που ισχύει και αυτού που εφαρμόζεται. «Χρειάζονται μικρές νησίδες επιτυχίας. Χρειάζεται να βάλουμε τον ιδιωτικό τομέα για να ελέγξει το δημόσιο. Η μεταρρύθμιση απαιτεί να υπάρχει και μια αντίληψη του τι συνέβαινε πριν και πώς δεν θα υπάρξει διάλυση του συστήματος αν ξαφνικά εφαρμόσεις όλους τους νόμους» τόνισε. «Οι πολιτικές που θα μας βγάλουν από εδώ είναι το θέμα» τόνισε ο Κωνσταντίνος Μπαργιώτας, βουλευτής Λάρισας με το Ποτάμι. Κατά τον κύριο Μπαργιώτα, δεν υπάρχει διοίκηση στα νοσοκομεία. «Τα νοσοκομεία όλου του πλανήτη έχουν στατιστικά στοιχεία για ανάλυση small και big data. Εδώ αυτά είναι άγνωστα» τόνισε. «Ελληνικού τύπου συναίνεση μέσω συγκρούσεων» χαρακτήρισε τον τρόπο που εφαρμόζονται αλλαγές και πρόσθεσε πως λείπει αυτό που συνέβη στην Πορτογαλία. «Δεν είναι ούτε κακό ούτε ντροπή να συμφωνούμε πού και πού δημοσίως» σχολίασε. Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της Δημοκρατικής Συμπαράταξης και πρώην υ-

πουργός Υγείας, Ανδρέας Λοβέρδος, εξαπέλυσε βέλη εναντίον της τωρινής ηγεσίας της Αριστοτέλους. «Ηγούνται δύο υπουργοί ασθένειας και όχι υγείας, που ασχολούνται μόνο με τα οικονομικά της υγείας» ανέφερε και πρόσθεσε πως η συζήτηση για την Υγεία έχει εγκαταλειφθεί και πρέπει να επιστρέψει. Συνολικά, η ισοπεδωτική αντιπολίτευση οδήγησε τον Έλληνα πολίτη στην αδυναμία διάκρισης, όπως ανέφερε ο κύριος Λοβέρδος. «Ήρθε ο ισοπεδωτής που θα τα έκανε όλα σε μια μέρα, και τελικά δεν κάνει τίποτα» εκτίμησε. Παρεμβαίνοντας στη συζήτηση, η πρόεδρος του Συλλόγου Ασθενών με Ρευματοειδή Αρθρίτιδα Κρήτης, Κατερίνα Κουτσογιάννη, αναρωτήθηκε πού είναι οι ασθενείς σε όλη αυτήν τη συζήτηση. «Αντιμετωπίζουμε όλες τις συνέπειες των προβλημάτων του συστήματος υγείας εδώ και χρόνια. Προβλήματα που εντάθηκαν με την κρίση» σημείωσε. «Αναρωτιέμαι γιατί οι ασθενείς δεν έχουμε συμμετάσχει ποτέ στα κέντρα λήψης αποφάσεων» υπογράμμισε η κυρία Κουτσογιάννη, καταλήγοντας πως «γίνονται πράγματα για εμάς χωρίς εμάς». Από την πλευρά του, ο πρόεδρος του Συλ-

λόγου Ασθενών Ήπατος Ελλάδος «Προμηθέας», Γιώργος Καλαμίτσης, πρότεινε ο εκάστοτε υπουργός Υγείας που είναι διατεθειμένος να κάνει μια μεταρρύθμιση να τη θέτει στην Κοινωνία των Πολιτών, προκειμένου να τους πείσει ότι αυτό που γίνεται

είναι για καλό. «Είναι δύσκολο να αλλάξει η νοοτροπία 10 εκατομμυρίων ανθρώπων. Η δουλειά του υπουργού είναι, όμως, να εφαρμόζει τους νόμους» ανέφερε.

Από αριστερά: Γ. Καλαμίτσης, Κ. Κουτσογιάννη.

Αθανάσιος Βοζίκης

Επίκουρος Καθηγητής, Διευθυντής του Εργαστηρίου Οικονομικών και Διοίκησης της Υγείας, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

φαρμακευτική πολιτική το διάστημα 2010-2014, πέρα από τον εμφανή προσανατολισμό περιορισμού της δημόσιας χρηματοδότησης, ακολουθεί πορεία ιδιωτικοποίησης της φαρμακευτικής δαπάνης και περιοριστικής διανομής των φαρμάκων, όπως τόνισε, μεταξύ άλλων, ο Αθανάσιος Βοζίκης, επίκουρος καθηγητής, διευθυντής του Εργαστηρίου Οικονομικών και Διοίκησης της Υγείας, του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς. O κύριος Βοζίκης τόνισε πως, από την καταγραφή και μελέτη του συνόλου των νομοθετικών-ρυθμιστικών παρεμβάσεων της προαναφερόμενης περιόδου (136 Νόμοι, ΠΔ και ΥΑ), προκύπτει πιο συγκεκριμένα πως:

Τ ο 93% των νομοθετικών παρεμβάσεων μετακύλισαν το οικονομικό βάρος από το «Κρατικά προγράμματα και υποχρεωτικά προγράμματα χρηματοδότησης υγειονομικής περίθαλψης»-(ΗF1) στο «Νοικοκυριά-Καταναλωτής»-(HF3). Π ερίπου το 50% των παρεμβάσεων αφορούσαν «εξαίρεση από καλύψεις» ή «όρια στον αριθμό ή/και το κόστος χρήσης της φαρμακευτικής αγωγής». Τα παραπάνω ευρήματα αναδεικνύουν το γεγονός ότι η επίτευξη των στόχων αυτών πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά με τη μετακύλιση σημαντικού ποσοστού από τη μείωση αυτή στους ασθενείς-καταναλωτές και με τον περιορισμό στην πρόσβαση στη φαρμακευτική περίθαλψη.

ρεπορταζ

Νίκος Κωστάρας

Δρ Γεώργιος Σαρανταυγάς

Γενικός Διευθυντής Ελλάδας της IMS Health

Διευθυντής του Τμήματος Standards & Solutions του GS1 Association Ελλάδας

ια τον πιθανό ρόλο της πληροφόρησης στη μείωση της δαπάνης μίλησε ο γενικός διευθυντής Ελλάδας της IMS Health, Νίκος Κωστάρας, στο 7ο PhC. Το τμήμα του Technology Consulting της IMS Health διεξήγαγε μια μελέτη για τη χρήση ελληνικών sites στο internet, ώστε να διαπιστωθεί αν και πώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για βελτίωση της πληροφόρησης, αύξηση της ευαισθητοποίησης και, ιδανικά, για αλλαγή του τρόπου ζωής. Η έρευνα επικεντρώθηκε σε 856 links από 447 ελληνόγλωσσα sites, την περίοδο Ιανουάριος 2015-Ιούνιος 2016, για την κατηγορία Άσθμα & ΧΑΠ. Όπως τόνισε, τα top 20 sites –δηλαδή το 4% του συνόλου– δημιουργούν περίπου το 20% του buzz, δηλαδή του όγκου του περιεχομένου σχετικά με Άσθμα & ΧΑΠ. Ειδικότερα, τα sites των HCPs, τα οποία έχουν και πολύ καλό ranking (κάτι που σχετίζεται σημαντικά με την επισκεψιμότητα), και τότε η συγκέντρωση του buzz ανεβαίνει στο 41% για τα top 20 sites. «Φαίνεται πως υπάρχει σημαντικό πεδίο

α λάθη στη φαρμακευτική αγωγή οδηγούν σε επιπλέον θεραπείες, πιθανές αναπηρίες ή και απώλεια ζωής, όπως τόνισε ο Δρ Γεώργιος Σαρανταυγάς, διευθυντής του Τμήματος Standards & Solutions του GS1 Association της Ελλάδας. «Τα ψευδεπίγραφα φάρμακα αποτελούν αυξανόμενη απειλή διεθνώς» ανέφερε και επιπλέον «η ιχνηλασιμότητα από τον παραγωγό προς τον ασθενή είναι προβληματική». Σύμφωνα με τον κύριο Σαρανταυγά, «οι ανακλήσεις προϊόντων είναι δύσκολο να διαχειριστούν, ειδικά στους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης. Οι μη τυποποιημένες παρεμβάσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα της υγείας μειώνουν την αποδοτικότητα και την ακρίβειά της». Η εφαρμογή των διεθνών προτύπων και η σφαιρική αντιμετώπιση των logistics στον ευαίσθητο και εξαιρετικά πολύπλοκο τομέα της υγείας εξασφαλίζει τη βελτίωση της περίθαλψης και της ασφάλειας των ασθενών: Μ είωση των ιατρικών λαθών  Ι χνηλασιμότητα σε όλα τα επίπεδα

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

δημιουργίας νέου, πρωτογενούς περιεχομένου στα sites των φαρμακευτικών εταιρειών για το Άσθμα & ΧΑΠ» υπογράμμισε. Μια σημαντική παράμετρος είναι η θεματολογία, δηλαδή αν το κοινό ενδιαφέρεται για διάγνωση, πρόληψη, περιγραφή ασθένειας ή αντιμετώπισή της. «Η αντιμετώπιση αφορά περισσότερο από το 1/3 της θεματολογίας, ενώ η πρόληψη έρχεται δεύτερη, με πάνω από το 1/4 αυτής. Η διάγνωση και περιγραφή ασθένειας ακολουθούν με 16% και 21%, αντίστοιχα», σημείωσε ο κύριος Κωστάρας, χαρακτηρίζοντας ενθαρρυντικό το γεγονός ότι η πρόληψη είναι δεύτερη ως θεματική ενότητα. «Ίσως υπάρχει ευκαιρία, αυξάνοντας το πρωτογενές, επιστημονικό περιεχόμενο και εκπαιδεύοντας σωστά τους συμπολίτες μας, να καταφέρουμε να ανεβάσουμε το επίπεδο ευαισθητοποίησης και να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής προς το καλύτερο. Συνεπώς, και να μειώσουμε το κόστος. Επιπλέον, η αφύπνιση αυτή θα οδηγούσε σε πρόωρη διάγνωση και σε καλύτερη αντιμετώπιση για το Άσθμα & ΧΑΠ» κατέληξε.

 Μοναδική ταυτοποίηση, αναγνώριση και αυθεντικότητα προϊόντων και υπηρεσιών Π λήρης διαφάνεια, ακρίβεια και ταχύτητα σε όλες τις διαδικασίες της εφοδιαστικής αλυσίδας Μελέτες αναφέρουν πως η εφαρμογή Διεθνών Προτύπων σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα της Υγείας θα μπορούσε να σώσει 22.000-43.000 ζωές και να αποτρέψει 700 χιλ. έως 1,4 εκατ. αναπηρίες ασθενών. Παράλληλα, η επέκταση των συστημάτων υγείας που βασίζονται σε τέτοια πρότυπα εκτιμάται ότι θα μπορούσε να εξοικονομήσει 40-100 δισ. δολ.

«Τα ψευδεπίγραφα φάρμακα αποτελούν αυξανόμενη απειλή διεθνώς», Γ. Σαρανταυγάς

α σημεία στήριξης του πολιτικού σχεδίου αναδιοργάνωσης της ΠΦΥ παρουσίασε στο 7ο PhC, o αναπληρωτής γ.γ. του Υπ. Υγείας, υπεύθυνος για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Σταμάτης Βαρδαρός. Όπως εξήγησε ο κύριος Βαρδαρός, η νέα ΠΦΥ θα στηρίζεται σε αποκεντρωμένες δομές σε επίπεδο κοινότητας, την Τοπική Μονάδα Υγείας, στον οικογενειακό γιατρό και στη διεπιστημονική ομάδα υγείας, με αναβαθμισμένο ρόλο των υπόλοιπων επαγγελματιών υγείας, σε εγγραφή συγκεκριμένου πληθυσμού αναφοράς ανά ομάδα υγείας, στην πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του ηλεκτρονικού φακέλου, στον κοινοτικό-εξωστρεφή προσανατολισμό των υπηρεσιών, στην πρόληψη και στην αγωγή υγείας, στην τακτική παρέμβαση του συστήματος ΠΦΥ στα σχολεία, στους χώρους δουλειάς, στα ΚΑΠΗ, στις τοπικές κοινωνίες, χωρίς οικονομική επιβάρυνση για τους πολίτες. Πρόκειται για ένα σύστημα με βασικό σημείο παρέμβασης τις αστικές περιοχές και κεντρικό σύνθημα «η ΠΦΥ να πάει στον πολίτη». Σύμφωνα με τον κύριο Βαρδαρό, η χρηματοδότηση θα προέλθει από τον κρατικό προϋπολογισμό (εθνικοί πόροι) και

«Η ΠΦΥ να πάει στον πολίτη», Σ. Βαρδαρός

από τα Διαρθρωτικά Ταμεία (κοινοτικοί πόροι). «Πόροι που όσο το σύστημα αναπτύσσεται θα μειώνουν την πίεση για δαπάνες προς τα νοσοκομεία και προς τους ιδιώτες παρόχους του ΕΟΠΥΥ» ανέφερε. Συνεπώς, από οικονομικής άποψης, είναι ένα σύστημα που σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα θα εξοικονομήσει πόρους από τον προϋπολογισμό υγείας, «εκπαιδεύοντας» τον πολίτη σε μια λιγότερο καταναλωτική συμπεριφορά υπηρεσιών υγείας, μειώνοντας την προκλητή ζήτηση, την πολυφαρμακία και την επιβάρυνση των νοσοκομείων με την πλειονότητα των «ψυχρών» (των όχι άμεσων και επειγόντων) περιστατικών. Παράλληλα, εξελίσσονται οι παρεμβάσεις για την άμεση ενίσχυση και αναβάθμιση των υφιστάμενων δομών της πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει και την ουσιαστική ενίσχυση των μονάδων υγείας με ενεργό ιατρικό προσωπικό, καθώς και:

Σταμάτης Βαρδαρός Αναπληρωτής Γ.Γ. Υπ. Υγείας, Υπεύθυνος για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

 τ η διεύρυνση σε όλες τις μονάδες της ηλεκτρονικής δωρεάν δυνατότητας ραντεβού για τους πολίτες,  τη μετακίνηση προσωπικού που απασχολείται σε αλλότρια καθήκοντα στο υπόλοιπο σύστημα υγείας (π.χ. επισκέπτες υγείας),  τ η διαμόρφωση νέων κανονισμών λειτουργίας και καθηκοντολογίων για την ΠΦΥ,  τ η σταδιακή εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης και αγωγής υγείας από το σύνολο των δομών,  τ ην ευρεία εφαρμογή του ηλεκτρονικού φακέλου στην πρωτοβάθμια περίθαλψη.

ρεπορταζ

Γ’ Τραπέζι

Εξορθολογισμός δημοσίων δαπανών για την Υγεία

Από αριστερά: Μ. Παπαταξιάρχης, Η. Ahmad, Ζ. Βοστιτσάνου, Β. Μπαρδής, Ν. Μανιαδάκης, Σ. Μπερσίμης.

τον ανασχεδιασμό της διαδικασίας του rebate, μέσω ενός ευρύτερου πλαισίου, που θα περιλαμβάνει τη δέσμη 7 σημείων, αναφέρθηκε στο τρίτο Στρογγυλό Τραπέζι του 7ου PhC ο πρόεδρος του ΕΟΠΥΥ, Σ. Μπερσίμης. «Το σημαντικότερο είναι ο έλεγχος της ζήτησης, ώστε οι ποσότητες να είναι αυτές που θα επιτρέπουν τον ασφαλισμένο να έχει την απαιτούμενη πρόσβαση» ανέφερε, διευκρινίζοντας πως ορισμένα δεν είναι άμεσα στη δικαιοδοσία του ΕΟΠΥΥ. Σύμφωνα με τον κύριο Μπερσίμη, όταν από το 2012 έως πρόσφατα δεν είχε πραγματοποιηθεί κανένας έλεγχος δαπανών, σήμερα εκκαθαρίζονται στο 100%. Μάλιστα, όπως ανέφερε, το σύστημα αυτό θα εφαρμοστεί και στις δημόσιες δομές.

«Το σημαντικότερο είναι ο έλεγχος της ζήτησης», Σ. Μπερσίμης

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

«Επειδή πολλά μέτρα δεν λειτούργησαν, σαν από μηχανής θεός ήρθε η εύκολη λύση του clawback, κι επειδή λειτούργησε στην Υγεία, μπήκε σε όλη τη χώρα με τη μορφή του κόφτη» τόνισε ο καθηγητής και διευθυντής του Τομέα Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας, αναπληρωτής κοσμήτορας της ΕΣΔΥ, Ν. Μανιαδάκης. Πρόσθεσε δε πως μια αξιολόγηση υπάρχει όταν ένα φάρμακο μπαίνει στη λίστα αποζημίωσης. Για να εφαρμοστεί το σύστημα της εκκαθάρισης πρέπει να υποβληθούν δαπάνες πρώτα, διευκρίνισε ο γενικός επιχειρησιακός και διοικητικός διευθυντής του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών, Β. Μπαρδής. «Αυτό δεν έχει γίνει» διευκρίνισε και πρόσθεσε πως «αυτό που μας είπαν είναι ότι όλα αυτά τα χρόνια δεν ξέραμε τι πληρώναμε». Σύμφωνα με τον κύριο Μπαρδή, το clawback δεν έχει σχέση με τον εξορθολογισμό. Η διευθύντρια Επιστημονικών και Κυβερνητικών Υποθέσεων του ΣΦΕΕ, Ζ. Βοστιτσάνου, ξεκαθάρισε πως οι στόχοι επιτεύχθηκαν χάρη στις περικοπές στη φαρμακευτική δαπάνη. Μεταξύ των προκλήσεων που προκύπτουν είναι η ανακατανομή πόρων, οι ανάγκες

του πληθυσμού, οι προϋπολογισμοί που να συμβαδίζουν με τις ανάγκες της χώρας και ένας υπεύθυνος οργανισμός που να παρακολουθεί την πορεία των πραγμάτων. Την ώρα που η δαπάνη έχει εκτιναχθεί στα ύψη, δεν υπάρχει και πολιτική σταθερότητα, με αποτέλεσμα να χάνεται χρόνος, σύμφωνα με την κυρία Βοστιτσάνου. «Ο μηχανισμός που εφαρμόζεται με το clawback δεν φέρνει αποτελέσματα. Δεν υπάρχει μείωση του όγκου, παρά τις περικοπές» ανέφερε ο διευθύνων σύμβουλος της MSD Greece, Haseeb Ahmad. «H επιτροπή διαπραγμάτευσης παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για το ελληνικό σύστημα υγείας» σημείωσε. Η ηπατίτιδα C συνι-

στά την 7η αιτία θανάτου, με τον επιπολασμό στην Ελλάδα να είναι μεγαλύτερος. Κατά τον κύριο Ahmad, δεν πρόκειται για διαπραγμάτευση τιμών, αλλά για το πώς σε 5-10 χρόνια θα εξαφανίσουμε την ασθένεια. Η διαδικασία όμως και η συνεργασία πρέπει να είναι διαυγείς, όπως ανέφερε. «Ζούμε τον απόλυτο παραλογισμό» ανέφερε ο διευθύνων σύμβουλος της Janssen Ελλάδας, Μάκης Παπαταξιάρχης, παραθέτοντας μια σειρά αριθμών: «4-6 εκατ. συνταγές σε μηνιαία βάση, 3,5% volume, 1% αξίες, 400 εκατ. ευρώ το 2014, 600 εκατ. ευρώ το 2015, 1 δισ. ευρώ το 2016». «Προφανώς, ο τρόπος είναι λάθος» εκτίμησε, προσθέτοντας πως δεν υπάρχει προοπτική βελτίωσης του πράγματος.

Δ’ Τραπέζι

Δεν αρκεί η εξοικονόμηση δαπανών

ι στόχοι, οι προτεραιότητες και οι ενστάσεις στην ΠΦΥ ήταν το αντικείμενο της συζήτησης του τέταρτου, και τελευταίου, Στρογγυλού Τραπεζιού του 7ου PhC. «Βασικό είναι να φύγει η επιβάρυνση από τον πολίτη» υπογράμμισε ο Σταμάτης Βαρδαρός, αναπληρωτής γενικός γραμματέας του Υπουργείου Υγείας. «Δεν αρκεί η εξοικονόμηση των δαπανών, είναι α-

παραίτητη και η ενίσχυση των δομών της ΠΦΥ με στελεχιακό δυναμικό» πρόσθεσε. Όπως εξήγησε, ο σχεδιασμός σε αυτήν τη φάση επιτρέπει τις προσλήψεις επικουρικού προσωπικού με προοπτική μονιμοποίησης βάσει μοριοδότησης. «Προσπαθούμε, με όποιον τρόπο μπορούμε, να κρατήσουμε τους γιατρούς στο σύστημα. Αυτόν έχουμε αυτή τη στιγμή» πρόσθεσε. «Θα πρέπει να καταγράψουμε τις πραγμα-

Από αριστερά: Δρ Αν. Μαριόλης, Αθ. Λοπατατζίδης, Αθ. Αποστολόπουλος, Α. Μαστοράκου, Στ. Βαρδαρός.

ρεπορταζ

«Αν οι συμβεβλημένοι γιατροί φύγουν από το σύστημα, αυτό θα καταρρεύσει», Α. Μαστοράκου τικές ανάγκες των ασθενών, για να μπορούμε να τις ικανοποιήσουμε και το πλαίσιο να μην είναι τόσο σκληρό» τόνισε, από την πλευρά της, η Άννα Μαστοράκου, πρόεδρος του ΙΣΠ, πρόεδρος της ΕΝΙ-ΕΟΠΥΥ και μέλος του ΔΣ της ΠΙΣ. Όπως εκτίμησε, οι προσλήψεις που προβλέπονται βάσει του αρχικού προγραμματισμού για τις δομές του πΕΔΥ Πάτρας δεν αρκούν, δεδομένου του ότι δεν λειτουργεί και ο θεσμός του οικογενειακού γιατρού. Η κυρία Μαστοράκου ανέφερε ότι το σύστημα είναι υπεργηρασμένο και πως η επιδότηση των αγροτικών γιατρών μέχρι 450 ευρώ δεν αρκεί, καθώς οι ίδιοι δεν έχουν καμία προοπτική. Από την πλευρά του, ο Δρ Ανάργυρος Μαριόλης, διευθυντής στο Κέντρο Υγείας Αρεόπολης και πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Γενικής Ιατρικής, τόνισε πως το σύστημα παραπομπής δεν μπορεί να εφαρμοστεί. «Θα γίνει πόλεμος με το ιατρικό σώμα στην Ελλάδα με τόσους γιατρούς» εκτίμησε. Σύμφωνα με τον κύριο

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Μαριόλη, αποφάσεις για εκπαίδευση και μετεκπαίδευση εκκρεμούν εδώ 5-6 χρόνια, ενώ προέκρινε την αξιολόγηση, τόσο την ατομική όσο και των μονάδων. Στη σημασία των κινήτρων απόδοσης «για τη σοβαρή και συστηματική αξιολόγηση του προσωπικού και των μονάδων, αλλά και στη βάση που πρέπει να δοθεί στην εκπαίδευση και στην επανεκπαίδευση του προσωπικού» αναφέρθηκε ο Αθανάσιος Λοπατατζίδης, σύμβουλος Διοίκησης του Ομίλου Βιοϊατρικής. Στην κατεύθυνση αυτή, ανέδειξε τη σημασία των κέντρων αριστείας, τα οποία υπάρχουν τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. «Η Βιοϊατρική και πολλοί άλλοι θα μπορούσαν να δημιουργήσουν συνθήκες εσωτερικού ανταγωνισμού και να αξιοποιήσουμε τα κέντρα αυτά για να προσφέρουμε τις καλύτερες υπηρεσίες» τόνισε. «Ένα καλά οργανωμένο σύστημα υγείας μειώνει τις δαπάνες και αυξάνει την ικανοποίηση των ασθενών» πρόσθεσε, καταλήγοντας ότι απαιτείται να δημιουργηθεί ένα πακέτο παροχών στην ΠΦΥ που θα ανοίξει στην κοινωνία. Την εκτίμηση ότι δεν υπάρχει σχέδιο για την ΠΦΥ έκανε ο Αθανάσιος Αποστολόπουλος, διευθυντής καρδιολόγος του πΕΔΥ, γενικός γραμματέας της ΠΟΣΕΥΠ-ΠΕΔΥ. «Το σύστημα αποδέχεται μόνο αυτούς που θα κλείσουν τα ιατρεία τους και όχι εκείνους που αξιολογούνται επιστημονικά» ανέφερε, κάνοντας λόγο για μαρξιστική σύλληψη στην ΠΦΥ σε ό,τι αφορά τις εργασιακές σχέσεις των γιατρών. Αυτό, όπως είπε, εγγυάται την αποτυχία του συστήματος.•••

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

www.gs1greece.org

GS1 Association Greece

Τα πρότυπα GS1 στην Υγεία Τι είναι το σύστημα barcode και ποιος ο ρόλος των προτύπων στη λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας αλλά και στον χώρο της υγείας; Τι είναι ο κανονισμός UDI και τι ισχύει στην Ελλάδα; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία δίνουν απάντηση τα στελέχη της GS1, ώστε να «γνωρίσουμε» αυτό το σημαντικό κομμάτι της καθ’ ημέραν επιχειρηματικότητας. EΡ_ Το σύστημα barcode είναι μέρος της καθημερινότητας των περισσότερων επιχειρήσεων, που μπορεί να μη γνωρίζουν πολλά για τα πρότυπα GS1 και τον Διεθνή Οργανισμό GS1, ο οποίος τα διαχειρίζεται. Πείτε μας, λοιπόν, ποιος είναι ο GS1, ποιος ο ρόλος του, και ποια είναι αυτά τα διεθνή πρότυπα;

Δημήτρης Χρήστου, Manager Market Development, GS1 Association Greece

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

Ο GS1 είναι ένα παγκόσμιο σωματείο επιχειρήσεων, που ιδρύθηκε το 1973 με σκοπό τη δημιουργία, ανάπτυξη και διαχείριση διεθνών προτύπων, για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας της εφοδιαστικής αλυσίδας διαφόρων τομέων (περιλαμβανομένου και του ιδιαίτερα ευαίσθητου τομέα της υγείας). Μέλη του είναι όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στην εφοδιαστική αλυσίδα (βιομηχανία, εμπόριο, μεταφορές κ.λπ.), ενώ λειτουργεί ως μη κερδοσκοπικό σωματείο, με τη διοίκηση να εκλέγεται υποχρεωτικά από τα μέλη/χρήστες του. Να διευκρινίσω εδώ ότι ο GS1 δεν εμπορεύεται κάτι, παρά μόνο διαχειρίζεται τα πρότυπα και, ως εκ τούτου, δεν είναι εταιρεία και δεν έχει πελάτες, παρά μόνο μέλη που χρησιμοποιούν τα πρότυπα. Το πιο διαδεδομένο πρότυπο είναι το ευ-

ρέως γνωστό barcode (γραμμωτός κωδικός). Εκτός από αυτό, πολλά ακόμη πρότυπα χρησιμοποιούνται στην αγορά, για παράδειγμα πρότυπα για ηλεκτρονικό εμπόριο, ηλεκτρονική τιμολόγηση (EDI), ασύρματη μεταφορά πληροφοριών (RFID, EPCIS) κ.ά. EΡ_ Πόσο σημαντικά είναι τα barcode στο εσωτερικό και εξαγωγικό εμπόριο; Σε τι διευκολύνουν την επιχειρηματική δραστηριότητα; Μέσω του GS1 barcode, συνδέεται το προϊόν με την επιχείρηση με τρόπο μοναδικό, αδιαμφισβήτητο και διεθνώς αναγνωρίσιμο, ενώ τα πλεονεκτήματα από τη χρήση των διεθνών προτύπων GS1 επιβεβαιώνονται καθημερινά από περισσότερες από 2.500.000 επιχειρήσεις/μέλη σε πάνω 6 δισεκατομμύρια συναλλαγές την ημέρα. Ο GS1 συνεργάζεται με φορείς, δημόσιες αρχές και ελεγκτικούς μηχανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τελωνείων, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η ΕΕ, ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ και πολλοί ακόμη. Παράλληλα, συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση νέων κανονισμών και οδηγιών στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, στη Ρωσία και σε άλλες χώρες.

ποποίηση παλαιοτέρων στην εφοδιαστική αλυσίδα της Υγείας. Για παράδειγμα, ο νέος κανονισμός της ΕΕ για τα ψευδεπίγραφα φάρμακα (2016/161-Falsified Medicines Directive) απαιτεί την τοποθέτηση, στην κάθε συσκευασία συνταγογραφούμενου φαρμάκου και κάποιων ΜΗΣΥΦΑ, ενός 2D GS1 Data Μatrix barcode. H τεχνολογία των GS1 Data Μatrix επιτρέπει να αποθηκευτούν πληροφορίες όπως ο μοναδικός κωδικός αναγνώρισης για κάθε συσκευασία, ο κωδικός προϊόντος, ο αριθμός παρτίδας, η ημερομηνία λήξης κ.ά., ώστε να γίνεται αυτόματα η ανάκτηση και καταχώριση αυτών των πληροφοριών στα ηλεκτρονικά συστήματα που χρησιμοποιούνται σε αποθήκες, νοσοκομεία, φαρμακεία κ.λπ. Επιπρόσθετα, θα ήθελα να επισημάνω ότι ανάλογοι κανονισμοί έχουν ψηφιστεί –ή αναμένεται να ψηφιστούν– και από άλλα κράτη, όπως π.χ. την Τουρκία, την Ινδία, τις ΗΠΑ, τη Βραζιλία, την Ιαπωνία κ.ά. EΡ_ Για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα υπάρχουν ανάλογοι κανονισμοί ή αναμένονται;

EΡ_ Σε ποιον βαθμό εμπλέκονται τα πρότυπα GS1 στον τομέα της υγείας; Τα πρότυπα GS1 χρησιμοποιούνται ευρέως στον τομέα της υγείας, για τη σήμανση φαρμακευτικών σκευασμάτων και ιατροτεχνολογικών προϊόντων μέσω του πρότυπου GS1 barcode, εδώ και πολλά χρόνια, καθώς επίσης και στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ εμπορικών εταίρων μέσω του πρότυπου GS1 EDI, για την ανταλλαγή ηλεκτρονικών τιμολογίων και παραστατικών. EΡ_ Αναφέρατε ότι τα GS1 πρότυπα χρησιμοποιούνται εδώ και πολλά χρόνια για τη σήμανση φαρμακευτικών σκευασμάτων και ιατροτεχνολογικών προϊόντων. Τι αλλάζει στη σήμανσή τους σύμφωνα με τους νέους διεθνείς και ευρωπαϊκούς κανονισμούς; Η προσπάθεια για μεγιστοποίηση της ασφάλειας των ασθενών οδηγεί τη διεθνή κοινότητα, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση, σε ψήφιση νέων κανονισμών ή τρο-

Δρ. Γιώργος Σαρανταυγάς, Director Standards & Solutions, GS1 Association Greece

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

“

Ο GS1 είναι ένα σωματείο επιχειρήσεων, με σκοπό τη δημιουργία, ανάπτυξη και διαχείριση διεθνών προτύπων, για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας της εφοδιαστικής αλυσίδας.

”

Στον τομέα των ιατροτεχνολογικών προϊόντων υπάρχει ο κανονισμός UDI (Unique Device Identification) της FDA των ΗΠΑ, ο οποίος ψηφίστηκε πρόσφατα και ολοκληρώνεται σε λίγα χρόνια. Ο GS1 ορίζεται από την FDA των ΗΠΑ ως διαπιστευμένος οργανισμός έκδοσης αυτών των μοναδικών κωδικών UDI. Δηλαδή οποιοδήποτε ιατροτεχνολογικό προϊόν εισάγεται στην εφοδιαστική αλυσίδα των ΗΠΑ πρέπει να φέρει έναν κωδικό UDI ο οποίος έχει εκδοθεί σε ένα από τα 112 γραφεία GS1 στον κόσμο. Όπως στα φάρμακα έτσι και

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

στα ιατροτεχνολογικά προϊόντα ο κωδικός UDI μπορεί να απεικονίζεται με ένα GS1 Datamatrix που θα περιέχει πληροφορίες όπως κωδικό προϊόντος, αριθμό παρτίδας, σειριακό αριθμό συσκευασίας και ημερομηνία λήξης κ.ά., αναλόγως της απαίτησης. Περιμένουμε ότι και στην ΕΕ θα ψηφιστεί η ανάλογη νομοθεσία για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα μέσα στο 2016. EΡ_ Στην Ελλάδα, είχαμε μια μικρή περιπέτεια με τη διαχείριση του εθνικού συστήματος barcode. Τι ακριβώς έχει συμβεί με την 520 Barcode Hellas ΑΕ; Διατηρεί κάποια δικαιώματα διαχείρισης του εθνικού προθέματος 520; Τι έχουν αποφασίσει τα δικαστήρια; Σε κάθε χώρα από τις 112 που αναφερθήκαμε παραπάνω, ο GS1 εκπροσωπείται από έναν εθνικό φορέα-μέλος του, ο οποίος, βάσει του καταστατικού του GS1, οφείλει να λειτουργεί σε μη κερδοσκοπική βάση και να διοικείται από τα μέλη του, που είναι οι ίδιες οι επιχειρήσεις-χρήστες του συστήματος GS1. Στην Ελλάδα, η ανώνυμη εταιρεία «GS1 Ελλάς ΑΕ» (σήμερα “520 Barcode Hellas”) διαχειριζόταν το σύστημα GS1 έως το 2008, οπότε και αποβλήθηκε από μέλος του GS1, δυνάμει σχετικής απόφασης της Γενικής Συνέλευσης των εθνικών φορέων-μελών του. Η αποβολή προήλθε λόγω παραβίασης του καταστατικού του, διότι λειτουργούσε υπό τη μορφή AΕ, δηλαδή ως εμπορική-κερδοσκοπική εταιρεία και χωρίς τη συμμετοχή των επιχειρήσεων-χρηστών GS1 στη διοίκησή του.

Ήδη, έχουν εκδοθεί τελεσίδικες και εκτελεστές αποφάσεις βελγικών και ελληνικών δικαστηρίων, που επιβεβαίωσαν την αποβολή της «GS1 Ελλάς ΑΕ» από τον GS1 και της απαγόρευσαν να εμφανίζεται ως μέλος αυτού και να κάνει χρήση των σημάτων GS1. Άμεση συνέπεια της αποβολής αυτής ήταν και η απώλεια του δικαιώματος της «GS1 Ελλάς ΑΕ» να διαχειρίζεται το σύστημα GS1 στην Ελλάδα, και κατ’ αποτέλεσμα να εκδίδει κωδικούς αριθμούς GS1 με το εθνικό πρόθεμα 520. Το 2011 ιδρύθηκε ο νέος, ελληνικός φορέας διαχείρισης του συστήματος GS1, με πρωτοβουλία και συμμετοχή των ίδιων των επιχειρήσεων και με την υποστήριξη του GS1. Πρόκειται για το μη κερδοσκοπικό σωματείο με την επωνυμία «Ελληνικός Σύνδεσμος Επιχειρήσεων για τη Διαχείριση των Διεθνών Προτύπων GS1», γνωστό και υπό τον διακριτικό του τίτλο “GS1 Association Greece”. Αυτό το σωματείο έγινε ομόφωνα δεκτό ως μέλος του GS1 και του ανατέθηκε, κατά τρόπο αποκλειστικό, η διαχείριση του συστήματος GS1 στην Ελλάδα, στην οποία περιλαμβάνεται και η έκδοση κωδικών αριθμών barcode υπό τα εθνικά προθέματα 520 και 521. Έτσι, το “GS1 Association Greece” κατέστη και είναι ο μοναδικός αρμόδιος και εξουσιοδοτημένος από τον GS1 ελληνικός φορέας διαχείρισης των εθνικών προθεμάτων GS1, 520 και 521, για την Ελλάδα, εξασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό τη συνοχή, την αξιοπιστία και τη λειτουργικότητα του συστήματος κωδικοποίησης GS1, πρωτίστως προς όφελος των ίδιων των επιχειρήσεων-χρηστών του.

Σημειωτέον ότι τα ελληνικά δικαστήρια έχουν ήδη από το έτος 2012 αναγνωρίσει ρητά την ιδιότητα του “GS1 Association Greece” ως του αποκλειστικού διαχειριστή των GS1 προθεμάτων 520 και 521 για την έκδοση κωδικών αριθμών barcodes στην Ελλάδα, αίροντας οποιεσδήποτε αμφισβητήσεις και τυχόν αμφιβολίες επ’ αυτού.•••

ΡUBLI

• Αθλητικές δραστηριότητες • Ομαδικά προγράμματα • Διαιτολογικό τμήμα

The absolute lifestyle fitness spot

α οικονομικά και κοινωνικά οφέλη κάθε επιχείρησης με εργαζόμενους που αθλούνται είναι αποδεδειγμένα με στατιστικά στοιχεία και έχουν γνωστά αποτελέσματα όπως: μείωση των απουσιών για λόγους ασθενείας, μείωση του άγχους, καταπολέμηση άλλων σοβαρών ασθενειών και αύξηση της απόδοσης και της παραγωγικότητας.

Τo Vari Sports Club είναι ο μεγαλύτερος πολυχώρος υγείας και ευεξίας στα νότια προάστια της Αθήνας και ανταποκρίνεται με υψηλού επιπέδου υπηρεσίες στις ανάγκες κάθε επιχείρησης, προσφέροντας εταιρικά προγράμματα για υγιή, χαρούμενα και αποδοτικά στελέχη. Δίνει τη δυνατότητα σε κάθε εργαζόμενο ξεχωριστά να ακολουθήσει το πρόγραμμα που του ταιριάζει και παράλληλα παρέχει υπηρεσίες άθλησης, δίαιτας και ομορφιάς σε όλη του την οικογένεια. Βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο της Λεωφ. Βάρης-Κορωπίου, στα σύνορα Βούλας και Βάρης και κοντά στις παραλίες της Βάρκιζας, της Βούλας και της Βουλιαγμένης. Vari Sports Club Λεωφόρος Βάρης 90 Βάρη 16672 Τηλ: 2108990048 www.varisportsclub.com

82 88

Αθλητικές δραστηριότητες Διαθέτει συνολικές εγκαταστάσεις 7.000 τ.μ. και κλειστούς χώρους εκγύμνασης 3.000 τ.μ., θερμαινόμενη πισίνα για κολύμβηση καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, με συρόμε-

Μάιος-Ιούνιος 2014 / Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

νη οροφή, δύο γήπεδα squash, ένα γήπεδο tennis και 2 γήπεδα beach volley ολυμπιακών προδιαγραφών, όπου φιλοξενούνται σημαντικά διεθνή τουρνουά. Όλα τα γήπεδα είναι εξοπλισμένα με νυχτερινό φωτισμό. Διαθέτει εργομετρικό κέντρο αξιολόγησης φυσικής κατάστασης, τρεις αίθουσες ομαδικών προγραμμάτων, studios για personal training, zone functional cross training και μαθήματα με μηχανήματα Power Plate, Pilates Reformer και Indoor Cycling. Με άριστα εκπαιδευμένο προσωπικό από πρωταθλητές στο είδος τους και με υπερσύγχρονα μηχανήματα και εγκαταστάσεις, το VSC εξασφαλίζει μοναδικές στιγμές άθλησης και ευεξίας.

Ομαδικά προγράμματα Τα ομαδικά προγράμματα του VSC είναι πλούσια σε ώρες –άνω των 500 ωρών τον μήνα– και μοναδικά στην τεχνική, γιατί δι-

δάσκονται από τους πιο γνωστούς και επιτυχημένους καθηγητές του χώρου. Τα ομαδικά προγράμματα του VSC έχουν αποκτήσει φανατικούς οπαδούς, συνδυάζουν άσκηση και διασκέδαση και ανεβάζουν την αδρεναλίνη στα ύψη. Όσοι ενδιαφέρονται για προγράμματα αερόβια, δυναμικά ή ολιστικά με yoga και pilates, για πολεμικές τέχνες (karate, kickboxing), aqua στην πισίνα ή ακόμη και dance, όπως zumba, salsa, latin και ελληνικούς χορούς, θα τα βρουν όλα εκεί.

Spa center-αισθητική Στις εγκαταστάσεις του VSC λειτουργεί ένα από τα πιο σύγχρονα και ολοκληρωμένα SPA της Αθήνας. Ο χώρος προσφέρεται για περιποίηση, χαλάρωση και αναζωογόνηση προσώπου, σώματος και πνεύματος. Η κατάρτιση του προσωπικού, η εξαιρετική ποιότητα των τελετών ευεξίας από όλο τον κόσμο, η ποιότητα των υλικών σε συνδυασμό με την αισθητική του χώρου, κάνουν τον επισκέπτη να νιώθει μοναδικός. Όλα σας προσκαλούν σε ένα ταξίδι ομορφιάς και χαλάρωσης, μακριά από τα καθημερινά προβλήματα και το στρες.

Παιδικές ακαδημίεςsummer camp-παιδικά γενέθλια Στις εγκαταστάσεις του VSC λειτουργούν παιδικές ακαδημίες για παιδιά 3-15 ετών,

με στόχο τη σωστή σωματική διάπλαση και φυσική κατάσταση. Με εκπαιδευτές-πρωταθλητές στον χώρο τους γίνεται εκμάθηση κολύμβησης, squash, tennis και beach volley. Το καλοκαίρι για τη δημιουργική απασχόληση των παιδιών οργανώνονται ημερήσιες αθλητικές κατασκηνώσεις. Στον χώρο οργανώνονται επίσης διασκεδαστικά παιδικά πάρτι γενεθλίων, με παιχνίδια και αγώνες στην πισίνα και στους αθλητικούς χώρους.

Διαιτολογικό τμήμα Οι συστηματικά αθλούμενοι χρήζουν ιδιαίτερης διατροφικής παρέμβασης, καθώς πρέπει να διατηρούν το σωματικό τους βάρος σε σταθερά επίπεδα και να ενισχύουν

τον οργανισμό τους καθημερινά με μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Το Vari Sports Club παρέχει υπηρεσίες διατροφικών προγραμμάτων με τη σωστή αναλογία θρεπτικών συστατικών για την ενίσχυση του οργανισμού, αλλά και για την επιτυχή απώλεια του περιττού βάρους όταν απαιτείται.

Εκδηλώσεις-δεξιώσεις Το Vari Sports Club διαθέτει εξειδικευμένο τμήμα οργάνωσης εκδηλώσεων και προσφέρει λύσεις με άποψη και υψηλή αισθητική, σε έναν χώρο που ξέρει πώς να κάνει το lifestyle τρόπο ζωής και τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής σας αξέχαστες και μοναδικές (γαμήλιες δεξιώσεις, βαφτίσια, παιδικά πάρτι και εταιρικές εκδηλώσεις).•••

83 89

ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΥΓΕΙΑΣ

Οι top λόγοι που οι γυναίκες προσποιούνται οργασμό

σο κι αν διστάζουν να το παραδεχτούν στους συντρόφους τους, η πλειοψηφία των γυναικών προσποιούνται οργασμό! Όπως απάντησαν οι ίδιες, στη διάρκεια μελέτης που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση The Journal of Sexual Archives, ο πιο παράδοξος λόγος είναι ότι προσποιούνται για να καταφέρουν να επιτύχουν τελικά έναν πραγματικό οργασμό. Όμως, ποιοι είναι οι top λόγοι για τους οποίους οι γυναίκες προσποιούνται οργασμό;

Δ εν θέλουν να πληγώσουν τον εγωισμό του συντρόφου τους Γ ια να μη δείξουν ότι είναι ανοργασμικές Θ έλουν διακαώς να ανταποκριθούν στις προσδοκίες του συντρόφου τους Γ ια να ενισχύσουν περαιτέρω τον ενθουσιασμό που νιώθει εκείνος για τις ίδιες Γ ια να σταματήσουν, ή να αποφύγουν, έναν «καβγά», που –ενδεχομένως– να προκαλούσε η άρνησή τους να κάνουν σεξ  Για να μην τις απατήσει ο ερωτικός τους σύντροφος

Σεξ στο νερό: Μήπως είναι κακή ιδέα;

πορεί να αποτελεί top ερωτική φαντασίωση, αλλά οι ειδικοί δηλώνουν κατηγορηματικά ότι οι ερωτικές επαφές στο νερό εγκυμονούν κινδύνους. Έρευνα που δημοσιεύθηκε στην ιατρική επιθεώρηση Plos One κατέγραψε τους κυριότερους λόγους για να το αποφύγετε. Λοίμωξη από μύκητες ή ουρολοίμωξη: Το χλώριο και άλλες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για τον καθαρισμό του νερού μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά το pH στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Εξανθήματα: Τα βακτήρια που υπάρχουν στο νερό μπορεί να προκαλέσουν έναν τύπο θυλακίτιδας (pseudomonas folliculitis), που εκδηλώνεται με έντονη φαγούρα και μικρά κόκκινα εξανθήματα. Ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη: Είναι πιο εύκολο να φύγει το προφυλακτικό κάτω από το νερό, ενώ παράλληλα το χλώριο του νερού μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα των προφυλακτικών από λάτεξ. Ερεθισμός: Το νερό εξουδετερώνει τη φυσική λίπανση των γεννητικών οργάνων, αυξάνοντας τις τριβές και τον κίνδυνο ερεθισμών.

της Δήμητρας Ευθυμιάδου

Ποια είναι η καλύτερη στάση στο σεξ για να συλλάβετε;

μεση σχέση φαίνεται ότι έχει η στάση στο σεξ με τις πιθανότητες σύλληψης. Σύμφωνα με την ειδικό σε θέματα γονιμότητας, δρ Marilyn Glenville, οι πιθανότητες σύλληψης αυξάνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό όταν ο άντρας βρίσκεται… από πάνω. Ο κύριος λόγος είναι ότι με τη στάση αυτή το σπέρμα απελευθερώνεται πιο κοντά στον τράχηλο της μήτρας και είναι ευκολότερο να φτάσουν τα σπερματοζωάρια στο ωάριο.

Από την άλλη πλευρά, επισημαίνει η δρ Marilyn Glenville, οποιαδήποτε στάση στο

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

σεξ αντιτίθεται στον νόμο της βαρύτητας (π.χ. γυναίκα από πάνω), δυσκολεύει την πορεία των σπερματοζωαρίων προς το ωάριο, που βρίσκεται στη σάλπιγγα. Εκτός λοιπόν από τη σωστή διατροφή, την καλή φυσική κατάσταση και την αποχή από το αλκοόλ, τα ζευγάρια που θέλουν να αυξήσουν τις πιθανότητες να κάνουν παιδί καλό είναι να προτιμούν και την «παραδοσιακή» στάση αν θέλουν να έρθει γρήγορα ο πελαργός!

Φυσικές συμβουλές για τη ζαλάδα από χαμηλή πίεση

πορεί να θεωρείται ότι είναι γυναικείο πρόβλημα, αλλά επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό και τους άνδρες. Ο λόγος για τη χαμηλή πίεση, η οποία, όταν εκδηλώνεται, έχει εξίσου επιβαρυντικές συνέπειες όπως και η υψηλή πίεση. Σε περίπτωση που διαπιστώσετε ότι αντιμετωπίζετε πρόβλημα, μάθετε τι πρέπει να κάνετε:  Πιείτε νερό ή ένα ενεργειακό ποτό που να περιέχει αρκετές θρεπτικές ουσίες και μέταλλα, ώστε να αναπληρωθούν τα χαμένα θρεπτικά συστατικά και να αυξηθεί η χαμηλή αρτηριακή πίεση.

 Καταναλώστε ένα σνακ ή οποιοδήποτε τρόφιμο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι.  Κάντε ντους με εναλλάξ ζεστό και κρύο νερό, καθώς και αυτή η μέθοδος μπορεί να αυξήσει την κυκλοφορία του αίματος στο σώμα.  Πιείτε καφέ, ο οποίος, αν μάλιστα συνδυάζεται με ένα καλό πρωινό, βοηθάει στην καλύτερη κυκλοφορία του αίματος.  Ασκηθείτε: Η σωματική άσκηση βοηθάει στην καλή υγεία του οργανισμού.  Φασκόμηλο: Πίνετε ρόφημα από φασκόμηλο, το οποίο βοηθάει ιδιαίτερα στην αύξηση της χαμηλής πίεσης.

Βρείτε την υγειά σας τρώγοντας φρούτα

ίγο-πολύ, οι περισσότερο γνωρίζουν ότι τα φρούτα κάνουν καλό στην υγεία. Πλέον, οι ειδικοί προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα, αφού ανακάλυψαν ότι ορισμένα μπορούν να μας ανακουφίσουν από επτά προβλήματα υγείας. Μάθετε ποια είναι αυτά: Υψηλό σάκχαρο; Πιείτε γκρέιπφρουτ Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal Plos One έδειξε ότι η κατανάλωση αραιωμένου χυμού γκρέιπφρουτ ρίχνει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα κατά 13-17%. Ουρολοιμώξεις; Φάτε λεμόνια Μπορεί να είναι ξινά, αλλά διώχνουν τις

τοξίνες και τα βακτήρια. Καρδιακές παθήσεις; Φάτε πορτοκάλι Τα πορτοκάλια, λόγω του ότι είναι πλούσια σε βιταμίνη C, ένα αντιοξειδωτικό που εξουδετερώνει τις ελεύθερες ρίζες, δρουν ενισχυτικά στην προστασία της καρδιάς μας, όπως και όλα τα φρούτα και τα λαχανικά που είναι πλούσια σε βιταμίνη C. Πεσμένο ανοσοποιητικό; Φάτε σταφύλια Όλο και περισσότερες επιστημονικές έρευνες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η κατανάλωση σταφυλιών θωρακίζει το ανοσοποιητικό και συμβάλλει στη μείωση των φλεγμονών.

Τα top ροφήματα για καλό ύπνο

σύγχρονος τρόπος ζωής, με τους έντονους ρυθμούς της καθημερινότητας, το στρες, την κακή οικονομική κατάσταση και την πεσμένη ψυχολογία, επιβαρύνει τη σχέση μας με τον ύπνο. Προκειμένου να μη «μετράτε προβατάκια» τα βράδια, δείτε με ποια ροφήματα θα κοιμηθείτε σαν πουλάκι: Xαμομήλι: Το χαμομήλι περιέχει γλυκίνη, μια ουσία η οποία χαλαρώνει τα νεύρα, και έτσι μπορείτε να παραδοθείτε πιο εύκολα στην αγκαλιά του Μορφέα. Κεφίρ: Έρευνα του British Journal of Sports Medicine έχει συνδέσει το κεφίρ με τον καλύτερο ύπνο και τη μεγαλύτερη όρεξη για άσκηση την επόμενη ημέρα. Ένα ποτήρι γάλα: Το γάλα, χάρη στο ασβέστιο και την τρυπτοφάνη που περιέχει, ευνοεί τον καλό ύπνο. Ιδιαίτερα για όσους γυμνάζονται, το γάλα περιέχει μια πρωτεΐνη η οποία θρέφει τους μυς όλη τη νύχτα.

AΡΘΡΟ

Μας εµπιστεύονται, γιατί... Νο1 σε αυθηµερόν διακινήσεις Άµεση επιστροφή αντικαταβολών και εισπράξεων Ειδικές εξυπηρετήσεις ανάλογα µε τις ανάγκες κάθε πελάτη Μεταφορές ευπαθών αποστολών (βλαστοκύτταρα, ξηρός πάγος, εµβόλια, κ.λ.π.)

ΤΑΧΥ∆ΕΜΑ C.C.L. ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ 100, 151 25 ΜΑΡΟΥΣΙ, ΤΗΛ: 210 8056550, FAX: 210 8056553 www.tachydema.gr ΓΕΝΙΚΗ Α∆ΕΙΑ ΤΑΧΥ∆ΡΟΜΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ: E.E.T.T. A.M.: 03-017 86

/ Νοέμβριος 2011

Μας εµπιστεύονται τα µεγαλύτερα ονόµατα της Ελληνικής οικονοµίας!

courier

cargo

logistics

ΑΝAΛΥΣΗ

Τιμή Μετοχής 6 Οκτωβρίου 2016 $76,21 Χρηματιστήριο ΗΠΑ (σε Δολ. ΗΠΑ) Αρ. Μετοχών (σε εκατ.) 1.319,66 Χρ. Αξία (σε εκατ. $) 100.571,29 Μέσος Ημ. Όγκος Συν. 10.661.742 (52 εβδ.) Συντελεστής Beta 1,06 Στατιστικά Στοιχεία Μέγ. 52 εβδ. ($) 108,68 USD Χαμ. 52 εβδ. ($) 76,21 USD Απόδ. 1-Μ -1,55% Απόδ. 6-Μ -21,48% Απόδ. 12-Μ -22,82%

[Bloomberg Ticker: GILD:US] [Reuters Ticker: GILD.O]

GILEAD SCIENCES INC. Εισηγμένη στο NASDAQ, ΗΠΑ

Βασικός κλάδος δραστηριότητας: Φαρμακευτικές εταιρείες, Βιοτεχνολογία Συνοπτικό προφίλ εταιρείας Η Gilead Sciences Inc. ιδρύθηκε το έτος 1987 και αποτελεί μια φαρμακευτική εταιρεία με παρουσία στον τομέα της βιοτεχνολογίας. Οι κύριες αγορές δραστηριοποίησής της είναι η Βόρεια Αμερική και η Ευρώπη. Οι πωλήσεις του ομίλου διαμορφώθη-

καν σε 15,57 δισ. δολ. κατά το α’ εξάμηνο του 2016 (-1,69% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2015), ενώ τα καθαρά κέρδη μετά από φόρους και δικαιώματα μειοψηφίας υποχώρησαν στα 7,06 δισ. δολ. (-19,97% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2015).

Πηγή: Η Εταιρεία, Χρηματιστήριο των ΗΠΑ

120

Πηγή: Χρηματιστήριο των ΗΠΑ

100

Η Πορεία της Μετοχής Τελευταίες 52 εβδομάδες

(σε Δολάρια ΗΠΑ)

60 5/10/2015 20 18

14/12/2015

22/2/2016

2/5/2016

11/7/2016 18,4

Πηγή: FACTSET, υπολογισμοί VRS.

16,4

19/9/2016

16,4

14 12 10

Ιστορικοί Δείκτες P/E σε Σύγκριση με τους Δείκτες της Αγοράς (x)

8 6

5,6

6,2

4 2 0

Μετοχή Εταιρείας 2015 P/E

Μετοχή Εταιρείας Trailing P/E

Κλάδος P/E 2016

S&P P/E 2016

STOXX 600 P/E 2016

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιρειών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

Εξειδικευμένοι Χρηματοοικονομικοί Σύμβουλοι στη Δημιουργία Εταιρικής Α ξ ί α ς κ α ι σ τ ο υ ς Το μ ε ί ς τ ω ν Ε ξ α γ ο ρ ώ ν & Σ υ γ χ ω ν ε ύ σ ε ω ν . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VALUATION & RESEARCH SPECIALISTS (VRS) - www.vrs.gr Αιόλου 104, Αθήνα 10564 • Τηλ. 210 3219557, 698 3603160 • Email: info@valueinvest.gr

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

660 S&P 500

METOXH

560 460

Η Πορεία της Μετοχής σε Σύγκριση με τον Δείκτη S&P 500 Τελευταία 5 Έτη (Βάση = 100)

360 260 160 Πηγή: Χρηματιστήριο, ΗΠΑ

60 25/10/2011

25/10/2012

25/10/2013

25/10/2014

25/10/2015

σε εκατ. Δολ. ΗΠΑ

Βασικά Χρηματοοικονομικά Μεγέθη & Δείκτες Περίοδος 2010-2015 (Όμιλος, σε εκατ. Δολ. ΗΠΑ) Πωλήσεις EBITDA ΚΠΦ ΚΜΦΔΜ P/Ε P/BV (x) (x)

2010 2011 2012 2013 2014 2015

7.949 8.385 9.703 11.202 24.890 32.639

4.227 4.092 4.288 4.869 16.315 23.291

3.914 3.651 3.612 4.208 14.856 21.659

2.901 2.804 2.592 3.075 12.101 18.108

34,7 35,9 38,8 32,7 8,3 5,6

17,2 14,9 10,8 8,8 6,5 5,4

EV / EBITDA (x)

ΔΑΝΕΙΑ/ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ (x)

ROE %

25,0 23,8 25,0 21,6 6,3 4,7

0,59 1,13 0,88 0,58 0,80 1,20

49% 42% 28% 27% 78% 98%

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος. Σημείωση: Έως την ημερομηνία της παρούσας ανάλυσης (6 Οκτωβρίου 2016), τα τελευταία διαθέσιμα δημοσιευμένα οικονομικά αποτελέσματα αφορούσαν στο α’ εξάμηνο του 2016.

Δείκτες Κεφαλαίου Κίνησης Περίοδος 2010-2015 (Όμιλος, σε εκατ. Δολ. ΗΠΑ) σε εκατ. Δολ. ΗΠΑ Πωλήσεις Κόστος Πωλήσεων (χωρίς αποσβ.) Μικτό Περιθώριο Κέρδους % Καθαρά Κέρδη μφδμ Καθαρό Περιθώριο Κέρδους % Ταμειακά Διαθέσιμα Ημέρες Αποθεμάτων Ημέρες Αποθέματα Ημέρες Πελατών Ημέρες Πελάτες Ημέρες Προμηθευτών Ημέρες Προμηθευτές Operating Cycle Ημέρες Cash Cycle (Ταμειακός Κύκλος) Ημέρες

2010

2011

2012

2013

2014

2015

7.949 3.927 50,60% 2.901 36,5% 908 112 1.204 74 1.622 75 803 186 112

8.385 4.526 46,02% 2.804 33,4% 9.884 112 1.390 85 1.951 97 1.206 197 100

9.703 5.629 41,99% 2.592 26,7% 1.804 113 1.745 66 1.751 86 1.327 179 93

11.202 6.535 41,66% 3.075 27,5% 2.113 115 2.056 68 2.100 70 1.255 183 113

24.890 8.807 64,62% 12.101 48,6% 10.027 57 1.386 68 4.635 40 955 125 86

32.639 9.620 70,53% 18.108 55,5% 12.851 74 1.955 65 5.854 45 1.178 140 95

V R S - S F i T: Ε ξ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ε ς Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς Μ ε τ α φ ρ ά σ ε ι ς . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VRS – SFiT Αιόλου 104, Αθήνα 10564 • Τηλ. 210 3316358, 6945 851420 • Email: info@iraj.gr

ΓγίνΕτ Ί Ν Ε ΤεΕ συν Σ Υ Νδ Δ ρΡ ομ ΟΜΗ Ε Σ !! η Ττές

Αλλάξτετην τηνελληνική ελληνικήαγορά αγοράΥγείας! Υγείας! Αλλάξτε Εγγραφείτε τώρα τώρα στο στο Ph.B Ph.B (Pharma (Pharma&&Health HealthBusiness) Business) Εγγραφείτε !! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΕΤΑΙΡΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ ΟΔΟΣ

Τ.Κ. Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

E-MAIL E-MAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ ΚΙΝΗΤΟ

FAX FAX

ΑΦΜ* ΑΦΜ*

ΔΟΥ* ΔΟΥ*

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ *ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε (Σε έντυπη έντυπη και και ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ & & ΝΟΜΙΚΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€ 30€ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΣ: 70€ ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€ 90€ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά (Αποκλειστικά σε σε ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΕΤΗΣΙΑ: 10€ 10€ ΕΤΗΣΙΑ: (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α) (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 (089/470271-92 // IBAN IBAN GR46 GR46 0110 0110 0890 0890 0000 0000 0894 0894 7027 7027 192) 192) ΚΑΤΑΘΕΣΗ Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο με fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή. Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο με fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.

ΕΠΙΤΑΓΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

ΕΠΙΤΑΓΗ ΤΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνος συνδρομών: συνδρομών: Κωνσταντίνος Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, Σαλβαρλής, 210 210 998 998 4909, 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu salvarlis.k@ethosmedia.eu Υπεύθυνος Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 56 Άλιμος, Άλιμος, Fax: Fax: 210 210 998 998 4953 4953 Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDA S.A., Θεσσαλίας 29, 174

80 96

Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 // Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2016

035 ///Σεπτέμβριος-Οκτώβριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 039 2016 /// ###035 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

ISSN: 2241-0961 2241-0961 ISSN:

0 3 59

## ΙΣΙΑΑΕΝΝ Φ Π---Φ ΟΕΕΚΒΒΤ 22 00 11 66

ΠΡΟΦΙΛ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

w ww ww w .. vv ii rr uu ss .. cc oo m m .. gg rr II SS SS N N :: 22 22 44 11 -- 00 99 66 11

Αφιέρωµα Αφιέρωμα

S PO

X+7

R P

ΚΕΜΠ. KAΛΛΙΘΕΑΣ

561

SS POS RE

GRCY-GRC-C-NPS-1016-038854

21-0114

Η μάχη κατά Εµβόλια του καρκίνου