Pharma and Health Business #59, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020 by ethosMEDIA

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 ISSN: 2241-0961 // ##059 035 //Ιανουάριος-Φεβρουάριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος2020 2016 ISSN: 2241-0961

0 35 59

## ΙΙ ΑΑΝΝ--ΦΦΕΕΒΒ 22 00 12 60

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

πιο καλός ο διοικητής ΝέαΟ ερωτήματα για τον κορωνοϊό

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ

Πασχάλης Ο πιο καλός οΑποστολίδης διοικητής ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Α. Βαλτάς: Τι προτείνουμε ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ για τις ελλείψεις φαρμάκων 4ο Clinical Πασχάλης Αποστολίδης Research ΑΡΘΡΟ Conference ΡΕΠΟΡΤΑΖ Think Tank γράφουν για κλινικές Οι πανδημίες ιστορία 4οµελέτες Clinical Research Conference ΕΡΕΥΝΑ w wTank w . vγια i της rκλινικές u sδιαΝΕΟσις .com.gr Think Οι προτάσεις ISSN: 2241-0961 µελέτες για το ΕΣΥ

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα

Αφιέρωμα Aθήνα: Οιδίποδος 1-3 & Παράδρομος Αττικής οδού 33-35, Χαλάνδρι Τ.Κ. 15238, Αθήνα, Τηλ.: 210 7488821, Τηλ. Παραγγελιών: 210 7488 839, E-mail: info@winmedica.gr Θεσσαλονίκη: Εθν. Αντιστάσεως 74 & Αίαντος, Τ.Κ. 551 33, Τηλ. 2310 488658

Βοηθήστε να γίνουν τα φάρμακα πιο ασφαλή και Αναφέρετε ΟΛΕΣ τις ανεπιθύμητες ενέργειες για ΟΛΑ τα φάρμακα Συμπληρώνοντας την “ΚΙΤΡΙΝΗ ΚΑΡΤΑ”

Θρόμβωση: Ο μεγάλος «δολοφόνος»

∆ίπλα σε κάθε άνθρωπο. Μπροστά από κάθε αύριο.

Είµαστε µία παγκόσµια βιοφαρµακευτική εταιρεία προσηλωµένη στην αντιµετώπιση των µεγαλύτερων προκλήσεων στον τοµέα τησ υγείασ. Με δέσµευση και πάθοσ αξιοποιούµε την έρευνα, την επιστήµη και την καινοτοµία για να συνεισφέρουµε θετικά στη ζωή των ανθρώπων.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ: Ανοσολογία Ογκολογία Ιολογία Νευρολογία

70+

Χώρεσ ∆ραστηριοποίησησ

Κέντρα Έρευνασ, Ανάπτυξησ & Παραγωγήσ

17%

του κύκλου εργασιών µασ επενδύεται σε Έρευνα & Ανάπτυξη

29.000+

Εργαζόµενοι σε ολόκληρο τον κόσµο

115+

Μάθετε περισσότερα στο abbvie.gr

GR/ABV/0818/0236a

Εργαζόµενοι στην Ελλάδα

AbbVie Φαρµακευτική Α.Ε. Μαρίνου Αντύπα 41- 45, Νέο Ηράκλειο, Τηλ. +30 214416 5555

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

06 6 Συνέντευξη Απόστολος Βαλτάς Οι προτάσεις μας για τις ελλείψεις φαρμάκων 14 Ρεπορτάζ Ελλείψεις φαρμάκων στην Ευρώπη

19 Αφιέρωμα Θρόμβωση 20 Συνέντευξη Δημήτρης Ρίχτερ Θρόμβωση: Ο μεγάλος «δολοφόνος» 26 Ρεπορτάζ 50.000 Έλληνες πεθαίνουν από θρόμβωση

32 Άρθρο Ζένια Σαριδάκη-Ζώρα Συχνή, αλλά αντιμετωπίσιμη, η θρόμβωση στους ασθενείς με καρκίνο 34 Ρεπορτάζ Κορωνοϊός: Τι πρέπει να γνωρίζουμε

059

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2020 τιμή τεύχους 10€

ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu

KEY ACCOUNT MANAGER: Χρήστος Χαραλαμπάκης charalampakis.c@ethosmedia.eu

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Δέσποινα Ροπόδη ropodi.d@ethosmedia.eu

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αιμίλιος Νεγκής negis.e@ethosmedia.eu

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu

ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Μαρία Αλιμπέρτη alimperti.m@ethosmedia.eu

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

38 Ρεπορτάζ Νέα ερωτήματα για τον κορωνοϊό 42 Άρθρο Νικηφόρος Αγγελόπουλος Οι πανδημίες γράφουν ιστορία 50 Ρεπορτάζ Οι προτάσεις της διαΝΕΟσις για νέο ΕΣΥ

58 Ρεπορτάζ Συγχώνευση νοσοκομείων 62 Συνέντευξη Βασίλη Σερέτη Εργαλείο πολιτικής τα ΜΗΣΥΦΑ 66 Άρθρο Γιώργος Δόκιος Η δυναμική της Αυτοφροντίδας 68 8th Clinical Research Conference Έφθασε η ώρα για την ανάπτυξη των κλινικών μελετών

68 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ: Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Πόπη Καλογιάννη popikalogianni@gmail.com

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής salvarlis.k@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock

MARKETING & MAGAZINE COORDINATOR Αλεξάνδρα Λυμπέρη lyberi.a@ethosmedia.eu

ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε.

ΙΔΙΟΚΤΗΣΊΑ:

Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος

ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Μαρία Ανδριώτη andrioti.m@ethosmedia.eu

T: 210 9984950, Φ: 210 9984953 E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.banks.com.gr • www.insuranceworld.gr ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

EDITΟRIAL

ισκιάζει π ε ς ϊό ο ν ω ρ ο κ Ο τις εξελίξεις νοϊός άρχιζε να γραμμές ο κορω οι τές θα αυ ν τα ον άφ αργά ή γρήγορα, Την ώρα που γρ ναι δεδομένο ότι, όλες Εί ς. ύν το μα ισ ρα ορ ρι χώ πε η αδιακά, θα στ εξαπλώνεται στ ι, κα ια ήμ στ ύ. πι ιο και πανε δοση του κλείσουν σχολεία έονται με τη μετά ριότητες που συνδ τη ασ δρ τό δείχνει ές νικ οι κοινω ο πληθυσμός. Αυ να μην κολλήσει αι γίνει σε είν ν να δε τό ν αυ χώ Στόχος είναι Στόχος των αρ α. ητ ότ τικ ί δο τα με υψηλή να μην προκληθε ανέφικτο, με τόσο ό διάστημα, ώστε ικ ον χρ ο τερ λύ γα όσο το δυνατόν με κομείων. ηρεσίες των νοσο υπ ις στ μα η προσωπικού αγ έμφρ αδυναμία: έλλειψ λη γά με α μι με έχου τιμούν ότι είναι Ήδη, στην Ελλάδα . Πολλοί ειδικοί εκ ής τικ τα τικής, εν ς δε νά ις μο 0-200 κλινών εντα και υποδομών στ έσει τη ζήτηση 15 ο αλ αν οκ ει πρ γίν να ς θα ϊό τι λω να σκεφτώ θέ δυνατόν ο κορωνο ν Δε 0. 55 λις διαθέτει μό όταν όλο το ΕΣΥ στην Ιταλία. ως όπ ι, ρα μας γύρω στις ιός ξεφύγε κορυφωθεί στη χώ θα ς σο νό η ι να ληφθούν ότ ν ζωτικής σημασίας Οι ειδικοί εκτιμού αι είν , όν ιπ λο τούν οι Μέχρι τότε, ς και να περιορισ αρχές Απριλίου. ατομικής υγιεινή α τρ ν 65 ετών με μέ τω τα ω ς άν μα ο: ς υν από όλου ατρέχουν κίνδ δι υ πο ων όμ ατ ές κοινωνικές επαφ . τα μα σή νο ια όν χρ ν ιό. περιορίσουμε το στο χέρι μας να ά τικ εκ ολ ρι κυ ι Είνα

Αιμίλιος Νεγκής

editorial

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Οι προτάσεις μας για τις ελλείψεις φαρμάκων

Συνέντευξη: Αιμίλιος Νεγκής Φωτογραφίες: Θοδωρής Αναγνωστόπουλος

ανάδειξη του φαρμακείου ως χώρου παροχής πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας με έμφαση στον διακριτό τους ρόλο αποτελεί στρατηγικό στόχο του ίδιου και της νέας διοίκησης του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου, επισημαίνει ο πρόεδρός του, κ. Απόστολος Βαλτάς, στην εφ’ όλης της ύλης συνέντευξή του στο PhB. «Ο ρόλος των φαρμακείων του “αύριο” δεν θα έχει σχέση με περικοπές δαπανών, αλλά με πρόληψη και συμβουλευτική» τονίζει. Ο κ. Βαλτάς εξηγεί ποια είναι τα αίτια για τις παρατηρούμενες ελλείψεις φαρμάκων στην αγορά και παρουσιάζει αναλυτικά τις προτάσεις του κλάδου για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Μεταξύ άλλων, προτείνει να μην κλειδώνει η εμπορική ονομασία του φαρμάκου για τα αποδεδειγμένα ελλειπτικά φάρμακα, εντατικοποίηση των ελέγχων σε όλη την αλυσίδα διακίνησης του φαρμάκου και αυστηρή εφαρμογή της προβλεπόμενης νο-

Πώς θα καθοριστεί η λεγόμενη Επιστημονική Αμοιβή για τα ΦΥΚ

μοθεσίας για την τήρηση των αποθεμάτων. Όσον αφορά την πολυφαρμακία και την υπερκατανάλωση αντιβιοτικών, ο κ. Βαλτάς αναφέρει ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος απαιτεί μέτρα τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Η πρόταση του ΠΦΣ είναι τα Υπουργεία Υγείας και Παιδείας, ο ΕΟΦ, ο ΠΦΣ και ο ΠΙΣ να ενώσουν τις δυνάμεις τους και τις γνώσεις τους και να ξεκινήσουν προγράμματα ενημέρωσης για την ορθή χρήση των φαρμάκων σε όλη την Ελλάδα, ειδικά στους μαθητές. Όσον αφορά τα Φάρμακα Υψηλού Κόστους, ξεκαθαρίζει ότι η δωρεάν χορήγησή τους θα γίνει μόνο πιλοτικά και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα για δύο κατηγορίες ασθενών. Την περίοδο αυτή θα συλλεχθούν δεδομένα και θα γίνει μελέτη από ειδική εταιρεία, ώστε να προσδιοριστεί η λεγόμενη επιστημονική αμοιβή, όπως ισχύει σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες διαθέτουν τα Φάρμακα Ειδικών Παθήσεων.

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

Απόστολος Βαλτάς*

*Πρόεδρος του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

EΡ_Πρόσφατα, υπογράψατε με τον υφυπουργό Υγείας, Βασίλη Κοντοζαμάνη, μνημόνιο συνεργασίας για τη διάθεση των Φαρμάκων Υψηλού Κόστους από τα ιδιωτικά φαρμακεία. Για πρώτη φορά, λέτε, καθιερώνεται επιστημονική αμοιβή. Ποια θα είναι αυτή; ΑΠ_Σύμφωνα με την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου και για λόγους κοινωνικής προσφοράς, αποδεχθήκαμε για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα τη διάθεση Φαρμάκων Υψηλού Κόστους δωρεάν για δύο κατηγορίες ασθενειών, αντιλαμβανόμενοι, και μετά από συζητήσεις που έγιναν με Συλλόγους Ασθενών, πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα της ταλαιπωρίας αυτών των ανθρώπων μέσα από τις δημό-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

σιες δομές φαρμακευτικής περίθαλψης. Το πρόγραμμα είναι πιλοτικό και απαιτεί τη συμβολή και τη συνεργασία όλων των μερών, δηλαδή ΕΟΠΥΥ, ασφαλισμένων και φαρμακοποιών. Μετά το πέρας του πιλοτικού προγράμματος, θα αποζημιωνόμαστε από τον ΕΟΠΥΥ για την παροχή αυτής της υπηρεσίας. Αυτή η αποζημίωση ισχύει σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι οποίες διαθέτουν τα Φάρμακα Ειδικών Παθήσεων, όπως θεωρώ ότι πρέπει να ονομάζονται, από τα ιδιωτικά φαρμακεία. Το ύψος της αποζημίωσης αυτής θα καθοριστεί όταν ολοκληρωθεί η οικονομοτεχνική μελέτη που έχει αναλάβει για λογαριασμό του ΠΦΣ κορυφαία διεθνής μελετητική εταιρεία, η οποία θα αναλύσει τα οφέλη της Πολιτείας από την παροχή αυτή και τα

κόστη των φαρμακοποιών. Η πρόταση θα είναι απόλυτα τεκμηριωμένη, όπως απαιτεί μια τέτοιου είδους μελέτη. EΡ_Τους τελευταίους μήνες, παρατηρούνται μεγάλες ελλείψεις φαρμάκων από την αγορά. Κάποιοι ρίχνουν ευθύνη και σε ορισμένους φαρμακοποιούς, στον βαθμό που συμμετέχουν σε διαδικασίες παράλληλων εξαγωγών φαρμάκων στο εξωτερικό. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα αίτια των ελλείψεων και ποια μέτρα μπορεί να λάβει η Πολιτεία για την αντιμετώπιση του προβλήματος; ΑΠ_Το θέμα των ελλείψεων είναι διαχρονικό. Ξεκίνησε, επί της ουσίας, από την εφαρμογή των μνημονίων, οπότε και γίναμε η φθηνότερη χώρα της ΕΕ στα φάρμακα. Βασικά, οφείλεται στους εξής λόγους: 1. Στις παράλληλες εξαγωγές φαρμάκων

μας, με αποτέλεσμα οι ελλείψεις συνεχώς να αυξάνονται. 3. Η πολιτική των κυβερνήσεων, διαχρονικά, να μη στηρίζει την παραμονή στην αγορά καταξιωμένων φαρμάκων με πολύ φθηνή τιμή, της τάξεως των 2-3 ευρώ, με στοχευμένες αυξήσεις, οδηγεί στη σταδιακή απόσυρση από την αγορά αυτών των φθηνών φαρμάκων και την υποκατάστασή τους με πολύ ακριβότερα, με αποτέλεσμα τόσο την αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης όσο και την επιβάρυνση της τσέπης του ασφαλισμένου, αφού πληρώνει μεγαλύτερη συμμετοχή. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος σε πιο μακροπρόθεσμη βάση, στην τελευταία μας συνάντηση στο Υπουργείο Υγείας, παρουσία του υπουργού και του υφυπουργού Υγείας, και του

Ορισμένες φαρμακαποθήκες αντί να διαθέσουν τα φάρμακα που προμηθεύονται από τις φαρμακευτικές εταιρείες στην ελληνική αγορά, τα εξάγουν σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου έχουν πολύ μεγαλύτερη αξία, και ουσιαστικά κερδοσκοπούν σε βάρος του ασθενούς

που νόμιμα γίνονται στην Ελλάδα, δηλαδή ορισμένες φαρμακαποθήκες αντί να διαθέσουν τα φάρμακα που προμηθεύονται από τις φαρμακευτικές εταιρείες στην ελληνική αγορά, τα εξάγουν σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου έχουν πολύ μεγαλύτερη αξία, και ουσιαστικά κερδοσκοπούν σε βάρος του ασθενούς, που αδυνατεί επί της ουσίας να προμηθευτεί τα φάρμακά του, με αποτέλεσμα ή να διακόπτει τη θεραπεία του ή να αλλάζει τη θεραπευτική του αγωγή. 2. Οι πολυεθνικές εταιρείες, αντιλαμβανόμενες ότι προϊόντα που διατίθενται στην ελληνική αγορά εξάγονται σε χώρες της ΕΕ, μειώνουν σταθερά τις ποσότητες που προορίζονται για τη χώρα

προέδρου του ΕΟΦ, παρουσία υπηρεσιακών παραγόντων, έγιναν αποδεκτές οι προτάσεις μας. Πιο συγκεκριμένα, η αντιπροσωπεία του ΠΦΣ κατέθεσε στοιχεία για το μεγάλο εύρος των ελλειπτικών φαρμάκων και σειρά προτάσεων για την επίλυση του διαχρονικού αυτού προβλήματος, και είναι οι εξής: Α παγόρευση των εξαγωγών για ένα διάστημα όχι μικρότερο των 5 μηνών για αποδεδειγμένα ελλειπτικά φάρμακα, σύμφωνα και με στοιχεία που θα καταθέτει ο ΠΦΣ στον ΕΟΦ.  Παράταση ισχύος εκτέλεσης των συνταγών που αφορούν ελλειπτικά φάρμακα. Γ ια τα αποδεδειγμένα ελλειπτικά φάρ-

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

μακα να δίνεται η δυνατότητα να μην κλειδώνει η εμπορική ονομασία του φαρμάκου, για να πάψει η ταλαιπωρία του ασθενούς. Ε ντατικοποίηση των ελέγχων σε όλη την αλυσίδα διακίνησης του φαρμάκου και αυστηρή εφαρμογή της προβλεπόμενης νομοθεσίας για την τήρηση των αποθεμάτων.

Πεποίθησή μας είναι ότι όλοι οι εμπλε-

Η ανάδειξη του φαρμακείου ως χώρου παροχής πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας αποτελεί στρατηγικό στόχο της νέας διοίκησης του ΠΦΣ

κόμενοι φορείς οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε άμεσα και θετικά την πρόκληση των ελλείψεων. Η ταλαιπωρία των ασθενών πρέπει να λάβει τέλος. Επίσης, σε συνεργασία με τον ΕΟΦ, προχωρούν οι διαδικασίες για τη δημιουργία ενός συστήματος άμεσης καταγραφής των ελλείψεων από τους φαρμακευτικούς συλλόγους της χώρας. EΡ_Το τελευταίο διάστημα, στον κλάδο σας γίνονται ζυμώσεις για να αναβαθμιστεί περαιτέρω το φαρμακείο ως χώρος παροχής πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας. Ποια είναι η φιλοσοφία σας προς αυτήν την κατεύθυνση; Τι είδους υπηρεσίες θα μπορούσαν να παρέχονται από τα φαρμακεία; ΑΠ_Η ανάδειξη του φαρμακείου ως χώρου παροχής υπηρεσιών υγείας με έμφαση στον διακριτό μας ρόλο αποτελεί στρα-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

τηγικό στόχο της Διοίκησης του ΠΦΣ. Είμαστε διατεθειμένοι να συνδράμουμε με οποιονδήποτε τρόπο σε προγράμματα πρόληψης και εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού σε θέματα που σχετίζονται με τη δημόσια υγεία. Η Πολιτεία συνειδητοποιεί ότι το φαρμακείο αποτελεί τον σύνδεσμο μεταξύ δημοσίων δομών υγείας και ασθενών. Είμαστε αναπόσπαστος κρίκος αυτής της αλυσίδας, όπως συμβαίνει σε όλα τα φαρμακεία της Ευρώπης που μετέχουν σε δράσεις ενημέρωσης για την καταπολέμηση της παχυσαρκίας, για τον αντιγριπικό εμβολιασμό, τη διακοπή του καπνίσματος, του ελέγχου της αρτηριακής πίεσης, την ορθή χρήση των αναπνευστικών συσκευών κ.λπ. Αυτός είναι ο ρόλος των φαρμακείων του «αύριο» σε ένα σύγχρονο σύστημα υγείας, που δεν θα έχει σχέση με περικοπές δαπανών, αλλά και με πρόληψη και συμβουλευτική. Αυτό το φαρμακείο οραματιζόμαστε και αυτός είναι ο αναντικατάστατος ρόλος του επιστήμονα φαρμακοποιού. EΡ_Πρόσφατα, αναλάβατε μια πρωτοβουλία πιστοποίησης των φαρμακοποιών στον εποχικό εμβολιασμό, η οποία ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Ποιες άλλες πιστοποιήσεις έχετε κατά νου να πραγματοποιήσετε; ΑΠ_Προχωράμε βήμα-βήμα σε θεσμική κατοχύρωση δράσεων που μέχρι σήμερα διενεργούνταν από τα φαρμακεία, χωρίς να αναγνωρίζονται τουλάχιστον επισήμως, σεβόμενοι πάντα τον διακριτό ρόλο των φαρμακοποιών σε σχέση με τους ιατρούς. Η επαπειλούμενη επιδημία για τον κορωνοϊό καθίσταται περισσότερο επίκαιρη σήμερα για τη σημαντικότητα του ρόλου του φαρμακοποιού. Σύμφωνα με τη διακήρυξη της Πανευρωπαϊκής Ένωσης Φαρμακοποιών (PGEU), σε πολλές χώρες οι φαρμακοποιοί μπορούν να βοηθήσουν στην ανίχνευση απειλών για τη δημόσια υγεία και τη διαχείριση κρίσεων, κι αυτό γιατί βρίσκονται σε μια μοναδική θέση για την ανίχνευση αναδυόμενων προβλημάτων δημόσιας υγείας. Επιπλέον, οι φαρμακοποιοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις εθνικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση κρίσεων. EΡ_Είναι αλήθεια ότι φέτος είχαμε πολύ θετικά αποτελέσματα στον εμβολιασμό έναντι της γρίπης και φαίνεται ότι υπήρξε καθοριστική η συμβολή των

φαρμακείων στην ενημέρωση του κοινού. Ποιο θα είναι το επόμενο βήμα στην ευαισθητοποίηση του κοινού;

ΑΠ_Η έγκαιρη υλοποίηση της εκστρατείας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού για τον εμβολιασμό, που ξεκίνησε από τον Οκτώβριο, είχε σαν αποτέλεσμα να εμβολιαστούν 3.100.000 συμπολίτες μας, δηλαδή αύξηση κατά 1.100.000 των εμβολιασθέντων σε σχέση με πέρσι, οι οποίοι και εμβολιάστηκαν εντός της προ-

βλεπόμενης εμβολιαστικής περιόδου. Για τον λόγο αυτό, αναμένουμε ότι φέτος θα έχουμε σημαντική μείωση των θανάτων από τη γρίπη. Σημαντικό ρόλο για την επιτυχία αυτή διαδραμάτισαν οι εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των ομάδων υψηλού κινδύνου, όπως και των επαγγελματιών υγείας, με αφίσες, φυλλάδια, συμβουλευτική στα φαρμακεία, για την αναγκαιότητα του εμβολιασμού. Μεγάλο ρόλο διαδραμάτισε επίσης το τη-

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

λεοπτικό σποτ που προβλήθηκε σε συνεργασία με την ΕΣΥΕΑ, στο οποίο συμμετείχαν επώνυμοι ηθοποιοί, δημοσιογράφοι και αθλητές. Θα συνεχίσουμε την προσπάθειά μας αυτή με παρόμοιες δράσεις σε κρίσιμες χρονικές περιόδους. EΡ_Πρόσφατα, το Υπουργείο Υγείας αποφάσισε τα αντιβιοτικά να χορηγούνται αυστηρά μόνο με συνταγή γιατρού, η οποία πρέπει να φυλάσσεται. Οι ιατρικοί φορείς ζητούν την αυστηρή εφαρμογή της χορήγησης όλων των συνταγογραφούμενων φαρμάκων μόνο με συνταγή. Είναι κοινό μυστικό ότι η προμήθεια οποιουδήποτε φαρμάκου μπορεί να γίνει σχετικά εύκολα χωρίς συντα-

Έχουμε ξεκινήσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα ενημέρωσης για το φάρμακο και την ορθή χρήση του σε παιδιά σχολικής ηλικίας

γή από σχεδόν όλα τα φαρμακεία. Ποια είναι η θέση σας;

ΑΠ_Πάγια θέση του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου είναι η διάθεση των αντιβιοτικών αποκλειστικά με ιατρική συνταγή. Πρόσφατο παράδειγμα που επιβεβαιώνει τη θέση αυτή είναι η αποδοχή της πρότασής μας από το Υπουργείο Υγείας, τα αντιιικά φάρμακα να χορηγούνται με ιατρική συνταγή φυλασσόμενη επί διετία. Σίγουρα είναι πολύ ανησυχητικό το φαινόμενο η χώρα μας να κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη στη συνταγογράφηση και κατανάλωση των αντιβιοτικών. Η αντιμετώπιση του προβλήματος απαι-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

τεί μέτρα τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Αυτό απαιτεί συνεργασία ιατρών, φαρμακοποιών και Υπουργείου Υγείας για να ξεκινήσουμε να εκπαιδεύουμε τον πληθυσμό της χώρας μας να αποκτήσει κουλτούρα για την ορθή χρήση των φαρμάκων και των αντιβιοτικών. Έχουμε ξεκινήσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα ενημέρωσης για το φάρμακο και την ορθή χρήση του σε παιδιά σχολικής ηλικίας, με θέμα «Το φάρμακο ίαμα ή δηλητήριο». Ήδη, για τον νομό Ροδόπης, η συνεργασία του Φαρμακευτικού Συλλόγου Ροδόπης με το Υπουργείο Παιδείας, τις πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες εκπαιδευτικές διευθύνσεις της Ροδόπης και τις υγειονομικές υπηρεσίες του νομού, είχε εκπληκτικά αποτελέσματα, αφού περισσότερα από 6.500 παιδιά συμμετείχαν σε αυτά τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Η πρότασή μας είναι Υπουργείο Παιδείας, ΕΟΦ, ΠΦΣ και ΠΙΣ να ενώσουν τις δυνάμεις τους και τις γνώσεις τους και να ξεκινήσουν τέτοιου είδους προγράμματα ευαισθητοποίησης σε όλη την Ελλάδα. EΡ_Τα στοιχεία του ΕΟΠΥΥ δείχνουν ότι η κατανάλωση φαρμάκων δεν ελέγχεται, με συνέπεια να αυξάνονται συνεχώς τα ποσοστά των εκπτώσεων και επιστροφών με τα οποία επιβαρύνονται οι φαρμακευτικές επιχειρήσεις. Είστε μέλος της νέας πολυμελούς Επιτροπής Παρακολούθησης της Φαρμακευτικής Δαπάνης. Τι πιστεύετε ότι φταίει και δεν περιορίζεται η κατανάλωση; ΑΠ_Τα μακροπρόθεσμα μέτρα είναι αυτά που ήδη ανέφερα. Όσα μέτρα κι αν ληφθούν, δεν θα αποδώσουν τα αναμενόμενα αν ο πληθυσμός δεν «εκπαιδευτεί» σωστά και δεν κατανοήσει ότι το φάρμακο δεν είναι καταναλωτικό προϊόν. Τα άμεσα μέτρα που συζητά η Επιτροπή Ελέγχου Φαρμακευτικής Δαπάνης θα πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα, χωρίς κωλυσιεργίες και καθυστερήσεις. Αν δεν εφαρμοστούν τα φαρμακευτικά πρωτόκολλα και αν, επιτέλους, η Ηλεκτρονική Συνταγογράφηση δεν προχωρήσει σε κόφτες, όσον αφορά τη συνταγογράφηση, δεν θα υπάρχει αποτέλεσμα. EΡ_Πολύς λόγος γίνεται για τα γενόσημα φάρμακα. Παρά τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τα μνημόνια, η κατανάλωση γενοσήμων είναι μικρότερη σε σχέση με άλλες χώρες, ακόμη και

ΑΠ_Πιστεύω ακράδαντα ότι οι προηγούμενες κυβερνήσεις απέτυχαν στο να πείσουν τον Έλληνα πολίτη για την αποτελεσματικότητα του γενόσημου φαρμάκου, όλες οι ενέργειες που έγιναν ήταν βεβια-

κοποιός εκτελεί τη συνταγή που συνταγογραφεί ο θεράπων ιατρός, τις περισσότερες φορές ο θεράπων ιατρός συστήνει το φάρμακο είτε κλειδώνοντας την εμπορική του ονομασία είτε αναγράφοντας την ονομασία του φαρμάκου στα σχόλια της συνταγής ή στο βιβλιάριο του ασφαλισμένου ή σε χαρτάκι ξεχωριστό που συνοδεύει τη συνταγή. Το παράλογο της υπόθεσης, που προσβάλλει τους φαρμακοποιούς, είναι ότι εδώ και ενάμιση χρόνο τιμωρούμαστε με το χαράτσι 0,8% για φάρμακο που ε-

σμένες και αποσπασματικές και οδήγησαν στο αντίθετο αποτέλεσμα. Πιστεύω ότι και αυτό είναι θέμα κουλτούρας του πληθυσμού και εκπαίδευσής του, θέμα φιλοσοφίας, και όλα απορρέουν, όπως ανέφερα και προηγουμένως, από τη γνώση μας «τι σημαίνει φάρμακο». Για μένα όμως ποτέ δεν είναι αργά. Θα πρέπει οι επιστημονικοί φορείς, σε συνεργασία με τις ιατρικές και φαρμακευτικές σχολές και το Υπουργείο Υγείας, να αλλάξουν το κλίμα όσον αφορά τα γενόσημα φάρμακα. Όσον αφορά την ευθύνη μας για το θέμα της χαμηλής διείσδυσης των γενοσήμων, θα ήθελα να σας αναφέρω ότι ο φαρμα-

πιλέγει ο γιατρός. Δηλαδή τιμωρούνται οι φαρμακοποιοί για κάτι που δεν ευθύνονται. Αντίθετα, σε άλλες χώρες της ΕΕ δημιουργούνται κίνητρα για την προώθηση των γενοσήμων. Ο παραλογισμός στο θέμα αυτό έγκειται στο ότι, ενώ βάσει νόμου παρέχονται οικονομικά κίνητρα για τους φαρμακοποιούς που πετυχαίνουν τον στόχο εκτέλεσης συνταγών με γενόσημα, εδώ και δυόμισι χρόνια, ο ΕΟΠΥΥ οφείλει στα φαρμακεία αυτά αρκετά εκατομμύρια ευρώ, με την αιτιολογία ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες που πρέπει βάσει νομοθεσίας να τα αποδώσουν στον ΕΟΠΥΥ δεν τα αποδίδουν.•••

πιο πλούσιες από την Ελλάδα. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που επιρρίπτουν ευθύνες στους φαρμακοποιούς για τη χαμηλή διείσδυση των γενοσήμων. Τι απαντάτε σε αυτούς; Ποια μέτρα μπορούν να ληφθούν για να αυξηθεί η κατανάλωσή τους;

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Τι δείχνει έρευνα της Pharmaceutical Group of the European Union

Ελλείψεις φαρμάκων στην Ευρώπη Πάνω από 200 φάρμακα λείπουν από 24 χώρες της ΕΕ

ι ελλείψεις φαρμάκων δεν αφορούν μόνο την Ελλάδα. Παρατηρούνται σε όλη την Ευρώπη, ταλαιπωρώντας ασθενείς, φαρμακοποιούς και γιατρούς. Τα αίτια δεν είναι μόνο οι παράλληλες εξαγωγές, αλλά και η ανεπαρκής παραγωγή των φαρμάκων, καθώς και η έλλειψη ελέγχου και συντονισμού της αγοράς σε κάθε χώρα. Το 2019, είχαμε μιαν άνευ προηγουμένου έλλειψη νευρολογικών φαρμάκων στην Πολωνία και στη Βουλγαρία, παρατηρήθηκε έλλειψη φθηνών γενόσημων φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στη χημειοθεραπεία καρκινοπαθών. Το ίδιο συνέβη και στην Ελλάδα. Το πρόβλημα παρατηρείται και σε οικονομικά αναπτυγμένες χώρες. Στη Βρετανία, χιλιάδες γυναίκες δεν είχαν πρόσβαση σε ορμονική υποκατάσταση και αντισυλληπτικά. Στη Φινλανδία είχαμε έλλειψη όχι μόνο σε φάρμακα για τον καρκίνο, αλλά και σε αντισυλληπτικά, πένες αδρεναλίνης και φάρμακα για την υπέρταση.

Στις 28 Ιανουαρίου 2020, δημοσιεύτηκε η ετήσια έρευνα της Pharmaceutical Group of the European Union (PGEU), που αφορά τις ελλείψεις φαρμάκων στα ιδιωτικά φαρμακεία των 24 χωρών της Ευρώπης. Τα κυριότερα συμπεράσματα της μελέτης, που αφορά το 2019, ήταν τα ακόλουθα: Ό λες οι χώρες που πήραν μέρος στην έρευνα αντιμετώπισαν έλλειψη φαρμάκων στα κοινοτικά φαρμακεία, τους τελευταίους 12 μήνες, και η συντριπτική πλειοψηφία (87%) των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι η κατάσταση επιδεινώθηκε σε σχέση με το 2018. Ό λες οι κατηγορίες φαρμάκων επηρεάζονται από ελλείψεις φαρμάκων στα φαρμακεία της κοινότητας. Στην πλειοψηφία των χωρών που απάντησαν (67%), κατά τη στιγμή της ολοκλήρωσης της έρευνας υπήρχαν ελλείψεις σε περισσότερα από 200 φάρμακα!

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

Ό λες οι χώρες που απάντησαν έδειξαν ότι πιστεύουν πως η έλλειψη φαρμάκων προκαλεί δυσφορία, ταλαιπωρία και κόστος στους ασθενείς. Ως κυριότερες συνέπειες από την έλλειψη φαρμάκων αναφέρονται η διακοπή των θεραπειών (75% των χωρών), η αυξημένη συμμετοχή στο κόστος ως αποτέλεσμα δαπανηρότερων εναλλακτικών θεραπειών (58%) και η λήψη μη βέλτιστης θεραπείας (42%).  Οι ελλείψεις φαρμάκων πιστεύεται ότι επηρεάζουν τα κοινοτικά φαρμακεία στις περισσότερες χώρες, λόγω της μειωμένης εμπιστοσύνης των ασθενών (92% των χωρών), αλλά και της οικονομικής ζημίας των φαρμακείων, λόγω του χρόνου που επενδύουν στην αντιμετώπιση των ελλείψεων (82%). Σ ε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχουν έντονες διαφορές όσον αφορά τις νομικές λύσεις που μπορούν να προσφέρουν οι κοινοτικοί φαρμακοποιοί σε περίπτωση έλλειψης κάποιου φαρμάκου. Η υποκατάσταση με γενόσημο (79% των χωρών), η προμήθεια του ίδιου φαρμάκου από εναλλακτικές εγκεκριμένες πηγές –όπως άλλα φαρμακεία– (63%) και η εισαγωγή του φαρμάκου από μια χώρα στην οποία διατίθεται (46%) είναι οι λύσεις που μπορούν να παρασχεθούν στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ο χρόνος που το προσωπικό του φαρμακείου πρέπει να δαπανήσει για την αντιμετώπιση ελλείψεων έχει αυξηθεί από 5,6 ώρες την εβδομάδα (2018) σε 6,6 ώρες την εβδομάδα κατά μέσο όρο. Τ ο 25% των χωρών που απάντησαν έδειξαν ότι δεν υπάρχει ακόμα σύστημα αναφοράς για τις ελλείψεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους φαρμακοποιούς της κοινότητας στη χώρα τους, παρά το γεγονός ότι οι φαρμακοποιοί συχνά αντιμετωπίζουν πρώτοι ή προβλέπουν δυσκολίες εφοδιασμού, προτού η βιομηχανία ή οι χονδρέμποροι πληροφορηθούν ότι υπάρχει ή θα υπάρξει πρόβλημα έλλειψης.  Οι κοινοτικοί φαρμακοποιοί λαμβάνουν τις απαραίτητες πληροφορίες για τις ελλείψεις στις περισσότερες χώρες από τους χονδρεμπόρους (71%), τις φαρμακοβιομηχανίες (67%) και τους φαρμακοποιούς (42%).

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Το 2019, είχαμε μιαν άνευ προηγουμένου έλλειψη νευρολογικών φαρμάκων στην Πολωνία και στη Βουλγαρία

Η Pharmaceutical Group of the European Union (PGEU) εκπροσωπεί περισσότερους από 400.000 κοινοτικούς φαρμακοποιούς. Τα μέλη της PGEU είναι οι εθνικές ενώσεις και οι επαγγελματικοί φορείς φαρμακοποιών σε 32 ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των κρατών μελών της ΕΕ, των μελών του EEA/EFTA και των υποψήφιων χωρών της ΕΕ. Ο πρόεδρος της PGEU, Duarte Santos, σχολίασε: «Τα αποτελέσματα του 2019 υπογραμμίζουν την υψηλή συχνότητα εμφάνισης, τη συνεχιζόμενη αύξηση του αριθμού των ελλείψεων φαρμάκων στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και την καθημερινή επίπτωσή τους στους ασθενείς σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επίσης, αναδεικνύουν το υφιστάμενο χάσμα στις απαραίτητες πληροφορίες, εργαλεία και νομικές επιλογές που διατίθενται στους κοινοτικούς φαρμακοποιούς σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες για την παροχή λύσεων στους ασθενείς σε περίπτωση έλλειψης του φαρμάκου που έχουν ανάγκη. Συνιστούμε θερμά στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και στους ενδιαφερόμενους φορείς να λάβουν γνώση αυτών των αποτελεσμάτων και να ενεργήσουν αναλόγως, διότι η κατάσταση για τους ασθενείς και τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης σε όλη την Ευρώπη δεν είναι πλέον ανεκτή και αποδεκτή».

Τα αίτια Το θέμα απασχόλησε πρόσφατα και το έγκυρο ιατρικό περιοδικό The Lancet, που αναζήτησε τα αίτια του προβλήματος. Όπως αναφέρει, η European Healthcare Distribution Association (GIRP), που εκπροσωπεί περισσότερους από 750 χονδρεμπόρους φαρμάκων σε 34 ευρωπαϊκές χώρες, υποστηρίζει πως η ανεπαρκής

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

παραγωγή ευθύνεται για το 60% των ελλείψεων φαρμάκων. Μόνο ένας μικρός αριθμός φαρμακευτικών μονάδων παραγωγής, που βρίσκονται κυρίως στην Κίνα και την Ινδία, προμηθεύουν τον κόσμο με το μεγαλύτερο μέρος των δραστικών ουσιών που περιέρχονται στα φάρμακα. Όταν προκύπτει αύξηση της ζήτησης από την Ευρώπη ή αλλού, αυτό προκαλεί πίεση σε αυτούς τους κατασκευαστές, οι οποίοι έχουν περιορισμένη παραγωγική ικανότητα. Όταν οι κατασκευαστές αυτοί αντιμετωπίζουν, επίσης, προβλήματα ποιότητας προϊόντων ή αν οι εκπομπές τους βρεθούν επιβλαβείς για το περιβάλλον, τότε αντιμετωπίζουν χρονοβόρες επιθεωρήσεις, ακόμη και κλείσιμο των εργοστασίων. Αυτές οι καθυστερήσεις προκαλούν περαιτέρω καθυστερήσεις και προβλήματα στην αλυσίδα εφοδιασμού της διεθνούς αγοράς φαρμάκων. Η γαλλική φαρμακοβιομηχανία Sanofi ήρθε αντιμέτωπη, πέρσι, τέτοια εποχή, με ένα παρόμοιο πρόβλημα. Ένα από τα εργοστάσια παραγωγής της στο Mourenx της Γαλλίας είχε πρόβλημα μόλυνσης, με συνέπεια να διακοπεί η παραγωγή και να παρατηρηθούν ελλείψεις δύο επιληπτικών φαρμάκων (Epilim και Depakote) σε πολλές χώρες. Βέβαια, πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν από τις κυβερνήσεις να πάρουν μέτρα ελέγχου σε βάρος των φαρμακοβιομηχανιών. Ο Jaume Vidal από την Health Action International, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση, αναφέρει ότι «οι φαρμακευτικές εταιρείες γνωρίζουν τις μεταβλητές της αλυσίδας εφοδιασμού τους και το πρόβλημα είναι ξεκάθαρα κακός σχεδιασμός από την πλευρά τους».

Γραφειοκρατία Μια άλλη αιτία έλλειψης φαρμάκων είναι ο χρόνος που απαιτείται για να επιτραπεί σε ένα προϊόν να εισέλθει στις αγορές της ΕΕ. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι υποβολής αίτησης για αυτήν την έγκριση. Ένας τρόπος είναι μέσω μιας κεντρικής διαδικασίας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ), η οποία χρησιμοποιείται για σύνθετα φάρμακα, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται στη γονιδιακή θεραπεία και σε θεραπείες για HIV, καρκίνο ή σπάνιες ασθένειες όπως η νόσος του Huntingdon. Οι αιτήσεις μπορούν, επίσης, να υποβληθούν μέσω αποκεντρωμένης διαδικασίας,

στην οποία μια εταιρεία ζητά άδεια από ένα κράτος μέλος για πρόσβαση στην αγορά του. Αργότερα, ωστόσο, πρέπει να περάσει από μια διαδικασία αμοιβαίας αναγνώρισης για να εξασφαλίσει την άδεια εισόδου σε όλες τις αγορές των κρατών μελών. Περαιτέρω καθυστέρηση μπορεί να προκληθεί από τοπικούς κανονισμούς συσκευασίας. Στην Εσθονία, για παράδειγμα, τα εισερχόμενα φάρμακα πρέπει να συσκευάζονται στην τοπική γλώσσα. Παρόμοια εμπόδια υπάρχουν στη Σκανδιναβία. Η φαρμακοποιός Anne Markestad, από το Τμήμα Φαρμακολογίας του πανεπιστημιακού νοσοκομείου του Όσλο, δήλωσε ότι

Η ανεπαρκής παραγωγή ευθύνεται για το 60% των ελλείψεων φαρμάκων διεθνώς

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο καλύτερος τρόπος για την αποφυγή ελλείψεων είναι η Ευρώπη να τερματίσει την εξάρτησή της από την Κίνα και την Ινδία για την παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων

μια πιο συντονισμένη πολιτική της ΕΕ στον τομέα των συσκευασιών θα βοηθούσε στην περίπτωση των ελλείψεων φαρμάκων. «Με τις τυποποιημένες ευρωπαϊκές συσκευασίες που χρησιμοποιούνται στη Σκανδιναβία, μπορούμε να προσθέσουμε ένα ένθετο στη νορβηγική, σουηδική, δανική, φινλανδική ή ισλανδική γλώσσα, αντί να σπαταλάμε χρόνο και χρήματα για την ανασυσκευασία των φαρμάκων, ώστε να πληρούν τους τοπικούς κανονισμούς συσκευασίας». Το παράλληλο εμπόριο, στο οποίο οι χονδρέμποροι αγοράζουν φάρμακα σε ένα κράτος μέλος της ΕΕ και πωλούν τα προϊόντα σε άλλο, συχνά για μεγάλα κέρδη, είναι σίγουρα το πιο αμφιλεγόμενο ζήτημα όταν διερευνά κανείς τα αίτια ελλείψεων φαρμάκων. Διότι το παράλληλο εμπόριο φαρμάκων είναι αιτία έλλειψης φαρμάκων στη χώρα προέλευσης, αλλά και μέσο επίλυσης της έλλειψης κάποιου φαρμάκου στη χώρα προορισμού… Τον Οκτώβριο του 2019, ο Riho Tapfer, επικεφαλής του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων της Εσθονίας, δήλωσε στην κρατική τηλεόραση της χώρας του ότι το παράλληλο εμπόριο σημαίνει «φάρμακα που προορίζονταν για τους Εσθονούς ασθενείς, που είχαν παραδοθεί στους χονδρεμπόρους από τον κατασκευαστή, κατέληγαν να πουληθούν σε άλλη χώρα». Μιλώντας στο The Lancet, η Antonella Cardone, διευθύντρια του European Cancer Patient Coalition, ανέφερε ότι οι επιπτώσεις που έχουν οι ελλείψεις στους ασθενείς είναι δραματικές. «Στη Ρουμανία, για παράδειγμα, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να βρούμε φάρμακα που απαιτούνται στο πλαίσιο της χημειοθεραπείας. Οι ασθενείς έπρεπε να τα αγοράσουν μέσω συγγενών και επαφών στο εξωτερικό».

Λύσεις Οι Φινλανδοί φαρμακοποιοί έχουν διαμαρτυρηθεί για το γεγονός ότι νομικά δεν έχουν τη δυνατότητα να υποκαταστήσουν ένα φάρμακο που βρίσκεται σε έλλειψη με κάποιο άλλο. Το ίδιο ισχύει και στην Αυστρία, όπου οι φαρμακοποιοί είναι υποχρεωμένοι να στείλουν τους ασθενείς πίσω στον γιατρό για να λάβουν νέα συνταγή. Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο, οι φαρμακοποιοί απολαμβάνουν μεγαλύτερη ευελιξία για να βοηθήσουν τους ασθενείς σε περίπτωση έλλειψης φαρμάκων. Στο Βέλγιο, ένας νέος νόμος επιτρέπει στους φαρμακοποιούς να δώσουν στον ασθενή κάποιο άλλο φάρμακο. Στις Κάτω Χώρες, οι φαρμακοποιοί ελέγχουν πρώτα αν μπορούν να δώσουν κάποιο γενόσημο και αν όχι, τότε ένα

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

θεραπευτικά ισοδύναμο φάρμακο. Αν ούτε αυτό είναι δυνατό, τότε μπορούν να συνθέσουν το φάρμακο, αν η δραστική ουσία είναι διαθέσιμη. Φυσικά, πολλοί υποστηρίζουν ότι ο καλύτερος τρόπος για την αποφυγή ελλείψεων είναι η Ευρώπη να τερματίσει την εξάρτησή της από την Κίνα και την Ινδία για την παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων, επενδύοντας στις δικές της παραγωγικές δυνατότητες. Ωστόσο, η επίτευξη αυτού του στόχου μπορεί να αποδειχθεί πολύ δύσκολη. Ο Siegfried Throm, διευθύνων σύμβουλος Έρευνας στην Association of Research-Based Pharmaceutical Companies της Γερμανίας, προειδοποίησε ότι «η ιδέα της φαρμακευτικής παραγωγής που βασίζεται στην Ευρώπη μπορεί να λειτουργήσει καλά για τα αντιβιοτικά, αλλά σίγουρα όχι για όλα τα φάρμακα. Θα χρειαζόταν εκατοντάδες πρόσθετα εργοστάσια και υψηλότερο κόστος. Επομένως, χρειάζεται χρηματοδότηση για πολλά χρόνια. Είναι προτιμότερο να επικεντρωθούμε στην καλή δουλειά που επιτελεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία διαθέτει ομάδα εργασίας για την ανάπτυξη της αμοιβαίας αναγνώρισης των προτύπων ορθής παρασκευαστικής πρακτικής και την εξασφάλιση ότι η Κίνα θα επιβάλλει επιθεωρήσεις GMP». Άλλοι λένε ότι τα χρήματα για να μεταφερθεί η παραγωγή φαρμάκων στην Ευρώπη μπορούν να βρεθούν, αν υπάρχει η βούληση. Η Ellen 't Hoen, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και πρώην διευθύντρια των Médecins Sans Frontières, αναφέρει: «Η διαφοροποίηση της παραγωγής σημαντικών φαρμάκων είναι μια καλή λύση για την ασφάλεια του εφοδιασμού. Θα ήταν δαπανηρό να επιβληθεί η συμμόρφωση στην Ευρώπη. Αν όμως οι τιμές των φαρμάκων στην Ευρώπη μειωθούν, τότε θα μπορούσαν να επενδυθούν οι αποταμιεύσεις στην προσπάθεια για αυτό». Η Monika Derecque-Pois, γενική διευθύντρια της European Healthcare Distribution Association (GIRP), πιστεύει ότι το σύστημα διαγωνισμών για τις προμήθειες φαρμάκων θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί για να διασφαλιστεί ότι οι ασθενείς θα προστατεύονται αν οι τοπικές τιμές της αγοράς πέσουν και μια φαρμακευτική εταιρεία αποφασίσει να κυνηγήσει κέρδη αλλού. «Οι διαγωνισμοί εξακολουθούν να βασίζονται στην αρχή ότι ο νικητής τα παίρνει όλα. Η φαρμακευτική εταιρεία που κερδίζει τη σύμβαση παίρνει ολόκληρη την αγορά για ένα συγκεκριμένο μόριο. Αν οι συμβάσεις είχαν σε δύο ή τρεις εταιρείες, τότε οι αποσύρσεις από την αγορά θα ήταν πολύ λιγότερο συχνές». •••

αφιέρωμα

θρόμβωση 20

Συνέντευξη Δ. Ρίχτερ Θρόμβωση: Ο μεγάλος «δολοφόνος»

Άρθρο Θρόμβωση και ασθενείς με καρκίνο

Νέα Νέα θεραπεία για παιδιά

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Δημήτρης Ρίχτερ* *Πρόεδρος του ΙΜΕΘΑ 20

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΘΡΌΜΒΩΣΗ

Θρόμβωση: Ο μεγάλος «δολοφόνος» Συνέντευξη: Αιμίλιος Νεγκής Φωτογραφίες: Θοδωρής Αναγνωστόπουλος

λοι γνωρίζουμε και, εύλογα, φοβόμαστε τον καρκίνο, το έμφραγμα και το εγκεφαλικό. Λίγοι όμως ξέρουν τον μεγάλο «δολοφόνο», που συνδέεται με αυτές τις αιτίες θανάτου: τη θρόμβωση. Η θρόμβωση ευθύνεται για τις τρεις πρώτες καρδιαγγειακές αιτίες θανάτου παγκοσμίως: το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και τη φλεβική θρομβοεμβολική νόσο. Η τελευταία επηρεάζει έναν στους 5 ογκολογικούς ασθενείς και αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου στους ασθενείς με καρκίνο! Οι στατιστικές προκαλούν ίλιγγο: Στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι θάνατοι λόγω της θρόμβωσης είναι περισσότεροι από τους θανάτους που οφείλονται συνολικά στο AIDS, τον καρκίνο του προστάτη, τον καρκίνο του μαστού και τα τροχαία ατυχήματα! Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τη θρόμβωση και τη φλεβική θρομβοεμβολική νόσο μάς εξηγεί ο κ. Δημήτρης Ρίχτερ, διευθυντής της Β’ Καρδιολογικής Κλινικής της Ευρωκλινικής και πρόεδρος

Ασθενείς με καρκίνο κινδυνεύουν 4 φορές περισσότερο να πάθουν φλεβική θρομβοεμβολή

του Ινστιτούτου Μελέτης και Εκπαίδευσης στη Θρόμβωση και την Αντιθρομβωτική Αγωγή (ΙΜΕΘΑ). EΡ_Τι είναι η φλεβική θρόμβωση; ΑΠ_Φλεβική θρόμβωση παθαίνουμε όταν σχηματίζεται θρόμβος σε μια φλέβα, συνήθως των κάτω άκρων, και αποτελεί εμπόδιο για την επιστροφή του αίματος προς την καρδιά. Συνήθως, το παθαίνουμε μετά από κάποιο χειρουργείο –ειδικά ορθοπαιδικό–, μετά από ένα τραύμα ή αν συνυπάρχουν νοσήματα και καταστάσεις που ευνοούν τη δημιουργία θρόμβων, όπως έντονη παχυσαρκία κ.λπ. Επίσης, έχουμε τη λεγόμενη εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση, που αφορά τον σχηματισμό ενός θρόμβου μέσα σε μια εσωτερική φλέβα. EΡ_Γιατί θεωρείται τόσο επικίνδυνη; ΑΠ_Πρόκειται για μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση, διότι αν ο θρόμβος ξεκολλήσει, υπάρχει κίνδυνος να κατευθυνθεί στην αρτηρία των πνευμόνων και να προκα-

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Τα νέα αντιπηκτικά μπορούν να μειώσουν έως 80% τον κίνδυνο εγκεφαλικού σε άτομα με κολπική μαρμαρυγή

λέσει αυτό που λέμε «πνευμονική εμβολή». Τότε καταστρέφεται ένα μέρος των πνευμόνων, γιατί δεν αιματώνεται και, ανάλογα με το μέγεθος της καταστροφής, μπορεί να αποβεί και μοιραία. Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα έχουμε 10-20 χιλιάδες νέα περιστατικά ετησίως και περίπου το 10% εξ αυτών είναι θανατηφόρα. Η φλεβική θρόμβωση και η πνευμονική εμβολή είναι γνωστές ως φλεβική θρομβοεμβολή. EΡ_Ποια είναι τα συμπτώματα που πρέπει να μας ανησυχήσουν και πώς γίνεται η διάγνωση; ΑΠ_Συνηθισμένα συμπτώματα στη φλεβική θρόμβωση, λόγω του σχηματισμού θρόμβου μέσα στις φλέβες, μπορεί να είναι πόνος, ερυθρότητα, ευαισθησία, οίδημα (πρήξιμο) και αυξημένη θερμοκρασία γύρω από την περιοχή στην οποία βρίσκεται ο θρόμβος, που τις περισσότερες φορές είναι τα κάτω άκρα. Ο ασθενής θα πρέπει να επικοινωνήσει άμεσα με τον γιατρό του. Η διάγνωση γίνεται με μια εξέταση Triplex φλεβών στα πόδια και στη συνέχεια έχει μεγάλη σημασία ο ασθενής να λάβει άμεσα αντιπηκτική θεραπεία, ώστε, αν είναι εφικτό, να διαλυθεί ο θρόμβος και να προλάβουμε την αποκόλλησή του, αποφεύγοντας τον κίνδυνο να προκληθεί πνευμονική εμβολή. Στην περίπτωση της πνευμονικής εμβολής, μπορεί να προκληθούν συμπτώματα όπως δυνατός πόνος στο στήθος, δυσκολία στην αναπνοή, βήχας και ζαλάδα

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

ή και ακανόνιστος καρδιακός παλμός. Ο ασθενής πρέπει να απευθυνθεί άμεσα σε νοσοκομείο. EΡ_Ποιοι άνθρωποι κινδυνεύουν περισσότερο; ΑΠ_Όπως αναφέραμε και νωρίτερα, μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν άτομα που έχουν υποβληθεί σε κάποια χειρουργική επέμβαση, ειδικά ορθοπαιδική, στα κάτω άκρα, καθώς μετά υπάρχει ακινησία. Συνεπώς, κινδυνεύουν περισσότερο άτομα που υποβάλλονται σε αρθροπλαστικές επεμβάσεις ισχίου και γονάτου. Όσο δε μεγαλύτερης ηλικίας είναι ένας ασθενής και πιο παχύσαρκος τόσο περισσότερο αυξάνεται ο κίνδυνος μετά από κάποια επέμβαση. Επίσης, μεγάλο κίνδυνο φλεβικής θρομβοεμβολής διατρέχουν ασθενείς με καρκίνο. Στους ασθενείς αυτούς, πολλές φορές, υπάρχει μια υπερπηκτικότητα του αίματος, που σε συνδυασμό με τη χημειοθεραπεία ή κάποια χειρουργική επέμβαση, που προκαλεί βλάβη στο τοίχωμα των φλεβών, μπορεί να προκαλέσουν θρόμβωση. Αν συνυπολογίσει κανείς και το γεγονός ότι πολλοί ασθενείς, λόγω της νόσου τους, παραμένουν κλινήρεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα, τότε η συσσώρευση του αίματος στις φλέβες των κάτω άκρων μπορεί να είναι ένας επιπρόσθετος παράγοντας. Από μελέτες προκύπτει ότι ο κίνδυνος φλεβικής θρόμβωσης σε πάσχοντες από καρκίνο είναι 4 με 6,5 φορές υψηλότερος σε

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΘΡΌΜΒΩΣΗ σχέση με τους μη πάσχοντες. Όταν η χημειοθεραπεία σκοτώνει τα καρκινικά κύτταρα, ορισμένες ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν θρόμβωση απελευθερώνονται στην κυκλοφορία του αίματος. Ορισμένοι τύποι χημειοθεραπευτικών φαρμάκων έχουν λιγότερες πιθανότητες να οδηγήσουν σε πήξη του αίματος σε σχέση με άλλους. Γι’ αυτό είναι σωστό ο ασθενής να ρωτά τον γιατρό του ώστε να ενημερωθεί για τους κινδύνους που σχετίζονται με τη θεραπεία που του έχει συνταγογραφηθεί. Ορισμένοι δε τύποι καρκίνου, για αδιευκρίνιστους μέχρι σήμερα λόγους, σχετίζονται με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης φλεβικής θρομβοεμβολής, όπως των πνευμόνων, των νεφρών, των γεννητικών οργάνων, του εγκεφάλου, του παγκρέατος και το λέμφωμα. EΡ_Πώς αντιμετωπίζεται το πρόβλημα και πόσο αποτελεσματικά είναι τα νέα αντιπηκτικά φάρμακα; ΑΠ_Πρώτα πρώτα, αν κάποιος έχει κάνει χειρουργική επέμβαση στα κάτω άκρα, είναι σημαντικό να φορά τις ειδικές κάλτσες διαβαθμισμένης συμπίεσης, οι οποίες βοηθούν το αίμα να επιστρέφει αργά στην καρδιά, μειώνοντας τις πιθανότητες να δημιουργηθεί φλεβική θρόμβωση. Φυσικά, ο ασθενής θα χρειαστεί να λάβει κάποιας μορφής αντιπηκτική θεραπεία, είτε ηπαρίνες χαμηλού μοριακού βάρους είτε κάποιο νεότερο αντιπηκτικό από του στόματος. Και οι δύο θεραπείες είναι αποτελεσματικές, καθώς μειώνουν σημα-

ντικά τις πιθανότητες να πάθουμε φλεβική θρόμβωση. EΡ_Τι μπορεί να κάνει κάποιος για να προλάβει αυτήν την πάθηση; ΑΠ_Αν αναφερόμαστε σε κάποιον που δεν έχει κάνει χειρουργική επέμβαση, πρέπει να φροντίζει να μη μένει σε ακινησία, αλλά να περπατάει συχνά και να προσέχει το σωματικό του βάρος. Αν υποστεί κάποιο χτύπημα ή τραύμα, να απευθυνθεί στον γιατρό για να λάβει εγκαίρως αγωγή, ελαχιστοποιώντας της πιθανότητες να δημιουργηθεί θρόμβος γύρω από το τραύμα. Αν έχει κάνει κάποια χειρουργική επέμβαση, πρέπει να φορά τις κάλτσες και να λάβει την αντιπηκτική αγωγή που θα του συστήσει ο θεράπων ιατρός του. Φυσικά, πρέπει να εφαρμόσει τις οδηγίες του γιατρού για τη σταδιακή κινητοποίηση. EΡ_Γιατί κινδυνεύουν οι έγκυες από θρόμβωση; ΑΠ_Στις έγκυες γυναίκες, η συχνότητα εμφάνισης φλεβικής θρομβοεμβολής είναι σημαντικά υψηλότερη, και αυτό οφείλεται κυρίως στην υπερπηκτικότητα που υπάρχει στην κύηση, αλλά και στην αυξημένη φλεβική στάση, ειδικά στις γυναίκες με κληρονομική ή επίκτητη θρομβοφιλία. Η θρομβοφιλία, με τη σειρά της, έχει συσχετισθεί, χωρίς όμως να έχει τεκμηριωθεί η συσχέτιση αυτή, και με αυξημένο κίνδυνο για αποβολή, προεκλαμψία, έμβρυα υπολειπόμενου βάρους και ενδομήτριο θάνατο.

Υπάρχουν μελέτες για το IQOS που δείχνουν μειωμένους ορισμένους δείκτες που συνδέονται με τη φλεγμονή και τη θρόμβωση

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Υπάρχουν πολλές μελέτες που δείχνουν ότι τα φάρμακα αυτά μπορούν να μειώσουν έως 80% τον κίνδυνο εγκεφαλικού σε άτομα με κολπική μαρμαρυγή. Το κακό είναι ότι ένα σημαντικό μέρος των ατόμων που έχουν κολπική μαρμαρυγή δεν έχουν κανένα σύμπτωμα και έτσι δεν απευθύνονται στον γιατρό και δεν λαμβάνουν θεραπεία. EΡ_Τι έχουν δείξει νέες έρευνες για τα νέα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού σε σχέση με τη θρόμβωση;

EΡ_Πώς συνδέεται η θρόμβωση με την κολπική μαρμαρυγή; ΑΠ_Η κολπική μαρμαρυγή αποτελεί τη συχνότερη μορφή καρδιακής αρρυθμίας και μία από τις κύριες αιτίες των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Είναι αρκετά συχνή σε άτομα μεγάλης ηλικίας και εκτιμάται ότι αφορά το 10% των ανθρώπων άνω των 70 ετών. Όταν υπάρχει κολπική μαρμαρυγή, το αίμα δεν εξωθείται πλήρως από τους καρδιακούς κόλπους και μπορεί να λιμνάσει, σχηματίζοντας θρόμβους. Εάν σχηματισθεί θρόμβος στον κόλπο της καρδιάς, μπορεί να εξέλθει από την καρδιά και να φράξει κάποια από τις αρτηρίες του εγκεφάλου, προκαλώντας αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Περίπου το 15-20% του συνόλου των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων οφείλεται στην κολπική μαρμαρυγή. Μάλιστα, κατά τεκμήριο, η κολπική μαρμαρυγή ευθύνεται για τα πιο βαριά εγκεφαλικά. EΡ_Πώς αντιμετωπίζεται ο κίνδυνος; ΑΠ_Εδώ και χρόνια, έχουμε στη διάθεσή μας τα λεγόμενα νέα αντιπηκτικά φάρμακα rivaroxaban, apixaban και dabigatran. Τα φάρμακα αυτά έχουν το πλεονέκτημα ότι επιτυγχάνουν σταθερό αντιπηκτικό αποτέλεσμα, που δεν επηρεάζεται από άλλα φάρμακα ή τροφές και κυρίως χωρίς την ανάγκη εργαστηριακής παρακολούθησης. Επίσης, συνδέονται με μικρότερη αύξηση εγκεφαλικών αιμορραγιών, σε σχέση με τα παλαιότερα, όπως η βαρφαρίνη.

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

ΑΠ_Όλοι γνωρίζουμε πως το κάπνισμα ευθύνεται για τις κύριες αιτίες θανάτου, όπως το έμφραγμα, το εγκεφαλικό και πολλές μορφές καρκίνου. Ακόμη, γνωρίζουμε ότι η νικοτίνη προκαλεί σύσπαση των αγγείων (αγγειόσπασμο), η οποία μπορεί να έχει αρνητικά επακόλουθα. Όμως, το πρόβλημα με το τσιγάρο δεν οφείλεται τόσο στη νικοτίνη, αλλά σε χιλιάδες άλλες ουσίες που περιέχει ο καπνός του τσιγάρου. Δυστυχώς, παρά τις προσπάθειες και τα αντικαπνιστικά μέτρα που εφαρμόζουμε, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι πολλοί άνθρωποι δεν τα καταφέρνουν να κόψουν το τσιγάρο. Με τη βοήθεια φαρμακευτικής αγωγής μέσα σε διάστημα 6 μηνών, το 60% των ατόμων μπορούν να διακόψουν το κάπνισμα, αλλά 6 μήνες μετά, δηλαδή στον πρώτο χρόνο από την έναρξη της θεραπείας, περίπου οι μισοί το αρχίζουν ξανά. Φαίνεται ότι το θέμα της εξάρτησης από τη νικοτίνη και το κάπνισμα δεν είναι μόνο χημικό, αλλά και ψυχολογικό. Το τελευταίο διάστημα διεθνώς γίνεται πολύς λόγος για τα λεγόμενα προϊόντα μειωμένου κινδύνου, όπως τα θερμαινόμενα προϊόντα και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα. Υπάρχουν μελέτες για το IQOS, το μοναδικό θερμαινόμενο προϊόν που είναι εμπορικά διαθέσιμο στην Ελλάδα, που δείχνουν ότι στον οργανισμό των χρηστών υπάρχουν μειωμένοι ορισμένοι δείκτες που συνδέονται με τη φλεγμονή και τη θρόμβωση. Βέβαια, πρόκειται για μικρές σε μέγεθος μελέτες και χρειαζόμαστε πολυετείς μελέτες παρατήρησης για να εξαγάγουμε ασφαλή συμπεράσματα. Συνεπώς, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να μειώσουμε τον κίνδυνο για την υγεία μας είναι να κόψουμε τελείως το κάπνισμα. Αν προσπαθήσουμε και δεν τα καταφέρουμε, πιστεύω ότι τα εναλλακτικά προϊόντα είναι δυνατόν να μειώσουν τον κίνδυνο για την υγεία μας.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Στην Ελλάδα, ευθύνεται για 35.000 εγκεφαλικά επεισόδια και 20.000 εμφράγματα

50.000 Έλληνες πεθαίνουν από θρόμβωση Μόνο το 7% των ανθρώπων παγκοσμίως ανησυχούν για τους κινδύνους της

θρόμβωση είναι ο μεγαλύτερος δολοφόνος παγκοσμίως, καθώς ευθύνεται για έναν στους τέσσερις θανάτους! Στην Ελλάδα, ευθύνεται για 35.000 εγκεφαλικά επεισόδια, 20.000 εμφράγματα και 50.000 θανάτους, που προκαλούνται από φλεβική θρομβοεμβολική νόσο. Σε όλο τον κόσμο, κάθε χρόνο, εμφανίζονται περίπου 10.000.000 περιπτώσεις θρομβοεμβολικής νόσου. Στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι θάνατοι λόγω της θρόμβωσης είναι περισσότεροι από τους θανάτους που οφείλονται συνολικά στο AIDS, τον καρκίνο του προστάτη, τον καρκίνο του μαστού και τα τροχαία ατυχήματα! Όμως, δυστυχώς, μόνο το 7% των ανθρώπων παγκοσμίως ανησυχούν για τη θρόμβωση και τους κινδύνους της. Γεγονός που σημαίνει ότι υπάρχει μεγάλο κενό ενημέρωσης και πως είναι επιτακτική η ανάγκη ευαισθητοποίησης του κοινού, σύμφωνα με τους ειδικούς.

Εγκεφαλικό Περίπου 35.000 Έλληνες παθαίνουν εγκεφαλικό επεισόδιο κάθε χρόνο. Δυστυχώς, περίπου το 40% χάνει τη ζωή του μέσα στον πρώτο χρόνο και ένας στους τρεις μένει με σοβαρή αναπηρία και χρειάζεται συνεχή υποστήριξη. Η αιτία είναι η απόφραξη των αγγείων του εγκεφάλου από θρόμβο (αγγειακά εγκεφαλικά), αλλά και αιμορραγίες που οφείλονται σε ρήξη των ενδοεγκεφαλικών αγγείων (αιμορραγικά εγκεφαλικά). Μάλιστα, η Ελλάδα έχει τα περισσότερα θανατηφόρα εγκεφαλικά κατά τον πρώτο μήνα στη Δυτική Ευρώπη, γεγονός που οφείλεται στο ότι η χώρα μας δεν διαθέτει οργανωμένες μονάδες για την αντιμετώπιση εγκεφαλικών επεισοδίων. Η Ελλάδα είναι η μοναδική δυτική χώρα που δεν διαθέτει μονάδες αντιμετώπισης εγκεφαλικών, με συνέπεια να χάνονται άδικα ζωές και να προκαλούνται σοβαρές αναπηρίες. Η νοσηλεία ασθενών με εγκεφαλικό σε ειδικές μονάδες έχει α-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΘΡΌΜΒΩΣΗ

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ποδειχθεί ότι μειώνει τους θανάτους κατά 18-28% και τη βαριά αναπηρία κατά 29%. Στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι περίπου 300.000 Έλληνες πάσχουν από κολπική μαρμαρυγή, αλλά οι περισσότεροι δεν έχουν καθόλου συμπτώματα και γι’ αυτό αγνοούν τους κινδύνους. Το πρόβλημα της κολπικής μαρμαρυγής θα διογκωθεί επικίνδυνα, εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού και με δεδομένο το ότι η συχνότητα της νόσου ξεπερνά το 10% στα άτομα ηλικίας άνω των 75 ετών. Τα στοιχεία προκαλούν ίλιγγο και για τις οικονομικές συνέπειες, καθώς έχει βρεθεί ότι έως και το 40% των ατόμων με κολπική μαρμαρυγή έχουν ανάγκη νοσηλείας μέσα σε έναν χρόνο.

Πνευμονική εμβολή

Στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι περίπου 300.000 Έλληνες πάσχουν από κολπική μαρμαρυγή, αλλά οι περισσότεροι δεν έχουν καθόλου συμπτώματα και γι’ αυτό αγνοούν τους κινδύνους

Οι θρόμβοι σχηματίζονται όταν κύτταρα του αίματος συγκολλούνται μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να φράσσουν τα αιμοφόρα αγγεία. Η εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση είναι ένας θρόμβος που σχηματίζεται μέσα σε μια βαθιά και όχι επιφανειακή φλέβα, συνήθως στο πόδι. Αν δεν αντιμετωπιστεί, ένα τμήμα του θρόμβου υπάρχει κίνδυνος να αποσπαστεί και να φτάσει ώς τους πνεύμονες, οπότε θα εμποδίσει τη ροή του αίματος. Η περίπτωση αυτή λέγεται «πνευμονική εμβολή» και ενδέχεται να αποβεί μοιραία αν δεν ανιχνευτεί και δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα. Διεθνώς, αποτελεί την πρώτη αιτία ενδονοσοκομειακού θανάτου που μπορεί να προληφθεί και στοιχίζει τη ζωή σε 600.000 ανθρώπους σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι συμβαίνουν ετησίως 10.000-20.000 νέα περιστατικά και περίπου το 10% εξ αυτών είναι θανατηφόρα.

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

Η διάγνωση είναι εύκολη όταν τα συμπτώματα είναι τυπικά και υπάρχουν οι γνωστοί προδιαθεσικοί παράγοντες, όπως ορθοπαιδικά ή άλλα μεγάλα χειρουργεία. Υπάρχουν όμως και άλλοι προδιαθεσικοί παράγοντες, που πολλές φορές διαλανθάνουν την προσοχή μας, κυρίως λόγω της συχνότητάς τους. Η εγκυμοσύνη, η λήψη αντισυλληπτικών, η παχυσαρκία, η ύπαρξη φλεβικών κιρσών, τα μακρινά αεροπορικά ταξίδια, ακόμα και η προχωρημένη ηλικία, συσχετίζονται με φλεβοθρόμβωση και πνευμονική εμβολή. Η θνητότητα από πνευμονική εμβολή είναι αρκετά υψηλή. Το 10% των πασχόντων καταλήγουν μέσα στην πρώτη ώρα και από αυτούς που επιβιώνουν μετά την πρώτη ώρα, τα δύο τρίτα θα παραμείνουν αδιάγνωστοι και μόνο στο υπόλοιπο ένα τρίτο θα γίνει διάγνωση πνευμονικής εμβολής, ώστε να λάβουν κατάλληλη θεραπεία. Από αυτούς που παραμένουν αδιάγνωστοι, το ένα τρίτο περίπου θα καταλήξουν, συνήθως λόγω υποτροπής της πνευμονικής εμβολής και δεξιάς καρδιακής ανεπάρκειας. Αντίθετα, στην ομάδα στην οποία η διάγνωση γίνεται έγκαιρα και λαμβάνουν γρήγορα θεραπεία, η συντριπτική πλειοψηφία επιβιώνει χωρίς επιπλοκές. Η διάγνωση της πνευμονικής εμβολής είναι δυσκολότερη από τη θεραπεία ή την πρόληψή της. Το συχνότερο σύμπτωμα πνευμονικής εμβολής είναι η δύσπνοια και μπορεί να υπάρχουν και πλευριτικός πόνος, βήχας και αιμόπτυση.

Καρκίνος Η χημειοθεραπεία και η χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση ενός όγκου μπο-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΘΡΌΜΒΩΣΗ ρούν να βλάψουν τα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων, επηρεάζοντας τον τρόπο λειτουργίας τους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε θρόμβωση. Η φλεβική θρομβοεμβολική νόσος εκτιμάται ότι επηρεάζει έναν στους πέντε ογκολογικούς ασθενείς και αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου στους ασθενείς με καρκίνο, μετά τις λοιμώξεις. Από μελέτες προκύπτει ότι ο κίνδυνος φλεβικής θρόμβωσης σε πάσχοντες από καρκίνο είναι 4-6,5 φορές υψηλότερος σε σχέση με τους μη πάσχοντες.

Ο κίνδυνος εξαρτάται από:  Τον τύπο του καρκίνου: Ορισμένοι όγκοι εγκυμονούν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης φλεβικής θρόμβωσης, όπως οι καρκίνοι του στομάχου, του παγκρέατος, του εγκεφάλου, του νεφρού και των ωοθηκών, καθώς και οι αιματολογικές κακοήθειες.

πείες επίσης ενδέχεται να προκαλέσουν τον σχηματισμό θρόμβων. Τ η νοσηλεία σε νοσοκομείο: Αν κάποιος πάσχει από οποιονδήποτε τύπο καρκίνου και μείνει καθηλωμένος στο κρεβάτι για παρατεταμένες χρονικές περιόδους ή δεν πρέπει να επιδοθεί σε διάφορες δραστηριότητες για κάποιον άλλο λόγο, επίσης διατρέχει κίνδυνο σχηματισμού θρόμβων.  Το ιστορικό θρόμβων: Αν είχατε κάποιον θρόμβο στο παρελθόν, οι πιθανότητες να εμφανίσετε φλεβική θρόμβωση είναι τριπλάσιες σε σύγκριση με άλλα άτομα που δεν είχαν ποτέ θρόμβο.

Τ ο στάδιο του καρκίνου: Αν ο καρκίνος είναι σε προχωρημένο στάδιο, ενδέχεται να αυξηθεί ο κίνδυνος σχηματισμού θρόμβου, ακόμη και σε καρκινοπαθείς που κατά τα άλλα εντάσσονται στην κατηγορία ασθενών χαμηλού κινδύνου. Τ ο είδος της θεραπείας: Παρά το γεγονός ότι η χημειοθεραπεία, οι ακτινοβολίες και οι χειρουργικές επεμβάσεις έχουν ζωτική σημασία για την καταπολέμηση του καρκίνου, οι εν λόγω θερα-

210 22 40 000: Τηλεφωνική γραμμή για τη θρόμβωση

ιδική, τηλεφωνική γραμμή για την ενημέρωση του κοινού για όλα όσα αφορούν τη θρόμβωση είναι διαθέσιμη από τη Δευτέρα 3 Φεβρουαρίου. Οι πολίτες θα μπορούν να καλούν τον αριθμό 210 22 40 000, από Δευτέρα έως Παρασκευή, από τις 10 το πρωί έως τις 8 το βράδυ. Η λειτουργία της γραμμής εντάσσεται στο διεθνές πρόγραμμα “Gate of Thrombs Live”, το οποίο είναι μια πρωτοβουλία της δανικής φαρμακοβιομηχανίας LEO Pharma. Η γραμμή έχει στελεχωθεί με εξειδικευμένο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό, το οποίο θα παρέχει πληροφόρηση και συμβουλές γύρω από τη θρόμβωση.

Για την προστασία τόσο των ασθενών όσο και των επιστημόνων, θα ζητείται από τον καλούντα να μένει ανώνυμος και οι κλήσεις θα ηχογραφούνται. Οι υπηρεσίες θα είναι καθαρά συμβουλευτικού χαρακτήρα και δεν θα αντικαθιστούν την απόφαση του θεράποντος γιατρού για την πορεία του ασθενή. Η πρωτοβουλία τελεί υπό την αιγίδα πολλών επιστημονικών εταιρειών, όπως η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδος, η Ελληνική Μαιευτική και Γυναικολογική Εταιρεία, η Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία και το Ινστιτούτο Μελέτης και Εκπαίδευσης στη Θρόμβωση και την Αντιθρομβωτική Αγωγή.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Νέα θεραπεία για παιδιά που κινδυνεύουν από θρόμβωση

γερμανική εταιρεία Bayer έχει υποβάλει αίτηση στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA) για χορήγηση της ριβαροξαμπάνης σε παιδιά και εφήβους μέχρι 17 ετών με φλεβική θρομβοεμβολή. Η Bayer θα υποβάλει αίτηση για επέκταση της πατέντας κατά 6 μήνες όταν ολοκληρωθεί η ανασκόπηση της παιδιατρικής ένδειξης από τον EMA και επικαιροποιηθεί η Περίληψη Χαρακτηριστικών του Προϊόντος για την ΕΕ. Με την επέκταση αυτή, η πατέντα της ριβαροξαμπάνης θα ισχύει, πλέον, έως και τον Απρίλιο του 2024. Η αίτηση αφορά τόσο τη θεραπεία όσο και την πρόληψη της φλεβικής θρομβοεμβολής (ΦΘΕ) σε παιδιά μέχρι 17 ετών με επιβεβαιωμένη ΦΘΕ, περιλαμβανομένης και της θρόμβωσης των εγκεφαλικών φλεβών και των φλεβωδών κόλπων του εγκεφάλου. Η αίτηση βασίστηκε στα αποτελέσματα της μελέτης EINSTEIN-Jr., που έδειξε ικανοποιητικά αποτελέσματα, τόσο σε σχέση με την αποτελεσματικότητα όσο και σε σχέση με το προφίλ ασφάλειας της ριβαροξαμπάνης σε παιδιά με ΦΘΕ. Τα παιδιά που συμμετείχαν έλαβαν ριβαροξαμπάνη με τη μορφή δισκίων ή με τη νέα μορφή πόσιμου εναιωρήματος. Αυτή είναι η μεγαλύτερη παιδιατρική μελέτη που διεξήχθη ποτέ για τη θεραπεία της ΦΘΕ και απέδειξε μικρότερη εμφάνιση ΦΘΕ σε παιδιά που έλαβαν ριβαροξαμπάνη σε σύγκριση με τη θεραπεία εκλογής: ενέσεις ηπαρίνης μόνο ή σε συν-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

δυασμό με ανταγωνιστή βιταμίνης Κ, όπως η βαρφαρίνη. Τα παιδιά με απειλητικές για τη ζωή ασθένειες συχνά νοσηλεύονται για παρατεταμένο χρονικό διάστημα και έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης ΦΘΕ. Η τρέχουσα θεραπεία επιλογής της ΦΘE περιβάλλεται από αβεβαιότητα, καθώς βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε στοιχεία παρατήρησης και σε αναγωγή των αποτελεσμάτων των μελετών σε ενήλικες με ΦΘΕ. Επιπλέον, μέχρι σήμερα, δεν υπήρχε διαθέσιμη κάποια θεραπευτική επιλογή που να μην απαιτεί παρατεταμένες υποδόριες ή ενδοφλέβιες ενέσεις και τακτική παρακολούθηση. Οι ενέσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι ένα τεράστιο βάρος, ειδικά για τα μωρά και τα μικρά παιδιά. Μια επιλογή θεραπείας όπως το πόσιμο εναιώρημα, που δεν απαιτεί ενέσεις και τακτική παρακολούθηση, θα αποτελέσει σημαντικό πλεονέκτημα στην παιδιατρική πρακτική. Η ΦΘΕ είναι μια ολοένα και συχνότερη επιπλοκή στα νοσηλευόμενα παιδιά, με πιο συνηθισμένο παράγοντα κινδύνου για ΦΘΕ τον φλεβικό καθετηριασμό.Οι συνιστώμενες σήμερα θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν μη κλασματοποιημένη ηπαρίνη, ηπαρίνη μικρού μοριακού βάρους και fondaparinux, με ή χωρίς θεραπεία ανταγωνιστή βιταμίνης Κ. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σήμερα, οι μόνες διαθέσιμες από του στόματος επιλογές αντιπηκτικής θεραπείας στα παιδιά είναι οι ανταγωνιστές της βιταμίνης Κ.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΘΡΌΜΒΩΣΗ

Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία (ESC) δημοσίευσε νέες κατευθυντήριες οδηγίες για τη διαχείριση των «χρόνιων στεφανιαίων συνδρόμων (ΧΣΣ)», οι οποίες αντικαθιστούν τις συστάσεις του 2013 για τη διαχείριση της σταθερής στεφανιαίας νόσου. Η αναθεώρηση περιλαμβάνει μια αλλαγή στην ονοματολογία της νόσου, από τη σταθερή στεφανιαία νόσο σε χρόνια στεφανιαία σύνδρομα. Η αλλαγή αντικατοπτρίζει το ότι οι ασθενείς με ΧΣΣ βρίσκονται σε συνεχή κίνδυνο για έμφραγμα και εγκεφαλικό, κυρίως λόγω υποκείμενων θρομβωτικών επεισοδίων. Η στεφανιαία νόσος, που σχετίζεται με τη συσσώρευση αθηρωματικών πλακών, είναι μια δυναμική διαδικασία, που μπορεί να οδηγήσει σε θρομβωτικά επεισόδια απειλητικά για τη ζωή, όπως εγκεφαλικά και εμφράγματα, τα οποία εξακολουθούν να αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως. Οι νέες οδηγίες συνιστούν, τώρα, ότι η θεραπεία με προσθήκη ενός δεύτερου αντιθρομβωτικού φαρμάκου, στην αγωγή με ασπιρίνη 100 mg μία φορά ημερησίως, πρέπει να συμπεριληφθεί στη θεραπεία ασθενών με ΣΝ και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης περαιτέρω επεισοδίων, ταυτόχρονα με χαμηλό κίνδυνο αιμορραγίας. Η προσθήκη ενός δεύτερου αντιθρομβωτικού φαρμάκου στην ασπιρίνη συνιστάται τώρα σε ασθενείς με ΣΝ πολλαπλών αγγείων με τουλάχιστον έναν από τους ακόλουθους παράγοντες κινδύνου: περιφερική αρτηριακή νόσο (ΠΑΝ), υποτροπιάζον έμφραγμα του μυοκαρδίου, σακχαρώδη

διαβήτη που απαιτεί φαρμακευτική αγωγή ή χρόνια νεφρική νόσο. Η θεραπεία αυτή συνιστάται επίσης σε ασθενείς με προηγούμενο έμφραγμα του μυοκαρδίου, οι οποίοι διατρέχουν υψηλό κίνδυνο για ισχαιμικά επεισόδια και έχουν χαμηλό κίνδυνο αιμορραγίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ριβαροξαμπάνη είναι το μόνο από τα νεότερα αντιπηκτικά που συστήνεται σε συνδυασμό με ασπιρίνη για τους συγκεκριμένους ασθενείς. Σύμφωνα με τις οδηγίες, σε ασθενείς με διαβήτη και χρόνια συμπτωματική αρτηριακή νόσο των κάτω άκρων –που αντιπροσωπεύουν την πλειονότητα των ασθενών με ΠΑΝ–, χωρίς υψηλό κίνδυνο αιμορραγίας, θα πρέπει να εξεταστεί ο συνδυασμός αγγειακής δόσης ριβαροξαμπάνης και ασπιρίνης. Οι κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας για τα ΧΣΣ και τον διαβήτη είναι οι πρώτες διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες που συνιστούν την αγγειακή δόση ριβαροξαμπάνης συν ασπιρίνη.

Οι νέες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας

Άγνοια των Ελλήνων για τη θρόμβωση

εγάλο έλλειμμα ενημέρωσης υπάρχει στην Ελλάδα γύρω από τη σχέση καρκίνου και φλεβικής θρόμβωσης, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Πολιτικής Υγείας. Η έρευνα έδειξε ότι το 68% των Ελλήνων δεν γνωρίζουν ότι οι ασθενείς με καρκίνο διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο σχηματισμού φλεβικού θρόμβου και το 75,7% αυτών δεν γνωρίζουν καν τα συμπτώματα της φλεβικής θρόμβωσης! Η φλεβική θρόμβωση αποτελεί τη δεύτε-

ρη αιτία θανάτου στους ασθενείς με καρκίνο και σχετίζεται με την πρώιμη θνησιμότητα στο στάδιο της χημειοθεραπείας. Η φλεβική θρόμβωση στους ασθενείς με καρκίνο επηρεάζει αρνητικά την πορεία της χημειοθεραπείας, προκαλώντας καθυστέρηση ή και αναβολή αυτής. Ακόμη, η έρευνα έδειξε ότι το 58,1% των ερωτωμένων που έχουν νοσήσει από θρόμβωση ενημερώθηκαν για τον κίνδυνο θρόμβωσης μετά τη διάγνωσή της. Εντυπωσιακό είναι επίσης το ότι μόλις το 24,1% αυτών γνωρίζουν τα συμπτώματα

της φλεβικής θρόμβωσης, ενώ ακόμα και σε όσους έχουν ιστορικό κακοήθειας το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε μόλις 36,2%. Έλλειμμα ενημέρωσης υπάρχει και στην Ευρώπη. Σύμφωνα με έρευνα της ECPC, που έχει παρουσιάσει η Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου, μόλις το 8% των ασθενών με καρκίνο δέχθηκαν ενημέρωση από τον γιατρό τους και τους επαγγελματίες υγείας για τον κίνδυνο της σχετιζόμενης με τον καρκίνο θρόμβωσης, και μάλιστα προφορικά!•••

ΑΡΘΡΟ

Συχνή, αλλά αντιμετωπίσιμη, η θρόμβωση στους ασθενείς με καρκίνο

της Ζένιας Σαριδάκη-Ζώρα, MD PhD Παθολόγου-Ογκολόγου, Αντιπροέδρου του ΔΣ της ΕΟΠΕ, Επιστημονικής Υπεύθυνης του Ογκολογικού Τμήματος «Ασκληπιός», Ηράκλειο Κρήτης

Τα ύποπτα συμπτώματα ενός θρόμβου είναι πόνος, ερυθρότητα, ευαισθησία και οίδημα γύρω από την περιοχή

συσχέτιση της θρόμβωσης με τον καρκίνο είναι μια πραγματικότητα, η οποία στις μέρες μας, ευτυχώς, λαμβάνεται υπ’ όψιν από όλο και περισσότερους ογκολόγους, από την πρώτη μέρα της διάγνωσης και της θεραπείας των ασθενών με καρκίνο. Με έναν στους πέντε ογκολογικούς ασθενείς να εμφανίζει θρόμβωση στους τρεις με έξι πρώτους μήνες μετά τη διάγνωση του καρκίνου και με τον κίνδυνο φλεβικής θρομβοεμβολής να αυξάνεται από 7 έως και 28 φορές στους καρκινοπαθείς, εύλογα η νοσογόνος αυτή οντότητα, η θρόμβωση, θεωρείται μια σημαντική παράμετρος, που πρέπει κάθε ογκολόγος να γνωρίζει, να ψάχνει και να αντιμετωπίζει, προκειμένου να παρέχει τη βέλτιστη θεραπευτική φροντίδα στους ασθενείς του. Τα αίτια που συνδέουν τον καρκί-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

Ο κίνδυνος φλεβικής θρομβοεμβολής αυξάνεται από 7 έως και 28 φορές στους καρκινοπαθείς

νο με τη θρόμβωση, τη θρόμβωση με τον καρκίνο, δεν έχουν ταυτοποιηθεί πλήρως. Η κλινική και η εργαστηριακή έρευνα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι ενεργή και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και πιστεύουμε ότι στο μέλλον θα δώσει τους αναμενόμενους καρπούς. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα, γνωρίζουμε πως η θρομβοεμβολή είναι αντιμετωπίσιμη και πως η συνεργασία γιατρών και ασθενών, με στόχο την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση, μπορεί να περιορίσει σημαντικά τη θνησιμότητα που σχετίζεται με την, πολλές φορές, σιωπηρή, θα λέγαμε ύπουλη, αυτή επιπλοκή των ασθενών με καρκίνο.

Τι είναι όμως η φλεβική θρομβοεμβολή (ΦΘΕ) και, κυρίως, γιατί είναι τόσο σημαντική η ευαισθητοποίηση των ογκολογικών ασθενών;

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΘΡΌΜΒΩΣΗ Η πάθηση θεωρείται μία από τις πλέον συνηθισμένες επιπλοκές σε άτομα με καρκίνο, δεδομένου του ότι οι πάσχοντες πολλές φορές εμφανίζουν υπερπηκτικότητα του αίματος, μια κατάσταση που προδιαθέτει σε δημιουργία θρόμβων. Η προδιάθεση αυτή, συχνά, συνοδεύεται από βλάβες στο τοίχωμα των φλεβών, στο ενδοθήλιο, λόγω της χημειοθεραπείας ή χειρουργικών επεμβάσεων. Επίσης, δεδομένου του ότι οι ογκολογικοί ασθενείς, συχνά, λόγω της νόσου τους, λόγω αδυναμίας ή/και οστικών ή μυϊκών αλγών, μπορεί να παραμένουν κλινήρεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα, διαταράσσεται η ομαλή κυκλοφορία του αίματος στις φλέβες των κάτω άκρων, κάτι που επίσης μπορεί να οδηγήσει σε θρόμβωση. Με βάση τα παραπάνω, δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι πολύ συχνότερα συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό οι ογκολογικοί ασθενείς εμφανίζουν ΦΘΕ. Η πάθηση σχετίζεται με τη δημιουργία θρόμβων στο εσωτερικό ενός αγγείου οι οποίοι μπορεί να διαταράξουν τη ροή του αίματος προς την καρδιά. Αν ο θρόμβος σχηματιστεί σε μια φλέβα –συνήθως των κάτω άκρων–, ονομάζεται φλεβική θρόμβωση, ενώ στην περίπτωση που μετά από τη φυσική διάσπαση ενός θρόμβου στον οργανισμό κάποιο κομμάτι του (έμβολο) παρασυρθεί από την κυκλοφορία του αίματος προς τους πνεύμονες, προκαλείται πνευμονική εμβολή. Αυτές οι δύο καταστάσεις είναι γνωστές ως φλεβική θρομβοεμβολή.

Γιατί είναι σημαντικό να την αναγνωρίσουμε; Διότι είναι μια ιδιαίτερα επικίνδυνη επιπλοκή για τους ογκολογικούς ασθενείς, και όχι μόνο, μια και τα συμπτώματά της συχνά συγχέονται με άλλα «σημάδια» της νόσου ή με μετεγχειρητικές επιπλοκές. Σε αρκετές επίσης περιπτώσεις, οι ογκολογικοί ασθενείς δεν συμμορφώνονται με τις οδηγίες των ογκολόγων τους και διακόπτουν πρόωρα και λανθασμένα την αγωγή τους. Την ίδια στιγμή, λοιπόν, που η επιστήμη έχει «δώσει» τα απαραίτητα εφόδια για την αντιμετώπιση της πάθησης (τα αντιπηκτικά φάρμακα), δεν βρίσκεται σε εξίσου ικανοποιητικό επίπεδο η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση των ασθενών, με αποτέλεσμα σήμερα η θρόμβωση που σχετίζεται με τον καρκίνο να αποτελεί τη δεύτερη πιο θανατηφόρα επιπλοκή για τους ογκολογικούς ασθενείς.

Εκτός από τη λήψη αντιπηκτικής αγωγής, μπορεί να χρειάζεται ο ογκολογικός ασθενής να ακολουθήσει κάποιες απλές, καθημερινές συμβουλές που θα μπορούσαν να απομακρύνουν τον κίνδυνο της θρόμβωσης. Μεταξύ αυτών είναι η άρση των ποδιών όταν βρίσκεται κάποιος σε καθιστή θέση, ένας γρήγορος περίπατος 10 λεπτών κάθε μέρα, η αποφυγή, κατά τη διάρκεια της ημέρας, της κατακεκλιμένης και της όρθιας θέσης για πολλή ώρα, η σωστή και υγιεινή διατροφή και η χρήση ειδικών υποστηρικτικών καλτσών και καλσόν. Ένας ογκολογικός ασθενής αλλά και η οικογένειά του ή/και οι φροντιστές του καλό είναι να μπορούν να αναγνωρίσουν τα σημάδια της ΦΘΕ. Και αυτά είναι: πόνος, ερυθρότητα, ευαισθησία, οίδημα γύρω από την περιοχή που έχει σχηματιστεί ο θρόμβος. Αντίστοιχα, στην περίπτωση της πνευμονικής εμβολής, μπορεί να έχουμε δυνατό πόνο στο στήθος, δυσκολία στην αναπνοή, βήχα, ζαλάδα, ακανόνιστο καρδιακό παλμό, ή/και αιμόπτυση. Αν και σαφώς δυνητικά επικίνδυνη, η ΦΘΕ, όπως προαναφέραμε, είναι αντιμετωπίσιμη. Γι’ αυτό και με την αναγνώριση των πρώτων συμπτωμάτων, θα πρέπει κάποιος να απευθύνεται στον θεράποντα ογκολόγο του, ώστε με τη βοήθεια των απαραίτητων διαγνωστικών εξετάσεων να αξιολογηθεί η κατάσταση της υγείας του και, αν επιβεβαιωθεί η ΦΘΕ, να λάβει άμεσα το κατάλληλο θεραπευτικό σχήμα με χαμηλού μοριακού βάρους ηπαρίνη. Η ΦΘΕ, άλλωστε, θεωρείται, πλέον, μια χρόνια ασθένεια σε ασθενείς με καρκίνο, διότι αφενός ο κίνδυνος υποτροπής διαρκεί για πολλά χρόνια μετά την αρχική διάγνωση και αφετέρου το ποσοστό των επαναλαμβανόμενων επεισοδίων είναι έως και τρεις φορές υψηλότερο στους ογκολογικούς ασθενείς συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό. Η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδος (ΕΟΠΕ), αναγνωρίζοντας εγκαίρως το πρόβλημα, έχει ήδη προχωρήσει σε ενέργειες καταγραφής της ΦΘΕ και της θεραπευτικής της αντιμετώπισης στον ελληνικό πληθυσμό, καθώς και της προληπτικής χρήσης αντιπηκτικών στους ογκολογικούς ασθενείς. Επίσης, δίνει μεγάλη έμφαση στην ορθή εκπαίδευση των Ελλήνων ογκολόγων, αλλά και στην ορθή ενημέρωση των ογκολογικών ασθενών σχετικά με αυτό το πολύ σημαντικό πρόβλημα.•••

Η θρόμβωση που σχετίζεται με τον καρκίνο αποτελεί τη δεύτερη πιο θανατηφόρα επιπλοκή για τους ογκολογικούς ασθενείς

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Απαντήσεις στα κρίσιμα ερωτήματα

ΚΟΡΩΝΟΪΌΣ:

Τι πρέπει να γνωρίζουμε Προ των πυλών της Ελλάδας ο ιός

ην ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, ο κορωνοϊός είχε χτυπήσει τη βόρεια Ιταλία και βρισκόταν προ των πυλών της χώρας μας. Οι ειδικοί τονίζουν ότι κυρίαρχο ρόλο στη διαχείριση της επιδημίας είναι η αποφυγή του πανικού και η τήρηση των κανόνων ατομικής υγιεινής. Εμείς παρουσιάζουμε συνοπτικά, με τη μορφή ερωτήσεων-απαντήσεων, όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε.

Ποια είναι η νόσος; Η νόσος ονομάζεται COVID-19 (Corona Virus Disease) και εμφανίστηκε στα τέλη του 2019. Προκαλείται από έναν ιό ο οποίος ανακαλύφθηκε στις αρχές Ιανουα-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

ρίου στην Κίνα και ανήκει στην οικογένεια των κορωνοϊών. Φαίνεται ότι μεταδίδεται μέσω των σταγονιδίων από τον βήχα, τα οποία μολύνουν τα άτομα που τα εισπνέουν ή αγγίζουν μολυσμένες επιφάνειες. Ο ιός αυτός πλήττει το αναπνευστικό σύστημα. Τα κύρια συμπτώματα περιλαμβάνουν γενική αδυναμία και πυρετό, βήχα και ορισμένες φορές πνευμονία και δύσπνοια σε μεταγενέστερο στάδιο.

Τι γνωρίζουμε για τον ιό; Ο ιός ανήκει στην οικογένεια των κορωνοϊών και σήμερα ονομάζεται SARS-CoV-2, λόγω των ομοιοτήτων που έχει με τον ιό που

προκαλεί τη νόσο SARS. Οι κορωνοϊοί είναι μια μεγάλη οικογένεια ιών, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι ακίνδυνοι για τον άνθρωπο. Τέσσερις τύποι προκαλούν κρυολόγημα, ενώ δύο άλλοι τύποι μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές λοιμώξεις των πνευμόνων (SARS και MERS), παρόμοιες με τη νόσο COVID-19. Όπως όλοι οι ιοί, ο SARS-CoV-2 χρειάζεται κύτταρα ζωντανών οργανισμών για να πολλαπλασιαστεί. Ο ιός αυτός φαίνεται ότι πλήττει τα κύτταρα στους πνεύμονες και πιθανόν άλλα κύτταρα στο αναπνευστικό σύστημα. Τα κύτταρα που μολύνονται από τον ιό παράγουν περισσότερα σωματίδια ιών, τα οποία στη συνέχεια μπορούν να μεταδοθούν σε άλλα άτομα με τον βήχα, για παράδειγμα.

Πόσο επικίνδυνη είναι η νόσος; Οι γνώσεις μας για τον ιό και τη νόσο εξακολουθούν να είναι υπό διαμόρφωση. Πολλοί άνθρωποι που έχουν μολυνθεί με τον ιό δεν πρόκειται να νοσήσουν σοβαρά. Είναι μάλιστα πιθανό κάποιοι άνθρωποι να μη νοσήσουν καθόλου αν μολυνθούν. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις, το 82% όσων μολύνονται αναπτύσσει μια ήπια μορφή της νόσου, σαν το κοινό κρυολόγημα. Το 15% αναπτύσσει μια μέτρια μορφή της νόσου, ενώ το 3% νοσεί σοβαρά. Η νόσος φαίνεται πιο επικίνδυνη για τους ηλικιωμένους και για όσους πάσχουν από

άλλες λοιμώξεις ή ασθένειες, όπως συμβαίνει συχνά με τα λοιμώδη νοσήματα. Πάνω από το 80% των θυμάτων της νόσου COVID-19 ήταν άνω των 60 ετών, ενώ πάνω από το 75% είχαν προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας. Η θνησιμότητα είναι υψηλότερη στη Wuhan (4,9%) και χαμηλότερη στην υπόλοιπη Κίνα (2,1%). Εκτός Κίνας, είναι ακόμη χαμηλότερη (0,2%). Δεν είναι βέβαιο γιατί η θνησιμότητα ποικίλλει ανάλογα με την περιοχή. Καθώς όμως εξελίσσεται η επιδημία, τα ποσοστά αυτά μπορεί να αλλάξουν. Επίσης, με δεδομένο το ότι η νόσος μπορεί να μην έχει συμπτώματα ή αυτά να είναι πολύ ήπια στην πλειοψηφία των ασθενών, είναι βέβαιο ότι ο πραγματικός αριθμός των ανθρώπων που έχουν μολυνθεί είναι πολύ μεγαλύτερος. Μερικοί επιδημιολόγοι εκτιμούν ότι ο αριθμός αυτός στην περιοχή Wuhan μπορεί να είναι δύο με τρεις φορές μεγαλύτερος από αυτόν που έχει καταγραφεί επισήμως. Συνεπώς, η θνησιμότητα του ιού μπορεί να είναι πολύ μικρότερη από αυτήν που εμφανίζεται μέχρι σήμερα.

Πόσο μεταδοτική είναι η νόσος; Οι γνώσεις μας για τον ιό και τη νόσο εξακολουθούν να διαμορφώνονται. Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί με τον βήχα των άρρωστων ατόμων. Πιθανόν ο ιός να μπορεί να μεταδοθεί από μολυσμένα άτομα που δεν έχουν συμπτώματα, ωστόσο αν ισχύ-

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ει αυτό, θα αφορά μια μικρή μειοψηφία των λοιμώξεων. Το ίδιο ισχύει για τα κόπρανα των μολυσμένων ατόμων. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε ακόμη πόσο εύκολα μεταδίδεται ο ιός από το ένα άτομο στο άλλο. Επομένως, είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε επιδημιολογικές προβλέψεις.

Πώς συνδέεται με τον SARS και τον MERS; Ο SARS (Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο) και ο MERS (Αναπνευστικό Σύνδρομο της Μέσης Ανατολής) είναι λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος. Προκαλούνται από ιούς (SARS-CoV και MERSCoV, αντίστοιχα), που επίσης είναι μέλη της οικογένειας των κορωνοϊών, όπως ο SARS-CoV-2. Ο SARS ανακαλύφθηκε το 2002 στην ηπειρωτική Κίνα και εξαπλώθηκε σε διάφορες άλλες χώρες. Ο απολογισμός της νόσου ήταν πάνω από 8.000 κρούσματα και 774 θάνατοι. Από το 2004, δεν έχουν καταγραφεί νέα κρούσματα του SARS. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα πραγματοποίησαν παρέμβαση στην ηπειρωτική Κίνα, το Χονγκ Κονγκ και το Βιετνάμ για την επιδημία του SARS. Ο MERS ανακαλύφθηκε το 2012, όταν ξέσπασε επιδημία στη Σαουδική Αραβία. Έως τώρα, έχουν καταγραφεί πάνω από 2.500 κρούσματα της νόσου και περισσότεροι από 800 θάνατοι. Ο MERS εξακολουθεί να προσβάλλει ανθρώπους περιστασιακά, κυρίως σε χώρες της Μέσης Ανατολής.

Τι μπορεί να γίνει για την αντιμετώπιση της επιδημίας; Προς το παρόν, οι υγειονομικές αρχές είναι υπεύθυνες για τις ενέργειες αντιμετώπισης, που περιλαμβάνουν διάγνωση του ιού, περίθαλψη των ασθενών, ανίχνευση των επαφών και έρευνες για την καλύτερη κατανόηση της νόσου. Καθώς πρόκειται για νέο ιό, αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει εμβόλιο ή συγκεκριμένη θεραπεία. Στην Κίνα είναι σε εξέλιξη κλινικές δοκιμές για αρκετά αντι-ιικά φάρμακα. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι σε μια επιδημία νόσου του αναπνευστικού, είναι σημαντικό να πλένουμε συχνά τα χέρια, να καλύπτουμε το στόμα και τη μύτη όταν βήχουμε ή φτερνιζόμαστε, να αποφεύγουμε τη στενή επαφή με άτομα που έχουν συμπτώματα νόσων του αναπνευστικού και να ενημερώνουμε τον γιατρό όταν αισθανόμαστε άρρωστοι. Η ενημέρωση του πλη-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

θυσμού για τον ιό και τα ενισχυμένα μέτρα πρόληψης όπως τα παραπάνω είναι βασικά στοιχεία της πρόληψης.

Πόσο πιθανό είναι να κηρυχθεί πανδημία; Πανδημία –από τις ελληνικές λέξεις παν (όλος) και δήμος (πληθυσμός)– είναι μια επιδημία λοιμωδών ασθενειών που εξαπλώνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς σε μια μεγάλη περιοχή και απειλεί το σύνολο του πληθυσμού. Η πανδημία ξεκινά με τη μόλυνση ζώων από τον ιό, με λίγες περιπτώσεις στις οποίες τα ζώα μολύνουν ανθρώπους και στη συνέχεια φτάνει σε ένα στάδιο στο οποίο ο ιός αρχίζει να εξαπλώνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και τελειώνει με μια πανδημία, όταν λοιμώξεις από τον νέο ιό έχουν εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Με τα σημερινά δεδομένα, λοιπόν, είναι πολύ πιθανό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας να κηρύξει ότι η νόσος είναι πανδημία. Παρά τους φόβους που γεννά ο όρος, αναφέρεται στη δυνατότητα εξάπλωσης μιας νόσου και όχι στη θνησιμότητά της. Όταν κηρυχθεί η πανδημία, σύμφωνα με το σχέδιο ετοιμότητας του ΠΟΥ, θα απαιτηθεί από τις εθνικές κυβερνήσεις να αναλάβουν δράση για την «πλήρη κινητοποίηση των συστημάτων υγείας, των εγκαταστάσεων και των εργαζομένων σε εθνικό επίπεδο». Απαιτείται, επίσης, η διανομή προσωπικού εξοπλισμού προστασίας, αντι-ιικών και άλλων ιατρικών υλικών.

Πόσο μπορεί να είναι το κόστος; Ακριβείς εκτιμήσεις για τον κορωνοϊό δεν υπάρχουν. Γενικά, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το ετήσιο παγκόσμιο κόστος των μέτριων έως σοβαρών πανδημιών είναι περίπου 570 δισ. δολ. ή 0,7% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η επιδημία του SARS, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, από την οποία νόσησαν περίπου 8.000 άνθρωποι, προκάλεσε ζημιά 50 δισ. δολ. στην παγκόσμια οικονομία. Στην περίπτωση της νόσου COVID-19, το κόστος θα είναι σίγουρα μεγαλύτερο. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, με τον SARS, η Κίνα αντιπροσώπευε μόνο το 5% της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ τώρα αντιπροσωπεύει το 20% και συμβάλλει κατά το 1/3 στον ρυθμό ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας.

Πότε θα είναι διαθέσιμο το εμβόλιο; Πολλές εταιρείες και διεθνείς πρωτοβουλίες και οργανώσεις έχουν ξεκινήσει έρευνες για την ανάπτυξη εμβολίου. Όμως, όπως εκτιμούν οι ειδικοί, χρειάζονται τουλάχιστον 12-18 μήνες για να είναι αυτό διαθέσιμο. Σίγουρα, δεν θα είναι διαθέσιμο όταν ο ιός είναι πιθανό να εμφανιστεί στην Ελλάδα. Από την άλλη, είναι θετικό το ότι με τον ερχομό της άνοιξης και την άνοδο της θερμοκρασίας, περιορίζονται οι πιθανότητες εξάπλωσης της νόσου.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Νέα ερωτήματα για τον κορωνοϊό

ιατρική βιβλιογραφία και οι βάσεις δεδομένων διεθνών οργανισμών εμπλουτίζονται συνεχώς από νέα δεδομένα όσον αφορά τον νέο κορωνοϊό COVID-19. Όσο αυξάνονται οι πληροφορίες σχετικά με τον νέο κορωνοϊό προκύπτουν νέα ερωτήματα. Ο διευθυντής της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και πρύτανης του πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Θάνος Δημόπουλος, επιχειρεί να δώσει απαντήσεις:

Αρκεί η απομόνωση των κρουσμάτων για να ελεγχθεί η επιδημία του κορωνοϊού COVID-19;

Θάνος Δημόπουλος Διευθυντής Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και πρύτανης του πανεπιστημίου Αθηνών

Μια καίρια τακτική πρόληψης για την ανάσχεση της μετάδοσης του κορωνοϊού είναι η απομόνωση των κρουσμάτων και των στενών επαφών τους. Είναι όμως αυτό επαρκές; Την απάντηση μέσω μαθηματικής μοντελοποίησης προσπαθεί να δώσει ομάδα επιστημόνων από το Τμήμα Επιδημιολογίας Λοιμωδών Νόσων του London School of Hygiene and Tropical Medicine με πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό The Lancet Global Health. Ως χρόνος επώασης ορίζεται ο χρόνος από την αρχική ημερομηνία επαφής με την πηγή μετάδοσης έως την αρχική ημερομηνία εμφάνισης των συμπτωμάτων. Είναι λογικό ότι η απομόνωση των κρουσμάτων είναι λιγότερο αποτελεσματική για την ανάσχεση της επιδημίας αν η μετάδοση της ιογενούς λοίμωξης αρχίζει πριν από την εκδήλωση των συμπτωμάτων. Η αποτελεσματικότητα της απομόνωσης των κρου-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

σμάτων και των επαφών τους στηρίζεται σε 5 παράγοντες, ως ακολούθως: Α. Τον αριθμό των δευτερογενών λοιμώξεων που δημιουργεί κάθε νέα λοίμωξη (Ro). Πρακτικά, είναι ο αριθμός των ατόμων που θα νοσήσουν κατόπιν επαφής τους με ένα νέο κρούσμα. Β. Το ποσοστό της μετάδοσης που έχουμε πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Η μετάδοση πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων μπορεί να προληφθεί μόνο με την ιχνηλάτηση των επαφών των γνωστών κρουσμάτων, τον έλεγχο και την απομόνωσή τους. Γ. Την αποτελεσματικότητα και την ταχύτητα της ιχνηλάτησης των επαφών των γνωστών κρουσμάτων. Δ. Τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων που προκαλεί μια λοίμωξη. Αν τα κρούσματα έχουν ελάχιστα συμπτώματα ή κα-

θόλου συμπτώματα, δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια. Ε. Τον αριθμό των επαφών που έχουν τα κρούσματα πριν από τη διάγνωση και την απομόνωσή τους. Σύμφωνα με τα έως σήμερα στοιχεία, ο αριθμός των δευτερογενών λοιμώξεων (Ro) για τον COVID-19 είναι 2-3, ενώ το ποσοστό της μετάδοσης από τους ασυμπτωματικούς φορείς δεν έχει καθοριστεί. Γι’ αυτό ακριβώς έχει μεγάλη σημασία η απομόνωση των πρώτων κρουσμάτων στη χώρα μας και η ενδελεχής ιχνηλάτηση

των επαφών τους, ώστε να διατηρήσουμε τον αριθμό των κρουσμάτων σε χαμηλά επίπεδα. Επιπλέον, τονίζουμε την ανάγκη τήρησης των οδηγιών του Υπουργείου Υγείας και την επικοινωνία με τον ΕΟΔΥ επί υποψίας συμπτωμάτων, ώστε να μειωθεί ο χρόνος από τη συμπτωματολογία έως την απομόνωση. Υπό προϋποθέσεις, λοιπόν, η απομόνωση των κρουσμάτων και των επαφών τους μπορεί να ελέγξει την επιδημία του νέου κορωνοϊού ή τουλάχιστον να αναχαιτίσει τη δυναμική μετάδοσης, ώστε να κερδίσουμε πολύτιμο χρόνο.

Αρκεί ο ζεστός καιρός για να ελεγχθεί η επιδημία του κορωνοϊού COVID-19; Υποστηρίζεται ότι η έλευση της άνοιξης στο βόρειο ημισφαίριο θα ανασχέσει την εξάπλωση του ιού. Ωστόσο, οι καιρικές συνθήκες και η επιδημία του COVID-19 δεν μπορεί να έχουν απόλυτη σχέση αιτίου και αιτιατού, σύμφωνα με τον Marc Lipsitch, καθηγητή Επιδημιολογίας και διευθυντή του Κέντρου Μελέτης της Δυναμικής των Μεταδοτικών Νοσημάτων του Πανεπιστημίου Harvard T.H. Chan School of Public Health. Η εποχική κατανομή ενός ιού σχετίζεται με τέσσερις βασικούς παράγοντες, ως ακολούθως: 1. Το περιβάλλον: Τον χειμώνα, ο αέρας είναι κρύος και ξερός τόσο στους εξωτερικούς όσο και στους εσωτερικούς χώρους. Η ζέστη και η υγρασία του καλοκαιριού εκτιμάται ότι μειώνουν τόσο τον χρόνο ημίσειας ζωής όσο και την ευκολία μετάδοσης του κορωνοϊού, κατά αναλογία με τον ιό της γρίπης. Ωστόσο, δεν έχουν δημοσιευθεί μελέτες που να αφορούν απο-

κλειστικά τους κορωνοϊούς, και ειδικότερα τον COVID-19. Επιπλέον, δεν είναι σαφής η επίδραση του ιδιαίτερα υγρού κλίματος (όπως στη Σιγκαπούρη, όπου παρατηρούνται αρκετά κρούσματα), της διάρκειας της ημέρας και της ηλιακής ακτινοβολίας. 2. Η ανθρώπινη συμπεριφορά: Ο συγχρωτισμός σε κλειστούς χώρους τον χειμώνα σαφώς και συμβάλλει στην ευκολότερη μετάδοση των ιογενών λοιμώξεων. Επιπλέον, το καλοκαίρι τα σχολεία παραμένουν κλειστά και έτσι μειώνεται η μετάδοση λοιμώξεων μέσω αυτής της ηλικιακής ομάδας. Βέβαια, δεν έχει προσδιοριστεί σαφώς αν τα παιδιά μολύνονται δυσκολότερα από τον COVID-19, οπότε και το κλείσιμο των σχολείων δεν θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στην αλυσίδα μετάδοσης, ή είναι ασυμπτωματικοί ή ολιγοσυμπτωματικοί φορείς, οπότε το κλείσιμο των σχολείων θα συμβάλει ουσιαστικά στην αντιμετώπιση της μετάδοσης.

Θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί και να μην επαναπαυθούμε στη βελτίωση του καιρού, στις κλιματολογικές συνθήκες, για την ανάσχεση της επιδημίας

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

3. Το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή: Κατά τη χειμερινή περίοδο, οπότε και οι ώρες με ηλιοφάνεια είναι περιορισμένες, μεταβολές στα επίπεδα της μελατονίνης και μείωση των επιπέδων της βιταμίνης D, μπορεί να μειώνουν την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να ανταποκρίνεται στις λοιμώξεις. Αυτό μπορεί να συμβάλει, τουλάχιστον εν μέρει, στην αυξημένη επίπτωση των ιογενών λοιμώξεων κατά τους χειμερινούς μήνες. Ο καθηγητής Θάνος Δημόπουλος συνέστησε λήψη βιταμίνης D σε άτομα που παρουσιάζουν χαμηλά επίπεδα. 4. Η ύπαρξη ευάλωτων ξενιστών: Όλα τα ανωτέρω προκαλούν μια μεταβλητότητα στο ποσοστό των ευάλωτων ανθρώπων, ανάλογα με τη χρονική περίοδο και τις κλιματολογικές συνθήκες. Σε αυτό θα πρέπει να συμπεριληφθούν και ο αριθμός των γεννήσεων ή η εμφάνιση ενός νέου ιού, όπως του COVID-19, για τον οποίο δεν υπάρχει φυσική ανοσία στον πληθυσμό. Ο ιός της

γρίπης παρουσιάζει εποχική κατανομή, διότι σημαντικό μέρος του πληθυσμού είναι πλέον άνοσο, και έτσι προκαλεί λοίμωξη σε όσους δεν έχουν ανοσία και έχουν ευάλωτο ανοσοποιητικό σύστημα, κυρίως κατά τη χειμερινή περίοδο, για τους προαναφερθέντες λόγους. Ωστόσο, σε περιπτώσεις πανδημίας, δεν είναι υποχρεωτική η εποχική κατανομή. Η πανδημία της γρίπης του 2009 ξεκίνησε Απρίλιο-Μάιο, μπήκε σε ύφεση το καλοκαίρι και επανεμφανίστηκε ΣεπτέμβριοΟκτώβριο, εκτός δηλαδή της αναμενόμενης εποχικής κατανομής. Αντίστοιχα, θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί ως προς τη συμπεριφορά του COVID-19 και να μην επαναπαυθούμε στη βελτίωση του καιρού στις κλιματολογικές συνθήκες για την ανάσχεση της επιδημίας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, η επιδημιολογική συμπεριφορά του ιού μέχρι τα τέλη Απριλίου θα είναι καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία και την ενδεχόμενη εποχική διακύμανση.

Είναι ασφαλείς οι μεταγγίσεις αίματος; Παρόλο που οι κορωνοϊοί είναι υπεύθυνοι για λοιμώξεις του αναπνευστικού, ανιχνεύονται συχνά στο αίμα των ασθενών. Μάλιστα, σύμφωνα με δημοσίευση στο περιοδικό Emerging Microbes Infections, η ανίχνευση ιικών σωματιδίων του COVID-19 στο αίμα ασθενών συσχετίστηκε με πιο σοβαρές κλινικές εκδηλώσεις. Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων και το Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, δεν υπάρχουν στοιχεία που να συσχετίζουν τη μετάδοση του νέου κορωνοϊού μέσω μεταγγίσεων αίματος. Ωστόσο, συστήνεται όλοι

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

όσοι έχουν έρθει σε επαφή με πιθανό κρούσμα να αποφεύγουν την αιμοδοσία για 21 ημέρες μετά την έκθεση και όσοι ασθενείς έχουν ιαθεί θα πρέπει να αποφεύγουν την αιμοδοσία για 28 ημέρες μετά την αποδρομή των συμπτωμάτων και την ολοκλήρωση της θεραπευτικής αγωγής. Σε περιοχές όπου υπάρχει μεγάλη συρροή κρουσμάτων ίσως πρέπει να αξιολογηθεί ο προγραμματισμός ελέγχου των προϊόντων αίματος για ιικό φορτίο ή αντισώματα που σχετίζονται με τον COVID-19, ή/και ακτινοβόλησης των προϊόντων αίματος για μείωση της θεωρητικής πιθανότητας μετάδοσης.

Μπορεί ο νέος κορωνοϊός να προσβάλει και το κεντρικό νευρικό σύστημα; Σύμφωνα με δημοσίευση στο Journal of Medical Virology, αρκετοί ασθενείς με COVID-19 που εμφάνισαν δύσπνοια δεν είχαν σημαντικά αντικειμενικά ή ακτινολογικά ευρήματα από τους πνεύμονες. Επιπλέον, μερικοί ασθενείς εμφάνισαν νευρολογική συμπτωματολογία, όπως πονοκέφαλο, ναυτία και εμέτους. Είναι γνωστό ότι ο ιός SARS είχε ανιχνευτεί σε εγκεφάλους τόσο ανθρώπων όσο και πειραματόζωων. Το στέλεχος του εγκεφάλου όπου βρίσκεται ο πυρήνας που ρυθμίζει την αυτόματη αναπνοή παρουσίαζε σημαντικές βλάβες. Επιπλέον, μερικοί κορωνοϊοί έχουν την ικανότητα να μεταναστεύουν στο καρδιοαναπνευστικό κέντρο του νωτιαίου μυελού μέσω μηχανοϋποδοχέων και χημειοϋποδοχέων στους πνεύμονες και στις κατώτερες αεροφόρους οδούς. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, καθώς και τη φυλογενετική συγγένεια με-

ταξύ του SARS και του COVID-19, η προσβολή του κεντρικού νευρικού συστήματος από τον νέο κορωνοϊό είναι πιθανή και αναμένεται να επιβεβαιωθεί σε μελλοντικές μελέτες.

Η προσβολή του κεντρικού νευρικού συστήματος από τον νέο κορωνοϊό είναι πιθανή και αναμένεται να επιβεβαιωθεί σε μελλοντικές μελέτες

Πώς αντιμετωπίζεται η έγκυος που έχει προσβληθεί από τον νέο κορωνοϊό; Σύμφωνα με τις έως σήμερα δημοσιευμένες σειρές ασθενών, έχουν αναφερθεί 18 περιστατικά εγκύων γυναικών που είχαν προσβληθεί από τον COVID-19 κατά το τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης και οι οποίες τεκνοποίησαν χωρίς να διαπιστωθεί κάθετη μετάδοση από τη μητέρα στο έμβρυο. Ωστόσο, λόγω της μικρής σειράς περιστατικών, θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί και τα νεογνά γυναικών με επιβεβαιωμένη λοίμωξη να μη βρίσκονται στον ίδιο θάλαμο νοσηλείας με τα υπόλοιπα νεογνά. Στις βασικές αρχές διαχείρισης των εγκύων γυναικών, σύμφωνα με δημοσίευση

στο American Journal of Obstetrics and Gynecology, συμπεριλαμβάνονται τα ακόλουθα: έγκαιρη απομόνωση, έλεγχος των λοιμώξεων με όλα τα πιθανά μέτρα, έλεγχος για πιθανή λοίμωξη ή συλλοίμωξη από τον COVID-19, οξυγονοθεραπεία επί ενδείξεων, αποφυγή υπερπλήρωσης με υγρά, εμπειρική χρήση αντιβιοτικών, λόγω του κινδύνου δευτερογενούς βακτηριακής λοίμωξης, παρακολούθηση του εμβρύου και των μητρικών συστολών, μηχανικός αερισμός επί προοδευτικής αναπνευστικής ανεπάρκειας και ιατρική παρακολούθηση από ομάδα ειδικών.•••

ΑΡΘΡΟ

Οι πανδημίες γράφουν ιστορία Πανώλη, σύφιλη, ευλογιά, φυματίωση, ισπανική γρίπη, AIDS, SARS, COVID-19, όλες αυτές οι επιδημίες προκάλεσαν εντυπωσιακές νοσοφοβικές αντιδράσεις, που σε κοινωνικό επίπεδο εκδηλώθηκαν του Νικηφόρου με φαινόμενα Αγγελόπουλου, αποδιαπόμπευσης και Oμότιμου καθηγητή Ψυχιατρικής ρατσισμού.

ι μολυσματικές ασθένειες, που επί χιλιετίες εξολόθρευαν μαζικά τους ανθρώπους, είτε κατά κύματα, όπως η πανώλη, η χολέρα και οι ιογενείς λοιμώξεις, είτε συνεχώς και σταθερά, όπως η φυματίωση και η σύφιλη, διαμόρφωναν και διαμορφώνουν στον πληθυσμό μια παρανοϊκή ατμόσφαιρα, ένα ιδιαίτερα βαρύ ψυχολογικό κλίμα, ικανό να πυροδοτήσει καταστροφικές συμπεριφορές στη διαπροσωπική ζωή και να απεξαρθρώσει τον κοινωνικό ιστό, τις πολιτισμικές τάσεις, την οικονομική δραστηριότητα, ακόμη και να διαμορφώσει την πορεία ιστορικών γεγονότων. Ο άνθρωπος, όταν είναι στο έλεος μιας τέτοιας νόσου, ανυπεράσπιστος, έρμαιο της άγνοιας, αντιδρά με φόβο και αγωνία. Από τη μια καταλαμβάνεται από πανικό, όταν ανακαλύψει και την παραμικρή

–πραγματική ή φαντασιωσική– ένδειξη ότι πάσχει από τη νόσο και από την άλλη αντιδρά με φρίκη και αποστροφή προς εκείνους που υποψιάζεται ότι είναι φορείς της. Πανώλη, σύφιλη, ευλογιά, φυματίωση, ισπανική γρίπη, AIDS, SARS, COVID-19, όλες αυτές οι επιδημίες προκάλεσαν εντυπωσιακές νοσοφοβικές αντιδράσεις, που σε κοινωνικό επίπεδο εκδηλώθηκαν με φαινόμενα αποδιαπόμπευσης και ρατσισμού. Τα θεραπευτικά σχήματα, καθώς οι γιατροί δεν μπορούσαν να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν τη νόσο, καθορίζονταν από αμάθεια, άγνοια, δεισιδαιμονία, απελπισία των ασθενών, φαινόμενα κάποια από τα οποία είναι και σήμερα διαδεδομένα. Σε κάθε περίπτωση, η προσπάθεια της κοινωνίας να ερμηνεύσει την αιτία μιας επιδημίας οδηγούσε κατ’ ανάγκη σε μυ-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

ΑΡΘΡΟ

θεύματα, αναλόγως της εποχής. Κατά την περίοδο των μεγάλων επιδημικών κυμάτων στο παρελθόν, οι πρακτικές της μαγείας, της ονειρομαντείας και της αστρολογίας γνώρισαν άνθηση και διαδόθηκαν στις πλατιές μάζες, ενώ στους κύκλους των επιστημόνων και των ευγενών εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για την αλχημεία και τον αποκρυφισμό. Η φοβία του θανάτου, μέσα από τα κύματα τυφλού πανικού που πυροδοτεί, είναι δυνατόν να αποδιοργανώσει τη ζωή του ασθενούς και να αχρηστεύσει τις προσπάθειες των άλλων για την καλύτερη φροντίδα του. Η στάση των άλλων συνοψίζεται στη λέξη «απομάκρυνση». Η λοιμώδης νόσος καθιστά τους μολυνθέντες «ανέγγιχτους» και «απόβλητους». Πολλοί πάσχοντες πεθαίνουν μόνοι. Οι οικογένειές τους βρίσκονται αντιμέτωπες με μια αντιφατική κατάσταση. Από τη μια η αγάπη τους προς τον άρρωστο και από την άλλη ο κίνδυνος τού να είναι πρόσωπα του στενού περιβάλλοντός του. Προβλήματα ενδέχεται να προκαλούν και οι ίδιοι οι ασθενείς, όπως η τάση επιμόλυνσης των άλλων, συχνή στους φυματικούς και στους πάσχοντες από AIDS.

Ο λοιμός των Αθηνών

Ο λοιμός των Αθηνών ή «σύνδρομο του Θουκυδίδη» μπορεί να θεωρηθεί ως αρχετυπικό και άρτιο παράδειγμα μελέτης όλων των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων κάθε επιδημίας μέχρι σήμερα

Αλλιώς «σύνδρομο του Θουκυδίδη», μπορεί να θεωρηθεί ως αρχετυπικό και άρτιο παράδειγμα μελέτης όλων των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων κάθε επιδημίας μέχρι σήμερα. Η επιδημία εκδηλώθηκε στην Αθήνα κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου, το 430 π.Χ., προερχόμενη από το λιμάνι του Πειραιά. Οι Αθηναίοι υποχώρησαν εντός των τειχών και βασίστηκαν στην υπεροπλία του στόλου τους για να λαμβάνουν τις προμήθειές τους. Η στρατηγική αυτή είχε ως συνέπεια τη συγκέντρωση μεγάλου πλήθους κατοίκων της υπαίθρου εντός της πόλης. Στις συνθήκες αυτές, ο λοιμός εξαπλώθηκε ταχύτατα. Προκάλεσε τον θάνατο του 1/31/4 των κατοίκων, ανάμεσα στους οποίους του ίδιου του Περικλή και των μελών της οικογένειάς του. Η εξουσία της πόλης αναλήφθηκε από ανίκανους αντικαταστάτες. Οι μαρτυρίες του Θουκυδίδη είναι ανεκτίμητες για τη μελέτη του γεγονότος, καθώς ο ίδιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας, είχε μολυνθεί και επέζησε. Αναφέρει πως η νόσος προερχόταν από την Αιθιοπία και πέρασε στον ελληνικό κόσμο μέσω Αιγύπτου και Λιβύης. Ήταν τόσο τρομερή, ώστε κανείς δεν θυμόταν κάτι παρόμοιο κατά το

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

παρελθόν και οι γιατροί είχαν ένα πολύ δύσκολο έργο, αφού δεν γνώριζαν πώς να την αντιμετωπίσουν και, συνήθως, πέθαιναν πρώτοι, λόγω της επαφής με τους ασθενείς. Οι άνθρωποι εμφάνιζαν αιφνιδίως πονοκέφαλο, ισχυρό πυρετό και ερεθισμό των ματιών. Στόμα, γλώσσα και φάρυγγας γίνονταν αιματώδη, η εκπνοή αφύσικη και δυσώδης. Ακολουθούσαν φτερνίσματα, βραχνάδα και ισχυρός βήχας. Στο σώμα εμφανίζονταν εξανθήματα. Οι περισσότεροι πέθαιναν την εβδόμη ή ενάτη ημέρα από την εκδήλωση της ασθένειας. Όσο για τους σκύλους και τα πτωματοφάγα όρνεα, που έτρωγαν άταφα ανθρώπινα πτώματα, ψοφούσαν και εκείνα. Ήταν πολύ μεγάλη η μεταδοτικότητα της νόσου και αυτοί που φρόντιζαν τους ασθενείς ήταν οι πιο ευάλωτοι. Έτσι, πολλοί πέθαναν απολύτως μόνοι, καθώς κανένας δεν τολμούσε να διακινδυνεύσει τη φροντίδα τους. Οι νεκροί σχημάτισαν σωρούς από πτώματα, πολλά αφέθηκαν να αποσυντεθούν ή θάφτηκαν σε μαζικούς τάφους, άλλα αποτεφρώθηκαν, με τις πυρές να καίνε ακατάπαυστα, με τα νέα πτώματα που προστίθενται συνεχώς. Πλήρης ήταν η εξαφάνιση της κοινωνικής συνοχής και ηθικής. Οι κάτοικοι έπαψαν να φοβούνται τους νόμους, σπαταλούσαν τις περιουσίες τους αλόγιστα, γιατί ένιωθαν πως ζούσαν ήδη υπό συνθήκες θανατικής ποινής. Κορυφώθηκαν οι ανέντιμες συμπεριφορές, η αισχροκέρδεια και η θρησκευτική αβεβαιότητα. Οι ναοί μετατράπηκαν σε χώρους γεμάτους αρρώστους και νεκρούς. Δεισιδαιμονίες κυριάρχησαν. Θεωρήθηκε ότι ο λοιμός ήταν σημάδι πως οι θεοί ήταν με το μέρος της Σπάρτης. Πως ο Απόλλωνας, θεός της αρρώστιας και της ίασης, θα πολεμούσε μαζί με τους Σπαρτιάτες και μαζί τους θα ερχόταν ο θάνατος. Η Αθήνα δεν μπόρεσε ποτέ να ανακάμψει στο επίπεδο της ισχύος που διέθετε πριν από τον λοιμό και οδηγήθηκε στη λήξη του ιστορικού της ρόλου. Ακόμη δεν έχει ταυτοποιηθεί ο λοιμός. Ίσως ήταν ξέσπασμα βουβωνικής πανώλης. Επανεκτιμήσεις των κριτηρίων σχετικά με τα συμπτώματα έδωσαν πιθανότητες και σε άλλες νόσους, όπως τύφο, ευλογιά, ιλαρά, άνθρακα, λόγω του συνωστισμού χιλιάδων προσφύγων εντός των τειχών μαζί με τα παραγωγικά τους ζώα. Ο αυξημένος κίνδυνος της μετάδοσης του ιού στους φροντιστές των ασθενών είναι χαρακτηριστικό όλων των ιογενών λοιμώξεων.

Πανώλη Ένα μεγάλο κύμα βουβωνικής πανώλης εμφανίστηκε κατά τη βασιλεία του Ιουστινιανού το 541-542 στην Παλαιστίνη και σε πέντε χρόνια επεκτάθηκε σε ολόκληρη την αυτοκρατορία και στην Κωνσταντινούπολη, εξόντωσε δεκάδες εκατομμύρια και συντέλεσε στην κατάρρευση των ανατολικών επαρχιών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που καταλήφθηκαν από τους Άραβες. Ταυτόχρονα, η πανδημία προκάλεσε σκλήρυνση του κράτους, το οποίο επιδόθηκε στη βίαιη μαζική εξόντωση μη χριστιανικών πληθυσμών, προετοιμάζοντας το έδαφος για τη μεταστροφή τους στον Ισλαμισμό, που θα εμφανιζόταν σε λίγα χρόνια. Το 1347, ένα επίσης μεγάλο επιδημικό κύμα πανώλης, ο «Μαύρος Θάνατος», αφάνισε το 1/3 των κατοίκων της Ευρώπης, οδήγησε σε ένα πρωτοφανές κύμα μυστικισμού και λαγνείας και συντέλεσε στις εξεγέρσεις των χωρικών, που προανήγγειλαν τους αγώνες για ισότητα και δημοκρατία στην Ευρώπη. Η εγκατάσταση των λοιμοκαθαρτηρίων (λαζαρέτων) και η υποχρεωτική παραμονή σε αυτά των υπόπτων για διασπορά λοιμώδους νόσου ενίσχυσαν τα αντανακλαστικά αυτοπροστασίας των υγιών και περιθωριοποίησης των «άλλων». Σε περίπτωση εισβολής λοιμογόνου παράγοντα, αν μετά την παρέλευση 40 ημερών (καραντίνα, quarantine) δεν αναφερόταν νέο κρούσμα ή θάνατος λοιμόβλητου, γινόταν καθαρισμός κατοικιών και ενδυμάτων και μετά παρέλευση άλλου τόσου χρονικού διαστήματος, και εφόσον η νόσος δεν υποτροπίαζε, δινόταν άδεια ελευθεροκοινωνίας. Κατά τη διάρκεια της επιδημίας, οι κουρείς όφειλαν, επί ποινή θανάτου, να κλείσουν τα κουρεία τους. Στην Ελλάδα, αυτά τα μέτρα λαμβάνονταν από τις υγειονομικές υπηρεσίες των βενετοκρατούμενων

περιοχών. Οι τουρκοκρατούμενες, στις οποίες τέτοια μέτρα δεν ίσχυαν, θεωρούνταν άκρως επικίνδυνες και όσοι ταξίδευαν σε αυτές υφίσταντο εξονυχιστικό έλεγχο.

Χολέρα Είναι η πρώτη νόσος στην ιστορία της Ιατρικής που αναγνωρίστηκε ότι έχει σχέση με τρόπους λειτουργίας της κοινωνίας. Πυροδότησε μεταναστευτικά κύματα στην Αμερική κατά τον 19ο αιώνα. Το φθινόπωρο του 1854, μεγάλη επιδημία χολέρας έπληξε την Ελλάδα. Η «Ξένη», όπως ονομάστηκε, έφθασε στον Πειραιά από Γάλλους στρατιώτες που ήρθαν από την Κριμαία για να επιβάλουν στην Ελλάδα την φιλοτουρκική αγγλογαλλική πολιτική. Στην Αθήνα προκλήθηκε μαζικός πανικός και ο κόσμος για να γλιτώσει έφευγε μακριά, προς τα χωριά της Αττικής ή στα κοντινά νησιά. «Η Ιερά Οδός, η οδός Πατησίων, Κηφισιάς, του Μαραθώνος, κάθε δρόμος που έφερνε σ’ ένα χωριό της Αττι-

Το φθινόπωρο του 1854, μεγάλη επιδημία χολέρας έπληξε την Ελλάδα. Η «Ξένη», όπως ονομάστηκε, έφθασε στον Πειραιά από Γάλλους στρατιώτες που ήρθαν από την Κριμαία.

ΑΡΘΡΟ

κής ήτο γεμάτος από κάρρα, αμάξια, φορτηγά, ζώα, πεζούς, παντού μια ατέλειωτη αλυσίδα, που εσέρνουντο και σήκωνε παχύ, ουρανόψηλο τον κουρνιαχτό. Πολλοί δυστυχισμένοι, που δεν είχαν τις τρακόσιες ή τετρακόσιες δραχμές που είχε φτάσει το αγώι ενός αμαξιού έως εις τα περίχωρα, έφευγαν φορτωμένοι ολίγα ρούχα στον ώμο, ένα καλάθι με ψωμί στο χέρι, κι οι γυναίκες έσερναν τα παιδιά. Τριάντα χιλιάδες ψυχές είχαν τότε αι Αθήναι. Δεν έμειναν μέσα στην πόλι περισσότερες από οκτώ. Έτσι ήταν γραφτό να στήση στον άμοιρο, στον πολυβασανισμένο τούτο τόπο, το μαύρο τσαντίρι της, στριγγλιάρα γύφτισσα, η πρασινοκίτρινη αμαζόνα του θανάτου, η Επιδημία». Η περιγραφή αυτή στο διήγημα «Η Ξένη του 1854» του Εμμανουήλ Λυκούδη «ζωγραφίζει» με τον καλύτερο τρόπο την κοινωνική αναστάτωση και τον μαζικό πανικό που προκαλείται από ένα άκρως μεταδοτικό λοιμώδες νόσημα.

Ελονοσία Σχεδόν αποδεκάτισε τον ελληνικό πληθυσμό μέχρι τα μισά του 20ού αιώνα. Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1920, τα κρούσματα ελονοσίας έφθαναν το ένα εκατομμύριο ετησίως. Η διανομή κινίνης δεν συντέλεσε στην ουσιαστική περιστολή της νόσου και απεχθή σκάνδαλα νοθείας του φαρμάκου ταλάνιζαν την πολιτική ζωή και έριχναν κυβερνήσεις κατά τον μεσοπόλεμο.

Ευλογιά Ήταν μια φρικώδης νόσος, που σκότωνε το 50% των θυμάτων της, ενώ όσοι επιζούσαν έφεραν στο πρόσωπό τους τις αναλλοίωτες δυσμορφίες που προκαλούσε. Η πρώτη καταγραφή της ανάγεται στον

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

16ο αιώνα π.Χ. στην Αίγυπτο, αλλά παραδόξως δεν περιγράφεται από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους γιατρούς. Η πρώτη περιγραφή της σε ελληνικό κείμενο εμφανίζεται τον 6ο αιώνα μ.Χ. Μέχρι και τον 19ο αιώνα επηρέαζε καθοριστικά τις πολεμικές συρράξεις, αναλόγως του στρατεύματος που έπληττε, στο οποίο προκαλούσε μαζικό υστερικό πανικό. Οι Έλληνες γιατροί της Κωνσταντινούπολης Εμμανουήλ Τιμόνης και Ιάκωβος Πυλαρινός, στις αρχές του 18ου αιώνα, πρότειναν έναν τρόπο εμβολιασμού, τον οποίο λίγο αργότερα εισήγαγε τροποποιημένο στην Αγγλία ο Jenner. Από το 1750 περίπου επιβλήθηκε υποχρεωτικός δαμαλισμός στον γαλλικό στρατό, μέτρο που επεκτάθηκε στον γερμανικό και ακολούθως στους υπόλοιπους στρατούς της Ευρώπης, για να επεκταθεί σταδιακά και στον γενικό πληθυσμό. Το 1978, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας

ανακοίνωσε την πλήρη εκρίζωση της νόσου. Το 1990 αποκαλύφθηκε ότι στα εργαστήρια των μεγάλων δυνάμεων καλλιεργούνται άκρως επικίνδυνα στελέχη του ιού για πολεμική χρήση.

Σύφιλη Από τα τέλη του 15ου αιώνα μέχρι και τα μέσα του 20ού αποτέλεσε αληθινή μάστιγα της ανθρωπότητας. Σε αντίθεση με την πανώλη, τη χολέρα και την ευλογιά, που ενέσκηπταν κατά τρόπο επιδημικό σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα και αποχωρούσαν αργά ή γρήγορα αφού φόνευαν ταχέως τα θύματά τους, η σύφιλη έπληττε όλο και μεγαλύτερους αριθμούς ανθρώπων και θανάτωνε τα θύματά της κατά τρόπο τυραννικό, αφού πρώτα τα καθιστού-

σε ανάπηρα σωματικώς και πνευματικώς διά της προϊούσης γενικής παράλυσης ή της συφιλιδικής παραφροσύνης, όπως την αποκαλούσαν. Τους συφιλιδικούς ούτε οι λεπροί δεν τους δέχονταν στα ερημητήριά τους. Το πρώτο ξέσπασμα της νόσου έγινε το 1494/95 κατά την πολιορκία της Νάπολης από τον γαλλικό στρατό. Ονομάστηκε από τους Ιταλούς «γαλλική νόσος» και από τους Γάλλους «ιταλικό σπυρί». Ο περιορισμός των συναναστροφών μερικές φορές ήταν απόλυτος. Όταν ξέσπασε η επιδημία στο Παρίσι το 1497, οι κήρυκες σαλπιγκτές καλούσαν τους ξένους να αποχωρήσουν από την πόλη, γιατί αλλιώς θα αντιμετώπιζαν την αγχόνη, τους δε εντόπιους να κλειστούν στα σπίτια τους, ειδάλλως θα ρίχνονταν στον Σηκουάνα. Τότε, πολλοί σοφοί την απέδωσαν στη συναστρία Διός, Άρεως, Ηλίου και Ερμού στον αστερισμό του Ζυγού, φαινόμε-

νο που παρατηρήθηκε εκείνη την εποχή. Καμιά άλλη νόσος στην ιστορία δεν διαδόθηκε σε τόσο μεγάλο βαθμό όσο η σύφιλη κατά τους τέσσερις αιώνες της κυριαρχίας της, κυρίως στην Ευρώπη, ίσως επειδή κατά τον αιώνα που προηγήθηκε της εμφάνισής της, η Ευρώπη είχε εκτραχυνθεί σε έναν άνευ προηγουμένου έκλυτο βίο, συνέπεια της πανδημίας της πανώλης του 1347. Αλλά και η ίδια, με τη σειρά της, σταδιακά, περιόρισε την αχαλίνωτη σεξουαλική ελευθεριότητα της Αναγέννησης. Επηρέασε σημαντικά την τέχνη.

Φυματίωση Η φυματίωση απασχόλησε την Ιατρική από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Μετά την α-

Όταν ξέσπασε η επιδημία στο Παρίσι το 1497, οι κήρυκες σαλπιγκτές καλούσαν τους ξένους να αποχωρήσουν από την πόλη, γιατί αλλιώς θα αντιμετώπιζαν την αγχόνη, τους δε εντόπιους να κλειστούν στα σπίτια τους, ειδάλλως θα ρίχνονταν στον Σηκουάνα

νακάλυψη της στρεπτομυκίνης, έπαψε να είναι το μεγάλο ιατροκοινωνικό πρόβλημα που ταλαιπωρούσε την ανθρωπότητα επί χιλιάδες χρόνια και συρρικνώθηκε στις διαστάσεις μιας σοβαρής αλλά οπωσδήποτε, αν και όχι πάντοτε, θεραπεύσιμης νόσου. Υπολογίζεται ότι μέσα στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα περίπου 40.000 άτομα, ηλικίας από 15-35 ετών, πέθαιναν από φυματίωση κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Από άποψη κοινωνικής προέλευσης, οι πάσχοντες συνήθως προέρχονταν από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Η υπερβολική, αυστηρά πειθαρχημένη και ανθυγιεινή εργασία που επέβαλλε η εποχή της εκβιομηχάνισης και του άγριου καπιταλισμού στις εξαθλιωμένες εργατικές μάζες των αστικών κέντρων, όπου συνωστίζονταν

ΑΡΘΡΟ

Χαρακτηριστική ήταν η αδιαφορία των ασθενών προς ηθικούς κανόνες και κοινωνικούς περιορισμούς, η επικίνδυνη απόρριψη των ιατρικών οδηγιών και ένας ισχυρός προσανατολισμός στην αναζήτηση σεξουαλικής ηδονής

για να εργαστούν κάτω από εξευτελιστικές εργασιακές και οικιστικές συνθήκες, ήταν σοβαρός παράγοντας καλλιέργειας της νόσου στους πτωχούς αστικούς πληθυσμούς. Επίσης, η νόσος έκανε θραύση και στους συγγραφείς και καλλιτέχνες, πράγμα που της προσέδιδε μια χαρακτηριστική και περίεργη αίγλη και ακτινοβολία. Η λογοτεχνία του 19ου αιώνα βρίθει από περιγραφές ανθρώπων που πεθαίνουν από φυματίωση σε κατάσταση μακαριότητας, ενισχύοντας την αντίληψη για τη «φθίση» ως μια εξευγενισμένη, «πνευματοποιημένη» νόσο και καθιερώνοντας τη ρομαντικοποίησή της στο κοινωνικό φαντασιακό. Χαρακτηριστική ήταν η αδιαφορία των ασθενών προς ηθικούς κανόνες και κοινωνικούς περιορισμούς, η επικίνδυνη απόρριψη των ιατρικών οδηγιών και ένας ισχυρός προσανατολισμός στην αναζήτηση σεξουαλικής ηδονής (spes phthisica). Η φθισιοφοβία ήταν συνήθης και αναμενόμενη αντίδραση σε μια τόσο απειλητική νόσο. Η κοινωνική και διαπροσωπική απομόνωση του πάσχοντος, του «χτικιάρη», αποτελούσε σύνηθες φαινόμενο. Οι ιατρικές επισκέψεις γίνονταν τη νύχτα σε συνθήκες άκρας μυστικότητας και πολλοί γιατροί δίσταζαν να ανακοινώσουν την αλήθεια, αναλογιζόμενοι τον φόβο, τον τρόμο και την πλήρη κατάρριψη του ηθικού που θα προκαλούσε στους πάσχοντες η διάγνωσή τους.

Σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας (HIV, AIDS) Τα τελευταία 35 χρόνια, ο κόσμος βρίσκεται υπό την απειλή μιας έρπουσας σεξουαλικής νόσου, της επίκτητης ανοσοανεπάρκειας, η οποία, παρά τη χαμηλή και επιλεκτική μολυσματικότητά της, μέσα σε ένα κλίμα φόβου, δημοσιογραφικών υπερβολών και εσκεμμένα διαστρεβλωμένης ενημέρωσης, διαμορφώνει νέες συμπεριφορές και κοινωνικούς τρόπους, όχι μόνο στο πεδίο της σεξουαλικότητας, αλλά και ευρύτερα στον χώρο της τέχνης. Σε αντίθεση με τη φυματίωση, η οποία ήταν μια καταστροφική επιδημία, με ισχυρή μολυσματικότητα, η οποία στην Ελλάδα σκότωνε 40.000 άτομα τον χρόνο, κυρίως στην ηλικία των 15-35 ετών, το AIDS σκοτώνει όχι περισσότερα από 40 άτομα τον χρόνο μέσης ηλικίας 40-55 ετών. Διαφορετικοί είναι οι μηχανισμοί επιμόλυνσης στους ομοφυλόφιλους, στους χρήστες τοξικών ουσιών ενδοφλεβίως και στους πολυμεταγγιζόμενους αιμορροφιλικούς, που είναι οι ομάδες υψηλού κινδύνου.

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

Τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα προκύπτουν από την αβεβαιότητα που κυριαρχεί στους επιστημονικούς κύκλους για τον χαρακτήρα και τη θεραπεία της νόσου και από τη στάση του κοινωνικού συνόλου προς τους νοσούντες, τους φορείς και τις ομάδες κινδύνου, πραγματικές ή φαντασιωσικές, που τείνει στον κοινωνικό εξοστρακισμό τους. Σοβαρό οικονομικό ιατρικό πρόβλημα είναι η εξοντωτική, για τους πτωχούς πληθυσμούς της Αφρικής που μαστίζονται περισσότερο από τη νόσο, κερδοσκοπία των φαρμακευτικών εταιρειών, που εμπορεύονται τα λίγα και μερικώς αποτελεσματικά φάρμακα κατά της νόσου. Οι ασθενείς είναι κυριευμένοι από αισθήματα ενοχής για τις αιτίες που προκάλεσαν τη νόσο και για το συνοδό κοινωνικό στίγμα. Η στάση των άλλων προς τους ασθενείς έχει χαρακτηριστικά που, κατά βάση, πυροδοτούνται από τον φόβο της μόλυνσης και του κοινωνικού στιγματισμού. Η εισβολή του AIDS προκάλεσε πλήγματα στη σεξουαλική ελευθεριότητα, ωστόσο είναι τόσο μεγάλη η κοινωνική ρευστότητα, που αυτό το φαινόμενο δεν οδήγησε σε λήψη περαιτέρω νομοθετικών μέτρων, αν και έχουν καταγραφεί σποραδικά εκδηλώσεις ισχυρής ρατσιστικής δυσανεξίας προς τους πάσχοντες, καθώς και προς τις συναφείς πρακτικές και τις ομάδες κινδύνου. Η σύγχρονη σεξουαλική βιομηχανία προωθεί μια πορνογραφική αντίληψη της σεξουαλικότητας, όπου οποιαδήποτε σεξουαλική προτίμηση επιτρέπεται και ικανοποιείται.

Γρίπη Οι ορότυποι που έχουν επιβεβαιωθεί σε ανθρώπους, ταξινομημένοι σύμφωνα με τον αριθμό γνωστών ανθρώπινων πανδημικών θανάτων, είναι: ο H1N1, ο οποίος προκάλεσε την ισπανική γρίπη το 1918 και τη Γρίπη των Χοίρων το 2009, ο H2N2, ο οποίος προκάλεσε την Ασιατική Γρίπη το 1957, ο H3N2, ο οποίος προκάλεσε τη Γρίπη του Χονγκ Κονγκ το 1968, ο H5N1, ο οποίος προκάλεσε τη Γρίπη των Πτηνών το 2004, ο H7N7, που έχει ασυνήθιστο ζωονοσογόνο δυναμικό, ο H1N2, ενδημικός στους ανθρώπους, τα γουρούνια και τα πουλιά. Η ισπανική γρίπη εξελίχθηκε σε πανδημία, η οποία εκδηλώθηκε το 1918 και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 25-50 εκατομμυρίων ανθρώπων. Πιθανότατα προήλθε από την Άπω Ανατολή, ονομάστηκε όμως έτσι επειδή οι πρώτες αναφορές για την πανδημία εμφανίσθηκαν στον Τύπο της Ισπανίας. «Ο θάνατος επερχόταν από οξύ φλεγ-

μονώδες πνευμονικό οίδημα, αιμορραγική πνευμονίτιδα ή πνευμονία με οξύ αιμορραγικό οίδημα. Παρατηρούνταν κυάνωση του δέρματος, ιδιαίτερα γύρω από το πρόσωπο, στο στόμα, στον λαιμό και στα δάκτυλα. Τα πρώτα κρούσματά της εκδηλώθηκαν στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1918 ανάμεσα στα βρετανικά συντάγματα που στάθμευαν στη Ρουέν και στο Βιμερέ. Καθώς μετακινούνταν τα στρατεύματα, μετακινείτο και η ασθένεια. Τον Μάιο επεκτάθηκε στη Γαλλία, στην Ιταλία, στη Μεγάλη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη Γερμανία εισήλθε με τους αιχμαλώτους που είχε συλλάβει. Τον Ιούνιο έφτασε στις Ινδίες, τον Ιούλιο στη Νέα Ζηλανδία και τον Αύγουστο στη Νότιο Αφρική. Έως τον Ιανουάριο του 1919 η Αυστραλία κατόρθωσε να μην πληγεί, λόγω μιας αυστηρής καραντίνας. Στις 10 Ιουλίου του 1918, 160.000 κρούσματα έπληξαν το Βερολίνο. Στη Μεγάλη Βρετανία η γρίπη προκάλεσε τον θάνατο 220.000 ανθρώπων, στις Ηνωμένες Πολιτείες σημειώθηκαν πάνω από 550.000 θάνατοι, ενώ στην Ιαπωνία περί τα 250.000 θύματα και στις Ινδίες τα πέντε εκατομμύρια.

Η επιδημία ήταν, μεταξύ και άλλων παραγόντων, ισχυρός πυροδότης της φοβερής πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής στην Ευρώπη και της κατάρρευσης του αμερικανικού χρηματιστηρίου το 1929.

Ο ιός COVID-19 Εμφανίστηκε τον περασμένο Δεκέμβριο. Η ταχύτητα διασποράς του είναι μεγάλη και βρίσκεται ακόμη μακριά από τη λήξη του ετήσιου κύκλου του. Η θνητότητά του είναι απροσδιόριστη, ίσως γύρω στο 23%, αλλά μπορεί να αυξηθεί. Μέχρι τώρα, έχει σκοτώσει πάνω από 3.000 ανθρώπους και έχει προκαλέσει, μέσα σε κλίμα ανόητου πανικού, πτώση της βιομηχανικής παραγωγής στην Κίνα, ρατσιστικές διαδηλώσεις στην Ουκρανία, αποκλεισμούς πόλεων και χωριών από επικοινωνία με τον έξω κόσμο στην Ιταλία, κατάρρευση του τουρισμού, ακυρώσεις ποδοσφαιρικών αγώνων, φεστιβάλ και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, μεγάλη μαυρίλα στα χρηματιστήρια, κλείσιμο σχολείων και πανεπιστημίων και απίστευτη αισχροκέρδεια.•••

Η ισπανική γρίπη εξελίχθηκε σε πανδημία, η οποία εκδηλώθηκε το 1918 και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 25-50 εκατομμυρίων ανθρώπων

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Συντάχθηκαν από ομάδα ειδικών, με επικεφαλής τον καθηγητή Γ. Τούντα

Οι προτάσεις της διαΝΕΟσις για νέο ΕΣΥ Οι συντάκτες λένε ότι οι αναγκαίες αλλαγές μπορούν να γίνουν σε 3 χρόνια

ια μελέτη για ένα νέο, σύγχρονο και αποκεντρωμένο δημόσιο σύστημα υγείας, με έμφαση στην κοινωνική ισότητα, την κλινική αποτελεσματικότητα και την οικονομική βιωσιμότητα παρουσίασε η διαΝΕΟσις. Η μελέτη εκπονήθηκε από ομάδα επιστημόνων, με επικεφαλής τον καθηγητή κ. Γ. Τούντα και συμμετείχαν οι: Γ ιάννης Κυριόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας. Χ ρήστος Λιονής, Καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντί-

H Δομή του «Υφιστάμενου ΕΣΥ»

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

δας Υγείας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Κρήτης. Μ ιλτιάδης Νεκτάριος, Καθηγητής Ασφαλιστικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς.  Κυριάκος Σουλιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Υγείας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.  Γιάννης Υφαντόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας και Κοινωνικής Πολιτικής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ. Τ άσος Φιλαλήθης, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής-Προγραμματισμού Υγείας, Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Βασικές Νομοθετικές Ρυθμίσεις Υγείας (1983-2019)

H Δομή του «Νέου ΕΣΥ»

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Συνολική Τρέχουσα Δαπάνη Υγείας στην Ελλάδα (2014-2016) (εκατ. €)

Εξέλιξη Δαπάνης Υγείας στην Ελλάδα (2009-2016)

Νοσοκομεία ανά Νομικό Τύπο, Μορφή Ιδιοκτησίας και Περιφέρεια (2017)

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

Η συντακτική ομάδα σημειώνει ότι για να καταστεί εφικτή η ανασυγκρότηση, είναι απαραίτητη η διαμόρφωση ενός ρεαλιστικού, αλλά ταυτόχρονα δεσμευτικού, χρονοδιαγράμματος υλοποίησης, με συγκεκριμένους στόχους και διαδικασίες, προκειμένου να εφαρμοστούν, με σύγχρονα «εργαλεία» διοίκησης, οι διαρθρωτικές αλλαγές που θα υιοθετήσει, τελικά, η πολιτική ηγεσία. Κατά την εκτίμησή τους δε, η διαδικασία της προτεινόμενης ανασυγκρότησης του Εθνικού Συστήματος Υγείας μπορεί να ολοκληρωθεί σε χρονικό διάστημα τριών ετών, προκειμένου να συνταχθούν αναλυτικά σχέδια αλλαγών, καθώς και για να υπάρξει ουσιαστική ενημέρωση και διάλογος για την επίτευξη των μεγαλύτερων δυνατών συναινέσεων.

Συνολική Δαπάνη Υγείας ως Ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα και στον ΟΟΣΑ (2003-2017)

Η κατάσταση σήμερα Το ΕΣΥ, σήμερα, αδυνατεί να αντιμετωπίσει τις αυξημένες ανάγκες και τις σύγχρονες προκλήσεις, λόγω των προβλημάτων υποχρηματοδότησης, υποστελέχωσης και κακοδιοίκησης, καθώς και λόγω της ανορθολογικής κατανομής των υφιστάμενων υλικών και ανθρώπινων πόρων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία και διεύρυνση των ανισοτήτων και των ανικανοποίητων υγειονομικών αναγκών. Επιπλέον, το ΕΣΥ χαρακτηρίζεται από: (α) α πουσία οργανωμένης Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ), (β) έ λλειψη σύγχρονων μονάδων περίθαλψης (νοσηλεία στο σπίτι, μονάδες ημερήσιας νοσηλείας, κέντρα αποκατάστασης, μονάδες χρονίως πασχόντων), (γ) π εριορισμένη χρήση νέων τεχνολογιών, (δ) α πουσία μηχανισμών αξιολόγησης, ελέγχου και ποιότητας, (ε) ύ παρξη σημαντικής παραοικονομίας και (στ) ηλικιακή γήρανση και εργασιακή κόπωση του υγειονομικού δυναμικού. Είναι σαφές ότι τα προβλήματα αυτά προσδίδουν τα χαρακτηριστικά μιας «επείγουσας αναγκαιότητας» για τη μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας στη χώρα. Αν σε αυτά

τα προβλήματα προστεθούν οι προβληματισμοί και οι επιφυλάξεις που απορρέουν από την προσπάθεια ταχείας εξόδου από την οικονομική κρίση, τις αρνητικές δημογραφικές τάσεις, την αύξηση των χρονίως πασχόντων, τη δυσκολία εφαρμογής πολιτικών πρόληψης και προαγωγής της υγείας, αλλά και τη δυσπιστία της κοινωνίας και ακόμη των «ομάδων πίεσης» και των συμφερόντων απέναντι σε κάθε επιχειρούμενη μεταρρύθμιση, γίνεται αντιληπτή η πολυπλοκότητα και η δυσχέρεια των απαιτήσεων του εγχειρήματος. Τα τελευταία χρόνια, πλήθος ερευνητικών πρωτοβουλιών έχουν καταδείξει την ύπαρξη σημαντικών εμποδίων στην πρόσβαση των πολιτών στο σύστημα υγείας. Τα εμπόδια πρόσβασης αφορούν κυρίως τους χρονίως πάσχοντες, τους ηλικιωμένους και αυτούς που έχουν χαμηλό εισόδημα. Ιδιαίτερα για αυτούς που έχουν μεγαλύτερες ανάγκες, έχουν αυξηθεί οι δυσκολίες πρόσβασης και χρήσης υπηρεσιών υγείας, πλήττοντας έτσι τα κριτήρια της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ως εκ τούτου, στο σύστημα υγείας της χώρας συνυπάρχουν: η υποχρησιμοποίηση των πόρων σε κάποιες δομές με την υπεραπασχόλησή τους σε πολλές άλλες, μιια συνθήκη που διαμορφώνει ένα μη παραγωγικό και μη αποδοτικό περιβάλλον κατανομής των σπάνιων πόρων, στο πλαίσιο ενός μη ολοκληρωμένου και μη συντονισμένου συστήματος υγείας.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Οργάνωση-Διοίκηση

Το σύστημα χρηματοδότησης του υγειονομικού τομέα παρουσιάζει σοβαρές στρεβλώσεις και είναι επείγον να αναταχθούν

Το ΕΣΥ παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα οργάνωσης και ανεπαρκούς διοίκησης. Ο έντονα συγκεντρωτικός και αναχρονιστικός χαρακτήρας διοίκησης μειώνει σημαντικά την αποδοτικότητα του συστήματος. Στον πυρήνα αυτού του φαινομένου βρίσκεται η απουσία συγκροτημένης διοίκησης και ο συχνός εναγκαλισμός της με την πλέον «πελατειακή» πτέρυγα του πολιτικού συστήματος, που θεωρεί ότι η διοικητική συνέχεια είναι πολιτικά απαράδεκτη. Η στάση της διοικητικής ιεραρχίας στις προσπάθειες εισαγωγής των διαρθρωτικών αλλαγών χαρακτηρίζεται από επιφυλακτικότητα έως και άρνηση, γεγονός που οδήγησε στην απώλεια μνήμης για τη διασφάλιση της διοικητικής συνέχειας. Η κατανομή των νοσοκομειακών και πρωτοβάθμιων μονάδων δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες υγείας και στις προσδοκίες του πληθυσμού κάθε περιφέρειας. Ο χάρτης των δομών του ΕΣΥ παραμένει σχεδόν αμετάβλητος και δεν αναπροσαρμόζεται με βάση τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού και τα σύγχρονα τεχνολογικά δεδομένα, με αποτέλεσμα να υπονομεύει την υγειονομική αυτοδυναμία πολλών περιφερειών και να υποχρεώνει τους πολίτες τους σε διαρκείς μετακινήσεις για την αναζήτηση φροντίδας, ενώ στερεί ταυτόχρονα από τις δομές των μεγάλων αστικών κέντρων τη δυνατότητα προγραμματισμού της ζήτησης.

Βασικές προτάσεις 1. Επιτελικός και εποπτικός ρόλος του Υπουργείου Υγείας στο ΕΣΥ. 2. Δημιουργία «Κέντρου Στρατηγικού Σχεδιασμού και Αξιολόγησης» ΕΣΥ. 3. Ανασυγκρότηση των Υγειονομικών Περιφερειών (ΥΠΕ) ως ΝΠΔΔ σε κάθε διοικητική περιφέρεια. 4. Ανάπτυξη σε κάθε ΥΠΕ των θεσμών του «Συμπλέγματος Νοσοκομείων», «Δικτύων Νοσοκομείων» και «Ανοικτών Νοσοκομείων». 5. Μετατροπή των νοσοκομείων του ΕΣΥ σε ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ως θυγατρικές εταιρείες των ΥΠΕ. 6. Ισχυρή συναινετική κλινική διοίκηση, με την ενίσχυση των αρμοδιοτήτων και των μέσων λήψης αποφάσεων της ιατρικής ιεραρχίας

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

και κυρίως των διευθυντών-συντονιστών. 7. Διοίκηση «Δικτύων Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας» από Διοικητικό Συμβούλιο. 8. Δημιουργία Ιατρικής Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας-Κοινωνικής Ιατρικής στο Υπουργείο Υγείας. 9. Ανάπτυξη της ηλεκτρονικής υγείας (e-health). 10. Συμπληρωματική σχέση του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα υγείας.

Η χρηματοδότηση Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, ο τομέας της υγείας αποτέλεσε το κατεξοχήν πεδίο εφαρμογής των περιοριστικών πολιτικών, με δεδηλωμένη πρόθεση τη συγκράτηση της δημόσιας δαπάνης για την υγεία στο 6% του ΑΕΠ, και, ειδικότερα, της δημόσιας δαπάνης φαρμάκου στο 1% του ΑΕΠ. Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, η συνολική δαπάνη υγείας παρουσίασε σημαντική μείωση κατά τα έτη 2012-2016, φτάνοντας τα 14,72 δισ. ευρώ ή, ποσοστιαία, στο 8,45% του ΑΕΠ από το 9,47% το 2009. Το σύστημα υγείας στη χώρα δεν προσομοιάζει με κανένα από τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά συστήματα, λόγω του μείγματος εισροών της δημόσιας δαπάνης υγείας από τη φορολογία και την ασφάλιση, αλλά και από τη μεγάλη συμμετοχή της ιδιωτικής δαπάνης. Το σύστημα χρηματοδότησης του υγειονομικού τομέα παρουσιάζει σοβαρές στρεβλώσεις και είναι επείγον να αναταχθούν. Ίσως οι διαρθρωτικές αλλαγές στον τομέα αυτό να επιδράσουν ευεργετικά στο σύνολο του υγειονομικού τομέα, ώστε να διασφαλιστεί σταθερή χρηματοδοτική βάση. Ο ΕΟΠΥΥ, από «μοναδικός ενιαίος πληρωτής», κατέληξε σε ένα υβρίδιο «ταμειακού κόφτη», χωρίς καθολική κάλυψη και με μεγάλες ανισότητες μεταξύ των διαφόρων ομάδων του πληθυσμού, ενώ οι λανθασμένες εκτιμήσεις και οι άστοχοι χειρισμοί στην περίπτωση του ΠΕΔΥ οδήγησαν στη συρρίκνωση της δημόσιας εκδοχής της πρωτοβάθμιας φροντίδας. Παράλληλα, πρέπει να κινητοποιηθούν αλλαγές στον τρόπο τιμολόγησης, διαπραγμάτευσης και αποζημίωσης των υπηρεσιών υγείας, με σκοπό την επίτευξη της αποδοτικής κατανομής και χρήσης των πόρων.

Βασικές προτάσεις 1. Μετατροπή του ΕΟΠΥΥ σε ενιαίο, μοναδικό πληρωτή με αποκλειστική διαχείριση του συνόλου των εθνικών πόρων για τις δημόσιες δαπάνες υγείας. 2. Αναπροσαρμογή των ασφαλιστικών εισφορών. 3. Εισαγωγή του «Κοινωνικού» ΦΠΑ και της ειδικής φορολογίας σε βλαπτικά προϊόντα. 4. Ενσωμάτωση των ιδιωτικών πληρωμών και παραπληρωμών στην επίσημη χρηματοδοτική διαδικασία με τη μορφή συνασφάλισης ή συμπληρωματικής ασφάλισης. 5. Αναπροσαρμογή της συμμετοχής των ασφαλισμένων στο κόστος, με βάση εισοδηματικά κριτήρια και κριτήρια της ανάγκης για φροντίδα υγείας. 6. Ελάχιστή ή μηδενική συμμετοχή στο κόστος στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας. 7. Αποζημίωση μονάδων ΠΦΥ με κατά κεφαλήν πληρωμή του καλυπτόμενου πληθυσμού σε συνδυασμό με το είδος της κατηγορίας επίσκεψης. 8. Εισαγωγή ασφαλιστικών τιμών αναφοράς, ως ανώτατο όριο κάλυψης. 9. Διαμόρφωση ενός δομικά σταθερού και λειτουργικού πλαισίου τιμών, με γνώμονα την άριστη χρήση των πόρων υγείας και τη μεγιστοποίηση της οικονομικής αποδοτικότητας. 10. Τιμολόγηση στη βάση σχετικών αξιών των συντελεστών (Resourcebased relative value scale-RBRVS).

Νοσοκομεία Περίπου το 65% των κλινών είναι στον δημόσιο τομέα και το 35% στον ιδιωτικό τομέα. Η πλειοψηφία των ιδιωτικών κλινών είναι μικρές ή μεσαίες γενικές, μαιευτικές/ γυναικολογικές ή ψυχιατρικές κλινικές με λιγότερες από 100 κλίνες, μικρό αριθμό ασθενών και χαμηλά ποσοστά στελέχωσης ανά τύπο προσωπικού. Τα νοσοκομεία συμβάλλονται κυρίως με τον ΕΟΠΥΥ, προσφέροντας υπηρεσίες μέτριας ποιότητας στους ασφαλισμένους. Το σύστημα υγείας στη χώρα είναι έντονα συγκεντρωμένο γύρω από τα νοσοκομεία που έχουν τη χαμηλότερη μέση διάρκεια παραμονής (5,2 ημέρες) στην ΕΕ και η πληρότητα κλινών (74%) είναι παρόμοια

με τον μέσο όρο της ΕΕ. Ωστόσο, τα νοσοκομεία αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα διαχείρισης, μεταξύ των οποίων η έλλειψη κλινικών κατευθυντήριων γραμμών, η υποκειμενική λήψη ιατρικών αποφάσεων από τους γιατρούς και η αυξημένη χρήση υπηρεσιών επείγουσας φροντίδας, κάτι που οδηγεί μερικές φορές σε υπερκατανάλωση υπηρεσιών, αυξημένο κόστος και αναποτελεσματικότητα. Ισχυρή τάση ανάπτυξης παρουσιάζουν διεθνώς οι εναλλακτικές μορφές περίθαλψης: κλινικές και χειρουργεία ημέρας, ξενώνες φροντίδας ασθενών τελικού σταδίου, κλινικά κέντρα αναφοράς για χρόνιες παθήσεις και συγχωνεύσεις δομών με σταδιακή μείωση/υποκατάσταση κλινών. Τα δημόσια νοσοκομεία παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα ανισοκατανομής κλινών, κλινικών, εργαστηρίων και προσωπικού, σημαντικές ελλείψεις προσωπικού και αναχρονιστικές και αναποτελεσματικές μορφές διοίκησης. Για τη βελτίωση του δημόσιου νοσοκομειακού τομέα προτείνονται θεσμικές αλλαγές στη νομική τους υπόσταση, ενίσχυση της αυτοδιοίκησής τους, αναβάθμιση της περιφερειακής τους διασύνδεσης και αναδιάρθρωση της κατανομής των υλικών και ανθρώπινων πόρων με βάση τις ανάγκες νοσοκομειακής περίθαλψης του πληθυσμού κάθε διοικητικής περιφέρειας.

Το σύστημα υγείας στη χώρα είναι έντονα συγκεντρωμένο γύρω από τα νοσοκομεία που έχουν τη χαμηλότερη μέση διάρκεια παραμονής (5,2 ημέρες) στην ΕΕ

Βασικές προτάσεις 1. Διασφάλιση της ελεύθερης επιλογής των ασθενών και της ισότητας στη διάχυση των νοσοκομειακών υπηρεσιών. 2. Συγχωνεύσεις και αλλαγές χρήσης νοσοκομείων, ιδιαίτερα των μικρών, πρώην νομαρχιακών νοσοκομείων. 3. Συγκρότηση «αντίπαλων» νοσοκομείων υψηλού κύρους για τη βελτίωση της αποδοτικότητας με επιστροφή σε οικονομίες κλίμακας. 4. Ανακατανομή των κλινικών και εργαστηρίων με συγχωνεύσεις ή καταργήσεις και ίδρυση νέων, με αλλαγή των υφιστάμενων οργανισμών και κανονισμών λειτουργίας. 5. Οργάνωση και λειτουργία των νοσοκομείων σε επιχειρησιακή βάση, με εκτεταμένη αυτονομία και ευθύνη (self-governing). 6. Εφαρμογή κλειστών σφαιρικών προϋπολογισμών και αποζημίωση

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

με βάση τις Ομογενείς Διαγνωστικές Ομάδες (ΚΕΝ/DRGs). 7. Διαχείριση κλειστού προϋπολογισμού κάθε κλινικής και εργαστηρίου από τους διευθυντές-συντονιστές, στο πλαίσιο αυξημένων διοικητικώνδιαχειριστικών αρμοδιοτήτων. 8. Πλήρης λογιστική και διοικητική μηχανοργάνωση των νοσοκομείων και λειτουργία νέου ηλεκτρονικού συστήματος προμηθειών. 9. Αξιοκρατική και τεχνοκρατική στελέχωση των διοικήσεων των νοσοκομείων. 10. Διαφοροποίηση των αμοιβών των νοσοκομειακών στελεχών, ιδιαίτερα των γιατρών, στη βάση οικονομικής και κλινικής αποδοτικότητας.

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Ο ασθενής δεν αποτελεί το επίκεντρο της συζήτησης στην ΠΦΥ. Οι υπηρεσίες σχεδιάζονται χωρίς αναφορά στις προσδοκίες, τις επιθυμίες, τις αξίες και τις ανάγκες του.

Οι δομές ΠΦΥ στη χώρα είναι κατακερματισμένες, με τη μορφή των Κέντρων Υγείας (ΚΥ) στις αγροτικές περιοχές, των ΠΕΔΥ και Τοπικών Μονάδων Υγείας (ΤοΜΥ) στις αστικές περιοχές, στις οποίες λειτουργούν αρκετά ιδιωτικά ιατρεία, ενώ έχουν αναπτυχθεί και αρκετές υπηρεσίες ενσωματωμένες σε δήμους ή άλλους Οργανισμούς. Στη χώρα μας δεν υφίσταται μέχρι σήμερα κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο στο οποίο θα συνυπάρξουν και θα συλλειτουργήσουν όλες οι πρωτοβάθμιες υπηρεσίες και οι πάροχοι. Ο ασθενής δεν αποτελεί το επίκεντρο της συζήτησης στην ΠΦΥ. Οι υπηρεσίες σχεδιάζονται χωρίς αναφορά στις προσδοκίες, τις επιθυμίες, τις αξίες και τις ανάγκες του. Οι λέξεις «πρόληψη» και «προαγωγή της υγείας» εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ρητορικά, αφού ούτε η προπτυχιακή εκπαίδευση ούτε και η εκπαίδευση στην ειδικότητα εμπλουτίζει τον μελλοντικό οικογενειακό γιατρό με διαπροσωπικές δεξιότητες και δεξιότητες αλλαγής της συμπεριφοράς υγείας, με συνέπεια η πρώτη επαφή συχνά να εξαντλείται σε διοικητικού τύπου διεκπεραιώσεις, που εξασθενούν βαθμιαία και τον κοινωνικό ρόλο του γιατρού. Η οικογένεια, ως έννοια, απουσιάζει από την προσέγγιση, ακόμα και από τη συλλογή της πληροφορίας. Τέλος, η επίσκεψη στο σπίτι και η φροντίδα ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, που συχνά είναι περιορισμένα στο σπίτι, δεν αποτελεί συνήθη πρακτική και πολλές

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

φορές άτομα με προχωρημένα χρόνια νοσήματα, πολλαπλή νοσηρότητα, ευπάθεια και αναπηρίες, εξαρτημένα πλήρως από το οικογενειακό και συγγενικό περιβάλλον, μένουν χωρίς συστηματική παρακολούθηση και υποστήριξη. Η απουσία οργανωμένης ΠΦΥ συμβάλλει στη σταδιακή υποβάθμιση του ρόλου και των αρμοδιοτήτων των Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας, και κατ’ επέκταση στην αδυναμία ανταπόκρισης στα προβλήματα που αναδεικνύονται τα τελευταία χρόνια, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη μη εφαρμογή μέχρι πρόσφατα της αντικαπνιστικής νομοθεσίας, την αύξηση της παχυσαρκίας και την καθυστέρηση κάθε φορά στην ανταπόκριση στα κρούσματα του ιού του Δυτικού Νείλου. Επιπλέον, τα προβλήματα υγείας που συνοδεύουν ή αναδεικνύονται από τη μετανάστευση αντιμετωπίζονται από τις εθελοντικές οργανώσεις των αλληλέγγυων, αντί να προλαμβάνονται από τις οργανωμένες υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας της Πολιτείας.

Βασικές προτάσεις 1. Συγκρότηση «Δομής Οικογενειακής Ιατρικής» από διεπιστημονική ομάδα επαγγελματιών υγείας του δημόσιου και του συμβεβλημένου ιδιωτικού τομέα υγείας. 2. Συγκρότηση «Τοπικής Μονάδας ΠΦΥ» από συνλειτουργούσες «Δομές Οικογενειακής Ιατρικής». 3. Ανάπτυξη Ολοκληρωμένων «Δικτύων ΠΦΥ» επί τη βάσει σχεδιασμένων συμβολαιακών αγορών. 4. Διαπραγμάτευση συμβολαιακών συνεργασιών και τιμών από τον ΕΟΠΥΥ με τη διαμεσολάβηση του ΔΣ του «Δικτύου ΠΦΥ». 5. Διαμόρφωση ολοκληρωμένης δέσμης υπηρεσιών υγείας οικογενειακής ιατρικής, η οποία θα περιλαμβάνεται στις συμβολαιακές δεσμεύσεις. 6. Ελεύθερη επιλογή από μέρους της οικογένειας (ή του ατόμου) του οικογενειακού του γιατρού με πληθυσμιακό πλαφόν ανά γιατρό. 7. Ο οικογενειακός γιατρός θα πρέπει να είναι ειδικευμένος στη γενική/οικογενειακή ιατρική και στην ομάδα υγείας θα μπορεί να συνεπικουρείται από παιδίατρο και γυναικολόγο, κοινοτική νοσηλεύτρια/ τη και επισκέπτη/τρια υγείας.

8. Μετάβαση από τον θεσμό του «Οικογενειακού Ιατρού» στην «Ολοκληρωμένη Οικογενειακή Ιατρική». 9. Ανάπτυξη εθνικών προγραμμάτων Πρόληψης, Προαγωγής Υγείας και Εγγραμματοσύνης Υγείας (health literacy). 10. Αναδιοργάνωση των Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας ως Ιατρική Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας-Κοινωνικής Ιατρικής με μία Διεύθυνση ανά διοικητική Περιφέρεια και ενισχυμένη επιστημονική και λειτουργική διασύνδεση με τις ΥΠΕ.

Ανθρώπινο δυναμικό Όσον αφορά τη σύνθεση του υγειονομικού δυναμικού, παρατηρείται σημαντική ιδιομορφία της Ελλάδας σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η χώρα μας έχει τον μεγαλύτερο αριθμό γιατρών και τον μικρότερο αριθμό νοσηλευτών ανά 1.000 κατοίκους. Η Ελλάδα την περίοδο 2000-2016 παρουσίασε υπερδιπλάσια αύξηση του ιατρικού της δυναμικού, η οποία ανήλθε στο 51%, παρά την ιατρική μετανάστευση. Παρουσιάζει δε τις μεγαλύτερες γεωγραφικές ανισότητες σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες του ΟΟΣΑ. Από όλες τις υπάρχουσες μελέτες αναδεικνύεται η ανισοκατανομή του ανθρώπινου δυναμικού, με μεγαλύτερα μεγέθη στην Αττική και στη Θεσσαλονίκη, έπονται οι Περιφέρειες, όπου λειτουργούν Τμήματα Ιατρικής στα αντίστοιχα πανεπιστημιακά νοσοκομεία, ενώ οι υπόλοιπες Περιφέρειες έχουν τον μικρότερο αριθμό σε σχέση με τον πληθυσμό. Οι συνθήκες εργασίας των εργαζομένων στις υπηρεσίες υγείας, ειδικά στον δημόσιο τομέα, δεν είναι οι πλέον κατάλληλες. Η ανεπαρκής στελέχωση πολλών υπηρεσιών υγείας, λόγω μειωμένων προσλήψεων και πρόωρης συνταξιοδότησης, αλλά και η «γήρανση» όσων συνεχίζουν να υπηρετούν, καθιστούν δυσχερή τη λειτουργία τους. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα νοσοκομεία του ΕΣΥ είναι οι μεγάλες ελλείψεις σε μη ιατρικό προσωπικό, και κυρίως σε νοσηλευτές. Πολλά τμήματα λειτουργούν με νοσηλευτικό προσωπικό κάτω από τα όρια ασφαλείας, ενώ άλλα, μεταξύ των οποίων και ορισμένα ιδιαίτερα σημαντικά, όπως Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, δεν λειτουργούν καθόλου, λόγω έλλειψης προσωπικού.

Βασικές προτάσεις 1. Διαμόρφωση στρατηγικού προγραμματισμού στο ανθρώπινο δυναμικό από το Υπουργείο Υγείας, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, με αναπροσαρμογή των αριθμών των εισακτέων στις Σχολές Επιστημών Υγείας. 2. Διαμόρφωση από την ΑΔΙΠ κριτηρίων για ένα ελάχιστο πρόγραμμα σπουδών στις Επιστήμες Υγείας. 3. Εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου για τη χορήγηση ιατρικών ειδικοτήτων και προσδιορισμός του αναγκαίου αριθμού ειδικευμένων σε κάθε ιατρική ειδικότητα. 4. Στους γιατρούς, εφαρμογή του θεσμού της «πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης» μόνο στους διευθυντές-συντονιστές, με βελτιωμένες αποδοχές και με δυνατότητα παροχής αμειβόμενου ιδιωτικού έργου εντός του νοσοκομείου. Για τους υπόλοιπους γιατρούς, να παρέχεται η δυνατότητα πλήρους αλλά όχι αποκλειστικής απασχόλησης, για να μπορούν να απασχολούνται σε δύο ή περισσότερα νοσοκομεία με βάση επιμέρους συμβόλαια εργασίας. 5. Δυνατότητα ιδιωτών γιατρών να συμβάλλονται με συμβάσεις με νοσοκομεία του ΕΣΥ με πλήρη ή μερική απασχόληση για έκτακτες ή εποχιακές ανάγκες. 6. Θεσμοθέτηση της κινητικότητας εντός του ΕΣΥ, ώστε να διατίθεται το αναγκαίο προσωπικό ανάλογα με τις ανάγκες σε κάθε περιοχή και σε κάθε μονάδα. 7. Ενίσχυση και αναβάθμιση του νοσηλευτικού δυναμικού με νέα προγράμματα σπουδών και βελτιωμένες αποδοχές. 8. Εκσυγχρονισμό του πλαισίου χρηματοδότησης των συνεδρίων για τη μοριοδότησή τους και για τη «σύγκρουση συμφερόντων» όσων συμμετέχουν σε αυτά. 9. Επανεκτίμηση των αναγκών των θέσεων εργασίας και των συνθηκών εργασίας όλων των επαγγελμάτων που υπηρετούν στο ΕΣΥ. 10. Ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων διά βίου εκπαίδευσης για όλα τα στελέχη των μονάδων του ΕΣΥ.•••

Η χώρα μας έχει τον μεγαλύτερο αριθμό γιατρών και τον μικρότερο αριθμό νοσηλευτών ανά 1.000 κατοίκους

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Τι προτείνει η μελέτη της διαΝΕΟσις

Συγχώνευση νοσοκομείων Ποιες μονάδες προτείνεται να αλλάξουν χρήση

Σ Τα νομαρχιακά νοσοκομεία εμφανίζουν χαμηλή αποδοτικότητα, η οποία οφείλεται κυρίως στη μη βέλτιστη χρήση των πόρων και στην απουσία κινήτρων αναζήτησης μεθόδων βελτίωσης της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας

το πλαίσιο της μελέτης της διαΝΕΟσις για την ανασυγκρότηση του ΕΣΥ, παρουσιάζεται ένα χρήσιμο υπόδειγμα για τη συγχώνευση νοσοκομειακών μονάδων και την αλλαγή χρήσης, με στόχο τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της εξυπηρέτησης των πολιτών. Για τον σκοπό αυτό μελετήθηκαν έντεκα νοσοκομεία του ΕΣΥ, στους νομούς Θεσσαλονίκης (2), Γρεβενών (1), Ημαθίας (2), Κοζάνης (2), Καστοριάς (1), Πέλλας (2), Φλώρινας (1) και υπολογίστηκαν δείκτες αποδοτικότητας με βάση τους πόρους και τη χρήση, για το 2009 και το 2010. Συγκρίνοντας τα δύο τριτοβάθμια νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης (Παπαγεωργίου και Παπανικολάου) με τα υπόλοιπα εννέα δευτεροβάθμια-νομαρχιακά νοσοκομεία, εντοπίζονται ορισμένα κρίσιμα σημεία μη αποδοτικής λειτουργίας και μικρής ανταπόκρισης στις προσδοκίες και τις προτιμήσεις των χρηστών. Ειδικότερα: (α) Mεγάλη ροή ασθενών από το σύνολο σχεδόν των νομών προς Θεσσαλονίκη κυρίως και σε σημαντικό βαθμό στα Γιάννενα για την αναζήτηση νοσηλείας σε τριτοβάθμια νοσοκομεία. (β) Xαμηλή τεχνική αποδοτικότητα στα νομαρχιακά νοσοκομεία, καθώς επίσης και μικρή κάλυψη κλινών.

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

Τα φαινόμενα αυτά οφείλονται στη μείωση των ανθρώπινων πόρων, αλλά και στη μονοπωλιακή επικυριαρχία της πλευράς της προσφοράς, η οποία εκδηλώνεται με δύο διαφορετικούς τρόπους.

Το πρόβλημα Τα τριτοβάθμια πανεπιστημιακά νοσοκομεία Παπαγεωργίου και Παπανικολάου, με βάση ελεύθερη επιλογή των χρηστών και εξαιτίας της υψηλής «ελκυστικότητας» (πανεπιστημιακές κλινικές και βιοϊατρική τεχνολογία), δέχονται αυξημένη ζήτηση από το σύνολο των δύο περιφερειών, η οποία επιφέρει αύξηση του κόστους του χρόνου και του χρήματος για τους πολίτες. Τα νομαρχιακά νοσοκομεία της Περιφέρειας εμφανίζουν χαμηλή αποδοτικότητα, η οποία οφείλεται κυρίως στη μη βέλτιστη χρήση των πόρων και στην απουσία κινήτρων αναζήτησης μεθόδων βελτίωσης της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας. Η αποδοτικότητα μιας μονάδας υγείας καθορίζεται όχι μόνο από το μέγεθός της, αλλά και από άλλους παράγοντες, όπως το είδος των υπηρεσιών υγείας που παρέχει το νοσοκομείο, η βαρύτητα των περιστατικών που δέχεται και η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Κατά συνέπεια, η απόφαση για τη συγχώνευση νοσοκομειακών μονάδων ή τη

μείωση των κλινών δεν πρέπει να στηρίζεται αποκλειστικά σε οικονομικά μεγέθη και εκτιμήσεις. Οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων πρέπει να λαμβάνουν υπόψη και άλλες κοινωνικές παραμέτρους, όπως για παράδειγμα το οικονομικό κόστος μετακίνησης των ασθενών στις μονάδες υγείας, το κόστος χρόνου, καθώς και την ανάγκη ύπαρξης μιας συγκεκριμένης υπηρεσίας σε μια περιοχή με βάση το φορτίο νοσηρότητας ή την ανάγκη δημιουργίας μιας μονάδας επειγόντων περιστατικών. Η ανάλυση δείχνει ότι τα τριτοβάθμια νοσοκομεία –παρά τη σχετική επάρκεια πόρων– εμφανίζουν δυσχέρειες ανταπόκρισης στην αυξημένη ζήτηση, εξαιτίας των μεγάλων ροών από την Περιφέρεια. Παράλληλα, σε μερικά από αυτά διαπιστώνονται φθίνουσες αποδόσεις και αντιοικονομίες κλίμακας και φάσματος. Τα νοσοκομεία αυτά έχουν δεσπόζουσα θέση στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια περίθαλψη των υγειονομικών περιφερειών. Τα νομαρχιακά νοσοκομεία, καθώς

και αυτά τα οποία χαρακτηρίζονται ως ειδικά, πάσχουν στην τεχνική αποδοτικότητα, εξαιτίας της απουσίας κατάλληλου μάνατζμεντ (χαρακτηριστικό σχεδόν του συνόλου των νοσοκομείων), της έλλειψης κινήτρων και της μονοπωλιακής θέσης τους στην περιοχή ευθύνης. Η ύπαρξη κατακερματισμένων κλινικών, τμημάτων και εργαστηρίων (ως ιδιότυπη έκφραση απουσίας διοίκησης και επιχειρησιακών στόχων) ευθύνεται για την ανάπτυξη αντιοικονομιών κλίμακας και φάσματος στο σύνολο των νοσοκομειακών μονάδων. Η κατάσταση αυτή ωθεί προς την κατεύθυνση της αναδιατύπωσης των Οργανισμών και κανονισμών των νοσοκομείων και κυρίως επανασυγκρότησης της κλινικής ιατρικής ιεραρχίας στο επίπεδο του κλινικού και εργαστηριακού τομέα. Οι διαπιστώσεις αυτές ωθούν προς την κατεύθυνση της ανακατανομής των υγειονομικών πόρων για την επίτευξη της αποδοτικότητας. Προς τούτο (και δεδομένης της υψηλής ζήτησης στα τριτοβάθμια νοσοκομεία), η επίτευξη της επιθυμητής

Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να εξετασθεί η εισαγωγή του θεσμού του Ανοικτού Νοσοκομείου (Open Hospital) στη δευτεροβάθμια νοσοκομειακή περίθαλψη

Δείκτες Επίδοσης Νοσοκομείων Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας (2009-2010)

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Χωροταξία των Νοσοκομειακών Ιδρυμάτων στην Κεντρική και Δυτική Περιφέρεια Μακεδονίας: Η Περίπτωση των Νοσοκομείων Καστοριάς, Φλώρινας και Γρεβενών (2013)

ισορροπίας ωθεί στην κατεύθυνση της συγκρότησης «αντίπαλων» νοσοκομείων υψηλού κύρους (εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης και ενδεχομένως της σταδιακής εξέλιξης των νοσοκομείων Κοζάνης-Πτολεμαΐδας), ώστε να επιτευχθεί το «άριστο μέγεθος» και η επιστροφή σε οικονομίες κλίμακας, φάσματος, αύξουσας οριακής αποδοτικότητας και μείωσης των μονοπωλιακών τάσεων. Η χαμηλή αποδοτικότητα και η μονοπωλιακή συμπεριφορά των νομαρχιακών νοσοκομείων μπορεί να ελαχιστοποιηθεί με την εισαγωγή κινήτρων με βάση τα πραγματοποιούμενα ΚΕΝ, μετά την εφαρμογή τους σε συνδυασμό με την εισαγωγή κλειστών σφαιρικών προϋπολογισμών, ώστε τα «χρήματα να ακολουθούν τους ασθενείς»

Ανοικτό νοσοκομείο

Χωροταξία των Νοσοκομειακών Ιδρυμάτων στην Κεντρική και Δυτική Περιφέρεια Μακεδονίας: Η Περίπτωση των Νοσοκομείων Έδεσσας και Γιαννιτσών (2013)

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να εξετασθεί η εισαγωγή του θεσμού του Ανοικτού Νοσοκομείου (Open Hospital) στη δευτεροβάθμια νοσοκομειακή περίθαλψη, σύμφωνα με τον οποίο γιατροί οι οποίοι δεν έχουν εξαρτημένη σχέση εργασίας με το νοσοκομείο δύνανται, υπό προϋποθέσεις, να εμπλέκονται στη φροντίδα νοσοκομειακών ασθενών. Τα νοσοκομεία της δευτεροβάθμιας ή της τριτοβάθμιας περίθαλψης δύνανται να συνδέονται με συμβολαιακού τύπου συμβάσεις και συνεργασίες, με τη μορφή δικτύου νοσοκομείων, αλλά με διατήρηση της σχετικής αυτονομίας των επιμέρους μονάδων. Στην τριτοβάθμια περίθαλψη και κυρίως στις περιπτώσεις ύπαρξης μικρών νομαρχιακών νοσοκομείων, πρέπει να εξετασθεί η συγκρότηση του Νοσοκομειακού Συμπλέγματος (Hospital Trust) ως ενιαίου σχήματος στο ανθρώπινο δυναμικό, τον προϋπολογισμό και την κατανομή των πόρων. Ακόμη, στην πρωτοβάθμια περίθαλψη είναι αναγκαίο να εισαχθεί ο θεσμός των Δικτύων Πρωτοβάθμιας Φροντίδας (Primary Care Networks), ώστε όλες οι διαθέσιμες υπηρεσίες να συνεργούν υπό τον συντονισμό και τη διεύθυνση του Κέντρου Υγείας. Η διατύπωση αυτή έχει σημασία, δεδομένου του ότι η σύσταση και παραπομπή των ασθενών για νοσοκομειακή περίθαλψη γίνεται σε μεγάλο βαθμό από γιατρούς της εξωνοσοκομειακής περίθαλψης (γιατροί ασφαλιστικών ταμείων, κέντρων υγείας και γιατροί του ιδιωτικού τομέα).

Οι προτάσεις Τ α νοσοκομεία της Καστοριάς, της Φλώρινας και των Γρεβενών μπορούν να λειτουργήσουν και ως ένα Δίκτυο Νοσοκομείων που συνεργάζονται από κοινού με βάση ένα συμβόλαιο το οποίο περιγράφει τις δραστηριότητές τους. Τ ο ΓΝ Γρεβενών, παρά τη σχετική επάρκεια πόρων, είναι αναγκαίο να αναπτύξει τις δραστηριότητές του με τη συγκρότηση Μονάδας Διαγνωστικής Τεχνολογίας, Μονάδας Επειγόντων Περιστατικών και Μονάδας Ημερήσιας Νοσηλείας. Είναι χρήσιμο να εξετασθεί η εξέλιξή του σε Ανοικτό Νοσοκομείο (Open Hospital).  Το ΓΝ Καστοριάς έχει σχετική επάρκεια πόρων και υψηλή επίδοση, αλλά είναι αναγκαίο να αναπτύξει τις δραστηριότητές του με τη συγκρότηση Μονάδας Διαγνωστικής Τεχνολογίας, Μονάδας Επειγόντων Περιστατικών και Μονάδας Ημερήσιας Νοσηλείας. Είναι χρήσιμο να εξετασθεί η εξέλιξή του σε Ανοικτό Νοσοκομείο (Open Hospital). Τ ο ΓΝ Φλώρινας έχει σχετική επάρκεια πόρων και υψηλή επίδοση, αλλά είναι αναγκαίο να αναπτύξει τις δραστηριότητές του με τη συγκρότηση Μονάδας Διαγνωστικής Τεχνολογίας, Μονάδας Επειγόντων Περι-

στατικών και Μονάδας Ημερήσιας Νοσηλείας. Είναι χρήσιμο να εξετασθεί η εξέλιξή του σε Ανοικτό Νοσοκομείο (Open Hospital).  Το ΓΝ Έδεσσας και το ΓΝ Γιαννιτσών συγκροτούνται ως Hospital Trust, καθώς έχουν σχετική επάρκεια πόρων και σημαντικά περιθώρια βελτίωσης και επέκτασης της δραστηριότητάς τους. Είναι αναγκαίο να εξετασθεί η ανάπτυξη Μονάδας Διαγνωστικής Τεχνολογίας, Μονάδας Επειγόντων Περιστατικών και Μονάδας Ημερήσιας Νοσηλείας. Είναι χρήσιμο να εξετασθεί επίσης η εξέλιξή τους σε Ανοικτό Νοσοκομείο (Open Hospital).  Το ΓΝ Κοζάνης και το ΓΝ Πτολεμαΐδας συγκροτούνται ως Hospital Trust, καθώς έχουν σχετική επάρκεια πόρων και σημαντικά περιθώρια βελτίωσης και επέκτασης της δραστηριότητάς τους. Είναι αναγκαίο να εξετασθεί η ανάπτυξη Μονάδας Διαγνωστικής Τεχνολογίας, Μονάδας Επειγόντων Περιστατικών και Μονάδας Ημερήσιας Νοσηλείας. Είναι χρήσιμο να εξετασθεί η σταδιακή εξέλιξή τους σε Τριτοβάθμιο Νοσοκομείο Αναφοράς, Εκπαίδευσης και Έρευνας ως «αντίπαλο» νοσοκομείο του Κεντρικού Άξονα Θεσσαλονίκης, ο οποίος υποδέχεται μεγάλη ροή ασθενών από την ευρύτερη περιοχή.

Προτείνεται, επίσης, η σύνδεσή τους με μια Σχολή Επιστημών της Υγείας (κατά προτίμηση Νοσηλευτική) ή η ενσωμάτωση Παραρτημάτων Πανεπιστημιακών Κλινικών. Τ ο ΓΝ Νάουσας και το ΓΝ Βέροιας συγκροτούνται ως Hospital Trust, καθώς έχουν σχετική επάρκεια πόρων και σημαντικά περιθώρια βελτίωσης και επέκτασης της δραστηριότητάς τους. Είναι αναγκαίο να εξετασθεί η ανάπτυξη Μονάδας Διαγνωστικής Τεχνολογίας, Μονάδας Επειγόντων Περιστατικών και Μονάδας Ημερήσιας Νοσηλείας. Είναι χρήσιμο να εξετασθεί επίσης η εξέλιξή τους σε Ανοικτό Νοσοκομείο (Open Hospital). Τ ο Παπανικολάου ανασυγκροτείται ως Νοσοκομείο Αναφοράς και Εκπαίδευσης με εσωτερική αναδιάταξη (εμφανίζει αντιοικονομίες κλίμακας και φάσματος και φθίνουσες αποδόσεις), χρειάζεται σταδιακή μείωση κλινών (15-20%) και ανάπτυξη Μονάδας Επειγόντων Περιστατικών και Μονάδας Ημερήσιας Νοσηλείας. Τ ο ΠΓΝ Παπαγεωργίου συγκροτείται ως Κέντρο Αναφοράς, Έρευνας και Εκπαίδευσης και αναπτύσσει Μονάδα Επειγόντων Περιστατικών και Μονάδα Ημερήσιας Νοσηλείας.

Τα νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας απορροφούν το 42% της εθνικής δαπάνης για την υγεία έναντι 30% του μέσου όρου των χωρών του ΟΟΣΑ. Το ποσοστό αυτό στο εσωτερικό των νοσοκομείων κατανέμεται: 9 0% στην κλασική κλειστή νοσηλεία και 1 0% στην ανοικτή φροντίδα, τις εναλλακτικές μορφές περίθαλψης στην εκπαίδευση και την έρευνα.

Η κατανομή αυτή πρέπει να αλλάξει δεδομένου ότι τα νοσοκομεία στις ευρωπαϊκές χώρες δαπανούν: 6 0% για κλασική κλειστή νοσηλεία, 2 0% για εναλλακτική περίθαλψη (κλινική ημέρας, νοσηλεία στο σπίτι) και 2 0% σε συμβουλευτική υποστήριξη, εκπαίδευση και έρευνα.•••

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Βασίλης Σερέτης Πρόεδρος του ΕΦΕΧ 62

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

Εκστρατεία για την Αυτοφροντίδα πραγματοποιούν ΕΦΕΧ-ΠΦΣ

Εργαλείο πολιτικής τα ΜΗΣΥΦΑ Στα 345 εκατ. ευρώ ανήλθαν οι πωλήσεις τους το 2019

Συνέντευξη: Αιμίλιος Νεγκής

τα 345 εκατ. ευρώ ανήλθαν οι πωλήσεις των ΜΗΣΥΦΑ το 2019, έναντι 320 εκατ. το 2018. Γεγονός που αποδίδεται αφενός στην απελευθέρωση της τιμής τους, αφετέρου στην είσοδο στην αγορά νέων προϊόντων. Τα παραπάνω επισημαίνει σε συνέντευξή του στο PhB o πρόεδρος του ΕΦΕΧ, κ. Βασίλης Σερέτης, τονίζοντας ότι η απελευθέρωση των τιμών δεν είχε ως αποτέλεσμα την έκρηξή τους, καθώς η μέση τιμή αυξήθηκε μόνο κατά 10%, από τα 3 στα 3,3 ευρώ. Ακόμη, αναφέρει ότι τα ΜΗΣΥΦΑ και η υπεύθυνη Αυτοφροντίδα μπορούν να λειτουργήσουν ως πολύτιμο εργαλείο πολιτικής, προσφέροντας ασφαλή και αποτελεσματική λύση σε ήπια προβλήματα υγείας. Σε πολλές χώρες, έχει αποδειχθεί πλέον ότι ο πιο αποτελεσματικός και οικονομικός τρόπος αντιμετώπισης ήπιων συμπτωμάτων υγείας είναι να απευθυνθεί κάποιος στον φαρμακοποιό, ο οποίος έχει τη γνώ-

ση και την εμπειρία να συστήσει τον κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης. Ο κ. Σερέτης ξεκαθαρίζει ότι τα ΜΗΣΥΦΑ πρέπει να διατίθενται μόνο από τα φαρμακεία και δεν τίθεται ζήτημα διάθεσής τους από τα σουπερμάρκετ. Γενικότερα, τονίζει πως το γεγονός ότι στην Ελλάδα έχουμε 11.000 φαρμακεία προσφέρει ένα μεγάλο πλεονέκτημα, καθώς ο φαρμακοποιός μπορεί να λειτουργήσει ως σύμβουλος υγείας σε κάθε γειτονιά. Και να προσφέρει υπηρεσίες πρόληψης και ενημέρωσης στο πλαίσιο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. ΕΡ_Ξεκινήσατε πρόσφατα μια εκστρατεία για την Αυτοφροντίδα μέσω των φαρμακείων. Τι ακριβώς είναι η Αυτοφροντίδα και ποιος είναι ο στόχος σας; ΑΠ_Ο ίδιος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αναγνωρίσει το δικαίωμα στην Αυτοφροντίδα, η οποία είναι μέρος πλέον

της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Αφορά την αντιμετώπιση ήπιων συμπτωμάτων, όπως είναι ο βήχας, το συνάχι, το κρυολόγημα, η δυσπεψία, η δυσκοιλιότητα, ο πονοκέφαλος, το τσίμπημα ενός εντόμου. Αξίζει ο κόπος για τόσο ήπια προβλήματα να απευθυνθεί κάποιος στον γιατρό; Στόχος, λοιπόν, της εκστρατείας που ξεκινήσαμε, σε συνεργασία με τον Πανελλήνιο Φαρμακευτικό Σύλλογο, είναι να αναδείξουμε την υπεύθυνη Αυτοφροντίδα. Το γεγονός ότι στην Ελλάδα έχουμε 11.000 φαρμακεία προσφέρει ένα μεγάλο πλεονέκτημα, καθώς ο φαρμακοποιός μπορεί να λειτουργήσει ως σύμβουλος υγείας σε κάθε γειτονιά. Σε πολλές χώρες έχει αποδειχθεί πλέον ότι ο πιο αποτελεσματικός και οικονομικός τρόπος αντιμετώπισης είναι να απευθυνθεί κάποιος στον φαρμακοποιό, ο οποίος έχει τη γνώση και την εμπειρία να συστήσει τον κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης. Και όχι, φυσικά, να ακολουθήσουμε

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

τις συμβουλές κάποιου γνωστού. Ο φαρμακοποιός μπορεί να συστήσει κάποιο μη συνταγογραφούμενο φάρμακο και αν το πρόβλημα επιμείνει, τότε να παραπέμψει τον ασθενή στον γιατρό. Φυσικά, ισχύει και το αντίστροφο. Ο φαρμακοποιός δεν μπορεί να κάνει διάγνωση, αλλά αν κρίνει ότι το πρόβλημα είναι πιο σοβαρό, θα παραπέμψει στον γιατρό. Υπάρχουν περιπτώσεις που ένα κοινό σύμπτωμα υποτιμάται από τον ίδιο τον ασθενή και ο φαρμακοποιός μπορεί να ξεχωρίσει τη σοβαρότητα και να παραπέμψει τον ασθενή στον γιατρό. ΕΡ_Συνεπώς, δεν επιθυμείτε τη διάθεση των ΜΗΣΥΦΑ από τα σουπερμάρκετ; ΑΠ_Κατηγορηματικά, όχι. Υπάρχει η κατηγορία των ΓΕΔΥΦΑ, που δεν ευδοκίμησε βέβαια, τα οποία μπορούν να διατίθενται από τα σουπερμάρκετ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα ΜΗΣΥΦΑ παραμένουν φάρμακα, τα οποία έχουν αποδεδειγμένη ασφάλεια και αποτελεσματικότητα μετά από πολλά χρόνια κυκλοφορίας, αλλά ενέχουν και κινδύνους κάποιων σπάνιων παρενεργειών. Γι’ αυτό είναι σημαντικό η χορήγησή τους να γίνεται μόνο από τα φαρμακεία. ΕΡ_Ποια είναι τα οφέλη ανάπτυξης της Αυτοφροντίδας ευρύτερα για την κοινωνία και την οικονομία;

Το γεγονός ότι στην Ελλάδα έχουμε 11.000 φαρμακεία προσφέρει ένα μεγάλο πλεονέκτημα, καθώς ο φαρμακοποιός μπορεί να λειτουργήσει ως σύμβουλος υγείας σε κάθε γειτονιά

ΑΠ_Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχουν γίνει αρκετές μελέτες που αναδεικνύουν τα κοινωνικά οφέλη από την ανάπτυξη της Αυτοφροντίδας και κυρίως την ανακούφιση των προϋπολογισμών της κοινωνικής ασφάλισης. Μελέτη που είχε γίνει σε 7 ευρωπαϊκές χώρες είχε δείξει ότι σε οικονομικούς όρους η Αυτοφροντίδα εξοικονομεί περίπου 12 δισ. ευρώ για τα ασφαλιστικά ταμεία. Αντίστοιχη μελέτη στην Ελλάδα είχε γίνει από τον ΙΟΒΕ και είχε δείξει ότι αν το 5% των συνταγογραφούμενων είχε μετατραπεί σε ΜΗΣΥΦΑ, θα είχαμε όφελος ίσο με το 0,1% του ΑΕΠ. Κυλιόμενες μελέτες που πραγματοποιούνται στις ΗΠΑ έχουν δείξει ότι για κάθε 1 δολάριο που επενδύεται στην Αυτοφροντίδα επιστρέφονται επτά. Πρόσφατη μελέτη της ΕΣΔΥ για τη χώρα μας έχει καταλήξει σε ανάλογα συμπεράσματα. Με απλά λόγια, όταν ένας ασθενής με ήπιο πρόβλημα υγείας δεν απευθύνεται στον γιατρό, το σύστημα υγείας εξοικονομεί πολύτιμους πόρους, ώστε ο γιατρός να έχει

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

χρόνο να ασχοληθεί με ασθενείς που έχουν πραγματική ανάγκη ιατρικής φροντίδας. Προφανώς, όταν ένας ασθενής αντιμετωπίζει το ήπιο πρόβλημα υγείας με τη λήψη κάποιου ΜΗΣΥΦΑ, το σύστημα υγείας εξοικονομεί χρήματα, αφού ο ασθενής δεν χρειάζεται να λάβει κάποιο συνταγογραφούμενο σκεύασμα. Αρκεί να σκεφτούμε ότι σήμερα, παρά τις επανειλημμένες μειώσεις στις τιμές των φαρμάκων, η μέση τιμή των συνταγογραφούμενων είναι πάνω από 10 ευρώ, ενώ η αντίστοιχη των ΜΗΣΥΦΑ είναι μόνο 3,3 ευρώ. Τα τελευταία χρόνια, όλα τα συστήματα υγείας αντιμετωπίζουν μεγάλες πιέσεις, λόγω της δημογραφικής γήρανσης και της συνακόλουθης αύξησης των δαπανών. Χρειαζόμαστε μέτρα και πολιτικές που να εξοικονομούν πόρους για να μπορέσουμε να αποζημιώσουμε τα νέα, πολύ ακριβά φάρμακα. Η Αυτοφροντίδα και τα ΜΗΣΥΦΑ μπορούν να δώσουν λύση προς αυτήν την κατεύθυνση. ΕΡ_Συνεπώς, θεωρείτε τα ΜΗΣΥΦΑ και ως ένα εργαλείο πολιτικής υγείας… ΑΠ_Έτσι πρέπει να είναι. Γι’ αυτό, σε συνεργασία με τον ΠΦΣ, θέλουμε η φετινή εκστρατεία να γίνει θεσμός, ώστε κάθε χρόνο να ενημερώνουμε το κοινό για την υπεύθυνη Αυτοφροντίδα. ΕΡ_Πώς πήγαν οι πωλήσεις των ΜΗΣΥΦΑ το 2019 και ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας για το 2020; ΑΠ_Η αγορά των ΜΗΣΥΦΑ περιλαμβάνει περίπου 300 προϊόντα σε διάφορες μορφές. Είναι μέρος της αγοράς των OTC, που περιλαμβάνει συμπληρώματα διατροφής, βρεφικά γάλατα, μετρητές σακχάρου κ.λπ. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της IQVIA, το 2019, οι συνολικές πωλήσεις των ΜΗΣΥΦΑ σε λιανικές τιμές ήταν περίπου 345 εκατ. ευρώ. Τα υπόλοιπα που αναφέραμε είναι περίπου 360 εκατ. Το μεγαλύτερο κομμάτι αφορά προϊόντα που αφορούν την αντιμετώπιση του κρυολογήματος και αναλγητικά, αντιπυρετικά. Ακολουθούν τα γαστρεντερικά και δερματολογικά. Για να έχουμε μια σαφή εικόνα της αγοράς, πρέπει να πούμε ότι σε ποσότητες τα ΜΗΣΥΦΑ είναι περίπου 80 εκατομμύρια συσκευασίες, όταν το σύνολο της αγοράς φαρμάκων είναι περίπου 400 εκατομμύρια. Δηλαδή τα ΜΗΣΥΦΑ αντιπροσωπεύουν το 20% της συνολικής αγοράς φαρμάκου σε συσκευασίες. Αξιοσημείωτο είναι

ακόμη ότι το 60% των ΜΗΣΥΦΑ είναι εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα, γεγονός που δείχνει πόσο σημαντική είναι η αγορά για την εθνική οικονομία. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η φαρμακευτική βιομηχανία μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός ανάπτυξης, αφού η ελληνική φαρμακοβιομηχανία εξάγει φάρμακα σε περισσότερες από 60 χώρες.

Το 60% των ΜΗΣΥΦΑ είναι εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα, γεγονός που δείχνει πόσο σημαντική είναι η αγορά αυτή για την εθνική οικονομία

ΕΡ_Ποιες είναι οι προτάσεις του κλάδου για περαιτέρω ανάπτυξη της αγοράς; ΑΠ_Πιστεύουμε ότι όλοι, πλέον, οι εμπλεκόμενοι, Πολιτεία, επιστημονικοί φορείς και πολίτες, αναγνωρίζουν τη σημασία και τα οφέλη της Αυτοφροντίδας. Πιστεύουμε ότι πρέπει να μελετούμε συνεχώς ποια φάρμακα, που έχουν δοκιμαστεί επί πολλά χρόνια, μπορούν να ενταχθούν στον κατάλογο των ΜΗΣΥΦΑ. Υπάρχουν σήμερα αρκετά προϊόντα που βρίσκονται στην αρνητική λίστα και κινδυνεύουν να αποσυρθούν, ενώ μπορεί να προσφέρουν στην επίλυση ήπιων προβλημάτων υγείας. Τα τελευταία 20 χρόνια, έχουν αποσυρθεί δεκάδες χρήσιμα προϊόντα. Μπορώ να σας αναφέρω το παράδειγμα προϊόντων, όπως οι δραμαμίνες, που έχουν αποσυρθεί από τη χώρα μας. ΕΡ_Πριν από τρία χρόνια, ικανοποιήθηκε ένα πάγιο αίτημά σας για την απελευθέρωση της τιμολόγησης των ΜΗΣΥΦΑ. Πολλοί ωστόσο –ακόμη και φαρμακοποιοί– διαμαρτύρονται ότι είχαμε μεγάλη αύξηση της τιμής πολλών προϊόντων. Θέλω το σχόλιό σας… ΑΠ_Είναι μύθος ότι είχαμε μεγάλες αυξήσεις. Μέχρι να γίνει η απελευθέρωση τιμών, το 2018, η μέση τιμή ήταν 3 ευρώ και σήμερα είναι 3,3 ευρώ, δηλαδή είχαμε μια μέση αύξηση κατά 10%. Η αύξηση αυτή είναι απόλυτα δικαιολογημένη αν σκεφτούμε ότι αναφερόμαστε σε προϊόντα η τιμή των οποίων παρέμενε καθηλωμένη επί δεκαετίες, με συνέπεια πολλά προϊόντα να αποσυρθούν από την ελληνική αφορά, αφού η διάθεσή τους κρίθηκε ασύμφορη. Το 2018, οι πωλήσεις των ΜΗΣΥΦΑ ήταν 320 εκατ., ενώ πέρσι αυξήθηκε, όπως είπαμε, στα 345 εκατ. Άρα, δεν είχαμε μεγάλη αύξηση, ειδικά αν σκεφτούμε πως ένα μέρος της αύξησης αφορά νέα προϊόντα, που εισήλθαν στην αγορά λόγω της απελευθέρωσης. ΕΡ_Είστε και ο ίδιος φαρμακοποιός.

Τα τελευταία χρόνια, παρατηρούμε μια διεθνή τάση στα φαρμακεία να προσφέρουν και υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας. Πώς βλέπετε τις εξελίξεις προς την κατεύθυνση αυτή στη χώρα μας; ΑΠ_Πράγματι, σε πολλές χώρες, το φαρμακείο γίνεται ένα μικρό κέντρο υγείας της γειτονιάς, προσφέροντας εύκολη πρόσβαση στους πολίτες. Για να γίνει αυτό, πρέπει να αρχίσουμε από την εκπαίδευση των φαρμακοποιών στο πανεπιστήμιο. Το φαρμακείο, στο μέλλον, μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο, καταρχάς στην ενημέρωση του πολίτη για θέματα που αφορούν την υγεία του, τη διατροφή και την πρόληψη. Φυσικά, μπορεί να έχει ρόλο σε προληπτικές δράσεις, όπως μέτρηση πίεσης, σακχάρου, εμβολιασμούς ενηλίκων κ.λπ. Και, φυσικά, ο φαρμακοποιός μπορεί να αναγνωρίσει έγκαιρα κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας και να παραπέμψει τον πολίτη στον γιατρό. Πρακτικά, φαρμακοποιοί και γιατροί μπορεί να είναι σύμμαχοι και όχι ανταγωνιστές. Χρέος της Πολιτείας είναι να ξεκαθαρίσει τους ρόλους, οι οποίοι μπορεί είναι συμπληρωματικοί. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ΜΗΣΥΦΑ μπορεί να χορηγήσει και ένας γιατρός, αν κρίνει ότι αρκεί για να λυθεί το πρόβλημα του ασθενή του. Πολλές φορές, στην καθημερινή πρακτική, ο γιατρός μπορεί να συστήσει σε ασθενή του τη λήψη φαρμάκου μέσω τηλεφώνου. Το φάρμακο αυτό μπορεί να είναι κάποιο μη συνταγογραφούμενο.•••

ΑΡΘΡΟ

Η δυναμική της Αυτοφροντίδας Σε μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ βρέθηκε ότι όταν δαπανάται ένα δολάριο στην Αυτοφροντίδα, εξοικονομούνται επτά του Γιώργου Δόκιου, δολάρια στην κοινωνική Γενικού Διευθυντή του ΕΦΕΧ ασφάλιση.

τις σύγχρονες κοινωνίες, οι πολίτες δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον να μορφωθούν σε θέματα υγείας. Αυτοί οι πολίτες αναζητούν έναν τρόπο ζωής που θα τους διασφαλίζει καλή υγεία. Αντιμετωπίζουν μικροπροβλήματα υγείας σε αρχικό στάδιο και με τη συμβουλή του φαρμακοποιού ανακουφίζονται χρησιμοποιώντας το ενδεικνυόμενο ΜΗΣΥΦΑ με τον σωστό τρόπο. Επιζητούν τη φροντίδα ενός γιατρού μόνο όταν χρειαστεί. Το κοινωνικοοικονομικό όφελος που συνδέεται με την υγεία όταν ο πολίτης είναι ενσυνείδητος της φροντίδας της υγείας του είναι τεράστιο. Η υποστήριξη και η ευρεία εφαρμογή της Αυτοφροντίδας είναι απόδειξη της εμπιστοσύνης που δείχνει η Πολιτεία στο δυναμικό των πολιτών της. Ο σχεδιασμός πολιτικών υγείας θα πρέπει βέβαια να προστατεύει τα αδύναμα τμήματα της κοινωνίας, αλλά ταυτόχρονα δεν θα πρέπει να αποθαρρύνει τους πολίτες στην ανάπτυξη του δυναμικού τους. Δυστυχώς, συχνά, αυτό εκδηλώνεται στην έλλειψη υποστήριξης στην ανάπτυξη της Αυτοφροντίδας. Οι ρυθμιστικές διαδικασίες για τα ΜΗΣΥΦΑ ακόμη ερμηνεύονται μέσα από το πρίσμα των ρυθμιστικών και μάρκετινγκ προτύπων για τα συνταγογραφούμενα φάρμακα. Έτσι

παραβλέπονται σημαντικά πλεονεκτήματα της Αυτοφροντίδας που πηγάζουν από την άμεση ενημέρωση του κοινού. Αρκετά συχνά, η Αυτοφροντίδα εκλαμβάνεται ως η δεύτερη ή τρίτη επιλογή θεραπείας, αντί να αντιμετωπίζεται ως πρώτη επιλογή για δραστήρια άτομα που επιζητούν να βελτιώσουν την κατάσταση της υγείας τους. Η Αυτοφροντίδα είναι ευεργετική για τα άτομα και για την κοινωνία. H εφαρμογή της υπεύθυνης Αυτοφροντίδας έχει προσθετική σημασία: συμβάλλει στην πιο αποτελεσματική χρήση των πρωτογενών πηγών και στη σημαντική μείωση της δαπάνης για την υγεία. Παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών οικονομιών, παρέχοντας κίνητρα για ανάπτυξη σε μια βιομηχανία που στηρίζεται στην υψηλή καινοτομία και στη γνώση. Η Αυτοφροντίδα μπορεί να θεωρηθεί ως η αρχική πρόταση αντιμετώπισης της υγείας. Στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που επικρατούν στις μέρες μας, είναι τώρα καιρός να εκτιμήσουμε κατά πόσο επωφελούμεθα των πλεονεκτημάτων της Αυτοφροντίδας και κατά πόσο μπορούμε να υποστηρίξουμε περισσότερο την εφαρμογή της. Οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης βρίσκονται μέσα σε μια οικονομική κρίση,

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

που τους κάνει να υιοθετούν μέτρα λιτότητας σε πολλά κράτη μέλη της. Εφόσον τα συστήματα υγείας και οι δημόσιες δαπάνες βρίσκονται κάτω από πίεση, είναι απαραίτητο να γίνει αποτελεσματικότερη εκμετάλλευση άλλων σπάνιων πόρων. Η κοινωνική και οικονομική αξία της Αυτοφροντίδας έχει αποδειχθεί σε μεγάλο αριθμό μελετών, περιλαμβανομένης και της μελέτης που διεξήγαγε η πανευρωπαϊκή οργάνωση Αυτοφροντίδας AESGP σε επτά χώρες της ΕΕ, κατά την οποία η ανάπτυξη της Αυτοφροντίδας εξασφαλίζει σε αυτά τα κράτη μέλη όφελος 16 δισ. ευρώ. Σε μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ βρέθηκε ότι όταν δαπανάται ένα δολάριο στην Αυτοφροντίδα, εξοικονομούνται επτά δολάρια στην κοινωνική ασφάλιση. Στη χώρα μας, σε μελέτη της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ) με αντικείμενο τον εμπλουτισμό της Λίστας ΜΗΣΥΦΑ, το όφελος στην κοινωνική ασφάλιση από τη μετατροπή 5% των συνταγογραφούμενων φαρμάκων σε ΜΗΣΥΦΑ ανέρχεται σε 160 εκατ. ευρώ. Δεν είναι όμως μόνο η κοινωνική ασφάλιση που ωφελείται. Ο ίδιος ο πολίτης/ασθενής κερδίζει χρόνο με το να μην περιμένει στο Κέντρο Υγείας τη σειρά του για να τον εξετάσει ο γιατρός για ένα απλό περιστατικό που μπορεί να το αντιμετωπίσει με τον φαρμακοποιό του, δεν χάνονται εργατοώρες, ο γιατρός μπορεί να αφιερώσει περισσότερο χρόνο για πιο σοβαρά περιστατικά. Μια νέα μελέτη, που αυτήν την περίοδο αποτελεί αντικείμενο έρευνας της ΕΣΔΥ, θα είναι σε θέση σύντομα να δείξει τα δυνητικά κοινωνικοοικονομικά οφέλη από τον εμπλουτισμό του καταλόγου ΜΗΣΥΦΑ κατά το ευρωπαϊκό πρότυπο στην Ελλάδα, υπολογίζοντας αυτήν τη φορά την επίδραση συγκεκριμένων δραστικών ουσιών, αντί ενός αυθαίρετου 5%. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, έχει έρθει επιτέλους ο καιρός να αναπτυχθεί η Αυτοφροντίδα και στην Ελλάδα, όπως εδώ και χρόνια συμβαίνει σε πολλές χώρες της ΕΕ. Η συνεργασία μεταξύ των stakeholders, και κυρίως αρχών υγείας, φαρμακοβιομηχανίας, γιατρών και φαρμακοποιών, θα αποτελέσει ορόσημο για την ταχύτητα της ανάπτυξής της. Γι’ αυτόν τον λόγο, αποκτά συμβολικό χαρακτήρα η συνεργασία του ΕΦΕΧ με τον ΠΦΣ, όπως εκδηλώνεται στην ενημερωτική προς το κοινό εκστρατεία με σκοπό τη διάδοση της Αυτοφροντίδας και του αναβαθμισμένου ρόλου του φαρμακοποιού ως συμβούλου ΠΦΥ.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Απολογισμός 8th Clinical Research Conference

« Έφθασε η ώρα για την ανάπτυξη των κλινικών μελετών»

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

ι όροι και οι προϋποθέσεις ανάπτυξης των κλινικών μελετών στη χώρα μας βρέθηκαν στο επίκεντρο του 8th Clinical Research Conference, που οργάνωσε η Ethos Events, το Virus.com.gr και το PhB στις 5 Δεκεμβρίου 2019 στο ξενοδοχείο Athenaeum InterContinental. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ), της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ), της Ελληνικής Εταιρείας Φαρμακευτικής Ιατρικής (ΕΛΕΦΙ), του Hellenic Association of CROs (HACRO) και του PhRMA Innovation Forum. Στις εργασίες έλαβαν μέρος εκπρόσωποι του Υπουργείου Υγείας και του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων, όπως και εκπρόσωποι συλλόγων ασθενών, διοικητές

νοσοκομείων, καταξιωμένοι επιστήμονες που διενεργούν κλινικές μελέτες στη χώρα μας, στελέχη φαρμακευτικών επιχειρήσεων και εταιρειών κλινικών μελετών (CROs) και δημοσιογράφοι. Βασικά θέματα που τέθηκαν στο συνέδριο ήταν: Σ ύνδεση επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη με ελάφρυνση των υποχρεωτικών επιστροφών προς το κράτος (clawback). Π ώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η γραφειοκρατία σε επίπεδο νοσοκομείων και ΥΠΕ. Π οια κίνητρα χρειάζονται για εταιρείες, ερευνητές και CROs. Π ώς συνδέεται η ανάπτυξη των κλινικών μελετών με την Αξιολόγηση Τεχνολογιών Υγείας.

 Πώς μπορούν να αναδιοργανωθούν τα νοσοκομεία για να προσελκύσουν κλινικές μελέτες.

Κεντρικό θέμα συζήτησης στο συνέδριο ήταν η ρύθμιση που συνδέει τις επενδύσεις των φαρμακοβιομηχανιών σε έρευνα και ανάπτυξη με την ελάφρυνση των υποχρεωτικών επιστροφών προς το κράτος (clawback). Ο υπουργός Ανάπτυξης, κ. Άδωνις Γεωργιάδης, μιλώντας στο συνέδριο, ξεκαθάρισε ότι το μέτρο έχει αναδρομική ισχύ από την 1η Ιουλίου του 2019, όπως και ότι δεν πρόκειται για αναπτυξιακό κίνητρο, αλλά για ελάφρυνση της ζημίας που έχουν υποστεί οι φαρμακευτικές εταιρείες. Οι εκπρόσωποι της βιομηχανίας, όπως ο πρόεδρος του Pharma Innovation Forum, κ. Μάκης Παπαταξιάρχης, και ο αντιπρόεδρος της ΠΕΦ, κ. Δημήτρης Δέμμος,

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

χαιρέτισαν την πρωτοβουλία της κυβέρνησης. Ωστόσο, δεν παρέλειψαν να αναφέρουν πως, παρότι το μέτρο κινείται προς τη θετική κατεύθυνση, δεν επαρκεί για να αντισταθμίσει τις τεράστιες απώλειες που υφίσταται ο κλάδος από τις υπέρογκες επιστροφές μέσω του clawback. Ο υφυπουργός Υγείας, κ. Βασίλης Κοντοζαμάνης, διαβεβαίωσε ότι βούληση της νέας κυβέρνησης είναι να προωθήσει μέτρα και πολιτικές προσέλκυσης ξένων επενδύσεων στη χώρα μας στον τομέα των κλινικών μελετών, ξεπερνώντας εμπόδια και γραφειοκρατία, που επί σειρά ετών ταλαιπωρούν ερευνητές, συλλόγους ασθενών και επιχειρήσεις. Η αλήθεια όμως είναι ότι η Ελλάδα παραμένει ουραγός στην ΕΕ στον τομέα των κλινικών μελετών. Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο αναφέρουν ότι η χώρα μας απορροφά πλέον μόνο 42 εκατ. ευρώ, ενώ μέχρι πρότινος το ποσό ήταν περίπου διπλάσιο και, σύμφωνα με όλους τους ειδικούς, είναι σε θέση να διεκδικήσει πόρους έως και 500 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση. Κοινή συνισταμένη όλων των τοποθετήσεων στο συνέδριο ήταν ότι για να γίνει η πολυπόθητη επανεκκίνηση στον τομέα των κλινικών μελετών χρειάζεται να αρθεί το κύριο εμπόδιο: η γραφειοκρατία κυρίως σε επίπεδο νοσοκομείων και υγειονομικών περιφερειών, που δημιουργεί εμπόδια και φραγμούς στην ανάπτυξη των κλινικών μελετών. Μάλιστα, με βάση σχετικές εκτιμήσεις του ΙΟΒΕ, οι επενδύσεις 500 εκατ. σε κλινικές

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

μελέτες μεταφράζονται σε αύξηση του ΑΕΠ κατά περίπου 1 δισ. ευρώ, αύξηση στα κρατικά έσοδα από φόρους και εισφορές κατά 181,20 εκατ. ευρώ και δημιουργία άνω των 20.000 νέων θέσεων εργασίας. Στο μεταξύ, έρευνα που διενήργησε ο Σύνδεσμος Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ) και παρουσιάστηκε στο συνέδριο από τον κ. Γιάννη Χονδρέλη, διευθυντή κλινικών μελετών της ΦΑΡΜΑΣΕΡΒ-Lilly, επιβεβαίωσε ότι, παρά τις προσπάθειες πολλών φαρμακοβιομηχανιών, εξακολουθεί να υπάρχει άγνοια και προκατάληψη στα διοικητικά στελέχη και στο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Η έρευνα διεξήχθη σε διοικητικά στελέχη 25 μεγάλων δημόσιων και 5 ιδιωτικών νοσοκομείων που διενεργούν κλινικές μελέτες σε 7 πόλεις της Ελλάδας. Ειδικότερα, έγιναν συνεντεύξεις σε διοικητές, αναπληρωτές διοικητές, ερευνητές, οικονομικούς διευθυντές και υπεύθυνους λογιστηρίου. Τα κύρια συμπεράσματα της μελέτης δείχνουν ότι υπάρχει εξαιρετικά θετική άποψη για τις κλινικές μελέτες και τα οφέλη τους από τους διοικητές, τα οποία και εντοπίζουν:  στην πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες, ιατρική παρακολούθηση υψηλού επιπέδου για τους ασθενείς, σ τη διεύρυνση γνώσης ερευνητικής τεχνογνωσίας για το νοσοκομείο,  στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων για την οικονομία.

Ωστόσο, οι διοικητές δεν φαίνεται να γνωρίζουν επαρκώς τα θέματα (νομικό πλαίσιο, διαδικασίες κ.λπ.) που αφορούν τις κλινικές μελέτες. Δεν φαίνεται επίσης να έχουν πλήρη εικόνα και επαρκή στοιχεία (ποιες και πόσες μελέτες, έσοδα κ.λπ.) για τις κλινικές μελέτες που διεξάγονται στα ιδρύματά τους. Για τον λόγο αυτό, βρίσκουν εξαιρετικά χρήσιμο ένα κεντρικό σύστημα καταγραφής των κλινικών μελετών, με δυνατότητα επεξεργασίας και εξαγωγής στατιστικών στοιχείων. Το 92,6% των νοσοκομείων που συμμετείχαν στην έρευνα εκδίδουν γραμμάτιο είσπραξης για την είσπραξη των εσόδων, το οποίο όμως δεν αποτελεί φορολογικό παραστατικό. Είναι απαραίτητη η αναβάθμιση των λογιστηρίων για τη δυνατότητα έκδοσης του κατάλληλου φορολογικού παραστατικού παρακολούθησης των σχετικών εσόδων/εξόδων. Όπως αναφέρθηκε στο συνέδριο, σήμερα, εξακολουθούν και υπάρχουν σημαντικές καθυστερήσεις τόσο στις αποφάσεις των Επιστημονικών Συμβουλίων και των Διοικητικών Συμβουλίων των νοσοκομείων όσο και στις εγκρίσεις από τους ΕΛΚΕ των πανεπιστημίων και των ΕΛΚΕΑ των ΥΠΕ. Σημαντικό πρόβλημα, επίσης, αποτελεί η έλλειψη σύγχρονων υποδομών και προσωπικού στα κρατικά νοσοκομεία. Παράλληλα, οι ειδικοί επισημαίνουν την ανάγκη να καθιερωθούν κίνητρα για όλους τους εμπλεκομένους στην αλυσίδα των κλινικών μελετών, όπως π.χ. για τις διοικήσεις των νοσοκομείων, αλλά και να

αρθούν τα υφιστάμενα αντικίνητρα για τους ερευνητές. Προς την ίδια κατεύθυνση, είναι ανάγκη να καταστρωθεί ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την ανάπτυξη των κλινικών μελετών στα πρότυπα άλλων χωρών, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει σημαντικά βήματα προόδου, προσελκύοντας ξένες επενδύσεις. Ζωτικής σημασίας ακόμη είναι η Ελλάδα να προχωρήσει με πιο γρήγορους ρυθμούς στην Αξιολόγηση Τεχνολογιών Υγείας των νέων φαρμάκων. Λόγω των παλινωδιών της προηγούμενης κυβέρνησης, η χώρα βρίσκεται στη δυσμενή θέση, κατά την οποία κανένα νέο φάρμακο δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί για να ενταχθεί σε καθεστώς αποζημίωσης εδώ και ενάμιση χρόνο. Είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατόν μια χώρα να προσελκύσει επενδύσεις για την έρευνα και ανάπτυξη νέων φαρμάκων όταν τα νέα φάρμακα χρειάζονται δύο-τρία χρόνια για να αξιολογηθούν και να αποζημιωθούν. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν και τις απόψεις που κατατέθηκαν στο συνέδριο, για να γίνει πράξη η προώθηση των κλινικών μελετών στην Ελλάδα, είναι αναγκαίο να ληφθεί μια σειρά πρωτοβουλιών και δράσεων προς 5 κατευθύνσεις: 1. Δραστηριοποίηση του Υπουργείου Υγείας στο θέμα της κλινικής έρευνας στους εξής άξονες: Τ ακτική επικοινωνία/συνεργασία με θεσμικούς φορείς, εφαρμογή σχετικών νό-

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

μων, υπουργικών αποφάσεων και έκδοση νέων υπουργικών αποφάσεων και διευκρινιστικών εγκυκλίων. Σ υνεχής παρακολούθηση-follow up της δραστηριότητας των νοσοκομείων στη διεξαγωγή κλινικών μελετών.  Υ ποστήριξη του ΕΟΦ σε επίπεδο στελέχωσης, ώστε η Ελλάδα να καταστεί αναφέρον κράτος μέλος με βάση τον Κανονισμό της EE αρ. 536/2014.

Σ ταθερό ισορροπημένο σύστημα τιμολόγησης και ανατιμολόγησης των φαρμάκων.  Εξορθολογισμός της ετήσιας δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης με βάση τις πραγματικές ανάγκες της χώρας μας και θέσπιση ανώτατου ορίου συνυπευθυνότητας της Πολιτείας με τις φαρμακευτικές εταιρείες στην υπέρβαση της φαρμακευτικής δαπάνης.

2. Ευαισθητοποίηση των νοσοκομείων στο θέμα της κλινικής έρευνας και ειδικότερα: Ε κπαίδευση νοσοκομειακών διοικήσεων σε θέματα κλινικής έρευνας.  Θέσπιση μετρήσιμων δεικτών metrics για τη δραστηριότητα των νοσοκομείων στην κλινική έρευνα. Κ αθιέρωση σχετικών κριτηρίων αξιολόγησης για τις διοικήσεις.  Ίδρυση Γραφείου Κλινικών Μελετών στα νοσοκομεία.

4. Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κλινική Έρευνα. Προς την κατεύθυνση αυτή χρειάζεται: Δ ημιουργία ομάδας εργασίας Clinical Trial Task Force, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Χ αρτογράφηση ερευνητικών κέντρων και της δυναμικής αυτών. Κ αθορισμός βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων ποσοτικών και ποιοτικών στόχων.  Δημιουργία ευνοϊκού, ανταγωνιστικού περιβάλλοντος για τη διεξαγωγή κλινικών μελετών στην Ελλάδα.

3. Κίνητρα για επενδύσεις σε κλινική έρευνα και ειδικότερα: Ο συμψηφισμός clawback με δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης να αφορά το σύνολο των πιστοποιημένων δαπανών για κλινικές μελέτες. Β ελτίωση των φορολογικών εκπτώσεων για δαπάνες επιστημονικής, τεχνολογικής έρευνας. Α ξιολόγηση της καινοτομίας μέσω της λειτουργίας των επιτροπών ΗΤΑ και Διαπραγμάτευσης. Τ αχύτερη κυκλοφορία νέων φαρμάκων.

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

5. Κεντρική ηλεκτρονική καταγραφή της δραστηριότητας των κλινικών μελετών. Ειδικότερα, πρέπει να δημιουργηθούν: Σ ύστημα καταγραφής εσόδων από κλινικές μελέτες στα νοσοκομεία. Σ ύστημα καταγραφής ασθενών σε κλινικές μελέτες στα νοσοκομεία (ψευδωνυμοποιημένων βάσει GDPR).  Εθνικό Μητρώο Βιοϊατρικής Έρευνας, όπως προβλέπεται στο ΦΕΚ Β 4131/22.12.2016.

Άδωνις-Σπυρίδων Γεωργιάδης ΥΠΟΥΡΓΌΣ ΑΝΆΠΤΥΞΗΣ & ΕΠΕΝΔΎΣΕΩΝ Επέρριψε ευθύνες στις κυβερνήσεις του ΣΥΡΙΖΑ για το ότι καθυστέρησε επί μήνες η έκδοση απόφασης για τον συμψηφισμό clawback και επενδύσεων στα φάρμακα. Ακόμη, κατηγόρησε την προηγούμενη κυβέρνηση για την αύξηση του clawback την περίοδο 2015-2019. Θύμισε ότι είχε περάσει ρύθμιση που έδινε το δικαίωμα στον

υπουργό Υγείας να επιβάλει πλαφόν συνταγογράφησης, αλλά αυτή κατέπεσε στο ΣτΕ. Και σχολίασε ότι τότε δεν είχε στηριχθεί από το ΣΦΕΕ και την ΠΕΦ. Ανέφερε ότι το 2020 θα εκδοθεί διαφορετική απόφαση, που θα αφορά τις επενδύσεις της νέας χρονιάς και θα είναι σε ετήσια βάση και όχι εξαμηνιαία.

Βασίλης Κοντοζαμάνης ΥΦΥΠΟΥΡΓΌΣ ΥΓΕΊΑΣ

Επεσήμανε ότι θα συναφθεί σχετικό μνημόνιο συνεργασίας για την εφαρμογή του συμψηφισμού μεταξύ των δαπανών για έρευνα και παραγωγή φαρμάκων. Θα υπάρχει μηχανισμός πιστοποίησης των δαπανών για τη διασφάλιση της διαφάνειας επί της διαδικα-

σίας και ο συμψηφισμός θα ολοκληρώνεται μέσω του ΕΟΠΥΥ. Όφελος από το μέτρο θα έχουν οι φαρμακευτικές επιχειρήσεις ως «χορηγοί εταιρείες» και όχι βάσει ΑΦΜ, ώστε να μην υπάρξει σύγχυση όταν οι έρευνες δεν διεξάγονται από τον ελληνικό ΚΑΚ.

Μάκης Παπαταξιάρχης

ΠΡΌΕΔΡΟΣ, PHRMA INNOVATION FORUM, ΔΙΕΥΘΎΝΩΝ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ, JANSSEN ΕΛΛΆΔΟΣ, PHARMACEUTICAL COMPANIES OF JOHNSON & JOHNSON, ΠΡΌΕΔΡΟΣ, AMCHAM PHARMA COMMITTEE

Τόνισε ότι οι κλινικές μελέτες αποτελούν μήτρα καινοτομίας και πηγή οικονομικών πόρων για το εθνικό σύστημα υγείας. Ζήτησε επίσπευση της διαδικασίας συμψηφισμού των επενδύσεων σε έρευνα και παραγωγή φαρμάκων με μέρος του clawback, καθώς ο κλάδος προσπαθεί να καταρτίσει προγραμματικό σχέδιο για το επόμενο έτος. Επίσης, αιτήθηκε να υπάρχει εξειδι-

κευμένο πρόσωπο στην κυβέρνηση που θα διαχειρίζεται το θέμα των κλινικών μελετών, λαμβάνοντας τη θετική απάντηση του κ. Κοντοζαμάνη ότι έχει οριστεί γραμματέας του Υπουργείου Υγείας αρμόδιος για το συγκεκριμένο ζήτημα. Απάντηση η οποία δεν τον άφησε ικανοποιημένο, καθώς ο γενικός γραμματέας δημόσιας υγείας έχει πλήθος αρμοδιοτήτων.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Δημήτριος Δέμος

ΑΝΤΙΠΡΌΕΔΡΟΣ, ΠΑΝΕΛΛΉΝΙΑ ΈΝΩΣΗ ΦΑΡΜΑΚΟΒΙΟΜΗΧΑΝΊΑΣ (ΠΕΦ), ΓΕΝΙΚΌΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΡΌΕΔΡΟΣ, DEMO ΑΕ Ανέφερε ότι η χώρα μας είναι ουραγός στις δαπάνες για τις κλινικές μελέτες, τη στιγμή που ο κλάδος της φαρμακοβιομηχανίας έχει καταδειχθεί ως ο μεγαλύτερος δείκτης ανάπτυξης για την εθνική οικονομία, ακόμη και από τον τουρισμό και τη ναυτιλία. Επίσης, επεσήμανε ότι, με βάση μελέτη του ΙΟΒΕ, η φαρμακο-

βιομηχανία κατέχει το 60% των θέσεων εργασίας του ευρύτερου κλάδου και το 10% του συνόλου του κλάδου μεταποίησης στη χώρα. Καθώς το φάρμακο αποτελεί το δεύτερο εξαγώγιμο προϊόν της χώρας, από το 2011 είχε ειπωθεί ότι ο εν λόγω κλάδος μπορεί να βγάλει τη χώρα από την κρίση.

Ευαγγελία Κοράκη

ΠΡΌΕΔΡΟΣ HACRO (ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΣΥΛΛΌΓΟΥ ΤΩΝ CROS), ΠΡΌΕΔΡΟΣ & ΔΙΕΥΘΎΝΟΥΣΑ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ, CORONIS RESEARCH ΑΕ Στη χώρα μας μειώνονται οι δαπάνες για τις κλινικές μελέτες. Το 2014 εκτιμώνται σε 80 εκατ. ευρώ, ενώ το 2018 σε μόλις 48 εκατ. ευρώ, την ίδια στιγμή που σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως είναι το Βέλγιο, η Αυστρία, η Τσεχία, οι δαπάνες της φαρμακευτικής βιομηχανίας σε έρευνα και ανάπτυξη έχουν λάβει την ανιούσα. Σημείωσε ότι η τρέχουσα συγκυρία είναι σίγουρα ευνοϊκή για την ανάπτυξη των κλινικών μελετών. Για να γίνει όμως

η Ελλάδα μια ελκυστική χώρα επενδύσεων, τόνισε ότι απαιτείται συμμόρφωση ως προς τις θεσμοθετημένες διαδικασίες και ενίσχυση της ταχύτητας εγκρίσεων και ένταξης ασθενών. Παράλληλα, χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα κλίμα ασφάλειας και προβλεψιμότητας, που θα επιτρέψει στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις να επενδύσουν στη χώρα. Παράλληλα, ζήτησε διευκρινίσεις από τους συναρμόδιους υπουργούς για το ποιες δαπάνες θα συμψηφιστούν.

Γιώργος Καπετανάκης

ΓΡΑΜΜΑΤΈΑΣ ΔΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΟΜΟΣΠΟΝΔΊΑ ΚΑΡΚΊΝΟΥ (ΕΛΛΟΚ) Τόνισε ότι, δυστυχώς, στην Ελλάδα επαφίεται στον πατριωτισμό των γιατρών για να ενημερώσουν τον ασθενή τους σχετικά με κάποια κλινική μελέτη. Όπως είπε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στα ογκολογικά νοσήματα οι ασθενείς που μπορούν να συμμετέχουν σε μελέτες είναι συνήθως απελπισμένοι, έχοντας εξαντλήσει τις διαθέσιμες θεραπευ-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

τικές επιλογές, αλλά έχουν δικαίωμα στην ελπίδα που προσφέρει μια κλινική μελέτη. Υπογράμμισε την έλλειψη κουλτούρας των γιατρών για την ενημέρωση των ασθενών για τη συμμετοχή στις κλινικές μελέτες. Επίσης, σημείωσε ότι υπάρχει τεράστιο κενό ενημέρωσης των ασθενών για τις μελέτες που διεξάγονται στη χώρα.

Δημήτρης Κούβελας

MD, BPHARM, PHD, ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΚΛΙΝΙΚΉΣ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΊΑΣ, ΑΠΘ, ΠΡΏΗΝ ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΉΣ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΖΗΜΊΩΣΗΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΏΝ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ ΑΝΘΡΏΠΙΝΗΣ ΧΡΉΣΗΣ Σημείωσε ότι, σήμερα, χρειάζονται συνήθως έως 100 μελέτες για την έγκριση ενός νέου φαρμάκου, ενώ πριν από 20 χρόνια απαιτούνταν μόλις 20-30. Το γεγονός αυτό, εκτός των άλλων, επιβαρύνει πολύ το κόστος ανάπτυξης των νέων φαρμάκων. Επεσήμανε ότι, λόγω του μικρού μεγέθους της χώρας και του μικρού αριθμού των ασθενών για σπάνια και σοβαρά νοσήματα, είναι δύσκολο να συμμετέχουμε ως χώρα σε μεγάλες μελέτες φάσης ΙΙΙβ, που είναι κυρίως

εγκριτικές μελέτες. Από την άλλη, είπε ότι οι διεθνείς φαρμακοβιομηχανίες επενδύουν σημαντικά σε μελέτες φάσης Ι και είναι μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα. Αναφέρθηκε στις μεγάλες γραφειοκρατικές δυσκολίες που συνάντησε στην προσπάθειά του για τη δημιουργία ενός κέντρου κλινικών μελετών φάσης Ι στο Νοσοκομείο Παπαγεωργίου, τονίζοντας την ανάγκη να προχωρήσει η δημιουργία 2-3 τέτοιων κέντρων στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Αλεξανδρούπολη.

Αριστοτέλης Μπάμιας

ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΉΣ-ΠΑΘΟΛΟΓΊΑΣ-ΟΓΚΟΛΟΓΊΑΣ, ΕΘΝΙΚΌ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΌ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΑΘΗΝΏΝ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ 2ΗΣ ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΉΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΉΣ ΚΛΙΝΙΚΉΣ, ΙΑΤΡΙΚΉ ΣΧΟΛΉ ΕΚΠΑ ΑΤΤΙΚΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΌ ΝΟΣΟΚΟΜΕΊΟ Ανέφερε ότι η κυρίαρχη διεθνής τάση στις κλινικές μελέτες είναι η απλούστευση των διαδικασιών έγκρισης, ώστε οι μελέτες να διεξάγονται πιο εύκολα. Μάλιστα είπε ότι ο FDA έχει χαλαρώσει σε μεγάλο βαθμό τα κριτήρια για την έγκριση νέων φαρμάκων. Όσον αφορά την Ελλάδα, επεσήμα-

νε ότι, παρά το μικρό μέγεθος της χώρας και τις εγγενείς αδυναμίες, είμαστε ελκυστικός προορισμός στην Ογκολογία για τη διεξαγωγή μελετών, και οι Έλληνες ασθενείς έχουν το προνόμιο να δοκιμάζουν νέα, καινοτόμα φάρμακα, πριν αυτά κυκλοφορήσουν.

Νίκος Κωστάρας

ΓΕΝΙΚΌΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ, IQVIA ΕΛΛΆΔΑΣ Ανέφερε ότι διεθνώς υπάρχει τάση απλοποίησης και αυτοματοποίησης των διαδικασιών, ώστε να επιταχυνθεί η έγκριση και υλοποίηση των κλινικών μελετών. Ειδικό βάρος δίνεται διεθνώς στην ψηφιοποίηση, η οποία μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη και ταχύτερη επιλογή κέντρων, ασθενών, καθώς και στην ανάλυση δεδομένων. Ανέφερε ότι η διεθνής φαρμακοβιομηχανία ε-

πενδύει στην Ευρώπη περισσότερα των 30 δισ. ευρώ σε έρευνα και ανάπτυξη, αλλά, σύμφωνα με στοιχεία της EFPIA και σχετική μελέτη της IQVIA, η Ελλάδα, έχοντας το 1,5% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, παραμένει ουραγός σε επενδύσεις για κλινική έρευνα, με μόνο 42 εκατ. ευρώ ετησίως, ποσό που αντιστοιχεί στο 0,1% της συνολικής ευρωπαϊκής επένδυσης.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Γιάννης Χονδρέλης

SR. ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ ΚΛΙΝΙΚΏΝ ΕΡΕΥΝΏΝ & ΕΓΚΡΊΣΕΩΝ, ΦΑΡΜΑΣΕΡΒ-LILLY Ανέφερε ότι την περίοδο 2010-2018, παρά την κρίση, στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκαν 825 κλινικές δοκιμές και περίπου 25.000 ασθενείς συμμετείχαν σε αυτές. Ανάμεσα στα άλλα, παρουσίασε έρευνα, που διενήργησε ο ΣΦΕΕ, με τη λήψη συνεντεύξεων από στελέχη 25 μεγάλων νοσοκομείων του δημόσιου τομέα και 5 του ιδιωτικού τομέα σε 7 μεγάλες πόλεις. Σημείωσε ότι η έρευνα ανέδειξε ότι υπάρχει ανάγκη ενημέρωσης των διοικητικών στελεχών, καθώς επικρατεί άγνοια και προκατάληψη. Όπως ανέφερε, «είναι σαφές

πως η άμεση υλοποίηση από πλευράς Πολιτείας των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων είναι πλέον πιο επιτακτική από ποτέ. Μόνο μέσα από την άρση της γραφειοκρατίας, τη δραστική μείωση των καθυστερήσεων σε επίπεδο νοσοκομείων και φορέων οικονομικής διαχείρισης, τη δημιουργία φορολογικών και επενδυτικών κινήτρων, μπορεί να δημιουργηθεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τη διεξαγωγή κλινικών δοκιμών και να καταστεί η Ελλάδα ανταγωνιστική σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες».

Ελευθέριος Πάλλης

ΨΥΧΊΑΤΡΟΣ, Α’ ΑΝΤΙΠΡΌΕΔΡΟΣ, ΕΘΝΙΚΌΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΌΣ ΦΑΡΜΆΚΩΝ (ΕΟΦ) Στάθηκε στην ανάγκη ανάπτυξης θετικής κουλτούρας στα νοσοκομεία, επισημαίνοντας ότι τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία διαθέτουν την τεχνογνωσία στις κλινικές μελέτες, ενώ τα νοσοκομεία του ΕΣΥ υστερούν σημαντικά σε αυτόν τον τομέα. Ανέφερε ότι το 2019 εγκρίθηκαν 131 έρευνες, ενώ κατά μέσο όρο εγκρίνονται περίπου 140-150 μελέτες. Επίσης, κάθε χρόνο υπάρχουν 800 τροποποιήσεις. Ανέφερε ότι η Επιτροπή Δεοντολογίας, που εδρεύει στον ΕΟΦ,

λειτουργεί εύρυθμα, εγκρίνοντας σε σύντομο χρονικό διάστημα τις νέες μελέτες. Αναγνώρισε, ωστόσο, ότι υπάρχει καθυστέρηση στην υλοποίηση πλατφόρμας για την ενιαία διαχείριση των κλινικών μελετών και την ενημέρωση των ασθενών. Δεσμεύτηκε ότι το θέμα θα αντιμετωπιστεί στο πρώτο εξάμηνο του 2020. Καθυστέρηση σημειώνεται και σε ό,τι αφορά τη δημιουργία του Εθνικού Μητρώου Βιοϊατρικών Μελετών, όπως συμβαίνει με το αντίστοιχο ευρωπαϊκό.

Νίκος Δέδες

ΠΡΌΕΔΡΟΣ, EUROPEAN AIDS TREATMENT GROUP, ΠΡΌΕΔΡΟΣ, ΘΕΤΙΚΉ ΦΩΝΉ Χαρακτήρισε ανέκδοτο όσα γίνονται τα τελευταία χρόνια στον χώρο των κλινικών μελετών, καθώς, ενώ οι πολιτικές ηγεσίες του Υπουργείου Υγείας εμφανίζονται στα λόγια ότι είναι υπέρ της ενίσχυσης των κλινικών μελετών, στην πράξη ελάχιστα γίνονται. Αναφέρθηκε στον καθοριστικό ρόλο που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν οι

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020

σύλλογοι ασθενών στην προσπάθεια επικοινωνίας των κλινικών μελετών στους ασθενείς και στην κοινή γνώμη. Έχοντας πολυετή εμπειρία από τη συμμετοχή του στην Επιτροπή Δεοντολογίας, κάλεσε τον ΕΟΦ να υιοθετήσει το ευρωπαϊκό μοντέλο συμμετοχής του χρήστη και τη συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών.

Μαρία Γαζούλη

ΑΝΑΠΛΗΡΏΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΉΤΡΙΑ, ΙΑΤΡΙΚΉ ΣΧΟΛΉ ΕΚΠΑ Στάθηκε στον μεγάλο κίνδυνο απώλειας πολύτιμων ανθρώπινων πόρων, κυρίως γιατρών και ερευνητών, εξαιτίας του “brain drain”. Η «αιμορραγία» αυτή μπορεί να περιοριστεί, σύμφωνα με την ίδια, με την απορρόφηση γιατρών και λοιπών επιστημόνων σε θέσεις εργασίας στον τομέα των κλινικών μελετών. Ακόμη, ανέφερε ότι ένα μέρος των χρημάτων που αντλούνται από τις κλινικές μελέτες θα ήταν καλό να

διοχετεύεται στην πρόσληψη διοικητικού και οικονομικού προσωπικού. Είναι αλήθεια, τόνισε, ότι λείπει γραμματειακή υποστήριξη στα νοσοκομεία, με συνέπεια οι γιατροί που συμμετέχουν σε κλινικές μελέτες συχνά να αναλώνονται σε διοικητικά καθήκοντα. Επιπλέον, ανέφερε ότι στα δημόσια νοσοκομεία δεν γίνονται μοριακές εξετάσεις, που απαιτούνται σε πολλές μελέτες.

Γεώργιος Δενδραμής

ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΌΓΟΣ, ΠΡ. ΠΡΌΕΔΡΟΣ-ΔΙΟΙΚΗΤΉΣ, ΓΕΝΙΚΌ ΑΝΤΙΚΑΡΚΙΝΙΚΌ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΌ ΝΟΣΟΚΟΜΕΊΟ «Ο ΆΓΙΟΣ ΣΆΒΒΑΣ» Ο μέχρι πρότινος διοικητής του νοσοκομείου παραδέχθηκε ότι στα νοσοκομεία δεν υπάρχει μόνο έλλειψη γνώσης των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών, αλλά και έντονη καχυποψία. Γι’ αυτό, σημείωσε ότι πρέπει να γίνει συνεχής ενημέρωση των στελεχών των δημόσιων νοσοκομείων, ώστε να αλλάξει η νοοτροπία. Διαφορετικά, είπε, δεν πρόκειται να υπάρξει ουσιαστική πρό-

οδος. Ακόμη, τόνισε ότι σε πολλά νοσοκομεία υπάρχει μεγάλη έλλειψη προσωπικού, που δυσχεραίνει τις συνθήκες εργασίας, με συνέπεια οι κλινικές μελέτες να μπαίνουν εκ των πραγμάτων σε δεύτερη μοίρα. Τέλος, υπογράμμισε ότι χρειάζεται απαλλαγή των ερευνητών από τη φορολογική «αφαίμαξη», που λειτουργεί ως αντικίνητρο για την κλινική έρευνα στη χώρα μας.•••

Μας εμπιστεύονται γιατί... No1 σε αυθημερόν διακινήσεις Άμεση επιστροφή αντικαταβολών και εισπράξεων Ειδικές εξυπηρετήσεις ανάλογα με τις ανάγκες κάθε πελάτη Μεταφορές ευπαθών αποστολών (βλαστοκύτταρα, ξηρός πάγος, εμβόλια, κ.λπ.)

ΤΑΧΥΔΕΜΑ ΕΛΛΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΚΟΥΡΤΙΔΟΥ 181, 11143 ΑΘΗΝΑ • Τηλ.: 2102512000 • www.tachydema.gr

Μας εμπιστεύονται τα μεγαλύτερα ονόματα της Ελληνικής οικονομίας!

ΓΕΝΙΚΗ ΑΔΕΙΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ: Ε.Ε.Τ.Τ. Α.Μ.: 16-063

ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ! ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΈΣ!

Αλλάξτετην τηνελληνική ελληνικήαγορά αγοράΥγείας! Υγείας! Αλλάξτε Εγγραφείτε τώρα τώρα στο στο Ph.B Ph.B (Pharma (Pharma&&Health HealthBusiness) Business) Εγγραφείτε !! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ ΟΔΟΣ

Τ.Κ. Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

E-MAIL E-MAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ ΚΙΝΗΤΟ

FAX FAX

ΑΦΜ* ΑΦΜ*

ΔΟΥ* ΔΟΥ*

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ *ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε (Σε έντυπη έντυπη και και ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ & & ΝΟΜΙΚΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€ 30€ ΕΤΗΣΙΑ: ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΣ: 70€ ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€ 90€ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά (Αποκλειστικά σε σε ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΕΤΗΣΙΑ: 10€ 10€ ΕΤΗΣΙΑ: (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α) (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμεπάντα όπωςότι αποστείλετε το καταθετήριο fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Βεβαιώνεστε ο λογαριασμός στον οποίομεκαταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο με fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.

ΕΠΙΤΑΓΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ Τ ΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953 Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953 Αποδέχομαι πως τα προσωπικά μου στοιχεία θα τηρηθούν από την ETHOS MEDIA Εκδοτική-Συνεδριακή AE για τις ανάγκες αποστολής του περιοδικού Pharma & Health Business, στο οποίο είμαι συνδρομητής. Η αποστολή του περιοδικού γίνεται μέσω εταιρείας διανομής ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail). Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με τα προσωπικά σας στοιχεία, μπορείτε να επικοινωνήσετε με την κ. Λαζαράκου Αναστασία, Σύμβουλο Διοίκησης, στο e-mail: lazarakou.n@ethosmedia.eu/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

80 80 80.indd 80

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020 26/2/2016 3:12:11 μμ

∆ίπλα σε κάθε άνθρωπο. Μπροστά από κάθε αύριο.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ: Ανοσολογία Ογκολογία Ιολογία Νευρολογία

70+

Χώρεσ ∆ραστηριοποίησησ

Κέντρα Έρευνασ, Ανάπτυξησ & Παραγωγήσ

17%

του κύκλου εργασιών µασ επενδύεται σε Έρευνα & Ανάπτυξη

29.000+

Εργαζόµενοι σε ολόκληρο τον κόσµο

115+

Μάθετε περισσότερα στο abbvie.gr

GR/ABV/0818/0236a

Εργαζόµενοι στην Ελλάδα

AbbVie Φαρµακευτική Α.Ε. Μαρίνου Αντύπα 41- 45, Νέο Ηράκλειο, Τηλ. +30 214416 5555

0 35 59

## ΙΙ ΑΑΝΝ--ΦΦΕΕΒΒ 22 00 12 60

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

πιο καλός ο διοικητής ΝέαΟ ερωτήματα για τον κορωνοϊό

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα

Θρόμβωση: Ο μεγάλος «δολοφόνος»