Pharma and Health Business #46, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017 by ethosMEDIA

ISSN: 2241-0961 2241-0961 ISSN:

Για να νιώθουν οι άνθρωποι καλύτερα και να ζουν περισσότερο

0 34 56

## ΙΝΟΕ-ΔΕΚ ΙΑΑΝΝ--Φ ΦΕΕΒΒ 22 00 11 676

ΠΡΟΦΙΛ ΠΡΟΦΙΛ

Ο οο διοικητής Σωτήρης Μπερσίμης Ο πιο πιο καλός καλός διοικητής

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Πασχάλης Αποστολίδης ΠασχάληςΘεοδοσιάδης Αποστολίδης Κυριάκος

035 ///Νοέμβριος-Δεκέμβριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 046 2017 /// ###035 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

ΡΕΠΟΡΤΑΖ MTC’17 4ο Clinical

4ο Clinical στον κλάδο Αβεβαιότητα Research Conference Research Conference των ιατροτεχνολογικών Think Tank Think Tank για κλινικές κλινικές προϊόντων για µελέτες µελέτες

w ww ww w .. vv ii rr uu ss .. cc oo m m .. gg rr II SS SS N N :: 22 22 44 11 -- 00 99 66 11

Αφιέρωµα Αφιέρωμα

Αφιέρωμα

561

ΚΕΜΠ. KAΛΛΙΘΕΑΣ

GR/PR/0003/17

S PO

Λ. Κηφισίας 266, 152 32 Αθήνα, Τηλ.: 210 6882100, www.gr.gsk.com

ES R

X+7

SS POS RE

21-0114

Καρδιαγγειακές Παθήσεις Εµβόλια

Σακχαρώδης Διαβήτης

Απαντά σε κάθε ανάγκη

και το παιχνίδι συνεχίζεται!

Φροντίδα για τον προστάτη

Τα συμπληρώματα διατροφής δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο μιας ισορροπημένης δίαιτας. Να φυλάσσονται μακριά από παιδιά. Πριν την χρήση συμβουλευτείτε τις οδηγίες χρήσης. Υπεύθυνος κυκλοφορίας Menarini Hellas Α.Ε., Αν. Δαμβέργη 7, 10445 Αθήνα, 210 - 8316111. Προϊόντα γνωστοποιημένα στον ΕΟΦ.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα www.bms-greece.gr

Στα φαρμακεία από την:

GR CHC ADV 02/09-17

Συμβάλλει στη διατήρηση και επαναφορά της ισορροπίας της εντερικής χλωρίδας

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

8 Προφίλ Σωτήρης Μπερσίμης 10 Συνέντευξη Κυριάκος Θεοδοσιάδης 15 Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ 16 Ρεπορτάζ Καρδιαγγειακά: Ο μεγάλος «φονιάς» 22 Άρθρο Δ. Ρίχτερ «Τι νέο φέρνουν οι μελέτες του 2017»

26 Άρθρο Χρ. Ντέλλος «Υπέρταση, χοληστερόλη και η “αβάσταχτη ελαφρότητα” των guidelines» 32 Άρθρο Π.Ε. Βάρδας «Αιφνίδιος καρδιακός θάνατος: Το μέγιστο λάθος της εξέλιξης» 36 Άρθρο Κ. Τσιούφης «Ανεύρυσμα αορτής στους υπερτασικούς» 40 Άρθρο Γ. Ανδρικόπουλος «Κολπική μαρμαρυγή»

046

# ΝΟΕ-ΔΕΚ 2017 τιμή τεύχους 10€

32 ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu

ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ - ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: Δήµητρα Ευθυµιάδου efthymiadou.d@ethosmedia.eu

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu

Ιοκάστη Αλειφεροπούλου aliferopoulou.i@ethosmedia.eu

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αιμίλιος Νεγκής negis.e@ethosmedia.eu

KEY ACCOUNT MANAGER: Χρήστος Χαραλαμπάκης charalampakis.c@ethosmedia.eu

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Βασιλική Αγγουρίδη agouridi.v@ethosmedia.eu

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Δέσποινα Ροπόδη ropodi.d@ethosmedia.eu

/ Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

45 Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ

46 Ρεπορτάζ Οι νεότερες εξελίξεις γύρω από τον σακχαρώδη διαβήτη 52 Συνέντευξη Χρ. Δαραμήλας 60 Συνέντευξη Ζ. Μούσλεχ 64 Άρθρο Χρ. Ζηλίδης «Το μέλλον των σπουδών στην τεχνολογία των ιατρικών εργαστηρίων» 70 Άρθρο Αλ. Καραντζάς “Head to Head Studies”

52 72

72 Ρεπορτάζ Το προφίλ υγείας της Ελλάδας 76 MTC’17 Αβεβαιότητα στον κλάδο των ιατροτεχνολογικών προϊόντων 87 Virus 94 Χρηματιστήριο Ανάλυση VRS

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Πόπη Καλογιάννη popikalogianni@gmail.com

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ: Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής salvarlis.k@ethosmedia.eu

ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: IRIS ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ Α.Ε.Β.Ε.

ΙΔΙΟΚΤΗΣΊΑ:

Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος

ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Μαριάννα Μονόπωλη monopoli.m@ethosmedia.eu

T: 210 9984950, Φ: 210 9984953 E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.alivemag.gr • www.hrima.gr • www.insuranceworld.gr

ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

/ Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

EDITΟRIAL

όνιο, τι;

νημ 2018: Μετά το Μ

Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Η χώρα θα παραμείνει υπό αυστηρό δημοσιονομικό έλεγχο –χωρίς ίσως την ασφυκτική θηλιά της Τρόικας. Αλλά και χωρίς προστατευτικό δίχτυ...

ς από το ν έξοδο της χώρα υές του έχει και τη κε ίνει αυτό οσ μα απ ις ση Στ να . εί σε όνια. Τι μπορ Το 2018 έφθα χρ ρα λη όκ ολ από οκτώ Μνημόνιο, έπειτα ρισσόυμε, και πολύ πε πρακτικά; κάνουμε ό,τι θέλο να με έχει η ού ησ ορ ρν μπ ι θα αν. Η κυβέ Όσοι νομίζουν ότ 2010, ας πρόσεχ υ ι δητο ο ετα πρ έπ α ιτρ στ επ ε ν υμ ατα, που δε σμ νά εο τερο ότι θα γυρίσο πλ ή εν ογ σο ψηλά πρωτ συμφωνήσει σε τό ραμείνει υπό ρωση. λά ς. Η χώρα θα πα μα μοσιονομική χα ό υλ χτ δά όιτο ό τε πίσω απ ική θηλιά της Τρ Ας μην κρυβόμασ ίσως την ασφυκτ ίς ωρ –χ χο εγ έλ ονομικό αυστηρό δημοσι ό δίχτυ... τους για ρίς προστατευτικ χω ι ρνά από το χέρι κα λά κας. Αλ θα κάνουν ό,τι πε ί μο ψυχοι. εσ Θ νό ι πο κα αι ΕΕ είν ότι ές. Όχι γιατί ορ αγ Είναι προφανές ις στ ά αλ δυνατόν πιο ομ λο. να βγούμε όσο το μας δανείσουν άλ , δεν επιθυμούν να τί Κατά πρώτο λόγο ις. ίξε ελ εξ ς κέ Αλλά κυρίως για ντι μα ση ι με κα ου , έν ρα η τη χώ είας αναμ άδων Υγείας σε όλ Στον χώρο της Υγ ον Μ ν κώ πι Το ία μιουργ θα επεκταθεί η δη ος θεσμός. τους θα τα πάει ο νέ πώ ε ύλια για την Υγεία ύμ δο μένει να αυξήσεις στα κονδ τε όνε α μέ τρ ρι μέ πε υν ν μη ίνο , γο τε, θα παραμε Κατά δεύτερο λό ιο ς ήδη καταλάβα κα πω s) Ό te . ba (!) (re 20 20 εις πτώσ λάχιστον έως το υποχρεωτικές εκ οϋπολογισμοί, οι . k) ac πως οι κλειστοί πρ (clawb ματης επιστροφής μηχανισμός αυτό δύο θέματα: υ ΕΣΥ την προσοχή σε τώ ισ εφ ς σε νοσοκομεία το σα ς, τα Κλείνον ήματος νοσηλίων στ συ ου νέ γή μο αρ ι ✓ Πρώτον, την εφ κινήσει φέτος, κα ική τομέα, που θα ξε ού γεί η Εθνική Κεντρ τικ ιω υρ ιδ ιτο υ λε το ι να ι κα σε νή κι ξε να 18, πρέπει ✓ Δεύτερον, το 20 Υγείας (ΕΚΑΠΥ). ν ειώ ηθ Αρχή Προμ ις... ε όλες τις εξελίξε εδώ να καλύψουμ Εμείς θα είμαστε Καλή χρονιά!

Αιμίλιος Νεγκής

editorial

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

ΠΡΟΦΙΛ

Σωτήρης Μπερσίμης*

Από πρόεδρος... κλητήρας! Ο 43χρονος πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών Υγείας που ξεκίνησε με πολλές φιλοδοξίες, οι οποίες φαίνεται πως μένουν στη μέση…

της Δήμητρας Ευθυμιάδου

εκίνησε με ένα όραμα. Κάτι σαν το όνειρο του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Να φτιάξει ένα σύστημα στον ΕΟΠΥΥ που θα ήταν δίκαιο για όλους και θα τους προσέφερε τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες. Όμως, όπως φαίνεται, το όραμα του 43χρονου, πλέον, προέδρου του ΕΟΠΥΥ, Σωτήρη Μπερσίμη, δεν θα ολοκληρωθεί, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος το είχε φανταστεί. Ξεκίνησε από το Περιστέρι, όπου διέμενε, με κατεύθυνση το Μαρούσι, όπου είναι η έδρα του Οργανισμού, με πολλές φιλοδοξίες, που, ωστόσο, φαίνεται πως μένουν στη μέση, καθώς δεν ταίριαζαν με τα σχέδια της ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας. Ο νεότερος πρόεδρος του Οργανισμού, από συστάσεώς του, υποχρεώθηκε να αλλάξει τα πλάνα του και να περιοριστεί, στην αρχή, στην υλοποίηση οδηγιών που προέρχονται από τον πολιτικό του προϊστάμενο, Παύλο Πολάκη. Είναι ο ίδιος που άργησε μεν να του δείξει εμπιστοσύνη, αλλά όταν την απέκτησε, σχεδόν θαύμαζε τον Σωτήρη Μπερσίμη. Όσοι μάλιστα άκουσαν κάποια στιγμή τον αναπληρωτή υπουργό Υγείας να επευφημεί το έργο του υφισταμένου του, έτριβαν

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

τα μάτια τους. «Καλά, αυτός ξέρει γράμματα» απεφάνθη μετά από μια σύσκεψη με έντονη φωνή και με το γνωστό άγριο στυλ του, ο Κρητικός αν. υπουργός Υγείας. Το περιστατικό συνέβη όταν ο πρόεδρος του ΕΟΠΥΥ τού παρουσίασε μια σύνθετη στατιστική ανάλυση, από αυτές που σχεδόν ποτέ κανείς δεν καταλαβαίνει. Όμως, ο έτερος προϊστάμενός του, Ανδρέας Ξανθός, φαίνεται ότι είχε άλλη άποψη για τον 40άρη πρόεδρο, τελευταίως και επίκουρο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Ο υπουργός Υγείας, Ανδρέας Ξανθός, από την πρώτη στιγμή, δεν είδε με καλό μάτι τον Σωτήρη Μπερσίμη. Πιθανώς γιατί ο νεαρότερος πρόεδρος του ΕΟΠΥΥ είχε συνδυάσει τον διορισμό του με το πρόσωπο του πρώην υπουργού Υγείας, Παναγιώτη Κουρουμπλή, τον οποίο επίσης δεν έβλεπε με καλό μάτι ο Ανδρέας Ξανθός. Δεν είναι λίγοι, μάλιστα, εκείνοι που υποστηρίζουν ότι ο υπουργός Υγείας, από την πρώτη στιγμή που αναβαθμίστηκε από αναπληρωτής σε υπουργό, είχε αρχίσει να ψάχνει την «υπόθεση Μπερσίμη». Είχε βάλει δικά του πρόσωπα να ελέγχουν πώς κινείται, λένε στο PhB οι κακές γλώσσες.

* Πρόεδρος του ΕΟΠΥΥ Ενδεχομένως γι’ αυτό και να υποβάθμισε με Προεδρικό Διάταγμα τον ρόλο του ΕΟΠΥΥ, ο οποίος, παρά τα αντίθετα λεγόμενα από την ηγεσία του Υπουργείου Υγείας, δεν αποτελεί πια μια αυτόνομη οντότητα. Λέγεται, μάλιστα, από όσους κυκλοφορούν στους διαδρόμους του Υπουργείου Υγείας ότι ο Σωτήρης Μπερσίμης, πλέον, όταν θέλει να προωθήσει ένα θέμα, δεν πηγαίνει στο γραφείο του υπουργού, αλλά στην αρμόδια Διεύθυνση, η οποία μάλιστα –όπως ο ίδιος διαμαρτύρεται σε στενούς του συνεργάτες– τον καθυστερεί με διάφορα γραφειοκρατικά ζητήματα. Όσοι μέμφονται τον Ανδρέα Ξανθό για την απόφασή του να υποβαθμίσει τον ΕΟΠΥΥ και, συνεπώς, και τον πρόεδρο του Οργανισμού, ισχυρίζονται ότι ο υπουργός Υγείας βρήκε έναν ωραίο τρόπο να… κόψει τον τσαμπουκά στον μέχρι πρότινος πανίσχυρο πρόεδρο του φορέα, αλλά ακόμη και στον Παύλο Πολάκη. Άλλωστε, όπως μεταφέρουν στο PhB άνθρωποι που συχνάζουν στην οδό Αριστοτέλους, ο υπουργός Υγείας σχεδόν τρίβει τα χέρια του που ο Σωτήρης Μπερσίμης αναγκάζεται πλέον να είναι στην αναμονή για διάφορα θέματα έξω από το γραφείο του τμήματος

που πλέον είναι υπεύθυνο για τον ΕΟΠΥΥ. Ο ίδιος, άλλωστε, είχε δυσαρεστηθεί όταν έμαθε ότι στο παρελθόν, σε μια συνάντηση που είχε προγραμματιστεί, ο πρόεδρος του ΕΟΠΥΥ, περιμένοντας στον διάδρομο έξω από το γραφείο του, κάπνιζε ασταμάτητα, με αποτέλεσμα να έρθουν σε δύσκολη θέση οι εργαζόμενοι του Υπουργείου Υγείας, που ζήτησαν να το σβήσει. Το παρασκήνιο, πάντως, που διαδραματίζεται ακόμη μεταξύ Υπουργείου Υγείας και ΕΟΠΥΥ θα το ζήλευαν και οι πιο πανούργοι σεναριογράφοι. Πρόσφατα, εξάλλου, ο πρόεδρος του ΕΟΠΥΥ προσπαθούσε – λένε οι πληροφορίες– να αφήσει να διαρρεύσει, μέσω διαφόρων προσώπων, ότι θα παραιτηθεί, λόγω της κατάργησης της αυτονομίας του ΕΟΠΥΥ, με σκοπό βέβαια να φθάσει η φήμη στην οδό Αριστοτέλους στον Ανδρέα Ξανθό. Και βέβαια, επειδή σε αυτή τη χώρα δεν μένει τίποτε κρυφό, η φήμη έφθασε. Αλλά όπως έφθασε έτσι και γρήγορα ξεχάστηκε, αφού οι κακές γλώσσες λένε πως ο υπουργός Υγείας όταν άκουσε τα περί παραίτησης… απλά χαμογέλασε. Οπότε το θέμα της παραίτησης γρήγορα ξεχάστηκε και από τον Σωτήρη Μπερσίμη,

ο οποίος, πάντως, όταν πρωτοδιορίστηκε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ θεωρούσε ότι η θέση του δεν ήταν πολιτική αλλά τεχνοκρατική. Γρήγορα όμως κατάλαβε πως η αντίληψή του αυτή ήταν μάλλον πολύ μακριά από την πραγματικότητα. Άλλωστε, η ηγεσία του Υπουργείου Υγείας σχεδόν του απαγόρευε να δίνει συνεντεύξεις ή να προβάλλεται συχνά σε τηλεοπτικά μέσα. Κάτι που έδειχνε ξεκάθαρα ποιος ήταν ο κυρίαρχος. Όλα ήταν, από την αρχή, υπό τον έλεγχο της οδού Αριστοτέλους. Πρώτα ήταν ο Παύλος Πολάκης, που έδινε τη «γραμμή» στον ΕΟΠΥΥ. Στη συνέχεια εκείνος… χαλάρωσε, αλλά η κατάσταση συνεχίστηκε και στους επάνω ορόφους του Υπουργείου Υγείας, στο γραφείο του Αν. Ξανθού. Εξάλλου, ο Ανδρέας Ξανθός επικράτησε τελικά στην κόντρα του με τον Π. Πολάκη και, πλέον, θεωρείται ο απόλυτος κυρίαρχος στο Υπουργείο Υγείας. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, πήρε επάνω του και τον ΕΟΠΥΥ, ο οποίος περιορίζεται πλέον στην υλοποίηση των αποφάσεων του υπουργού Υγείας. Πού καιρός για πρίγκιπες με οράματα…•••

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Κυριάκος Θεοδοσιάδης*

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

*Πρόεδρος του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου

Φέρτε το γερμανικό πρότυπο Συνέντευξη: Δήμητρα Ευθυμιάδου

ίναι, αναμφίβολα, το πρόσωπο των ημερών. Συζητήσεις γίνονται γύρω από το όνομά του τόσο στα κυβερνητικά γραφεία όσο και στα γραφεία των συναδέλφων του. Είναι το πρόσωπο που κλήθηκε να ηγηθεί ενός κλάδου με μακρά παράδοση επιτυχημένου συνδικαλισμού. Ο πρόεδρος του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου (ΠΦΣ), Κυριάκος Θεοδοσιάδης, μόλις λίγο καιρό επικεφαλής των περίπου 11.000 φαρμακοποιών της χώρας, καλείται να βγάλει τα μέλη του από έναν «κυκεώνα» αλλαγών και μέτρων που προωθεί η κυβέρνηση με εντολή Τρόικας. Ο πρόεδρος του ΠΦΣ μιλά στο PhB για το ιδιοκτησιακό των φαρμακείων, εξακοντίζει κατηγορίες εναντίον της κυβέρνησης για τους χειρισμούς της, ενώ δεν διστάζει να απαντήσει και σε όσους κατηγορούν τον κλάδο για την καμπάνια που είχε κάνει με τα 11.000 φαρμακεία-«εκλογικά κέντρα», αλλά και να στραφεί εναντίον του συναδέλφου του Κώστα Λουράντου, τη θέση του οποίου πήρε στον Πανελλήνιο Σύλλογο. Ο Κυριάκος Θεοδοσιάδης μιλά ακόμη για τα λάθη που γίνονται στην προώθηση των γενοσήμων, αλλά και για τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα και το μέλλον που θα έχουν στη χώρα μας.

Το πρόσωπο που κλήθηκε να ηγηθεί ενός κλάδου με μακρά παράδοση επιτυχημένου συνδικαλισμού EΡ_Είναι, τελικά, μια χαμένη μάχη αυτή με το ιδιοκτησιακό των φαρμακείων, δεδομένου του ότι η Τρόικα πιέζει να προωθηθεί άμεσα; ΑΠ_Μάχη χαμένη είναι μόνο αυτή που δεν δίνεται. Αυτό είναι μια βασική αρχή. Όσο κι αν φαίνεται ότι ο συσχετισμός είναι υπέρ της Τρόικας, δεν επιτρέπει η συνείδησή μας να κατεβάσουμε τα χέρια. Ευτυχώς, ακόμη στη χώρα μας, υπάρχει Συμβούλιο της Επικρατείας, που παρεμβαίνει ως κόφτης όταν υπάρχουν αντισυνταγματικές και αντιενωσιακές ρυθμίσεις, και ελπίζουμε ότι και τώρα το ΣτΕ θα κάνει τη δουλειά του. Αλλά εμείς οφείλουμε να αντιμαχόμαστε. Και σε καμία περίπτωση δεν δεχόμαστε ότι θα είμαστε μοιραίοι αναμένοντας το τέλος μας. EΡ_Και με τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα (ΜΗΣΥΦΑ) όμως φαίνεται ότι χάθηκε η μάχη. Η κυβέρνηση απελευθέρωσε τις τιμές τους… ΑΠ_Στα ΜΗΣΥΦΑ έγιναν δύο πράγματα: Όσον αφορά τα σουπερμάρκετ, με την καθιέρωση των λεγόμενων Γενικής Διάθεσης Φαρμάκων (ΓΕΔΙΦΑ) και με τις προϋποθέσεις που ρυθμίστηκαν, δεν υπάρχει μέχρι

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

“

Μάχη χαμένη είναι μόνο αυτή που δεν δίνεται

”

στιγμής ούτε ένα φάρμακο εκτός φαρμακείου. Επομένως, επ’ αυτού μπορούμε να πούμε ότι είναι νίκη του κλάδου. Επί της τιμής, δυστυχώς, δικαιώθηκαν οι επισημάνσεις μας ότι με την απελευθέρωση οι τιμές τους θα εκτοξευθούν στα ύψη. Το είπαμε και μάλιστα προτείναμε την παράταση παγώματος των τιμών. Οι τιμές που απελευθερώθηκαν αποδεικνύεται ξεκάθαρα από τον πίνακα που φτιάξαμε –και δείχνει συγκριτικά τι έγινε τον Δεκέμβριο του 2016 σε σχέση με τον Δεκέμβριο του 2017– ότι εκτοξεύθηκαν. Αποδεικνύεται επίσης ότι δεν υπάρχει κανένας έλεγχος. Ενδεικτικά να σας πω ότι οι αυξήσεις στα ΜΗΣΥΦΑ φθάνουν και το 202%.

ότι σε αυτό το σαθρό περιβάλλον δεν μπορούν να έχουν θετικά αποτελέσματα. Ότι ένα φαρμακείο με ιδιώτη δεν θα επιβιώσει και θα κλείσει. Και βέβαια θα τον κυνηγήσουμε και νομικά. Το ευρωπαϊκό δικαστήριο πάντως έχει αποφανθεί με δύο αποφάσεις του ότι τα φαρμακεία πρέπει να ανήκουν μόνο σε φαρμακοποιούς. Εμείς δεν θα επιτρέψουμε να ανοίξει μια τέτοια φάμπρικα στη χώρα μας, και ελπίζουμε ότι η διοίκηση της Τρόικας αλλά και η χώρα θα επανέλθουν σε μια κανονικότητα και θα μιλάμε σε άλλη γλώσσα με τους κυβερνώντες. Τώρα, όλα τα φορτώνουμε στην Τρόικα, αλλά και πολλά που δεν τα ζητάει η Τρόικα οι κυβερνώντες τα

Αυτό είναι ήττα της κυβερνητικής πολιτικής, που επιβαρύνει τον κόσμο κατά πολύ, γιατί οι πολίτες πληρώνουν από την τσέπη τους τα ΜΗΣΥΦΑ. Δεν μπορεί κανείς να πει ότι χάσαμε ή κερδίσαμε, αλλά το μόνο βέβαιον είναι ότι οι φαρμακοποιοί δικαιώθηκαν.

φορτώνουν σε αυτήν. Όταν το τοπίο ξεκαθαρίσει, θα μιλάμε αλλιώς.

EΡ_Τι θα δούμε στο άμεσο μέλλον από τον κλάδο αν υποθέσουμε ότι το ΣτΕ θα δικαιώσει την κυβέρνηση στο θέμα του ιδιοκτησιακού των φαρμακείων; ΑΠ_Θα δούμε πρώτα το Προεδρικό Διάταγμα και ποιες διατάξεις θα περιλαμβάνονται και με ποιον τρόπο θα είναι διατυπωμένες. Θα επιχειρήσουμε πάντως στην κατάρτιση του Προεδρικού Διατάγματος να έχουμε λόγο και συμβολή. Θα υποβάλουμε τις απόψεις μας και θα αναδείξουμε την αντισυνταγματικότητα του θέματος. Θα ενημερώσουμε –και το κάνουμε ήδη στους ιδιώτες που θέλουν να επενδύσουν–

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

EΡ_Στο εξωτερικό όμως τι γίνεται; ΑΠ_Παντού υπάρχει φαρμακοποιός στο εξωτερικό σε πλειοψηφικό ποσοστό. Αυτό κρίνει μια επιχείρηση. Το να είναι ένας ιδιώτης με μικρό ποσοστό και μόνο παίζει ρόλο. Ακόμη και στη Γερμανία όμως, που την επικαλούμαστε συχνά-πυκνά γιατί μας καθοδηγεί μνημονιακά, την «πρωτοπόρο» αυτή χώρα, ο φαρμακοποιός εκεί δεν μπορεί να έχει ποσοστό κάτω από 51% και επίσης ένας φαρμακοποιός δεν μπορεί να έχει πάνω από 4 φαρμακεία. Και τους λέω, λοιπόν, ότι και για το τελευταίο πράγμα ζητάτε έγκριση από τη Μέρκελ. Σε ένδειξη σεβασμού, λοιπόν, διότι οι Γερμανοί είναι… φίλοι μας, φέρτε το γερμανικό νομοθετικό πλαίσιο και νομοθετήστε αντίστοιχα και εδώ στην Ελλάδα. Φέρτε το γερμανικό πρότυπο.

Αλλά δεν μπορείτε να επικαλείστε τις εντολές των Γερμανών σε άλλα ζητήματα και εδώ στο θέμα των φαρμακείων να κάνετε το κορόιδο. Να σας πω χαρακτηριστικά τι συμβαίνει στη Γερμανία. Μου έλεγε συνάδελφός σας ότι πήγε στη Γερμανία σε φαρμακείο βράδυ και στάθηκε στο τζαμάκι. Το φάρμακο που πήρε κόστιζε 8 ευρώ και του ζήτησαν επιπλέον άλλα δύο ευρώ για τη διανυκτέρευση. Γιατί, λοιπόν, δεν τα επικαλούνται αυτά που συμβαίνουν έξω, ενώ σε άλλες περιπτώσεις ό,τι μέτρα είναι τα φέρνουν στη χώρα μας; Και δεν μιλάω μόνο για το συγκεκριμένο θέμα, αλλά γενικότερα για τη φορολόγηση, τα μέτρα κ.λπ. Στη Σουηδία, για παράδειγμα, ναι μεν πλη-

η Τρόικα. Και τους λέμε: γιατί δεν τα εφαρμόζετε πρώτα στον τόπο σας αυτά που λέτε, να δούμε κι εμείς πόσο επιτυχημένα τα εφαρμόσατε; Γιατί δεν τα ελέγχετε πρώτα στο σπίτι σας; Αλλά φαίνεται ότι εδώ βρήκαν ευκαιρία.

ρώνεις φόρο 40-50%, αλλά δίνουν στους πολίτες από κουπόνια για γυμναστήριο μέχρι και για τον παιδικό σταθμό. Διότι εκεί το κράτος ναι μεν βάζει τους πολίτες να πληρώνουν, αλλά τους το δίνει πίσω σε παροχές. Εμείς, εδώ, επικαλούμαστε ό,τι μας συμφέρει και λέμε «να, εκεί συμβαίνει έτσι», αλλά απομονώνουμε μόνο ένα κομμάτι του τι ισχύει στο εξωτερικό. Γι’ αυτό λέμε εμείς, οι φαρμακοποιοί, πάρτε όποια χώρα θέλετε, δεν θα φέρουμε αντίρρηση, διότι ξέρουμε τι συμβαίνει στο εξωτερικό. Βέβαια, πρέπει να σας πω πως όταν εμείς καταγγείλαμε στο ευρωπαϊκό όργανο των φαρμακοποιών τι πάει να εφαρμοστεί στην Ελλάδα και το μετέφεραν στη Μέρκελ κυρίως με τον φόβο ότι θα εφαρμοστεί και στη Γερμανία και αλλού, ότι δηλαδή θα επεκταθεί το μέτρο του ιδιοκτησιακού, η Γερμανίδα καγκελάριος τούς είπε «μην ανησυχείτε, αυτά γίνονται μόνο όπου υπάρχει επιτροπεία». Αυτό πιστεύει και

μονοπωλιακή διάθεση των φαρμάκων; Αν απλωθούμε σε πόλεις και τα φαρμακεία ανήκουν μόνο σε εμάς, θα πωλούμε σε όποια τιμή θέλουμε. Θα κάνουμε κουμάντο στην περίθαλψη ή όχι αν όλα τα φαρμακεία είναι δικά μας; Ποιος θα αποφασίζει για την τύχη αυτών των ανθρώπων; Το είπα και στον υπουργό: ό,τι πάει καλά δεν το αλλάζουμε. Τι δεν πάει καλά εδώ και θέλουμε να βάλουμε τους ιδιώτες μέσα στα φαρμακεία; Δεν έχουμε φαρμακοποιούς; Δεν έχουμε αποφοίτους; Τι πρόβλημα έχουμε; Ποιο πρόβλημα πάμε να λύσουμε. Πάνε να δημιουργήσουν όμως…

EΡ_Ποια θα είναι η επίπτωση αν κανείς ανοίγει πολλά φαρμακεία και είναι και ιδιώτης; ΑΠ_Ένας ιδιώτης εδώ θα μπορεί να ανοίγει μέχρι 10 φαρμακεία. Αν κάνω εγώ, για παράδειγμα, με εσάς έναν συνεταιρισμό και δημιουργήσουμε σε διάφορες πόλεις φαρμακεία, έχουμε ή δεν έχουμε πλήρη

EΡ_Μήπως, τελικά, και ο κλάδος, στηρίζοντας τον ΣΥΡΙΖΑ, έπεσε έξω στις εκτιμήσεις του; ΑΠ_Η ερώτηση πρέπει να απευθυνθεί σε αυτούς που έκαναν σημαία τα «εκλογικά κέντρα». Ευτυχώς, εγώ δεν υποστήριξα ποτέ κάτι τέτοιο. Ο κλάδος όντως παρασύρθη-

“

Ένα φαρμακείο με ιδιώτη δεν θα επιβιώσει και θα κλείσει

”

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

“

Ουδέποτε υποστήριξα τη λογική της ταύτισης του κλάδου με ένα κόμμα

”

κε από αυτήν τη λογική, όπως όλη η κοινωνία. Το μετάνιωσε. Και γι’ αυτό υπήρχε και αλλαγή διοίκησης στον ΠΦΣ και ο Κ. Λουράντος δεν είναι καν μέλος του ΔΣ. Εγώ ουδέποτε υποστήριξα τη λογική της ταύτισης του κλάδου με ένα κόμμα. Ο κλάδος έχει όλες τις αποχρώσεις. Και ο πρόεδρος πρέπει να έχει επαφές με όλο το πολιτικό σύστημα. Το δημοκρατικό. EΡ_Κι εσάς όμως σας έχουν κατηγορήσει ότι συμπλέετε με τη Νέα Δημοκρατία… ΑΠ_Ο κάθε άνθρωπος έχει τις πεποιθήσεις του. Έχω κι εγώ τις πεποιθήσεις μου. Αλλά τις κρατώ για το σπίτι μου, την κάλπη μου και τον εαυτό μου. Ο κλάδος δεν συνδέεται με κανέναν. Και ο υποφαινόμενος, επί Νέας Δημοκρατίας, έκανε δεκάδες απεργίες έξω από τη Βουλή, και στην πόλη μου, τη Θεσσαλονίκη, έκανε τρεις διαδηλώσεις. Για να καταλάβετε ήταν η πρώτη φορά που φαρμακοποιοί έκαναν ανάλογες διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις. Αυτό δείχνει ότι οι αντιδράσεις μου δεν έχουν να κάνουν με κόμμα, αλλά με την πολιτική. Και δεν θα βγω ποτέ να πω «ψηφίστε αυτό το κόμμα ή το άλλο». Ο καθένας έχει κρίση. Οι φαρμακοποιοί είναι νοήμονες και δεν περιμένουν καθοδήγηση. Κι επειδή ο κλάδος, με την πολιτική που ακολούθησε περί φαρμακείων-«εκλογικών κέντρων», την πλήρωσε με σοβαρά τραύματα, έχω εξαγγείλει προφητικά, την ημέρα που κατατέθηκε η τροπολογία στη Βουλή για το ιδιοκτησιακό, ότι τα φαρμακεία δεν θα είναι εκλογικά κέντρα, αλλά θα γίνουν υγειονομικά κέντρα. Αλλά όχι όταν τα διευθύνουν επιχειρηματίες. Θα γίνουν δηλαδή κέντρα παροχής υπηρεσιών φροντίδας και πρόληψης. Συμβουλών με συνεχή αναβάθμιση, με επικαιροποίη-

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

ση των γνώσεων, ώστε να μπορεί ο φαρμακοποιός να είναι άξιος συνεργάτης του γιατρού, για να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη των ασθενών. EΡ_Εκτός αυτών, υπάρχει άλλο ένα μεγάλο θέμα ανοιχτό, που αφορά και στον κλάδο σας: τα γενόσημα και η προώθησή τους. Τι ζητάτε εσείς για να τα προωθήσετε, τι κίνητρα; ΑΠ_Δεν ζητήσαμε ποτέ κίνητρα για τα γενόσημα. Και ούτε θεωρώ ότι πρέπει να υπάρχουν κίνητρα. Το φάρμακο πρέπει να χορηγείται με βάση αυτό που επιλέγει ο γιατρός, για τη χρονική διάρκεια και δοσολογία που το επιλέγει ο γιατρός. Τα κίνητρα και αντικίνητρα είναι μια λογική που δεν υπάρχει στην αγορά φαρμάκου. Γι’ αυτό, για παράδειγμα, δεν γίνονται εκπτώσεις τον Αύγουστο, ειδικές προσφορές τα Χριστούγεννα και τις γιορτές. Αυτό που δεν έχουν καταλάβει είναι ότι η άγαρμπη και βίαιη προώθηση των γενοσήμων οδηγεί τον ασθενή στην αντίθετη κατεύθυνση. Πρέπει να γίνει συνειδητοποίηση της κοινωνίας για το τι είναι το γενόσημο και τι είναι το πρωτότυπο φάρμακο. Να μιλήσουν σχετικά οι γιατροί και οι ειδικοί. Η εντολή «δώστε γενόσημα» σημαίνει αυτομάτως ότι η κυβέρνηση οδηγεί τον κόσμο στο γενόσημο επειδή είναι φθηνό. Άρα υποδεέστερο. Χρειάζεται συνειδητοποίηση, αλλά παράλληλα και έλεγχος, ώστε να αποδεικνύεται ότι τα γενόσημα είναι ίδιας ποιότητας με τα πρωτότυπα. Διαφορετικά, η τακτική της εντολής οδηγεί στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Άλλωστε, κάποια στιγμή, του είχε ξεφύγει ενός υπουργού ότι στους ανασφάλιστους θα δίνουμε γενόσημα!•••

αφιέρωμα

καρδιαγγειακές παθήσεις 16

Καρδιαγγειακά: Ο μεγάλος «φονιάς»

«Τι νέο φέρνουν οι μελέτες του 2017»

«Υπέρταση, χοληστερόλη και η “αβάσταχτη ελαφρότητα” των guidelines»

«Αιφνίδιος καρδιακός θάνατος: Το μέγιστο λάθος της εξέλιξης»

ΑΡΘΡΟ

Καρδιαγγειακά: Ο μεγάλος «φονιάς» Ευθύνονται σχεδόν για τους μισούς από όλους τους θανάτους στην Ευρώπη. Κι όμως, οι καρδιαγγειακές νόσοι είναι κατεξοχήν αποτρέψιμες

Επιμέλεια: Αιμίλιος Νεγκής

α καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου μεταξύ των γυναικών και των ανδρών στην Ευρώπη. Μάλιστα, ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος, το έμφραγμα και το εγκεφαλικό σκοτώνουν περισσότερους ανθρώπους από όλους τους καρκίνους μαζί! Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, οι καρδιαγγειακές παθήσεις ευθύνονται σχεδόν για τους μισούς από όλους τους θανάτους στην Ευρώπη, προκαλώντας πάνω από 4,35 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο στις 52 χώρες. Αποτελούν ακόμη σημαντική αίτια ανικανότητας και μειωμένης ποιότητας ζωής. Κι όμως, οι καρδιαγγειακές νόσοι είναι κατεξοχήν αποτρέψιμες. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO) υπολογίζει ότι μέτριες μειώσεις της αρτηριακής πίεσης, της παχυσαρκίας, της χοληστερόλης και της χρήσης του καπνού του γενικού πληθυσμού θα μείωναν περισσότερο από το ήμισυ τη συχνότητά τους. Ανησυχητικό επίσης είναι το ότι ενώ στις περισσότερες χώρες της Βόρειας, Νότιας και Δυτικής Ευρώπης η θνησιμότητα και η επίπτωση των καρδιαγγειακών νοσημάτων παρουσιάζουν μείωση, στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης είτε αυξάνονται είτε μειώνονται με βραδύτερο ρυθμό.

Ελλάδα Αυτό, δυστυχώς, ισχύει και για τη χώρα μας. Δηλαδή, αν και στην Ελλάδα έχει

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

επιτευχθεί μείωση στη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα, o ρυθμός μείωσης είναι χαμηλότερος σε σχέση με άλλες χώρες. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην αλλαγή του τρόπου ζωής των Ελλήνων και την επιδείνωση αναγνωρισμένων παραγόντων κινδύνου, όπως η παχυσαρκία, η καθιστική ζωή και το κάπνισμα, και κατά προέκταση, η υπέρταση, η υπερχοληστερολαιμία και ο διαβήτης. Η συχνότητα του καπνίσματος στην Ελλάδα είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη και της παχυσαρκίας η υψηλότερη στην Ευρώπη στους άνδρες και πολύ υψηλή και στις γυναίκες. Έρευνα του ΕΛΙΚΑΡ σε 63.000 άτομα που έχουν εξεταστεί έχει δείξει ότι:  Το 50% έχει αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης (>190mg/dl) Τ ο 25% αυξημένη αρτηριακή πίεση Τ ο 10% σακχαρώδη διαβήτη  Το 42% είναι υπέρβαροι και καπνιστές

Επίσης, ο πληθυσμός διακρίνεται για την έλλειψη τακτικού ελέγχου του καρδιακού ρυθμού, με συνέπεια να μην εντοπίζεται έγκαιρα η κολπική μαρμαρυγή, συνήθης αιτία εγκεφαλικού. Με βάση τα δεδομένα αυτά και σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, μπορεί να προβλεφθεί περαιτέρω αύξηση των καρδιαγγειακών επεισοδίων στη χώρα μας στα επόμενα χρόνια.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

Τα σημαντικότερα νέα της χρονιάς

έτος, συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από την εφαρμογή της πρώτης αγγειοπλαστικής επέμβασης από τον καρδιολόγο Andreas Gruntzig στη Ζυρίχη. Η επέμβαση έχει σώσει εκατομμύρια ζωές σε όλο τον κόσμο, και σήμερα η πρωτογενής αγγειοπλαστική αποτελεί την πιο αποτελεσματική θεραπεία του οξέος εμφράγματος. Η πρωτογενής αγγειοπλαστική βελτιώνει την πρόγνωση και μειώνει τη θνησιμότητα, συμβάλλοντας ουσιαστικά και στην ελάττωση του χρόνου νοσηλείας. Η πλήρης και επαρκής αποκατάσταση της αιμάτωσης επιτυγχάνεται στην πρωτογενή αγγειοπλαστική σε ποσοστό πέραν του 90%! Κρίσιμος παράγοντας αποτελεί η ταχύτη-

τα προσέλευσης του ασθενούς σε νοσοκομείο με κατάλληλη υποδομή. Πλέον, και στην Ελλάδα, σε αρκετά νοσοκομεία, προσφέρεται η δυνατότητα πρωτογενούς αγγειοπλαστικής. Το πρώτο stent τοποθετήθηκε σε ανθρώπινη στεφανιαία αρτηρία το 1986, στην Τουλούζη της Γαλλίας, από τους Ζακ Puel και Ulrich Sigwart. Η τεχνολογική εξέλιξη του stent, όσον αφορά τόσο τα ευγενή μέταλλα κατασκευής όσο και την επικάλυψή τους από διάφορες φαρμακευτικές ουσίες που απελευθερώνουν στο τοίχωμα του αγγείου, οδήγησε στην ακόμη μεγαλύτερη μείωση των ποσοστών επαναστένωσης, επιφέροντας επανάσταση στην επεμβατική καρδιολογία.

40 χρόνια από την πρώτη αγγειοπλαστική

Απόσυρση βιο-απορροφήσιμων stents

τις 31 Οκτωβρίου 2017, ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ανακοίνωσε ότι διερευνά τα αυξημένα ποσοστά μειζόνων ανεπιθύμητων καρδιαγγειακών επεισοδίων και θρόμβωσης από την εμφύτευση των νέων απορροφήσιμων stents Absorb της Abbott, σύμφωνα με ανακοίνωση του οργανισμού. Στο επίκεντρο της έρευνας είναι το ποσοστό 11% των μειζόνων καρδιακών συμβαμάτων με αυτή τη συσκευή στα 2 έτη παρακολούθησης, σε σύγκριση με 7,9%

για το DES Xience (P = 0,03), όπως παρατηρήθηκε στη μελέτη ABSORB III. Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα με το stent αυτό ήταν το αριθμητικά υψηλότερο ποσοστό θρομβώσεων του stent (1,9% έναντι 0,8%). Θυμίζουμε ότι, από τον Σεπτέμβριο του 2017, η Abbott σταμάτησε τις πωλήσεις των συγκεκριμένων stents παγκοσμίως. Στις 18 Μαρτίου 2017, ο FDA είχε στείλει προειδοποιητική επιστολή σε όλους τους επαγγελματίες υγείας, επισημαίνοντας τα προβλήματα ασφάλειας με τα εν λόγω stents.

ετά από την κυκλοφορία του στις ΗΠΑ και σε χώρες της Ευρώπης, από τον Οκτώβριο είναι πλέον εμπορικά διαθέσιμο και στην Ελλάδα το σκεύασμα Entresto. Πρόκειται για μια καινοτόμο θεραπεία, με ένδειξη στους ενήλικες ασθενείς για τη θεραπεία της συμπτωματικής καρδιακής ανεπάρκειας με μειωμένο κλάσμα εξώθησης. Το Entresto (σακουμπιτρίλη/βαλσαρτάνη) αποτελεί τον πρώτο αποκλειστή υποδοχέων ΑΤ1/αναστολέα νεπριλυσίνης (ARNi) εισάγοντας στη θεραπευτική φαρέτρα μια νέα κατηγορία με ισχυρά κλινικά δεδομένα που υποστηρίζουν την ανωτερότητά του έναντι της εναλαπρίλης στη θεραπεία της καρδιακής ανεπάρκειας με μειωμένο κλάσμα εξώθησης. Η μελέτη PARADIGM-HF, με 8.442 ασθενείς, δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2015 και έδειξε μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακού θανάτου κατά 20% και του κινδύνου πρώτης νοσηλείας λόγω καρδιακής ανεπάρκειας κατά 21% έναντι της εναλαπρίλης. Σημαντική, επίσης, είναι η ανωτερότητα του Entresto έναντι της εναλαπρίλης ως προς τη μείωση του σχετικού κινδύνου αιφνιδίου καρδιαγγειακού θανάτου κατά 20%.

Ήρθε το Entresto και στην Ελλάδα

ΑΡΘΡΟ

Καλύτερη η κατάλυση από τα φάρμακα

ον Αύγουστο, ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα της μελέτης CAPTAF, η οποία έδειξε ότι η κατάλυση (ablation) προσφέρει καλύτερα αποτελέσματα στην ποιότητα ζωής των ασθενών, σε σύγκριση με τη φαρμακευτική αγωγή. Η βασική ιδέα έγκειται στην ηλεκτρική απομόνωση του αριστερού κόλπου με στόχο την προστασία της καρδιάς από ανεξέλεγκτη ηλεκτρική δραστηριότητα που προκαλεί αποδιοργάνωση της φυσιολογικής λειτουργίας των κόλπων κι ευνοεί την εγκατάσταση μιας χαοτικής ηλεκτρικής δραστηριότητας, που δεν είναι άλλη από την κολπική μαρμαρυγή.

Η απομόνωση αυτή επιτυγχάνεται με ειδικούς καθετήρες που εισάγονται στον αριστερό κόλπο. Ωστόσο, οι ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν ότι ένα ποσοστό 10-20% θα χρειαστεί και δεύτερη επέμβαση προκειμένου να επιτύχει ποσοστό θεραπείας που φτάνει το 80%, ποσοστό πολύ υψηλότερο από αυτό που πετυχαίνει η αντιαρρυθμική φαρμακευτική αγωγή. Και, παρά τον υπαρκτό κίνδυνο επιπλοκών, η επέμβαση αυτή είναι η πιο ασφαλής επιλογή, αφού και τα φάρμακα για την κολπική μαρμαρυγή δεν είναι άμοιρα σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών.

Σημαντική μελέτη για το rivaroxaban

ημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα της μελέτης COMPASS, στην οποία προστέθηκε στη χορήγηση ασπιρίνης χαμηλή δόση ριβαροξαμπάνης σε ασθενείς με χρόνια στεφανιαία και/ή περιφερική νόσο. Διαπιστώθηκε στατιστικά σημαντικά μείωση καρδιαγγειακής θνησιμότητας και εγκεφαλικών

Αθώα τα κορεσμένα λίπη

σε σχέση μόνο με την ασπιρίνη. Η μελέτη αφορούσε 27.402 ασθενείς σε περισσότερα από 600 κέντρα σε περισσότερες από 30 χώρες σε όλο τον κόσμο. Για πρώτη φορά, σε ασθενείς με χρόνια αγγειακή νόσο, συνδυάζεται με επιτυχία αντιπηκτικό και αντιαιμοπεταλιακό φάρμακο.

έα, μεγάλη έρευνα αποδεικνύει ότι οι μέχρι σήμερα διατροφικές οδηγίες ήταν λανθασμένες. Τα κορεσμένα λίπη και οι πλήρεις λιπαρών τροφές είναι υγιεινές και μειώνουν τη θνητότητα! Στην έρευνα με την ονομασία PURE πήραν μέρος 135.000 άτομα από 18 χώρες, για χρονικό διάστημα 7 ετών. Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν στο ετήσιο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας, που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο στη Βαρκελώνη και δημοσιεύθηκαν στο ιατρικό περιοδικό The Lancet. Τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας είναι σοκαριστικά με βάση όσα έλεγαν οι ειδικοί επί χρόνια:

Η υψηλή κατανάλωση λιπαρών, περιλαμβανομένων και των κορεσμένων λιπών, συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο θανάτου! Α ντιθέτως, η μεγάλη κατανάλωση υδατανθράκων βρέθηκε ότι αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου, αν και τα δεδομένα δεν κάνουν διάκριση ανάμεσα σε επεξεργασμένους ή μη υδατάνθρακες. Ό σον αφορά τα φρούτα και τα λαχανικά, αν και η μελέτη βρήκε οφέλη από την κατανάλωση φρούτων, αποδείχθηκε ότι το μέγιστο όφελος προκύπτει με την κατανάλωση μέχρι 3 μερίδων την ημέρα (375-500 γραμμάρια την ημέρα). Το όφελος είναι μεγαλύτερο αν καταναλώνονται ωμά.

Ακόμη, δεν βρέθηκε καμία σχέση ανάμεσα στην κατανάλωση λιπών (συνολικά ή κορεσμένων) ή υδατανθράκων ή φρούτων, λαχανικών και οσπρίων και στην εμφάνιση μειζόνων καρδιαγγειακών επεισοδίων (εμφράγματος ή εγκεφαλικού).

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ύμφωνα με αναδρομική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο JAMA Internal Medicine, τα γνωστά αντιπηκτικά φάρμακα, dabigatran και rivaroxaban, παρέχουν ανάλογη προστασία από θρομβοεμβολικό εγκεφαλικό επεισόδιο, αλλά το dabigatran είναι ασφαλέστερο σε ασθενείς ηλικίας άνω των 65 ετών με μη βαλβιδική κολπική μαρμαρυγή. Στη μελέτη μετείχαν 118.891 ασθενείς που έλαβαν θεραπεία με dabigatran ή rivaroxaban από τον Νοέμβριο του 2011 μέχρι το τέλος του Ιουνίου 2014. Οι ασθενείς σε rivaroxaban και dabigatran είχαν ισοδύναμη μείωση του θρομβοεμβολικού κινδύνου για εγκεφαλικό επεισόδιο. Ωστόσο, το rivaroxaban συσχετίστηκε με στατιστικά σημαντική αύξηση της ICH (αναλογία κινδύνου 1,65) και μείζονα εξωκρανιακή αιμορραγία. Υπήρξε επίσης μια στατιστικά μη σημαντική αύξηση της θνητότητας με το rivaroxaban.

Υπεροχή του Dabigatran στην ασφάλεια

Οι ειδικοί για τις στατίνες

ον Νοέμβριο, η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία εξέδωσε αυστηρή προειδοποίηση, επικρίνοντας ρεπορτάζ του γαλλογερμανικού τηλεοπτικού δικτύου ARTE, το οποίο αμφισβήτησε εκ νέου την αποτελεσματικότητα των στατινών, που αφορούν τη θεραπεία ασθενών με αυξημένη χοληστερόλη. Στην ανακοίνωση της ΕΚΕ τονίζεται ότι «τέτοιου είδους πληροφορίες είναι ανεύ-

θυνες», επισημαίνοντας ότι «μετά τα αντιβιοτικά, οι στατίνες έχουν συμβάλει καθοριστικά στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης από κάθε άλλη φαρμακευτική θεραπεία». Ακόμη, τόνισε ότι τα αποτελέσματα των μελετών δείχνουν ότι η χρήση των στατινών για χρονικό διάστημα 5 ετών σε 10.000 άτομα με γνωστή αγγειακή νόσο θα προλάβει μείζονα καρδιαγγειακά συμβάματα σε 1.000 ασθενείς!

ον Σεπτέμβριο, ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα της μίας μεγάλης μελέτης με την ονομασία EXSCEL, που συμπεριέλαβε περισσότερους από 14.500 ασθενείς, σε 687 ερευνητικά κέντρα, σε 35 χώρες. Η μελέτη απέδειξε την καρδιαγγειακή ασφάλεια της εξενατίδης (exenatide) σε ασθενείς με διαβήτη και ένα ευρύ φάσμα παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου. Γενικά, οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 έχουν μέχρι 2 φορές αυξημένο κίνδυνο για θάνατο κάθε αιτιολογίας και 4 φορές αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακό θάνατο σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Για αυτόν τον λόγο είναι επιτακτικό η θεραπεία για τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 να μην αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο και τις σχετικές επιπλοκές. Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν στο 53ο Ετήσιο συνέδριο του European Association for the Study of Diabetes (EASD) και ταυτόχρονα δημοσιεύθηκαν στη διαδικτυακή έκδοση του New England Journal of Medicine.

Μεγάλη έρευνα για τα καρδιαγγειακά σε διαβητικούς

ΑΡΘΡΟ

Στατιστικά στοιχεία για τα καρδιαγγειακά

τις 28 Νοεμβρίου 2017, η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία δημοσιοποίησε αναλυτικά δεδομένα που αφορούν τα καρδιαγγειακά νοσήματα, συγκεντρώνοντας και αναλύοντας δεδομένα από 56 χώρες-μέλη. Τα δεδομένα εντάχθηκαν στο λεγόμενο ESC Atlas of Cardiology. Ο Άτλας δείχνει τη συχνότητα και την επίπτωση των καρδιαγγειακών παθήσεων, το κόστος στις εθνικές οικονομίες και αναδεικνύει τα μεγάλα κενά και τις ανισότητες ανάμεσα στις πλούσιες και φτωχές χώρες της Ευρώπης. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehx628

Νέο φάρμακο προστατεύει άτομα που έχουν πάθει έμφραγμα

αρά τις υπάρχουσες θεραπείες, περίπου 25% των ατόμων που έχουν ήδη υποστεί ένα έμφραγμα θα έχουν κάποιο καρδιακό επεισόδιο μέσα σε 5 χρόνια. Τώρα, ένα νέο φάρμακο είναι σε θέση να προστατέψει αυτούς τους ασθενείς, μειώνοντας τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Πρόκειται για την ουσία canakinumab, ένα μονοκλωνικό αντίσωμα, το οποίο αναστέλλει εκλεκτικά την ιντερλευκίνη 1β, μια κυτοκίνη που θεωρείται ότι παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη φλεγμονής στον οργανισμό μας. Μια νέα μελέτη με την ονομασία CANTOS επιβεβαίωσε ότι το φάρμακο μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο καρδιακού επεισοδίου, εγκεφαλικού και καρδιαγγειακού θανάτου σε άτομα που έχουν ήδη υποστεί ένα έμφραγμα και έχουν φλεγμονώδη αθηροσκλήρυνση.

Αναστάτωση από έρευνα για τα νέα αντιπηκτικά

ον Μάιο, δημοσιεύθηκε μια μελέτη στο ιατρικό περιοδικό British Journal of Clinical Pharmacology, προκαλώντας αναστάτωση διεθνώς για τα νέα αντιπηκτικά. Η έρευνα έδειξε ότι ο κίνδυνος εμφράγματος διπλασιάζεται σε ασθενείς με κολπική μαρμαρυγή οι οποίοι λαμβάνουν τα νέα αντιπηκτικά, σε σχέση με εκείνους που λαμβάνουν την κλασική θεραπεία με ανταγωνιστές βιταμίνης Κ, όπως το γνωστό μας Σιντρόμ! Ο πληθυσμός που μελετήθηκε προήλθε από τη βάση δεδομένων Clinical Practice Research Datalink (2008-2014). Συνολικά, πήραν μέρος 30.146 άτομα που έπασχαν από κολπική μαρμαρυγή και λάμβαναν θεραπεία είτε με νέα αντιπηκτικά (νταμπιγκαντράνη και ριβαροξαμπάνη), είτε με ανταγωνιστές της βιταμίνης Κ (κουμαρινικά), είτε με χαμηλής δόσης ασπιρίνη. Πάντως, Έλληνες και ξένοι ειδικοί επεσήμαναν ότι η μελέτη είχε σοβαρά λάθη στον σχεδιασμό της και πως, αντιθέτως, διάφορες έρευνες έχουν τεκμηριώσει τα οφέλη από τη χορήγηση των νέων αντιπηκτικών.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

Το Viagra προστατεύει άτομα που έχουν πάθει έμφραγμα!

άρμακα που χορηγούνται για τη στυτική δυσλειτουργία, όπως το γνωστό μας Viagra, μπορεί να μειώνουν τις πιθανότητες θανάτου σε άτομα που έχουν ήδη πάθει μία φορά έμφραγμα του μυοκαρδίου! Στο απροσδόκητο αυτό συμπέρασμα κατέληξε μεγάλη έρευνα που έγινε στη Σουηδία από το φημισμένο ινστιτούτο Karolinska Institutet, και τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν τον Μάρτιο του 2017 στο επιστημονικό περιοδικό Heart. Στη μελέτη πήραν μέρος όλοι οι άνδρες ηλικίας κατά των 80 ετών οι οποίοι έπαθαν έμφραγμα κατά την περίοδο 2007-2013 (συνολικά 43.145 άνδρες). Πάνω από 7% αυτών λάμβαναν φάρμακα τύπου Viagra με μέσο χρόνο παρακολούθησης τα 3 χρόνια. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: Ο κίνδυνος θανάτου ήταν 33% μικρότερος για τους ασθενείς που έπαιρναν αυτά τα φάρμακα σε σύγκριση με εκείνους που δεν έκαναν χρήση τέτοιων σκευασμάτων. Ακόμη, ο κίνδυνος εισαγωγής στο νοσοκομείο για καρδιακή ανεπάρκεια ήταν 40% μικρότερος.

ρευνα Βρετανών επιστημόνων, που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο στο περιοδικό Lancet, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα stents μπορεί, στην πραγματικότητα, να είναι άχρηστα σε ασθενείς με σταθερή στηθάγχη, που λαμβάνουν φαρμακευτική θεραπεία. Κάθε χρόνο, περίπου 500.000 ασθενείς σε ΗΠΑ και Ευρώπη με σταθερή στηθάγχη υποβάλλονται σε εμφύτευση stents. Η βασική ιδέα της εμφύτευσης των stents είναι ότι αυτά θα ανακουφίσουν τους ασθενείς με στηθάγχη και θα μειώσουν τον κίνδυνο καρδιακού επεισοδίου και θανάτου. Όμως, η νέα έρευνα έδειξε ότι τα stents όχι μόνο δεν βοηθούν τους ασθενείς, αλλά αντιθέτως μπορεί να επιδεινώνουν την κατάστασή τους! Από την άλλη, αυτό δεν σημαίνει ότι τα stents δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιηθούν σε ασθενείς με σταθερή στηθάγχη. Μερικοί ασθενείς δεν μπορούν να λάβουν φάρμακα που ελέγχουν τη στηθάγχη, και σε αυτούς οι γιατροί μπορεί να εξετάσουν τη χρήση stents ως έσχατη λύση. Η μελέτη ανέδειξε παράλληλα ένα ακόμη πιο σοβαρό ζήτημα: τη χρήση αξιόπιστων και καλά σχεδιασμένων μελετών για την τεκμηρίωση στην έγκριση νέων μεθόδων στη διεθνή ιατρική. Εδώ και 40 χρόνια, γίνεται η χρήση των stents χωρίς, όπως αποδεικνύεται, σήμερα να έχουν πραγματοποιηθεί τυφλές μελέτες!

Περιττά τα stents σε ασθενείς με σταθερή στηθάγχη

ΑΡΘΡΟ Οι μελέτες-ορόσημο στην Καρδιολογία COMPASS και CANTOS

Τι νέο φέρνουν οι μελέτες του 2017

του Δημήτρη Ρίχτερ, MD, FESC, FAHA, διευθυντή Β’ Καρδιολογικής Κλινικής Ευρωκλινικής Αθηνών, αντιπροέδρου του Ινστιτούτου Μελέτης και Εκπαίδευσης στη Θρόμβωση και την Αντιθρομβωτική Αγωγή

πάρχει κάποια εξέλιξη το 2017, που θα μείνει στην ιστορία της Καρδιολογίας; Δύσκολο να απαντήσει κανείς σήμερα για το αν ένα πρόσφατο γεγονός μπορεί να μείνει στην ιστορία ως σημαντικό, γιατί ο χρόνος είναι που αναδεικνύει τα πραγματικά σημαντικά γεγονότα. Αν είναι πάντως να μείνουν κάποιες μελέτες του 2017 στην ιστορία, αυτές θα είναι οι COMPASS και CANTOS, οι οποίες για τελείως διαφορετικούς λόγους προσθέτουν σημαντική καινούργια γνώση, ανοίγουν νέους θεραπευτικούς και παθοφυσιολογικούς δρόμους. Θεωρώ ότι και δέκα χρόνια μετά μπορεί να μνημονεύονται ως μελέτες-ορόσημο στην Καρδιολογία.

Ιωάννη Βαρθα

Και δέκα χρόνια μετά, οι COMPASS και CANTOS μπορεί να μνημονεύονται ως μελέτες-ορόσημο στην Καρδιολογία

Η μελέτη COMPASS (*) Η μελέτη αυτή ανέδειξε, για πρώτη φορά, τη χρυσή τομή αντιπηκτικών-αντιαιμοπεταλιακών στη χρόνια στεφανιαία νόσο. Η προσθήκη χαμηλής δόσης ριβαροξαμπάνης 2,5 mg X2 επιπροσθέτως της ασπιρίνης σε ασθενείς με χρόνια στεφανιαία και/ή περιφερική νόσο, έναντι της χορήγησης μόνο ασπιρίνης, οδήγησε σε στατιστικά σημαντική μείωση της καρδιαγγειακής θνησιμότητας και εγκεφαλικών, με αύξηση μόνο των μη θανατηφόρων αιμορραγιών. Για πρώτη φορά, σε ασθενείς με χρόνια αγγειακή νόσο συνδυάζουμε με επιτυχία αντιπηκτικό και αντιαιμοπεταλιακό και οδηγούμαστε σε πλήρη αλλαγή των κατευθυντήριων οδηγιών.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Εταιρε Παθολ

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ης αλίτης*

*Πρόεδρος της είας Ογκολόγων λόγων Ελλάδας

ΑΡΘΡΟ

Η μελέτη COMPASS ανέδειξε, για πρώτη φορά, τη χρυσή τομή αντιπηκτικώναντιαιμοπεταλιακών στη χρόνια στεφανιαία νόσο

Παρά τις υπάρχουσες αποτελεσματικές θεραπείες, εξακολουθεί να υπάρχει ένα ακάλυπτο κενό στην αντιμετώπιση των ασθενών αυτών, με τα ποσοστά στεφανιαίας και περιφερικής αρτηριακής νόσου να αυξάνονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Μέχρι το 2020, το υγειονομικό φορτίο της στεφανιαίας νόσου προβλέπεται να φθάσει τα 82 εκατομμύρια ανθρωποέτη, προσαρμοσμένα ως προς την αναπηρία (DALYs). Η περιφερική αρτηριακή νόσος, παρότι συχνά παραμένει αδιάγνωστη, πλήττει πάνω από 27 εκατομμύρια άτομα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική και αποτελεί σημαντικό δείκτη κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι μελέτες προσυμπτωματικού ελέγχου δείχνουν ότι περίπου το 20% των ενηλίκων άνω των 55 ετών παρουσιάζουν σημάδια περιφερικής αρτηριακής νόσου.

Η μελέτη CANTOS (**) Η μελέτη CANTOS εξέτασε την υπόθεση της φλεγμονής. Επί χρόνια λέμε πως η χρόνια φλεγμονή επιδεινώνει τη στεφανιαία νόσο και πως τα φάρμακα είναι σωτήρια. Στην καρδιαγγειακή νόσο, όπως οι στατίνες ή οι α-ΜΕΑ, δρουν μειώνοντας και την αγγειακή φλεγμονή. Για πρώτη φορά δοκιμάστηκε ένα φάρμακο που δρα μειώνοντας την ιντερλευκίνηβ, και επαγωγικά μειώνοντας σημαντικά τη φλεγμονή (μέσω μέτρησης της hs-CRP) χωρίς να επηρεάζει καθόλου τα επίπεδα αρτηριακής πίεσης ή χοληστερόλης. Στη μελέτη αυτή, είδαμε στατιστικά σημαντική μείωση των καρδιαγγειακών συμβάντων σε όσους έλαβαν κανακινουμάμπη.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Δεν νομίζω πως το φάρμακο θα περάσει στην κλινική χρήση στην Καρδιολογία στις υπάρχουσες ενδείξεις και δόσεις (πολύ υψηλό κόστος, αύξηση σηπτικών θανάτων, μείωση μόνο εμφραγμάτων και όχι θανάτων), αλλά θα έχει ανοίξει ένα νέο θεραπευτικό πεδίο στον χώρο της Καρδιολογίας, πάνω στο οποίο θα ακολουθήσει η εξέλιξη. Περίπου 580.000 άτομα κάθε χρόνο βιώνουν έμφραγμα του μυοκαρδίου στις πέντε μεγαλύτερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 750.000 άτομα μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Παρά τη βέλτιστη καθιερωμένη θεραπεία, οι ασθενείς που έχουν βιώσει προηγούμενο έμφραγμα μυοκαρδίου ζουν με υψηλότερο κίνδυνο δευτεροπαθών μειζόνων ανεπιθύμητων καρδιαγγειακών συμβάντων (MACE), δηλαδή ενός σύνθετου καταληκτικού σημείου καρδιαγγειακού θανάτου, μη θανατηφόρου εμφράγματος του μυοκαρδίου και μη θανατηφόρου εγκεφαλικού. Έχει αποδειχθεί ότι σε περίπου 4 στα 10 άτομα, ο κίνδυνος αυτός σχετίζεται άμεσα με αυξημένη φλεγμονή, η οποία σχετίζεται με φλεγμονώδη αθηροσκλήρυνση, όπως μετράται από τα επίπεδα του βιοδείκτη της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης υψηλής ευαισθησίας (hs-CRP) ≥ 2mg/L. Τα επανεμφανιζόμενα MACE σε άτομα με φλεγμονώδη αθηροσκλήρυνση σχετίζονται με αυξημένη νοσηρότητα, θνητότητα και μειωμένη ποιότητα ζωής και στην παρούσα φάση αποτελούν ένα σημαντικό οικονομικό φορτίο για τους ασθενείς και τα συστήματα υγείας σε όλο τον κόσμο. Αν το 2017 μείνει ως σημαντικό έτος στην ιστορία της Καρδιολογίας, θα είναι για τις εξελίξεις στη θρόμβωση και τη φλεγμονή των αγγείων. Το μέλλον θα δείξει...

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ (*) Πληροφορίες για τη μελέτη COMPASS

(**) Πληροφορίες για τη μελέτη CANTOS

Πρόκειται για μια μελέτη Φάσης ΙΙΙ, που έχει συμπεριλάβει 27.402 ασθενείς σε περισσότερα από 600 κέντρα, σε περισσότερες από 30 χώρες σε όλο τον κόσμο. Στη μελέτη, οι ασθενείς τυχαιοποιήθηκαν ώστε να λάβουν είτε rivaroxaban 2,5 mg δύο φορές την ημέρα σε συνδυασμό με ασπιρίνη 100 mg άπαξ ημερησίως, είτε μόνο rivaroxaban 5 mg δύο φορές την ημέρα, είτε ασπιρίνη 100 mg άπαξ ημερησίως. Η μελέτη διεκόπη πρόωρα (στους 23 μήνες), λόγω εμφανούς ανωτερότητας της ομάδας της ριβαροξαμπάνης συν ασπιρίνη, με το πρωτεύον καταληκτικό σημείο (καρδιαγγειακός θάνατος/εγκεφαλικό/ έμφραγμα) να σημειώνεται στο 4,1% των ασθενών της ομάδας της ριβαροξαμπάνης συν ασπιρίνη έναντι 5,4% στην ομάδα ελέγχου (μόνο ασπιρίνη), λόγος κινδύνου 0,76, p<0,001. Το όφελος αυτό συνοδευόταν από 70% μεγαλύτερο κίνδυνο μείζονος αιμορραγίας (p<0,001), αλλά το καθαρό κλινικό όφελος (σύνολο ισχαιμικών και αιμορραγικών καταληκτικών σημείων) ήταν υπέρ της ριβαροξαμπάνης συν ασπιρίνη (λόγος κινδύνου 0,80, 95% διάστημα αξιοπιστίας 0,70-0,91, p<0,001). Η μελέτη COMPASS είναι μέρος του εκτεταμένου κλινικού προγράμματος ανάπτυξης του rivaroxaban, η οποία αναμένεται κατά την ολοκλήρωσή της να περιλαμβάνει περισσότερους από 275.000 ασθενείς, τόσο σε κλινικές μελέτες όσο και σε μελέτες δεδομένων καθημερινής κλινικής πρακτικής.

Είναι μια τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο, κατευθυνόμενη από συμβάντα μελέτη φάσης ΙΙΙ, η οποία σχεδιάστηκε για να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια και την ανεκτικότητα των τριμηνιαίων υποδόριων ενέσεων ACZ885 (επίσης γνωστό ως canakinumab) σε συνδυασμό με την καθιερωμένη θεραπεία στην πρόληψη των επανεμφανιζόμενων καρδιαγγειακών συμβάντων σε 10.061 ανθρώπους με προηγούμενο έμφραγμα μυοκαρδίου (ΕΜ) και με επίπεδα C-αντιδρώσας πρωτεΐνης υψηλής ευαισθησίας (hsCRP) ≥2mg/L. Η μελέτη αξιολόγησε τρεις διαφορετικές δόσεις του ACZ885 έναντι του εικονικού φαρμάκου. Το πρωτογενές καταληκτικό σημείο της μελέτης ήταν ο χρόνος έως την πρώτη εμφάνιση μείζονος ανεπιθύμητου καρδιαγγειακού συμβάντος (MACE), ενός σύνθετου καταληκτικού σημείου καρδιαγγειακού θανάτου, μη θανατηφόρου εμφράγματος του μυοκαρδίου και μη θανατηφόρου εγκεφαλικού. Τα δευτερεύοντα καταληκτικά σημεία περιελάμβαναν τον χρόνο έως την πρώτη εμφάνιση του σύνθετου καταληκτικού σημείου, που αποτελείται από τον καρδιαγγειακό θάνατο, το μη θανατηφόρο ΕΜ, το μη θανατηφόρο εγκεφαλικό και τη νοσηλεία λόγω ασταθούς στηθάγχης που χρήζει μη προγραμματισμένης επαναγγείωσης, τον χρόνο έως τη νέα εμφάνιση διαβήτη τύπου 2 σε άτομα με προδιαβήτη κατά την τυχαιοποίηση, τον χρόνο έως την εμφάνιση μη θανατηφόρου ΕΜ, μη θανατηφόρου εγκεφαλικού ή ολικής θνητότητας και τον χρόνο ώς την ολική θνητότητα. Ο διάμεσος χρόνος παρακολούθησης ήταν 3,7 έτη. Η μελέτη διήρκεσε περίπου έξι έτη.•••

Who is who Ο Δημήτρης Ρίχτερ τελείωσε την ειδικότητά του στην Καρδιολογία στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Αθηνών το 1999, και στη συνέχεια πήγε με υποτροφία της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας στη Μεγάλη Βρετανία. Ασχολήθηκε ερευνητικά με την Επιδημιολογία και τους παράγοντες κινδύνου της στεφανιαίας νόσου στον ελληνικό πληθυσμό, όπου ανέπτυξε πλούσιο συγγραφικό και ερευνητικό έργο. Μέχρι σήμερα, έχει δημοσιεύσει σε έγκριτα διεθνή περιοδικά άνω των 40 εργασιών, έχει παρουσιάσει 160 ερευνη-

τικές εργασίες του σε συνέδρια και έχει παρευρεθεί ως προσκεκλημένος ομιλητής σε περισσότερα από 400 συνέδρια. Έχει γράψει 6 κεφάλαια σε βιβλία Καρδιολογίας, είναι κριτής εργασιών σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια και περιοδικά, καθώς και υπεύθυνος σύνταξης του περιοδικού «Καρδιά και Αγγεία» του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας. Έχει αποτελέσει μέλος της επιτροπής εκπόνησης κατευθυντήριων οδηγιών τόσο στην Ελληνική όσο και στην Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία. Έχει διατελέσει πρόεδρος της Ομάδας

Η μελέτη CANTOS εξέτασε την υπόθεση της φλεγμονής

Πρόληψης Στεφανιαίας Νόσου της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Λιπιδιολογίας, και σήμερα είναι αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Μελέτης και Εκπαίδευσης στη Θρόμβωση και την Αντιθρομβωτική Αγωγή (ΙΜΕΘΑ). Όσον αφορά το κοινωνικό του έργο, έχει συμμετάσχει σε αποστολές των Γιατρών χωρίς Σύνορα στη Λιβερία και την Αρμενία, έχει εργαστεί ως ιατρικός διευθυντής στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα Ελλάδος και έχει συμμετάσχει στο Διοικητικό τους Συμβούλιο για 4 έτη.

ΑΡΘΡΟ «Σοκ και δέος» από τις νέες κατευθυντήριες οδηγίες που παρουσιάστηκαν στο AHA

Υπέρταση, χοληστερόλη και η «αβάσταχτη ελαφρότητα» των guidelines

του Χρήστου Ντέλλου, διευθυντή του Καρδιολογικού Τμήματος, Τζάνειο Νοσοκομείο Πειραιά

ι νέες κατευθυντήριες οδηγίες (guidelines) για την υπέρταση, που ανακοινώθηκαν στο πρόσφατο συνέδριο της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας (AHA), προκάλεσαν «σοκ και δέος» στην παγκόσμια ιατρική κοινότητα. Ακολουθώντας τις οδηγίες για τη χοληστερόλη, που συνεχώς κατεβάζουν τα όρια των «επιθυμητών τιμών», χαρακτηρίζουν υπερτασικούς όλους τους ενηλίκους που έχουν αρτηριακή πίεση ίση ή μεγαλύτερη από 130 mmHg συστολική και 80 διαστολική, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και φυλής! Με αυτές τις τιμές, σχεδόν οι μισοί ενήλικοι Αμερικανοί και το σύνολο σχεδόν των ηλικιωμένων θεωρούνται πλέον υπερτασι-

Τα νέα, αυστηρά όρια της υπέρτασης και του στόχου θεραπείας, που αμφισβητούνται έντονα, κινδυνεύουν να δημιουργήσουν σε μαζική κλίμακα ιατρογενή υπέρταση και πλήθος φοβισμένων κατά φαντασίαν υπερτασικών

κοί! Πολλά ακόμη εκατομμύρια πολιτών θα πρέπει να λάβουν φαρμακευτική αγωγή, ενώ στους ήδη υπό θεραπεία ο αριθμός των φαρμάκων θα αυξηθεί, προς επίτευξη των «νέων στόχων» αρτηριακής πίεσης, κάτω από 130/80 για όλους! Όμως, τα νέα, τόσο αυστηρά όρια της υπέρτασης και του στόχου θεραπείας αμφισβητούνται έντονα, καθώς στηρίζονται μόνο σε μία –και για πολλούς αναξιόπιστη– μελέτη και αγνοούν πολλές άλλες. Επίσης, αγνοούν την εμπειρία και προσβάλλουν τη νοημοσύνη των κλινικών γιατρών. Από την άλλη, οι οδηγίες για τη διατροφή και την άσκηση που περιλαμβάνονται σε αυτά τα guidelines κρίνονται ιδιαίτερα αναποτελεσματικές ή και επιζήμιες,

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΑΡΘΡΟ

Τα νέα guidelines χαρακτηρίζουν υπερτασικούς τους ενηλίκους με αρτηριακή πίεση ίση ή μεγαλύτερη από 130 mmHg συστολική και 80 διαστολική

καθώς προτείνουν και πάλι δίαιτα με χαμηλά λιπαρά και πολλούς υδατάνθρακες και θεωρούν επαρκή την άσκηση διάρκειας μόνο 30 λεπτών, 3 μέρες την εβδομάδα! Το τελικό αποτέλεσμα, επομένως, αυτών των «νοσογόνων» νέων οδηγιών φαίνεται πως θα είναι η δημιουργία σε μαζική κλίμακα ιατρογενούς υπέρτασης και ενός πλήθους φοβισμένων κατά φαντασίαν υπερτασικών. Το παρήγορο είναι πως ήδη ξεκίνησαν έντονες αντιδράσεις από την παγκόσμια ιατρική κοινότητα, και υπάρχουν ενδείξεις πως οι νέες ευρωπαϊκές οδηγίες για την υπέρταση του 2018 δεν θα ακολουθήσουν το αμερικανικό παράδειγμα και θα διαφυλάξουν ό,τι έχει απομείνει από το κύρος των κατευθυντήριων οδηγιών (guidelines). Στην ίδια την Αμε-

2. Μέτρα αλλαγής του τρόπου ζωής (διακοπή καπνίσματος, απώλεια βάρους και άσκηση) πρέπει να προηγούνται της φαρμακευτικής αγωγής, εκτός αν οι τιμές είναι ιδιαίτερα υψηλές (>180 mmHg) ή το συνολικό score κινδύνου του αρρώστου είναι υψηλό.

ρική, η Ακαδημία των Οικογενειακών Ιατρών (AAFP) ανακοίνωσε πως δεν δέχεται αυτές τις οδηγίες και ότι θα συνεχίσει να ακολουθεί τις παλιές, παρόμοιες με τις ισχύουσες σήμερα στην Ευρώπη.

κε στο JAMA στις 13 Νοεμβρίου 2017, που περιλαμβάνει 74 μελέτες και περισσότερους από 300.000 ασθενείς και αποτελεί την καλύτερη απάντηση στις νέες αμερικανικές οδηγίες. Το συμπέρασμα αυτής της μελέτης αναφέρει πως δεν υπάρχει όφελος στην πρωτογενή πρόληψη όσον αφορά τον θάνατο και τα καρδιαγγειακά επεισόδια από τη μείωση της αρτηριακής πίεσης κάτω από 140 mm Hg. Πιθανό μικρό όφελος όσον αφορά τα μη θανατηφόρα καρδιαγγειακά επεισόδια μπορεί να υπάρξει μόνο σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο. Αντίθετα, η μελέτη SPRINT, στην οποία στηρίζονται οι νέες αμερικανικές οδηγίες, δεν έγινε αποδεκτή από τις ευρωπαϊκές οδηγίες της Πρόληψης του 2016 και έχει δεχθεί σφοδρή κριτική για τη μεθοδολογία, τον αποκλεισμό ομάδων ασθενών

Οι ευρωπαϊκές οδηγίες για την υπέρταση Οι ευρωπαϊκές οδηγίες που ισχύουν για την υπέρταση, όπως εκφράστηκαν στα guidelines του 2016 της Πρόληψης, κινούνται στα πλαίσια της “evidence based medicine”, δηλαδή της τεκμηριωμένης Ιατρικής, όπως άλλωστε και οι μέχρι πρόσφατα ισχύουσες αμερικανικές: 1. Όρια υπέρτασης τα 140/90 mmHg, που επιβεβαιώνονται σε επανειλημμένες μετρήσεις.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

3. Στους ηλικιωμένους, η φαρμακευτική αγωγή συνιστάται με προσοχή και σε τιμές μεγαλύτερες των 160 mmHg, με στόχο τα 140-150 mmHg. Τα παραπάνω όρια αρτηριακής πίεσης, όπως και οι στόχοι της αντιυπερτασικής αγωγής, στηρίζονται σε μια μεγάλη σειρά μελετών και επιβεβαιώνονται από την τελευταία μετα-ανάλυση, που δημοσιεύθη-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

Σε μια νύχτα, με τα κριτήρια των νέων οδηγιών οι «υπερτασικοί» της Αμερικής από 72 εκατομμύρια έφθασαν τα 103, δηλαδή αυξήθηκαν κατά 31 εκατομμύρια! Το 46% των ενηλίκων θεωρούνται πλέον υπερτασικοί, έναντι του 32% με τις παλιές

να καταφέρουν να κατεβάσουν τη συστολική και τη διαστολική τους πίεση και να αποφύγουν τελικά τη σύσταση για φαρμακευτική αγωγή. Οι οδηγίες, άλλωστε, απώλειας βάρους και άσκησης που προτείνονται σε αυτά τα guidelines είναι παρωχημένες και έχουν αποτύχει στην Αμερική και σε όλο τον κόσμο. Η δίαιτα DASH που προτείνουν οι οδηγίες βασίζεται στην κατανάλωση κυρίως υδατανθράκων και στη δραστική μείωση των κορεσμένων λιπών. Είναι η δίαιτα των χαμηλών λιπαρών, που συνέβαλε στην έξαρση της παχυσαρκίας και του διαβήτη σε όλο τον κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες. Μια σειρά μελετών, όπως η PREDIMED και πρόσφατα η PURE, έχουν δείξει τη συσχέτιση της δίαιτας χαμηλών λιπαρών με

οδηγίες! Στους νέους κάτω των 45 ετών οι «υπερτασικοί» τριπλασιάζονται στους άντρες και διπλασιάζονται στις γυναίκες! Από αυτούς όμως υπολογίζεται ότι σε πρώτη φάση θα πάρουν φάρμακα μόνο τα 4,2 εκατομμύρια, που το συνολικό τους «score καρδιαγγειακού κινδύνου» θα είναι πάνω από 10. Επειδή η ηλικία παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στον υπολογισμό αυτού του αμφισβητούμενου “score”, σχεδόν όλοι οι ηλικιωμένοι με τιμές αρτηριακής πίεσης από 130/80 και πάνω θα μπουν άμεσα σε φαρμακευτική αγωγή. Όλοι θα λάβουν οδηγίες αλλαγής του τρόπου ζωής και στους νεότερους με score κάτω του 10 θα δοθεί ένα περιθώριο χρόνου για να κατεβάσουν την αρτηριακή τους πίεση κάτω από 130/80. Αν δεν το πετύχουν, θα δοθούν και σε αυτούς φάρμακα! Λίγοι πάντως αναμένεται

την επιδείνωση της καρδιαγγειακής υγείας και την έξαρση της παχυσαρκίας και του διαβήτη. Επίσης, τα εξωπραγματικά επίπεδα μείωσης στην κατανάλωση αλατιού που προτείνονται στη δίαιτα DASH δεν βοηθούν στην περαιτέρω μείωση της αρτηριακής πίεσης, ενώ εκθέτουν σε σοβαρούς κινδύνους τον ασθενή. Οι οδηγίες των νέων αμερικανικών guidelines, που είναι τόσο αυστηρές στα όρια της υπέρτασης και στη μείωση των κορεσμένων λιπών, είναι ανεξήγητα επιεικείς στον βαθμό της άσκησης που προτείνουν. Κατώτερο όριο ορίζουν τα 30 λεπτά έντονης σωματικής δραστηριότητας 3 μέρες την εβδομάδα, ενώ θα έπρεπε να συστήνουν άσκηση όπως ζωηρό περπάτημα τουλάχιστον 60 λεπτά κάθε μέρα! Νέες μελέτες συνεχώς ανακοινώνουν την ευεργετική επίδραση της άσκησης στη

και την πρόωρη διακοπή της. Άλλωστε, το ελάχιστο όφελος των ασθενών που μείωσαν την αρτηριακή τους πίεση κάτω από 130 mmHg είχε κόστος την εμφάνιση συχνών και σοβαρών παρενεργειών, όπως υπόταση και νεφρική βλάβη.

Πόσοι από τους «νέους υπερτασικούς» θα πάρουν φάρμακα με τις νέες αμερικανικές οδηγίες;

Τα νέα, τόσο αυστηρά όρια της υπέρτασης και του στόχου θεραπείας αμφισβητούνται έντονα

ΑΡΘΡΟ

Οι νέες ευρωπαϊκές οδηγίες για την υπέρταση του 2018 δεν θα ακολουθήσουν το αμερικανικό παράδειγμα

μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου και της θνητότητας από κάθε αιτία, η οποία είναι ανάλογη της έντασης και της διάρκειας κάθε σωματικής δραστηριότητας στη διάρκεια της ημέρας!

Τι σημαίνουν οι νέες οδηγίες για τους «παλιούς υπερτασικούς» σε θεραπεία; Οι υπερτασικοί που είναι ήδη σε φαρμακευτική αγωγή αδυνατούν σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% να πετύχουν τον μέχρι τώρα στόχο μείωσης της αρτηριακής πίεσης κάτω του 140/90, για διάφορους λόγους, με σημαντικότερους την παχυσαρκία, την εμφάνιση παρενεργειών από τα φάρμακα και το κόστος της θεραπείας. Τώρα, καλούνται να πετύχουν τιμές κάτω του 130/80, αυξάνοντας τον αριθμό των φαρμάκων που χρησιμοποιούν. Όπως δείχνουν όλες οι αξιόπιστες μελέτες, αλλά και η πείρα όσων γιατρών παρακολουθούν υπερτασικούς, αυτό δεν θα βελτιώσει την υγεία, ούτε θα μειώσει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο αυτών των ανθρώπων. Αντίθετα, θα τους εκθέσει σε μεγαλύτερο κίνδυνο παρενεργειών, όπως τραυματισμούς από πτώσεις λόγω υποτασικών επεισοδίων, νεφρική βλάβη και αύξηση αντί για μείωση των καρδιακών και εγκεφαλικών επεισοδίων. Το πόσο παράλογη και απαράδεκτη είναι η απαίτηση των νέων οδηγιών για τη μείωση με φαρμακευτική αγωγή της αρτηριακής πίεσης κάτω από 130/80 mmHg φαίνεται στην τελευταία φράση της συνέντευξης ειδικού στην υπέρταση, που αναλύει τις νέες οδηγίες: «Θα χρησιμοποιήσουμε πρωιμότερα και πιο συχνά συνδυασμούς δύο ή περισσοτέρων φαρμάκων για να πετύχου-

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

με αυτές τις τιμές. Αλλά, προσοχή, δεν θέλουμε να πηγαίνει η πίεση και κάτω από 120/70, γιατί τότε μπορεί να έχουμε αύξηση των περιπτώσεων εμφραγμάτων του μυοκαρδίου και διαταραχές στη στεφανιαία κυκλοφορία!». Υπάρχει γιατρός ή ασθενής με τέτοιες ακροβατικές ικανότητες, που χρησιμοποιώντας δύο ή περισσότερα φάρμακα μπορεί να κρατάει σταθερά την πίεση κάτω από 130/80, αλλά και πάνω από 120/70;

Χοληστερόλη και υπέρταση: Βίοι παράλληλοι Η μελέτη SPRINT για την υπέρταση έπαιξε τον ίδιο ρόλο με τη μελέτη IMROVE-IT για τη χοληστερόλη: Να επαναφέρει και στην υπέρταση την απαράδεκτη, επιστημονικά, θεωρία του «όσο πιο χαμηλά τόσο πιο καλά» για τις τιμές της αρτηριακής πίεσης, ώστε να χαρακτηριστεί ο μισός ενήλικος πληθυσμός υπερτασικός! Αγνοώντας το σύνολο των μελετών και προσβάλλοντας τη νοημοσύνη των γιατρών με χρόνια εμπειρία στην υπέρταση, προτείνουν «ένα νούμερο παπούτσι» για όλους τους ανθρώπους, και μάλιστα πολύ στενό! Η υπέρταση είναι πράγματι ένας ισχυρός παράγοντας κινδύνου, αντίθετα με την αυξημένη χοληστερόλη, της οποίας η συμμετοχή στον καρδιαγγειακό κίνδυνο έχει υπερβολικά υπερτιμηθεί. Είναι καλό να έχουμε από μόνοι μας, και χωρίς φάρμακα, χαμηλές τιμές αρτηριακής πίεσης. Ο στόχος όμως των 130/80 είναι επικίνδυνος για τους ηλικιωμένους και για όσους βρίσκονται σε φαρμακευτική αγωγή. Με την καθιέρωση μάλιστα του «score καρδιαγγειακού κινδύνου», όποιος χαρακτηρί-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ζεται υπερχοληστερολαιμικός παίρνει και πιο εύκολα αντιυπερτασική αγωγή και αντίστροφα, όσοι θα χαρακτηριστούν υπερτασικοί θα γίνουν κατάλληλοι και για χορήγηση στατινών, έστω και με χαμηλές τιμές χοληστερόλης. Οι κύριες αιτίες όμως που τροφοδοτούν την υπέρταση, τον διαβήτη και την υπερλιπιδαιμία είναι η παχυσαρκία –που καλπάζει στην Αμερική και στην Ευρώπη– και η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας. Για αυτές, δυστυχώς, και οι παλιές και οι νέες οδηγίες δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται να προτείνουν πραγματικές λύσεις! Τα φάρμακα της χοληστερόλης είναι χρήσιμα όπου υπάρχει πραγματική ένδειξη οφέλους, πολύ περισσότερο είναι χρήσιμα τα φάρμακα για την υπέρταση. Η μαζική όμως χορήγηση φαρμάκων σε υγιείς ανθρώπους, στους οποίους μπαίνει αυθαίρετα η ταμπέλα της «υπερχοληστερολαιμίας» και της «υπέρτασης», δημιουργεί, εκτός από ψυχολογικά και οικονομικά προβλήματα, την ψευδαίσθηση ότι δεν είναι απαραίτητη η αλλαγή στον τρόπο ζωής, όπως η διακοπή του καπνίσματος, η απώλεια βάρους και η άσκηση.

Η θέση των γιατρών της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας Ιδιαίτερα παρήγορη είναι η στάση της Αμερικανικής Ακαδημίας Οικογενειακών Γιατρών (AAFP), που απορρίπτει τις νέες οδηγίες για την υπέρταση και δηλώνει πως δεν θα τις ακολουθήσει. Σε εκτενή ανακοίνωση, κάνει έντονη κριτική στα νέα guidelines, που συνοψίζεται στα εξής σημεία:

Who is who Ο Χρήστος Ντέλλος έλαβε τον τίτλο της ειδικότητας της Καρδιολογίας το 1983. Στη συνέχεια, εργάστηκε ως επιμελητής στην Καρδιολογική Κλινική του Τζάνειου Νοσοκομείου Πειραιά, με διευθυντή, τότε, τον μετέπειτα καθηγητή Διονύσιο Κόκκινο, και εντάχθηκε στο νεοσύστατο ΕΣΥ. Το 1986 έλαβε με «άριστα» τη διδακτορική του διατριβή από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1992 βρέθηκε στο Λονδίνο για μετεκπαίδευση στην Παιδοκαρδιολογία και στις Συγγενείς Καρδιοπάθειες

1. Οι νέες οδηγίες δεν στηρίζονται στο σύνολο των επιστημονικών δεδομένων, αλλά μόνο σε μία, και έντονα αμφισβητούμενη, μελέτη, τη SPRINT. 2. Στις νέες οδηγίες δεν γίνεται εξατομίκευση της θεραπείας ανάλογα με την ηλικία, τη γενικότερη κατάσταση του ασθενούς και τη συνύπαρξη άλλων παθήσεων. 3. Ο υπολογισμός του «score καρδιαγγειακού κινδύνου» είναι αυθαίρετος και υπερβολικός. 4. Δεν εκτιμήθηκε η πιθανή βλάβη των ασθενών από τη φαρμακευτική μείωση της αρτηριακής πίεσης σε τόσο χαμηλά επίπεδα.

Και κάτι καλό στα νέα guidelines της υπέρτασης Το μόνο θετικό νέο στοιχείο στις νέες οδηγίες της αμερικανικής καρδιολογικής εταιρείας για την υπέρταση είναι η έμφαση που δίνουν στον σωστό τρόπο μέτρησης της αρτηριακής πίεσης. Τουλάχιστον μισή ώρα ήρεμης κατάστασης πριν από τη μέτρηση, σωστή θέση και κατάλληλη διάμετρος περιχειρίδας, 5 λεπτά αναμονή πριν την πρώτη μέτρηση, χωρίς να μιλάμε και να μας μιλούν, σε μια κατάσταση σχεδόν «νιρβάνα». Επανάληψη των μετρήσεων τουλάχιστον δύο φορές και σε διαφορετικές ώρες της ημέρας, όπως και σε διαφορετικές μέρες, στο σπίτι. Μόνο αν καταφέρουν να μετράνε την πίεσή τους έτσι, θα χαρακτηριστούν οι μισοί Αμερικανοί υπερτασικοί. Γιατί με τον συνήθη τρόπο μέτρησης της πίεσης κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν υπερτασικοί όλοι!•••

Ενηλίκων στα νοσοκομεία Hospital for Sick Children (Great Ormond Street) και St Bartholomew’s Hospital. Από το 2009 είναι διευθυντής στο καρδιολογικό τμήμα του Τζάνειου Νοσοκομείου. Παράλληλα, διατήρησε στενή σχέση με την πανεπιστημιακή κλινική του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου. Την τελευταία δεκαετία, απέκτησε τη φήμη του «αιρετικού» της Καρδιολογίας, λόγω των απόψεων και αντιρρήσεων που εξέφραζε στα ιατρικά συνέδρια και στην αρθρογραφία του.

Αναφορές - Muntner P, Carey RM, Gidding S, et al. Population impact of the 2017 American College of Cardiology/American Heart Association High Blood Pressure Guideline. Circulation 2017 -A AFP decides to not endorse AHA/ACC Hypertension Guideline. Academy continues to endorse JNC8 Guideline. December 12, 2017 -M attias Brunstrom and Bo Carlberg. Association of Blood Pressure Lowering with Mortality and Cardiovascular Disease Across Blood Pressure Levels. A Systematic Review and Metaanalysis. JAMA. November 13, 2017 - John P. A. Ioannidis. Diagnosis and Treatment of Hypertension in the 2017 ACC/AHA Guidelines and in the Real World. JAMA. December 14, 2017

Σε ανύποπτο χρόνο έκανε λόγο για τις συνέπειες της σπατάλης και της διαφθοράς στον χώρο της υγείας. Για την κατάχρηση των επεμβατικών πράξεων, της φαρμακευτικής αγωγής και των διαγνωστικών εξετάσεων. Για πολυδάπανες επεμβατικές και φαρμακευτικές θεραπείες που δεν είχαν καμιά επιστημονική τεκμηρίωση ωφέλειας ή ασφάλειας για τον άρρωστο. Περισσότερες πληροφορίες: http://www.ntellos.gr/

ΑΡΘΡΟ Ορισμός του καρδιακού θανάτου, αιτιοπαθογένεια, μηχανισμοί και συνέπειες της κοιλιακής μαρμαρυγής

Αιφνίδιος καρδιακός θάνατος: Το μέγιστο λάθος της εξέλιξης

του Π.Ε. Βάρδα, καθηγητή Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, επισκέπτη καθηγητή του Imperial College, London, UK, πρώην προέδρου της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας

αιφνίδιος καρδιακός θάνατος, σύμφωνα με τις γνωστές και σύγχρονες καταγραφές και βάσεις δεδομένων, εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει διεθνώς τη συχνότερη αιτία θανάτου, με ποσοστά κυμαινόμενα μεταξύ ενός και δύο περιστατικών ετησίως ανά 1.000 άτομα στον γενικό πληθυσμό. Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος είναι πρωτίστως και συνηθέστατα αποτέλεσμα της κοιλιακής μαρμαρυγής. Αντίθετα, οι βραδυαρρυθμίες, όπως η νόσος του φλεβοκόμβου ή ο πλήρης κολποκοιλιακός αποκλεισμός, ευθύνονται σε ένα πολύ μικρό ποσοστό (κάτω από 10%) των περιστατικών για την πρόκληση αιφνίδιου θανάτου.

Αποτέλεσμα κυρίως της κοιλιακής μαρμαρυγής, ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος αντιπροσωπεύει τη συχνότερη αιτία θανάτου διεθνώς

Ι. Ορισμός του αιφνίδιου θανάτου και του Αιφνίδιου Καρδιακού Θανάτου (ΑΚΘ) Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει ως αιφνίδιο θάνατο κάθε απώλεια ζωής που συμβαίνει αναπάντεχα, μέσα σε λιγότερο από 12 ώρες ή συμβαίνει στη διάρκεια του ύπνου. Ο ΠΟΥ ορίζει ως αιφνίδιο καρδιακό θάνατο το αιφνίδιο γεγονός που οφείλεται αποδεδειγμένα σε καρδιακά αίτια. Όπως ήδη προαναφέρθηκε, κύρια αιτία του ΑΚΘ είναι η ανάπτυξη κοιλιακής μαρμαρυγής ή συναφών κοιλιακών ταχυαρρυθμιών (ταχεία κοιλιακή ταχυκαρδία, κοιλιακός πτερυγισμός), που εκφυλίσσονται τάχιστα σε κοιλιακή μαρμαρυγή.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΑΡΘΡΟ Οπωσδήποτε, σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού, όπως στους μεταεμφραγματικούς ασθενείς και τα άτομα με διατατικές ή υπετροφικές μυοκαρδιοπάθειες, ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος συμβαίνει σε σημαντικά υψηλότερα ποσοστά, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.

Ο ΠΟΥ ορίζει ως αιφνίδιο καρδιακό θάνατο το αιφνίδιο γεγονός που οφείλεται αποδεδειγμένα σε καρδιακά αίτια

ΙV. Προγνωστικά κριτήρια και δείκτες αιφνίδιου καρδιακού θανάτου

ΙΙ. Κοιλιακή μαρμαρυγήΑιτιοπαθογένεια-Μηχανισμοί και συνέπειες Ως κοιλιακή μαρμαρυγή ορίζεται η πλήρης αποδιοργάνωση του κοιλιακού μυοκαρδίου, ηλεκτρικά και μηχανικά, εξαιτίας ενός αριθμού αιτίων, που οδηγεί περίπου ακαριαία σε αιφνίδιο θάνατο. Τα κύρια αίτια της κοιλιακής μαρμαρυγής είναι η οξεία ισχαιμία του μυοκαρδίου, όπως συμβαίνει στη διάρκεια ενός οξέος μυοκαρδιακού εμφράγματος και ευρύτερα στα οξέα στεφανιαία σύνδρομα, είναι επίσης η διάταση ή η πάχυνση του κοιλιακού μυοκαρδίου, όπως συμβαίνει σε ποικίλες μυοκαρδιοπάθειες. Τέλος, ουσιώδες αίτιο της κοιλιακής μαρμαρυγής μπορεί να είναι οι κληρονομικές ή οι επίκτητες διαυλοπάθειες των κυττάρων του κοιλιακού μυοκαρδίου. Καθένα από τα προηγούμενα, μέσα από σύνθετους ηλεκτροφυσιολογικούς μηχανισμούς, οδηγεί στην αποδιοργάνωση της ηλεκτρικής συνεκτικότητας και ομοιογένειας του μυοκαρδιακού ιστού και συνεπίμονα στον ηλεκτρικό κατακερματισμό της μυοκαρδιακής εκπόλωσης. Οπωσδήποτε, ταυτόχρονα με τον ηλεκτρικό κατακερματισμό, συμβαίνει επίσης μηχανικός κατακερματισμός, πλήρης απώλεια της αντλητικής ικανότητας του κοιλιακού μυοκαρδίου και κυκλοφορική κατάρριψη.

ΙΙΙ. Τα στατιστικά στοιχεία του αιφνίδιου θανάτου (ΑΚΘ) Όπως προαναφέρθηκε, στον γενικό πληθυσμό συμβαίνουν ένας ή δύο θάνατοι ετησίως, ανάμεσα σε χίλιους ανθρώπους. Στην Ευρώπη, μολονότι τα στατιστικά στοιχεία είναι ελλιπή, υπολογίζεται ότι συμβαίνουν περίπου 250.000 θάνατοι ετησίως, καθιστώντας τον ΑΚΘ τη συχνότερη αιτία θνητότητας στον γενικό πληθυσμό.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, οι αρρυθμιολόγοι και οι ηλεκτροφυσιολόγοι έχουν προσπαθήσει εξαντλητικά να αναγνωρίσουν ειδικούς δείκτες, που θα προσδιορίζουν την πιθανότητα ανάπτυξης ΑΚΘ. Οπωσδήποτε, η ερευνητική εργασία των προηγούμενων δεκαετιών έχει συμβάλει ουσιαστικά στην κατανόηση ανάπτυξης των κακοήθων κοιλιακών ταχυαρρυθμιών, χωρίς ωστόσο να έχουν προσδιοριστεί γενικά αποδεκτοί, προγνωστικοί δείκτες, υψηλής ευαισθησίας και ειδικότητας, που θα συνέβαλλαν ουσιαστικά στην επισήμανση των ασθενών πολύ υψηλού κινδύνου. Τα κύρια συμπεράσματα όλων των ερευνητικών μελετών θα μπορούσαν κυρίως να συνοψιστούν ως ακολούθως: α. Ο μεγάλος αριθμός αιφνίδιων καρδιακών θανάτων σε άτομα χωρίς γνωστό προηγούμενο ιστορικό καρδιοπάθειας οφείλεται σε οξεία ισχαιμία του μυοκαρδίου. β. Η συχνότερη αιτία θανάτου νεαρών ατόμων είναι η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια ή επίσης συγγενείς διαυλοπάθειες, όπως το σύνδρομο του μακρού Q-T. Το τελευταίο είναι μια όχι συχνή, κληρονομική διαταραχή του ηλεκτρικού ρυθμού της καρδιάς, που μπορεί να εμφανιστεί σε κατά τα άλλα υγιείς ανθρώπους. γ. Ο ουσιαστικότερος προγνωστικός δείκτης σε μεταεμφραγματικούς ασθενείς είναι το χαμηλό (κάτω από 35%) κλάσμα εξωθήσεως. Ένας σημαντικός αριθμός άλλων δεικτών, που κατά περιόδους θεωρήθηκαν αξιόπιστοι προγνωστικοί παράγοντες, όπως τα όψιμα δυναμικά, η ποικιλότητα της καρδιακής συχνότητας κ.ά., μολονότι έχουν ενίοτε σημασία, δεν κέρδισαν τη γενική αναγνώριση ώστε να κατοχυρωθούν ως αξιόπιστοι προγνωστικοί δείκτες.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ V. Πολιτικές πρόληψης και μεθοδολογίες αντιμετώπισης του ΑΚΘ Η εμπειρία των τελευταίων δεκαετιών έχει δείξει ότι η ρήξη της αθηρωματικής πλάκας των στεφανιαίων αρτηριών και η συνεπόμενη οξεία ισχαιμία ευθύνονται για τον μεγαλύτερο αριθμό αιφνίδιων καρδιακών θανάτων. Ως εκ τούτου, η πρόληψη ανάπτυξης αθηρωματικών στεφανιαίων πλακών, κυρίως με τη χρήση στατινών, είναι η κύρια προτεραιότητα στον γενικό πληθυσμό, πέραν της γενικότερης υγιεινής διατροφής για την πρόληψη του πρωτογενούς αιφνίδιου θανάτου. Εστιάζοντας στις επιμέρους ειδικές ομάδες του πληθυσμού, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί η αξία του περιοδικού ελέγχου, με υπέρηχο καρδιάς και ηλεκτροκαρδιογράφημα των νεαρών αθλητών, προκειμένου να περιοριστούν σημαντικά οι αιφνίδιοι θάνατοι σε νεαρές ηλικίες. Χωρίς αμφιβολία, ένας ηλεκτροκαρδιογραφικός έλεγχος ή και συμπληρωματικά ένας ηχοκαρδιογραφικός έλεγχος δεν θα ήταν υπερβολή για όλους τους μαθητές, προκειμένου να ελεγχθεί τουλάχιστον μία φορά το ζωτικό αυτό όργανο, έστω κι αν δεν είναι αθλητές. Εστιάζοντας στους πληθυσμούς εκείνων με ιστορικό ισχαιμικής καρδιακής νόσου, μυοκαρδιοπαθειών ή συγγενών καρδιοπαθειών, κρίνεται απόλυτα αναγκαίο να τονιστεί ότι η απόφαση για τη διαχείριση

του κινδύνου χρειάζεται να λαμβάνεται από ειδικούς και έμπειρους ηλεκτροφυσιολόγους καρδιάς. Είναι εξαιρετικά ευτυχές το γεγονός ότι τα τελευταία 25 χρόνια, υπάρχουν διαθέσιμοι οι εμφυτεύσιμοι απινιδωτές, συσκευές ικανές να διακόψουν και να ανατάξουν αυτόματα την κοιλιακή μαρμαρυγή και να σώσουν τον ασθενή. Παράλληλα, σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες, γίνεται προσπάθεια να υπάρχουν διαθέσιμοι εξωτερικοί απινιδωτές, κυρίως σε χώρους συγκεντρώσεων (γήπεδα και αεροδρόμια), όπου απλοί πολίτες, κατάλληλα εκπαιδευμένοι, θα μπορούσαν να χειριστούν αυτές τις συσκευές και να διασώσουν ορισμένα θύματα του ΑΚΘ.

VI. Επίλογος Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος είναι, κυριότατα, αποτέλεσμα ενός αδυσώπητου λάθους της εξέλιξης, και συγκεκριμένα της κοιλιακής μαρμαρυγής. Ο σημαντικότερος μυς του σώματος, το μυοκάρδιο, αποδιοργανώνεται και παραλύει σε ελάχιστο χρόνο. Κρίνεται ότι η τεχνολογία, στο εγγύς μέλλον, μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες, θα βελτιώσει εξαιρετικά τους υποδόρια τοποθετούμενους απινιδωτές, ώστε με ασφάλεια και ευκολία να τοποθετούνται σε όλους εκείνους που παρουσιάζουν μικρές ή μεγαλύτερες ενδείξεις ανάπτυξης μιας θανατηφόρου κοιλιακής αρρυθμιογένεσης.•••

Who is who Ο Πάνος Βάρδας γεννήθηκε στα Κύθηρα και σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα. Έλαβε την ειδικότητα της Παθολογίας και της Καρδιολογίας στη Θεραπευτική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ειδικεύθηκε στην Επεμβατική Καρδιολογία και Ηλεκτροφυσιολογία Καρδιάς στο νοσοκομείο Westminster του Λονδίνου. Από το 1990, είναι διευθυντής της Καρδιολογικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου και από το 1997 καθηγητής Καρδιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Έχει διατελέσει πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας και της Ιατρικής Σχολής Κρήτης, ενώ από το 2009 είναι πρόεδρος της Ευρωπα-

ϊκής Εταιρείας Αρρυθμιών. Η ακαδημαϊκή και διοικητική διαδρομή του καθηγητή Π. Βάρδα περιλαμβάνει σημαντικές θέσεις, όπως αυτήν του προέδρου της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης (2003-2007), του προέδρου της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας (1999-2001), του ιδρυτή και πρώτου εκδότη της αγγλόφωνης έκδοσης της Ελληνικής Καρδιολογικής Επιθεώρησης (2001-2015) και του προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Καρδιοαγγειακής Έρευνας (2008). Έχει διατελέσει πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Αρρυθμιών (20102011) και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (2012-2014), στην οποία εκπροσωπούνται οι εθνικές

εταιρείες Καρδιολογίας σε 56 χώρες. Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει 552 επίσημες δημοσιεύσεις, συγγραφή βιβλίων και επιμέλεια γνωστών εκδόσεων. Ένα σημαντικό μέρος του επιστημονικού έργου του εστιάζεται στα οικονομικά της υγείας, την ιατρική τεχνολογία, την καινοτομία και θέματα ρυθμιστικών αρχών συναφή με τις ιατρικές συσκευές. Σήμερα, παράλληλα με την κλινική του ενασχόληση, είναι διευθύνων σύμβουλος και επικεφαλής του στρατηγικού σχεδιασμού του οργανισμού European Heart Agency στις Βρυξέλλες, κλάδου της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας.

ΑΡΘΡΟ Μελέτη HyperGEN

Ανεύρυσμα αορτής στους υπερτασικούς

του Κων/νου Τσιούφη, αν. καθηγητή Καρδιολογίας ΕΚΠΑ, προέδρου της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Υπέρτασης

αρτηριακή υπέρταση είναι η πιο συχνή πάθηση και αφορά περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως και πάνω από 65 εκατομμύρια ενήλικες στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Η υπέρταση είναι παρούσα στο 60% των ασθενών με ανεύρυσμα της αορτής και στο 80% των ασθενών με διαχωρισμό της αορτής, ενώ και στις δύο περιπτώσεις τα ποσοστά είναι αρκετές φορές υψηλότερα από εκείνα του γενικού πληθυσμού παρόμοιας ηλικίας και φύλου. Η εμφάνιση απειλητικών για τη ζωή αγγειακών επιπλοκών, όπως ο διαχωρισμός και η ρήξη της θωρακικής αορτής, φαίνεται να σχετίζεται στενά με τη διάμετρο της ανιούσας αορτής. Η αρτηριακή υπέρταση προκαλεί αύξηση της τοιχωματικής τάσης και για αυτόν τον λόγο θεωρείται συνήθως βασική συνιστώσα για

Η σχέση μεταξύ της αρτηριακής υπέρτασης και του ανευρύσματος αορτής

την ανάπτυξη ανευρυσμάτων της θωρακικής αορτής. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ της υπέρτασης και των διαστάσεων της αορτής παραμένει αμφιλεγόμενη. Σε μια cross-sectional ανάλυση των ασθενών που συμμετείχαν στη μελέτη HyperGEN, ο επιπολασμός της διάτασης της αορτής ήταν παρόμοιος μεταξύ των 2.096 υπερτασικών ασθενών και των 361 νορμοτασικών, ενώ η διορθωμένη με την επιφάνεια σώματος διάμετρος της αορτής στους κόλπους του Valsalva ήταν οριακά μεγαλύτερη στα νορμοτασικά άτομα. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η διάταση της αορτής είναι ένας συνηθισμένος φαινότυπος στους υπερτασικούς ασθενείς, ιδίως στους άνδρες, αλλά οι τιμές της αρτηριακής πίεσης ιατρείου δεν φαίνεται να σχετίζονται άμεσα με τη διάμετρο της αορτής.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΑΡΘΡΟ

Σχεδόν όλες οι μελέτες διαπίστωσαν ότι η υπέρταση αυξάνει τον ρυθμό διάτασης της ανιούσας αορτής σε προϋπάρχοντα ανευρύσματά της

Εξέλιξη του θωρακικού ανευρύσματος Σχεδόν όλες οι μελέτες διαπίστωσαν ότι η υπέρταση αυξάνει τον ρυθμό διάτασης της ανιούσας αορτής σε προϋπάρχοντα ανευρύσματά της. Σε αντίθεση με τις κληρονομικές μορφές θωρακικών ανευρυσμάτων (σύνδρομο Marfan, Loeys-Dietz, EhlersDanlos, δίπτυχη αορτική βαλβίδα), τα ανευρύσματα που σχετίζονται με την υπέρταση επιπλέκονται συνήθως σε διαμέτρους άνω των 60 mm, ενώ ο κίνδυνος επιπλοκών αυξάνεται εκθετικά με την περαιτέρω αύξηση της διαμέτρου. Σε άτομα με φυσιολογική διάσταση της αορτής, ο ρυθμός αύξησής της είναι περίπου 0,9 mm στους άντρες και 0,7 mm στις γυναίκες ανά δεκαετία. Από τη στιγμή που η αορτή γίνει ανευρυσματική, ο ρυθμός ανάπτυξής της επιταχύνεται και επηρεάζεται έντονα από το μέγεθός της. Η βάση δεδομένων από το Yale δείχνει ότι τα ανευρύσματα της θωρακικής αορτής αναπτύσσονται κατά μέσο όρο περίπου 1,2 mm ανά έτος. Ο ρυθμός αύξησης εξαρτάται από το μέγεθος του ανευρύσματος, καθώς η ετήσια αύξηση κυμαίνεται από 0,8 mm για μικρό ανεύρυσμα (40 mm) έως 1,6 mm για μεγάλο ανεύρυσμα (80 mm). Ο ρυθμός αύξησης επηρεάζεται επίσης από τη θέση του ανευρύσματος. Τα ανευρύσματα της ανιούσας θωρακικής αορτής αναπτύσσονται βραδύτερα (0,7 mm/yr) από αυτά της κατιούσας (1,9 mm/yr).

Πότε συστήνεται παρέμβαση Είναι γνωστό ότι οι επιπλοκές του ανευρύσματος της αορτής μπορεί να είναι καταστροφικές αν δεν διαγνωστούν έγκαιρα και αντιμετωπιστούν σωστά. Είναι επομένως α-

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

παραίτητο να γίνει πρώιμη διάγνωση και να διασφαλιστεί μια σωστή παρακολούθηση, προκειμένου να γίνει έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής και να παραπεμφθεί την κατάλληλη χρονική στιγμή για εκλεκτική χειρουργική αποκατάσταση. Η εκλεκτική χειρουργική επέμβαση είναι η ενδεδειγμένη θεραπευτική αντιμετώπιση, καθώς αρκετές μελέτες έχουν δείξει τη μείωση της θνησιμότητας. Διορθωτική χειρουργική επέμβαση συνιστάται όταν η αορτή αγγίζει ένα μέγεθος όπου ο κίνδυνος επιπλοκών ισούται ή υπερβαίνει τον κίνδυνο που σχετίζεται με τη χειρουργική επέμβαση. Υπήρξαν πολλές μελέτες που προσπάθησαν να καθορίσουν ένα συγκεκριμένο μέγεθος στο οποίο θα πρέπει να πραγματοποιηθεί χειρουργική επέμβαση, αλλά έχει φανεί ότι αυτό το μέγεθος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η υποκείμενη παθολογία, ο ρυθμός αύξησης, το οικογενειακό ιστορικό και σε κάποιο βαθμό τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του ίδιου του ασθενούς. Μια αναδρομική μελέτη (η οποία περιελάμβανε λίγους μόνο ασθενείς με σύνδρομο Marfan) έδειξε ότι το μέγεθος που σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο αορτικού διαχωρισμού, ρήξης ή αιφνίδιου θανάτου ήταν τα 60 mm. Στην ίδια μελέτη διαπιστώθηκε ότι ο σχετικός κίνδυνος οξέος αορτικού διαχωρισμού δεν αυξήθηκε σημαντικά για διαστάσεις της αορτής μεταξύ 50 και 59 mm, ενώ σχεδόν εννιαπλασιάστηκε για διαστάσεις μεγαλύτερες από 60 mm. Επομένως, είναι ασφαλές να συστήσουμε εκλεκτική χειρουργική επέμβαση όταν η αορτή φθάσει σε διάμετρο τα 55 mm, εκτός αν ο ασθενής εμπίπτει στην κατηγορία της δίπτυχης αορτικής βαλβίδας με παράγοντες κινδύνου (οικογενειακό ιστορικό, υπέρτα-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ση, στένωση του ισθμού της αορτής, ρυθμός αύξησης > 3 mm/yr) ή του συνδρόμου Marfan σύμφωνα με τις πρόσφατες ευρωπαϊκές κατευθυντήριες οδηγίες.

Φαρμακευτική αγωγή Εάν διαγνωστεί έγκαιρα η ήπια έως μέτρια διάταση της ανιούσας αορτής, μπορεί πιθανόν να ωφεληθεί από φαρμακευτικές αγωγές όπως οι β-αναστολείς και οι αναστολείς ΜΕΑ. Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό να προλαμβάνονται και να αντιμετωπίζονται παράγοντες κινδύνου όπως η υπέρταση και το μεταβολικό σύνδρομο. Όσον αφορά στην αρτηριακή πίεση-στόχο, δεν υπάρχουν επίσημες συστάσεις. Στις κατευθυντήριες ευρωπαϊκές οδηγίες για την υπέρταση δεν γίνεται ιδιαίτερη αναφορά σε αυτές τις καταστάσεις, αλλά υπονοείται ότι θα πρέπει να εφαρμόζεται ο γενικότερος στόχος μείωσης της αρτηριακής πίεσης σε επίπεδα < 140/90 mmHg. Ωστόσο, από κάποιους υποστηρίζεται η άποψη για πιο αυστηρούς στόχους, σε επίπεδα < 120/80 mmHg, χωρίς όμως αυτό να προκύπτει από κάποια τυχαιοποιημένη μελέτη.

Συστάσεις για άσκηση Παρ’ όλο που φαίνεται ότι η πλειονότητα των αορτικών διαχωρισμών εμφανίζονται χωρίς κάποιον εκλυτικό παράγοντα, είναι γνωστό ότι σε κάποιες περιπτώσεις εμφανίζονται σε κατάσταση έντονης ισομετρικής προσπάθειας. Συνεπώς, θα πρέπει να συμβουλεύουμε τους ασθενείς να αποφεύγουν την έντονη ισομετρική δρα-

στηριότητα, επειδή αυξάνει απότομα την αρτηριακή πίεση και την τοιχωματική τάση της αορτής. Αντίθετα, η αερόβια άσκηση είναι γενικά ασφαλής, υπό τον όρο ότι ο ασθενής δεν εμφανίζει υπέρμετρη ινότροπη απάντηση. Συνεπώς, εάν ένας ασθενής επιθυμεί να κάνει έντονη αερόβια άσκηση, είναι συνετό να προηγηθεί μια δοκιμασία κόπωσης υπό πλήρη αντιυπερτασική αγωγή, για να αξιολογηθεί η φυσιολογική απάντηση στην άσκηση και να διασφαλιστεί ότι η συστολική αρτηριακή πίεση δεν ξεπερνά τα 180 mmHg.

Συμπεράσματα Το ανεύρυσμα της θωρακικής αορτής εμφανίζει αυξημένο επιπολασμό στους υπερτασικούς ασθενείς, χωρίς ωστόσο να αποδεικνύεται από τις κλινικές μελέτες σχέση των επιπέδων της αρτηριακής πίεσης και της διαμέτρου της αορτής. Θα πρέπει, λοιπόν, κατά την υπερηχοκαρδιολογική μελέτη των υπερτασικών ασθενών να εκτιμάται με προσοχή η διάσταση της ανιούσας αορτής. Όταν αυτή παρουσιάζει αυξημένες διαστάσεις, θα πρέπει να γίνεται πλήρης έλεγχος της θωρακικής αορτής με αξονική ή μαγνητική αγγειογραφία, καθώς και υπερηχογραφική εκτίμηση της κοιλιακής αορτής. Όσον αφορά στην αντιυπερτασική αγωγή, θα πρέπει να περιλαμβάνει β-αποκλειστή και ως δεύτερο φάρμακο πιθανόν κάποιο φάρμακο του άξονα. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να διασφαλίζεται η καλή ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.•••

Who is who Ο Κωνσταντίνος Τσιούφης αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή Αθηνών το 1987 με βαθμό «Άριστα» και έγινε διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1997 επίσης με βαθμό «Άριστα». Η μεταπτυχιακή ιατρική του εκπαίδευση στην Καρδιολογία και την Υπέρταση έγινε αρχικά στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Αθηνών και αργότερα στο Veterans Affairs Medical Center, Georgetown University, Washington DC, USA. Στον κλινικό τομέα, οι κύριοι τομείς δραστηριότητάς του είναι δύο: η υπερτασική νόσος και η επεμβατική καρδιολογία (PTCA-stent, βαλβιδοπλαστική, εμφύτευση βηματοδότη/απινιδωτή κ.λπ.).

Στον τομέα της υπέρτασης, η έρευνά του έχει επικεντρωθεί στη βλάβη της καρδιάς, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη μικρολευκωματινουρία και νεφρική δυσλειτουργία, την υπερτροφία της αριστερής κοιλίας και της αρτηριακής ακαμψίας, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου της φλεγμονής και ενδοθηλιακής δυσλειτουργίας. Στον τομέα της επεμβατικής καρδιολογίας, η έρευνά του έχει επικεντρωθεί στην εκτίμηση της στεφανιαίας εφεδρείας σε διάφορες κλινικές συνθήκες, στην αθηροσκλήρωση των καρωτίδων και την παθοφυσιολογία της ευάλωτης αθηρωματικής πλάκας. Έχει λάβει περισσότερα από 22 βρα-

βεία για την καλύτερη επιστημονική έρευνα σε εθνικά και διεθνή επιστημονικά συνέδρια και έχει συμμετάσχει σε περισσότερες από 23 πολυκεντρικές μελέτες. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 250 εργασίες σε έγκριτα διεθνή περιοδικά (1ος συγγραφέας σε 73 εργασίες) που αφορούν κυρίως την υπέρταση, τη αρτηριοσκλήρωση και γενικότερα την καρδιαγγειακή νόσο. Σήμερα, είναι αναπληρωτής καθηγητής Καρδιολογίας στην Α’ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο Ιπποκράτειο, πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Υπέρτασης.

ΑΡΘΡΟ Η συχνότερη αρρυθμία, που ευθύνεται για σημαντικό μέρος των εγκεφαλικών επεισοδίων και αποτελεί μείζονα αιτία καρδιακής ανεπάρκειας

Θεραπεύοντας την κολπική μαρμαρυγή

του Γεωργίου Ανδρικόπουλου, MD, PhD, FESC, Διευθυντή A’ Καρδιολογικής Κλινικής & Εργαστηρίου Ηλεκτροφυσιολογίας/ Βηματοδότησης, Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center

καρδιά μας μπορεί να χάσει τον ρυθμό της με πολλούς τρόπους. Μπορεί να έχουμε απλά έκτακτες συστολές, να έχουμε πολλούς σφυγμούς, λόγω σωματικής άσκησης, να έχουμε μια επικίνδυνη αρρυθμία, όπως αυτές που συμβαίνουν όταν η καρδιά μας είναι κουρασμένη, αλλά το πιθανότερο είναι ότι όταν η καρδιά των ενηλίκων χτυπάει γρήγορα και άρρυθμα, τότε μας έχει επισκεφθεί η κολπική μαρμαρυγή. Εξάλλου, δεν είναι σπάνιο γεγονός η επίσκεψή της. Από κολπική μαρμαρυγή πάσχει το 3% του πληθυσμού στην Ευρώπη και τη χώρα μας. Είναι η συχνότερη αρρυθμία και ευθύνεται για σημαντικό μέρος των εγκεφαλικών επεισοδίων ενώ αποτελεί μείζονα αιτία καρδιακής ανεπάρκειας. Το κυριότερο όμως γεγονός είναι ότι για τους ασθενείς προκαλεί μεγάλη επιδεί-

Εξελίξεις στη θεραπεία της συχνότερης αρρυθμίας νωση της ποιότητας της ζωής τους και για το σύστημα υγείας αποτελεί σημαντική πηγή δαπανών, λόγω των συχνών υποτροπών της, που οδηγούν τους ασθενείς στα νοσοκομεία. Τα παραπάνω προβλήματα αναμένεται να λάβουν μεγαλύτερες διαστάσεις στο μέλλον, γιατί ξέρουμε ότι αυτό το πλήθος των άνω των 300.000 ασθενών, που υπάρχουν στη χώρα μας θα διογκωθεί ταχύτατα τις προσεχείς δεκαετίες. Ο κυριότερος λόγος είναι η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης αλλά και η μεταβολή της πυραμίδας των ηλικιών στη χώρα μας. Πιο απλά, η κολπική μαρμαρυγή μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά είναι κυρίως νόσος των μεγάλων ηλικιών και ως τέτοια θα αυξάνει συνέχεια στη χώρα μας. Εστιάζοντας στην αρρυθμία αυτή, δεν πρέπει να επικεντρωνόμαστε μόνο στη σημαντική νοσηρότητα και

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΑΡΘΡΟ

Από κολπική μαρμαρυγή πάσχει το 3% του πληθυσμού στην Ευρώπη και τη χώρα μας θνησιμότητα που σχετίζεται με την αύξηση των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων και της καρδιακής ανεπάρκειας. Έχει τουλάχιστον την ίδια σημασία από κοινωνικοοικονομική σκοπιά και η μεγάλη κατανάλωση ιατρικών και οικονομικών πόρων, λόγω των συχνών νοσηλειών που σχετίζονται με υποτροπές της αρρυθμίας. Οι περισσότερες μελέτες στον ευρωπαϊκό χώρο δείχνουν ότι η κολπική μαρμαρυγή κοστίζει από 7.000 ώς 15.000 ευρώ κατ’ έτος. Τι ζητάει από τους παρόχους υγείας αυτό το διογκούμενο πλήθος ασθενών; Ανακούφιση από τα συμπτώματα και τις συχνές εισαγωγές στο νοσοκομείο και προφύλαξη από τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και την καρδιακή ανεπάρκεια. Δηλαδή θεραπεία με προσιτό και αποτελεσματικό τρόπο. Αυτό ακριβώς που δεν υπάρχει σήμερα διαθέσιμο για την πλειονότητα αυτών. Δυστυχώς, η θεραπευτική της κολπικής μαρμαρυγής δεν έχει δώσει ακόμη οριστική λύση για τη θεραπεία της. Κατά την τελευταία δεκαετία, υπήρξαν δύο σημαντικές αλλαγές στη θεραπεία της κολπικής μαρμαρυγής, που κάποτε χαρακτηριζόταν «ντροπή της καρδιολογίας», γιατί τα θεραπευτικά μας μέτρα ήταν περιορισμένα και μη αποτελεσματικά. Το πρώτο ήταν η εισαγωγή των νεότερων αντιπηκτικών, που βοήθησε πολλούς ασθενείς να ακολουθήσουν μια αποτελεσματική αντιπηκτική αγωγή, μειώνοντας την πιθανότητα να υποστούν ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, και το δεύτερο ήταν η εισαγωγή της επεμβατικής θεραπείας (ablation), που αύξησε την αποτελεσματικότητά μας στην αποφυγή των υποτροπών της κολπικής μαρμαρυγής τουλάχιστον κατά 50% σε σχέση με τη φαρμακευτική αντιαρρυθμική αγωγή. Η επέμβαση κατάλυσης (ablation) για την κολπική μαρμαρυγή εμφανίστηκε πριν από 17 χρόνια και κερδίζει συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια. Η βασική ιδέα έγκει-

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

ται στην ηλεκτρική απομόνωση των πνευμονικών φλεβών από τον αριστερό κόλπο, με στόχο την προστασία της καρδιάς από την ανεξέλεγκτη ηλεκτρική τους δραστηριότητα, που προκαλεί αποδιοργάνωση της φυσιολογικής λειτουργίας των κόλπων και ευνοεί την εγκατάσταση μιας χαοτικής ηλεκτρικής δραστηριότητας, που δεν είναι άλλη από την κολπική μαρμαρυγή. Η απομόνωση αυτή επιτυγχάνεται με ειδικούς καθετήρες που εισάγονται στον αριστερό κόλπο. Η χρήση σύγχρονων συστημάτων ηλεκτροανατομικής χαρτογράφησης ή κρυοπηξίας αυξάνει την αποτελεσματικότητα και ασφάλεια της μεθόδου. Στις εικόνες που ακολουθούν φαίνονται οι δύο κύριοι τρόποι με τους οποίους επιτυγχάνουμε σήμερα την ηλεκτρική απομόνωση των πνευμονικών φλεβών από τον αριστερό κόλπο.

Εικόνα 1. Επέμβαση κατάλυσης κολπικής μαρμαρυγής με σύστημα τρισδιάστατης ηλεκτροανατομικής χαρτογράφησης Οι καφέ κουκίδες δείχνουν τα σημεία που χορηγήθηκε υψίσυχνο ρεύμα, προκειμένου να απομονωθεί ηλεκτρικά η αντίστοιχη φλέβα από τον αριστερό κόλπο.

Εικόνα 2. Επέμβαση κατάλυσης κολπικής μαρμαρυγής με τη μέθοδο της κρυοπηξίας. Διακρίνεται το ειδικό μπαλόνι που αποφράσσει την πνευμονική φλέβα και την απομονώνει ψυχόμενο στους -400 C°.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Η περιγραφή των υπόλοιπων τεχνικών προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα, που είναι η αποτροπή της επανεμφάνισης της κολπικής μαρμαρυγής, ξεφεύγει από τον σκοπό αυτού του άρθρου. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι ότι, σήμερα, το ablation της κολπικής μαρμαρυγής αποτελεί δόκιμη και καταξιωμένη θεραπεία, που προσφέρει πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και ασφάλεια από οποιοδήποτε άλλο θεραπευτικό μέτρο έχουμε στη διάθεσή μας. Για τον λόγο αυτό, εξάλλου, προτείνεται στις πρόσφατες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας, ακόμη και για επιλεκτικές περιπτώσεις ασθενών, που δεν έχουν δοκιμάσει την αντιαρρυθμική αγωγή (“first line treatment for atrial fibrillation”).

Οι προτεραιότητες για την αντιμετώπιση της κολπικής μαρμαρυγής αλλάζουν Μέχρι πρόσφατα, αν έπρεπε να περιγράψουμε τον ιδανικό υποψήφιο για ablation, θα διαλέγαμε έναν ασθενή ηλικίας < 7075 έτη, με φυσιολογικές διαστάσεις κόλπων, παροξυσμική και όχι μόνιμη κολπική μαρμαρυγή χωρίς σημαντικές άλλες συννοσηρότητες, δηλαδή άλλα νοσήματα που επιδεινώνουν την πρόγνωση, όπως η καρδιακή ανεπάρκεια. Όμως, πρόσφατα, η ανακοίνωση μιας μεγάλης μελέτης για την επέμβαση κατάλυσης μάς έδειξε ότι αυτοί που ωφελούνται περισσότερο ίσως να είναι οι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια. Μάλιστα, στη μελέτη αυτή, οι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια που α-

ντιμετωπίστηκαν με επέμβαση κατάλυσης (ablation) αντί για φάρμακα είχαν καλύτερη πρόγνωση και καλύτερη επιβίωση. Ήταν η πρώτη φορά που αποδείχθηκε ότι η επέμβαση κατάλυσης παρατείνει τη ζωή των ασθενών. Μέχρι τώρα, μπορούσαμε να μιλάμε μόνο για βελτίωση των συμπτωμάτων και μείωση των υποτροπών. Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής τοποθετούν την επέμβαση κατάλυσης της κολπικής μαρμαρυγής ανάμεσα στις, ομολογουμένως λίγες, θεραπείες που αυξάνουν το προσδόκιμο επιβίωσης της ασθενών. Συγχρόνως, όμως μας υπενθυμίζουν ότι πρέπει να μην εγκαταλείπουμε εύκολα τη μάχη εναντίον της κολπικής μαρμαρυγής, ιδίως στους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια. Βέβαια, πρέπει να καταστεί σαφές ότι το ablation αποτελεί για πολλούς ασθενείς θεραπεία επιλογής, αλλά δεν αποτελεί

πανάκεια για κανέναν. Επιπλέον, πρέπει οι ασθενείς να γνωρίζουν ότι ένα ποσοστό 10-20% θα χρειαστεί και δεύτερη επέμβαση, προκειμένου να επιτύχει ποσοστό θεραπείας που φτάνει το 80%. Τέλος, είναι σαφές ότι πρόκειται για μια λεπτή και απαιτητική επέμβαση, με ποσοστό επιπλοκών 1-5%. Θυμηθείτε ότι 1-5% κάθε έτος είναι το ποσοστό σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών της αντιαρρυθμικής φαρμακευτικής αγωγής, που όμως παρουσιάζει αποτελεσματικότητα 25-50% στη διατήρηση του φυσιολογικού ρυθμού μετά από έναν χρόνο φαρμακευτικής αγωγής. Όμως η επέμβαση κατάλυσης είναι επέμβαση. Και οι επεμβάσεις συνοδεύονται από μεγαλύτερη ευθύνη για τους θεράποντες και μεγαλύτερη αγωνία για τους ασθενείς.

ΑΡΘΡΟ

Η επέμβαση κατάλυσης (ablation) για την κολπική μαρμαρυγή εμφανίστηκε πριν από 17 χρόνια και κερδίζει συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια

Για τον λόγο αυτό, πρέπει να πραγματοποιείται μόνο σε πολύ καλά εξοπλισμένα κέντρα από έμπειρες και πλήρεις ομάδες. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία, απαιτούνται τουλάχιστον 50 επεμβάσεις κατ’ έτος προκειμένου να διατηρεί ένας ηλεκτροφυσιολόγος και ένα κέντρο τον βαθμό ετοιμότητας και αποτελεσματικότητας που απαιτείται. Και, παρά τους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, όπου η αποεπένδυση στον χώρο της υγείας είναι ακόμα σε εξέλιξη, υπάρχουν αρκετά τέτοια κέντρα στη χώρα μας. Συμπερασματικά, το ablation κολπικής μαρμαρυγής περνάει στην εποχή της ωριμότητας. Είναι σήμερα η πιο αποτελεσματική και συχνά η πιο ασφαλής θεραπεία για την παροξυσμική κυρίως κολπική μαρμαρυγή, ενώ πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι η μείωση της κολπικής μαρμαρυγής οδηγεί και σε όφελος επιβίωσης. Η πληροφόρηση όμως ιατρών και ασθενών

Ο Γεώργιος Ανδρικόπουλος είναι καρδιολόγος με εξειδίκευση στην Ηλεκτροφυσιολογία. Μετεκπαιδεύθηκε στη Μ. Βρετανία στη Γενετική των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων, με υποτροφία της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας, και είναι διδάκτορας της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επιστημονικός σύμβουλος του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Ελληνικής Εταιρείας Καρδιαγγειακής Έρευνας και πρόεδρος του Ινστιτούτου για τη Θρόμβωση και την Αντι-

θρομβωτική Αγωγή (ΙΜΕΘΑ). Η ερευνητική του δραστηριότητα έχει εστιαστεί στις αρρυθμίες, στις συσκευές διαχείρισης του καρδιακού ρυθμού, στη γενετική και την πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Υπήρξε πρόεδρος της ομάδας εργασίας προληπτικής καρδιολογίας της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Ακόμη, κύριος ερευνητής των μελετών GEMIG και HELIOS, MANAGE-AF, RHYTHMOS, TARGET, PHAETHON και άλλων, ευρισκομένων σε εξέλιξη, πολυκεντρικών μελετών.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

για την κολπική μαρμαρυγή γενικά και το ablation ειδικότερα είναι μάλλον περιορισμένη. Ευτυχώς, όμως, η κατάσταση αυτή αλλάζει προς το καλύτερο, και συγχρόνως βελτιώνεται και η διαθέσιμη υλικοτεχνική υποδομή, που κάνει την επέμβαση αυτή ασφαλέστερη και αποτελεσματικότερη. Η παρούσα οικονομική και κοινωνική κρίση απειλεί και αυτήν την πτυχή της ιατρικής με οπισθοδρόμηση, αλλά είναι σαφές, από πλήθος αναλύσεων και μελετών, ότι, πέραν των ευεργετικών αποτελεσμάτων στον ασθενή, το ablation της κολπικής μαρμαρυγής είναι και μια θεραπεία με πολύ καλή σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας, γιατί απαλλάσσει το σύστημα υγείας από τις μεγάλες δαπάνες που προκαλούν οι συχνές υποτροπές της κολπικής μαρμαρυγής. Όμως πρέπει να καταστεί σαφές ότι η βελτίωση της αποτελεσματικότητας της επέμβασης κατάλυσης έχει όρια και βέβαια δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στο επίπεδο του ελληνικού πληθυσμού. Αν θέλουμε να αποφύγουμε το ανθρώπινο και οικονομικό κόστος στην επόμενη γενιά ασθενών, θα πρέπει να φροντίσουμε να μειωθεί η υπέρταση στον πληθυσμό μας. Κι αυτό μπορεί να γίνει εφικτό αύριο αν φροντίσουμε να μειωθεί η παιδική παχυσαρκία και να αυξηθεί η φυσική δραστηριότητα σήμερα. Επανερχόμαστε στα δύσκολα, λοιπόν. Άσκηση, αποφυγή καπνίσματος και ανθυγιεινών διαιτητικών προτύπων. Για να αποφύγουμε αύριο την επέμβαση κατάλυσης και να μπορούμε να αποφασίζουμε για τον εαυτό μας όταν πραγματικά μπορούμε.•••

Who is who Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε μερικά από τα εγκυρότερα ιατρικά περιοδικά, όπως στα New England Journal of Medicine, JAMA, Annals of Internal Medicine, Circulation, European Heart Journal, Europace κ.ά., και είναι κριτής εργασιών προς δημοσίευση σε μερικά από τα εγκυρότερα καρδιολογικά περιοδικά. Σήμερα, ο κύριος Ανδρικόπουλος εργάζεται ως διευθυντής στο Α’ Καρδιολογικό Τμήμα & Τμήμα Ηλεκτροφυσιολογίας του Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center.

αφιέρωμα

σακχαρώδης διαβήτης 46

Οι νεότερες εξελίξεις γύρω από τον σακχαρώδη διαβήτη

Χρ. Δαραμήλας Αλαλούμ με τον αριθμό των διαβητικών στην Ελλάδα

Ζ. Μούσλεχ «Κλειδί» η εκπαίδευση

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Οι νεότερες εξελίξεις γύρω από τον σακχαρώδη διαβήτη

Επιμέλεια: Βασιλική Αγγουρίδη

υνυφασμένος με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, ο σακχαρώδης διαβήτης (ΣΔ) δεν έχει χαρακτηριστεί άδικα «μάστιγα». Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ο αριθμός των ατόμων με διαβήτη αυξήθηκε, από 108 εκατομμύρια το 1980, σε 422 εκατομμύρια το 2014. Ο παγκόσμιος επιπολασμός της νόσου στους ενηλίκους έχει αυξηθεί από το 4,7% στο 8,5%, αντιστοίχως. Μάλιστα, ο επιπολασμός του σακχαρώδη διαβήτη αυξάνεται με μεγαλύτερο ρυθμό στις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Βασική αιτία τύφλωσης, νεφρικής ανεπάρκειας, εμφραγμάτων, εγκεφαλικών και ακρωτηριασμών, ο διαβήτης αποτελεί και άμεση αιτία θανάτου. Εκτιμάται ότι το 2015 περίπου 1,6 εκατ. θάνατοι ο-

Το κόστος της νόσου, η επίπτωσή της αλλά και οι έρευνες που ξεχώρισαν στο πρόσφατο συνέδριο EASD

φείλονταν άμεσα στη νόσο, ενώ το 2012 2,2 εκατ. αποδόθηκαν σε υψηλά επίπεδα σακχάρου. Σχεδόν το 50% των θανάτων που συνδέονται με υψηλή γλυκόζη αφορούν άτομα ηλικίας μικρότερης των 70. Ο ΠΟΥ προβλέπει ότι το 2030 ο διαβήτης θα αποτελεί την 7η αιτία θανάτου. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, που η νόσος συνιστά «μάστιγα» όχι μόνο για τη δημόσια υγεία αλλά και για τα Ταμεία. Το κόστος του διαβήτη διεθνώς εκτιμάται στα 850 δισ. δολ. ετησίως, την ώρα που ο αριθμός των ατόμων που ζουν με διαβήτη έχει τριπλασιαστεί από το 2000. Το υψηλό κόστος διαχείρισης της πάθησης συνδέεται όχι μόνο με την αξία των φαρμάκων, αλλά και με τη διαχείριση των επιπλοκών, όπως το διαβητικό πόδι και η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΣΑΚΧΑΡΏΔΗΣ ΔΙΑΒΉΤΗΣ

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Η πλειονότητα των περιπτώσεων αφορά σε διαβήτη τύπου 2, ενώ, σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη, ένας στους 11 ενήλικες παγκοσμίως ζουν με τη νόσο. Συνολικά, τα άτομα με διαβήτη υπολογίζονται σήμερα σε 451 εκατομμύρια, αριθμός που αναμένεται να φθάσει τα 693 εκατομμύρια έως το 2045 αν δεν ανακοπεί η πορεία της νόσου.

Συνέδριο EASD

Στο επίκεντρο του συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Μελέτη του Διαβήτη βρέθηκαν οι μελέτες έκβασης ΣΔ τύπου 2 και καρδιαγγειακών συμβαμάτων

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος στο πρόσφατο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Μελέτη του Διαβήτη βρέθηκαν οι μελέτες έκβασης ΣΔ τύπου 2 και καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Μεταξύ αυτών, η J-DOIT3 (Japan Diabetes Optimal Integrated Treatment Study), σύμφωνα με την οποία η εντατική θεραπεία για την αντιμετώπιση του διαβήτη τύπου 2 βοήθησε να μειωθούν μια σειρά εκβάσεων που σχετίζονται με την καρδιά, μεταξύ αυτών το έμφραγμα του μυοκαρδίου, το εγκεφαλικό αλλά και η θνησιμότητα όλων των αιτιών συγκριτικά με τη συνήθη θεραπεία. Εξετάστηκε μια πολυπαραγοντική παρέμβαση, με επιθετικούς στόχους, για τον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης, των λιπιδίων και των επιπέδων γλυκόζης. Μάλιστα, καταγράφηκαν μειωμένα επίπεδα αρτηριακής πίεσης, LDL-C και γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης σε ασθενείς που λάμβαναν την εντατική θεραπεία (123/71 mm Hg 85 mg/dL και 6,8%, αντίστοιχα, συγκριτικά με 129/74 mm Hg, 104 mg/ dL και 7,2%). Τώρα, σε εξέλιξη είναι μια περαιτέρω μελέτη παρακολούθησης, με στόχο την αξιολόγηση της επίπτωσης της «μεταβολικής μνήμης» στις μακροαγγειακές επιπλοκές και στη συνολική θνησιμότητα, καθώς και στις μικροαγγειακές επιπλοκές. «Τα αποτελέσματα της J-DOIT3 δείχνουν πως μια πολυπαραγοντική παρέμβαση με αυστηρότερους στόχους από εκείνους που συστήνουν οι ισχύουσες κατευθυντήρες οδηγίες μπορεί να συμβάλει στον περιορισμό της νεφροπάθειας και του εγκεφαλικού σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, ακόμη και σε σύγκριση με την τρέχουσα βασική θεραπεία» δήλωσε ο βασικός ερευνητής του πανεπιστημίου του Τόκιο, Takashi Kadowaki. Ακόμη μία έρευνα, αυτή τη φορά για την υγεία των ματιών των ατόμων με διαβήτη, προσέλκυσε το ενδιαφέρον στο EASD. Πρόκειται για την πρώτη κλινική δοκιμή αξιολόγησης τοπικών, νευροπροστατευτι-

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

κών παραγόντων, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της οποίας οι οφθαλμικές σταγόνες σωματοστατίνης 0,1% και βριμονιδίνης τρυγικής 0,2% κατάφεραν να μειώσουν τον κίνδυνο εξέλιξης της εκφύλισης του οπτικού νεύρου στην πρώιμη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, σε ασθενείς με ανιχνεύσιμο νευροεκφυλισμό κατά την έναρξη. Ωστόσο, σε σύγκριση με το placebo, καμία από τις δύο σταγόνες δεν κατάφερε να μειώσει σημαντικά τις νέες περιπτώσεις νευροεκφύλισης όταν μετρήθηκαν με πολυεστιακό ηλεκτροδιαγνωστικό έλεγχο. Η μελέτη των τριών αξόνων κατέγραψε και έναν υψηλό αριθμό τοπικών ανεπιθύμητων ενεργειών με τη χρήση των σταγόνων βριμονιδίνης τρυγικής, που μπορεί να περιορίζουν τη δυνατότητά τους για μακροχρόνια θεραπεία. Οι ερευνητές της μελέτης DIRECT αναγνώρισαν τρεις υποομάδες του πληθυσμού με διαβήτη τύπου 2, επιτρέποντας ενδεχομένως την πρόβλεψη του ρυθμού εξέλιξης της νόσου. Ειδικότερα, αναγνωρίστηκαν τρεις ομάδες: εκείνοι με ινσουλινοαντίσταση, εκείνοι με ανεπάρκεια β-κυττάρων και εκείνοι που είχαν συνδυασμό και των δύο. Όπως διαπιστώθηκε κατά την ανάλυση των δεδομένων 800 ατόμων, όσοι κατατάχθηκαν στην ομάδα με αντίσταση στην ινσουλίνη έτειναν να λαμβάνουν υψηλότερες δόσεις μετφορμίνης συγκριτικά με όσους παρουσίαζαν ανεπάρκεια των βκυττάρων. Παράλληλα, είχαν μεγαλύτερο ρυθμό εξέλιξης της νόσου, αυξάνοντας την HbA1c σε μια περίοδο 18 μηνών.

Καρκίνος και διαβήτης Βρετανοί ερευνητές διαπίστωσαν σχέση – έστω και εν μέρει– μεταξύ καρκίνου και παχυσαρκίας ή διαβήτη. Σύμφωνα με τα δεδομένα της νέας αυτής μελέτης, η παρουσία διαβήτη, το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία ήταν παράγοντας στο 5,6% των νέων περιπτώσεων καρκίνου διεθνώς το 2012 (792 χιλιάδες περιπτώσεις). Οι ερευνητές εξέτασαν τα ποσοστά 12 τύπων διαβήτη σε 175 χώρες, το 2012, λαμβάνοντας υπόψη και τα δεδομένα του 2002 για την εμφάνιση παχυσαρκίας ή υπερβολικού βάρους. Συνολικά, περίπου 544 χιλιάδες κρούσματα καρκίνου, δηλαδή περίπου 3,9% του συνόλου, συνδέονταν με υψηλό Δείκτη Μάζας Σώματος και 280 χιλιάδες, δηλαδή ποσοστό 2%, συνδέονταν με διαβήτη. «Αύξηση του διαβήτη και του υψηλού ΔΜΣ διεθνώς μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΣΑΚΧΑΡΏΔΗΣ ΔΙΑΒΉΤΗΣ αύξηση του ποσοστού των καρκίνων που συνδέονται με αυτούς τους παράγοντες κινδύνου αν δεν υπάρξουν στρατηγικές περιορισμού τους» δήλωσε χαρακτηριστικά ο επικεφαλής ερευνητής Dr. Jonathan Pearson-Stuttard του Imperial College του Λονδίνου. Όπως εξήγησε, «οι προβλέψεις αυτές είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικές αν συνυπολογίσουμε το υψηλό και διαρκώς αυξανόμενο κόστος του καρκίνου και των μεταβολικών νοσημάτων», υπογραμμίζοντας την ανάγκη βελτίωσης των μέτρων ελέγχου και της ενημέρωσης των πολιτών για τη σχέση μεταξύ καρκίνου, διαβήτη και υψηλού ΔΜΣ. Εκτιμάται ότι, μέχρι το 2025, τα αυξανόμενα ποσοστά διαβήτη και παχυσαρκίας

του ενδομητρίου συνεισφέρουν τον υψηλότερο αριθμό περιπτώσεων κακοηθειών που συνδέονται με διαβήτη και υψηλό ΔΜΣ, κατά 25% και 38% αντίστοιχα.

μπορεί να συντελέσουν σε μια άνοδο κατά 30% του αριθμού των καρκίνων που σχετίζονται με αυτές τις δύο καταστάσεις στις γυναίκες και κατά 20% σε αντίστοιχους καρκίνους στους άνδρες. Το μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων καρκίνου που συνδέονται με διαβήτη και υψηλό ΔΜΣ (γύρω στο 38%) εντοπίζεται στις δυτικές χώρες υψηλού εισοδήματος, ενώ ακολουθούν οι ανατολικές και νοτιοανατολικές χώρες της Ασίας, σε ποσοστό 24%. Αν και οι κακοήθειες παραμένουν λιγότερο συχνές σε κάποιες χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος συγκριτικά με εκείνες υψηλού εισοδήματος, αυτές οι χώρες καταγράφουν μεγάλη επίπτωση διαβήτη και υψηλού ΔΜΣ. Παγκοσμίως, οι καρκίνοι του ήπατος και

< 100 mg καφεΐνης την ημέρα α πό 100 μέχρι <200 mg ≥ 200 mg

Καφεΐνη και διαβήτης Σύμμαχος των γυναικών με διαβήτη μπορεί να αποδειχθεί η καφεΐνη. Όπως διαπίστωσαν ερευνητές, στις γυναίκες, η μεγαλύτερη κατανάλωση καφεΐνης σχετίστηκε με σημαντικά χαμηλότερη θνησιμότητα από όλες τις αιτίες, αν και στους άνδρες με διαβήτη αντίστοιχη σχέση δεν βρέθηκε. Σε σύγκριση με τις γυναίκες που δεν κατανάλωναν καφέ, αυτή η σχέση φαίνεται να εξαρτάται από την ημερήσια δόση:

Σύμμαχος των γυναικών με διαβήτη μπορεί να αποδειχθεί η καφεΐνη

Μάλιστα, παράγοντας δεν αποτελεί μόνο η δόση, αλλά και η πηγή της καφεΐνης. Όσες έπιναν τσάι συνδέθηκαν με χαμηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας από καρκίνο, ενώ όσες έπιναν καφέ είχαν μικρότερο κίνδυνο θνησιμότητας από καρδιαγγειακά αίτια και από όλες τις αιτίες. «Χρειάζονται περισσότερες μελέτες για να επιβεβαιωθούν αυτά τα οφέλη, ενώ νέες έρευνες θα πρέπει να εστιαστούν στις διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών σε ό,τι αφορά την επίδραση της κατανάλωσης καφεΐνης» ανέφερε ο επικεφαλής ερευνητής Joαo Sérgio Neves του νοσοκομείου Sαo Joαo.

Καρδιακή ανεπάρκεια και διαβήτης Ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια μπορεί να έχουν λιγότερες πιθανότητες νοσηλείας ή πρόωρου θανάτου αν δεν πάσχουν επίσης από διαβήτη, αλλά ακόμη κι αν πάσχουν, μπορούν και πάλι να μειώσουν τον κίνδυνο ελέγχοντας τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Αυτό κατέδειξε μελέτη στην οποία εξετάστηκαν τα δεδομένα σχεδόν 49 χιλιάδων ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια, έναν από τους συχνότερους λόγους που οδηγεί ενήλικες στο νοσοκομείο. Κατά τη διάρκεια διενέργειας της μελέτης JACC: Heart Failure, περίπου 26 χιλιάδες εκ των ασθενών αυτών, δηλαδή το 53% πέθαναν. Μάλιστα, οι ασθενείς είχαν 24% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν την πε-

τις αντιδιαβητικές θεραπείες είχαν περισσότερες πιθανότητες να νοσηλευθούν ή να πεθάνουν συγκριτικά με τους μη διαβητικούς. «Αυτό που μας προκάλεσε έκπληξη ήταν πως τόσο τα χαμηλά όσο και τα υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα σχετίζονταν με υψηλό ρίσκο νοσηλείας και θανάτου, ενώ καλά ρυθμισμένα επίπεδα συνδέονταν με σαφώς χαμηλότερο ρίσκο» ανέφερε η επικεφαλής ερευνήτρια Claire Lawson του πανεπιστημίου του Keele. «Αν και η παρουσία των δύο παθήσεων συνιστά φονικό συνδυασμό, η μελέτη έδειξε ότι ο έλεγχος των επιπέδων σακχάρου στο αίμα και η διατήρησή τους σε σταθερό σημείο μπορεί να αφαιρέσει τον επιπλέον κίνδυνο που σχετίζεται με τον διαβήτη» συμπλήρωσε η Lawson.

Ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια μπορεί να έχουν λιγότερες πιθανότητες νοσηλείας ή πρόωρου θανάτου αν δεν πάσχουν επίσης από διαβήτη ρίοδο διεξαγωγής της μελέτης αν επίσης έπασχαν από διαβήτη τύπου 2, ενώ το ποσοστό των ασθενών που θα νοσηλεύονταν την ίδια περίοδο υπολογίστηκε στο 29%. Υπολογίζεται πως περίπου ένας στους 5 ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια πάσχουν και από διαβήτη. Για τη μελέτη αυτή, εξετάστηκαν αρχεία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια της περιόδου 2002-2004, από το σχετικό βρετανικό αρχείο ασθενών. Ειδικότερα, ασθενείς με διαβήτη και επικίνδυνα υψηλά επίπεδα σακχάρου είχαν 75% περισσότερες πιθανότητες να νοσηλευθούν και 30% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν κατά τη διάρκεια διεξαγωγής της μελέτης συγκριτικά με όσους έπασχαν μόνο από καρδιακή ανεπάρκεια. Αντιστοίχως, τα ποσοστά σε διαβητικούς με επικίνδυνα χαμηλά επίπεδα σακχάρου ήταν 42% και 29%. Αλλά και άτομα με διαβήτη που δεν συμμορφώνονταν με

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Διαβήτης τύπου 2 και συμμόρφωση Τρεις στους 10 ενήλικες με διαβήτη τύπου 2 που χρειάζεται να λάβουν ινσουλίνη για τη μείωση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα τους δεν αρχίζουν την αγωγή όταν οι γιατροί τους τη συστήνουν, αναφέρει μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Μάλιστα, η καθυστέρηση μπορεί να φτάσει ακόμη και τα δύο χρόνια. Η διατήρηση των υψηλών επιπέδου σακχάρου οδηγεί σε σοβαρές επιπλοκές, όπως η τύφλωση, το διαβητικό πόδι, η νεφρική ανεπάρκεια και το έμφραγμα. Φάρμακα και αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η βελτίωση της διατροφής και η άσκηση, μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση του διαβήτη και στην αποφυγή των συμπτωμάτων. Στο πλαίσιο της μελέτης, οι ερευνητές εξέτασαν δεδομένα από τις ηλεκτρονικές σημειώσεις γιατρών του

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΣΑΚΧΑΡΏΔΗΣ ΔΙΑΒΉΤΗΣ νοσοκομείου Brigham and Women, από το 2000 έως το 2014. Οι λόγοι για τους οποίους οι ασθενείς αρνήθηκαν την ινσουλίνη αρχικά δεν έχουν καταγραφεί. Εκτιμάται ότι κάποιοι ασθενείς αρνήθηκαν επειδή φοβούνται τις βελόνες ή τις ενέσεις ή επειδή δεν νόμιζαν –λανθασμένα– ότι η ινσουλίνη προκαλεί επιπλοκές. Ο μόνος τρόπος να αποφύγει κάποιος την ινσουλίνη είναι να κάνει εξαρχής αλλαγές στον τρόπο ζωής, ακόμη και από το στάδιο του προδιαβήτη, τονίζουν οι επιστήμονες.

Εφαρμογές με προσοχή Προειδοποιήσεις για την αξιοπιστία των εφαρμογών «έξυπνων» κινητών που χρησιμοποιούν άτομα με διαβήτη για τη δια-

χείριση της νόσου τους απευθύνουν επιστήμονες. Αυτή τη στιγμή, είναι διαθέσιμες περισσότερες από 165 χιλιάδες εφαρμογές υγείας και fitness, αλλά το περιεχόμενό τους ελάχιστα ελέγχεται. Ερευνητές του πανεπιστημίου της Φλόριντα χρησιμοποίησαν την Κλίμακα Αξιολόγησης Εφαρμογών Κινητών και κατέταξαν τις κορυφαίες δωρεάν εφαρμογές για τη διαχείριση του διαβήτη. Επίσης, εξέτασαν τον αριθμό των δράσεων διαχείρισης που περιλαμβάνουν οι εφαρμογές, όπως η φυσική δραστηριότητα, η διατροφή, η εξέταση της γλυκόζης, η θεραπεία και οι δόσεις ινσουλίνης, αλλά και η εκπαίδευση. Οι ερευνητές εντόπισαν 120 δωρεάν εφαρμογές για συσκευές Android και Apple και αξιολόγησαν 89 από αυτές που ήταν στα αγγλικά και δεν χρειάζονταν εγγραφή. Συνολικά, οι εφαρμογές έλαβαν υψηλή βαθμολογία στην αισθητική και στην ε-

νασχόληση, αλλά χαμηλή βαθμολογία για τις διαθέσιμες πληροφορίες και την ποιότητα. Μόλις 4 από τις 89 εφαρμογές είχαν εντάξει έξι ενέργειες διαχείρισης του διαβήτη, ενώ λιγότερες από τις μισές είχαν 4 από τις ενέργειες.

Στην Ελλάδα Στον αντίποδα, τα άτομα με διαβήτη στη χώρα μας έχουν πρόσβαση σε μια εφαρμογή που μπορεί να καταστεί ο έγκυρος καθημερινός τους σύμβουλος. Η εφαρμογή «Κατappολεμώ το Διαβήτη!», που δημιουργήθηκε από την Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία (ΕΔΕ), είναι διαθέσιμη δωρεάν, για «έξυπνα» κινητά και tablet που λειτουργούν με iOS και Android. Περιέχει,

Προειδοποιήσεις για την αξιοπιστία των εφαρμογών για τη διαχείριση του διαβήτη απευθύνουν επιστήμονες

μάλιστα, 8 κατηγορίες, με βασικά θέματα γύρω από τις σημαντικότερες πλευρές του διαβήτη: Διατροφή, Ιατρική παρέμβαση, Αποφυγή επιπλοκών, Βοήθεια/Υποστήριξη πάσχοντος, Ημερήσιο αυτοέλεγχο & φροντίδα, Τροποποίηση των παραγόντων κινδύνου, Ημερήσια άσκηση και Στόχους ρύθμισης. Τα πρώτα γράμματα της ονομασίας κάθε κατηγορίας σχηματίζουν τη λέξη «Διαβήτης».•••

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Αλαλούμ με τον αριθμό των διαβητικών στην Ελλάδα Συνέντευξη: Ιοκάστη Αλειφεροπούλου Φωτογραφίες: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος

ΕΡ_Κύριε Δαραμήλα, κατά τη διάρκεια του 2017, η αποζημίωση του αναλώσιμου υγειονομικού υλικού για τον διαβήτη πέρασε από «σαράντα κύματα». Πού βρισκόμαστε τώρα; ΑΠ_Το αναλώσιμο υγειονομικό υλικό διαβήτη αποτέλεσε, το 2017, τον «πυρήνα» των περικοπών στην Υγεία. Δεχθήκαμε, όλοι εμείς οι πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη, χωρίς κανέναν λόγο, τη χειρότερη μακράν «επίθεση». Ο άνθρωπος που πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη δεν επέλεξε αυτή τη χρόνια πάθηση, ούτε επέλεξε τις επιπλοκές που αυτή προκαλεί. Θέλει όμως να μπορεί να επιλέξει να είναι υγιής, χωρίς επιπλοκές, κάτι που οι ιθύνοντες το αγνόησαν και το αγνοούν.

Ιωάννη Βαρθα

Απογοήτευση και αβεβαιότητα για τις υγειονομικές και προνοιακές καλύψεις

Με όλα τα μέτρα που εφαρμόστηκαν νομοθετικά, όπως κλειστοί προϋπολογισμοί, επιτροπές διαπραγμάτευσης, μη ένταξη νέων τεχνολογικών προϊόντων στο σύστημα αποζημίωσης, καθυστερήσεις στην έκδοση τροποποιήσεων για τις τιμές αποζημίωσης ανά αναλώσιμο υγειονομικό υλικό, χτύπησαν τον τελευταίο κρίκο της αλυσίδας του συστήματος, που είναι ο άνθρωπος με διαβήτη. Με δυσκολία, πλέον, πάει κάποιος στο φαρμακείο και παίρνει τα αναλώσιμα υλικά του χωρίς να πληρώσει, παρά το γεγονός ότι η συμμετοχή είναι μηδενική και παρά τη ρητή αναφορά του Νόμου για την υποχρεωτικότητα των τιμών για τους συμβαλλόμενους παρόχους και την απαγόρευση οποιασδήποτε μετακύλισης του

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Εταιρε Παθολ

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΣΑΚΧΑΡΏΔΗΣ ΔΙΑΒΉΤΗΣ

Χρήστος Δαραμήλας*

ης αλίτης*

*Πρόεδρος της είας Ογκολόγων λόγων Ελλάδας

*Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Ατόμων με Διαβήτη 53

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ κόστους στους ασφαλισμένους. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι τυχόν παράβαση των συμβατικών όρων επισύρει τις κυρώσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, τα αναλώσιμα που συστήνονται δεν είναι ποιοτικά, γιατί έτσι υπάρχει μεγαλύτερο κέρδος. Διαμαρτυρηθήκαμε, η ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ, επανειλημμένα για την εξασφάλιση της ποιότητας των αναλωσίμων υλικών, πολύ πριν προβεί ο ΕΟΠΥΥ σε μεταρρυθμίσεις. Όμως δεν εισακουσθήκαμε. Φωνάξαμε έντονα, ζητώντας το αυτονόητο, την ποιότητα στη διαχείριση της υγείας μας μέσω νέων τεχνολογικών προϊόντων, παρ’ όλο που αυτά δεν ζημίωναν οικονομικά το κράτος. Όμως και πάλι τίποτα. Ξαφ-

ΑΠ_Για να υπάρχει η δυνατότητα ένταξης νέων τεχνολογικών προϊόντων στο σύστημα αποζημίωσης του ΕΟΠΥΥ απαιτείται καταρχάς η πρόβλεψη αντίστοιχου προϋπολογισμού, καθώς επίσης και η νομοθετική πρόβλεψη για την αμεσότητα ένταξής τους. Δυστυχώς όμως τίποτα από αυτά δεν υπάρχει. Εκείνο που με βεβαιότητα μπορώ να σας πω είναι αυτό που ακούω δημόσια από τα πολιτικά πρόσωπα κάθε φορά που επιδιώκει η ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ να πετύχει κάτι τέτοιο: «Η χώρα βρίσκεται σε οικονομική κρίση και δεν είναι εφικτό να ακολουθεί τις αυξημένες οικονομικές απαιτήσεις των εταιρειών, που δεν σταματούν

νικά, οι αντλίες συνεχούς χορήγησης ινσουλίνης και τα αναλώσιμά τους –υλικά που αποζημιώνονται από το 2003 στη χώρα μας– βρέθηκαν να μην ανήκουν σε καμία ομάδα των ετήσιων προϋπολογισμών του ΕΟΠΥΥ. Ο ΕΟΠΥΥ υπάρχει για να καλύπτει τις ανάγκες των ασφαλισμένων και σίγουρα όχι τις επιθυμίες της Τρόικας. Έτσι, λοιπόν, απαντώντας στο ερώτημά σας, σας λέω ότι βρισκόμαστε στον πάτο του πηγαδιού και περιμένουμε κάποιος να μας πετάξει ένα σκοινί. Όχι για να κρεμαστούμε, αλλά για να σωθούμε.

να δημιουργούν εξελιγμένα φάρμακα και αναλώσιμα προϊόντα». Είναι σαφές ότι εμείς θέλουμε τη νέα τεχνολογία, η οποία μπορεί να προσφέρει απομάκρυνση των επιπλοκών που προκαλεί ο σακχαρώδης διαβήτης, μείωση εξόδων για το κράτος, καλύτερη διαχείριση της πάθησης, βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων που πάσχουν. Όλα αυτά είναι μακροχρόνια οφέλη που δεν μπορούν να μετρηθούν ως άμεσο όφελος για τους κρατικούς φορείς από τους αρμόδιους. Έτσι, λοιπόν, όπως ανέκαθεν συνέβαινε και συμβαίνει, αυτό που υπολογίζεται είναι «σήμερα, τι μπορώ να κόψω, για να έχω στο ταμείο μου περίσσευμα». Αυτό που η ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ μπορεί να κάνει είναι να συνεχίσει να ασκεί πιέσεις με την ελπίδα πως θα μας ακούσουν.

ΕΡ_Με βάση τα δεδομένα αυτά, πόσο πιθανό βλέπετε το ενδεχόμενο να ενταχθούν σύντομα νέες τεχνολογίες στο σύστημα αποζημίωσης;

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΣΑΚΧΑΡΏΔΗΣ ΔΙΑΒΉΤΗΣ ΕΡ_Ένα αίτημα της ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ αφορά στην ένταξη του θεραπευτικού διαβητικού υποδήματος σε ξεχωριστή κατηγορία ως ιατροτεχνολογικό προϊόν. Γιατί αυτό; ΑΠ_Το διαβητικό θεραπευτικό υπόδημα αποτελεί ένα συνεχές θέμα συζήτησης. Πρώτη φορά συζητήθηκε έντονα στην επικαιρότητα όταν, πριν από χρόνια, πριν ακόμη τη δημιουργία του ΕΟΠΥΥ, η κυρία Χάρου, προϊσταμένη του ΙΚΑ, είχε πει την αξέχαστη φράση «καλύτερα να τους κόψουμε το πόδι, αντί να αποζημιώσουμε το κατάλληλο υπόδημα». Από τότε, και μετά από πιέσεις της ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ, συστάθηκε

Επιτροπή Ελέγχου, η οποία εξέταζε αν ο άνθρωπος που ζητούσε το διαβητικό θεραπευτικό υπόδημα το χρειαζόταν πραγματικά, αλλά και τι είδους θα έπρεπε να είναι το συγκεκριμένο υπόδημα. Με τη δημιουργία του ΕΟΠΥΥ και τη δημοσίευση του ΦΕΚ για τον Ενιαίο Κανονισμό Παροχών Υγείας, η επιτροπή που σας ανέφερα σταμάτησε να υπάρχει. Το διαβητικό θεραπευτικό παπούτσι αποζημιωνόταν χωρίς έλεγχο, και τα ερωτήματα για το ποιος δικαιούται, τι είδους διαβητικό θεραπευτικό υπόδημα, μέχρι πότε πρέπει να αποζημιώνεται, ποια η εξέλιξη της υγείας του πάσχοντα, είναι ακόμη και σήμερα αναπάντητα. Τους πρώτους μήνες του 2017, και όταν συγκεκριμένα ο ΕΟΠΥΥ ζήτησε από τους παρόχους να υπογράψουν συμβάσεις, άρ-

χισαν να παρουσιάζονται τα πρώτα προβλήματα. Ο Οργανισμός σήμερα αποζημιώνει δύο ζεύγη διαβητικών παπουτσιών (ανατομικών) ετησίως, με κόστος 115 ευρώ ανά ζεύγος. Επιπλέον, αποζημιώνει 330 ευρώ ανά δύο έτη, για ένα ζεύγος ειδικών διαβητικών θεραπευτικών υποδημάτων. Οι κατηγορίες βλάβης στα πόδια που μπορεί να υποστεί ένας άνθρωπος που πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη είναι επτά (7). Η πρώτη κατηγορία, όπως άλλωστε γίνεται σε κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφορά την πρόληψη. Αντί, δηλαδή, να αγοράσουμε ένα οποιοδήποτε παπούτσι, μπορούμε να αγοράσουμε ανατομικό, το οποίο μπορεί να αναγράφει ή όχι την ένδειξη «διαβητικό παπούτσι». Αυτό το παπούτσι αποζημιώνει ο ΕΟΠΥΥ με 115 ευρώ. Κάτι που, όπως αντιλαμβανόμαστε όλοι, δεν είναι απαραίτητο. Οι υπόλοιπες έξι (6) κατηγορίες βλάβης που μπορεί να συμβούν σε άτομο με διαβήτη χρήζουν απαραίτητης υποστήριξης με κατάλληλο διαβητικό θεραπευτικό υπόδημα. Το παπούτσι αυτό ο ΕΟΠΥΥ το αποζημιώνει με 330 ευρώ. Οι εταιρείες που παράγουν τα αντίστοιχα κατάλληλα διαβητικά θεραπευτικά υποδήματα και είναι αναγνωρισμένες από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα είναι τρεις. Η πρώτη έχει έδρα στη Γερμανία, η δεύτερη στην Ισπανία και η τρίτη στην Ιταλία. Αφού πρώτα εξεταστεί η βλάβη στο πόδι του πάσχοντα και αφού εκτιμηθεί, τα δεδομένα στέλνονται στην αντίστοιχη εταιρεία και το τελικό προϊόν έρχεται ειδικά και αποκλειστικά για το πόδι του ανθρώπου με σακχαρώδη διαβήτη που «μετρήθηκε». Δηλαδή τα ειδικά θεραπευτικά υποδήματα κατασκευάζονται κατόπιν ειδικής παραγγελίας. Αν στην πορεία το πρόβλημα επιδεινωθεί ή βελτιωθεί, το ίδιο διαβητικό θεραπευτικό υπόδημα επιδέχεται τροποποιήσεις, τις οποίες είναι σε θέση και μπορεί να εφαρμόσει ο εκάστοτε πιστοποιημένος συνεργάτης των εν λόγω εταιρειών στην Ελλάδα. Ο ΕΟΠΥΥ, χαρακτηριστικά, ανέφερε και αναφέρει πως για να αποζημιωθεί ένα τέτοιο προϊόν θα πρέπει «ο εκάστοτε πιστοποιημένος συνεργάτης» να παρασκευάζει το αρχικό προϊόν στην Ελλάδα και οποιοδήποτε κόστος κι αν επιφέρουν οι τροποποιήσεις θα πρέπει να εντάσσεται στα 330 ευρώ ανά δύο έτη, για ένα ζεύγος ειδικών διαβητικών θεραπευτικών υποδημάτων. Μόνο στην περίπτωση που το διαβητικό θεραπευτικό παπούτσι χαρακτηρι-

Ο ΕΟΠΥΥ υπάρχει για να καλύπτει τις ανάγκες των ασφαλισμένων και σίγουρα όχι τις επιθυμίες της Τρόικας

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Μόνο όταν το ειδικό διαβητικό θεραπευτικό παπούτσι χαρακτηριστεί ως ιατροτεχνολογικό προϊόν θα αποζημιωθεί

στεί ως ιατροτεχνολογικό προϊόν, τότε και μόνο τότε θα μπορεί να γίνεται εισαγωγή του από το εξωτερικό και ο ΕΟΠΥΥ να αποζημιώνει τον «εκάστοτε πιστοποιημένο συνεργάτη» των τριών αυτών εταιρειών.

 Η «ιατρική φροντίδα» παρέχεται από ειδικούς και έχει στόχο την ιατρική αποκατάσταση και προσαρμογή του ατόμου και του τρόπου ζωής του στην κατάσταση της αναπηρίας.

ΕΡ_Ποια είναι η επίπτωση των δυσλειτουργιών που μας περιγράφετε;

Α ντίθετα, με βάση την «κοινωνική προσέγγιση», η αναπηρία και η χρόνια πάθηση δεν θεωρούνται χαρακτηριστικά του ατόμου, αλλά ένα πλέγμα συνθηκών που αφορούν στην αλληλεπίδραση του ατόμου και του περιβάλλοντος.

ΑΠ_Οι δυσλειτουργίες του συστήματος υγείας έχουν ήδη προκαλέσει αύξηση του κόστους θεραπείας. Καταρχάς για τους πάσχοντες και στη συνέχεια για το ίδιο το σύστημα υγείας. Οι άνθρωποι με διαβήτη αναγκάζονται, για να υποστηρίξουν την υγεία τους, να πληρώνουν πλέον από την τσέπη τους μεγάλα χρηματικά ποσά μηνιαίως, παράνομα, όπως ήδη έχω αναφέρει. Όπως αντιλαμβανόμαστε, η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, με τους αμέτρητους φόρους που μας έχουν επιβληθεί, οδήγησε και οδηγεί πολλά άτομα με σακχαρώδη διαβήτη στην παραμέληση της υγείας τους. Δηλαδή, επειδή δεν έχουν χρήματα, δεν παίρνουν τα απαραίτητα για την υποστήριξη της υγείας τους φάρμακα και αναλώσιμα υλικά ή επιλέγουν τα λιγότερα ποιοτικά που τους συστήνονται από τον φαρμακοποιό, για τα οποία δεν έχουν οικονομική επιβάρυνση. Έτσι, είναι βέβαιο πως μέσα στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε ραγδαία αύξηση στην εμφάνιση ή στην επιδείνωση των επιπλοκών που προκαλεί ο διαβήτης. Αυτό συνεπάγεται την οικονομική αύξηση των εξόδων με τα οποία θα επιβαρυνθεί το Υπουργείο Υγείας, στη δευτεροβάθμια φροντίδα υγείας, ώστε να θεραπεύσει, να υποστηρίξει ή να βελτιώσει τις επιπλοκές των ανθρώπων με διαβήτη. ΕΡ_Δεδομένου του ότι μιλάμε για μη αναστρέψιμη πάθηση, που οδηγεί και σε αναπηρίες, να υποθέσω ότι υπάρχει πρόνοια για την απόδοση σχετικού ποσοστού; ΑΠ_Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια χρόνια, μη αναστρέψιμη πάθηση, που από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας χαρακτηρίζεται ως αναπηρία, αφού:  Σύμφωνα με την «ιατρική προσέγγιση», η αναπηρία σχετίζεται με την απώλεια, τη βλάβη ή την απόκλιση από τις «φυσιολογικές» ψυχολογικές, κινητικές ή βιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος.

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Έτσι, λοιπόν, ο Ενιαίος Πίνακας Προσδιορισμού Ποσοστών Αναπηρίας (ΕΠΠΠΑ) προβλέπει πως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 λαμβάνει ποσοστό αναπηρίας 50%, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, που αντιμετωπίζεται με δισκία, λαμβάνει ποσοστό αναπηρίας 20%, ενώ ο σακχαρώδης διαβήτης που αντιμετωπίζεται με ινσουλίνη λαμβάνει ποσοστό αναπηρίας 50%. Επιπλέον, ορίζεται ότι αν κάποιο άτομο με διαβήτη εμφανίσει κάποια επιπλοκή, τότε το ποσοστό του προσαυξάνεται ανάλογα με την επιδείνωση. Όμως, το 2013, το Υπουργείο Εργασίας δημοσίευσε σε ΦΕΚ τις περιβόητες «43 χρόνιες και μη αναστρέψιμες παθήσεις», χωρίς να συμπεριλάβει τον σακχαρώδη διαβήτη και πολλές άλλες. Από τότε, η ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ, με την υποστήριξη πάντα της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρίες, παλεύει για το αυτονόητο: τη σωστή αναδιαμόρφωση του ΕΠΠΠΑ, την ένταξη του σακχαρώδη διαβήτη στις «43 χρόνιες και μη αναστρέψιμες παθήσεις» καθώς και τη διαμόρφωση ειδικού εισηγητικού φακέλου για τα Κέντρα Πιστοποίησης Αναπηρίας (ΚΕΠΑ). Τον Μάιο του 2016, επιτέλους, προσκλήθηκε η ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ στην Ειδική Επιστημονική Επιτροπή του Υπουργείου Εργασίας, όπου, με την παρουσία των επιστημονικών εταιρειών που άπτονται του σακχαρώδη διαβήτη, επιτύχαμε την αναδιαμόρφωση όπως έπρεπε και επιθυμούσαμε να γίνει, μετά από την 94 σελίδων εισήγηση της ομοσπονδίας μας. Έναν χρόνο και οχτώ μήνες μετά, ακόμη περιμένουμε το ΦΕΚ... ΕΡ_Τι μέρος του πληθυσμού επηρεάζει σήμερα η νόσος στη χώρα μας; ΑΠ_Η ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ ήταν ο πρώτος φορέας που απευθύνθηκε στην αρμόδια αρχή, την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Κοινωνικής Ασφάλισης (ΗΔΙΚΑ), και ζήτησε,

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΣΑΚΧΑΡΏΔΗΣ ΔΙΑΒΉΤΗΣ σύμφωνα με τους κωδικούς ICD10 της συνταγογράφησης με μοναδικό αριθμό ΑΜΚΑ, τους ανθρώπους που πάσχουν από διαβήτη στη χώρα και συνταγογραφούν αντιδιαβητικά δισκία και ινσουλίνη. Στις 31 Μαΐου 2016, λάβαμε απάντηση από την ΗΔΙΚΑ όπου παρετίθεντο οι κατηγορίες ICD10, που αφορούν τον σακχαρώδη διαβήτη. Στον ίδιο πίνακα υπήρχε πεδίο με τίτλο «Αριθμός Ασθενών», το οποίο αναφερόταν σε μοναδικό αριθμό ασθενών, για τους οποίους είχε εκδοθεί τουλάχιστον μία συνταγή με τη συγκεκριμένη ICD10 διάγνωση, από την αρχή της λειτουργίας του συστήματος της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης. Αφού λάβαμε αυτήν την επιστολή από την ΗΔΙΚΑ, θεωρήσαμε καλό να τη δημοσιεύσουμε, διότι με βάση αυτήν την επιστολή οι άνθρωποι που έπασχαν από σακχαρώδη διαβήτη, μέχρι τότε, ήταν 1.258.911. Τον Οκτώβριο του 2016, δημοσιεύεται μελέτη Ελλήνων επιστημόνων σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό, η οποία αναφέρει πως οι άνθρωποι με σακχαρώδη διαβήτη στη χώρα μας φτάνουν τις 720.000. Ως πηγή δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ο αριθμός ατόμων που πάσχουν από διαβήτη που δόθηκε από τη Διεύθυνση Φαρμάκου του ΕΟΠΥΥ. Στις 11 Ιανουαρίου 2017, η ΗΔΙΚΑ μάς στέλνει επιστολή όπου αναφέρει πως η ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ ζήτησε «να της αποστείλουν στοιχεία για τον αριθμό των πασχόντων από σακχαρώδη διαβήτη στην Ελλάδα αναλυτικά ανά κωδικό ICD10 και όχι συνολικά». Επιπλέον, αναφέρει ότι με την αρχική επιστολή μάς έδωσε «αριθμό μοναδικών ασθενών ανά κωδικό ICD10», επισημαίνοντας ότι αποστέλλει για κάθε κωδικό ICD10 τον αριθμό μοναδικών ασθενών για τους οποίους έχει εκδοθεί τουλάχιστον μία συνταγή με τη συγκεκριμένη διάγνωση. Εάν, λοιπόν, ένας ασθενής έχει συνταγογραφηθεί σε μία συνταγή με έναν κωδικό ICD10 και σε άλλη συνταγή με άλλο κωδικό ICD10, τότε το σύστημα τον έχει καταγράψει δύο φορές, μία σε κάθε κωδικό. Σύμφωνα, λοιπόν, με την ΗΔΙΚΑ σε καμία περίπτωση δεν έπρεπε εμείς να αθροίσουμε τον αριθμό των ατόμων με διαβήτη κάθε διάγνωσης και να δημιουργήσουμε συγκεντρωτικά στοιχεία για κάθε μορφή σακχαρώδη διαβήτη ξεχωριστά ή συνολικά για την πάθηση. Η πρώτη απορία που μας δημιουργήθηκε ήταν πώς είναι δυνατόν, από τη στιγμή που ο αριθμός ΑΜΚΑ είναι μοναδικός,

Το Υπουργείο Εργασίας δεν συμπεριλαμβάνει τον διαβήτη στις μη αναστρέψιμες παθήσεις

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ κάθε φορά ο γιατρός να κατηγοριοποιεί το άτομο με σακχαρώδη διαβήτη σε διαφορετικό κωδικό ICD10. Κατόπιν, η ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ εξέδωσε νέο δελτίο τύπου και, ταυτόχρονα, στις 25 Ιανουαρίου 2017 έστειλε εκ νέου επιστολή στην ΗΔΙΚΑ με θέμα «Αριθμός πασχόντων από σακχαρώδη διαβήτη στην Ελλάδα» ζητώντας τον ακριβή αριθμό. Η απάντηση δεν άργησε να έρθει. Στις 17 Φεβρουαρίου, λάβαμε την τελευταία επιστολή της ΗΔΙΚΑ, όπου, ξαφνικά, τα νούμερα των ανθρώπων που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη στη χώρα, όχι ανά κωδικό ICD10, αλλά με μεθοδολογία άγνωστη, εμφανίζονται πανομοιότυπα με εκείνα που δόθηκαν από τη Διεύ-

Από τη στιγμή που δεδομένα, εύκολα, τηρεί η Διεύθυνση Φαρμάκου του ΕΟΠΥΥ, για ποιον λόγο υπάρχει η ΗΔΙΚΑ;

θυνση Φαρμάκου του ΕΟΠΥΥ! Δηλαδή 721.146. Ο αριθμός αυτός αναφέρεται, σύμφωνα με την ΗΔΙΚΑ, στο σύνολο των μοναδικών ασθενών που είναι ενταγμένοι σε καθένα από τα θεραπευτικά πρωτόκολλα. Επισημαινόταν, ταυτόχρονα, πως «οι μοναδικοί ασθενείς για τους οποίους έχει καταχωρηθεί τουλάχιστον μία συνταγή με κάποια από τις διαγνώσεις σύμφωνα με τους κωδικούς ICD10 είναι 1.010.621 άτομα». Τέλος, διευκρινιζόταν πως «το γεγονός πως έχει καταχωρηθεί τουλάχιστον μία συνταγή σε κάποιον από τους κωδικούς ICD10 πιθανόν δεν σημαίνει ότι ο ασθενής πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη και ότι θα πρέπει να προσμετρηθεί στους ασθενείς που πάσχουν από διαβήτη». Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, όλοι πλέον πως μπορεί κάποιος να μην έχει σακχα-

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

ρώδη διαβήτη, αλλά ο γιατρός του να τον κατηγοριοποιεί σε κάποιο κωδικό ICD10 που αφορά τον διαβήτη. Τα συμπεράσματα δικά σας… Θέλω να επισημάνω ότι, κατά καιρούς, σε συνεντεύξεις Τύπου έθεσα σχετικά ερωτήματα για τα οποία δεν πήρα, και δεν πρόκειται να πάρω, απαντήσεις. Παρά ταύτα, θα τα θέσω ξανά: Π οιος είναι ο ρόλος της ΗΔΙΚΑ;  Με ποιον τρόπο η ΗΔΙΚΑ υποστηρίζει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης; Α πό τη στιγμή που δεδομένα, εύκολα, τηρεί η Διεύθυνση Φαρμάκου του ΕΟΠΥΥ, για ποιον λόγο υπάρχει η ΗΔΙΚΑ;  Τελικά, ποιος μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα «πόσοι είναι οι άνθρωποι που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη στη χώρα μας»; Μάλλον, μόνο… ο Θεός!

ΕΡ_Γιατί οι επιστήμονες μιλούν για παγκόσμια επιδημία τα επόμενα 2030 χρόνια; Τι έχει αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν; ΑΠ_Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα χαρακτηρίζει τον σακχαρώδη διαβήτη ως «επιδημία του αιώνα». Τα ποσοστά αύξησης είναι τρομακτικά. Υπολογίζεται ότι σε όλο τον κόσμο σήμερα περισσότεροι από 550.000.000 άνθρωποι πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη, νούμερο που αναμέναμε το έτος 2020. Νεότερες μελέτες εκτιμούν πως ο πληθυσμός των διαβητικών το 2030 θα ξεπερνά τα 620.000.000. Αξίζει να τονίσουμε πως, σύμφωνα με την Παγκόσμια Ομοσπονδία διαβήτη (IDF), για όλους αυτούς τους διαγνωσμένους με διαβήτη παγκοσμίως, υπάρχει ένα επιπλέον ποσοστό 50% ανθρώπων που πάσχουν, αλλά δεν το γνωρίζουν! Από τον συνολικό αριθμό πασχόντων, το 85 με 90% αφορά άτομα που πάσχουν από διαβήτη τύπου 2, ενώ το 7 με 12% αφορά άτομα που πάσχουν από διαβήτη τύπου 1. Ένα μικρό ποσοστό, περίπου 3%, παγκοσμίως, σύμφωνα με την IDF, πάσχει από τις δύο υποκατηγορίες του διαβήτη τύπου 1, τον διαβήτη τύπου Lanta και τον διαβήτη τύπου MODY. Για τη ραγδαία αυτή αύξηση του πληθυσμού που πάσχει από διαβήτη οι ειδικοί ενοχοποιούν την κακή διατροφή, την έλλειψη άσκησης από την καθημερινότητά μας, την περιβαλλοντική αλλαγή εξαιτίας των πυρηνικών, τις ασθένειες των ζώων, τα οποία τελικά καταλήγουν ως γεύμα στο τραπέζι μας.•••

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

«Κλειδί» η εκπαίδευση Κοστοβόρος πάθηση, που πλήττει όλο και περισσότερους ανθρώπους διεθνώς, ο σακχαρώδης διαβήτης δοκιμάζει ασθενείς και συστήματα υγείας. Στη διαχείρισή του πολύτιμη είναι η συμβολή θεραπειών και τεχνολογίας, αλλά ο συνδετικός κρίκος που ενισχύει την αποτελεσματικότητά τους είναι η εκπαίδευση, εξηγεί στο PhB o Ζ. Μούσλεχ, πρόεδρος της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας.

Συνέντευξη: Βασιλική Αγγουρίδη Φωτογραφίες: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος

ΕΡ_Ο σακχαρώδης διαβήτης συνεχίζει να αποτελεί «μάστιγα» για τον σύγχρονο κόσμο: 450 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με κάποια από τις μορφές της νόσου. Ποια είναι η εικόνα στην Ελλάδα; ΑΠ_Η επίπτωση του σακχαρώδη διαβήτη παρουσιάζει κατακόρυφη αύξηση στον πλανήτη. Υπολογίζεται πως πάσχουν περισσότεροι από 400.000.000 άνθρωποι παγκοσμίως και προβλέπεται ότι θα διπλασιαστούν εντός 20ετίας, με αποτέλεσμα ο σακχαρώδης διαβήτης να είναι το πρώτο αίτιο θνητότητας και θνησιμότητας. Η αυξημένη επίπτωση της νόσου συνοδεύεται από αντίστοιχο κόστος, έτσι ώστε σήμερα ο σακχαρώδης διαβήτης να αποτελεί το πιο δαπανηρό νόσημα, ξεπερνώντας το συνολικό κόστος της θεραπείας των νεοπλασμάτων και των χρόνιων αποφρακτικών πνευμονοπαθειών. Πρέπει δε να τονιστεί, ότι το μεγάλο κόστος στον σακχαρώδη διαβήτη δεν πηγάζει α-

πό τη φαρμακευτική αγωγή (30%), αλλά κατεξοχήν από την αύξηση των νοσηλειών και των χαμένων εργατοωρών του ασθενή και του οικογενειακού περιβάλλοντός του (70%). Στη χώρα μας, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Κοινωνικής Ασφάλισης (ΗΔΙΚΑ), αναφέρεται ότι ο αριθμός των πασχόντων ξεπερνά το 1.000.000, σε ποσοστό δηλαδή που αγγίζει το 9,5%, εκ των οποίων ένα ποσοστό περίπου 30% δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη. ΕΡ_Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα ήταν αφιερωμένη στις γυναίκες. Γιατί θεωρήθηκε τόσο σημαντικό να αναδειχθεί αυτή η ομάδα ασθενών; ΑΠ_Η γυναίκα με σακχαρώδη διαβήτη παρουσιάζει ποικίλες ορμονικές διαταραχές, που δεν αφορούν μόνο τον μεταβολισμό, αλλά επηρεάζουν όλους τους ενδοκρινείς

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

αδένες και αποσυντονίζουν την ορμονική ισορροπία της γυναίκας σε κάθε ηλικία. Η ισορροπία της γυναικείας ορμονικής λειτουργίας τίθεται σε σκληρή δοκιμασία όταν συνυπάρχει μια οποιαδήποτε μορφή σακχαρώδη διαβήτη σε οποιαδήποτε φάση της ζωής της γυναίκας και απαιτεί σωστή και πολύπλευρη φροντίδα, υπό το πρίσμα της σφαιρικής γνώσης της δράσης των ορμονών. Σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα, σχεδόν οι μισοί πάσχοντες από διαβήτη σε όλο τον κόσμο (205 εκατομμύρια από τα συνολικά 422 εκατομμύρια, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας) είναι γυναίκες, με τον αντίστοιχο αριθμό το 2040 να υπολογίζεται ότι θα έχει αυξηθεί σε 313 εκατομμύρια. ΕΡ_Ποιες είναι οι τελευταίες εξελίξεις στο πεδίο της θεραπευτικής αντιμετώπισης του σακχαρώδη διαβήτη; ΑΠ_Σήμερα, στη φαρέτρα της θεραπείας

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΣΑΚΧΑΡΏΔΗΣ ΔΙΑΒΉΤΗΣ

Ζαδάλλα Μούσλεχ* *Ενδοκρινολόγος, Πρόεδρος της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής ΕταιρείαςΠανελλήνιας Ένωσης Ενδοκρινολόγων 61

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Το μεγάλο κόστος δεν πηγάζει από τη φαρμακευτική αγωγή, αλλά από την αύξηση των νοσηλειών και των χαμένων εργατοωρών

του διαβήτη υπάρχουν νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις τόσο για τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 όσο και για τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, που ρυθμίζουν το σάκχαρο χωρίς παρενέργειες όπως οι υπογλυκαιμίες και η αύξηση του σωματικού βάρους. Έτσι, τα νέα φάρμακα για τον διαβήτη, καθώς και οι νέες ινσουλίνες, έχουν ως αποτέλεσμα την καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Σημαντικό ρόλο παίζει η τεχνολογία στην αντιμετώπιση του διαβήτη. Πλέον, έχουμε στη διάθεσή μας τις αντλίες συνεχούς έγχυσης ινσουλίνης, τους συνεχείς καταγραφείς γλυκόζης, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για το τεχνητό πάγκρεας, και βέβαια οι προσπάθειες συνεχίζονται για τη μεταμόσχευση των νησιδίων του παγκρέατος, που ίσως μελλοντικά θα λύσουν το πρόβλημα του διαβήτη. ΕΡ_Στη χώρα μας, οι ασθενείς έχουν επαρκή πρόσβαση στις θεραπείες και, κυρίως, στις νέες τεχνολογίες, που φαίνεται πως συμβάλλουν σημαντικά στην καλύτερη ρύθμιση του διαβήτη; ΑΠ_Σήμερα, ο Έλληνας διαβητικός ασθενής έχει πρόσβαση στις νέες θεραπείες και τεχνολογίες, που συμβάλλουν πραγματικά στην καλύτερη ρύθμιση και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του. Δυστυχώς όμως, λόγω της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας, υπάρχουν αρκετές δυσχέρειες στην παροχή φαρμάκων, καθώς και των αναλώσιμων υλικών του διαβήτη, όπως οι ταινίες, οι βελόνες ινσουλίνης και τα αναλώσιμα υλικά αντλιών. Το πρόβλημα γίνεται εντονότερο στους ανα-

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

σφάλιστους ασθενείς. Παρ’ όλα αυτά, καταβάλλεται μια σοβαρή προσπάθεια από τις επιστημονικές εταιρείες και από τους συλλόγους των ασθενών, σε συνεργασία με την Πολιτεία, για τη λύση αυτών των προβλημάτων. ΕΡ_Ποια είναι τα βασικότερα εμπόδια για εσάς, τους θεράποντες ιατρούς; Κατ’ επέκταση, ποια θεωρείτε απαραίτητα «εργαλεία» για την επαρκέστερη διαχείριση της νόσου για τους ασθενείς και τα δημόσια ταμεία (πρωτόκολλα, registries κ.λπ.); ΑΠ_Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένα χρόνιο νόσημα, που δεν θεραπεύεται, αλλά αντιμετωπίζεται. Ως εκ τούτου, χρήζει μακροχρόνιας θεραπείας και παρακολούθησης, και αυτό αφορά τον τρόπο ζωής του ασθενή, την ποιότητα ζωής του καθώς και τον τρόπο χορήγησης της φαρμακευτικής αγωγής. Είναι επίσης γνωστό ότι τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη είναι άτομα νεαρής ηλικίας, ιδιαίτερα με διαβήτη τύπου 1, και η εμφάνιση του διαβήτη εμποδίζει την εργασία τους και όλες τις κοινωνικές δραστηριότητές τους. Έτσι, η διαχείριση της νόσου γίνεται ακόμη πιο δυσχερής. Απαραίτητο «εργαλείο» για την αντιμετώπιση της νόσου είναι η εκπαίδευση των ασθενών σε όλα τα θέματα που αφορούν τον διαβήτη, όπως η υπογλυκαιμία, η υπεργλυκαιμία, η χορήγηση της ινσουλίνης, ο αυτοέλεγχος του σακχάρου και ο υπολογισμός του φαγητού σε σχέση με την ινσουλίνη. Δυστυχώς, πολύ συχνά, δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για την εκπαίδευση αυτών των ασθενών. Γι’ αυτόν τον λόγο, έχουν δημιουργηθεί στη χώρα μας αρκετές ομά-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΣΑΚΧΑΡΏΔΗΣ ΔΙΑΒΉΤΗΣ δες εκπαίδευσης ασθενών με πρωτοβουλία των επιστημονικών εταιρειών, όπως η Ελληνική Ενδοκρινολογική Εταιρεία, καθώς και των συλλόγων των ασθενών που πάσχουν από διαβήτη. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται εκπαίδευση, ενημέρωση και αποδοχή, και αυτό δεν αφορά μόνο τα άτομα με διαβήτη, αλλά το σύνολο της κοινωνίας. Η Ελληνική Ενδοκρινολογική Εταιρεία οργανώνει εκπαιδευτικά σεμινάρια στους ασθενείς σε όλη τη χώρα, με αποκορύφωση το Ενδοκρινολογικό Χωριό, που γίνεται στο πλαίσιο του εθνικού μας συνεδρίου, όπου παρέχονται δωρεάν εξετάσεις καθώς και ενημέρωση τόσο των ασθενών όσο και των πολιτών. Όσο αναφορά την καταγραφή των ασθενών (registries), δυστυχώς δεν έχει γίνει σε πανελλήνιο επίπεδο σοβαρή προσπάθεια, τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας είναι από κάποιες απομονωμένες μελέτες ή πληροφορίες που έχουμε πάρει από την Ηλεκτρονική Συνταγογράφηση (ΗΔΙΚΑ). ΕΡ_Το τελευταίο διάστημα, στο επίκεντρο ήρθε και η συζήτηση γύρω από το αίτημα των παθολόγων για θεσμοθέτηση της εξειδίκευσής τους στον διαβήτη, που θα συνοδεύεται από διετή εκπαίδευση. Ποια είναι τα δικά σας επιχειρήματα; ΑΠ_Η ειδικότητα της Ενδοκρινολογίας διαχωρίστηκε, εδώ και πολλά χρόνια, από την Παθολογία, με σκοπό την

αντιμετώπιση των νοσημάτων που αφορούν το ενδοκρινικό σύστημα και των διαταραχών των ορμονών. Ένα από τα πιο σημαντικά γνωστικά αντικείμενα της ειδικότητας της Ενδοκρινολογίας είναι και ο σακχαρώδης διαβήτης. Από την άλλη πλευρά, η ειδικότητα της Παθολογίας και της Παιδιατρικής περιέχουν στο γνωστικό τους αντικείμενο τον σακχαρώδη διαβήτη. Η Ελληνική Ενδοκρινολογική Εταιρεία-Πανελλήνια Ένωση Ενδοκρινολόγων δεν βλέπει τον λόγο της δημιουργίας εξειδίκευσης στον σακχαρώδη διαβήτη από τη στιγμή που το νόσημα αυτό άπτεται και των τριών ειδικοτήτων. Δεν αρνηθήκαμε ποτέ ότι ο διαβήτης μπορεί να αντιμετωπιστεί και από άλλες ειδικότητες, ούτε θεωρούμε ότι ο διαβήτης είναι μονοπώλιο μίας ειδικότητας. Ας μην ξεχνάμε ότι ο διαβήτης εμφανίζει πολλές επιπλοκές, οι οποίες αντιμετωπίζονται από άλλες ειδικότητες, όπως η Νεφρολογία, η Οφθαλμολογία και η Καρδιολογία. Θεωρούμε, λοιπόν, και σύμφωνα με τις αποφάσεις των οργάνων της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας, ότι συμφωνούμε στην εκπαίδευση όλων των γιατρών στον διαβήτη και δεν βλέπουμε τον λόγο της θεσμοθέτησης της εξειδίκευσης. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στις 50 χώρες της Ευρώπης μόνο δύο χώρες έχουν θεσμοθετήσει εξειδίκευση στον σακχαρώδη διαβήτη.•••

Who is who Ζαδάλλα Φ. Μούσλεχ Γεννημένος στη Βηθλεέμ της Παλαιστίνης το 1955, αποφοίτησε το 1980 από την Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ με «Άριστα». Έως το 1981 εργάστηκε στο Κρατικό Νοσοκομείο της Βηθλεέμ ως εσωτερικός βοηθός, και στη συνέχεια έκανε τα δύο προκαταρκτικά χρόνια της Παθολογίας στην Α’ Παθολογική Κλινική του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ, ΑΠΘ. Ειδικεύτηκε στην Ενδοκρινολογία στην ίδια κλινική, λαμβάνοντας τον τίτλο τον Δεκέμβριο του 1987. Από το 1988 εργάζεται στον ΕΟΠΥΥ Θεσσαλονίκης, από το 1990 μέχρι το 2008 ήταν επιστημονικός συνεργάτης στην Α’ Παθολογική Κλινική του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ, στο Τμήμα Ενδοκρινολογίας & Μεταβολισμού, στο οποίο συμμετείχε

στα ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα της κλινικής, με ιδιαίτερη απασχόληση στο διαβητολογικό κέντρο του νοσοκομείου. Το 1993, ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή, με θέμα «Μεταβολές των ενδογενών οπιοειδών πεπτιδίων σε ασθενείς με νοσήματα του θυρεοειδούς», με βαθμό «Άριστα», και το 1994 αναγορεύθηκε Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ. Έχει συγγράψει πάνω από 60 εργασίες σε ελληνικά και ξένα περιοδικά, ένα βιβλίο για τον σακχαρώδη διαβήτη καθώς και κεφάλαια σε άλλα 8 βιβλία. Παράλληλα, έχει ανακοινώσει περίπου 300 εργασίες σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια και έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από 400 ομιλίες σε γιατρούς

και ασθενείς. Είναι μέλος επιστημονικών εταιρειών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, και έχει συμμετάσχει στην οργανωτική επιτροπή πολλών ιατρικών συνεδρίων. Είναι μέλος συντακτικής επιτροπής τριών επιστημονικών περιοδικών. Από το 2009 διδάσκει το μάθημα της Ενδοκρινολογίας στο Τμήμα Αισθητικής και Κοσμητολογίας του Αλεξάνδρειου ΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Πρόσφατα, τοποθετήθηκε σε θέση Έμμισθου Πανεπιστημιακού Υποτρόφου στο Διαβητολογικό Κέντρο της Α’ Πανεπιστημιακής Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Θεσσαλονίκης.

ΑΡΘΡΟ

Το μέλλον των σπουδών στην Τεχνολογία των Ιατρικών Εργαστηρίων του Χρήστου Ζηλίδη καθηγητή του Τμήματος Ιατρικών Εργαστηρίων, κοσμήτορα της Σχολής Επιστημών Υγείας και Πρόνοιας του ΤΕΙ Θεσσαλίας

ατυχής πρόταση για τη μετατροπή των Τμημάτων Ιατρικών Εργαστηρίων των ΤΕΙ σε διετή προγράμματα σπουδών θέτει προς συζήτηση ολόκληρο το ζήτημα των σπουδών που συνδέονται με τη βιοϊατρική τεχνολογία. Στη συζήτηση αυτή οφείλουν να ληφθούν υπόψη ορισμένα ζητήματα, τα οποία φαίνεται ότι έχουν παντελώς αγνοηθεί. Αν η εκπαίδευση πρέπει «να συναντά τις κοινωνικές ανάγκες και να ανταποκρίνεται σ’ αυτές», τότε για το ζήτημα του μέλλοντος των Τμημάτων Ιατρικών Εργαστηρίων θα έπρεπε να απαντηθούν 3 ερωτήματα: 1. Η μετατροπή τους από τετραετή σε διετή προγράμματα σπουδών συμβάλλει: α) στη βελτίωση του επιπέδου σπουδών και β) στη βελτίωση του συστήματος υγείας και των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας που καλούνται να εξυπηρετήσουν; 2. Ποιες είναι σήμερα οι ανάγκες του συστήματος υγείας στον τομέα της Τεχνολογίας των Ιατρικών Εργαστηρίων και γενικότερα της βιοϊατρικής τεχνολογίας;

3. Ποιες θα ήταν οι αντίστοιχες ανάγκες για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, προκειμένου αυτή να ανταποκριθεί στις ανάγκες του συστήματος υγείας και της κοινωνίας;

1. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Ι. Τα Τμήματα Ιατρικών Εργαστηρίων είναι εκείνα με την υψηλότερη ίσως βάση εισαγωγής στα ΤΕΙ, υψηλότερη από εκείνη και ενός σημαντικού αριθμού τμημάτων των πανεπιστημίων. Διαθέτουν, συνεπώς, ένα αρκετά υψηλό επίπεδο φοιτητών, οι οποίοι έχουν κατατάξει το συγκεκριμένο τμήμα πολύ υψηλά στις επιλογές τους. Με καθαρά ακαδημαϊκά κριτήρια, το πρώτο ερώτημα που προκύπτει είναι ποιο μπορεί να είναι το επιχείρημα (αλλά και το ηθικό δικαίωμα έναντι των φοιτητών) για να υποβαθμισθεί σε διετές πρόγραμμα το τμήμα με την υψηλότερη βάση εισαγωγής (ενώ τμήματα με βάση εισαγωγής «κάτω της βάσης» να αναγορευθούν ακόπως σε πανεπιστημιακά τμήματα). Δεν θα ήταν πιο λογική επιλογή, στα τμήματα αυτά, επειδή

/ Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

ακριβώς διαθέτουν υψηλού επιπέδου φοιτητές, να ενισχυθούν οι σπουδές, έτσι ώστε το δυναμικό που παράγουν να μπορεί να αξιοποιηθεί ακόμη περισσότερο; Ποια ακαδημαϊκή λογική μπορεί να οδηγήσει στο αντίστροφο συμπέρασμα, ότι πρέπει να υποβαθμισθούν οι σπουδές στα τμήματα με την υψηλότερη βάση; Μπορούμε να ρωτήσουμε –ή απλώς να αναρωτηθούμε– τι θα αποφάσιζαν πανεπιστήμια του εξωτερικού για την περίπτωση τέτοιων τμημάτων (δηλαδή με υψηλό επίπεδο φοιτητών και δεδομένη θέση στην αγορά εργασίας) για τα οποία κάποιος θα πρότεινε την υποβάθμισή τους… Και επειδή με ευκολία μπορεί να λέγεται «μα, έτσι είναι στο εξωτερικό», πρέπει να υπογραμμισθεί ότι δεν είναι έτσι και ότι πρόκειται περί χονδροειδούς ανακρίβειας. Η European Association for Professions in Biomedical Science (EPBS) έχει καθορίσει ως minimum απαιτήσεις σπουδών για τους αποφοίτους των βιοϊατρικών επιστημών την κατοχή bachelor, ελάχιστης διάρκειας 180-240 ECTS, βάσει της συμφωνίας της Μπολόνια, και επιπλέον ως αναπόσπαστο τμήμα των αντίστοιχων σπουδών την ύπαρξη μεταπτυχιακών προγραμμάτων και διδακτορικών σπουδών. [http://www.epbs.net/ images/pdf/publications/epbs_policy_ papers/epbs_poli.... Η EPBS αναφέρει ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχει επιτευχθεί ήδη το standard αυτό –μεταξύ των οποίων η Αυστρία, το Βέλγιο, η Δανία, η Ολλανδία, η Ιταλία, η Μ. Βρετανία, η Σουηδία, η Πορτογαλία κ.ά.–, όπως επίσης και στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ιαπωνία και την Αυστραλία, ενώ παράλληλα έχουν οργανωθεί και αντίστοιχα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Σε αυτό το επίπεδο βρίσκεται σήμερα και η Ελλάδα, έχοντας μάλιστα κάνει βήματα και στον τομέα των μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών, αν όχι με αυτοτελή μεταπτυχιακά, τουλάχιστον σε συνεργασία ή με συμμετοχή σε άλλα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών των ΑΕΙ. Αυτή είναι η αλήθεια για τη διεθνή πραγματικότητα, που δεν μπορεί να αγνοηθεί στο ακαδημαϊκό επίπεδο. Βεβαίως, όπως και στην Ελλάδα, είναι δυνατόν και στις άλλες χώρες να υπάρχουν διετή προγράμματα, αλλά όχι μόνο. Δεδομένου, λοιπόν, του ότι ούτως ή άλλως υπάρχουν ήδη διετή προγράμματα σπουδών στην Ελλάδα που παρέχονται από δημόσια ή ιδιωτικά ΙΕΚ, είναι φανερό ότι η πρόταση για μετατροπή των τετραετών σε διετή σημαίνει, ουσιαστικά, απλώς κατάργηση των τετραετών.

ΑΡΘΡΟ

Ο περιορισμός του χρόνου σπουδών από τέσσερα σε δύο έτη θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην περικοπή κάποιων γνωστικών αντικειμένων

Δεν συνδέεται με καμία «αναμόρφωση» ή οποιαδήποτε άλλη λέξη θα μπορούσε κανείς να επιστρατεύσει για να εξωραΐσει την αλήθεια. Είναι απλώς κατάργηση των σπουδών στην ανώτατη εκπαίδευση και διατήρηση μόνο των αντίστοιχων που υπάρχουν στη μέση εκπαίδευση. Υπό το πρίσμα αυτό, μάλιστα, η πρόταση συνδέεται αναπόφευκτα με μεταφορά σε τρίτους επαγγελματικών δικαιωμάτων που, σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο, ανήκουν σε αποφοίτους σχολών της ανώτατης εκπαίδευσης! ΙΙ. Στο πεδίο των επιπτώσεων που θα έχει στο σύστημα υγείας η μετατροπή των σπουδών των Ιατρικών Εργαστηρίων σε διετή προγράμματα, είναι αναπόφευκτες δύο τουλάχιστον συνέπειες:

(α) Η υποβάθμιση των σπουδών θα μειώσει την προτεραιότητα επιλογής των Ιατρικών Εργαστηρίων από τους υποψήφιους σημαντικά, με αποτέλεσμα τη μείωση του επιπέδου των εισαγόμενων φοιτητών. (β) Ο περιορισμός του χρόνου σπουδών από τέσσερα σε δύο έτη θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην περικοπή κάποιων γνωστικών αντικειμένων. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι εάν οι αναπόδραστες αυτές συνέπειες θα συμβάλουν στην ποιοτική αναβάθμιση της ιατρικής φροντίδας που θα παρέχεται από το σύστημα υγείας. Μολονότι θα μπορούσε ένα απλό «όχι» να είναι απόλυτα πειστικό, θα πρότεινα κάτι πρακτικότερο: Ας ρωτήσουμε τους ανθρώπους του συστήματος υγείας ή του Υπουργείου Υγείας (άλλωστε και ο ίδιος ο υπουργός Υγείας είναι ιατρός

/ Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

μικροβιολόγος του ΕΣΥ): Τι είδους Τεχνολόγους Ιατρικών Εργαστηρίων προτιμούν; Τετραετούς ή διετούς φοίτησης; Η σύγκριση δεν είναι υποθετική, καθόσον σήμερα, στα νοσοκομεία και τα εργαστήρια της χώρας, υπάρχουν ήδη και οι δύο κατηγορίες προσωπικού. Δεν βλέπω ποιος άλλος είναι καταλληλότερος για να αξιολογήσει τη σκοπιμότητα περιορισμού των σπουδών στην Ιατρική Εργαστηριακή Τεχνολογία. Είμαι πεπεισμένος πως θα ακούσουμε ότι μάλλον απαιτείται αναβάθμιση και όχι υποβάθμιση της εκπαίδευσης αυτού του δυναμικού. Ιδίως σήμερα, που ο αριθμός των ιατρών βιοπαθολόγων των δημόσιων νοσοκομείων, ακόμη και των πανεπιστημιακών, έχει περιορισθεί, η παροχή εργαστηριακών υπηρεσιών στηρίζεται, κατά κύριο λόγο, στο

τεχνολογικό προσωπικό των εργαστηρίων. Στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας, υπάρχουν σήμερα, όλα κι όλα, δύο μέλη ΔΕΠ για τα εργαστήρια Μικροβιολογίας και Βιοχημείας, μαζί και 3-4 ιατροί του ΕΣΥ. Σε ποιους μπορεί να φαντασθεί κανείς ότι στηρίζεται σήμερα η παροχή εργαστηριακών υπηρεσιών στο νοσοκομείο αυτό; Πόσους παθολογοανατόμους διαθέτουν σήμερα τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία και πώς θα λειτουργούσαν χωρίς το τεχνολογικό τους προσωπικό;

2. ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Ι. Το σύστημα υγείας (και το νομικό πλαίσιο που το διέπει) έχει αναπτύξει ένα σύνολο μηχανισμών που επιδιώκουν να εξα-

σφαλίσουν εγγυήσεις για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας. Μεταξύ των εγγυήσεων αυτών, πρωτεύουσα θέση κατέχουν οι εγγυήσεις για την επαγγελματική επάρκεια των διαφόρων κατηγοριών προσωπικού. Έτσι, προβλέπονται υποχρεωτικά θέσεις Τεχνολόγων Ιατρικών Εργαστηρίων τετραετούς εκπαίδευσης σε όλα τα νοσοκομεία και ιατρικά εργαστήρια της χώρας, αντίστοιχες υποχρεωτικές θέσεις στις ιδιωτικές κλινικές και τα ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα και εργαστήρια κ.ο.κ. Μα, θα αναρωτηθεί κανείς, έχει συμφωνήσει το Υπουργείο Υγείας να αλλάξει όλο αυτό το πλέγμα των εγγυήσεων ποιότητας που συνδέονται με την επαγγελματική επάρκεια των υπηρετούντων στα Ιατρικά Εργαστήρια; Έχει συμφωνήσει να καταργήσει τις αντίστοιχες θέσεις από τους Ορ-

Μάλλον, λοιπόν, αυτό που θα έπρεπε να τεθεί ως στόχος είναι η καλύτερη υλοποίηση και του δεύτερου σκέλους της ευρωπαϊκής στρατηγικής, που αναφέρεται στην οργάνωση κατάλληλων μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών ή την ανάπτυξη εξειδικεύσεων.

 Υπάρχουν Εργαστήρια Πυρηνικής Ιατρικής, που απαιτούν την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού τους στον χειρισμό ραδιοϊσοτόπων και της αντίστοιχης τεχνολογίας.  Υπάρχουν Βιολογικά Εργαστήρια, που απαιτούν την κατάλληλη εκπαίδευση

γανισμούς όλων των νοσοκομείων και Κέντρων Υγείας της χώρας; Έχει συμφωνήσει να καταργήσει τις αντίστοιχες απαιτήσεις από τις ιδιωτικές μονάδες υγείας και τα ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα και εργαστήρια; Ή μήπως όλη αυτή η συζήτηση περί υποβάθμισης των σπουδών των Ιατρικών Εργαστηρίων είναι απλώς μια ιδέα που δεν έλαβε υπόψη της τίποτε σχετικό; Θα υπενθυμίσω τα standards που θέτει η EPBS για το αποδεκτό επίπεδο των αντίστοιχων σπουδών, ορίζοντας ως minimum τα 180-240 ECTS. Η πρόταση υποβάθμισης των σπουδών σε διετή σημαίνει, ουσιαστικά, ότι η χώρα μας θα πέσει σε επίπεδο κάτω από τα ευρωπαϊκά standards στην ιατρική εργαστηριακή τεχνολογία. Αποφάσισε η Ελλάδα να απομακρυνθεί από τα standards αυτά; Δεν φαίνεται να προκύπτει από πουθενά. Είναι πιθανότατα μια άστοχη (;) πρόταση.

του προσωπικού τους στις σύγχρονες τεχνολογίες που διαθέτουν.  Υ πάρχουν ανοσολογικά εργαστήρια, που απαιτούν την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού τους στη σύγχρονη τεχνολογία που διαθέτουν.  Υπάρχουν εργαστήρια Ιστοπαθολογίας, που χρησιμοποιούν ανοσοϊστοχημικές μεθόδους, που απαιτούν την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού τους.  Υπάρχουν Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας, που απαιτούν την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού τους.  Υπάρχουν Κτηνιατρικά Εργαστήρια, που απαιτούν την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού τους στις τεχνολογίες και τις μεθόδους που εφαρμόζουν.  Υπάρχουν ερευνητικά και πειραματικά βιολογικά και ιατρικά εργαστήρια, που απαιτούν την κατάλληλη εκπαίδευση του δυναμικού τους στις μεθόδους και

ΙΙ. Η σύγχρονη Ιατρική και η φροντίδα υγείας περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα τεχνολογιών, συνεχώς διευρυνόμενο.

Η πρόταση υποβάθμισης των σπουδών σε διετή σημαίνει, ουσιαστικά, ότι η χώρα μας θα πέσει σε επίπεδο κάτω από τα ευρωπαϊκά standards στην ιατρική εργαστηριακή τεχνολογία 67

ΑΡΘΡΟ

Η συζήτηση, λοιπόν, πρέπει να αναπροσανατολισθεί στο πώς θα προσεγγίσει η χώρα μας τη σύγχρονη ευρωπαϊκή προοπτική

τις διαδικασίες που εφαρμόζουν.  Υ πάρχουν ανάγκες ελέγχου και διασφάλισης ποιότητας όλων, ανεξαιρέτως, των ιατρικών εργαστηρίων της χώρας, που απαιτούν την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού τους στις μεθόδους και τις διαδικασίες διασφάλισης και πιστοποίησης της ποιότητας. Αναρωτιέται, λοιπόν, κανείς, με ποιον τρόπο απαντά στις ανάγκες αυτές η πρόταση για υποβάθμιση των σπουδών των Ιατρικών Εργαστηρίων; ΙΙΙ. Πέραν της αμιγώς εργαστηριακής τεχνολογίας, υπάρχουν σήμερα αρκετοί κλάδοι της σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας οι οποίοι δεν υποστηρίζονται από κανένα πρόγραμμα σπουδών της ανώτατης εκπαίδευσης.  Όλη η τεχνολογία που χρησιμοποιείται στα χειρουργεία (χειρουργικές κλίνες, αναισθησιολογικά κ.λπ.) δεν υποστηρίζεται σήμερα από κανένα πρόγραμμα σπουδών.  Όλη η τεχνολογία της εντατικής ιατρικής φροντίδας (monitoring, αναπνευστήρες κ.ά. σε ΜΕΘ, ΜΑΦ, νεογνολογικές μονάδες κ.λπ.) δεν υποστηρίζεται από κανένα πρόγραμμα σπουδών.  Όλη η τεχνολογία που χρησιμοποιείται στην κάθε είδους σύγχρονη ενδοσκοπική ιατρική δεν υποστηρίζεται από κανένα πρόγραμμα σπουδών.  Όλη η τεχνολογία που χρησιμοποιείται στα διάφορα κλινικά εργαστήρια (πνευμονολογικά, γαστρεντερολογικά κ.λπ.) δεν υποστηρίζεται από κανένα πρόγραμμα σπουδών.  Όλη η σύγχρονη βιοϊατρική τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη εμβολίων, σύγχρονων φαρμάκων, υλικών κ.λπ. δεν υποστηρίζεται από κανένα πρόγραμμα σπουδών (παρά μόνο αποσπασματικά). Και αφήνουμε εκτός συζήτησης όλη την απεικονιστική ιατρική τεχνολογία, με την οποία ασχολούνται τα Τμήματα Τεχνολόγων Ακτινολογικών Εργαστηρίων. Μπορεί η παραπάνω απαρίθμηση να δημιουργεί την εντύπωση ότι απομακρύνεται κάπως από τον πυρήνα του ερωτήματος για τα Ιατρικά Εργαστήρια, αλλά αυτό είναι το μέλλον της σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας, το οποίο πρέπει να «συναντήσει» η τριτοβάθμια εκπαίδευση και «να ανταποκριθεί σε αυτό». Και, συνεπώς, πάνω σε αυτό

/ Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

θα έπρεπε να διεξάγεται η συζήτηση και για το μέλλον των σπουδών στην ιατρική και εργαστηριακή τεχνολογία.

3. ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΘΟΥΜΕ ΣΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ Αν τα παραπάνω περιγράφουν τις ανάγκες του εργαστηριακού και τεχνολογικού τομέα της σύγχρονης ιατρικής φροντίδας, τότε στο ακαδημαϊκό επίπεδο το ερώτημα είναι: Ποια προγράμματα σπουδών πρέπει να αναπτύξουμε για να ανταποκριθούμε σε αυτές και πώς πρέπει να τα δομήσουμε; Μπορεί κάποιος να καταρτίσει ένα διετές πρόγραμμα σπουδών που να ικανοποιεί τις παραπάνω απαιτήσεις; Τι σοβαρότητα μπορεί να έχει μια πρόταση για μετατροπή των τετραετών σπουδών στην Τεχνολογία των Ιατρικών Εργαστηρίων σε διετείς, υπό το πρίσμα των παραπάνω αναγκών και επιστημονικών τάσεων; Αντίθετα, αυτό που υπαγορεύουν οι παραπάνω ανάγκες είναι άλλο: (α) Να διευρύνουμε και να εκσυγχρονίσουμε τις σπουδές στην Τεχνολογία Ιατρικών Εργαστηρίων σε όλα τα σύγχρονα εργαστηριακά αντικείμενα. (β) Να αναπτύξουμε προγράμματα σπουδών με κατευθύνσεις και εξειδικεύσεις που θα καλύπτουν όλη τη σύγχρονη ιατρική τεχνολογία. (γ) Να διαμορφώσουμε στο εκπαιδευτικό επίπεδο εγγυήσεις επαγγελματικής επάρκειας και εγγυήσεις ποιότητας των αποφοίτων που θα εργασθούν σε τόσο σοβαρούς τομείς όπως η ιατρική φροντίδα. Η συζήτηση λοιπόν πρέπει να αναπροσανατολισθεί στο πώς θα προσεγγίσει η χώρα μας τη σύγχρονη ευρωπαϊκή προοπτική για μετάβαση σε ένα ενιαίο σύστημα Σπουδών Βιοϊατρικής Τεχνολογίας. Νομίζω ότι αυτό είναι ένα πλαίσιο που θα μπορούσε να καταστήσει τη συζήτηση ορθολογική και επιστημονικά αποδεκτή. Καθετί διαφορετικό φοβάμαι ότι αποτελεί μια μάλλον αντιεπιστημονική προσέγγιση.•••

Αναδημοσίευση από www.esos.gr

ΑΡΘΡΟ

Συγκριτικές μελέτες: οι στόχοι τους και οι δυνατότητές τους

Head to Head Studies

του Αλέξανδρου Καραντζά Medical Affairs Manager Respiratory, GSK Ελλάδος

ι κλινικές μελέτες είναι απαραίτητες για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας των φαρμακευτικών προϊόντων. Η διεξαγωγή συγκριτικών κλινικών μελετών και η διάθεση των δεδομένων τους στους ρυθμιστικούς οργανισμούς, όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) και ο Federal Drug Administration (FDA) στις ΗΠΑ, είναι η πλέον βασική προϋπόθεση για την έγκριση οποιουδήποτε νέου/ερευνητικού σκευάσματος. Αυτές οι συγκεριμένες συγκριτικές μελέτες ονομάζονται εγκριτικές (registrational). Σε όλες τις κλινικές μελέτες, απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή των ασθε-

Η αξία και η σημασία των κλινικών μελετών απευθείας σύγκρισης

νών είναι η έγγραφη συγκατάθεση κάθε ασθενούς μετά από αναλυτική πληροφόρησή του από τον ιατρό-ερευνητή. Οι εγκριτικές μελέτες, συνήθως, συγκρίνουν το ερευνητικό φάρμακο (ή θεραπευτικό σχήμα) με κάποια από τις θεραπείες που ήδη χρησιμοποιούνται ευρέως (standard-of-care) στην ίδια νόσο/κατάσταση. Εφαρμόζοντας προκαθορισμένα κριτήρια εισαγωγής και αποκλεισμού ασθενών και με τη διαδικασία που ονομάζεται «τυχαιοποίηση», οι ασθενείς λαμβάνουν μία εκ των συγκρινόμενων θεραπειών, «ισορροπημένοι» ως προς βασικά χαρακτηριστικά που δυνητικά μπορούν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα της μελέτης.

/ Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Το τελικό αποτελέσμα αξιολογεί την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της ερευνητικής θεραπείας ως προς την εμπεριστατωμένη αποτελεσματικότητα και ασφάλεια της παλαιότερης και δίνει τη δυνατότητα στους ρυθμιστικούς οργανισμούς να κρίνουν αν το προϊόν προσφέρει στην ιατρική κοινότητα και τους ασθενείς επιπρόσθετα οφέλη από το ήδη εγκεκριμένο. Οι συγκριτικές μελέτες δεν αποσκοπούν αποκλειστικά και μόνο στην παραγωγή δεδομένων για την έγκριση νέων φαρμάκων. Στοχεύουν επίσης στην απάντηση συγκεκριμένων επιστημονικών/ιατρικών ερωτημάτων, συμβάλλοντας στην παραγωγή ιατρικής γνώσης και την προαγωγή της επιστήμης. Στα αποφρακτικά νοσήματα του αναπνευστικού, όπως η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, υπάρχουν πολλές θεραπευτικές επιλογές που εμπίπτουν σε τουλάχιστον τρεις διαφορετικές κατηγορίες φαρμάκων. Οι συγκριτικές μελέτες μεταξύ σκευασμάτων διαφορετικών κατηγοριών προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα ποια κατηγορία είναι κατάλληλη για ποιο προφίλ ασθενούς. Στο πλαίσιο αυτό, τα αποτελέσματα τέτοιων μελετών μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και σε μεταβολή των υπαρχουσών διεθνών κατευθυντήριων οδηγιών. Σε αρκετές θεραπευτικές περιοχές υπάρχει ένδεια απευθείας συγκρίσεων μεταξύ των σκευασμάτων της ίδιας κατηγορίας. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα των αποφρακτικών νοσημάτων του αναπνευστικού, η πλειονότητα των εγκριτικών μελετών διεξάγεται μέσω σύγκρισης ενός διπλού συνδυασμού με ένα από τα δύο συστατικά του και όχι με κάποιον άλλο, επίσης διπλό, συνδυασμό. Εν απουσία αυτών των δεδομένων, συχνά οι θεράποντες ιατροί αναζητούν τυχόν δημοσιευμένες έμμεσες συγκρίσεις μέσω αναλύσεων πολλαπλών μελετών, με δεδομένη αδυναμία αυτών των αναλύσεων την ετερογένεια τόσο των πληθυσμών που συμμετέχουν σε αυτές τις μελέτες όσο και των σχεδιασμών των μελετών. Η απευθείας σύγκριση μεταξύ φαρμακευτικών προϊόντων της ίδιας κατηγορίας μπορεί να πληροφορήσει την ιατρική κοινότητα για το αν μια θεραπευτική επιλογή είναι ανώτερη (ή έστω μη κατώτερη) από τη συγκρινόμενη επί των συγκεκριμένων παραμέτρων που μελετώνται, ενισχύοντας την επιστημονική γνώση και συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην αναγνώριση της κατάλληλης θεραπείας για τον κατάλληλο ασθενή.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

State of Health in the EU 2017

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Το προφίλ υγείας της Ελλάδας 1 Σημαντικότερα

Περιεκτική επισκόπηση της υγείας και των συστημάτων υγείας στα κράτη-μέλη της ΕΕ, Ηαποτέλεσμα κατάσταση της υγείας κοινής του ελληνικού πληθυσμού παρουσία έως ότου εκδηλωθούν οι πλήρεις επιπτώσεις της οικονομική προσπάθειας του ΟΟΣΑ και του European Observatory συντελεστεί ως αποτέλεσμα του προγράμματος οικονομικής on Health Systems and Policies, σε συνεργασία με την στις περιφερειακές υγειονομικές αρχές, το σύστημα υγείας χ Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Κατάσ Σημαντικότερα σημεία Η κατάσταση της υγείας του ελληνικού πληθυσμού παρουσίασε συνεχή βελτίωση κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά θα περάσουν μερικά χρόνια έως ότου εκδηλωθούν οι πλήρεις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην κοινωνία και στην υγεία. Σημαντικές μεταβολές στο σύστημα υγείας έχουν συντελεστεί ως αποτέλεσμα του προγράμματος οικονομικής προσαρμογής της χώρας, αλλά, παρά τα σχέδια για μεταβίβαση περισσότερων αρμοδιοτήτων στις περιφερειακές υγειονομικές αρχές, το σύστημα υγείας χαρακτηρίζεται από μεγάλο βαθμό συγκέντρωσης.

Υγιή έτη ζωής

Προσδόκιμο ζωής

Το προσ την ηλικ προσδό η κοινω καρδιοπ επίπτωσ

1 Σημαντικότερα

Άνδρες 65 ετών

7.9

Γυναίκες 65 ετών

18.5

7.5

Έτη 0

21.3

Η κατάσταση της υγείας του ελληνικού πληθυσμού παρουσία Παρά έως ότου εκδηλωθούν οι πλήρεις επιπτώσεις της οικονομικής Παράγοντες κινδύνου ως αποτέλεσμα του προγράμματος οικονομικής π Τοσυντελεστεί 2014, το Ποσοστό 27% των % στουςενηλίκων ενήλικες, 2014κάπνιζαν EL EE Το 2014 στις περιφερειακές υγειονομικές αρχές, τομειωσύστημα υγείας χα καθημερινά, ποσοστό σημαντικά Κάπνισμα 40% το μένο σε σχέση με το 40% το 2008, που27% όΑντιθέτ μως παραμένει το δεύτερο υψηλότερο με- Κατάσ ΕΕ, όπω Ευκαιριακή άμετρη ταξύ των κρατών-μελών της 10% ΕΕ. Αντιθέτως, κατανάλωση αλκοόλ ενηλίκω η κατανάλωση αλκοόλ ανά ενήλικα Υγιή έτη ζωής Προσδόκιμομειώζωής Το προσδ των ατό θηκε και είναι αισθητά κάτω Ποσοστό % στα παιδιά,του 2014 μέσου την ηλικί EL όEE Άνδρες 65 ετών 7.9 η ευκαιριακή 18.5 άμεμεταξύ ρου στην ΕΕ, όπως και προσδόκ Παχυσαρκία Κατάσταση της υγείας 24% τρη κατανάλωση αλκοόλ. η κοινων Γυναίκες 65 ετών 7.5 21.3 Το προσδόκιμο ζωής, το οποίο ανέρχεται Ενώ το ποσοστό παχυσαρκίας μεταξύ των καρδιοπά στα 81,5 έτη, είναι πάνω από τον μέσο ό- ενηλίκων (17%) Δαπά Έτη 0 είναι μόλις 10 ελαφρώς20υψηρο της ΕΕ, αλλά μετά την ηλικία των 65 λότερο από τον μέσο όρο στην ΕΕ, σχεδόν επίπτωσ

ετών τα δύο τρίτα αυτών των ετών συνοδεύονται από αναπηρία. Η διαφορά στο προσδόκιμο ζωής ανάμεσα στα δύο φύλα παραμένει και ανέρχεται σε πέντε έτη καθώς επίσης και η κοινωνική ανισότητα, με διαφορά τεσσάρων ετών, ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο. Η ισχαιμική καρδιοπάθεια, τα εγκεφαλικά επεισόδια και ο καρκίνος του πνεύμονα εξακολουθούν να έχουν σημαντική επίπτωση στη θνησιμότητα, αλλά οι θάνατοι λόγω τροχαίων ατυχημάτων έχουν μειωθεί δραστικά.

/ Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

το ένα τέταρτο των Κατά κεφαλή ΑΕΠ, EUR ΙΑΔ ατόμων ηλικίας EL 15 εEE €3 000 €2 000

Ποσοστό % στους ενήλικες, 2014

Κάπνισμα

27%

€1 000 €0 Ευκαιριακή άμετρη 2009 2005 2007 κατανάλωση αλκοόλ

10% 2011

2013

Ποσοστό % στα παιδιά, 2014

Παχυσαρκία

2015 EE

24%

Η Ελλάδ Παράγ κατά έν

πλαίσιο Το 2014 2009. Ο 40% το σταθερ Αντιθέτω δημόσιο ΕΕ, όπως ΕE. ενηλίκω των ατόμ Απόδ μεταξύ τ

Αποτελεσματικότητα Πρ Ενώ η αποτρεπτή θνησιμότητα σημείωσε αργή Ηπ Δαπάν πτώση κατά την τελευταία δεκαετία, το ποσοστό για πα τους άντρες είναι σχεδόν διπλάσιο από αυτό για τις Η Ελλάδ δια

Κατά κεφαλή ΑΕΠ, EUR ΙΑΔ

Ελλάδα

Σημαντικότερα σημεία . 1

1 Σημαντικότερα σημεία Η κατάσταση της υγείας του ελληνικού πληθυσμού παρουσίασε συνεχή βελτίωση κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά θα περάσουν μερικά χρόνια έως ότου εκδηλωθούν οι πλήρεις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην κοινωνία και στην υγεία. Σημαντικές μεταβολές στο σύστημα υγείας έχουν συντελεστεί ως αποτέλεσμα του προγράμματος οικονομικής προσαρμογής της χώρας, αλλά, παρά τα σχέδια για μεταβίβαση περισσότερων αρμοδιοτήτων στις περιφερειακές υγειονομικές αρχές, το σύστημα υγείας χαρακτηρίζεται από μεγάλο βαθμό συγκέντρωσης.

Κατάσταση της υγείας Υγιή έτη ζωής Προσδόκιμοποσοζωής τών είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα, στό που είναι το δεύτερο υψηλότερο μεταΆνδρες 65 χωρών ετών 7.9 18.5 ξύ των της ΕΕ.

Γυναίκες 65 ετών

7.5

21.3

Δαπάνες Έτη 0 για την10υγεία

Η Ελλάδα δαπανά 1.650 ευρώ κατά κεφαλή στην υγειονομική περίθαλψη, ποσό που υπολείπεται κατά ένα τρίτο και πλέον από τον μέσο όρο στην ΕΕ. Αυτό αντιστοιχεί στο Ποσοστό % στους ενήλικες, 2014 EL EE 8,4% του ΑΕΠ, αλλά, στο πλαίσιο της συρΚάπνισμα οι δαπάνες για27% ρικνούμενης οικονομίας, την υγεία μειώθηκαν σημαντικά από το 2009. Ο περιορισμός των δημόσιων δαπανών υΕυκαιριακή άμετρη γείας κατανάλωση αποτελεί μέρος μέτρων δημοσιαλκοόλτων 10% ονομικής σταθερότητας. Επί του παρόντος, Ποσοστό % στα EL EE το 59% των δαπανών γιαπαιδιά, την2014 υγεία χρηματοδοτούνται από το Δημόσιο, ενώ οι άμεΠαχυσαρκία 24% είσες δαπάνες από τους ασθενείς (35%) ναι υπερδιπλάσιες του μέσου όρου στην ΕE.

Κατά κεφαλή ΑΕΠ, EUR ΙΑΔ

€3 000 €2 000 €1 000 €0

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Απόδοση τουτο συστήματος Το προσδόκιμο ζωής οποίο ανέρχεται στα 81,5 έτη είναι πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ, αλλά μετά υγείας την ηλικία των 65 ετών τα δύο τρίτα αυτών των ετών συνοδεύονται από αναπηρία. Η διαφορά στο προσδόκιμο ζωής ανάμεσα στα δύο φύλα παραμένει και ανέρχεται σε πέντε έτη καθώς επίσης και

Αποτελεσματικότητα η κοινωνική ανισότητα, με διαφορά τεσσάρων ετών ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο. Η ισχαιμική

Ενώ η αποτρεπτή θνησιμότητα σημείωσε καρδιοπάθεια, τα εγκεφαλικά επεισόδια και ο καρκίνος του πνεύμονα εξακολουθούν να έχουν σημαντική αργή πτώση κατά την τελευταία δεκαετία, επίπτωση στη για θνησιμότητα, αλλά οιείναι θάνατοι λόγω τροχαίων ατυχημάτων έχουν μειωθεί δραστικά. το ποσοστό τους άνδρες σχεδόν διπλάσιο από αυτό για τις γυναίκες. Το σύΠαράγοντες κινδύνου στημα πρωτοβάθμιας περίθαλψης δεν είναι επί του παρόντος προσανατολισμένο προς Το 2014 το 27% των καθημερινά, ποσοστό σημαντικά μειωμένο σε σχέση με το την προαγωγή της ενηλίκων υγείας ήκάπνιζε την πρόληψη. 40% το 2008, που, όμως, παραμένει το δεύτερο υψηλότερο μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Πρόσβαση Αντιθέτως, η κατανάλωση αλκοόλ ανά ενήλικα μειώθηκε και είναι αισθητά κάτω του μέσω όρου στην Η στην υγειονομική περίθαλ-αλκοόλ. Ενώ το ποσοστό παχυσαρκίας μεταξύ των ΕΕ,πρόσβαση όπως και η ευκαιριακή άμετρη κατανάλωση ψη παρουσιάζει ορισμένες προκλήσεις όενηλίκων (17%) είναι μόλις ελαφρώς υψηλότερο από τον μέσο όρο στην ΕΕ, σχεδόν το ένα τέταρτο σον αφορά τη διαθεσιμότητα των υπηρετων ατόμων ηλικίας 15 ετών είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα, ποσοστό που είναι το δεύτερο υψηλότερο σιών και την οικονομική προσιτότητά τους, μεταξύ των χωρών της ΕΕ.ποσοστά αναφοράς με αποτέλεσμα υψηλά μη ικανοποιούμενης ανάγκης ιατρικής περίθαλψης, ιδίως μεταξύ ομάδων με χαμηΔαπάνες λό εισόδημα.για την υγεία

Ανθεκτικότητα Η Ελλάδα δαπανά 1 650 EUR κατά κεφαλή στην υγειονομική περίθαλψη, ποσό που υπολείπεται

Υπάρχει πίεσηαπό στητον χρηματοδότηση κατά ένα διαρκής τρίτο και πλέον μέσο όρο στην ΕΕ. Αυτό αντιστοιχεί στο 8,4% του ΑΕΠ, αλλά στο του συστήματος υγείας. Από το 2010οιοιδαπάνες πο- για την υγεία μειώθηκαν σημαντικά από το πλαίσιο της συρρικνούμενης οικονομίας, λιτικές εστιάζονται στον έλεγχο του κόστους 2009. Ο περιορισμός των δημόσιων δαπανών υγείας αποτελεί μέρος των μέτρων δημοσιονομικής και στη βελτίωση της αποδοτικότητας, ιδίως σταθερότητας. Επί του παρόντος, το 59% των δαπανών για την υγεία χρηματοδοτούνται από το στον φαρμακευτικό και τον νοσοκομειακό δημόσιο, ενώ οι άμεσες δαπάνες από τομέα. Έμφαση δόθηκε επίσης τους στηνασθενείς αύ- (35%) είναι υπερδιπλάσιες του μέσου όρου στην ΕE. της διαφάνειας και της λογοδοσίας. ξηση

Απόδοση του συστήματος υγείας

2 . Η υγεία στην Ελλάδα

2 Η υγεία στην Ελλάδα

Η υγεία στην Ελλάδα Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηΠαρότι η αύξηση στο προσδόκιμο ζωής αφορούσε κυρίως άτομα άνω των 65 ετών, η αναλογία του χρόνου που διανύεται αλλά με καλή υγεία ση αυξάνεται σταθερά, ο μειώνεται. χρόνος Σε συμφωνία με τον μέσο όρο της ΕΕ, στην ηλικία των 65 ετών η Ελληνίδα που διανύεται με καλή υγεία μειώνεται

Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση αυξάνεται σταθερά αλλά ο χρόνος που διανύεται με καλή υγεία μειώνεται Το 2015 το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα άγγιξε τα 81,1 έτη, κατά τι υψηλότερο από τον μέσο όρο στην ΕΕ (σχήμα 1). Όπως και σε άλλες χώρες της ΕΕ, εξακολουθεί να υφίσταται σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων, με τις γυναίκες να ζουν κατά μέσο όρο πέντε χρόνια περισσότερο από τους άντρες (84 έτη έναντι 79). Παράλληλα, υπάρχει διαφορά τεσσάρων ετών στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ ατόμων με χαμηλότερο και υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο1.

γυναίκα μπορεί να προσδοκά να ζήσει άλλα 21,3 έτη, αλλά μόνο το ένα τρίτο αυτών θα είναι απαλλαγμένα από αναπηρίες. Ομοίως, οι άντρες μπορούν να προσδοκούν να ζήσουν περίπου το 40% των υπόλοιπων 18,5 ετών με καλή υγεία. 2

Το 2015 το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα άγγιξε τα 81,1 έτη, κατά τι υψηλότερο από τον μέσο όρο στην ΕΕ (σχήμα 1). Ό1. Τα χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης αφορούν άτομα με προσχολική, πρωτοβάθμια, ή κατώτερη δευτεροβάθμια (επίπεδα 0–2 κατά ISCED), τα υψηλότερα επίπεδα πως και σεεκπαίδευση άλλες χώρες τηςενώΕΕ, εξακοεκπαίδευσης αφορούν άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευση (επίπεδα 5–8 κατά ISCED).

2. Τα στοιχεία αυτά βασίζονται στον δείκτη «υγιή έτη ζωής», ο οποίος καταμετρά τον αριθμό των ετών που τα άτομα προσδοκούν να ζήσουν χωρίς αναπηρίες σε διάφορες ηλικίες.

Σχήμα 1. Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής κατά τη γέννηση επιβραδύνθηκε αλλά παραμένει πάνω από τον μέσο όρο στην ΕΕ 2015

Έτη 90

Ελλάδα

2000

81.1 Μέσος όρος ΕΕ 80.6 έτη

74.8

74.7

74.6

Λετονία

Λιθουανία

Ρουµανία

Βουλγαρία

75.7

75.0

Ουγγαρία

77.5

76.7

77.5 Κροατία

Πολωνία ∆ηµοκρατία της Σλοβακίας

78.7

78.0

ΕΕ

Εσθονία

80.7

80.6

Γερµανία

∆ηµοκρατία της Τσεχίας

80.9

80.8 ∆ανία

81.1

81.0

Βέλγιο

Ηνωµένο Βασίλειο

Σλοβενία

81.3

81.1 Ελλάδα

Ιρλανδία

81.3

81.6

81.5

Φινλανδία

Αυστρία

81.6 Κάτω Χώρες

Πορτογαλία

81.9

81.8

Μάλτα

Κύπρος

82.4

82.2 Σουηδία

82.4 Γαλλία

Ιταλία

Λουξεµβούργο

83.0

82.7

Ισπανία

έτη

70 65 60

Η υγεία στην Ελλάδα . 3

Πηγή: Βάση δεδομένων της Eurostat.

Τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος είναι οι κυριότερες αιτίες θανάτου

παρουσιάζουν μια πιο διαφοροποιημένη εικόνα. Ο καρκίνος του πνεύμονα . Η υγεία στην Ελλάδα 3 είναι η κύρια αιτία θνησιμότητας λόγω καρκίνου, με πενταπλάσιο ποσοστό στους άντρες σε σχέση με τις γυναίκες και αύξηση 27% στον συνολικό Σχήμα 2. Τακατά καρδιαγγειακά την πλειονότητα των θανάτων τόσο στους άντρες Παρά τη μείωση 14% του αριθμούνοσήματα των θανάτωνκαι απόοτοκαρκίνος 2000, τα προκαλούν αριθμό θανάτων μεταξύ 2000 και 2014. Τα ποσοστά για διάφορους όσο και στις γυναίκες καρδιαγγειακά νοσήματα παραμένουν η πρώτη αιτία θανάτου, καθώς άλλους τύπους καρκίνου παραμένουν σταθερά, αλλά παρουσιάζονται ευθύνονται δύο πέμπτα όλωνΓυναίκες των θανάτων στις και Άνδρες αυξήσεις την στον πλειονότητα απόλυτο αριθμό θανάτων, οι οποίες τόσο αντικατοπτρίζουν τη Σχήμα 2.γιαΤατα καρδιαγγειακά νοσήματα καιγυναίκες ο καρκίνος προκαλούν των θανάτων στους άντρες (Αριθµός θανάτων: 55 194) (Αριθµός θανάτων: 58 545) για περίπου το ένα τρίτο στους γήρανση του πληθυσμού: καρκίνος του παχέος εντέρου (αύξηση 51%), όσο και στις γυναίκες άντρες (σχήμα 2). Μεταξύ των συνολικά 45 000 θανάτων αυτής της κατηγορίας, τα εγκεφαλικά επεισόδια, οι καρκίνος του μαστού (αύξηση 25%), καρκίνος του παγκρέατος (αύξηση Γυναίκες Άνδρες ισχαιμικές καρδιοπάθειες και(Αριθµός άλλα καρδιακά νοσήματα εξακολουθούν να 55%) και καρκίνος του προστάτη (αύξηση 35%). 58 545) 2% (Αριθµός 11%θανάτων: θανάτων: 55 194) 16% Καρδιαγγειακά έχουν τη μεγαλύτερη επίπτωση στη συνολική θνησιμότητα (σχήμα 3). 2%

Καρκίνος

σύστηµα µεταβολισµού Λοιπές αιτίες Πεπτικό σύστηµα Εξωτερικές αιτίες

11%

Μετά την οικονομική2% κρίση, υπήρξε αξιοσημείωτη αύξηση στους θανάτους 2% Νευρικό σύστηµα (συµπ. της άνοιας) 2% 11% Ο καρκίνος είναι η δεύτερη κυριότερη αιτία θανάτου, καθώς ευθύνεται 36% λόγω αυτοκτονίας (από3%362 ετήσιο μέσο όρο μεταξύ 2000–08 σε 475 16% 3% Καρδιαγγειακά Αναπνευστικά νοσήµατα 43%το 30% μεταξύ 2% για το 20% των θανάτων μεταξύ των γυναικών και μεταξύ 2009–2014). Από την 4% άλλη πλευρά, σημαντική (38%) ήταν η Καρκίνος 3% Ενδοκρινικό σύστηµα, 2% των αντρών, ήτοι2%για περίπου 29 000 θανάτους. Παρότι το συνολικόΝευρικό 11% που σχετίζονται με τροχαία ατυχήματα σύστηµασύστηµα µεταβολισµού μείωση αριθμό των θανάτων (συµπ.στον της άνοιας) 3% 36% 3% δεν11% ποσοστό του καρκίνου έχει μεταβληθεί σημαντικά Πεπτικό σύστηµα νοσήµατα μετά το 2009, παρότι το ποσοστό παραμένει μεταξύ των υψηλότερων 43% από το 2000,Αναπνευστικά 3% Εξωτερικές αιτίες Ενδοκρινικό σύστηµα, τα αποτελέσματα σχετικά με μεμονωμένα περιστατικά καρκίνου στην ΕΕ (ενότητα 5.1). 30% 20%

11%

STATE OF HEALTH IN THE EU: ΠΡΟΦΙΛ ΥΓΕΙΑΣ 2017 – ΕΛΛΑΔΑ 30% 20% Σημείωση: Τα στοιχεία παρουσιάζονται ανά ευρύτερο κεφάλαιο της διεθνούς ταξινόμησης των νόσων (ICD). Η άνοια προστέθηκε στο κεφάλαιο των νοσημάτων του νευρικού συστήματος, για Λοιπές αιτίες να συμπεριληφθεί μαζί με τη νόσο του Alzheimer (την κύρια μορφή άνοιας). Πηγή: Βάση δεδομένων της Eurostat (τα στοιχεία αφορούν το 2014). Σημείωση: Τα στοιχεία παρουσιάζονται ανά ευρύτερο κεφάλαιο της διεθνούς ταξινόμησης των νόσων (ICD). Η άνοια προστέθηκε στο κεφάλαιο των νοσημάτων του νευρικού συστήματος, για να συμπεριληφθεί μαζί με τη νόσο του Alzheimer (την κύρια μορφή άνοιας).

Σχήμα 3. Οι τέσσερις συνηθέστερες αιτίες θανάτου παραμένουν αμετάβλητες αλλά τα τροχαία ατυχήματα μειώθηκαν δραστικά

λουθεί να υφίσταται σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων, με τις γυναίκες να ζουν, κατά μέσο όρο, πέντε χρόνια περισσότερο από τους άνδρες (84 έτη έναντι 79). Παράλληλα, υπάρχει διαφορά τεσσάρων ετών στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ ατόμων με χαμηλότερο και υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος είναι οι κυριότερες αιτίες θανάτου. Παρά τη μείωση κατά 14% του αριθμού των θανάτων από το 2000, τα καρδιαγγειακά νοσήματα παραμένουν η πρώτη αιτία θανάτου, καθώς ευθύνονται για τα δύο πέμπτα όλων των θανάτων στις γυναίκες και για περίπου το ένα τρίτο στους άντρες (σχήμα 2). Μεταξύ των συνολικά 45.000 θανάτων αυτής της κατηγορίας, τα εγκεφαλικά επεισόδια, οι ισχαιμικές καρδιοπάθειες και άλλα καρδιακά νοσήματα εξακολουθούν να έχουν τη μεγαλύτερη επίπτωση στη συνολική θνησιμότητα (σχήμα 3). Ο καρκίνος είναι η δεύτερη κυριότερη αιτία θανάτου, καθώς ευθύνεται για το 20% των θανάτων μεταξύ των γυναικών και το 30% μεταξύ των ανδρών, ήτοι για περίπου 29.000 θανάτους. Παρότι το συνολικό ποσοστό του καρκίνου δεν έχει μεταβληθεί σημαντικά από το 2000, τα αποτελέσματα σχετικά με μεμονωμένα περιστατικά καρκίνου παρουσιάζουν μια πιο διαφοροποιημένη εικόνα. Επίσης, παρ’ όλο που η αύξηση στο προσδόκιμο ζωής αφορούσε κυρίως άτομα άνω των 65 ετών, η αναλογία του χρόνου που διανύεται με καλή υγεία μειώνεται. Σε συμφωνία με τον μέσο όρο της ΕΕ, στην ηλικία των 65 ετών η Ελληνίδα γυναίκα μπορεί να προσδοκά να ζήσει άλλα 21,3 έτη, αλλά μόνο το ένα τρίτο αυτών θα είναι απαλλαγμένα από αναπηρίες. Ομοίως, οι άντρες μπορούν να προσδοκούν να ζήσουν περίπου το 40% των υπόλοιπων 18,5 ετών με καλή υγεία.

Ελλάδα Ελλάδα

Ελλάδα

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Πηγή: Βάση δεδομένων της Eurostat (τα στοιχεία αφορούν το 2014).

Κατάταξη3.2000 Κατάταξη 2014 παραμένουν αμετάβλητες αλλά Ποσοστό % των συνολικών θανάτων το 2014 Σχήμα Οι τέσσερις συνηθέστερες αιτίες θανάτου τα τροχαία ατυχήματα 1 1 Εγκεφαλικό επεισόδιο 13% μειώθηκαν δραστικά 2 Κατάταξη 2000 13 24 35 46 57 68 79

2 Λοιπά καρδιακά νοσήµατα Κατάταξη 2014 Ισχαιµικές καρδιοπάθειες 13 Εγκεφαλικό επεισόδιο Καρκίνος του πνεύµονα 24 Λοιπά καρδιακά νοσήµατα 35 46 57 68

Ασθένειες καρδιοπάθειες του κατώτερου αναπνευστικού Ισχαιµικές Καρκίνος του του πνεύµονα παχέος εντέρου Καρκίνος Νεφροπάθειες Ασθένειες του κατώτερου αναπνευστικού Καρκίνος του του παχέος µαστούεντέρου Καρκίνος

12% Ποσοστό % των συνολικών θανάτων το 2014 11% 13% 6% 12% 2% 11% 2% 6% 2% 2% 2% 2% 2% 2%

10 8

79 10 8

9 12 10 13

9 12 10 19

Καρκίνος Καρκίνος του του παγκρέατος ήπατος Καρκίνος του προστάτη Τροχαία ατυχήµατα

2% 1% 1% 1%

Πηγή: Βάση δεδομένων της Eurostat. 12

Καρκίνος του ήπατος

Τροχαία ατυχήµατα

Καρκίνος του παγκρέατος Νεφροπάθειες Καρκίνος του του µαστού προστάτη Καρκίνος

1% 2%

πάσχει από υπέρταση, ένα στα δέκα από διαβήτη και περίπου ένα στα Οι χρόνιες παθήσεις είναι οι κύριοι καθοριστικοί είκοσι από άσθμα. Ο επιπολασμός αυτών των χρόνιων νοσημάτων παράγοντες για τα έτη ζωής που σταθμίζονται εμφανίζει μεγάλες ανισότητες ανάλογα με το επίπεδο εκπαίδευσης. πάσχει από υπέρταση, ένα στα δέκα από διαβήτη και περίπου ένα στα Οι χρόνιες παθήσεις είναι οι κύριοι καθοριστικοί ως προς τις επιβαρύνσεις που επιφέρει η Συγκριτικά με άτομα που κατέχουν το υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, / Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017 74 είκοσι από άσθμα. Ο επιπολασμός αυτών των χρόνιων νοσημάτων τα άτομα με το κατώτερο επίπεδο εκπαίδευσης είναι πολύ πιθανότερο να παράγοντες γιαυγεία τα έτη ζωής που σταθμίζονται ασθένεια στην εμφανίζει μεγάλες ανισότητες ανάλογα με το επίπεδο εκπαίδευσης. πάσχουν από κάποια χρόνια ασθένεια, όπως ο διαβήτης (τέσσερις φορές Οι κύριοι καθοριστικοί παράγοντες για τα έτη ζωής που σταθμίζονται ως προς τις επιβαρύνσεις που επιφέρει η Συγκριτικά με άτομα που κατέχουν το υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, Πηγή: Βάση δεδομένων της Eurostat.

Το ποσοστό αυτοαναφερόμενης καλής υγείας έχει μειωθεί κατά την τελευταία δεκαετία, αλλά ελάχιστα Σχεδόν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού στην Ελλάδα (74%) δηλώνουν καλά στην υγεία τους, ποσοστό υψηλότερο από τις περισσότερες υπόλοιπες χώρες της ΕΕ (σχήμα 4), αλλά ελαφρώς χαμηλότερο σε σχέση με πριν από 10 χρόνια (77% το 2005).

Τα ποσοστά υπερβολικού βάρους και παχυσαρκίας είναι πολύ υψηλά στα παιδιά, ιδίως στα αγόρια

Παράγοντες κινδύνου

Ελλάδα

Η διατροφή και η κατανάλωση αλκοόλ είναι σε καλό επίπεδο, αλλά οι παράγοντες που συνδέονται με τη συμπεριφορά συμβάλλουν αισθητά στα προβλήματα υγείας. Η σχετικά καλή κατάσταση της υγείας του πληθυσμού στην Ελλάδα συνδεόταν ανέκαθεν με μια σειρά παραγόντων μεταξύ των οποίων η πιο υγιεινή διατροφή και η χαμηλότερη κατανάλωση αλκοόλ. Ωστόσο, με βάση τις εκτιμήσεις του Ινστιτούτου Μέτρησης και Αξιολόγησης της Υγείας, το 30% της συνολικής επιβάρυνσης από ασθένειες στην Ελλάδα το 2015 (καταμετρημένο με βάση DALYs) μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες κινδύνου εξαρτώμενους από τη συμπεριφορά, ιδίως το κάπνισμα, αλλά πιο πρόσφατα και σε διατροφικούς κινδύνους και σε έλλειψη σωματικής άσκησης (IHME, 2016). Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία του 2008 επικεντρωνόταν σε αυτούς τους τομείς, αλλά δεν υλοποιήθηκε. Επιπλέον, από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο στην Ελλάδα έχει μεταβληθεί, με αυξανόμενο τον κίνδυνο φτώχειας, υψηλά ποσοστά ανεργίας και σημαντική πίεση στους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών. Οι παράγοντες αυτοί έχουν ήδη αντίκτυπο στις συμπεριφορές υγείας των ατόμων και στην κατάσταση της υγείας (Filippidis κ.ά., 2017). Το κάπνισμα παραμένει σημαντικό ζήτημα για τη δημόσια υγεία στην Ελλάδα. Παρότι τα ποσοστά καπνίσματος μειώνονται, το 2014 πάνω από ένας στους τέσσερις ενήλικες δήλωσε ότι καπνίζει καθημερινά, ποσοστό που είναι το δεύτερο υψηλότερο στις χώρες της ΕΕ και αρκετά πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (21%). Η διαφορά στα ποσοστά καπνίσματος μεταξύ των δύο φύλων εξακολουθεί να είναι μεγάλη: 21% για τις γυναίκες έναντι 34% για τους άντρες. Επιπλέον, ένα στα έξι 15χρονα αγόρια (16%) και ένα στα οκτώ 15χρονα κορίτσια (13%) είναι επίσης τακτικοί καπνιστές. Έως σήμερα, η απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους είχε πλημμελή εφαρμογή και δεν υπήρξε ιδιαίτερα αποτελεσματική στη μείωση των ποσοστών καπνίσματος. Τα ποσοστά υπερβολικού βάρους και παχυσαρκίας είναι πολύ υψηλά στα παιδιά, ιδίως στα αγόρια

Ελλάδα

Πάνω από ένας στους έξι ενήλικες στην Ελλάδα (17%) ήταν παχύσαρκος το 2014, ποσοστό ελαφρώς υψηλότερο από τον μέσο όρο (15%) της ΕΕ. . 5 Παράγοντες κινδύνου Σημαντικές είναι οι διαφορές ανάλογα με το επίπεδο εκπαίδευσης: τα άτομα με κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουν σχεδόν διπλάσιες

πιθανότητες να είναι εκπαίδευσης (22% έν και παχυσαρκίας στα χώρα καταλάμβανε τ (2013–14). Σχεδόν έν ή παχύσαρκος (Σχήμα σε σχέση με τα κορίτσ ισχνά αποτελέσματα

Πάνω από ένας ενήλικες εξακολουθεί να είναι μεγάλη:στους 21% για τιςέξι γυναίκες έναντι 34% γιαστην τους Σχήμα 5. Το ποσοστά κάπνισμα,παιδικής το υπερβολικό βάρος αυξήθηκαν και η παχυσαρκία αποτελούν σ 6 Τα παχυσαρκίας άντρες. Επιπλέον, ένα στα έξι 15χρονα αγόρια (16%) και ένα οκτώ Ελλάδα (17%) ήταν παχύσαρκος τοστα2014, στην κατά Ελλάδα 50% μέσα σε μια δεκαετία 15χρονα κορίτσια (13%) είναι επίσης τακτικοί καπνιστές. Έως σήμερα, 15χρονοι ποσοστό ελαφρώς υψηλότερο από τον μέ- (%) Υπερβολικό βάρος ή παχυσαρκία παιδιών ηλικίας 15 ετών EU 27 Κάπνισμα, Ελλάδα η απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους είχε πλημμελή 25 σοεφαρμογή όρο και (15%) της ΕΕ.αποτελεσματική Σημαντικές είναι δεν υπήρξε ιδιαίτερα στη μείωση των οι Σωματική άσκηση, ενήλικες ποσοστών καπνίσματος (ενότητα 5.1). διαφορές ανάλογα με το επίπεδο εκπαί20 δευσης: τα άτομα μεείναι κατώτερη δευτεροΗ κατανάλωση αλκοόλ από τις χαμηλότερες βάθμια στην ΕΕεκπαίδευση έχουν σχεδόν διπλά- 15 σιες πιθανότητες ναστην είναι σε Αντίθετα, η κατανάλωση αλκοόλ Ελλάδα,παχύσαρκα είτε υπολογίζεται με βάση τη συνολική είτε ως ποσοστό των ενηλίκων που 10 σχέση μεκατανάλωση άτομααλκοόλ πανεπιστημιακής εκπαίΣωματική άσκηση, 15χρονοι αναφέρουν περιστασιακή υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ («ευκαιριακή δευσης (22% αλκοόλ»), έναντιείναι 13%). σχετικά χαμηλή σε σχέση με τις άμετρη κατανάλωση 5 άλλες χώρεςυπερβολικού της ΕΕ (βλ. επίσης το σχήμα 5). Συνολικά,και Ταπερισσότερες προβλήματα βάρους οι ενήλικες κατανάλωσαν 7,5 λίτρα αλκοόλ το 2014, δηλαδή 2,5 λίτρα παχυσαρκίας στα παιδιά και στους εφή0 λιγότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, εμφανίζοντας τη δεύτερη χαμηλότερη 2001-02 2013-14 βους αυξήθηκαν επίσης, και ητωνχώρα ποσότητα μεταξύ των κρατών μελών. Το ποσοστό Ελλήνωνκαταενηλίκων που ανέφεραντη περιστασιακή υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ το 2014 ήταν ενήλικες Ε λάμβανε δεύτερη υψηλότερη θέση στην Πηγή: Eurostat Πηγή: Βάση δεδομένων τηςΠαχυσαρκία, Eurostat το πέμπτο χαμηλότερο από όλες τις χώρες της ΕΕ (10% σε σύγκριση με ΕΕ, μετά τη Μάλτα (2013-14). Σχεδόν έ. όροστην 20%Ελλάδα στην ΕΕ). 4 μέσο Η υγεία Υπερβολικό βάρος/παχυσαρκία, 15χρονοι νας στους τέσσερις 15χρονους (24%) ήταν πιθανότητες να είναι παχύσαρκα σε σχέση με άτομα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (22% έναντι 13%). Τα προβλήματα υπερβολικού βάρους Τα ποσοστά υπερβολικού βάρους και παχυσαρκίας Σημείωση: Όσο πιο κοντά υπέρβαρος ή παχύσαρκος (σχήμα 5), ε- και παχυσαρκίας στα παιδιά και στους εφήβους αυξήθηκαν επίσης και η της χώρας σε σχέση με άλ πολύ υψηλάήταν στα παιδιά, ιδίως στα νώείναι το ποσοστό διπλάσιο στααγόρια αγόρια χώρα καταλάμβανε τη δεύτερη υψηλότερη θέση στην ΕΕ, μετά τη Μάλτα στόχου», καθώς υπάρχει π Πάνω από ένας στους έξι ενήλικες στην Ελλάδα (17%) ήταν παχύσαρκος (2013–14). Σχεδόν ένας στους τέσσερις 15χρονους (24%) ήταν υπέρβαρος Το ποσοστό αυτοαναφερόμενης καλής (16%). υγείας Οι 5. Ως συμπεριφορά ευκαιριακής άμετρης κατανάλωσης αλκοόλ ορίζεται η κατανάλωση έξι Πηγή: Υπολογισμοί του Ο (32%) σε σχέση με τα κορίτσια το 2014, ποσοστό ελαφρώς υψηλότερο από τον μέσο όρο (15%) της ΕΕ. παχύσαρκοςοινοπνευματούχων (Σχήμα 6), ενώποτών το ποσοστό ήταν διπλάσιο σταμίααγόρια (32%) ήή περισσότερων ανά περίπτωση, τουλάχιστον φορά τον μήνα κατά ή περί το 2014), στατ έχει μειωθείέφηβοι κατά την ανάλογα τελευταία δεκαετία, αλλάτα ι- κατά το περασμένο έτος. (Σχεδίαση διαγράμματος: Έλληνες επίσης Σημαντικές είναι οι διαφορέςπαρουσιάζουν με το επίπεδο εκπαίδευσης: σε σχέση με τα κορίτσια (16%). Οι Έλληνες έφηβοι παρουσιάζουν επίσης ελάχιστα άτομα με κατώτερη δευτεροβάθμιαόσον εκπαίδευση έχουν σχεδόντην διπλάσιες σχνά αποτελέσματα αφορά τα- ισχνά αποτελέσματα όσον αφορά την τακτική σωματική άσκηση. Σχεδόν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού στην Ελλάδα (74%) δηλώνουν S κτική σωματική άσκηση.••• Η διατροφή και η κατανάλωση αλκοόλ είναι καλά στην υγεία τους, ποσοστό υψηλότερο από τις περισσότερες Σχήμα 5. Το κάπνισμα, το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν σημαντικά ζητήματα δημόσιας υγείας υπόλοιπες χώρες της ΕΕ (σχήμα 4), αλλά ελαφρώς χαμηλότερο σε σχέση σε καλό επίπεδο αλλά οι παράγοντες που στην με πριν απόΕλλάδα 10 χρόνια (77% το 2005). συνδέονται με τη συμπεριφορά συμβάλλουν Κάπνισμα, 15χρονοι αισθητά στα προβλήματα υγείας 5

3 Παράγοντες κινδύνου

Σχήμα 4. Η πλειονότητα του ελληνικού πληθυσμού δηλώνει ότι έχει καλή υγεία Σωματική άσκηση, ενήλικες Χαµηλό εισόδηµα

Συνολικός πληθυσµός

Υψηλό εισόδηµα

Ιρλανδία Κύπρος Σουηδία Κάτω Χώρες

Σωματική άσκηση, 15χρονοι

Η σχετικά καλή κατάσταση της υγείας του πληθυσμού στην Ελλάδα Κάπνισμα, ενήλικες συνδέεται ανέκαθεν με μια σειρά παραγόντων, μεταξύ των οποίων η πιο υγιεινή διατροφή και η χαμηλότερη κατανάλωση αλκοόλ. Ωστόσο, με βάση εκτιμήσεις του Ινστιτούτου Μέτρησης και Αξιολόγησης της Υγείας, 30% της συνολικής επιβάρυνσης από ασθένειες στην Ελλάδα το 2015 (καταμετρημένο με βάση DALYs) μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες κινδύνου εξαρτώμενους από τη συμπεριφορά, ιδίως το κάπνισμα, αλλά πιο πρόσφατα και σε διατροφικούς κινδύνους και σε έλλειψη σωματικής Μέθη,15χρονοι άσκησης (IHME, 2016).

Βέλγιο Ελλάδα¹ Ισπανία¹ ∆ανία

Παχυσαρκία, ενήλικες

Μάλτα Λουξεµβούργο Ρουµανία² Αυστρία

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία του 2008 επικεντρωνόταν σε αυτούς τους τομείς, αλλά δεν υλοποιήθηκε (βλ. ενότητα 5.1). Επιπλέον, από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο στην Ελλάδα έχει μεταβληθεί, με αυξανόμενο τον κίνδυνο φτώχειας, Ευκαιριακή άμετρη κατανάλωση αλκοόλ, ενήλικες υψηλά ποσοστά ανεργίας και σημαντική πίεση στους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών (βλ. ενότητα 5.2). Οι παράγοντες αυτοί έχουν ήδη αντίκτυπο στις συμπεριφορές υγείας των ατόμων και στην κατάσταση της Υπερβολικό βάρος/παχυσαρκία, 15χρονοι υγείας (Filippidis κ.ά., 2017). Σημείωση: Όσο πιο κοντά στο κέντρο βρίσκεται η κουκκίδα, τόσο καλύτερες είναι οι επιδόσεις

χώρας σε σχέση με άλλες χώρες της ΕΕ. Καμιά χώρα δεν βρίσκεται στη λευκή «περιοχή Τοτης κάπνισμα παραμένει σημαντικό ζήτημα για τη στόχου», καθώς υπάρχει περιθώριο προόδου για όλες τις χώρες σε όλους τους τομείς. δημόσια υγείατου στην Ελλάδα Πηγή: Υπολογισμοί ΟΟΣΑ σύμφωνα με τη βάση δεδομένων της Eurostat (έρευνα EHIS

Φινλανδία

Ηνωµένο Βασίλειο 5. Ως συμπεριφορά ευκαιριακής άμετρης κατανάλωσης αλκοόλ ορίζεται η κατανάλωση έξι ή περισσότερωνΓαλλία οινοπνευματούχων ποτών ανά περίπτωση, τουλάχιστον μία φορά τον μήνα κατά ή περί το 2014), στατιστικές του ΟΟΣΑ για την υγεία και την έρευνα HBSC το 2013–14. Παρότι τα ποσοστά καπνίσματος μειώνονται, κατά το περασμένο έτος. (Σχεδίαση διαγράμματος: Laboratorio MeS). ΕΕ το 2014 πάνω από ένας στους

τέσσερις ενήλικες δήλωσε ότι καπνίζει καθημερινά,STATE OF HEALTH IN THE EU: ΠΡΟΦΙΛ ΥΓΕΙΑΣ 2017 – ΕΛΛΑΔΑ ποσοστό που είναι το δεύτερο υψηλότερο στις χώρες της ΕΕ και αρκετά πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (21%). Η διαφορά στα ποσοστά καπνίσματος μεταξύ των δύο φύλων

∆ηµοκρατία της Σλοβακίας Ιταλία¹ Βουλγαρία Σλοβενία Γερµανία ∆ηµοκρατία της Τσεχίας Κροατία Πολωνία Ουγγαρία Εσθονία Πορτογαλία Λετονία Λιθουανία 20

100

Ποσοστό % των ενηλίκων που δηλώνει καλά στην υγεία του

1. Τα ποσοστά για τον συνολικό πληθυσμό και τον πληθυσμό χαμηλού εισοδήματος είναι περίπου τα ίδια. 2. Τα ποσοστά για τον συνολικό πληθυσμό και τον πληθυσμό υψηλού εισοδήματος είναι περίπου τα ίδια. Πηγή: Βάση δεδομένων της Eurostat, βάσει των στατιστικών της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EU-SILC) (τα στοιχεία αφορούν το 2015).

STATE OF HEALTH IN THE EU: ΠΡΟΦΙΛ ΥΓΕΙΑΣ 2017 – ΕΛΛΑΔΑ

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Αβεβαιότητα στον κλάδο των ιατροτεχνολογικών προϊόντων Το νέο σύστημα προμηθειών στο ΕΣΥ και οι τελευταίες ρυθμίσεις από την πλευρά του ΕΟΠΥΥ για την αποζημίωση ιατροτεχνολογικού υλικού έχουν δημιουργήσει ανησυχία και αβεβαιότητα σε ασφαλισμένους και επιχειρήσεις του κλάδου.

/ Noέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Επιμέλεια: Ιοκάστη Αλειφεροπούλου, Βασιλική Αγγουρίδη Φωτογραφίες: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος

ανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι είναι αναγκαίες οι παρεμβάσεις στις προμήθειες τόσο των νοσοκομείων όσο και του ΕΟΠΥΥ. Όμως, για μία ακόμη φορά, η Πολιτεία δείχνει ανέτοιμη και απροετοίμαστη για την υλοποίηση των μέτρων που η ίδια έχει σχεδιάσει. Τα προβλήματα και οι στρεβλώσεις στον τομέα βρέθηκαν στο επίκεντρο του MedTech

Conference της Ethos Events. Εμπειρογνώμονες, πολιτικοί και στελέχη του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα έδωσαν για τρίτη χρονιά το «παρών», αναδεικνύοντας λύσεις και προτάσεις για την αντιμετώπισή τους, καθιστώντας έτσι τη διοργάνωση ένα συνεχές και σταθερό βήμα για την ανάδειξη όχι μόνο των θέσεων του κλάδου, αλλά και της μεγάλης συμβολής της ιατρικής τεχνολογίας.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Παύλος Αρναούτης ΠΡΌΕΔΡΟΣ, ΣΎΝΔΕΣΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΩΝ ΙΑΤΡΙΚΏΝ & ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΏΝ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ (ΣΕΙΒ)

ην εκτίμηση ότι, μετά τις πρόσφατες παρεμβάσεις της Πολιτείας στον τομέα των προμηθειών, τα προβλήματα όχι μόνο παραμένουν, αλλά πιθανώς έχουν πολλαπλασιαστεί, διατύπωσε o πρόεδρος του ΣΕΙΒ, Π. Αρναούτης, ενώ δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά του για τη μόνιμη απουσία της πολιτικής ηγεσίας και του ΕΟΦ από εκδηλώσεις όπως η συγκεκριμένη. Οι ενστάσεις της βιομηχανίας εκφράζονται σε τρεις κατευθύνσεις: Η πρώτη σχετίζεται με την κεντρικοποίηση των προμηθειών υγείας. Όπως εξήγησε ο πρόεδρος του ΣΕΙΒ, η εμπειρία έχει αποδείξει ότι κάθε προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση οδηγεί σε πλήρη εμπλοκή τις προμήθειες. «Δεν είναι δυνατόν ένας ολιγομελής Οργανισμός να υλοποιεί το πρόγραμμα Προμηθειών Υπηρεσιών Υγείας, που περιλαμβάνει χιλιάδες προμήθειες για τις δεκάδες μονάδες Υγείας. Σύμφωνα με τον νόμο 4472/17, τα νοσοκομεία του ΕΣΥ δεν θα μπορούν πλέον να αγοράζουν τίποτα απευθείας. Οι προμήθειες θα γίνονται είτε από το ΕΚΑΠΥ ή, αν είναι κάτω από 40 χιλιάδες ευρώ, α-

«Τα προβλήματα όχι μόνο παραμένουν, αλλά πιθανώς έχουν πολλαπλασιαστεί», Π. Αρναούτης πό τις Υγειονομικές Περιφέρειες» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κύριος Αρναούτης. «Ο ρόλος του ΕΚΑΠΥ θα έπρεπε να είναι επιτελικός, δηλαδή να σχεδιάζει και να ελέγχει την υλοποίηση του προγράμματος και όχι να εμπλακεί σε αυτή καθαυτή την εκτέλεσή του» πρόσθεσε. Το δεύτερο θέμα αφορά στην αξιολόγηση της ιατρικής τεχνολογίας. Άποψη του Συνδέσμου είναι πως δεν θα πρέπει να γίνεται με copy/paste μεθόδους, αλλά με διαφορετικά πρότυπα για κάθε προϊ-

/ Noέμβριος-Δεκέμβριος 2017

όν και πάντα σε εθελοντική βάση. «Εμείς θεωρούμε ότι η αξιολόγηση της ιατρικής τεχνολογίας δεν πρέπει να αποτελεί την προϋπόθεση ελεύθερης κυκλοφορίας ή σήμανσης ενός ιατροτεχνολογικού προϊόντος με CE Mark» εξήγησε ο πρόεδρος του ΣΕΙΒ. «Δεν θα πρέπει να επιβληθεί υποχρεωτικά, αλλά θα πρέπει σε βάθος χρόνου να προχωρήσουν οι κατασκευαστές στην αξιολόγηση των προϊόντων τους, γνωρίζοντας ότι θα πληρώνονται ανάλογα με την παρεχόμενη αξία» συμπλήρωσε. «Αγκάθι» για τις επιχειρήσεις αποτελεί, ακόμη, η κατάσταση που διαμορφώθηκε από την αλλαγή του τρόπου αποζημίωσης των αναλώσιμων υλικών από τον ΕΟΠΥΥ, των clawback και των εκπτώσεων που ζητά ο Οργανισμός. «Για τη βιομηχανία το ζητούμενο είναι η εξασφάλιση των απαραίτητων για τους ασφαλισμένους υλικών, σε προσιτές τιμές» ξεκαθάρισε ο κύριος Αρναούτης, επιρρίπτοντας τις ευθύνες στην Πολιτεία σε περίπτωση που σημειωθούν ελλείψεις. Σε συνάρτηση με τα προαναφερόμενα, τον κλάδο απασχολεί επίσης η εφαρμογή των δύο νέων Ευρωπαϊκών Κανονισμών που ψηφίστηκαν για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα και τα in-vitro διαγνωστικά ιατροτεχνολογικά προϊόντα. Σύμφωνα με τον επικεφαλής του Συνδέσμου, η βιομηχανία χαιρετίζει τα σημεία που αυξάνουν την αίσθηση ασφάλειας. Ταυτόχρονα όμως δεν μπορεί να μην προβληματίζεται από τις διατάξεις, που θα αυξήσουν το κόστος παραγωγής και θα οδηγήσουν σε δραματική αύξηση του χρόνου που απαιτείται για να φτάσουν τα εν λόγω προϊόντα στους χρήστες. «Ο ανώφελος τεχνικός έλεγχος καταξιωμένων και παραδοσιακών προϊόντων ή ο κεντρικός έλεγχος και η δραστική μείωση των κοινοποιημένων Οργανισμών, που μοιραία πλέον θα καθυστερούν την απαραίτητη πιστοποίηση των προϊόντων, είναι θέματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν έγκαιρα» ανέφερε σχετικά ο κύριος Αρναούτης. «Το μεγάλο στοίχημα εδώ είναι να διατηρήσουμε το ύψιστο σημείο ασφάλειας που πρέπει να αισθάνονται όλοι από τη χρήση αυτών των προϊόντων, αλλά ταυτόχρονα να είναι γρήγορα διαθέσιμα σε όλους και βεβαίως σε προσιτή τιμή» τόνισε.

Αθανάσιος (Σάκης) Παπαδόπουλος ΒΟΥΛΕΥΤΉΣ ΤΡΙΚΆΛΩΝ, ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉΣ ΥΓΕΊΑΣ, KΟ ΣΥΡΙΖΑ

η βεβαιότητά του πως η ίδρυση της ΕΚΑΠΥ θα αναβαθμίσει το ΕΣΥ, εξέφρασε ο Σ. Παπαδόπουλος, βουλευτής και Συντονιστής Υγείας του ΣΥΡΙΖΑ. «Το Υπουργείο Υγείας εκτιμά ότι μέσω των κεντρικών διαγωνισμών μπορεί να επιτευχθεί όφελος περίπου στο 25% σε κάθε κεντρικοποιημένη προμήθεια. Θετικά θα είναι τα αποτελέσματα και για την υγεία του πληθυσμού, λόγω της βελτίωσης και έρευνας των προμηθειών πριν την κατακύρωση των διαγωνισμών» ανέφερε σχετικά. Παραδέχθηκε, ωστόσο, ότι εντοπίζονται δυσκολίες στην πλήρη λειτουργία του νέου συστήματος. «Η μετάβαση θα έπρεπε ήδη να έχει γίνει. Καθυστερούμε, και νομίζω ότι καθυστερήσεις σε μια εποχή που πρέπει να τρέξουμε δεν είναι κάτι καλό.

Οφείλουμε πάρα πολύ σύντομα να έχουμε καταλήξει στα άτομα που θα αναλάβουν έναν τόσο στρατηγικό ρόλο. Το πόσο σύντομα θα ανταποκριθούμε είναι υπό κρίση» σημείωσε. Για τον κύριο Παπαδόπουλο οι ψηφιακές αρχές στην υγεία, εν γένει, είναι κάτι εξαιρετικά κρίσιμο. «Αρκεί να σκεφτούμε ότι η χώρα δεν έχει καταρτίσει ακόμα τον υγειονομικό της χάρτη» εξήγησε, τονίζοντας ότι στόχος της κυβέρνησης είναι να νοικοκυρέψει τους πόρους και να αξιοποιήσει τα ευρωπαϊκά κονδύλια. Όπως ανέφερε, μάλιστα, η κυβέρνηση είναι σε συζητήσεις με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. «Είμαστε και στην τελική φάση του Άτλαντα Υγείας, που θα έχει μια συνολική εικόνα του συστήματος και των αναγκών που υπάρχουν» κατέληξε.

ΠΆΝΕΛ I

«Προμήθειες νοσοκομείων: Ποιες αλλαγές έρχονται με την ίδρυση της Εθνικής Κεντρικής Αρχής Προμηθειών Υγείας (ΕΚΑΠΥ)»

ι αλλαγές που φέρνει στις προμήθειες των νοσοκομείων η ίδρυση της Εθνικής Κεντρικής Αρχής Προμηθειών Υγείας (ΕΚΑΠΥ) βρέθηκαν στο επίκεντρο του Πάνελ I του mtc’17, με τους εκπροσώπους των κομμάτων να «ζυγίζουν» νέα προβλήματα και οφέλη. Μεγαλύτερο εμπόδιο για την κυβέρνηση, όπως εξήγησε ο Σάκης Παπαδόπουλος, συντονιστής Υγείας ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής, φαίνεται να αποτελεί η εξεύρεση των σωστών στελεχών. «Εξετάζουμε το ενδεχόμενο αλλαγής της διάταξης που αφορά στην πλήρη και αποκλειστική εργασία» αποκάλυψε, με αφορμή κυρίως τη δυσκολία να βρεθούν κυρίως οι επικεφαλής της ΕΚΑΠΥ. Στο μεταξύ, για τον βουλευτή του κυβερνώντος κόμματος θα πρέπει να αξιολογηθεί κατά πόσο το νέο σύστημα προμηθειών είναι αποτελεσματικό ή αν οδηγεί σε καθυστερήσεις που δεν επιτρέπουν να

ανταποκριθεί στις ανάγκες, και, αν αυτό διαπιστωθεί, να υπάρξουν κατάλληλες τροποποιήσεις σε διατάξεις του Νόμου. «Υπάρχουν χώρες της ΕΕ με καλά πρότυπα και οι οποίες πρέπει να αποτελούν πρότυπο για την Ελλάδα» επεσήμανε. Στο πλαίσιο αυτό, ο κύριος Παπαδόπουλος προανήγγειλε νομοθετική ρύθμιση με την οποία θα αυξηθεί ο αριθμός των Υγειονομικών Περιφερειών (από 7 σε 9 ή 13), τονίζοντας ότι θα έχουν κεντρικό ρόλο στα ζητήματα προμηθειών μαζί με τα νοσοκομεία. Ζητούμενο, ταυτόχρονα, αποτελεί η συμμόρφωσή τους με το μοντέλο διοικητικής αποκέντρωσης που προωθεί η κυβέρνηση. «Τι καθήκοντα θα έχουν, τι ρόλους θα αναλάβουν και ποια θα είναι σχέση τους με τον σχεδιασμό του Υπουργείου Υγείας, αλλά και το αν θα έχουν αυτοτέλεια για να λαμβάνουν εγκαίρως αποφάσεις» εξήγησε.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Από αριστερά προς τα δεξιά: Παύλος Αρναούτης, Κωνσταντίνος Μπαργιώτας, Βασίλης Οικονόμου και Σάκης Παπαδόπουλος

«Η κεντρικοποίηση των προμηθειών έγινε τυπικά. Πρακτικά, δεν λειτουργεί τίποτα», Β. Οικονόμου 80

Την πρόταση της Πειραιώς για τις αλλαγές στις Υγειονομικές Περιφέρειες κατέθεσε στο τραπέζι του διαλόγου ο Βασίλης Οικονόμου, τομεάρχης Υγείας ΝΔ και βουλευτής Επικρατείας. «Προτείνουμε οι 13 ΥΠΕ, σαν 13 μικροί υπουργοί, να έχουν την ευθύνη διαχείρισης του προσωπικού, των προϋπολογισμών και των διαγωνισμών των νοσοκομείων, με διοικητή, υποδιοικητή πρωτοβάθμιας και αναπληρωτή διοικητή ψυχικής υγείας» ανέφερε, τονίζοντας ότι το ζητούμενο είναι να φύγουμε από το μοντέλο των νοσοκομείων και να πάμε στις περιφέρειες και το υπουργείο να έχει μόνο επιτελικό ρόλο. «Απαιτείται ένα αποκεντρωμένο, περιφερειακά, σχήμα, με πολύ μεγάλη αυτοτέλεια των ΥΠΕ» σημείωσε. Για τον βουλευτή της αξιωματικής αντιπολίτευσης η κεντρικοποίηση των προμηθειών δεν είναι παρά μια μνημονιακή υποχρέωση. «Αυτήν κάλυψε η κυβέρνηση ψηφίζοντας τον νόμο για τις προμήθειες. Έγινε τυπικά, δεν λειτουργεί τίποτα» επεσήμανε. Αμφισβήτησε, παράλληλα, το ότι η κεντρικοποίηση θα εξασφαλίσει τη διαφάνεια των διαδικασιών. «Όσες προσπάθειες έγιναν επ’ αυτού απέτυχαν» είπε, ενώ πρότεινε μια Δημοσίου Δικαίου υπηρεσία για την αξιολόγηση των προμηθειών. Σε συνάρτηση με τα προαναφερόμενα, ζητούμενο για τον κύριο Οικονόμου αποτελεί η ικανή χρηματοδότηση του συστήματος υγείας. «Όπως προκύπτει από επίσημα στοιχεία για την εκτέλεση του προϋπολογισμού, οι ΥΠΕ καλούνται φέτος να λειτουργήσουν με 80 εκατ. ευρώ, έναντι 151,7.

/ Noέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Τα χρήματα αυτά θα πάνε για το πρωτογενές πλεόνασμα. Χαρακτηριστικά, στην Α’ ΥΠΕ η κυβέρνηση έκοψε 20 εκατ. ευρώ και στη Β’ ΥΠΕ 69 εκατ. ευρώ» σημείωσε. «Υπάρχει πλήρης υπολειτουργία. Για να είμαστε τίμιοι, έχουν κατέβει τα μολύβια κάτω και απλά πληρώνουμε μισθούς και συντάξεις» πρόσθεσε. Τόνισε, παράλληλα, την ανάγκη κατάρτισης πρώτα του υγειονομικού χάρτη των αναγκών. «Αυτό είναι το δύσκολο» σημείωσε, εκτιμώντας ότι αν γίνει αυτό, θα τεθούν μεγάλα και δύσκολα διλήμματα για το πολιτικό σύστημα και οι υπόλοιποι θα ξεβολευτούν. «Δυόμισι χρόνια χάθηκαν» κατέληξε. Τις επιφυλάξεις του για τον νέο νόμο εξέφρασε από την πλευρά του ο Κωνσταντίνος Μπαργιώτας, βουλευτής Λάρισας ΔΗΣΥ, αναφερόμενος στην κακή εμπειρία του παρελθόντος. «Μέχρι το 2007, οι επιμέρους διαγωνισμοί όπου γίνονταν υπολειτουργούσαν. Το 2008 η συγκέντρωση όλων των διαγωνισμών σε μία ενιαία αρχή κατέρρευσε εν μία νυκτί. Αυτός είναι και ο φόβος τώρα, ότι θα “χαθεί δηλαδή η μπάλα”» ανέφερε χαρακτηριστικά. Για τον βουλευτή, αυτό που κάνει το Υπουργείο Υγείας είναι η ψηφιοποίηση της γραφειοκρατίας. «Άλλο η διοικητική οργάνωση των περιφερειών και άλλο οι προμήθειες» σημείωσε, υπογραμμίζοντας ότι το πρόβλημα έγκειται στην ανυπαρξία δημόσιας διοίκησης στο δημόσιο σύστημα υγείας. «Ό,τι και να κάνουμε από πάνω δεν θα δουλέψει αν δεν αλλάξει αυτό» εξήγησε. Για τον Παύλο Αρναούτη, πρόεδρο του ΣΕΙΒ, ο νέος νόμος θα έπρεπε να είχε

πρώτα εφαρμοστεί πιλοτικά σε μια περιφέρεια, και αν αυτό «περπατήσει», να υλοποιηθεί το σύστημα ευρύτερα. «Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουν περάσει 5 μήνες από την ψήφιση και δεν έχει γίνει τίποτα» σημείωσε. Υπογράμμισε, παράλληλα, πως οι διαγωνισμοί χρειάζεται να είναι ευέλικτοι και να γίνονται κεντρικά, αλλά όχι από την ΕΚΑΠΥ, ζητώντας ο ρόλος της να είναι μόνο επιτε-

ια άλλη προσέγγιση για τις ηλεκτρονικές προμήθειες υγείας παρουσίασε στο κοινό του mtc’17 η cosmoONE. H εταιρεία, μέσω των εφαρμογών B2B ηλεκτρονικού εμπορίου που παρέχει, καλύπτει τη δυνατότητα αποτύπωσης και εκτέλεσης της συνολικής διαδικασίας κάθε εταιρικής προμήθειας ή πώλησης αγαθών, έργων και υπηρεσιών. «Ξεκινώντας από τη διατύπωση της ανάγκης προμήθειας και προχωρώντας στην έγκρισή της, στην αναζήτηση εμπορικών συνεργατών, στη διενέργεια των κατάλληλων διαγωνιστικών διαδικασιών, στη διαπραγμάτευση τιμών και την εκτέλεση των εμπορικών συναλλαγών μέσω της αποστολής παραγγελιών» εξήγησε ο Α. Πετμεζάς. Για παράδειγμα, με την υπηρεσία CompareONE, δημιουργούνται αιτήματα εκδήλωσης ενδιαφέροντος, πρότασης ή προσφοράς (RFI/RFP/RFQ). «Χρησιμο-

λικός. «Δεν υπάρχουν πλέον οι καθυστερήσεις των 3-4 ετών που είχαμε κάποτε» πρόσθεσε, διευκρινίζοντας ότι «το πρόβλημα δεν είναι τόσο η έλλειψη των χρημάτων, όσο οι υποβολές των προμηθειών». Και κατέληξε: «Θέλουμε ευέλικτους διαγωνισμούς όχι κεντρικοποιημένους. Να γίνεται αξιολόγηση των προϊόντων. Να γίνεται η αμοιβή με βάση την πλέον συμφέρουσα προσφορά, όχι τη φθηνότερη».

ποιείται τόσο σε δημόσιους όσο και σε ιδιωτικούς φορείς και στο εξωτερικό, και μέχρι τώρα έχουν διενεργηθεί πάνω από 66.000 RFP/RFQs. Ο μέσος χρόνος από αποστολή σε αξιολόγηση είναι χρονομετρημένα 4 ημέρες, μειώνοντας το κόστος 12% κατά μέσο όρο» ανέφερε ο γενικός διευθυντής της cosmoONE. Μια άλλη υπηρεσία είναι η ΑuctionONE για την εκτέλεση ηλεκτρονικών δημοπρασιών, με την οποία μπορούν να διενεργηθούν 1,2 δημοπρασίες ανά εργάσιμη ημέρα. Σύμφωνα με τον κύριο Πετμεζά, έχουν διενεργηθεί πάνω από 2.900 πλειοδοτικές δημοπρασίες συνολικού προϋπολογισμού 900+ εκατ. ευρώ και πάνω από 4.500 μειοδοτικές δημοπρασίες συνολικού προϋπολογισμού 1,3+ δισ. ευρώ, με μέση μείωση 17,9%. «Κάτι που αντιστοιχεί σε μείωση 50.900 ευρώ/δημοπρασία» τόνισε.

Αθανάσιος Πετμεζάς ΓΕΝΙΚΌΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ, COSMOONE

Ιωάννης Γενιτσάριος DOSEWATCH SALES & APPLICATION SPECIALIST-SEE, CLINICAL EDUCATION SPECIALIST CT & RT, GE HEALTHCARE

ι συμμετέχοντες παρακολούθησαν με ενδιαφέρον μία ακόμη παρέμβαση για τον ρόλο της πληροφορικής, αυτή τη φορά σε ό,τι έχει να κάνει με τη διαχείριση της δόσης ακτινοβολίας και των σκιαγραφικών. Η συζήτηση γύρω από την εφαρμογή της ολοκληρωμένης διαχείρισης ποιότητας στο ακτινολογικό εργαστήριο είναι απολύτως επίκαιρη, καθώς μέχρι τον Φεβρουάριο του 2018 θα πρέπει να έχει εφαρμοστεί και από τη χώρα μας η Οδηγία 2013/59/Euratom.

Σύμφωνα με τον Ι. Γενιτσάριο, τα προϊόντα πληροφορικής μπορούν στα σημερινά δεδομένα περιορισμένων πόρων να βοηθήσουν στην υλοποίηση του παραπάνω στόχου. «Το DoseWatch, ως εργαλείο διαχείρισης της δόσης ακτινοβολίας και σκιαγραφικών, θα μπορούσε να διατελέσει ως ένα από τα μέσα εκείνα που θα ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις της εποχής για έλεγχο και μείωση της δόσης από τις ιατρικές ακτινολογικές πράξεις» τόνισε, εξηγώντας τον τρόπο.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΠΆΝΕΛ II

«Αξιολόγηση ιατρικής τεχνολογίας: Διεθνείς τάσεις, προκλήσεις, προοπτικές»

Από αριστερά προς τα δεξιά: Χρήστος Καζάσης, Κυριάκος Σουλιώτης, Δρ. Αθανάσιος Χαλαζωνίτης, Κωνσταντίνος Δεληγιάννης και Πάνος Ε. Βάρδας

ι δυσκολίες στη χρήση και αποζημίωση της ιατρικής τεχνολογίας, οι οποίες εξελίσσονται μάλλον άναρχα και δίχως αξιολόγηση, απασχόλησαν το πάνελ II του mtc’17. «Το σύστημα προμηθειών έχει σοβαρότατο πρόβλημα οράματος» ανέφερε, χαρακτηριστικά, ο Κυριάκος Σουλιώτης, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Υγείας, τονίζοντας πως θα πρέπει κάποτε να συνδέσουμε το σύστημα αποζημίωσης με την αξιολόγηση. «Αυτό που εφαρμόζεται στην Ελλάδα δεν γίνεται πουθενά αλλού» συμπλήρωσε, εκτιμώντας ότι υπάρχει

«Υπάρχουν πολλοί νόμοι προμηθειών, για να δημιουργούνται πολλοί φορείς και να διορίζεται κόσμος», Χ. Καζάσης 82

/ Noέμβριος-Δεκέμβριος 2017

πρόβλημα στην περιφερειακή διαχείριση του συστήματος. Όπως εξήγησε, το πρώτο που πρέπει να αξιολογηθεί δεν είναι η ιατρική τεχνολογία αλλά οι ανάγκες του πληθυσμού. «Με βάση αυτή τη γνώση σχεδιάζει κανείς ένα σύστημα υγείας για να απαντήσει στις ανάγκες αυτές και τα κενά. Μετά είναι οι προδιαγραφές» σημείωσε, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι γι’ αυτό ποτέ δεν φτάνει ο προϋπολογισμός. Πρότεινε δε να απαντηθεί πρώτα το ερώτημα αν σχεδιάζουμε ένα σύστημα υγείας με βάση ό,τι διαθέτουμε ή με βάση ό,τι διαθέτει το ΕΣΥ συνολικά. Για τον Χρήστο Καζάση, εμβιομηχανικό, εμπειρογνώμονα Αξιολόγησης & Διάχυσης Ιατρικής Τεχνολογίας, στην Ελλάδα κάνουμε το απλό πρόβλημα σύνθετο. «Έχουμε πολλούς νόμους προμηθειών για να δημιουργήσουμε φορείς και παραφορείς και να διορίσουμε κόσμο. Βλέπετε τώρα τι είπαν για τον διοικητή αν θα είναι ΠΑΑ» ανέφερε με νόημα. Ανέδειξε, παράλληλα την ανάγκη αποζημίωσης της τεχνολογίας ξεχωριστά από την αποζημίωση της ιατρικής πράξης, όπως γίνεται σε άλλες χώρες. «Ο Δημόκριτος δημοσιεύει τι μηχανήματα έχουμε, αλλά όχι την τεχνολογία τους» σημείωσε. Σύμφωνα με τον Δρα Αθανάσιο Χαλαζω-

νίτη, συντονιστή διευθυντή Ακτινολογικού Εργαστηρίου ΓΝΑ «Αλεξάνδρα» και μέλους του ΔΣ της Ελληνικής Ακτινολογικής Εταιρείας, η αδυναμία αποτελεσματικής αξιολόγησης δημιουργεί παράδοξα στην προμήθεια τεχνολογικών προϊόντων στο σύστημα υγείας. «Σε ΠΕΔΥ της Αττικής τοποθετήθηκαν άλλοι 6 αξονικοί μαστογράφοι, κόστους 1,2 εκατ. ευρώ, όταν μεγάλα νοσοκομεία δεν διαθέτουν τέτοιο μηχάνημα» ανέφερε σχετικά. «Η τεχνολογική από την ιατρική πράξη δεν έχουν διαχωριστεί και υπολογιστεί ποτέ στη χώρα» πρόσθεσε. Στο μεταξύ, το μόνο που ζητήθηκε από τα νοσοκομεία φέρεται να είναι, για πολλοστή φορά, η καταγραφή των αναγκών τους. «Το πώς αποφασίζεται ποιες είναι οι ανάγκες δεν το αξιολογεί κανείς» τόνισε ο κύριος Χαλαζωνίτης. Την ίδια ώρα, οι ακτινολόγοι καλούνται να αναπροσαρμόσουν τον ρόλο τους, όπως ανέφερε ο Πάνος Ε. Βάρδας, καθηγητής Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και επισκέπτης καθηγητής του Imperial College. «Όλα τα λεφτά είναι στην τεχνητή νοημοσύνη. Οι εξελίξεις που έρχονται είναι συνταρακτικές» διευκρίνισε, ενώ προειδοποίησε πως απομονώνουμε τα συστήματα υγείας από το γενικότερο πλαίσιο. «Η ψηφιακή υγεία είναι το δεύτερο. Ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματά του είναι η διαφανής διαχείριση» συμπλή-

«Οι ασθενείς δεν παίζουν πουθενά ρόλο στην αξιολόγηση αυτών των προϊόντων», Κ. Δεληγιάννης ρωσε. Χαρακτήρισε, ακόμη, έντονη τάση τη λεγόμενη miniaturization, στην οποία, για παράδειγμα, ανήκουν οι ψηφιακοί βηματοδότες. «Το imaging εξελίσσεται ραγδαία επίσης» σημείωσε. Στην παράμετρο «ασθενής», αλλά και στην ανεκμετάλλευτη ομάδα των ακτινοφυσικών, αναφέρθηκε ο Κωνσταντίνος Δεληγιάννης, γενικός διευθυντής, GE Healthcare Southeastern Europe. «Οι ασθενείς δεν παίζουν πουθενά ρόλο στην αξιολόγηση αυτών των προϊόντων» ανέφερε. «Επίσης, ο κλάδος των ακτινοφυσικών στη χώρα είναι ισχυρός. Είναι μορφωμένοι και μπορούν να συνεισφέρουν» τόνισε χαρακτηριστικά. Αναρωτήθηκε δε αν αποδίδονται ποτέ ευθύνες εκεί που πρέπει για τις προμήθειες.

Δρ Γεώργιος Σαρανταυγάς DIRECTOR, STANDARDS & SOLUTIONS, GS1 ASSOCIATION GREECE

ία ακόμη πρόταση για τη βελτίωση της ασφάλειας των ασθενών και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών έρχεται από τον Οργανισμό GS1, με αφορμή τον νέο Κανονισμό 2017/745/ΕΕC, που αυστηροποιεί το ρυθμιστικό πλαίσιο στην αγορά των ιατροτεχνολογικών προϊόντων. Παρόμοιος κανονισμός εφαρμόζεται από τον FDA για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα που εισέρχονται στην αγορά των ΗΠΑ. «O νέος Ευρωπαϊκός Κανονισμός εισάγει στην αγορά της Ευρώπης την έννοια του UDI (Unique Device Identification)» ανέφερε ο Δρ Γ. Σαρανταυγάς. «O GS1 είναι διαπιστευμένος από τον FDA ως οργανισμός έκδοσης μοναδικών παγκοσμίως κω-

δικών (UDI) και η ίδια διαπίστευση αναμένεται και από την EΕ» πρόσθεσε. Τα διεθνή αυτά πρότυπα έχουν υιοθετηθεί ήδη στην Ελλάδα από τον Ελληνικό Στρατό και συγκεκριμένα από την 441 ABYY (Αποθήκη Βάσης Υγειονομικού Υλικού) και δύο ακόμη περιφερειακές αποθήκες. «Ως αποτέλεσμα, η ακρίβεια των αποθεμάτων βελτιώθηκε στο 96%, ο χρόνος διαχείρισης των παραγγελιών μειώθηκε κατά 25 έως 30% και το ποσοστό σφάλματος μειώθηκε στο 3%» εξήγησε ο Δρ Σαρανταυγάς. Αποκάλυψε, παράλληλα, ότι το 401 ΓΝΣ είναι το πρώτο νοσοκομείο της χώρας που θα υιοθετήσει τα διεθνή πρότυπα GS1, ακολουθώντας το παράδειγμα των νοσηλευτικών ιδρυμάτων του εξωτερικού.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΠΆΝΕΛ III

«Αποζημίωση αναλώσιμων υλικών και ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού από τον ΕΟΠΥΥ»

Από αριστερά προς τα δεξιά: Μιχαήλ Δρακάτος, Χρήστος Δαραμήλας, Αθανάσιος Παπαθανάσης και Θεοφάνης Ρηγάτος

ε επικοινωνιακή «απομόνωση» σε ό,τι αφορά την εξέλιξη του προϋπολογισμού για τα αναλώσιμα υλικά και τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα έχει αφήσει τους παρόχους ο ΕΟΠΥΥ, όπως υπογραμμίστηκε στο πάνελ III του mtc’17. Σύμφωνα με τον Μιχαήλ Δρακάτο, συντονιστή του τομέα ΤΕΙΧ ΣΕΙΒ, η πορεία του προϋπολογισμού είναι άγνωστη, με εξαίρεση τα στοιχεία τριμήνου που έχουν παρουσιαστεί και τα οποία δεν είναι σίγουρο αν είναι αντιπροσωπευτικά. Την ίδια ώρα, πρόκειται για ένα budget που δεν ξέρουν από πού προήλθε. «Η φετινή υπέρβαση της δαπάνης θα υπολογιστεί στο τέλος του χρόνου, αλλά το rebate εφαρμόστηκε από τον Αύγουστο» σημείωσε ο κύριος Δρακάτος. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται πως σε κάποιες κατηγορίες προμηθευτών το clawback φθάνει το 50 με 60%, ποσοστό που θα φέρει πολλές εισαγωγικές ή κατασκευαστικές σε πολύ δύσκολη θέση. Όπως εξήγησε, ιδιαίτερα δύσκολα θα είναι τα πράγματα για τις εισαγωγικές εταιρείες, αφού το clawback εφαρμόζεται στη λιανική τιμή και όχι στη χονδρική, σε αυτή δηλαδή που πωλούν. «Όλες οι εταιρείες μείναμε απλήρωτες μέχρι τον Ιούνιο και κάποιες μέχρι τον Σεπτέμβριο. Η εξάρτηση από τον ΕΟΠΥΥ είναι τεράστια» πρόσθεσε.

/ Noέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Για τους ασθενείς, βέβαια, η ανησυχία κρύβεται στο μέλλον. Όπως εξήγησε ο πρόεδρος της ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ, Χρήστος Δαραμήλας, αν και σε σχέση με τα υλικά δεν έχει αλλάξει κάτι ιδιαίτερο μέχρι τώρα, υπάρχει άγχος για το αν η ποιότητα των υλικών θα παραμείνει ως έχει. «Το ΦΕΚ που δημοσιεύτηκε προ ημερών αποζημιώνει κάποια προϊόντα με μία τιμή και κάποια άλλα διαφορετικά» υπογράμμισε και τόνισε πως υπάρχουν προϊόντα που δεν μπορούν οι ασθενείς να τα βρουν στο ράφι. Εξέφρασε δε την ανησυχία του για το τι θα πράξουν οι φαρμακευτικές εταιρείες. «Ο ΠΦΣ μπήκε θετικά στο τραπέζι για την αλλαγή της αποζημίωσης των αναλωσίμων» ανέφερε από την πλευρά του ο Αθανάσιος Παπαθανάσης, αντιπρόεδρος του ΠΦΣ. «Η σύμβαση που υπεγράφη με τον ΕΟΠΥΥ αναγνωρίστηκε ότι ήταν βεβιασμένη, με αποτέλεσμα αντικειμενικά να έχουμε 5 μήνες καθυστέρηση στις πληρωμές, αλλά πολλά από αυτά τα προϊόντα δεν φτάνουν στο κανάλι του φαρμακείου» εκτίμησε, κάνοντας λόγο για παράδειγμα για παρεμπόριο στις κολοστομίες. «Κατανοώ την ανασφάλεια των διαβητικών, λόγω της δραματικής μείωσης του προϋπολογισμού του ΕΟΠΥΥ για τα αναλώσιμα αυτά. Οι τιμές κατακρημνίστηκαν. Από την άλλη, υ-

πάρχει το clawback και το rebate. Πιστεύω θα υπάρξει κάποια στιγμή ένα momentum για να καλύπτονται οι ασθενείς» πρόσθεσε. Ζήτησε δε να σταματήσουν να κόβονται χρήματα και να επιβάλλονται ποινές στους φαρμακοποιούς για την υπέρβαση του πλαφόν, συστήνοντας να μπουν «κόφτες» στη συνταγογράφηση. «Αγκάθι» στις σχέσεις ΕΟΠΥΥ-προμηθευτών αποτελεί και η κατηγοριοποίηση των προϊόντων. Σύμφωνα με τον Θεοφάνη Ρηγάτο, προϊστάμενο τη Διεύθυνσης Στρατηγικού Σχεδιασμού του ΕΟΠΥΥ, ο Οργανισμός ξεκίνησε το σύστημα με την κατηγοριοποίηση του ιατροτεχνολογικού υλικού από το μηδέν. «Φτιάξαμε μια επιτροπή που ελέγχει το αίτημα του παρόχου πως το προϊόν του διαφέρει από τα άλλα προϊόντα, και αν ισχύει, καθορίζονται διαφορετικά» εξήγησε. «Η ποιότητα

των υλικών έχει ελεγχθεί από το ΕΚΑΠΤΥ» πρόσθεσε, αναγνωρίζοντας πάντως ότι ο Οργανισμός αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. «Οι τιμές διαμορφώθηκαν από τους παρόχους, οι οποίοι ζητήθηκε να βάλουν τις 3 χαμηλότερες τιμές. Κάποιοι, εκ των υστέρων, είπαν ότι ξέχασαν να βάλουν τιμές ή ότι δεν βρήκαν. Αυτό δημιουργεί στρέβλωση. Άλλοι είπαν ότι έβαλαν λάθος τιμές και ζήτησαν να τις αλλάξουν. Το σύστημα έτσι έμεινε ανοιχτό, και υπήρξαν καθυστερήσεις» ανέφερε ο κύριος Ρηγάτος. Ωστόσο, τουλάχιστον 301 κατηγορίες έχουν ήδη εγκριθεί, ξεκαθάρισε. Υποστήριξε, παράλληλα, ότι δεν υπάρχουν ελλείψεις προϊόντων, αφού, όπου διαπιστώνεται, το πρόβλημα αυτό λύνεται, καταλήγοντας ότι πρόκειται για ένα πρόγραμμα ωφέλιμο προς τον ασφαλισμένο και το κράτος.

Diana Kanecka MANAGER REGULATIONS AND INDUSTRIAL POLICY, MEDTECH EUROPE, BRUSSELS

T ΠΆΝΕΛ IV

«Νέοι κανόνες της ΕΕ για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα»

πάντηση στο ερώτημα αν οι νέοι Κανονισμοί της ΕΕ (2017/745/EU) για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα και τα διαγνωστικά In Vitro (IVD) αποτελούν πρόκληση ή ευκαιρία επιχείρησε να δώσει το πάνελ IV του mtc’17. Σύμφωνα με την Τζούλια Πουρναρά, δικηγόρο, εταίρο της Δικηγορικής Εταιρείας Ζέπος & Γιαννόπουλος, οι Κανονισμοί είναι μεν προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά από επιχειρηματικής άποψης δεν συμφέρουν. «Στόχος τους είναι να επιτείνουν την ασφάλεια και να δημιουργήσουν συνθήκες αυτορρύθμισης. Θα έχουν όμως πολύ σημαντικές επιπτώσεις για τους εισαγωγείς και τους διανομείς, καθώς δημιουργούν μια διαδοχική ευθύνη για τον έλεγχο της συμμόρφωσης» ανέφερε σχετικά, εκτιμώντας ότι όσοι δεν προσαρμοστούν θα μείνουν εκτός αγοράς. «Πάρα πολλοί κατασκευαστές θα σταματήσουν να λειτουργούν» σημείωσε. Την ανάγκη ύπαρξης μιας κοινής βάσης δεδομένων για τα εν λόγω προϊόντα ανα-

γνώρισε ο Σάκης Μητρόπουλος, ιδρυτής και κύριος μέτοχος της Medicon Hellas AE, πρώην Γ.Γ. του ΣΕΙΒ, διαπιστώνοντας, ωστόσο, μια σειρά από στρεβλώσεις στους νέους Κανονισμούς. «Υπήρχαν 17 κοινοποιημένοι οργανισμοί. Με τον νέο Κανονισμό δεν θα μείνουν πάνω από 12, με ό,τι σημαίνει αυτό για το κόστος και για την έγκριση» ανέφερε χαρακτηριστικά. Εξέφρασε, παράλληλα, την αντίθεσή του στο γεγονός πως ο Κανονισμός θέτει τη Βιομηχανία υπεύθυνη για το αποτέλεσμα. «Μιλάμε για ένα άλμα πίστης. Δεν θα πουλάμε πια μετρητικά συστήματα, αλλά προϊόντα που θα συνδέονται άμεσα με την υγεία του πληθυσμού, κι αυτός δεν είναι ο ρόλος μας. Τι γίνεται όμως αν το λάθος γίνει από έναν ανεπαρκή γιατρό;» διερωτήθηκε, τονίζοντας πως είναι λογικό ο εισαγωγέας να ζητήσει πολύ περισσότερα για να αναλάβει αυτήν την ευθύνη. Για τον κύριο Μητρόπουλο, δικηγόροι, σύμβουλοι και κοινοποιημένοι οργανισμοί θα βγάλουν πολλά λεφτά τα επόμενα χρό-

η βεβαιότητα πως η αναδιάρθρωση του συστήματος που διέπει την προμήθεια των ιατροτεχνολογικών προϊόντων ήταν αναντίρρητα αναγκαία εξέφρασε η D. Kanecka. «Οι Κανονισμοί εκσυγχρονίζουν την κοινοτική νομοθεσία, εισάγοντας αυστηρότερες προϋποθέσεις για τους κοινοποιημένους οργανισμούς, τους οικονομικούς φορείς, τον ισχυρότερο έλεγχο πριν την κυκλοφορία και την παρακολούθηση μετά την κυκλοφορία, ενισχυμένους κανόνες για τα προϊόντα –ειδικά για τα υψηλότερου κινδύνου–, αυξημένη διαφάνεια και ανιχνευσιμότητα κ.λπ.» σημείωσε. Επιπλέον –εξήγησε– προωθούν προϋποθέσεις για τον εκσυγχρονισμό του ισχύοντος συστήματος. «Με τον τρόπο αυτό, στοχεύουν στη διασφάλιση της δημόσιας υγείας και της ασφάλειας των ασθενών» εκτίμησε.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Από αριστερά προς τα δεξιά: Diana Kanecka, Χρύσανθος (Σάκης) Μητρόπουλος και Τζούλια Πουρναρά

νια, αφού πρέπει να επαληθευθούν μισό εκατομμύριο προϊόντα. Για την D. Kanecka, είναι σημαντικό να μην υποτιμηθεί το στοιχείο του κόστους και οι επενδύσεις που απαιτούνται. «Οφείλει να αναπτυχθεί δευτερεύουσα νομοθεσία και κατευθυντήριες οδηγίες, να τεθούν σε εφαρμογή νέα συστήματα και να εκχωρηθούν πόροι στο μεταβατικό στάδιο που προβλέπεται» εξήγησε, επισημαίνοντας ότι δεν συμφέρει κανέναν τυχόν περαιτέρω καθυστέρηση στην εφαρμογή των Κανο-

/ Noέμβριος-Δεκέμβριος 2017

νισμών. «Πρόκειται για ένα ύψιστης προτεραιότητας θέμα για τη Βιομηχανία» τόνισε. «Με τη δημοσίευση των Κανονισμών ξεκινάει ένα νέο και εντατικό στάδιο εργασίας για τις ρυθμιστικές αρχές και τα ενδιαφερόμενα μέλη» συμπλήρωσε, αναδεικνύοντας το στοιχείο της συνεργασίας για την ομαλή μετάβαση στο νέο καθεστώς. Η κυρία Kanecka, πάντως, θεωρεί σαφές ότι οι ιθύνοντες έλαβαν υπόψη τους το γεγονός πως η βιομηχανία ιατρικής τεχνολογίας κυριαρχείται από μικρές επιχειρήσεις.•••

της Δήμητρας Ευθυμιάδου

Σαν πολεμιστές μετά από άγρια μάχη… «κείτονται» στο Υπουργείο Υγείας οι δύο Κρητικοί υπουργοί, Ξανθός και Πολάκης. Η μάχη των δύο ξεκίνησε πριν από περίπου ενάμιση χρόνο. Από τότε έχουν διαδραματιστεί πολλά γεγονότα, με τις διαφωνίες και τις κόντρες τους να έχουν γίνει πολλές φορές θέμα συζήτησης και προβληματισμού στο Μαξίμου. Βέβαια, όπως φαίνεται, στη μάχη αυτή νικητής αποδεικνύεται μάλλον ο Ανδρέας Ξανθός, καθώς κατάφερε, μετά από πολλές… διεργασίες, να πάρει από τον Π. Πολάκη ακόμη και την ουσιαστική εποπτεία του ΕΟΠΥΥ. Λέγεται, πάντως, πως ο αναπληρωτής, με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα, είναι θλιμμένος αλλά και συνάμα συνειδητοποιημένος πως στον επόμενο ανασχηματισμό θα βρεθεί εκτός σχήματος Υπουργείου Υγείας. Ο Ανδρέας Ξανθός, από την άλλη, εμφανίζεται ενισχυμένος όχι μόνο στην Υγεία, αλλά κυρίως στο Μέγαρο Μαξίμου, με τις συνομιλίες να είναι καθημερινές… Ό,τι, δηλαδή, έκανε πριν ο Π. Πολάκης. Πώς αλλάζουν οι καιροί…

VIRUS

Αναβρασμός στον αποδυναμωμένο ΕΟΠΥΥ

α πηγαδάκια δίνουν και παίρνουν το τελευταίο διάστημα στα κεντρικά γραφεία του ΕΟΠΥΥ στο Μαρούσι, λένε όσοι κυκλοφορούν συχνά στα… λημέρια αυτά. Τόσο τα υψηλόβαθμα στελέχη όσο και οι απλοί εργαζόμενοι είναι έντονα προβληματισμένοι για το μέλλον

Ο νέος ισχυρός άνδρας του Υπουργείου Υγείας

του μεγαλύτερου Οργανισμού Υγείας της χώρας. Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό το ότι, σχεδόν σε κάθε διάδρομο, όποιος βρίσκεται στο κτήριο συναντά και μικρές ομάδες εργαζομένων να συζητούν για το τι θα γίνει ο ΕΟΠΥΥ μετά το Προεδρικό Διάταγμα που προώθησε ο υπουργός Υγείας, Ανδρέας Ξανθός, εν μία νυκτί, υποβαθμίζοντας τον ρόλο του Οργανισμού. Πολλοί μάλιστα υποστηρίζουν ότι τους επόμενους μήνες θα φανεί ακόμη περισσότερο η υποβάθμιση του μέχρι πρότινος αυτόνομου ΕΟΠΥΥ και σκέφτονται ακόμη και να πάρουν… μετά-

λλαξαν, πρόσφατα, άρδην οι ισορροπίες στο Υπουργείο Υγείας και η τράπουλα της ισχύος μοιράστηκε διαφορετικά. Πλέον, όπως λένε καλά γνωρίζοντες στο PhB, το ισχυρό πρόσωπο είναι ο γενικός γραμματέας, Γιώργος Γιαννόπουλος. Είναι το πρόσωπο που έχει, πλέον, τις στενότερες επαφές με τον υπουργό Υγείας, Ανδρέα Ξανθό, αλλά και τις περισσότερες ουσιαστικές αρμοδιότητες. Λέγεται μάλιστα ότι ο υπουργός Υγείας δεν κάνει πλέον τίποτε αν δεν συζητήσει προηγουμένως αναλυτικά με τον γενικό γραμματέα, ο οποίος έχει αναλάβει και λίγο τον ρόλο του εποπτεύοντα όλων των υπηρεσιών υγείας, και φυσικά και των νοσοκομείων. Ο ρόλος του δε αναβαθμίστηκε ακόμη

/ Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

θεση σε άλλον Οργανισμό. Από την άλλη, πολλά υψηλόβαθμα στελέχη δεν κρύβουν και τον εκνευρισμό τους, καθώς αναγκάζονται πλέον να έχουν «πάνω από το κεφάλι τους» νέους «επιτηρητές» του Υπουργείου Υγείας. Αντίστοιχη ανησυχία, βέβαια, επικρατεί και στο ΔΣ του ΕΟΠΥΥ, που ελάχιστες αρμοδιότητες έχει πλέον και λίγες αποφάσεις μπορεί να πάρει επί της ουσίας. Γι’ αυτό και πολλοί εύχονται να αλλάξει σύντομα η πολιτική κατάσταση, μήπως και ο Οργανισμός επανέλθει στον ρόλο του, για τον οποίο μάλιστα δημιουργήθηκε.

περισσότερο όταν ανέλαβε και τις περισσότερες ευθύνες στον τομέα των φαρμάκων. Με το ήρεμο στυλ του, αλλά και τις συζητήσεις που κάνει με διάφορους παράγοντες, σε σύγκριση με τα υπόλοιπα στελέχη, που συνήθως «αποφασίζουν και διατάσσουν», ο Γιώργος Γιαννόπουλος φαίνεται ότι έχει κατορθώσει να κερδίσει ακόμη και πρόσωπα της κομματικής φρουράς που ήταν δυσαρεστημένα το τελευταίο διάστημα. Στην Κουμουνδούρου, πάντως, δεν κρύβουν την ικανοποίησή τους για την παρουσία του Γ. Γιαννόπουλου στην οδό Αριστοτέλους, τον οποίο θεωρούν ιδιαίτερα αποτελεσματικό, λόγω και της πολύχρονης παρουσίας του στον συνδικαλιστικό χώρο της Αχαΐας.

Σε «αναμμένα κάρβουνα» διοικητές νοσοκομείων

ε κομμένη την ανάσα ζουν τις τελευταίες εβδομάδες πολλοί διοικητές νοσοκομείων. Από το Υπουργείο Υγείας έχει διαρρεύσει ότι εκτός από τα τέσσερα πρόσωπα που απομακρύνονται από το ΕΣΥ, δεν αποκλείεται να ακολουθήσουν και άλλοι διοικητές και αναπληρωτές, που θα δουν την «πόρτα της εξόδου», εξαιτίας αναποτελεσματικότητας. Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες του PhB, ο υπουργός Υγείας έδωσε σε πολλούς διοικητές deadline, ώστε να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Στην τελευταία συνάντηση μαζί τους,

στην οποία συμμετείχαν κοντά 150 στελέχη του ΕΣΥ, ο Ανδρέας Ξανθός έδωσε συγκεκριμένες οδηγίες, οι οποίες θα πρέπει να ακολουθηθούν άμεσα ώστε να μην ξεφύγουν οι μνημονιακοί στόχοι των νοσοκομείων αλλά και για να εξυπηρετούνται καλύτερα οι ασθενείς. Για όσους διοικητές και αναπληρωτές παρουσίασαν «κακούς βαθμούς» στην τελευταία βαθμολόγηση αναμένεται να γίνουν και κατ’ ιδίαν «φροντιστήρια» από τον γενικό γραμματέα, αναφέρουν πηγές του PhB, μήπως και… διορθωθούν. Διαφορετικά, θα πρέπει, μάλλον, να αλλάξουν δουλειά…

Τα γενόσημα… καίνε το Υπουργείο Υγείας

ακός πονοκέφαλος» αποδεικνύονται τα γενόσημα φάρμακα για το Υπουργείο Υγείας. Η ομάδα που επεξεργάζεται τις τιμές των φαρμάκων αλλά και τα μέτρα που αφορούν στα γενόσημα, προς ώρας, δεν έχουν δώσει λύση ώστε και να μη διαμαρτύρονται οι ελληνικές εταιρείες αλλά και να μην πέφτουν ακόμη πιο χαμηλά οι τιμές των φαρμάκων. Όπως μάλιστα σημειώνουν στο PhB καλά γνωρίζοντες, η ηγεσία του Υπουργείου Υγείας νιώθει… πιεσμένη, καθώς από τη μία, όπως ισχυρίζεται, υπάρχουν οι Έλληνες φαρμακοβιομήχανοι, που σκοπεύουν ακόμη και να αποσύρουν τα φάρμακα που έχουν εξαιρετικά χαμηλή τιμή, και από την άλλη είναι ο Τροϊκανός Τζουζέπε Καρόνε, που επιμένει και πιέζει για περαιτέρω μειώσεις τιμών. Προς ώρας, δεν έχει βρεθεί η χρυσή τομή, που θα βγάλει τον υπουργό Υγείας από τον «λαβύρινθο» των τιμολογήσεων και των αδικιών για διάφορα φάρμακα. Γι’ αυτό είναι πιθανό να εξεταστεί ακόμη και η λύση ενός νέου εξωτερικού συμβούλου για τα φάρμακα, λένε όσοι βρίσκονται κοντά στην οδό Αριστοτέλους…

In Brief

Ο αναπόφευκτος «Μεγάλος Αδελφός» της Υγείας Πριν αναλάβουν την κυβέρνηση τα σημερινά κυβερνητικά στελέχη, εξοβέλιζαν οτιδήποτε σχετιζόταν με την Τρόικα και τους ελεγκτές της. Μάλιστα, συχνά-πυκνά, υποστήριζαν ότι δεν θα ανεχθούν την «κατοχή» των μνημονιακών ελεγκτών της Τρόικας. Βέβαια, από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Ήρθαν κι άλλα μνημόνια, οι Τροϊκανοί ελεγκτές μετονομάστηκαν σε «επιτηρητές» –που ακούγεται πιο μαλακά στα αυτιά του ΣΥΡΙΖΑ– και πλέον ορίζεται και «Μεγάλος Αδελφός» από το Υπουργείο Οικονομικών. Η κοινή επιτροπή μεταξύ των Υπουργείων Υγείας και Οικονομικών, που δημιουργείται με στόχο να γίνεται «συστηματική παρακολούθηση της δαπάνης της Υγείας», δεν είναι τίποτε άλλο παρά εγχώριοι επιτηρητές του Υπουργείου Οικονομικών που απλώς θα δίνουν αναφορά στους ξένους επιτηρητές της Τρόικας. Δάσκαλε, που δίδασκες…

VIRUS

Το «φανταστικό» όνειρο των ΤΟΜΥ

Σ In Brief

Η άγνωστη γυναίκα που προκαλεί «πονοκέφαλο» στην Αριστοτέλους «Φόβος και τρόμος» έχει γίνει για τα στελέχη του Υπουργείου Υγείας –λένε καλά γνωρίζοντες στο PhB– μια γυναίκα που είναι βγαλμένη από τα σπλάχνα του ΣΥΡΙΖΑ. Πρόκειται για γνωστή συνδικαλίστρια, που εδώ και καιρό προσπαθεί να λύσει ένα γραφειοκρατικό ζήτημα στο οποίο έχει εμπλακεί στην υπηρεσία όπου εργάζεται, ζήτημα που μπορεί να επιλυθεί με παρέμβαση από την Αριστοτέλους. Ωστόσο, επειδή η επίλυση του συγκεκριμένου ζητήματος θα… θίξει άλλα κομματικά στελέχη της κυβερνώσας παράταξης, οι ένοικοι του Υπουργείου Υγείας «σφυρίζουν αδιάφορα»... Πληροφορίες αναφέρουν ότι η συγκεκριμένη εργαζομένη του δημόσιου τομέα έχει περάσει αρκετές φορές το κατώφλι της Αριστοτέλους προκειμένου να δικαιωθεί, ενώ έχει διαμαρτυρηθεί και στην Κουμουνδούρου, χωρίς αποτέλεσμα. Άγνωστο παραμένει το αν θα ψηφίσει ΣΥΡΙΖΑ και στις επόμενες εκλογές…

ε μια μάλλον εντυπωσιακή «φιέστα» για το θεαθήναι, και με πολιτική στόχευση, μετατρέπεται η υπόθεση με τις Τοπικές Μονάδες Υγείας. Οι περιβόητες ΤΟΜΥ, που υποτίθεται ότι ήδη θα λειτουργούσαν κατά δεκάδες στη χώρα, έχουν περιοριστεί σε… δύο, οι οποίες μάλιστα ανακοινώθηκαν «μετά φανών και λαμπάδων», και με τα απαραίτητα εγκαίνια. Πληροφορίες μάλιστα του PhB αναφέρουν ότι υπήρξαν και οι σχετικές οδηγίες από το Μέγαρο Μαξίμου να εγκαινιαστούν άρον άρον οι πρώτες ΤΟΜΥ, δεδομένου του ότι ο πρωθυπουργός τις είχε ανακοινώσει και στη ΔΕΘ τον περασμένο Σεπτέμβριο. Άλλωστε, το εγχείρημα με τις ΤΟΜΥ αποτελεί βασικό διακύβευμα της πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, και η μεγάλη καθυστέρηση που παρατηρείται στην υλοποίηση των εξαγγελθέντων είχε προκαλέσει γκρίνιες στην Κουμουνδούρου. Βέβαια, τώρα, μετά τα εγκαίνια των δύο πρώτων Μονάδων, έχουν καταλαγιάσει οι κομματικές αυτές γκρίνιες –λένε όσοι κινούνται στις παρυφές της κυβερνώσας παράταξης– καθώς πλέον υπάρχει επιχείρημα για να διατυπώνεται στις τοπικές κοινωνίες από τους κυβερνητικούς βουλευτές.

Αναζητώντας τα κατάλληλα πρόσωπα…

λλαγές σε Οργανισμούς και φορείς της Υγείας σχεδιάζει η ηγεσία του Υπουργείου Υγείας από τις αρχές του 2018. Ήδη, φαίνεται πως έχουν ελεγχθεί όλοι οι επικεφαλής των φορέων που εποπτεύονται από την οδό Αριστοτέλους και έχουν ξεκαθαριστεί και τα πρόσωπα που θα συμμετάσχουν σε οτιδήποτε νέο δημιουργηθεί. Μάλιστα, έχουν γίνει και οι πρώτες προσεγγίσεις σε στελέχη που θα κληθούν να στελεχώσουν τις επιπλέον Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ) που αναμένεται να δημιουργηθούν, με βάση βέβαια τα τωρινά σχέδια.

/ Nοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Στόχος είναι να βρεθούν τα πρόσωπα που θα μπορούν να παραμείνουν στη θέση τους για πολύ καιρό, ώστε να ολοκληρωθούν και κάποιοι σχεδιασμοί. Εξάλλου, ακόμη προκαλεί προβληματισμό –ενίοτε και θυμό– η αιφνιδιαστική παραίτηση του τέως Διοικητή της Α’ Υγειονομικής Περιφέρειας, Άγγελου Παπαδόπουλου, ο οποίος ναι μεν επικαλέστηκε προσωπικούς λόγους, αλλά η αγορά ακόμη βοά για τις διαφωνίες του στον τρόπο χειρισμού διαφόρων θεμάτων.

Μας εμπιστεύονται γιατί... No1 σε αυθημερόν διακινήσεις Άμεση επιστροφή αντικαταβολών και εισπράξεων Ειδικές εξυπηρετήσεις ανάλογα με τις ανάγκες κάθε πελάτη Μεταφορές ευπαθών αποστολών (βλαστοκύτταρα, ξηρός πάγος, εμβόλια, κ.λπ.)

ΤΑΧΥΔΕΜΑ ΕΛΛΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΚΟΥΡΤΙΔΟΥ 181, 11143 ΑΘΗΝΑ • Τηλ.: 2102512000 • www.tachydema.gr

Μας εμπιστεύονται τα μεγαλύτερα ονόματα της Ελληνικής οικονομίας!

ΓΕΝΙΚΗ ΑΔΕΙΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ: Ε.Ε.Τ.Τ. Α.Μ.: 16-063

ΑΝAΛΥΣΗ

[BLOOMBERG TICKER: K:US] [REUTERS TICKER: K.N]

Τιμή Μετοχής 7 Νοεμβρίου 2017 60,84 Χρηματιστήριο NYSE (σε Δολάρια ΗΠΑ)

KELLOGG COMPANY Εισηγμένη στο NYSE, ΗΠΑ

Αρ. Μετοχών (σε εκατ.) 345,14

Βασικός κλάδος δραστηριότητας: Καταναλωτικά προϊόντα ευρείας χρήσης

Χρ. Αξία (σε εκατ. $) 20.998,01 Μέσος Ημ. Όγκος Συν. 2.298.297 (52 εβδ.) Συντελεστής Beta 0,616

ΣΥΝΟΠΤΙΚΌ ΠΡΟΦΊΛ ΕΤΑΙΡΕΊΑΣ

Στατιστικά Στοιχεία

Η Kellogg Company αποτελεί έναν πολυεθνικό όμιλο επιχειρήσεων με έδρα τις ΗΠΑ, ο οποίος δραστηριοποιείται στην παραγωγή και την εμπορία προϊόντων τροφίμων, όπως δημητριακών, διαφόρων προϊό-

Μέγ. 52 εβδ. ($) 76,96 Χαμ. 52 εβδ. ($) 58,87 Απόδ. 1-Μ -0,06% Απόδ. 6-Μ -9,52% Απόδ. 12-Μ -15,67% Πηγή: Η Εταιρεία, Χρηματιστήριο NYSE ΗΠΑ

90,00 80,00

Όγκος συν/γών

ντων σνακ και άλλων συναφών τροφίμων. Ο Όμιλος διαθέτει παρουσία στις αγορές της Βόρειας και της Νότιας Αμερικής, της Ευρώπης, της Ασίας, καθώς και της Αφρικής και της Αυστραλίας.

Τιμή Μετοχής ($)

14.000.000

Πηγή: Χρηματιστήριο NYSE ΗΠΑ

12.000.000

70,00 10.000.000

60,00

8.000.000

40,00

6.000.000

30,00

4.000.000

20,00

2.000.000

10,00 0,00 Nov-17

Okt-17

Sep-17

Aug-17

Jul-17

Jun-17

May-17

Apr-17

Mar-17

Feb-17

0 Jan-17

Νov-16

(ΣΕ $ ΚΑΙ ΣΕ ΤΕΜΆΧΙΑ ΑΝΤΊΣΤΟΙΧΑ)

50,00

Dec-16

ΠΟΡΕΊΑ & ΌΓΚΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΏΝ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΉΣ ΤΕΛΕΥΤΑΊΕΣ 52 ΕΒΔΟΜΆΔΕΣ

35 30

Πηγή: FACTSET, υπολογισμοί VRS

30,2 26,6

ΙΣΤΟΡΙΚΟΊ ΔΕΊΚΤΕΣ P/E ΣΕ ΣΎΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΆΣ (X)

19,6

16,4

15 10 5 0

Μετοχή 2016 P/E

Μετοχή Trailing 2017 P/E

Κλαδικό P/E 2017 (TTM)

S&P 500 P/E 2017

STOXX 600 P/E 2017

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιρειών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

Εξειδικευμένοι Χρηματοοικονομικοί Σύμβουλοι στη Δημιουργία Εταιρικής Α ξ ί α ς κ α ι σ τ ο υ ς Το μ ε ί ς τ ω ν Ε ξ α γ ο ρ ώ ν & Σ υ γ χ ω ν ε ύ σ ε ω ν . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VALUATION & RESEARCH SPECIALISTS (VRS) - www.vrs.gr Αιόλου 104, Αθήνα 10564 • Τηλ. 210 3219557, 698 3603160 • Email: info@valueinvest.gr

/ Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

200 180

S&P 500

METOXH

160 140

Η ΠΟΡΕΊΑ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΉΣ ΣΕ ΣΎΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟN ΔΕΊΚΤΗ S&P 500 (ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΉΡΙΟ NYSE) ΤΕΛΕΥΤΑΊΑ 5 ΈΤΗ (ΒΆΣΗ = 100)

120 100 80 60 40 20 0 12/11/2012

Πηγή: Χρηματιστήριο NYSE ΗΠΑ

12/11/2013

12/11/2014

12/11/2015

12/11/2016

ΒΑΣΙΚΆ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΆ ΜΕΓΈΘΗ & ΔΕΊΚΤΕΣ ΠΕΡΊΟΔΟΣ 2011-2016 (Όμιλος, σε εκατ. δολ.) σε εκατ. Δολ.

Πωλήσεις Mικτό ΚΠΦ ΚΜΦΔΜ P/Ε P/BV Κέρδος (x) (x)

2011 2012 2013 2014 2015 2016

13.198 14.197 14.792 14.580 13.525 13.014

5.152 5.434 6.103 5.063 4.681 4.755

1.184 1.325 2.606 825 773 927

864 961 1.808 633 614 695

24,3 21,9 11,6 33,2 34,2 30,2

11,7 8,7 5,9 7,5 9,9 11,0

EV / EBITDA (x)

ΔΑΝΕΙΑ/ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ (x)

ROE %

15,0 14,1 8,3 18,3 18,6 15,4

3,36 3,28 2,07 2,64 3,64 4,06

48% 40% 51% 23% 29% 36%

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος.

ΔΕΊΚΤΕΣ ΚΕΦΑΛΑΊΟΥ ΚΊΝΗΣΗΣ ΠΕΡΊΟΔΟΣ 2011-2016 (Όμιλος, σε εκατ. δολ.) σε εκατ. $ Πωλήσεις Κόστος Πωλήσεων (χωρίς αποσβ.) Μικτό Περιθώριο Κέρδους % Καθαρά Κέρδη μφδμ Καθαρό Περιθώριο Κέρδους % Ταμειακά Διαθέσιμα Ημέρες Αποθεμάτων Ημέρες Αποθέματα Ημέρες Πελατών Ημέρες Πελάτες Ημέρες Προμηθευτών Ημέρες Προμηθευτές Operating Cycle Ημέρες Cash Cycle (Ταμειακός Κύκλος) Ημέρες

2011

2012

2013

2014

2015

2016

13.198 8.046 39,04% 864 6,5% 460 53 1.174 33 1.188 54 1.189 86 32

14.197 8.763 38,28% 961 6,8% 281 57 1.365 37 1.454 58 1.402 94 36

14.792 8.689 41,26% 1.808 12,2% 273 52 1.248 35 1.424 60 1.432 88 27

14.580 9.517 34,73% 633 4,3% 443 49 1.279 32 1.276 59 1.528 81 22

13.525 8.844 34,61% 614 4,5% 251 52 1.250 36 1.344 79 1.907 88 9

13.014 8.259 36,54% 695 5,3% 280 55 1.238 35 1.231 89 2.014 89 0

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος.

V R S - S F i T: Ε ξ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ε ς Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς Μ ε τ α φ ρ ά σ ε ι ς . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VRS – SFiT Αιόλου 104, Αθήνα 10564 • Τηλ. 210 3316358, 6945 851420 • Email: info@iraj.gr

ΓΓ ΊΊ Ν Ν ΕΕ ΤΤΕΕ ΣΣ ΥΥ ΝΝ Δ Δ ΡΡ Ο ΟΜ ΜΗ Η ΤΤ ΕΈ ΣΣ !!

Αλλάξτετην τηνελληνική ελληνικήαγορά αγοράΥγείας! Υγείας! Αλλάξτε Εγγραφείτε τώρα τώρα στο στο Ph.B Ph.B (Pharma (Pharma&&Health HealthBusiness) Business) Εγγραφείτε !! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ ΟΔΟΣ

Τ.Κ. Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

E-MAIL E-MAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ ΚΙΝΗΤΟ

FAX FAX

ΑΦΜ* ΑΦΜ*

ΔΟΥ* ΔΟΥ*

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ *ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε (Σε έντυπη έντυπη και και ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ & & ΝΟΜΙΚΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€ 30€ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΣ: 70€ ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€ 90€ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά (Αποκλειστικά σε σε ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΕΤΗΣΙΑ: 10€ 10€ ΕΤΗΣΙΑ: (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α) (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμεπάντα όπωςότι αποστείλετε το καταθετήριο fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Βεβαιώνεστε ο λογαριασμός στον οποίομεκαταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο με fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.

ΕΠΙΤΑΓΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ Τ ΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνος συνδρομών: συνδρομών: Κωνσταντίνος Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, Σαλβαρλής, 210 210 998 998 4909, 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu salvarlis.k@ethosmedia.eu Υπεύθυνος Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 56 Άλιμος, Άλιμος, Fax: Fax: 210 210 998 998 4953 4953 Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDA S.A., Θεσσαλίας 29, 174

80 96

Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 // Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017

Απαντά σε κάθε ανάγκη

και το παιχνίδι συνεχίζεται!

Φροντίδα για τον προστάτη

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα www.bms-greece.gr

Στα φαρμακεία από την:

GR CHC ADV 02/09-17

Συμβάλλει στη διατήρηση και επαναφορά της ισορροπίας της εντερικής χλωρίδας

ISSN: 2241-0961 2241-0961 ISSN:

Για να νιώθουν οι άνθρωποι καλύτερα και να ζουν περισσότερο

0 34 56

## ΙΝΟΕ-ΔΕΚ ΙΑΑΝΝ--Φ ΦΕΕΒΒ 22 00 11 676

ΠΡΟΦΙΛ ΠΡΟΦΙΛ

Ο οο διοικητής Σωτήρης Μπερσίμης Ο πιο πιο καλός καλός διοικητής

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Πασχάλης Αποστολίδης ΠασχάληςΘεοδοσιάδης Αποστολίδης Κυριάκος

035 ///Νοέμβριος-Δεκέμβριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 046 2017 /// ###035 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

ΡΕΠΟΡΤΑΖ MTC’17 4ο Clinical

w ww ww w .. vv ii rr uu ss .. cc oo m m .. gg rr II SS SS N N :: 22 22 44 11 -- 00 99 66 11

Αφιέρωµα Αφιέρωμα

Αφιέρωμα

561

ΚΕΜΠ. KAΛΛΙΘΕΑΣ

GR/PR/0003/17

S PO

Λ. Κηφισίας 266, 152 32 Αθήνα, Τηλ.: 210 6882100, www.gr.gsk.com

ES R

X+7

SS POS RE

21-0114

Καρδιαγγειακές Παθήσεις Εµβόλια

Σακχαρώδης Διαβήτης