Pharma and Health Business #57, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

// ##057 035 //Σεπτέμβριος-Οκτώβριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 20162241-0961 ISSN: 2241-0961 / #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 2019 ISSN:

0 35 57

## ΙΣΑΕΝΠ--ΦΟΕΚΒΤ 22 00 11 69 # ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

035

ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ο καλός ο διοικητής Τοπιο Top 10 των φαρμάκων το 2024 και ο «βασιλιάς» ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ του 2025 Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ευρωπαϊκή Επιτροπή:

4ο Clinicalστην Πασχάλης Αποστολίδης Περνάμε εφαρμογή Research Conference με ευρύτερες συνέργειες ΡΕΠΟΡΤΑΖ Think Tank για κλινικές 4ο Clinical µελέτες ΑΡΘΡΟ Conference ΊResearch λια Θεοτοκά w w w . v i rγια u sκλινικές . των com.gr Think Tank Άνοια: Το φορτίο ISSN: 2241-0961 µελέτες φροντιστών

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Εµβόλια Ογκολογία Αφιέρωµα Εµβόλια

Καμία απειλή δεν είναι μεγαλύτερη από την πίστη μας στη ζωή.

Η Gilead Sciences είναι μια πρωτοπόρος βιοφαρμακευτική εταιρεία που ερευνά και αναπτύσσει καινοτόμες θεραπείες σε τομείς που υπάρχουν σημαντικά θεραπευτικά κενά. Ο πρωταρχικός σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε τους

ªôé÷ áðåéìèôéëÛ÷ çéá ôè úöÜ îÞóïù÷, áðáîôÀíå íå

ανθρώπους που πάσχουν από νόσους απειλητικές για τη ζωή.

óôïøåùíÛîå÷ õåòáðåÝå÷, íå áðïäåäåéçíÛîï Þæåìï÷ åðéâÝöóè÷, áîôéíåôöðÝúïîôá÷ ôïî ëÀõå áóõåîÜ óáî

Η γκάμα των προϊόντων μας περιλαμβάνει σειρά φαρμάκων

éäéáÝôåòè ðåòÝðôöóè.

πρώτης γραμμής, συμπεριλαμβανομένων ολοκληρωμένων

ªôèî åùøÜ ëÀõå áîõòñðïù îá íèî ôïù óùíâåÝ íéá

σχημάτων ενός δισκίου για την αντιμετώπιση του ιού HIV

óïâáòÜ áóõÛîåéá, áðáîôÀíå íå ðòïìèðôéëÛ÷

και της χρόνιας Ηπατίτιδας C, καθώς και την πρώτη CAR-Τ

åêåôÀóåé÷ ðïù Ûøïùî ëáôáêéñóåé ôè Roche ö÷

κυτταρική θεραπεία για την αντιμετώπιση προχωρημένης

ðáçëÞóíéï èçÛôè ëáé óôï øñòï ôöî äéáçîöóôéëñî.

νόσου για δύο τύπους επιθετικού Non-Hodgkin λεμφώματος,

ºé Þôáî äåî Ûøïùíå áëÞíá áðáîôÜóåé÷,

σε ενήλικες ασθενείς.

óùîåøÝúïùíå îá ôé÷ áîáúèôÀíå, ðÀîôá íå óåâáóíÞ,

Χάρη στις καινοτόμες θεραπείες που έχει αναπτύξει η

óôï ðìåùòÞ ôïù áóõåîÜ.

Gilead Sciences, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο

BRONZE

998/GR/19-04//1001

ζουν έχοντας καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής.

GR/PHCA/0008/15

Για να νιώθουν οι άνθρωποι καλύτερα και να ζουν περισσότερο

Λ. Κηφισίας 266, 152 32 Αθήνα, Τηλ.: 210 6882100, www.gr.gsk.com

1

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

06

6 Ρεπορτάζ Το Top 10 των φαρμάκων το 2024 και ο «βασιλιάς» του 2025 10 Ρεπορτάζ Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Περνάμε στην εφαρμογή με ευρύτερες συνέργειες 13 Αφιέρωμα Ογκολογία 14 Συνέντευξη Michele Cavo «Πρέπει να εξετάσουμε τη χορήγηση CAR-T θεραπειών στις πρώτες θεραπευτικές γραμμές» 20 Άρθρο Ανοσοθεραπεία: Πολεμώντας πολλαπλές

μορφές καρκίνου

24

24 Άρθρο Προχωρημένος μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα: Αισιόδοξα μηνύματα από́ ανοσοθεραπεία 28 Άρθρο ΙQVIA:

Οι διεθνείς τάσεις στην Ογκολογία 32 Άρθρο Γιώργος Καπετανάκης Προκλήσεις και ευκαιρίες για τις σύγχρονες κοινωνίες

057

# ΣΕΠ-ΟΚΤ 2019 τιμή τεύχους 10€

2

14 ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu

ΣΥΝΤΆΚΤΡΙΑ: Μαρία Αλιμπέρτη alimperti.m@ethosmedia.eu

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu

KEY ACCOUNT MANAGER: Χρήστος Χαραλαμπάκης charalampakis.c@ethosmedia.eu

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αιμίλιος Νεγκής negis.e@ethosmedia.eu

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Δέσποινα Ροπόδη ropodi.d@ethosmedia.eu

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Βασιλική Αγγουρίδη agouridi.v@ethosmedia.eu

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

38 Άρθρο Μένια Κουκουγιάννη Οι “survivors” του παιδιατρικού καρκίνου

38

42 Άρθρο Μαρία Τρυφωνίδη Η Φλόγα δίνει ώθηση στη συμμετοχή Ελληνόπουλων με καρκίνο σε διεθνείς έρευνες 46 Ρεπορτάζ Άλμα Ζωής: «Ασπίδα» κατά του μεταστατικού καρκίνου του μαστού

42

64

50 Ρεπορτάζ «Ανθεί» η κτηνιατρική αγορά ογκολογικών φαρμάκων 52 Newsroom Oncology 58 Άρθρο Βασίλειος Πεππές Διαβήτης τύπου 1 και άλλες αυτοάνοσες παθήσεις 64 Άρθρο

Ίλια Θεοτοκά

Άνοια: Το φορτίο των φροντιστών 66 Άρθρο

Δημήτρης Τσουκαλάς

Μετρώντας τα μόρια της ζωής 70 Newsroom 78 Ανάλυση VRS

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ: Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Πόπη Καλογιάννη popikalogianni@gmail.com

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής salvarlis.k@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock

MARKETING & MAGAZINE COORDINATOR Αλεξάνδρα Λυμπέρη lyberi.a@ethosmedia.eu

ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε.

ΙΔΙΟΚΤΗΣΊΑ:

Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος

ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Μαρία Ανδριώτη andrioti.m@ethosmedia.eu

T: 210 9984950, Φ: 210 9984953 E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.banks.com.gr • www.insuranceworld.gr ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

3

EDITΟRIAL

α…

δύσκολ τα ν υ ο ίζ χ ρ α α ρ Τώ

Η ουσία είναι ότι, ενώ διανύουμε τον τέταρτο μήνα διακυβέρνησης, δεν έχουμε ακόμη πληροφορηθεί ούτε ποιες είναι οι άμεσες προτεραιότητες ούτε τι θα κάνει η κυβέρνηση σε καίρια ζητήματα

4

ηση στην Υγεία. σε για την κυβέρν είω τελ ς το ς ρι χά οδος ότι ήταν επαρκώ Η ολιγόμηνη περί υς τομείς φάνηκε λο άλ μη σε να ώ ν εν Σα ι, . ότ αμηχανία Η αλήθεια είναι αμε μια έκδηλη είχ εία Υγ ην στ , προετοιμασμένη κινήσουν... ύ και πώς να ξε υβέρνησης, δεν γνώριζαν από πο τέταρτο μήνα διακ ν το ε ες υμ ύο αν δι ενώ εσες προτεραιότητ Η ουσία είναι ότι, ποιες είναι οι άμ τε α για ού ογ εί όλ ηθ νικ ορ γε οφ τι ηρ ματα. Μόνο κά τή ζη έχουμε ακόμη πλ ια ι. ίρ κα ού σε η» έχουμε ακ σε η κυβέρνηση κοντά στον πολίτ ούτε τι θα κάνει τε ασ είμ α «θ ι ότ ες» και «πολλές μικρές νίκ ι σοβαρά: ι για τα μεγάλα κα σε ού ακ με Δεν έχου κυβέρνηση είναι ί ν φαρμάκων: Η τω ης ησ όγ υς, έχει υποσχεθε ολ αθεστώς τιμ χρι τα τέλη του έτο Κ μέ ο ς. νέ τη ι σε εις ιά έσ υσ παρο τις προθ υποχρεωμένη να ι καμία νύξη για δεν μας έχει κάνε λά ν έχει αλ δε ι, η νε όμ κά ακ το η ότι θα : Η κυβέρνησ ων άκ ιών ρμ φα Τε ων λόγησης χνολογ ξιολόγηση νέ Α την επιτροπή Αξιο με ιτροπή ι επ νε ην κά στ θα εις τι έσ ει αποσαφηνίσ κρεμείς υποθ εκ οι ν ου ήσ ωρ θα προχ Υγείας. Ούτε αν ι θα ς. ση ευ άτ βέρνηση έλεγε ότ γμ ρα διαπ οεκλογικώς, η κυ Πρ ίσει πως, α: ογ τίδ ολ ον υπ ε φρ ρα ότι δεν είχ με ρωτοβάθμια Π σή ι τα ίνε φα ΜΥ, όμως ΕΕ τους πόρους επιστρέψει στην καταργήσει τις ΤΟ να ρα χώ η ει έπ , θα πρ . για να γίνει αυτό ται από το ΕΣΠΑ καθώς προέρχον εί, υτ δε ξο ν ου έχ που α σειρά από σαρέσκεια. Σε μι δυ ι κα ία υχ ησ αι εκτός ελέγχου, ωρεύεται αν και υπηρεσιών είν Στο μεταξύ, συσσ ν τω όν οϊ πρ τες ές , οι αγορ εις και οι αυτόμα τομείς του κλάδου ρεωτικές εκπτώσ οχ υπ ύλια οι νδ ι κο ντα υν νο ξά ν υπάρχο με συνέπεια να αυ όλα δείχνουν, δε ως όπ ι, Κα . k) ac επιστροφές (clawb ι τον τα όρια το 2020… υς, να εφαρμόσε για να αυξηθούν ιμάζεται, επιτέλο ετο μάσει τις ρα κι δο χώ η θα ι α, ότ Την ίδια ώρ είναι βέβαιο υ πο ς νό γο γε , νόμο ν. αντικαπνιστικό μόσιων υπηρεσιώ υπουργών και δη ών λλ πο ς χέ το αν δύσκολα… Τώρα αρχίζουν τα

Αιμίλιος Νεγκής

editorial

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

5

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

EVALUATEPHARMA & GLOBALDATA

Το Top 10 των φαρμάκων το 2024 και ο «βασιλιάς» του 2025 Κυριαρχία των βιολογικών φαρμάκων δείχνει η ανάλυση της EvaluatePharma. Το pembrolizumab θα Επιμέλεια: κατακτήσει την κορυφή το Βασιλική Αγγουρίδη 2025 εκτιμά η GlobalData.

Δ

υναμική παρουσία στη δεκάδα των φαρμάκων με τις μεγαλύτερες πωλήσεις διεθνώς κατέχουν τα βιολογικά. Δύο αναλύσεις της παγκόσμιας φαρμακευτικής αγοράς καταγράφουν την εξέλιξη των πωλήσεων των φαρμακευτικών σκευασμάτων τα επόμενα χρόνια. Η EvaluatePharma περιγράφει την άνοδο των βιολογικών φαρμάκων και προβλέπει ανατροπή στην κορυφή των πωλήσεων έως το 2024, τοποθετώντας επικεφαλής ένα βιολογικό φάρμακο. Το ογκολογικό φάρμακο pembrolizumab αναμένεται να είναι το Νο 1 φάρμακο το 2025, σύμφωνα με την GlobalData.

EvaluatePharma: «Ανατροπές» στην αγορά φαρμάκων «Πρωταθλητής» στις πωλήσεις μέχρι και το 2018, όμως, παρέμεινε ένα καθιερω-

6

μένο φάρμακο, ξεπερνώντας τα 164,4 δισ. δολ. διαχρονικά. Ο λόγος για την ατορβαστατίνη της Pfizer, ένα μικρό μόριο με περιορισμένες ενδείξεις, το οποίο έχει καταφέρει να παραμείνει στην κορυφή, παρά τα πολλαπλά γενόσημά του που κυκλοφορούν στις αγορές διεθνώς εδώ και χρόνια. Ωστόσο, η πρόβλεψη της EvaluatePharma για την πορεία των πωλήσεων δείχνει πως η επόμενη χρονιά θα σημαδευτεί από την απώλεια της πρωτιάς για την ατορβαστατίνη. Ο νέος «πρωταθλητής», σύμφωνα με την εν λόγω ανάλυση, έρχεται από την ομάδα των βιολογικών φαρμάκων. Πρόκειται για την αδαλιμουμάμπη της AbbVie, η οποία έκλεισε το 2018 με συγκεντρωτικές πωλήσεις ύψους 136,55 δισ. δολ. Μάλιστα, ενώ η ατορβαστατίνη εκτιμάται ότι θα καταφέρει να ανεβάσει το ποσό των πωλήσεών της μόλις στα 180,19 δισ. δολ. έως το 2024, το βιολογικό φάρμακο της

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

7

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Το ογκολογικό φάρμακο πεμπρολιζουμάμπη της MSD αναμένεται να κατακτήσει την κορυφή των πωλήσεων το 2025, σύμφωνα με την GlobalData

8

AbbVie προβλέπεται να εκτιναχθεί στα 240,5 δισ. δολ. μέσα στην επόμενη εξαετία. Η αδαλιμουμάμπη αποτελεί το 61% των πωλήσεων της AbbVie. Άλλωστε, δεν είναι η ατορβαστατίνη της Pfizer το μόνο φάρμακο που κατάφερε να περάσει το κατώφλι των 100 δισ. δολ. Άλλα 5 σκευάσματα ανήκουν πλέον στο club, με τα βιολογικά να κατακτούν τις περισσότερες θέσεις στη δεκάδα των bestseller φαρμάκων. Η ετανερσέπτη της Amgen, για παράδειγμα, αναμένεται να σκαρφαλώσει στην τρίτη θέση των φαρμάκων με τις περισσότερες πωλήσεις όλων των εποχών έως το 2024, από την τέταρτη στην οποία βρίσκεται σήμερα, και αυτό χωρίς να συνυπολογιστούν επιπλέον πωλήσεις μετά την οκταετή επέκταση της πατέντας του στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τους αναλυτές, οι μεγάλες πωλήσεις των βιολογικών οφείλονται στις υψηλές τιμές αποζημίωσης και, στις περισσότερες περιπτώσεις, στις πολλαπλές τους ενδείξεις. Κυρίως, όμως, είναι αποτέλεσμα της ικανότητάς τους να αποφύγουν, έως τώρα, την επέλαση βιο-ομοειδών στην αγορά των ΗΠΑ, χάρη στην προστασία των πατεντών τους και τα εμπόδια στην αποζημίωση των biosimilar. Σημαντικά άλματα κατάφερε να κάνει η λεναλιδομίδη της Celgene, της οποίας οι πωλήσεις την εξαετία 2019-2024 αναμένεται να ξεπεράσουν τις πωλήσεις της έως σήμερα, και θα εισέλθει στη δεκάδα. Βασικό κριτήριο στην επιτυχία, όμως, θα αποτελέσει η πορεία των γενοσήμων του φαρμάκου, δεδομένου του ότι η πατέντα του λήγει το 2022. Την είσοδό της στα 10 φάρμακα με τις υψηλότερες πωλήσεις αναμένεται να κάνει και η μπεβασιζουμάμπη της Roche.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

GlobalData: To Pembrolizumab Νο 1 φάρμακο το 2025 Το ογκολογικό φάρμακο πεμπρολιζουμάμπη της MSD (Merck & Co στις ΗΠΑ) αναμένεται να κατακτήσει την κορυφή των πωλήσεων το 2025 , σύμφωνα με την εταιρεία αναλύσεων GlobalData. Οι πωλήσεις του φαρμάκου εκτιμάται ότι θα ανέλθουν σε περίπου 22,2 δισ. δολ., «εκθρονίζοντας» το βιολογικό φάρμακο αδαλιμουμάμπη της Abbvie. Η πεμπρολιζουμάμπη κυκλοφόρησε το 2015 και έχει λάβει έγκριση για περισσότερες από 20 ενδείξεις. Οι πωλήσεις του φαρμάκου ανήλθαν σε περίπου 7,2 δισ. δολ. το 2017 και εκτιμάται ότι το 2019 θα κλείσουν στα 10,8 δισ. δολ. Σήμερα, το φάρμακο εντάσσεται σε περισσότερες από 1.000 εν εξελίξει κλινικές μελέτες. Κατά τις εκτιμήσεις της GlobalData, στη δεύτερη θέση το 2025 θα βρεθεί το αντιπηκτικό φάρμακο απιξαμπάνη της BristolMyers Squibb και της Pfizer, με ετήσιες πωλήσεις ύψους 18,7 δισ. δολ. Στην τρίτη θέση εκτιμάται ότι θα βρεθεί το ογκολογικό φάρμακο λεναλιδομίδη της Celgene, αν και το 2022 αναμένεται να κυκλοφορήσουν γενόσημά του στις ΗΠΑ. Στην τέταρτη θέση το 2025 αναμένεται να βρεθεί το ογκολογικό φάρμακο νιβολουμάμπη της Bristol-Myers Squibb, με πωλήσεις στα 11,9 δισ. δολ. Την πέμπτη θέση εκτιμάται ότι θα καταλάβει το ογκολογικό φάρμακο ιμπρουτινίμπη της Janssen. Η αδαλιμουμάμπη αναμένεται να βρεθεί στην έκτη θέση, καθώς οι πατέντες της άρχισαν να λήγουν από το 2017 στην Ευρώπη, και ήδη ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έχει εγκρίνει αρκετά βιο-ομοειδή φάρμακα.•••

διοργάνωση σε συνεργασία με

05.12.19

Athenaeum InterContinental

Σύνδεση επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη, με ελάφρυνση των υποχρεωτικών επιστροφών προς το κράτος (clawback) Αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας σε επίπεδο νοσοκομείων και ΥΠΕ Κίνητρα για εταιρείες, ερευνητές και CROs Σύνδεση της ανάπτυξης των κλινικών μελετών με την αξιολόγηση τεχνολογιών υγείας Τρόποι αναδιοργάνωσης των νοσοκομείων, με στόχο την προσέλκυση κλινικών μελετών Αναγκαιότητα των περιορισμών στη διενέργεια μη παρεμβατικών μελετών Αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και Big Data στο σχεδιασμό και την υλοποίηση κλινικών μελετών

clinical.ethosevents.eu

#crc19 9

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Πρόγραμμα της ΕΕ για την Υγεία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΕΠΙΤΡΟΠΉ

Περνάμε στην εφαρμογή με ευρύτερες συνέργειες Επιμέλεια: Βασιλική Αγγουρίδη

Το πρόγραμμα της ΕΕ για την Υγεία είναι ένα χρηματοδοτικό μέσο που στηρίζει τη διαμόρφωση και την εφαρμογή της πολιτικής για την Υγεία. Η φετινή διάσκεψη εστιάστηκε στη μετάβαση από τον σχεδιασμό στην εφαρμογή. Απαραίτητο μέσο μπορεί να αποτελέσουν, μεταξύ άλλων, οι κοινές προμήθειες.

10

T

ο μήνυμα στη διάσκεψη υψηλού επιπέδου για το τρίτο πρόγραμμα της ΕΕ για την Υγεία ήταν σαφές: Περνάμε από τον σχεδιασμό στην εφαρμογή, η οποία δεν μπορεί να σταθεί μόνο στις κοινοτικές χρηματοδοτήσεις, αλλά απαιτεί ενίσχυση της συνεργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, για την Κομισιόν, απαραίτητο μέσο μπορεί να αποτελέσουν, μεταξύ άλλων, οι κοινές προμήθειες. Το PhB βρέθηκε στις Βρυξέλλες. Την κατεύθυνση του προγράμματος της ΕΕ για την Υγεία τα επόμενα χρόνια περιέγραψε ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής της ΓΔ Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Martin Seychell, στο κλείσιμο της διάσκεψης που διοργανώθηκε με αφορμή το πρόγραμμα. Στην ομιλία του, κατέστη σαφές ότι περνάμε από τη συγκέντρωση πληροφοριών και τον σχεδιασμό στην εφαρμογή δράσεων πολιτικής στην Υγεία. «Έχουμε οικοδομήσει γνώση. Όταν κοιτάμε το μέλλον, είναι πολύ διαφορετικό να ξεκινάς από το μηδέν και να ξεκινάς με μια σταθερή βάση μιας κοινότητας ειδικών και καλών πρακτικών, τις οποίες τώρα πρέπει να τις εφαρμόσουμε. Ζητούμενο είναι και η αποτελεσματική διασπορά των αποτε-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

λεσμάτων του προγράμματος Υγείας, να φθάσουν δηλαδή αυτούς που χρειάζεται» ανέφερε χαρακτηριστικά. Το μέσο εφαρμογής είναι για τον κ. Seychell η συνεργασία σε διάφορα επίπεδα. «Αν κάτι έχει επιδείξει το πρόγραμμα όλα αυτά τα χρόνια, είναι πόσο ισχυρή και αποτελεσματική είναι η συνεργασία. Έχουμε αναγνωρίσει πολλές ζώνες όπου η διατομεακή προσέγγιση ήταν απολύτως απαραίτητη, και αυτό θέλουμε να ενισχύσουμε τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα, να εργαστούμε και πέρα από το πλαίσιο που παραδοσιακά περιγράφουμε ως πολιτική Υγείας, γιατί γνωρίζουμε ότι για πολλά ζητήματα πρέπει να συνεργαστούμε με άλλους τομείς πολιτικής. Τα επόμενα χρόνια, λοιπόν, θα εστιάσουμε στη διατομεακή εργασία και τη σύνδεση με χρηματοδοτικά εργαλεία» σημείωσε χαρακτηριστικά. Βέβαια, σε αρκετά πεδία έχουν ήδη αρχίσει να εφαρμόζονται αυτές οι πρακτικές. «Για παράδειγμα, στο πεδίο της διάγνωσης και αντιμετώπισης του καρκίνου. Έχουμε ήδη διατυπώσει κατευθυντήριες οδηγίες, αλλά νέα ζητήματα προκύπτουν διαρκώς, όπως η εξεύρεση τρόπων στήριξης των κρατώνμελών στις σωστές επενδύσεις, οι οποίες συχνά είναι πολύ ακριβές. Στο κομμάτι

11

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Το τρίτο πρόγραμμα για την Υγεία (2014-2020) έχει διαθέσει 449,4 εκατ. ευρώ σε περισσότερες από 7.300 οργανώσεις

της θεραπείας πρωτονίων, παραδείγματος χάριν, συνεργαζόμαστε με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και μια ομάδα κρατών-μελών για να αναπτύξουμε κριτήρια που θα βοηθήσουν στην καθοδήγηση τέτοιων επενδύσεων» συμπλήρωσε. Βέβαια, ο κ. Seychell αναφέρθηκε και στο θέμα των φαρμάκων και συγκεκριμένα στη διαθεσιμότητά τους. «Πώς να έχουμε καινοτομία και πρόσβαση στις θεραπείες. Όχι ένα από τα δύο, γιατί αυτό είναι ψευδής επιλογή, αλλά και τα δύο, καθώς είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Υπάρχουν αρκετές προκλήσεις και κενά, ενώ πρέπει να κατανοήσουμε και τι σημαίνουν όλα αυτά για τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας και την καταπολέμηση των ανισοτήτων στην πρόσβαση. Ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι να διευκολύνουμε τον συντονισμό και την υλοποίηση των προσπαθειών, καθώς και την αντιστοίχιση των αναγκών με τις λύσεις και τους μηχανισμούς χρηματοδότησης» είπε ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής του DG SANTE. Αν και αναγνώρισε τις αποκλίσεις μεταξύ των χωρών, σημείωσε πως οι προκλήσεις είναι κοινές και η συνεργασία είναι και πάλι το «κλειδί», ακόμη και στο πεδίο των προμηθειών, μέσω διακρατικών συνεργασιών. «Τα κράτη-μέλη είναι διαφορετικά σε μέγεθος, πόρους και ιστορία, αλλά όλα αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα, ίσως με κάποιες αποκλίσεις. Για τα επόμενα πέντε χρόνια, λοιπόν, πέρα από τις καθιερωμένες πρακτικές, θα ενισχυθεί και η διατομεακή συνεργασία εντός της Επιτροπής, αλλά και με φορείς. Η λέξη-“κλειδί” πρέπει να είναι, πλέον, “εφαρμογή”. Πρέπει να συνεργαστούμε πιο στενά και να αναζητήσουμε καινοτόμες λύσεις, και να αναζητήσουμε τρόπους για τα κράτη-μέλη να εφαρμόσουν πολιτικές από κοινού. Για παράδειγμα, να κοιτάξουμε πρακτικές όπως οι κοινές προμήθειες ή η συνεργασία μεταξύ γειτονικών περιφερειών, στο πεδίο της εφαρμογής» ανέφερε.

Πρόγραμμα ΕΕ για την Υγεία Το πρόγραμμα της ΕΕ για την Υγεία είναι ένα χρηματοδοτικό μέσο που στηρίζει τη διαμόρφωση και την εφαρμογή της πολιτικής για την Υγεία και ενθαρρύνει την καινοτομία στον τομέα της υγείας. «Συγκριτικά με άλλα κοινοτικά προγράμματα, είναι όντως περιορισμένο. Δίνει όμως προστιθέμενη αξία, προωθώντας τη συνεργασία, για να ενισχύσει τις προσπά-

12

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

θειες των κρατών-μελών» ανέφερε στην ομιλία του ο απερχόμενος Επίτροπος Υγείας, Vytenis Andriukaitis. Όπως εξήγησε, «το πρόγραμμα στηρίζει τις εθνικές αρχές και τους φορείς με στόχο την καλή υγεία των πολιτών μέσω της πρόληψης, της προαγωγής και της προστασίας της υγείας. Υποστηρίζει τα ευρωπαϊκά δίκτυα αναφοράς που βοηθούν στη διάγνωση σπάνιων νόσων και στην παροχή της φροντίδας που απαιτείται στους πάσχοντες, και προστατεύει όλους τους Ευρωπαίους ενισχύοντας την επιτήρηση στα σημεία εισόδου στην Ένωση και εξασφαλίζοντας τον γρήγορο εντοπισμό σπάνιων παθογόνων παραγόντων». Όπως σημειώνεται, το πρόγραμμα βοηθά επίσης τα κράτη-μέλη, συγχρηματοδοτεί παρεμβάσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας και καινοτόμες πρωτοβουλίες σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, έτσι ώστε οι καλές ιδέες να μπορούν να μετουσιωθούν σε ορθές πρακτικές και οι ορθές πρακτικές να μπορούν, στη συνέχεια, να διαδοθούν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το τρίτο πρόγραμμα για την Υγεία (20142020) έχει διαθέσει 449,4 εκατ. ευρώ σε περισσότερες από 7.300 οργανώσεις, όπως αρχές των κρατών-μελών, πανεπιστήμια, ΜΚΟ και διεθνείς οργανισμούς. Μέχρι σήμερα, περισσότερες από 350 δράσεις έχουν χρηματοδοτηθεί μέσω επιχορηγήσεων και προσκλήσεων υποβολής προσφορών. Όπως εξηγεί σε δηλώσεις του, μέσω του προγράμματος έχουν επιτευχθεί απτά αποτελέσματα σε πολλούς τομείς, όπως η ασφαλής χρήση των ιατροτεχνολογικών προϊόντων, π.χ. συσκευών υπερήχων και μαγνητικής τομογραφίας (MRI), καθετήρων και βηματοδοτών, η ενίσχυση της συνεργασίας για την καταπολέμηση των ασθενειών που μπορούν να προληφθούν με εμβολιασμό και η απαγόρευση του καπνίσματος, το οποίο αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία θανάτων που θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Οι κύριοι στόχοι είναι τέσσερις: 1. Προαγωγή της υγείας, πρόληψη ασθενειών και διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών για υγιεινό τρόπο ζωής.

2. Προστασία των πολιτών από διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας.

3. Συμβολή σε καινοτόμα, αποδοτικά και βιώσιμα συστήματα υγείας.

4. Διευκόλυνση της πρόσβασης των πολιτών της Ένωσης σε καλύτερη και ασφαλέστερη υγειονομική περίθαλψη.•••

αφιέρωμα

Ογκολογία 14

Συνέντευξη Michele Cavo

28

Άρθρο ΙQVIA: Οι διεθνείς τάσεις στην Ογκολογία

32

Άρθρο Γ. Καπετανάκης: Προκλήσεις και ευκαιρίες για τις σύγχρονες κοινωνίες

38

Άρθρο Μ. Κουκουγιάννη: Οι “survivors” του παιδιατρικού καρκίνου

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Θεραπείες με CAR-T λεμφοκύτταρα

Πρέπει να εξετάσουμε τη χορήγηση CAR-T θεραπειών στις πρώτες θεραπευτικές γραμμές Συνέντευξη: Βασιλική Αγγουρίδη

14

Σ

τη «μάχη» κατά του καρκίνου η επιστήμη έχει καταγράψει σημαντικές νίκες τα τελευταία χρόνια. Ακόμη και σε κακοήθειες με κακή πρόγνωση και ελάχιστες επιλογές, νέες θεραπείες έρχονται να αλλάξουν το τοπίο, προσφέροντας ελπιδοφόρα αποτελέσματα. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι θεραπείες με CAR-T λεμφοκύτταρα, η κυκλοφορία των οποίων συνοδεύτηκε από συζητήσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Στο πεδίο των αιματολογικών καρκίνων, και ειδικά στην αντιμετώπιση του πολλαπλού μυελώματος, η συμβολή των νέων θεραπειών είναι ουσιαστική. Η συγκεκριμένη κακοήθεια είχε, έως τη δεκαετία του ’90, μέση επιβίωση 1,5 με 2 έτη. Άλλωστε, η μόνη θεραπευτική επιλογή ήταν η χημειοθεραπεία. Τα τελευταία χρόνια, όμως, στη θεραπευτική φαρέτρα προστέθηκαν ανοσοτροποιητικές θεραπείες, μονοκλωνικά αντισώματα, αλλά και προσφάτως τα CAR-T λεμφοκύτταρα. Τα τελευταία δε, πέραν της θεραπευτικής τους συμβολής, έρχονται να καλύψουν και ένα θεραπευτικό

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

κενό, στις περιπτώσεις των ασθενών εκείνων που αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στις υπόλοιπες θεραπείες, όπως ανέφερε ο καθηγητής Αιματολογίας, επικεφαλής του Ινστιτούτου Αιματολογίας “Seràgnoli” του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου S. Orsola, στην Μπολόνια της Ιταλίας, M. Cavo, στο περιθώριο του 11ου World Conference of Science Journalists (WCSJ). Στην τοποθέτησή του, ο κ. Cavo υπογράμμισε πως οι CAR-T θεραπείες υπόσχονται θεραπευτικά αποτελέσματα μεγαλύτερης διάρκειας, ενώ θα πρέπει να διερευνηθεί το ενδεχόμενο συνδυασμού τους με άλλες θεραπείες. Μάλιστα, κατά τον καθηγητή, οι εν λόγω θεραπείες ενδεχομένως να έχουν ακόμη μεγαλύτερο όφελος αν χορηγηθούν στους ασθενείς νωρίτερα στη θεραπευτική γραμμή. Το PhB βρέθηκε στη Λωζάνη και συνομίλησε με τον καθηγητή. ΕΡ_Κύριε Cavo, ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι θεράποντες ιατροί καρκινοπαθών, ειδικά όσων πάσχουν από αιματολογικούς καρκίνους;

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

Michele Cavo*

*Καθηγητής Αιματολογίας, Επικεφαλής του Ινστιτούτου Αιματολογίας “Seràgnoli”, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο S. Orsola, Μπολόνια, Ιταλία 15

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Η χρήση των θεραπειών CAR-T πρέπει να συνοδεύεται από σαφή εικόνα της σχέσης κόστουςαποτελεσματικότητας

ΑΠ_Οι κυριότερες προκλήσεις αφορούν παθήσεις για τις οποίες δεν φαίνεται να υπάρχει πιθανότητα ίασης για τη μεγαλύτερη πλειονότητα των ασθενών, και το πολλαπλό μυέλωμα είναι μία από αυτές τις νόσους. Αυτήν τη στιγμή, δεν υπάρχει ίαση, παρά για ένα ελάχιστο ποσοστό ασθενών. Ωστόσο, για τους ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα το θεραπευτικό πεδίο έχει βελτιωθεί σημαντικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, χάρη στη σταδιακή διαθεσιμότητα νέων κατηγοριών καινοτόμων παραγόντων, που συγκεκριμένα στοχεύουν τον κακοήθη κλώνο του πολλαπλού μυελώματος στο μικροπεριβάλλον του μυελού των οστών, με πολύ θετικά αποτελέσματα μέχρι στιγμής. Η συνολική επιβίωση των ασθενών που δέχονται αυτόλογη μεταμόσχευση είναι σήμερα άνω των 10 ετών, και όσοι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για μεταμόσχευση έχουν τρεις φορές μεγαλύτερη συνολική επιβίωση σε σχέση με το παρελθόν. Αλλά η μεγάλη πλειονότητα αυτών των ασθενών αναπτύσσει ανθεκτικότητα σε όλες τις νέες κατηγορίες καινοτόμων παραγόντων, και για αυτούς που είναι ανθεκτικοί στους αναστολείς πρωτεασώματος, ανοσορρυθμιστικά φάρμακα και μονοκλωνικά αντισώματα, έως τώρα, η διάμεση συνολική επιβίωση κυμαίνεται μεταξύ 6 και 9 μηνών. Για αυτούς τους ασθενείς υπάρχει μια ακάλυπτη ιατρική ανάγκη και έχοντας την πιθανότητα να τους προσφέρουμε μια θεραπεία γονιδιακής τροποποίησης Τ-, όπως τα CAR-T λεμφοκύτταρα, είναι ένας

16

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

τρόπος να υπερβούμε την ανθεκτικότητα σε δραστικούς παράγοντες και να προσφέρουμε σχετικά μακρύ έλεγχο της νόσου. ΕΡ_Πώς μπορούμε να αυξήσουμε τα ποσοστά; Στην ομιλία σας κάνατε λόγο για την πρόσβαση περισσότερων ασθενών στα CAR-T, αλλά και για την αξιοποίησή τους νωρίτερα στη θεραπευτική γραμμή. Ποια είναι η σημασία μιας τέτοιας πρακτικής; ΑΠ_Από τη μία πλευρά, η χορήγηση των θεραπειών CAR-T στα πρώτα θεραπευτικά στάδια σημαίνει ότι η κατάσταση της υγείας του ασθενούς είναι καλύτερη, αλλά και το ανοσοποιητικό σύστημά του είναι λιγότερο εξαντλημένο, που ίσως επιτρέψει στη θεραπεία να είναι ενεργή για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Από την άλλη πλευρά, βελτιώνοντας την τεχνική κατασκευής των CAR-T λεμφοκυττάρων με μόρια συνδιέγερσης, μπορούμε να έχουμε μακράς διάρκειας ενεργά κύτταρα CAR-T. Ένα από τα θέματα που σχετίζονται με την έλλειψη αποτελεσματικότητας των κυττάρων CAR-T ίσως συνδέεται με την απουσία μακράς δράσης μακροπρόθεσμα. Πρέπει να έχουμε CAR-T λεμφοκύτταρα που θα είναι ενεργά για μακρύ χρονικό διάστημα, και αυτό ίσως να το επιτύχουμε αφενός ξεκινώντας με ένα ανοσοποιητικό σύστημα που είναι πιο ενεργό και αφετέρου προσπαθώντας να εφαρμόσουμε τη διαδικασία τροποποίησης κυττάρων CAR-T.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

ΕΡ_Αναφέρεστε στην αυτόλογη μεταμόσχευση. Είναι όμως πιθανό να στραφεί η διαδικασία και στην εύρεση δοτών; ΑΠ_Ναι, φυσικά. Είναι αρκετές κλινικές έρευνες που ξεκινούν αυτήν την περίοδο και εξετάζουν τη χρήση αλλογενών κυττάρων CAR-T ως πιθανή θεραπευτική επιλογή. ΕΡ_Πιστεύετε ότι θα συναντήσει εμπόδια, όπως συμβαίνει με κάθε μεταμόσχευση από δότη; Είναι περίπλοκη διαδικασία; ΑΠ_Πιθανώς να είναι. Αλλά, αυτήν τη στιγμή, δεν έχουμε καθόλου δεδομένα σχετικά ώστε να βγάλουμε οποιοδήποτε συμπέρασμα. ΕΡ_Η συζήτηση γύρω από τις θεραπείες CAR-T στρέφεται και στο κόστος. Εκτιμάτε ότι είναι υψηλό; Ποια πιστεύετε εσείς, ως θεράπων ιατρός, ότι θα πρέπει να είναι η κατεύθυνση ώστε να εξισορροπηθούν οι ανάγκες των ασθενών στην πρόσβαση στα κατάλληλα φάρμακα και στη διασφάλιση της βιωσιμότητας των συστημάτων υγείας; ΑΠ_Αρκετά από τα θεραπευτικά σχήματα που είναι διαθέσιμα για τους ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα είναι ακριβά. Όταν συνδυάζω ένα μονοκλωνικό αντίσωμα με ένα φάρμακο ανοσορρυθμιστικό και κάποια στιγμή προσθέτω και έναν αναστολέα πρωτεασώματος, το κόστος αυξάνει. Οπότε πιστεύω ότι η χρήση των θεραπειών CAR-T πρέπει να συνοδεύεται από μια σαφή εικόνα της σχέσης κόστους-αποτελεσματικότητας, όπως έχει ήδη γίνει για την οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία και διάχυτο λέμφωμα από μεγάλα Β-κύτταρα. Για αυτούς τους ασθενείς υπάρχει σαφές όφελος και, αν και με προβληματίζει το θέμα της οικονομικής βιωσιμότητας των συστημάτων υγείας, αυτός είναι ο μόνος τρόπος που έχουμε αυτήν τη στιγμή για να προσφέρουμε ενδεχόμενη θεραπεία σε ασθενείς που δεν έχουν καμία άλλη θεραπευτική επιλογή. ΕΡ_Τι αναμένεται από τις θεραπείες CAR-T στο άμεσο μέλλον; Ποιο είναι το επόμενο βήμα στην Ογκολογία; Πιθανώς οι συνδυασμοί θεραπειών; ΑΠ_Μια άλλη πιθανότητα να επιτύχουμε μακροχρόνια δράση των CAR-T λεμφοκυτ-

τάρων είναι μέσω της χρήσης φαρμάκων μετά την έγχυση με CAR-T, όπως ανοσορρυθμιστικά φάρμακα ή αναστολείς ανοσολογικών σημείων ελέγχου (checkpoint inhibitors). Έχουμε ήδη δεδομένα στην οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία που δείχνουν ότι οι αναστολείς των ανοσολογικών σημείων ελέγχου έχουν την ικανότητα να διατηρούν τα κύτταρα CAR-T ενεργά για μεγάλες χρονικές περιόδους. Το θεραπευτικό τοπίο κινείται με ταχείς ρυθμούς, είναι πολλά υποσχόμενο. Σε ό,τι αφορά τους ασθενείς, όμως, πρέπει να μεταφέρουμε το σωστό μήνυμα και αυτό είναι ότι, αυτήν τη στιγμή, δεν μπορούμε να υποσχεθούμε την ίαση των ασθενών με πολλαπλό μυέλωμα με τη χρήση CAR-T, αλλά υπάρχει τρόπος να βελτιώσουμε τα αποτελέσματα. ΕΡ_Είναι μεγάλο ανάχωμα στη θεραπεία με CAR-T οι ανεπιθύμητες ενέργειες; ΑΠ_Οι ανεπιθύμητες ενέργειες αφορούν κυρίως στο σύνδρομο απελευθέρωσης κυτοκινών και τη νευρολογική τοξικότητα. Αυτό σημαίνει ότι οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται πολύ προσεκτικά τις πρώτες δύο εβδομάδες μετά την έγχυση των κυττάρων CAR-T, γιατί ο διάμεσος χρόνος της εμφάνισης των ανεπιθύμητων ενεργειών είναι πολύ σύντομος. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η σοβαρότητά τους είναι περιορισμένη και όλα τα συμπτώματα μπορούν να αντιμετωπιστούν με τις κατάλληλες θεραπευτικές επιλογές, όπως η χρήση μονοκλωνικών αντισωμάτων που θα στοχεύουν τον υποδοχέα της IL6.

Who is who Ο Michele Cavo είναι καθηγητής Αιματολογίας και επικεφαλής στο Ινστιτούτο Αιματολογίας “Seràgnoli” του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου S. Orsola, στην Μπολόνια της Ιταλίας. Η εμπειρία του επεκτείνεται σε όλο το θεραπευτικό ταξίδι των ασθενών. Είναι, μεταξύ άλλων, συμπρόεδρος στο Ιταλικό Δίκτυο Μυελώματος GINEMA, μέλος της Διεθνούς Ομάδας Εργασίας για το Μυέλωμα και μέλος του ΔΣ της Ιταλικής Ένωσης Αιματολογίας, ενώ είναι μέλος της Συντονιστικής Επιστημονικής Επιτροπής στο Κέντρο Πολλαπλού Μυελώματος, το οποίο είναι μια παγκόσμια διαδικτυακή πηγή σημαντικών πληροφοριών για το πολλαπλό μυέλωμα για αιματολόγους, ογκολόγους και ερευνητές.

17

INFOGRAPHICS

Η θεραπεία με CAR-T

Η

κυτταρική θεραπεία CAR-T είναι ένα είδος αντικαρκινικής ανοσοθεραπείας που χρησιμοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα μέσω των λεμφοκυττάρων T ή κυττάρων «φονέων» του ίδιου του ασθενούς. Τα λεμφοκύτταρα CAR-T παράγονται με την προσθήκη ενός νέου υποδοχέα στα κύτταρα Τ του ασθενούς, ο οποίος ονομάζεται Χιμαιρικός Αντιγονικός Υποδοχέας (Chimeric Antigen Receptor-CAR). Ο CAR αναγνωρίζει μια πρωτεΐνη που εκφράζεται στα κύτταρα των όγκων. Όταν επαναχορηγούνται στον ασθενή, μπορούν να αναγνωρίσουν τον στόχο τους και να

18

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

επιτεθούν στον όγκο. Η χρήση των κυττάρων του ίδιου του ασθενούς σημαίνει ότι κάθε θεραπεία είναι εξατομικευμένη στον συγκεκριμένο ασθενή. Οι θεραπείες με κύτταρα CAR-T έχουν επιφέρει αποτελέσματα σε συγκεκριμένα είδη καρκίνου. Οι παρενέργειες διαφέρουν από ασθενή σε ασθενή και μπορούν να είναι ελαφριές, μέτριες ή σοβαρές, απαιτώντας στενή παρακολούθηση από επαγγελματίες υγείας. Η διαδικασία χορήγησης της γονιδιακής θεραπείας για τους ασθενείς ξεκινά με τη συλλογή κυττάρων από το ανοσοποιητικό σύστημά τους μέσω της λευκαφαίρεσης,

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

απομονώνοντας τα Τ-λεμφοκύτταρα. Στη συνέχεια, αυτά τα κύτταρα μεταφέρονται με ασφάλεια σε ένα εξειδικευμένο κέντρο παρασκευής, όπου τροποποιούνται σε CAR-T κύτταρα, που μπορούν να αναγνωρίσουν έναν συγκεκριμένο στόχο. Στους ασθενείς χορηγούνται χαμηλές δόσεις χημειοθεραπείας, προετοιμάζοντας τον οργανισμό τους για να υποδεχθεί τα κύτταρα CAR-T, τα οποία και τους χορηγούνται αφού παραδοθούν με ασφάλεια από το κέντρο παρασκευής τους. Μετά τη χορήγηση, οι ασθενείς παρακολουθούνται προσεκτικά από ειδική ομάδα, προκειμένου να αντιμετωπιστούν

τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες. Η θεραπεία με CAR T-λεμφοκύτταρα έχει λάβει έγκριση από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (Food and Drug Administration-FDA) και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (European Medicines Agency-ΕΜΑ) το 2017. Μάλιστα, όπως τονίστηκε και στο πλαίσιο ημερίδας που πραγματοποιήθηκε στο περιθώριο του WCSJ, τα ποσοστά επιτυχίας στην οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία (παίδων και ενηλίκων) αγγίζουν έως και το 80%, ενώ στο λέμφωμα από διάχυτα μεγάλα Β-κύτταρα το ποσοστό ανταπόκρισης αγγίζει το 72%.•••

19

ΑΡΘΡΟ

ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΊΑ

Πολεμώντας πολλαπλές μορφές καρκίνου Το atezolizumab αποτελεί πλέον μια σημαντική θεραπευτική επιλογή για ακόμη περισσότερους ασθενείς με καρκίνο στην Ευρώπη, καθώς μόνο εντός του 2019 έλαβε 4 επιπλέον εγκρίσεις ενδείξεων

H

ανοσοθεραπεία, σύμφωνα με την ιατρική κοινότητα, ανοίγει πλέον ελπιδοφόρους δρόμους στην αντιμετώπιση του καρκίνου. Η έρευνα στον τομέα αυτό επιχειρεί να κατανοήσει πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η προσαρμοστική ανοσολογική άμυνα του οργανισμού έναντι της ικανότητας του καρκίνου να εξελίσσεται και να αποφεύγει την καταστροφή, και η έγκριση νέων ανοσοθεραπευτικών σχημάτων αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της εξατομικευμένης προσέγγισης για κάθε ασθενή. Το atezolizumab αποτελεί πλέον μια σημαντική θεραπευτική επιλογή για ακόμη περισσότερους ασθενείς με καρκίνο στην Ευρώπη καθώς μόνο εντός του 2019 έλαβε τέσσερις επιπλέον εγκρίσεις ενδείξεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι περισσότερες αφορούν συγκεκριμένες μορφές

20

καρκίνου του πνεύμονα, ενώ δόθηκε και μία για τον PD-L1-θετικό μεταστατικό τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού, μια νόσο με μεγάλο θεραπευτικό κενό μέχρι σήμερα. Το atezolizumab έγινε, λοιπόν, τον Ιούνιο του 2019, η πρώτη ανοσοθεραπεία που λαμβάνει έγκριση στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τον τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού. Ο συγκεκριμένος υπότυπος αντιπροσωπεύει περίπου το 15% όλων των καρκίνων του μαστού και είναι πιο συχνός σε γυναίκες κάτω των 50 ετών σε σύγκριση με άλλες μορφές της νόσου. Χαρακτηρίζεται από την έλλειψη έκφρασης των υποδοχέων οιστρογόνου, προγεστερόνης και του HER-2. Η απόφαση του ΕΜΑ βασίστηκε στα δεδομένα της μελέτης Φάσης ΙΙΙ IMpassion130, που έδειξε ότι το atezolizumab σε συνδυασμό με nab-πακλιταξέλη στον πληθυσμό

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

21

ΑΡΘΡΟ

Το atezolizumab έγινε η πρώτη ανοσοθεραπεία που λαμβάνει έγκριση στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τον τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού

των ασθενών με PD-L1-θετική νόσο μείωσε στατιστικά σημαντικά κατά 38% τον κίνδυνο επιδείνωσης της νόσου ή θανάτου (PFS) συγκριτικά με τη χημειοθεραπεία μόνο. Παράλληλα, έδειξε αριθμητικά σημαντική βελτίωση της συνολικής επιβίωσης (OS) κατά 7 μήνες (25,0 έναντι 18,0 μηνών). Όπως δήλωσε ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Χρίστος Παπαδημητρίου, «η έγκριση αυτή είναι ένα σημαντικό βήμα στην αντιμετώπιση αυτής της επιθετικής μορφής της νόσου, που εμφανίζει ταχεία εξέλιξη και μικρότερη συνολική επιβίωση των ασθενών σε σύγκριση με άλλους τύπους καρκίνου του μαστού». Όσον αφορά τον καρκίνο του πνεύμονα, αξίζει αρχικά να σημειώσουμε ότι πρόκειται για την κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως. Κάθε χρόνο πεθαίνουν

22

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

1,76 εκατομμύρια άνθρωποι εξαιτίας της νόσου. Αυτό μεταφράζεται σε περισσότερους από 4.800 θανάτους σε όλο τον κόσμο κάθε ημέρα. Ο καρκίνος του πνεύμονα μπορεί γενικά να διακριθεί σε δύο βασικούς τύπους: τον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (ΜΜΚΠ), ο οποίος είναι ο πιο συχνός (85% όλων των περιπτώσεων), και περιλαμβάνει τον πλακώδη και τον μη πλακώδη τύπο, καθώς και τον μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (ΜΚΠ). Ο ΜΚΠ, που ευθύνεται περίπου για το 15% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα, ξεχωρίζει συγκριτικά με άλλους υπότυπους της νόσου εξαιτίας της επιθετικής φύσης του, της ραγδαίας ανάπτυξής του και της τάσης να δίνει μεταστάσεις σχετικά γρήγορα.

Το Μάρτιο είχε ανακοινωθεί η έγκριση του atezolizumab ως θεραπεία πρώτης γραμμής σε συνδυασμό με bevacizumab και χημειοθεραπεία (καρβοπλατίνη και πακλιταξέλη) για τους ασθενείς με μεταστατικό μη πλακώδη μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (MMKΠ). Η έγκριση περιλαμβάνει, επίσης, υποομάδες ασθενών στους οποίους υπάρχει σημαντική ανάγκη για εναλλακτικές θεραπευτικές επιλογές, όπως οι ασθενείς με μεταλλάξεις του υποδοχέα του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα (EGFR) ή αναδιατάξεις της κινάσης αναπλαστικού λεμφώματος (ALK). Σε αυτούς τους ασθενείς η συνδυαστική θεραπεία ενδείκνυται μόνο κατόπιν αποτυχίας της κατάλληλης στοχευμένης θεραπείας. Η έγκριση βασίστηκε στα αποτελέσματα της μελέτης Φάσης III IMpower150, που

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ κατέδειξε ότι η θεραπεία με atezolizumab σε συνδυασμό με bevacizumab και χημειοθεραπεία είχε ως αποτέλεσμα να ζήσουν σημαντικά περισσότερο οι ασθενείς, σε σύγκριση με εκείνους που έλαβαν bevacizumab σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία (διάμεση συνολική επιβίωση 19,8 έναντι 14,9 μηνών, p=0,006) στον πληθυσμό της μελέτης.

To atezolizumab είναι ο πρώτος και μοναδικός συνδυασμός ανοσοθεραπείας με αντιαγγειογενετικό παράγοντα και χημειοθεραπεία. Δρα σε 3 στάδια του ανοσιακού κύκλου, ενισχύοντας την ανοσιακή αντικαρκινική απάντηση και επιτυγχάνοντας αύξηση της διάμεσης επιβίωσης και των αντικειμενικών ανταποκρίσεων. Λίγους μήνες αργότερα, το atezolizumab

τήν την απόφαση βάσει των αποτελεσμάτων της μελέτης Φάσης III IMpower133, που έδειξε ότι περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς που έλαβαν τον συνδυασμό με atezolizumab ήταν εν ζωή τον πρώτο χρόνο (51,7 vs 38,2% στο σκέλος της χημειοθεραπείας μόνο) ενώ ταυτόχρονα μειώθηκε στατιστικά σημαντικά, κατά 30%, ο κίνδυνος επιδείνωσης της νόσου ή θανάτου σε σύγκριση με τη χημειοθεραπεία μόνο. Πρόκειται για την πρώτη θετική μελέτη Φάσης ΙΙΙ μετά από 20 χρόνια, που αποδεικνύει ότι η θεραπεία του μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα που βασίζεται στον συνδυασμό του atezolizumab και χημειοθεραπείας βελτιώνει σημαντικά τη διάμεση συνολική επιβιώση των ασθενών στην πρώτη γραμμή θεραπείας.•••

σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία (καρβοπλατίνη και nab-πακλιταξέλη) εγκρίθηκε ως αρχική θεραπεία και για τους ασθενείς με MMKΠ χωρίς μεταλλάξεις του υποδοχέα του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα (EGFR) ή αναδιατάξεις της κινάσης αναπλαστικού λεμφώματος (ALK), βάσει της μελέτης Φάσης ΙΙΙ IMpower130, που κατέδειξε ότι ο συνδυασμός αυτός έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της διάμεσης συνολικής επιβίωσης σε 18,6 μήνες από 13,9 μήνες (p=0.033). Τέλος, μια σημαντική εξέλιξη αφορά την έγκριση του συνδυασμού ανοσοθεραπείας με atezolizumab και χημειοθεραπεία (καρβοπλατίνη και ετοποσίδη) σε ασθενείς με εκτεταμένου σταδίου μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (ΜΚΠ) που δεν έχουν λάβει προηγουμένως θεραπεία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε σε αυ-

Έγκριση του συνδυασμού atezolizumab και χημειοθεραπείας σε ασθενείς με εκτεταμένου σταδίου ΜΚΠ που δεν είχαν λάβει προηγουμένως θεραπεία

23

ΑΡΘΡΟ

ΠΡΟΧΩΡΗΜΈΝΟΣ ΜΗ ΜΙΚΡΟΚΥΤΤΑΡΙΚΌΣ ΚΑΡΚΊΝΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΎΜΟΝΑ

Αισιόδοξα μηνύματα από ανοσοθεραπεία Η μεγαλύτερης διάρκειας παρακολούθηση της ασφάλειας μιας ανοσο-ογκολογικής θεραπείας από μια συγκεντρωτική ανάλυση τυχαιοποιημένων Φάσης ΙΙΙ μελετών έδειξε τουλάχιστον πενταπλάσια αύξηση στα ποσοστά της πενταετούς συνολικής επιβίωσης με το nivolumab (13,4%) σε σύγκριση με τη δοσεταξέλη (2,6%)

Ο

καρκίνος του πνεύμονα είναι η κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως. Οι δύο κύριοι τύποι καρκίνου του πνεύμονα είναι ο μη μικροκυτταρικός και ο μικροκυτταρικός. Ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα (NSCLC) είναι ένας από τους πιο συχνούς τύπους καρκίνου του πνεύμονα και αντιπροσωπεύει έως και το 85% των διαγνώσεων. Τα ποσοστά επιβίωσης ποικίλλουν, ανάλογα με το στάδιο και τον τύπο του καρκίνου τη χρονική στιγμή της διάγνωσης. Στους ασθενείς που λαμβάνουν διάγνω-

24

ση μεταστατικού καρκίνου του πνεύμονα, το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης είναι περίπου 5%. Αισιόδοξο μήνυμα έρχεται από τα μακροχρόνια συγκεντρωτικά αποτελέσματα για την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια από τις Φάσης ΙΙΙ μελέτες CheckMate -017 και CheckMate -057 σε ασθενείς με προχωρημένο, μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC) που έχουν ήδη λάβει θεραπεία. Ειδικότερα, στα πέντε έτη, οι ασθενείς που έλαβαν nivolumab συνέχισαν να εμφανίζουν όφελος ως προς τη μακροχρόνια συνολι-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

25

ΑΡΘΡΟ κή επιβίωση (OS) έναντι της δοσεταξέλης, με ποσοστά OS 13,4% έναντι 2,6%. Το όφελος ως προς την OS για τους ασθενείς που έλαβαν nivolumab παρατηρήθηκε σε όλες τις υποομάδες. Το προφίλ ασφάλειας για τους ασθενείς που έλαβαν nivolumab ήταν σε συμφωνία με προηγουμένως αναφερθέντα ευρήματα στη δεύτερης γραμμής θεραπεία του NSCLC και δεν παρατηρήθηκαν νέα στοιχεία σχετικά με την ασφάλεια με την παρατεταμένη παρακολούθηση. Από τους ασθενείς που εξακολουθούν να βρίσκονται στη μελέτη, μόνο 2 από τους 70 εμφάνισαν νέες, σχετιζόμενες με τη θεραπεία, ανεπιθύμητες ενέργειες μεταξύ του τρίτου και τέταρτου έτους, ενώ δεν αναφέρθηκαν νέες,

Στα πέντε έτη, οι ασθενείς που έλαβαν nivolumab συνέχισαν να εμφανίζουν όφελος ως προς τη μακροχρόνια συνολική επιβίωση έναντι της δοσεταξέλης

26

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

σχετιζόμενες με τη θεραπεία ανεπιθύμητες ενέργειες μεταξύ του τέταρτου και πέμπτου έτους στους 55 ασθενείς που εξακολουθούν να βρίσκονται στη μελέτη. Το 32,2% των ασθενών με αντικειμενική ανταπόκριση στο nivolumab συνέχισαν να παρουσιάζουν ανταπόκριση στα πέντε έτη σε σύγκριση με 0% των ασθενών που έλαβαν δοσεταξέλη. Η διάμεση διάρκεια της ανταπόκρισης ήταν 19,9 μήνες για τους ασθενείς που έλαβαν nivolumab έναντι 5,6 μηνών για τη δοσεταξέλη. Ο Scott Gettinger, MD, καθηγητής Κλινικής Ογκολογίας στο Αντικαρκινικό Κέντρο του Yale, σχολίασε πως «τα πενταετή δεδομένα των μελετών CheckMate -017 και -057 καταδεικνύουν τη διάρκεια

στον χρόνο της αποτελεσματικότητας του nivolumab σε αυτόν τον πληθυσμό ασθενών σε σύγκριση με την παραδοσιακή χημειοθεραπεία». Η Sabine Maier, MD, επικεφαλής ανάπτυξης του Τομέα Κακοηθειών του Θώρακος στην Bristol-Myers Squibb, σημείωσε ότι «μετά την έγκρισή του από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων ως θεραπεία δεύτερης γραμμής στον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα το 2015, το nivolumab έχει γίνει μια σημαντική θεραπευτική επιλογή για αυτόν τον πληθυσμό ασθενών, οι οποίοι μέχρι σήμερα είχαν ποσοστά πενταετούς επιβίωσης κάτω από 5% με την καθιερωμένη χημειοθεραπεία. Οι εκβάσεις μακροχρόνιας επιβίωσης από αυτές τις δύο μελέτες σε έναν μεγάλο

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ πληθυσμό ασθενών προστίθενται στο ολοένα αυξανόμενο σύνολο δεδομένων που υποστηρίζουν τη διάρκεια ανταπόκρισης των θεραπευτικών σχημάτων με βάση το nivolumab, η οποία έχει πλέον καταδειχθεί σε πολλούς τύπους όγκων και γραμμές θεραπείας». Αυτή η συγκεντρωτική ανάλυση, η οποία αντιπροσωπεύει την πιο μακροχρόνια παρακολούθηση ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα που έλαβαν ανοσο-ογκολογική θεραπεία σε τυχαιοποιημένες μελέτες Φάσης ΙΙΙ, ανακοινώθηκε σε μια προφορική παρουσίαση κατά τη διάρκεια της 20ής Παγκόσμιας Διάσκεψης για τον Καρκίνο του Πνεύμονα (WCLC) της Διεθνούς Εταιρείας για τη Μελέτη του Καρ-

κίνου του Πνεύμονα (IASLC) στη Βαρκελώνη της Ισπανίας. Η συγκεντρωτική ανάλυση των δύο τυχαιοποιημένων μελετών Φάσης ΙΙΙ CheckMate -017 και CheckMate -057 διεξήχθη για να προσδιοριστεί η μακροχρόνια αποτελεσματικότητα και ασφάλεια του nivolumab σε έναν μεγάλο πληθυσμό ασθενών (n=854) με αντιμετωπισμένο στο παρελθόν μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC) εκ πλακωδών και εκ μη πλακωδών κυττάρων. Αυτή η συγκεντρωτική πενταετής ανάλυση αντιπροσωπεύει την πιο μακροχρόνια παρακολούθηση που έχει αναφερθεί από τυχαιοποιημένες Φάσης ΙΙΙ μελέτες ανοσο-ογκολογικής θεραπείας σε αυτό το πλαίσιο και παρέχει πληροφορίες για την επίδραση της ανταπόκρισης στο nivolumab στις εκβάσεις της

μακροχρόνιας συνολικής επιβίωσης (OS). Και στις δύο μελέτες, οι ασθενείς είχαν εμφανίσει εξέλιξη της νόσου κατά τη διάρκεια ή μετά από πλατινούχο χημειοθεραπεία πρώτης γραμμής και τυχαιοποιήθηκαν με αναλογία 1:1 σε λήψη nivolumab 3 mg/kg μία φορά κάθε δύο εβδομάδες ή δοσεταξέλης 75 mg/m2 μία φορά κάθε τρεις εβδομάδες έως την εμφάνιση εξέλιξης της νόσου ή μη αποδεκτής τοξικότητας. Μετά την ολοκλήρωση της κύριας ανάλυσης, οι ασθενείς στο σκέλος της δοσεταξέλης που δεν αποκόμιζαν πλέον όφελος μπορούσαν να μεταπηδήσουν στο σκέλος λήψης nivolumab. Το κύριο καταληκτικό σημείο και στις δύο μελέτες ήταν η συνολική επιβίωση (OS).•••

Οι ασθενείς στο σκέλος της δοσεταξέλης που δεν αποκόμιζαν πλέον όφελος μπορούσαν να μεταπηδήσουν στο σκέλος λήψης nivolumab

27

ΑΡΘΡΟ

IQVIA

Οι διεθνείς τάσεις στην Ογκολογία το 2019 Μελέτες του IQVIA Institute & IQVIA Hellas προσδιορίζουν τις διεθνείς τάσεις στην Ογκολογία το της Μαρίας 2019 και αναδεικνύουν Τριανταφύλλου, σχετικά θέματα όσον Head of Primary Intelligence, αφορά την ελληνική IQVIA Hellas πραγματικότητα

Π

ρόσφατη μελέτη του IQVIA Institute για τις διεθνείς τάσεις στην Ογκολογία το 2019 αναδεικνύει 8 παράγοντες που ουσιαστικά οδηγούν τις αλλαγές των εξελίξεων στην Ογκολογία σε σχέση με τις κλινικές μελέτες, την έρευνα και την ανάπτυξη. Συγκεκριμένα, μέχρι το 2023 αναμένουμε βελτιώσεις στην παραγωγικότητα των κλινικών μελετών. Βελτιώσεις μέχρι και 104% σε σχέση με τη διαθεσιμότητα των ασθενών και 71% σε σχέση με τη διαθεσιμότητα βιοδεικτών. Πιο συγκεκριμένα: 1. Αναμένουμε ότι η προσέλκυση ασθενών σε κλινικές μελέτες θα γίνεται στο μέλλον πιο εύκολα και στοχευμένα,

28

λόγω της αύξησης των διαγνωστικών τεστ και των ενημερωμένων αρχείων με δημογραφικά στοιχεία και προηγούμενες θεραπείες. Έτσι, οι κλινικές μελέτες θα μπορούν να στοχεύσουν καλύτερα και πιο εύκολα τους κατάλληλους ασθενείς.

2. Η αύξηση των τεστ βιοδεικτών θα αυξήσει την παραγωγικότητα της έρευνας και ανάπτυξης, καθώς τα τεστ βιοδεικτών οδηγούν σε καλύτερη στόχευση ασθενών με στοιχεία γενετικά και λιγότερο με ιστολογικά, γεγονός που οδηγεί σε καλύτερη επιλογή ασθενών.

3. Η διαθεσιμότητα των Real World Data

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

29

ΑΡΘΡΟ και Real World Evidence θα έχει άμεσα θετική επίδραση στην παραγωγικότητα των κλινικών μελετών.

4. Οι αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο που θα στηρίξουν καλύτερα τις κλινικές μελέτες.

5. Οι εφαρμογές ψηφιακών εφαρμογών υγείας και mobile τεχνολογιών.

6. Οι αλλαγές στις τυπολογίες των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται: στοχευμένες θεραπείες, ανοσοθεραπείες, εμβόλια, μονοκλωνικά αντισώματα κτλ.

7. Predictive Analytics and Artificial Intelligence θα επισπεύσουν τη στρατολόγηση ασθενών, προσδιορίζοντας

Εικόνα 1. Predicted percentage change in productivity per trend in oncology from 2018 to 2023 from the Global Oncology Trends 2019 – Therapeutics, Clinical Development and Health System Implications. IQVIA Institute for Human Data Science, May 2019 report.

τους ασθενείς που είναι κατάλληλοι για το συγκεκριμένο πρωτόκολλο, και θα βοηθήσουν να οριστούν και να εντοπιστούν πιο εύκολα οι κατάλληλοι για κλινικές μελέτες πληθυσμοί ασθενών.

8. Τέλος, επικεντρωνόμαστε περισσότερο στα θεραπευτικά αποτελέσματα και τις εμπειρίες των ασθενών εκτός νοσοκομείου, συνυπολογίζοντας αυτά τα στοιχεία σε θεραπευτικές αποφάσεις. Σύμφωνα με ποσοτικές έρευνες αγοράς της IQVIA Hellas κατά το έτος 2019, στην Ελλάδα συγκεκριμένα, οι ειδικότητες γιατρών που συμμετέχουν περισσότερο σε κλινικές μελέτες είναι αυτές των ογκολόγων και αιματολόγων σε σχέση με άλλες ειδικότητες, όπως ρευματολόγους,

30

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

δερματολόγους και γαστρεντερολόγους. Οι κύριοι λόγοι για τους οποίους συμμετέχουν οι ογκολόγοι σε κλινικές μελέτες είναι επιστημονικοί και επαγγελματικοί, ενώ για τους αιματολόγους σχετίζονται με τα οφέλη των ασθενών. Οι ποσοτικές έρευνες αγοράς της IQVIA Hellas αναδεικνύουν ότι το 77% των γιατρών θα σύστηναν στους ασθενείς τους να συμμετέχουν σε κλινικές μελέτες ακόμη κι αν οι ίδιοι οι γιατροί δεν είναι κομμάτι της συγκεκριμένης κλινικής μελέτης. Τα ποσοστά αυτά είναι ιδιαίτερα υψηλά στις ειδικότητες των ογκολόγων και αιματολόγων, καθώς φτάνουν τα ποσοστά του 84% και 85%, αντίστοιχα. Οι γιατροί δηλώνουν σε ποσοστό 93% ότι είναι απαραίτητο να αυξήσουμε τη

Εικόνα 2. Clinical trials participation by physician’s specialty. Source: Physician’s perspective on Clinical Trials, IQVIA Greece, 2019.

γνώση του γενικού κοινού σε σχέση με τις κλινικές μελέτες, κατά 85% να βελτιώσουμε τους χρόνους έγκρισης των κλινικών μελετών, κατά 83% να αυξήσουμε και να βελτιώσουμε την ενημέρωση των διοικήσεων των νοσοκομείων σχετικά με τις κλινικές μελέτες και κατά 84% να δώσουμε οικονομικά κίνητρα στις εταιρείες ώστε να επιλέξουν την Ελλάδα για τις κλινικές μελέτες. Συγχρόνως, ποσοτική έρευνα σε αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού δείγμα, 800 ατόμων, ηλικιών 18+, δηλώνει ότι μόνο το 21% του πληθυσμού γνωρίζει πολύ καλά ή καλά τι είναι οι κλινικές μελέτες. Πηγή πληροφόρησης αποτελεί κυρίως το Internet, με ποσοστό 39%, ενώ οι εφημερίδες και η τηλεόραση ακολουθούν με ποσοστά 28% και 27%, αντίστοιχα.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ Σύμφωνα με μελέτη του IQVIA Institute για τις διεθνείς τάσεις στην Ογκολογία το 2019, ρεκόρ νέων ογκολογικών θεραπειών καταγράφηκε το 2018, κατά το οποίο κυκλοφόρησαν 15 νέα φάρμακα για 17 ενδείξεις. Πάνω από τις μισές από τις νέες θεραπείες χορηγούνται από του στόματος, έχουν ένδειξη ορφανού φαρμάκου ή περιλαμβάνουν έναν προγνωστικό βιοδείκτη. Οι νέες θεραπείες χρησιμοποιούνται, επίσης, σε διάφορα είδη όγκων και αφορούν αρχικές γραμμές θεραπείας. Η χρήση ανοσο-ογκολογικών θεραπειών διπλασιάστηκε μεταξύ του 2017 και του 2018 και η θεραπεία με νέους αναστολείς CDK 4/6 για καρκίνο του μαστού αρνητικού στο HER-2 αυξήθηκε εντυπωσιακά στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.

Εικόνα 3. Sources of information for Clinical Trials stated by the general public. Source from General Public Market Research, IQVIA Greece, 2019.

Η ίδια μελέτη του IQVIA Institute προβλέπει ότι η συνολική αγορά των φαρμάκων κατά του καρκίνου θα φτάσει ώς το 2023 τα 230 δισ. δολ. Σύμφωνα με τη μελέτη, τα φάρμακα στην τελική ευθεία της ανάπτυξής τους (pipeline) αυξήθηκαν κατά 19% το 2018 και κατά 63% από το 2013. Εντός του pipeline και σε όλες τις φάσεις της κλινικής ανάπτυξης, η πιο έντονη δραστηριότητα επικεντρώνεται σε περίπου 450 ανοσοθεραπείες, με περισσότερους από 60 διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης. Επίσης, 98 νέας γενιάς βιολογικές θεραπείες –που ορίζονται ως κυτταρικές, γονιδιακές και νουκλεοτιδικές– βρίσκονται υπό κλινική έρευνα και παρέχουν 18 διαφορετικές προσεγγίσεις. Παρά την έντονη δραστηριότητα έρευνας και ανάπτυξης, η Ογκολογία παραμένει

ένας από τους πιο απαιτητικούς τομείς, αντιμετωπίζοντας σημαντικό κίνδυνο αποτυχίας και μακρούς χρόνους ανάπτυξης. Το ποσοστό επιτυχίας στη μετάβαση ενός υποψήφιου ογκολογικού φαρμάκου από τη μια φάση στην επόμενη έπεσε σε μόλις 8% το 2018, από 11,7% το 2017, ενώ η διάρκεια κλινικών δοκιμών παραμένει η υψηλότερη στην Ογκολογία σε σχέση με άλλες ασθένειες. Η πολυπλοκότητα των κλινικών δοκιμών αυξήθηκε επίσης έντονα για τις ογκολογικές μελέτες Φάσης Ι, τα τελευταία πέντε χρόνια. Η συνολική παραγωγικότητα των ογκολογικών δοκιμών –μετρούμενη ως ποσοστό επιτυχίας σε σχέση με τη δοκιμαστική προσπάθεια (πολυπλοκότητα και διάρκεια)– έχει βελτιωθεί κατά 22% από το 2010, αλλά παραμένει πολύ χαμηλότερη σε σχέση με τις

Εικόνα 4. Total Spending on Oncology Medicines and Supportive Care and Growth US$Bn from the Global Oncology Trends 2019 – Therapeutics, Clinical Development and Health System Implications. IQVIA Institute for Human Data Science, May 2019 report.

δοκιμές για άλλες θεραπευτικές κατηγορίες. Οι δαπάνες για όλα τα ογκολογικά φάρμακα ανήλθαν σε περίπου 150 δισ. δολ. το 2018, αυξημένα κατά 12,9%, αυξανόμενες για πέμπτη συνεχή χρονιά, έναντι του συνόλου των φαρμάκων που είναι διαθέσιμα στην αγορά, και τα οποία αυξήθηκαν κατά 15,9%. Το μέσο ετήσιο κόστος των νέων φαρμάκων συνεχίζει να αυξάνεται, παρότι μειώθηκε κατά 13.000 δολ. σε 149.000 δολ. το 2018, και το κόστος ανά προϊόν κυμάνθηκε πάνω από τις 90.000 και ξεπερνώντας κάποιες φορές τις 300.000 δολάρια. Την επόμενη πενταετία, αναμένεται αύξηση των δαπανών της τάξης του 11-14%, με τη συνολική αγορά να φθάνει τα 200-230 δισ. δολάρια.•••

31

ΑΡΘΡΟ

ΚΑΡΚΊΝΟΣ

Προκλήσεις και ευκαιρίες για τις σύγχρονες κοινωνίες

Η ΕΕ θα χρηματοδοτήσει τoυ Γιώργου Καπετανάκη, στρατηγικά την Γραμματέα της Ελληνικής «Αποστολή Καρκίνος», Ομοσπονδίας Καρκίνου, Μέλους ενώ η Ελλάδα δεν έχει του ΔΣ του Συλλόγου Καρκινοπαθών Κατερίνης Ν. Πιερίας «Η Αγία ούτε Εθνικό Μητρώο Αικατερίνη» Νεοπλασιών!

Ε

ίναι γνωστό ότι ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου, με ιδιαίτερα αυξητικές τάσεις, κυρίως στις αναπτυγμένες κοινωνίες. Η Ευρώπη, για παράδειγμα, μπορεί να έχει περίπου το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού, ωστόσο συμμετέχει με 25% στο φορτίο νόσησης. Αυτά τα δεδομένα έχουν θορυβήσει τα τελευταία χρόνια τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικών υγείας τόσο στην Ευρώπη όσο και στις άλλες αναπτυγμένες χώρες, καθώς αν συνεχιστεί ο ίδιος ρυθμός, υπολογίζεται ότι το 2030 η κατάσταση θα βρίσκεται εκτός ελέγχου.

32

Παράλληλα, η πρόοδος της επιστήμης στην αντιμετώπιση του καρκίνου, με τις νέες καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις, την ανοσοθεραπεία, την εξατομικευμένη ιατρική, τους βιολογικούς παράγοντες και τις νέες τεχνολογίες στην ακτινοθεραπεία και τη χειρουργική, έχουν δημιουργήσει μιαν ευφορία και μια διάχυτη αισιοδοξία στην ογκολογική κοινότητα, καθώς αυξάνεται το προσδόκιμο της επιβίωσης των ασθενών, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις φθάνουμε στο σημείο, αναφερόμενοι στον καρκίνο, να κάνουμε λόγο για «χρόνια νόσο». Πρόσφατα, στο ετήσιο συνέδριο της ESMO

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

33

ΑΡΘΡΟ

34

550.000 άνθρωποι επιβιώνουν λόγω της συμμετοχής τους σε κλινικές μελέτες που πρωτοπαρουσιάστηκαν τα τελευταία 10 χρόνια

πεδα, τα οποία, αν δεν αλλάξει κάτι, δεν θα μπορούν να τα αντέξουν τα συστήματα υγείας των χωρών, καθώς είναι εμφανές ότι ήδη ασκούνται πιέσεις που απειλούν τη βιωσιμότητά τους. Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει είναι «τι αξία θα έχει μια νέα καινοτόμα θεραπεία για τον ασθενή όταν εκείνος δεν έχει πρόσβαση σε αυτή»; Η δημιουργία οργανισμών Αξιολόγησης της Ιατρικής Τεχνολογίας (ΗΤΑ), προκειμένου να καταφέρουν τα κράτη να εντοπίσουν και να μετρήσουν την καινοτομία των νέων προϊόντων, και κατά συνέπεια την πραγματική τους αξία για τους ασθενείς και τα συστήματα υγείας, ήταν μια

στη Βαρκελώνη, ο πρόεδρος της ESMO ανέφερε με περηφάνια, στην εναρκτήρια ομιλία του, ότι 550.000 άνθρωποι επιβιώνουν λόγω της συμμετοχής τους σε κλινικές μελέτες που πρωτοπαρουσιάστηκαν τα τελευταία 10 χρόνια, στα συνέδρια της ESMO, θέλοντας να δώσει τον τόνο για τον οργασμό των εξελίξεων που λαμβάνουν ήδη χώρα στην αντιμετώπιση του καρκίνου. Όλα αυτά είναι υπέροχα, θα έλεγε κάποιος σε μια πρώτη ανάγνωση, και μας φέρνουν πιο κοντά σε ένα αύριο «χωρίς καρκίνο». Και πραγματικά αυτό δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα, υπό προϋποθέσεις όμως, δεδομένου του ότι, ταυτόχρονα, οι εξελίξεις αυτές έχουν εκτοξεύσει τα κόστη σε δυσθεώρητα επί-

αναπόφευκτη επιλογή. Όμως τα διάφορα μοντέλα και οι σκοπιμότητες που φαίνεται ότι υπάρχουν, ανά περίπτωση και ανά χώρα, μας δείχνουν ότι κι εδώ κάτι δεν πάει καλά, καθιστώντας παράλληλα επιτακτική την ανάγκη συμμετοχής των ίδιων των ασθενών σε όλες τις φάσεις της διαδικασίας αξιολόγησης. Η ΕΕ προχώρησε, στη συνέχεια, στην πρόταση να δημιουργηθεί ένας ενιαίος ευρωπαϊκός φορέας ΗΤΑ, στα πρότυπα του ΕΜΑ, προκειμένου να βελτιώσει την αξιοπιστία και την αντικειμενικότητα των διαδικασιών, κίνηση που χαιρετίστηκε τόσο από τους εκπροσώπους των ασθενών όσο και από τις κυβερνήσεις των περισσότερων χωρών. Η κίνηση αυτή σκοντάφτει στην άρνηση των ισχυρών κυρίως

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ κρατών, γεγονός που δείχνει ότι «όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά»… Επιπλέον, με τη χρηματοδότηση κοινών δράσεων, όπως η CanCon, η ΕΕ επιχείρησε να διαμορφώσει ένα κείμενο θέσεων με κατευθυντήριες οδηγίες προς τα κράτη μέλη, προκειμένου να αποκτήσουν ένα αποτελεσματικό σχέδιο δράσης για τον έλεγχο του καρκίνου, ενώ προχώρησε στη διαμόρφωση συστάσεων πολιτικής σε όλα τα επίπεδα, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου, αλλά και την υποστήριξη της επιβίωσης των ασθενών. Σε όλα αυτά, σε αντίθεση με την πρακτική που ακολουθείται μέχρι σήμερα από τις πολιτικές ηγεσίες της χώρας μας, βα-

σικός εταίρος ήταν πάντα οι εκπρόσωποι των ασθενών με καρκίνο, με ισότιμη συμμετοχή, ως συνδιαμορφωτές των συστάσεων πολιτικών υγείας για τον καρκίνο, με στόχο να εξασφαλιστεί η βέλτιστη φροντίδα για τους ασθενείς και να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες που εμφανίζονται στην ογκολογική περίθαλψη, μεταξύ των κρατών μελών. Σήμερα, πλέον, είναι περισσότερο ορατό από ποτέ το ότι ο καρκίνος αποτελεί τον Νο 1 Συστημικό Κίνδυνο για τη βιωσιμότητα των Εθνικών Συστημάτων Υγείας των ανεπτυγμένων χωρών, γεγονός που ανέδειξε η ΕΕ στις αρχές του έτους, όταν αποφάσισε να ανακοινώσει τις «αποστολές» που θα προωθήσει και θα χρηματοδοτήσει για την περίοδο 2021-2024: Στον

χώρο της υγείας, επέλεξε στρατηγικά τον καρκίνο με την «Αποστολή Καρκίνος» (CANCER MISSION). Μάλιστα η λέξη «αποστολή» είναι εμπνευσμένη από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών John Kennedy, κάνοντας παραλληλισμό με την «αποστολή» ανθρώπου στο φεγγάρι και επιστροφής του στη γη με ασφάλεια, που εγκαινίασε ο Kennedy το 1961 και η οποία επετεύχθη οχτώ χρόνια αργότερα. Εικάζεται ότι έχει αποφασιστεί να υπάρξει στήριξη της “Cancer Mission” με υψηλά κονδύλια, τα οποία είναι πιθανό να ξεπεράσουν τα 125 δισ. ευρώ. Ωστόσο, το ερώτημα είναι τι κάνουμε εμείς στη χώρα μας για να προλάβουμε

Ο καρκίνος αποτελεί τον Νο 1 Συστημικό Κίνδυνο για τη βιωσιμότητα των Εθνικών Συστημάτων Υγείας των ανεπτυγμένων χωρών

35

ΑΡΘΡΟ

36

Αν η Πολιτεία επιθυμεί πραγματικά να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον καρκίνο, θα πρέπει να δει τις σύγχρονες προκλήσεις ως νέες ευκαιρίες

Όμως δεν είμαστε εδώ μόνο για να ζητάμε, μόνο για να απαιτούμε, μόνο για να φωνάζουμε. Οι εκπρόσωποι των ογκολογικών ασθενών εκπαιδεύονται, συμμετέχουν στα διεθνή δρώμενα, αφουγκράζονται τις τάσεις που διαμορφώνονται, έχουν διορατικότητα και πλέον έχουν ωριμότητα. Έχουν την όρεξη να σχεδιάζουν, τη δυναμική να αποφασίζουν, τη σύνεση να εκτελούν. Έτσι, σε αυτό το πνεύμα, η Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ), στις αρχές του 2019, αποφάσισε να φέρει στην Ελλάδα τη διεθνή πρωτοβουλία All.Can, με απώτερο στόχο να οδηγήσει στη βελτίωση της ογκολογικής περίθαλψης για τους ασθενείς. Προκειμένου να το επιτύχουμε αυτό, συζητήσαμε και συναποφασίσαμε, μαζί με όλους τους εταίρους της ογκολογικής κοινότητας (ΕΟΠΕ, ΕΕΠΑ,

αυτό το «τρένο», που μοιάζει να είναι και η τελευταία μας ευκαιρία; Ποιες ενέργειες πρέπει να προγραμματίσουμε; Τι κάνει η επίσημη Πολιτεία; Πότε θα αποκτήσουμε Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τον Έλεγχο του Καρκίνου; Πότε θα αποκτήσουμε Εθνικό Μητρώο Νεοπλασιών; Στην εποχή που τα “Big Data” και η «Τεχνητή Νοημοσύνη» (AI-Artificial Intelligence) έχουν ήδη στρατευθεί στη μάχη απέναντι στον καρκίνο, ποια είναι η θέση της χώρας μας; Πότε, επιτέλους, θα σταματήσουμε να προσπαθούμε να αποδείξουμε τα αυτονόητα στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία;

ΕΕΧΟ, ΕΕΑΟ, ογκολογικούς νοσηλευτές, οικονομολόγους Υγείας, ακαδημαϊκούς, βιομηχανία), να δημιουργήσουμε την Εθνική Πλατφόρμα All. Can Greece και να εστιάσουμε στον εντοπισμό των ανεπαρκειών του συστήματος ογκολογικής περίθαλψης, με στόχο την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των υφιστάμενων πόρων και τον περιορισμό της σπατάλης, ώστε να επιτύχουμε καλύτερες εκβάσεις για τους ασθενείς. Με αφετηρία, λοιπόν, τους ίδιους τους ασθενείς και το τι είναι σημαντικό για εκείνους, διεξήχθη η έρευνα της All.Can, η οποία

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ πραγματοποιήθηκε νωρίτερα και σε άλλες 10 χώρες, και με την οποία προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε τις κύριες ανεπάρκειες του συστήματος που είναι σημαντικές για τους ασθενείς. Ήδη, αυτό το διάστημα, και μετά την ανάλυση και παρουσίαση των αποτελεσμάτων, έχουμε μπει στην επόμενη φάση, στην οποία πραγματοποιείται διάχυση της πρωτοβουλίας αυτής στην επιστημονική κοινότητα σε όλη τη χώρα, προκειμένου να καταστούν κοινωνοί όσο το δυνατόν περισσότεροι, να αναδειχθούν οι καλές πρακτικές που φέρνουν αποτελέσματα σε τοπικό επίπεδο, και που θα μπορούσαν να έχουν και εθνική εφαρμογή, και να περάσουμε στη συγκρότηση προτάσεων και λύσεων που θα παρουσιαστούν από τη διοικούσα επιτροπή της All. Can Greece

τομείς που χρήζουν στήριξης. Παράλληλα, μέσα από τη διαδικασία αυτή, θα προετοιμαστεί το έδαφος για τη συμμετοχή μας ως χώρα στο πρόγραμμα “Cancer Mission”, γεγονός που θα αποτελέσει τον πραγματικό καταλύτη για τον εξωραϊσμό της ογκολογικής περίθαλψης στη χώρα μας. Από την Πολιτεία ζητάμε να είναι open minded! Ζητάμε να έχει ανοιχτά τα αυτιά και να έρθει κοντά στους ασθενείς. Μόνο όφελος μπορεί να προκύψει από μια τέτοια αλλαγή πλεύσης, το οποίο θα κεφαλαιοποιηθεί από την ίδια την κοινωνία. Αν η Πολιτεία επιθυμεί πραγματικά να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον καρκίνο, θα πρέπει να δει τις σύγχρονες προκλήσεις ως νέες ευκαιρίες, να «σκεφτεί έξω από το κουτί», να αξιοποιή-

στην Πολιτεία, την οποία επιθυμούμε ως συνεργάτη και συνοδοιπόρο στην πρωτοβουλία αυτή. Πιστεύουμε ότι είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι για πρώτη φορά επίσημα, και πέρα από τις στενές οπτικές του παρελθόντος, όλη η ογκολογική κοινότητα επιδεικνύει τη σοβαρότητα που αρμόζει στους καιρούς που ζούμε και επιζητεί πρώτα να αξιοποιήσει στον βέλτιστο βαθμό τους υφιστάμενους πόρους και μετά να αιτηθεί επιπλέον υποστήριξης, δεδομένου του ότι με τη διαδικασία αυτή θα έχουν ήδη διαφανεί οι πραγματικές ανάγκες και οι

σει τη δύναμη, τη γνώση, την εμπειρία και την όρεξη που έχουν οι ασθενείς με καρκίνο και να αναπτύξει πλάνα συνεργασίας, αρχίζοντας από την πρόληψη και την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, μέχρι και τη συμμετοχή τους στις επιτροπές και τα όργανα που τους αφορούν. Είτε το θέλουμε είτε όχι, αυτός είναι ο μόνος δρόμος για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων για τον καρκίνο και οφείλουμε, όσο ακόμη υπάρχει περιθώριο, να ετοιμαστούμε και να τον βαδίσουμε όλοι μαζί συνειδητά και με αισιοδοξία!•••

37

ΑΡΘΡΟ

Οι “survivors” του παιδιατρικού καρκίνου

της Μένιας Κουκουγιάννη, Ιδρύτριας της ΑμΚΕ ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ, μέλους του ΔΣ του Πανευρωπαϊκού Δικτύου για τη φροντίδα των επιβιωσάντων από Καρκίνο της Παιδικής και Εφηβικής Ηλικίας (PanEuropean Network for Care of Survivors after Childhood and Adolescent Cancer)

Τ

ι ακολουθεί μετά το τέλος της θεραπείας των παιδιών που νόσησαν από καρκίνο; Η επιβίωση! Η σύγχρονη βιβλιογραφία θεωρεί “survivor” το παιδί από την ημέρα της διάγνωσης. Κάθε μέρα που περνά μετά τη διάγνωση, κάθε μέρα θεραπείας, είναι μία ακόμη ημέρα επιβίωσης για αυτά τα παιδιά και τις οικογένειές τους. Η πλήρης ίαση από τον καρκίνο της παιδικής ηλικίας έρχεται στο κλείσιμο των πέντε ετών από την ημέρα της διάγνωσης, όπως ισχύει και στους καρκίνους των ενηλίκων. Αυτός είναι ο γενικός κανόνας για να ακούσει ο ασθενής το “cancer free” και

38

Τι ακολουθεί, λοιπόν, μετά το τέλος της θεραπείας παιδιών και εφήβων που νόσησαν από καρκίνο;

ισχύει για όλους τους τύπους καρκίνου. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα θεωρεί ότι, ειδικά στις λευχαιμίες, το “cancer free” ισχύει στην τριετία από την ημέρα της διάγνωσης. Τι ακολουθεί, λοιπόν, μετά το τέλος της θεραπείας παιδιών και εφήβων που νόσησαν με καρκίνο; Πώς παρακολουθούνται μετά το τέλος της θεραπείας; Ποιοι είναι οι κίνδυνοι για την υγεία τους; Ποιες εξετάσεις πρέπει να γίνονται; Πού πρέπει να γίνονται αυτές οι εξετάσεις και ποιος γιατρός παρακολουθεί αυτά τα παιδιά, τα οποία μπορεί στα επόμενα χρόνια να είναι νεαροί ενήλικες;

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

Πρόκειται για ερωτήματα που έχουν γονείς και παιδιά και τα οποία αποτελούν μία ακόμη πηγή άγχους και αγωνίας για όλη την οικογένεια. Τα παιδιά και οι έφηβοι που νόσησαν από καρκίνο είναι οι μακροβιότεροι επιβιώσαντες από τον καρκίνο (Long Term Survivors). Τα παρακάτω στοιχεία είναι ενδεικτικά: Τ ο 80% των παιδιών και εφήβων που νόσησαν από καρκίνο θεραπεύονται. Π ερίπου 500.000 είναι οι “survivors” του παιδιατρικού καρκίνου στην Ευρώπη. Τ ο 30% των επιβιωσάντων από τον καρκίνο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας αντιμετωπίζουν μακροχρόνιες παρενέργειες (Late Effects) στην υγεία τους για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν ξέρουμε πόσους “survivors” έχουμε, καθώς δεν υπάρχει καταγραφή των παιδιών αυτών. Εντούτοις, στις παιδογκολογικές κλινικές παρακολουθούνται αυτά τα παιδιά και μετά το τέλος της θεραπείας τους. Κάθε παιδί, ανάλογα με το νόσημα που παρουσίασε και τη θεραπεία που έλαβε, θα λάβει συγκεκριμένες οδηγίες για τον τρόπο παρακολούθησης, τις εξετάσεις που θα πρέπει να κάνει (αιματολογικές, απεικονιστικές κ.ά.) και τη συχνότητα με την οποία πρέπει να τις κάνει.

Late effects Όταν το παιδί τελειώσει τη θεραπεία του και είναι σε ύφεση, ανήκει στην ομάδα των ασθενών που έχουν επιβιώσει από τον καρκίνο (επιβιώσαντες). Η θεραπεία όμως που έχουν δεχθεί αυτά τα παιδιά (χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, μεταμόσχευση μυελού των οστών, ανοσοθεραπεία κ.ά.) ενδέχεται να δημιουργήσει επιπλοκές στην υγεία του παιδιού, οι οποίες μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και μετά από αρκετό χρονικό διάστημα (Late Effects). Οι επιπλοκές αυτές αφορούν καρδιαγγειακά νοσήματα, ενδοκρινολογικές διαταραχές (υποθυρεοειδισμό, έλλειψη βιταμίνης D, διαταραχές αύξησης, οστεοπενία ή οστεοπόρωση), διαταραχές που σχετίζονται με το βάρος του σώματος (παχυσαρκία, μεταβολικό σύνδρομο, διατροφικές διαταραχές), αναπαραγωγικές διαταραχές (πρώιμη ή καθυστερημένη ήβη, διαταραχές εμμήνου ρύσεως, στυ-

39

ΑΡΘΡΟ τική δυσλειτουργία, προβλήματα γονιμότητας), ψυχοκοινωνικές διαταραχές, δεύτερη κακοήθεια. Για τον λόγο αυτό, τα παιδιά που νόσησαν από καρκίνο πρέπει να παρακολουθούνται από ομάδες εξειδικευμένων επιστημόνων, ανάλογα με τις εξατομικευμένες ανάγκες τους. Ειδικά το θέμα της γονιμότητας είναι ένα θέμα που απασχολεί αρκετά την επιστημονική κοινότητα, καθώς το θέμα της τεκνοποίησης αφορά όλους τους ενήλικες. Κατά τη διάγνωση της νόσου, τόσο οι γονείς όσο και τα ίδια τα παιδιά –εφόσον το επιτρέπει η ηλικία τους– ενημερώνονται αναλυτικά και τους προτείνονται τρόποι διασφάλισης της γονιμότητας. Είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς βλέπουν οι επιβιώσαντες το θέμα της γονιμότητας: 1. Αρνούνται να το συζητήσουν 2. Είναι δυσαρεστημένοι γιατί δεν ενημερώθηκαν στη διάγνωση 3. Νιώθουν ανησυχία και άγχος 4. Παρουσιάζουν κατάθλιψη 5. Παρουσιάζουν διαταραχές συμπεριφοράς και δυσκολίες στις σχέσεις 6. Κάποιοι πιστεύουν ότι δεν μπορούν να τεκνοποιήσουν

Η θεραπεία που έχουν δεχθεί αυτά τα παιδιά ενδέχεται να δημιουργήσει επιπλοκές στην υγεία τους, οι οποίες μπορεί να εμφανιστούν ακόμα και μετά από αρκετό χρονικό διάστημα

Οι επιβιώσαντες και οι οικογένειές τους πρέπει να είναι ενημερωμένοι για τις μακροχρόνιες παρενέργειες, που είναι πιθανό να απειλήσουν την υγεία και την ποιότητα ζωής τους ως ενηλίκων. Τα περισσότερα νοσήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν όταν υπάρχει η γνώση της προηγούμενης κακοήθειας και θεραπείας που έλαβε το παιδί. Στην Ευρώπη, το θέμα των “Late Effects” τα τελευταία χρόνια έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις, καθώς οι ειδικοί ασχολούνται με την ποιότητας ζωής των παιδιών και εφήβων που νόσησαν από καρκίνο και παρακολουθούν αυτά τα παιδιά σε ειδικές κλινικές, όπου τους παρέχουν μακροχρόνια ιατρική και ψυχοκοινωνική φροντίδα. Πρόκληση αποτελεί βέβαια το στάδιο της «μετάβασης», δηλαδή ο έφηβος που ενηλικιώνεται και δεν μπορεί πλέον να παρακολουθείται σε παιδιατρικές κλινικές. Πώς γίνεται αυτή η μετάβαση; Σε ποιες εξειδι-

κευμένες κλινικές μπορεί να απευθυνθεί πλέον ο ενήλικας που νόσησε από καρκίνο όταν ήταν παιδί; Δυστυχώς, στη χώρα μας δεν παρέχεται μακροχρόνιο πλάνο ιατρικής και ψυχοκοινωνικής φροντίδας για τα παιδιά που νόσησαν από καρκίνο. Ειδικά μετά την ενηλικίωσή τους, είναι οι «αφανείς» ασθενείς, που μπορεί να παρουσιάσουν προβλήματα υγείας που οφείλονται στη θεραπεία που έλαβαν και το ιατρικό σύστημα να μην είναι ενημερωμένο. Η ανάγκη θεσμοθέτησης του μητρώου ασθενών και οργανωμένων δομών ιατρικής και ψυχολογικής φροντίδας τους θα εξασφαλίσει σε αυτά τα παιδιά και τις οικογένειές τους την ποιότητα ζωής που χρειάζονται. Αξίζει να σημειωθεί ότι τον τελευταίο χρόνο λειτουργεί πιο συστηματικά στην Πανεπιστημιακή Ογκολογική Αιματολογική Μονάδα (Π.Ο.Αιμ.Μ.) της Ογκολογικής Μονάδας Παίδων «Ελπίδα-Μ. Βαρδινογιάννη» Διατομεακό Ιατρείο (Follow-Up), που παρακολουθεί άτομα έως 21 ετών τα οποία ως παιδιά νοσηλεύτηκαν στη συγκεκριμένη μονάδα. Πρόκειται για ένα ιατρείο που καλύπτει μια ζωτικής σημασίας ανάγκη και που λειτουργεί με τη συνεισφορά, εθελοντική κατά κύριο λόγο, γιατρών διαφορετικών ειδικοτήτων, σε μια προσπάθεια τα παιδιά που νόσησαν και τελείωσαν τη θεραπεία τους να παρακολουθούνται με συνέπεια και οργανωμένο πλάνο από ειδική επιστημονική ομάδα και χωρίς να επιβαρύνεται η λειτουργία της μονάδας που παρακολουθεί τα παιδιά που νοσούν και βρίσκονται σήμερα σε θεραπεία. Η ΑμΚΕ ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ στηρίζει το ιατρείο Follow-Up με κάθε δυνατό τρόπο. Πρόσφατα, το Διατομεακό Ιατρείο απέκτησε, με τη χορηγία της ΑμΚΕ ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ, συνεργάτιδα βιο-στατιστικολόγο, η οποία έχει αναλάβει τη νοσοκομειακή καταγραφή των παιδιών που παρακολουθούνται στο ιατρείο. Η παρακολούθηση των παιδιών και εφήβων μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας τους είναι πολύ σημαντική και ήδη έχει αναχθεί σε κύρια προτεραιότητα των Ευρωπαϊκών Οργανισμών για τον Καρκίνο της Παιδικής και Εφηβικής Ηλικίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Υπεύθυνη του Διατομεακού Ιατρείου της Π.Ο.Αιμ.Μ. είναι η Kατερίνα Κατσιμπάρδη, παιδίατρος-διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, ακαδημαϊκός υπ. Πανεπιστημιακής Αιματολογικής Ογκολογικής Μονάδας (ΠΟΑιΜ), Ογκολογική Μονάδα Παίδων «Ελπίδα-Μ. Βαρδινογιάννη», την οποία ευχαριστώ για τη βοήθειά της στη συγκέντρωση στοιχείων για αυτό το άρθρο.

40

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

Λίγα λόγια για το ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ

Τ

ο ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ είναι η Νεφέλη. Είναι και ο Αντώνης. Και η Βάσια. Και η Φωτεινή και ο Νίκος. Είναι κάθε παιδί ή έφηβος που νοσεί από καρκίνο στην Ελλάδα. Είναι ο τρόπος τα παιδιά αυτά και εμείς, οι οικογένειές τους, να μιλήσουμε ανοιχτά για τον καρκίνο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Από τα πιο απλά πράγματα, π.χ. την υγιεινή των χεριών, που διασφαλίζει τον περιορισμό των λοιμώξεων που θέτουν σε κίνδυνο ακόμα και τη ζωή των παιδιών που βρίσκονται σε θεραπεία, μέχρι τα πιο πολύπλοκα, όπως η προαγωγή της κλινικής έρευνας στη χώρα μας, η ψυχοκοινωνική υποστήριξη της οικογένειας του παιδιού που νοσεί και τα θέματα επιβίωσης των παιδιών και εφήβων που νόσησαν από καρκίνο, η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ διεκδικεί παρέμβαση στην προσπάθεια ο καρκίνος της παιδικής και εφηβικής ηλικίας να πάψει να είναι θέμα-ταμπού, αλλά και να βρεθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι σύμμαχοι ώστε κάθε παιδί που νοσεί να έχει πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου νοσηλεία, αποτελεσματική θεραπεία και, τελικά, δικαίωμα στη ζωή.

Οι στόχοι μας Σ τηρίζουμε το επιστημονικό-ερευνητικό έργο της Πανεπιστημιακής Ογκολογικής Αιματολογικής Μονάδας του Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία», συγκεντρώνοντας πόρους για τη στήριξη καινοτόμων θεραπευτικών προσεγγίσεων για τον καρκίνο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Ε νημερώνουμε μέσω της ιστοσελίδας www.karkinaki.gr, της πρώτης και μόνης έως σήμερα «πύλης» ενημέρωσης για τον καρκίνο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Σ τηρίζουμε τη συστηματική και οργανωμένη λειτουργία δομών παρακολούθησης “survivors”, με στόχο την εξασφάλιση καλής ποιότητας ζωής σε όλο τον ενήλικο βίο τους.

Όποιος επιθυμεί να λάβει περισσότερες πληροφορίες μπορεί να ενημερωθεί στο www.karkinaki.gr

41

ΑΡΘΡΟ Μνημόνιο Συνεργασίας της Φλόγας με την Ελληνική Εταιρεία Παιδιατρικής Αιματολογίας-Ογκολογίας (ΕΕΠΑΟ)

Η Φλόγα δίνει ώθηση στη συμμετοχή Ελληνόπουλων με καρκίνο σε διεθνείς έρευνες Την ένταξη και ισότιμη συμμετοχή της ΕΕΠΑΟ στην εφαρμογή και διενέργεια της Μαρίας Τρυφωνίδη, των Διεθνών Συνεργατικών Προέδρου του ΔΣ του Πρωτοκόλλων Θεραπείας Πανελληνίου Συλλόγου για τον καρκίνο της παιδικής Γονιών Παιδιών με Νεοπλασματική Ασθένεια και εφηβικής ηλικίας «Φλόγα» χρηματοδοτεί η Φλόγα

Η

Φλόγα είναι ο πανελλήνιος σύλλογος γονιών παιδιών με καρκίνο και αριθμεί 37 χρόνια δυναμικής παρουσίας δίπλα στο παιδί με καρκίνο σε όλη την Ελλάδα. Διοικείται από επταμελές διοικητικό συμβούλιο και από τους εκπροσώπους της περιφέρειας, που εκλέγονται κάθε τρία χρόνια μεταξύ των εθελοντών γονιών στη Γενική Συνέλευση των τακτικών μελών. Σήμερα, η Φλόγα έχει ξεπεράσει τις

42

3.000 οικογένειες-μέλη και διαθέτει 17 επίσημα παραρτήματα σε ισάριθμους νομούς σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα, η Φλόγα έχει καθιερωθεί ως βασικός πυλώνας στήριξης της λειτουργίας των ογκολογικών τμημάτων των παιδιατρικών νοσοκομείων: 1. Παρέχουμε δωρεάν φιλοξενία σε 52 οικογένειες παιδιών και εφήβων από όλη την Ελλάδα για όσο διάστημα είναι υποχρεωμένες να παραμείνουν στην Α-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

θήνα για τη θεραπεία των παιδιών τους στα ογκολογικά τμήματα των δύο παιδιατρικών νοσοκομείων της Αθήνας που στεγάζονται στο κτήριο της ΕΛΠΙΔΑΣ και σε νοσοκομεία ενηλίκων. Οικογένειες από την Αλεξανδρούπολη μέχρι την Κρήτη, την Ηγουμενίτσα και τη Ρόδο βρίσκουν καταφύγιο σε ένα σπίτι ειδικά φτιαγμένο από γονείς για αυτούς, για να στεγάσει με αγάπη, κατανόηση και σεβασμό τον αγώνα τους.

2. Εφαρμόζουμε πρόγραμμα «Νοσηλεία στο σπίτι» για τα παιδιά που κατοικούν στο λεκανοπέδιο της Αττικής και το έχουν ανάγκη. Το πρόγραμμα είναι πρωτοποριακό για τα ελληνικά και ευρωπαϊκά δεδομένα για ογκολογικούς ασθενείς και έχει ως στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των παιδιών και των οικογενειών τους. Έμπειρες νοσηλεύτριες επισκέπτονται τα παιδιά στο σπίτι τους για τη διενέργεια απλών ιατρικών πράξεων, σε συνεργασία με τα τρία ογκολογικά τμήματα των δύο παιδιατρικών νοσοκομείων της Αθήνας που στεγάζονται στο κτήριο της ΕΛΠΙΔΑΣ. Τα τελευταία 9 χρόνια που λειτουργεί το πρόγραμμα, έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 25.000 επισκέψεις σε σπίτια παιδιών στο λεκανοπέδιο της Αττικής.

3. Κύριο μέλημά μας είναι η βελτίωση της παρεχόμενης ιατρικής φροντίδας των παιδιών μας. Στο πλαίσιο αυτό, χρηματοδοτούμε την προμήθεια εξειδικευμένου ιατρικού εξοπλισμού στα περισσότερα τμήματα των δύο νοσοκομείων Αγία Σοφία και Αγλαΐα Κυριακού, την πρόσληψη γιατρών και άλλου προσωπικού υποστήριξης στα ογκολογικά τμήματα, ενώ η ίδρυση και λειτουργία του μοναδικού στην Ελλάδα Ακτινοθεραπευτικού Παίδων στο Νοσοκομείο Π.&.Α. Κυριακού οφείλεται στον αγώνα των γονιών της Φλόγας.

43

ΑΡΘΡΟ 4. Στηρίζουμε τις οικονομικά ασθενέστερες οικογένειες και χρηματοδοτούμε πρόσθετες ιατρικές εξετάσεις για τα παιδιά, στις περιπτώσεις που τις προτείνουν οι θεράποντες γιατροί και δεν τις καλύπτουν τα ασφαλιστικά ταμεία.

5. Προσπαθούμε με κάθε τρόπο να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής των παιδιών και των οικογενειών τους: 75 παιδιά ταξιδεύουν με έξοδα της Φλόγας κάθε καλοκαίρι στις θεραπευτικές κατασκηνώσεις Barretstown στην Ιρλανδία και Dynamo στην Ιταλία, που λειτουργούν με απόλυτη ασφάλεια για παιδιά που έχουν αντιμετωπίσει σοβαρό πρόβλημα υγείας.

6. Προσπαθούμε να πληροφορήσουμε σωστά το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον για τον καρκίνο της παιδικής ηλικίας και να διαλύσουμε τις προκαταλήψεις. Ο καρκίνος της παιδικής ηλικίας δεν είναι ανίατος, δεν είναι κληρονομικός, δεν είναι επάρατος. Στον καρκίνο της παιδικής ηλικίας δεν υπάρχει πρόληψη, όμως η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να οδηγήσει σε ίαση τα περισσότερα παιδιά.

44

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

Το σπουδαιότερο όμως έργο της Φλόγας είναι η χρηματοδότηση της ένταξης της χώρας μας στα διεθνή πρωτόκολλα θεραπείας. Στο πλαίσιο αυτό, υπογράψαμε πρόσφατα Μνημόνιο Συνεργασίας με την Ελληνική Εταιρεία Παιδιατρικής Αιματολογίας-Ογκολογίας (ΕΕΠΑΟ) για τη χρηματοδότηση της ένταξης και ισότιμης συμμετοχής της ΕΕΠΑΟ στην εφαρμογή και διενέργεια των Διεθνών Συνεργατικών Πρωτοκόλλων Θεραπείας για τον καρκίνο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Η εξέλιξη της Ιατρικής μπορεί να οδηγήσει σε ίαση τα περισσότερα παιδιά με νεοπλασματικά νοσήματα. Η βελτίωση της αντιμετώπισης των ασθενών αυτών επιτυγχάνεται μέσω μεγάλων πολυκεντρικών θεραπευτικών μελετών (πρωτοκόλλων). Τα πρωτόκολλα αυτά έχουν αναπτυχθεί από διεθνείς ή επιστημονικές ομάδες στις οποίες συμμετέχουν τα μεγαλύτερα ιατρικά κέντρα της Ευρώπης. Με τη συμμετοχή της χώρας μας στη διενέργεια των Διεθνών Συνεργατικών Πρωτοκόλλων Θεραπείας, συμβάλλουμε σημαντικά στα βήματα προόδου στη μάχη κατά του καρκίνου της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, όπου νέες επιστημονικές ανακαλύψεις και νέες θεραπευτικές δυνατότητες προστίθενται στις ήδη υπάρχουσες. Με τον τρόπο αυτό, τα Ελληνόπουλα θα δέχονται ακριβώς την ίδια φροντίδα από τους γιατρούς μας όπως κάθε άλλο παι-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ δί σε κάθε προηγμένη χώρα. Η μορφή αυτή συμμετοχής θα βελτιώσει ακόμη περισσότερο την ήδη υψηλής ποιότητας φροντίδα που οι γιατροί μας προσφέρουν στα παιδιά μας. Η διάγνωση και η σταδιοποίηση της νόσου θα συζητείται σε πραγματικό χρόνο (ταυτόχρονα) με όλες τις συνεργατικές ομάδες διεθνώς, με τη χρήση πρωτοπόρων διαγνωστικών τεχνικών, που δεν είναι άμεσα διαθέσιμες στη χώρα μας. Η θεραπεία θα καθορίζεται και θα επαναπρογραμματίζεται βάσει των δεδομένων του κάθε πρωτοκόλλου και θα αναπροσαρμόζεται σε πραγματικό χρόνο για κάθε παιδί ξεχωριστά με την καθοδήγηση της διεθνούς ομάδας επιστημόνων. Οι στόχοι των πρωτοκόλλων αυτών είναι η ανεύρεση νέων προγνωστικών παραγόντων για ακριβέστερη διάγνωση και κατηγοριοποίηση, που θα οδηγήσει σε περισσότερο εξατομικευμένη αντιμετώπιση των ασθενών, με αποτέλεσμα την περαιτέρω βελτίωση τόσο του ποσοστού επιβίωσης όσο και της ποιότητας ζωής, μέσω της μείωσης των παρενεργειών της θεραπείας (εντατικοποίηση της θεραπείας στους υψηλού κινδύνου ασθενείς και μείωση αυτής στους χαμηλού κινδύνου). Επιπλέον, στα πρωτόκολλα αυτά δοκιμάζονται νεότεροι συνδυασμοί φαρμάκων και καινοτόμα φάρμακα, με σημαντικά οφέλη για τους ασθενείς, χωρίς οικονομική επιβάρυνση για το σύστημα υγείας. Μέσω της συμμετοχής αυτής θα υπάρχει

η δυνατότητα πρόσβασης σε προηγμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις, που μέχρι τώρα είτε δεν είναι διαθέσιμες στη χώρα μας είτε χρειάζονται ειδικές διαδικασίες για τη χορήγησή τους, με υψηλό γραφειοκρατικό, αλλά και οικονομικό, κόστος. Η συνεργασία των γιατρών μας με διεθνείς επιστημονικές ομάδες και με κορυφαίους επιστήμονες διεθνώς θα μπει σε σταθερές και ισότιμες βάσεις και θα δώσει στη χώρα και στους γιατρούς μας τη θέση που πραγματικά τους αξίζει. Η ΕΕΠΑΟ και τα παιδιατρικά αιματολογικά ογκολογικά κέντρα της χώρας μας θα συμμετέχουν ενεργά στα Διεθνή Συνεργατικά Θεραπευτικά Πρωτόκολλα, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους στο Ελληνικό Σύστημα Υγείας και σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία που διέπει τη διενέργεια κλινικών μελετών. Το κόστος υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει τις 500.000-600.000 ευρώ, ίσως και παραπάνω, ενώ θα απαιτείται τακτικό ετήσιο κόστος για τη συνέχιση και την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων της συγκεκριμένης προσπάθειας. Οι γιατροί μας έχουν την εμπειρία για τη διεκπεραίωση αυτού του έργου από την έως τώρα συμμετοχή τους σε πρωτόκολλα για συγκεκριμένους τύπους καρκίνου που ήδη εφαρμόζονται. Είναι και έτοιμοι και πρόθυμοι να αναλάβουν τον τεράστιο φόρτο εργασίας που θα προκύψει για αυτούς, κι εμείς είμαστε έτοιμοι να αναλάβουμε το οικονομικό βάρος.•••

www.floga.org.gr / floga@floga.org.gr / fb syllogos floga Εθνικό Μητρώο Φορέων Ιδιωτικού Τομέα Μη Κερδοσκοπικού Χαρακτήρα Υπ. Υγείας 09110 ΣΥΔ 22047068Ν/0203 Ειδικό Μητρώο 09110 ΣΥΔ 20047068Ν/0173 Πιστοποίηση ΦΕΚ ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 450 14/02/2018

45

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

«Ασπίδα» κατά του μεταστατικού καρκίνου του μαστού Νέα εκστρατεία «Μη βάζεις τελεία» από το «Άλμα Ζωής»

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Μήνυμα αισιοδοξίας από την καμπάνια (…) Μια διάγνωση μετάστασης δεν είναι το τέλος!

46

Τ

ην ψυχολογική ενδυνάμωση γυναικών που έχουν δώσει μάχη με τον καρκίνο και καλούνται εκ νέου να τον αντιμετωπίσουν προωθεί ο Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής». Με τη νέα εκστρατεία, που φέρει τον τίτλο «Μη βάζεις τελεία», το μη κερδοσκοπικό σωματείο «θωρακίζει» τις γυναίκες με δύναμη, ενώ τις καλεί να καταρρίψουν τις προκαταλήψεις που συνεπάγεται η διάγνωση της ασθένειας. Με πείρα άνω των 30 χρόνων, ο σύλλογος των γυναικών που έχουν βιώσει τον καρκίνο του μαστού φροντίζει για την ενημέρωση, την προαγωγή της πρόληψης και την έγκαιρη διάγνωση. Κατά το τελευταίο εγχείρημα του συλλόγου, η προσπάθεια εξελίσσεται για την υποστήριξη των ασθενών που θα πρέπει να απαντήσουν στην πρόκληση του καρκίνου για ακόμη μία φορά, με τις όποιες δυσκολίες αυτό συνεπάγεται. Ατομική συμβουλευτική, μέσα από συνεδρίες με ψυχολόγο ή κοινωνικό λειτουργό, τηλεφωνική γραμμή στήριξης, ψυχοθεραπευτική ομάδα, mobile εφαρμογή, διαδι-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

κτυακή ενημέρωση, ενισχύουν τη «φαρέτρα» της αφύπνισης των μαχητριών, που στέκονται θαρραλέα απέναντι στον καρκίνο του μαστού ξανά. Στόχος του συλλόγου είναι οι ογκολογικοί ασθενείς να κατανοήσουν ότι «η μετάσταση δεν ισοδυναμεί με άμεσο θάνατο», στέλνοντας ένα αισιόδοξο μήνυμα ότι ο μεταστατικός καρκίνος του μαστού μπορεί να νικηθεί. Αξίζει να σημειωθεί ότι η καμπάνια «Μη βάζεις τελεία» υλοποιείται μέσα από τα καθαρά έσοδα του Greece Race for the Cure® και τελεί υπό την αιγίδα της ΕΟΠΕ.

Η επανεμφάνιση της ασθένειας «Η διάγνωση μετάστασης είναι ένα δυσάρεστο νέο, που σαφώς αλλάζει τη ζωή, έχει έντονες επιπτώσεις σε συναισθηματικό επίπεδο και συνοδεύεται από τον φόβο του θανάτου» παραδέχεται η πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής», Κλεοπάτρα Γαβριηλίδου. Στην εξασφάλιση της ποιότητας στην κα-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

Κλεοπάτρα Γαβριηλίδου, πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής».

θημερινότητα των ασθενών συνδράμει σαφώς και η επιστήμη με τα νεότερα ιατρικά δεδομένα κατά της νόσου, που επιτρέπουν στις ασθενείς να εξακολουθούν να διαβιούν με τις αγαπημένους τους συνήθειες. «Τα νέα επιστημονικά δεδομένα είναι αισιόδοξα. Ο μεταστατικός καρκίνος μαστού αντιμετωπίζεται όλο και καλύτερα, χάρη στις νέες θεραπείες, ενώ υποστηρικτικές δομές μπορούν να ενδυναμώσουν τις ασθενείς» σχολιάζει επί του θέματος η κ. Γαβριηλίδου. Στην κατεύθυνση της διασφάλισης ενός καλύτερου μέλλοντος, η διαχείριση του άγχους, του φόβου και όποιου άλλου αρ-

νητικού συναισθήματος εκδηλώνεται, αποδεικνύεται ευεργετικός παράγοντας. «Το “Άλμα Ζωής” είναι μία από τις υποστηρικτές δομές που, με συντονισμένες δράσεις, προσεγγίζει το ζήτημα του μεταστατικού καρκίνου μαστού» επισημαίνει η πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής». Η νέα εκστρατεία ενθαρρύνει τις γυναίκες να μη λιποψυχούν, αλλά να θέτουν νέες προτεραιότητες, ώστε να συνεχίζουν τον αγώνα τους χωρίς αντιπερισπασμούς. «Η καμπάνια “Μη βάζεις τελεία” έρχεται να δώσει ένα δυνατό μήνυμα: πως μπορούμε να έχουμε ποιότητα ζωής μετά τη δι-

47

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

άγνωση μετάστασης. Κάθε γυναίκα που ζει με μεταστατικό καρκίνο μαστού μπορεί να το υπενθυμίζει στον εαυτό της. Μια διάγνωση μετάστασης δεν είναι το τέλος. Συνεχίζουμε να ζούμε τη ζωή μας με αισι-

Website ενημέρωσης Στο website “www.synexizw.gr”, η επισκέπτρια μπορεί να εντοπίσει, σε άρθρα και βίντεο, χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με την αντιμετώπιση του προχωρημένου καρκίνου μαστού, τη διαχείριση των παρενεργειών από τις θεραπείες, τις κλινικές μελέτες και τα νέα δεδομένα για την ασθένεια. Τα θέματα που παρουσιάζονται στοχεύουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, γι’ αυτό η θεματική τους περιλαμβάνει συναισθηματικές ανάγκες των γυναικών με μεταστατικό καρκίνο του μαστού, τα νεότερα δεδομένα στην αντιμετώπιση του μεταστατικού καρκίνου του μαστού, συμβουλές και θεραπευτική, ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις, ημερίδες και σεμινάρια, καθώς και υποστηρικτικές δομές, όπως Ιατρεία Πόνου.

48

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

οδοξία, μπορούμε να υποστηρίξουμε τον εαυτό μας. Ευχή μας, σύντομα, ο μεταστατικός καρκίνος μαστού να είναι μια χρόνια νόσος» σημειώνει χαρακτηριστικά η κ. Γαβριηλίδου.

Συνεδρίες ψυχολογικής στήριξης Επί του πρακτέου, αρωγή μπορεί να λάβει οποιαδήποτε γυναίκα βιώνει μεταστατικό καρκίνο μαστού, χάρη στην ψυχολογική υποστήριξη που παρέχει ο σύλλογος. Συγκεκριμένα, προσφέρονται ατομικές συνεδρίες με ψυχολόγο ή κοινωνική λειτουργό του Συλλόγου «Άλμα Ζωής» εντελώς δωρεάν. Ατομικές συνεδρίες πραγματοποιούνται στα γραφεία του Συλλόγου, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, κατόπιν ραντεβού. Ο αριθμός των συνεδριών με την κοινωνική λειτουργό και την ψυχολόγο μπορεί να ποικίλλει, ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκεται κάθε γυναίκα και την ψυχολογική της κατάσταση (πληροφορίες στο 210 88 15 444).

“ΜΥ alma”: Mobile εφαρμογή Για τις ασθενείς που είναι εξοικειωμένες με την τεχνολογία διατίθεται οδηγός μέσω του mobile application “MY alma”. Στόχος είναι να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για κάθε γυναίκα με μεταστατικό καρκίνο μαστού. Η εφαρμογή σχεδιάστηκε για να εξυπηρετήσει σκοπούς όπως είναι η άντληση πληροφοριών για θέματα που αφορούν

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ τις γυναίκες με μεταστατικό καρκίνο, η υποστήριξή τους μέσα από χρήσιμες πρακτικές συμβουλές για την καθημερινότητά τους και η επικοινωνία με υποστηρικτικές δομές. Αναλυτικότερα, έχουν την ευκαιρία να λάβουν ενημέρωση για τα νεότερα ιατρικά δεδομένα, για τα σημεία ενδιαφέροντος, όπως νοσοκομεία, Δομές Υγείας και Ιατρεία Πόνου. Ακόμη, τους προσφέρεται η δυνατότητα να λάβουν χρήσιμες συμβουλές για τη διαχείριση των συναισθημάτων τους και των ανεπιθύμητων ενεργειών της θεραπείας τους, να θέσουν στόχους που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής τους και να δουν προτάσεις για βελτίωση της καθημερινότητάς τους. Σημειώνεται ότι η mobile εφαρμογή “My Alma” υλοποιείται με την υποστήριξη του διεθνούς βραβείου SPARC, που απονεμήθηκε στο «Άλμα Ζωής» μέσω της συνεργασίας της Ένωσης για τον Διεθνή Έλεγχο του Καρκίνου (UICC) και της Pfizer Inc. Την επιστημονική επιμέλεια έχει η Ογκολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το mobile app “ΜΥ alma” διατίθεται, ήδη, εντελώς δωρεάν, από το Google Play και το App Store.

Ψυχοθεραπευτική ομάδα Στο πλαίσιο της στήριξης των γυναικών με μεταστατικό καρκίνο έχει οργανωθεί μια ψυχοθεραπευτική ομάδα για τη «Διαχείριση σωματικού και ψυχικού πόνου με τεχνικές αυτοεπίγνωσης -mindfulness». Ειδικότερα, η αυτοεπίγνωση (mindfulness) είναι η επίγνωση που προκύπτει όταν παρατηρούμε προσεκτικά αυτό που βιώνουμε κάθε στιγμή στο παρόν με καλοσύνη και χωρίς κριτική. Σύμφωνα με τα στοιχεία του συλλόγου, αποτελεί επιστημονικά αποδεδειγμένη προσέγγιση, που βοηθά να ζούμε στο παρόν και να αναπτύξουμε τις κατάλληλες δεξιότητες για να αντεπεξέλθουμε στο «εδώ και τώρα» της ζωής μας. Η αποτελεσματικότητα των τεχνικών mindfulness σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού, και ιδιαίτερα σε ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο του μαστού, έχει επιβεβαιωθεί από πολλές ερευνητικές μελέτες. Κάθε χρόνο, στο «Άλμα Ζωής» υλοποιείται μια ομάδα διαχείρισης σωματικού και ψυχικού πόνου με τεχνικές mindfulness για γυναίκες που ζουν με μετάσταση. Η ομάδα αρχίζει τον Οκτώβριο και ολοκληρώνεται τον Δεκέμβριο (πληροφορίες στο 210 41 80 006).•••

Τηλεφωνική Γραμμή Για τις ασθενείς που δεν διευκολύνονται να μεταβούν στα γραφεία του συλλόγου προβλέπεται η εξυπηρέτησή τους μέσω ειδικής Τηλεφωνικής Γραμμής, που παρέχει ψυχολογική στήριξη. Η Τηλεφωνική Γραμμή Στήριξης του Συλλόγου «Άλμα Ζωής» στελεχώνεται από ψυχολόγο υγείας-ψυχοθεραπεύτρια. Άξιο λόγου είναι το ότι ο Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» δεν στηρίζει μόνο κάθε γυναίκα με μεταστατικό καρκίνο μαστού, αλλά και τα μέλη της οικογένειάς της. Η Τηλεφωνική Γραμμή Στήριξης λειτουργεί από Δευτέρα έως Παρασκευή, 10 π.μ. έως 6 μ.μ. στον αριθμό 210 82 53 253.

49

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Κτηνιατρική Ογκολογία

«Ανθεί» η κτηνιατρική αγορά ογκολογικών φαρμάκων Εκτιμάται ότι τα βιοτεχνολογικά φάρμακα για τα κατοικίδια ζώα ενδέχεται να διευρύνουν την αγορά των κτηνιατρικών φαρμάκων, εκτοξεύοντάς τη στα 44 δισ. δολάρια Επιμέλεια: Μαρία Αλιμπέρτη

Ο

ι πιστοί μας φίλοι αξίζουν καινοτόμες θεραπείες για τον καρκίνο» υποστηρίζουν οι φιλόζωοι ανά τον κόσμο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Jessica Lescault, που ισχυρίζεται ότι το εξάχρονο αγγλικό μπουλντόγκ της, που ακούει στο όνομα Moose, θα πρέπει να έχει μια θεραπεία ανάλογη ενός ανθρώπου ασθενούς. Ο κτηνίατρός του, λοιπόν, ενέταξε τον Moose σε μια κλινική δοκιμή ενός πειραματικού φαρμάκου που έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει το ανοσοποιητικό του σύστημα προκειμένου να καταπολεμήσει τον καρκίνο του. Η κίνηση αυτή αντανακλά την αγάπη των φιλόζωων, που έχει ήδη ωθήσει τις κτηνιατρικές εταιρείες σε όλο τον κόσμο στο να επενδύσουν στην ανάπτυξη σύνθετων νέων θεραπειών, ανάλογων εκείνων που εφαρμόζονται στους ανθρώπους.

«

Ευοίωνες συνθήκες Θετικά έχει συμβάλει το γεγονός ότι η βιοτεχνολογία, η οποία παράγει φάρμακα από ζωντανά κύτταρα, έφερε επανάσταση στον κλάδο των φαρμάκων εδώ και

50

25 χρόνια, χάρη στα φάρμακα αυτά, σε τιμές που ξεπερνούν τώρα τις εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια τον χρόνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι, τα τελευταία χρόνια, το κόστος των γενετικών δοκιμών και της παραγωγής βιοτεχνολογικού φαρμάκου μειώθηκε απότομα, καθιστώντας τη βιοτεχνολογία για κατοικίδια ζώα οικονομικά βιώσιμη σε πολύ χαμηλότερες τιμές, σύμφωνα με εμπειρογνώμονες της βιομηχανίας. Επί του θέματος, ο επικεφαλής του τομέα Zoetis (ZTS.N) υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη φαρμάκων στα ζώα είναι ταχύτερη, λιγότερο δαπανηρή και πιο προβλέψιμη από ό,τι η ανάπτυξη φαρμάκων στους ανθρώπους. Μάλιστα, στην περίπτωση των ζώων, η έκβαση είναι συνήθως καλύτερη. «Δεν είναι σχεδόν τόσο συνηθισμένο οι βασικές μελέτες να αποτύχουν σε ό,τι αφορά την έρευνα για την υγεία των ζώων όσο και για την ανθρώπινη ιατρική έρευνα. Οι περισσότερες από αυτές είναι επιτυχείς» δήλωσε ο καθηγητής Συγκριτικής Ογκολογίας στη σχολή κτηνιατρικής Cummings, στο πανεπιστήμιο Tufts στη Μασαχουσέτη, Cheryl London.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ Ακμάζουσα αγορά Ειδικότερα, εκτιμάται ότι αν τα βιοτεχνολογικά φάρμακα για τα κατοικίδια ζώα αποδειχθούν ασφαλή και αποτελεσματικά, θα είναι ευνοϊκά και θα συνεισφέρουν στην αγορά των κτηνιατρικών φαρμάκων, η οποία θα ανέλθει σε 44 δισ. δολάρια. Σήμερα, η εν λόγω αγορά κυριαρχείται από εμβόλια, απωθητικά για ψύλλους και κρότωνες και αντι-μολυσματικά. Μια πρόσφατη εκτόξευση προϊόντων ενίσχυσε την εν λόγω βιομηχανία. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι το Cytopoint για την ανακούφιση από κνησμώδη σκωληκοειδή, της Zoetis, είχε αξιοσημείωτη ανοδική πορεία κατά το δεύτερο έτος στην αγορά. Συγκεκριμένα, οι πωλήσεις του Cytopoint το 2018 υπολογίζονται σε 129 εκατ. δολ., ενώ μόνο κατά το πρώτο τρίμηνο του 2019 οι πωλήσεις σημείωσαν άνοδο 65% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Όπως και πολλά βιοτεχνολογικά φάρμακα, η δόση και το κόστος καθορίζονται από το βάρος. Η θεραπεία για να ανακουφιστεί ένα μεγαλόσωμο σκυλί από το ξύσιμο θα μπορούσε να κοστίσει 140 δολ. ανά δόση. Όμως, αντίστοιχα, το κόστος ενός εξαιρετικά αποτελεσματικού νέου αντιβηχικού βιοτεχνολογικού φαρμάκου για τη θεραπεία σοβαρής ατοπικής δερματίτιδας στον άνθρωπο μπορεί να φθάσει περίπου στις 30 χιλ. δολ. ετησίως. Το Cytopoint θεωρείται κομβικό σημείο για τα βιοτεχνολογικά φάρμακα. Εκτιμάται ότι, στις ημέρες μας, πέντε έως δέκα εταιρείες αναπτύσσουν αντισώματα για την κτηνιατρική αγορά, ενώ έχουν δημιουργηθεί αυξημένες επιχειρηματικές δραστηριότητες για συναφείς υπηρεσίες. Η γερμανική νεοσύστατη εταιρεία Adivo άρχισε από την εταιρεία βιοτεχνολογίας Morphosys (MORG.DE) τον Μάρτιο του 2018. Κατόπιν απογοήτευσης των ιδρυτών της σχετικά με τις θεραπευτικές επιλογές για τους ανθρώπους, συνεργάστηκε με τη μονάδα υγείας των ζώων της Bayer (BAYGn.DE). Η συνεργασία αφορούσε μια ερευνητική πλατφόρμα της σε πρώιμα στάδια της έρευνας ειδικά για τα ζώα και τα μονοκλωνικά αντισώματα, τη «ραχοκοκκαλιά» της βιοτεχνολογίας. «Τα τελευταία χρόνια, η κτηνιατρική αγορά έχει δει μια απίστευτα δυναμική εξέλιξη» πρόσθεσε ο συνιδρυτής της Adivo, Kathrin Ladetzki-Baehs. ••• Πηγή: reuters.com

51

NEWSROOM

Ο καρκίνος ξεπερνά τα καρδιαγγειακά

52

Ο

ι καρδιαγγειακές παθήσεις παραμένουν η κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως, αλλά ο καρκίνος τις ξεπερνά σε ορισμένες χώρες υψηλού και μεσαίου εισοδήματος. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξε η μεγάλη μελέτη PURE, που παρουσιάστηκε στο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (ESC 2019), που πραγματοποιείται στο Παρίσι, και τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό the Lancet. Η μελέτη διεξήχθη σε 21 χώρες (4 υψηλού, 12 μεσαίου και 5 χαμηλού εισοδήματος) και περιλάμβανε αστικές και αγροτικές περιοχές σε 5 ηπείρους. Τα νοικοκυριά επιλέχθηκαν για να αντιπροσωπεύουν ευρέως την κοινωνικοδημογραφική σύνθεση της κοινότητάς τους. Το δείγμα περιλάμβανε 162.534 ενήλικες ηλικίας 35 έως 70 ετών. Οι συμμετέχοντες έρχονταν σε επαφή με την ερευνητική ομάδα τουλάχιστον κάθε τρία χρόνια για να διαπιστωθεί η ζωτική τους κατάσταση και να καταγραφούν περιστατικά ασθενειών και νοσηλειών, ενώ παρακολουθήθηκαν για σχεδόν 10 χρόνια. Η καρδιαγγειακή νόσος ήταν η πιο

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

κοινή αιτία θανάτου συνολικά. Αλλά στις υψηλού εισοδήματος χώρες, οι θάνατοι από καρκίνο ήταν 2 φορές τόσο συχνοί όσο και οι καρδιαγγειακοί θάνατοι. Αντίθετα, στις χαμηλού εισοδήματος χώρες, οι καρδιαγγειακοί θάνατοι ήταν 3 φορές συχνότεροι από τους θανάτους από καρκίνο, με τις μεσαίου εισοδήματος χώρες να βρίσκονται κάπου στη μέση. Ο επικεφαλής των ερευνητών, δρ Darryl Leong, από το Population Health Research Institute του πανεπιστημίου McMaster του Καναδά, δήλωσε πως «η υψηλή καρδιαγγειακή θνησιμότητα που παρατηρείται στη μελέτη PURE στις μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος χώρες πιθανότατα σχετίζεται με τη χαμηλή πρόσβαση σε αποτελεσματική υγειονομική περίθαλψη». Οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι αν συνεχιστεί το μοτίβο της μείωσης των καρδιαγγειακών θανάτων τις τελευταίες δεκαετίες στις χώρες υψηλού εισοδήματος και επεκταθεί στις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, τότε είναι πιθανό ο καρκίνος να γίνει η πιο κοινή αιτία θανάτου παγκοσμίως μέσα σε λίγες δεκαετίες.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

Ν

έα, μεγάλη μελέτη δείχνει ότι οι παχύσαρκοι έφηβοι διατρέχουν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο του παγκρέατος αργότερα στη ζωή τους. Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι η 6η συνηθέστερη αιτία θανάτου στον κόσμο που προέρχεται από τον καρκίνο, και η παχυσαρκία στους ενήλικες έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισής του. Το κακό είναι ότι, ακόμη και σήμερα, ο καρκίνος του παγκρέατος έχει ένα εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό επιβίωσης, το οποίο έχει βελτιωθεί ελάχιστα τα τελευταία 40 χρόνια. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Cancer και ανέλυσε δεδομένα από 1.087.358 αγόρια και 707.212 κορίτσια ηλικίας από 16 έως 19 ετών. Έδειξε ότι τα παχύσαρκα αγόρια και κορίτσια είχαν 4,1 φορές και 3,7 φορές περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του παγκρέατος, αντίστοιχα, σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους με φυσιολογικό βάρος. Επίσης, βρέθηκε ότι τα αγόρια του υψηλότερου φυσιολογικού σωματικού βάρους καθώς και τα υπέρβαρα είχαν 49% και 97%, αντίστοιχα, μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παγκρέατος, σε σύγκριση με τα αγόρια με το χαμηλό φυσιολογικό βάρος. Το συμπέρασμα των ερευνητών είναι ότι οι άνδρες και οι γυναίκες που ήταν παχύσαρκοι ή υπέρβαροι ως έφηβοι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του παγκρέατος αργότερα στη ζωή τους. Φαίνεται ότι η συστηματική φλεγμονή που προκαλείται από την παχυσαρκία είναι ένας δυνητικός μηχανισμός πίσω από την ανάπτυξη του καρκίνου του παγκρέατος. Έτσι, η διαχείριση του βάρους θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση του κινδύνου εμφάνισής του.

Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι πιο πιθανός στους παχύσαρκους εφήβους

Πηγή: Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας

53

NEWSROOM

Ν

Ο καρκίνος του μαστού είναι 11 διαφορετικές ασθένειες 54

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

έα μελέτη δείχνει ότι ο καρκίνος του μαστού είναι 11 διαφορετικές ασθένειες και καθεμία έχει διαφορετικό κίνδυνο υποτροπής. Τα ευρήματα της μελέτης, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Nature, θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους γιατρούς να εντοπίσουν άτομα που χρειάζονται στενότερη παρακολούθηση και να καθησυχάσουν εκείνους με χαμηλό κίνδυνο υποτροπής. Οι επιστήμονες από τα πανεπιστήμια Κέιμπριτζ και Στάνφορντ ανέλυσαν εξονυχιστικά περίπου 2.000 όγκους του μαστού και παρακολούθησαν την εξέλιξή τους για περισσότερα από 20 χρόνια. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν είναι ότι ο καρκίνος του μαστού είναι 11 ξεχωριστές ασθένειες, καθεμία έχει διαφορετική αιτία και χρειάζεται διαφορετική θεραπεία. Μάλιστα, ισχυρίζονται ότι μπορούν να προβλέψουν ποιες γυναίκες είναι πιο πιθανό να επιβιώσουν ή να υποτροπιάσουν. Σήμερα, οι γιατροί ταξινομούν τους όγκους του μαστού με βάση το αν ανταποκρίνονται στην ορμόνη οιστρογόνο ή σε στοχευμένες θεραπείες, όπως το Herceptin. Η ερευνητική ομάδα ανέλυσε τις γενετικές μεταλλάξεις μέσα στον όγκο για να δημιουργήσει έναν νέο τρόπο ταξινόμησης αυτών. Η νέα μελέτη έδειξε ότι ο τριπλά αρνητικός καρκίνος του μαστού –μία από τις δυσκολότερες μορφές για θεραπεία– δεν είναι μία κατηγορία καρκίνου, αλλά δύο: Στη μία υποομάδα ανήκουν γυναίκες που δεν έχουν υποτροπιάσει για 5 χρόνια και πιθανότατα θεραπεύονται και στη δεύτερη υποομάδα γυναίκες που εξακολουθούν να διατρέχουν κίνδυνο υποτροπής. Οι ερευνητές ανέφεραν ότι υπάρχουν 4 υποομάδες καρκίνου του μαστού, που προέρχονται από οιστρογόνα και είχαν «σημαντικά αυξημένο» κίνδυνο υποτροπής. Αυτές οι γυναίκες μπορεί να ωφεληθούν από μια μεγαλύτερη σε χρονική διάρκεια χορήγηση φαρμάκων ορμονοθεραπείας, όπως η ταμοξιφαίνη. Η έρευνα θα μπορούσε να βοηθήσει στην ενημέρωση των γυναικών για τον μελλοντικό τους κίνδυνο, αλλά μπορεί επίσης να αλλάξει τον τρόπο αντιμετώπισης των καρκίνων τους. Αυτήν την περίοδο, ετοιμάζονται μεγαλύτερες σε μέγεθος μελέτες με τη συμμετοχή 12.000 γυναικών, ώστε να εξαχθούν πιο ασφαλή συμπεράσματα. Ανεξάρτητοι ειδικοί τονίζουν ότι είναι ένα σημαντικό βήμα προς την Ιατρική Ακριβείας, αλλά σημειώνουν ότι είναι νωρίς για να έχουμε αλλαγές στην κλινική πρακτική.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

«Καλπάζει» ο καρκίνος του στόματος

Ρ

αγδαία αύξηση καταγράφουν τα νέα κρούσματα καρκίνου του στόματος. Τα τελευταία δέκα χρόνια, τα περιστατικά έχουν αυξηθεί κατά 25% και κάθε χρόνο καταγράφονται περισσότερα από 300.000 νέα κρούσματα σε όλο τον κόσμο. «Παρ’ όλες τις εξελίξεις στην αντιμετώπιση της νόσου και τις βελτιωμένες μορφές θεραπείας, το ποσοστό επιβίωσης δεν έχει βελτιωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες» ανέφερε ο επίκουρος καθηγητής Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής του ΕΚΠΑ Λάμπρος Γκουτζάνης, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στην ημερίδα του Οδοντιατρικού Συλλόγου Πειραιά. Το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης για τους ασθενείς με καρκίνο στο στόμα ανέρχεται στο 81,9%, αλλά πέφτει δραματικά στο 46,4% για τους ασθενείς με επέκταση της νόσου στους επιχώριους λεμφαδένες και στο 21,1% για αυτούς που βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο. Ο καρκίνος του στόματος είναι μια δύσκολα αντιμετωπίσιμη νόσος, της οποίας η έκβαση, όταν διαγιγνώσκεται σε προχωρημένο στάδιο, είναι συνήθως

μοιραία, σημείωσε ο κ. Γκουτζάνης, υπογραμμίζοντας πως μεγάλος αριθμός ασθενών απευθύνονται στους γιατρούς όταν η νόσος είναι πλέον σε προχωρημένο στάδιο. «Δυστυχώς, μόλις το 31% των καρκινωμάτων του στόματος διαγιγνώσκεται σε αρχικό στάδιο» επισήμανε ο κ. Γκουτζάνης. Όσοι καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ, αλλά και οι καπνιστές, έχουν περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του στόματος από εκείνους που δεν πίνουν και δεν καπνίζουν, σύμφωνα με τις μελέτες. Για την αύξηση των στοματικών καρκίνων ευθύνονται ακόμη η ηλικιακή ακτινοβολία αλλά και ο ιός HPV, γνωστός ως ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων που είναι σεξουαλικά μεταδιδόμενος. Όπως αναφέρθηκε στην ημερίδα, το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα του στόματος αποτελεί το πιο συχνό κακόηθες νεόπλασμα της στοματικής κοιλότητας, σε ποσοστό περίπου 90%, και η συνηθέστερη θέση εντόπισης είναι στη γλώσσα. Τα συμπτώματα του καρκίνου του στόματος είναι έλκος ή εξόγκωμα στο στόμα που δεν επουλώνεται, ενόχληση στο

στόμα που δεν υποχωρεί, μια λευκή ή κόκκινη κηλίδα στο στόμα ή στον φάρυγγα, δυσκολία ή πόνος κατά τη μάσηση ή την κατάποση. Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται ακόμη ανώδυνο εξόγκωμα στον τράχηλο, ασυνήθιστη αιμορραγία ή μούδιασμα στο στόμα, απώλεια δοντιών χωρίς εμφανή αιτία, δυσκολία στην κίνηση της γνάθου, απώλεια βάρους. Όπως ανέφερε ο καθηγητής Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής στο ΑΠΘ Λάμπρος Ζουλούμης, υπάρχει η ριζική θεραπεία, η οποία είναι επιθετική και έχει ως στόχο την ύφεση της νόσου και την ίαση του ασθενούς, και η παρηγορητική θεραπεία, στην οποία προέχει η ανακούφιση των ασθενών από τα συμπτώματα και η παράταση της ζωής τους. «Στα ακανθοκυτταρικά με έστω και ένα λεμφαδένα θετικό στη βιοψία του παρασκευάσματος συνιστάται οπωσδήποτε μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία. Επίσης, ακτινοθεραπεία γίνεται και σε νέα άτομα με καρκίνο γλώσσας, έστω και σε αρνητικό τράχηλο, λόγω της επιθετικότητας του καρκίνου» ανέφερε ο κ. Ζουλούμης.

55

NEWSROOM

Ακριβός ο καρκίνος και για τους ασθενείς

M

ετάσταση» σε πολλά πεδία, από τη διάγνωση έως τη θεραπεία, την υποστήριξη, την καθημερινότητα, οικογενειακή και εργασιακή, έχουν κάνει οι κακοήθειες της ογκολογικής περίθαλψης και φροντίδας. Το παραπάνω προκύπτει από την πανελλαδική έρευνα All.Can, που υλοποιήθηκε με την υποστήριξη της IQVIA. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν το «παζλ» των προβλημάτων που συνοδεύουν την ογκολογική περίθαλψη:

«

Τ ο 89% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι επιβαρύνθηκαν οικονομικά κατά τη διάρκεια της νόσου. Ο 1 στους 4 (26%) δήλωσε πως έχασε τη δουλειά του, με το ποσοστό να εκτινάσσεται στο 38% σε όσους δεν έχουν θεραπευτεί ακόμη. Π ρώτη ανεπάρκεια αναδείχθηκε η καθυστέρηση στη διάγνωση του καρκίνου: κατά μέσο όρο χρειάζονται 2 μήνες για τη διάγνωση από την πρώτη επίσκεψη στον γιατρό. 2 ,3 μήνες ήταν ο χρόνος για τις περιπτώσεις διάγνωσης με μεταστατικό καρκίνο. Μ όνο το 4% δήλωσε ότι δέχθηκε πλήρη ενημέρωση, σε όλα τα επίπεδα της φροντίδας, κατά το διάστημα που νοσούσε. Ο 1 στους 2 ασθενείς, μάλιστα, δεν έλαβε καμία πληροφόρηση για τις υποστηρικτικές ομάδες ασθενών. Τ ο 53% των διαγνώσεων έγινε στο

56

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

πλαίσιο ελέγχου για άλλο πρόβλημα υγείας. Μ άλιστα, για το 20% διαγνώστηκε εξαρχής με μεταστάσεις. Τ ο 21% των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι η διάγνωση δεν ήταν εξαρχής σωστή, ποσοστό που αγγίζει το 62% στις περιπτώσεις που απαιτήθηκαν πάνω από 3 μήνες. Μ όνο 11% είναι το ποσοστό της διάγνωσης στο πλαίσιο συμμετοχής σε πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου. Τ ο 31% δεν είχε καμία ψυχολογική υποστήριξη, ενώ μόλις το 11% δήλωσε ότι στηρίχθηκε ψυχολογικά. Ο 1 στους 4 δήλωσε πως είχε υποστήριξη στη διαχείριση του πόνου. Στη διαδικτυακή έρευνα συμμετείχαν 640 ασθενείς, με στόχο να αποτυπωθούν οι εμπειρίες πασχόντων με καρκίνο. Οι ασθενείς μεγαλύτερων ηλικιών (άνω των 60 ετών), το 75%, συμμετείχαν μέσω των συλλόγων ασθενών, ενώ οι νεότεροι βρήκαν τη μελέτη μέσω του Διαδικτύου. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τις καθυστερήσεις στη διάγνωση, βασικές αιτίες ήταν: Η μη έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση γιατρού ή/και σωστών εξετάσεων και αποτελεσμάτων Η αργή/δύσκολη διάγνωση Η καθυστέρηση, λόγω αναμονής διεξαγωγής εξετάσεων και αναμονής αποτελεσμάτων στα δημόσια νοσοκομεία.

Στο πεδίο της οικονομικής επιβάρυνσης, αναλύοντας τα στοιχεία, η κ. Τριανταφύλλου σημείωσε πως το 74% αυτών ανέφεραν οικονομική επιβάρυνση για φροντίδα και θεραπεία, και συγκεκριμένα 60% για εξετάσεις, 57% για θεραπεία, 20% για φάρμακα. Ποσοστό 84% ήταν εκείνο που ανέφερε άλλες οικονομικές επιπτώσεις, δηλαδή το 58% ανέφερε τα έξοδα μετακίνησης, το 26% το ότι έχασε τη δουλειά του, ενώ η οι-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

κονομική επιβάρυνση ήταν απαραίτητη για τη φροντίδα των παιδιών σε ποσοστό 12%. Βεβαίως, όπως σημείωσε η κ. Τριανταφύλλου, διεθνώς, η αρχική διάγνωση είναι η Νο1 ανεπάρκεια στην ογκολογική περίθαλψη και θεραπεία. «Ευκαιρία για να λύσουμε προβλήματα» χαρακτήρισε την πρωτοβουλία η πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ), Κ. Αποστολίδου, αναδεικνύοντας ως ένα από τα βασικά προβλήματα τον κατακερματισμό της ογκολογικής περίθαλψης. «Η σπατάλη δεν αφορά μόνο χρήματα, αλλά και χρόνο και ενέργεια, ποιότητα ζωής, απώλεια ευκαιριών για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους» αναφέρει η πρόεδρος της ΕΛΛΟΚ, προσθέτοντας πως υπάρχουν ευκαιρίες βελτίωσης της περίθαλψης και φροντίδας. Απαιτείται η διασύνδεση του κέντρου με την περιφέρεια για τη σωστή περίθαλψη των ασθενών αυτών, ανέφερε, μεταξύ άλλων, ο Ν. Τσουκαλάς, μέλος του ΔΣ της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας. Χαρακτήρισε κρίσιμο τον ρόλο των ογκολογικών συμβουλίων, επισημαίνοντας παράλληλα τη σημασία των κλινικών μελετών για τους ασθενείς για τους οποίους δεν αποδίδει η θεραπεία. «Ένα Μητρώο Κλινικών Μελετών, που θα περιλαμβάνει τις διαθέσιμες έρευνες σε Ελλάδα και εκτός, θα συνέβαλλε στην αντιμετώπιση των ασθενών αυτών στο κρίσιμο σημείο όπου οι θεραπείες δεν αποδίδουν» ανέφερε. Στην έλλειψη επαρκούς χρόνου αναφέρθηκε ο Θ. Βασιλακόπουλος, εκ μέρους της Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας. «Ο “εκσυγχρονισμός” των συστημάτων συνταγογράφησης, οι αυξανόμενες α-

παιτήσεις καταχώρισης αιτημάτων για φάρμακα υψηλού κόστους ή εκτός ενδείξεως και οι βεβαιώσεις για χορήγηση επιδομάτων αυξάνουν τη γραφειοκρατία για τους γιατρούς, που παραμένουν χωρίς γραμματειακή υποστήριξη, δεδομένης της ανεπαρκούς στελέχωσης σε διοικητικό προσωπικό» τόνισε ο κ. Βασιλακόπουλος. Ο Γ. Πισσάκας, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας, υπογράμμισε ότι στη χώρα καταπατάται ο κανόνας που θέλει κάθε γιατρός να μην αντιμετωπίζει περισσότερους από 20 ογκολογικούς ασθενείς. Στην έλλειψη υποστηρικτικών δομών και ανακουφιστικής φροντίδας αναφέρθηκε ο Μ. Νικολάου, συντονιστής της Ομάδας Νέων Ελλήνων Ογκολόγων, με την Ε. Θρουβάλα, εκπρόσωπο του Τομέα Νοσηλευτικής Ογκολογίας του Συνδέσμου Νοσηλευτών Ελλάδας, να υπογραμμίζει την έλλειψη νοσηλευτών. Πρόσθεσε πως έχουμε τη χαμηλότερη αναλογία νοσηλευτών ανά χίλιους ασθενείς διεθνώς. Ανέδειξε δε την ανάγκη εξειδικεύσεων ογκολογικών νοσηλευτών, ανά κατηγορία κακοήθειας. «Οι ανεπάρκειες του συστήματος υγείας, πέρα από τις αυτονόητες αρνητικές συνέπειες στο επίπεδο υγείας των ασθενών, θέτουν σε κίνδυνο τη δυνατότητα να μπορούμε να προσφέρουμε στις μελλοντικές γενιές τα οφέλη από την καινοτομία στο χώρο της Υγείας, αφού οι κυβερνήσεις δεν θα είναι σε θέση ή πρόθυμες να πληρώσουν για αυτή» ανέφερε ο Αθ. Βοζίκης, καθηγητής Οικονομικών της Υγείας. •••

57

ΑΡΘΡΟ

Διαβήτης τύπου 1 και άλλες αυτοάνοσες παθήσεις

Συσχέτιση του σακχαρώδους διαβήτη του Βασιλείου Ι. Πεππέ, τύπου 1 με αυτοάνοσες MD, MSc, MBA ειδικού παθολόγου, μέλους της Ελληνικής παθήσεις-Μια σύντομη Διαβητολογικής Εταιρείας ανασκόπηση

O

σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 προκαλείται από αυτοάνοση καταστροφή των β-κυττάρων των νησιδίων του Langerhans, με συνέπεια την πλήρη έλλειψη ινσουλίνης. Έτσι, η επιβίωση των ασθενών που πάσχουν από αυτόν εξαρτάται απόλυτα από τη θεραπευτική χορήγηση της ινσουλίνης εφ’ όρου ζωής. Συχνά, συνυπάρχει με άλλες αυτοάνοσες διαταραχές είτε στον ίδιο ασθενή είτε σε συγγενικά του πρόσωπα, στις οποίες περιλαμβάνονται η κοιλιοκάκη, ο υποθυρεοειδισμός, ο υπερθυρεοειδισμός, η νόσος του Addison, η λεύκη και η ατροφική γαστρίτιδα/μεγαλοβλαστική αναιμία.

58

Σε αντίθεση, μάλιστα, με τις άλλες αυτοάνοσες καταστάσεις, όπου υπερτερεί σε συχνότητα το γυναικείο φύλο, στον διαβήτη τύπου 1 παρατηρείται μια μικρή υπεροχή των αγοριών προς τα κορίτσια σε αναλογία 3:2. Στην παρούσα ανασκόπηση θα γίνει μια σύντομη αναφορά στη συννοσηρότητα διαβήτη τύπου 1 με άλλες αυτοάνοσες παθήσεις και τη σημασία που έχει για τη μακροχρόνια παρακολούθηση αυτών των ασθενών στην κλινική πράξη.

Επιδημιολογικά στοιχεία Ο επιπολασμός του διαβήτη τύπου 1 στον γενικό πληθυσμό παγκοσμίως κυμαίνε-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

59

ΑΡΘΡΟ

Η συχνότητα εμφάνισης του διαβήτη τύπου 1 αυξάνεται διεθνώς και ιδιαίτερα σε παιδιά με ρυθμό 35% ετησίως

Φαίνεται πως σημαντικό ρόλο παίζουν γονίδια που υπάγονται στο Μείζον Σύστημα Ιστοσυμβατότητας

60

ται μεταξύ 0,1/100.000 άτομα/έτος (Κίνα, Βενεζουέλα) και 37/100.000 άτομα/ έτος (Φινλανδία, Σαρδηνία). Εμφανίζεται συνήθως σε παιδιά, εφήβους και νεαρά άτομα κάτω των 30 ετών, χωρίς όμως να αποκλείεται η εμφάνισή του και σε μεγαλύτερη ηλικία. Ποσοστό 75% των περιπτώσεων αφορά σε ηλικίες μεταξύ 57 ετών και σε εφήβους, ενώ το υπόλοιπο 25% στην ενήλικη ζωή. Πρόκειται για τη συχνότερη χρόνια πάθηση σε ασθενείς κάτω των 18 ετών. Ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου στον γενικό πληθυσμό είναι περίπου 0,4%. Ο κίνδυνος είναι αυξημένος σε συγγενείς ατόμων με διαβήτη τύπου 1 και εκτιμάται σε 5-6% αν ένας από τους γονείς είναι διαβητικός, 5% αν ένας αδερφός έχει τη νόσο και 50% όταν πρόκειται για μονοζυγωτικά δίδυμα αδέλφια. Στη βιβλιογραφία περιγράφεται μια τάση για τα παιδιά των οποίων ο πατέρας έχει διαβήτη τύπου 1 να παρουσιάζουν τη νόσο σε λίγο μεγαλύτερο ποσοστό (67%) συγκριτικά με το αν πάσχει η μητέρα τους (3-5%). Αν και οι δύο γονείς πάσχουν, ο κίνδυνος για το παιδί είναι πολύ μεγαλύτερος (15-20%). Οι επιδημιολογικές μελέτες DIAMOND και EURODIAB έδειξαν πως η συχνότητα εμφάνισης του διαβήτη τύπου 1 αυξάνεται διεθνώς και ιδιαίτερα σε παιδιά με ρυθμό 3-5% ετησίως από τη δεκαετία του ’60 με τον υψηλότερο ρυθμό στις ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες. Ο διαβήτης τύπου 1 συνυπάρχει συχνά με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται αυτοάνοσες θυρεοειδοπάθειες, όπως η νόσος του Graves και η θυρεοειδίτιδα του Hashimoto σε ποσοστό 15-30%, η κοιλιοκάκη (4-9%), η αυτοάνοση γαστρίτιδα/κακοήθης αναιμία (5-10%), η πολλαπλή σκλήρυνση, η νόσος του Addison (0,5%), ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η λεύκη (2-10%). Η συχνότητα εμφάνισης αυτών των νοσημάτων είναι μεγαλύτερη σε παιδιά και εφήβους με διαβήτη τύπου 1 συγκριτικά με μη διαβητικά άτομα.

Παθογενετικοί μηχανισμοί Πιστεύεται ότι η διαδικασία της αυτοάνοσης καταστροφής των ινσουλινοεκκριτικών β-κυττάρων των παγκρεατικών νησιδίων εμφανίζεται σε γενετικά προδιατεθειμένα άτομα, πιθανότατα πυροδοτείται από έναν ή περισσότερους περιβαλλοντικούς

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

παράγοντες και συνήθως εξελίσσεται για διάστημα πολλών μηνών ή ετών, κατά τη διάρκεια των οποίων το άτομο είναι ασυμπτωματικό και ευγλυκαιμικό. Στο αίμα αυτών των ατόμων αναπτύσσονται και κυκλοφορούν αυτοαντισώματα εναντίον των β-κυττάρων, με συνέπεια την καταστροφή τους και την πλήρη ένδεια ινσουλίνης.

i) Γενετικοί παράγοντες Φαίνεται πως σημαντικό ρόλο παίζουν γονίδια που υπάγονται στο Μείζον Σύστημα Ιστοσυμβατότητας (MHC) και κωδικοποιούν πρωτεΐνες υπεύθυνες για τις ανοσολογικές αντιδράσεις. Ο διαβήτης τύπου 1 σχετίζεται κυρίως με MHC γονίδια που εδράζονται στην περιοχή της τάξης II και κυρίως στα γονίδια DR4 και DR3. Στην προκειμένη περίπτωση, χαρτογραφείται σχεδόν το ήμισυ του γενετικού κινδύνου για διαβήτη.

ii) Ανοσολογικοί παράγοντες Τα αυτοαντισώματα που σχετίζονται με την εκδήλωση διαβήτη τύπου 1 περιλαμβάνουν (Βιβλ. 16):  Anti-GAD (Αντισώματα έναντι δεκαρβοξυλάσης γλουταμικού οξέος) A nti ICA (Αντινησιδιακά αντισώματα) A nti IAA (Αντι-ινσουλινικά αντισώματα)  Anti IA2 (Αντισώματα έναντι τυροσινικής φωσφατάσης) A nti ZnT8 (Αντισώματα έναντι μεταφορέα ψευδαργύρου

Ο τίτλος των αντισωμάτων σχετίζεται με τη δραστηριότητα της νόσου και με την εξέλιξή της στον χρόνο.

iii) Περιβαλλοντικοί παράγοντες Πέρα από τη γενετική προδιάθεση, σημαντικό ρόλο φαίνεται πως διαδραματίζουν περιβαλλοντικοί παράγοντες. Κατά το παρελθόν, είχαν διατυπωθεί υποθέσεις πως η κατανάλωση αγελαδινού γάλακτος, η ανεπάρκεια βιταμίνης D και διάφοροι ιοί πιθανά ενοχοποιούνται με την εκδήλωση του διαβήτη τύπου 1, αλλά μέχρι στιγμής τα αποτελέσματα των κλινικών μελετών είναι ασαφή και αντικρουόμενα. Ιδιαίτερη σημασία έχει δοθεί πρόσφατα στο εντερικό μικροβίωμα, που αποτελεί τη μικροβιακή εντερική χλωρίδα του οργανισμού και ενδεχομένως να αποτελεί τον σημαντικότερο περιβαλλοντικό παράγοντα που εμπλέκεται στην εμφάνιση του διαβήτη τύπου 1.

Κλινική εικόνα διαβήτη τύπου 1-Σχέση με αυτοάνοσες παθήσεις Ο διαβήτης τύπου 1 συνήθως εισβάλλει απότομα, με οξέα συμπτώματα (πολυουρία, πολυδιψία, πολυφαγία, απώλεια βάρους) και οδηγεί συχνά στην ανάπτυξη διαβητικής κετοοξέωσης και όχι σπάνια σε διαβητικό κώμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, στον ίδιο ασθενή μπορούν να εκδηλωθούν και άλλες αυτοάνοσες παθήσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται:

Στα παιδιά με διαβήτη τύπου 1 η συχνότητα εμφάνισης κοιλιοκάκης κυμαίνεται μεταξύ 0,6-16,4% και είναι 20 φορές υψηλότερη σε σχέση με τον υπόλοιπο γενικό πληθυσμό.

iii) Αυτοάνοση γαστρίτιδαΜεγαλοβλαστική αναιμία Η αυτοάνοση γαστρίτιδα είναι μια πάθηση που εμφανίζεται συχνότερα σε διαβητικούς τύπου 1 συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμο και οφείλεται στην παρουσία αυτοαντισωμάτων εναντίον των τοιχωματικών κυττάρων του στομάχου ή εναντίον του ενδογενούς παράγοντα, με συνέπεια την εκδήλωση ατροφίας του γαστρικού βλεννογόνου και δυσαπορρόφηση της βιταμίνης Β12.

Συχνά, συνυπάρχει με άλλες αυτοάνοσες διαταραχές είτε στον ίδιο ασθενή είτε σε συγγενικά του πρόσωπα

i) Αυτοάνοσες θυρεοειδοπάθειες Η θυρεοειδίτιδα Hashimoto και η νόσος του Graves είναι οι συχνότερες αυτοάνοσες παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα που παρατηρούνται σε παιδιά και εφήβους με διαβήτη τύπου 1 και εμφανίζονται με συχνότητα 2-4 φορές μεγαλύτερη σε αυτήν την ομάδα ασθενών συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό σε ποσοστά 14-28% και 0,5-7% αντίστοιχα. Οι ασθενείς εκδηλώνουν κλινικά υπερ- ή υπο-θυρεοειδισμό.

iv) Νόσος Addison Η νόσος του Addison στις ανεπτυγμένες χώρες έχει ως συχνότερη αιτία την αυτοάνοση βλάβη του φλοιού των επινεφριδίων, με αποτέλεσμα την ανεπάρκεια γλυκοκορτικοειδών, αλατοορτικοειδών και ανδρογόνων. Πρόκειται για ενδοκρινοπάθεια σπάνια στον γενικό πληθυσμό, η οποία εμφανίζεται συχνότερα σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 1.

ii) Κοιλιοκάκη Η κοιλιοκάκη αποτελεί χρόνια αυτοάνοση εντερική φλεγμονή, η οποία παρατηρείται σε γενετικά προδιατεθειμένους ασθενείς και προκαλείται από δυσανεξία στη γλουτένη των δημητριακών. Η γλουτένη προκαλεί την παραγωγή αυτοαντισωμάτων (αντιγλιαδινικά αντισώματα, έναντι ιστικής τρανσγλουταμινάσης, αντιενδομυσίου).

v) Λεύκη Η λεύκη αποτελεί αυτοάνοση δερματοπάθεια, η οποία σχετίζεται τόσο με την παρουσία διαβήτη τύπου 1 όσο και με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα. Χαρακτηρίζεται από απώλεια μελανοκυττάρων της

61

ΑΡΘΡΟ

Ο προσυμπτωματικός έλεγχος μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση συννοσηροτήτων σε διαβητικούς τύπου 1 και, ειδικότερα, αυτοάνοσων παθήσεων

επιδερμίδας, με συνέπεια την εμφάνιση αποχρωματισμού του δέρματος. Ο επιπολασμός της λεύκης στον γενικό πληθυσμό είναι 0,5-1% και στην πλειονότητα των περιπτώσεων διαγιγνώσκεται πριν την ηλικία των 20 ετών. Η λεύκη μπορεί να προηγηθεί χρονικά της εμφάνισης διαβήτη τύπου 1. Ο διαβήτης τύπου 1 εκδηλώνεται σε ποσοστό 16-20% των ασθενών με λεύκη.

vi) Πολυενδοκρινοπάθειες αυτοάνοσης αρχής (PAS) Ο διαβήτης τύπου 1 ενδέχεται να αποτελεί στοιχείο πολυενδοκρινοπάθειας αυτανόσου αιτιολογίας στα πλαίσια του συνδρόμου PAS (Polyglandular Autoimmune Syndromes). Πρόκειται για μια ετερογενή ομάδα σπάνιων νοσημάτων στα οποία συ-

νυπάρχει λειτουργική διαταραχή σε τουλάχιστον δύο ενδοκρινείς αδένες και/ή άλλα όργανα (Νόσος Addisson, υποπαραθυρεοειδισμός, υποθυρεοειδισμός, καντιντίαση δέρματος και βλεννογόνων, αυτοάνοση ηπατίτιδα κ.λπ.). Τέλος, στη βιβλιογραφία περιγράφονται περιπτώσεις ασθενών με διαβήτη τύπου 1 και συνύπαρξη άλλων αυτοάνοσων παθήσεων, όπως η νεανική ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ψωρίαση και το σύνδρομο Sjogren.

Επίλογος Η εκδήλωση διαβήτη τύπου 1, όπως και άλλων αυτοάνοσων νοσημάτων, αποτελεί συνισταμένη γενετικών, περιβαλλοντικών και ανοσολογικών παραγόντων. Η επίδρα-

Βιβλιογραφία 1. Μ ακρυλάκης Κ. «Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 1», Πρόγραμμα μετεκπαιδευτικών σεμιναρίων e-learning ΕΚΠΑ «Σακχαρώδης διαβήτης-Από τη θεωρία στην πράξη» 2. G. Soltesz, C. C. Patterson, and G. Dahlquist, “Worldwide childhood type 1 diabetes incidence— what can we learn from epidemiology?”

PediatricDiabetes, vol.8, supplement6, pp.6– 14,2007.

3. EURODIAB ACE Study Group, “Variation and trends in incidence of childhood diabetes in Europe,” TheLancet, vol. 355, no. 9207, pp.873–876, 2000.

4. The DIAMOND Project Group, “Incidence and trends of childhood Type 1 diabetes worldwide 1990-1999”, Diabetic Medicine, vol. 23, no. 8, pp. 857-866, 2006.

5. C. C. Patterson, G. G. Dahlquist, E. Gyürüs, A. Green, and G. Soltész, “Incidence trends for childhood type 1 diabetes in Europe during 1989-2003 and predicted new cases 2005– 20: a multicentre prospective registration study”, The Lancet, vol. 373, no. 9680, pp.

2027-2033, 2009.

6. Green and C. C. Patterson, “Trends in the incidence of childhood-onset diabetes in Europe 1989-1998,” Diabetologia, vol. 44, supplement 3, pp. B3-B8, 2001.

7. khkhk 8. J. M. Barker, “Clinical review: type 1 diabetesassociated autoimmunity: natural history, genetic associations, and screening”, Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, vol. 91, no. 4, pp. 1210-1217, 2006.

9. W. E. Winter and D. A. Schatz, “Autoimmune markers in diabetes”, Clinical Chemistry, vol.

57, no. 2, pp. 168-175, 2011.

10. D. Leslie, P. Lipsky, and A. L. Notkins, “Autoantibodies as predictors of disease”, The Journal of Clinical Investigation, vol. 108, no. 10, pp. 1417-1422, 2001.

62

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

11. K. Kakleas, A. Soldatou, F. Karachaliou, and K. Karavanaki, “Associated autoimmune diseases in children and adolescents with type1 T1 DM (T1DM)”, Autoimmunity Reviews, vol. 14, no. 9, pp. 781-797, 2015.

12. M.Knipand H. Siljander, “The role of the intestinal microbiota in type 1 diabetes mellitus” Nature Reviews Endocrinology, vol.

12, no. 3, pp. 154-167, 2016 13. O. Kordonouri, A. Klinghammer, E. B. Lang, A. GrütersKieslich, M. Grabert, and R. W. Holl”, Thyroid autoimmunity in children and adolescents with type 1 diabetes: a multicenter survey,”Diabetes Care, vol. 25, no. 8, pp. 1346-1350, 2002.

14. K. Kakleas, E. Paschali, N. Kefalas et al., “Factors for thyroid autoimmunity in children and adolescents with type 1 diabetes mellitus”, Upsala Journal of Medical Sciences, vol. 114, no. 4, pp. 214-220, 2009.

15. O. Kordonouri, R. Hartmann, D. Deiss, M. Wilms, and A. Grüters-Kieslich,“Natural course of autoimmune thyroiditis in type 1 diabetes: association with gender, age, diabetes duration, and puberty”, Archives of Disease in Childhood, vol. 90, no. 4, pp.

411-414, 2005.

16. J. Peczynska, M. Urban, B. GlowinskaOlszewska, and B. Florys, “Prevalence of thyroid diseases in children and adolescents with diabetes type1”, Ped Endocrinology, vol.

5, no. 1, pp. 33-38, 2006 17. K. P. Newton and S. A. Singer, “Celiac disease in children and adolescents: special considerations”, Seminars in Immunopathology, vol. 34, no. 4, pp. 479-496, 2012.

18. G.K.T.Holmes,“Coeliac disease and type 1 diabetes mellitus-the case for screening”, Diabetic Medicine, vol. 18, no. 3, pp. 169177, 2001.

19. C. Poulain, C. Johanet, C. Delcroix, C. Lévy-

ση του περιβάλλοντος σε γενετικά προδιατεθειμένα άτομα πυροδοτεί την παραγωγή αυτοαντισωμάτων ικανών να προξενήσουν ιστικές βλάβες, με συνέπεια την κλινική εκδήλωση παθολογικών καταστάσεων. Δεν είναι επομένως τυχαία η συνύπαρξη διαβήτη τύπου 1 με άλλες αυτοάνοσες παθήσεις στον ίδιο ασθενή. Στον βαθμό που η κλινική εκδήλωση του διαβήτη τύπου 1 αποτελεί συνέπεια αυτοάνοσης διαταραχής, θα πρέπει να υπάρχει αυξημένος δείκτης κλινικής υποψίας. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος θυρεοειδικών ορμονών, αντιθυρεοειδικών αντισωμάτων, επιπέδων βιταμίνης Β12, αντισωμάτων κοιλιοκάκης και λοιπών εξειδικευμένων εξετάσεων μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση συννοσηροτήτων σε διαβητικούς τύπου 1 και ειδικότερα αυτοάνοσων παθήσεων.•••

Marchal, and N. Tubiana- Rufi,“Prevalence and clinical features of celiac disease in 950 children with type 1 diabetes in France”, Diabetes and Metabolism, vol. 33, no. 6, pp.

453-458, 2007.

20. G. Barera, R. Bonfanti, M. Viscardi et al.,“Occurrence of celiac disease after onset of type 1 diabetes: a 6-year prospective longitudinal study”, Pediatrics, vol. 109, no.

5, pp. 833-838, 2002.

21. B.-H. Toh, “Diagnosis and classification of autoimmune gastritis, ”Autoimmunity Reviews, vol. 13, no. 4-5, pp. 459-462, 2014. [57] C. E. M. De Block, I. H. De Leeuw, and L. F. Van Gaal, 22. “Autoimmune gastritis in type 1 diabetes: a clinically oriented review”, Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, vol. 93, no.

2, pp. 363-371, 2008.

23. K. Kakleas, M. Kostaki, E. Critselis et al., “Gastric autoimmunity in children and adolescents with type 1 diabetes: a prospective study”, Hormone Research in Paediatrics, vol. 77, no. 2, pp. 121-126, 2012.

24. C. E. M. De Block, I. H. De Leeuw, J. J. F. Vertommen et al, “Beta-cell, thyroid, gastric, adrenal and coeliac autoimmunity and HLADQ types in type 1 diabetes”, Clinical and Experimental Immunology, vol. 126, no. 2, pp. 236-241, 2001.

25. E. E. Fröhlich-Reiterer, J. Huber, H. Katz et al., “Do children and adolescents with type 1 diabetes mellitus have a higher frequency of parietal cell antibodies than healthy controls?”, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, vol. 52, no. 5, pp. 558-562, 2011.

26. C. Jaeger, E. Hatziagelaki, R. Petzoldt, and R. G. Bretzel, “Comparative analysis of organspecific autoantibodies and celiac diseaseassociated antibodies in type 1 diabetic patients, their first-degree relatives, and

healthy control subjects”, Diabetes Care, vol. 24, no. 1, pp. 27-32, 2001.

27. G. Meyer, K. Neumann, K. Badenhoop, and R. Linder, “Increasing prevalence of addison’s disease in german females: health insurance data 2008-2012”, European Journal of Endocrinology, vol. 170, no. 3, pp. 367373, 2014.

28. C. Betterle and L. Morlin, “Autoimmune Addison’s disease”, Endocrine Development, vol. 20, pp. 161-172, 2011.

29. E. H. Kemp, N. G. Gavalas, D. J. Gawkrodger, and A. P. Weetman, “Autoantibody responses to melanocytes in the depigmenting skin disease vitiligo”, Autoimmunity Reviews, vol.

6, no. 3, pp. 138-142, 2007.

30. E. H. Kemp, E. A. Waterman, and A. P.Weetman, “Autoimmune aspects of vitiligo”, Autoimmunity, vol. 34, no. 1, pp. 65-77, 2001.

31. A. Taïeb and M. Picardo, “The definition and assessment of vitiligo: a consensus report of the Vitiligo European Task Force”, Pigment Cell Research Journal, vol. 20, no. 1, pp.

27-35, 2007.

32. K. V. Gopal, G. R. Rao, and Y. H. Kumar, “Increased prevalence of thyroid dysfunction and T1DM in Indian vitiligo patients: a casecontrol study”, Indian Dermatology Online Journal, vol. 5, no. 4, pp. 456-460, 2014.

33. G. S. Eisenbarth and P. A. Gottlieb, “Autoimmune Polyendocrine Syndromes”, The New England Journal of Medicine, vol. 350, no. 20, pp.

2068-2079, 2004.

34. C. Schneller, L. Finkel, M. Wise, J. R. Hageman, and E. Littlejohn, “Autoimmune polyendocrine syndrome: a case-based review”, Pediatric Annals, vol. 42, no. 5, pp. 203-208, 2013.

35. G. Hermann, A. Thon, K. Mönkemöller et al., “Comorbidity of type 1 diabetes and juvenile idiopathic arthritis”, Journal of Pediatrics, vol.

166, no. 4, pp. 930-935. e3, 2015.

63

ΑΡΘΡΟ

Έρευνα στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο

ΆΝΟΙΑ

Το φορτίο των φροντιστών 200.000 ασθενείς με άνοια στην Ελλάδα, διεθνώς περίπου 50 εκατομμύρια

της Δρος Ίλιας Θεοτοκά, Κλινικής ψυχολόγουψυχοθεραπεύτριας στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, προέδρου της Δράσης για την Ψυχική Υγεία

T

ο 2030 ο αριθμός των ασθενών θα φτάσει τις 280.000. Βασικά συμπτώματα είναι η διαταραχή της πρόσφατης μνήμης και στη συνέχεια διαταραχές και στις υπόλοιπες νοητικές λειτουργίες. Οι ασθενείς και οι συγγενείς των ασθενών καλούνται να χειριστούν τις μεταβολές που προκύπτουν από τις γνωστικές-συμπεριφορικές και λειτουργικές διαταραχές της νόσου. Πρόσφατη μελέτη που διεξαγάγαμε στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, στην περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, έδειξε ότι οι συγγενείς των ασθενών είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένοι ψυχολογικά από τη φροντίδα που απαιτείται για αυτήν τη χρόνια νόσο.

64

Συγκεκριμένα, βρήκαμε ότι εμφανίζουν αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές, κρίσεις πανικού σε αυξημένα επίπεδα, αδράνεια και έλλειψη ενδιαφερόντων. Τα ευρήματα της μελέτης μπορούν να συσχετιστούν και με την παρατεταμένη οικονομική κρίση, καθότι συγγενείς και ασθενείς αναζητούν συχνότερα ψυχολογική στήριξη. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι συγγενείς των ατόμων με νόσο του Alzheimer είναι είτε οι σύζυγοι, που είναι άτομα μεγάλης ηλικίας, με τα δικά τους προβλήματα υγείας, είτε τα παιδιά τους, που είναι συνήθως στην ηλικία των 40-50 ετών. Πρόκειται, δηλαδή, για ηλικίες κατεξοχήν παραγωγικές, με υποχρεώσεις επαγγελματικές και οικογενειακές. Οι ρόλοι που καλούνται να αναλάβουν αυ-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

τά τα άτομα είναι πολλοί και ως εκ τούτου η πίεση μεγάλη. Την ίδια ώρα, η κοινωνική υποστήριξη από ΚΑΠΗ, κέντρα αλληλοβοήθειας ή προγράμματα βοήθειας στο σπίτι είναι περιορισμένη.

Οδηγίες για τους συγγενείς Οι συγγενείς χρειάζονται εκπαίδευση για να διαχειριστούν τον ασθενή. Χρειάζεται να ελέγξουν τις ενοχές τους, να έχουν τις ανάλογες προσδοκίες όσον αφορά τη νόσο. Θα πρέπει, δηλαδή, να μάθουν τι να περιμένουν από τη νόσο. Ευτυχώς, δεν εξελίσσεται από τη μία μέρα στην άλλη, έχει αργή πορεία, οπότε έχουν όλο τον χρόνο να προσαρμοστούν. Είναι ακόμη σημαντικό να μάθουν να αφιερώνουν χρόνο στον εαυτό τους, να κάνουν διαλείμματα από τη φροντίδα. Εμείς συνιστούμε ένα απόγευμα την εβδομάδα, ένα Σαββατοκύριακο τον μήνα, να απέχουν από τη φροντίδα του ασθενούς. Ο βασικός στόχος είναι η διατήρηση της λειτουργικής ικανότητας, η διατήρηση δηλαδή των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής, της ανεξαρτησίας του ατόμου (όσο αυτό είναι δυνατό) και της αίσθησης της αξιοπρέπειας. Οι φαρμακευτικές θεραπείες έχουν ως στόχο την επιβράδυνση της νόσου για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Για τον λόγο αυτό, οι μη φαρμακευτικές θεραπείες κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος.•••

Who is who Η Ίλια Θεοτοκά είναι κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια. Έκανε τις πτυχιακές και μεταπτυχιακές της σπουδές στην Κλινική και Εξελικτική Ψυχολογία στη Σχολή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης στην Ελβετία. Η διδακτορική της διατριβή αφορούσε την κατάθλιψη των ενηλίκων. Εργάστηκε αρχικά στην Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Υπηρεσία για το Παιδί και τον Έφηβο στη Λωζάννη της Ελβετίας και στην Ελλάδα στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής «Δρομοκαΐτειο» για 6 χρόνια. Τα τελευταία 20 χρόνια, εργάζεται στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο. Διατηρεί ιδιωτικό γραφείο από το 1997. Έχει διδάξει Ψυχολογία σε πολλά εκπαιδευτικά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Είναι συγγραφέας πολλών επιστημονικών άρθρων και κεφαλαίων σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά και βιβλία. Έχει επίσης συμμετάσχει ως ομιλήτρια σε πάνω από 150 ελληνικά και ξένα συνέδρια, workshops και σεμινάρια.

65

ΑΡΘΡΟ

Μετρώντας τα μόρια της ζωής

Εξετάσεις που μετρούν πολύ μικρά μόρια υποδεικνύουν τις ιδανικές Dr. Δημήτρης Τσουκαλάς, θεραπευτικές επιλογές, Γιατρός και επιστημονικός αλλά και τον τρόπο ζωής διευθυντής του ιατρικού ομίλου Metabolomic Medicine που ταιριάζει στον καθένα Switzerland ξεχωριστά

H

πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών, των βιταμινών και άλλων στοιχείων σε επάρκεια μέσα από μια ισορροπημένη διατροφή είναι ένας από τους μεγαλύτερους και πιο διαδεδομένους μύθους σχετικά με τη διατροφή και την υγεία. Πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να βελτιώσουν ή να διατηρήσουν την υγεία τους μέσα από σωστές διατροφικές επιλογές, χωρίς τα επιθυμητά αποτελέσματα. Σίγουρα η σωστή διατροφή είναι ζωτικής σημασίας, δυστυχώς όμως, σήμερα, αυτό από μόνο του δεν είναι αρκετό. Ας δούμε όμως γιατί. Ο Bruce Ames, καθηγητής στο Berkeley

66

University of California, είναι ένας από τους κορυφαίους και πιο αναγνωρισμένους ερευνητές παγκοσμίως στη δημόσια υγεία. Οι έρευνές του στη διατροφή και τον μεταβολισμό έχουν συμβάλει τα μέγιστα στη σύγχρονη διαμόρφωση των επιστημών της Ιατρικής και της Διατροφολογίας. Η πιο σημαντική, κατά την άποψή μου, συνεισφορά του κορυφαίου αυτού ερευνητή αφορά στη «Θεωρία της Διαλογής των Μικροθρεπτικών Συστατικών στον Ανθρώπινο Οργανισμό» (Triage Theory), την οποία δημοσίευσε για πρώτη φορά στο επιστημονικό περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS) το 2006.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

67

ΑΡΘΡΟ

Ο Bruce Ames παρατήρησε και αργότερα απέδειξε, με επόμενες δημοσιεύσεις, ότι ο ανθρώπινος οργανισμός λειτουργεί βάσει ενός συστήματος που διανέμει και χρησιμοποιεί τα μικροθρεπτικά συστατικά (40 περίπου βασικά συστατικά, όπως οι βιταμίνες, τα μεταλλικά στοιχεία, αμινοξέα και τα λιπαρά οξέα ω3-ω6 και ω9) που έχει στη διάθεσή του, ανάλογα με τις ανάγκες που αφορούν στην άμεση επιβίωση, εις βάρος λειτουργιών που αφορούν λιγότερο επείγουσες διαδικασίες.

Όταν η λύση ανάγκης γίνεται μόνιμη κατάσταση λειτουργίας

Η διενέργεια ειδικών εξετάσεων που εντοπίζουν τις ακριβείς ανάγκες βοηθά τον γιατρό σε μια πιο άμεση και αποτελεσματική θεραπεία

68

Σε μια κατάσταση ξαφνικού κινδύνου, που το σώμα μας χρειάζεται για παράδειγμα ασβέστιο, ώστε να απελευθερώσει άμεσα ενέργεια, αποσύρει ασβέστιο από τα οστά και το προωθεί στο εσωτερικό των κυττάρων (μιτοχόνδρια), όπου χρησιμοποιείται ως εναλλακτικός μηχανισμός παραγωγής ενέργειας. Υπό ιδανικές συνθήκες, και όταν ο οργανισμός έχει άφθονο ασβέστιο στη διάθεσή του, καταφέρνει να αντεπεξέλθει άμεσα στη μη αναμενόμενη δυσκολία και, αφού περάσει ο κίνδυνος, αποκαθιστά το έλλειμμα με την πρώτη ευκαιρία. Αν όμως ο εναλλακτικός μηχανισμός παραγωγής ενέργειας χρησιμοποιείται συνεχόμενα και όχι ως εναλλακτική λύση σε έκτακτες καταστάσεις, αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη σταθερή μείωση της περιεκτικότητας των οστών σε ασβέστιο (οστεοπόρωση) και την αυξημένη εναπόθεση ασβεστίου στο εσωτερικό των κυττάρων (αρτηριοσκλήρυνση, αρθρίτιδες, ασβεστώσεις). Οι σταδιακές αλλαγές και βλάβες που αθροίζονται ως αποτέλεσμα των χρόνιων ελλείψεων αυξάνουν τον κίνδυνο για νόσο και επιταχύνουν τον ρυθμό γήρανσης.

Νόσος & Πρόληψη Οι επιπτώσεις της συγκεκριμένης θεωρίας στη δημόσια υγεία είναι τεράστιες. Η φυσιολογική λειτουργία βασικών μεταβολικών οδών αλλοιώνεται, λόγω της ανεπάρκειας σε βασικά μικροθρεπτικά συστατικά. Αυτό όμως συνεπάγεται ότι νοσήματα που συνδέονται με τη γήρανση μπορούν εύκολα να προληφθούν, εξασφαλίζοντας στον οργανισμό μια επαρκή παροχή σε βιταμίνες, μεταλλικά στοιχεία, λιπαρά οξέα και αμινοξέα.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

Το ανθρώπινο σώμα, ως μια μηχανή εσωτερικής καύσης, χρειάζεται συγκεκριμένα συστατικά ώστε να λειτουργήσει σύμφωνα με τις προδιαγραφές της. Ακούμε συχνά ότι μέσα από μια ισορροπημένη διατροφή, μπορεί το σώμα μας να λάβει όλες τις βιταμίνες και τα συστατικά που χρειάζεται για να λειτουργήσει σωστά. Αυτό μπορεί να ίσχυε μέχρι και πενήντα ή εκατό χρόνια πριν, δεν ισχύει όμως σήμερα. Η σύγχρονη διατροφή δεν μπορεί να καλύψει όχι τα ιδανικά επίπεδα σε θρεπτικές ουσίες, αλλά ούτε καν τις ελάχιστες απαραίτητες ποσότητες σε βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία, όπως αυτά προτείνονται μέσα από τις Συνιστώμενες Ημερήσιες Δόσεις. Η διατροφή και οι ελλείψεις σε μικροθρεπτικά είναι η κυριότερη αιτία νόσου σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Ανεπάρκειες σε μικροθρεπτικά και νοσήματα* Μ αγνήσιο: Βλάβη στο DNA, καρκίνος του εντέρου  Φολικό οξύ: Βλάβη σε επίπεδο χρωμοσωμάτων, καρκίνος του παχέος εντέρου Β ιταμίνη D: Πολυάριθμες μορφές καρκίνου, έκπτωση νοητικών λειτουργιών Ψ ευδάργυρος: Καρκίνος στον οισοφάγο Κ άλιο: Καρδιολογικά νοσήματα Β ιταμίνη Κ: Οστεοπόρωση, αντίσταση στην ινσουλίνη  Σελήνιο: Εγκεφαλικό επεισόδιο, θρόμβωση, καρδιολογικά νοσήματα, προσβολή από ιώσεις  Σίδηρος: Διαταραχές της ανάπτυξης στα παιδιά

Μπορεί, λοιπόν, να αρρωστήσουμε για δύο κυρίως λόγους:  ε ίτε άμεσα (οξέως), όπως από κάποια ίωση, ένα κάταγμα ή μετά από ένα έντονο ψυχογενές στρες,  ε ίτε να οδηγηθούμε σταδιακά προς τη νόσο, μετά από μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, όπου το σώμα μας συσσώρευσε ελλείμματα και δυσλειτουργίες, και αυτά εμφανίζονται ως χρόνια νόσος.

Στην πρώτη περίπτωση, αρκεί να ξεκουραστούμε, να φάμε καλά και αν τα συμπτώματα είναι έντονα ή απειλούν τη ζωή μας, να τα ελέγξουμε μέσα από την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Συνήθως, * B. N. Ames “Diet for Health and Longevity”

η όλη διαδικασία μπορεί να διαρκέσει από λίγες ημέρες έως λίγες εβδομάδες. Στη δεύτερη όμως περίπτωση, η νόσος επέρχεται μετά από χρόνια συσσώρευσης ελλείψεων και βλαβών, όπου δεν μας είναι εύκολο να συνδέσουμε την πραγματική αιτία με το πρόβλημα. Σε αυτήν την περίπτωση, δεν αρκεί πλέον η ξεκούραση και το καλό φαγητό για να επιτύχουμε πραγματική και πλήρη ίαση. Θα πρέπει να δώσουμε στο σώμα και τα συστατικά που χρειάζεται για να λειτουργήσει σωστά. Η διενέργεια ειδικών εξετάσεων, που εντοπίζουν τις ακριβείς ανάγκες, βοηθά τον γιατρό σε μια πιο άμεση και αποτελεσματική θεραπεία. Οι εξετάσεις αυτές ανήκουν στην προσέγγιση που ονομάζεται Ιατρική Ακριβείας και στοχεύει στο να εντοπίσει: «τη σωστή αγωγή, στον σωστό ασθενή, τη σωστή στιγμή».

Πρόληψη και αιτιολογική αντιμετώπιση με την Ιατρική Ακριβείας Κάθε άνθρωπος αποτελεί ένα μοναδικό βιολογικό σύστημα, με διαφορετικές ανάγκες και ελλείψεις. Γι’ αυτό και οι γενικές συστάσεις όπως «χάσε βάρος», «κόψε το κάπνισμα» ή «κάνε άσκηση» εφαρμόζονται από ένα χαμηλό ποσοστό. Δεν μπορεί να κάνει άσκηση κάποιος που δεν έχει ενέργεια ή δεν μπορεί να κοιμηθεί. Δεν μπορεί να χάσει βάρος κάποιος που πεινάει συνέχεια, γιατί το σώμα του, τη συγκεκριμένη περίοδο, έχει αυξημένη ανάγκη από πρωτεΐνες (κρέας, αυγό,

ψάρι) και του προτείνεται να τρώει περισσότερα φρούτα και λαχανικά, γιατί αυτό είναι καλό για τον ευρύτερο πληθυσμό. Δεν έχει τις ίδιες ανάγκες ένας ασθενής σε φλεγμονή με έναν υγιή αθλητή ή ένας έφηβος σε ανάπτυξη με ένα άτομο 50 ετών που κάνει καθιστική ζωή. Η Precision Medicine (Ιατρική Ακριβείας) είναι η σύγχρονη προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη τη μοναδικότητα του τρόπου ζωής, τη διατροφή, τα γονίδια, τη μικροβιακή σύνθεση και το περιβάλλον των ανθρώπων. Ο στόχος είναι η επαναφορά της ιδανικής βιολογικής ισορροπίας του ανθρώπινου οργανισμού για κάθε άτομο ξεχωριστά. Με την εφαρμογή της Ιατρικής Ακριβείας έχουμε διαπιστώσει ότι οι ασθενείς δεν δυσκολεύονται στην αλλαγή τρόπου ζωής και διατροφής, όπως όταν δίνονται γενικές οδηγίες. Τα εργαλεία της Ιατρικής Ακριβείας ενσωματώνουν δεδομένα από τις μεταβολομικές αναλύσεις (μέτρηση χημικών αντιδράσεων στον ανθρώπινο οργανισμό), το μικροβίωμα, τα γονίδια, τον τρόπο ζωής, τη διατροφή και την παθολογία του ατόμου, για τη στοχευμένη διαχείριση της υγείας του. Παρέχονται ακριβή δεδομένα, που καθοδηγούν τον γιατρό στην αντιμετώπιση και την πρόληψη αυτοάνοσων και χρόνιων ασθενειών, όπως η νόσος του Hashimoto, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ψωρίαση, η νόσος του Crohn, ο διαβήτης και η υπέρταση.

Βιβλιογραφικές αναφορές • www.bruceames.org/bnacv.php • www.pnas.org/content/103/47/17589.full.pdf • www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19692494 • www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23595672 • www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22279208 • www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3513836/ • www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19594962 • www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22142665

Στην υγειά σας! •••

Who is who Ο Dr. Δημήτρης Τσουκαλάς είναι γιατρός και επιστημονικός διευθυντής του ιατρικού ομίλου Metabolomic Medicine Switzerland, με κλινικές στη Ζυρίχη, την Αθήνα, το Μιλάνο, τη Βενετία και το Βουκουρέστι. Είναι πρωτοπόρος στην κλινική εφαρμογή της Precision Medicine (Ιατρική Ακριβείας) για την πρόληψη και θεραπεία αυτοάνοσων και χρόνιων προβλημάτων υγείας, όπως η θυρεοειδίτιδα Hashimoto, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η σκλήρυνση κατά πλάκας, η ψωρίαση, η νόσος του Crohn και η ελκώδης κολίτιδα. Είναι συνεργαζόμενο μέλος της Παγκό-

σμιας Ακαδημίας Επιστημών-Associate Member World Academy of Sciences. Είναι επίσης συγγραφέας του best seller βιβλίου «Πώς να ζήσετε 150 χρόνια με υγεία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και έχει μεταφραστεί στην αγγλική και την ιταλική γλώσσα. Σε συνεργασία με εθνικά και διεθνή πανεπιστημιακά ιδρύματα, διεξάγει έρευνα στα αυτοάνοσα νοσήματα, με στόχο τον εντοπισμό δεικτών που αφορούν στην πρόληψη και στην αιτιολογική θεραπεία ασθενειών που συνδέονται με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Έχει δημοσιεύσει επιστημονικές μελέτες

και είναι κεντρικός ομιλητής σε διεθνή συνέδρια για την εφαρμογή της εξατομικευμένης ιατρικής στην πρόληψη και θεραπεία αυτοάνοσων και χρόνιων ασθενειών. Σε συνεργασία με το European Institute of Νutritional Medicine, δημιούργησε το online μάθημα συνεχόμενης ιατρικής εκπαίδευσης (CME) για την κλινική εφαρμογή της μεταβολομικής και της διατροφικής ιατρικής, αναγνωρισμένο από το ιταλικό Υπουργείο Υγείας, που παρέχει 30 μόρια CME. Έχει τιμηθεί με εύφημο μνεία από το ελληνικό Υπουργείο Υγείας για τη συμβολή του στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας.

69

Κέντρο τεχνητής νοημοσύνης δημιουργεί η Pfizer στην Ελλάδα

Σ

τον διεθνή χάρτη της ψηφιακής έρευνας μπαίνει η Ελλάδα, χάρη στο digital hub που θα δημιουργήσει η Pfizer στη Θεσσαλονίκη. Ποια είναι η επένδυση της φαρμακοβιομηχανίας που πρωταγωνίστησε στην ομιλία του πρωθυπουργού στην 84η ΔΕΘ; Η πολυεθνική εταιρεία Pfizer αποφάσισε να δημιουργήσει στη Θεσσαλονίκη το πρώτο από τα έξι διεθνή κέντρα ψηφιακής τεχνολογίας, τεχνητής νοημοσύνης και ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων. Συγκεκριμένα, η εταιρεία αναπτύσσει ένα παγκόσμιο δίκτυο ψηφιακών εργαστηριακών κέντρων (digital hubs). Μέρος του σχεδίου αποτελεί και η εγκατάσταση ενός τέτοιου κέντρου στη Θεσσαλονίκη. Η υποδομή εκτιμάται ότι θα είναι επι-

70

χειρησιακά έτοιμη κατά τη διάρκεια του 2020. Έχει τη δυνατότητα να προσφέρει 200 θέσεις εργασίας υψηλών δεξιοτήτων, οι οποίες ενδεχομένως να διευρυνθούν στην πορεία. Μεταξύ των 200 θέσεων περιλαμβάνονται ηλεκτρολόγοι μηχανικοί και μηχανικοί ηλεκτρονικών υπολογιστών. «Στην Ελλάδα υπάρχει υψηλός αριθμός ταλαντούχων ανθρώπων στον τομέα της ψηφιακής τεχνολογίας» αναφέρει η φαρμακοβιομηχανία και ξεκαθαρίζει ότι «σχεδιάζει να συνεργαστεί με πανεπιστήμια και τοπικά κέντρα ανάπτυξης νέων τεχνολογιών ώστε να δημιουργήσει στη Θεσσαλονίκη μια ομάδα παγκόσμιου επιπέδου». Υπάρχει όμως κι άλλος ένας πιθανός λό-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

γος για τον οποίο η Pfizer επέλεξε τη Θεσσαλονίκη για τη δημιουργία ενός από τα πρώτα hub και αυτός δεν είναι άλλος από τον Θεσσαλονικιό CEO της εταιρείας. Ο Albert Bourla ανέλαβε το «τιμόνι» της Pfizer τον Ιανουάριο του 2019, αντικαθιστώντας τον Ian Read, ο οποίος ηγείτο της αμερικανικής φαρμακοβιομηχανίας επί 8 χρόνια. Ο Bourla σπούδασε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στη Βιοτεχνολογία στο ίδιο πανεπιστήμιο, ενώ ξεκίνησε την καριέρα του στην εταιρεία ως τεχνικός διευθυντής της Ελλάδας στο τμήμα Υγείας Ζώων. Μετακόμισε στις ΗΠΑ το 2001 και σταδιακά ανήλθε στην ιεραρχία της εταιρείας.

Άνιση μεταχείριση των γυναικών στο έμφραγμα

O

ι γυναίκες λαμβάνουν χειρότερη θεραπεία σε σύγκριση με τους άνδρες όταν παθαίνουν καρδιακό επεισόδιο, ακόμη κι όταν τα ποσοστά διάγνωσης είναι τα ίδια, σύμφωνα με νέα έρευνα. Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το British Heart Foundation (BHF) και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Οι ερευνητές παρακολούθησαν 48.282 άτομα (47% γυναίκες, 53% άνδρες), ύποπτα για καρδιακή προσβολή, σε 10 νοσοκομεία σε όλη τη Σκωτία. Η αρχική διάγνωση έγινε χρησιμοποιώντας το ίδιο όριο τροπονίνης για άνδρες και γυναίκες, ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκαν νέες τιμές ειδικά για άνδρες και γυναίκες (16 ng/L τροπονί-

νης στις γυναίκες και 34 ng/L στους άνδρες). Στη συνέχεια, καταγράφηκε η επακόλουθη θεραπεία που έλαβαν και το αν έπαθαν άλλη καρδιακή προσβολή ή αν πέθαναν μέσα σε χρονικό διάστημα ενός έτους. Η χρήση συγκεκριμένων ορίων για άνδρες και γυναίκες αύξησε τον αριθμό των γυναικών κατά 42% (από 3.521 σε 4.991 γυναίκες επί συνόλου 22.562 γυναικών του δείγματος). Αυτή η αύξηση σήμαινε ότι ένα παρόμοιο ποσοστό ανδρών και γυναικών βρέθηκε να πάσχει από καρδιακή προσβολή αφού πήγε στο Τμήμα Επειγόντων με πόνο στο στήθος (22% των γυναικών και 21% των ανδρών). Όμως, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, παρά τη βελτίωση της διάγνωσης, οι γυναίκες είχαν τις μισές πιθανότη-

τες σε σχέση με τους άνδρες για να λάβουν τις συνιστώμενες θεραπείες σε περίπτωση καρδιακής προσβολής. Αυτό περιλάμβανε στεφανιαία επαναγγείωση με τοποθέτηση στεντ (15% έναντι 34%), διπλή αντιαιμοπεταλιακή θεραπεία (26% έναντι 43%) και προληπτικές θεραπείες περιλαμβανομένων και των στατινών (16% έναντι 26%). Η βελτίωση στη διάγνωση δεν οδήγησε επίσης σε μείωση του αριθμού των γυναικών που έπαθαν κι άλλη καρδιακή προσβολή ή πέθαναν από καρδιαγγειακή νόσο εντός ενός έτους.

71

NEWSROOM

Διαδερμικό έμπλαστρο για τη σχιζοφρένεια

H

Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε ένα διαδερμικό έμπλαστρο που απελευθερώνει την αντιψυχωτική ουσία ασεναπίνη, για τη θεραπεία ενηλίκων με σχιζοφρένεια. Το έμπλαστρο εφαρμόζεται μία φορά την ημέρα και παρέχει παρατεταμένα συγκεντρώσεις ασεναπίνης μέσα σε 24 ώρες.

H ουσία ασεναπίνη σε υπογλώσσια μορφή κυκλοφορεί στην Ευρώπη και στη χώρα μας με την ονομασία Sycrest, για τη θεραπεία των μέτριων έως σοβαρών μανιακών επεισοδίων που σχετίζονται με

διπολική διαταραχή Ι στους ενήλικες. «Τα διαδερμικά έμπλαστρα μπορούν να παρέχουν στους φροντιστές και στους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης μια μη ενοχλητική, οπτική επιβεβαίωση ότι χρησιμοποιείται η θεραπεία» λέει η δρ Leslie Citrome, κλινική καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο New York Medical College Valhalla. Η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια του έμπλαστρου αποδείχθηκαν σε διάστημα έξι εβδομάδων σε μια διεθνή, διπλή-τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο μελέτη, στην οποία συμμετεί-

χαν 616 ενήλικες με σχιζοφρένεια. Η μελέτη έδειξε σημαντική βελτίωση στην κλίμακα εκτίμησης του θετικού και αρνητικού συνδρόμου (PANSS). Η κλίμακα αυτή αναπτύχθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1980 και εξελίχθηκε σε βασικό εργαλείο για την εκτίμηση της πορείας της νόσου ενώ θεωρήθηκε ευαίσθητη στη μεταβολή της ψυχοπαθολογίας μετά τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Εξετάζει 30 παραμέτρους, από τις οποίες οι 7 αποτελούν τη θετική κλίμακα, οι 7 την αρνητική και οι 16 τη γενική ψυχοπαθολογία. Επίσης, στις δοκιμές του φαρμάκου υπήρξε σημαντική βελτίωση στην κλίμακα CGI-S, που είναι ένα συχνά χρησιμοποιούμενο εργαλείο για την αξιολόγηση της σοβαρότητας της νόσου στις δοκιμές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ). Το προφίλ ασφάλειας της διαδερμικής ασεναπίνης ήταν σύμφωνο με αυτό που είναι γνωστό για την υπογλώσσια ασεναπίνη. Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες ήταν εξωπυραμιδική διαταραχή, αντίδραση στη θέση εφαρμογής και αύξηση βάρους. Το φύλλο οδηγιών του νέου φαρμάκου φέρει προειδοποίηση που δηλώνει ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ασθενών με ψύχωση που σχετίζεται με άνοια.

Pharmathen: Επενδυτικό πλάνο-«παράδειγμα προς μίμηση»

N

έα μονάδα στο εργοστάσιο στις Σάπες της Ροδόπης, 250 εκατ. ευρώ σε επενδύσεις σε βάθος πενταετίας και 300 νέες θέσεις εργασίας οδηγούν τη Pharmathen στο επόμενο επενδυτικό επίπεδο. «Παράδειγμα προς μίμηση» χαρακτήρισε ο υπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Άδ. Γεωργιάδης, την πορεία της Pharmathen, κατά την ομιλία του στα εγκαίνια της νέας μονάδας Ενέσιμων Βραδείας Αποδέσμευσης (LAI) του ελληνικού φαρμακευτικού ομίλου.

72

Η νέα μονάδα αποτελεί επένδυση ύψους 50 εκατ. ευρώ. «Είναι μια καθετοποιημένη μονάδα παραγωγής ενεσίμων φαρμάκων και από τις ελάχιστες στον κόσμο. Θα αποτελέσει σημείο αναφοράς και για τον κλάδο υγείας στη χώρα μας» τόνισε ο Βασίλειος Κάτσος αναφερόμενος στη νέα γραμμή παραγωγής, η οποία αποτελεί επέκταση της αρχικής εγκατάστασης που λειτουργεί από το 2010. Έχει συνολική ετήσια παραγωγή που αγγίζει τα 3 δισ. δισκία και τα 2 δισ. κάψουλες. Η λει-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

τουργία της είναι έτοιμη να ξεκινήσει, μετά τη λήψη των σχετικών εγκρίσεων των προϊόντων που θα παράγονται με τη νέα τεχνολογία και θα εξάγονται. Σύμφωνα με τον κ. Κάτσο, «ερευνούμε για τον κόσμο, επενδύουμε στην Ελλάδα». Το πλάνο της εταιρείας περιλαμβάνει επένδυση συνολικού ύψους άνω των 250 εκατ. ευρώ για την επόμενη πενταετία. Το ποσό αυτό έρχεται να προστεθεί στην επένδυση των 200 εκατ. ευρώ που έχει ήδη διαθέσει η εταιρεία σε έ-

Εξαπλώνεται η τεχνητή νοημοσύνη στην Υγεία

Σ

χεδόν κατά 90% αυξήθηκε το 2019, σε σύγκριση με πέρσι, ο αριθμός των 500 στελεχών του κλάδου υγείας στις ΗΠΑ, οι οποίοι δήλωσαν ότι οι οργανώσεις τους εφαρμόζουν στρατηγικές τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ). Το 2018, το 33% των στελεχών είχαν εφαρμόσει μια τέτοια στρατηγική, έναντι 62% φέτος. Αυτό έδειξε έρευνα της εταιρείας Optum, που διεξάγεται κάθε χρόνο, εξετάζοντας τη στάση 500 στελεχών από τον χώρο της υγείας απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη. Σύμφωνα με την έρευνα, ο μέσος οργανισμός αναμένεται να επενδύσει 39,7 εκατ. δολ. στην ΑΙ τα επόμενα 5 χρόνια, 7,3 εκατ. δολ. περισσότερα από όσα εκτιμήθηκαν πέρσι. Πολλοί από τους ερωτηθέντες προέβλεψαν επίσης βραχυπρόθεσμη απόδοση επένδυσης (ROI). Το 50% των στελεχών της υγειονομικής περίθαλψης δήλωσαν ότι αναμένουν να δουν την απόδοση της επένδυσης (ROI) στις εφαρμογές τους σε 3 χρόνια, σε σύγκριση με το 31% το 2018. Αυτό περιλαμβάνει το 55% των νοσοκομείων και το 52% των ασφαλιστικών εταιρειών υγείας. Τα στελέχη έδειξαν σαφή προτίμηση για διοικητικές εφαρμογές, πέρα από την κλινική εφαρμογή της AI. Από τις κορυφαίες εφαρμογές της έρευνας, 4 από τις 5 ήταν διοικητικές και το 50% των ε-

ρωτηθέντων δήλωσαν ότι οι οργανώσεις τους θα επενδύσουν πρώτα στην αυτοματοποίηση επιχειρηματικών διαδικασιών, όπως διοικητικές εργασίες ή εξυπηρέτηση πελατών. Περισσότερο από το ένα τρίτο των οργανισμών (36%) θα επενδύσουν σε κλινικές εφαρμογές, όπως οι φαρμακευτικές θεραπείες, και το ίδιο ποσοστό θα επενδύσει στην επιτάχυνση της έρευνας για νέες θεραπευτικές ή κλινικές ανακαλύψεις, σύμφωνα με την έκθεση. Πολλά από τα στελέχη της υγειονομικής περίθαλψης δήλωσαν ότι ελπίζουν να χρησιμοποιήσουν την AI για την επίλυση επιχειρησιακών προκλήσεων, όπως η αυτοματοποίηση των προηγού-

μενων εγκρίσεων (51%), η διαχείριση ηλεκτρονικών αρχείων υγείας (45%) και η επιλογή κατάλληλων επιλογών περίθαλψης (38%). Περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες αναμένουν ότι η AI θα δημιουργήσει περισσότερες ευκαιρίες εργασίας. Τα περισσότερα στελέχη συμφώνησαν ότι η πρόσληψη ατόμων με εμπειρία στην τεχνολογία AI αποτελεί προτεραιότητα για την οργάνωσή τους. Υπήρξε επίσης ευρεία συμφωνία ότι μέχρι το 50% των νέων ρόλων για τους υπαλλήλους θα απαιτήσει εργασιακή εμπειρία στην AI και ότι οι υπάλληλοί τους δεν εκπαιδεύονται αρκετά γρήγορα σε αυτόν τον τομέα.

ρευνα και ανάπτυξη τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Η εταιρεία διατηρεί παρουσία σε περισσότερες από 85 χώρες, έχει στο ενεργητικό της περισσότερες από 100 πατέντες και δεκάδες φάρμακα. Πάνω από το 30% των 1.100 εργαζομένων της είναι στελέχη με μεταπτυχιακές σπουδές και διδακτορικά. Τα λειτουργικά κέρδη της εταιρείας εκτιμάται ότι θα ανέλθουν σε 60 εκατ. ευρώ το 2019 και θα ξεπεράσουν τα 100 εκατ. ευρώ την επόμενη διετία.

73

NEWSROOM

Οι μεγάλες δόσεις στατινών συνδέονται με οστεοπόρωση

Π

αλαιότερες μελέτες έχουν δείξει ότι η θεραπεία με στατίνες δρα προστατευτικά στα οστά. Φαίνεται όμως ότι παίζει ρόλο η δοσολογία. Νέα μεγάλη έρευνα δείχνει ότι σε μεγάλες δόσεις οι στατίνες συνδέονται με οστεοπόρωση. Η μελέτη δημοσιεύτηκε online στο περιοδικό Annals of the Rheumatic Diseases. Οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα για όλους τους κατοίκους της Αυστρίας κάτω των 90 ετών, δηλαδή σχεδόν 8 εκατομμύρια άτομα, από τον Ιανουάριο του 2006 έως τον Δεκέμβριο του 2007. Εντοπίστηκαν 353.502 άτομα, που λάμβαναν μία από τις 7 διαθέσιμες στατίνες για τουλάχιστον 1 χρόνο (σιμβαστατίνη, λοβαστατίνη, πραβαστατίνη, φλουβαστατίνη, ατορβαστατίνη, κεριβαστατίνη και ροσουβαστατίνη). Οι ασθενείς ήταν περίπου ομοιόμορφα κατανεμημένοι μεταξύ των δύο φύλων. Μεταξύ αυτών, 11.701 άτομα (1.765 άνδρες και 9.936 γυναίκες) διαγνώστηκαν με οστεοπόρωση. Στη συνέχεια, έγινε σύγκριση με μια ομάδα ελέγχου περίπου 7,5 εκατομμυρίων ατόμων που δεν έλαβαν θεραπεία με στατίνες. Περίπου 3,5 εκατομμύρια ήταν άνδρες και 4 εκατομμύρια ήταν γυναίκες. Μεταξύ αυτών, 68.699 διαγνώστηκαν με οστεοπόρωση, συμπεριλαμβανομένων 10.410 ανδρών και 58.289 γυναικών. Συνολικά, η θεραπεία με στατίνες συσχετίστηκε με περισσότερο από τρεις φορές μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης οστεοπόρωσης σε σύγκριση με τη μη λήψη μεταξύ των ατόμων της ομάδας ελέγχου. Από την άλλη, η θε-

74

ραπεία με στατίνες χαμηλής δόσης (έως 10 mg/ημέρα) συσχετίστηκε με χαμηλότερο κίνδυνο για οστεοπόρωση. Τα αποτελέσματα ήταν παρόμοια για όλες τις στατίνες. Ο κίνδυνος οστεοπόρωσης αυξήθηκε μεταξύ εκείνων που έπαιρναν υψηλότερες δόσεις στατινών, που ορίζονται ως δόσεις που υπερβαίνουν τα 40 mg για σιμβαστατίνη και υπερβαίνουν τα 20 mg για την ατορβαστατίνη και τη ροσουβαστατίνη, σε σύγκριση με τα άτομα ελέγχου. «Προτείνουμε ότι η παρακολούθηση των υψηλού κινδύνου ασθενών, δηλαδή των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών σε θεραπείες με υψηλή δόση στατίνης, μπορεί να είναι χρήσιμη για να προσφέρει μια ατομική θεραπεία για την πρόληψη ή τη θεραπεία της οστεοπόρωσης» δήλωσε η δρ Alexandra Kautzky-Willer από το πανεπιστήμιο της Βιέννης. Από την άλλη, ο καθηγητής Ching-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

Lung Cheung, από το τμήμα Φαρμακολογίας του πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ, δήλωσε ότι «η αυξημένη χοληστερόλη χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνών (LDL) στον ορό συσχετίζεται με μειωμένη πυκνότητα οστικής μάζας. Επομένως, είναι πιθανό οι ασθενείς που λαμβάνουν στατίνες υψηλής δόσης να έχουν χαμηλότερη οστική πυκνότητα κατά την έναρξη της θεραπείας, σε σύγκριση με εκείνους που λαμβάνουν στατίνες χαμηλής δόσης». Οι ερευνητές βρήκαν ακόμη ότι οι στατίνες επηρεάζουν αρνητικά τις ορμόνες σε κάθε φύλο. Τα οιστρογόνα, που παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της οστικής πυκνότητας, προέρχονται από τη χοληστερόλη. Συνεπώς, οι στατίνες σε υψηλή δόση που μειώνουν τη χοληστερόλη μπορεί να λειτουργούν όπως η ίδια η εμμηνόπαυση. Πάντως, τόνισαν ότι χρειάζονται περαιτέρω έρευνες για την επίδραση στις ορμόνες φύλου.

Γονιδιακή θεραπεία για την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας

Μ

ε επιτυχία έχουν στεφθεί οι πρώτες δοκιμές μιας πρωτοποριακής γονιδιακής θεραπείας για την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας. Έξι ασθενείς υποβλήθηκαν στη θεραπεία και μέχρι σήμερα έχουν περάσει 6 μήνες χωρίς οι ασθενείς να έχουν ανάγκη να υποβληθούν σε ενέσεις. Τα αποτελέσματα των δοκιμών παρουσιάστηκαν στην ετήσια συνάντηση της Αμερικανικής Ακαδημίας Οφθαλμολογίας, που πραγματοποιήθηκε στο Σαν Φρανσίσκο. Ο επικεφαλής των ερευνητών, δρ Szila’ rd Kiss, από το τμήμα Οφθαλμολογίας στο Weill Cornell Medical College της Νέας Υόρκης, εκτιμά ότι η θεραπεία θα μπορούσε να είναι διαθέσιμη μέσα στα επόμενα τρία έως πέντε χρόνια. Η θεραπεία που έχουν αναπτύξει οι ερευνητές δεν χρειάζεται να γίνεται σε νοσοκομείο, αλλά μπορεί να γίνει και σε ένα απλό ιατρείο. Οι γιατροί κάνουν έγχυση μέσα στο μάτι (όπως κάνουν σήμερα τις ενέσεις) με γενετικό υλικό και στη συνέχεια αρχίζει να παράγεται η πρωτεΐνη aflibercept, η οποία είναι γνωστό φάρμακο για την ασθένεια. «Αντί ο ασθενής να λαμβάνει aflibercept με ένεση, το μάτι του παράγει aflibercept» εξήγησε ο δρ Kiss. «Ο στόχος είναι η εξατομικευμένη θεραπεία. Μπορεί να χρειαστεί μία ακόμη αναμνηστική δόση, αλλά θεωρητικά αυτή η γονιδιακή θεραπεία θα μπορού-

σε να διαρκέσει μια ζωή». Σε μελέτες σε πειραματόζωα, ο δρ Kiss και οι συνεργάτες του έδειξαν ότι αυτή η γονιδιακή θεραπεία λειτουργεί ακριβώς όπως μια ένεση aflibercept, με ένα ευνοϊκό προφίλ παρενεργειών. Η κλινική δοκιμή Φάσης Ι σε ανθρώπους έχει μέχρι στιγμής εντάξει 12 ασθενείς που έλαβαν μία εφάπαξ ένεση γονιδιακής θεραπείας. Πριν από τη μελέτη, οι ασθενείς είχαν λάβει κατά μέσο όρο 35 ενέσεις αντιVEGF, ένας ασθενής 109. Από την είσοδο στη δοκιμή γονιδιακής θεραπείας, οι ασθενείς δεν χρειάζονταν καμία θεραπεία με ένεση αντι-VEGF κατά τους πρώτους έξι μήνες. Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας είναι η πιο συνηθισμένη αιτία απώλειας όρασης και τύφλωσης στους ανθρώπους ηλικίας άνω των 50 ετών. Είναι μια εκφυλιστική ασθένεια των ματιών που συμβαίνει όταν καταστρέφεται ένα μέρος του αμφιβληστροειδούς. Η βλάβη συμβαίνει όταν νέα, αδύναμα αιμοφόρα αγγεία σχηματίζονται πίσω από τον αμφιβληστροειδή, στο πίσω μέρος του ματιού. Αυτά τα μη φυσιολογικά αγγεία διαρρηγνύονται, σκοτώνοντας τα κύτταρα που μας επιτρέπουν να βλέπουμε. Το πρώτο επαναστατικό άλμα στη θεραπεία της ασθένειας προέκυψε λίγο περισσότερο από μία δεκαετία πριν, με την εισαγωγή μιας θεραπείας που ονομάζεται αντι-VEGF. Ήταν η πρώτη θε-

ραπεία που αναστέλλει τον σχηματισμό αυτών των βλαβερών, νέων αιμοφόρων αγγείων, επιτρέποντας στο περισσότερο από το 90% των ασθενών να διατηρήσουν την όρασή τους, σύμφωνα με τις κλινικές δοκιμές. Ωστόσο, στον πραγματικό κόσμο, το πραγματικό ποσοστό είναι πιο κοντά στο 50%. Ένας από τους κύριους λόγους είναι ότι οι ασθενείς δεν συμμορφώνονται στη θεραπεία. Η θεραπεία με ενέσεις πρέπει να γίνεται κάθε 4 έως 8 εβδομάδες και αυτό προκαλεί δυσκολίες σε πολλούς ηλικιωμένους ασθενείς. Είναι επίσης μη βιώσιμη για το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, καθώς οι ενέσεις έχουν υψηλό κόστος. Μόνο πέρσι, στις ΗΠΑ, έγιναν περισσότερες από 8 εκατομμύρια ενέσεις αντι-VEGF. Έτσι, οι ερευνητές αναζητούν μια εναλλακτική λύση, και η γονιδιακή θεραπεία εμφανίζεται ως μία από τις πιο ελπιδοφόρες εναλλακτικές λύσεις έναντι της μακροχρόνιας θεραπείας αντιVEGF.

75

Μας εμπιστεύονται γιατί...

No1 σε αυθημερόν διακινήσεις Άμεση επιστροφή αντικαταβολών και εισπράξεων Ειδικές εξυπηρετήσεις ανάλογα με τις ανάγκες κάθε πελάτη Μεταφορές ευπαθών αποστολών (βλαστοκύτταρα, ξηρός πάγος, εμβόλια, κ.λπ.)

ΤΑΧΥΔΕΜΑ ΕΛΛΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΚΟΥΡΤΙΔΟΥ 181, 11143 ΑΘΗΝΑ • Τηλ.: 2102512000 • www.tachydema.gr

Μας εμπιστεύονται τα μεγαλύτερα ονόματα της Ελληνικής οικονομίας!

ΓΕΝΙΚΗ ΑΔΕΙΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ: Ε.Ε.Τ.Τ. Α.Μ.: 16-063

ΑΝAΛΥΣΗ

Τιμή Μετοχής 26 Ιουλίου 2019 1,88 Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης (GBp) Αρ. Μετοχών (σε εκατ.) 727,76 Χρ. Αξία (σε εκατ. GBp) 13,65 Μέσος Ημ. Όγκος Συν. 459.458 (52 εβδ.) Συντελεστής Beta 0,596

[BLOOMBERG TICKER: ALY:LN] [REUTERS TICKER: ALY.L]

LAURA ASHLEY HOLDINGS plc Εισηγμένη στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου

Κλάδος δραστηριότητας: Καταναλωτικά προϊόντα διαθέσιμου εισοδήματος ΣΥΝΟΠΤΙΚΌ ΠΡΟΦΊΛ ΕΤΑΙΡΕΊΑΣ Η Εταιρεία Laura Ashley Holdings δραστηριοποιείται στον σχεδιασμό και την παραγωγή προϊόντων για το σπίτι, καθώς και στην παραγωγή προϊόντων μόδας.

Στατιστικά Στοιχεία Μέγ. 52 εβδ. (GBp) 5,76 Χαμ. 52 εβδ. (GBp) 1,77

Όγκος συν/γών

Απόδ. 1-Μ -5,06% Απόδ. 6-Μ -41,77% Απόδ. 12-Μ -57,87%

Τιμή Μετοχής (GBp)

Πηγή: Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης

7,00

900.000

6,00

750.000

Πηγή: Η Εταιρεία, Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης.

5,00

300.000

2,00

26/7/2019

26/6/2019

26/5/2019

26/4/2019

26/3/2019

26/2/2019

26/1/2019

26/12/2018

0 26/11/2018

0,00 26/10/2018

150.000

26/9/2018

1,00

26/7/2018

(ΣΕ GBp ΚΑΙ ΣΕ ΤΕΜΆΧΙΑ ΑΝΤΊΣΤΟΙΧΑ)

450.000 3,00

26/8/2018

ΠΟΡΕΊΑ & ΌΓΚΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΏΝ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΉΣ ΤΕΛΕΥΤΑΊΕΣ 52 ΕΒΔΟΜΆΔΕΣ

600.000

4,00

Πηγή: FACTSET, υπολογισμοί VRS

20

17,2

15

14,4

13,0

10 5

ΙΣΤΟΡΙΚΟΊ ΔΕΊΚΤΕΣ P/E ΣΕ ΣΎΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΆΣ (X)

0 -5 -10

0,1 Μετοχή 2018 P/E

Μετοχή 2019 P/E

Μετοχή Trailing P/E

Κλαδικό P/E 2019

FTSE 100 P/E 2019

STOXX Europe 600 P/E 2019

-4,5 -9,7

-15

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιριών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

Εξειδικευμένοι Χρηματοοικονομικοί Σύμβουλοι στη Δημιουργία Εταιρικής Α ξ ί α ς κ α ι σ τ ο υ ς Το μ ε ί ς τ ω ν Ε ξ α γ ο ρ ώ ν & Σ υ γ χ ω ν ε ύ σ ε ω ν . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VALUATION & RESEARCH SPECIALISTS (VRS) - www.vrs.gr Αθήνα - Λουξεμβούργο, Τηλ. +30 210 3219557, +30 6945 851420, +352 661 337 023 Email: info@vrs.gr - info@valueinvest.gr

78

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019

160

FTSE Small Cap

METOXH

140 120

Η ΠΟΡΕΊΑ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΉΣ ΣΕ ΣΎΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟN ΔΕΊΚΤΗ (ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΉΡΙΟ ΔΙΑΠΡΑΓΜΆΤΕΥΣΗΣ) ΤΕΛΕΥΤΑΊΑ 5 ΈΤΗ (ΒΆΣΗ = 100)

100 80 60 40 20 Πηγή: Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης

0

26/7/2014

26/7/2015

26/7/2016

26/7/2017

26/7/2018

26/7/2019

ΒΑΣΙΚΆ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΆ ΜΕΓΈΘΗ & ΔΕΊΚΤΕΣ ΠΕΡΊΟΔΟΣ 2013-2018 (Όμιλος, σε εκατ. GBp) σε εκατ.

GBp

Πωλήσεις Mικτό ΚΠΦ ΚΜΦΔΜ P/Ε P/BV

Κέρδος (x) (x)

2013 2014 2015 2016 2017 2018

298,80 294,50 303,60 400,90 277,00 257,20

126,00 125,20 129,10 171,90 109,20 98,10

20 21 24 23 6 0

15 16 18 16 4 -1

0,9 0,9 0,7 0,9 3,4 -9,7

0,2 0,3 0,3 0,3 0,4 0,4

EV / EBITDA (x)

ΔΑΝΕΙΑ/ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ (x)

ROE %

-0,9 -0,5 -0,5 1,0 3,6 10,3

0,00 0,00 0,00 0,52 0,91 0,87

25% 32% 42% 36% 11% -4%

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος.

ΔΕΊΚΤΕΣ ΚΕΦΑΛΑΊΟΥ ΚΊΝΗΣΗΣ ΠΕΡΊΟΔΟΣ 2013-2018 (Όμιλος, σε εκατ. GBp) σε εκατ. GBp Πωλήσεις Κόστος Πωλήσεων (χωρίς αποσβ.) Μικτό Περιθώριο Κέρδους % Καθαρά Κέρδη μφδμ Καθαρό Περιθώριο Κέρδους % Ταμειακά Διαθέσιμα

Ημέρες Αποθεμάτων Ημέρες Αποθέματα Ημέρες Πελατών Ημέρες Πελάτες Ημέρες Προμηθευτών Ημέρες Προμηθευτές

Operating Cycle Ημέρες Cash Cycle (Ταμειακός Κύκλος) Ημέρες

2013

2014

2015

2016

2017

2018

298,80 172,80 42% 14,70 5% 34,60

100 47 28 23 151 72

128 -24

294,50 169,30 43% 15,70 5% 24,10

113 52 40 32 172 80

153 -20

303,60 174,50 43% 18,30 6% 27,80

107 51 27 22 140 67

133 -6

400,90 229,00 43% 15,90 4% 5,00

81 51 16 17 80 51

277,00 167,80 39% 4,00 1% 0,00

126 58 25 19 111 51

257,20 159,10 38% -1,40 -1% 0,00

97 17

151 40

152 51

128 56 25 17 101 44

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος.

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιριών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

V R S - S F i T: Ε ξ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ε ς Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς Μ ε τ α φ ρ ά σ ε ι ς . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VRS – SFiT Αθήνα - Λουξεμβούργο, Τηλ. +30 210 3219557, +30 6945 851420, +352 661 337 023 Email: info@vrs.gr - info@valueinvest.gr

79

ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ! ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΈΣ!

Αλλάξτετην τηνελληνική ελληνικήαγορά αγοράΥγείας! Υγείας! Αλλάξτε Εγγραφείτε τώρα τώρα στο στο Ph.B Ph.B (Pharma (Pharma&&Health HealthBusiness) Business) Εγγραφείτε !! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ ΟΔΟΣ

Τ.Κ. Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

E-MAIL E-MAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ ΚΙΝΗΤΟ

FAX FAX

ΑΦΜ* ΑΦΜ*

ΔΟΥ* ΔΟΥ*

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ *ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε (Σε έντυπη έντυπη και και ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ & & ΝΟΜΙΚΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€ 30€ ΕΤΗΣΙΑ: ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΣ: 70€ ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€ 90€ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά (Αποκλειστικά σε σε ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΕΤΗΣΙΑ: 10€ 10€ ΕΤΗΣΙΑ: (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α) (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμεπάντα όπωςότι αποστείλετε το καταθετήριο fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Βεβαιώνεστε ο λογαριασμός στον οποίομεκαταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο με fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.

ΕΠΙΤΑΓΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ Τ ΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953 Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953 Αποδέχομαι

πως τα προσωπικά μου στοιχεία θα τηρηθούν από την ETHOS MEDIA Εκδοτική-Συνεδριακή AE για τις ανάγκες αποστολής του περιοδικού Pharma & Health Business, στο οποίο είμαι συνδρομητής. Η αποστολή του περιοδικού γίνεται μέσω εταιρείας διανομής ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail). Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με τα προσωπικά σας στοιχεία, μπορείτε να επικοινωνήσετε με την κ. Λαζαράκου Αναστασία, Σύμβουλο Διοίκησης, στο e-mail: lazarakou.n@ethosmedia.eu/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

80 80 80.indd 80

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2019 26/2/2016 3:12:11 μμ

Καμία απειλή δεν είναι μεγαλύτερη από την πίστη μας στη ζωή.

Η Gilead Sciences είναι μια πρωτοπόρος βιοφαρμακευτική εταιρεία που ερευνά και αναπτύσσει καινοτόμες θεραπείες σε τομείς που υπάρχουν σημαντικά θεραπευτικά κενά. Ο πρωταρχικός σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε τους

ªôé÷ áðåéìèôéëÛ÷ çéá ôè úöÜ îÞóïù÷, áðáîôÀíå íå

ανθρώπους που πάσχουν από νόσους απειλητικές για τη ζωή.

óôïøåùíÛîå÷ õåòáðåÝå÷, íå áðïäåäåéçíÛîï Þæåìï÷ åðéâÝöóè÷, áîôéíåôöðÝúïîôá÷ ôïî ëÀõå áóõåîÜ óáî

Η γκάμα των προϊόντων μας περιλαμβάνει σειρά φαρμάκων

éäéáÝôåòè ðåòÝðôöóè.

πρώτης γραμμής, συμπεριλαμβανομένων ολοκληρωμένων

ªôèî åùøÜ ëÀõå áîõòñðïù îá íèî ôïù óùíâåÝ íéá

σχημάτων ενός δισκίου για την αντιμετώπιση του ιού HIV

óïâáòÜ áóõÛîåéá, áðáîôÀíå íå ðòïìèðôéëÛ÷

και της χρόνιας Ηπατίτιδας C, καθώς και την πρώτη CAR-Τ

åêåôÀóåé÷ ðïù Ûøïùî ëáôáêéñóåé ôè Roche ö÷

κυτταρική θεραπεία για την αντιμετώπιση προχωρημένης

ðáçëÞóíéï èçÛôè ëáé óôï øñòï ôöî äéáçîöóôéëñî.

νόσου για δύο τύπους επιθετικού Non-Hodgkin λεμφώματος,

ºé Þôáî äåî Ûøïùíå áëÞíá áðáîôÜóåé÷,

σε ενήλικες ασθενείς.

óùîåøÝúïùíå îá ôé÷ áîáúèôÀíå, ðÀîôá íå óåâáóíÞ,

Χάρη στις καινοτόμες θεραπείες που έχει αναπτύξει η

óôï ðìåùòÞ ôïù áóõåîÜ.

Gilead Sciences, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο

BRONZE

998/GR/19-04//1001

ζουν έχοντας καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής.

// ##057 035 //Σεπτέμβριος-Οκτώβριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 20162241-0961 ISSN: 2241-0961 / #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 2019 ISSN:

0 35 57

## ΙΣΑΕΝΠ--ΦΟΕΚΒΤ 22 00 11 69 # ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

035

ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ο καλός ο διοικητής Τοπιο Top 10 των φαρμάκων το 2024 και ο «βασιλιάς» ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ του 2025 Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ευρωπαϊκή Επιτροπή:

4ο Clinicalστην Πασχάλης Αποστολίδης Περνάμε εφαρμογή Research Conference με ευρύτερες συνέργειες ΡΕΠΟΡΤΑΖ Think Tank για κλινικές 4ο Clinical µελέτες ΑΡΘΡΟ Conference ΊResearch λια Θεοτοκά w w w . v i rγια u sκλινικές . των com.gr Think Tank Άνοια: Το φορτίο ISSN: 2241-0961 µελέτες φροντιστών

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Εµβόλια Ογκολογία Αφιέρωµα Εµβόλια