Pharma and Health Business #60, Μάρτιος-Απρίλιος 2020 by ethosMEDIA

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

// ##060 035 //Μάρτιος-Απρίλιος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020 2016

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 50

## ΙΜΑΡ-ΑΠΡ ΑΝ-ΦΕΒ 22 00 12 60

ΠΡΟΦΙΛ ΑΝΑΛΥΣΗ

Ο πιο καλός ο διοικητής Η καταιγίδα κυτοκινών και πώς αντιμετωπίζεται

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ

Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής ΜΕΛΕΤΗ Η σχέση της παχυσαρκίας ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ με τηΡΕΠΟΡΤΑΖ νόσο COVID-19 4ο Clinical Πασχάλης Αποστολίδης Research ΕΡΕΥΝΑ Conference ΡΕΠΟΡΤΑΖ Think Tank για κλινικές Κλινική μελέτη στην Ελλάδα 4ο Clinical µελέτες για τη χορήγηση πλάσματος Research Conference w Tank w w .για v iκλινικές rus.com.gr Think ΡΕΠΟΡΤΑΖ ISSN: 2241-0961 µελέτες 89 εκατ. ευρώ στο ΕΣΥ Δωρεές

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Εµβόλια COVID-19 Εµβόλια Αφιέρωµα

διοργάνωση

16.06.20

LiveOn digital event

Η ιατρική καινοτομία έναντι της COVID-19

Θεματολογία Ανάλυση του γενετικού προφίλ των Ελλήνων ασθενών που νοσούν από COVID-19 Ανάπτυξη αντιδραστηρίων για τα λεγόμενα rapid test Πιστοποίηση των λεγόμενων τεστ αντισωμάτων Έρευνα και ανάπτυξη θεραπειών και εμβολίου Εμπόδια και στις προκλήσεις που συναντούν οι κλινικές μελέτες για την ανάπτυξη θεραπειών και εμβολίου Οι ερευνητικές προσπάθειες που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα

ethosevents.eu

#hic20

Η Gilead Sciences είναι μια πρωτοπόρος εταιρεία

Μαζί,

πετυχαίνουμε το ακατόρθωτο. Από την έρευνα έως τη θεραπεία, δημιουργώντας έναν καλύτερο, υγιέστερο κόσμο.

βιοτεχνολογίας που ερευνά και αναπτύσσει καινοτόμες θεραπείες σε τομείς που υπάρχουν σημαντικά θεραπευτικά κενά. Ο πρωταρχικός σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που πάσχουν από νόσους απειλητικές για τη ζωή. Το χαρτοφυλάκιο των προϊόντων μας περιλαμβάνει σειρά φαρμάκων πρώτης γραμμής, όπως ολοκληρωμένα σχήματα ενός δισκίου για την αντιμετώπιση του ιού HIV και της χρόνιας Ηπατίτιδας C, καθώς και την πρώτη CAR-Τ κυτταρική θεραπεία για την αντιμετώπιση προχωρημένης νόσου για δύο τύπους επιθετικού Non-Hodgkin λεμφώματος, σε ενήλικες ασθενείς. Χάρη στις καινοτόμες θεραπείες που έχει αναπτύξει η Gilead Sciences, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο

GR-GIL-2020-03-0001

ζουν, έχοντας καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής.

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

16 6 Έρευνα Κορωνοϊός: Ποιες έρευνες γίνονται για φάρμακα 16 Έρευνα Η «κούρσα» ανακάλυψης εμβολίου 24 Μελέτη Συχνές οι αιματολογικές επιπλοκές της νόσου COVID-19 26 Έρευνα Σημαντική κλινική δοκιμή στην Ελλάδα 30 Μελέτη Οι παράγοντες κινδύνου για ασθενείς με COVID-19

32 Άρθρο Μήπως η νικοτίνη «προστατεύει» από τον COVID-19; 36 Έρευνα Αισιόδοξοι οι Έλληνες εν μέσω πανδημίας 44 Ανάλυση Η καταιγίδα κυτοκινών και πώς αντιμετωπίζεται

060

# ΜΑΡ-ΑΠΡ 2020 τιμή τεύχους 10€

ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu

KEY ACCOUNT MANAGER: Χρήστος Χαραλαμπάκης charalampakis.c@ethosmedia.eu

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Δέσποινα Ροπόδη ropodi.d@ethosmedia.eu

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αιμίλιος Νεγκής negis.e@ethosmedia.eu

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu

ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Μαρία Αλιμπέρτη alimperti.m@ethosmedia.eu

/Μάρτιος-Απρίλιος 2020

54 52 Ρεπορτάζ COVID-19 και θρομβώσεις: Ερωτήσεις και απαντήσεις 54 Μελέτη Παχυσαρκία και COVID-19 58 Άρθρο Η ανάγκη παρακολούθησης του διαβήτη

62 Μελέτη Αρτηριακή υπέρταση και COVID-19 66 Ρεπορτάζ Δωρεές 89 εκατ. ευρώ στο ΕΣΥ 72 Ρεπορτάζ Νέες οδηγίες από το ECDC για τη χρήση μάσκας 74 Ρεπορτάζ Τρεις Υπηρεσίες Στήριξης Ασθενών 76 Ανάλυση LVMH Moët Hennessy- Louis Vuitton SE

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ: Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Πόπη Καλογιάννη popikalogianni@gmail.com

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής salvarlis.k@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock

MARKETING & MAGAZINE COORDINATOR Αλεξάνδρα Λυμπέρη lyberi.a@ethosmedia.eu

ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε.

ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Μαρία Ανδριώτη andrioti.m@ethosmedia.eu

ιδιοκτησία

Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος T: 210 9984950, Φ: 210 9984953 E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.banks.com.gr • www.insuranceworld.gr ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

EDITΟRIAL

ία» ιρ α κ υ ε ή σ υ ρ χ « Η του κορωνοϊού

Η ανάπτυξη ΠΦΥ φαίνεται ότι είναι το «κλειδί» ώστε αφενός να βελτιωθεί η υγεία των Ελλήνων και αφετέρου να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του συστήματος ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης της χώρας, που πνέει τα λοίσθια εδώ και χρόνια

ται. Το σύστημα σιγά ολοκληρώνε γά σι ύ –, ϊο νο ρω κο υ έγκαιρων μέτρων Το πρώτο κύμα το ε –χάρη στη λήψη τεξ , άν οί τρ νο για μό ι 0 όχ 30 ς 4. υ υγείας της χώρα λήφθηκαν περίπο ενισχυμένο. Προσ κε σημαντικά η θη ξή αυ ι κα αλλά βγαίνει και ό ικ αθρόες ραϊατρικό προσωπ λισμό, χάρη στις νοσηλευτές και πα και ιατρικό εξοπ ής τικ τα εν ς ίνε κλ δυναμικότητα σε ήματος υγείας υ δημόσιου συστ το δωρεές. ία αξ ν τη ε ειξ ίση ανέδ σίας τμήματα, Αναμφίβολα, η κρ ί σε ζωτικής σημα θε χυ ισ εν ον, να αι κό είν στατικών. Επιπλέ και πόσο σημαντι α επειγόντων περι ατ ήμ υγείας τμ α τίδ τα ι ον κα πρωτοβάθμια φρ όπως οι εντατικές ην στ νό κε τιο κε το τεράσ ς στοίχισε. όμως, αναδείχθη η της τή τη φορά δεν μα αυ ς χώ τυ ευ ο οί Η αναδιοργάνωσ (ΠΦΥ), το οπ χεροί για πάντα. τυ ης τε ησ ασ ρν είμ βέ να ως ότητες της κυ Δεν μπορούμε όμ κύριες προτεραι τις ό απ α ό μί απ αι λο, τόσο ΠΦΥ πρέπει να είν α δεν είναι εύκο ί είας. Το εγχείρημ έχει επισημανθε ως όπ ά, ικ οτ στον χώρο της υγ οδ ατ ημ χρ ι κα ο ράς όσ οργανωτικής πλευ εις δεκαετίες. ικούς, εδώ και τρ ι δικαιολογίες. ειδ υς το ς ου από όλ ρος ιδεοληψίες κα μέ τά κα με ου βελτιωθεί ήσ αφ ί» ώστε αφενός να ιδ λε Ήγγικεν η ώρα να «κ το αι είν ι ιμότητα του φαίνεται ότ ασφαλιστεί η βιωσ Η ανάπτυξη ΠΦΥ δι να υ ρο ετέ αφ νων και ρας, που πνέει τα η υγεία των Ελλή ρίθαλψης της χώ πε ής ικ υτ κε μα οφαρ συστήματος ιατρ ε… χρόνια. ι κα ώ εδ Ας μην τη χάσουμ α θι ίσ λο » του κορωνοϊού. ία ιρ κα ευ σή ρυ Αυτή είναι η «χ

Αιμίλιος Νεγκής

editorial

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2020

ΕΡΕΥΝΑ

Κορωνοϊός:

Ποιες έρευνες γίνονται για φάρμακα

Η ανθρωπότητα θα είναι πιο προετοιμασμένη στο δεύτερο κύμα της πανδημίας, που αναμένεται το φθινόπωρο

ολλές φαρμακευτικές εταιρείες έχουν ξεκινήσει έρευνες και τυχαιοποιημένες δοκιμές για την ανάπτυξη φαρμάκων κατά του κορωνοϊού. Μέχρι στιγμής, μόνο ένα φάρμακο, το remdesivir της Gilead, έχει λάβει έγκριση από την FDA και μόνο για επείγουσα χρήση. Οι μέχρι σήμερα μελέτες για το remdesivir δεν επιτρέπουν πανηγυρισμούς. Ως αντιιικό, φαίνεται ότι μπορεί να φανεί χρήσιμο μόνο σε πρώιμα στάδια της λοίμωξης, ενώ σε πιο βαριά περιστατικά δεν δείχνει να μπορεί να προσφέρει λύση. Από την άλλη, σε πιο προχωρημένο στάδιο, όλα δείχνουν ότι πιθανότατα θα είναι χρήσιμα άλλου είδους φάρμακα, όπως μονοκλωνικά αντισώματα. Ήδη, προς την κατεύθυνση αυτή υπάρχουν μελέτες που βρίσκονται σε εξέλιξη και υπάρχουν ορισμένα ενθαρρυντικά δείγματα. Όλα δείχνουν ότι μέχρι τον Σεπτέμβριο θα έχουμε στη διάθεσή μας δεδομένα για το ποια φάρμακα θα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα και σε ποιο στάδιο της λοίμωξης. Έτσι, η ανθρωπότητα θα είναι πιο προετοιμασμένη στο δεύτερο κύμα της παν-

δημίας, που αναμένεται το φθινόπωρο. Σημαντικό στοιχείο, επίσης, είναι το ότι με την πάροδο του χρόνου θα έχουμε πολύτιμα δεδομένα και από προηγμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Βρετανία, καθώς μέχρι σήμερα οι γνώσεις των επιστημόνων βασίζονταν σε δεδομένα που είχαν καταγραφεί και δημοσιευθεί από την Κίνα. Και διεθνώς υπάρχει αμφισβήτηση για την αξιοπιστία των κινεζικών αναφορών. Υπό το ίδιο πρίσμα, με την πάροδο του χρόνου προστίθεται γνώση για σημεία«κλειδιά» του νέου ιού και της λοίμωξης που προκαλεί. Είναι ζωτικής σημασίας οι γνώσεις που συσσωρεύονται, ώστε οι γιατροί να αναγνωρίζουν όσο το δυνατόν πιο έγκαιρα ποιοι ασθενείς κινδυνεύουν περισσότερο να εκδηλώσουν σοβαρές επιπλοκές, όπως π.χ. τη λεγόμενη «καταιγίδα κυτοκινών». Μέχρι σήμερα, οι προσπάθειες ερευνητών και φαρμακευτικών εταιρειών επικεντρώνονται στη διερεύνηση ήδη υπαρχόντων φαρμάκων, τα οποία είχαν δοκιμαστεί ή και εγκριθεί για άλλα νοσήματα. Για παράδειγμα, το remdesivir είχε δοκιμαστεί ανεπιτυχώς κατά του ιού Ebola.

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

Τέτοιου είδους φάρμακα είναι και η υδροξυχλωροκίνη και η χλωροκίνη, που χρησιμοποιούνται στην ελονοσία. Νέα μελέτη από τις ΗΠΑ δείχνει ότι δεν έχει οφέλη, ενώ δοκιμές στη Γαλλία δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Φαίνεται ότι κι εδώ, όπως και στην περίπτωση του remdesivir, το σημείο-«κλειδί» για να είναι αποτελεσματική είναι να δίνεται νωρίς στους ασθενείς. Εκείνο που πραγματικά έχουμε ανάγκη μέχρι την ανακάλυψη εμβολίου είναι η ανάπτυξη φαρμάκων που θα σχεδιαστούν ειδικά κατά του νέου ιού. Προς την κατεύθυνση αυτή έχει γίνει το πρώτο μεγάλο βήμα: Οι ερευνητές βρήκαν τη δομή της πολυμεράσης του νέου ιού, δηλαδή του βασικού ενζύμου που είναι υπεύθυνο για τον πολλαπλασιασμό του SARS-CoV-2. Έτσι, είναι δυνατόν πλέον να σχεδιαστούν και να αναπτυχθούν εξειδικευμένα αντιιικά φάρμακα, τα οποία θα μπορούν να αναστείλουν το ένζυμο αυτό. Βέβαια, όπως και με το εμβόλιο, η ανάπτυξη νέων, ειδικών φαρμάκων απαιτεί χρόνο. Και ο χρόνος δεν κυλά υπέρ μας. Όσο περισσότερο κυκλοφορεί ο ιός τόσο αυξάνονται αφενός οι συνέπειες –όχι

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

μόνο σε ανθρώπινες ζωές, αλλά και στην παγκόσμια οικονομία– και αφετέρου οι πιθανότητες να συμβεί κάποια σημαντική μετάλλαξή του, που θα τον καταστήσει πιο μεταδοτικό ή και πιο θανατηφόρο. Πάντως, η διεθνής επιστημονική κοινότητα έχει ρίξει όλο το βάρος της στην έρευνα κατά του νέου ιού. Ήδη, η έρευνα και γνώση που έχουν συσσωρευτεί είναι σε πρωτοφανές επίπεδο, γεγονός που επιτρέπει συγκρατημένη αισιοδοξία για την επιτυχή έκβαση των διεθνών προσπαθειών. Στη μεγαλύτερη βάση δεδομένων στην οποία καταγράφονται κλινικές μελέτες που διεξάγονται σε όλο τον κόσμο (clinicaltrials. gov) είναι καταχωρισμένες σήμερα 585 μελέτες που αφορούν στον COVID-19. Από αυτές, οι 385 μελέτες αφορούν φάρμακα ή άλλες παρεμβάσεις (π.χ. πλάσμα αρρώστων που έχουν αναρρώσει, ειδικό μηχανικό αερισμό κ.λπ.).

Ο ΠΟΥ «τρέχει» 4 μεγάλες μελέτες Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προωθεί άμεσα 4 μεγάλες σε μέγεθος κλινικές δοκιμές για τη θεραπεία του COVID-19, στις οποίες πρόκειται να συμμετέχουν χι-

λιάδες ασθενείς. Οι μελέτες αφορούν ήδη διαθέσιμα φάρμακα, τα οποία έχουν δείξει κάποια δραστικότητα κατά του SARSCoV-2 σε αρχικές μικρές μελέτες:  Το αντιιικό ρεμδεσιβίρη, που είχε δοκιμαστεί ανεπιτυχώς για τον ιό Ebola.  Τα φάρμακα υδροξυχλωροκίνη και χλωροκίνη, που χρησιμοποιούνται στην ελονοσία.  Τον αντιιικό συνδυασμό ριτοναβίρηλοπιναβίρη, που αφορά τον ιό HIV του AIDS.  Τον συνδυασμό ριτοναβίρης-λοπιναβίρης με ιντερφερόνη β. Το πρόγραμμα δοκιμών φέρει την ονομασία Solidarity (Αλληλεγγύη) και η συμμετοχή ασθενών σε αυτήν θα είναι σχετική απλή: Όταν ένα άτομο με επιβεβαιωμένη λοίμωξη COVID-19 θεωρείται επιλέξιμο, ο γιατρός μπορεί να εισάγει τα δεδομένα του ασθενούς σε έναν ιστότοπο του ΠΟΥ, περιλαμβανομένης και οποιασδήποτε υποκείμενης κατάστασης που θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία της νόσου, όπως ο διαβήτης ή η λοίμωξη από τον ιό HIV.

Ο ασθενής πρέπει να υπογράψει ένα έντυπο συγκατάθεσης, που θα σαρωθεί και θα σταλεί στον ΠΟΥ ηλεκτρονικά. Αφού ο γιατρός δηλώσει ποια φάρμακα είναι διαθέσιμα στο νοσοκομείο του, ο ιστότοπος θα τυχαιοποιήσει τον ασθενή σε ένα από τα διαθέσιμα φάρμακα ή στην τοπική βασική φροντίδα (ομάδα ελέγχου). Ο σχεδιασμός δεν αφορά διπλά τυφλές μελέτες, που είναι το πρότυπο στην ιατρική έρευνα, οπότε θα μπορούσαν να υπάρξουν φαινόμενα με ασθενείς που θα γνωρίζουν ότι έλαβαν κάποιο υποψήφιο φάρμακο. Αλλά ο ΠΟΥ λέει ότι έπρεπε να εξισορροπήσει την επιστημονική αυστηρότητα με την ταχύτητα. Το Γαλλικό Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας για τις Ιατρικές Έρευνες (INSERM) συντονίζει μια πρόσθετη μελέτη στην Ευρώπη, που ονομάζεται Discovery, η οποία θα ακολουθήσει το παράδειγμα του ΠΟΥ και θα περιλαμβάνει 3.200 ασθενείς (800 από τη Γαλλία) από τουλάχιστον 7 χώρες (Γαλλία, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο). Στη δοκιμή αυτή θα δοκιμαστούν τα ίδια φάρμακα, με εξαίρεση τη χλωροκίνη.

ΕΡΕΥΝΑ

Έγκριση του remdesivir ως επείγουσα θεραπεία του COVID-19

Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ενέκρινε το αντιιικό φάρμακο remdesivir ως επείγουσα θεραπεία για τη νόσο COVID-19. Η έγκριση βασίστηκε στα αποτελέσματα δοκιμών που έδειξαν ότι το φάρμακο μείωσε κατά 30% τον χρόνο ανάρρωσης των ασθενών. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν πρόκειται για κανονική έγκριση του φαρμάκου και πως τα αποτελέσματα των δοκιμών –αν και ενθαρρυντικά– δεν είναι τόσο θετικά όσο αναμενόταν. Πάντως, αρκετοί επιστήμονες επισημαίνουν ότι το remdesivir μπορεί να φανεί χρήσιμο, ιδιαίτερα στα πρώιμα στάδια της νόσησης. Η μελέτη στην οποία βασίστηκε η έγκριση εκπονήθηκε από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ (National Institutes of Health-NIH) και σε αυτήν συμμετείχαν 1.063 ασθενείς. Συνολικά, εντάχθηκαν τελικά στη μελέτη 68 κέντρα, 47 στις ΗΠΑ και 21 σε χώρες της Ευρώπης και της Ασίας. Στη σημαντική αυτή μελέτη, συμμετείχαν διάφορες ελληνικές μονάδες και κλινικές, με επικεφαλής την καθηγήτρια Γιώτα Τουλούμη. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα δείχνουν ότι οι ασθενείς που έλαβαν remdesivir είχαν 31% βραχύτερο χρόνο μέχρι την ανάκαμψη σε σύγκριση με του ασθενείς που έλαβαν εικονικό φάρμακο (σε επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας p <0.001). Συγκεκριμένα, ο διάμεσος χρόνος έως την ανάρρωση ήταν 11 ημέρες

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

για ασθενείς που έλαβαν remdesivir σε σύγκριση με 15 ημέρες για εκείνους που έλαβαν εικονικό φάρμακο. Τα αποτελέσματα έδειξαν επίσης κάποιο όφελος στην επιβίωση, με ποσοστό θνησιμότητας 8% για την ομάδα που έλαβε remdesivir έναντι 11,6% για την ομάδα του εικονικού φαρμάκου (επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας p = 0.059). Οι ασθενείς έλαβαν για συνολικά 10 ημέρες είτε remdesivir ενδοφλεβίως (200 mg την πρώτη ημέρα, ακολουθούμενο από 100 mg τις ημέρες 2-10 σε εφάπαξ ημερήσιες εγχύσεις), είτε έγχυση εικονικού φαρμάκου. Σημειώνεται ότι στις ΗΠΑ βρίσκονται σε εξέλιξη και άλλες κλινικές μελέτες του remdesivir σε ασθενείς με μέτριας βαρύτητας και με σοβαρή νόσο COVID-19, που συνεχίζουν να εντάσσουν ασθενείς (αναμένεται να εντάξουν πάνω από 7.500 ασθενείς).

Νέα δεδομένα Δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Lancet νεότερα δεδομένα από τυχαιοποιημένη, διπλή τυφλή μελέτη για το αντιιικό φάρμακο remdesivir έναντι του SARS-CoV-2. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η θνητότητα ήταν μικρότερη στους ασθενείς στους οποίους χορηγήθηκε το φάρμακο, χωρίς όμως αυτά να είναι, στατιστικά, σημαντικά. Στη μελέτη, που έγινε σε 10 νοσοκομεία της Κίνας, κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 6 Φεβρουαρίου και 12 Μαρτίου, πήραν μέρος 237 ασθενείς. Από αυτούς, 158 έλαβαν το remdesivir και 79 εικονικό φάρμακο. Οι ασθενείς επιλέχθηκαν τυχαία σε αναλογία 2 προς 1. Εκείνοι οι ασθενείς που έλαβαν το remdesivir είχαν πιο γρήγορη ανάρρωση σε σχέση με εκείνους που έλαβαν το εικονικό φάρμακο. Όμως, η διαφορά δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Η θνητότητα στους ασθενείς που πήραν remdesivir ήταν 8%, έναντι 11% του εικονικού φαρμάκου, αλλά, όπως προαναφέραμε, και η διαφορά αυτή δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Συνεπώς, τα αποτελέσματα δεν είναι οριστικά και χρειάζονται αποτελέσματα περισσότερων δοκιμών, που βρίσκονται σε εξέλιξη. Γενικότερα, πολλοί ειδικοί εκτιμούν ότι το φάρμακο ενδέχεται να έχει οφέλη μόνο όταν χορηγηθεί νωρίς στη λοίμωξη που προκαλεί ο νέος κορωνοϊός.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Αντιφατικά αποτελέσματα για την υδροξυχλωροκίνη

ντικρουόμενα είναι τα συμπεράσματα των μελετών από τη χορήγηση υδροξυχλωροκίνης σε ασθενείς με COVID-19. Νέα μελέτη από τις ΗΠΑ δείχνει ότι δεν έχει οφέλη, ενώ δοκιμές στη Γαλλία δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Το σημείο-«κλειδί» για να είναι αποτελεσματική φαίνεται πως είναι το να δίνεται νωρίς στους ασθενείς. Στη νέα μελέτη στις ΗΠΑ πήραν μέρος 368 ασθενείς. Στους 97 που έλαβαν μόνο υδροξυχλωροκίνη το ποσοστό θανάτων ήταν 27,8%, ενώ στους 158 που δεν την πήραν το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόνο 11,4%. Εξίσου απογοητευτικά ήταν τα αποτελέσματα χορήγησης της υδροξυχλωροκίνης σε συνδυασμό με αζιθρομυκίνη σε 113 ασθενείς, καθώς η θνητότητα ήταν 22,1%. Παράλληλα, δημοσιεύθηκαν τα πλήρη δεδομένα από τη μελέτη των Γάλλων επιστημόνων, στην οποία πήραν μέρος, συνολικά, 1.061 ασθενείς. Η μελέτη διενεργήθηκε χωρίς να υπάρχει ομάδα ελέγχου, προκειμένου να γίνει σύγκριση ανάμεσα στη θεραπεία με υδροξυχλωροκίνη και δίχως αυτήν.

Όλοι οι ασθενείς έλαβαν τον συνδυασμό υδροξυχλωροκίνης και αζιθρομυκίνης για τουλάχιστον 3 ημέρες. Τα αποτελέσματα ήταν πολύ θετικά:  Στο 91,7% των ασθενών καταγράφηκε κλινική βελτίωση και ίαση μέσα σε διάστημα 10 ημερών.  Όλοι οι ασθενείς –με εξαίρεση έναν– είχαν εκρίζωση του ιού, επιβεβαιωμένη με μοριακή εξέταση, κατά τη 15η ημέρα.  Φτωχά κλινικά αποτελέσματα είχαμε μόνο στο 4,3% των ασθενών και πέθαναν μόνο 8 ασθενείς (ποσοστό μόλις 0,75%). Οι θανόντες ήταν άτομα ηλικίας 74 έως 95 ετών.  Δεν παρατηρήθηκε καρδιοτοξικότητα.  Το χαμηλό κλινικό και αντιιικό αποτέλεσμα συνδέθηκε με τη χρήση συγκεκριμένων αντιυπερτασικών φαρμάκων.

Η πρώιμη χορήγηση του συνδυασμού υδροξυχλωροκίνηςαζιθρομυκίνης είναι μια ασφαλής και αποτελεσματική θεραπεία ασθενών με COVID-19

Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε η μελέτη είναι ότι η πρώιμη χορήγηση του συνδυασμού υδροξυχλωροκίνης-αζιθρομυκίνης είναι μια ασφαλής και αποτελεσματική θεραπεία ασθενών με COVID-19.

Θετικά νέα για πειραματικό φάρμακο κατά του COVID-19

λπιδοφόρα είναι τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα από μεγάλη μελέτη που αφορούν την ουσία tocilizumab κατά του SARS-CoV-2. Όπως ανακοινώθηκε πρόσφατα, οι ασθενείς που έλαβαν το φάρμακο παρουσίασαν σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων τους. Το tocilizumab είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που μπλοκάρει τον υποδοχέα της κυτταροκίνης ιντερλευκίνη-6 και φαίνεται να βοηθά τους ασθενείς εκείνους που κινδυνεύουν να εκδηλώσουν τη λεγόμενη «καταιγίδα κυτταροκινών». Όπως εξηγούν οι καθηγητές Ευστάθιος Καστρίτης και Θάνος Δημόπουλος, «σε ασθενείς με πνευμονία από COVID-19, υπάρχουν ισχυρά δεδομένα ότι η “καται-

γίδα κυταροκινών”, που προκαλείται ως αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς στη μόλυνση από τον ιό SARS-CoV-2, οδηγεί σε οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια και μερικές φορές σε θάνατο». Κυρίαρχο ρόλο ανάμεσα σε διάφορες κυτταροκίνες φαίνεται ότι παίζει η ιντερλευκίνη-6 (IL-6). Αυτή συνδέεται με τον υποδοχέα της (IL-6R) και συμβάλλει στην περαιτέρω αύξηση της φλεγμονής, με παραγωγή και άλλων κυτταροκινών, και στην κινητοποίηση διαφόρων κυττάρων, όπως μακροφάγων, ουδετερόφιλων πολυμορφοπύρηνων και κυτταροτοξικών λεμφοκυττάρων, τα οποία προκαλούν έντονη φλεγμονή στους πνεύμονες των ασθενών με COVID-19.

ΕΡΕΥΝΑ

Η χορήγηση του μονοκλωνικού αντισώματος tocilizumab, το οποίο μπλοκάρει τον υποδοχέα της ιντερλευκίνης-6, μπορεί να ελαττώσει τους δείκτες φλεγμονής σε ασθενείς με COVID-19 και πιθανόν να επιταχύνει την κλινική βελτίωση

Έχει διαπιστωθεί ότι αυξημένα επίπεδα IL-6 στον ορό ασθενών με COVID-19 συσχετίζονται με αναπνευστική ανεπάρκεια καθώς και με το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS). Μέχρι πρόσφατα, έχει διαπιστωθεί σε μελέτες φάσης 2 (δηλαδή χωρίς ομάδα ελέγχου) ότι η χορήγηση του μονοκλωνικού αντισώματος tocilizumab, το οποίο μπλοκάρει τον υποδοχέα της ιντερλευκίνης-6, μπορεί να ελαττώσει τους δείκτες φλεγμονής σε ασθενείς με COVID-19 και πιθανόν να επιταχύνει την κλινική βελτίωση. Προκειμένου όμως να αποδειχθεί, έπρεπε να πραγματοποιηθεί προοπτική τυχαιοποιημένη συγκριτική μελέτη, η οποία να συγκρίνει τη θεραπευτική αγωγή με την καθιερωμένη θεραπευτική αγωγή (ομάδα ελέγχου). Προς την κατεύθυνση αυτή, δημιουργήθηκε η πλατφόρμα κλινικών μελετών CORIMUNO-19, με στόχο να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια διαφόρων ρυθμιστών του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και άλλων θεραπειών σε ενήλικες ασθενείς με σοβαρή λοίμωξη COVID-19. Στο πλαίσιο αυτής της πλατφόρμας, στις 27 Μαρτίου 2020 ξεκίνησε στη Γαλλία μια σειρά πολυκεντρικών τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων κλινικών δοκιμών. Για τη συγκεκριμένη μελέτη επιλέχθηκαν ασθενείς που νοσηλεύονταν με μέ-

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

τρια ή σοβαρή πνευμονία COVID-19, χωρίς να απαιτείται η εισαγωγή τους σε μονάδα εντατικής θεραπείας. Το κύριο σύνθετο καταληκτικό σημείο της μελέτης ήταν είτε η ανάγκη μηχανικού αερισμού (με ή χωρίς διασωλήνωση του ασθενούς) είτε ο θάνατος μέχρι την ημέρα 14 από την εισαγωγή στη μελέτη. Συνολικά, τυχαιοποιήθηκαν 129 ασθενείς: 65 έλαβαν την καθιερωμένη αγωγή μαζί με tocilizumab και 64 έλαβαν μόνο την καθιερωμένη αγωγή. Πρόσφατα, ανακοινώθηκε, λοιπόν, ότι το σκέλος της μελέτης στο οποίο οι ασθενείς έλαβαν tocilizumab παρουσίασε σημαντική βελτίωση σε σχέση με το σκέλος της μελέτης στο οποίο οι ασθενείς δεν έλαβαν tocilizumab. Φυσικά, αναμένεται η αξιολόγηση της μελέτης από ανεξάρτητους κριτές και συνεχίζεται η συγκέντρωση των δεδομένων της μελέτης. Ωστόσο, λόγω της πανδημίας, οι ερευνητές και ο χορηγός ένιωσαν υποχρεωμένοι να αποκαλύψουν αυτές τις πληροφορίες, εν αναμονή της αξιολόγησης. Το tocilizumab κυκλοφορεί ήδη σε 116 χώρες και αφορά ασθενείς με διάφορα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως ρευματοειδή αρθρίτιδα. Κυκλοφορεί με την ονομασία Actemra (RoActerma σε μερικές χώρες) και έχει αναπτυχθεί από την ελβετική φαρμακοβιομηχανία Roche.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

ι εταιρείες CSL Behring και SAB Biotherapeutics ενώνουν τις δυνάμεις τους για τη δημιουργία μιας νέας θεραπείας για τη νόσο COVID-19. Η θεραπεία φέρει την κωδική ονομασία SAB-185 και αφορά σε ανθρώπινα πολυκλωνικά αντισώματα, που στοχεύουν τον ιό SARS-CoV-2. Αναπτύχθηκε με βάση την πιο εξελιγμένη τεχνολογία της εταιρείας SAB και θα τεθεί σε κλινική αξιολόγηση το καλοκαίρι. Η υποψήφια θεραπεία θα παραχθεί από την πλατφόρμα DiversitAb της SAB, που εξειδικεύεται στην παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων ανθρώπινων πολυκλωνικών αντισωμάτων, τα οποία στοχεύουν ειδικά τον SARS-CoV-2. Η νέα προσέγγιση της SAB, με τη χρήση γενετικά τροποποιημένων βοοειδών για την παραγωγή αμιγώς ανθρώπινων αντισωμάτων, καθιστά για πρώτη φορά δυνατή, μια αξιόπιστη, μεγάλης κλίμακας παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων υψηλής εξειδίκευσης και δραστικότητας. Η επιστημονική προσέγγιση της SAB κατάφερε να επιταχύνει την ανάπτυξη μιας νέας ανοσοθεραπείας για τη νόσο COVID-19 που εμφανίζει την ίδια φυσική ανοσοαπόκριση στην καταπολέμηση της νόσου, όπως αυτή που εμφανίζουν οι ασθενείς που έχουν αναρρώσει, και μάλιστα με πολύ μεγαλύτερη συγκέντρωση αντισωμάτων υψηλής εξειδίκευσης. «Σύντομα, η νέα πλατφόρμα παραγωγής ανοσοθεραπειών της SAB Biotherapeutics αναμένεται να φέρει μια νέα, καινοτόμο λύση για την άμεση αντιμετώπιση της νόσου, χωρίς την ανάγκη ανθρώπινου πλάσματος. Η θεραπεία αυτή προσθέτει διαφορετική διάσταση στην προσπάθεια της συμμαχίας των εταιρειών που εξειδικεύονται στο πλάσμα, για τη δημιουργία υπεράνοσης θεραπείας που προέρχεται από το πλάσμα, και η οποία ξεκίνησε πρόσφατα με την κρίση της νόσου COVID-19. Σε μελλοντικές πανδημίες, η πλατφόρμα που ανέπτυξε η SAB μπορεί να μας επιτρέψει να ανταποκριθούμε ακόμη ταχύτερα στις ανάγκες των ασθενών» δήλωσε ο Bill Mezzanotte, εκτελεστικός αντιπρόεδρος και επικεφαλής Έρευνας & Ανάπτυξης της CSL Behring. «Οι ανοσοθεραπείες υψηλής εξειδίκευσης και δραστικότητας ενισχύουν τη φυσική ανοσολογική απόκριση, παρέχοντας έτσι μια εξειδικευμένη λύση στον αγώνα κατά της πολυπλοκότητας, της ποικιλομορφίας και της μετάλλαξης μιας νόσου. Έχουμε μια επιτυχημένη προκλινική εμπειρία στην α-

ντιμετώπιση μολυσματικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων των Ebola, MERS και SARS, με τη δική μας πλατφόρμα παραγωγής αντισωμάτων, και εκτιμούμε ότι η συνεργασία με τη CSL Behring, έναν παγκόσμιο ηγέτη στις βιοθεραπείες, θα μεγιστοποιήσει τα οφέλη μιας ανοσοθεραπείας κατά της νόσου COVID-19 και θα διαμορφώσει το πλαίσιο για τη δημιουργία βιώσιμων λύσεων στο μέλλον» δήλωσε ο Eddie J. Sullivan, πρόεδρος και συνιδρυτής της SAB Biotherapeutics. Η CSL Behring συμμετέχει στη χρηματοδότηση αυτού του εγχειρήματος που ξεκίνησε από τη SAB, με στόχο οι 2 εταιρείες να ανταποκριθούν στην ανάγκη αντιμετώπισης της παγκόσμιας πανδημίας το συντομότερο δυνατό. Η SAB έχει ήδη εξασφαλίσει χρηματοδότηση ύψους περίπου 7,2 εκατ. δολ. μέσω σύμβασης με την Υπηρεσία Χημικής, Βιολογικής, Ακτινολογικής και Πυρηνικής Άμυνας (JPEO-CBRND) και την Αρχή Προηγμένης Βιοϊατρικής Έρευνας και Ανάπτυξης (BARDA), με στόχο την ολοκλήρωση των προκλινικών μελετών και των μελετών για τη βιομηχανική παραγωγή της νέας υποψήφιας θεραπείας. Στη συνέχεια, η CSL Behring θα διαθέσει την τεχνογνωσία και τους πόρους της στους τομείς των κλινικών μελετών, της κανονιστικής συμμόρφωσης, της βιομηχανικής παραγωγής και του εφοδιασμού βιοθεραπειών, ώστε να διατεθεί στην αγορά η νέα θεραπεία το συντομότερο δυνατό, υπό όρους που θα συμφωνηθούν με τη SAB. Νωρίτερα φέτος, οι εταιρείες είχαν ανακοινώσει τη συνεργασία τους για την αξιοποίηση της τεχνολογικής πλατφόρμας DiversitAb της SAB για την παραγωγή ανθρώπινης ανοσοσφαιρίνης G (IgG) και τη δυνατότητα ανάπτυξης νέων θεραπειών για την αντιμετώπιση πολύπλοκων αυτοάνοσων, μολυσματικών και ιδιοπαθών ασθενειών.

Νέα θεραπεία ερευνούν CSL Behring και SAB

Η νέα προσέγγιση της SAB, με τη χρήση γενετικά τροποποιημένων βοοειδών για την παραγωγή αμιγώς ανθρώπινων αντισωμάτων, καθιστά για πρώτη φορά δυνατή μια αξιόπιστη –μεγάλης κλίμακας– παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων υψηλής εξειδίκευσης και δραστικότητας

ΕΡΕΥΝΑ

Το πρώτο μεγάλο βήμα για ειδικά φάρμακα κατά του COVID-19

έχρι σήμερα, δοκιμάζονται διάφορα φάρμακα κατά του νέου κορωνοϊού, τα οποία όμως έχουν ήδη εγκριθεί ή δοκιμαστεί για άλλα νοσήματα. Τώρα, μια νέα έρευνα Κινέζων επιστημόνων ανοίγει τον δρόμο για την ανάπτυξη νέων αντιιικών φαρμάκων, τα οποία θα σχεδιαστούν ειδικά για τον νέο ιό. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο έγκυρο περιοδικό Science στις 10 Απριλίου. Γιατί είναι τόσο σημαντική; Οι ερευνητές βρήκαν τη δομή της πολυμεράσης του νέου ιού, δηλαδή του βασικού ενζύμου που είναι υπεύθυνο για τον πολλαπλασιασμό του SARS-CoV-2. Χάρη στο εύρημα αυτό, είναι δυνατόν πλέον να σχεδιαστούν και να αναπτυχθούν εξειδικευμένα αντιιικά φάρμακα, τα οποία θα μπορούν να αναστείλουν το ένζυμο αυτό, εμποδίζοντας πρακτικά τον πολλαπλα-

σιασμό του ιού και καταπολεμώντας τη λοίμωξη COVID-19. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν σύγχρονες τεχνικές κρυο-ηλεκτρονικής μικροσκοπίας, η οποία αφορά τον προσδιορισμό υψηλής διακριτικής ικανότητας δομής βιολογικών μορίων σε διάλυμα. Οι επιστήμονες παγώνουν βιομόρια κατά τη διάρκεια της κίνησής τους και η εικόνα με την κρυο-ηλεκτρονική μικροσκοπία καθίσταται εξαιρετικά υψηλής ευκρίνειας. Η κρυο-ηλεκτρονική μικροσκοπία είναι μια τεχνική βάσει της οποίας τα δεδομένα του αντικειμένου που εξετάζεται προβάλλονται σε πλήθος προβολών δύο διαστάσεων (2D) με διαφορετικό προσανατολισμό και συνδυάζονται για να σχηματίσουν το τριδιάστατο μοντέλο (3D) του βιομορίου. Στις παρακείμενες εικόνες βλέπουμε την τρισδιάστατη δομή της πολυμεράσης του νέου ιού.

Νέο ελπιδοφόρο φάρμακο

Ένα πειραματικό φάρμακο που έχει δοκιμαστεί σε καρκίνο και AIDS κατάφερε να οδηγήσει σε αποσωλήνωση ασθενείς με COVID-19 στις ΗΠΑ. Οι δημιουργοί του εκτιμούν ότι θα μπορούσε να εγκριθεί για χρήση μέσα σε 4 εβδομάδες!

να πειραματικό φάρμακο που έχει δοκιμαστεί σε καρκίνο και AIDS κατάφερε να οδηγήσει σε αποσωλήνωση ασθενείς με COVID-19 στις ΗΠΑ. Μάλιστα, οι δημιουργοί του εκτιμούν ότι θα μπορούσε να εγκριθεί για χρήση μέσα σε 4 εβδομάδες! Πρόκειται για την ουσία Leronlimab, που αναπτύχθηκε από την εταιρεία βιοτεχνολογίας CytoDyn. Στη Νέα Υόρκη, δόθηκε αρχικά σε 10 άτομα που ήταν ένα βήμα πριν καταλήξουν, και τα αποτελέσματα ήταν τόσο καλά ώστε μέσα σε 3 ημέρες βελτιώθηκαν όλοι οι δείκτες φλεγμονής. Μάλιστα, δύο ασθενείς είχαν τόσο μεγάλη βελτίωση, που κατάφεραν να αποσωληνωθούν. Αρχικές μελέτες δείχνουν ότι το Leronlimab μπορεί να μειώσει τη γνωστή ως «καταιγίδα κυτοκινών», που μπορεί να προκληθεί από τη μόλυνση από τον νέο κορωνοϊό. Οι «καταιγίδες κυτοκινών» μπορούν να οδηγήσουν σε βαριά πνευμονία και, τελικά, στον θάνατο. «Μια μελέτη στην Κίνα δείχνει ότι το ποσοστό θανάτων μεταξύ των ασθενών με COVID-19 που χρειάζονται διασωλήνωση είναι περισσότερο από 85%. Συνεπώς, χρειαζόμαστε

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

απεγνωσμένα μια θεραπεία που μπορεί να βοηθήσει αυτόν τον πληθυσμό των ασθενών» ανέφερε ο διευθύνων σύμβουλος της CytoDyn, Nader Pourhassan, στην εφημερίδα New York Post. Η εταιρεία βρίσκεται σε άμεση συνεργασία με την Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων, ώστε να επιταχυνθεί η διαδικασία αξιολόγησης και έγκρισης. Ήδη, ξεκινά τώρα μια μελέτη φάσης 2 (σε 75 άτομα από 10 νοσοκομεία) και ακολουθεί άλλη μελέτη φάσης 3 (σε 342 ασθενείς). Το τελικό σημείο της διπλά τυφλής μελέτης θα είναι το ποσοστό θνητότητας μετά από 14 ημέρες θεραπείας. Το Leronlimab χορηγείται με ένεση, μία φορά την εβδομάδα. Ο σχεδιασμός αναφέρει ότι εντός του Ιουνίου θα έχουμε αποτελέσματα. Το Leronlimab είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που δεσμεύει τον CCR5, έναν κυτταρικό υποδοχέα που είναι σημαντικός στη μόλυνση από τον ιό HIV, σε μεταστάσεις όγκων και άλλες ασθένειες. Μέχρι σήμερα, είχε ολοκληρώσει 9 κλινικές δοκιμές σε περισσότερα από 800 άτομα για άλλες ασθένειες, πλην του COVID-19.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Σεπτέμβριο τα αποτελέσματα των δοκιμών με κολχικίνη

ον Σεπτέμβριο αναμένονται τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών χορήγησης της κολχικίνης σε ασθενείς με COVID-19. Πρόκειται για δοκιμές στις οποίες θα πάρουν μέρος συνολικά 6.000 ασθενείς. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η χορήγηση κολχικίνης σε ασθενείς που έχουν μολυνθεί από τον νέο κορωνοϊό, είναι δυνατόν να τους προστατέψει από καρδιαγγειακές επιπλοκές. Με απλά λόγια, οι ασθενείς θα χωριστούν με τυχαίο τρόπο σε δύο ομάδες. Στη μία, οι συμμετέχοντες θα λάβουν δισκία κολχικίνης και στην άλλη εικονικό φάρμακο για χρονικό διάστημα 30 ημερών. Ειδικότερα, οι ασθενείς θα λάβουν φαρμακευτική αγωγή με κολχικίνη 0,5 mg δύο φορές την ημέρα για τις πρώτες 3 ημέρες και στη συνέχεια μία φορά την ημέρα για τις υπόλοιπες 27 ημέρες. Χορηγός της μελέτης είναι το Montreal Heart Institute και το κύριο τελικό σημείο της θα είναι τα ποσοστά θανάτων και η ανάγκη νοσηλείας λόγω της μόλυνσης από τον COVID-19 στις πρώτες 30 ημέρες από τη λήψη του φαρμάκου. Επικεφαλής

των ερευνητών θα είναι ο δρ Jean-Claude Tardif από το Montreal Heart Institute. Το φάρμακο έχει ήδη αρχίσει να χορηγείται και σε ασθενείς με κορωνοϊό στη χώρα μας, στο πλαίσιο μελέτης που θα συμπεριλάβει 300 ασθενείς. Υπεύθυνος της μελέτης στη χώρα μας είναι ο καθηγητής καρδιολογίας Σπύρος Δευτεραίος. Μέχρι σήμερα, έχει φανεί ότι ο νέος ιός έχει, εκτός των άλλων, αυξημένη καρδιοτοξικότητα, η οποία είναι δυνατόν να προληφθεί με τη χορήγηση της κολχικίνης.

Πώς ο κορωνοϊός μολύνει τα κύτταρά μαςΠοια φάρμακα μπορεί να προστατεύουν

έα έρευνα παρέχει βασικές γνώσεις στους επιστήμονες για το ποιο είναι το πρώτο βήμα της μόλυνσης από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2, πώς γίνεται η είσοδος του ιού στα κύτταρά μας, και προσδιορίζει πιθανούς στόχους για την ανάπτυξη φαρμάκων τα οποία θα εμποδίζουν τη μόλυνση. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Cell. Γενικά, είναι γνωστό ότι η είσοδος των κορωνοϊών στα κύτταρά μας εξαρτάται από την πρόσδεση των πρωτεϊνών (S) της ακτίνας τους σε υποδοχείς στα κύτταρά μας. Γίνεται φανερό ότι αν γνωρίζουμε ποιοι είναι οι υποδοχείς, είναι δυνατόν να βρούμε φάρμακα, ώστε να εμποδίσουμε τη μόλυνση. Στη νέα μελέτη, λοιπόν, οι ερευνητές βρή-

καν ότι το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης II (ACE2) είναι ο κυτταρικός υποδοχέας για τον ιό και πως η πρωτεάση σερίνης TMPRSS2 είναι υπεύθυνη για την προεπεξεργασία της πρωτεΐνης S του νέου ιού. Το πιο ενδιαφέρον, λοιπόν, είναι ότι υπάρχει εγκεκριμένο φάρμακο (camostat mesylate) που αναστέλλει τη συγκεκριμένη πρωτεάση σερίνης TMPRSS2 και ήδη έχει βρεθεί, σε μια μικρή μελέτη, ότι μπορεί να βοηθήσει στη μάχη κατά του SARS-CoV-2. Ακόμη, υπάρχουν εγκεκριμένα μονοκλωνικά αντισώματα (baricitinib και ruxolitinib), τα οποία στοχεύουν τους ACE2 και ήδη ξεκίνησαν δοκιμές για να δουν πώς δρουν κατά του κορωνοϊού.

ΕΡΕΥΝΑ

Κλινικές μελέτες για αντικαρκινικά φάρμακα

Μια κατηγορία φαρμάκων που θα δοκιμαστούν σε αρρώστους με COVID-19 αφορά φάρμακα που δρουν στην ανοσολογική σύναψη

έχρι τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές υπήρχαν καταχωρισμένες 17 κλινικές μελέτες που αφορούν σε γνωστά αντικαρκινικά φάρμακα και αξιολογούνται για την αντιμετώπιση των επιπλοκών του COVID-19. Πρόκειται κυρίως για στοχευμένες θεραπείες που δρουν μέσω ρύθμισης ή καταστολής του ανοσοποιητικού συστήματος ή αναστέλλουν απευθείας ορισμένες από τις σημαντικές κυτταροκίνες που εμπλέκονται στη λεγόμενη «καταιγίδα των κυτταροκινών», που εκδηλώνεται σε ορισμένους ασθενείς που νοσούν βαριά από COVID-19. Τα αντικαρκινικά φάρμακα που δοκιμάζονται είναι: Ο αναστολέας της πρωτεΐνης BTK acalabrutinib (NCT04346199) χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση λεμφωμάτων (χρόνιας λεμφογενούς λευχαιμίας, του λεμφώματος από κύτταρα του μανδύα, της μακροσφαιριναιμίας του Waldenström), και σύντομα ξεκινά η μελέτη σε βαριά πάσχοντες από COVID-19. Τ ο φάρμακο ruxolitinib είναι ένας αναστολέας του μονοπατιού σηματοδότησης JAK-STAT που παίζει σημαντικό ρόλο στην αντίδραση του ανοσοποιητικού σε αυτοάνοσα νοσήματα αλλά και σε εκδηλώσεις αιματολογικών κακοηθειών, όπως είναι η μυελοΐνωση. Παρόμοια φάρμακα με το ruxolitinib χρησιμοποιούνται και στην αντιμετώπιση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας. Η αποτελεσματικότητα του ruxolitinib θα διερευνηθεί σε 4 διαφορετικές κλινικές μελέτες (NCT04348071, NCT04334044, NCT04331665, NCT04338958).  Το siltuximab είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα το οποίο αναστέλλει την ιντερλευκίνη -6, μια κυτταροκίνη που φαίνεται ότι είναι σημαντική στην εκδήλωση της υπεραντίδρασης του ανοσοποιητικού τόσο στον COVID-19 όσο και σε άλλα νοσήματα. Το siltuximab χρησιμοποιείται στη θεραπεία της νόσου του Castleman και σε δύο διαφορετικές κλινικές μελέτες (NCT04329650, NCT04330638) αξιολογείται η δραστικότητά του σε αρρώστους με σοβαρές επιπλοκές του COVID-19.  Ένα άλλο φάρμακο που χρησιμοποιείται

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

στην Ογκολογία τα τελευταία χρόνια για την αντιμετώπιση πολλών μορφών καρκίνου, όπως είναι ο καρκίνος του παχέος εντέρου, του πνεύμονα, του νεφρού και των ωοθηκών, είναι το bevacizumab. Το μονοκλωνικό αυτό αντίσωμα δεσμεύει τον παράγοντα VEGF, που είναι μια αγγειογενετική κυτταροκίνη που συμμετέχει στη διαδικασία δημιουργίας νέων αγγείων στους φυσιολογικούς ιστούς, και στον καρκινικό όγκο, αλλά συμμετέχει και στη διαδικασία της φλεγμονής και αυξάνει τη διαπερατότητα των αγγείων και των τριχοειδών στη φλεγμονή. Το bevacizumab μπορεί να μειώσει τα επίπεδα του VEGF που αυξάνονται στην υποξία (χαμηλό οξυγόνο), τη σοβαρή φλεγμονή, και φαίνεται να αυξάνονται υπερβολικά στο μολυσμένο από τον SARS-CoV-2 επιθήλιο της αναπνευστικής οδού. Ενδεχομένως, το bevacizumab να καταστέλλει το οίδημα στους πνεύμονες σε ασθενείς με COVID-19 και δοκιμάζεται σε 3 κλινικές μελέτες (NCT04305106, NCT04344782, NCT04275414). Η θαλιδομίδη είναι ένα παλιό φάρμακο που έχει δείξει ότι αναστέλλει τη δημιουργία νέων αγγείων (αντι-αγγειογενετικός παράγοντας), αλλά μπορεί και να τροποποιεί και να ρυθμίζει την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Η θαλιδομίδη, για περισσότερα από 20 χρόνια, χρησιμοποιείται στη θεραπεία του πολλαπλού μυελώματος και η πιθανή αποτελεσματικότητά της σε αρρώστους με COVID-19 είναι υπό διερεύνηση σε 2 κλινικές μελέτες (2 studies: NCT04273529, NCT04273581).  Το imatinib είναι η πρώτη στοχευμένη θεραπεία για την αντιμετώπιση της χρόνιας μυελογενούς λευχαιμίας, η οποία άλλαξε δραματικά τον τρόπο αντιμετώπισης και την πρόγνωση αυτής της νόσου εδώ και περίπου 20 χρόνια. Το imatinib δοκιμάζεται σε μια κλινική μελέτη (NCT04346147), καθώς έχει δείξει αντιιικές ιδιότητες σε πρώιμα στάδια μόλυνσης από τον SARS-CoV και τον MERSCoV, δύο ιών συγγενικών με τον SARSCoV-2, ενώ επιπλέον είναι πιθανόν να ελαττώνει τη φλεγμονή, τη διαπερατότητα των ενδοθηλίων και το πνευμονικό οίδημα.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Μια κατηγορία φαρμάκων που θα δοκιμαστούν σε αρρώστους με COVID-19 αφορά φάρμακα που δρουν στην ανοσολογική σύναψη, στη σύνδεση δηλαδή κυττάρων του ανοσοποιητικού με τον στόχο τους. Τα καρκινικά κύτταρα εκφράζουν στην επιφάνειά τους πρωτεΐνες που αναστέλλουν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού (συγκεκριμένα τα Τ-λεμφοκύτταρα) και τα «εξαντλούν». Μονοκλωνικά αντισώματα (όπως το nivolumab) που παρεμποδίζουν τη σύνδεση των αναστολέων με τα T-λεμφοκύτταρα ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό έναντι των καρκινικών κυττάρων και χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα, του νεφρού, της ουροδόχου κύστης, του μελανώματος κ.ά. Ανάλογοι μηχανισμοί πιθανόν να οδηγούν σε εξάντληση και απορρύθμιση τα κύτταρα του ανοσοποιητικού κατά τη λοίμωξη με SARS-CoV-2. Όμως, τα φάρμακα που εμποδίζουν αυτήν την αναστολή από τα καρκινικά κύτταρα, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να προκαλέσουν υπερβολικές αντιδράσεις του ανοσοποιητικού. Παρ’ όλα αυτά, η ασφάλειά τους και η αποτελεσματικότητά τους θα διερευνηθούν, σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα που αναστέλλουν τις κυτταροκίνες, σε 4 κλινικές μελέτες (NCT04343144, NCT04333914, NCT04333914, NCT04268537).

Ποιες άλλες ουσίες μελετώνται R egeneron Pharmaceuticals Η Regeneron κατασκευάζει ανθρώπινα αντισώματα από γενετικά τροποποιημένους ποντικούς. Η εταιρεία έχει ανοσοποιήσει τα ιδιόκτητα ποντίκια που παράγουν αντισώματα με ένα αβλαβές ανάλογο του νέου κορωνοϊού, δημιουργώντας πιθανές θεραπείες για τη μόλυνση. Η Regeneron σχεδιάζει να επιλέξει τα δύο πιο ισχυρά αντισώματα και να προωθήσει το κοκτέιλ σε μελέτες στον άνθρωπο μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού. Την τελευταία φορά που η Regeneron ξεκίνησε αυτή τη διαδικασία, κατά τη διάρκεια της επιδημίας Ebola του 2015, κατάφερε να φτιάξει ένα κοκτέιλ που σχεδόν διπλασίασε τα ποσοστά επιβίωσης για τους ασθενείς που έλαβαν θεραπεία.

μόλυνση από κορωνοϊό. Χρησιμοποιώντας ένα δείγμα αίματος από έναν επιζώντα από κορωνοϊό, η AbCellera ταυτοποίησε πάνω από 500 αντισώματα που θα μπορούσαν να προστατεύσουν από τον ιό. Τώρα συνεργάζεται με τη Lilly για να εντοπίσει ποια είναι τα πιο ισχυρά. Οι δύο εταιρείες επιδιώκουν να έχουν μια θεραπεία έτοιμη για δοκιμές σε ανθρώπους μέσα στους επόμενους 4 μήνες. Ε ταιρεία Takeda Η ιαπωνική εταιρεία Takeda εργάζεται για μια θεραπεία που προέρχεται από το αίμα ανθρώπων που έχουν ήδη μολυνθεί από τον κορωνοϊό. Η εταιρεία αντλεί αίμα από επιζώντες από κορωνοϊό, συλλέγοντας το πλάσμα και κατόπιν απομονώνοντας τα προστατευτικά αντισώματα που κράτησαν αυτούς τους ασθενείς ζωντανούς. Δεν είναι μια νέα ιδέα. Οι μεταγγίσεις αίματος έχουν χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση των ιογενών εκδηλώσεων από τουλάχιστον την ισπανική πανδημία γρίπης του 1918. Σύμφωνα με την εταιρεία, η θεραπεία θα μπορούσε να είναι διαθέσιμη στους ασθενείς σε 12 με 18 μήνες. V ir Biotechnology Η αμερικανική εταιρεία Vir Biotechnology έχει απομονώσει αντισώματα από ανθρώπους που επιβίωσαν στον SARS, έναν συγγενή του νέου ιού, και εργάζεται για να καθορίσει αν μπορεί να θεραπεύσει τη λοίμωξη. Συνεργάζεται με την κινεζική εταιρεία WuXi Biologics, αλλά παραμένει άγνωστο το πότε θα έχουν τα προϊόντα έτοιμα για ανθρώπινη δοκιμή. Η εταιρεία συνεργάζεται και με την Alnylam Pharmaceuticals για την ανάπτυξη θεραπειών.•••

Ε ταιρεία Eli Lilly Η Eli Lilly έχει συνεργαστεί με μια καναδική εταιρεία που ονομάζεται AbCellera για να αναπτύξει θεραπείες αντισωμάτων για τη

ΕΡΕΥΝΑ

Η «κούρσα» ανακάλυψης εμβολίου Ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του τοπίου ανάπτυξης εμβολίου για τον COVID-19 είναι το μεγάλο φάσμα των τεχνολογιών που αξιολογούνται Δεκάδες ερευνητικές ομάδες σε όλο τον κόσμο αγωνίζονται για να δημιουργήσουν ένα εμβόλιο, καθώς οι περιπτώσεις COVID-19 συνεχίζουν να αυξάνονται. Οι έρευνες αφορούν διαφορετικούς τύπους εμβολίων, που αναπτύσσονται από νέες τεχνολογίες, οι οποίες όχι μόνο είναι ταχύτερες από ό,τι τα παραδοσιακά εμβόλια, αλλά μπορεί να αποδειχθούν και πιο ισχυρές. Μερικοί μάλιστα ερευνητές μελετούν ακόμη και προσωρινά εμβόλια που μπορούν να προστατεύουν την υγεία των ανθρώπων για έναν μήνα ή δύο.

γενετικός κώδικας του νέου κορωνοϊού SARS-CoV-2 δημοσιεύθηκε στις 11 Ιανουαρίου, γεγονός που επέτρεψε την έναρξη ερευνών για την ανάπτυξη εμβολίων. Σε χρόνο-ρεκόρ, σχεδόν δύο μήνες αργότερα, μια αμερικανική εταιρεία, η Moderna, ήταν σε θέση να ξεκινήσει δοκιμές ενός εμβολίου. Αν όλα εξελιχθούν ομαλά, φαίνεται ό-

τι είναι πιθανό να υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο στις αρχές του 2021. Πρόκειται για ασύλληπτα μικρό χρονικό διάστημα αν λάβουμε υπόψη μας ότι η παραδοσιακή ανάπτυξη ενός εμβολίου απαιτεί, κατά μέσο όρο, πάνω από 10 χρόνια! Σύμφωνα με νέα του Nature, συνολικά, υπάρχουν 115 υποψήφια εμβόλια, από τα οποία 78 εμφανίζονται

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

ότι ανήκουν σε ενεργά πρωτόκολλα. Ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του τοπίου ανάπτυξης εμβολίου για τον COVID-19 είναι το μεγάλο φάσμα των τεχνολογιών που αξιολογούνται. Ανάμεσα στα άλλα, υπάρχουν εμβόλια DΝΑ και RNA, εμβόλια με ανοσοενισχυτικό, με ζωντανό εξασθενημένο ιό και άλλες μορφές με απενεργοποιημένο ιό.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Πολλές από αυτές τις τεχνολογίες δεν χρησιμοποιούνταν μέχρι σήμερα στην ανάπτυξη εμβολίων, αλλά προέρχονταν από την εμπειρία που έχει αποκτηθεί σε τομείς όπως η Ογκολογία. Ορισμένες τεχνολογίες εμβολίων μπορεί να ταιριάζουν καλύτερα σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά, οι έγκυες ή οι ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς. Ήδη, υπάρχουν 6 εμβόλια που αναφέρουν ότι ξεκίνησαν κλινικές δοκιμές φάσης 1:

Παρόλο που αρκετοί μεγάλοι πολυεθνικοί κατασκευαστές εμβολίων (όπως Janssen, Sanofi, Pfizer και GlaxoSmithKine) έχουν ασχοληθεί με την ανάπτυξη εμβολίων COVID-19, πολλοί από τους παραγωγούς είναι μικροί ή και άπειροι στην κατασκευή εμβολίων μεγάλης κλίμακας. Επομένως, σημειώνεται στο Nature, θα είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί ο συντονισμός της ικανότητας παραγωγής και προσφοράς εμβολίων και η ικανότητα ικανοποίησης της τεράστιας ζήτησης. Από τα 78 ενεργά πρωτόκολλα, τα 56

Εμβόλιο Εταιρεία Κατάσταση mRNA-1273 Ad5-nCoV ΙΝΟ-4800 LV-SMENP-DC Pathogen-specific aAPC BNT162

Moderna CanSino Biologicals Inovio Shenzhen Geno-Immune Medical Institute Shenzhen Geno-Immune Medical Institute BioNTech

Φάση 1 Φάση 1 Φάση 1 Φάση 1 Φάση 1 Φάση 1

(ποσοστό 72%) αναπτύσσονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις και τα υπόλοιπα 22 (28%) πραγματοποιούνται από ακαδημαϊκούς, δημόσιους και άλλους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Το μεγαλύτερο μέρος της αναπτυξιακής δραστηριότητας του εμβολίου COVID-19 καταγράφεται στη Βόρεια Αμερική, με 36 πειραματικά εμβόλια (ποσοστό 46%), 14 εμβόλια στην Ευρώπη (18%), 14 στην Κίνα, και 14 στην Ασία εκτός της Κίνας. Οι εταιρείες που κάνουν έρευνες για εμβόλια αφορούν σε 19 χώρες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν, συνολικά, πάνω από τα τρία τέταρτα του παγκόσμιου πληθυσμού. Όπως σημειώνεται στο Nature, για να υλοποιηθεί η ανάπτυξη εμβολίου θα απαιτηθούν νέα μοντέλα ανάπτυξης εμβολίων, καινοτόμες κανονιστικές διαδικασίες, συντονισμός αρχών και επιχειρήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο και πρωτοποριακές τεχνικές στην παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων εμβολίων. Και, φυσικά, συνεννόηση με τις κυβερνήσεις ώστε η διανομή των εμβολίων να γίνει με δίκαιο τρόπο.

ΕΡΕΥΝΑ

Ποια είναι τα πιο σημαντικά εμβόλια Ε ταιρεία Moderna Therapeutics

Στάδιο: Φάση 1

H ομάδα ερευνητών του πανεπιστημίου της Οξφόρδης είχε προηγουμένως αναπτύξει ένα εμβόλιο για το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS), το οποίο έδειξε θετικά αποτελέσματα σε πρώιμες κλινικές δοκιμές

Η βιοτεχνολογική Moderna πέτυχε ένα νέο ρεκόρ, φτιάχνοντας ένα πειραματικό εμβόλιο μόλις 42 ημέρες μετά τον προσδιορισμό της αλληλουχίας του νέου κορωνοϊού. Η εταιρεία συνεργάζεται με τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας σε μια μελέτη που ξεκίνησε πρόσφατα με 45 εθελοντές. Το προϊόν της Moderna είναι ένας συνθετικός κλώνος αγγελιοφόρου RNA ή mRNA, σχεδιασμένος να πείσει τα κύτταρα του σώματος να παράγουν αντισώματα κατά του ιού. Η εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε το 2010, δεν έχει ακόμη κερδίσει την έγκριση της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ για οποιοδήποτε από τα φάρμακά της με τεχνολογία mRNA. Ε ταιρεία CanSino Biologics

Στάδιο: Φάση 1

Η κινεζική εταιρεία CanSino Biologics, με έδρα το Tianjin, βρίσκεται κοντά στη δοκιμή ενός νέου εμβολίου κορωνοϊού σε μια κλινική δοκιμή στην Κίνα. Η προσέγγιση του CanSino περιλαμβάνει τη λήψη ενός αποσπάσματος του γενετικού κώδικα του κορωνοϊού και την εμπλοκή του με έναν αβλαβή ιό, εκθέτοντας έτσι υγιείς εθελοντές στη νέα λοίμωξη και υποκινώντας την παραγωγή αντισωμάτων. Η εταιρεία δήλωσε ότι οι κινεζικές αρχές ενέκριναν τη δοκιμή, η οποία θα αρχίσει το συντομότερο δυνατό. Η CanSino διαθέτει στην αγορά ένα εμβόλιο για τον ιό Ebola στην Κίνα. Π ανεπιστήμιο Οξφόρδης

Στάδιο: Φάση 1

Ξεκίνησε στις 23 Απριλίου στη Βρετανία η κλινική δοκιμή νέου εμβολίου κατά του SARS-CoV-2 σε ανθρώπους. Το εμβόλιο έχει αναπτυχθεί από ερευνητές του πανεπιστημίου της Οξφόρδης και θα δοκιμαστεί σε 510 υγιείς εθελοντές. Η έναρξη της δοκιμής ανακοινώθηκε από τον ίδιο τον υπουργό Υγείας της Βρετανίας, Matt Hancock, ο οποίος υποσχέθηκε κυβερνητική χρηματοδότηση ύψους 20 εκατ. λιρών. Ακόμη, υποσχέθηκε ότι θα δοθούν επιπλέον 22,5 εκατ. λίρες για τη χρηματοδότηση μιας δοκιμής φάσης 2 ενός άλλου εμβολίου που αναπτύσσεται από το Imperial College του Λονδίνου, που αναμένεται να ξεκινήσει τον Ιούνιο. Το πρόγραμμα εμβολίων της Οξφόρδης

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

διευθύνεται από τους καθηγητές Sarah Gilbert, επικεφαλής της ομάδας, και Andrew Pollard. Η ομάδα ξεκίνησε να εργάζεται για τον σχεδιασμό ενός εμβολίου κορωνοϊού στις 10 Ιανουαρίου και το πειραματικό εμβόλιο που αναπτύχθηκε αρχικά στο Ινστιτούτο Jenner βασίζεται σε έναν φορέα αδενοϊού χιμπατζή, ChAdOx1. Η ίδια ομάδα ερευνητών είχε προηγουμένως αναπτύξει ένα εμβόλιο για το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS), το οποίο έδειξε θετικά αποτελέσματα σε πρώιμες κλινικές δοκιμές. Η ανάπτυξη εμβολίων διαρκεί συνήθως περισσότερο από 5 χρόνια, αλλά οι βρετανικές αρχές έχουν επιταχύνει τις διαδικασίες, ώστε να προχωρήσει ταχύτητα το πρόγραμμα ανάπτυξης, λαμβάνοντας παράλληλα μέτρα προετοιμασίας για τη μαζική παραγωγή εμβολίων, όταν κάποιο εγκριθεί. Ε ταιρεία Arcturus Therapeutics

Στάδιο: Προκλινικό

Το Arcturus Therapeutics πραγματοποιεί έρευνα για ένα εμβόλιο που βασίζεται στην επεξεργασία του RNA του ιού. Η εταιρεία σχεδιάζει να πάρει έναν ιό RNA που έχει επεξεργαστεί για να κωδικοποιήσει πρωτεΐνες που θα προστατεύουν από τη μόλυνση και θα το ενσωματώσουν σε ένα υγρό νανοσωματίδιο. Το εμβόλιο αναπτύσσεται σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Duke, υπόσχεται καλύτερη ανοσοαπόκριση σε χαμηλότερη δόση από ό,τι οι ανταγωνιστικές προσεγγίσεις mRNA, σύμφωνα με την εταιρεία. Το εμβόλιο παραμένει σε προκλινική ανάπτυξη και η Arcturus έχει υποσχεθεί να ξεκινήσει μια δοκιμή σε ανθρώπους το συντομότερο δυνατό. Ε ταιρεία BioNTech

Στάδιο: Φάση 1

Η BioNTech της Γερμανίας εργάζεται για ένα εμβόλιο mRNA για τον νέο κορωνοϊό. Όπως και οι ανταγωνιστές της, η εταιρεία χρησιμοποιεί κλώνους mRNA για να προωθήσει την παραγωγή προστατευτικών αντισωμάτων. Η κινεζική Fosun Pharma της Σαγκάης υπέγραψε συμφωνία για την εμπορία του εμβολίου της BioNTech στην Κίνα, αν τελικά εγκριθεί. Η Pfizer συμφώνησε να συμβάλει στην ανάπτυξη του εμβολίου στον υπόλοιπο κόσμο. Οι δοκιμές

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

σε ανθρώπους ξεκίνησαν στις αρχές Μαΐου σε Γερμανία και ΗΠΑ. Από την πλευρά της BioNTech, θα αξιοποιηθούν οι ιδιόκτητες πλατφόρμες των mRNA εμβολίων, ενώ από την πλευρά της Pfizer, η ευρεία τεχνογνωσία στην έρευνα και ανάπτυξη εμβολίων, οι δυνατότητες στον τομέα της κανονιστικής συμμόρφωσης και το παγκόσμιο δίκτυο παρασκευής και διανομής της. Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, η Pfizer θα καταβάλει στην BioNTech προκαταβολή ύψους 185 εκατ. δολ., που θα περιλαμβάνει την καταβολή σε μετρητά 72 εκατ. δολ. και συμμετοχική επένδυση ύψους 113 εκατ. δολαρίων. Ακόμη, μπορεί να λάβει μελλοντικές τμηματικές πληρωμές ύψους έως 563 εκατ. δολαρίων. Ε ταιρεία CureVac

Στάδιο: Προκλινικό

Όπως και η εταιρεία Moderna, η CureVac χρησιμοποιεί τεχνητό mRNA για να υποκινήσει την παραγωγή πρωτεϊνών. Και, όπως και η Moderna, πήρε επιχορήγηση από το μη κερδοσκοπικό ίδρυμα Coalition for Epidemic Preparedness Innovations για να εφαρμόσει την τεχνολογία της κατά του SARS-CoV-2. Η CureVac δήλωσε ότι αναμένει να έχει έτοιμο υποψήφιο για δοκιμές σε ζώα μέχρι τον Απρίλιο, με σκοπό να ξεκινήσει μια κλινική μελέτη φέτος το καλοκαίρι. Η εταιρεία συνεργάζεται επίσης με τη CEPI σε μια φορητή τεχνολογία κατασκευής mRNA, η οποία θεωρητικά θα επέτρεπε στους εργαζομένους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης να παράγουν γρήγορα εμβόλια για να ανταποκριθούν στην περιοχή της επιδημίας. Ε ταιρεία GlaxoSmithKline

Στάδιο: Προκλινικό

Η GlaxoSmithKline, ένας από τους μεγαλύτερους κατασκευαστές εμβολίων παγκοσμίως, δανείζει την τεχνολογία της σε μια κινεζική εταιρεία βιοτεχνολογίας που εργάζεται σε εμβόλιο κορωνοϊού. Σύμφωνα με μια συμφωνία που υπογράφτηκε τον περασμένο μήνα, η GSK παρέχει τα ιδιόκτητα ανοσοενισχυτικά της –τα συστατικά που ενισχύουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων– στην εταιρεία Clover Biopharmaceuticals, μια ιδιωτική εταιρεία με έδρα το Chengdu. Η εταιρεία δεν έχει ανακοινώσει πότε αναμένει να προχωρήσει σε ανθρώπινες δοκιμές. Ξεχωριστά, η GSK δανείζει την επιστημονική της εμπειρία στη CEPI.

 Εταιρεία Inovio Pharmaceuticals

Στάδιο: Φάση 1

Χάρη στη χρηματοδότηση από τη CEPI, η Inovio αναπτύσσει ένα εμβόλιο DNA που πιστεύει ότι μπορεί να παράγει προστατευτικά αντισώματα και να βοηθά τους ασθενείς όσον αφορά τη μόλυνση. Η εταιρεία συνεργάζεται με την κινεζική εταιρεία Beijing Advaccine Biotechnology στην προκλινική φάση ενός εμβολίου που ονομάζεται INO-4800. Η εταιρεία αναμένει να προχωρήσει σε κλινικές δοκιμές τον Απρίλιο και έχει υποσχεθεί να κατασκευάσει φέτος 1 εκατομμύριο δόσεις του υποψήφιου εμβολίου της. Ε ταιρεία Sanofi

Στάδιο: Προκλινικό

Η Sanofi, η οποία έχει αναπτύξει με επιτυχία εμβόλια για κίτρινο πυρετό και διφθερίτιδα, συνεργάζεται με την BARDA για ένα εμβόλιο κατά του κορωνοϊού. Η προσέγγιση του Sanofi περιλαμβάνει τη λήψη μερικών κομματιών από το DNA του κορωνοϊού και την ανάμειξή του με γενετικό υλικό από έναν ακίνδυνο ιό, δημιουργώντας μια χίμαιρα που μπορεί να προκαλέσει το ανοσοποιητικό σύστημα χωρίς να αρρωστήσει τους ασθενείς. Η Sanofi αναμένει να έχει υποψήφιο εμβόλιο για δοκιμή στο εργαστήριο εντός 6 μηνών και θα μπορούσε να είναι έτοιμος να δοκιμάσει ένα εμβόλιο στους ανθρώπους εντός ενός έτους έως 18 μηνών. Ε ταιρεία Johnson & Johnson

Στάδιο: Προκλινικό

Η Johnson & Johnson, η οποία στο παρελθόν έχει ανταποκριθεί σε κρούσματα των ιών Ebola και Zika, μελετά την ανάπτυξη ενός εμβολίου που θα εισάγει στους ασθενείς μια απενεργοποιημένη εκδοχή του ιού, προκαλώντας μια ανοσοαπόκριση χωρίς να προκαλέσει μόλυνση. Οι ανθρώπινες δοκιμές θα μπορούσαν να ξεκινήσουν μέχρι τον Νοέμβριο.

Η Pfizer θα καταβάλει στην BioNTech προκαταβολή ύψους 185 εκατ. δολ., που θα περιλαμβάνει την καταβολή σε μετρητά 72 εκατ. δολ. και συμμετοχική επένδυση ύψους 113 εκατ. δολαρίων

ΕΡΕΥΝΑ

Ενθαρρυντική ανακάλυψη

Σημαντική συμφωνία της AstraZeneca

έα μελέτη Βρετανών επιστημόνων δείχνει ότι η «θωράκιση» του νέου κορωνοϊού είναι σχετικά ασθενέστερη σε σχέση με άλλους ιούς. Η ανακάλυψή της πολλαπλασιάζει τις ελπίδες για την ανάπτυξη ενός εμβολίου για τον COVID-19 τους επόμενους μήνες. Η μελέτη διενεργήθηκε από ερευνητές του πανεπιστημίου Southampton, οι οποίοι δημιούργησαν ένα μοντέλο του ιού SARS-CoV-2. Το μοντέλο εμφανίζει τον κορωνοϊό να έχει αρκετές ακίδες, που προεξέχουν από την επιφάνειά του, γεγονός που του επιτρέπει να προσκολλάται και να εισέρχεται στα κύτταρα στο ανθρώπινο σώμα. Ο καθηγητής Max Crispin, ο οποίος είναι επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας,

ο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, που πρόσφατα ξεκίνησε δοκιμές σε ανθρώπους ενός πειραματικού εμβολίου για τον νέο ιό, ανακοίνωσε ότι ήρθε σε συμφωνία με τη μεγάλη βρετανική φαρμακοβιομηχανία AstraZeneca για την ανάπτυξη, παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα και διανομή του εμβολίου. Με βάση τη συμφωνία, η Βρετανία αποκτά δικαίωμα να έχει πρώτη πρόσβαση στο νέο εμβόλιο αν οι δοκιμές είναι επιτυχείς, και η AstraZeneca αναλαμβάνει να συνεργαστεί με άλλους παρόχους σε παγκόσμιο επίπεδο για τη διανομή του σε όλο τον κόσμο, ειδικά σε χώρες μεσαίου ή χαμηλού εισοδήματος. Η συμφωνία τίθεται άμεσα σε ισχύ, ενώ οι τελικοί όροι της θα οριστικοποιηθούν τις επόμενες εβδομάδες. Προφανώς, η εμπλοκή μιας μεγάλης φαρμακοβιομηχανίας αποτελεί εγγύηση ότι αν το εμβόλιο αποδειχθεί ασφαλές και αποτελεσματικό, θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί γρήγορα σε όλο τον κόσμο. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν να συνεργα-

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

εξήγησε ότι οι ακίδες είναι επικαλυμμένες με σάκχαρα που ονομάζονται γλυκάνες, οι οποίες κρύβουν τις ιικές πρωτεΐνες τους, έτσι ώστε να αποφεύγουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα. «Με την επικάλυψή τους με σάκχαρα, οι ιοί είναι σαν ένας λύκος να φοράει προβιά ενός προβάτου», δήλωσε ο καθηγητής. Το πιο σημαντικό εύρημα των ερευνητών είναι ότι ο νέος κορωνοϊός δεν έχει τόσο πυκνή «θωράκιση» με γλυκάνες σε σχέση με άλλους ιούς. Για παράδειγμα ο ιός HIV χρησιμοποιεί ένα πυκνό στρώμα γλυκανών ως «ασπίδα». Ο καθηγητής Crispin εξήγησε ότι «χαμηλότερη θωράκιση» σημαίνει ότι υπάρχουν λιγότερα εμπόδια για το ανοσοποιητικό σύστημα να εξουδετερώσει τον ιό με αντισώματα.

στούν σε μη κερδοσκοπική βάση στη διάρκεια της πανδημίας και με την κάλυψη μόνο του κόστους παραγωγής και διανομής. Το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και η θυγατρική του εταιρεία Vaccitech, που κατέχει τα δικαιώματα της πλατφόρμας του εμβολίου, δεν θα λάβουν αμοιβή στη διάρκεια της πανδημίας. Όσα κονδύλια λάβει το πανεπιστήμιο από τα δικαιώματα θα επανεπενδυθούν στην ιατρική έρευνα και, ανάμεσα στα άλλα, στη δημιουργία ενός νέου ερευνητικού κέντρου για την πανδημική προετοιμασία (Pandemic Preparedness and Vaccine Research Centre). Το κέντρο αναπτύσσεται σε συνεργασία με την AstraZeneca. Είναι η πρώτη συμφωνία που δημιουργείται από τη στιγμή που η βρετανική κυβέρνηση ξεκίνησε την ομάδα Vaccines Taskforce, με στόχο την ανακάλυψη, δοκιμή και χρήση εμβολίου για τον νέο ιό. Η κυβέρνηση ενέκρινε χρηματοδότηση 20 εκατ. λιρών για την έρευνα στο τμήμα εμβολίων του πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Πώς αναπτύσσεται η ανοσία μέσω εμβολίων;

ο ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού αναγνωρίζει τα παθογόνα, όπως για παράδειγμα τον κορωνοϊό SARSCoV-2, ως «ξένους» οργανισμούς. Όταν ο ιός μολύνει τα κύτταρα του ξενιστή (δηλαδή του ανθρώπου), πολλαπλασιάζεται και παράγει νέα ιικά σωμάτια, τα οποία αναγνωρίζονται από το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο στη συνέχεια επάγει ανοσιακή απόκριση μέσω ανάπτυξης αντισωμάτων. Τα αντισώματα αλληλεπιδρούν ειδικά με πρωτεΐνες (αντιγόνα) του ιού, εμποδίζο-

ντας την περαιτέρω μόλυνση κυττάρων του ξενιστή, ενώ μέσω της ενεργοποίησης κυτταροτοξικών κυττάρων καταστρέφονται τα ανθρώπινα κύτταρα που έχουν μολυνθεί από τον ιό, οπότε δεν μπορούν να παραχθούν νέα ιικά σωματίδια. Έτσι, ο «εισβολέας» εξοντώνεται. Τα Β και Τ κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήματος που αναγνωρίζουν ειδικά το παθογόνο έχουν (συνήθως) μεγάλη διάρκεια ζωής και αποτελούν τα λεγόμενα «κύτταρα μνήμης» που προσφέρουν ανοσία.

5-15% πιθανότητες να έχουμε εμβόλιο σε 5 χρόνια

υχνά λέγεται ότι το αργότερο σε 18 μήνες θα έχουμε διαθέσιμο εμβόλιο έναντι του SARS-CoV-2. Όμως, ανάλυση με τεχνητή νοημοσύνη, που έγινε στα προγράμματα ανάπτυξης των δύο πιο ελπιδοφόρων εμβολίων, έδειξε ότι θα χρειαστούν 5 χρόνια για την πλήρη τους ανάπτυξη. Και κανένα από τα δύο δεν έχει πολλές πιθανότητες επιτυχίας! Η ανάλυση έγινε από την εταιρεία Clarivate με μια εφαρμογή που αποκαλείται Cortellis Analytics. Η πιθανότητα επιτυχίας του εμβολίου mRNA-1273 της Moderna είναι μόλις 5% και ο χρόνος που απαιτείται είναι 5,2 χρόνια! Το εμβόλιο INO-4800 της Inovio έχει πιθανότητες 15% και πιθανό χρόνο 5,5 χρόνια. Παράλληλα, ένας γνωστός Αμερικανός αναλυτής που ασχολείται με τη βιοτεχνολογία εκτιμά ότι δεν είναι δυνατόν να έχουμε ανοσία αγέλης με κάποιο εμβόλιο πριν το 2024! Πρόκειται για τον Geoffrey Porges, ο οποίος είναι διευθυντής του τμήματος Therapeutics Research της εταιρείας αναλύσεων Leerink Partners LLC. Η ανάλυσή του φέρει τον σκωπτικό τίτλο: “Sober Up! 25 Reasons Not to Count on COVID Vaccine for Herd Immunity in 1-2 years”. Σε ένα εκτενές κείμενο 25 σελίδων, παρουσιάζει 25 λόγους για τους οποίους θεωρεί απίθανο να υπάρξει διαθέσιμο ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο σε 18 μήνες, όπως λένε οι περισσότεροι. Ο Porges αναφέρει ότι 10 από τα ευρέως χρησιμοποιούμενα εμβόλια χρειάστηκαν από 10 έως και 100 χρόνια από την ανακάλυψη του παθογόνου μέχρι την κυ-

κλοφορία του εμβολίου. Για πολλά από τα νεότερα εμβόλια, οι αρχικές μελέτες χρειάστηκαν περισσότερο από 3,5 χρόνια. Κατά τον Αμερικανό αναλυτή, δεν είναι μόνο ο χρόνος που απαιτείται για τις κλινικές δοκιμές και την έγκριση. Υποστηρίζει ότι χρειάζεται αρκετός χρόνος για να γίνει εφικτή η μαζική παραγωγή δεκάδων εκατομμυρίων δόσεων εμβολίου και ο μαζικός εμβολιασμός του 70-80% του παγκόσμιου πληθυσμού, ώστε να επιτευχθεί η περιβόητη ανοσία αγέλης. Συμπερασματικά, εκτιμά ότι ακόμη κι αν σταθούμε τυχεροί και επιταχυνθούν όλες οι διαδικασίες έρευνας και ανάπτυξης, δεν είναι δυνατόν να πετύχουμε μαζική παραγωγή και εμβολιασμό του πληθυσμού νωρίτερα από το 2023-2024.

Ανάλυση με τεχνητή νοημοσύνη που έγινε στα προγράμματα ανάπτυξης των δύο πιο ελπιδοφόρων εμβολίων έδειξε ότι θα χρειαστούν 5 χρόνια για την πλήρη ανάπτυξή τους

ΕΡΕΥΝΑ

Ποια είδη εμβολίων υπάρχουν (*)

Η Το αδρανές ιικό αντιγόνο δεν θα προκαλέσει νόσο, αλλά θα ενεργοποιήσει το ανοσοποιητικό μας σύστημα προκειμένου να αναγνωρίζει άμεσα τον ιό

βασική αρχή όλων των εμβολίων είναι να εκθέσουν τον οργανισμό σε ένα αδρανές ιικό αντιγόνο, το οποίο φυσικά δεν θα προκαλέσει νόσο, αλλά θα ενεργοποιήσει το ανοσοποιητικό μας σύστημα προκειμένου να αναγνωρίζει άμεσα τον ιό (σαν να υπήρχε προηγούμενη μόλυνση) και να τον αδρανοποιεί. Υπάρχουν αρκετές διαφορετικές τεχνολογίες ανάπτυξης εμβολίων: Ε μβόλια νουκλεϊκών οξέων

(DNA, RNA)

Τα εμβόλια που βασίζονται σε γενετικό υλικό (RNA ή DNA) του ιού είναι ασφαλή και σχετικά εύκολο να αναπτυχθούν. Η παραγωγή τους βασίζεται στη σύνθεση γενετικού υλικού του ιού, το οποίο κωδικοποιεί για ένα ιικό αντιγόνο. Το γενετικό υλικό, στη συνέχεια, εισάγεται σε ανθρώπινα κύτταρα, τα οποία παράγουν το ιικό αντιγόνο κινητοποιώντας το ανοσοποιητικό σύστημα. Να σημειωθεί ότι, προς το παρόν, κανένα από τα υφιστάμενα εγκεκριμένα εμβόλια δεν έχει βασιστεί σε αυτήν την τεχνολογία. Με την ανάπτυξη αυτού του τύπου εμβολίου δραστηριοποιούνται τουλάχιστον 20 ομάδες διεθνώς.  Εμβόλια που βασίζονται σε ιι-

κούς φορείς

Σε αυτήν την τεχνολογία παραγωγής εμβολίων χρησιμοποιείται ως φορέας ένας ιός, όπως της ιλαράς, ή ο αδενοϊός, που είναι γενετικά τροποποιημένος, ώστε να παράγει πρωτεΐνες (αντιγόνα) του κορωνοϊού. Αυτοί οι ιοί είναι εξασθενημένοι και δεν προκαλούν νόσο. Υπάρχουν δύο τύποι τέτοιων φορέων: 1) αυτοί που μπορούν να πολλαπλασιάζονται στα κύτταρα του ξενιστή και 2) αυτοί που δεν μπορούν να πολλαπλασιαστούν, γιατί βασικά τους γονίδια έχουν απενεργοποιηθεί. Σε αυτήν την κατηγορία εμβολίων ενεργοποιούνται 25 ομάδες. Ιικοί φορείς που μπορούν να πολλαπλασιαστούν σε ανθρώπινα κύτταρα (π.χ. εξασθενημένος ιός ιλαράς) Παράδειγμα τέτοιου εμβολίου είναι το πρόσφατα εγκεκριμένο εμβόλιο έναντι του ιού του Εbola. Αυτά τα εμβόλια είναι ασφαλή

και προκαλούν ισχυρή ανοσιακή απάντηση, αν και ενδεχόμενη ανοσία στον φορέα (π.χ. στον ιό της ιλαράς) μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Ιικοί φορείς που δεν πολλαπλασιάζονται (π.χ. εξασθενημένος αδενοϊός) Προς το παρόν, κανένα υφιστάμενο εγκεκριμένο εμβόλιο δεν έχει βασιστεί σε αυτήν την τεχνολογία, η οποία χρησιμοποιείται εκτενώς σε γονιδιακή θεραπεία. Η χρήση ενισχυτών δόσης μπορεί να είναι απαραίτητη για να προκαλέσουν μακροχρόνια ανοσία.  Εμβόλια που βασίζονται σε ιικές

πρωτεΐνες

Εμβόλια που αφορούν σε χορήγηση ιικών πρωτεϊνών Τα «παραδοσιακά» αυτά εμβόλια βασίζονται στη χορήγηση ιικών πρωτεϊνών ή τμήματων ιικής πρωτεΐνης (αντιγόνων) στον άνθρωπο. Με αυτήν την κατηγορία εμβολίων ασχολούνται 28 ερευνητικές ομάδες διεθνώς, οι οποίες εστιάζονται στην εξωτερική πρωτεΐνη του ιού (spike) και συγκεκριμένα στο τμήμα της πρωτεΐνης που αλληλεπιδρά με τον υποδοχέα των κυττάρων του ξενιστή. Τα εμβόλια αυτά, προκειμένου να προκαλέσουν ικανοποιητική ανοσία, συνήθως απαιτούν τη συγχορήγηση ανοσο-ενισχυτικών και πιθανώς πολλές δόσεις χορήγησης. Παρόμοια εμβόλια είχαν αναπτυχθεί επιτυχώς κατά του ιού SARS-CoV (επιδημία SARS του 2003) σε πιθήκους, αλλά δεν έχουν δοκιμαστεί σε ανθρώπους. Εμβόλια που βασίζονται σε κενά ιικά σωματίδια που μοιάζουν με τον ιό Τα κενά ιικά σωμάτια που χρησιμοποιούνται σε αυτήν την κατηγορία εμβολίων προσομοιάζουν τη δομή του κορωνοϊού, αλλά δεν είναι μολυσματικά, επειδή δεν διαθέτουν γενετικό υλικό. Πέντε ομάδες εργάζονται σε εμβόλια αυτού του τύπου, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν ισχυρή ανοσιακή απάντηση, αλλά είναι σχετικά δύσκολο να παρασκευαστούν. Ε μβόλια που θα βασίζονται στον

ίδιο τον κορωνοϊό SARS-CoV-2

Τουλάχιστον 7 ερευνητικές ομάδες προσπα-

(*) Οι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής και του Τμήματος Βιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρης Παρασκευής, Ιωάννης Τρουγκάκος, Ευστάθιος Καστρίτης και Θάνος Δημόπουλος συνοψίζουν τα δεδομένα.

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

θούν να αναπτύξουν εμβόλιο στη βάση αυτής της επίσης «παραδοσιακής» τεχνολογίας, η οποία βασίζεται στη χρήση εξασθενημένων ή αδρανοποιημένων εκδοχών του κορωνοϊού. Πολλά υφιστάμενα εμβόλια (π.χ. έναντι της ιλαράς ή της ευλογιάς) έχουν βασιστεί σε αυτήν την τεχνολογία, αλλά χρειάζονται εκτεταμένες δοκιμές προκειμένου να κατοχυρωθεί η ασφάλειά τους. Στη βάση αυτών των τεχνολογιών αναφέρονται γενικά δύο κατηγορίες εμβολίων:

Εμβόλια που βασίζονται σε αδρανοποιημένο ιό Σε αυτόν τον τύπο εμβολίου, ο ιός χορηγείται αδρανοποιημένος στον οργανισμό. Η παραγωγή αυτών των μη μολυσματικών ιών απαιτεί μεγάλες αρχικές ποσότητες μολυσματικών ιικών σωματιδίων.

Εμβόλια που αφορούν σε εξασθενημένο ιό Ο ιός εξασθενεί συνήθως μέσω χορήγησης σε πειραματόζωα ή ανθρώπινα κύτταρα, όπου συσσωρεύει μεταλλαγές οι οποίες μειώνουν τη νοσηρότητά του. Στην παρούσα φάση, γίνεται προσπάθεια να εξασθενήσει ο κορωνοϊός μέσω κατευθυνόμενων γενετικών αλλαγών, που θα οδηγούν σε μειωμένη αποτελεσματικότητα παραγωγής ιικών πρωτεϊνών.

Πειραματικό εμβόλιο ήταν αποτελεσματικό σε πιθήκους!

ια πρώτη φορά, ένα από τα πολλά πειραματικά εμβόλια που αναπτύσσονται για τον νέο κορωνοϊό κατάφερε να προστατέψει πιθήκους. Το εμβόλιο έχει αναπτυχθεί από τη βιοτεχνολογική κινεζική εταιρεία Sinovac Biotech, η οποία έχει ξεκινήσει δοκιμές στους ανθρώπους από τις 16 Απριλίου. Το εμβόλιο βασίζεται στην παραδοσιακή τεχνολογία παρασκευής εμβολίων, δηλαδή αποτελείται από μια χημικά απενεργοποιημένη έκδοση του ιού. Οι ερευνητές της Sinovac Biotech έδωσαν δύο διαφορετικές δόσεις του εμβολίου σε συνολικά 8 πιθήκους και, τρεις εβδομάδες αργότερα, εισήγαγαν τον ιό SARS-CoV-2, που προκαλεί τον COVID-19, στους πνεύμονες των πιθήκων και κανένας δεν ανέπτυξε λοίμωξη. Σύμφωνα με τη σχετική δημοσίευση, δεν υπήρξαν προφανείς παρενέργειες στους πιθήκους και καλύτερη ανταπόκριση είχαν οι πίθηκοι στους οποίους δόθηκε η υψηλότερη δόση εμβολίου. Επτά ημέρες μετά τη χορήγηση του ιού στα ζώα, οι ερευνητές δεν μπορούσαν να τον εντοπίσουν στον φάρυγγα ή στους πνεύμονες σε κανένα από αυτά.

Τα αποτελέσματα αυτά «μας δίνουν μεγάλη εμπιστοσύνη» ότι το εμβόλιο θα λειτουργήσει και σε ανθρώπους, λέει ο Meng Weining, ανώτερος διευθυντής της Sinovac για θέματα εξωτερικών κανονιστικών υποθέσεων. Το θετικό με το εμβόλιο της κινεζικής εταιρείας είναι ότι δεν βασίζεται σε κάποια προηγμένη τεχνολογία και, συνεπώς, αν πετύχουν οι δοκιμές, η παραγωγή του μπορεί να γίνει και σε χώρες χωρίς εξελιγμένη τεχνολογία. Από την πλευρά του, ο Douglas Reed από το πανεπιστήμιο του Pittsburgh, που αναπτύσσει και δοκιμάζει εμβόλια για τη νόσο COVID-19 σε μελέτες πιθήκων, λέει ότι ο αριθμός των ζώων ήταν πολύ μικρός για να αποδώσει στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα. Ακόμη, εξέφρασε επιφυλάξεις για τον τρόπο με τον οποίο η ομάδα της Sinovac καλλιέργησε τον ιό που χρησιμοποίησε για να μολύνει τους πιθήκους, επισημαίνοντας ότι μπορεί να έχει προκαλέσει αλλαγές που τον διαφοροποιούν από εκείνον που μολύνει τους ανθρώπους. Μια άλλη ανησυχία είναι ότι οι πίθηκοι δεν αναπτύσσουν τα πιο σοβαρά συμπτώματα που προκαλεί ο SARSCoV-2 στους ανθρώπους.•••

ΜΕΛΕΤΗ

Συχνές οι αιματολογικές επιπλοκές της νόσου COVID-19 Η λεμφοπενία (χαμηλός αριθμός λεμφοκυττάρων) είναι κύριο εργαστηριακό εύρημα της λοίμωξης

ν και είναι καλά τεκμηριωμένο ότι η νόσος COVID-19 εκδηλώνεται κυρίως ως λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος, τα δεδομένα υποδεικνύουν ότι πρέπει να θεωρηθεί ως συστηματική νόσος που περιλαμβάνει πολλαπλά συστήματα, όπως το καρδιαγγειακό, το αναπνευστικό, το γαστρεντερικό, το νευρολογικό, το αιματοποιητικό και το ανοσοποιητικό σύστημα. Οι ηλικιωμένοι και οι ασθενείς με συννοσηρότητες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο θανάτου από COVID-19, αλλά και οι νεαροί ασθενείς χωρίς σοβαρές υποκείμενες παθήσεις μπορεί επίσης, δυνητικά, να παρουσιάσουν θανατηφόρες επιπλοκές, όπως η κεραυνοβόλος μυοκαρδίτιδα και η διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη. Η Θεραπευτική Κλινική και το Εργαστήριο Αιματολογίας του Αρεταίειου Νοσοκομείου του Εθνικού και Καποδιστριακού

Οι νεαροί ασθενείς χωρίς σοβαρές υποκείμενες παθήσεις μπορεί επίσης, δυνητικά, να παρουσιάσουν θανατηφόρες επιπλοκές

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), σε συνεργασία με το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Τενόν των Παρισίων και το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, πραγματοποίησε ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με τα αιματολογικά ευρήματα των ασθενών με COVID-19. Στην εργασία που έγινε αποδεκτή για δημοσίευση στο σημαντικό διεθνές περιοδικό American Journal of Hematology, συμμετέχουν: ο καθηγητής Ιατρικής και πρύτανης του ΕΚΠΑ, Θάνος Δημόπουλος, οι καθηγητές της Σορβόννης Γρηγόρης Γεροτζιάφας και Ισμαήλ Ελαλαμύ, ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Ευάγγελος Τέρπος, οι αναπληρωτές καθηγητές του ΕΚΠΑ Ευστάθιος Καστρίτης, Μαριάννα Πολίτου και Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, ο ακαδημαϊκός υπότροφος του ΕΚΠΑ Θεόδωρος Σεργεντάνης και ο επιστημονικός συνεργάτης της Θεραπευτικής Κλινικής του ΕΚΠΑ

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Ιωάννης Ντάνασης-Σταθόπουλος. Στο άρθρο περιγράφεται ότι η λοίμωξη COVID-19 έχει σημαντική επίδραση στο αιμοποιητικό σύστημα και την αιμόσταση. Η λεμφοπενία (χαμηλός αριθμός λεμφοκυττάρων) είναι κύριο εργαστηριακό εύρημα της λοίμωξης COVID-19 και έχει αρνητική προγνωστική αξία, καθώς έχει συσχετιστεί με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης συνδρόμου οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας (ARDS). Χαμηλότερες τιμές του λόγου λεμφοκυττάρων/λευκών αιμοσφαιρίων και προοδευτική αύξηση της θρομβοκυττάρωσης (αυξημένη τιμή αιμοπεταλίων) έχουν συσχετιστεί με χειρότερη επιβίωση των ασθενών. Επιπλέον, ασθενείς με μυοκαρδιακή βλάβη εμφανίζουν χαμηλότερες τιμές λεμφοκυττάρων και αιμοπεταλίων συγκριτικά με τους υπόλοιπους. Κατά τη διάρκεια της πορείας της νόσου, η διαχρονική αξιολόγηση της δυναμικής του αριθμού των λεμφοκυττάρων και της αύξησης των φλεγμονωδών δεικτών, συμπεριλαμβανομένων των LDH, CRP, IL-6 και φερριτίνης, μπορεί να συμβάλει στον εντοπισμό περιπτώσεων με δυσμενή πρόγνωση, που απαιτούν πρωιμότερα εξειδικευμένη αντιμετώπιση. Υψηλές τιμές προκαλσιτονίνης ορού (ειδικού δείκτη λοιμώξεων) αποτελούν επίσης αρνητικό προγνωστικό παράγοντα και συχνά σχετίζονται με δευτερογενείς βακτηριακές λοιμώξεις. Επιπροσθέτως, η υπερπηκτικότητα του αίματος είναι συχνή κατάσταση στους νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19. Αυξημένα επίπεδα D-διμερών (D-dimers) αναφέρονται σταθερά σχεδόν σε όλες τις δημοσιευμένες σειρές ασθενών, ενώ η στα-

Η λοίμωξη COVID-19 έχει σημαντική επίδραση στο αιμοποιητικό σύστημα και την αιμόσταση

διακή αύξησή τους σχετίζεται με την επιδείνωση της νόσου. Άλλες διαταραχές της πήξης, όπως η παράταση του χρόνου προθρομβίνης και του ενεργοποιημένου χρόνου μερικής θρομβοπλαστίνης, τα προϊόντα αποικοδόμησης του ινώδους και η σοβαρή θρομβοπενία μπορεί να σχετίζονται με απειλητική για τη ζωή διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη. Στη δημοσίευση αναλύονται και οι θεραπευτικές προφυλάξεις που πρέπει να ληφθούν υπόψη στην αντιμετώπιση των ασθενών με COVID-19, ώστε να μην εμφανίσουν διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη ή θρομβώσεις, καθώς και η θεραπεία των ασθενών που θα εμφανίσουν τις επιπλοκές αυτές. Συμπερασματικά, οι συγγραφείς αναφέρουν ότι απαιτείται στενή παρακολούθηση των αιματολογικών παραμέτρων των ασθενών με COVID-19 και συνεχής επαγρύπνηση, ώστε να προληφθούν επικίνδυνες επιπλοκές και να βελτιωθεί η τελική έκβαση των ασθενών.•••

ΕΡΕΥΝΑ Πραγματοποιείται σε 6 νοσοκομεία

Σημαντική κλινική δοκιμή στην Ελλάδα Ξεκίνησε η χορήγηση πλάσματος από ασθενείς που έχουν ιαθεί

τις 28 Απριλίου ενεργοποιήθηκε στη χώρα μας πολυκεντρική μελέτη φάσης 2 που αφορά τη συλλογή πλάσματος από ιαθέντες ασθενείς από τη νόσο COVID-19 και τη χορήγησή του σε σοβαρά νοσούντες από τη νόσο αυτή. Μέχρι σήμερα, 42 δότες έχουν ελεγχθεί για την ύπαρξη αντισωμάτων έναντι του SARS-CoV-2 και ήδη σε 10 από αυτούς έχει ολοκληρωθεί η πλασμαφαίρεση και η συλλογή του πλάσματος. Η μελέτη θα διαρκέσει 20 μήνες και αρχίζει με ένα δείγμα 60 δοτών. Το πρωταρχικό στοιχείο που θα καθορίσει την επιτυχία αυτής της προσέγγισης είναι η επιβίωση των ασθενών στις τρεις εβδομάδες, στον έναν μήνα και στους δύο μήνες από την ένταξη στη μελέτη. Στη μελέτη συμμετέχουν ερευνητές από 6 ελληνικά νοσοκομεία: 1. Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο

«Αττικόν» (Β. Παππά, Α. Αντωνιάδου, Α. Αρμαγανίδης, Α. Μπάμιας, Σ. Παπαγεωργίου, Α. Τσαντές, Σ. Τσιόδρας). 2. Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ο Ευαγγελισμός» (Σ. Ζακυνθινός, Α. Κοτανίδου, Μ. Παγώνη, Σ. Σαριδάκης). 3. Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών (Χ. Γώγος). 4. Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία» (Ν. Κουλούρης, Α. Κουτσούκου, Α. Πεφάνης). 5. Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Αλεξάνδρα», Αιμοδοσία-Νοσοκομείο «Αρεταίειον» (Θ. Δημόπουλος, Ε. Τέρπος, Χ. Ματσούκα, Μ. Πολίτου). 6. Αντικαρκινικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας» (Ε. Γρουζή).

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

ΕΡΕΥΝΑ

Η χορήγηση πλάσματος από αναρρώσαντες ασθενείς από COVID-19 σε αρρώστους που νοσηλεύονται από τη νόσο αποτελεί πρώτη επιλογή στη θεραπευτική της λοίμωξης αυτής

Η μελέτη έλαβε τη θετική γνωμοδότηση από την Επιτροπή Αντιμετώπισης Έκτακτων Συμβάντων Δημόσιας Υγείας από Λοιμογόνους Παράγοντες του Υπουργείου Υγείας (10 Απριλίου) και από τα επιστημονικά συμβούλια των νοσοκομείων που συμμετέχουν στη μελέτη.

Η διαδικασία Το πλάσμα θα συλλεχθεί με πλασμαφαίρεση, στοχεύοντας σε όγκο 600-700 ml ανά συνεδρία αφαίρεσης. Ο όγκος που συλλέγεται μετά από μία πλασμαφαίρεση θα χωριστεί σε 3 θεραπευτικές μονάδες όγκου 200-233 ml. Κάθε ασθενής λαμβάνει συνολικά 3 μονάδες διαδοχικά, με

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

απόσταση δύο ημερών μεταξύ τους. Επομένως, η αναλογία είναι ένας δότης ανά έναν ασθενή. Ωστόσο, πολλαπλές συνεδρίες αφαίρεσης ανά δότη είναι εφικτές και, άρα, ένας δότης μπορεί να παρέχει πλάσμα για παραπάνω από έναν ασθενή. Για τη συγγραφή του πρωτοκόλλου εργάστηκαν όλοι οι ερευνητές των νοσοκομείων που λαμβάνουν μέρος στη μελέτη. Συντονιστές της μελέτης είναι οι γιατροί Θάνος Δημόπουλος, Βασιλική Παππά, Μαριάννα Πολίτου, Ευάγγελος Τέρπος και Γ. Παναγιωτακόπουλος (αντιπρόεδρος του ΕΟΔΥ). Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ο σημαντικός ρόλος του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας (Κ. Σταμούλης), που θα διακινεί τις μονάδες πλάσματος που θα λαμβάνονται

από τους δότες, και του Ινστιτούτου Παστέρ (Α. Μεντής), που θα αναλάβει την ανίχνευση των IgG αντισωμάτων έναντι του SARS-CoV-2 στο πλάσμα του δότη. Ταυτόχρονα, ο καθηγητής Γ. Παυλάκης από το NCI των ΗΠΑ θα υποστηρίξει ενεργά την ανίχνευση ειδικών εξουδετερωτικών αντισωμάτων έναντι του SARS-CoV-2 στο πλάσμα του δότη. Είναι απαραίτητο να πληρούνται τα ακόλουθα κριτήρια για την ένταξη ενός δότη στη μελέτη: δύο αρνητικά αποτελέσματα με την τεχνική PCR για SARS-CoV-2 (ρινικό και/ή φαρυγγικό επίχρισμα). Τέλος, θα πρέπει να υπάρχει μεσοδιάστημα τουλάχιστον 2 εβδομάδων μετά την πλήρη ανάρρωση από λοίμωξη με SARS-CoV-2

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

και ανοσοαπόκριση με την ανίχνευση IgG αντισωμάτων έναντι του SARS-CoV-2 στο πλάσμα του δότη.

τικών παρεμβάσεων και του ότι η πιθανότητα επιβάρυνσης του ασθενή είναι μικρή συγκριτικά με την πιθανότητα βελτίωσης.

Άρθρο

Εργασία

«Η χορήγηση πλάσματος από αναρρώσαντες ασθενείς από COVID-19 σε αρρώστους που νοσηλεύονται από τη νόσο αποτελεί πρώτη επιλογή στη θεραπευτική της λοίμωξης αυτής» αναφέρεται σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Biotechnology την 1η Μαΐου 2020 (https://www.nature. com/articles/d41587-020-00011-1). Σύμφωνα με το άρθρο, τα μεγαλύτερα νοσηλευτικά ιδρύματα των ΗΠΑ, όπως Mayo Clinic, Johns Hopkins University, Washington University, Einstein Medical Center, Icahn School of Medicine at Mount

Σε πρόσφατη εργασία, που έγινε δεκτή για δημοσίευση στο επίσημο περιοδικό της Ευρωπαϊκής Αιματολογικής Εταιρείας Hemasphere, ελληνική ερευνητική ομάδα προέβη σε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που αφορά την παραπάνω θεραπευτική προσέγγιση. Στην εργασία συμμετείχαν στελέχη της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών: Ο πρύτανης του ΕΚΠΑ, Θ. Δημόπουλος, ο καθηγητής Γ. Παυλάκης του National Cancer Institute (ΗΠΑ), οι καθηγητές του ΕΚΠΑ Ε. Τέρπος

Sinai στη Νέα Υόρκη, καθώς και άλλα κέντρα, σε συνεργασία με το FDA, συμμετέχουν σε ένα μεγάλο δίκτυο προσέλκυσης δοτών και λήψης πλάσματος, ώστε να χορηγηθεί σε ασθενείς με COVID-19 λοίμωξη. Σύμφωνα με τον Arturo Casadevall (διευθυντή της Μοριακής Μικροβιολογίας και Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο του John Hopkins, που συνέβαλε στην προσπάθεια των ΗΠΑ για τη χρήση ιαθέντος πλάσματος), αυτή η δυνατότητα χρήσης πλάσματος γρήγορα έγινε η σημαντικότερη σήμερα θεραπεία του κορωνοϊού, χωρίς να έχουν τελειώσει οι κλινικές μελέτες που μπορεί να αναδείξουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά της, λόγω της ύπαρξης ελάχιστων άλλων θεραπευ-

και Σ. Τσιόδρας, οι αν. καθηγήτριες του ΕΚΠΑ Β. Παππά, Μ. Πολίτου, Θ. Ψαλτοπούλου και ο ακαδημαϊκός υπότροφος Θ. Σεργεντάνης. Η ανασκόπηση αυτή αναφέρεται στους 30 μέχρι σήμερα ασθενείς που έχουν λάβει πλάσμα από αναρρώσαντες ασθενείς από COVID-19 και περιγράφονται στη διεθνή βιβλιογραφία σε δημοσιευμένες μικρές μελέτες ή περιπτώσεις ασθενών. Σε όλους τους ασθενείς η χορήγηση του πλάσματος δεν ήταν η μόνη αγωγή που δινόταν. Παρά την έλλειψη τυχαιοποιημένης μελέτης, τα πρώτα δεδομένα από τη βιβλιογραφία δείχνουν ότι πρόκειται για μια ασφαλή μέθοδο με καλά αποτελέσματα.•••

ΜΕΛΕΤΗ

Οι παράγοντες κινδύνου για ασθενείς με COVID-19

Ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου είναι, με διαφορά, η αυξημένη ηλικία

ημείο-«κλειδί» για την αντιμετώπιση ασθενών με COVID-19 είναι οι γιατροί να μπορούν να αναγνωρίσουν ποιοι ασθενείς κινδυνεύουν περισσότερο να εκδηλώσουν σοβαρές επιπλοκές. Νέα μελέτη Κινέζων επιστημόνων προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες προς την κατεύθυνση αυτή. Η μελέτη τους δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό Chest, που εκδίδει η Αμερικανική Πνευμονολογική Εταιρεία. Οι Κινέζοι ερευνητές, με επικεφαλής τον Ruchong Chen από το National Clinical Research Center for Respiratory Disease του πανεπιστημίου Guangzhou, ανέλυσαν δεδομένα που αφορούσαν 1.590 νοσηλευομένους με COVID-19 από ολόκληρη την Κίνα. Η ομάδα των μη επιζώντων είχε υψηλότερη συχνότητα ηλικιωμένων ατόμων, ατόμων με συνυπάρχουσα χρόνια ασθένεια, δύσπνοια και εργαστηριακές ανωμαλίες κατά την εισαγωγή σε σύγκριση με την ομάδα των επιζώντων. Η ανάλυση έδειξε ότι ανεξάρτητοι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονταν με θανα-

τηφόρο έκβαση ήταν οι εξής: Η λικία μεγαλύτερη των 75 ετών Η λικία μεταξύ 65 και 74 ετών Σ τεφανιαία νόσος Α γγειακή νόσος του εγκεφάλου Δ ύσπνοια Τ ιμή προκαλσιτονίνης μεγαλύτερη από 0,5ng/ml Τ ιμή ασπαρτικής αμινοτρανσφεράσης μεγαλύτερη από 40U/λίτρο

Η προκαλσιτονίνη είναι πρόδρομος της ορμόνης καλσιτονίνης, που εκκρίνεται από τον θυροειδή αδένα. Φυσιολογικά, παράγεται από τα κύτταρα C του θυρεοειδούς και υπάρχει σε μικρές ποσότητες στο αίμα. Παρ’ όλα αυτά, μπορεί να παράγεται και από άλλα κύτταρα στον οργανισμό με την επίδραση έντονου στρες, ιδίως σε συστηματικές βακτηριακές λοιμώξεις (στη σήψη σε αντίθεση με τις εντοπισμένες βακτηριακές λοιμώξεις). Η ασπαρτική αμινοτρανσφεράση είναι μία από τις δύο τρανσαμινάσες του ήπα-

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

τος (η άλλη είναι η αλανινική αμινοτρανσφεράση). Είναι ένα ηπατικό ένζυμο που ανιχνεύεται σε όλους τους ιστούς και ιδιαίτερα στην καρδιά και το ήπαρ. Αποτελεί δείκτη κυτταρικής καταστροφής, καθώς πιθανή βλάβη σε κάποιο όργανο προκαλεί την απελευθέρωση της AST στην κυκλοφορία. Τέλος, αποτελεί δείκτη –αν και όχι τόσο εξειδικευμένο– για ηπατική βλάβη και έμφραγμα του μυοκαρδίου. Στη συνέχεια, οι ερευνητές δημιούργησαν ένα σχετικό νομογράφημα, το οποίο επιβεβαίωσαν ότι μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια ποιοι ασθενείς διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο θανάτου από τη λοίμωξη. Ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου είναι, με διαφορά, η αυξημένη ηλικία. Η ανάλυση έδειξε ότι οι ασθενείς άνω των 75 ετών κινδυνεύουν 7,86 φορές περισσότερο από τα άτομα κάτω των 65. Το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS) είναι η πιο κοινή επιπλοκή που σχετίζεται με τη θανατηφόρο έκβαση, ακολουθούμενο από δευτερογενή λοίμωξη και σηπτικό σοκ.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Οι ερευνητές δημιούργησαν ένα σχετικό νομογράφημα, το οποίο επιβεβαίωσαν ότι μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια ποιοι ασθενείς διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο θανάτου από τη λοίμωξη.

ΑΡΘΡΟ Κάπνισμα και COVID-19

Μήπως η νικοτίνη «προστατεύει» από τον COVID-19; Οι άνθρωποι που κινδυνεύουν περισσότερο από COVID-19 είναι αυτοί με σοβαρά προβλήματα υγείας και είναι ελάχιστα πιθανό να είναι καπνιστές, ακριβώς γιατί η κατάσταση του Φίλιππου Φιλιππίδη, Senior Lecturer in Public Health, της υγείας τους επιβάλλει Imperial College London να το κόψουν

ια σύντομη (ή και όχι) εισαγωγή για τους μη μυημένους: Το κάπνισμα σκοτώνει 8 εκατομμύρια ανθρώπους (15-20 χιλιάδες στην Ελλάδα) κάθε χρόνο. Κάθε χρόνο. Στην παγκόσμια αγορά κυριαρχούν 5-6 πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες έχουν εξαγοράσει όχι μόνο τις τοπικές καπνοβιομηχανίες, αλλά και πολλές εταιρείες ηλεκτρονικών τσιγάρων. Οι μεγάλες αυτές καπνοβιομηχανίες αποτελούν τον ορισμό της διαφθοράς στον σύγχρονο κόσμο. Σε όσους αρέσουν οι συνωμοσίες, θα βρουν δεκάδες στην ιστορία της καπνοβιομηχανίας, καταγεγραμμένες σε επίσημα έγγραφα των εταιρειών.

Μεταξύ άλλων, οι καπνοβιομηχανίες έχει αποδειχθεί ότι γνώριζαν τις συνέπειες του καπνίσματος και την εθιστική δράση της νικοτίνης πολύ πριν γίνουν ευρέως γνωστές και, φυσικά, έλεγαν δημοσίως ψέματα γι’ αυτές, ενώ εμπλέκονται σε λαθρεμπόριο τσιγάρων, δωροδοκούν πολιτικούς, τρέχουν ολόκληρες χώρες στα δικαστήρια για να εμποδίσουν πολιτικές δημόσιας υγείας που σώζουν ζωές και χρηματοδοτούν, κρυφά, think tanks, δημοσιογράφους και οργανώσεις «πολιτών» για να εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Επίσης, έχουν αποδεδειγμένα διαστρεβλώσει επιστημονικά δεδομένα και έχουν χρησιμοποιήσει/χρηματοδοτήσει επιστήμονες για να αποτρέψουν την εφαρμογή

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

ΑΡΘΡΟ

Κινδυνεύουν περισσότερο από COVID-19 όσοι έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας, ενώ είναι ελάχιστα πιθανό να είναι καπνιστές, ακριβώς γιατί η κατάσταση της υγείας τους επιβάλλει να το κόψουν

των πολιτικών ελέγχου του καπνίσματος. Τα πράγματα είναι τόσο άσχημα, ώστε αν ως επιστήμονας έχεις λάβει χρηματοδότηση από καπνοβιομηχανία, καταστρέφεις το όνομά σου στον επιστημονικό χώρο, ακριβώς λόγω του βεβαρημένου μητρώου της καπνοβιομηχανίας. Στις περισσότερες προηγμένες χώρες, οι καπνοβιομηχανίες αντιμετωπίζονται πλέον με τεράστια επιφυλακτικότητα από την κοινωνία. Πέρα από τη διαφθορά και τα ψέματα, παράγουν προϊόντα που σκοτώνουν τους μισούς από τους χρήστες τους… Η καπνοβιομηχανία, λοιπόν, κάνει τεράστιες προσπάθειες να βελτιώσει την εικόνα της τα τελευταία χρόνια. Παράδειγμα η Philip Morris («Παπαστράτος» η θυγατρική της στην Ελλάδα), που υποτίθεται ότι προωθεί «έναν κόσμο χωρίς καπνό» την ώρα που βγάζει δισεκατομμύρια πουλώντας τσιγάρα. Πάμε τώρα στην πανδημία. Ο ιός προσβάλλει τους πνεύμονες, και τα άτομα που ήδη πάσχουν από άλλα νοσήματα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν και να πεθάνουν. Ως γνωστόν, το κάπνισμα προκαλεί χρόνια αναπνευστικά προβλήματα και σχετίζεται με δεκάδες νοσήματα (π.χ. καρκίνο και καρδιαγγειακά). Επομένως, η λογική λέει ότι οι καπνιστές αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο σε σχέση με τους μη καπνιστές. Ωστόσο, τα δεδομένα που έχουμε μέχρι τώρα είναι περιορισμένα και, κατά τη γνώμη μου, συνήθως προβληματικά. Παρ’ όλα αυτά, κάποιες αναλύσεις που κυκλοφόρησαν σε ΜΜΕ τις τελευταίες μέρες φαίνεται να δείχνουν ότι το κάπνισμα προστατεύει (!) από COVID-19. Ή μήπως όχι; Για να δούμε. Δημοσιεύθηκε μια ανασκόπηση (1) με στοιχεία από την Κίνα, η οποία δείχνει

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

ότι το ποσοστό των καπνιστών μεταξύ των νοσηλευομένων για COVID-19 στην Κίνα ήταν πολύ χαμηλότερο από το ποσοστό των καπνιστών στον γενικό πληθυσμό. Μήπως, λοιπόν, το κάπνισμα (ή η νικοτίνη) προστατεύει από COVID-19; Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι αυτή η ανάλυση δεν θα έπρεπε να δημοσιευθεί, γιατί υπάρχουν τεράστιες αμφιβολίες για τα αρχικά στοιχεία. Π.χ. πώς καταγράφεις λεπτομέρειες για κάπνισμα όταν ο ασθενής έρχεται για να διασωληνωθεί σε κατάσταση πανδημίας και δεν επιτρέπονται συνοδοί; Οι συγγραφείς το αναγνωρίζουν αυτό, αλλά κάνουν την ανάλυση έτσι κι αλλιώς. Το βασικό πρόβλημα όμως είναι άλλο και αφορά πρακτικά όλες τις παρόμοιες μελέτες. Οι άνθρωποι που κινδυνεύουν περισσότερο από COVID-19 είναι αυτοί με σοβαρά προβλήματα υγείας. Αυτοί οι άνθρωποι είναι ελάχιστα πιθανό να είναι καπνιστές, ακριβώς γιατί η κατάσταση της υγείας τους επιβάλλει να το κόψουν. Όλοι μας ξέρουμε φανατικούς καπνιστές που έκοψαν το κάπνισμα μετά το πρώτο έμφραγμα ή όταν διαγνώστηκαν με καρκίνο. Επομένως, αυτοί οι άνθρωποι που θα καταλήξουν στο νοσοκομείο είναι λογικό να έχουν μικρό ποσοστό καπνιστών έτσι κι αλλιώς. Είναι σαν να κοιτάζει κανείς μια μονάδα νοσηλείας όπου νοσηλεύονται ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα που κάνουν χημειοθεραπεία. Μπορεί σχεδόν όλοι να κάπνιζαν μια ζωή, αλλά εκείνη τη στιγμή οι περισσότεροι θα δηλώνουν «μη καπνιστές». Με ανησυχούν περισσότερο όμως δύο γαλλικές μελέτες που κυκλοφόρησαν ευρέως σε διεθνή μέσα. Στην πρώτη (2), Γάλλοι ερευνητές έκαναν παρόμοια σύγκριση και βρήκαν πως οι καπνιστές μεταξύ των νο-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

σηλευομένων για COVID-19 σε ένα γαλλικό νοσοκομείο είναι πολύ λιγότεροι από το αναμενόμενο και προτείνουν να δοκιμαστεί η νικοτίνη ως πιθανή θεραπεία. Κι εδώ ισχύει ό,τι και παραπάνω. Το περίεργο όμως είναι ότι οι ερευνητές είναι πολύ φειδωλοί στην ανάλυση των περιορισμών των δεδομένων τους. Για παράδειγμα, ενώ υπάρχουν πολύ λίγοι καπνιστές, πάνω από 60% των νοσηλευομένων είναι πρώην καπνιστές, ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από το αντίστοιχο στον γενικό πληθυσμό. Δεν γίνεται καμία αναφορά σε αυτό. Περιέργως, σχεδόν κανείς από τους 14 συγγραφείς δεν έχει ασχοληθεί ερευνητικά ξανά με το κάπνισμα ή τη νικοτίνη. Δεν απαγορεύεται, φυσικά. Αλλά είναι κάπως παράξενο, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη ότι, σχεδόν ταυτόχρονα, οι δύο βασικοί συγγραφείς της μελέτης (πρώτος και τελευταίος) δημοσίευσαν ένα άρθρο μαζί με τον Γάλλο ερευνητή Jean-Pierre Changeux (3), στο οποίο αναπτύσσουν ολόκληρη θεωρία για το πώς μπορεί να εξηγείται η θεραπευτική δράση της νικοτίνης. Για να μη μακρηγορώ, ο Jean-Pierre Changeux έχει λάβει εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για… ερευνητικούς σκοπούς από καπνοβιομηχανίες στο παρελθόν, είτε απευθείας, όπως αναφέρεται σε αυτό το άρθρο (4), είτε μέσω ενδιάμεσων οργανισμών, όπως εξηγείται αναλυτικά σε αυτό το παλιότερο κείμενο της Le Monde (5). Συμπτωματικά (…) τα ευρήματα ταιριάζουν με τη γενικότερη στρατηγική της καπνοβιομηχανίας να βελτιώσει τη φήμη της νικοτίνης, καθώς προσπαθεί να προωθήσει τα καινούργια της προϊόντα που περιέχουν νικοτίνη, αλλά δεν παράγουν καπνό (π.χ. IQOS).

Παράλληλα, πριν δύο εβδομάδες, η British American Tobacco ανακοίνωσε ότι ετοιμάζει εμβόλιο (!) για τον ιό με βάση το φυτό του καπνού και ότι αναμένει αποτελέσματα τον Ιούνιο. Φαιδρό προφανώς… Φυσικά, κάποια μέσα έτρεξαν να προβάλουν αυτές τις θέσεις, όπως γίνεται κάθε φορά που η καπνοβιομηχανία χρειάζεται διαφήμιση, είμαι βέβαιος από… δημοσιογραφική ευσυνειδησία. Τι σημαίνουν όλα αυτά και γιατί γράφω 1.000 λέξεις για το θέμα; Το κάπνισμα συνεχίζει να σκοτώνει και θα συνεχίσει και κατά τη διάρκεια της πανδημίας και αφού αυτή τελειώσει. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να δημιουργούμε αμφιβολίες για την επικινδυνότητα του καπνίσματος. Σύμφωνα με «λόγια» της ίδιας της καπνοβιομηχανίας, «η αμφιβολία είναι το προϊόν τους» (6) και μπορεί να κοστίσει ζωές. Συμπερασματικά:  Το κάπνισμα είναι καταστροφικό για την υγεία. Η διακοπή καπνίσματος έχει άμεσα ευεργετικά αποτελέσματα για την υγεία, επομένως κόβοντας το κάπνισμα, μειώνεις άμεσα τις πιθανότητες να χρειαστείς ιατρική βοήθεια. Α υτήν τη στιγμή δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα που να μας κάνουν να αμφισβητήσουμε την κοινή λογική, που λέει ότι οι καπνιστές κινδυνεύουν περισσότερο. Αν προκύψουν, το ξανασυζητάμε. Ε ίναι βέβαιο ότι οι καπνοβιομηχανίες θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευθούν την κατάσταση. Να είστε πολύ επιφυλακτικοί σε αυτά που ακούτε. Κ άντε ό,τι μπορείτε για να κόψετε το κάπνισμα!•••

Αναφορές 1. https://www.qeios.com/read/article/561 2. https://www.qeios.com/read/article/574 3. https://www.qeios.com/read/article/571 4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/ articles/PMC2154472/ 5. https://www.lemonde.fr/.../guerre-dutabac-la-bataille-de... 6. https://blogs.lse.ac.uk/politicsand.../ doubt-is-our-product/

ΕΡΕΥΝΑ

Αισιόδοξοι οι Έλληνες εν μέσω πανδημίας Το 38% των ερωτωμένων εκτιμούν ότι «θα επανέλθουμε σε μια φυσιολογική καθημερινότητα μέσα στο επόμενο δίμηνο»

τυχές των συνθηκών διαβίωσης και απόψεων των Ελλήνων, που συμπλήρωσαν σχεδόν δύο μήνες περιορισμένοι στα σπίτια τους, αναδεικνύει η έρευνα της διαNΕΟσις. Μετά τη σημαντική μεταβολή στην καθημερινότητα, η έρευνα έφερε στην επιφάνεια υγειονομικές, κοινωνικές και άλλες πλευρές της καραντίνας, η οποία τροποποίησε ακόμη και τον τρόπο αντίληψης και αντιμετώπισης των πολιτών απέναντι στη ζωή, τους θεσμούς κ.ά. Η διαΝΕΟσις ένωσε τις δυνάμεις της με

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

τη Metron Analysis σε τηλεφωνική έρευνα, η οποία διεξήχθη από τις 8 έως τις 15 Απριλίου του 2020, με πανελλαδικό δείγμα 1.250 ατόμων. Μέσα από 22 ερωτήσεις διαφαίνεται η στάση των Ελλήνων απέναντι στα περιοριστικά μέτρα, ενώ αποτυπώνεται ένα αίσθημα αισιοδοξίας, που ενισχύθηκε χάρη στην επιτυχία των μέτρων αυτών. Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Metron Analysis, Στράτος Φαναράς, σχολιάζει τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας «Πώς ζουν οι Έλληνες στην πανδημία».

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Ευρήματα για την πανδημία στην Ελλάδα

Αισιοδοξία Στην ορθή κατεύθυνση θεωρεί ότι έχει μπει η χώρα ένα μεγάλο μέρος του δείγματος των ερωτωμένων, μια αίσθηση που άρχισε να καλλιεργείται από τα τέλη του 2017 και που, παρά την πανδημία, εντείνεται. Το γεγονός αυτό αποδίδεται εν μέρει στο αίσθημα απειλής, που συσπειρώνει τις κοινωνίες, σύμφωνα με τον κ. Φαναρά. Το 39,8% των ερωτωμένων δηλώνουν αισιόδοξοι παρά την πανδημία, ενώ το ποσοστό αυτό βρισκόταν στο 30% τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 2019.

Ανασφάλεια και άγχος Ανασφάλεια όμως δηλώνουν ότι νιώθουν το 30,9% των ερωτωμένων, ενώ σημειώνεται ότι το ποσοστό μειώθηκε έναντι

του διαστήματος Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου. Στην προσπάθεια να αποτυπωθεί ο φόβος, και κατ’ επέκταση το άγχος που δημιουργεί η έκτακτη κατάσταση, διαπιστώθηκε, σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10, μια κανονική κατανομή (mean=5.5, median=5, mode=5). Άξιο λόγου είναι το ότι στην ίδια κλίμακα για το άγχος η Γαλλία κατέγραψε μέση τιμή 7,1 σε ανάλογη έρευνα της OpinionWay.

Εμπιστοσύνη Αυξημένη εμπιστοσύνη δηλώνει η πλειοψηφία σε θεσμούς όπως η οικογένεια, οι ένοπλες δυνάμεις, οι επιστήμονες-τεχνοκράτες, και ακολουθούν οι πολιτικοί θεσμοί, όπως ο πρωθυπουργός και η πρόεδρος της Δημοκρατίας.

ΕΡΕΥΝΑ

Το 39,8% δηλώνει αισιόδοξο παρά την πανδημία, ενώ ανασφάλεια τονίζει ότι νιώθει το 30,9%

Όπως εξηγεί ο κ. Φαναράς στα σχόλιά του, η εμπιστοσύνη φαίνεται να ενδυναμώνεται «σε θεσμούς, δομές και ομάδες που επενεργούν στην κρίση», ενώ διαπιστώνεται διαφοροποίηση προς το καλύτερο για τους βασικούς θεσμούς διακυβέρνησης και κράτους. Ενδεικτικό είναι το ότι υψηλό ποσοστό εμπιστοσύνης 85% συγκεντρώνουν οι «επιστήμονες/τεχνοκράτες», γεγονός που αποδίδεται στην ανάγκη για ορθολογικές λύσεις εν καιρώ πανδημίας.

Καραντίνα Απατώντας στο ερώτημα αν έχουν δεχθεί σύσταση να τεθούν σε καραντίνα (είτε λόγω συμπτωμάτων είτε λόγω ανεπιθύμητης επαφής με πιθανό κρούσμα), μόλις το 3,6% των ερωτωμένων απάντησαν θετικά και σε άλλη ερώτηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόλις το 21,3% αυτών δήλωσαν πως πιθανολόγησαν κάποια στιγμή ότι μπορεί και να έχουν μολυνθεί από τον ιό. Οκτώ στους δέκα (78%) δεν ένιωσαν ούτε μία στιγμή ότι πιθανόν έχουν μολυνθεί. Σημειώνεται ότι το ποσοστό αυτό αυξάνεται με την ηλικία, και σε όσους είναι των 65 ετών υπερβαίνει το 91%.

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

Σε ό,τι αφορά την αποτύπωση της αίσθησης του προσωπικού κινδύνου από την πανδημία, ένα μικρό ποσοστό (9%) καταγράφηκε για αυτούς που θεωρούν ότι κινδυνεύουν προσωπικά ιδιαίτερα (πολύ) να μολυνθούν. Το ποσοστό όσων πιστεύουν ότι κινδυνεύουν κοντινοί τους άνθρωποι/φίλοι είναι 62%, ενώ σε αντίστοιχη έρευνα στη Μ. Βρετανία στο διάστημα 79 Απριλίου καταγράφηκε ποσοστό 38%. Συνεπώς, η περιορισμένη αίσθηση κινδύνου και τα ποσοστά που καταδεικνύουν έναν κοινωνικό φόβο σε λογικά επίπεδα καταμαρτυρούν μια διάθεση «εξόδου» από το σπίτι, στην περίπτωση που δεν είχαν επιβληθεί περιοριστικά μέτρα. Μάλιστα, το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι «αν δεν υπήρχαν περιοριστικά μέτρα» θα έβγαιναν έξω «αμέσως τώρα» ή «μόλις τα κρούσματα θα μειώνονταν σημαντικά», αθροίζεται περίπου στο 43,8%. Στον αντίποδα, το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι θα έβγαιναν έξω κατά πάσα πιθανότητα μόνο «αν είχε βρεθεί το εμβόλιο» αντιστοιχεί στο 24,5% (ένας στους τέσσερις) και στο 30% στην ηλικιακή ομάδα 65+.

Μετακινήσεις Το 36,3% των ερωτωμένων δήλωσαν ό-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Το 84,3% των ερωτωμένων θεωρούν ότι οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στην οικονομία θα είναι αρνητικές

τι δεν βγήκαν καθόλου από το σπίτι την προηγούμενη ημέρα της συνέντευξης, ενώ το 63,6% αυτών υποστήριξαν ότι μετακινήθηκαν για, τις εξής, κατά σειρά, δραστηριότητες: Γ ια σουπερμάρκετ/ψώνια το 47,3% Γ ια σωματική άσκηση/βόλτα με κατοικίδιο το 37,6% Γ ια να πάνε στην εργασία τους το 24,2%. Από το στοιχείο αυτό προκύπτει ότι την περίοδο αυτή εργάζεται με επιτόπια εργασία περίπου το 15% του πληθυσμού της χώρας.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, κάνοντας σύγκριση με τα αντίστοιχα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα της Savanta στη Μ. Βρετανία, διαπιστώνεται ότι το ποσοστό των Βρετανών που βγήκαν από το σπίτι ήταν 49%, δηλαδή λιγότεροι από ό,τι στην Ελλάδα. Όπως σημειώνεται από τον σχολιαστή της έρευνας, ίσως η επιτυχία των μέτρων να μη σχετίζεται τόσο με την «πειθαρχία» που επέδειξαν οι Έλληνες όσο με την έγκαιρη εφαρμογή τους. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στη δυνατότητα μετάβλεψης που διέθετε η ελληνική Πολιτεία, αξιοποιώντας την εμπειρία χωρών που επλήγησαν νωρίτερα από εμάς ή λόγω άλλων παραγόντων που ακόμη δεν έχουν αποτιμηθεί. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει το γεγονός ότι βασικές πτυχές που αλλάζουν τον βαθμό παραμονής στο σπίτι είναι η ηλικία και η υποκειμενική κατηγοριοποίηση σε ευπαθή ομάδα ή όχι.

Δραστηριότητες Όσο για το πώς ξόδεψαν οι Έλληνες τον χρόνο τους κατά τον εγκλεισμό στο σπίτι, οι συμμετέχοντες στην έρευνα απάντησαν: Ε νασχόληση με την οικογένεια (64,4% περισσότερο από ό,τι 3-4 μήνες πριν) Π αρακολούθηση τηλεόρασης/ταινιών (56,8% περισσότερο) Γ υμναστική (30,6%) Ε ργασία (36,6%)

ΜΜΕ Στο πλαίσιο της απόδοσης του κοινωνικού κλίματος, οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν για τις πηγές ενημέρωσης, αντανακλώντας τη διαδικασία στην οποία παραπέμπουν,

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

δηλαδή την παθητική ενημέρωση ή την ενεργητική αναζήτηση πληροφοριών. Η τηλεόραση επιλέχθηκε από το 48,6% των ερωτωμένων και προσδιορίστηκε ως μία από τις πηγές ενημέρωσης από το 73,8%, ποσοστό ανάλογο με το ποσοστό που καταγράφηκε για την τηλεόραση ως πηγή ενημέρωσης στο Ην. Βασίλειο (75%, 8 Απριλίου).

Εκτιμήσεις για το μέλλον Το 38% των ερωτωμένων εκτιμούν ότι «θα επανέλθουμε σε μια φυσιολογική καθημερινότητα μέσα στο επόμενο δίμηνο», ενώ στη Μ. Βρετανία το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται στο 42%, ενώ στις ΗΠΑ μόλις το 24% υποστηρίζει ότι θα επανέλθουμε σε μια φυσιολογική κατάσταση μέχρι τον Σεπτέμβριο. Μαζί με το 16,7%, που απάντησε ότι η επαναφορά θα γίνει «μέσα στο επόμενο τετράμηνο», διαμορφώνεται μια πλειοψηφία «αισιόδοξης πρόγνωσης» της τάξης του 55%. Άξιο αναφοράς είναι το ότι το 41,6% των ερωτωμένων εκφράζουν την άποψη για μια μακροχρόνια αρνητική επίπτωση τόσο στη σωματική όσο και, κυρίως, στην ψυχική υγεία (63%) των πολιτών. Θετικά αποτελέσματα βλέπουν για το Εθνικό Σύστημα Υγείας, που θα είναι ο «μεγάλος κερδισμένος» της επόμενης ημέρας, τρεις στους τέσσερις (75,3%) ερωτώμενους, ως μία από τις μακροχρόνιες θετικές επιπτώσεις της πανδημίας. Σχετικά με την οικονομική διάσταση, το 84,3% των ερωτωμένων θεωρούν ότι οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στην οικονομία θα είναι αρνητικές. Περισσότεροι από τους μισούς ερωτώμενους, το 57,9%, υποστήριξαν ότι οι αρνητικές θα είναι οι επιπτώσεις στην προσωπική οικονομική κατάσταση. Αντίστοιχο είναι το κλίμα των αρνητικών προσδοκιών σε παγκόσμιο επίπεδο:  Στην Ιταλία, σύμφωνα με έρευνα της Ipsos στις 7-9 Απριλίου σε 1.000 άτομα, το 50% αυτών εκτιμούν ότι η οικονομική τους κατάσταση θα χειροτερέψει. Σ την Αγγλία, το ποσοστό αυτό είναι 52%, σύμφωνα με έρευνα της Opinium σε 2.005 άτομα στις 7-9 Απριλίου.  Στη Γαλλία, το ποσοστό είναι 57%, σύμφωνα με έρευνα της OpinionWay σε δείγμα 1.002 ατόμων στις 13-14 Απριλίου.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Απλότητα και δύναμη η νέα «ταυτότητα» του ethosGROUP «Είναι αλήθεια πως το τελευταίο διάστημα βιώνουμε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, λόγω της πανδημίας του COVID-19 και του οικονομικού lockdown στο οποίο υποχρεωθήκαμε για να προστατέψουμε την υγεία μας. Οι μεγάλες κρίσεις όμως γεννούν τις μεγάλες ευκαιρίες και η ethosMEDIA έχει μάθει μέσα στον χρόνο να απαντά θετικά στις προκλήσεις και να αναπτύσσεται μέσα από αυτές! Ήδη, όπως ξέρετε, δημιουργούμε τη νέα δική μας ψηφιακή πλατφόρμα, ώστε από τον Ιούνιο να μπορούμε να προτείνουμε στην αγορά μια νέα οικογένεια υπηρεσιών, τα Digital Events. Μετασχηματίζουμε, επίσης, τη δομή μας προσθέτοντας στα business unit της ethosMEDIA και της ethosEVENTS την ethosBUSINESS, μέσα από την οποία ο όμιλος των εταιρειών μας θα προσφέρει πλέον κορυφαίες συμβουλευτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ανάπτυξης επιχειρήσεων σε επιχειρήσεις από την Ελλάδα αλλά και από το εξωτερικό. Παράλληλα, δημιουργούμε μια νέα πραγματικότητα για εμάς και τους πελάτες μας, ανανεώνοντας την εταιρική μας ταυτότητα». Με αυτά τα λίγα λόγια ξεκίνησε ο κ. Κωνσταντίνος Ουζούνης, CEO της ethosMEDIA, την ενημέρωση των ανθρώπων του ethosGROUP, στελεχών και συνεργατών, για τη νέα πραγματικότητα των εταιρειών του ομίλου, την επόμενη μέρα της πανδημίας. Μια πραγματικότητα που πλέον βρίσκει τις εταιρείες μας με ανανεωμένη την εικόνα και το ψηφιακό τους προφίλ, και ενισχυμένη την εικόνα μας στην αγορά. Μια εικόνα η οποία, όπως αποτυπώνει και ο νέος σχεδιασμός των λογοτύπων μας, είναι πλέον όλο και πιο έντονα αυτή του έμπιστου και αξιόπιστου συμβούλου για τους πελάτες μας, του καινοτόμου στις σκέψεις και τις πράξεις, του εξωστρεφούς στην προσέγγιση, αυτού που εμπνέει τη δύναμη και τη σιγουριά που η αγορά μας έχει ανάγκη, αλλά και περιμένει από εμάς.

Γιατί νέο λογότυπο για το ethosGROUP; H εταιρεία μας πλέον αλλάζει, καθημερινά και με εκθετική ταχύτητα. Αλλάζει δομή, αλλάζει τρόπους οργάνωσης και εργαλεία δουλειάς, προσθέτει νέα προϊόντα και υπηρεσίες και διαφοροποιεί τα ήδη γνωστά και επιτυχημένα της. Το παλιό λογότυπο μάς εκπροσώπησε επάξια για πολλά χρόνια. Επένδυσε και συνόδευσε κάθε δραστηριότητά μας, κάθε νέο μας βήμα, κάθε καινούργια μας προσπάθεια να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας ακόμη και σε πρωτόγνωρες για τη χώρα και την οικονομία καταστάσεις. Όλα αυτά τα χρόνια, η ethosMEDIA ήταν «εδώ» με το γνωστό, κλασικό της σήμα, με την παλιά καλή εικόνα μας. Μια εικόνα όμως που όσο πέρναγε ο καιρός άρχιζε να εμφανίζει πάνω της τα σημάδια του χρόνου, να χάνει τη λάμψη της, να μην μπορεί να βαδίσει στους νέους δρόμους που η εταιρεία αποφάσισε να ανοίξει γι’ αυτήν, τους συνεργάτες και τους πελάτες της. «Όταν αρχίσαμε να συζητάμε για τη νέα εποχή των εταιρειών του ethosGROUP, με περισσότερα και πιο διαφοροποιημένα προϊόντα σε όλο το εύρος της εταιρικής μας δραστηριότητας, έμφαση στην ψηφιακή παρουσία και τη δημιουργία κοινότητας γύρω από τα portals και τα συνέδριά μας, και στόχο την ανάπτυξη της δικής μας εξωστρέφειας για να υποστηρίξουμε σωστά μία ακόμη ανάγκη των πελατών μας, γρήγορα έγινε προφανές πως η εικόνα μας ήθελε ένα καλό lifting» σχολιάζει ο κ. Γιάννης Τριανταφύλλου, σύμβουλος διοίκησης και διευθυντής marketing της εταιρείας.

«Με αυτό ως δεδομένο, και πιστοί σε αυτό που χαρακτηρίζει τόσα χρόνια τις δραστηριότητές μας, πήγαμε ένα βήμα παραπέρα: αντί για ένα απλό lifting, αποφασίσαμε να αλλάξουμε πρόσωπο»! Κι ύστερα ήρθε ο κορωνοϊός! Και στην αναπτυξιακή στρατηγική της εταιρείας να δυναμώσει στελεχιακά την ομάδα της, προσθέτοντας γνώσεις, εμπειρία και δυναμισμό, να επεκταθεί σε νέες αγορές, και γεωγραφικά, αναγνωρίζοντας νέες ανάγκες και δημιουργώντας νέα προϊόντα, ήρθε να προστεθεί η «νέα κανονικότητα» του 2020: η ανάγκη για απομακρυσμένη εργασία και επικοινωνία, μαζί και για μια σειρά από νέες δραστηριότητες και εργαλεία για την εταιρεία μας. Έτσι, από τον Μάιο του 2020, αποχαιρετήσαμε τα παλιά μας λογότυπα ETHOSMEDIA, ETHOSEVENTS και ETHOSAWARDS («θα είναι πάντα ένα κομμάτι της πορείας και της καρδιάς μας!» ακούστηκε σε ένα video call από την παλιά γενιά της εταιρείας) και υποδεχθήκαμε το νέο ethosGROUP, τη νέα ethosMEDIA, τη νέα ethosEVENTS και τη νέα ethosBUSINESS, το νεότερο μέλος του ομίλου μας. Τη σχεδίαση και επιμέλεια της νέας μας εταιρικής εικόνας, η οποία εφαρμόζεται σταδιακά σε όλες τις δραστηριότητες και εκφράσεις του ομίλου μας, επιμελήθηκε ένας παλιός «γνώριμος» της ethosMEDIA, o κ. Άγγελος Κωνσταντίνου (Convey Communications), o οποίος βρίσκεται δημιουργικά πίσω από πολλές από τις εικαστικές εκφράσεις της εταιρείας μας, τόσο σε εκδόσεις (έντυπες και ηλεκτρονικές) όσο και, κυρίως, στη συνεδριακή μας παρουσία.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Τα νέα μας λογότυπα, η νέα μας υπογραφή! Η νέα σχεδίαση των λογοτύπων μας έχει ως κυρίαρχο στοιχείο την απλότητα, επιτρέποντας μέσα από αυτή να αναδειχθούν οι αξίες που έχουν καθιερώσει τόσα χρόνια τις εταιρείες μας –με ηγετικό ρόλο στις αγορές στις οποίες δραστηριοποιούμαστε–, αλλά και ο δυναμικός χαρακτήρας με τον οποίο εδώ και δεκαετίες ανταποκρινόμαστε αποτελεσματικά στις ανάγκες της ελληνικής αγοράς και δημιουργούμε την επόμενη μέρα για εμάς και τους πελάτες μας. Η λέξη ethos αναγράφεται με πεζούς χαρακτήρες, δίνοντας χαρακτήρα φιλικό προς τους συνεργάτες και πελάτες. Άλλωστε, το ίδιο το όνομα της εταιρείας ανάγει σε μια βασική ανθρώπινη αξία. Γι’ αυτό επιλέξαμε η αποτύπωσή του να είναι ζεστή, φιλική και ανθρώπινη. Όπως του αρμόζει. Η δραστηριότητα κάθε εταιρείας αναγράφεται με κεφαλαίους χαρακτήρες, προσδίδοντας κύρος και απόλυτη δυναμική σε αυτό με το οποίο ασχολείται. Η φόρμα πάνω δεξιά φιλοξενεί τη δραστηριότητα και αφενός διαδραματίζει τον ρόλο εκθέτη με την τοποθέτησή της και το μικρότερο μέγεθος της γραμματοσειράς, συμβολίζοντας ένταση: όχι απλά events, αλλά «events εις την τρίτη». Επιπλέον, με τις τρεις καμπύλες γωνίες και τη μία ορθή να κοιτάζει προς το όνομα ethos, ανάγει σε “balloon”, όπως ονομάζονται οι αντίστοιχες φόρμες στις εικονογραφημένες ιστορίες, όπου σε ένα αντίστοιχο γραφικό φιλοξενείται η ρήση ή η σκέψη ενός ήρωα. Η ethos, λοιπόν –οι εταιρείες της–, κάνει τόσο καλά τη δουλειά της, που το φωνάζει, έχει πάντα το μυαλό της σε αυτήν! Για κάθε εταιρεία του ομίλου μας έχει προβλεφθεί διαφορετικός χρωματισμός, με τη δική του, κάθε φορά, σημασία/συμβολισμό.

το νέο λογότυπο ethosMEDIA

Καθώς το κυρίαρχο χρώμα στα παλιά μας λογότυπα ήταν πράσινο, με πιο προβεβλημένο αυτό της ethosMEDIA, της πιο παλιάς από τις επιχειρησιακές μας μονάδες και αυτής που ασχολείται με την εκδοτική μας δραστηριότητα σε έντυπα, portals και newsletters, επιλέξαμε για το νέο ethosMEDIA το πράσινο σε μια παραλλαγή του, ώστε να πετυχαίνουμε στα μάτια του κοινού αφενός τη σύνδεση με το χθες και αφετέρου την ομαλή μετάβαση στο αύριο.

το νέο λογότυπο ethosEVENTS

Επιλέξαμε κόκκινο για την πιο «κοινωνική» από τις δραστηριότητες του ομίλου, γιατί το κόκκινο σημαίνει χαρά για την ανταλλαγή απόψεων, την πληροφόρηση, την ενημέρωση, την εξέλιξη με τη διάδραση ανθρώπων του ίδιου ή παραπλήσιου χώρου, τη συνάντηση. Η δραστηριότητα της ethosEVENTS είναι ό,τι πιο κοντινό στη γιορτή από όλες τις υπηρεσίες του ομίλου. Έτσι το κόκκινο της ταιριάζει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο χρώμα.

το νέο λογότυπο ethosBUSINESS το νέο λογότυπο ethosGROUP

Ο όμιλος επιλέξαμε να χαρακτηρίζεται με το ελληνικό μπλε, σοβαρό, εκλεπτυσμένο και βαρύ, ώστε να θυμίζει την καταγωγή της εταιρείας μας, να συνοδεύει και να χαρακτηρίζει εντός και εκτός Ελλάδας τις δράσεις των χωριστών επιχειρησιακών μονάδων του ομίλου.

Η ethosBUSINESS, το νεότερο μέλος του ομίλου μας, μέσω του οποίου θα προσφέρουμε εξειδικευμένες υπηρεσίες μάρκετινγκ, δικτύωσης και επιχειρηματικής ανάπτυξης εντός και εκτός Ελλάδας αναπτύσσοντας, μεταξύ άλλων, και δίκτυα τοπικών συνεργατών, «πήρε» το καφέ χρώμα: γήινοι τόνοι, προσγειωμένες αποφάσεις, συσσωρευμένη εμπειρία, ρεαλισμός προσαρμοσμένος στις σύγχρονες επιχειρηματικές ανάγκες.

H επόμενη μέρα Με νέα, και όχι απλώς ανανεωμένη, την εικόνα μας, η επόμενη μέρα μάς βρίσκει ξανά δίπλα στους πελάτες μας. Είμαστε και παραμένουμε σημαντικοί ο ένας για τον άλλον, απλώς η πανδημία έχει διαφοροποιήσει και τις ανάγκες τους και τους τρόπους (και τα εργαλεία) με τους οποίους θα τις αντιμετωπίσουμε. Έχοντας μιλήσει όλη αυτήν την περίοδο ήδη με πολλούς, ένα είναι σίγουρο: πως το κοινό μας μέλλον μόνο καλύτερο μπορεί να είναι! Συνεχίζουμε, λοιπόν, από εκεί που σταματήσαμε στην αρχή της πανδημίας, με μεγαλύτερη φρεσκάδα και ορμή, και πίστη πως μπορούμε μαζί «να κάνουμε τη διαφορά»!

ΑΝΑΛΥΣΗ

Η καταιγίδα κυτοκινών και πώς αντιμετωπίζεται Μέχρι και το 20% των περιπτώσεων λοίμωξης COVID-19 οδηγεί σε σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS), η οποία προσομοιάζει με το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας που προκαλείται από το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών και το αιμοφαγοκυτταρικό σύνδρομο

Στο περιοδικό Science δημοσιεύθηκε πρόσφατα μια ανασκόπηση για το Σύνδρομο Απελευθέρωσης Κυτταροκινών που παρατηρείται σε αρρώστους που πάσχουν από COVID-19. Ο αναπληρωτής καθηγητής Θεραπευτικής Παθολογίας-Ογκολογίας Ευστάθιος Καστρίτης και ο καθηγητής Θεραπευτικής Αιματολογίας-Ογκολογίας και πρύτανης του ΕΚΠΑ, κ. Θάνος Δημόπουλος, αναλύουν την ανασκόπηση και το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το σύνδρομο.

ο Σύνδρομο Απελευθέρωσης Κυτταροκινών (1), που παρατηρείται σε αρρώστους που πάσχουν από COVID-19, θεωρείται ένας βασικός μηχανισμός που οδηγεί σε κατάρρευση τη λειτουργία οργάνων όπως ο πνεύμονας και το καρδιαγγειακό σύστημα, τους νεφρούς και το ήπαρ. Δεν είναι μια άγνωστη επιπλοκή, αλλά ένα σύνδρομο που παρατηρείται και σε άλλα νοσήματα, είτε μετά από λοίμωξη είτε μετά από φάρμακα ή κυτταρικές θεραπείες που ενεργοποιούν υπερβολικά το ανοσοποιητικό. Αν και τα δεδομένα αλλάζουν ταχύτατα, μέχρι και το 20% των περιπτώσε-

ων COVID-19 θα εμφανίσουν σοβαρά συμπτώματα, που εκδηλώνονται με πυρετό και πνευμονία, που οδηγεί σε σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS). Αυτή η επιπλοκή προσομοιάζει με το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας που προκαλείται από το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών και το αιμοφαγοκυτταρικό σύνδρομο (sHLH), που είχε παρατηρηθεί προηγουμένως σε ασθενείς με SARS-CoV και MERS-CoV, καθώς και με το σύνδρομο που παρατηρείται σε ασθενείς με οξεία Β-λεμφοβλαστική λευχαιμία που λαμβάνουν γενετικά τροποποιημένα αυτόλογα Τ-λεμφοκύτταρα (τα CAR-T cells).

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

ΑΝΑΛΥΣΗ

Το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών είναι η κύρια αιτία σοβαρής νοσηρότητας σε ασθενείς που είχαν μολυνθεί τόσο με τον SARS-CoV όσο και με τον MERS-CoV. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις στον ορό της κυτταροκίνης ιντερλευκίνη-6 (IL-6) και άλλων φλεγμονωδών κυτταροκινών είναι χαρακτηριστικά της σοβαρής λοίμωξης με MERS-CoV. Υψηλά επίπεδα τέτοιων κυτταροκινών και μορίων-ελκυστών (chemo-attractants) βρέθηκαν σε αρρώστους με λοίμωξη από τον ιό SARSCoV-1, με τον οποίο ο SARS-CoV-2 έχει στενή συγγένεια.

Η σημασία Το Σύνδρομο Απελευθέρωσης Κυτταροκινών είναι συχνή επιπλοκή και σε ασθενείς με COVID-19 και τα αυξημένα επίπεδα IL-6 στον ορό συσχετίζονται με αναπνευστική ανεπάρκεια, σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS) και κακή κλινική έκβαση (9,10). Τα αυξημένα επίπεδα της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης του ορού (CRP), μιας πρωτεΐνης της οποίας η έκφραση εξαρτάται από την IL-6, είναι επίσης ένας βιοδείκτης σοβαρής λοίμωξης από βητακορωνοϊό. Ο Sars-CoV-2 και ο SARS-CoV χρησιμοποιούν τον ίδιο υποδοχέα για να αποκτήσουν είσοδο στα κύτταρα: τη σχετιζόμενη με το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγιειοτασίνης καρβοξυπεοτιδάση - angiotensin-converting enzyme–related carboxypeptidase (ACE2).

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

Αυτός ο υποδοχέας εκφράζεται ευρέως σε κύτταρα του πνεύμονα και του καρδιαγγειακού συστήματος, αλλά και σε ορισμένα αιμοποιητικά κύτταρα, περιλαμβανομένων και των μονοκυττάρων και των μακροφάγων. Ο SARS-CoV-2 συνδέεται μέσω του υποδοχέα ACE2, που βρίσκεται σε αφθονία στην επιφάνεια των κυψελιδικών κυττάρων τύπου ΙΙ-Alveolar Type II (ATII) cells, που αποτελούν το 5-15% του πνευμονικού επιθηλίου (του στρώματος κυττάρων που καλύπτει τις πνευμονικές κυψελίδες). Ενώ τα κυψελιδικά κύτταρα τύπου I είναι προσαρμοσμένα για την ανταλλαγή των αερίων στον πνεύμονα, τα κύτταρα τύπου ΙΙ έχουν ιδιαίτερο ρόλο στη φυσική (εγγενή) ανοσία, εκφράζουν στην επιφάνειά τους ειδικούς υποδοχείς για αντιγόνα ιών και μικροβίων (τους λεγόμενους Toll-like receptors-TLRs) και επάγουν την παραγωγή φλεγμονωδών κυτταροκινών και μορίων που προσελκύουν άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού, όπως τα ουδετερόφιλα και τα μακροφάγα, ως απάντηση στην εισβολή των παθογόνων μικροοργανισμών. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της λοίμωξης COVID-19 είναι η λεμφοπενία (δηλαδή ο χαμηλός αριθμός λεμφοκυττάρων αίματος), η οποία συσχετίζεται και με την κλινική σοβαρότητα της νόσου (2). Ο SARS-CoV μολύνει αποτελεσματικά τα ανθρώπινα μονοκύτταρα και τα δενδριτικά κύτταρα, ενώ ο MERS-CoV μολύνει τα μονοκύτταρα και τα Τ-λεμφοκύτταρα μέ-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

σω ενός άλλου υποδοχέα, της διπεπτιδυλικής πεπτιδάσης 4 (DPP4) (3,4). Είναι πιθανό ο SARS-CoV-2 να μολύνει επίσης και τα δενδριτικά κύτταρα. Η ελαττωματική ενεργοποίηση των Τ-λεμφοκυττάρων, λόγω της δυσλειτουργίας των δενδριτικών κυττάρων, πιθανόν να οδηγούν στην απόπτωση και την εξάντλησή τους, συμβάλλοντας στην ανοσοπαθολογία του COVID-19 (3,5). Ωστόσο, η λεμφοπενία δεν είναι ειδικός βιοδείκτης κακής πρόγνωσης για την COVID-19, διότι επίσης έχει συσχετιστεί με κακή έκβαση και σε άλλες ιογενείς λοιμώξεις, όπως π.χ. παρατηρήθηκε στην πανδημία γρίπης Α το 2009 (με το στέλεχος H1N1) (6). Η λοίμωξη των μονοκυττάρων, των μακροφάγων και των δενδριτικών κυττάρων από τον SARS-CoV-2 έχει ως αποτέλεσμα την ενεργοποίησή τους και την έκκριση IL-6 και άλλων φλεγμονωδών κυτταροκινών. H IL-6 καταστέλλει επιπλέον τα λεμφοκύτταρα και σχετίζεται με λεμφοπενία σε νοσήματα στα οποία βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα.

Ο μηχανισμός Η IL-6 έχει προεξέχουσες προ-φλεγμονώδεις ιδιότητες (προάγει δηλαδή τη φλεγμονή) και η αγωγή της σηματοδότησής της γίνεται μέσα από δύο κύριες οδούς, που αναφέρονται ως κλασική cis σηματοδότηση και trans σηματοδότηση (11). Στην cis σηματοδότηση, η IL-6 συνδέεται με το δεσμευμένο στη μεμβράνη υποδοχέα της IL-6 (mIL-6R) σε ένα σύμπλοκο με τη μεβρανική γλυκοπρωτεΐνη gp130. Η κατάντη μεταφορά σήματος διαμεσολαβείται από πρωτεΐνες/κινάσες της οικογένειας JAK (κινάσες Janus) και STAT3 (μετατροπέας σημάτων και ενεργοποιητής της μεταγραφής 3-signal transducer and activator of transcription 3). Η δεσμευμένη στη μεμβράνη γλυκοπρωτεΐνη gp130 εκφράζεται σε όλα τα κύτταρα, ενώ η έκφραση του υποδοχέα mIL-6R περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Η ενεργοποίηση της σηματοδότησης cis έχει ως αποτέλεσμα πλειοτροπικές επιδράσεις στο προσαρμοστικό τμήμα του ανοσοποιητικού συστήματος (στα Β και Τ κύτταρα), αλλά και στο έμφυτο/μη προσαρμοστικό τμήμα του ανοσοποιητικού [τα ουδετερόφιλα, τα μακροφάγα και τα κύτταρα φυσικούς φονείς (NK)], τα οποία

μπορούν να συμβάλουν στο CRS (11). Στην trans σηματοδότηση, η IL-6, που κυκλοφορεί σε υψηλές συγκεντρώσεις, συνδέεται με τον διαλυτό υποδοχέα της, τον IL-6R (sIL-6R), σχηματίζοντας ένα διμερές σύμπλοκο με την gp130, και μάλιστα δυνητικά στις μεμβρανικές επιφάνειες όλων των κυττάρων. Η προκύπτουσα σηματοδότηση μέσω του μονοπατιού IL-6–sIL-6R-JAK-STAT3 ενεργοποιείται, στη συνέχεια, ακόμα και σε κύτταρα που δεν εκφράζουν φυσιολογικά τον μεμβρανικό υποδοχέα mIL-6R, όπως είναι τα ενδοθηλιακά κύτταρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια συστηματική «καταιγίδα κυτταροκινών», που περιλαμβάνει την έκκριση του αγγειακού ενδοθηλιακού αυξητικού παράγοντα (VEGF), της MCP-1, IL-8, καθώς και επιπλέον έκκριση IL-6, ενώ προκαλεί και μειωμένη έκφραση της E-cadherin στα ενδοθηλιακά κύτταρα (12). Ο αυξημένος VEGF και η μειωμένη έκφραση της E-cadherin συμβάλλουν στην αύξηση της αγγειακής διαπερατότητας και «διαρροής». Αυτοί οι μηχανισμοί αύξησης της αγγειακής διαπερατότητας συμμετέχουν στην παθοφυσιολογία της υπότασης και της πνευμονικής δυσλειτουργίας στο ARDS. Το αιμοφαγοκυτταρικό σύνδρομο (Hemophagocytic lymphohistiocytosissHLH) είναι ένα υπερ-φλεγμονώδες σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από CRS, κυτταροπενίες (χαμηλό αριθμό κυττάρων αίματος) και πολυοργανική ανεπάρκεια (περιλαμβανομένου και του ήπατος) (13). Σε ενήλικες, το αιμοφαγοκυτταρικό σύνδρομο είναι συχνά αποτέλεσμα σοβαρών ιογενών λοιμώξεων, αλλά εμφανίζεται επίσης σε ασθενείς με λευχαιμία που λαμβάνουν θεραπεία με γενετικά τροποποιημένα Τ-λεμφοκύτταρα (τα CAR-T cells). Εκτός από τις αυξημένες κυτταροκίνες ορού, οι υψηλές συγκεντρώσεις φερριτίνης είναι χαρακτηριστικές του αιμοφαγοκυτταρικού συνδρόμου. Τα μακροφάγα που εκφράζουν το CD163 εμπλέκονται ως η πηγή της φερριτίνης, δεδομένου του ρόλου τους στο δικτυοενδοθηλιακό σύστημα και τη διαχείριση του σιδήρου μέσω αυτού, ως εκ τούτου το αιμοφαγοκυτταρικό σύνδρομο είναι επίσης γνωστό ως σύνδρομο ενεργοποίησης των μακροφάγων. Μια αναδρομική μελέτη σε ασθενείς με COVID-19 διαπίστωσε πράγματι ότι αυξημένα επίπεδα φερριτίνης ορού και IL6 συσχετίστηκαν με κακή έκβαση (10).

Το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών είναι η κύρια αιτία σοβαρής νοσηρότητας σε ασθενείς που είχαν μολυνθεί τόσο με τον SARS-CoV όσο και με τον MERS-CoV

ΑΝΑΛΥΣΗ Το φάρμακο tocilizumab Οι ασθενείς που λαμβάνουν κυτταρική θεραπεία με γενετικά τροποποιημένα λεμφοκύτταρα με χιμαιρικό αντιγονικό υποδοχέα (CAR-Τ κυτταρική θεραπεία) μπορεί επίσης να αναπτύξουν Σύνδρομο Απελευθέρωσης Κυτταροκινών (CRS) και αιμοφαγοκυτταρικό σύνδρομο. Σε αυτήν τη θεραπεία τα γενετικά τροποποιημένα Τ-λεμφοκύτταρα εκφράζουν στην επιφάνειά τους έναν χιμαιρικό αντιγονικό υποδοχέα (CAR) που αναγνωρίζει τα αντιγόνα στα καρκινικά κύτταρα. Όταν μεταμοσχεύονται πίσω στον ασθενή τα γενετικά τροποποιημένα Τ-λεμφοκύτταρα, στοχεύουν στα καρκινικά κύτταρα και ενερ-

Ένα βασικό χαρακτηριστικό της λοίμωξης COVID-19 είναι η λεμφοπενία (δηλαδή χαμηλός αριθμός λεμφοκυττάρων αίματος), η οποία συσχετίζεται και με την κλινική σοβαρότητα της νόσου

γοποιούν την ανοσολογική τους κάθαρση. Η πρώτη ασθενής που έλαβε CAR T-λεμφοκύτταρα που στόχευαν το αντιγόνο CD19 για τη θεραπεία οξείας Β-λεμφοβλαστικής λευχαιμίας το 2012 ανέπτυξε σοβαρό σύνδρομο CRS και αιμοφαγοκυτταρικό σύνδρομο, που οδήγησαν σε ARDS με πολυοργανική ανεπάρκεια και υπόταση, που δεν ανταποκρίνονταν στην τυπική θεραπεία με κορτικοστεροειδή (κορτιζόνη) (14). Λόγω των πολύ αυξημένων επιπέδων της IL- 6 στον ορό της ασθενούς, υποβλήθηκε εμπειρικά σε θεραπεία με tocilizumab, που είναι ανταγωνιστής του διαλυτού υποδοχέα της IL-6, του IL-6R, που είχε εγκριθεί εκείνη την εποχή για τη θεραπεία

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

ρευματικών παθήσεων. Η ασθενής έλαβε μία εφάπαξ δόση tocilizumab την ημέρα 7 μετά τη χορήγηση των κυττάρων CAR-T, με ταχεία υποχώρηση του πυρετού μέσα σε λίγες ώρες, ακολουθούμενη από διακοπή των αγγειοσυσπαστικών (που χρησιμοποιούνταν για να αντιμετωπίσουν την υπόταση) και από την ανάγκη για υποστήριξη από αναπνευστήρα, καθώς το ARDS υποχώρησε. Το tocilizumab έχει πλέον εγκριθεί από την Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) για τη θεραπεία του CRS που προκαλείται από τη χορήγηση CAR-T λεμφοκυττάρων, με επιβεβαιωμένη αποτελεσματικότητα και ελάχιστες παρενέργειες σε εκατοντάδες ασθενείς. Δεδομένης αυτής της εμπειρίας και της επείγουσας ανάγκης θεραπείας για την καταστολή του CRS, φάρμακα που έχουν χρησιμοποιηθεί για την καταστολή του CRS σε ασθενείς που λαμβάνουν CART cells, όπως το tocilizumab, αξιολογούνται σε κλινικές δοκιμές για τη θεραπεία του COVID-19. Η αποτελεσματικότητα των ανταγωνιστών της οδού IL-6/IL-6R για τη θεραπεία του CRS καθώς και του αιμοφαγοκυτταρικού συνδρόμου υπογραμμίζει τον κεντρικό ρόλο της σηματοδότησης μέσω της IL-6 στην παθοφυσιολογία των υπερ-φλεγμονωδών συνδρόμων από κυτταροκίνες (11). Οι ασθενείς με σοβαρή λοίμωξη COVID-19 θα μπορούσαν να ωφεληθούν από την αναστολή της οδού IL-6, δεδομένης της σχετικής ομοιότητας στα επίπεδα αύξησης της κυτταροκίνης αυτής, όπως στο CRS και στο αιμοφαγοκυτταρικό σύνδρομο. Πράγματι, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα μιας ανοικτής μελέτης σε 21 ασθενείς με COVID-19 που έλαβαν θεραπεία με tocilizumab στην Κίνα είναι ενθαρρυντικά (15). O πυρετός υποχώρησε σε όλους τους ασθενείς εντός της πρώτης ημέρας από τη λήψη tocilizumab και οι ανάγκες σε οξυγόνο μειώθηκαν στο 75% των ασθενών (15). Ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές βρίσκονται σε εξέλιξη σε όλο τον κόσμο για τη δοκιμή των ανταγωνιστών της IL-6 και του IL-6R για τη διαχείριση ασθενών με COVID-19 με σοβαρές αναπνευστικές επιπλοκές. Ο άμεσος στόχος της αναστολής της IL-6 είναι η βελτίωση των επιπλοκών σε σοβαρές περιπτώσεις COVID-19, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απαιτήσεις για αναβαθμισμένη φροντίδα (π.χ. ανάγκη αγγειοσυσπαστικών, διασωλήνωσης κ.τ.λ.).

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19 Άλλα φάρμακα Εκτός από το tociluzumab, που βρίσκεται σε κλινικές δοκιμές σε πολλά κέντρα και από πολλούς διαφορετικούς ερευνητές (περισσότερες από 22 κλινικές μελέτες, είτε μόνο είτε σε συνδυασμό και με άλλα ανοσοτροποποιητικά φάρμακα), άλλοι αναστολείς του υποδοχέα της IL-6 (IL-6R) όπως το sarilumab (σε 8 κλινικές δοκιμές: NCT04315298, NCT04341870, NCT04324073, NCT04327388, NCT04322773, NCT04321993, NCT04345289, NCT02735707) βρίσκονται επίσης σε φάση κλινικής δοκιμής σε αρρώστους με σοβαρές επιπλοκές του COVID-19. Το siltuximab είναι ένα μονοκλωνικό α-

νιστών της IL-6 και των ανταγωνιστών του υποδοχέα της (IL-6R). Επειδή η μεταγωγή του σήματος μέσω του υποδοχέα της IL-6 εμπλέκει σε σημαντικό βαθμό την ενεργοποίηση του μονοπατιού JAK-STAT, φάρμακα που το αναστέλλουν βρίσκονται σε κλινικές μελέτες σε αρρώστους με σοβαρή COVID-19. Ορισμένα από τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται σαν αντινεοπλασματικά (όπως το ruxolitinib για την αντιμετώπιση της μυελοΐνωσης) ή για την αντιμετώπιση ρευματικών παθήσεων (όπως το baricitinib, tofacitinib). Εφόσον στην «καταιγίδα των κυτταροκινών» διάφορες κυτταροκίνες πιθανόν να παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιδείνωση

ντίσωμα το οποίο αναστέλλει την IL-6 και χρησιμοποιείται στη θεραπεία της νόσου του Castleman, ενός σπάνιου νοσήματος με εκδηλώσεις από πολλαπλά όργανα που οφείλονται στην υπερπαραγωγή πολλών κυτταροκινών, με ιδιαίτερα σημαντική την IL-6. Η δραστικότητα του φαρμάκου αυτού σε αρρώστους με σοβαρές επιπλοκές του COVID-19 θα αξιολογηθεί σε δύο διαφορετικές κλινικές μελέτες (NCT04329650, NCT04330638). Άλλο φάρμακο έναντι της IL-6 που βρίσκεται σε αξιολόγηση είναι το clazakizumab. Ένα ζήτημα που προκύπτει αφορά το κατά πόσον μπορεί να υπάρχει διαφορετική αποτελεσματικότητα μεταξύ των ανταγω-

της κλινικής κατάστασης των ασθενών με COVID-19, και άλλα φάρμακα που αναστέλλουν διαφορετικές κυτταροκίνες βρίσκονται υπό αξιολόγηση. Επειδή και ο αγγειακός ενδοθηλιακός αυξητικός παράγοντας (VEGF) αυξάνεται υπό την επίδραση της IL-6 κατά την «καταιγίδα των κυτταροκινών» και συμβάλλει στην αύξηση της αγγειακής διαπερατότητας και στην παθοφυσιολογία του συνδρόμου αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS), δοκιμάζεται επίσης η φαρμακευτική αναστολή του. Το bevacizumab είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που δεσμεύει τον VEGF, και χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση πολλών μορφών καρκίνου, όπως είναι ο καρκίνος

ΑΝΑΛΥΣΗ

Σε μια πρόσφατη αναφορά της εμπειρίας σε ασθενείς με μακροσφαιριναιμία Waldenström (17) που λαμβάνουν το ibrutinib φαίνεται ότι τα συμπτώματα της COVID-19 ήταν ήπια

του παχέος εντέρου, του πνεύμονα, του νεφρού και των ωοθηκών και δοκιμάζεται επίσης ασθενείς με COVID-19 (NCT04305106, NCT04344782, NCT04275414). Μια άλλη τακτική που δοκιμάζεται σε ασθενείς που βρίσκονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας είναι η χρησιμοποίηση ειδικών φίλτρων αιμοκάθαρσης που δεσμεύουν πολλαπλές κυτταροκίνες (και την IL-6). Όμως, η αναστολή μίας μόνο κυτταροκίνης (της IL-6) ίσως να μην είναι αρκετή, και μια άλλη τακτική θα ήταν η αναστολή της έναρξης του καταρράκτη της παραγωγής, αρχικά της IL-6, αλλά και των άλλων επαγόμενων κυτταροκινών. Η ενδοκυττάρια πρωτεΐνη BTK και ο υπερκείμενος εκκινητής της, η HCK, εμπλέκονται στη μεταγωγή του σήματος από τον υποδοχέα TLR, που βρίσκεται στην επιφάνεια των κυψελιδικών κυττάρων τύπου ΙΙ, προς το εσωτερικό του κυττάρου, για την ενεργοποίηση της ανοσολογικής απόκρισης. Εφόσον τα κυψελιδικά κύτταρα τύπου ΙΙ εκφράζουν στην επιφάνειά τους TLRs, όπως και τα μακροφάγα στις κυψελίδες, η BTK και η HCK παίζουν καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή φλεγμονωδών κυτταροκινών. Το ibrutinib (και πιθανότατα και άλλα ανάλογα φάρμακα, όπως το acalabrutinib) αναστέλλει την BTK και την HCK. Σε ασθενείς με χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία, μακροσφαιριναιμία Waldenström ή με νόσο μοσχεύματος έναντι του ξενιστή (σε αλλογενή μεταμόσχευσης μυελού), η χορήγηση του ibrutinib ελάττωσε δραματικά τα

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

επίπεδα των φλεγμονωδών κυτταροκινών. Η εμπειρία από τη χορήγηση του ibrutinib σε συνδυασμό με μονοκλωνικά αντισώματα είναι επίσης χαρακτηριστική, καθώς φαίνεται ότι η χορήγησή του πριν την έγχυση των μονοκλωνικών αντισωμάτων (όπως το rituximab και το obinotuzumab) ελαττώνει σημαντικά την οξεία αντίδραση κατά την έγχυσή τους (που αποτελεί μια υπερφλεγμονώδη αντίδραση). Επιπλέον, πειραματικά δεδομένα σε ποντίκια δείχνουν ότι το ibrutinib τροποποιεί τη φλεγμονώδη αντίδραση των μακροφάγων και αναστέλλει την πνευμονική βλάβη σε ποντίκια που εκτέθηκαν σε υψηλό ιικό φορτίο του H1N1, ενώ τα επίπεδα των κυτταροκινών (των ίδιων που αυξάνουν σε λοίμωξη COVID-19) ήταν σημαντικά χαμηλότερα. Σε μια πρόσφατη αναφορά της εμπειρίας σε ασθενείς με μακροσφαιριναιμία Waldenström (17) που λαμβάνουν το ibrutinib φαίνεται ότι τα συμπτώματα της COVID-19 ήταν ήπια, ενώ σε έναν από τους αρρώστους που λάμβανε χαμηλή δόση του φαρμάκου και εμφάνισε επιπλοκές, η αύξηση της δόσης συνοδεύτηκε από ταχεία κλινική βελτίωση. Το ibrutinib δεν είναι ο μοναδικός αναστολέας της BTK. Ένας άλλος αναστολέας, το acalabrutinib (NCT04346199), που επίσης χρησιμοποιείται στις ίδιες ενδείξεις, για την αντιμετώπιση λεμφωμάτων, θα διερευνηθεί σαν θεραπεία σε βαριά πάσχοντες από COVID-19 σε κλινική μελέτη που ξεκινά σύντομα.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19 Επιφυλάξεις Υπάρχουν όμως ορισμένες επιφυλάξεις, που πρέπει να εξεταστούν. Σε σύνδρομο ARDS που σχετίζεται με σήψη, χορηγούνται συχνά κορτικοστεροειδή, ωστόσο η χρήση κορτικοστεροειδών σε ασθενείς με SARS και MERS δεν βελτίωσε τη θνητότητα και είχε ως αποτέλεσμα την καθυστερημένη κάθαρση του ιού (6). Έτσι, η σύσταση των ειδικών εμπειρογνωμόνων και της WHO είναι η αποφυγή συστηματικής χορήγησης κορτικοστεροειδών σε ασθενείς με COVID-19, επί του παρόντος. Μια θεωρητική πιθανότητα είναι ότι η καταστολή της φλεγμονής που προκαλείται από ανταγωνιστές της IL-6 μπορεί να καθυστερήσει την κάθαρση του ιού. Ωστόσο, ο αποκλεισμός της IL-6 οδηγεί επίσης σε ταχεία ελάττωση των επιπέδων της IL-10 του ορού, μιας ανοσοκατασταλτικής κυτταροκίνης που εκκρίνεται από τα μακρο-

φάγα, γεγονός που μπορεί να μετριάσει τις ανησυχίες σχετικά με την παράταση της κάθαρσης του ιού (11). Επιπλέον, μία ή δύο δόσεις ενός ανταγωνιστή της IL-6 είναι απίθανο να οδηγήσουν σε επιπλοκές, όπως μυκητιασικές λοιμώξεις, οι οποίες εμφανίζονται σε ασθενείς που λαμβάνουν κάθε μήνα αυτά τα φάρμακα για χρόνιες παθήσεις, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Είναι αξιοσημείωτο ότι το tocilizumab εγκρίθηκε για πρώτη φορά για ρευματικές παθήσεις, στη συνέχεια για το CRS σε ασθενείς που λαμβάνουν θεραπεία με CAR-T και τώρα επαναξιολογείται περαιτέρω για την πανδημία του COVID-19. Ο μακροπρόθεσμος στόχος όμως θα πρέπει να περιλαμβάνει την έμφαση στην ανάπτυξη αντιιικών φαρμάκων και εμβολίων που προλαμβάνουν ή αντιμετωπίζουν τη λοίμωξη.•••

Αναφορές 1. J .B. Moore, C.H. June Cytokine release syndrome in severe COVID-19, Science 17 Apr 2020:eabb8925 2. X . Yang, Y. Yu, J. Xu, H. Shu, J. Xia, H. Liu, Y. Wu, L. Zhang, Z. Yu, M. Fang, T. Yu, Y. Wang, S. Pan, X. Zou, S. Yuan, Y. Shang, Clinical course and outcomes of critically ill patients with SARS-CoV-2 pneumonia in Wuhan, China: A singlecentered, retrospective, observational study. Lancet Respir. Med. 10.1016/S22132600(20)30079-5 (2020). 3. H . Chu, J. Zhou, B. H.-Y. Wong, C. Li, J. F.-W. Chan, Z.-S. Cheng, D. Yang, D. Wang, A. C.-Y. Lee, C. Li, M.-L. Yeung, J.-P. Cai, I. H.-Y. Chan, W.-K. Ho, K. K.-W. To, B.-J. Zheng, Y. Yao, C. Qin, K.-Y. Yuen, Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus Efficiently Infects Human Primary T Lymphocytes and Activates the Extrinsic and Intrinsic Apoptosis Pathways. J. Infect. Dis. 213, 904–914 (2016). 4. H . K. Law, C. Y. Cheung, H. Y. Ng, S. F. Sia, Y. O. Chan, W. Luk, J. M. Nicholls, J. S. M. Peiris, Y. L. Lau, Chemokine up-regulation in SARS-coronavirus-infected, monocytederived human dendritic cells. Blood 106, 2366–2374 (2005). 5. M . Zheng, Y. Gao, G. Wang, G. Song, S. Liu, D. Sun, Y. Xu, Z. Tian, Functional exhaustion of antiviral lymphocytes in COVID-19 patients. Cell. Mol. Immunol. 10.1038/s41423-020-0402-2 (2020). 6. R . Perez-Padilla, D. de la Rosa-Zamboni, S. Ponce de Leon, M. Hernandez, F.

Quinones-Falconi, E. Bautista, A. RamirezVenegas, J. Rojas-Serrano, C. E. Ormsby, A. Corrales, A. Higuera, E. Mondragon, J. A. Cordova-Villalobos; INER Working Group on Influenza, Pneumonia and respiratory failure from swine-origin influenza A (H1N1) in Mexico. N. Engl. J. Med. 361, 680–689 (2009). 7. R . Channappanavar, S. Perlman, Pathogenic human coronavirus infections: Causes and consequences of cytokine storm and immunopathology. Semin. Immunopathol. 39, 529–539 (2017). 8. A . R. Fehr, R. Channappanavar, S. Perlman, Middle East Respiratory Syndrome: Emergence of a Pathogenic Human Coronavirus. Annu. Rev. Med. 68, 387–399 (2017). 9. G . Chen, D. Wu, W. Guo, Y. Cao, D. Huang, H. Wang, T. Wang, X. Zhang, H. Chen, H. Yu, X. Zhang, M. Zhang, S. Wu, J. Song, T. Chen, M. Han, S. Li, X. Luo, J. Zhao, Q. Ning, Clinical and immunological features of severe and moderate coronavirus disease 2019. J. Clin. Invest. 137244 (2020). 10. Q . Ruan, K. Yang, W. Wang, L. Jiang, J. Song, Clinical predictors of mortality due to COVID-19 based on an analysis of data of 150 patients from Wuhan, China. Intensive Care Med. 10.1007/s00134-02005991-x (2020). 11. S . Kang, T. Tanaka, M. Narazaki, T. Kishimoto, Targeting Interleukin-6 Signaling in Clinic. Immunity 50, 1007– 1023 (2019).

12. T . Tanaka, M. Narazaki, T. Kishimoto, Immunotherapeutic implications of IL-6 blockade for cytokine storm. Immunotherapy 8, 959–970 (2016). 13. C. B. Crayne, S. Albeituni, K. E. Nichols, R. Q. Cron, The Immunology of Macrophage Activation Syndrome. Front. Immunol. 10, 119 (2019). 14. S . A. Grupp, M. Kalos, D. Barrett, R. Aplenc, D. L. Porter, S. R. Rheingold, D. T. Teachey, A. Chew, B. Hauck, J. F. Wright, M. C. Milone, B. L. Levine, C. H. June, Chimeric antigen receptor-modified T cells for acute lymphoid leukemia. N. Engl. J. Med. 368, 1509–1518 (2013). 15. X . Xu et al., Effective Treatment of Severe COVID-19 Patients with Tocilizumab. ChinaXiV (5 March 2020). 16. S . Heink, N. Yogev, C. Garbers, M. Herwerth, L. Aly, C. Gasperi, V. Husterer, A. L. Croxford, K. Möller-Hackbarth, H. S. Bartsch, K. Sotlar, S. Krebs, T. Regen, H. Blum, B. Hemmer, T. Misgeld, T. F. Wunderlich, J. Hidalgo, M. Oukka, S. Rose-John, M. Schmidt-Supprian, A. Waisman, T. Korn, Trans-presentation of IL-6 by dendritic cells is required for the priming of pathogenic TH17 cells. Nat. Immunol. 18, 74–85 (2017). 17. S .P. Treon, J. Castillo, A. P. Skarbnik, J. D. Soumerai, I. M. Ghobrial, M.L. Guerrera, K.E. Meid, G. Yang, The BTK-inhibitor ibrutinib may protect against pulmonary injury in COVID-19 infected patients Blood 2020 (17 April) blood.2020006288.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

COVID-19 και θρομβώσεις: Ερωτήσεις και απαντήσεις Οι γιατροί είναι πια σε θέση να εκτιμήσουν έναν τέτοιο κίνδυνο, χάρη στις κατευθυντήριες οδηγίες που έχουν εκδώσει διεθνείς και ελληνικές επιστημονικές εταιρείες

Η σοβαρή λοίμωξη από τη μόλυνση με κορωνοϊό μπορεί να προκαλέσει έντονη φλεγμονώδη αντίδραση και αυτή να επιφέρει την ενεργοποίηση του μηχανισμού της πήξης

ο ομιχλώδες τοπίο σχετικά με τη λοίμωξη COVID-19 που προκαλεί ο κορωνοϊός SARS-CoV-2 και τον πιθανό κίνδυνο θρόμβωσης επιτείνει την αγωνία των πολιτών. Ωστόσο, η έξαρση έντονης φλεγμονής αφενός παρατηρείται σε βαριά νοσούντες που νοσηλεύονται στα νοσοκομεία και αφετέρου σε περιπτώσεις με υποκείμενα νοσήματα. Με δεδομένο το ότι οι αναφορές για θρομβώσεις προκαλούν περαιτέρω ανησυχία σε όσους έχουν εμφανίσει θρόμβωση κατά το παρελθόν ή λαμβάνουν αντιπηκτική αγωγή, εντοπίσαμε στη σελίδα gateofthrombs.gr τις συνηθέστερες ερωτήσεις τους και τις απαντήσεις, οι οποίες διαφωτίζουν τις πτυχές κινδύνου, τα κριτήρια με τα οποία θα αξιολογήσει ο θεράπων ιατρός τη χρήση αντιπηκτικών, τις θεραπευτικές επιλογές κ.ά.

δης αντίδραση. Το γεγονός αυτό μπορεί να επιφέρει την ενεργοποίηση του μηχανισμού της πήξης, με αποτέλεσμα το αίμα να πήζει ευκολότερα από το κανονικό και να προκληθεί μια κατάσταση υπερπηκτικότητας. Αυτό είναι το δεδομένο στον οργανισμό του ασθενούς που επαυξάνει τον κίνδυνο για θρόμβωση, πνευμονική εμβολή, καθώς και για μια σοβαρή επιπλοκή, τη διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη, η οποία θα προκαλέσει θρομβώσεις των μικρών αγγείων των πνευμόνων, επιδεινώνοντας ταχέως την υγεία των ασθενών. Πλέον, όμως, ο κίνδυνος έχει εντοπιστεί και ο θεράπων ιατρός είναι ενημερωμένος για να αντιμετωπίσει μια τέτοια ενδεχόμενη κατάσταση, ώστε να προστατεύσει κατάλληλα τον οργανισμό σας, σε περίπτωση που χρειαστεί.

ΕΡ_Αυξάνεται ο κίνδυνος θρόμβωσης αν νοσήσω από κορωνοϊό;

ΕΡ_Υπάρχει δυνατότητα αξιολόγησης του κινδύνου θρόμβωσης εφόσον νοσήσω σοβαρά από κορωνοϊό και νοσηλευτώ;

ΑΠ_Παρά το γεγονός ότι έχει αποδειχθεί πως η νόσος COVID-19 εμφανίζεται κυρίως ως λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος, τα στοιχεία που έχουν προκύψει από τους ασθενείς που νοσηλεύονται και έχουν νοσήσει πιο βαριά από τον κορωνοϊό καταδεικνύουν ότι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο φλεβικής θρόμβωσης. Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται σε μεγαλύτερες ηλικίες, όταν υφίστανται κι άλλες παθήσεις. Όπως υποδεικνύουν πρόσφατα δεδομένα, σε κάποιες περιπτώσεις ασθενών που εκδηλώνουν οξεία και σοβαρή λοίμωξη από τη μόλυνση με κορωνοϊό είναι δυνατόν να ακολουθήσει μια πολύ έντονη φλεγμονώ-

ΑΠ_Ναι, οι γιατροί είναι πια σε θέση να εκτιμήσουν έναν τέτοιο κίνδυνο, χάρη στις κατευθυντήριες οδηγίες που έχουν εκδώσει διεθνείς και ελληνικές επιστημονικές εταιρείες σχετικά με την αξιολόγηση κινδύνου θρομβοεμβολικών επιπλοκών των ασθενών που νοσούν σοβαρά από τον COVID-19 και νοσηλεύονται. Συνεπώς, ο θεράπων ιατρός, λαμβάνοντας υπόψη του τα αποτελέσματα από κάποιες εξετάσεις αίματος που σχετίζονται με τη θρόμβωση και την πήξη του αίματος, εκτιμώντας και άλλους πιθανούς υφιστάμενους παράγοντες κινδύνου (ηλικία, ακινητοποίηση, αναπνευστική δυσχέρεια,

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

συνυπάρχουσες παθήσεις, ιστορικό κ.λπ.) και αξιοποιώντας ειδικούς διαγνωστικούς αλγορίθμους, μπορεί να κρίνει την επικινδυνότητα και να σας χορηγήσει αντιπηκτική αγωγή για θρομβοπροφύλαξη, δεδομένου του ότι απαιτείται για τη θωράκιση του οργανισμού σας. Ωστόσο, πρέπει να διευκρινιστεί ότι εν γένει για τους μη νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19 δεν συνιστάται γενικευμένη θρομβοπροφύλαξη, με εξαίρεση ειδικές περιστάσεις τις οποίες θα εκτιμήσει ο θεράπων ιατρός σας, όπως είναι όταν υπάρχει ιστορικό θρόμβωσης-πνευμονικής εμβολής, γνωστή θρομβοφιλία, καθώς και σε ασθενείς αυξημένου κινδύνου για θρόμβωση με πυρετό που παραμένουν στο κρεβάτι. ΕΡ_Είναι γνωστές οι συστάσεις σχετικά με τη θρομβοπροφύλαξη; ΑΠ_Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ο θεράπων ιατρός κρίνει ότι ο οργανισμός σας χρειάζεται στήριξη, θα σας χορηγήσει θρομβοπροφύλαξη, η οποία περιλαμβάνει μια συγκεκριμένη κατηγορία ενέσιμων αντιπηκτικών. Πρόκειται για αντιπηκτικά για τα οποία υπάρχει η γνώση ότι, πέραν της αντιπηκτικής τους δράσης, διαθέτουν και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, γι’ αυτό και προτιμώνται σε μια λοίμωξη χαρακτηριζόμενη και από μια έντονη φλεγμονώδη αντίδραση. Σε ό,τι αφορά τη δόση, αυτή θα καθοριστεί από τον θεράποντα ιατρό. Σχετικά με τη διάρκεια της θρομβοπροφύλαξης, υποδεικνύεται να συνεχίζεται τουλάχιστον για μία εβδομάδα μετά την έξοδο από το νοσοκομείο, ιδιαίτερα σε ασθενείς υψηλού κινδύνου για θρόμβωση, εφόσον

το κρίνει ο γιατρός. Σε περιπτώσεις παρατεταμένης ακινητοποίησης, προτείνεται η παράταση της προφύλαξης για μία επιπλέον εβδομάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τους ασθενείς σε χρόνια αντιπηκτική αγωγή, την οποία λαμβάνουν από το στόμα, είναι δυνατόν να κριθεί κατά τη νοσηλεία τους να μετατραπεί σε αγωγή σε ενέσιμο αντιπηκτικό. Ωστόσο, το ζήτημα της εν λόγω χορήγησης χρήζει καθημερινής επαναξιολόγησης και εξατομίκευσης της αγωγής για κάθε ασθενή, από τον θεράποντα ιατρό, ο οποίος θα κρίνει, από τα δεδομένα της υγείας σας, την καλύτερη θεραπεία για εσάς. ΕΡ_Στην περίπτωση που έχω εμφανίσει θρόμβωση, διατρέχω μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσω από κορωνοϊό; ΑΠ_Οι θρόμβοι αίματος, όπως είναι στην εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση (DVT) ή την πνευμονική εμβολή (ΡΕ), δεν συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης λοίμωξης από COVID-19. ΕΡ_Αν λαμβάνω μακροχρόνια αγωγή με αντιπηκτικά, απειλούμαι περισσότερο να νοσήσω από κορωνοϊό; ΑΠ_Τα ίδια τα αντιπηκτικά δεν αποτελούν για τους ασθενείς παράγοντα κινδύνου για COVID-19. Ωστόσο, μείζονος σημασίας κρίνονται οι υποκείμενες διαταραχές και οι συνυπάρχουσες παθήσεις, δηλαδή οι παθήσεις μπορούν να κάνουν τον ασθενή πιο ευάλωτο σε σχέση με τον κορωνοϊό. Καλό είναι να έχετε επικοινωνία με τον γιατρό σας σχετικά με την προσωπική κατάσταση της υγείας σας, εφόσον ανησυχείτε.•••

Βιβλιογραφικές αναφορές Jecko Thachil et al., ISTH interim guidance on recognition and management of coagulopathy in COVID-19, J of Thromb Haemost, doi.org/10.1111/jth.14810 Covid-19 and Thrombosis, March 16th, 2020, https://www.worldthrombosisday.org COVID-19 and Coagulopathy: Frequently Asked Questions (Version 2.0; last updated April 14, 2020), https://www.hematology.org Συστάσεις Θρομβοπροφύλαξης σε ασθενείς με COVID-19, Τμήμα Αιμόστασης Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας (Ε.Α.Ε.)

ΜΕΛΕΤΗ

Παχυσαρκία και COVID-19 Η σχέση της παχυσαρκίας με τη νόσο COVID-19 αναδεικνύεται σε 3 νέες μελέτες

έες μελέτες δείχνουν όχι μόνο ότι τα παχύσαρκα άτομα είναι πιο ευάλωτα ως προς το να νοσήσουν σοβαρά από κορωνοϊό, αλλά και ότι η παχυσαρκία φαίνεται να αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τα άτομα και κάτω των 60 ετών. Αυτό το στοιχείο είναι πολύ σημαντικό και πρακτικό από πλευράς πρόληψης, σύμφωνα με την Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας, επειδή στην Ελλάδα έχουμε υψηλό ποσοστό ατόμων που είναι παχύσαρκοι ή υπέρβαροι. Ο κορωνοϊός COVID-19, που προκαλεί τη σοβαρότατη λοίμωξη SARS-CoV-2, περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα νόσησης, από ασυμπτωματική λοίμωξη έως σοβαρή πνευμονία, που χαρακτηρίζεται από οξεία σοβαρή αναπνευστική βλάβη. Ο καθορισμός των παραγόντων κινδύνου για τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα είναι σημαντικός για τον καθορισμό και

των στρατηγικών πρόληψης σε συγκεκριμένους πληθυσμούς υψηλού κινδύνου. Η σχέση της παχυσαρκίας με τη νόσο COVID-19 αναδεικνύεται σε 3 νέες μελέτες: 1. Μία μελέτη που έγινε στη Γαλλία έδειξε υψηλή συχνότητα της παχυσαρκίας μεταξύ των ατόμων με σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο κορωνοϊού (COVID-19) που απαιτεί επεμβατικό μηχανικό αερισμό. Στην αναδρομική μελέτη αναλύθηκε η σχέση μεταξύ κλινικών χαρακτηριστικών των νοσούντων από SARS-CoV-2, συμπεριλαμβανομένων του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και της απαίτησης για επεμβατικό μηχανικό αερισμό (διασωλήνωση) σε 124 διαδοχικούς ασθενείς που εισήχθησαν σε εντατική θεραπεία για SARS-CoV-2, σε νοσοκομείο της Γαλλίας. Η παχυσαρκία (ΔΜΣ >30kg/m2) και η σοβαρή παχυσαρκία (ΔΜΣ >35kg/m2)

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

ΜΕΛΕΤΗ

Η Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, επειδή στην Ελλάδα έχουμε υψηλό ποσοστό ατόμων που είναι παχύσαρκοι ή υπέρβαροι

εμφανίστηκαν στο 47,6% και το 28,2% των περιπτώσεων, αντίστοιχα. Συνολικά, το 68,6% χρειάστηκε διασωλήνωση. Το ποσοστό των ασθενών για τους οποίους ήταν αναγκαία η διασωλήνωση αυξανόταν παράλληλα με την αύξηση του ΔΜΣ και η ανάγκη για διασωλήνωση ήταν σχεδόν καθολική σε ασθενείς με ΔΜΣ >35 kg/ m2, αφού το 86% αυτών διασωληνώθηκε. Επίσης, η ανάγκη για επεμβατικό μηχανικό αερισμό συσχετίστηκε σημαντικά με το ανδρικό φύλο και τον ΔΜΣ, ανεξάρτητα από την ηλικία, την ύπαρξη διαβήτη και υπέρτασης. Η πιθανότητα για διασωλήνωση σε ασθενείς με ΔΜΣ >35kg/m2 (δηλαδή με μέτρια ή σοβαρή παχυσαρκία) έναντι ασθενών με ΔΜΣ <25kg/m2

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

(δηλαδή φυσιολογικού βάρους) ήταν 7,4 φορές μεγαλύτερη! Το συμπέρασμα της μελέτης ήταν ότι υπήρξε υψηλή συχνότητα παχυσαρκίας μεταξύ των ασθενών που διασωληνώθηκαν για τον SARS-CoV-2. Η σοβαρότητα της νόσου αυξανόταν όσο αυξανόταν το σωματικό βάρος. Η παχυσαρκία, λοιπόν, είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για τη σοβαρότητα του SARS-CoV-2, και επομένως απαιτείται αυξημένη προσοχή στα προληπτικά μέτρα στα ευαίσθητα αυτά άτομα (παχύσαρκα). 2. Η δεύτερη μελέτη έδειξε ότι η παχυσαρκία σε ασθενείς ηλικίας κάτω των 60 ετών αποτελεί παράγοντα κινδύνου σοβαρής νόσησης από τον κορωνοϊό. Η με-

λέτη έγινε σε νοσοκομείο στη Νέα Υόρκη. Από τα 3.615 άτομα που εξετάστηκαν στα επείγοντα εξωτερικά ιατρεία και ήταν θετικά στον COVID-19, το 21% είχαν Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) 30-34kg/m2 και το 16% είχαν ΔΜΣ >35kg/m2, συνολικά δηλαδή το 37% ήταν παχύσαρκα. Βρέθηκε σημαντική διαφορά στις εισαγωγές για νοσηλεία και στις εισαγωγές στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) σε ασθενείς ηλικίας <60 ετών ανάλογα με τον ΔΜΣ. Οι ασθενείς ηλικίας <60 ετών με ΔΜΣ μεταξύ 30-34kg/m2 ήταν 1,8 φορές πιθανότερο να εισαχθούν σε ΜΕΘ, σε σύγκριση με άτομα με ΔΜΣ <30 kg/m2. Ομοίως, ασθενείς με ΔΜΣ >35kg/m2 και ηλικίας <60 ετών ήταν 3,6 φορές πιο πι-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

θανό να εισαχθούν σε ΜΕΘ σε σύγκριση με ασθενείς στην ίδια ηλικιακή κατηγορία που όμως είχαν ΔΜΣ <30kg/m2. Αν και οι ασθενείς ηλικίας κάτω των 60 ετών θεωρούνται γενικά ομάδα χαμηλότερου κινδύνου για σοβαρή νόσηση από COVID-19, με βάση στοιχεία από αυτήν τη μελέτη, η παχυσαρκία, που δεν ήταν προηγουμένως αναγνωρισμένος παράγοντας κινδύνου για εισαγωγή στο νοσοκομείο και ανάγκη για εντατική περίθαλψη σε ΜΕΘ, τώρα φαίνεται να αποδεικνύεται ένας από τους ιδιαίτερα σημαντικούς παράγοντες για σοβαρή νόσηση από COVID-19. Αυτό το στοιχείο είναι πολύ σημαντικό και πρακτικό από πλευράς πρόληψης, επειδή στην Ελλάδα έχουμε υψηλό ποσοστό ατόμων που είναι παχύσαρκοι ή υπέρβαροι.

ϊό. Οι κάτοικοι της Νέας Ορλεάνης έχουν από τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας στις ΗΠΑ και πάσχουν επίσης από διαβήτη, υπέρταση και καρδιαγγειακές νόσους, που σχετίζονται άμεσα με την παχυσαρκία, σε υψηλότερο ποσοστό από τον μέσο όρο των ΗΠΑ, συνθήκες που, όπως λένε οι γιατροί, μπορούν να κάνουν τα άτομα πιο ευάλωτα στον COVID-19. Περίπου το 97% αυτών που απεβίωσαν από τον COVID-19 γενικά στην Πολιτεία της Λουιζιάνα είχαν προϋπάρχουσα παθολογική κατάσταση. Παχυσαρκία παρατηρήθηκε στο 25% των θανάτων, διαβήτης στο 40%, καρδιακά προβλήματα στο 21% (διαβήτης και καρδιακά προβλήματα σχετίζονται άμεσα με την παχυσαρκία) και χρόνια νεφρική νόσος στο 23%.•••

3. Η τρίτη μελέτη αναζήτησε τα αίτια για το γεγονός ότι ο νέος ιός ήταν πολύ πιο θανατηφόρος στη Νέα Ορλεάνη από ό,τι στις υπόλοιπες Ηνωμένες Πολιτείες, με ποσοστό θνησιμότητας δύο φορές μεγαλύτερο από το ποσοστό της Νέας Υόρκης. Οι επιστήμονες υγείας και τα διαθέσιμα στοιχεία αναφέρουν ότι τα υψηλά επίπεδα παχυσαρκίας μπορεί να αποτελούν μέρος του προβλήματος. Στη Νέα Ορλεάνη αναφέρθηκαν επιβεβαιωμένοι θάνατοι από κορωνοϊό σε μία ημέρα που ισοδυναμούσαν με 32 θανάτους ανά 100.000 κατοίκους, ενώ το ποσοστό για τη Νέα Υόρκη την ίδια ημέρα ήταν 16 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους, άρα διπλάσιοι θάνατοι από τον κορωνο-

Στη Νέα Ορλεάνη αναφέρθηκαν επιβεβαιωμένοι θάνατοι από κορωνοϊό σε μία ημέρα που ισοδυναμούσαν με 32 θανάτους ανά 100.000 κατοίκους

ΑΡΘΡΟ

Η ανάγκη παρακολούθησης του διαβήτη

Η έλλειψη θεραπείας για τη χρόνια του Δρος Ανδρέα Μελιδώνη, υπεργλυκαιμία Γενικού Γραμματέα της Ελληνικής ενδέχεται να αυξήσει Διαβητολογικής Εταιρείας, Συντονιστή Διευθυντή του Διαβητολογικού τον κίνδυνο μόλυνσης Κέντρου Metropolitan Hospital από τον ιό

αποφυγή του ιατρικού ελέγχου εκ μέρους του διαβητικού ατόμου, λόγω προφύλαξης από τον νέο κορωνοϊό, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των καρδιαγγειακών επιπλοκών, ενώ η έλλειψη θεραπείας για τη χρόνια υπεργλυκαιμία ενδέχεται να αυξήσει τον κίνδυνο μόλυνσης από τον ιό. Ο νέος κορωνοϊός SARS-CoV-2 και η συνεπαγόμενη νόσος COVID-19 είναι παγκόσμια οι αδιαφιλονίκητοι αρνητικοί πρωταγωνιστές της υγειονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας του 2020 για τους εξής λόγους: Γ ιατί ο SARS-CoV-2 είναι εξαιρετικά λοιμογόνος-μεταδοτικός ιός.

Γ ιατί ο SARS-CoV-2 είναι τοξικός και επικίνδυνος ιός, με συνέπεια η νόσος COVID-19 να είναι υπεύθυνη για περισσότερους από 200.000 θανάτους παγκοσμίως (τέλη Απριλίου 2020). Γ ιατί δεν έχουν μέχρι τώρα επικυρωθεί τεκμηριωμένα αποτελεσματικές και ασφαλείς αγωγές αντιμετώπισης της νόσου.

Συντηρούνται αγωνία, άγχος και φόβος απέναντι στη νόσο, που καλπάζει, ενώ τα «όπλα» μας είναι, μέχρι στιγμής, ανεπαρκή ή έστω όχι επαρκώς προσδιορισμένα και ελεγμένα. Επενδύουμε όλοι στα μέτρα προφύλαξης,

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

κοινωνικής απομόνωσης, ατομικής υγιεινής και προσβλέπουμε στο εμβόλιο, που για να γίνει πραγματικότητα θα μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα μέτρα προφύλαξης είναι μονόδρομος σε αυτήν τη φάση, και ιδιαίτερα για τα άτομα με διαβήτη, τα οποία ανήκουν στις «ευπαθείς ομάδες», και γιατί η υπεργλυκαιμία (το αυξημένο σάκχαρο-χαρακτηριστικό των ατόμων αυτών) απορρυθμίζει, αποδιοργανώνει το ανοσιακό σύστημα του οργανισμού και τον καθιστά ευάλωτο στην εισβολή του ιού. Επίσης, ο διαβήτης σχετίζεται ισχυρά με ποικίλες συστηματικές διαταραχέςεπιπλοκές σε πλείστα όσα όργανα του οργανισμού. Οι χρόνιες οργανικές επιπλοκές που παρουσιάζουν τα άτομα με διαβήτη ευνοούν την αναβάθμιση της νόσου COVID-19 από μια απλή ίωση σε μια σοβαρή για την υγεία επικίνδυνη κατάσταση, με αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών, ανάγκη μηχανικής υποστήριξης του αναπνευστικού (διασωλήνωση) και ενδεχομένως και θανατηφόρων επεισοδίων.

Αυξημένος κίνδυνος επιπλοκών Όπως δείχνει σχετική αμερικανική μελέτη, οι ασθενείς με COVID-19 που είχαν διαβήτη και παρουσίασαν αναμενόμενη υπεργλυκαιμία (λόγω της νόσου, του στρες, της φλεγμονής που υφέρπει στα άτομα με διαβήτη) κατά τη νοσηλεία (σάκχαρα >180 mg%), είχαν τετραπλάσιο κίνδυνο θανάτου σε σχέση με τους μη διαβητικούς με COVID-19, ενώ οι ασθενείς με COVID-19 που παρουσίασαν υπεργλυκαιμία στη νοσηλεία και δεν είχαν διαγνωσμένο διαβήτη παρουσίασαν επταπλάσιο κίνδυνο θανάτου. Σε μελέτη από την Κίνα, που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο JAMA, οι ερευνητές ανέλυσαν τα δεδομένα νοσηλείας 44.000 ασθενών με COVID-19. Οι διαβητικοί παρουσίασαν θνητότητα 7,3%, έναντι 2,3% του συνολικού δείγματος ασθενών με COVID-19. Οι χρόνιες οργανικές επιπλοκές του διαβήτη, η αυξημένη θρομβογόνος κατάσταση και η χρόνια φλεγμονή του διαβήτη φαίνεται ότι αποτελούν το παθοφυσιολογικό υπόστρωμα για την αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα των διαβητικών ασθενών με COVID-19. Σε αγγλική μελέτη 105.000 ασθενών νεοδιαγνωσμένων με διαβήτη (Cardiovascular

ΑΡΘΡΟ

Επίσκεψη τώρα στον γιατρό και στη συνέχεια κατά τακτά διαστήματα, και διενέργεια των αναγκαίων εξετάσεων

Diabetology), όσοι κατά τον πρώτο χρόνο δεν επισκέφθηκαν γιατρό και είχαν υψηλά σάκχαρα παρουσίασαν σε βάθος πενταετίας αυξημένο κατά 70% κίνδυνο εμφάνισης εμφραγμάτων, καρδιακής ανεπάρκειας και εγκεφαλικών επεισοδίων. Επομένως, ακόμα και μικρό χρονικό διάστημα μη παρακολούθησης οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών. Στην εποχή του κορωνοϊού, τα άτομα με διαβήτη βρίσκονται σε καραντίνα στο σπίτι. Δεν εξετάζονται από τον γιατρό τους, δεν κάνουν τις αιματολογικές και απεικονιστικές εξετάσεις, ώστε να διαγνωστεί οποιαδήποτε επιπλοκή και να αντιμετωπιστεί έγκαιρα και αποτελεσματικά. Και αυτή η κατάσταση δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της ελληνικής πραγματικότητας. Πρόσφατη δημοσίευση (Medscape 27/04/2020) στην Αμερική

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

διαπιστώνει μείωση κατά 70% των επισκέψεων των ασθενών στα εξωτερικά ιατρεία, με τους γράφοντες να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις συνέπειες που το γεγονός αυτό μπορεί να έχει στην υγεία των ασθενών.

Ο μεγάλος προβληματισμός Μήπως ο αυστηρός εγκλεισμός και η μονομερής απασχόληση με την προφύλαξη από τον κορωνοϊό οδηγήσουν στην αλματώδη αύξηση των καρδιαγγειακών επιπλοκών του διαβήτη, που συνδέονται με φοβερά αυξημένο κίνδυνο θνητότητας; Ενώ, συγχρόνως, η χρόνια υπεργλυκαιμία –λόγω αποφυγής επίσκεψης στον γιατρό και ελέγχου από αυτόν– αποτελεί πρόσφορο έδαφος για αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης από τον κορωνοϊό, τον οποίο προσπαθεί ο διαβητικός ασθενής να αποφύγει; Συμπερασματικά, η προφύλαξη του ατόμου με διαβήτη πρέπει να έχει δύο κατευθύνσεις δράσης. Πρώτον, συνέχιση των προφυλακτικών μέτρων. Δεύτερον, επίσκεψη τώρα στον γιατρό και στη συνέχεια κατά τακτά διαστήματα, και διενέργεια των αναγκαίων εξετάσεων ώστε να ρυθμιστεί το σάκχαρο και να αντιμετωπιστούν οι επιπλοκές, αυτές που τώρα και μακροπρόθεσμα μπορούν να θέσουν σε άμεσο κίνδυνο την υγεία του. Τα άτομα με διαβήτη πρέπει να βλέπουν και το «δέντρο» (προφύλαξη από τον κορωνοϊό) και το «δάσος» (ρύθμιση διαβήτη και επιπλοκών). Με αυτές τις προϋποθέσεις και μόνο θα έχουν βάσιμες ελπίδες να τερματίσουν νικητές στον ιδιότυπο «μαραθώνιο» υγείας που όλοι μας τρέχουμε το διάστημα αυτό.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

ΜΕΛΕΤΗ

Αρτηριακή Υπέρταση και COVID-19 Δεν υπάρχει καθαρή απόδειξη ότι η υπέρταση αυτή καθεαυτήν σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης από COVID-19

ίναι γνωστό ότι η αρτηριακή υπέρταση αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους καρδιαγγειακούς παράγοντες κινδύνου. Από αυτήν πάσχει το 30-45% του γενικού πληθυσμού παγκοσμίως. Επιπλέον, η πανδημία από τον ιό COVID-19 έφερε στο προσκήνιο μια νέα πιθανή συσχέτιση μεταξύ της αρτηριακής υπέρτασης και της λοίμωξης από τον ιό COVID-19. Οι γιατροί της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Ευστάθιος Μανιός, Ευστάθιος Καστρίτης και Θάνος Δημόπουλος έκαναν ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με το θέμα αυτό. Επιδημιολογικές μελέτες από την Κίνα έδειξαν ότι η αρτηριακή υπέρταση αποτελούσε την πιο συχνή συννοσηρότητα (3050%) σε ασθενείς που νόσησαν βαριά ή απεβίωσαν από λοίμωξη με COVID-19, ακολουθούμενη από άλλα νοσήματα, όπως σακχαρώδης διαβήτης και στεφανιαία νόσος.

Ωστόσο, πρέπει να αναφερθεί ότι στις μελέτες αυτές συμμετείχαν πολλοί ασθενείς ηλικίας άνω των 60 ετών και είναι γνωστό ότι η αρτηριακή υπέρταση είναι πολύ συχνότερη σε άτομα αυτής της ηλικίας. Επομένως, η συσχέτιση μεταξύ αρτηριακής υπέρτασης και COVID-19 πιθανόν να οφείλεται σε παράγοντες όπως η μεγαλύτερη ηλικία και η ύπαρξη και άλλων συννοσηροτήτων (δηλαδή υποκείμενων νοσημάτων) στους πάσχοντες από COVID-19, παρά σε αυτή καθεαυτήν την επιρρέπεια των υπερτασικών ως προς τη μόλυνση και την κακή έκβαση από τη λοίμωξη. Ένας επιπλέον λόγος για τον οποίο η παρουσία αρτηριακής υπέρτασης θεωρήθηκε ένας πιθανός επιβαρυντικός παράγοντας, με αποτέλεσμα την κακή έκβαση της λοίμωξης με COVID-19, αφορά και δεδομένα που προέρχονται από μελέτες κατά την περίοδο της επιδημίας του σοβαρού οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (SARS) το 2005. Τότε οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι ο κορωνοϊός που προκαλεί το SARS,

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

ΜΕΛΕΤΗ

Από αρτηριακή υπέρταση πάσχει το 30-45% του γενικού πληθυσμού παγκοσμίως

ο οποίος είναι συγγενικός του ιού SARSCoV-2 που προκαλεί τη νόσο COVID-19, χρησιμοποιεί το ένζυμο ACE2 που βρίσκεται στις κυτταρικές μεμβράνες (στην επιφάνεια δηλαδή) κυψελιδικών κυττάρων του πνεύμονα για να εισέλθει μέσα στα κύτταρα και ότι ο SARS επίσης ελάττωσε τα επίπεδα του ενζύμου ACE2. Υπό κανονικές συνθήκες, το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης (ACE) μετατρέπει την αγγειοτενσίνη I σε αγγειοτενσίνη II, η οποία είναι ισχυρός αγγειοσυσπαστικός παράγοντας. Αυτή η δράση του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης μπλοκάρεται από τους ανταγωνιστές του ενζύμου, που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της υπέρτασης (αΜΕΑ-ACE inhibitors), ενώ οι νεότεροι αποκλειστές του υποδοχέα της αγγειοτενσίνης ΙΙ (ΑΥΑ-ARBs) εμποδίζουν απευθείας τη δράση της αγγειοτενσίνης II. Μελέτες έχουν δείξει ότι μια συγγενική μορφή του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (ACE), το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης 2 (ACE2), δρα αντίθετα προς την ACE, διασπώντας την αγγειοτενσίνη II (δηλαδή διασπά το προϊόν της ACE). Το ένζυμο αυτό (ACE2) υπάρχει σε πολλούς διαφορετικούς ιστούς στο σώμα και φαίνεται να έχει προστατευτικό ρόλο, βελτιώνοντας τα συμπτώματα οξείας πνευμονικής βλάβης που προκύπτουν σε ιογενείς λοιμώξεις. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο ιός SARS-CoV-2 χρησιμοποιεί κι αυτός το ένζυμο ACE2 έτσι ώστε να εισχωρήσει μέσα στα κύτταρα του πνεύμονα, αλλά και πιθανώς των άλλων ιστών που τον εκφράζουν (όπως π.χ. καρδιά, γαστρεντερικό σύστημα και νε-

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

φρός). Όταν ο ιός εισέλθει μέσα στα κύτταρα, πολλαπλασιάζεται, καταστρέφοντας τα κύτταρα και ενεργοποιώντας τους μηχανισμούς της φλεγμονής. Έτσι, διατυπώθηκε η άποψη ότι φάρμακα για την αρτηριακή υπέρταση όπως οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (αΜΕΑ) και οι αποκλειστές των υποδοχέων της αγγειοτενσίνης (ΑΥΑ), τα οποία αποτελούν τη βάση της σύγχρονης αντιυπερτασικής αγωγής, σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Υπέρτασης, ίσως αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης της λοίμωξης ή σοβαρών επιπλοκών. Οι πρόσφατες ανησυχίες σχετικά με τη χρήση αυτών των φαρμάκων προέκυψαν από εργασίες που έδειχναν ότι η ενδοφλέβια έγχυση και των δύο τύπων αντιυπερτασικών οδηγεί σε αύξηση της ποσότητας του ενζύμου ACE στον πνεύμονα και την καρδιά (Ferrario CM et al. Circulation 2005). Με βάση αυτά τα δεδομένα, υπήρξε η θεωρητική ανησυχία ότι ίσως αυξάνεται η πιθανότητα οι ασθενείς που λαμβάνουν κάποιον από αυτούς τους τύπους φαρμάκων να εμφανίσουν τη λοίμωξη ή να παρουσιάσουν πιο σοβαρές επιπλοκές από COVID-19. Ωστόσο, η θεωρία αυτή δεν υποστηρίζεται από πειστικά επιστημονικά δεδομένα. Αντίθετα, μελέτες σε ζωικά μοντέλα έχουν δείξει ότι ενδεχομένως η αυξημένη συγκέντρωση του ενζύμου ACE2 στον πνεύμονα να έχει προστατευτική δράση. Σε μια προσπάθεια να εκτιμηθεί η βαρύτητα αυτών των πιθανών ανησυχιών, μια πρόσφατη αναδρομική ανάλυση που δημοσιεύθηκε στο έγκυρο ιατρικό περιοδικό

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

JAMA Cardiology έδειξε ότι αυτοί οι θεωρητικοί κίνδυνοι σε ασθενείς που λαμβάνουν είτε αΜΕΑ είτε ΑΥΑ είναι αβάσιμοι. Η μελέτη αυτή, που προέρχεται από την Κίνα, έδειξε ότι σε 1.178 ασθενείς νοσηλευόμενους με λοίμωξη από COVID-19, η λήψη αΜΕΑ ή ΑΥΑ δεν σχετιζόταν με μεγαλύτερη βαρύτητα της νόσου ή με χειρότερη κατάληξη των ασθενών συγκριτικά με άλλες θεραπείες για την αρτηριακή υπέρταση. Πιο συγκεκριμένα, 362 (30,7%) άρρωστοι λάμβαναν αντιυπερτασικά, εκ των οποίων οι 189 (52,2%) λάμβαναν είτε αΜΕΑ είτε ΑΥΑ. Σε σύγκριση με εκείνους που δεν λάμβαναν αΜΕΑ/ΑΥΑ, δεν υπήρχαν διαφορές στα εργαστηριακά ευρήματα εκτός από το υψηλότερο επίπεδο αλκαλικής φωσφατάσης, που παρατηρήθηκε σε εκείνους που δεν λάμβαναν αΜΕΑ ή ΑΥΑ. Όταν οι συγγραφείς συνέκριναν τόσο τη σοβαρότητα της νόσου όσο και την επιβίωση, δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των ασθενών που έλαβαν αΜΕΑ ή ΑΥΑ και εκείνων που δεν είχαν λάβει αυτά τα φάρμακα. Η θνησιμότητα στους ασθενείς με υπέρταση που χρειάστηκαν νοσηλεία ήταν 21,3%, ποσοστό υψηλότερο από εκείνο των ασθενών χωρίς υπέρταση (6,5%). Το ποσοστό των ασθενών με υπέρταση που λάμβαναν αΜΕΑ ή ΑΥΑ δεν διέφερε μεταξύ εκείνων με σοβαρή και λιγότερο σοβαρή λοίμωξη (32,9% έναντι 30,7%, p = 0,645), ούτε διέφερε μεταξύ επιζώντων και όσων κατέληξαν (33% έναντι 27,3%, p = 0,34). Παρόμοια ευρήματα παρατηρήθηκαν και όταν τα δεδομένα αναλύθηκαν για ασθενείς που έλαβαν αΜΕΑ και για αυτούς που έλαβαν ΑΥΑ. Δεν υπήρχε επίσης διαφορά στις συννοσηρότητες που σχετίζονται με την υπέρταση ή τη διάρκεια της παραμονής στο νοσοκομείο μεταξύ των ασθενών που έλαβαν αΜΕΑ ή ΑΥΑ έναντι άλλων αντιυπερτασικών φαρμάκων. Έτσι, οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η υπέρταση αυτή καθεαυτήν παραμένει ένας σημαντικός παράγοντας που αυξάνει τη θνησιμότητα και δεν σχετίζεται με τον τύπο του αντιυπερτασικού που χρησιμοποιείται. Επιπλέον, μια πρόσφατη ανασκόπηση της ομάδας εργασίας για τον COVID-19 της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Υπέρτασης υποστηρίζει ότι η θεραπεία με αΜΕΑ ή ΑΥΑ δεν αυξάνει τον κίνδυνο λοίμωξης από COVID-19 και δεν θα πρέπει να διακόπτεται χωρίς σοβαρή αιτία κατά την περίοδο της πανδημίας.

Μελέτες σε ζωικά μοντέλα έχουν δείξει ότι ενδεχομένως η αυξημένη συγκέντρωση του ενζύμου ACE2 στον πνεύμονα να έχει προστατευτική δράση

Λαμβάνοντας υπόψη την ανησυχία και ανασφάλεια που προκαλούν τα δημοσιεύματα για τη σχέση αρτηριακής υπέρτασης και COVID-19 σε γιατρούς και ασθενείς, η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Υπέρτασης δημοσίευσε την επίσημη θέση της: 1. Δεν υπάρχει καθαρή απόδειξη ότι η υπέρταση αυτή καθεαυτήν σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης από COVID-19. Επομένως, οι ασθενείς με αρτηριακή υπέρταση θα πρέπει να εφαρμόζουν τις ίδιες προφυλάξεις με άτομα της ίδιας ηλικίας και του ίδιου προφίλ συννοσηροτήτων. 2. Σε υπερτασικούς ασθενείς αυξημένου κινδύνου για λοίμωξη από COVID-19 ή με λοίμωξη από COVID-19, η θεραπεία με αΜΕΑ ή ΑΥΑ πρέπει να συνεχίζεται σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Υπέρτασης (2018). 3. Τα υπάρχοντα διαθέσιμα δεδομένα δεν υποστηρίζουν διαφορετική χρήση των αΜΕΑ ή ΑΥΑ σε ασθενείς με λοίμωξη από COVID-19. 4. Σε ασθενείς με λοίμωξη από COVID-19 και σοβαρή συμπτωματολογία, σήψη ή αιμοδυναμική αστάθεια, η χορήγηση αΜΕΑ ή ΑΥΑ ή άλλων αντιυπερτασικών φαρμάκων πρέπει να εξατομικεύεται. 5. Περαιτέρω έρευνα για την επίδραση της υπέρτασης αλλά και των αντιυπερτασικών φαρμάκων στη κλινική πορεία των ασθενών με COVID-19 είναι αναγκαία.•••

Πηγές: 1. L i J et al. Association of renin-angiotensin system inhibitors with severity or risk of death in patients with hypertension hospitalised for coronavirus disease 2019 infection in Wuhan, China. JAMA Cardiol 2020; Apr 23 [online ahead of print] 2. E uropean Society of Cardiology. Position statement of the ESC Council on hypertension on ACE-inhibitors and angiotensin receptor blockers. www. escardio.org/Councils/Council-onHypertension-(CHT)/News/positionstatement-of-the-esc-council-onhypertension-on-ace-inhibitors-and-ang (accessed April 2020).

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Δωρεές 89 εκατ. ευρώ στο ΕΣΥ 865 φορείς, οργανισμοί και ιδιώτες στήριξαν το ΕΣΥ μόνο κατά την πρώτη φάση της πανδημίας

να «κύμα» αλληλεγγύης στο Εθνικό Σύστημα Υγείας «γέννησε» η πανδημία, συμβάλλοντας στη θωράκισή του έναντι της «επέλασης» του κορωνοϊού SARS-CoV-2. Το «δίχτυ» προστασίας απλώθηκε χάρη στις δωρεές φορέων, οργανισμών και ιδιωτών, που προέβησαν σε συγκινητική εκδήλωση συμπαράστασης τόσο στους ασθενείς από τη νόσο όσο και στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, που έδωσε τον αγώνα στην πρώτη γραμμή της μάχης κατά του νέου κορωνοϊού. Η προθυμία του ιδιωτικού τομέα να στηρίξει την κρατική προσπάθεια δημιούργησε μια τεράστια ευκαιρία για την ενίσχυσή του ΕΣΥ. Ειδικότερα, δωρεές από 865 φορείς, οργανισμούς και ιδιώτες, αξίας άνω των 89 εκατ. ευρώ, έλαβε το Εθνικό Σύστημα Υγείας την περίοδο της επίθεσης του εν λόγω ιού, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο υπουργός Υγείας σε ειδική εκδήλωση, στο πλαίσιο των αρχών της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Σημειώνεται ότι στην «αλυσίδα» στήριξης και φιλίας προς τη χώρα μας συμμετείχαν κράτη όπως η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Εν αναμονή βρίσκονταν δωρεές από ακόμη 226 φορείς, οργανισμούς και ιδιώτες που είχαν εκδηλώσει πρόθεση στήριξης ύψους περίπου 8,8 εκατ. ευρώ. Από τα στοιχεία του υπουργείου προκύπτει ότι οι δωρεές «μεταφράζονται» στους εξής αριθμούς: 4 0 εκατ. ευρώ αφορούν τον ιατρικό εξοπλισμό 1 .228 monitors ΜΕΘ 1 .051 αναπνευστήρες και 172 φορητούς αναπνευστήρες 5 95 κλίνες ΜΕΘ Από το σύνολο των δωρεών, 24,2 εκατ. ευρώ αφορούν μέσα ατομικής προστασίας: 2 0.252.348 μάσκες

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

3 30.199 χειρουργικές στολές 1 60.397 ολόσωμες προστατευτικές στολές 1 34.774 ποδονάρια Από το σύνολο των δωρεών, 12,5 εκατ. ευρώ αφορούν καταθέσεις χρηματικών ποσών. Στη συνέχεια, σας παρουσιάζουμε κάποιες από τις δωρεές που καταγράψαμε όλο αυτό το κρίσιμο διάστημα της πανδημίας σε μια πρωτοφανή συμπόρευση στον κοινό στόχο στήριξης της Δημόσιας Υγείας και αλληλεγγύης προς τις ευάλωτες ομάδες, που κινδυνεύουν από την πανδημία, καθώς και τους επαγγελματίες της Υγείας, που υπερβαίνουν εαυτόν για να περιθάλψουν τους ασθενείς. Σημειώνεται ότι δεν ήταν λίγοι οι δωρητές που έσπευσαν να βοηθήσουν απευθείας τα νοσοκομεία, και δη τα νοσοκομεία αναφοράς, ή παρέδωσαν προστατευτικό υλικό σε ιατρικούς συλλόγους. Η άδολη συνεισφορά καταδεικνύει το μεγαλείο της ψυχής των Ελλήνων, που ενωμένοι αντιμετωπίζουν τον αόρατο «εχθρό», αλλά και το ελληνικό φιλότιμο, που ενεργοποιήθηκε σε αυτήν τη μεγάλη υγειονομική κρίση.

Στήριξη από τον ιατροφαρμακευτικό χώρο  Χείρα βοηθείας έτειναν ο ΣΦΕΕ και οι εταιρείες-μέλη του για τη θωράκιση του συστήματος υγείας, με την προσφορά νοσοκομειακού εξοπλισμού και φαρμακευτικού-υγειονομικού υλικού. Με κίνητρο το υψηλό αίσθημα ευθύνης και κοινωνικής προσφοράς, τα μέλη του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Εταιρειών Ελλάδος συνεισέφεραν με υλικά άμεσης προτεραιότητας: 22 αναπνευστήρες υψηλής τεχνολογίας ΜΕΘ, 122 οθόνες ζωτικών λειτουργιών ΜΕΘ, 300 αεροθαλάμους εισπνοών, 6.000 πιστοποιημένες μάσκες γιατρών και

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

νοσηλευτών, αντισηπτικά διαλύματα (22 τόνους αιθυλικής αλκοόλης), σημαντική δωρεά σε καινοτόμο φάρμακο για τη θεραπεία του ιού.  Η Pfizer Hellas συμμετείχε στην εθνική προσπάθεια κατά της πανδημίας της νόσου COVID-19, δωρίζοντας 100 monitors για τις μονάδες εντατικής και 100.000 ειδικές μάσκες (τύπου FFP2) για την προστασία των γιατρών και του νοσηλευτικού προσωπικού του ΕΣΥ. Η ευεργεσία της δεν σταμάτησε εκεί, καθώς η εταιρεία προμήθευσε το ΕΣΥ και με υγειονομικό υλικό.  Η φαρμακοβιομηχανία Uni-Pharma SA διέθεσε το φάρμακο Unikinon (χλωροκίνη) σε όλα τα νοσοκομεία αναφοράς του ΕΣΥ για το θεραπευτικό σχήμα το οποίο χορηγείται σε ασθενείς με κορωνοϊό SARS CoV-2. Η δωρεά της Uni-Pharma SA αφορά 24 εκατομμύρια δόσεις Unikinon στο ελληνικό κράτος, ενώ προχώρησε σε δωρεά και στην Κυπριακή Δημοκρατία 60.000 δόσεων του Unikinon. Στο πλαίσιο της δωρεάς, η Uni-Pharma SA κάλυψε και την αγορά των 5 τόνων της δραστικής ύλης.  Τα νοσοκομεία αναφοράς στήριξε η Βιομηχανία Φαρμάκων DEMO προσφέροντας 60 monitors μέτρησης ζωτικών λειτουργιών για την ενίσχυση των ΜΕΘ. Η δωρεά της Βιομηχανίας Φαρμάκων DEMO ανήλθε στα 260.000 ευρώ. Επίσης, η ίδια βιομηχανία τροφοδότησε με χειρουργικές μάσκες το νοσοκομείο Ερυθρός Σταυρός.  Ο Όμιλος Ιατρικού Αθηνών παραχώρησε δωρεάν στο Υπουργείο Υγείας μία από τις πέντε νοσηλευτικές μονάδες του στην Αθήνα, και συγκεκριμένα το Ιατρικό Περιστερίου, προκειμένου να τεθεί στην υπηρεσία του ΕΣΥ. Ειδικότερα, προσφέρθηκαν 60 νοσηλευτικές κλίνες (κατανεμημένες σε μονόκλινα, δίκλινα και τρίκλινα δωμάτια), 6 κλίνες μονάδας εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ), 4 χειρουργικές αίθουσες. Για την εξυπηρέτηση των αναγκών των ασθενών του διατέθηκαν 203 εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης και επιπλέον 200 καταξιωμένοι γιατροί όλων των ειδικοτήτων. Το ύψος της προσφοράς κοστολογείται στα 3 εκατ. ευρώ.  Με 80 ηλεκτροκίνητες νοσοκομειακές κλίνες ενίσχυσε ο Όμιλος της Hellenic Healthcare Group τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Αρεταίειο και Αιγινήτειο μέσω των νοσοκομείων του ΥΓΕΙΑ

και ΜΗΤΕΡΑ. Στο πλαίσιο στήριξης του ΕΣΥ, μεταφέρθηκαν 45 κλίνες από το ΜΗΤΕΡΑ στο Αρεταίειο Νοσοκομείο (στη Χειρουργική και τη Γυναικολογική Κλινική) και 35 κλίνες από το ΥΓΕΙΑ στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο (στη Νευρολογική Κλινική), λόγω προδιαγραφών.  Με στόχο την ενίσχυση της προσπάθειας αντιμετώπισης της πανδημίας, η Roche Hellas δώρισε στο ελληνικό Υπουργείο Υγείας τροχήλατα ψηφιακά ακτινολογικά μηχανήματα και αντλίες χορήγησης υγρών και φαρμάκων. Στόχος ήταν να καλυφθούν οι τρέχουσες καθώς και μελλοντικές ανάγκες των δημόσιων νοσοκομείων, παρέχοντας άμεση υποστήριξη στο σύστημα υγείας της χώρας. Παράλληλα, πραγματοποίησε μια σειρά δράσεων στήριξης ασθενών και εν γένει πολιτών.  Εξοπλισμό και προστατευτικά μέσα καθώς και το ποσό των 20.000 ευρώ παρείχε η GSK στην Ελλάδα για την ενίσχυση των δημόσιων νοσοκομείων και δομών. Με την κίνηση αυτή η GSK συνέβαλε στη θωράκιση των πνευμονολογικών κλινικών νοσοκομείων αναφοράς και λοιπών δομών που εμπλέκονται στη διαχείριση της πανδημίας. Ειδικότερα, προσφέρθηκαν στο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ο Ευαγγελισμός» και στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων 3 αναπνευστήρες, 6 monitors παρακολούθησης και 2.000 ιατρικές μάσκες, καθώς και 20.000 ευρώ για την αγορά επιπρόσθετου υλικού.  Τον αγώνα κατά της πανδημίας στήριξε η Astellas Pharmaceuticals ΑΕΒΕ Ελλάδας, προσφέροντας 10.000 μάσκες οδοντιατρικής και χειρουργικής χρήσης, 71 φόρμες προστασίας και 5.319 προστατευτικά ποδονάρια. Αναφερόμενος στην πρωτοβουλία στήριξης, ο πρόεδρος του ΔΣ και διευθύνων σύμβουλος της Astellas Ελλάδας, Κύπρου και Μάλτας, Χάρης Ναρδής, τόνισε ότι η Astellas στηρίζει έμπρακτα και φροντίζει τους ασθενείς, συνδράμοντας τις υγειονομικές αρχές.  Η FAMAR πρόσφερε στο ελληνικό Εθνικό Σύστημα Υγείας αντισηπτικό υγρό χεριών, που θα παράγει μετά από έγκριση του ΕΟΦ. Η εταιρεία ανέλαβε τη χρηματοδότηση των πρώτων υλών, συμπεριλαμβανομένης της αλκοόλης, καθώς και το κόστος παραγωγής 8.000 λίτρων. Η ποσότητα θα διανεμηθεί σε δύο συσκευ-

Εν αναμονή δωρεών από ακόμη 226 φορείς, οργανισμούς και ιδιώτες

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ασίες, σε μπουκάλια των 400 ml με αντλία και σε μπουκάλια των 50 ml με καπάκι, για επαγγελματική και ιδιωτική χρήση.  Η Menarini Hellas δώρισε χρηματικό ποσό 100.000 ευρώ για την ικανοποίηση των αυξημένων αναγκών του Εθνικού Συστήματος Υγείας λόγω της πανδημίας και ανάλογο ποσό απευθείας σε νοσοκομεία αναφοράς. Το Υπουργείο Υγείας θα διαθέσει το ποσό για την προμήθεια νοσοκομειακού εξοπλισμού σε νοσηλευτικά ιδρύματα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, ενώ οι απευθείας δωρεές αξίας 100.000 ευρώ σκοπό είχαν να επιλυθούν επείγοντα ζητήματά τους το συντομότερο δυνατόν.  Αρωγός της προσπάθειας είναι και η Siemens Healthineers με τη δωρεά παροχής ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού. Συγκεκριμένα, η Siemens Healthineers χάρισε 2 υπερηχοτομογράφους Acuson Redwood σύγχρονης τεχνολογίας σε νοσοκομεία αναφοράς. Ο εν λόγω εξοπλισμός θα συμβάλει στο στάδιο τόσο της πρόγνωσης όσο και της θεραπείας και επαναξιολόγησης της πορείας των ασθενών με νόσο COVID-19.  Ο ΠΕΙΦΑΣΥΝ στήριξε τις υγειονομικές αρχές και όλους τους κρατικούς φορείς που συνδράμουν στην πληγείσα δομή φιλοξενίας προσφύγων στο Κρανίδι προσφέροντας προστατευτικό υλικό. Λόγω του έκτακτου της κατάστασης, ο συνεταιρισμός παρείχε στους εμπλεκόμενους φορείς, σε κλιμάκια της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, εργαζομένους του ΕΚΑΒ, της Αστυνομίας, της Πυροσβεστικής, καθώς και σε γιατρούς και νοσηλευτές, ειδικές στολές, αντισηπτικά, γάντια, μάσκες κ.ά.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Υπουργείο Υγείας

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ

865

ΦΟΡΕΙΣ | ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ | ΙΔΙΩΤΕΣ ΕΧΟΥΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΕΙ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΩΡΕΑΣ1

89,1ΕΚΑΤ. €

ΣΥΝΟΛΟ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1 Ο όρος ολοκληρωμένη δωρεά αναφέρεται σε δωρεές που έχουν εξεταστεί από το γραφείο του Υπουργού Υγείας στα πλαίσια της σχετικής ΠΝΠ

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

«Ασπίδα» προστασίας από ιδιωτικές εταιρείες  «Κρίκο» στην αλυσίδα αλληλεγγύης αποτέλεσε και η δωρεά των Ομίλων ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή για την ενίσχυση του συστήματος υγείας λόγω της πανδημίας COVID-19. Συγκεκριμένα, αγοράστηκε πλήρης εξοπλισμός για τη λειτουργία 8 κλινών ΜΕΘ στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο «Αττικόν». Επίσης, προσφέρθηκαν αναλώσιμα πρώτης ανάγκης στο νοσοκομείο «Ο Ευαγγελισμός» για την προστασία του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, σε ένα εγχείρημα βοήθειας από κοινού με την εταιρεία ΗΡΩΝ. Ακόμη, ενισχύθηκαν με αναπνευστήρες, ιατρικά μηχανήματα, αναλώσιμα και οικίσκους (χώρους πρώτης υποδοχής πιθανών περιστατικών) τα νοσοκομεία Ιωαννίνων, Σερρών και «Μποδοσάκειο» Πτολεμαΐδας.  Το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό των νοσοκομείων απέκτησε επιπλέον μέσα προστασίας χάρη στη δωρεά 200.000 ειδικών μασκών προστασίας Ν95 (τύπου FFP2) από τον Ανεξάρτητο Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας. Τα υλικό παραλήφθηκε από το αρμόδιο προσωπικό του Υπουργείου Υγείας στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», καθώς ήρθαν με ειδική πτήση της Aegean Airlines. Υπενθυμίζεται ότι είχε προηγηθεί δωρεά ιατρικού εξοπλισμού αξίας 370.000 ευρώ σε 4 νοσοκομεία αναφοράς από τον ΑΔΜΗΕ και δωρεά 500.000 μασκών από τον στρατηγικό εταίρο State Grid Corporation of China.  Το Γενικό Νοσοκομείο της Νίκαιας ενισχύθηκε με 12 νέες κλίνες ΜΕΘ, με δωρεά των κ.κ. Ευάγγελου Μαρινάκη και Αγγελικής Φράγκου και της ΙΟΝ ΑΕ, συνολικού κόστους 1,5 εκατ. ευρώ. Στο πλαίσιο της προσφοράς, το νοσηλευτικό ίδρυμα προμηθεύτηκε ειδικά κρεβάτια ΜΕΘ, σταθερούς αναπνευστήρες υψηλής τεχνολογίας, ειδικά monitors, αντλίες, απινιδωτές κ.ά. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δωρητές δήλωσαν πρόθυμοι να καλύψουν και τα έξοδα για όλες τις οικοδομικές εργασίες και χωροταξικές μετατροπές που απαιτούνται, τα έξοδα για όλες τις ηλεκτρομηχανολογικές εργασίες, το κόστος του συνόλου του υγειονομικού και νοσηλευτικού εξοπλισμού που απαιτείται, καθώς και οτιδήποτε άλλο προκύψει για την επέκταση της ΜΕΘ.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

 Η Cosmote, σε συνεννόηση με το Υπουργείο Υγείας, δώρισε 2 εκατ. ευρώ για την ενίσχυση των ελληνικών νοσοκομείων με αναπνευστήρες, κλίνες κατάλληλες για Μονάδες Εντατικής Θεραπείας και άλλο ιατρικό εξοπλισμό, στηρίζοντας την εθνική προσπάθεια για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης που έχει προκαλέσει η εξάπλωση του νέου κορωνοϊού.  Στη θωράκιση των ΜΕΘ συνέβαλε με δωρεά 65 ειδικών αναπνευστήρων η εταιρεία Mytilineos. Η δωρεά παραδόθηκε στο Υπουργείο Υγείας, με στόχο να εξοπλίσουν αντίστοιχες νέες κλίνες στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας νοσηλευτικών ιδρυμάτων.  Κρυογονική δεξαμενή 3.000 λίτρων και το απαιτούμενο ιατρικό οξυγόνο για τις ΜΕΘ του Νέου Γενικού Νοσοκομείου της Χαλκίδας πρόσφερε η Air Liquide Hellas. Μέσα σε δύο 24ωρα, η Air Liquide εγκατέστησε στο Νέο Γενικό Νοσοκομείο Χαλκίδας κρυογονική δεξαμενή σχεδόν 3.000 λίτρων και εξασφάλισε ιατρικό οξυγόνο για την άμεση λειτουργία της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας. Δ ωρεά έκανε και η Ε. Ι. Παπαδόπουλος ΑΕ 12 αναπνευστήρες στο Υπουργείο Υγείας, ενώ ακόμη χορήγησε ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό στο Γενικό Νοσοκομείο Ελευσίνας. Έναντι της πανδημίας του COVID-19, η Ε. Ι. Παπαδόπουλος ΑΕ συνέβαλε στην ενδυνάμωση των ΜΕΘ με την προμήθεια 12 άμεσα παραδοτέων αναπνευστήρων, τους οποίους έθεσε στη διάθεση του Υπουργείου Υγείας.  Με στόχο την αντιμετώπιση της εξάπλωσης της νόσου COVID-19, το Κοινωφελές Ίδρυμα Μιχαήλ Ν. Στασινόπουλος-Βιοχάλκο πρόσφερε το ποσό των 650.000 ευρώ σε νοσοκομειακό εξοπλισμό και αναλώσιμα. Το ποσό της δωρεάς συγκεντρώθηκε από τη συνδρομή των θυγατρικών εταιρειών της Βιοχάλκο και συγκεκριμένα από τις εταιρείες ΕΛΒΑΛΧΑΛΚΟΡ ΑΕ με το ποσό των 400.000 ευρώ, Ελληνικά Καλώδια ΑΕ με το ποσό των 160.000 ευρώ και Σωληνουργεία Κορίνθου ΑΕ με το ποσό των 90.000 ευρώ.  Ο Όμιλος ΑΝΤΕΝΝΑ δώρισε 20 νοσοκομειακά monitors ασθενών (patient monitors) και 40 ειδικά φορεία απομόνωσης (isolation stretchers). Το υλικό παραδόθηκε στο Υπουργείο Υγείας με στόχο την ισχυροποίηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας.

Π οσότητα 250.000 χειρουργικών μασκών εξασφάλισε η εταιρεία Stoiximan για το ελληνικό Υπουργείο Υγείας. Το υλικό ήρθε από το Πεκίνο για να ενισχύσει την ασφάλεια των υγειονομικών εργαζομένων και να συμβάλει στην ετοιμότητα του συστήματος υγείας. Στην έγκαιρη παραλαβή του συγκεκριμένου φορτίου, βάρους 1,1 τόνων, συνέβαλαν το Γραφείο του Πρωθυπουργού, το Υπουργείο Υγείας, το Υπουργείο Εξωτερικών και η Πρεσβεία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας στην Ελλάδα.  Τεχνολογικό εξοπλισμό και υγειονομικό υλικό στο νοσοκομείο «Αγία Βαρβάρα» πρόσφερε η LG Electronics (LG) για την αποκλειστική νοσηλεία ασθενών με COVID-19, προκειμένου να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες που υπήρχαν τη συγκεκριμένη περίοδο. Επρόκειτο για δωρεά 10 τηλεοράσεων LG 24 ιντσών, με στόχο να αξιοποιηθούν στα δωμάτια όσων νοσηλεύονται στο νοσοκομείο «Αγία Βαρβάρα». Ακόμη, η LG παρείχε στο συγκεκριμένο νοσηλευτικό ίδρυμα 5.000 χειρουργικές μάσκες μίας χρήσης για την κάλυψη των υγειονομικών αναγκών του νοσηλευτικού προσωπικού.  Στο πλευρό των ασθενών και όλων όσοι κατέβαλαν τιτάνια προσπάθεια για τη ζωή τους βρέθηκε με τη δωρεά 10 κλινών ΜΕΘ και 10 monitors παρακολούθησης ζωτικών παραμέτρων στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «ΑΧΕΠΑ» η εταιρεία «Μπάρμπα Στάθης».  Σε αναγνώριση της γιγάντιας προσπάθειάς τους στη μάχη κατά του κορωνοϊού προσφέρθηκαν δωρεάν αεροπορικά εισιτήρια για τους εργαζομένους των ΜΕΘ, μέσω του ΙΣΑ, από την αε-

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Υπουργείο Υγείας

Το ελληνικό φιλότιμο ενεργοποιήθηκε σε αυτήν τη μεγάλη υγειονομική κρίση

ΙΑΤΡΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΑΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΩΝ ΔΩΡΕΩΝ1

40,1ΕΚΑΤ. €

ΣΥΝΟΛΟ

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

40 εκατ. ευρώ διατέθηκαν για τον ιατρικό εξοπλισμό και 24,2 εκατ. ευρώ για τα μέσα ατομικής προστασίας

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Υπουργείο Υγείας

ροπορική εταιρεία Sky Express. Συγκεκριμένα, ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών ενημέρωσε τους εργαζομένους στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας για τη δωρεάν διάθεση εισιτηρίων προς 34 προορισμούς της εταιρείας σε όλη την Ελλάδα. Η δωρεά περιλαμβάνει ένα εισιτήριο μετ’ επιστροφής και αφορά το σύνολο των εργαζομένων σε ΜΕΘ (γιατρούς, νοσηλευτές, διοικητικό-υποστηρικτικό προσωπικό), με ισχύ για όλο το 2020.  Περισσότερα από 500.000 τεμάχια μάσκες, γάντια, ατομικές και επιτραπέζιες συσκευασίες αντισηπτικού υγρού κ.ά. εξασφαλίστηκαν χάρη στα ΕΛΠΕ, για να προστατευτούν γιατροί-μέλη του ΙΣΑ. Ο πρόεδρος του ΙΣΑ, Γ. Πατούλης, ευχαρίστησε τους πιλότους και άλλα στελέχη της Aegean, καθώς και προσωπικά τον κ. Ε. Βασιλάκη, για τη μεταφορά του υλικού, ενώ εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του στα ΕΛΠΕ για την έμπρακτη συμβολή τους και την αποφασιστικότητά τους να βοηθήσουν σε αυτήν τη μεγάλη υγειονομική κρίση.  Την κατ’ οίκον επίσκεψη σε πολίτες που ζητούν βοήθεια μέσω του τηλεφωνικού κέντρου 1110 διευκόλυνε η δωρεά στόλου 8 οχημάτων, η οποία αξιοποιήθηκε από την Περιφέρεια Αττικής και τον ΙΣΑ. Σε οργάνωση δικτύου άμεσης επέμβασης γιατρών προχώρησε ο ΙΣΑ, χάρη στην προσφορά 8 οχημάτων Citroën, τα οποία προσφέρθηκαν από την εταιρεία leasing Arval Hellas, μέλος του ομίλου BNP Paribas, ώστε να ενδυναμωθεί η ομάδα κρούσης του τηλεφωνικού κέντρου της 1110 της Περιφέρειας Αττικής και του ΙΣΑ.  Προστατευτικά μέσα στο Τμήμα Αι-

ΜΕΣΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΑΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΩΝ ΔΩΡΕΩΝ1

24,2ΕΚΑΤ. €

ΣΥΝΟΛΟ

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

μοδοσίας του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «Γ. Γεννηματάς» πρόσφερε η TÜV Austria Hellas, οργανισμός Πιστοποιήσεων και Επιθεωρήσεων της Ελλάδας για την ενίσχυση των Δομών Υγείας έναντι της πανδημίας. Συγκεκριμένα, η TÜV Austria Hellas διέθεσε στο Τμήμα Αιμοδοσίας του νοσοκομείου περισσότερα από 2.000 τεμάχια προϊόντων που καλύπτουν άμεσες ιατρικές ανάγκες, όπως χειρουργικές και FFP2 μάσκες προσώπου, ολόσωμες φόρμες μίας χρήσης και γάντια νιτριλίου.  Για την προστασία πολιτών και υγειονομικών η Atmos Lab, η μεγαλύτερη ελληνική εξαγωγική εταιρεία υγρών αναπλήρωσης στην Ελλάδα, σε συνεργασία με τον πρόεδρο του Φαρμακευτικού Συλλόγου Αττικής, Κ. Λουράντο, παρέδωσε στον ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ συνολικά 1.600 φιάλες των 500 ml ισοπροπυλικής αλκοόλης φαρμακευτικής καθαρότητας, για την κάλυψη των τεράστιων αναγκών των φαρμακείων της Αττικής.  Τη στήριξή της στην κρατική προσπάθεια από την αρχή της επιδημίας του νέου κορωνοϊού έδειξε η Μότορ Όιλ. Σύμμαχος των υγειονομικών αρχών στη μάχη κατά του κορωνοϊού στάθηκε η εταιρεία, χάρη στη δωρεά 50 καινούργιων αναπνευστήρων υψηλής τεχνολογίας. Στόχος ήταν να ενισχυθούν άμεσα αντίστοιχες νέες κλίνες στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας των νοσοκομείων. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω αναπνευστήρες είναι κατάλληλοι για την εντατική θεραπεία ενηλίκων, παιδιών και νεογνών.  Το Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία» ενίσχυσε με τη δωρεά 19 καινούργιων αναπνευστήρων υψηλής τεχνολογίας η εταιρεία «Παπαστράτος». Η ίδια εταιρεία, τις επόμενες ημέρες, παρέδωσε στο Υπουργείο Υγείας ακόμη 31 αναπνευστήρες. Συνολικά, στο πλαίσιο της δωρεάς της, η εταιρεία «Παπαστράτος» υποστήριξε με 50 καινούργιους αναπνευστήρες υψηλής τεχνολογίας για Μονάδες Εντατικής Θεραπείας.

«Χείρα βοηθείας» από φορείς και οργανισμούς Μ ε δύο διαφορετικές πτήσεις έφθασε η δωρεά του Ιδρύματος Ωνάση από την Κίνα. Η πρώτη, για την οποία ναυλώθηκαν ειδικά διαμορφωμένα αερο-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

σκάφη της Aegean, περιλάβανε 1,7 εκατ. μάσκες από την πόλη Τιεντσίν και η δεύτερη πτήση έφερε 13 εκατομμύρια απλές χειρουργικές μάσκες και μέτρα ατομικής προστασίας (εξειδικευμένες μάσκες, στολές και ασπίδες προσώπου).  «Τονωτική ένεση» έλαβε ο ΕΟΔΥ από την Τράπεζα της Ελλάδος με τη δωρεά 5.000.000 ευρώ για την προμήθεια νοσοκομειακού εξοπλισμού και υγειονομικού υλικού. Στόχος ήταν η ενίσχυση του εθνικού συστήματος έναντι της πανδημίας του COVID-19 μέσω του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας, ο οποίος συντονίζει τις δράσεις για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης. Έ να μηχάνημα αναπνευστικής υποστήριξης για τη μονάδα νεογνών πρόσφερε η Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης στην 7η ΥΠΕ Κρήτης. Στόχος της πρωτοβουλίας είναι η βελτίωση και αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας προς τα νεογέννητα παιδιά, καθώς και η διαμόρφωση στάσεων και κοινωνικών συμπεριφορών που επιδρούν θετικά στην υγεία και στους λειτουργούς αυτής.  Στην κοινή προσπάθεια συνέβαλε η ΔΕΗ ΑΕ με δωρεά υλικού προστατευτικών μέσων αξίας 5 εκατ. ευρώ. Το υγειονομικό υλικό περιλάβανε 507.600 μάσκες τύπου FFP2 και 12.022 προστατευτικές στολές τύπου Tyvec. Όπως τόνισε ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΗ, Γιώργος Στάσσης, η πρωτοβουλία της ΔΕΗ θα ανέλθει σε 40 τόνους εξειδικευμένο υλικό προστασίας για τους γιατρούς και τους νοσηλευτές της χώρας.  Τρεις υπερσύγχρονες, πλήρως εξοπλισμένες θέσεις Μονάδων Εντατικής Θεραπείας πρόσφερε στο ΕΣΥ το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, σε συνεννόηση με το Υπουργείο Οικονομικών. Η δωρεά περιλαμβάνει κλίνες, αναπνευστήρες, ισάριθμα monitors και λοιπό εξοπλισμό.  Την προμήθεια 20.000 διαγνωστικών τεστ για τον κορωνοϊό επιδότησαν το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και η Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Κοινωνικής Προσφοράς Ελληνικού Εφοπλισμού ΣΥΝ-ΕΝΩΣΙΣ. Η πρωτοβουλία εντάσσεται στο πλαίσιο του ετήσιου συγχρηματοδοτούμενου προγράμματος «Συμπράττουμε για την Υγεία». Η έκτακτη προμήθεια 20.000 τεστ επιδίωξε να καλύψει τις ανάγκες του Εργαστηρίου Υ-

γιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας του Τμήματος Ιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Α κόμη, «χείρα βοηθείας» στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας της Α’ Πανεπιστημιακής Πνευμονολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία» έτεινε το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση με τη δωρεά ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού. Χάρη στη συμβολή του ιδρύματος, ενισχύθηκαν 2 ακόμη κλίνες ΜΕΘ σε ειδικό χώρο απομόνωσης. Επιπροσθέτως, η δωρεά περιλάμβανε την υλικοτεχνική ενδυνάμωση της ΜΕΘ της μονάδας με 2 αναπνευστήρες θετικής πίεσης, 2 monitors συνεχούς παρακολούθησης ζωτικών λειτουργιών, 2 ηλεκτρικές θεραπευτικές κλίνες και 1 φορητό μηχάνημα υπερήχων, αυξάνοντας τη δυναμικότητα της ΜΕΘ σε συνολικά 12 κλίνες, σύμφωνα με διαδικτυακή ανακοίνωση της Ελληνικής Εταιρείας Ευεργετών.  Η Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία διέθεσε στο ΕΣΥ, και συγκεκριμένα σε 23 Κέντρα Υγείας της χώρας, φορητούς καρδιογράφους με δυνατότητα τηλεκαρδιογραφίας. Στόχος ήταν η ενδυνάμωση του ιατρικού προσωπικού σε απομακρυσμένες περιοχές, καθώς και σε περιοχές με τα περισσότερα κρούσματα με τον ιό SARS-CoV-2 πανελλαδικά. Ακόμη, φορητοί υπερηχοκαρδιογράφοι «παλάμης» δόθηκαν στις καρδιολογικές κλινικές των χαρακτηριζόμενων «νοσοκομείων αναφοράς».•••

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Υπουργείο Υγείας

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ

226

ΦΟΡΕΙΣ | ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ | ΙΔΙΩΤΕΣ ΕΧΟΥΝ ΔΗΛΩΣΕΙ ΠΡΟΘΕΣΗ ΔΩΡΕΑΣ1

8,8ΕΚΑΤ. €

ΣΥΝΟΛΟ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1 Ο όρος δωρεά σε εξέλιξη αναφέρεται σε Οργανισμούς /Φορείς / Ιδιώτες που έχουν δηλώσει πρόθεση δωρεάς

ΔΩΡΕΑ ΑΠΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Νέες οδηγίες από το ECDC για τη χρήση μάσκας Άτομα με ήπια ή και καθόλου συμπτώματα, φορώντας μάσκες, μπορούν να συμβάλουν στον περιορισμό της μετάδοσης του ιού

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

έες οδηγίες για τη χρήση μάσκας από τον γενικό πληθυσμό δημοσίευσε πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), προτείνοντας πλέον τη χρήση προστατευτικών μασκών στον ευρύτερο πληθυσμό, λόγω της ύπαρξης ασυμπτωματικών ανθρώπων που έχουν μολυνθεί από τον SARS-CoV-2. Μέχρι τώρα, οι οδηγίες του ECDC συνιστούσαν να χρησιμοποιούνται οι μάσκες μόνο για τα άτομα που παρουσιάζουν συμπτώματα. Όμως, οι ειδικοί του ECDC έλαβαν υπόψη τις ολοένα και περισσότερες ενδείξεις πως τα άτομα με ήπια ή και καθόλου συμπτώματα, φορώντας μάσκες, μπορούν να συμβάλουν στον περιορισμό της μετάδοσης του ιού. Με βάση, λοιπόν, όλα τα νεότερα δεδο-

μένα και σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων, η χρήση μάσκας συστήνεται:  Σε κλειστούς χώρους, όπως κομμωτήρια, καταστήματα τροφίμων, τράπεζες, υπηρεσίες, ταξί, νοσοκομεία, ιατρεία, διαγνωστικά εργαστήρια.  Όταν χρησιμοποιούμε τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.

Για την καλύτερη χρήση της μάσκας, οι ειδικοί επισημαίνουν και τα εξής χρήσιμα στοιχεία:  Είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι οι μάσκες διατηρούνται και έχουν προτεραιότητα για χρήση από τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, ιδιαίτε-

ρα δεδομένης της τρέχουσας έλλειψης αναπνευστικού και προστατευτικού εξοπλισμού, που αναφέρθηκε σε όλες τις χώρες της ΕΕ.  Υ πάρχει κίνδυνος χρήσης μολυσμένης μάσκας ή αυξανόμενης τάσης στους ανθρώπους να ακουμπούν το πρόσωπό τους, κάτι που αυξάνει τον κίνδυνο μόλυνσης και μετάδοσης.  Προσοχή σε όλους, καθώς η χρήση μάσκας μπορεί να προσφέρει μια εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας, που οδηγεί σε χαλάρωση των μέτρων προφύλαξης, της διατήρησης της υγιεινής των χεριών. Φορώντας τη μάσκα κάποιος δεν σημαίνει ότι μπορεί να βγαίνει ελεύθερα έξω και ότι είναι ασφαλής. Χρειάζεται αυστηρή τήρηση των κανόνων ατομικής υγιεινής.

Οδηγίες εφαρμογής απλής χειρουργικής μάσκας

Επιλογή του σωστού μεγέθους.

Εφαρμογή της υγιεινής των χεριών πριν την τοποθέτηση της μάσκας.

Εφαρμογή της μάσκας στο πρόσωπο έτσι ώστε να καλύπτει πλήρως τη μύτη, το στόμα και το πηγούνι (σταθερά, χωρίς κενά).

Πίεση του μεταλλικού στοιχείου στη ράχη της μύτης.

Ασφάλιση με τα κορδόνια στη μεσότητα του πίσω μέρους της κεφαλής και του λαιμού.

Αν πρόκειται για μάσκα με ελαστικούς βρόγχους, αυτοί εφαρμόζονται γύρω από τα αυτιά.

Αποφυγή επαφής της μάσκας μετά την τοποθέτηση, αλλιώς εφαρμογή της υγιεινής των χεριών πριν και μετά την επαφή.

Αφαίρεση της μάσκας πιάνοντας μόνο τα κορδόνια πρώτα από κάτω και μετά από πάνω. Αν πρόκειται για μάσκα με ελαστικούς βρόγχους, προσοχή: αφαιρείται πιάνοντας ταυτόχρονα τους βρόγχους.

Απόρριψη στον ειδικό κάδο για μολυσματικά αντικείμενα.

Αποφυγή επαναχρησιμοποίησης της μάσκας (είναι μίας χρήσης).

Αφαίρεση, απόρριψη και αλλαγή στην περίπτωση που είναι ρυπαρή ή κατεστραμμένη.

Εφαρμογή της υγιεινής των χεριών.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Τρεις Υπηρεσίες Στήριξης Ασθενών Πολλοί φορείς δημιούργησαν υπηρεσίες και τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης ασθενών στη διάρκεια της πανδημίας. Ξεχωρίσαμε 3 υπηρεσίες, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ατόμων και ασθενειών

Η Ένωση Ασθενών Ελλάδας δημιούργησε μια τηλεφωνική γραμμή εξατομικευμένης πληροφόρησης και ενδυνάμωσης, στο πλαίσιο του προγράμματος «Μαζί απέναντι στην πανδημία», με στόχο την υποστήριξη των ατόμων που ζουν με χρόνιες παθήσεις. Από την εν λόγω γραμμή, εκτός από τους χρόνιους ασθενείς, θα εξυπηρετούνται και οι περιθάλποντες ή οι οικογένειές τους, ανώνυμα και με πλήρη εμπιστευτικότητα από την Ένωση, με τους παρακάτω τρόπους: Μ έσω της Τηλεφωνικής Γραμμής 216 800 2673, καθημερινά από τις 10:00 έως τις 15:00. Μ έσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας στο e-mail info@greekpatient.gr.  Μέσω της ειδικής φόρμας υποβολής ερωτήσεων στην ιστοσελίδα mazi. greekpatient.gr.

Χρήσιμες πληροφορίες θα δίνονται σχετικά με την πρόσβαση των ασθενών σε υπηρεσίες υγείας και στο φάρμακο. Όσοι απευθύνονται στην τηλεφωνική γραμμή θα ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους και για τα ειδικά μέτρα που έχουν νομοθετηθεί εν μέσω της πανδημίας. Κάποια από τα ενδεικτικά πεδία είναι τα εξής: Π ώς μπορώ να χρησιμοποιήσω την άυλη συνταγογράφηση; Π ού μπορώ να αναζητήσω ψυχολογική υποστήριξη; Ε ίμαι χρόνιος ασθενής. Δικαιούμαι άδεια ειδικού σκοπού; Τ ο παιδί μου ζει με χρόνια πάθηση. Δικαιούται να μην πάει στο σχολείο; Τ ι πρέπει να κάνω για να συνεχίσω τη θεραπεία μου στο νοσοκομείο ή στον γιατρό μου; Υ πάρχει κάποιος σύλλογος ασθενών στην περιοχή μου που μπορεί να με βοηθήσει; Π ώς θα παραλάβω τα φάρμακά μου από το φαρμακείο του ΕΟΠΥΥ; Π οια προληπτικά μέτρα οφείλω να εφαρμόζω;

Αξίζει να σημειωθεί ότι το εν λόγω εγχείρημα στηρίζουν 45 σύλλογοι ασθενών της Ένωσης από όλη την Ελλάδα. Επιδίωξή τους είναι να συμβάλει στην έγκαιρη ανίχνευση και κωδικοποίηση προβλημάτων και αδυναμιών, με σκοπό την προάσπιση των δικαιωμάτων των χρόνιων πασχόντων. Η Ένωση διαβεβαιώνει ότι οι σχετικές εκθέσεις θα κοινοποιούνται στα αρμόδια υπουργεία και τους δημόσιους φορείς σε περιοδική βάση και θα συνοδεύονται από προτεινόμενες παρεμβάσεις.

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2020

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α COVID-19

Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306. Η γραμμή έχει οργανωθεί από το ΕΚΠΑ και την Α’ Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του Αιγινήτειου Νοσοκομείου. Απευθύνεται σε άτομα που έχουν παθολογικό άγχος, παθολογικό φόβο, πανικό και νιώθουν την ανάγκη να μιλήσουν. Παρέχονται: Π αροχή ψυχολογικής στήριξης: 24ωρη λειτουργία. Π αροχή ψυχιατρικής βοήθειας σε πάσχοντες από ψυχικό νόσημα: λειτουργία από τις 08:00 έως τις 20:00. Π αροχή ψυχολογικής στήριξης παιδιών και οικογενειών: 24ωρη λειτουργία. Π αροχή ψυχολογικής στήριξης υγειονομικού προσωπικού: λειτουργία από τις 08:00 έως τις 20:00. Π αροχή κοινωνικής στήριξης: λειτουργία από τις 08:00 έως τις 20:00.

Θωράκιση έναντι του παθολογικού άγχους, του παθολογικού φόβου και του πανικού

Η επιστημονική επιτροπή τελεί υπό τη Διεύθυνση του καθηγητή Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ & διευθυντή της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Λάμπη Παπαγεωργίου, και αποτελείται από τους: Μ αρίνα Οικονόμου, καθηγήτρια Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ Γ ιάννη Ζέρβα, καθηγητή Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ Ε λένη Λαζαράτου, καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής ΕΚΠΑ Φ ραγκίσκο Γονιδάκη, επίκουρο καθηγητή Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ

Το Κοινοτικό Κέντρο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων Αθηνών του Γενικού Νοσοκομείου Παίδων Αθηνών «Παναγιώτη & Αγλαΐας Κυριακού» παρέχει βοήθεια σε παιδιά, εφήβους και γονείς μέσω της Tηλεφωνικής Γραμμής Ψυχολογικής Υποστήριξης για Οικογένειες λόγω της πανδημίας COVID-19. Στην εν λόγω τηλεφωνική γραμμή στήριξης μπορούν να ζητήσουν βοήθεια γονείς που ανησυχούν για τις επιπτώσεις της πανδημίας και των επακόλουθων περιορισμών στην ψυχική υγεία των παιδιών τους, καθώς και σε εφήβους που δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν συναισθηματικά στις τρέχουσες συνθήκες. Οι υπηρεσίες συμβουλευτικής και υποστήριξης παρέχονται από ψυχιάτρους παιδιού και εφήβου και από ψυχολόγους. Οι ενδιαφερόμενοι από όλη τη χώρα μπορούν να καλούν στο τηλέφωνο 210 67 73 445 κατά τις εργάσιμες ημέρες από τις 09:00 έως τις 14:00.•••

ΑΝAΛΥΣΗ

Τιμή Μετοχής 1 Νοεμβρίου 2019 389,25 Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης (€) Αρ. Μετοχών (σε εκατ.) 505,03 Χρ. Αξία (σε εκατ. Ευρώ) 196.582,71 Μέσος Ημ. Όγκος Συν. 628.494 (52 εβδ.) Συντελεστής Beta 1,154 Στατιστικά Στοιχεία Μέγ. 52 εβδ. (Ευρώ) 389,25 Χαμ. 52 εβδ. (Ευρώ) 243,25 Απόδ. 1-Μ 9,00%

[BLOOMBERG TICKER: MC:FP] [REUTERS TICKER: LVMH.PA]

LVMH Moët Hennessy Louis Vuitton SE

Εταιρία Εισηγμένη στο Χρηματιστήριο Euronext, Γαλλία

Κλάδος δραστηριότητας: Καταναλωτικά Προϊόντα Διαθέσιμου Εισοδήματος ΣΥΝΟΠΤΙΚΌ ΠΡΟΦΊΛ ΕΤΑΙΡΕΊΑΣ Ο Όμιλος LVMH Moët Hennessy Louis Vuitton SE δραστηριοποιείται στην αγορά των αγαθών πολυτελείας (luxury goods). Οι επιμέρους τομείς δραστηριότητας του Ομίλου διακρίνονται στους ακόλουθους: Wines & Spirits, Fashion & Leather Goods, Perfumes & Cosmetics, Watches & Jewelry, Selective retailing and Other activities.

Απόδ. 6-Μ 11,52% Απόδ. 12-Μ 39,49% Πηγή: Η Εταιρεία, Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης.

Όγκος συν/γών

Τιμή Μετοχής (Ευρώ)

Πηγή: Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης

1.200.000

450,00 400,00

1.000.000

350,00

800.000

300,00

600.000

200,00

400.000

150,00 100,00

200.000

50,00 0,00 01/11/2019

01/10/2019

01/09/2019

01/08/2019

01/07/2019

01/06/2019

01/05/2019

01/04/2019

01/03/2019

01/02/2019

01/01/2019

0 01/11/2018

(ΣΕ ΕΥΡΏ ΚΑΙ ΣΕ ΤΕΜΆΧΙΑ ΑΝΤΊΣΤΟΙΧΑ)

250,00

01/12/2018

ΠΟΡΕΊΑ & ΌΓΚΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΏΝ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΉΣ ΤΕΛΕΥΤΑΊΕΣ 52 ΕΒΔΟΜΆΔΕΣ

35 30,9

29,3

Πηγή: FACTSET, υπολογισμοί VRS

29,7

25 20

ΙΣΤΟΡΙΚΟΊ ΔΕΊΚΤΕΣ P/E ΣΕ ΣΎΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΆΣ (X)

17,4

15,3

STOXX Europe 600

CAC 40 P/E 2019

10 5 0

Μετοχή 2018 P/E

Μετοχή 2019 P/E

Μετοχή Trailing P/E

Κλαδικό P/E 2019

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιριών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

Εξειδικευμένοι Χρηματοοικονομικοί Σύμβουλοι στη Δημιουργία Εταιρικής Α ξ ί α ς κ α ι σ τ ο υ ς Το μ ε ί ς τ ω ν Ε ξ α γ ο ρ ώ ν & Σ υ γ χ ω ν ε ύ σ ε ω ν . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VALUATION & RESEARCH SPECIALISTS (VRS) - www.vrs.gr Αθήνα - Λουξεμβούργο, Τηλ. +30 210 3219557, +30 6945 851420, +352 661 337 023 Email: info@vrs.gr - info@valueinvest.gr

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2020

350

CAC 40

METOXH

300 250

Η ΠΟΡΕΊΑ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΉΣ ΣΕ ΣΎΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟN ΔΕΊΚΤΗ (ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΉΡΙΟ ΔΙΑΠΡΑΓΜΆΤΕΥΣΗΣ) ΤΕΛΕΥΤΑΊΑ 5 ΈΤΗ (ΒΆΣΗ = 100)

200 150 100 50 0

Πηγή: Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης

1/11/2014

1/11/2015

1/11/2016

1/11/2017

1/11/2018

1/11/2019

ΒΑΣΙΚΆ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΆ ΜΕΓΈΘΗ & ΔΕΊΚΤΕΣ ΠΕΡΊΟΔΟΣ 2013-2018 (Όμιλος, σε εκατ. Ευρώ) σε εκατ. Ευρώ

Πωλήσεις Mικτό ΚΠΦ ΚΜΦΔΜ P/Ε P/BV Κέρδος (x) (x)

2013 2014 2015 2016 2017 2018

29.016 30.638 35.664 37.600 42.636 46.826

19.019 19.837 23.111 24.561 27.853 31.201

5.700 8.378 5.970 6.586 8.054 9.489

3.436 5.648 3.573 4.066 5.365 6.354

57,2 34,8 55,0 48,3 36,6 30,9

7,3 9,0 8,1 7,4 6,8 6,1

EV / EBITDA (x)

ΔΑΝΕΙΑ/ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ (x)

ROE %

27,6 27,5 23,8 22,2 19,5 16,7

0,33 0,42 0,34 0,28 0,40 0,34

13% 26% 15% 15% 19% 20%

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος.

ΔΕΊΚΤΕΣ ΚΕΦΑΛΑΊΟΥ ΚΊΝΗΣΗΣ ΠΕΡΊΟΔΟΣ 2013-2018 (Όμιλος, σε εκατ. Ευρώ) σε εκατ. Ευρώ Πωλήσεις Κόστος Πωλήσεων (χωρίς αποσβ.) Μικτό Περιθώριο Κέρδους % Καθαρά Κέρδη μφδμ Καθαρό Περιθώριο Κέρδους % Ταμειακά Διαθέσιμα Ημέρες Αποθεμάτων Ημέρες Αποθέματα Ημέρες Πελατών Ημέρες Πελάτες Ημέρες Προμηθευτών Ημέρες Προμηθευτές Operating Cycle Ημέρες Cash Cycle (Ταμειακός Κύκλος) Ημέρες

2013

2014

2015

2016

2017

2018

29.016 9.997 65,55% 3.436 11,8% 3.226 310 8.492 27 2.174 120 3.297 337 217

30.638 10.801 64,75% 5.648 18,4% 4.091 320 9.475 27 2.274 122 3.606 347 225

35.664 12.553 64,80% 3.573 10,0% 3.594 294 10.096 26 2.521 115 3.960 319 204

37.600 13.039 65,32% 4.066 10,8% 3.544 295 10.546 26 2.685 117 4.184

42.636 14.783 65,33% 5.365 12,6% 3.738 269 10.888 23 2.736 112 4.539

46.826 15.625 66,63% 6.354 13,6% 4.610

321 204

292 180

317 193

292 12.485 25 3.222 124 5.314

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος.

V R S - S F i T: Ε ξ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ε ς Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς Μ ε τ α φ ρ ά σ ε ι ς . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VRS – SFiT Αθήνα - Λουξεμβούργο, Τηλ. +30 210 3219557, +30 6945 851420, +352 661 337 023 Email: info@vrs.gr - info@valueinvest.gr

Μας εμπιστεύονται γιατί... No1 σε αυθημερόν διακινήσεις Άμεση επιστροφή αντικαταβολών και εισπράξεων Ειδικές εξυπηρετήσεις ανάλογα με τις ανάγκες κάθε πελάτη Μεταφορές ευπαθών αποστολών (βλαστοκύτταρα, ξηρός πάγος, εμβόλια, κ.λπ.)

ΤΑΧΥΔΕΜΑ ΕΛΛΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΚΟΥΡΤΙΔΟΥ 181, 11143 ΑΘΗΝΑ • Τηλ.: 2102512000 • www.tachydema.gr

Μας εμπιστεύονται τα μεγαλύτερα ονόματα της Ελληνικής οικονομίας!

ΓΕΝΙΚΗ ΑΔΕΙΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ: Ε.Ε.Τ.Τ. Α.Μ.: 16-063

ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ! ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΈΣ!

Αλλάξτετην τηνελληνική ελληνικήαγορά αγοράΥγείας! Υγείας! Αλλάξτε Εγγραφείτε τώρα τώρα στο στο Ph.B Ph.B (Pharma (Pharma&&Health HealthBusiness) Business) Εγγραφείτε !! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ ΟΔΟΣ

Τ.Κ. Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

E-MAIL E-MAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ ΚΙΝΗΤΟ

FAX FAX

ΑΦΜ* ΑΦΜ*

ΔΟΥ* ΔΟΥ*

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ *ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε (Σε έντυπη έντυπη και και ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ & & ΝΟΜΙΚΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€ 30€ ΕΤΗΣΙΑ: ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΣ: 70€ ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€ 90€ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά (Αποκλειστικά σε σε ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΕΤΗΣΙΑ: 10€ 10€ ΕΤΗΣΙΑ: (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α) (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμεπάντα όπωςότι αποστείλετε το καταθετήριο fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή. Βεβαιώνεστε ο λογαριασμός στον οποίομεκαταθέτετε είναι της εταιρίας ethosMEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο με fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.

ΕΠΙΤΑΓΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ Τ ΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ethosMEDA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953 Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953 Αποδέχομαι πως τα προσωπικά μου στοιχεία θα τηρηθούν από την ethosMEDIA Εκδοτική-Συνεδριακή AE για τις ανάγκες αποστολής του περιοδικού Pharma & Health Business, στο οποίο είμαι συνδρομητής. Η αποστολή του περιοδικού γίνεται μέσω εταιρείας διανομής ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail). Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με τα προσωπικά σας στοιχεία, μπορείτε να επικοινωνήσετε με την κ. Λαζαράκου Αναστασία, Σύμβουλο Διοίκησης, στο e-mail: lazarakou.n@ethosmedia.eu/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

80 80 80.indd 80

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2020 26/2/2016 3:12:11 μμ

διοργάνωση

16.06.20

LiveOn digital event

Η ιατρική καινοτομία έναντι της COVID-19

ethosevents.eu

#hic20

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

// ##060 035 //Μάρτιος-Απρίλιος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020 2016

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 50

## ΙΜΑΡ-ΑΠΡ ΑΝ-ΦΕΒ 22 00 12 60

ΠΡΟΦΙΛ ΑΝΑΛΥΣΗ

Ο πιο καλός ο διοικητής Η καταιγίδα κυτοκινών και πώς αντιμετωπίζεται

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Εµβόλια COVID-19 Εµβόλια Αφιέρωµα