ΧΡΗΜΑ #429, Ιούλιος-Αύγουστος 2017 by ethosMEDIA

ΧΡΗΜΑ

www.hrima.gr

MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK

Το τέλος του ακραίου ρίσκου και οι επενδυτικές ευκαιρίες

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Προσφέρει στην κοινωνίαΠεριφρουρεί την κερδοφορία Γιάννης Καντώρος

Διευθύνων Σύμβουλος Interamerican

Η Interamerican δείχνει τον δρόμο για το μέλλον της ασφαλιστικής αγοράς

SS POS RE

X+7

ΚΕΜΠ. KAΛΛΙΘΕΑΣ 563

Ο κύριος Καντώρος μιλάει στο περιοδικό «Χρήμα» για τις τελευταίες εξελίξεις και τις προοπτικές της ασφαλιστικής αγοράς στην Ελλάδα

S PO

21-0117

ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ / τ.429 / 7-8.2017 / € 6,00

Η οικονομία ανακάμπτει, το factoring δίνει… καύσιμο

Νώντας Χαλδούπης

Τι μάθαμε από την επιστροφή στην αγορά;

ταν σωστή η θεώρηση του Αλέξη Τσίπρα για τις αγορές; Ή μήπως αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο ο Τζέιμς Κάρβιλ, πολιτικός σύμβουλος του Μπιλ Κλίντον; Σε μία από τις προεκλογικές του ομιλίες, το 2014, ο πρωθυπουργός είχε προαναγγείλει, με αρκετή αμετροέπεια, έναν θρίαμβο της λαϊκής βούλησης επί των χρηματοπιστωτικών κέντρων που διαχειρίζονται τον συσσωρευμένο πλούτο του παγκόσμιου καπιταλισμού: «Εμείς θα βαράμε το νταούλι και αυτοί θα χορεύουνε, δεν θα παίζουνε αυτοί τον ζουρνά κι εμείς θα χορεύουμε»! Ο κύριος Τσίπρας, προφανώς, δεν είχε εντρυφήσει στη σκέψη του Τζέιμς Κάρβιλ για τη σχέση πολιτικής-αγορών, που συμπυκνώνεται σε αυτήν τη δήλωση: «Παλιά σκεφτόμουν ότι αν υπάρχει μετεμψύχωση, θα ήθελα να ξαναγυρίσω στη ζωή ως πρόεδρος, πάπας ή πρωταθλητής του μπέιζμπολ. Αλλά, τώρα, θα ήθελα να επιστρέψω ως αγορά ομολόγων. Μπορείς να τρομοκρατήσεις τους πάντες». Στις 25 Ιουλίου, αποδείχθηκε ότι το… δόγμα Κάρβιλ ήταν πιο κοντά στην πραγματικότητα από τις δοξασίες Τσίπρα. Έχοντας ολοκληρώσει μια μεγάλη πολιτική στροφή, για να φθάσει σε συμβιβασμό με τους Ευρωπαίους, επίσημους πιστωτές της χώρας, ο πρωθυπουργός –δικαίως!– πανηγύρισε για την επιστροφή της χώρας στην αγορά ομολόγων. Έστω κι αν αυτό έγινε με τους όρους που υπαγόρευσαν οι επενδυτές κεφαλαίων και όχι η κυβέρνηση της Αθήνας. Μαζί με τον πρωθυπουργό μας, οι Έλληνες κάναμε ένα μεγάλο και επώδυνο ταξίδι από τις αρχές του 2015 μέχρι να χορέψουμε στον ρυθμό του… ζουρνά των επενδυτών. Ο οργισμένος λαός, που ήθελε να «κουρέψει» το χρέος του, να απελευθερωθεί από τα δεσμά

της διεθνούς επιτροπείας, να αναζητήσει κάθε είδους μαγικές λύσεις και χρηματοπιστωτικά γιατροσόφια για ευημερία χωρίς προσπάθεια, ακολούθησε τον ηγέτη του σε αυτήν την πορεία προς τον δύσκολο συμβιβασμό με την πραγματικότητα. Ύστερα από πολλές προσπάθειες και σκληρές θυσίες για τους Έλληνες πολίτες, στις 25 Ιουλίου, αρχίσαμε να πλησιάζουμε στην αποδοχή από τους υπέρτατους κριτές λαών και κυβερνήσεων: τους διαχειριστές κεφαλαίων. Βρισκόμαστε όμως ακόμη πολύ μακριά από αυτό που θεωρείται «κανονικό» για τις κυβερνήσεις των ανεπτυγμένων χωρών: αρκεί να σκεφθούμε ότι «ιδρώνουμε» για να δανειστούμε 3 δισ. ευρώ, μέσα από μια κοινοπρακτική έκδοση ομολόγων με αναδόχους-εγγυητές τις μεγαλύτερες τράπεζες της Δύσης, ενώ πριν αποκλειστεί η Ελλάδα από τις αγορές είχαμε φθάσει να αντλούμε 3 δισ. ευρώ τον μήνα, με απευθείας διάθεση τίτλων στους επενδυτές και με κόστος πολύ κοντά στο κόστος δανεισμού της Γερμανίας. Βλέποντας τόσα χρόνια τους υπουργούς Οικονομικών και τους πρωθυπουργούς μας να διαπραγματεύονται όρους δανεισμού με τους Ευρωπαίους ομολόγους τους και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, είχαμε θεωρήσει ότι αυτοί είναι οι συνομιλητές μας για όλα τα θέματα της οικονομίας. Αυτοί είχαν γίνει για πολλούς οι εχθροί και σε αυτούς αποδίδαμε την κακοδαιμονία μας. Τώρα, με αφορμή αυτήν την αργή πορεία επιστροφής στην αγορά ομολόγων, ίσως μπορούμε να θέσουμε το πρόβλημα στη σωστή του διάσταση: η αιτία της κακοδαιμονίας ήταν ότι το 2010, όταν η χώρα είχε φθάσει να έχει

δίδυμο έλλειμμα προϋπολογισμού και ισοζυγίου πληρωμών 15% του ΑΕΠ, την ώρα που οι αγορές βρίσκονταν υπό την επήρεια του σοκ της κατάρρευσης της Lehman, η διεθνής αγορά ομολόγων έκλεισε τις πόρτες της για την Ελλάδα. Από αυτό το σημείο αρχίζει το ελληνικό δράμα, όχι από τη στιγμή που ο Γιώργος Παπανδρέου μάς ανακοίνωσε, με φόντο το όμορφο (και γεωστρατηγικά σημαντικό) Καστελόριζο ότι αποφάσισε να ζητήσει τη συνδρομή των Ευρωπαίων για τον δανεισμό της χώρας. Η αγορά ομολόγων, που μπορεί να τρομοκρατεί τους πάντες, ήταν αυτή που αποφάσισε ότι η Ελλάδα δεν μπορούσε να είναι άλλο «πελάτης» της και μπήκαμε στη γνωστή, μακρά περιπέτεια του δανεισμού (με πολύ σκληρούς όρους) από τον επίσημο τομέα. Καλώς εχόντων των πραγμάτων, με τον ίδιο τρόπο τελειώνει αυτό το δράμα. Αν η αγορά ομολόγων κρίνει ότι το χρέος μας, αν και παραμένει τεράστιο, μπορεί να εξυπηρετηθεί με τους «χαλαρούς» όρους που θα συμφωνηθούν με τους Ευρωπαίους, δεν θα αργήσει η στιγμή που θα μας δανείζει και πάλι, αλλά αυτήν τη φορά με νέους όρους: ο δανεισμός θα χρησιμοποιείται αυστηρά για την αναχρηματοδότηση του χρέους, όχι για τη δημιουργία νέου, με το οποίο θα συνεχίσουμε το «πάρτι» της μεταπολίτευσης. Σκληροί όροι, που θα πρέπει όμως να τους υπομείνουμε. Τουλάχιστον μέχρι να βρεθεί το… μαγικό νταούλι. Που θα το χτυπάμε και το σεντούκι της αγοράς θα ανοίγει με τους δικούς μας όρους...

ΧΡΗΜΑ

τ.429, Ιούλιος Αύγουστος 2017 2 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

ΕΝ ΑΡΧΗ...

MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK Το τέλος του ακραίου ρίσκου και οι επενδυτικές ευκαιρίες

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Στενοί δεσμοί, αξίες και προσαρμοστικότητα εξασφαλίζουν την ομαλή μετάβαση από γενιά σε γενιά

4 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

ΑΦΙΕΡΩΜΑ FACTORING Η οικονομία ανακάμπτει, το factoring δίνει… καύσιμο

58 38

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Προσφέρει στην κοινωνίαΠεριφρουρεί την κερδοφορία

ΧΡΗΜΑ

www.hrima.gr

MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK

Το τέλος του ακραίου ρίσκου και οι επενδυτικές ευκαιρίες

ΧΡΗΜΑ

τ.429/7-8.2017

ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ / τ.429 / 7-8.2017 / € 6,00

περιεχόμενα

Η οικονομία ανακάμπτει, το factoring δίνει… καύσιμο

τ.429/ 7-8.2017

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Προσφέρει στην κοινωνίαΠεριφρουρεί την κερδοφορία Γιάννης Καντώρος

Διευθύνων Σύμβουλος Interamerican

Η Interamerican δείχνει τον δρόμο για το μέλλον της ασφαλιστικής αγοράς Ο κύριος Καντώρος μιλάει στο περιοδικό «Χρήμα» για τις τελευταίες εξελίξεις και τις προοπτικές της ασφαλιστικής αγοράς στην Ελλάδα

Γαλάτεια Μπασέα bassea.g@ethosmedia.eu

~ Απαγορεύεται αυστηρά η

αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης ή μέρους αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

τεύχος Ιουλίου - Αυγούστου 2017

ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ Έλενα Ερμείδου Ermeidou.e@ethosmedia.eu

S PO

ΘΕΜΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟY

ΧΡΗΜΑ

ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ Νώντας Χαλδούπης chaldoupis.n@ethosmedia.eu

36 ~ ΑΡΘΡΟ Τιτλοποίηση φορολογικών οφειλών

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚTΗΣ Γιώργος Καλούμενος kaloumenos.g@ethosmedia.eu

X+7 R

21-0117

12 ~ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ «Ξυπνάει» η ελληνική βιομηχανία!

ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu

SS POS RE

ΚΕΜΠ. KAΛΛΙΘΕΑΣ 563

ISSN 1105-0470

08 ~ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ Η Αθήνα σε bull market με… θερινό διάλειμμα

KEY ACCOUNT MANAGER Ράντω Μανώλογλου manologlou.r@ethosmedia.eu ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ Δέσποινα Ροπόδη ropodi.d@ethosmedia.eu DATABASE MARKETING Νίκος Αθανασίου athanasiou.n@ethosmedia.eu ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ Kωνσταντίνος Σαλβαρλής salvarlis.k@ethosmedia.eu

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu YΠΕΥΘΥΝΗ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Θοδωρής Αναγνωστόπουλος Shutterstock ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Στράτος Μωυσής moisis.s@ethosmedia.eu

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ - ΕΝΘΕΣΗ IRIS ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ Α.Ε.Β.Ε.

ETHOS MEDIA S.A. Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος T:210 9984950, Φ:210 9984953 E:info@hrima.gr www.ethosmedia.eu www.ethosevents.eu www.hrima.gr www.insuranceworld.gr www.virus.com.gr www.alivemag.gr

ISSN 1105-0470

02 ~ Εν αρχή: Τι μάθαμε από την επιστροφή στην αγορά; 06 ~ Επικαιρότητα: Γραμμή «καθαρής» εξόδου από το μνημόνιο χαράζει η κυβέρνηση 80 ~ Διά ταύτα: Αγάπη μου, άνοιξα τις αγορές!

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Γιάννης Καντώρος Διευθύνων Σύμβουλος

Interamerican Η Interamerican δείχνει τον δρόμο για το μέλλον της ασφαλιστικής αγοράς ΧΡΗΜΑ 5

επικαιρότητα

ΓΡΑΜΜΉ «ΚΑΘΑΡΉΣ» ΕΞΌΔΟΥ ΑΠΌ ΤΟ ΜΝΗΜΌΝΙΟ ΧΑΡΆΖΕΙ Η ΚΥΒΈΡΝΗΣΗ

Μετά την επιτυχή έκδοση ομολόγων, αγωνία για δυσάρεστες εκπλήξεις από την τρίτη αξιολόγηση. Κεντρικός στόχος για το 2018 η αποφυγή νέας επιτήρησης.

από τον

Νώντα Χαλδούπη

ονοπάτι που οδηγεί σε «καθαρή» έξοδο από το μνημόνιο το 2018, χωρίς νέα επιτήρηση, επιχειρεί να χαράξει η κυβέρνηση, μετά το επιτυχές κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης στις 15 Ιουνίου, τις βελτιωμένες δεσμεύσεις των Ευρωπαίων δανειστών για την ελάφρυνση του χρέους και την έκδοση 5ετών ομολόγων, για πρώτη φορά από το 2014, που έφερε την Ελλάδα πίσω στον χάρτη της διεθνούς αγοράς ομολόγων. Η τρίτη αξιολόγηση, αν και ώς τώρα δεν θεωρούνταν δύσκολη, αφού όλα τα σημαντικά μέτρα πολιτικής ενσωματώθηκαν στη δεύτερη αξιολόγηση, θα μπορούσε – σύμφωνα με το καλό σενάριο για την εξέλιξή της– να ολοκληρωθεί πριν από το τέλος του έτους (ενδεχομένως τον Νοέμβριο) και να ανοίξει έναν νέο, ενάρετο κύκλο: ~~ Οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης έχουν τη δυνατότητα, αν κλείσει επιτυχώς η αξιολόγηση, να «καθαρίσουν» τις «θολές» διατυπώσεις στο ανακοινωθέν

6 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

της 15ης Ιουνίου, ώστε να προσφερθεί με σαφήνεια στην Ελλάδα ένα πολύ σημαντικό μεσοπρόθεσμο μέτρο για τη βιωσιμότητα του χρέους: η 15ετής επιμήκυνση της περιόδου χάριτος των δανείων του EFSF (δεύτερο μνημόνιο). ~~ Με τη σειρά της, μια σαφής δέσμευση για αυτή την επιμήκυνση, ώστε να δημιουργηθεί ένας «καθαρός διάδρομος» με χαμηλές πληρωμές τόκων ώς το 2038, θα επέτρεπε στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να εκδώσει μια βελτιωμένη έκθεση για τη βιωσιμότητα του χρέους, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να εντάξει τη χώρα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE). Όμως, πριν φθάσει η κυβέρνηση στη βρύση για να… πιει από το νερό των καλών εξελίξεων, ορθώνονται ήδη αρκετά υψηλά εμπόδια στην ομαλή ολοκλήρωση της αξιολόγησης, καθώς το ΔΝΤ, ανακοινώνοντας την επί της αρχής έγκριση ενός

νέου προγράμματος για την Ελλάδα, άφησε σαφέστατα να εννοηθεί ότι υπάρχουν πολλά και σοβαρά ανοιχτά θέματα, τα οποία θα θέσει στις διαπραγματεύσεις για την τρίτη αξιολόγηση. Το σοβαρότερο θέμα που τίθεται από το Ταμείο, και μπορεί να προκαλέσει σοβαρές εμπλοκές, αφορά το τραπεζικό σύστημα της χώρας. Το Ταμείο επιμένει ότι, προκειμένου να αναθεωρήσει την πολύ κακή έκθεσή του για τη βιωσιμότητα του χρέους (χαρακτηρίζεται «εξαιρετικά μη βιώσιμο»), θα πρέπει να κλείσει η εκκρεμότητα σχετικά με το αν θα χρειαστεί η Ελλάδα να προχωρήσει σε νέα ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, για την οποία το Ταμείο έχει ζητήσει να μείνουν στην άκρη 10 δισ. ευρώ. Το ΔΝΤ αμφισβητεί ότι οι τράπεζες μπορούν να επιτύχουν τον στόχο για μείωση κατά 40% των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων ώς το τέλος του 2019 και αξιώνει από τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό της ΕΚΤ να αλλάξει τον προγραμματισμό του για τεστ αντοχής και έλεγχο ποιότητας

ενεργητικού των τραπεζών το 2018, προχωρώντας σε αυτούς τους ελέγχους μέσα στο 2017, ώστε να αποτυπωθούν οι κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών. Προς το παρόν, φαίνεται ότι αυτό το θέμα προκαλεί σοβαρές εντάσεις μεταξύ των δανειστών, καθώς η ΕΚΤ έσπευσε να δηλώσει ότι δεν προτίθεται να αλλάξει τον προγραμματισμό της για τους ελέγχους, επειδή το ζήτησε το Ταμείο. Με ανοιχτή την εκκρεμότητα με τις τράπεζες, όμως, η τρίτη αξιολόγηση μπορεί να «κολλήσει», ή να ολοκληρωθεί χωρίς το Ταμείο να αλλάξει την εκτίμησή του για τη βιωσιμότητα του χρέους. Επιπλέον, για τα δημοσιονομικά το ΔΝΤ επιμένει στην απαισιοδοξία του, σημειώνοντας ότι δεν θα επιτευχθεί ο στόχος για πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ το 2018 και ότι θα υπάρξει υστέρηση 1,3% του ΑΕΠ (2,34 δισ. ευρώ), κυρίως ως αποτέλεσμα της μεγάλης αναμενόμενης υστέρησης στην είσπραξη φόρων, την οποία υπολογίζει σε 0,6% του ΑΕΠ ή 1,1 δισ. ευρώ. Το ΔΝΤ εκτιμά ως πιθανό ενδεχόμενο να ισχύσει η μείωση του αφορολόγητου ορίου έναν χρόνο νωρίτερα, το 2019, ενώ υποστηρίζει ότι τα θετικά αντίμετρα που έχουν ενταχθεί στη συμφωνία δεν θα υπάρχει δημοσιονομικό περιθώριο να εφαρμοστούν πριν το 2023. Για τα εργασιακά, το ΔΝΤ καλεί την κυβέρνηση να επανεξετάσει την απόφασή της, που προβλέπει επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων μετά το τέλος του προγράμματος, και εκφράζει την ανησυχία του για τον θεσμό της επεκτασιμότητας, αφού θεωρεί ότι θα οδηγήσει σε αυξήσεις μισθών μέσω των κλαδικών συμβάσεων εργασίας, κάτι που θα οδηγήσει σε νέα μείωση θέσεων εργασίας. Για την κυβέρνηση, τελικός πολιτικός στόχος, που αν δεν επιτευχθεί θα υπάρξουν καταστροφικά πολιτικά αποτελέσματα, είναι να ολοκληρωθεί το πρόγραμμα του τρίτου μνημονίου, τον Αύγουστο του 2018, χωρίς να χρειαστεί να δοθεί στην Ελλάδα προληπτική πιστωτική γραμμή από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας με διευρυμένους όρους επιτήρησης για άλλους 12 μήνες (νέο μνημόνιο). Το σενάρια μιας απόλυτα «καθαρής» εξόδου της Ελλάδας από το μνημόνιο, που είδαμε να επαληθεύεται στις περιπτώσεις των άλλων χωρών που εφάρμοσαν προγράμματα, για την Ελλάδα δεν φαίνεται ότι μπορεί να ισχύσει, καθώς η χώρα θα διατηρεί, πιθα-

νότατα, πολύ χαμηλή βαθμολογία από τους οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης και τον Αύγουστο του 2018, κάτι που σημαίνει ότι χωρίς προληπτική χρηματοδοτική στήριξη από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, θα είναι δύσκολο να συνεχίσει η ΕΚΤ να χρηματοδοτεί τις ελληνικές τράπεζες. Αυτός ο προβληματισμός οδηγεί σε ένα συμπέρασμα: η έξοδος της Ελλάδας από την εποχή των μνημονίων δεν μπορεί να είναι εντελώς «καθαρή», αλλά θα χρειαστεί την υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, τουλάχιστον μέχρι να πάρει η χώρα την πολυπόθητη αξιολόγηση

Ενόψει της ανάγκης για προληπτική στήριξη μετά το μνημόνιο, το κρίσιμο ερώτημα είναι αν θα επιλεγεί για την Ελλάδα ο «κακός» μηχανισμός του ESM, που προϋποθέτει νέο μνημόνιο.

«επενδυτικής βαθμίδας» (“investment grade”) έστω από έναν οίκο αξιολόγησης (σήμερα, η πιο κοντινή βαθμολογία στο investment grade δίνεται από την S&P, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει απόσταση έξι «σκαλοπατιών»). Ενόψει της ανάγκης για προληπτική στήριξη, το κρίσιμο ερώτημα είναι αν θα επιλεγεί για την Ελλάδα ο «καλός» μηχανισμός προληπτικής υποστήριξης του ESM ή ο «κακός» μηχανισμός, που προϋποθέτει νέο μνημόνιο και επιτήρηση: ~~ Το εργαλείο προληπτικής υποστήριξης που επιλέγει η κυβέρνηση είναι βεβαίως το πρώτο, δηλαδή η πιστωτική γραμμή PCCL (Precautionary Conditioned Credit Line-Προληπτική Γραμμή Χρηματοδότησης Υπό Όρους). Αυτή η γραμμή, που σημειωτέον δεν έχει χρησιμοποιηθεί ώς

τώρα από άλλο κράτος-μέλος, προσφέρεται από τον ESM, βάσει του καταστατικού του σε χώρες που πληρούν τρεις προϋποθέσεις: έχουν πρόσβαση στις αγορές, το χρέος τους έχει κριθεί ως βιώσιμο και έχουν ολοκληρώσει την εφαρμογή προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής. Η PCCL μπορεί να αξιοποιείται για 12 μήνες για συμπληρωματικό δανεισμό –αν αυτό κρίνεται σκόπιμο–, λόγω των συνθηκών στις αγορές, και δεν προβλέπεται επιβολή πρόσθετων όρων ή εφαρμογή νέων μέτρων υπό επιτήρηση. ~~ Το δεύτερο, πολιτικά «τοξικό», χρηματοδοτικό εργαλείο, που επίσης δεν έχει αξιοποιηθεί από άλλη χώρα της ευρωζώνης, αλλά είχε προσφερθεί και στην κυβέρνηση Σαμαρά το 2014, είναι η Διευρυμένων Όρων Πιστωτική Γραμμή (Enhanced Conditions Credit Line-ECCL). Όπως φαίνεται και από την ονομασία του, ο μηχανισμός αυτός προβλέπει ενισχυμένους όρους για την παροχή χρηματοδοτικής υποστήριξης: νέο μνημόνιο με τους Θεσμούς των δανειστών, 12μηνης διάρκειας, το οποίο θα εφαρμοστεί με «κλασικές» διαδικασίες επιτήρησης από την Τρόικα. Με αυτά τα δεδομένα, η κυβέρνηση έχει μπροστά της μια μεγάλη πρόκληση: να εκπληρώσει μέχρι τον επόμενο Αύγουστο τους τρεις όρους για την παροχή του PCCL, ώστε να αντιμετωπίσει από διαπραγματευτική θέση ισχύος τις πιέσεις που θα ασκηθούν, κυρίως από το Βερολίνο, για ένα νέο μνημόνιο 12μηνης διάρκειας. Οι δύο όροι από τους τρεις έχουν πολιτικό χαρακτήρα και εξαρτώνται από την ίδια την κυβέρνηση και τους Ευρωπαίους δανειστές (πλήρης εφαρμογή του προγράμματος, απόφαση του Eurogroup που θα «ξεκλειδώνει» τον χαρακτηρισμό του χρέους ως «βιώσιμου»). Στην εξίσωση της εκπλήρωσης του τρίτου όρου (πρόσβαση στην αγορά ομολόγων) εμπλέκεται ένας τρίτος παράγοντας, οι επενδυτές, που θα κρίνουν αν θα προσφέρουν στην Ελλάδα πρόσβαση σε δανεισμό με ικανοποιητικούς όρους ή αν θα κρατήσουν την πόρτα… μισόκλειστη. Αυτός είναι και ο λόγος, που η κυβέρνηση, μετά την επιτυχή διάθεση 5ετών ομολόγων, σχεδιάζει τουλάχιστον άλλες δύο εκδόσεις τίτλων μέχρι τη λήξη του προγράμματος, ώστε να μην αμφισβητηθεί ότι η χώρα έχει αποκαταστήσει τη σχέση της με την αγορά. ΧΡΗΜΑ 7

χρηματιστήριο

Η Αθήνα σε bull market με… θερινό διάλειμμα Το ράλι προεξόφλησης των αποφάσεων του Eurogroup και της εξόδου στις αγορές φρενάρει την περίοδο των διακοπών, αλλά η αγορά διατηρεί μεσοπρόθεσμη ανοδική δυναμική.

ε bull market έχει μπει το Χρηματιστήριο Αθηνών, μετά την οριστικοποίηση των αποφάσεων του Eurogroup για την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης και την ελάφρυνση του χρέους, που περιορίζει αισθητά τους πολιτικούς/μακροοικονομικούς κινδύνους και επιτρέπει στην αγορά να ατενίζει με αισιοδοξία το μέλλον, προσβλέποντας, σε πρώτη φάση, σε υπέρβαση των 1.000 μονάδων. Η αγορά λειτούργησε βάσει του σταθερού χρηματιστηριακού κανόνα «αγοράζεις τη φήμη, πουλάς το γεγονός». Η δυναμική άνοδος, που έφερε τον Γενικό Δείκτη πάνω και από το τεχνικά κρίσιμο όριο των 850 μονάδων (πέραν του οποίου οι τεχνι-

8 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

κοί αναλυτές βλέπουν να ανοίγει κανάλι που οδηγεί στις 1.100 μονάδες), εκδηλώθηκε πριν φθάσει η Ελλάδα στην επιτυχή έξοδο στην αγορά ομολόγων, στις 25 Ιουλίου, με μια έκδοση 5ετών τίτλων, επιστέγασμα των θετικών αποφάσεων του Eurogroup, στις 15 Ιουνίου. Η τελευταία εβδομάδα του Ιουλίου έφερε το διάλειμμα διόρθωσης, χωρίς να υπάρχουν προσδοκίες να συνεχιστεί με δυναμισμό η ανοδική πορεία μέσα στον Αύγουστο, όταν οι αγορές μπαίνουν διεθνώς σε περίοδο διακοπών. Όπως αναφέρει ο Μάνος Χατζηδάκης της Beta, η κόπωση του χρηματιστηρίου ήταν, σε έναν βαθμό, φυσικό αποτέλεσμα και της εξάντλησης της ρευστότητας: «Η

επιτυχία των πρόσφατων ομολογιακών εκδόσεων φαίνεται ότι είχε το τίμημά της. Τα 410 εκατ. ευρώ των εισηγμένων εταιρικών ομολόγων και τα 200 εκατ. ευρώ τα οποία εκτιμάται ότι αφορούσαν τη συμμετοχή των Ελλήνων επενδυτών στην έκδοση της ελληνικής πενταετίας φαίνεται ότι “τράβηξαν καύσιμα” από την αγορά, η οποία είχε φθάσει σε ένα κομβικό σημείο τιμών. Η αναζήτηση ενός νέου, χαμηλότερου σημείου ισορροπίας ήρθε ως αποτέλεσμα δύο παραγόντων: της μείωσης των ρευστών διαθεσίμων αλλά και των «τσιμπημένων αποτιμήσεων» χωρίς το απαραίτητο θεμελιώδες άλλοθι που θα έδινε εναύσματα θετικότερων αξιολογήσεων. Δεδομένης και της καλοκαιρινής εποχικής

διάθεσης, που θέλει το ρίσκο να αναχωρεί για διακοπές, η μικρή σχετικά πίεση από την προσφορά δεν βρήκε απέναντί της κάποιο αντίπαλο δέος, με αποτέλεσμα η πτώση να έχει καθολική εικόνα». Από τεχνική άποψη, όπως σημειώνει ο κύριος Χατζηδάκης, «αν και ο Γενικός Δείκτης έχει εκπλήξει αρκετές φορές φέτος με την αντοχή του σε πιέσεις κατοχύρωσης κερδών, αυτήν τη φορά η δυναμική της πτώσης δείχνει ότι δεν θα έχει τη μορφή μιας ήπιας πλάγιας κίνησης, καθώς με την ταχύτητα που έχει αποκτήσει, θα εκτονωθεί σε διαδοχικές φάσεις. Η συμπεριφορά του Γενικού Δείκτη στη ζώνη των 810 μονάδων συγκεντρώνει αρκετό ενδιαφέρον, καθώς θεωρείται το κυριότερο ανάχωμα στην υποχώρηση από τα υψηλά έτους. Διάσπαση και κλείσιμο κάτω από την εν λόγω ζώνη θα αυξήσει σημαντικά τις πιθανότητες προσέγγισης της επόμενης στήριξης προς τις 760 μονάδες». Πάντως, η γενική εκτίμηση ότι η αγορά οδηγείται μεσοπρόθεσμα σε μια σταθερή ανοδική πορεία δεν αμφισβητείται πλέον, με βάση ανησυχίες για γεγονότα πολιτικού/μακροοικονομικού χαρακτήρα, ενώ και οι επιδόσεις των εισηγμένων αναμένεται ότι θα είναι τέτοιες, που θα δικαιολογούν βελτίωση των χρηματιστηριακών αποτιμήσεων»., Οι δύο αστάθμητοι παράγοντες, που θα μπορούσαν να ανακόψουν μεσοπρόθεσμα την ανοδική πορεία της αγοράς, είναι: 1. Οι ενδεχόμενες αναταράξεις στις διεθνείς αγορές: τα χρηματιστήρια βρίσκονται σε πολύ υψηλά επίπεδα, με τον κρίσιμο δείκτη μεταβλητότητας (VIX) του S&P να έχει υποχωρήσει σε ιστορικά χαμηλά, οδηγώντας πολλούς αναλυτές να εκφράζουν φόβους για απότομες αναταράξεις, ιδιαίτερα αν οι κεντρικές τράπεζες σε ΗΠΑ και Ευρώπη αφήσουν να εννοηθεί ότι θα «σφίξουν» γρηγορότερα από το αναμενόμενο τη νομισματική πολιτική. 2. Για τις τραπεζικές μετοχές του ΧΑ, που απαιτείται να κινηθούν ανοδικά για να υποστηριχθεί μια γενικότερη ανοδική κίνηση, επικρατεί ανασφάλεια, μετά τις δημοσιευμένες αμφισβητήσεις από το ΔΝΤ της κεφαλαιακής τους επάρκειας

και τις πιέσεις που ασκεί το Ταμείο στην ΕΚΤ να προχωρήσει άμεσα σε τεστ αντοχής και σε έλεγχο ποιότητας ενεργητικού. Πάντως, προς το παρόν, η ΕΚΤ αρνείται σθεναρά να αλλάξει τον προγραμματισμό της, που προβλέπει τεστ αντοχής το 2018 και όχι φέτος. Σε κάθε περίπτωση, μόνο μια γενικευμένη και σοβαρή αποτυχία στη διαχείριση των «κόκκινων» δανείων θα μπορούσε να φέρει εκ νέου τη συζήτηση για τις τράπεζες στην αναγκαιότητα μιας ανακεφαλαιοποίησης, με πολύ δυσμενείς συνέπειες για τις μετοχές.

Το bull market story του ελληνικού χρηματιστηρίου είναι αρκετά ισχυρό και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι έχουν λάβει σημαντικές θέσεις στην αγορά οι ισχυροί διαχειριστές κεφαλαίων αναδυόμενων αγορών.

Το bull market story του ελληνικού χρηματιστηρίου, το οποίο ήδη βρίσκεται στην τρίτη θέση φέτος της παγκόσμιας κατάταξης, με βάση την απόδοσή του, είναι αρκετά ισχυρό και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι έχουν λάβει σημαντικές θέσεις στην αγορά οι ισχυροί διαχειριστές κεφαλαίων αναδυόμενων αγορών, που παίρνουν τη θέση των κερδοσκοπικών hedge funds και ποντάρουν ότι, με εφαλτήριο τη δραστική μείωση του κινδύνου χώρας και την επιστροφή του Δημοσίου στην αγορά ομολόγων, η αγορά θα κάνει ένα νέο άλμα αποδόσεων, χωρίς να επαναληφθεί το κακό προηγούμενο της διετίας 2014-2015. Είναι πολύ σημαντικό ότι αλλάζει θεαματικά, πλέον, η αντίληψη της διεθνούς αγοράς για τον κίνδυνο χρεοκοπίας της

Ελλάδας μετά την έκδοση του 5ετούς ομολόγου. Η αγορά των ελληνικών Credit Default Swaps (CDS: συμβόλαια ασφάλισης έναντι του κινδύνου χρεοκοπίας) αποκτά και πάλι ρευστότητα, και από τις εκδόσεις συμβολαίων που ανοίγουν για την ασφάλιση κινδύνου χρεοκοπίας σε ορίζοντα 5ετίας συνάγεται ότι η πιθανότητα χρεοκοπίας της χώρας έχει πέσει στο 30,6%, που είναι και η χαμηλότερη τιμή μετά τον αποκλεισμό της Ελλάδας από τις αγορές, το 2010. Είναι ενδιαφέρον το ότι η προηγούμενη χαμηλή τιμή (38%) είχε καταγραφεί το τελευταίο τρίμηνο του 2014. Η ανάληψη της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ, με κεντρικό αίτημα τότε το «κούρεμα» του χρέους, είχε ουσιαστικά βάλει… προσωρινό «λουκέτο» στην αγορά των CDS. Κανείς δεν δεχόταν να ασφαλίσει τον κίνδυνο χρεοκοπίας της Ελλάδας, δηλαδή η πιθανότητα χρεοκοπίας είχε εκτιναχθεί σχεδόν στο 100%! Μέχρι τον Απρίλιο του 2017, τα CDS έδιναν πολύ υψηλό κίνδυνο χρεοκοπίας –πάνω από 50%–, αλλά μετά τη συμφωνία στο Eurogroup, στις 15 Ιουνίου, το ποσοστό υποχώρησε χαμηλότερα από 34% και, μετά την επιτυχή έκδοση ομολόγων, «βούλιαξε» στο 30%. Όπως σχολιάζουν στελέχη της αγοράς, αυτό είναι ένα «αφανές» για τους περισσότερους, αλλά σημαντικό «κέρδος» από την έκδοση του 5ετούς ομολόγου: το γεγονός ότι άνοιξε πάλι η αγορά των CDS, με επενδυτές πρόθυμους να ασφαλίσουν τον κίνδυνο ελληνικής χρεοκοπίας, αποτελεί μια πιστοποίηση επιστροφής της χώρας στην κανονικότητα, έστω κι αν το 30% δεν παύει να είναι ένα πολύ υψηλό ποσοστό για τα δεδομένα των ανεπτυγμένων οικονομιών. Ο «χρωματισμός» της Ελλάδας στον διεθνή επενδυτικό χάρτη, που βλέπουν καθημερινά οι διαχειριστές που διακινούν τρισεκατομμύρια στις αναδυόμενες αγορές, από τις 25 Ιουλίου έχει αλλάξει: το βαθύ κόκκινο που είχε η χώρα μας, ως επενδυτικός προορισμός ακραίου πολιτικού/μακροοικονομικού κινδύνου και καταστροφής κεφαλαίων, δίνει τη θέση του στο πράσινο, που έχουν όσες χώρες υπόσχονται μεγάλες αποδόσεις, σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον αφθονίας ρευστότητας και μηδενικών έως αρνητικών αποδόσεων από «ασφαλείς» τοποθετήσεις. ΧΡΗΜΑ 9

χρηματιστήριο

Ήδη, το τελευταίο διάστημα, οι αγορές κρατικών τίτλων και μετοχών της Αθήνας έχουν περάσει από τη φάση των υποσχόμενων αποδόσεων, στην περίοδο των… πληρωμένων αποδόσεων: το deal των πενταετών ομολόγων για την πρώτη έξοδο του Δημοσίου ήταν «ρυθμισμένο» κατά τέτοιο τρόπο από τον ΟΔΔΗΧ και τους αναδόχους, ώστε να αποδώσει σημαντικό κέρδος στους κατόχους των παλιών πενταετών τίτλων του 2014 και να διασφαλίζει τις αποδόσεις του νέου χρήματος που τοποθετήθηκε στην Ελλάδα, με μια τιμή διάθεσης των νέων ομολόγων που μόνο σε συνθήκες απρόβλεπτης καταστροφής θα ζημίωνε τους επενδυτές. Νωρίτερα, οι «διψασμένοι» για αποδόσεις επενδυτές είχαν εξασφαλίσει πολύ καλά deal για τοποθετήσεις «παρκαρίσματος» ρευστότητας στα ελληνικά έντοκα γραμμάτια, με αστρονομικές αποδόσεις άνω του 2%, τη στιγμή που για κάθε ανάλογη τοποθέτηση στην ευρωζώνη, ακόμη και σε έντοκα Πορτογαλίας, οι επενδυτές πληρώνουν τους εκδότες (αρνητική απόδοση). Η προοπτική του μεγάλου και σχεδόν βέβαιου κέρδους έχει προσελκύσει στην ελληνική αγορά ομολόγων ακόμη και αμερικανικά κεφάλαια, τα οποία είναι συνήθως πιο «δύσπιστα» και δεν είχαν δώσει το «παρών» στην έκδοση ομολόγων του 2014. Αμερικανικά hedge funds και πιο συντηρητικά χαρτοφυλάκια αναδυόμενων αγορών απορρόφησαν το 44% της έκδοσης του Δημοσίου, ποσοστό πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο της έκδοσης του 2014, όπως μετέδωσε το International Financing Review της Thomson Reuters. Από τη Λεωφόρο Αθηνών, ήδη, έχουν φύγει κεφάλαια μεγάλου ύψους, τα οποία είχαν τοποθετήσει hedge funds με υψηλή ανοχή στον κίνδυνο, και ήδη έχουν «κλειδώσει» τεράστια κέρδη. Πρόκειται για μια εκροή κεφαλαίων… εποικοδομητικού χαρακτήρα για την αγορά, καθώς στη θέση των κερδοσκόπων έρχονται διαχειριστές με τεράστια υπό διαχείριση κεφάλαια και μικρότερη ανοχή στον κίνδυνο, οι οποίοι τοποθετούνται για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους και αποτελούν «εγγυητές» βελτιωμένων αποτιμήσεων, χωρίς ακραία μεταβλητότητα τιμών. Το Σίτι του Λονδίνου τοποθετεί αυτήν τη φορά με μεγαλύτερη άνεση τα κεφάλαια στην Ελλάδα, επειδή είναι εδραιωμένη η

10 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

πεποίθηση ότι, αυτήν τη φορά, ο πολιτικός/μακροοικονομικός κίνδυνος δεν θα μετατρέψει το story της αγοράς σε… “symfora story”, όπως είχε συμβεί το 2014. Όπως θυμούνται οι τακτικοί παρατηρητές του χρηματιστηρίου, τότε, ενόψει της προγραμματισμένης εξόδου της χώρας στην αγορά ομολόγων και της προγραμματισμένης ολοκλήρωσης του δεύτερου μνημονίου, στο τέλος του 2014, το ΧΑ είχε φθάσει στην κορυφή των 1.363 μονάδων (στις 17 Μαρτίου 2014), λίγο πριν εκδοθεί το πρώτο ομόλογο από το 2010, δηλαδή ο 5ετής τίτλος της κυβέρνησης Σαμαρά. Από εκείνο το σημείο όμως μπήκε στην

Ο «γκουρού» των επενδύσεων στις αναδυόμενες αγορές, Τζον Λόμαξ της HSBC, τον Ιούνιο έκανε σύσταση αγοράς και υπερδιπλασίασε τη στάθμιση των ελληνικών μετοχών στο χαρτοφυλάκιο αναδυόμενων αγορών της HSBC.

εξίσωση ο πολιτικός κίνδυνος, με τα γνωστά αποτελέσματα της καταστροφικής για το χρηματιστήριο περιόδου 2014-2015: η αγορά μπήκε στην… κατηφόρα, με χαμηλότερο σημείο τις 440 μονάδες, τον Φεβρουάριο του 2016, όταν οι επενδυτές άρχιζαν να πείθονται ότι η πρώτη αξιολόγηση του τρίτου μνημονίου θα ολοκληρωνόταν, πιστοποιώντας την εξομάλυνση των σχέσεων της Ελλάδας με τους δανειστές του επίσημου τομέα. Στο σημερινό περιβάλλον, επισημαίνουν στελέχη της αγοράς, οι διαχειριστές κεφαλαίων είναι πεπεισμένοι ότι δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια επανάληψης του ίδιου δράματος: όχι μόνο γιατί η κυβέρνηση εφαρμόζει με αρκετή συνέπεια

τα συμφωνημένα με τους Ευρωπαίους δανειστές, αλλά κυρίως γιατί σήμερα η εφαρμογή του οικονομικού προγράμματος φαίνεται πολιτικά εγγυημένη, ανεξάρτητα από ενδεχόμενες κυβερνητικές αλλαγές, και έχουν εκλείψει οι ισχυρές εστίες αμφισβήτησής του εκ δεξιών (Α. Σαμαράς) ή εξ αριστερών (Αλ. Τσίπρας). Το «κλικ» για την αλλαγή στάσης των διαχειριστών κεφαλαίων αναδυόμενων αγορών έναντι της Ελλάδας έγινε στις 15 Ιουνίου, με τις αποφάσεις του Eurogroup, και είναι αρκετά «ηχηρό». Ο «γκουρού» των επενδύσεων στις αναδυόμενες αγορές και καλός γνώστης του Χρηματιστηρίου της Αθήνας από την εποχή του ράλι του 1998, Τζον Λόμαξ, στρατηγικός αναλυτής της HSBC, μετέβαλε άρδην τις συστάσεις του για την Ελλάδα μέσα σε λίγους μήνες: τον Απρίλιο συνιστούσε «ουδετερότητα» έναντι των ελληνικών μετοχών. Τον Ιούνιο όμως έκανε σύσταση αγοράς, υπερδιπλασίασε τη στάθμιση των ελληνικών μετοχών στο χαρτοφυλάκιο αναδυόμενων αγορών της HSBC και τοποθέτησε μια ελληνική μετοχή, της Alpha Bank, στην επίζηλη θέση των κορυφαίων συνιστώμενων μετοχών όλων των αναδυόμενων αγορών (όχι τυχαία, στη μετοχή της Alpha έγιναν το τελευταίο διάστημα τεράστιοι όγκοι συναλλαγών, καθώς τοποθετήθηκαν σοβαρά χαρτοφυλάκια αναδυόμενων αγορών). Καθώς το πολιτικό/μακροοικονομικό περιβάλλον σταθεροποιείται και οι επενδυτές βάζουν στο μικροσκόπιο τις επιδόσεις των εισηγμένων εταιρειών, ζητούμενο είναι να αποδείξουν οι ελληνικές εταιρείες ότι αξιοποιούν σωστά τη βελτίωση των συνθηκών και βελτιώνουν σημαντικά την κερδοφορία και την απόδοση των ιδίων κεφαλαίων. Όπως τόνιζε σε τελευταία ανάλυσή της η UBS, στα τρέχοντα επίπεδα τιμών το ελληνικό χρηματιστήριο φαίνεται «απαιτητικά» αποτιμημένο, καθώς η σχέση τιμής/ κερδών ξεπερνά το 15 και είναι πάνω από τον ιστορικό μέσο όρο. Ταυτόχρονα, όμως, οι ελληνικές μετοχές αποτιμώνται πάμφθηνα, σε σχέση με τη λογιστική τους αξία, επειδή ο δείκτης απόδοσης ιδίων κεφαλαίων (return on equity) είναι πολύ χαμηλός (κάτω από 3%) και θα δικαιολογούνται πολύ υψηλότερες αποτιμήσεις όταν αποδειχθεί ότι οι εισηγμένες τον βελτιώνουν.

ΧΡΗΜΑ 11

επιχειρήσεις

«ΞΥΠΝΆΕΙ» Η ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΒΙΟΜΗΧΑΝΊΑ! Τα πρώτα στοιχεία του 2017 παραπέμπουν σε δυναμική ανάκαμψη. Τι ζητούν οι επιχειρήσεις, τι σχεδιάζει η κυβέρνηση.

ε τροχιά δυναμικής ανάκαμψης φαίνεται ότι έχει εισέλθει η ελληνική βιομηχανία, όπως δείχνουν τα στοιχεία για τους πρώτους μήνες του 2017. Από την πλευρά των επιχειρήσεων τονίζεται ότι η βιομηχανία μπορεί να αποτελέσει την αιχμή του δόρατος για την ανάκαμψη της οικονομίας μετά την κρίση, αλλά, προς το παρόν, είναι «αναιμικές» οι επενδύσεις στον τομέα. Το Υπουργείο Οικονομίας κατήρτισε πρόσφατα το δικό του σχέδιο για την ανάπτυξη του βιομηχανικού τομέα, αλλά μένει να αποδειχθεί αν μπορεί η κυβέρνηση να περάσει επιτυχώς από τη θεωρία στην πράξη. Σύμφωνα με τους οικονομικούς αναλυτές του ΣΕΒ, ο Μάιος ήταν πολύ καλός μήνας για τη βιομηχανία, όπως και συνολικά το πεντάμηνο Ιανουαρίου-Μαΐου. «Η παραγωγή στη μεταποίηση πλην πετρελαιοειδών», αναφέρουν, «επέστρεψε σε θετικό έδαφος τον Μάιο του 2017 (+4,3%), έπειτα από την υποχώρηση του Απριλίου (-1,6%), ενισχύοντας εκ νέου τη δυναμική της. Κατά το διάστημα Ιανουάριος-Μάιος 2017, η παραγωγή στη μεταποίηση χωρίς τα πετρελαιοειδή σημείωσε αξιόλογη άνοδο (+3,3%), με τους περισσότερους κλάδους να κινούνται ανοδικά, ιδίως τα βασικά μέταλλα (+29,3%), τα φάρμακα (+12,9%) και η κατασκευή Η/Υ (26,6%). Μετρώντας και τον κλάδο των πετρελαιοειδών, η Ελληνική Στατιστική Αρχή καταγράφει σημαντική αύξηση του κύκλου εργασιών στη βιομηχανία. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, ο μέσος Γενικός Δείκτης του δωδεκαμήνου Ιουνίου 2016-Μαΐου 2017, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο δείκτη του δωδεκαμήνου Ιουνίου 2015-Μαΐου 2016,

12 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

παρουσίασε αύξηση 8,4%, έναντι μείωσης 13,2%, που σημειώθηκε από τη σύγκριση των αντίστοιχων προηγούμενων δωδεκαμήνων. Η ανάκαμψη φαίνεται να υποστηρίζεται από την εξαγωγική δραστηριότητα των βιομηχανιών. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για τον Μάιο, σημειώθηκε αύξηση 25,5% του Δείκτη Κύκλου Εργασιών Εξωτερικής Αγοράς, έναντι αύξησης 14,2% του Δείκτη Κύκλου Εργασιών Εγχώριας Αγοράς. Ουσιαστικά, σύμφωνα με αναλυτές, η βιομηχανία αρχίζει να βρίσκει ξανά τον βηματισμό της, ύστερα από το σοκ της αστάθειας και των capital controls, που επιβλήθηκαν το 2015. Η βιομηχανία διέρχεται μακρά περίοδο συρρίκνωσης, ως αποτέλεσμα της ραγδαίας μείωσης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Από το 2000 ώς και το 2007, ενώ η οικονομία αναπτυσσόταν με αιχμή τους τομείς λιανικού εμπορίου και υπηρεσιών, που βασίζονταν κυρίως στην εσωτερική ζήτηση, ο δείκτης όγκου της μεταποίησης συρρικνωνόταν (περίπου κατά 5%). Η είσοδος στην περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης, από το 2008, προκάλεσε απότομη πτώση του όγκου παραγω-

γής της μεταποίησης, με αποτέλεσμα να μειωθεί σχεδόν κατά 40% ώς και το 2014, για να αρχίσει έκτοτε μια αργή πορεία ανάκαμψης, με ώθηση πρωτίστως από τη μεγάλη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, ως αποτέλεσμα της πολιτικής εσωτερικής υποτίμησης που ακολουθήθηκε από το 2010 και προκάλεσε απότομη συμπίεση του εργατικού κόστους. «Η Ελλάδα», σημειώνουν οι αναλυτές του ΣΕΒ, «βελτίωσε τα προηγούμενα χρόνια την ανταγωνιστικότητά της ακολουθώντας την πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης. Ένας τρόπος αποτύπωσης της ανταγωνιστικότητας μιας οικονομίας είναι η εξέλιξη του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. Η Ελλάδα επέτυχε τα χρόνια της προσαρμογής να μειώσει αισθητά το κόστος εργασίας, και ιδιαίτερα στη βιομηχανία». «Αυτό, ωστόσο, δεν είναι αρκετό για τη διατήρηση στο μέλλον ισοσκελισμένου ισοζυγίου στις τρέχουσες συναλλαγές» επισημαίνουν. «Απαιτείται η ανάκαμψη των επενδύσεων σε τομείς υψηλής απόδοσης, ώστε να ενισχυθεί η παραγωγικότητα με υψηλότερο ρυθμό σε σχέση με την αύξηση των ονομαστικών μισθών. Επιπλέον, χρειάζονται:

~~ Διαμόρφωση ενός φιλικού προς την επιχειρηματικότητα περιβάλλοντος και η προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων, με την ελάττωση των γραφειοκρατικών και άλλων εμποδίων για την έναρξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας. ~~ Ισχυρά κίνητρα για την παλιννόστηση του πλέον εξειδικευμένου ανθρώπινου κεφαλαίου (brain gain), που αποχώρησε τα τελευταία χρόνια από τη χώρα. ~~ Εκσυγχρονισμός του εκπαιδευτικού συστήματος, και ιδιαίτερα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με ανάπτυξη της εξωστρέφειάς του και των σχέσεών του με τα ξένα πανεπιστήμια, καθώς και τις ελληνικές επιχειρήσεις και την εγχώρια παραγωγή. Σύμφωνα με τον ΣΕΒ, «τα τελευταία χρόνια, πέραν του τουρισμού, που επωφελείται από την εξωγενή μετατόπιση τουριστικών ροών προς τη χώρα μας, η ελληνική βιομηχανία, και ειδικότερα η μεταποίηση, αναδεικνύεται ως η κύρια δύναμη πίσω από την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, με τις υπηρεσίες, πλην τουρισμού, να εξακολουθούν να συρρικνώνονται. Η μετατόπιση πόρων προς δυναμικές και εξωστρεφείς (εξαγωγικές) δραστηριότητες είναι μια καλοδεχούμενη εξέλιξη». Παρ’ όλα αυτά, επισημαίνουν: «Η βιομηχανία, δυστυχώς, εξακολουθεί, παρά τη δυναμικότητά της, να είναι όμως ακόμη ένας σχετικά μικρός σε μέγεθος κλάδος στην ελληνική οικονομία, που κυριαρχείται από τις υπηρεσίες. Η ασυμμετρία αυτή είναι και η κύρια αιτία, που, παρά την εφαρμογή πλειάδας διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και εκτεταμένης μείωσης των μακροοικονομικών ανισορροπιών στα χρόνια των μνημονίων, η χώρα μας είναι ακόμη υπό επιτροπεία και η οικονομία δεν έχει αναπτύξει δυναμική ταχείας ανάκαμψης και εξόδου από την κρίση και την ύφεση. Προς το παρόν, οι μόνες υπηρεσίες που γνωρίζουν μεγάλη επενδυτική άνθηση είναι οι “επισκευές συσκευών ατομικής ή οικιακής χρήσης”, οι “δραστηριότητες παροχής προσωπικών υπηρεσιών” (στεγνοκαθαριστήρια, κομμωτήρια, γυμναστήρια, οίκοι αισθητικής κ.λπ.) και οι “δραστηριότητες οργανώσεων” (επιχειρηματικών, επαγγελματικών κ.ο.κ.). Οι επενδύσεις σε αυτούς τους κλάδους

(1,3 δισ. ευρώ) είναι σχεδόν οι ίδιες με τις επενδύσεις στη μεταποίηση χωρίς πετρελαιοειδή (1,2 δισ. ευρώ), κάτι που δείχνει και το στρεβλό αναπτυξιακό μας υπόδειγμα, που κατευθύνει πόρους σε χαμηλής προστιθέμενης αξίας δραστηριότητες. Τέλος, πρέπει να προβληματίσει ότι μόλις το 17% των επενδύσεων (χωρίς αγορά ακινήτων) στην Ελλάδα αφορά σε δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης και για τη χρήση προϊόντων πνευματικής ιδιοκτησίας, όταν στην Ευρώπη το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου στο 30%».

Η είσοδος στην περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης, από το 2008, προκάλεσε απότομη πτώση του όγκου παραγωγής της μεταποίησης, με αποτέλεσμα να μειωθεί σχεδόν κατά 40% ώς και το 2014, για να αρχίσει έκτοτε μια αργή πορεία ανάκαμψης.

Το σχέδιο της κυβέρνησης Από την πλευρά της κυβέρνησης, το Υπουργείο Οικονομίας έχει καταστρώσει σχέδιο για να ενισχυθεί η βιομηχανία, ώστε να φθάσει να παράγει προϊόντα υψηλής ποιότητας και υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας και να γίνει ένας από τους κύριους πόλους της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας. Το σχέδιο που ετοίμασε το επιτελείο του υπουργού Οικονομίας, Δημήτρη Παπαδημητρίου, βρίσκεται σε διαβούλευση σε 13 περιφερειακές διασκέψεις. Πρόκειται για μια στρατηγική με πέντε βασικούς άξονες: 1. Ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων που εκτείνονται κατά μήκος αλυσίδων αξίας με μεγάλη προστιθέμενη αξία για τη χώρα, και οι οποίες

περιλαμβάνουν δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας, λειτουργικές υποδομές (τεχνική υποστήριξη, πιστοποίηση κ.λπ.), όσο και λειτουργίες όπως ο εφοδιασμός και οι μεταφορές. Με δεδομένα τα μικρά μεγέθη της ελληνικής βιομηχανίας και το περιορισμένο βάθος της, είναι προτιμότερη η προσέγγιση με βάση αλυσίδες αξίας σχετικά βραχείες, στις οποίες μπορεί να συνεργάζεται ένας σχετικά μικρός αριθμός επιχειρήσεων ή στις οποίες θα «συναντώνται» επιχειρήσεις και τεχνολογίες από διαφορετικούς τομείς, για να απαντήσουν στις προκλήσεις συγκεκριμένων διεθνοποιημένων αγορών. 2. Δημιουργία συστάδων επιχειρήσεων και συνεργατικών σχημάτων για την ανάπτυξη Έρευνας και Καινοτομίας, για κοινές λειτουργικές υποδομές, για οργάνωση της προώθησης και εμπορίας των προϊόντων, για καθιέρωση ελληνικού επώνυμου προϊόντος (brand name). 3. Διαμόρφωση στρατηγικών ανάπτυξης για συγκεκριμένους κλάδους και προϊόντα της βιομηχανίας, που θα επιλεγούν με πολλαπλά κριτήρια. 4. Δραστική αλλαγή στις σχέσεις έρευνας-παραγωγής και άμεση συνεργασία των ελληνικών πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων με τη βιομηχανία. Αν και πολύ μεγαλύτερο μέρος της έρευνας και ανάπτυξης που χρηματοδοτούν οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ πραγματοποιείται από τα ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα, η σχέση βιομηχανίας και έρευνας στην Ελλάδα είναι δύσκολη και προβληματική, καθώς απουσιάζουν μηχανισμοί πραγματικής προσέγγισης των δύο κοινοτήτων και χώροι συνδιαμόρφωσης πρωτοβουλιών. Οι νέες πρωτοβουλίες για Ταμεία Έρευνας και Καινοτομίας θα εμπλέξουν αποφασιστικά τις επιχειρήσεις και τους φορείς τους. 5. Επανασύσταση των σχολών τεχνικής εκπαίδευσης, με άμεση αναφορά και σχέση με τους χώρους παραγωγής, ώστε να διασωθεί, να αναδειχθεί και να ενισχυθεί όλη η συσσωρευμένη «άρρητη» τεχνική γνώση και εμπειρία, που ακόμη υπάρχει στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, και να μεταφερθεί στις νεότερες γενιές. ΧΡΗΜΑ 13

διεθνείς αγορές

Τάσεις… φυγής τραπεζικών κολοσσών από το Λονδίνο Το Brexit αλλάζει τον τραπεζικό χάρτη: Οίκοι, στελέχη και κεφάλαια κοιτάζουν προς την ηπειρωτική Ευρώπη. «Σαμποτάζ» από τους Γάλλους φοβούνται οι Βρετανοί.

την ηπειρωτική Ευρώπη στρέφουν το βλέμμα τους οι διοικήσεις των διεθνών τραπεζικών ομίλων, εκτιμώντας ότι το Ηνωμένο Βασίλειο οδηγείται σε κάποια εκδοχή «σκληρού Brexit», που καθιστά επιβεβλημένη τη μεταφορά, τουλάχιστον μέρους, των δραστηριοτήτων τους σε έδρα πέραν της Μάγχης. Η Deutsche Bank προετοιμάζεται για ένα «σκληρό Brexit» και σχεδιάζει να μεταφέρει το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων της στη Φραγκφούρτη, όπως δήλωσε πρόσφατα ο CEO της Deutsche Bank, Τζον Κράιαν, σε βιντεοσκοπημένο μήνυμά του προς 98.000 υπαλλήλους της τράπεζας. «Υπάρχουν πάρα πολλές λεπτομέρειες που πρέπει να καθοριστούν και να συμφωνηθούν, ανάλογα με το ποιοι θα είναι οι κανονισμοί και οι ρυθμίσεις» ανέφερε ο κύριος Κράιαν. «Θα προσπαθήσουμε να ελαχιστοποιήσουμε τις δυσκολίες για τους πελάτες μας και για τους ανθρώπους μας, αλλά στο τέλος θα πρέπει να μεταφερθούν ή να προστεθούν θέσεις στη Φραγκφούρτη» πρόσθεσε. Ο Κράιν τόνισε ότι η τράπεζα δεν έχει την πολυτέλεια να καθυστερήσει τις αποφάσεις για το Brexit, περιμένοντας το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων για τη μελλοντική σχέση της Βρετανίας με την ΕΕ. «Αν και η Deutsche Bank δεν θα χρειαστεί να συγκροτήσει μια νέα θυγατρική στην Ευρώπη, σε αντίθεση με αμερικανικές και βρετανικές τράπεζες,

14 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

Η Deutsche Bank μπορεί να μεταφέρει περίπου 300 δισ. ευρώ από τον ισολογισμό της βρετανικής θυγατρικής της στη Φραγκφούρτη. To σχέδιο “Bowline” προβλέπει τη μεταφορά των δραστηριοτήτων του trading στη Φραγκφούρτη από τον Σεπτέμβριο του 2018.

είναι πιθανό ότι το Brexit θα μας επηρεάσει σημαντικά» συμπλήρωσε. Σύμφωνα με πηγή του Bloomberg, η Deutsche Bank μπορεί να μεταφέρει περίπου 300 δισ. ευρώ από τον ισολογισμό της βρετανικής θυγατρικής της στη Φραγκφούρτη. To σχέδιο, το οποίο φέρει την ονομασία “Bowline”, προβλέπει τη μεταφορά των δραστηριοτήτων του trading στη Φραγκφούρτη από τον Σεπτέμβριο του 2018, ενώ η μεταφορά του ενεργητικού θα ολοκληρωθεί τον Μάρτιο του 2019. Η τράπεζα σχεδιάζει να αρχίσει να ενημερώνει τους πελάτες, από τον Σεπτέμβριο του 2017, ότι τα συμβόλαιά τους θα μεταφερθούν στη Φραγκφούρτη. Ο ισολογισμός της Deutsche Bank ανερχόταν σε 1,59 τρισ. ευρώ στο τέλος του προηγούμενου έτους. Μεγάλο μέρος του trading γίνεται από το Λονδίνο. “Hard Brexit” περιμένει και ο διευθύνων σύμβουλος της HSBC, Στιούαρτ Γκιούλιβερ, ο οποίος επιβεβαίωσε ότι η HSBC πρόκειται να μεταφέρει 1.000 θέσεις εργασίας από το Λονδίνο στο Παρίσι, στο πλαίσιο των σχεδίων που έχει καταστρώσει ενόψει της εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ. Ο Γκιούλιβερ εξήγησε πως, αν τελικά επιλεγεί ένα “soft Brexit”, μπορεί αυτή η μεταφορά θέσεων εργασίας να μην υλοποιηθεί. Πρόσθεσε όμως ότι είναι αναγκασμένος να εργαστεί, με δεδομένο το ότι η Βρετανία θα προχωρήσει στο τέλος με “hard Brexit”. Ο κορυφαίος τραπεζίτης δεν έκρυψε ότι τα μέτρα που έχει εξαγγείλει η γαλλική

κυβέρνηση για την προσέλκυση τραπεζών αξιολογούνται ως «πολύ θετικά», αν εφαρμοστούν. Η αδυναμία του Παρισιού έγκειται στους νόμους της για τα εργασιακά, πρόσθεσε και τόνισε ότι θα ήταν θετικό αν γίνονταν αλλαγές σε αυτό το κομμάτι της νομοθεσίας. Η ιαπωνική Nomura Holdings επέλεξε τη Φραγκφούρτη ως έδρα για τις ευρωπαϊκές της δραστηριότητες αφού η Βρετανία αποχωρήσει από την ΕΕ. Η μεγαλύτερη χρηματιστηριακή της Ιαπωνίας θα ξεκινήσει τις προετοιμασίες άμεσα, προκειμένου να δημιουργήσει μια βάση στο γερμανικό χρηματοπιστωτικό κέντρο. Η εταιρεία θα αναζητήσει το «πράσινο φως» από τις ρυθμιστικές αρχές και θα βρει επαγγελματικό χώρο πριν μεταφέρει λιγότερους από 100 εργαζομένους από το Λονδίνο στη γερμανική πόλη. Η Nomura είναι η πρώτη ιαπωνική χρηματιστηριακή εταιρεία που επέλεξε το γερμανικό χρηματοπιστωτικό κέντρο ως έδρα των δραστηριοτήτων της μετά το Brexit. Η Φραγκφούρτη –έδρα και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας– αναδεικνύεται σε έναν από τους αγαπημένους προορισμούς για τις παγκόσμιες τράπεζες που επιδιώκουν να μεταφέρουν θέσεις εργασίας από το Λονδίνο. Η Goldman Sachs και η Morgan Stanley αναζητούν διαθέσιμους χώρους στη γερμανική πόλη, που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως το νέο κέντρο συναλλαγών στους κόλπους της ΕΕ. Μπροστά σε αυτήν τη σχεδιαζόμενη έξοδο τραπεζών από το Λονδίνο, η βρετανική κυβέρνηση αντιδρά με προτάσεις προς τους Ευρωπαίους για ένα νέο σύστημα, που θα επιτρέψει στις τράπεζες της Βρετανίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συνεργάζονται μετά το Brexit. Αυτό είναι αναγκαίο ώστε να αποφευχθεί η διάσπαση των αγορών, όπως δήλωσε πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών της Βρετανίας, Φίλιπ Χάμοντ, μιλώντας σε παράγοντες του Σίτι. «Ο κατακερματισμός των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών θα οδηγήσει σε χαμηλότερης ποιότητας, ακριβότερα προϊόντα για όλους τους ενδιαφερόμενους» προειδοποίησε. Σήμερα, οι τράπεζες και οι εταιρείες ασφαλειών στο Λονδίνο εξυπηρετούν την αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης από μία και μοναδική βάση. «Κατά πρώτον, θα χρειασθούμε μια νέα διαδικασία για τη θέσπιση ρυθμιστικού πλαισίου για τις

διασυνοριακές συναλλαγές ανάμεσα στην ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Και πρέπει να ανταποκρίνεται στα διεθνή στάνταρντ» τόνισε ο Χάμοντ. «Κατά δεύτερον, οι ρυθμίσεις συνεργασίας πρέπει να είναι αμοιβαίες, αξιόπιστες και να δίνουν προτεραιότητα στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Είναι πολύ σημαντικό να καθιστούν δυνατή την έγκαιρη και συντονισμένη διαχείριση του

Οι Γάλλοι «επιθυμούν σκληρό Brexit, θέλουν διακοπή (του τομέα χρηματοοικονομικών υπηρεσιών του Λονδίνου). Πρέπει να έχουμε τα μάτια ανοιχτά, διότι η Γαλλία αντιμετωπίζει τη Βρετανία και το Σίτι σαν αντίπαλους και όχι σαν εταίρους» αναφέρει ο Τζέρεμι Μπράουν.

ρίσκου και από τις δύο πλευρές. Κατά τρίτον, αυτές οι διευθετήσεις πρέπει να είναι μόνιμες και αξιόπιστες για τις επιχειρήσεις που θα υπόκεινται στο καθεστώς αυτό» κατέληξε. Οι Βρετανοί έχουν σοβαρούς λόγους να φοβούνται ότι η Γαλλία επιδιώκει να εκμεταλλευθεί το Brexit για να αποδυναμώσει το Σίτι του Λονδίνου. «Είναι ξεκάθαροι για τον στόχο τους: την αποδυνάμωση της Βρετανίας και το συνεχιζόμενο υποβιβασμό του Σίτι του Λονδίνου», όπως αναφέρει ο Τζέρεμι Μπράουν, πρώην υφυπουργός Εξωτερικών και, πλέον, εκπρόσωπος του Σίτι για το Brexit, σε έγγραφό του, που διέρρευσε στον βρετανικό Τύπο. Το έγγραφο αφορά τα συμπεράσματα του Μπράουν από πρόσφατο ταξίδι του στη Γαλλία στις αρχές Ιουλίου και είχε παραλήπτες υπουργούς. «Η συνάντηση με τη γαλλική Κεντρική Τράπεζα ήταν η χειρότε-

ρη που είχα οπουδήποτε αλλού στην ΕΕ» αναφέρει, χαρακτηριστικά, ο Μπράουν και προσθέτει: «Επιθυμούν σκληρό Brexit, θέλουν διακοπή (του τομέα χρηματοοικονομικών υπηρεσιών του Λονδίνου). Πρέπει να έχουμε τα μάτια ανοιχτά, διότι η Γαλλία αντιμετωπίζει τη Βρετανία και το Σίτι σαν αντίπαλους και όχι σαν εταίρους». Σύμφωνα με τον Μπράουν, αυτή η προσέγγιση έγινε πιο επιθετική μετά την εκλογή του Εμανουέλ Μακρόν στην προεδρία της Γαλλίας. Κάθε χώρα, όχι παράλογα, είναι έτοιμη να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που παρέχονται από το Brexit, «αλλά οι Γάλλοι πάνε ένα βήμα πιο πέρα» σημειώνει ο Μπράουν. Ο πρώην υφυπουργός παραδέχεται ότι μπορεί να υπάρξουν πολιτικά οφέλη για τη Γαλλία αν παίξει τον ρόλο του κακού στις διαπραγματεύσεις για την αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ και σημειώνει πως οι Γάλλοι «θα ήταν φαινομενικά ευτυχείς να δουν το αποτέλεσμα (των διαπραγματεύσεων) να αποβαίνει επιζήμιο για το Σίτι του Λονδίνου, ακόμη κι αν το Παρίσι δεν θα επωφεληθεί». Η γαλλική κυβέρνηση δεν κρύβει την πρόθεσή της να προσελκύσει τράπεζες στο Παρίσι. Ήδη, δεσμεύτηκε να καταργήσει ορισμένες από τις χρεώσεις που καταβάλλουν οι τράπεζες στη Γαλλία και να διασφαλίσει ότι δεν είναι υπερβολική η ρύθμισή τους σε σχέση με τις τράπεζες στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η γαλλική κυβέρνηση υπόσχεται ότι θα καταργήσει την υψηλότερη κλίμακα φόρου μισθωτών υπηρεσιών για επιχειρήσεις, όπως οι τράπεζες, που δεν πληρώνουν ΦΠΑ, θα ακυρώσει τη σχεδιαζόμενη παράταση του φόρου στις αγοραπωλησίες μετοχών και θα διασφαλίσει πως τα μπόνους των τραπεζιτών δεν λαμβάνονται πλέον υπόψη, όταν τα εργατικά δικαστήρια αποφασίζουν για τις αποζημιώσεις άδικων απολύσεων. Ο φόρος μισθωτών υπηρεσιών που χρεώνει η Γαλλία σε τράπεζες και σε ορισμένους άλλους κλάδους όπως το real estate και η υγεία είναι χρέωση που οι επιχειρήσεις καταβάλλουν για κάθε μισθωτό εργαζόμενο, η οποία δεν επιβάλλεται στις περισσότερες άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης, η γαλλική κυβέρνηση δεσμεύεται να αναθεωρήσει τον τρόπο με τον οποίο μεταφέρονται στη γαλλική νομοθεσία οι ευρωπαϊκοί χρηματοπιστωτικοί κανόνες. ΧΡΗΜΑ 15

~ αφιέρωμα

MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK

ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΟΥ ΑΚΡΑΊΟΥ ΡΊΣΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΈΣ ΕΥΚΑΙΡΊΕΣ ΟΙ ΑΠΟΦΆΣΕΙΣ ΤΟΥ EUROGROUP ΔΙΑΜΟΡΦΏΝΟΥΝ ΠΙΟ ΣΤΑΘΕΡΌ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΥΝΟΟΎΝ ΜΕΤΟΧΈΣ ΚΑΙ ΟΜΌΛΟΓΑ 16 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

από τον

Νώντα Χαλδούπη

ο επενδυτικό περιβάλλον στην Ελλάδα άλλαξε ριζικά μετά τις αποφάσεις του Eurogroup, στις 15 Ιουνίου: μπορεί να μη βρέθηκε η οριστική λύση για την ελάφρυνση του χρέους ή το μονοπάτι που οδηγεί στην ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ, αλλά η ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης και οι «ημιτελείς» αποφάσεις για τη διαχείριση του χρέους περιορίζουν αισθητά τον κίνδυνο χώρας (country risk) και ανοίγουν νέους δρόμους σε όσους αναζητούν καλές αποδόσεις από μετοχές και ομόλογα. Δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι στις 15 Ιουνίου το «φάντασμα» του Grexit εξαφανίστηκε από τον ελληνικό ορίζοντα. Οι ελληνικές αρχές έχουν εγκαταλείψει –οριστικά, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις– την επιδίωξη για δραστικό «κούρεμα» του χρέους, στο οποίο η Γερμανία είχε απαντήσει, ως γνωστόν, το καλοκαίρι του 2015 με το σχέδιο Σόιμπλε, που προέβλεπε «κούρεμα» χρέους με «προσωρινό» διάλειμμα από τη συμμετοχή της χώρας στην ευρωζώνη. Το νέο consensus μεταξύ κυβέρνησης και δανειστών, που διατρέχει και το ανακοινωθέν του Eurogroup της 15ης Ιουνίου, ορίζει ότι η μεν Αθήνα λαμβάνει, και θα συνεχίσει να λαμβάνει, όλα τα μέτρα που χρειάζονται για να φθάσει η χώρα σε ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης και υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα, ώστε να συμβάλει στον μέγιστο δυνατό βαθμό στη βιωσιμότητα του χρέους, οι δε Ευρωπαίοι δανειστές θα κάνουν ακόμη περισσότερα βήματα στο τέλος του τρέχοντος προγράμματος, αλλά και τα επόμενα χρόνια, για να διασφαλίσουν ότι θα μείνουν υπό έλεγχο οι δαπάνες εξυπηρέτησης του ελληνικού χρέους (ώς το 15% του ΑΕΠ μέχρι το 2030, ώς το 20% μέχρι το 2060).

Τι πραγματικά συμφωνήθηκε στις 15 Ιουνίου Όσοι ενδιαφέρονται σοβαρά για επενδύσεις σε ελληνικές αξίες και χρεόγραφα διαβάζουν πίσω από τις γραμμές της ανακοίνωσης των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης και διαπιστώνουν ότι συμπληρώνει την αντίστοιχη ανακοίνωση του Μαΐου του 2016 με τέτοιο τρόπο, ώστε να ξεκαθαρίζει αρκετά η εικόνα για τη μελλοντική διαχείριση του προβλήματος του ελληνικού χρέους, που αποτελεί και τον βασικό παράγοντα ρίσκου για τις επενδύσεις στην Ελλάδα: ~~ Για τον στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα της περιόδου μετά το 2022, που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο κάθε ανάλυσης για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους, οι Ευρωπαίοι δανειστές δεν κατέβηκαν τόσο χαμηλά όσο θα ήθελε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (1,5% του ΑΕΠ), αφού αυτό θα δημιουργούσε την ανάγκη δραστικότερων παρεμβάσεων στο χρέος, πέρα από τα όρια πολιτικής ανοχής των κυβερνήσεων του Βορρά. Όμως, ο

συμβιβασμός στο 2% του ΑΕΠ «δείχνει» στην κατεύθυνση αρκετά δραστικών μέτρων ελάφρυνσης του χρέους, τα οποία θα απέφευγαν οι Ευρωπαίοι δανειστές της χώρας μόνο αν ο στόχος για το πρωτογενές πλεόνασμα ανέβαινε τουλάχιστον στο 2,6%. Για τους επενδυτές όλα αυτά σημαίνουν κάτι απλό και σημαντικό: αποδεχόμενες έναν αρκετά χαμηλό στόχο για τα πρωτογενή πλεονάσματα, οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης δέχονται ότι θα κάνουν κι άλλα, σημαντικά βήματα ελάφρυνσης του ελληνικού χρέους στο μέλλον, έστω κι αν οι πολιτικοί περιορισμοί (πρωτίστως για τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών, Β. Σόιμπλε) δεν επέτρεψαν αυτά τα βήματα να περιγραφούν με τη σαφήνεια που θα ήθελε το ΔΝΤ για να προχωρήσει σε μια θετική ανάλυση της βιωσιμότητας του χρέους και η ΕΚΤ για να εντάξει τα ελληνικά ομόλογα στο QE. ~~ Τα σημαντικότερα νέα μέτρα της 15ης Ιουνίου για την ελάφρυνση του χρέους σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, τα οποία δεν υπήρχαν στο «μενού» του περασμένου Μαΐου, είναι δύο: η Γερμανία δέχθηκε την επιμήκυνση της περιόδου χάριτος των δανείων του EFSF (δεύτερο μνημόνιο) έως και για 15 χρόνια. Οι τόκοι αυτών των δανείων πρέπει να αρχίσουν να πληρώνονται, με βάση την αρχική περίοδο χάριτος των δέκα ετών, από το 2023 και μετά, και αποτελούν τον βασικό κίνδυνο για τη βιωσιμότητα του χρέους την επόμενη δεκαετία. Η Γερμανία δέχθηκε ότι οι τόκοι θα μπορούσαν να αρχίσουν να πληρώνονται από το 2038, αλλά στην τελική διατύπωση στο ανακοινωθέν επέμεινε να γίνει αναφορά σε επιμήκυνση της περιόδου χάριτος κατά 0-15 χρόνια, κάτι που προσωρινά δεν επιτρέπει να ληφθεί υπόψη το μέτρο στις αναλύσεις βιωσιμότητας, αφού θεωρητικά θα μπορούσε και να μην αποφασιστεί η κρίσιμη αυτή επιμήκυνση. Το δεύτερο μέτρο, που εντάχθηκε στο ανακοινωθέν χάρη στην επιμονή της Γαλλίας, είναι η πρόβλεψη για τη δημιουργία ενός μηχανισμού που θα συνδέει τις πληρωμές για το χρέος με τους μελλοντικούς ρυθμούς ανάπτυξης, παρέχοντας ακόμη μία εγγύηση ότι αυτές οι πληρωμές δεν θα «στραγγαλίσουν» οικονομικά την Ελλάδα και απομακρύνοντας ακόμη περισσότερο τα σενάρια μελλοντικής χρεοκοπίας.

Οι πολιτικοί κίνδυνοι δεν εξαλείφθηκαν Σημαίνουν όλα αυτά ότι οι αποφάσεις του Eurogroup εξαλείφουν τους κινδύνους που έκαναν ώς τώρα τους επενδυτές χαρτοφυλακίου να αξιολογούν την Ελλάδα ως χώρα υψηλού πολιτικού κινδύνου και να τιμολογούν αναλόγως τις μετοχές και τα ομόλογα; Από την απάντηση που δίνει κάθε επενδυτής σε αυτό το ερώτημα εξαρτάται και πόση… όρεξη θα έχει για τοποθετήσεις στην Ελλάδα. Η πρώτη απάντηση που θα μπορούσε να δοθεί είναι ότι οι αποφάΧΡΗΜΑ 17

αφιέρωμα

~ MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK

σεις της 15ης Ιουνίου αντανακλούν αρκετά ισχυρές δεσμεύσεις των ελληνικών αρχών και των Ευρωπαίων δανειστών, που, αν εφαρμοστούν με συνέπεια και από τις δύο πλευρές, οδηγούν τη χώρα, με αρκετή ασφάλεια, στην επιστροφή στην κανονικότητα του δανεισμού από ιδιωτικές πηγές και μακριά από τη συνέχιση των προγραμμάτων διάσωσης με δάνεια από τον επίσημο τομέα. Όμως, υπάρχει πάντα ο παράγοντας του πολιτικού ρίσκου, που ένας σοβαρός επενδυτής οφείλει να αξιολογεί διαρκώς και με μεγάλη προσοχή. Από την πλευρά της Ελλάδας, το σοβαρότερο ζήτημα που θα δημιουργήσει στο μέλλον πολιτικές εντάσεις είναι το πώς ακριβώς θα εξέλθει η χώρα από τη μακρά περίοδο της μνημονιακής επιτήρησης. Είναι σαφές ότι η χώρα θα χρειαστεί ένα «μπαστούνι» για να προχωρήσει με σταθερό βηματισμό στο, όχι πάντα σταθερό, έδαφος της αγοράς ομολόγων και η ελληνική κυβέρνηση προτιμά να ενταχθεί στο πρόγραμμα προληπτικής χρηματοδοτικής υποστήριξης από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, για το οποίο δεν απαιτείται κάποιου είδους επιτήρηση στη βάση ενός ακόμη μνημονίου –πρόκειται για το πιστωτικό εργαλείο PCCL. Αντίθετα, οι Ευρωπαίοι δανειστές δείχνουν την πρόθεση να δεσμεύσουν την κυβέρνηση, όπως είχαν επιχειρήσει να κάνουν και

Όμως, υπάρχει πάντα ο παράγοντας του πολιτικού ρίσκου. Tο σοβαρότερο ζήτημα που θα δημιουργήσει στο μέλλον πολιτικές εντάσεις είναι το πώς ακριβώς θα εξέλθει η χώρα από τη μακρά περίοδο της μνημονιακής επιτήρησης.

18 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

τον Νοέμβριο του 2014, προκαλώντας τεράστιο «πονοκέφαλο» στην τότε κυβέρνηση Σαμαρά, με το εργαλείο προληπτικής πιστωτικής υποστήριξης ECCL, το οποίο συνδέεται με την εφαρμογή ενός ακόμη μνημονίου 12μηνης διάρκειας υπό την επιτήρηση των Θεσμών ή μόνο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, αν υλοποιηθούν οι γερμανικές προτάσεις για τη μετεξέλιξή του σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο. Οι πολιτικές εντάσεις που, αναπόφευκτα, θα δημιουργήσει στην πορεία του χρόνου και ώς το επόμενο καλοκαίρι –που λήγει το τρέχον πρόγραμμα– δεν είναι ακόμη σαφές πού ακριβώς μπορεί να οδηγήσουν. Πάντως, οι περισσότεροι αναλυτές προεξοφλούν ότι αν φθάσει ακόμη μία φορά (όπως το 2014) η Ελλάδα κοντά στην έξοδο από τα προγράμματα διάσωσης, τόσο η Αθήνα όσο και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν θα θελήσουν να φθάσουν σε μια ρήξη για το θέμα της προληπτικής πιστωτικής γραμμής και, τελικά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θα επέλθει ένας συμβιβασμός. Μάλιστα, από την οπτική των αγορών, αν αυτός ο συμβιβασμός αφορά τελικά τη «σκληρή» πιστωτική γραμμή ECCL, μπορεί για την ελληνική κυβέρνηση να μην είναι ευχάριστο ή πολιτικά ευνοϊκό, αλλά η υποχρέωση εφαρμογής ενός ακόμη προγράμματος με διεθνή επιτήρηση θα παρέχει αυξημένες εγγυήσεις σταθερότητας της ελληνικής οικονομίας, συμβάλλοντας στη βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος. Ο δεύτερος πολιτικός κίνδυνος έρχεται από την πλευρά των Ευρωπαίων δανειστών και, ειδικότερα, από τις πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία. Το βασικό σενάριο για τις εκλογές του φθινοπώρου προβλέπει ότι οι Χριστιανοδημοκράτες της Ά. Μέρκελ θα ξεπεράσουν την αμφισβήτηση της πολιτικής τους κυριαρχίας από τους Σοσιαλδημοκράτες του Μ. Σουλτς και θα επικρατήσουν με σχετικά άνετη πλειοψηφία. Παράλληλα, όλα δείχνουν ότι στη Βουλή επανέρχονται οι Φιλελεύθεροι, παραδοσιακά εταίροι των Χριστιανοδημοκρατών σε κυβερνήσεις συνεργασίας. Αν επιβεβαιωθούν αυτές οι προβλέψεις, το πιθανότερο σενάριο είναι να σχηματιστεί μια κυβέρνηση Χριστιανοδημοκρατών-Φιλελευθέρων, η οποία αναμένεται ότι θα επιχειρήσει μια «δεξιά» στροφή στην πολιτική του Βερολίνου έναντι της Ευρώπης και της Ελλάδας, με συνέπειες που είναι δύσκολο σήμερα να προβλεφθούν. Οι θέσεις που διατυπώνει, πάντως, το κόμμα των Φιλελευθέρων είναι πολύ αυστηρές για την Ελλάδα και επαναφέρουν τη δημόσια συζήτηση στις προτάσεις Σόιμπλε για «προσωρινό» Grexit. Από την άλλη, βέβαια, καθησυχαστικά λειτουργεί το γεγονός ότι η Γερμανίδα καγκελάριος έχει δείξει ώς τώρα την πρόθεσή της να συγκλίνει με το Παρίσι στα θέματα της πολιτικής για το μέλλον της Ευρώπης, ώστε να λειτουργήσει και πάλι ο γαλλογερμανικός άξονας. Αυτές οι εκπεφρασμένες προθέσεις της καγκελαρίου θα ήταν δύσκολο να συμβιβαστούν με μια απότομη στροφή στο θέμα της Ελλάδας και με την επαναφορά σχεδιασμών για Grexit, τους οποίους, άλλωστε, είχε μπλοκάρει και το 2015 το Παρίσι. Η ανάλυση των πολιτικών δυναμικών που αναπτύσσονται στην Αθήνα και στις ισχυρές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες δείχνει ότι κίνδυνοι στην πορεία για την ομαλή έξοδο της Ελλάδας στις αγορές δεν έχουν πάψει να υφίστανται, όμως όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές δείχνουν να έχουν αντιληφθεί ότι η ρήξη δεν αποτελεί επιλογή και η συνεργασία θα πρέπει να συνεχιστεί, προς όφελος όλων και, πρωτίστως, των προοπτικών της νομισματικής ένωσης και της ευρωπαϊκής ενοποίησης, γενικότερα.

διοργάνωση σε συνεργασία με

auto.ethosevents.eu

02.11.17

Συνεδριακό Κέντρο Εθνικής Ασφαλιστικής

Θεματολογία Panel 1

Αναγκαίες ενέργειες πριν τη χρήση του οχήματος Panel 2

Νέες τεχνολογίες ενεργητικής ασφάλειας Panel 3

Η αυτοκίνηση στο μέλλον: Connected Autonomous Sharing Electric Yπεύθυνος Προγράμματος: Τάκης Πουρναράκης

Για πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής τ 210 9984909 e salvarlis.k@ethosmedia.eu

ΧΡΗΜΑ 19 #auf17

αφιέρωμα

~ MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK

Οίκοι αξιολόγησης: «Ανάβουν πράσινο» Το νέο επενδυτικό περιβάλλον που διαμορφώνεται μετά τις 15 Ιουνίου προσδιορίζουν με τις αναλύσεις τους οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, που συμφωνούν ότι τα ρίσκα μειώνονται, αν και αποφεύγουν, λόγω προτέρας κακής εμπειρίας από την Ελλάδα, να προχωρήσουν τώρα σε ενθουσιώδεις αναβαθμίσεις. Ο οίκος Moody’s, που προσεγγίζει αρκετά συντηρητικά την Ελλάδα, προχώρησε γρήγορα σε αναβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης κατά μία βαθμίδα, στο Caa2 από Caa3. Παράλληλα, αναβάθμισε το outlook της αξιολόγησης σε θετικό από ουδέτερο, κάτι που προοιωνίζεται νέα αναβάθμιση σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμη και μετά την αναβάθμιση αυτή, το rating της Moody’s παραμένει μία βαθμίδα χαμηλότερο από το αντίστοιχο της Fitch και δύο βαθμίδες χαμηλότερο από αυτό της S&P. Σύμφωνα με τη Moody’s, οι λόγοι για την αναβάθμιση του ελληνικού αξιόχρεου είναι: ~~ Η επιτυχής ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης και η εκταμίευση της δόσης των 8,5 δισ. ευρώ τις επόμενες μέρες. Πέρα από τη βραχυπρόθεσμη επίπτωση του ότι η Ελλάδα θα μπορεί να αποπληρώσει τις επικείμενες λήξεις ομολόγων, ο οίκος σημειώνει ότι θεωρεί την ολοκλήρωση της αξιολόγησης θετικό σημάδι για τη μελλοντική τροχιά του προγράμματος, καθώς απαιτούνταν η νομοθέτηση σημαντικών μεταρρυθμίσεων από την ελληνική κυβέρνηση. ~~ Οι βελτιωμένες δημοσιονομικές προοπτικές μετά και την υπεραπόδοση του 2016 αναμένεται να οδηγήσουν σύντομα σε αναστροφή της τάσης όσον αφορά τον δείκτη χρέους/ΑΕΠ. Το πρωτογενές πλεόνασμα του 2016 υπερέβη το 4% έναντι στόχου για 0,5%. Η Moody’s αναμένει σταθεροποίηση του δείκτη του χρέους φέτος στο 179% του ΑΕΠ και να υποχωρήσει από το 2018 και μετά, με βάση και τα συνεχιζόμενα υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα. ~~ Υπάρχουν σημάδια ότι η οικονομία σταθεροποιείται. Αν και είναι πολύ νωρίς για να συμπεράνει κανείς αν η ανάπτυξη είναι διατηρήσιμη, ο οίκος αναμένει ανάπτυξη τόσο για φέτος όσο και για το 2018, μετά από τρία χρόνια στασιμότητας και απώλειας άνω του 27% του ΑΕΠ από την έναρξη της ελληνικής κρίσης. 20 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

Το θετικό outlook αντανακλά την εκτίμηση της Moody’s ότι οι προοπτικές ολοκλήρωσης του προγράμματος έχουν βελτιωθεί, κάτι που αυξάνει την πιθανότητα περαιτέρω ελάφρυνσης χρέους. Οι πιστωτές της ευρωζώνης έχουν δεσμευθεί να βελτιώσουν περαιτέρω τους όρους των δανείων του EFSF αν χρειαστεί, μετά τον Αύγουστο του 2018 που ολοκληρώνεται το πρόγραμμα. Μια πρόσθετη παράταση στην αποπληρωμή του επίσημου τομέα θα βελτίωνε την ικανότητα της Ελλάδας να εξυπηρετεί το χρέος που βρίσκεται στα χέρια του ιδιωτικού τομέα, στον οποίο απευθύνονται τα ratings της Moody’s. Παράλληλα, αυξήθηκε το μακροπρόθεσμο «ταβάνι» χώρας στην αξιολόγηση των ελληνικών ομολόγων σε ευρώ και άλλα νομίσματα, σε Β3 από Caa2, αντανακλώντας το μειωμένο ρίσκο εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, αλλά και η αξιολόγηση των καταθέσεων σε ευρώ σε Caa2 από Caa3. H απόκλιση στις αξιολογήσεις ομολόγων και καταθέσεων οφείλεται στη διατήρηση των capital controls. Η S&P δεν προχώρησε σε αναβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης, διατηρώντας τη βαθμολογία Β-, αλλά αναβάθμισε σε θετική την προοπτική (outlook), κάτι που σημαίνει ότι είναι αυξημένες οι πιθανότητες αναβάθμισης εντός του προσεχούς 12μήνου. Η S&P –όπως και η Moody’s– εκτιμά ότι οι τράπεζες δεν θα χρειαστούν νέα ανακεφαλαιοποίηση, παρά το μεγάλο ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Ο αμερικανικός οίκος τονίζει ότι η μεταβολή του outlook αντανακλά την προσδοκία ότι το ελληνικό χρέος και το κόστος εξυπηρέτησής του θα μειωθούν σταδιακά, με υποστήριξη από την ανάκαμψη, τη θέσπιση νομοθετικών και δημοσιονομικών μέτρων ώς το 2020 και τη δέσμευση των πιστωτών της χώρας για περαιτέρω μέτρα που θα ενισχύσουν τη βιωσιμότητα του χρέους. Το Eurogroup, στις 15 Ιουνίου 2017, συμφώνησε να εκταμιεύσει τη δόση και να διευκολύνει την πρόσβαση της Ελλάδας στις αγορές, προκειμένου η ελληνική κυβέρνηση να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της, ενώ παράλληλα δεσμεύτηκε να παρέχει περαιτέρω ελάφρυνση στα δάνεια από τον ESM/EFSF, μετά το τέλος του τρέχοντος προγράμματος (31 Αυγούστου 2018), σημειώνει η S&P. Ο οίκος αναμένει τα χρεολύσια του ελληνικού χρέους να κορυφωθούν το 2019 σε περίπου 13,5 δισ. ευρώ, ποσό που εκτιμάται ότι ανέρχεται στο 7% του ΑΕΠ, αλλά αναμένει από την κυβέρνηση να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις μέσω της χρηματοδότησης από τη

H UBS σημειώνει ότι οι ελληνικές μετοχές στον δείκτη MSCI Greece έχουν σημειώσει άνοδο της τάξης του 35,5%, καθιστώντας την Ελλάδα την τρίτη καλύτερη σε αποδόσεις αγορά στο περιβάλλον των δεικτών MSCI GEMs (αναδυόμενες) το 2017.

διεθνή αγορά ομολόγων. Σε κάθε χρονιά από το 2018 ώς το 2023, εκτιμά ότι οι υποχρεώσεις αποπληρωμής θα μειωθούν σε ποσοστό χαμηλότερο από το 4% του ΑΕΠ. «Αναμένουμε ευρεία συμμόρφωση με τους στόχους του τρέχοντος προγράμματος μέχρι να λήξει, τον Αύγουστο του επόμενου έτους. Η ανάκαμψη της οικονομίας ενισχύεται από την εκταμίευση των κεφαλαίων από τους πιστωτές. Οι αρχές πληρούν τις περισσότερες προϋποθέσεις. Τα κίνητρα της κυβέρνησης για συμμόρφωση παραμένουν σημαντικά. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία δανείζει στην Ελλάδα, θα συνεχίσει να αποτελέσει κρίσιμη πηγή χρηματοδότησης για τις τράπεζες της χώρας μέχρι να επιστρέψουν οι καταθέσεις στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η μελλοντική επιστροφή των καταθέσεων θα εξαρτηθεί από την πολιτική σταθερότητα και την περαιτέρω οικονομική ανάκαμψη» σημειώνεται, μεταξύ άλλων, στην έκθεση της S&P.

Ελληνικά assets: Οι ευκαιρίες Το α’ εξάμηνο του 2017 επιβεβαίωσε ότι τα ελληνικά assets, στα οποία, σημειωτέον, είναι υποχρεωμένοι να τοποθετούν τα κεφάλαιά τους οι Έλληνες επενδυτές, όσο παραμένουν σε ισχύ τα capital controls, προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες για αποδόσεις στους επενδυτές που θα δεχθούν να αναλάβουν κάποιον κίνδυνο, πολύ περισσότερο όταν οι «ασφαλείς» τοποθετήσεις (π.χ. προθεσμιακές καταθέσεις) προσφέρουν σήμερα σχεδόν μηδενική απόδοση. Όπως σημειώνει σε τελευταία έκθεσή της η UBS, οι ελληνικές μετοχές στον δείκτη MSCI Greece έχουν σημειώσει άνοδο της τάξης του 35,5% σε όρους δολαρίου ΗΠΑ, καθιστώντας την Ελλάδα την τρίτη καλύτερη σε αποδόσεις αγορά στο περιβάλλον των δεικτών MSCI GEMs (αναδυόμενες) το 2017, μετά την Πολωνία και την Τουρκία. Τα ελληνικά ομόλογα απέφεραν επίσης σημαντικά κέρδη. Η απόδοση του 10ετούς ομολόγου μειώθηκε κατά 165 μονάδες βάσης, στο 5,37%, σε μια περίοδο κατά την οποία η απόδοση του γερμανικού Bund αυξήθηκε κατά περίπου 40 μονάδες βάσης. Η UBS σημειώνει ότι υπάρχουν δύο εν δυνάμει καταλυτικοί παράγοντες, που μπορούν να αυξήσουν ακόμη περισσότερο τις αποδόσεις των ελληνικών assets: α) η οριστικοποίηση της ελάφρυνσης του χρέους και η ένταξη των ελληνικών ομολόγων στο QE ή/και η

επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές ομολόγων και β) ένα καλύτερο μακροοικονομικό αποτέλεσμα, που συνεπάγεται ισχυρότερη ανάπτυξη, βελτίωση του κλίματος, καλύτερη δημοσιονομική επίδοση και άρση των capital controls. Στο Χρηματιστήριο Αθηνών καταγράφονται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες εξελίξεις, που σηματοδοτούν τη μετάβαση από μια περίοδο ανοδικής διόρθωσης σε περιβάλλον υψηλού ρίσκου, από την οποία επωφελήθηκαν κυρίως τα hedge funds, σε μια φάση «ώριμης» ανοδικής πορείας, με διεύρυνση της επενδυτικής βάσης, στην οποία πλέον περιλαμβάνονται όχι μόνο τα σοβαρά επενδυτικά χαρτοφυλάκια αναδυόμενων αγορών, αλλά και οι εγχώριοι επενδυτές, που ώς τώρα ήταν επιφυλακτικοί προς τις μετοχές: ~~ Μετά τις 15 Ιουνίου, καταγράφονται στο ΧΑ σημαντικές ροές επενδυτικών κεφαλαίων από το εξωτερικό, καθώς οι αποφάσεις του Eurogroup έβαλαν στον χάρτη των σοβαρών χαρτοφυλακίων αναδυόμενων αγορών την Ελλάδα. Σε αυτήν την αλλαγή σκυτάλης, τα hedge funds που έχουν μεγαλύτερη ανοχή στον κίνδυνο και είχαν πάρει από νωρίς θέσεις στο ΧΑ ρευστοποιούν με κέρδη, δίνοντας τη θέση τους στα χαρτοφυλάκια με μακροπρόθεσμο ορίζοντα. ~~ Σε ό,τι αφορά τους εγχώριους επενδυτές, είναι σαφές ότι αρχίζουν να βλέπουν με μεγαλύτερες προσδοκίες τις ελληνικές μετοχές και να μεταφέρουν στο ΧΑ κεφάλαια από άλλες «δεξαμενές»: καταθέσεις/τοποθετήσεις στο εξωτερικό, προθεσμιακές καταθέσεις στην Ελλάδα, ή ακόμη και από τα… άφθονα μετρητά που διατηρούνται εκτός τραπεζικού συστήματος (το νόμισμα σε κυκλοφορία στη χώρα μας είναι της τάξεως των 30 δισ. ευρώ ή 16,5% του ΑΕΠ). ΧΡΗΜΑ 21

αφιέρωμα

~ MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK

Το α’ εξάμηνο του 2017, η προεξόφληση των καλών ειδήσεων από το Eurogroup, σε συνδυασμό με τη διαφαινόμενη ουσιαστική βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων των εισηγμένων, έφερε τον Γενικό Δείκτη στις 824 μονάδες (κλείσιμο 30 Ιουνίου) και την απόδοσή του από την αρχή του έτους στο 28%. Πρόκειται, όπως σημειώνουν οι αναλυτές, για την καλύτερη απόδοση α’ εξαμήνου από το μακρινό 1999. Ο Γενικός Δείκτης, πλέον, φαίνεται να έχει κατοχυρώσει, μέσα στον Ιούλιο, το τεχνικά κρίσιμο όριο των 850 μονάδων, πέραν του οποίου υπάρχει η προοπτική της ανόδου προς τις 1.100 μονάδες, ώστε να εξασφαλίσουν και οι «νέοι» επενδυτές της αγοράς, δηλαδή τα χαρτοφυλάκια αναδυόμενων αγορών, μια ικανοποιητική απόδοση. Μερίδιο των κερδών από αυτόν τον νέο ανοδικό κύκλο θα διεκδικήσουν και οι εγχώριοι επενδυτές, όπως τουλάχιστον φαίνεται από τα στοιχεία για το άνοιγμα νέων χρηματιστηριακών κωδικών ή και για την ενεργοποίηση κωδικών που είχαν «σιγήσει» για μεγάλο διάστημα. Δύο είναι οι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν με σχετική ασφάλεια τις μετοχές σε καλύτερες αποτιμήσεις: ~~ Η έξοδος του Δημοσίου στην αγορά ομολόγων αποτελεί την πρώτη πραγματική τιμολόγηση του κόστους δανεισμού του Δημοσίου και ανοίγει τον δρόμο για τη μείωση του κόστους μετοχικού κεφαλαίου των εισηγμένων από πολύ υψηλά επίπεδα (για τις τράπεζες, π.χ., το κόστος μετοχικού κεφαλαίου έφθανε και το 18%). Η μείωση του κόστους κεφαλαίου είναι μια ισχυρή προωθητική δύναμη για τη βελτίωση των αποτιμήσεων, εκτιμούν οι αναλυτές.

~~ Η βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων των εισηγμένων: στο ελληνικό χρηματιστήριο υπάρχει, πλέον, μια ισχυρή ομάδα αρκετών δεκάδων εταιρειών, που έχουν δείξει πολύ καλά δείγματα ενίσχυσης της κερδοφορίας τους, ενώ ήδη από το 2016 η συνολική εικόνα των εισηγμένων έχει σαφώς βελτιωθεί. Δεδομένου του ότι οι ελληνικές μετοχές διαπραγματεύονται πλέον με αρκετά απαιτητικές σχέσεις τιμής/κέρδη (P/E), η βελτίωση των εταιρικών κερδών με ταχύτερους ρυθμούς είναι αναγκαία για να υποστηριχθούν καλύτερες κεφαλαιοποιήσεις. Όπως τονίζει η UBS, μετά το ισχυρό ράλι του τρέχοντος έτους, οι αποτιμήσεις έχουν αποκτήσει μεγαλύτερες προκλήσεις. Τα περισσότερα από τα βασικά στοιχεία αποτίμησης είναι πολύ ευμετάβλητα, ιδίως το momentum της κερδοφορίας, το οποίο κινήθηκε αρνητικά από τα μέσα του 2012 ώς τα μέσα του 2014, καθώς εντάθηκε η κρίση, και το τραπεζικό σύστημα βρέθηκε κοντά στην κατάρρευση, στη συνέχεια κινήθηκε έντονα θετικά για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ τώρα η ανάπτυξη των κερδών ανά μετοχή κινείται σε χαμηλά μονοψήφια ποσοστά. Το P/E του δείκτη MSCI Greece, σημειώνει η UBS, διαμορφώνεται στο 15,2, έναντι ενός μακροπρόθεσμου μέσου όρου ύψους 12,6, και είναι ακριβό σε σχέση με τις υπόλοιπες αναδυόμενες αγορές. Όμως, σε ό,τι αφορά τον δείκτη P/bv τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά, καθώς διαμορφώνεται στο 0,61 και βρίσκεται 68% χαμηλότερα από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο του 1,9 και είναι επίσης σε μεγάλο discount (64%) έναντι των υπόλοιπων αναδυόμενων αγορών.

Τα ομόλογα έφεραν κέρδη Η ελληνική αγορά ομολόγων παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τους επενδυτές που επιδιώκουν να εξασφαλίσουν απόδοση καλύτερη από αυτήν των προθεσμιακών καταθέσεων, καθώς θεωρείται φυσικό επακόλουθο των συμφωνιών της 15ης Ιουνίου η περαιτέρω μείωση των αποδόσεων/άνοδος των τιμών, ενώ δεν θα πρέπει να αποκλείεται εντελώς η ένταξη των ελληνικών κρατικών τίτλων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, μετά την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης, στα τέλη της χρονιάς (καλώς εχόντων των πραγμάτων…). Ουσιαστικά, στην αγορά ομολόγων παίζεται ένα στοίχημα σύγκλισης (convergence play) των αποδόσεων των ελληνικών τίτλων με συ-

Ουσιαστικά, στην αγορά ομολόγων παίζεται ένα στοίχημα σύγκλισης (convergence play) των αποδόσεων των ελληνικών τίτλων με συγκρίσιμους τίτλους της περιφέρειας της ευρωζώνης. 22 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

ΧΡΗΜΑ 23

αφιέρωμα

~ MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK

Οι αποδόσεις των εταιρικών ομολόγων έχουν συμπιεσθεί κάτω και από το 4%. Ακόμη και σε αυτά τα επίπεδα, τέτοιες αποδόσεις είναι ιδιαίτερα ελκυστικές για αποταμιευτές/συντηρητικούς επενδυτές. γκρίσιμους τίτλους της περιφέρειας της ευρωζώνης. Το πόσο μακριά μπορεί να φθάσει αυτό το παιχνίδι μπορεί κανείς να το αντιληφθεί με μια σύγκριση των αποδόσεων των 10ετών τίτλων της («μνημονιακής» μέχρι πρόσφατα) Πορτογαλίας με τις αντίστοιχες αποδόσεις των ελληνικών 10ετών: στην Πορτογαλία η απόδοση είναι κοντά στο 3%, όταν τα ελληνικά δεκαετή, ακόμη και μετά τη σημαντική πτώση του τελευταίου διαστήματος, βρίσκονται στο 5,2%. Η μείωση των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων δεν θα έρθει μόνο ως συνάρτηση κάποιας μελλοντικής απόφασης για τα μέτρα ελάφρυνσης χρέους (π.χ.: το «κλείδωμα» της επιμήκυνσης περιόδου χάριτος των δανείων του EFSF) ή της ένταξης στο QE, αλλά και ορισμένων «αφανών» μέτρων, που ήδη εφαρμόζονται ή θα εφαρμοστούν σύντομα. Για παράδειγμα, τα βραχυπρόθεσμα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους, που εγκρίθηκαν τον Ιανουάριο του 2017, έχουν ήδη υλοποιηθεί σε ποσοστό άνω του 50% και η υλοποίησή τους συνεχίζεται αθόρυβα, με αποτελέσματα που, όταν τελικά ανακοινωθούν, θα εκπλήξουν ευχάριστα: για παράδειγμα, μέσω των liability management exercises που ήδη υλοποιούνται, τα επιτόκια του δανεισμού του Δημοσίου «κλειδώνουν» σε ποσοστά που είναι πολύ καλύτερα από το προσδοκώμενο, όπως αναφέρουν σχετικές πληροφορίες. Εξάλλου, αμέσως μόλις οριστικοποιήσει το Eurogroup την απόφαση για τη 15ετή επιμήκυνση της περιόδου χάριτος των δανείων του EFSF (με την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης, σύμφωνα με το καλό σενάριο) έχει παρασκηνιακά συμφωνηθεί με τον ESM να τεθεί σε εφαρμογή μια άλλη, άκρως σημαντική, άσκηση διαχείρισης παθητικού: τα ομόλογα της λεγόμενης «ελληνικής λωρίδας» (τίτλοι σημερινής αξίας περίπου 30 δισ. ευρώ, που εκδόθηκαν με το PSI) σχεδιάζεται να ανταλλαγούν με τέσσερα ή πέντε ομόλογα, που θα αρχίσουν να λήγουν την επόμενη δεκαετία. Αυτό θα επιτρέψει να εξομαλυνθεί η διαπραγμάτευση των ελληνικών ομολόγων, τα οποία σήμερα διαπραγματεύονται υποχρεωτικά ως μια ενιαία λωρίδα, κάτι που περιορίζει τη ρευστότητα των συναλλαγών, αυξάνει τη μεταβλητότητα και αποθαρρύνει την είσοδο επενδυτικών κεφαλαίων. Όταν ολοκληρωθεί και αυτή η άσκηση διαχείρισης παθητικού, η Ελλάδα θα έχει, πλέον, μια «κανονική» αγορά διαπραγματεύσιμου χρέους, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για τη ρευστότητα και τις τιμές. Για να αξιοποιήσει ένας ιδιώτης επενδυτής την ευνοϊκή συγκυρία στην ελληνική αγορά ομολόγων, ο ευκολότερος τρόπος, με σχετικά χαμηλό κόστος, είναι η αγορά αμοιβαίων κεφαλαίων της κατηγορίας «Ομολογιακά Ελλάδας», τα οποία τοποθετούνται κυρίως σε κρατικούς τίτλους (υπάρχουν και Α/Κ ομολόγων που τοποθετούνται κατά κύριο λόγο σε εταιρικά ομόλογα). Ήδη, στο α’ εξάμηνο του έτους, η απόδοση των Α/Κ αυτής της κατηγορίας ήταν της τάξεως του 15%, αλλά εκτιμάται ότι θα συνεχίσουν να αποδίδουν καλύτερα από άλλες μορφές τοποθετήσεων 24 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

σταθερού εισοδήματος, όσο θα διαρκεί το convergence play που αναφέραμε.

Εταιρικά ομόλογα: Μια νέα επενδυτική πρόταση Από το καλοκαίρι του 2016, όταν η MLS Πληροφορική άνοιξε την Εναλλακτική Αγορά του ΧΑ για τις εκδόσεις εταιρικών ομολόγων, με μια σχετικά μικρή έκδοση (4 εκατ. ευρώ), έχει κυλήσει αρκετό νερό στο αυλάκι και, πλέον, τα εταιρικά ομόλογα καταξιώνονται ως μια αποδεκτή επενδυτική πρόταση για επενδυτές σταθερού εισοδήματος. Μετά την πρώτη αυτή έκδοση, που διατέθηκε με ιδιωτική τοποθέτηση και με ελάχιστο ποσό συμμετοχής τα 10.000 ευρώ, ήρθε η έκδοση της Housemarket (IKEA, όμιλος Φουρλή), για να θέσει σε τροχιά τις σημαντικού ύψους εκδόσεις εταιρικών ομολόγων (40 εκατ. ευρώ), με δημόσια προσφορά στο επενδυτικό κοινό και με χαμηλό ποσό ελάχιστης συμμετοχής (1.000 ευρώ). Φέτος, σειρά εταιρειών (ΟΠΑΠ, Μυτιληναίος, Sunlight του ομίλου Γερμανού, ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή) έχουν προχωρήσει, ήδη, σε επιτυχημένες εκδόσεις εταιρικών ομολόγων. Συνολικά, ώς τις αρχές Ιουλίου, η αγορά των εταιρικών ομολόγων αναδεικνυόταν σε κορυφαία πηγή άντλησης ρευστότητας μέσω του ΧΑ, καθώς είχαν συγκεντρωθεί με τις νέες εκδόσεις 610 εκατ. ευρώ, επί συνόλου αντληθέντων κεφαλαίων ύψους 819 εκατ. ευρώ. Μάλιστα, οι αποδόσεις έχουν συμπιεστεί κάτω και από το 4% για αυτές τις εκδόσεις τίτλων 5ετούς διάρκειας, δηλαδή σε επίπεδα που θα «ζήλευε» και το Ελληνικό Δημόσιο. Ακόμη και σε αυτά τα επίπεδα, τέτοιες αποδόσεις είναι ιδιαίτερα ελκυστικές για αποταμιευτές/συντηρητικούς επενδυτές, καθώς οι εναλλακτικές λύσεις –όπως οι προθεσμιακές καταθέσεις– προσφέρουν οριακά θετικές αποδόσεις, ενώ τα capital controls δεν επιτρέπουν αναζητήσεις σε εναλλακτικές τοποθετήσεις στο εξωτερικό. Τα διαπραγματεύσιμα στο ΧΑ εταιρικά ομόλογα έχουν καθημερινή αποτίμηση στο χρηματιστηριακό ταμπλό, όπως συμβαίνει και με τις μετοχές, ενώ το γεγονός ότι η διαπραγμάτευση υποστηρίζεται από ειδικό διαπραγματευτή αποτελεί μια εγγύηση επαρκούς ρευστότητας, ώστε οι επενδυτές να μπορούν να προχωρούν ανά πάσα στιγμή σε συναλλαγές. Οι επενδυτές που βλέπουν ως διέξοδο τα εταιρικά ομόλογα θα πρέπει, πάντως, να αξιολογούν με μεγάλη προσοχή τα οικονομικά στοιχεία των εταιρειών και να λαμβάνουν υπόψη πολύ σοβαρά ότι στην περίοδο ώς τη λήξη του ομολόγου η χρηματιστηριακή αξία της τοποθέτησής τους είναι μεταβλητή και υπόκειται σε κινδύνους που σχετίζονται με τον εκδότη. Αυτό σημαίνει ότι στην περίοδο ώς τη λήξη κάθε τίτλου ένας επενδυτής έχει πάντα τον κίνδυνο, αν επιχειρήσει να ρευστοποιήσει το ομόλογο, να υποστεί απώλεια κεφαλαίου.

ΟΙ ΑΠΟΤΙΜΉΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΏΝ ΜΕΓΆΛΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΟΊΗΣΗΣ Μετοχή

ΔΕΗ ΕΛΛ. ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ

Τιμή

Απόδοση 17(%)

2,25

-22,1%

Κεφ/ποίηση

PE '17

PE '18

EV/EBITDA '16

P/BV

P/S

522,0

3,90

3,30

5,08

0,09

0,10

DY '16

6,03

23,3%

394,2

42,45

32,69

88,09

2,80

14,62

4,98%

ΟΤΕ

10,78

20,7%

5.283,8

19,46

16,74

4,85

2,24

1,35

1,48%

ΟΠΑΠ

10,10

20,2%

3.221,9

18,28

15,43

9,97

3,11

0,76

7,13%

FF GROUP

21,36

11,1%

1.430,0

7,12

6,68

5,35

0,77

1,07

4,13

47,0%

451,5

13,99

12,71

6,29

1,29

2,00

15,12

0,4%

2.057,2

16,41

15,02

10,37

2,58

3,08

8,74

42,1%

1.248,9

9,85

9,49

8,39

1,26

1,00

ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ

19,60

49,6%

2.171,3

9,75

10,98

5,48

2,64

0,34

ΣΑΡΑΝΤΗΣ

12,35

11,3%

429,5

16,84

15,07

11,98

2,35

1,31

1,42%

AEGEAN

8,40

32,7%

599,9

13,92

12,58

5,95

2,46

0,59

4,76%

ΕΛΛΑΚΤΩΡ

1,78

63,3%

315,1

26,93

6,25

0,47

0,16

ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ

3,96

73,7%

409,6

10,48

14,22

3,27

1,07

0,35

ΕΥΔΑΠ

6,37

14,2%

678,4

16,40

16,57

4,79

0,75

2,06

ΕΥΑΘ

4,50

29,3%

163,4

14,46

4,24

1,06

2,23

GRIVALIA

9,32

21,7%

943,7

22,14

20,41

23,45

1,09

15,39

16,38

23,2%

409,5

22,26

17,21

17,47

2,31

3,96

ΦΟΥΡΛΗΣ

5,82

42,6%

298,7

21,88

15,55

11,02

1,83

0,70

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ

8,21

85,7%

2.509,3

8,08

10,57

5,87

1,23

0,38

2,44%

COCA COLA

25,57

23,6%

9.403,9

24,00

20,76

12,56

3,17

1,51

1,72%

ΤΙΤΑΝ

25,68

15,2%

2.108,8

19,13

15,64

9,80

1,43

1,40

ΙΝΤRALOT

1,29

27,7%

205,1

3,87

1,61

0,15

ΠΛΑΙΣΙΟ

4,40

15,8%

97,1

20,03

13,68

6,52

1,12

0,34

ΑΝΕΜΟΣ

1,53

70,2%

126,5

11,86

8,13

7,59

1,74

2,80

15,92

9,97

2,26

1,80

PE '17

PE ‘18

P/BV

DY '15

ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ JUMBO ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ

ΟΛΠ

2,18% 2,51% 0,00% 4,59%

1,73% 4,89% 2,04% 0,54% 1,72%

4,28% 1,14%

ΣΎΝΟΛΟ ΕΜΠΟΡΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΏΝ 35.479,2

17,58

2,5%

TΡΆΠΕΖΕΣ Μετοχή

Τιμή

Απόδοση '17(%)

Κεφ/ποίηση

PE '16

DY '16

ΠΕΙΡΑΙΩΣ

0,258

23,4%

2.253,2

11,22

6,00

0,23

ALPHA ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

2,280 0,368

20,0% 48,4%

3.519,6 3.366,2

83,52

11,80 12,50

7,55 9,23

0,39 0,49

EUROBANK

1,030

59,7%

2.251,6

59,72

12,15

7,52

0,34

11,96

7,74

0,38

16,22

13,93

1,80

ΣΎΝΟΛΟ ΤΡΑΠΕΖΏΝ 11.390,5

37,61

UNIVERSE 46.869,8

ΧΡΗΜΑ 25

αφιέρωμα

~ MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK

ΤΙ ΣΗΜΑΊΝΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΆ Η «ΈΞΟΔΟΣ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΈΣ» Η προσέλκυση επενδύσεων απαιτεί σταθερό περιβάλλον, υγιείς και λειτουργικούς θεσμούς, εφευρετικότητα και δημιουργικότητα

του Παντελή Λάμπρου Διευθυντή Στρατηγικής Επικοινωνίας & Ανάλυσης Αγορών, Όμιλος Χρηματιστηρίου Αθηνών

σχέση με τις αγορές είναι διαλεκτική. Η προσέγγισή τους είναι μια διαρκής ικανότητα. Το τελευταίο διάστημα, υπάρχει έντονη συζήτηση –και ίσως προβληματισμός από ορισμένους– για το θέμα της εξόδου της χώρας στις αγορές. Αλλά τι σημαίνει «έξοδος στις αγορές» για μια οικονομία και μια εταιρεία; Σημαίνει ότι τόσο το κράτος όσο και η επιχείρηση όταν έχει μια πρόταση, μπορεί να την απευθύνει στο επενδυτικό κοινό, εγχώριο και διεθνές, και να ζητήσει τη χρηματοδότησή της. Αυτό είναι μια διαρκής ικανότητα –σαν τη γνώση μιας ξένης γλώσσας που σου ανοίγει παράθυρο επικοινωνίας στον κόσμο– να μπορείς να απευθύνεσαι στους επενδυτές και να αντλείς κεφάλαια. Η συζήτηση αυτή μπορεί και γίνεται σήμερα γιατί η δεύτερη αξιολόγηση έχει ολοκληρωθεί. Μέχρι στιγμής, έχουμε εταιρείες που, απευθυνόμενες στη χρηματιστηριακή αγορά, έχουν εκδώσει εταιρικά ομόλογα. Έχουμε τη βελτίωση των μεγεθών –τιμών και επενδυτικού ενδιαφέροντος– στο χρηματιστήριο. Και έχουμε την έναρξη της συζήτησης για την έκδοση και κρατικών ομολόγων. Η ολοκλήρωση της αξιολόγησης, λοιπόν, ήταν ο παράγοντας που μείωσε την ασάφεια και ανασφάλεια (και άρα τον κίνδυνο) του περιβάλλοντος και επέτρεψε να αναδειχθούν επενδυτικές δυνατότητες –εταιρειών καταρχάς και οικονομίας στη συνέχεια– με αποδόσεις που μπορούν να αξιολογηθούν ως συμφέρουσες, και για τους εκδότες και για τους επενδυτές. Τα προηγούμενα, βέβαια, αποτελούν σημαντικά επιτεύγματα, ενδιάμεσων όμως στόχων. Η αξία τους θα αποδειχθεί από τη συνεχή τους υπηρέτηση. Η συνέπεια θα δώσει σήματα επιβεβαίωσης στους διεθνείς επενδυτές για την ικανότητα της χώρας και των επιχειρήσεων να διαχειρίζονται τις χρηματοδοτικές τους ανάγκες χωρίς θεσμική διαμεσολάβηση.

Το επιχειρηματικό περιβάλλον Την αξία της εμπιστοσύνης, του σταθερού, διαφανούς και καθαρού περιβάλλοντος θα προσπαθήσω να αναδείξω μέσα από τις εμπειρίες μας, ως χρηματιστήριο, από τα δύο roadshows που διοργανώνουμε κάθε χρόνο, τον Ιούνιο στη Νέα Υόρκη και τον Σεπτέμβριο στο Λονδίνο, που σκοπό έχουν την παρουσίαση της ελληνικής οικονομίας και των επιχειρήσεων στους διεθνείς επενδυτές. 26 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

Τους διεθνείς επενδυτές, λοιπόν, τους ανησυχούν περισσότερο τα ζητήματα της καλής διακυβέρνησης (corporate governance), της αποτελεσματικής διαχείρισης κινδύνου (risk management) και της συμμόρφωσης με τους κανόνες (compliance), παρά αυτά καθαυτά τα οικονομικά αποτελέσματα και οι επιδόσεις των εταιρειών. Τα πρώτα είναι εσωτερικά ζητήματα των επιχειρήσεων. Οι επενδυτές δεν μπορούν να τα αξιολογήσουν και να τα σταθμίσουν αποτελεσματικά. Και όταν κάτι δεν μπορούν να το σταθμίσουν με τα καθιερωμένα επενδυτικά εργαλεία, το αποφεύγουν. Αυτό αποτελεί και τη μεγάλη αδυναμία στην ανταγωνιστικότητα των επενδυτικών μας προτάσεων. Υπάρχουν παράγοντες που δεν μπορούν να σταθμιστούν. Δεν απασχολεί ο φορολογικός συντελεστής, αλλά το φορολογικό περιβάλλον. Να είναι σταθερό, εύκολο και καθαρό. Δεν μπορεί να αλλάζει η βάση της φορολόγησης –τη μια να φορολογούμαι για το ύψος μου και την άλλη για το βάρος μου! Η διαδικασία αδειοδότησης και ο χρόνος έναρξης εργασιών μιας επένδυσης δεν μπορεί να είναι απροσδιόριστοι παράγοντες. Και όταν δεν μπορούν να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, τότε ο επενδυτής είτε θα απομακρυνθεί και δεν θα καταθέσει πρόταση είτε θα καταθέσει πρόταση με πολύ χαμηλή τιμή, ώστε να μπορεί να καλυφθεί από αυτούς τους αστάθμητους παράγοντες. Αυτό είναι το επιχειρηματικό περιβάλλον που προκαλεί τους λεγόμενους μη επενδυτικούς κινδύνους και μοιάζει με τη θεσμική ανάπτυξη σε επίπεδο κρατών και οικονομιών.

Ελλείψεις και ελλείμματα… Συχνά ακούγεται ότι στη χώρα μας υπάρχει έλλειψη διαθέσιμων πόρων. Αυτό δεν είναι ακριβές. Πόροι υπάρχουν. Υπάρχουν διαθέσιμα περιουσιακά στοιχεία που μπορούν να αξιοποιηθούν. Ειδικά τα άυλα περιουσιακά στοιχεία, όπως η πλούσια ιστορία, ο πολιτισμός και το ανθρώπινο κεφάλαιο. Η αξιοποίησή τους μπορεί να βελτιώσει τη δομή κόστους της επένδυσης, να την καταστήσει περισσότερο αποδοτική και να της προσδώσει συγκριτικά πλεονεκτήματα. Οι πόροι είναι αναγκαίοι, αλλά από μόνοι τους δεν αρκούν. Υπάρχουν ελλείματα πιο σημαντικά. Σε σχέση με το θεσμικό ζήτημα: Ορισμένοι λένε ότι στην Ελλάδα «δεν υπάρχει θεσμική έλλειψη, υπάρχει θεσμικό έλλειμμα». Το πρώτο οδηγεί σε επιπλέον θέσπιση νόμων –η οποία, βέβαια, αποτελεί και μία από τις αιτίες προβλημάτων, που πλέον έχει πλήρως διαπιστωθεί– και, προφανώς, δεν πρέπει να αποτελεί επιδίωξη. Διεθνώς, έχει παρατηρηθεί ότι οι θεσμοί αποτελούν τον σημαντικότερο παράγοντα που επηρεάζει την οικονομική ανάπτυξη, περισσότερο από τη γεωγραφία, το κλίμα ή τους φυσικούς πόρους. Η ευημερία εξαρτάται από τους θεσμούς. Αυτοί διαμορφώνουν κίνητρα και ευκαιρίες. Η θεσμική ανάπτυξη είναι βασικό ζητούμενο. Το έλλειμα σε θέματα ελεύθερης αγοράς, ανοιχτής κοινωνίας και κράτους δικαίου πρέπει να καλυφθεί. Όταν μειωθεί η ασάφεια και ανασφάλεια του περιβάλλοντος, θα περιοριστεί και το downside risk και, κατά συνέπεια, η «τιμολόγηση» των επενδύσεων στην Ελλάδα θα βελτιωθεί δραματικά. Αυτό αποτελεί όρο ανταγωνιστικότητας των επενδυτικών μας προτάσεων και προσδίδει ένα διαρκές πλεονέκτημα στη χώρα (για παράδειγμα, οι μειωμένοι μισθοί δεν προσδίδουν μόνιμο πλεονέκτημα, γιατί πάντα θα υπάρχει κάποια άλλη χώρα φθηνότερη). Από την άλλη, βέβαια, αυτή η προσέγγιση απαιτεί περισσότερο χρόνο και είναι δυσκολότερο να εφαρμοστεί, γιατί αφορά αλλαγές στην κουλτούρα και τη νοοτροπία της κοινωνίας και του οικονομικού

Η σύνθετη παρούσα συγκυρία πρέπει να αντιμετωπιστεί με προσέγγιση εκτός πλαισίου. Δεν πρέπει να μας απασχολεί πώς θα κάνουμε τις δράσεις του «χθες» καλύτερα και πιο φθηνά. Πρέπει να επικεντρωθούμε στο να κάνουμε τα άλλα που δεν κάναμε χθες. συστήματος. Είναι όμως η μόνη εναλλακτική που μπορεί να εξασφαλίζει ανάκαμψη, ανάπτυξη και βιωσιμότητα οικονομίας και επιχειρήσεων, αφού η «θεσμική ελκυστικότητα» της χώρας αποτελεί προϋπόθεση για την προσέλκυση πόρων από το εξωτερικό και την κινητοποίηση πόρων του εσωτερικού που είναι εκτός συστήματος. Υπάρχουν όμως και ελλείματα που έχουν καλυφθεί. Ως οικονομία, έχουμε καλύψει δύο από τα διαχρονικά μας ελλείμματα: Το έλλειμμα στο ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών και το έλλειμμα στον κρατικό προϋπολογισμό. Αυτά τα επιτεύγματα είναι πολύ σημαντικά, αλλά καλύπτουν τα δύο από τα τρία ελλείμματα. Το τρίτο αφορά την επιστροφή του χρηματοοικονομικού τομέα σε συνθήκες ομαλότητας. Κεντρικό ζήτημα είναι η μείωση του βαθμού μόχλευσης, με τρόπο όμως που δεν θα περιστέλλεται η αναπτυξιακή διαδικασία.

Η πρόταση της χρηματιστηριακής αγοράς Σε αυτό το σημείο είναι επίκαιρη η πρόταση της χρηματιστηριακής αγοράς. Πώς δηλαδή θα επιτευχθεί χρηματοδότηση των επιχειρηματικών πλάνων σε συνθήκες περιορισμού της πιστωτικής επέκτασης και του δημόσιου δανεισμού. Τα αποτελέσματα των εισηγμένων εταιρειών είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα σε ό,τι αφορά τα βασικά οικονομικά τους μεγέθη. Αυτό μπορεί να αποτελέσει τη βάση έδρασης για εκδήλωση επενδυτικού ενδιαφέροντος. Έξι εταιρείες έχουν ήδη εκδώσει εταιρικά ομόλογα. Η πρωτογενής αγορά –το σκέλος της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων δηλαδή– φαίνεται ότι έχει αρχίσει να λειτουργεί. Έχει αρχίσει να ζωντανεύει και το σκέλος της δευτερογενούς αγοράς. Χωρίς μια ορθά λειτουργούσα δευτερογενή αγορά, δεν θα μπορέσει να πάει πολύ μακριά και η πρωτογενής. Η ανάπτυξη όμως της δευτερογενούς αγοράς απαιτεί καλύτερη κατανόηση αυτών των προϊόντων. Απαιτείται εκπαίδευση των επενδυτών. Σε αυτό το σημείο είναι ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος των επαγγελματιών. Δεν θα πρέπει να εμφανιστούν υπερβολές από καμιά πλευρά –εκδότες, επενδυτές και μεσολαβητές. Για να μπορείς να λύνεις προβλήματα, απαιτείται δημιουργικότητα, εφευρετικότητα και καινοτομία. Για να μπορείς να λύνεις προβλήματα με μοναδικό τρόπο, που αλλάζει τα καθιερωμένα και ανοίγει νέους ορίζοντες, απαιτείται κάτι που είναι διαφορετικό. Η σύνθετη παρούσα συγκυρία πρέπει να αντιμετωπιστεί με προσέγγιση εκτός πλαισίου. Δεν πρέπει να μας απασχολεί πώς θα κάνουμε τις δράσεις του «χθες» καλύτερα και πιο φθηνά. Πρέπει να επικεντρωθούμε στο να κάνουμε τα άλλα που δεν κάναμε χθες.

ΜΙΑ ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΉΣ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΉ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΉ ΣΕ ΑΝΟΔΙΚΈΣ ΑΓΟΡΈΣ Μετοχές και ομόλογα διαψεύδουν τις προφητείες καταστροφής και οι επενδυτές χάνουν όταν επιχειρούν να κινηθούν κόντρα στο ρεύμα

του Θεόδωρου Ν. Κρίντα Ph.D, επισκέπτη καθηγητή, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

ταν οι αγορές εξελίσσονται δυναμικά και ανοδικά, οι επενδυτές αναζητούν τα επόμενα βήματα, τους τρόπους με τους οποίους θα αποφύγουν κακοτοπιές. Οι μετοχές βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά, ενώ η αγορά ομολόγων παγκοσμίως διατηρεί το κτηθέν επίπεδο μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες αποκλιμάκωσης των επιτοκίων. Τα παραπάνω είναι λίγο-πολύ γνωστά και το ενδιαφέρον στρέφεται στην πορεία που αναμένεται να λάβουν οι αγορές τους επόμενους μήνες και χρόνια. Οι περισσότεροι αναλυτές έχουν αναφερθεί σε μια προσδοκώμενη διόρθωση η οποία θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα, εδώ και αρκετό καιρό, χωρίς κάτι τέτοιο να γίνεται τελικά πραγματικότητα. Οι επιχειρήσεις, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, με μεγαλύτερη έμφαση στην Αμερική, παρουσιάζουν αυξημένη κερδοφορία, κάτι που διατηρεί τις προσδοκίες ακέραιες. Αποτέλεσμα των κερδών είναι η κατοχύρωση των υψηλών επιπέδων τιμών των μετοχών και η δημιουργία προϋποθέσεων νέας ανόδου. Αυτές οι προσδοκίες είναι που οδηγούν τις κεφαλαιαγορές σε νέα υψηλά και τους επενδυτές στα πρόθυρα της μανίας αγορών. Είναι αλήθεια ότι οι κίνδυνοι είναι αυξημένοι, όμως μετά από μια μακρά περίοδο χαμηλών επιτοκίων και θετικών ρυθμών ανάπτυξης των κερδών, οι επενδυτές είναι πρόθυμοι να αναλάβουν αυξημένους κινδύνους. Έτσι οι Κασσάνδρες διαψεύδονται και οι ριψοκίνδυνοι επενδυτές ανταμείβονται με ικανοποιητικές αποδόσεις. Αυτή η διαδρομή μπορεί να συνεχιστεί για ικανό χρονικό διάστημα, ώστε ολοένα και περισσότεροι υποψήφιοι επενδυτές να είναι διατεθειμένοι να τοποθετηθούν. Το πρόβλημα θα προκύψει όταν κάποιο ή κάποια περιστατικά δώσουν το έναυσμα ώστε οι πωλητές να γίνουν οι περισσότεροι ποσοτικά ή/ και ποιοτικά από τους αγοραστές και το κλίμα να αντιστραφεί. Μέχρι τότε όμως όσοι λαμβάνουν θέσεις ενάντια στην τάση, που παραμένει ανοδική, θα σημειώνουν απώλειες. Ένας μετριοπαθής, ως συντηρητικός επενδυτής, δεν μπορεί βεβαίως να αγνοήσει τους κινδύνους. Από την άλλη, μια εξαιρετικά συντηρητική-ασφαλής στρατηγική θα απέδιδε οριακά θετικές αποδόσεις και το δεύτερο εξάμηνο του 2017. ΧΡΗΜΑ 27

αφιέρωμα

~ MID-YEAR INVESTMENT OUTLOOK

Προτείνουμε, λοιπόν, μια προσέγγιση «κέντρου-δορυφόρων», με κέντρο μια ασφαλή τοποθέτηση μεταξύ διαθέσιμων και ομολόγων διαβάθμισης «Α» και πάνω και με δορυφόρους επιλεγμένες τοποθετήσεις σε αμοιβαία κεφάλαια εταιρικών ομολόγων χαμηλότερης διαβάθμισης και μετοχικούς δείκτες. Με κατανομή 80-20% ή για τους «επιθετικότερους» 70-30%, θα μπορούσαμε να προσδοκούμε άνω του 4% σε ετήσια βάση για το ερχόμενο 18μηνο. Προσοχή θέλει η στενή παρακολούθηση των δορυφόρων, καθώς και η χρήση σαφών και κινουμένων (σε περίπτωση συνέχισης της ανόδου) στόχων εξόδου (stop loss). Θυμόμαστε πάντα δύο πράγματα: Πρώτον, ο επιτυχημένος επενδυτής είναι πάντα πειθαρχημένος. Δεύτερον, η στρατηγική που χαράσσεται με ηρεμία δεν τροποποιείται σε ευφορία ή πανικό. Καλή επιτυχία στην επενδυτική πορεία σας στις αγορές!

Η ΝΈΑ ΦΆΣΗ ΑΝΌΔΟΥ ΤΩΝ ΜΕΤΟΧΏΝ ΚΑΙ ΟΙ ΕΥΚΑΙΡΊΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΠΕΝΔΥΤΈΣ Ενέργεια, τουρισμός, τράπεζες και εταιρικά ομόλογα αφήνουν υποσχέσεις για ικανοποιητικές αποδόσεις

του Μάνου Χατζηδάκη Υπεύθυνου Τμήματος Ανάλυσης, Beta Χρηματιστηριακή

ε καθυστέρηση κάποιων μηνών, το ελληνικό χρηματιστήριο βρήκε βηματισμό και ακολούθησε το ράλι των ξένων αγορών, φτιάχνοντας κι ένα στόρι ανάκαμψης, που βρήκε απήχηση τόσο εκτός όσο και εντός των τειχών. Μετά το κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης, η αγορά ανέβασε ταχύτητα, σε πρώτο χρόνο η μεγάλη κεφαλαιοποίηση οδήγησε την κούρσα των αποδόσεων σε υψηλά 28 μηνών, ενώ σε δεύτερο χρόνο η σκυτάλη πέρασε στη μεσαία κεφαλαιοποίηση, κλείνοντας την ψαλίδα των αποτιμήσεων. Η εξέλιξη αυτή ήρθε σαν φυσικό επακόλουθο, καθώς υπήρχαν πλέον έντονες αποκλίσεις μεταξύ εταιρειών που διαπραγματεύονταν σε χαμηλούς μονοψήφιους πολλαπλασιαστές και ώριμες αποτιμήσεις. Η διάχυση της ανόδου είχε χαρακτηριστικά πολυφωνίας, και σε ένα ταμπλό που έχει συρρικνωθεί κατά 110 εταιρείες (ή σε ποσοστό 33%), από το 2009 και μετά, η αύξηση του τζίρου μετατόπισε γρήγορα το σημείο ισορροπίας των τιμών υψηλότερα. Η δυναμική της ανόδου αποτελεί πάντα δέλεαρ για τους επενδυτές. Σε ένα χρηματιστήριο που βρίσκεται σε πτωτική πορεία, τα χαμηλά

28 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

ΡΕ μπορεί να αγνοούνται ή να προσελκύουν κεφάλαια μεγαλύτερης χρονικής εμβέλειας. Η αύξηση όμως των τιμών, ακόμη και σε μετοχές που θα μπορούσαν βραχυπρόθεσμα να θεωρηθούν ότι οι αποτιμήσεις τους είναι πολύ «μπροστά» από τα θεμελιώδη δεδομένα, δεν αντιμετωπίζεται ακόμη σαν στοιχείο ρίσκου, αλλά σαν συνδυασμός της μείωσης του ασφαλίστρου κινδύνου της χώρας και της θετικότερης προοπτικής των μακροοικονομικών δεδομένων. Οι αριθμοί, πέρα από τις αποδόσεις, αν μη τι άλλο, είναι εντυπωσιακοί: Σε καθεστώς περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, οι νέες μερίδες στο ΧΑ στο α’ εξάμηνο του 2017 (7.127) ξεπέρασαν το νούμερο που είχε σημειωθεί σε όλο το 2016 (7.341) ενώ ο ενεργός πληθυσμός κωδικών που συμμετέχει στις καθημερινές συναλλαγές ξαναγύρισε στα υψηλά επίπεδα του Ιουνίου του 2015. Οι τζίροι στη χρηματιστηριακή αγορά, παρά τη μεγάλη υστέρηση του α’ τριμήνου, έπιασαν με δυνατό Μάιο και Ιούνιο τα περσινά επίπεδα στις μέσες ημερήσιες συναλλαγές ενώ από τις ομολογιακές εκδόσεις που ολοκληρώθηκαν τα αντληθέντα κεφάλαια προς τις ελληνικές επιχειρήσεις έφθασαν τα 960 εκατ. ευρώ. Από τις πωλήσεις πακέτων (placements) φαίνεται και η διάθεση του ξένου παράγοντα, αφού μέσα σε τρεις μήνες απορροφήθηκε προσφορά μετοχών 301 εκατ. ευρώ σε τέσσερα εγχειρήματα. Επομένως, το ράλι που έχει προηγηθεί έχει συναλλακτικό υπόβαθρο και συμμετοχή ικανή να υποστηρίξει τη βιωσιμότητά του, εφόσον οι ειδήσεις εξακολουθούν να έχουν θετικό πρόσημο στην επενδυτική ψυχολογία. Μετά από αποδόσεις που έφθασαν έως και το 100% στη μεγάλη κεφαλαιοποίηση, η επενδυτική στρατηγική οφείλει να γίνει πιο επιλεκτική. Το εύκολο κέρδος που χαρακτήριζε την περίοδο των υψηλών ασφαλίστρων κινδύνου έχει πληρωθεί και η συνέχεια περιέχει περισσότερη προσδοκία, πάνω στην οποία θα αξιολογηθούν οι οικονομικές επιδόσεις των επιχειρήσεων. Πλέον, η ελληνική αγορά αποτιμάται στο εμποροβιομηχανικό κομμάτι 16,5 φορές τα κέρδη του 2017, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το ενδεχόμενο αστοχιών σε τελική γραμμή και ταμειακές ροές. Πολλοί τίτλοι που έχουν ηγηθεί της ανόδου βρίσκονται σε ώριμες αποτιμήσεις –κάποιες μάλιστα είναι και σε ιστορικά υψηλά– και, δεδομένης της συμμετοχής κυρίως ξένων επενδυτικών κεφαλαίων, θα είναι δύσκολο να δικαιολογηθούν νέα υπερτιμήματα, καθώς τα κεφάλαια αυτά ακολουθούν πειθαρχημένη διαχείριση, βασισμένη σε ρεαλιστική βάση. Ωστόσο, μια προσέγγιση μεσοπρόθεσμης οπτικής θα μπορούσε να κινηθεί σε τρεις συν έναν άξονες, με βάση το αναγνωρισμένο ενδιαφέρον των διεθνών κεφαλαίων: ~~ Κλάδος αιχμής, και μάλιστα σε ένα περιβάλλον που βρίσκεται υπό διαμόρφωση στην Ελλάδα, είναι ο ενεργειακός. Οι μετοχές όλων των εταιρειών θα επηρεαστούν τόσο από τις αποκρατικοποιήσεις και τα τιμήματα που θα δοθούν για τη ΔΕΣΦΑ, τη ΔΕΠΑ, την πώληση μονάδων της ΔΕΗ, όσο και από τον ανταγωνισμό που, σταδιακά, αρχίζει και δημιουργεί κρίσιμα μεγέθη και αναγνωρίσιμους παίκτες στην αγορά. Ο όμιλος Μυτιληναίου, η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή και η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ αποτελούν τις ηγετικές «εναλλακτικές» δυνάμεις του χώρου ενώ τα Ελληνικά Πετρέλαια έχουν να επωφεληθούν, πέρα από την εξαιρετική συγκυρία περιθωρίων διύλισης, από τις πωλήσεις των μεριδίων σε συμμετοχές που εμπλέκονται σε εγχειρήματα αποκρατικοποιήσεων. Το εγχείρημα της πώλησης του ΑΔΜΗΕ έδειξε ότι ο ισολογισμός της ΔΕΗ, εκτός από το ρίσκο της μόχλευσης, έχει και σημαντικές

κρυμμένες αξίες, που, υπό προϋποθέσεις, θα μπορούσαν να βάλουν τη μετοχή στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. ~~ Σταθερά καλά νούμερα φέρνει ο τουρισμός, και οι εταιρείες που εμπλέκονται άμεσα με το τουριστικό προϊόν θα συνεχίσουν να έχουν μια σταθερά ανοδική πορεία εσόδων. Σε αυτήν τη λογική, οι μεταφορές και τα ξενοδοχεία έχουν τον πρώτο λόγο, ωστόσο σε επίπεδο εισηγμένων οι επιλογές είναι πολύ περιορισμένες, είτε λόγω της έλλειψης εκπροσώπων είτε λόγω της χαμηλής απόδοσης άλλων κλάδων που συνδέονται με το τουριστικό προϊόν (ακτοπλοΐα). Ξεχωρίζει η Aegean και η Autohellas, οι οποίες έχουν άμεσες ωφέλειες και από τον εκσυγχρονισμό των υποδομών, λόγω της ηγετικής θέσης που έχουν στις αγορές στις οποίες δραστηριοποιούνται. ~~ Οι τράπεζες, ωστόσο, παραμένουν σε τιμές αισθητά χαμηλότερες (-65%) από την καθαρή τους θέση. Ο κλάδος αποτελεί το αντιπροσωπευτικότερο ίσως κομμάτι της αγοράς σε ό,τι αφορά την αποτύπωση των μακροοικονομικών συνθηκών, καθώς η πορεία των μεγεθών τους συναρτάται ευθέως με παράγοντες όπως το ΑΕΠ, η απασχόληση, οι τιμές των ακινήτων κ.λπ. Το μεγάλο στοίχημα παραμένει η αποκλιμάκωση των μη εξυπηρετούμενων εκθέσεων σε βάθος τριετίας, με δράσεις που περιλαμβάνουν και την πώληση χαρτοφυλακίου δανείων. Παράλληλα, οι τράπεζες έχουν να εκτελέσουν ένα ιδιαίτερα βαρύ πρόγραμμα εσωτερικών αναδιαρθρώσεων και πωλήσεων θυγατρικών ή μη οργανικών δραστηριοτήτων, επιδιώκοντας τη μείωση του κόστους και την αξιοποίηση της ρευστότητας από τις σκοπούμενες πωλήσεις. Αν σε όλα τα προηγούμενα προστεθεί η προσπάθεια προσέλκυσης καταθέσεων, η μείωση της έκθεσης στον έκτακτο μηχανισμό άντλησης ρευστότητας της ΕΚΤ και τα τεστ αντοχής που έχουν το 2018 οι ευρωπαϊκές τράπεζες, τότε η έκπτωση στην τιμή αντανακλά το πλέγμα ρίσκου που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός κλάδος. Ωστόσο, η δυνητική απόδοση σε επιτυχή κατάληξη κάποιων ή των περισσότερων από τις προκλήσεις που αναφέρθηκαν επιβάλ-

Οι κορυφαίες ελεγκτικές εταιρείες Ελεγκτική εταιρεία

Έσοδα 2016 (εκατ. ευρώ)

PWC

36,5

ΣΟΛ

35,2

Ernst & Young

25,9

Grant Thornton

22,3

Deloitte

24,7

KPMG

15,2

λει την προσθήκη των τραπεζικών τίτλων σε ένα χαρτοφυλάκιο που πιστεύει στο ελληνικό turn around. ~~ Τέλος, οι εκδόσεις εταιρικών ομολόγων παρουσιάζουν ενδιαφέρον, αφού πλέον τα καταθετικά επιτόκια κινούνται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι όροι έκδοσης και η αμοιβή κινδύνου δεν είναι ομοιόμορφα. Οι πρόσφατες εκδόσεις έχουν κινηθεί ικανοποιητικά σε σχέση με την αρχική τιμή της έκδοσης, σε μια συγκυρία όπου το επιτόκιο-σηματωρός (το ομόλογο του Ελληνικού Δημοσίου) είχε έντονη αποκλιμάκωση. Πολύ πρόσφατα, το ενδιαφέρον των ξένων αποτυπώθηκε και στα έντοκα γραμμάτια, όπου η γρήγορη αποκλιμάκωση των επιτοκίων έδωσε ένα επιπλέον ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στη συγκεκριμένη αγορά. Οι ποιοτικές και ποσοτικές παράμετροι του κάθε εκδότη θα κρίνουν και τη μελλοντική πορεία των εγχειρημάτων αυτών, στα οποία η διαφοροποίηση σε βάθος χρόνου είναι αναπόφευκτη. Η συνέχεια δεν εξαντλείται στους δημοσιονομικούς στόχους ή στις αποκρατικοποιήσεις, που είναι ένα πλέον συνδεδεμένες με το χρηματιστήριο. Τα μεσοπρόθεσμα μέτρα για τη ρύθμιση του χρέους, οι πιστοληπτικές αναβαθμίσεις και η αλλαγή του προφίλ ρίσκου της χώρας δημιουργούν νέους καταλύτες σε ό,τι αφορά το εγχώριο επενδυτικό περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά, το πολιτικό ρίσκο, αν και αισθητά μειωμένο, παραμένει η κυριότερη εστία κινδύνου, περιορίζοντας την ορατότητα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για μακροπρόθεσμα επενδυτικά προγράμματα ή για καθυστερήσεις και αστοχίες στην υλοποίηση προαπαιτούμενων μέτρων. Η αγορά ακόμη δεν μπορεί να θεωρηθεί ακριβή, ωστόσο στο παρελθόν το πολιτικό περιβάλλον επισκίασε επενδυτικές αποφάσεις, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον βαθμό εγρήγορσης που οφείλουν να έχουν όσοι αυτήν την περίοδο (ξανά) ανακαλύπτουν την ελληνική αγορά.

ΣΤΗΝ ΤΡΊΤΗ ΘΈΣΗ ΜΕΤΑΞΎ ΤΩΝ ΕΛΕΓΚΤΙΚΏΝ ΕΤΑΙΡΕΙΏΝ Η

ERNST & YOUNG

Επανόρθωση: Στο αφιέρωμα στις ελεγκτικές εταιρείες, εκ παραδρομής, παρουσιάστηκαν εσφαλμένα τα στοιχεία του κύκλου εργασιών της Grant Thornton (περιλήφθηκε και ο κύκλος εργασιών του τομέα συμβουλευτικών υπηρεσιών), με συνέπεια να αλλοιωθεί και η σειρά κατάταξης των εταιρειών. Με την ορθή παρουσίαση των στοιχείων, η Ernst & Young βρίσκεται στην τρίτη θέση της κατάταξης και η Grant Thornton στην τέταρτη, όπως φαίνεται στον πίνακα. Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι στον ανταγωνισμό μεταξύ των πέντε μεγάλων διεθνών ελεγκτικών/συμβουλευτικών εταιρειών, και με κριτήριο τα συνολικά έσοδα από ελεγκτικές και άλλες παρεχόμενες υπηρεσίες, πρώτη ήταν το 2016 η PwC, με συνολικά έσοδα 75,1 εκατ. ευρώ και ακολούθησε, με μικρή διαφορά, η Ernst & Young, με συνολικά έσοδα 72,9 εκατ. ευρώ. Η Deloitte κατατάσσεται στην τρίτη θέση (έσοδα 44,4 εκατ. ευρώ), η KPMG στην τέταρτη (31,2 εκατ. ευρώ) και η Grant Thornton στην πέμπτη. ΧΡΗΜΑ 29

~ αφιέρωμα

FACTORING

Η ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΑΝΑΚΆΜΠΤΕΙ ΤΟ FACTORING ΔΊΝΕΙ…ΚΑΎΣΙΜΟ

30 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

Ο κλάδος περνά από το «τραυματικό» 2015 στη σταθεροποίηση του 2016 και τη νέα φάση ανάπτυξης το 2017. Προκλήσεις, τον περασμένο χρόνο, οι καταρρεύσεις μεγάλων λιανεμπορικών αλυσίδων και η μείωση του τζίρου στο λιανεμπόριο.

ο 2015 ήταν το «έτος με τα δύο πρόσωπα» Τα στοιχεία που έχει δώσει στη δημοσιότητα η Τράπεζα για το ελληνικό factoring, καθώς η ορμή της Ελλάδος για τον κλάδο υποδεικνύουν, επίσης, ότι το από τον Νώντα αύξησης των εργασιών κατά το πρώτο 2016 –έτος μετάβασης από την αναταραχή του 2015 στην Χαλδούπη εξάμηνο ανακόπηκε απότομα το δεύτερο οικονομική ανάκαμψη του 2017– ήταν ένα έτος σταθεροεξάμηνο, με τα capital controls και το «μούδιασμα» της οικονομι- ποίησης των βασικών μεγεθών του κλάδου. κής δραστηριότητας. Το 2016, το factoring βρήκε τον βηματισμό Ειδικότερα, σύμφωνα με την ΤτΕ: του, αλλά κλήθηκε να απαντήσει σε νέες προκλήσεις, όπως ήταν οι καταρρεύσεις μεγάλων αλυσίδων λιανεμπορίου (Μαρινόπου- ~~ Το ενεργητικό των εταιρειών πρακτόρευσης επιχειρηματικών λος, Βερόπουλος) και η υποχώρηση του κύκλου εργασιών στο απαιτήσεων (factoring) διαμορφώθηκε σε 1,7 δισ. ευρώ, μειωλιανεμπόριο. μένο κατά 0,8% σε σύγκριση με το τέλος του 2015. Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ένωσης Factoring, ο συνο- ~~ Από το 2010 έως το 2015, το ενεργητικό του κλάδου των εταιλικός διαχειριζόμενος κύκλος εργασιών ανήλθε το 2016 σε 12,8 ρειών factoring συρρικνώθηκε κατά 20%. δισ. ευρώ, έναντι 12,9 δισ. το 2015, σημειώνοντας οριακή πτώση, ~~ Οι εταιρείες factoring παρουσίασαν το 2016 κέρδη 54,8 εκατ. της τάξεως του 0,8%. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό EU ευρώ, ελαφρώς αυξημένα έναντι αυτών του 2015 (52,8 εκατ. Federation for the Factoring and Commercial Finance Industry, ευρώ). το 2016 ο συνολικός διαχειριζόμενος κύκλος εργασιών factoring στην Ελλάδα ανήλθε περίπου στο 7,3% του ΑΕΠ, παραμένοντας Η πτώση του κύκλου εργασιών στο λιανικό εμπόριο, που άρχισε στα ίδια επίπεδα με το 2015. το 2015, συνεχίστηκε το 2016, αλλά φαίνεται να ανακόπτεται με Οι σταθεροποιητικές τάσεις της αγοράς, όπως σημειώνει στον αρκετά εντυπωσιακό τρόπο φέτος, ήταν μια διαρκής πηγή «πονοετήσιο απολογισμό της η διοίκηση της Εθνική Factors, αντανα- κεφάλων» για το ελληνικό factoring, κάτι που σημειώνεται και κλούν την καθιέρωση του factoring στη συνείδηση της επιχειρη- στον ετήσιο απολογισμό της ABC Factors (Όμιλος Alpha Bank) ματικής πελατείας και των τραπεζικών ομίλων που δραστηριο- για το 2016. ποιούνται ως χρηματοοικονομικού εργαλείου παροχής συνεχούς Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ο γενικός δείκτης κύκλου ρευστότητας και αξιοποίησης στοιχείων ενεργητικού. εργασιών στο λιανικό εμπόριο μειώθηκε κατά 2,8% το 2015 και

ΧΡΗΜΑ 31

αφιέρωμα

~ FACTORING

Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ένωσης Factoring, ο συνολικός διαχειριζόμενος κύκλος εργασιών ανήλθε το 2016 σε 12,8 δισ. ευρώ, έναντι 12,9 δισ. το 2015. Ο συνολικός διαχειριζόμενος κύκλος εργασιών factoring στην Ελλάδα ανήλθε περίπου στο 7,3% του ΑΕΠ, παραμένοντας στα ίδια επίπεδα με το 2015.

την πεποίθηση ότι θα έχει εξασφαλιστεί η απαιτούμενη σταθερότητα στο οικονομικό περιβάλλον», εκτιμά η διοίκηση της Εθνική Factors, «η μεταβολή των εργασιών factoring για το 2017 αναμένεται να ανακτήσει το θετικό της πρόσημο. Η σταδιακή ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας θα συμβάλει θετικά και στις εργασίες factoring. Σε επίπεδο στρατηγικής των τραπεζικών ομίλων στην παροχή ρευστότητας προς την επιχειρηματική πελατεία, εκτιμάται ότι το factoring θα συνεχίσει να αποτελεί και το 2017 ένα δημοφιλές χρηματοοικονομικό εργαλείο». «Η εγχώρια αγορά factoring», σύμφωνα με τη διοίκηση της Εθνική Factors, «εκτιμάται ότι θα διευρυνθεί, ως αποτέλεσμα της πολιτικής για την πιστωτική επέκταση των τραπεζών με στοιχεία υψηλής εξασφαλιστικής αξίας. Ως εκ τούτου, με βάση τις προσδοκίες μας για το 2017, εκτιμούμε ότι ο συνολικός διαχειριζόμενος κύκλος εργασιών μέσω factoring θα παρουσιάσει αύξηση της τάξης του 2,0% έως 3,0%».

ΤΟ ΔΎΣΚΟΛΟ 2015 κατά 2,1% το 2016. Προβληματισμό δημιούργησε η σημαντική μείωση και του επιμέρους δείκτη κύκλου εργασιών στο λιανεμπόριο τροφίμων, κατά 1,6% το 2015 και κατά 0,7% το 2017. Οι ανακατατάξεις στο λιανικό εμπόριο με τις καταρρεύσεις Μαρινόπουλου και Βερόπουλου –στην πρώτη περίπτωση, μάλιστα, με συνέπεια το «κούρεμα» των πιστωτών– έθεσαν το factoring μπροστά σε νέες προκλήσεις και δημιούργησαν επισφάλειες, τις οποίες πάντως οι εταιρείες φαίνεται να ξεπερνούν χωρίς προβλήματα, έχοντας την υποστήριξη των μητρικών τραπεζών, υγιή κεφαλαιακή διάρθρωση και υψηλή κερδοφορία. Η απόφαση του δικαστηρίου για το «κούρεμα» των πιστωτών της εταιρείας Μαρινόπουλος έδειξε τον δρόμο που θα ακολουθηθεί στο μέλλον και σε άλλες περιπτώσεις απαιτήσεων που έχουν εκχωρηθεί σε εταιρείες factoring. Ειδικότερα, το δικαστήριο έκρινε ότι σε περίπτωση πιστωτή που βρίσκεται σε συμφωνία factoring χωρίς αναγωγή (non-recourse), το υπόλοιπο του πιστωτή δεν κουρεύεται, και επομένως, ως μη θιγόμενος, δεν απαιτείται η συναίνεσή του. Αν η συμφωνία factoring είναι με αναγωγή (recourse), τότε ισχύουν οι ίδιοι όροι διαγραφής (δηλαδή κούρεμα 50%, στην περίπτωση του Μαρινόπουλου), και επομένως χρειάζεται η συναίνεση του πιστωτή. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εταιρείες του χρηματοοικονομικού τομέα –μεταξύ των οποίων και οι εταιρείες factoring– έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην έγκριση της συμφωνίας εξυγίανσης της «Μαρινόπουλος» και απορρόφησης της αλυσίδας από τη «Σκλαβενίτης». Οι εταιρείες factoring, με απαιτήσεις ύψους 10,2 εκατ. ευρώ, συναίνεσαν κατά 100% στη συμφωνία εξυγίανσης. Όλες οι εταιρείες του κλάδου, έχοντας να αντιμετωπίσουν ένα στάσιμο εσωτερικό οικονομικό περιβάλλον και διαβλέποντας, παράλληλα, ότι η ενίσχυση των εξαγωγών προσφέρει νέες ευκαιρίες ανάπτυξης στον κλάδο, έχουν θέσει στόχο την περαιτέρω ανάπτυξη υπηρεσιών διεθνούς factoring, απευθείας ή με διφακτορικό factoring ή μέσω της Factors Chain International, της διεθνούς αλυσίδας υπηρεσιών factoring, στην οποία μετέχουν και όλες οι ελληνικές εταιρείες. Οι προοπτικές του factoring για το 2017 διαγράφονται ευοίωνες, καθώς αναμένεται αρκετά ισχυρή οικονομική ανάκαμψη. «Με 32 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

Σύμφωνα με τον απολογισμό της ένωσης των εταιρειών factoring για το 2015, που λόγω των capital controls ήταν μια χρονιά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δυσκολίες, παρά τις σημαντικότατες προκλήσεις που αντιμετώπισε η ελληνική οικονομία για το 2015, η αγορά factoring παρουσίασε αξιοσημείωτη αντοχή και παρουσίασε πτώση της τάξεως του -1%, σημαντικά χαμηλότερη του αναμενομένου. Συγκεκριμένα, ο συνολικός κύκλος εργασιών διαμορφώθηκε σε 12,8 δισ. ευρώ από 13 δισ. ευρώ το 2014. Από την επιμέρους ανάλυση στοιχείων της αγοράς, εκτιμάται πως η εν λόγω επίδοση οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στο προσεκτικά επιλεγμένο πελατολόγιο των εταιρειών-μονάδων factoring, το οποίο διατήρησε το επίπεδο του κύκλου εργασιών και το αποδεκτό πιστωτικό του προφίλ, παρά τις αντιξοότητες της αγοράς. Εκ του ανωτέρω συνόλου ελληνικής αγοράς για το 2015, τα 10,9 δισ. ευρώ αφορούσαν σε εργασίες εγχώριου factoring (10,8 δισ. ευρώ για το 2014), ενώ το 1,9 δισ. ευρώ αφορά σε εργασίες διεθνούς factoring, έναντι 2,1 δισ. ευρώ για το 2014 (μείωση κατά -9%). Γενικότερα, κρίνεται πως η επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων επηρέασε αρνητικά τις εξαγωγές κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Περαιτέρω, θα πρέπει να σημειωθεί πως εκ συνόλου της κατηγορίας του διεθνούς factoring (1,9 δισ. ευρώ), μόνο 33 εκατ. ευρώ αφορούν σε υπηρεσίες εισαγωγικού factoring, ενώ τα υπόλοιπα σε υπηρεσίες εξαγωγικού factoring. Σημειώνεται πως για το 2014, το αντίστοιχο ποσό εισαγωγικού ανήλθε σε 58 εκατ. ευρώ. Σε επίπεδο υποκατηγοριών, η παρατεταμένη αβεβαιότητα οδήγησε στη μείωση των ορίων ασφάλισης για εγχώριους αγοραστές, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση των εργασιών εγχώριου factoring χωρίς δικαίωμα αναγωγής σε 3,4 δισ. ευρώ για το 2015, από 3,7 δισ. ευρώ το 2014. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί πως η επίδοση του 2014 ήταν κατά 58% αυξημένη εν συγκρίσει με το προηγούμενο έτος, 2013, γεγονός που υποδηλώνει τη σχετική υποβάθμιση της ελληνικής οικονομίας κατά το 2015 και, κατά συνέπεια, τη μείωση των ορίων εξασφάλισης. Σε αντίθεση με την ανωτέρω, η υποκατηγορία του εγχώριου factoring με δικαίωμα αναγωγής παρουσίασε θετικό πρόσημο, της

Η ομαδοποίηση των υπηρεσιών σε προϊόντα γίνεται ανάλογα με το αν οι εμπορικές συναλλαγές πραγματοποιούνται στην εγχώρια αγορά (εγχώριο factoring) ή στο εξωτερικό (εξαγωγικό factoring) και, ακολούθως, κατηγοριοποιούνται σε σχέση με το αν υπάρχει κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου (factoring χωρίς αναγωγή) ή όχι (factoring με αναγωγή).

τάξεως του 5,6%, και διαμορφώθηκε στα 7,5 δισ. ευρώ, από 7,1 δισ. ευρώ το 2014. Θα πρέπει να σημειωθεί πως το προαναφερθέν σύνολο περιλαμβάνει και τις υποκατηγορίες Invoice Discounting και εισπρακτικού μόνο factoring, τα μεγέθη των οποίων κινούνται σε σαφώς χαμηλότερη κλίμακα.

ΟΙ ΕΤΑΙΡΕΊΕΣ Στην αγορά του factoring κυριαρχούν οι θυγατρικές των τεσσάρων συστημικών τραπεζών, με συνολικό μερίδιο (στοιχεία 2015), που υπερβαίνει το 98%. Η ABC Factors (όμιλος Alpha Bank) αύξησε τον κύκλο εργασιών της κατά 3,7% το 2015 και έφθασε τα 4,39 δισ. ευρώ. Η αύξηση, σύμφωνα με τη διοίκηση, αποδίδεται στη διείσδυση σε επιμέρους κλάδους της αγοράς, αλλά και στην προώθηση προϊόντων, πετυχαίνοντας έτσι και ενίσχυση του μεριδίου της από 32,5% σε 34,1%, που είναι και το κορυφαίο μερίδιο στην αγορά. Τα κέρδη προ φόρων αυξήθηκαν στα 16,43 εκατ. ευρώ, ενώ τα ίδια κεφάλαια αυξήθηκαν στα 123,16 εκατ. ευρώ. To 2016, o κύκλος εργασιών (απαιτήσεις που αποτελούν αντικείμενο πρακτορείας) μειώθηκε κατά 6,21%, σε 4,2 δισ. ευρώ, παρά τη διείσδυση σε επιμέρους κλάδους της αγοράς και την προώθηση παραγώγων προϊόντων reverse factoring, όπως σημειώνει η διοίκηση. Τα κέρδη μειώθηκαν κατά 13,7%, σε 14,2 εκατ. ευρώ. Η Εθνική Factors διατηρούσε στο τέλος του 2015 διαχειριζόμενες απαιτήσεις 2,48 δισ. ευρώ, έναντι 2,14 δισ. ευρώ για το 2014. Τα καθαρά κέρδη μειώθηκαν σε 6,58 εκατ. ευρώ, εξαιτίας της διενέργειας αυξημένων προβλέψεων για επισφαλείς απαιτήσεις. Το σύνολο ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας διαμορφώθηκε στα 68,67 εκατ. ευρώ. Την 31η Δεκεμβρίου 2016, η εταιρεία διατηρούσε απαιτήσεις κατά πελατών, η αξία των οποίων, μετά από προβλέψεις, ανερχόταν σε 291,3 εκατ. ευρώ, ενώ το ύψος των διαχειριζόμενων απαιτήσεων ανήλθε σε 2,17 δισ. ευρώ. Η πτώση αυτή οφείλεται στη μείωση της συνεργασίας με ορισμένους μεγάλους πελάτες. Τα κέρδη προ φόρων διαμορφώθηκαν σε 16,2 εκατ. ευρώ, αυξημένα κατά 70,8% έναντι του 2015, ενώ τα κέρδη περιόδου του 2016 ανήλθαν σε 11,5 εκατ. ευρώ (αύξηση 74,6%), γεγονός που οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην αντιστροφή προβλέψεων επισφαλών απαιτήσεων.

Μεγάλη αύξηση (83%) σημείωσαν τα κέρδη, που ανήλθαν στα 7,2 εκατ. ευρώ. Στο τέλος του 2015, ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας διαμορφώθηκε στο 22%, καθώς τα συνολικά ανήλθαν στα 30,7 εκατ. ευρώ. Το 2016, η εταιρεία πέτυχε νέα αύξηση των κερδών προ φόρων, στα 9,3 εκατ. ευρώ, ενώ τα ίδια κεφάλαια αυξήθηκαν στα 37,2 εκατ. ευρώ. Η Eurobank Factors είχε, συνολικά, απαιτήσεις υπό διαχείριση ύψους 4,21 δισ. ευρώ το 2015, εκ των οποίων τα 748 εκατ. ευρώ αφορούν διεθνές factoring. Η διοίκηση της εταιρείας απέδωσε τη μείωση των εκχωρούμενων απαιτήσεων στην προσαρμογή της εμπορικής πολιτικής μεγάλων πελατών στα δεδομένα που διαμόρφωσε η νέα κατάσταση πραγμάτων (capital controls, αυξημένη φορολόγηση κ.λπ.). Στις 31 Δεκεμβρίου 2015, τα συνολικά ίδια κεφάλαια της εταιρείας ανέρχονταν σε 130,3 εκατ. ευρώ.

ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΣΤΑ ΧΡΌΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΊΣΗΣ Αξίζει να σημειωθεί ότι στα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης (2009-2015) το factoring κέρδισε σημαντικό έδαφος, αυξάνοντας τον συνολικό κύκλο εργασιών του (εγχώριο και διεθνές factoring) από τα 12,3 δισ. ευρώ, το 2009, στα 12,868 δισ. ευρώ, το 2014. Ως ποσοστό του ΑΕΠ, ο κύκλος εργασιών του factoring αυξήθηκε από το 5,3%, το 2009, στο 7,1%, το 2015. Η στροφή όλο και περισσότερων επιχειρήσεων στο factoring για την εξασφάλιση ρευστότητας σε περιβάλλον οικονομικής στενότητας, και με τον ιδιότυπο θεσμό των μεταχρονολογημένων επιταγών να πνέει τα λοίσθια, ήταν μια αναμενόμενη εξέλιξη, που

Οι εταιρείες factoring παρουσίασαν το 2016 κέρδη 54,8 εκατ. ευρώ, ελαφρώς αυξημένα έναντι αυτών του 2015 (52,8 εκατ. ευρώ), σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος.

Η Πειραιώς Factoring κατέγραψε το 2015 σημαντική αύξηση κατά 21% του κύκλου εργασιών, ο οποίος έφθασε το 1,6 δισ. ευρώ. ΧΡΗΜΑ 33

αφιέρωμα

~ FACTORING

Οι ανακατατάξεις στο λιανικό εμπόριο (Μαρινόπουλος, Βερόπουλος) έθεσαν το factoring μπροστά σε νέες προκλήσεις και δημιούργησαν επισφάλειες, ενώ προβλημάτισε η μείωση του τζίρου στο λιανεμπόριο.

είχε προβλεφθεί μάλιστα με μεγάλη ακρίβεια από τους αναλυτές της Εθνικής Τράπεζας, ήδη από το 2009, όταν είχαν εκτιμήσει ότι ο κύκλος εργασιών του factoring θα ανερχόταν από 5% σε 8% του ΑΕΠ τα επόμενα χρόνια. Στην ενδιαφέρουσα εκείνη ανάλυση τονιζόταν ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις είχαν συσσωρεύσει στα τέλη του 2008 μεταχρονολογημένες επιταγές ύψους 30 δισ. ευρώ και σημειωνόταν ότι η αξία των επιταγών (μεταχρονολογημένων και μη) που εκκαθαρίστηκαν μέσω ΔΙΑΣ ξεπέρασε τα 150 δισ. ευρώ το 2008. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αναλυτών της Εθνικής, οι υψηλές απαιτήσεις αντανακλούσαν εν μέρει την πρακτική των ελληνικών επιχειρήσεων να «δανείζονται» ρευστότητα μέσω με-

ταχρονολογημένων επιταγών και, υπό αυτήν την προοπτική, οι υπηρεσίες factoring θα μπορούσαν να υποκαταστήσουν τον θεσμό των μεταχρονολογημένων επιταγών, καλύπτοντας έτσι το κενό ρευστότητας και προσφέροντας στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις καλύτερη πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Παράλληλα, θα εξυγίαιναν το σύστημα συναλλαγών των επιχειρήσεων. Το factoring έχει μεγάλη χρησιμότητα ως χρηματοοικονομικό προϊόν που επιτρέπει στις επιχειρήσεις να μετασχηματίζουν τις απαιτήσεις τους σε ρευστότητα, αλλά υπάρχουν κι άλλοι, σημαντικοί λόγοι που εξηγούν την ανάπτυξή του τα τελευταία χρόνια: Δημιουργεί υψηλή πρόσθετη αξία στην αποτελεσματική διαχείριση των απαιτήσεων, συμβάλλει στην επίτευξη οικονομιών κλίμακας, γεγονός ιδιαίτερα ελκυστικό από την πλευρά του αγοραστή, επιτρέπει την αξιολόγηση των αγοραστών (από τον πράκτορα) με συνδυασμό χρηματοοικονομικών και συναλλακτικών κριτηρίων, βοηθά στη διαρκή ανακύκλωση των εκχωρημένων απαιτήσεων και παρέχει ικανοποιητική εξασφάλιση στην τράπεζα ή τον πράκτορα, δεδομένης της ταύτισης της εξασφάλισης με το μέσο αποπληρωμής. Η αποτελεσματική διαχείριση των απαιτήσεων αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την υγιή οικονομική κατάσταση μιας επιχείρησης. Οι απαιτήσεις είναι πιθανό να ενσωματώνουν κινδύνους, αλλά και ευκαιρίες, οι οποίες θα πρέπει να παρακολουθούνται συνεχώς και με μεγάλη προσοχή, κάτι που επιτυγχάνεται ευκολότερα με τη συνδρομή των εξειδικευμένων εταιρειών πρακτόρευσης απαιτήσεων.

ΤΙ ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΞΈΡΕΤΕ ΓΙΑ ΤΟ FACTORING

ο factoring απευθύνεται σε επιχειρήσεις που εμπορεύονται ή παράγουν αγαθά ή υπηρεσίες και πραγματοποιούν συναλλαγές με άλλες επιχειρήσεις (business to business) σε επαναληπτική βάση. Η τιμολόγηση των υπηρεσιών factoring έχει δύο σκέλη: α) την προμήθεια προεξόφλησης («έξοδα χρηματοδότησης» ή «έξοδα προεξόφλησης»), που υπολογίζεται επί του εκάστοτε υπολοίπου των προεξοφλημένων απαιτήσεων, και β) την προμήθεια διαχείρισης, που καλύπτει το κόστος της λογιστικής διαχείρισης, της είσπραξης και της ενδεχόμενης κάλυψης πιστωτικού κινδύνου. Υπολογίζεται επί του ύψους των εκχωρημένων απαιτήσεων και εξαρτάται από τον αριθμό των εκχωρημένων οφειλετών, τον αναλαμβανόμενο κίνδυνο, το πλήθος των τιμολογίων, τη

34 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

μέση αξία των τιμολογίων, τους όρους πληρωμών κ.ά. Η λειτουργία της πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων στην Ελλάδα βασίζεται στον νόμο 1905/90 και περιλαμβάνει τις ακόλουθες υπηρεσίες, ομαδοποιημένες σε δέσμες/προϊόντα: διαχείριση και λογιστική παρακολούθηση, είσπραξη απαιτήσεων, αξιολόγηση της φερεγγυότητας των οφειλετών, χρηματοδότηση με μορφή προκαταβολής προς τον προμηθευτή της αξίας των απαιτήσεων, κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου των οφειλετών. Η ομαδοποίηση των υπηρεσιών σε προϊόντα γίνεται ανάλογα με το αν οι εμπορικές συναλλαγές πραγματοποιούνται στην εγχώρια αγορά (εγχώριο factoring) ή στο εξωτερικό (εξαγωγικό factoring) και, ακολούθως, κατηγοριοποιούνται σε σχέση με το αν υπάρχει κάλυψη του πιστωτικού

κινδύνου (factoring χωρίς αναγωγή) ή όχι (factoring με αναγωγή). Ο factor αγοράζει τις απαιτήσεις (εισπρακτέα) του προμηθευτή, δηλαδή τα τιμολόγια επί πιστώσει, και από εκεί και πέρα διαχειρίζεται την πίστωση που έχει δοθεί στους αγοραστές-πελάτες ώς την τελική της είσπραξη, χορηγώντας άμεσα προκαταβολή (περίπου το 80%) επί της τιμολογιακής αξίας. Το factoring προσφέρει υπηρεσίες σε προμηθευτές που παράγουν και πωλούν αγαθά και υπηρεσίες στην εγχώρια και στις διεθνείς αγορές. Οι εταιρείες factoring προσφέρουν εξειδικευμένα προϊόντα factoring, δηλαδή εγχώριο, εξαγωγικό και εισαγωγικό, με επιμέρους διαφοροποιήσεις, που μπορεί να περιλαμβάνουν χρηματοδότηση, ασφάλιση, διαχείριση και είσπραξη απαιτήσεων.

Factoring:

Το χρηματοοικονομικό εργαλείο που υποστηρίζει την ανάπτυξη των επί πιστώσει πωλήσεων των επιχειρήσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό

ABC FACTORS

ο factoring, ως χρηματοοικονομικός θεσμός, έχει συμπληρώσει 22 χρόνια παρουσίας στην ελληνική αγορά, με συνεχή ετήσια ανάπτυξη. Ο συνολικός κύκλος εργασιών ανήλθε σε 13 δισ. ευρώ το 2014, ενώ την τελευταία διετία υπήρξε οριακή προσαρμογή μόλις -1,7%, λόγω των συνθηκών της αγοράς, στα 12,78 δισ. ευρώ και με διείσδυση στο 7,3% του ΑΕΠ της χώρας, βάσει στατιστικών στοιχείων του 2016 του EU Federation for Factoring and Commercial Finance. Καθ’ όλη την περίοδο της οικονομικής κρίσεως, το factoring αναδείχθηκε στο πλέον αποτελεσματικό χρηματοοικονομικό εργαλείο για όλες τις επιχειρήσεις, από μικρομεσαίες έως και πολυεθνικούς ομίλους, όσον αφορά στην εξυπηρέτηση των χρηματοδοτικών τους αναγκών. Το γεγονός ότι το factoring έχει στηρίξει τις επιχειρήσεις, τόσο στην προσπάθεια επιβίωσής τους σε μια αγορά με ελλιπή ρευστότητα και υφεσιακά χαρακτηριστικά όσο και στα σχέδια ανάπτυξής τους σε νέα προϊόντα και γεωγραφικές αγορές, ουσιαστικά, ως «προϊόν» έχει συμβάλει στην επιχειρηματική εξωστρέφεια και, κατ’ επέκταση, στην ανάκαμψη της οικονομίας. Τα πλεονεκτήματα των υπηρεσιών factoring έχουν εκτιμηθεί τόσο από τις επιχειρήσεις όσο και από το χρηματοπιστωτικό σύστημα, με τα κύρια οφέλη να συνοψίζονται στα ακόλουθα: 1. Στην παροχή ρευστότητας προς τις επιχειρήσεις, ιδιαίτερα προς εκείνες που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα, λόγω έλλειψης επαρκών εξασφαλίσεων, καθώς μέσω του factoring χρηματοδοτούν το συναλλακτικό τους κύκλωμα εκμεταλλευόμενες το «ενεργητικό» τους και συγκεκριμένα, τις εμπορικές τους απαιτήσεις προς εξασφάλιση άμεσα διαθέσιμου κεφαλαίου κίνησης. 2. Στην αρωγή προς τις επιχειρήσεις στην προσπάθειά τους για εξωστρέφεια, καθώς μέσω του εξαγωγικού factoring αποκτούν όχι μόνο έναν χρηματοδότη, αλλά κυρίως έναν συνεργάτη για τις πωλήσεις τους στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο ενός διεθνούς ανταγωνισμού επιχειρήσεων να πωλούν επί τη βάσει «ανοικτής πίστωσης», σε αντικατάσταση του guaranteed commercial credit, το factoring αποτελεί το μόνο χρηματοοικονομικό εργαλείο το οποίο προεξοφλεί άμεσα την «επί πιστώσει πώληση», εξασφαλίζοντας κεφάλαιο κίνησης, ενώ διασφαλίζει τον κίνδυνο της μη πληρωμής μέσω της ασφάλισης του πιστωτικού κινδύνου των αγοραστών.

της Μαρίας Μ. Ράικου Διευθύνουσας Συμβούλου και Γενικής Διευθύντριας της ABC Factors Πρακτορεία Επιχειρηματικών Απαιτήσεων ΑΕ 3. Στη σπουδαιότητα της υπηρεσίας reverse factoring, ιδιαίτερα προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν προμηθευτές μεγάλων αγοραστών, και μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η κάλυψη της χρηματοδότησης του κεφαλαίου κίνησής τους, κατά την περίοδο της εμπορικής πίστωσης, λόγω της καλής φερεγγυότητας των οφειλετών τους.

Η δυναμική παρουσία της ABC Factors Η πρωτοπόρος και ηγέτιδα εταιρεία στην αγορά ABC Factors, εταιρεία του ομίλου της Alpha Bank από το 1995, προσφέρει όλο το φάσμα υπηρεσιών εγχώριου και διεθνούς factoring με αναγωγή και χωρίς αναγωγή, reverse, διαχείριση και είσπραξη, καθώς και forfaiting, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις αγορές της Βουλγαρίας-Ρουμανίας και Κύπρου. Η εταιρεία αποτελεί μέλος των διεθνών οργανισμών FCI και ITFA και διαθέτει πρόσβαση σε ευρύτατο δίκτυο αντιπροσώπων, σε περισσότερες από 70 χώρες ανά τον κόσμο. Διαθέτει την ισχυρότερη κεφαλαιακή θέση στον κλάδο και σημαντική κερδοφορία, γεγονός που της επιτρέπει να παραμένει αξιόπιστος συνεργάτης για τους πελάτες της και πολύτιμος σύμβουλος στα αναπτυξιακά σχέδιά τους, ιδιαίτερα στις δύσκολες οικονομικές συνθήκες των τελευταίων ετών. Επίσης, η εταιρεία διαθέτει πολυετή εμπειρία συνεργασιών με εταιρείες από όλους τους κλάδους δραστηριοτήτων, έχοντας επιτύχει το 2016 κύκλο εργασιών άνω των 4,1 δισ. ευρώ. Επιπλέον, επενδύει διαρκώς σε σύγχρονα συστήματα πληροφορικής, τα οποία της επιτρέπουν να προσαρμόζει τις υπηρεσίες της στις εξελίξεις και τις ανάγκες της αγοράς, για τη βέλτιστη εξυπηρέτηση των πελατών της. Η εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία των στελεχών της εταιρείας τής επιτρέπει να παρέχει εξατομικευμένες υπηρεσίες προεξόφλησης, διαχείρισης και ασφάλισης εμπορικών απαιτήσεων στους πελάτες της, καθώς και τεχνικές χρηματοδότησης και ελαχιστοποίησης του πιστωτικού κινδύνου, οι οποίες βελτιστοποιούν τη διαχείριση του κεφαλαίου κίνησης και της ρευστότητας που επενδύουν οι πελάτες της στις συναλλαγές της εφοδιαστικής-εμπορικής τους αλυσίδας.

ΧΡΗΜΑ 35

άρθρο

ΤΙΤΛΟΠΟΊΗΣΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΏΝ ΟΦΕΙΛΏΝ

πό τα μέσα του 2010, όταν και άρμα «τιτλοποίησης» συντέλεσε ουσιαστικά χισε να εκδηλώνεται η κρίση στη στην ανάπτυξη του εταιρικού σχήματος δηχώρα μας, έχει παρατηρηθεί ραγδαία μιουργίας μιας επιχείρησης. αύξηση των φορολογικών βαρών τόσο των Ένα άλλο, απολύτως διαδεδομένο, παράδειγφυσικών όσο και των νομικών προσώπων. μα «τιτλοποίησης» είναι ο σχηματισμός τίτΤο γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη μείλων, π.χ. ομολόγων, από τραπεζικά δάνεια, τα ωση των ατομικών εισοδημάτων και, αντιοποία στη συνέχεια μεταπωλούνται. Με τον στοίχως, των εταιρικών εσόδων, οδήγησε τρόπο αυτό, μια τράπεζα δεν χρειάζεται να στην αύξηση των φορολογικών οφειλών. Το αναμένει την αποπληρωμή των αντίστοιχων κράτος, στην προσπάθεια του να περιορίσει δανείων, αλλά εισπράττει άμεσα την παρούτο συγκεκριμένο φαινόμενο, προχώρησε στη σα αξία (ή μικρότερη αυτής, ανάλογα με την Γράφουν Ιωάννης Παπαρσενίου κατάσταση) αυτών και, παράλληλα, μειώνει νομοθέτηση διαφόρων διατάξεων, με σκοπό Λεμονιά Χούπη MSc Αccounting MSc Accounting & να δώσει τη δυνατότητα ένταξης των οφει- & Finance Finance, Phd candidate τον κίνδυνο μη αποπληρωμής και, επομέλών σε διαδικασία «ρύθμισης». νως, την πιθανή ζημία της. Εκτός αυτών, πραγματοποιήθηκε πλήθος μεταρρυθμίσεων στη φορολογική νομοθεσία, χωρίς ωστόσο καμία από αυτές να αυξήΠροτεινόμενη διαδικασία σει την εισπραξιμότητα των οφειλών. Παρακολουθώντας κανείς τα μεγέθη των φόρων και των ταμειακών εισροών από φόρους αντι- Σε έρευνα του κατάλληλου τρόπου μείωσης του προαναφερόμενου λαμβάνεται την ύπαρξη μιας δυσανάλογης σχέσης, γεγονός που κινδύνου, δηλαδή της πιθανότητας μη αποπληρωμής ή καθυστέοδηγεί σε δυσοίωνες προβλέψεις για την ικανότητα της χώρας να ρησης του χρέους (που πηγάζει από τις φορολογικές υποχρεώσεις) εξυπηρετήσει τις ανάγκες της. Πολλές έρευνες, άρθρα και συζητή- των επιχειρήσεων προς το κράτος, η «τιτλοποποίηση» θα μπορούσεις επικεντρώθηκαν μέχρι τώρα στην επίλυση του προβλήματος, σε να φανεί πάρα πολύ αποτελεσματική. προτείνοντας νέους τρόπους φορολόγησης ή νέα είδη φόρων, χωΜε δεδομένο πως, αυτήν τη στιγμή, πλήθος ελληνικών επιχειρήρίς ωστόσο να φέρουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. σεων έχουν βεβαιωμένες οφειλές προς την εφορία, θα μπορούσαν Με το παρόν άρθρο παρουσιάζεται μια νέα μέθοδος, η οποία θα να εκδοθούν τίτλοι από πλευράς Ελληνικού Δημοσίου οι οποίοι θα μπορούσε να οδηγήσει στην αύξηση των ταμειακών εισροών του εμπεριείχαν τις οφειλές αυτές και θα πωλούνταν σε επενδυτές (ΈλΔημοσίου, όχι μέσω της περαιτέρω αύξησης φόρων και επομένως ληνες ή ξένους). Με τον τρόπο αυτό, το κράτος θα εισέπραττε άμεσα των οφειλών, αλλά από την «τιτλοποίηση» των τελευταίων. τις φορολογικές οφειλές, καθώς θα μεταβίβαζε τα δικαιώματα αποπληρωμής των οφειλών (με τη μορφή τίτλων) σε κάποιον τρίτο. Το βασικό νόημα της τιτλοποίησης Από τη στιγμή της διάθεσης των τίτλων θα έπαυε κάθε μορφής δικαίωμα ή αξίωση επί των οφειλών από το κράτος, αλλά παράλλη«Τιτλοποίηση», με την ευρύτερη έννοια, σημαίνει κάθε διαδικασία λα θα εξάλειφε και τον κίνδυνο μη αποπληρωμής ή καθυστέρησης, που μετατρέπει μια χρηματοοικονομική σχέση σε συναλλαγή. Η ο οποίος θα βαρύνει, πλέον, τον κάτοχο του εκάστοτε τίτλου. ιστορία της εξέλιξης της χρηματοοικονομικής και του εταιρικού δι- Για ποιον λόγο όμως κάποιος να αγοράσει έναν τέτοιο τίτλο; Ποιο καίου προσφέρει πολλά παραδείγματα, στα οποία οι σχέσεις έχουν το επενδυτικό ενδιαφέρον; Ποια απόδοση θα του απέδιδε; Με δεδομετατραπεί σε συναλλαγές. Στην πράξη, η μεγαλύτερη –και κατά μένο πως οι περισσότερες βεβαιωμένες οφειλές έχουν ενταχθεί σε πολύ μάλιστα– συμβολή του εταιρικού δικαίου στον κόσμο της κάποια ρύθμιση, η οποία περιλαμβάνει ένα μακροπρόθεσμο πλάνο χρηματοοικονομικής είναι η συνηθισμένη «μετοχή», η οποία πε- (δόσεων) αποπληρωμής των οφειλών (που εντάχθηκαν σε ρύθμιρικλείει τμηματική ιδιοκτησία μιας εταιρείας. Η ιδιοκτησία μιας ση), το κράτος θα μπορούσε να διαθέσει την οφειλή (μέσω της τιτεταιρείας είναι μια σχέση τροποποιημένη σε συναλλαγή με τη δη- λοποίησης) σε αξία μικρότερη από την πραγματική, με σκοπό να μιουργία μιας συνηθισμένης μετοχής. Αυτό το ιστορικό παράδειγ- έχει επενδυτικό ενδιαφέρον. Ειδικότερα, μια δίκαιη πρωτογενώς

36 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

τιμή θα ήταν η παρούσα αξία της οφειλής, δηλαδή η σημερινή (αν έστω σήμερα γινόταν η έκδοση) αξία των μελλοντικών πληρωμών, προεξοφλημένη με επιτόκιο ανάλογο αυτού των εντόκων γραμματίων του Ελληνικού Δημοσίου. Φυσικά, θα πρέπει να οριστεί ή να δημιουργηθεί ο φορέας (εντός Υπουργείου Οικονομικών) που θα αναλάβει την επιλογή των φορολογικών οφειλών, την πιθανή ομαδοποίηση αυτών, την έκδοση των τίτλων και τη διοργάνωση της διάθεσης αυτών (π.χ. με δημόσια εγγραφή, μέσω δημοπρασίας ή μέσω των τραπεζών). Η κάθε έκδοση (τίτλων) μπορεί να αφορά: α) οφειλές φυσικών ή νομικών προσώπων, β) φορολογικές οφειλές ορισμένης εταιρείας για συγκεκριμένο φορολογικό έτος, β) το σύνολο των οφειλών σε «ρύθμιση» μιας εταιρείας, γ) ομαδοποιημένες φορολογικές οφειλές πολλών εταιρειών, που πηγάζουν από το ίδιο φορολογικό αντικείμενο (π.χ. Ειδικός Φόρος Ακινήτων ή ΕΝΦΙΑ).

Παραδοχές - Προϋποθέσεις 1. Τα πρόσωπα και οι επιχειρήσεις ή εταιρείες των οποίων οι φορολογικές οφειλές θα υποστούν τιτλοποίηση θα πρέπει να μη βρίσκονται σε καθεστώς πτώχευσης-λύσης-χρεοκοπίας ή οποιασδήποτε άλλης οικονομικής κατάστασης η οποία μπορεί να οδηγήσει σε άμεση δυσμένεια της οντότητας. 2. Οι φορολογικές οφειλές που θα τιτλοποιηθούν θα πρέπει να είναι βεβαιωμένες, τα φορολογικά αντικείμενα που αφορούν να είναι ελεγμένα, να έχουν γίνει αποδεκτές από τις εταιρείες που αφορούν και, επομένως, να μη βρίσκονται σε αμφισβήτηση ή σε κάποιου είδους δικαστική διαδικασία. 3. Τα επιδεχόμενα τιτλοποίηση είδη φορολογικών οφειλών (όπως φόρος εισοδήματος, ΦΠΑ, ΕΦΑ, ΕΝΦΙΑ κ.λπ.) θα πρέπει να έχουν προκαθοριστεί. 4. Οι τίτλοι θα εκδίδονται από το Ελληνικό Δημόσιο, αλλά θα πρέπει να προκαθοριστεί αν θα εγγυάται ή όχι. 5. Καθορισμός δικαίου στο οποίο θα υπάγονται οι εκδοθέντες τίτλοι.

Παράδειγμα Έστω μια μεγάλη ανώνυμη βιομηχανική εταιρεία με έδρα τη Αθήνα έχει συνολικές οφειλές που προέκυψαν τα τρία τελευταία φορολογικά έτη και προέχονται από διαφορετικά φορολογικά αντικείμενα, συνολικού ύψους 500.000 ευρώ. Με δεδομένο πως η οφειλή είναι βεβαιωμένη και η εταιρεία την έχει αποδεχθεί και έχει προβεί σε ένταξη αυτής σε «ρύθμιση» με έναν μεγάλο αριθμό δόσεων και τελικό χρόνο ολοκλήρωσης αποπληρωμής μετά από δύο έτη. Σε αυτήν την περίπτωση, το κράτος θα μπορούσε να εκδώσει 500 τίτλους (οι οποίοι θα περιείχαν τα δικαιώματα είσπραξης της οφειλής) ονομαστικής αξίας 1.000 ευρώ, τους οποίους θα διέθετε σε πραγματική τιμή, π.χ. 950 ευρώ. Εφόσον, η ανωτέρω εταιρεία προέβαινε στην πλήρη αποπληρωμή της οφειλής, ο αγοραστής, στο τέλος, θα λάμβανε το ποσό των 1.000 ευρώ ανά τίτλο, δηλαδή θα είχε μια απόδοση της τάξης του 5,2%. Παράλληλα, το κράτος θα αποκτούσε άμεση ρευστότητα, ενώ θα έδινε ένα επιπλέον κίνητρο στην εταιρεία της οφειλής να προβεί η ίδια στην αγορά της έκδοσης, με σκοπό να επωφεληθεί από την προαναφερόμενη απόδοση (η οποία θα οδηγούσε ουσιαστικά στη μείωση της οφειλής της).

Προβλήματα Σίγουρα η περιγραφείσα διαδικασία θα αντιμετώπιζε κάποια προβλήματα στο ξεκίνημα της εφαρμογής της. Για παράδειγμα, σε περίπτωση μη αποπληρωμής της οφειλής μιας εταιρείας, της οποίας οι οφειλές έχουν ομαδοποιηθεί με ομοειδείς οφειλές άλλων εταιρειών και έχουν ενσωματωθεί σε τίτλους μίας έκδοσης, θα ήταν δύσκολη από μέρους του αγοραστή η δικαστική διεκδίκηση της αποπληρωμής. Επίσης, οι ξένοι επενδυτές οι οποίοι δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν την οικονομική κατάσταση των μικρομεσαίων ελληνικών επιχειρήσεων θα είναι διστακτικοί να προβούν σε αγορές τίτλων που

«Ο άνθρωπος που ανακάλυψε ότι ένα χρέος είναι ένα εμπόρευμα προς πώληση… έκανε την ανακάλυψη η οποία θα επηρεάσει τη μοίρα του ανθρώπινου είδους».

Henry Dunning McLeod αφορούν οφειλές τέτοιου είδους επιχειρήσεων. Οπότε, κρίνεται αναγκαία η αξιολόγηση της ικανότητας αποπληρωμής των εταιρειών από κάποιον φορέα ή από τους ήδη γνωστούς οίκους αξιολόγησης.

Πλεονεκτήματα-Οφέλη Κύριο πλεονέκτημα από την εφαρμογή της παραπάνω διαδικασίας θα ήταν η άμεση εισροή χρημάτων στα ελληνικά ταμεία, αν ληφθεί υπόψη πως οι φορολογικές οφειλές αυτήν τη στιγμή ανέρχονται σε αρκετά δισ. ευρώ. Το γεγονός αυτό, με τη σειρά του, θα οδηγούσε στην αντιστροφή ταμειακού ελλείμματος του κράτους σε ταμειακό πλεόνασμα, γεγονός που θα έδινε στο Δημόσιο τη δυνατότητα αποπληρωμής των δικών του οφειλών προς τις επιχειρήσεις και, επομένως, θα βελτιωνόταν και η δική τους ρευστότητα. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τα ποικίλα και αλυσιδωτά οφέλη που θα μπορούσε να έχει η εφαρμογή της τιτλοποίησης των φορολογικών οφειλών, τόσο στο κράτος όσο και στην υπόλοιπη οικονομία. Επίσης, σε περίπτωση αγοράς των τίτλων από ξένους επενδυτές, θα υπήρχε εισροή κεφαλαίων στη χώρα, γεγονός που θα βοηθούσε στην άμεση βελτίωση του Ισοζυγίου Πληρωμών της Ελλάδας. Το ύψος και η εξελικτική πορεία όλων των οικονομικών συναλλαγών που διατηρεί μια χώρα με άλλες χώρες του κόσμου καταγράφονται στον συγκεκριμένο δείκτη. Τέλος, δεν θα ήταν αδύνατη, σε περίπτωση επιτυχούς εφαρμογής της προτεινόμενης διαδικασίας, η επέκταση της τιτλοποίησης και σε άλλα είδη οφειλών, όπως οι ανείσπρακτες οφειλές των ταμείων κ.λπ. ΧΡΗΜΑ 37

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ: ΠΡΟΣΦΈΡΕΙ στην κοινωνία ΠΕΡΙΦΡΟΥΡΕΊ την κερδοφορία

38 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

~ αφιέρωμα

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Σήμερα, οι επιχειρήσεις καλούνται να λειτουργήσουν μέσα σε ευμετάβλητα πλαίσια και να εντείνουν τις προσπάθειές τους για διασφάλιση της βιωσιμότητάς τους

ερισσότερο από κάθε άλλη φορά, τα Ευρωπαϊκή Ένωση ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders), από τον Γιώργο όπως είναι οι εργαζόμενοι, οι τοπικές Σήμερα, ο θεσμός της εταιρικής ευθύνης προσδιορίζεται Καλούμενο κοινότητες, οι μη κυβερνητικές οργακαι με πολιτικές και δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, νώσεις κ.ά., απαιτούν από αυτές να λειτουρ- η οποία στοχεύει να του δώσει μεγαλύτερη πολιτική προβολή, να γούν με υπευθυνότητα και διαφάνεια, ενώ η ανάγκη για κερδοφο- επιβραβεύσει ευρωπαϊκές επιχειρήσεις για τις ενέργειές τους σε ρία και οικονομική ευρωστία παραμένει εξίσου ως προτεραιότητα. αυτόν τον τομέα και να ενθαρρύνει την ανάληψη μεγαλύτερων Ολοένα και περισσότερο, οι επιχειρήσεις –ανεξάρτητα από το μέγε- πρωτοβουλιών. Αναγνωρίζοντας ότι οι επιχειρήσεις έχουν πρωταθός τους– αναγνωρίζουν την αυξανόμενη σημασία της φήμης τους γωνιστικό ρόλο στην εταιρική κοινωνική ευθύνη, κατέληξε στο και των κινδύνων που την επηρεάζουν, ενώ αποδέχονται τη σημα- συμπέρασμα ότι μπορεί να επιτύχει καλύτερα τους στόχους της σε σία και τα οφέλη που προκύπτουν από την εφαρμογή υπεύθυνων συνεργασία με τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και έχει ήδη εξαγγείλει επιχειρηματικών πρακτικών. Δέχονται, δηλαδή, ότι η εφαρμογή την υποστήριξή της στη δημιουργία ευρωπαϊκής συμμαχίας για της υπευθυνότητά τους στην πράξη, που περιλαμβάνει τη σχέση την εταιρική κοινωνική ευθύνη. τους με τους εργαζομένους τους και την κοινότητα στην οποία λει- Έτσι, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχει ένα πλέγμα τουργούν, είναι πλέον πιο σημαντική από ό,τι στο παρελθόν. νόμων και κανόνων για την προστασία του περιβάλλοντος κατά τη Πολύ περισσότερο από την όποια ανταπόκρισή τους σε νομικά διαδικασία παραγωγής, που προστατεύει και προάγει την ανθρώπιπλαίσια και σε πιέσεις των καταναλωτών, ολοένα και περισσότερες νη αξιοπρέπεια. Αυτό το πλαίσιο αποτελεί μια βάση ώστε οι εταιεπιχειρήσεις εφαρμόζουν έναν νέο τρόπο διεξαγωγής των επιχει- ρείες να ξεκινούν από εκεί και να προχωρούν ένα βήμα μπροστά, ρηματικών τους συναλλαγών. Έναν τρόπο που προχωρά πέρα από υιοθετώντας έναν κώδικα δεοντολογίας που προάγει την ποιότητα τη φιλανθρωπία και την απλή δωρεά ή χορηγία του παρελθόντος ζωής, την εκπαίδευση και επιμόρφωση των εργαζομένων κ.λπ. και περιλαμβάνει ευθύνη για το περιβάλλον, εφαρμογή καλύτερων Ο όρος έχει πολύ στενή σχέση με την ηθική των επιχειρήσεων. Στα εργασιακών πρακτικών, φροντίδα για τις τοπικές κοινότητες και ελληνικά απαντάται επίσης ο όρος «επιχειρηματική κοινωνική αναγνώριση ότι η επιτυχία τους δεν εξαρτάται μόνο από την ποιό- ευθύνη». τητα ή την τιμή των προϊόντων τους, αλλά και από το πώς, συνολικά, αλληλοεπιδρούν με τα ενδιαφερόμενα μέρη τους, ως ζωντανά Διεθνής ορισμός κύτταρα ενός ευρύτερου συνόλου. Ο όρος «εταιρική κοινωνική ευθύνη» αναφέρεται στις ενέργειες Ο αντίστοιχος όρος στα αγγλικά είναι “Corporate Social των επιχειρήσεων που αποσκοπούν στη συμβολή για την αντιμε- Responsibility”. Στα αγγλικά, επίσης, υπάρχουν πολλοί όροι για τώπιση περιβαλλοντικών και κοινωνικών ζητημάτων. Συγκεκρι- να περιγράψουν την εταιρική κοινωνική ευθύνη, όπως Corporate μένα, οι επιχειρήσεις αποτελούν οντότητες οι οποίες είναι άρρηκτα Citizenship, Social Responsibility, Social Responsiveness, Corporate συνδεδεμένες με το κοινωνικό σύνολο μέσα στο οποίο δραστηριο- Responsibility κ.λπ. ποιούνται, επηρεάζοντας και επηρεαζόμενες από τα δεδομένα της εποχής και του χώρου δράσης τους. Οφείλουν, επομένως, να αναΚοινωνικό μάρκετινγκ γνωρίζουν την ευθύνη που τους αναλογεί απέναντι στην κοινωνία και το περιβάλλον. Να σέβονται, δηλαδή, τις αρχές και τις αξίες που Ο συγκεκριμένος όρος (της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης), χαρακτηρίζουν τον πολιτισμό μας (τον σεβασμό προς τον άνθρωπο πολλές φορές, είναι δυνατόν να συγχέεται με τον όρο «κοινωνι–την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την παροχή ίσων ευκαιριών, τον κό μάρκετινγκ». Και οι δύο όροι έχουν ως πεδίο αναφοράς περισεβασμό στο περιβάλλον που κληρονομήσαμε και τη βελτίωση του βαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα. Ωστόσο, ο όρος «κοινωνικό βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής). μάρκετινγκ» αποτελεί υποκατηγορία της εταιρικής κοινωνικής ευΧΡΗΜΑ 39

αφιέρωμα

~ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

Τα ενδιαφερόμενα μέρη αποτελούν το περιβάλλον (άμεσο και έμμεσο), το οποίο αλληλεπιδρά με την επιχείρηση και έχει ενδιαφέρον από τις δραστηριότητές της.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΑ ΜΕΡΗ

εταιρική κοινωνική ευθύνη ενδιαφέρει όλους μας, γιατί αντανακλά τις βασικές αρχές της κοινωνίας στην οποία θα θέλαμε να ζούμε.

Επιχειρήσεις θύνης και, πιο συγκεκριμένα, είδος πρωτοβουλίας-προγράμματος εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, με βασικότερο στόχο την προβολή της κοινωνικής δράσης της επιχείρησης. Η ευρύτερη έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης στοχεύει στο να διαμορφώσει το κλίμα στο οποίο οι επιχειρηματίες θα είναι σεβαστοί όχι μόνο επειδή παράγουν κέρδη, αλλά και για τη σωστή συνεισφορά τους και την ανταπόκρισή τους στις κοινωνικές προκλήσεις και ευαισθησίες τού «σήμερα» και τού «αύριο».

Μεγάλες ή μικρές, οι οποίες μέσα από το υπεύθυνο «επιχειρείν» μπορούν να βελτιώσουν την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική τους αποτελεσματικότητα, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να εντοπίζουν ποιες ομάδες ή ποια άτομα επηρεάζονται από τις δραστηριότητές τους, να οικοδομούν σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης με αυτούς, να διαβουλεύονται μαζί τους και να εξισορροπούν τις απαιτήσεις για τη δημιουργία δράσεων αμοιβαίου συμφέροντος.

Κατηγορίες εταιρικής κοινωνικής ευθύνης

Εργαζόμενοι

Η εταιρική κοινωνική ευθύνη μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε έξι (6) κατηγορίες, ανάλογα με τη φύση της ανάλογης πρωτοβουλίας-προγράμματος: Προώθηση Σκοπού, Μάρκετινγκ Σκοπού, Κοινωνικό Μάρκετινγκ, Εταιρική Φιλανθρωπία, Εταιρικός Εθελοντισμός, Κοινωνικά Υπεύθυνες Πρακτικές. Οι όροι αυτοί (εκτός του κοινωνικού μάρκετινγκ) δεν είναι ακόμη παγιωμένοι στην ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα, λόγω της σχετικής νεότητας του επιστημονικού αυτού αντικειμένου και της έλλειψης ζωηρού ενδιαφέροντος από τους Έλληνες ακαδημαϊκούς.

Διασφαλίζει ένα εργασιακό περιβάλλον δημιουργικό και ανταποδοτικό. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιχειρήσεις καλούνται να εφαρμόζουν ένα σύνολο στρατηγικών ενεργειών και πολιτικών ώστε να αποτελούν έναν προτιμητέο εργοδότη. Μερικές από αυτές τις ενέργειες είναι:

Θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών (Stakeholders) Υπάρχουν αρκετές θεωρίες σχετικά με την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Η πιο διαδεδομένη και απλή είναι η θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών ή εμπλεκόμενων μερών (οι όροι ακόμη δεν έχουν παγιωθεί στην Ελλάδα). Τα ενδιαφερόμενα μέρη αποτελούν το περιβάλλον (άμεσο και έμμεσο), το οποίο αλληλεπιδρά με την επιχείρηση και έχει ενδιαφέρον από τις δραστηριότητές της. (Ο αγγλικός όρος είναι “stakeholders”, δηλαδή αυτοί που κρατούν-έχουν ενδιαφέρον). Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι σε μια επιχείρηση είναι οι μέτοχοι, οι εργαζόμενοι, οι δανειστές-πιστωτές (τράπεζες). Έμμεσα ενδιαφερόμενοι είναι το κράτος, οι τοπικές κοινωνίες στις οποίες δραστηριοποιείται μια επιχείρηση, οι ομάδες πίεσης (pressure groups) π.χ. ακτιβιστές, διαδηλωτές κ.ά. Η θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών βοηθάει την επιχείρηση να λάβει υπόψη της όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη –τόσο άμεσα όσο και έμμεσα– και να ξεκινήσει μια ουσιώδη διαδικασία διαλόγου πριν καθορίσει το πρόγραμμα δράσης της όσον αφορά την εταιρική κοινωνική της ευθύνη. 40 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

~~ Η συνεχής και συστηματική ανάπτυξη των προσόντων και των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού τους, με στόχο την επαγγελματική και προσωπική εξέλιξή τους. ~~ Η αναγνώριση της διαφορετικότητας και η παροχή ίσων ευκαιριών, ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, εθνικότητα κ.λπ., και η διαχείριση των εργαζομένων χωρίς διακρίσεις. ~~ Η διασφάλιση και η συνεχής βελτίωση των συνθηκών υγείας και ασφάλειας. ~~ Η δημιουργία ευχάριστου εργασιακού περιβάλλοντος, στο οποίο υπάρχει ανοιχτή και ειλικρινής αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ διοίκησης και εργαζομένων. ~~ Η ισορροπία μεταξύ εργασιακής και προσωπικής ζωής και η εφαρμογή ελαστικού ωραρίου, με δυνατότητα εργασίας από το σπίτι κ.ά.

Καταναλωτές Όλο και περισσότερο ενδιαφέρονται για τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά «διαπιστευτήρια» των προϊόντων και υπηρεσιών που αγοράζουν. Οι πελάτες-καταναλωτές αποτελούν, συχνά, ισχυρό μοχλό πίεσης για την εφαρμογή, εκ μέρους των επιχειρήσεων, πρωτοβουλιών ΕΚΕ. Οι ετικέτες των προϊόντων και οι συνθήκες παραγωγής και εμπορίας τους παίζουν σημαντικό ρόλο και αποτελούν κριτήριο στην επιλογή τους εκ μέρους των καταναλωτών. Η διαφάνεια στις αγορές αποτελεί βασικό παράγοντα για τη συμ-

βολή των πελατών-καταναλωτών στη βιώσιμη ανάπτυξη επιχειρήσεων και κοινωνίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με: ~~ Διασφάλιση της πρόσβασής τους σε υπεύθυνες πληροφορίες που έχουν σχέση με τα προϊόντα, τον τρόπο παραγωγής τους κ.λπ. ~~ Ανάληψη δράσεων που θα εξηγούν στους πελάτες-καταναλωτές πώς θα πρέπει να ενεργούν στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης. ~~ Παραγωγή, διάθεση και προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών με τρόπο αποτελεσματικό, δεοντολογικό και φιλικό προς το περιβάλλον. ~~ Ανταπόκριση στις ανάγκες και επιθυμίες των πελατών με την προώθηση ασφαλών προϊόντων και υπηρεσιών, που έχουν άριστη ποιότητα, δεν περιέχουν επικίνδυνες ουσίες, είναι αξιόπιστα και υποστηρίζονται από διαδικασίες εξυπηρέτησης μετά την πώληση. ~~ Δίκαιη τιμολόγηση, με παράλληλη υποστήριξη όλων των μερών της μεταποιητικής και εφοδιαστικής αλυσίδας που συμμετέχει στη δημιουργία του προϊόντος ή της υπηρεσίας. ~~ Υπεύθυνη προώθηση και εφαρμογή κανόνων δεοντολογίας στις στρατηγικές μάρκετινγκ και διαφήμισης, με στόχο την τήρηση των δικαιωμάτων του καταναλωτή. ~~ Διαρκή διαβούλευση και ανταλλαγή απόψεων με τους πελάτες, με στόχο τη βελτίωση.

μπράξεων προς έναν κοινό στόχο. Η δημιουργία συνεργειών με διαφάνεια και συνεχή διάλογο αποτελεί επένδυση στην αξιοπιστία και την αμοιβαία εμπιστοσύνη και καλλιεργεί τις προϋποθέσεις για την ανεύρεση λύσεων που θα επιφέρουν οφέλη σε όλους.

Τοπικές κοινωνίες

Προμηθευτές

Θέλουν να γνωρίζουν ότι συνυπάρχουν με επιχειρήσεις και μοιράζονται τις ίδιες αξίες και τους ίδιους προβληματισμούς. Η συμβολή στις κοινωνίες αυτές μπορεί να εκφραστεί με δράσεις όπως:

Ιδιαίτερα εκείνους που περιλαμβάνονται στην εφοδιαστική αλυσίδα της. Οι υπεύθυνες επιχειρήσεις, κοινωνικά και περιβαλλοντικά, ενθαρρύνουν τους προμηθευτές και τους επιχειρηματικούς τους συνεργάτες να εφαρμόζουν και αυτοί βασικούς κανόνες κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης και επιλέγουν να συνεργάζονται με εκείνους που τηρούν κοινά αποδεκτά πρότυπα σε τομείς όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η υγεία και η ασφάλεια των εργαζομένων, η προστασία του περιβάλλοντος κ.ά. Με τον τρόπο αυτό μεταφέρεται η σχετική γνώση και εμπειρία και διαδίδεται η υπεύθυνη επιχειρηματική δραστηριότητα σε τοπικό επίπεδο.

~~ Οικονομική ανάπτυξη μέσω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. ~~ Συμβολή στη βελτίωση της ποιότητας ζωής μέσα από δράσεις που αναφέρονται στην εκπαίδευση, την υγεία και την περίθαλψη. ~~ Ενεργή συμμετοχή των εργαζομένων σε τοπικά εθελοντικά προγράμματα. ~~ Αγορές προϊόντων από τοπικούς προμηθευτές κ.ά.

Μη κυβερνητικές οργανώσεις Οι εκπρόσωποι της «Κοινωνίας των Πολιτών», οι οποίοι πρέπει να διαβουλεύονται με τις επιχειρήσεις για την αναζήτηση συPubli

Μέτοχοι και επενδυτές Επιθυμούν να διασφαλίσουν τις επενδύσεις τους σε μεσομακροπρόθεσμο επίπεδο και πιστεύουν ότι η υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά οδηγεί προς αυτήν την κατεύθυνση. ΧΡΗΜΑ 41

αφιέρωμα

~ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης δεν είναι καινούργια. Σύμφωνα με τον κλασικό οικονομολόγο Adam Smith, ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα υπάρχουν αναφορές για την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ), που όμως δεν θεωρούνταν ότι θα αποτελέσει σημαντικό θέμα μελέτης και συζήτησης. Εντούτοις, στις αρχές του 1930, ο Merrick Dodd και ο Adolf Berle υπογράμμισαν ότι η ΕΚΕ είναι σε θέση να θεωρηθεί μια υπηρεσία παρόμοια με έναν κερδοσκοπικό οργανισμό, η οποία θα επωφελείται από τη φήμη της και την αποδοχή των εργαζομένων, των πελατών και των ενδιαφερόμενων μερών της. Βέβαια, θεμελιωτής της έννοιας θεωρείται ο Bowen Howard, που, με το βιβλίο του “Social Responsibilities of the Businessman” (Bowen 1953), έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη της έννοιας της κοινωνικής υπευθυνότητας των επιχειρήσεων. Ο εννοιολογικός προσδιορισμός της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης ανήκει στον Keith Davis, καθώς πρώτος επιχείρησε να διατυπώσει κάποιους ορισμούς. Αξίζει να σημειωθεί πως, αρχικά (περίπου τη δεκαετία του ’50), η έννοια αναφερόταν με τον γενικότερο όρο της «κοινωνικής υπευθυνότητας» (Social Responsibility), αντί του σύγχρονου «εταιρική κοινωνική ευθύνη» (CSR-Corporate Social Responsibility). Σε διεθνές επίπεδο, το 1999 γίνεται, για πρώτη φορά, συζήτηση στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός για την πρωτοβουλία του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, Kofi Annan, περί κώδικα συμπε-

ριφοράς των επιχειρήσεων. Αυτή παρουσιάζεται, για πρώτη φορά, τον Ιούλιο του 2000 σε 50 πολυεθνικές επιχειρήσεις και επιλεγμένες μη κυβερνητικές οργανώσεις στη Νέα Υόρκη και συντάσσεται έτσι το «Οικουμενικό Σύμφωνο» (Global Compact). Στο πλαίσιο του κώδικα αυτού περιλαμβάνονται οι δέκα αρχές των Ηνωμένων Εθνών περί σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, των εργασιακών δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Οι επιχειρήσεις, την εποχή εκείνη, έγιναν αντικείμενα επιθέσεων, λόγω του μεγάλου μεγέθους τους, της ισχύος τους και των αντικοινωνικών και ανταγωνιστικών τους πρακτικών. Οι πολέμιοι προσπάθησαν να χαλιναγωγήσουν την επιχειρησιακή δύναμη μέσω νόμων, τραπεζικών ρυθμίσεων και προστατευτικής νομοθεσίας για τον καταναλωτή. Τότε είναι που προβάλλεται από ορισμένα στελέχη επιχειρήσεων η ιδέα της αξιοποίησης της ισχύος της επιχείρησης για κοινωνικούς και εθελοντικούς σκοπούς, πέρα από την επίτευξη κερδών. Χαρακτηριστικά, αναφέρεται ότι «... ανώτερα αμερικανικά στελέχη μετακινήθηκαν από την άρνηση της δύναμης στην άρνηση του εγωισμού...». Γενικά, οι ηγέτες των επιχειρήσεων της εποχής εκείνης πίστεψαν ότι η επιχείρηση είχε μια ευθύνη απέναντι στην κοινωνία, η οποία ξεπερνούσε –ή τουλάχιστον συμβάδιζε– με τις προσπάθειές τους να πραγματοποιήσουν κέρδη. Ως αποτέλεσμα αυτών των πρώιμων ιδεών για τον διευρυμένο ρόλο της επιχείρησης στην κοινωνία, διατυπώθηκαν δύο γενικές αρχές, οι οποίες διαμόρφωσαν την επιχειρησιακή σκέψη αναφορικά με την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και αποτελούν τα θεμέλια της σύγχρονης ιδεολογίας σχετικά με την εταιρική κοινωνική ευθύνη:

Σε διεθνές επίπεδο, το 1999 γίνεται για πρώτη φορά συζήτηση στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός για την πρωτοβουλία του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, Kofi Annan, περί κώδικα συμπεριφοράς των επιχειρήσεων.

42 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

A new Market is Developing

µòåÝôå ôá ðÀîôá çéá ôïî åêïðìéóíÞ áðïõÜëè÷ ëáé ôèî ïòçÀîöóè ôè÷ ¶æïäéáóôéëÜ÷ °ìùóÝäá÷

¶êïðìéóíÞ÷ °ðïõÜëè÷ ÆåøîïìïçÝå÷ & ¦ìèòïæïòéëÜ ËðèòåóÝå÷ Logistics ¶ðáççåìíáôéëÀ ÃøÜíáôá

Μια »åçÀìè και ªàçøòïîè äéïòçÀîöóè με óùííåôïøÛ÷ από όλη την ¶ùòñðè ÌÃÄ¸¡Ã¹ ¶¦¹ºÃ¹Á¿Á¹°ª

VAN & BUS

MAGAZINE

ΧΡΗΜΑ 43

αφιέρωμα

~ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ (STEWARDSHIP PRINCIPLE):

ιδέα αυτή αναφέρεται στη δράση των στελεχών με βάση το συμφέρον όλων των μελών της οικογένειας που επηρεάζονται από τις αποφάσεις και τις πολιτικές της επιχείρησης. Με άλλα λόγια, η αρχή τού να συμπεριφέρνονται ως κοινωνικοί θεματοφύλακες, διαχειριστές ή φροντιστές του κοινωνικού συμφέροντος. Έτσι, ένας σημαντικός βαθμός κοινωνικής ευθύνης περνά μέσα στη λήψη επιχειρησιακών αποφάσεων. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε συνέδριο στο Λονδίνο, το 1995, επί προεδρίας του J. Delors, υπογράφηκε η «Ευρωπαϊκή Διακήρυξη των Επιχειρήσεων κατά του Κοινωνικού Αποκλεισμού», με στόχο την ανεύρεση τρόπων για την προαγωγή της κοινωνικής τους υπευθυνότητας. Έτσι, το 1996, δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Κοινωνική Συνοχή (European Business Network for Social Cohesion–EBNSC), με έδρα τις Βρυξέλλες. Πλέον, ονομάζεται CSR Europe. Το 1997, στο Λουξεμβούργο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναλαμβάνει μια συντονισμένη στρατηγική για την απασχόληση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Το 1998, ιδρύεται από την κυβέρνηση της Δανίας το Copenhagen Center, μια αυτόνομη οργάνωση, με σκοπό να ενθαρρύνει τις εθελοντικές συμπράξεις μεταξύ κυβερνήσεων και επιχειρήσεων για την προώθηση θεμάτων κοινωνικής ευθύνης. Το 2000, στη Σύνοδο Κορυφής στη Λισαβόνα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί τους επιχειρηματίες να αναλάβουν τον κοινωνικό τους ρόλο και θέτει ως στόχο να γίνει η Ευρώπη η ανταγωνιστικότερη οικονομία, ικανή για βιώσιμη ανάπτυξη. Επίσης, το ίδιο έτος δημιουργείται στη Βρετανία υπουργείο ειδικά για ΕΚΕ.

O όρος «εταιρική κοινωνική ευθύνη» αναφέρεται στις ενέργειες των επιχειρήσεων που αποσκοπούν στη συμβολή για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών και κοινωνικών ζητημάτων.

44 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

Τον Ιούλιο του 2001, η Ελληνίδα επίτροπος για τις Κοινωνικές Υποθέσεις, Άννα Διαμαντοπούλου, παρουσιάζει την Πράσινη Βίβλο «για την προώθηση ενός ευρωπαϊκού πλαισίου για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη». Το 2002, δημοσιεύεται η ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την ΕΚΕ και αναφέρονται τα αποτελέσματα του δημόσιου διαλόγου, ο οποίος ξεκίνησε λόγω της Πράσινης Βίβλου. Επίσης, γίνεται μια διεθνής και πολυμερής προσπάθεια δημιουργίας ενός πλαισίου εθελούσιας αναφοράς (Global Reporting Initiative, GRI) για τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της επιχειρηματικής λειτουργίας, με σκοπό τη δημοσιοποίηση στοιχείων κοινωνικού απολογισμού. Συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 2000, το GRI δημοσίευσε για πρώτη φορά κατευθυντήριες γραμμές για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Στον ελληνικό χώρο, ιδιαίτερες πρωτοβουλίες για την υιοθέτηση και την ανάπτυξη της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης από τις επιχειρήσεις έχει αναλάβει ο Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών (ΣΕΒ). Σύμφωνα με τον ΣΕΒ, η εταιρική κοινωνική ευθύνη είναι «η οικειοθελής δέσμευση των επιχειρήσεων για ένταξη στις επιχειρηματικές τους πρακτικές κοινωνικών και περιβαλλοντικών δράσεων, που είναι πέρα από όσα επιβάλλονται από τη νομοθεσία και έχουν σχέση με όλους όσοι άμεσα ή έμμεσα επηρεάζονται από τις δραστηριότητές τους». Το 2005, ο ΣΕΒ έκδωσε τη «Χάρτα των Δικαιωμάτων και Υποχρεώσεων των Επιχειρήσεων», η οποία συνιστά ένα κείμενο αρχών και αξιών. Παράλληλα με τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει ο ΣΕΒ, υπάρχει και λειτουργεί το Ελληνικό Δίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, το οποίο έχει ως βασικό του στόχο τη διάδοση της έννοιας της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης στον ελληνικό επιχειρηματικό κόσμο μέσω της εκπόνησης μελετών, δράσεων και ενεργειών που στοχεύουν στην εδραίωσή της. Πρόσφατη, επίσης, εξέλιξη στον ελληνικό χώρο αποτελεί και η ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής. Στόχος του ινστιτούτου είναι η προώθηση των αρχών της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, της Επιχειρηματικής Ηθικής και της Εταιρικής Διακυβέρνησης, μέσα από την υποστήριξη των ελληνικών επιχειρήσεων στην υιοθέτηση ενός νέου τρόπου διοίκησης, που θα προσβλέπει στην αύξηση της γνώσης και της ενημέρωσης σε θέματα επιχειρησιακής ηθικής (European Business Ethics Network, 2013).

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΓΑΘΟΕΡΓΙΑΣ (CHARITY PRINCIPLE)

ύμφωνα με αυτήν την αρχή, η επιχείρηση έχει καθήκον να παρέχει εθελοντική βοήθεια και υποστήριξη σε άτομα και κοινωνικές ομάδες σε δυσμενή θέση, καθώς και σε οργανισμούς που παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες. Μια πιο σύγχρονη μορφή αποτελεί η επιχειρησιακή φιλανθρωπία (corporate philanthropy), που αφορά δωρεές και εισφορές, συνήθως από κέρδη προ φόρων, προς όφελος μη κερδοσκοπικών οργανισμών με κοινωνική δράση. Επίσης, παρατηρείται και η ανάπτυξη εθελοντικών δράσεων, με σκοπό την προώθηση του κοινωνικού συμφέροντος.

regional country partner

Are you ready to meet the European Crowd Experts?

Athens, Greece will be the hosting city for Europeans leading gathering of great minds to discuss crowd-based disruption as well as the present and future eﬀects on businesses, states and its people. Let’s talk about crowdsourcing, crowdfunding, crowdinnovation.

21.09.17 | ATHENS crowdpolicy.com

@CrowdDialogEU

crowddialog.eu

ΧΡΗΜΑ 45

αφιέρωμα

~ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΚΕ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ COSTA NAVARINO: Νέες δραστηριότητες για παιδιά Η Costa Navarino παρουσιάζει δύο νέες δραστηριότητες, ειδικά σχεδιασμένες για παιδιά από 4 έως 11 ετών. Φέτος, οι «Μικροί Αρχαιολόγοι» και οι «Μικροί κηπουροί» θα ενθαρρύνουν τα παιδιά να ανακαλύψουν την πλούσια ιστορία και φύση της Μεσσηνίας. Οι μικροί επισκέπτες ανακαλύπτουν τον συναρπαστικό κόσμο της αρχαιολογίας και γίνονται «Μικροί Αρχαιολόγοι», γνωρίζοντας την αρχαία ελληνική ιστορία. Με την καθοδήγηση εκπαιδευμένου προσωπικού, τα παιδιά μαθαίνουν με ευχάριστο και εκπαιδευτικό τρόπο πώς να αναγνωρίζουν κρυμμένα αντικείμενα, παίρνοντας ως παράδειγμα τις διαδικασίες που ακολουθούν οι αρχαιολόγοι στις ανασκαφές. Σε αυτήν τη δραστηριότητα, τα παιδιά μαθαίνουν επίσης τα μυστικά της προϊστορικής περιόδου, όπως το πώς μπορούν να αποκωδικοποιούν μηνύματα και να δημιουργούν τις δικές τους πινακίδες Γραμμικής Β’ Γραφής, που στη συνέχεια παίρνουν μαζί τους ως ένα ενθύμιο αυτής της πρώτης επαφής με την αρχαιολογία. Η Μεσσηνία είναι μια περιοχή όπου τα παιδιά μπορούν να εξερευνήσουν και να εμπνευστούν από την Ιστορία 4.500 χρόνων. Οι εμβληματικοί αρχαιολογικοί χώροι, όπως η αρχαία Μεσσήνη, το ανάκτορο του Νέστορα, οι ναοί της Κλασικής Εποχής, οι βυζαντινές εκκλησίες και τα μεσαιωνικά κάστρα, όπως και τα αρχαιολογικά της μουσεία, αποτελούν το κατάλληλο περιβάλλον που θα τους προσφέρει νέα, δημιουργικά ερεθίσματα. Ένα ξεχωριστό ταξίδι στη φύση περιμένει τους «Μικρούς Κηπουρούς»: έρχονται σε επαφή με τον φυσικό πλούτο, φυτεύουν τους δικούς τους σπόρους και συλλέγουν εποχικά φρούτα και λαχανικά, μαθαίνοντας για τις ποικιλίες τους αλλά και για τις γαστρονομικές παραδόσεις της περιοχής. Σε έναν λαχανόκηπο φτιαγμένο ειδικά για τα παιδιά, όχι μόνο θα παίξουν με τη γη, αλλά θα απολαύσουν και τους καρπούς της, προετοιμάζοντας το γεύμα τους με τη βοήθεια και την επίβλεψη των σεφ. Οι καινούργιες δραστηριότητες για παιδιά συμπληρώνουν τις πολυποίκιλες δράσεις της Costa Navarino για τους επισκέπτες της, με στόχο να γνωρίσουν την πλούσια φύση και ιστορία της περιοχής και να ενισχύσουν την περιβαλλοντική τους ευαισθητοποίηση. Σε συνεργασία με το Ίδρυμα «Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου», η Costa Navarino στηρίζει τους τοπικούς παραγωγούς και την αναβίωση τοπικών ποικιλιών και γεύσεων, προκειμένου να τις γνωρίσουν και οι μελλοντικές γενιές. Παράλληλα, με τη σειρά προϊόντων Navarino Icons οι επισκέπτες μπορούν να πάρουν μαζί τους, σε κάθε γωνιά του κόσμου, τις γεύσεις της Ελλάδας και της Μεσσηνίας, για να τις εντάξουν στη διατροφή τους. Οι δραστηριότητες και οι ειδικά σχεδιασμένες εγκαταστάσεις για παιδιά, η ποικιλία δραστηριοτήτων και αθλημάτων καθιστούν την Costa Navarino ένα ξεχωριστό οικογενειακό προορισμό, σε συνδυασμό με τη διαμονή στα Family Suites του ξενοδοχείου The Westin Resort Costa Navarino. 46 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ: Δωρεά πυροσβεστικού στον Δήμο Χίου Στη δωρεά ενός πυροσβεστικού οχήματος στον Δήμο Χίου προέβη η ΔΕΗ Ανανεώσιμες ΑΕ. Πρόκειται για ένα πλήρως εξοπλισμένο Nissan Navara 4Χ4, με αυτόνομο πυροσβεστικό συγκρότημα, το οποίο θα παραληφθεί και επίσημα από την Οικονομική Επιτροπή του Δήμου Χίου την Τετάρτη 19 Ιουλίου 2017. Έδρα του πυροσβεστικού οχήματος θα είναι η Βολισσός. Στη συνέχεια, ο Δήμος Χίου θα μεριμνήσει για τη μεταβίβαση του οχήματος και για τις πινακίδες του. Ο διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΗ Ανανεώσιμες, Ηλίας Μοναχολιάς, δήλωσε: «Η δωρεά του πυροσβεστικού οχήματος στον Δήμο Χίου εκφράζει την επιθυμία της εταιρείας να συμβάλει, στην πράξη, στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των περιουσιών των κατοίκων της Χίου». Ο δήμαρχος Χίου, Εμμανουήλ Βουρνούς, δήλωσε ικανοποιημένος που η ΔΕΗ Ανανεώσιμες, στο πλαίσιο της εταιρικής ευθύνης, προχώρησε στη δωρεά του πυροσβεστικού οχήματος στον Δήμο Χίου για τη ΔΕ Αμανής και ευελπιστεί σε μια ευρύτερη συνεργασία στο μέλλον.

ΟΜΙΛΟΣ ΥΓΕΙΑ: Ταξίδι αλληλεγγύης σε Τήλο και Νίσυρο Ένα ταξίδι αλληλεγγύης και προσφοράς γεμάτο ΥΓΕΙΑ πραγματοποιήθηκε από τις 6 έως τις 9 Ιουλίου στην Τήλο και τη Νίσυρο, στο πλαίσιο της έβδομης, κατά σειρά, δράσης του προγράμματος εταιρικής υπευθυνότητας του Ομίλου ΥΓΕΙΑ «Ταξιδεύουμε για την ΥΓΕΙΑ». Ομάδα 60 εθελοντών, που αποτελούνταν από γιατρούς, νοσηλευτικό, τεχνικό και διοικητικό προσωπικό του ομίλου, προσέφερε δωρεάν υπηρεσίες υγείας στους κατοίκους των δύο αυτών απομακρυσμένων νησιών. Τόσο οι κάτοικοι της Τήλου όσο και της Νισύρου υποδέχθηκαν με συγκίνηση αυτήν τη δράση, ενώ παράλληλα δήλωσαν ενθουσιασμένοι για το επίπεδο της εξυπηρέτησης, τη φιλική προσέγγιση και την άψογη οργάνωση. Οι εξετάσεις διενεργήθηκαν στα δημοτικά σχολεία των ακριτικών νησιών, τα οποία κυριολεκτικά θύμιζαν τα εξωτερικά ιατρεία του Ομίλου ΥΓΕΙΑ, ο οποίος με δικά του έξοδα ανέλαβε το στήσιμο της απαραίτητης υποδομής, ώστε οι κάτοικοι να εξεταστούν με ασφάλεια και ταχύτητα. Σημείο αναφοράς στην Τήλο αποτέλεσε το επείγον περιστατικό μιας εγκύου παραθερίστριας από το Ισραήλ, της οποίας η έγκαιρη διάγνωση της σοβαρότητας του προβλήματος, από τους γυναικολόγους που συμμετείχαν στην εξόρμηση, της έσωσε τη ζωή.

HSBC: Στήριξε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα “JA More than Money” Η HSBC χορήγησε και πραγματοποίησε, για ένατη συνεχή ακαδημαϊκή χρονιά, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα “Junior Achievement More than Money”, το οποίο διδάσκει, μέσα από τη διαδικασία του

παιχνιδιού, σε παιδιά της Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού βασικές οικονομικές και επιχειρηματικές δεξιότητες. Συνολικά, κατά το έτος 20162017, συμμετείχαν στο πρόγραμμα 1.059 μαθητές από 15 σχολεία στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και τα Ιωάννινα. Το παγκόσμιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ομίλου της HSBC και του εκπαιδευτικού μη κερδοσκοπικού οργανισμού Junior Achievement “JA More than Money” (Ξοδεύοντας έξυπνα), που πραγματοποιείται σε 28 χώρες, σκοπεύει να εξοικειώσει τους μαθητές με τις έννοιες της επιχειρηματικότητας και της διαχείρισης χρημάτων. Ταυτόχρονα, παρουσιάζει πιθανές επιλογές επαγγελματικού προσανατολισμού μέσα από διαδραστικές δραστηριότητες. Στην Ελλάδα, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία πραγματοποιείται από το Σωματείο Επιχειρηματικότητας Νέων/Junior Achievement Greece (ΣΕΝ /JA Greece) σε συνεργασία με την HSBC από το 2008. Το πρόγραμμα εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο των προγραμμάτων «Αγωγής Σταδιοδρομίας» του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων. Φέτος, οι εργαζόμενοι της HSBC, οι οποίοι προσφέρθηκαν εθελοντικά να επισκεφθούν σχολεία, αφιέρωσαν στους μαθητές 6 ώρες ο καθένας, διδάσκοντάς τους το υλικό του προγράμματος, το οποίο περιλαμβάνει όρους όπως: έσοδα, έξοδα, αποταμίευση, κατάθεση, επιτόκιο, εισόδημα, επιχείρηση, επιχειρηματίας, εργαζόμενος, διαφήμιση, επαγγελματική δεοντολογία, επιχειρηματικό πλάνο, καταναλωτής κ.ά. Το πρόγραμμα “JA More Than Money” πραγματοποιήθηκε από τον Οκτώβριο του 2016 έως τον Ιούνιο του 2017. Ο Steve Banner, chief executive officer της HSBC Ελλάδας, δήλωσε: «Η κατάρτιση πάνω στις βασικές αρχές των οικονομικών και της επιχειρηματικότητας είναι ένας σημαντικός παράγοντας ευημερίας. Σε αυτό το πλαίσιο, είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που και φέτος υποστηρίξαμε τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους μου που αφιέρωσαν χρόνο και ενέργεια στο εκπαιδευτικό αυτό πρόγραμμα. Είναι πολύ σημαντικό ότι, φέτος, καταφέραμε να φτάσει το πρόγραμμα αυτό σε 4 πόλεις, και όχι μόνο στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη». Ο Αργύρης Τζικόπουλος, γενικός διευθυντής του ΣΕΝ/JA Greece, δήλωσε: «Για άλλη μια χρονιά, διαπιστώσαμε τον μεγάλο ενθουσιασμό αλλά και το ενδιαφέρον που προκάλεσε το πρόγραμμα στους μαθητές για έννοιες και ζητήματα οικονομικού αλφαβητισμού, με τα οποία πλέον είναι απαραίτητο να είναι εξοικειωμένοι, ήδη από τις ηλικίες του Δημοτικού. Όλο αυτό το εγχείρημα δεν θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί χωρίς την πολύτιμη συμβολή των εθελοντών της HSBC, που και φέτος προσέφεραν απλόχερα τον χρόνο, την εμπειρία, τις γνώσεις και τη θετική τους διάθεση».

ΧΗΤΟΣ ΑΒΕΕ: 7 χρόνια ZAGORI Mountain Running Με 2.500 συμμετοχές από την Ελλάδα και από περίπου 35 χώρες του εξωτερικού ολοκληρώθηκε το 7ο Zagori Mountain Running, στο Τσεπέλοβο και τους Κήπους Ζαγορίου. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη γιορτή αγωνιστικού και μαζικού αθλητισμού, που καταφέρνει κάθε χρόνο, μέσα στο καλοκαίρι, να πλημμυρίζει τα βουνά και τα μονοπάτια των Ζαγοροχωρίων με αθλητές, επισκέπτες,

μικρά και μεγάλα παιδιά. Οι πανέμορφες διαδρομές των TeRA 80 km, Marathon 44 km, Half Marathon 21 km και Entry Race 10 km έδωσαν και πάλι απίθανες φωτογραφικές λήψεις και χάρισαν στους δρομείς μοναδικές εμπειρίες. Το φυσικό μεταλλικό νερό ΖΑΓΟΡΙ συμμετείχε με την ομάδα “ZAGORI, the Ultra running team”, με εργαζομένους της εταιρείας ΧΗΤΟΣ ΑΒΕΕ. Δυναμικό «παρών» έδωσαν και οι νεαρότεροι δρομείς, οι οποίοι συμμετείχαν στο Zagoraki Race 1 km, έχοντας κάνει προθέρμανση… με συνοδεία μουσικής και την καθοδήγηση γυμναστών. Σημαντική καινοτομία της διοργάνωσης το μοναδικό, παγκοσμίως, Κινητό Ολοκληρωμένο Κέντρο Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης, που είναι ενεργειακά αυτόνομο και λειτουργεί παίρνοντας ενέργεια από τον ήλιο με χρήση φωτοβολταϊκών πάνελς. Το φυσικό μεταλλικό νερό ΖΑΓΟΡΙ, σε συνεργασία με το εθνικό συλλογικό σύστημα «Ανταποδοτική Ανακύκλωση», έφεραν αυτή τη φορητή μονάδα ανακύκλωσης από την Αθήνα στο Τσεπέλοβο και, στη συνέχεια, στους Κήπους, με στόχο την ανακύκλωση όλων των πλαστικών, γυάλινων και μεταλλικών συσκευασιών. Με το μήνυμα «Αγαπώ και Σέβομαι το Βουνό» οι εθελοντές της διοργάνωσης καλούσαν τον κόσμο να ανακυκλώσει και, παράλληλα, να συμμετάσχει σε κλήρωση με δώρα. Ο στόχος επετεύχθη, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του 7ου Zagori Mountain Running ήταν μηδενικό. Διοργανωτές, αθλητές, εθελοντές, επισκέπτες, χορηγοί, όλοι μας δώσαμε ραντεβού για του χρόνου, στον Τόπο Πίσω από το Βουνό!

UBER και HELLAS DIRECT Ενώνουν τις δυνάμεις τους για καλύτερους δρόμους Η Hellas Direct και η Uber ενώνουν τις δυνάμεις τους δίνοντας λύσεις για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το οδικό δίκτυο στην Ελλάδα. Μέσα από τη σελίδα www.thesaferoadsproject.gr, την οποία δημιούργησαν οι δύο εταιρείες, οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα με απλό και χρηστικό τρόπο να αναφέρουν προβλήματα που διαπιστώνουν στο οδικό δίκτυο του Νομού Αττικής. Η πρωτοβουλία ξεκίνησε πιλοτικά από τον Δήμο Πειραιά και θα επεκταθεί σε περισσότερους δήμους του λεκανοπεδίου Αττικής. Σε πρώτο στάδιο, τα προβλήματα που θα κληθούν να αντιμετωπιστούν αφορούν στις ειδικές διαγραμμίσεις των δρόμων, περιλαμβανομένων και των διαβάσεων. Σε επόμενο στάδιο, θα προχωρήσει και η επιδιόρθωση κακοτεχνιών από τα αρμόδια συνεργεία. Υπεύθυνες για τη διευθέτηση των προβλημάτων θα είναι οι αρμόδιες υπηρεσίες των δήμων. Η πρωτοβουλία αυτή δεν έρχεται σε καμία περίπτωση να αντικαταστήσει τον ρόλο είτε του κράτους είτε της δημοτικής αρχής. Πρόκειται για μια ενέργεια ανάδειξης και οικονομικής στήριξης της προσπάθειας για καλύτερο οδικό δίκτυο, παρέχοντας περισσότερη ασφάλεια στη μετακίνηση των πολιτών. Η καταγραφή των προβλημάτων διαγράμμισης ή κακοτεχνιών θα μπορεί να γίνεται και μέσω της εφαρμογής της Uber, η οποία είναι διαθέσιμη σε iOS, Android και Windows. Η Uber και η Hellas Direct, με αρωγούς τους κατοίκους της ΑτΧΡΗΜΑ 47

αφιέρωμα

~ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

τικής, σκοπεύουν να εντοπίσουν όσο το δυνατόν περισσότερες κακοτεχνίες στους δρόμους, και με τη βοήθεια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης να τις επιδιορθώσουν, επενδύοντας σε ένα καλύτερο και περισσότερο ασφαλές οδικό δίκτυο.

CRETA MARIS: Διάκριση από το TripAdvisor Το Creta Maris Beach Resort απέσπασε το βραβείο «Πράσινος Ηγέτης με Πλατινένιο επίπεδο» του TripAdvisor. Μια σημαντική διάκριση, με άκρως πράσινο χαρακτήρα και ιδιαίτερη αξία, που έρχεται από το πρόγραμμα Πράσινοι Ηγέτες™ του TripAdvisor, η οποία επιβεβαιώνει, για μία ακόμη φορά, την υψηλή συνεισφορά του ξενοδοχείου στην προστασία του περιβάλλοντος, αναδεικνύοντας το πρόγραμμα αειφορίας του. Το πρόγραμμα αειφορίας του ξενοδοχείου αποτελεί τον βασικό πυλώνα της λειτουργίας του. Βάσει αυτού, το ξενοδοχείο σχεδιάζει και υλοποιεί όλες τις ετήσιες δράσεις και ενέργειές του, πετυχαίνοντας καλύτερες συνθήκες εργασίας, παροχή βελτιωμένων υπηρεσιών φιλοξενίας, προστασία του περιβάλλοντος, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα οικολογικής φύσεως αλλά και τη μέγιστη δυνατή βιώσιμη λειτουργία του. Το βραβείο «Πράσινος Ηγέτης με Πλατινένιο επίπεδο» του Creta Maris Beach Resort αποτελεί το «χρυσό μετάλλιο» του προγράμματος «Πράσινοι Ηγέτες» και αποδεικνύει πως το ξενοδοχείο δεσμεύεται να λειτουργεί με βάση την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και συμμορφώνεται πλήρως με μια σειρά περιβαλλοντικών προτύπων που έχουν καθοριστεί για το TripAdvisor από μια κορυφαία συμβουλευτική εταιρεία στα θέματα του περιβάλλοντος. Το πρόγραμμα «Πράσινοι Ηγέτες» του TripAdvisor σχεδιάστηκε μεταξύ άλλων περιβαλλοντολογικών οργανισμών σε συνεννόηση με το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον, τη Διεθνή Τουριστική Εταιρεία και το Βρετανικό Συμβούλιο Πράσινης Δόμησης.

MASTERCARD-WORLD FOOD PROGRAMME Ανακοινώνουν την πρωτοβουλία “100 Million Meals” Η Mastercard και το World Food Programme (WFP) θα ανακοινώσουν, στο πλαίσιο του Global Citizen Festival 2017, τη νέα δέσμευσή τους στην προσπάθεια για την καταπολέμηση της πείνας και της φτώχειας. Συνδέοντας την τεχνογνωσία της σε θέματα τεχνολογίας και τεχνολογικής καινοτομίας με τη δραστηριότητα του WFP, η Mastercard θα προσφέρει επισιτιστική βοήθεια ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση προγραμμάτων που αφορούν ευάλωτες ομάδες. Η πρωτοβουλία “100 Million Meals” (100 Εκατομμύρια Γεύματα) αποτελεί μια παγκόσμια πρωτοβουλία, σχεδιασμένη με στόχο να συγκεντρώσει πόρους και επισιτιστική βοήθεια για ανθρώπους σε ανάγκη ανά τον κόσμο. Με αποστολή τη δημιουργία ενός κόσμου απαλλαγμένου από την πείνα και από τα μετρητά, η νέα αυτή πρωτοβουλία αποτελεί την 48 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

Ο θεσμός της εταιρικής ευθύνης προσδιορίζεται και με πολιτικές και δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία στοχεύει να του δώσει μεγαλύτερη πολιτική προβολή, να επιβραβεύσει ευρωπαϊκές επιχειρήσεις για τις ενέργειές τους.

πρώτη παγκόσμια δέσμευση της Mastercard με το WFP, με επίκεντρο την καταπολέμηση του κύκλου της φτώχειας, υποστηρίζοντας τέσσερις από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών: Μηδενική Φτώχεια, Μηδενική Πείνα, Ποιοτική Εκπαίδευση και Ισότητα των Φύλων. Στο πλαίσιο της δέσμευσης της Mastercard και του WFP, έχει τεθεί ο στόχος της παροχής όσο το δυνατόν περισσότερων γευμάτων μέσα στους επόμενους δώδεκα μήνες. «Η Mastercard και το WFP έχουν ήδη αναπτύξει καινοτόμα προγράμματα, με στόχο την οικοδόμηση ενός κόσμου χωρίς πείνα και την αναστροφή του κύκλου της φτώχειας. Η πρωτοβουλία μας “100 Εκατομμύρια Γεύματα” στόχο έχει να καλύψει τις ανάγκες λιγότερο προνομιούχων και περιθωριοποιημένων πολιτών ανά τον κόσμο» δήλωσε σχετικά η Ann Cairns, President, International, Mastercard. «Συνδυάζοντας την τεχνογνωσία της Mastercard στην τεχνολογία και τα συστήματα πληρωμών με τη δραστηριότητα του WFP στην προσφορά επισιτιστικής βοήθειας ανά τον κόσμο, μπορούμε –μέσω της καινοτομίας– να εξασφαλίσουμε βοήθεια για οποιονδήποτε, οπουδήποτε. Έως τώρα, η συμπόρευσή μας αυτή έχει ήδη προσφέρει 17 εκατομμύρια γεύματα, αλλά σήμερα ανεβάζουμε ακόμα περισσότερο τον πήχη, με έναν φιλόδοξο, νέο στόχο, που θα δημιουργήσει ακόμα περισσότερες ευκαιρίες» συμπλήρωσε. Ο εκτελεστικός διευθυντής του WFP, David Beasley, σημείωσε ότι μέσα από τη συνεργασία του Οργανισμού με τη Mastercard, το WFP άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο δραστηριοποιείται, καταφέρνοντας έτσι να βοηθήσει ακόμη περισσότερους ανθρώπους. «Η προσφορά της Mastercard με στόχο την εξάλειψη της πείνας αποτελεί ένα εμπνευσμένο παράδειγμα για το πώς ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να έχει έναν ζωτικό ρόλο στο κοινό καλό» δήλωσε. «Η νέα δέσμευση της Mastercard για την παροχή 100 εκατομμυρίων σχολικών γευμάτων αποτελεί την επόμενη φάση μιας εξαιρετικά επιτυχημένης πορείας με το WFP, για την επίτευξη Μηδενικής Πείνας. Η συνεισφορά αυτή, η οποία σώζει ζωές, αλλάζει ζωές και δίνει τροφή στα όνειρα των παιδιών, είναι πραγματικά ανεκτίμητης αξίας» συμπλήρωσε. Η πρωτοβουλία αυτή, η οποία θα προσφέρει βοήθεια ισοδύναμη 100 εκατομμυρίων γευμάτων, θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο της ενίσχυσης της υπάρχουσας συνεργασίας με το WFP και θα επικεντρωθεί σε δύο πεδία: στη χρήση της καινοτομίας και στις καμπάνιες προσφοράς.

αφιέρωμα

~ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

ΠΏΣ ΟΙ ΚΑΛΈΣ ΠΡΆΞΕΙΣ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΏΝ ΠΡΟΣΕΛΚΎΟΥΝ ΤΟΥΣ MILLENNIAL ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΈΣ

ι προσπάθειες των επιχειρήσεων, το τελευταίο διάστημα, έχουν επικεντρωθεί, σε μεγάλο βαθμό, στην προσέλκυση των millennial καταναλωτών, οι οποίοι αλλάζουν άρδην το καταναλωτικό τοπίο που είχαμε συνηθίσει ώς τώρα, καθώς αποτελούν μια ομάδα με πολύ ιδιαίτερα αγοραστικά χαρακτηριστικά (πραγματοποιούν online αναζητήσεις πριν προβούν σε αγορές, επηρεάζονται από τα social media, αγαπούν την τεχνολογία, είναι ανοιχτοί σε νέες επιλογές). Το «επιχειρείν υπεύθυνα» είναι μία από τις προτεραιότητες στις οποίες οι εταιρείες επενδύουν όλο και περισσότερο, επιθυμώντας να «μιλήσουν στη γλώσσα» αυτής της ομάδας, που ενδιαφέρεται πολύ για τον κοινωνικό αντίκτυπο των brands που επιλέγει. Όταν οι ιδρυτές της Google συνέταξαν το μανιφέστο της εταιρείας το 2004, έγραψαν: «Μην είστε μοχθηροί. Πιστεύουμε ακράδαντα, ως shareholders, ότι μακροπρόθεσμα θα βγούμε κερδισμένοι, ως εταιρεία, κάνοντας καλές πράξεις, ακόμη κι αν χρειαστεί να ξεχάσουμε το βραχυπρόθεσμο κέρδος». Μετά το 2015, το εταιρικό μήνυμα άλλαξε σε μια πιο ανάλαφρη εκδοχή τού «κάνε το σωστό», σε κάθε περίπτωση όμως παρέμεινε ανθρωποκεντρικό και συνεχίζει να εμπνέει τους καταναλωτές της. Σύμφωνα με τη διεθνή μελέτη που διεξήγαγε το 2016 η Cone Communications για την Εταιρική Κοινωνική Υπευθυνότητα, 9 στους 10 καταναλωτές αναμένουν από τις εταιρείες να κοιτάζουν πέρα από το κέρδος και να δρουν υπεύθυνα, ώστε να συμβάλλουν στην επίλυση κοινωνικών και περιβαλλοντολογικών θεμάτων. Όταν το 84% των καταναλωτών διεθνώς αναζητούν προϊόντα παραγόμενα με κοινωνική υπευθυνότητα από τις επιχειρήσεις, είναι ζωτικής σημασίας οι εταιρείες να το λαμβάνουν αυτό υπόψη, να ενεργούν έτσι και να το επικοινωνούν στους καταναλωτές τους. Οι έρευνες δείχνουν πως οι millennial, ως καταναλωτικό κοινό, είναι ακόμη πιο ευαισθητοποιημένοι σε αυτά τα θέματα, έτσι βλέπουμε ότι μεγάλα διεθνή brands, προσαρμόζουν τη στρατηγική δράσεων ΕΚΕ τους ανάλογα. Για παράδειγμα, η μουσική υπηρεσία Spotify, παρ’ όλο που είναι

ήδη διαδεδομένη στο κοινό της, έχει γίνει αγαπητή από τους millennial για τη συνεργασία της με το Ίδρυμα Κωφών Starkey, το οποίο προσφέρει ακουστικά βοηθήματα βαρηκοΐας στις Φιλιππίνες. Εκτός όμως από τις μεγάλες εταιρείες, όπως η Αdidas, η Marks & Spencer και η Nike, οι οποίες έχουν ενσωματώσει τις καλές πράξεις στη φιλοσοφία της επιχείρησής τους, διαπιστώνουμε ότι, πια, και πολλές startup εταιρείες κινούνται στην ίδια λογική, ενσωματώνοντας δράσεις ΕΚΕ στο συνολικό επιχειρηματικό πλάνο τους. Για παράδειγμα, η Bella Kinesis χορηγεί 5 δολάρια από κάθε αγορά στο Mann Deshi Foundation, μια φιλανθρωπική δράση στην Ινδία, η οποία παρέχει στις γυναίκες αγροτικών περιοχών επιχειρηματική εκπαίδευση. Ακόμη, κάποιες εταιρείες έχουν υιοθετήσει το μοντέλο «ένα για ένα» (one for one), σύμφωνα με το οποίο χορηγούν ένα προϊόν σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες για καθένα που αγοράζει ο πελάτης. Αναμφίβολα, ο θετικός κοινωνικός αντίκτυπος που δημιουργεί μια εταιρεία και ο οποίος καταγράφεται υποσυνείδητα στην καταναλωτική προτίμηση των millennial, έχει και άμεση οικονομική ανταπόδοση για τους οργανισμούς. Σε περσινή μελέτη βιωσιμότητας της Nielsen Global Corporate, βρέθηκε ότι οι πωλήσεις των εταιρειών που ήταν συνδεδεμένες με τις αρχές της βιωσιμότητας αυξήθηκαν κατά 4% διεθνώς. Αντιθέτως, οι εταιρείες που δεν ήταν σημείωσαν μικρότερη αύξηση (της τάξεως του 1%). Σε έναν κόσμο στον οποίο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεσπόζουν στη διαμόρφωση της εταιρικής φήμης, οι επιχειρήσεις καλούνται να περάσουν στο επόμενο επίπεδο από αυτό της αύξησης κέρδους και να δημιουργήσουν έναν θετικό αντίκτυπο στις κοινωνίες στις οποίες λειτουργούν και κινούνται. Η δύναμη του “word of mouth” στα social media από τους millennial –και όχι μόνο– αποτελεί υπολογίσιμο παράγοντα στη διαμόρφωση της εταιρικής στρατηγικής σε θέματα ΕΚΕ. Οι καλές πράξεις των εταιρειών χρειάζεται να γίνουν ο κανόνας και το κριτήριο για τις επιχειρήσεις που θα ξεχωρίσουν. ΧΡΗΜΑ 49

Η INTERAMERICAN

στον δρόμο της Βιώσιμης Ανάπτυξης, με στρατηγικό «κλειδί» την Υπευθυνότητα

ια την Interamerican, η εταιρική υπευθυνότητα δεν αποτελεί «όψιμη ανακάλυψη», αφού η εταιρεία εισήγαγε πρακτικές απόδοσης κοινωνικής αξίας με οργανωμένο τρόπο από το 2003, όταν λίγες επιχειρήσεις στην Ελλάδα είχαν αντίληψη της λεγόμενης «Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης». Η Interamerican ξεπέρασε γρήγορα αυτήν την αντίληψη με περαιτέρω εμβάθυνση, δημιουργώντας ένα πρότυπο ευρύτερης υπευθυνότητας στην ελληνική ασφαλιστική αγορά. «Η Interamerican έχει συνδέσει άρρηκτα την εταιρική υπευθυνότητα με την υπεύθυνη επιχειρηματικότητα, ενσωματώνοντας στη

50 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

στρατηγική της τον όρο “Υπευθυνότητα” και παραμετροποιώντας κάθε πτυχή ευθύνης έναντι των Ενδιαφερομένων Μερών, σε όλο το φάσμα των επιχειρησιακών δραστηριοτήτων. Η εταιρεία, σήμερα, στον σχεδιασμό και στην πράξη, αναγνωρίζει και αναλαμβάνει κάθε ευθύνη τόσο στο σκέλος των υποχρεώσεών της έναντι των πελατών, των μετόχων, των εργαζομένων και συνεργατών, των εποπτικών αρχών και της Πολιτείας, όσο και στο σκέλος της εθελοντικής συνεισφοράς στην ευρύτερη κοινωνία. Σταθερό ζητούμενο η δημιουργία αξίας και στόχος η βιώσιμη ανάπτυξη» υπογραμμίζει ο Γιάννης Ρούντος, διευθυντής Δημοσίων Σχέσεων και Εταιρικής Υπευθυνότητας του Ομίλου Interamerican.

Υπεύθυνη Επιχειρηματικότητα και Κοινωνική Υπευθυνότητα Πρακτικά, η εταιρεία έχει ευθυγραμμίσει την επιχειρηματική λειτουργία και στρατηγική της με τις ανάγκες και επιθυμίες των κοινωνικών εταίρων της. Σήμερα, όλοι οι άνθρωποι της Interamerican, εργαζόμενοι και συνεργάτες πωλήσεων, έχουν κατανοήσει και ενστερνιστεί το εταιρικό σχέδιο προσέγγισης των επιχειρησιακών στόχων, με γνώμονα τα φλέγοντα ζητήματα της εποχής: τις απειλές για την κοινωνική συνοχή, την κλιματική αλλαγή και το μέλλον των επερχόμενων γενεών, καθώς και την αναγκαιότητα συμμετοχής της εταιρείας στην οικονομική ανάκαμψη της χώρας. Στο πλαίσιο του εν λόγω σχεδίου, η εταιρεία επενδύει αποφασιστικά στον εκσυγχρονισμό της, με μοχλό την τεχνολογία. Η στρατηγική κατεύθυνση για την ολοκληρωμένη ψηφιακή ανάπτυξη των λειτουργιών της, ώστε να καταστεί ο «Απόλυτος Ψηφιακός Ασφαλιστής», σε συνδυασμό με τη συνεχή αναζήτηση της καινοτομίας και την εφαρμογή μεθόδων για τη βέλτιστη απόδοση σε κάθε τομέα, διαμορφώνουν μια υποσχόμενη δυναμική σημαντικών αλλαγών στην επιχειρησιακή οντότητά της. Η Interamerican, σήμερα, προκειμένου να ανταποκριθεί με επιτυχία στις σύγχρονες προκλήσεις, καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για τη μεγιστοποίηση της συμβολής της στην εξυπηρέτηση θεμελιωδών ανθρώπινων αναγκών και στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Το κοινωνικό κεφάλαιο που αποδίδει η εταιρεία προσεγγίζει σε ετήσια βάση τα 150 εκατ. ευρώ, ενώ οι πρωτοβουλίες ΕΚΕ που πρακτικά υλοποιεί, χαρακτηρίζονται από σπονδυλωτή συνέχεια και διάρκεια, ξεπερνώντας τις 100 δράσεις ετησίως. Ενδεικτικά, η Interamerican: • Ως ηγέτιδα εταιρεία στην ασφάλιση υγείας, παράλληλα με τις επιχειρησιακές δραστηριότητες και μέσω των διαρκώς αναβαθμιζόμενων υποδομών της, διαχειρίζεται περιστατικά με χορηγική παροχή άμεσης ιατρικής βοήθειας και πρωτοβάθμιας φροντίδας της υγείας, εντείνοντας την παρουσία της σε

αυτόν τον ευαίσθητο, ιδιαίτερης κοινωνικής σημασίας, τομέα. • Συμβάλλει στην προστασία των ελληνικών επιχειρήσεων, στην ανάπτυξη της νεοφυούς επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας. • Ελέγχει το περιβαλλοντικό αποτύπωμά της και διαθέτει στην αγορά προϊόντα προς την κατεύθυνση της αειφόρου ασφάλισης, με αποτροπή περίπου 300 τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως, συμβάλλοντας και στην αντιμετώπιση κινδύνων που προκαλούνται από φυσικές καταστροφές. • Κινητοποιεί τους εργαζομένους και τους συνεργάτες του εταιρικού δικτύου πωλήσεων σε δράσεις κοινωνικής και περιβαλλοντικής υπευθυνότητας, αναπτύσσοντας εταιρική κουλτούρα εθελοντισμού και αριθμώντας περί τους 400 εθελοντές. • Συνδράμει χορηγικά, με παροχή ασφάλισης καθώς και με τη δωρεάν διάθεση των ιδιόκτητων υποδομών και των υπηρεσιών της, το έργο οργανισμών και κοινωνικών φορέων που υποστηρίζουν ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού (παιδιά, ηλικιωμένους, πρόσφυγες, μετανάστες, άτομα με αναπηρίες, αστέγους, εξαρτημένους από τοξικές ουσίες κ.λπ.). • Αναλαμβάνει πρωτοβουλίες υποστήριξης της παιδείας και του πολιτισμού, που αποτελούν θεμέλια της κοινωνικής συνέχειας και προόδου. • Εκπαιδεύει-ενημερώνει τους πολίτες για την αντιμετώπιση κινδύνων (για την οδική ασφάλεια και την προστασία από φυσικά φαινόμενα). • Υποστηρίζει την ενίσχυση των χρηματοοικονομικών γνώσεων των πολιτών από τις μικρές ηλικίες, καταπολεμώντας τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό. • Συνεργάζεται με οργανισμούς που έχουν να παρουσιάσουν στην Ελλάδα, και διεθνώς, αναγνωρισμένο έργο και με άλλες επιχειρήσεις, προκειμένου να διευρύνει τους ορίζοντες της κοινωνικής συνεισφοράς της. • Υπηρετεί αρχές υπευθυνότητας και εκπληρώνει τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει έναντι του κοινωνικού συνόλου, μέσω των πρωτοβουλιών αειφορίας στις οποίες συμμετέχει (Δίκτυο CSR Hellas, UN Global Compact, UNEPFI) και των προτύπων που ακολουθεί.

ΧΡΗΜΑ 51

Οι σύγχρονες προκλήσεις, που η Interamerican αντιλαμβάνεται ως σημαντικές και τις συνδέει με την υπευθυνότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξή της, ταυτίζονται με αυτές της παγκόσμιας πρωτοβουλίας των Αρχών για την Αειφόρο Ασφάλιση (Principles for Sustainable Insurance), της οποίας η εταιρεία αποτελεί ιδρυτικό μέλος. Η Interamerican συντάσσεται στη διαπίστωση της αναγκαιότητας για ενεργό, υπεύθυνη στάση σχετικά με: • τις επιπτώσεις των περιβαλλοντικών κινδύνων στην υγεία, • τις πράσινες επενδύσεις της ασφαλιστικής βιομηχανίας, που προωθούν την αειφόρο ανάπτυξη, • τη συνεισφορά των ασφαλιστικών επιχειρήσεων στην άμβλυνση των επιπτώσεων από την καταστροφή των οικοσυστημάτων και την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, • την ενσωμάτωση περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραμέτρων στη μεθοδολογία ανάληψης κινδύνων στις τεχνικές ασφαλίσεις, • τον ρόλο των εποπτικών αρχών και της νομοθεσίας για την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης μέσω της ασφάλισης. Σήμερα, η εταιρεία, ως μέλος της «Πρωτοβουλίας για τη Βιώσιμη Ελλάδα 2020», εναρμονίζει τη στρατηγική εταιρικής υπευθυνότητας με τον Ελληνικό Κώδικα Βιωσιμότητας, οργανώνοντας την ανταπόκρισή της στα είκοσι κριτήρια που ο κώδικας περιλαμβάνει. Παράλληλα, στο πλαίσιο της επιταγής για έξοδο από την κρίση με «όχημα» την ανάπτυξη και την καινοτομία, η Interamerican υιοθετεί τους δεκαεπτά Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs), που κατά τον Σεπτέμβριο του 2015 συμφώνησαν 193 κράτη-μέλη του ΟΗΕ, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Αναζητείται, μέσω αυτής της δέσμευσης, ένας αναπροσδιορισμός του τρόπου άσκησης της επιχειρηματικότητας, που βρίσκει την Interamerican σε φάση ανάλογων, σημαντικών για τη βιωσιμότητά της, αλλαγών. Η κεφαλαιοποίηση της αξίας των ανθρώπινων πόρων, της γνώσης, της παραγωγικής υποδομής και δύναμης στις ασφαλιστικές δραστηριότητες, της χρηματοοικονομικής ισχύος, της συνεργασίας, των σχέσεων δημιουργικής αλληλεπίδρασης και διαλόγου με όλα τα Ενδιαφερόμενα Μέρη αποτελεί το «στοίχημα» της Interamerican στον επιχειρησιακό σχεδιασμό της. Είναι η βάση ορισμού της εταιρικής υπευθυνότητας για μια ισχυρή, φερέγγυα «Εταιρεία της Κοινωνίας».

Ο Απολογισμός καθρέπτης του έργου υπευθυνότητας Η εταιρεία με τον Απολογισμό Εταιρικής Υπευθυνότητας, που εκδίδεται από το 2009 και έφθασε στην έβδομη έκδοσή του, δηλώνει υψηλό κεκτημένο επίπεδο συμπεριφορών και πρακτικών υπευθυνότητας. Ο τελευταίος Απολογισμός της Interamerican έχει συνταχθεί με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες του Global Reporting Initiative

52 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

(GRI-G4), σε επίπεδο «Βασικό» (“Core”) και του ΑΑ1000 Προτύπου Αρχών Υπευθυνότητας (Accountability Principles Standard 2008). Αναφέρεται, ως προς την εκπλήρωση στόχων, στο πλαίσιο των δέκα Αρχών του Οικουμενικού Συμφώνου (Global Compact) του ΟΗΕ, των προτεραιοτήτων του Εθνικού Κώδικα Βιωσιμότητας και του ενδιαφέροντος/των προσδοκιών των Ενδιαφερομένων Μερών, όπως προέκυψε από την προσέγγιση των Ουσιαστικών Θεμάτων (Materiality Analysis). Η Έκθεση, που έχει πιστοποιηθεί με εξωτερική επαλήθευση και με έλεγχο επιπέδου εφαρμογής κατά GRI-G4, αναπτύσσεται σε οκτώ κεφάλαια. Παρουσιάζονται, ανά κεφάλαιο, ο οργανισμός της Interamerican, η εταιρική υπευθυνότητα, η διακυβέρνηση, οι δραστηριότητες στην αγορά και η σχέση με τον πελάτη, η σχέση με τους εργαζομένους, το σχέδιο και η ανάπτυξη πρωτοβουλιών για την κοινωνία, οι πρακτικές για το περιβάλλον και, καταληκτικά, οι πληροφορίες για τη σύνθεση του Απολογισμού. Η αξιολόγηση της απολογιστικής έκθεσης της εταιρείας την κατατάσσει μεταξύ των κορυφαίων που εκδίδονται στην Ελλάδα. Η πιο πρόσφατη αξιολόγηση, από το Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Πολιτικής και Διαχείρισης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, φέρνει τον Απολογισμό της Interamerican στη δεύτερη θέση πανελλαδικά, μαζί με τους Απολογισμούς της Εθνικής Τράπεζας και των Ελληνικών Πετρελαίων (στην πρώτη θέση η εταιρεία Τιτάν). Πρόκειται για τη μοναδική επιστημονική μεθοδολογία αξιολόγησης που έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα, η οποία στηρίζεται στις 10 βασικές αρχές που προτείνονται από το Global Reporting Initiative (GRI): τη Συμμετοχικότητα των Ενδιαφερομένων Μερών, το Πλαίσιο Βιωσιμότητας, την Ουσιαστικότητα, την Πληρότητα, την Ισορροπία, τη Συγκρισιμότητα, την Ακρίβεια, την Τακτική-Έγκαιρη Ενημέρωση, τη Σαφήνεια και την Αξιοπιστία. Η μεθοδολογία, ερευνητικά, εφαρμόστηκε στο σύνολο των Απολογισμών με έτος αναφοράς το 2015, που εκδόθηκαν ακολουθώντας τις κατευθυντήριες οδηγίες GRI-G4, με τα αποτελέσματα κατάταξης που παρουσιάζονται στον πίνακα.

αφιέρωμα

~ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

Δράσεις Κοινωνικής Ευθύνης του ΟΜΊΛΟΥ QUEST Έφη Κουτσουρέλη, Αντιπρόεδρος ΔΣ Ομίλου Quest και Πρόεδρος της Επιτροπής ΕΚΕ ΧΡΗΜΑ_Ποιες είναι οι κύριες δράσεις που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης του Ομίλου Quest;

δράσεις ΕΚΕ στις τοπικές κοινωνίες στις οποίες δραστηριοποιείστε;

ΈΦΗ ΚΟΥΤΣΟΥΡΈΛΗ_Ο στρατηγικός προσανατολισμός των δράσεων του ομίλου συνδέεται με το όραμά μας για τη βιώσιμη ανάπτυξη και εξέλιξη μέσα από το τρίπτυχο Τεχνολογία-Καινοτομία-Επιχειρηματικότητα. Κεντρικοί άξονες των δράσεών μας είναι η ενίσχυση της καινοτομίας και νεανικής επιχειρηματικότητας και η παιδεία. O Όμιλος Quest, αναγνωρίζοντας την αξία της παιδείας στην ανάπτυξη και ευημερία της κοινωνίας, αναπτύσσει δράσεις για τη διάδοση των νέων τεχνολογιών, τη μεταφορά τεχνογνωσίας και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της τεχνολογίας σε θέματα εκπαιδευτικά, από τα πρώτα σχολικά χρόνια μέχρι την υποστήριξη νέων φοιτητών με υποτροφίες. Ενδεικτικά, θα ήθελα να αναφερθώ στο πρόγραμμα «Καινοτομία στην Εκπαίδευση», που αξιοποιεί το οικοσύστημα της Apple ως περιβάλλον μάθησης. Για την εφαρμογή του συνεργαζόμαστε με δημόσια και ιδιωτικά σχολεία, που επιθυμούν να εμπλουτίσουν τις εκπαιδευτικές πρακτικές τους με καινοτομικά συστήματα και διαδραστικά εργαλεία μάθησης. Επιπλέον, με πόρους του ομίλου, αλλά και με την πολύτιμη εθελοντική συμβολή εκπαιδευτικών, έχει ψηφιοποιηθεί η ύλη των βασικών μαθημάτων Δημοτικού και Γυμνασίου και έχει δημιουργηθεί ένα σύνολο εκπαιδευτικών εφαρμογών για κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης. Όλα τα παραπάνω είναι διαθέσιμα δωρεάν, στο www.edupad.gr, καθώς και στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας. Μια άλλη δράση στην οποία αξίζει να αναφερθώ είναι το, μοναδικό στα ελληνικά δεδομένα, πρόγραμμα «Συναρμολογώντας τον Υπολογιστή Quest». Μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου έχουν την ευκαιρία να συναρμολογήσουν έναν υπολογιστή Quest, να επισκεφθούν ένα σύγχρονο επισκευαστικό τμήμα και να συζητήσουν με στελέχη του ομίλου θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού. Κορωνίδα των δράσεών μας στον τομέα της ενίσχυσης της καινοτομίας είναι η IQbility, ένα εκκολαπτήριο για τη νεοφυή επιχειρηματικότητα, που βοηθά με δομημένο τρόπο ομάδες νέων να εξελιχθούν σε επιχειρήσεις με εμπορικά εκμεταλλεύσιμα προϊόντα/υπηρεσίες τεχνολογίας, παρέχοντάς τους πόρους, υποδομές και mentoring. Μέχρι σήμερα, η IQbility έχει υποστηρίξει έντεκα startups και έχει δημιουργήσει περισσότερες από 100 θέσεις εργασίας.

Ε.Κ._Οι εταιρείες του Ομίλου Quest, κατέχοντας καθεμία σημαίνουσα θέση στον τομέα της, αφήνουν έντονο το αποτύπωμά τους στην αγορά και την κοινωνία. Λειτουργώντας με υποδειγματική εταιρική διακυβέρνηση και προσανατολισμό την αξιοποίηση των κορυφαίων πρακτικών και τεχνολογιών, αξιοποιούν το ταλέντο και τη γνώση περισσότερων από 1.500 ατόμων και δημιουργούν αμοιβαία επωφελείς συνεργασίες με πλήθος συνεργατών, πελατών και προμηθευτών, προσθέτοντας αξία στην αγορά. Λειτουργούν με περιβαλλοντική συνείδηση και συστηματική προσπάθεια να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, ενώ όπου και όποτε χρειαστεί, ανταποκρίνονται με έργα και πόρους στην υποστήριξη ευπαθών ομάδων ή μεγάλων έκτακτων αναγκών. Συστηματικά, ο όμιλος, εστιάζοντας στο παιδί και την εκπαίδευση, υποστηρίζει φορείς όπως το Χαμόγελο του Παιδιού και το Make-A-Wish και βρίσκεται κοντά στον ΚΥΑΔΑ. Αξίζει όμως ιδιαίτερα να αναφερθώ στην ανταπόκρισή μας σε εθνικές ανάγκες, όπως το πρόγραμμα υποστήριξης προσφύγων της ACS, το οποίο υλοποιήθηκε στα τέλη του 2015, την περίοδο κορύφωσης του θέματος. Η ACS, με δεδομένες τις πρωτόγνωρες συνθήκες που επικρατούσαν στη χώρα, προχώρησε σε ένα πρόγραμμα στήριξης προσφύγων σε συνεργασία με επιλεγμένους φορείς. Αξιολογώντας τις δράσεις τους, συνεργάστηκε με το Χαμόγελο του Παιδιού, την Πανελλήνια Ομοσπονδία Συνοριακών Φυλάκων, το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών, καθώς και τις εταιρείες Oriflame και Toyota, και χορήγησε τη μεταφορά τροφίμων, ρουχισμού, ειδών καθημερινής υγιεινής και φαρμάκων, που συγκέντρωσαν οι φορείς και πολίτες εθελοντές. H ACS, σε λιγότερο από 15 ημέρες (16 Νοεμβρίου 2015-6 Δεκεμβρίου 2015), συγκέντρωσε απ’ όλη την Ελλάδα στα καταστήματά της και προώθησε 4.991 αποστολές, βάρους 54,55 τόνων, συνολικής αξίας 216.685,18 ευρώ. Η ACS επιστράτευσε τους πόρους της –2.500 άτομα προσωπικό σε 267 καταστήματα σε όλη την Ελλάδα, 1.800 μεταφορικά μέσα και 10 κέντρα διαλογής– και, παρά τις πολλαπλές δυσκολίες και προκλήσεις, ανταποκρίθηκε επιτυχώς. Η σημαντική επιτυχία όμως της δράσης είναι ο συντονισμός των πολλών εμπλεκομένων μερών: πράκτορες και μεταφορείς, το κοινό που προσέφερε τα είδη και, τέλος, οι υπεύθυνοι των συνεργαζόμενων οργανισμών, όλοι μαζί συνεργάστηκαν αρμονικά, επιτυγχάνοντας κάτι πραγματικά σπουδαίο.

Χ_Ποια πιστεύετε ότι είναι τα οφέλη που προκύπτουν από τις

ΧΡΗΜΑ 53

συνέντευξη

Γιάννης Καντώρος

Διευθύνων Σύμβουλος Interamerican

Η INTERAMERICAN

δείχνει τον δρόμο για το μέλλον της ασφαλιστικής αγοράς 54 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

συνέντευξη στον Γιώργο Καλούμενο

Ο κύριος Καντώρος μιλάει στο περιοδικό «Χρήμα» για τις τελευταίες εξελίξεις και τις προοπτικές της ασφαλιστικής αγοράς στην Ελλάδα. Επισημαίνει τα προβλήματα, τις προκλήσεις και τους κινδύνους που καλείται η τελευταία να αντιμετωπίσει, ενώ, μεταξύ άλλων, αναλύει τη σημασία του ψηφιακού μετασχηματισμού και της τεχνολογικής επανάστασης για τη μελλοντική πορεία του κλάδου. Τέλος, ο διευθύνων σύμβουλος της Interamerican αποκαλύπτει τα σχέδιά του για τις βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις της εταιρείας, προκειμένου να συνεχίσει την ήδη επιτυχημένη πορεία της και στο μέλλον. ΧΡΗΜΑ_Κύριε Καντώρο, πώς βλέπετε τις προοπτικές της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς μετά τις τελευταίες εξελίξεις στην κοινωνική ασφάλιση, αλλά και την κινητικότητα σε ό,τι αφορά τα ανασφάλιστα και τα ΣΔΙΤ στις γενικές ασφαλίσεις; ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΝΤΩΡΟΣ_Οι προοπτικές της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς θα πρέπει να εκτιμηθούν με διττή προσέγγιση. Στο πλαίσιο αφενός των παραγόντων που καθιστούν σήμερα επιτακτικά αναγκαία την ιδιωτική ασφάλιση –συμπληρωματικά ή όχι ως προς την κοινωνική– στις συντάξεις, την υγεία και την αντιμετώπιση νέων κινδύνων, και αφετέρου στο πλαίσιο του ευρύτερου οικονομικού περιβάλλοντος. Όσον αφορά στις ανάγκες, είναι προφανές ότι χωρίς ιδιωτική ασφάλιση ο πολίτης δεν μπορεί πλέον να εξασφαλίσει αξιοπρεπή διαβίωση μετά την ολοκλήρωση του εργασιακού βίου. Οι περικοπές στις κοινωνικές συντάξεις κατευθύνουν στη συμπληρωματικότητα, δηλαδή στην ανάγκη πρόβλεψης για έγκαιρη αποταμίευση-επένδυση. Εξάλλου, στην υγεία, η σημαντική συρρίκνωση στην κάλυψη από την κοινωνική ασφάλιση –σημειώνω ότι οι δαπάνες υγείας κατά την περίοδο 200920015 είχαν μείωση κοντά στο 40%– στρέφει τους πολίτες σε αναζήτηση λύσεων κάλυψης της υγείας στην ιδιωτική ασφάλιση. Στην Ελλάδα, κατά τα τελευταία χρόνια, οι δαπάνες υγείας χρηματοδοτούνται

κατά 59,1% από το κρατικό σύστημα και κατά 35,5% απευθείας από τον καταναλωτή. Το ποσοστό αυτό είναι πολύ μικρότερο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ στη χώρα μας μόλις το 3,7% της δαπάνης προκύπτει από ασφαλιστήρια συμβόλαια. Για να περάσουμε σε μια εύρυθμη εξέλιξη, λοιπόν, τόσο στη συνταξιοδότηση όσο και στην υγεία, χρειάζεται η αναβάθμιση του ρόλου της ιδιωτικής ασφάλισης. Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, έχουμε ένα οικονομικό περιβάλλον που λειτουργεί ανασταλτικά, με μια πλεονασματική οικονομική διαχείριση, που πιέζει ασφυκτικά την ιδιωτική οικονομία μέσω υπερφορολόγησης και περιορίζει τις δυνατότητες για ιδιωτική ασφάλιση. Αν καταφέρουμε να ξεπεράσουμε –εννοείται με όρους ανάπτυξης– αυτήν την οικονομική πραγματικότητα και υιοθετήσουμε τα πιο προοδευτικά μοντέλα ασφάλισης, με αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις και συνέργειες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, αισιοδοξώ ότι θα απαγκιστρωθούμε, ως ασφαλιστική αγορά, από το 2,2% επί του ΑΕΠ σε ετήσια παραγωγή ασφαλίστρων και θα δημιουργηθούν προϋποθέσεις για αύξηση της κατά κεφαλήν ασφαλιστικής δαπάνης, που υστερεί κατά πολύ από τον μέσο όρο της ΕΕ. Χ_Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει, πλέον, η ιδιωτική ασφάλιση στο σύγχρονο περιβάλλον σε ό,τι αφορά τις ασφαλιστικές εργασίες, τους διαμεσολαβούντες και τις νέες τεχνολογίες;

Γ.Κ._Κοιτάξτε, οι κίνδυνοι για τις επιχειρήσεις πηγαίνουν μαζί με τις ευκαιρίες. Αποτελούν πραγματικότητα που θα πρέπει να παραμετροποιείται και να εξετάζεται συνεχώς, στο πλαίσιο ενός business plan. Πάνω απ’ όλους τους κινδύνους, μια ασφαλιστική επιχείρηση, αλλά και κάθε επιχείρηση, οφείλει να προστατεύει τη φήμη της και το εμπορικό σήμα και, ευτυχώς, η ενίσχυση της εποπτείας και το Solvency II στον ασφαλιστικό χώρο ελαχιστοποιούν τις πιθανότητες για αθέμιτες-παράνομες πρακτικές και διαφθορά. Το ίδιο ισχύει με το νέο κανονιστικό πλαίσιο και για τη διαχείριση των προσωπικών δεδομένων. Οι κίνδυνοι στον κυβερνοχώρο θα εντείνονται, η αβεβαιότητα από γεωπολιτικούς κινδύνους αποτελεί επίσης μια πραγματικότητα. Η τεχνολογική επανάσταση και η καινοτομία είναι κίνδυνοι μόνο όταν μια ασφαλιστική επιχείρηση δεν μπορεί να τις αντιληφθεί και να τις αξιοποιήσει, μέσα από ένα δραστικά δημιουργικό μετασχηματισμό, όπως κάνουμε στην Interamerican. Το ίδιο κάνουμε και στη διαμεσολάβηση για τις πωλήσεις, όπου οι εξελίξεις απαιτούν έναν αναπροσδιορισμό του τρόπου εργασίας και του ρόλου των διαμεσολαβούντων. Στο ραγδαία μεταβαλλόμενο περιβάλλον, οι ασφαλιστές δεν μπορούν να έχουν προσδοκίες με στατικές συμπεριφορές, κάνοντας τα ίδια πράγματα με τον ίδιο τρόπο διαχρονικά. Χ_Αναφερθήκατε σε μετασχηματισμό. Η εξάπλωση των τεχνολογικών καινοτομιΧΡΗΜΑ 55

συνέντευξη ~ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΝΤΩΡΟΣ ών θα βοηθήσει την ασφαλιστική αγορά, και κατά ποιον τρόπο; Γ.Κ._Οι νέες τεχνολογίες και η ψηφιακή καινοτομία θα επιταχύνουν την εξέλιξη της ασφαλιστικής αγοράς προς την κατεύθυνση της αυτοματοποίησης των λειτουργιών, της διαχειριστικής ευελιξίας, της διαμόρφωσης απλοποιημένων προϊόντων, του εμπλουτισμού της διανομής και στον κοινό παρανομαστή όλων αυτών, θα συμβάλουν στην καλύτερη εξυπηρέτηση και το όφελος του πελάτη. Παράλληλα, είναι προφανές ότι θα βελτιώσουν τον

έλεγχο του κόστους εργασιών για τις ασφαλιστικές εταιρείες, ενώ θα δημιουργήσουν και μια κινητικότητα στον τομέα της απασχόλησης, όπου σε κάποιες θέσεις εργασίας που ξεπερνιούνται θα αναπληρώνονται οι απώλειες με νέες θέσεις, σε αντικείμενο σχετικό με την τεχνολογία. Θα ήθελα να επισημάνω ότι καινοτομία και ψηφιακός μετασχηματισμός δεν νοούνται παρά μόνο μέσα από μια συνολική αλλαγή του επιχειρησιακού μοντέλου, με ευέλικτη και ανοιχτή διακυβέρνηση και με νέους τρόπους εργασίας. Αυτή η μεγάλη αλλαγή έχει δρομολογηθεί, ήδη, στην Interamerican. Ως παράδειγμα να αναφέρω το πρόγραμμα Accelerator, όπου ανοίγεται η πόρτα της συμμετοχής σε κάθε εργαζόμενο, σε ένα δυναμικό πρόγραμμα καινοτομίας. Στην πλατφόρμα “Imagine”, που ξεκινήσαμε τον Ιούνιο 2016, έχουν κατατεθεί περισσότερες από 110 ιδέες, από τις οποίες 15 έχουν επιλεγεί για την ανάπτυξη πρωτότυπων λύσεων, με εφαρμογή σύγχρονων πελατοκεντρικών μεθοδολογιών. Ήδη, δύο τέτοιες προτάσεις έχουν ενσωματωθεί στη λειτουργία της επιχείρησης. Ανάλογα «εσωτερικά startups» σίγουρα θα υποστηρίξουν τον γρήγορο μετασχηματισμό της εταιρείας και τη βιώσιμη ανάπτυξή της. Χ_ Ας μιλήσουμε περισσότερο για την Interamerican. Στο νέο σκηνικό

που δημιουργείται στις ασφαλίσεις ζωής και στις γενικές ασφαλίσεις, η εταιρεία σας πώς θα απαντήσει; Θα υπάρξουν νέοι στρατηγικοί προσανατολισμοί στις συντάξεις και στα αποταμιευτικά προϊόντα; Γ.Κ._Το νέο σκηνικό στο οποίο αναφέρεστε είναι ευμετάβλητο και χρειάζεται από μια ασφαλιστική εταιρεία με σχέδιο και προοπτική, όπως είναι η Interamerican, πάνω απ’ όλα, καθαρή ανάγνωση και απόλυτη αντίληψη των αναλαμβανομένων κινδύνων. Είναι σαφές ότι το αβέβαιο οικονομικό περιβάλλον δεν ευνοεί προϊόντα εγγυημένης απόδοσης. Όποια εταιρεία παίρνει τέτοιο κίνδυνο τελικά τον μεταφέρει και στον πελάτη. Εμείς στοχεύουμε στη δημιουργία νέου περιθωρίου επιχειρηματικής δραστηριότητας στον κλάδο ασφαλίσεων ζωής, συνδυάζοντας, με σύγχρονη προσέγγιση, την ασφάλιση με παραδοσιακά προγράμματα ζωής και τις αποταμιευτικές λύσεις μέσα από την πλατφόρμα ανοιχτής, ευέλικτης αρχιτεκτονικής “Capital”. Ακόμη, βλέπουμε πολύ θετικά τη διαχειριστική εμπλοκή μας στον δεύτερο πυλώνα, εφόσον δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης, όπου έχουμε κατακτήσει σημαντική τεχνογνωσία και εμπειρία από τη λειτουργία του δικού μας ΤΕΑ Interamerican, ενώ ξεκινάμε ήδη τις διαδικασίες για τη δημιουργία ανάλογου ΤΕΑ και για τους συνεργάτες μας, ασφαλιστές και πράκτορες. Χ _Πώς θα διατηρήσει η Interamerican την κυρίαρχη θέση της στον κλάδο

Η τεχνολογική επανάσταση και η καινοτομία είναι κίνδυνοι μόνο όταν μια ασφαλιστική επιχείρηση δεν μπορεί να τις αντιληφθεί και να τις αξιοποιήσει, μέσα από έναν δραστικά δημιουργικό μετασχηματισμό, όπως κάνουμε στην Interamerican.

56 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

υγείας; Θα συνεχιστεί η στρατηγική της μερικής αυτοδυναμίας (δημιουργία αυτόνομων κέντρων παροχής ιατρικής περίθαλψης, διάγνωσης και υπηρεσιών); Γ.Κ._Στον τομέα υγείας, όπου έχουμε ηγετικό ρόλο, ενισχύουμε τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματά μας με επενδύσεις σε υποδομές, αναζήτηση νέων δυνατοτήτων στην ψηφιακή υγεία, αποτελεσματικότερο έλεγχο του κόστους υγείας προς όφελος του ασφαλισμένου, ενδυνάμωση του πανελλαδικού δικτύου υγείας και του μοναδικού συστήματος υγείας που διαθέτουμε. Οι υποδομές μας έχουν κομβικό ρόλο στην ανατοποθέτηση της Interamerican στην υγεία –αναφέρομαι στην Άμεση Ιατρική Βοήθεια και στην πρωτοβάθμια φροντίδα, αφού η πρόληψη μάς ενδιαφέρει στρατηγικά. Το φθινόπωρο, θα έχουμε ένα ακόμη ιδιόκτητο πολυϊατρείο Medifirst, στα βόρεια προάστια, ενώ προχωρούμε σε νέα προϊόντα, που κτίζονται σύμφωνα με τις ανάγκες αλλά και τις οικονομικές δυνατότητες του πελάτη. Στις ασφαλίσεις υγείας, θα ζήσουμε σύντομα μεγάλες αλλαγές, κάτω από την καταλυτική επίδραση της τεχνολογίας. Ο επιχειρησιακός σχεδιασμός μας, με γνώμονα την καινοτομία, έχει στραφεί προς αυτήν την κατεύθυνση. Το “pay as you live” έρχεται στην υγεία ως νέα πρόκληση και θα ανταποκριθούμε. Χ_Η Αnytime, η direct ασφάλιση της εταιρείας, έχει «ταράξει τα νερά» της αγοράς κατά τα τελευταία χρόνια. Ποιοι είναι οι νέοι στόχοι για την Αnytime και

την ασφάλιση αυτοκινήτου; Ποια είναι τα νέα προϊόντα και οι υπηρεσίες που ετοιμάζετε; Γ.Κ._Η Anytime, εξ ορισμού, για την Interamerican σημαίνει «καινοτομία» και εκφράζει τον ψηφιακό μετασχηματισμό της εταιρείας εξωστρεφώς, δηλαδή προς τον πελάτη. Έχει «συμφιλιωθεί» συμπληρωματικά με τη διαμεσολάβηση και πρέπει να τονίσω ότι σημαντικό μέρος της παραγωγής Anytime στο αυτοκίνητο έρχεται, πλέον, μέσα από συστάσεις πελατών από το εταιρικό δίκτυο πωλήσεων. Οι συνεργάτες μας έχουν κατανοήσει πόσο απλούστερη γίνεται η ασφάλιση αυτοκινήτου online ή τηλεφωνικά. Η εξαγωγή αυτού του μοντέλου εκτός ελληνικής αγοράς υλοποιείται ήδη ως στόχος στην κυπριακή αγορά από τον Απρίλιο, και έχει ξεκινήσει με πολύ καλούς οιωνούς. Στο επίπεδο της παραγωγής, η Anytime συνεχίζει την ανοδική πορεία της με περισσότερα από 300 χιλιάδες ασφαλισμένα οχήματα, κερδίζοντας συνεχώς μερίδιο αγοράς και εμπιστοσύνη, αφού 9 στους 10 πελάτες δηλώνουν ικανοποιημένοι. Αυτό όμως που θα ήθελα ιδιαίτερα να τονίσω είναι τη σύνδεση της Anytime με την τεχνολογία. Μετά τη γενιά προϊόντων “Buy the Mile”, που προσαρμόζουν την ασφάλιση σε μια πιο δίκαιη και αντικειμενική τιμολόγηση με βάση τα χιλιόμετρα και τη χρήση τηλεματικής, μια νέα τεχνολογική εφαρμογή της Anytime, που προσεχώς θα λανσάρουμε, φέρνει σύντομα την ασφάλιση στο «Πώς οδηγείς». Είναι πρωτοποριακά αυτά τα βήματα και, σίγουρα, η Anytime θα είναι μπροστά, έτοιμη για την

ασφάλιση των οχημάτων του μέλλοντος, όπου το αντικείμενο και οι όροι ασφαλιστικής κάλυψης θα είναι πολύ διαφορετικοί. Είμαστε υπερήφανοι για την Anytime. Χ_Να κλείσουμε με ένα θέμα που συζητείται ευρύτερα, σήμερα: Σύγχρονη διακυβέρνηση και εταιρική υπευθυνότητα. Η Interamerican έχει δημιουργήσει ένα πρότυπο στην ελληνική ασφαλιστική αγορά. Ποια θέση έχει στο business plan της εταιρείας; Γ.Κ._Για εμάς, υπεύθυνη επιχειρηματικότητα-ασφαλιστικές δραστηριότητες και εταιρική υπευθυνότητα αλληλεπιδρούν αμφίδρομα. Πρόκειται για μια σχέση εννοιών που συνδέονται άρρηκτα στον δρόμο της εταιρείας προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Είμαστε η πρώτη ασφαλιστική εταιρεία που από τις αρχές του 21ου αιώνα υιοθέτησε στην Ελλάδα, στην πράξη, ιδέες οργανωμένης και μετρήσιμης κοινωνικής υπευθυνότητας, μπήκε στη γραμμή διεθνών οργανισμών και πρωτοβουλιών, όπως του ΟΗΕ, και ανέλαβε δεσμεύσεις, με τακτικούς Απολογισμούς, που διακρίνονται σε επίπεδο κορυφής στη χώρα μας. Σήμερα, έχουμε εισαγάγει στις προτεραιότητές μας αρκετούς από τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης της Ατζέντας 2030 του ΟΗΕ. Η υπευθυνότητα έχει περάσει, πλέον, στη σύγχρονη διακυβέρνηση και στη στρατηγική διοίκησης στην Interamerican και δεν ορίζεται από τη φιλανθρωπία –όπως λανθασμένα θα ερμήνευαν κάποιοι–, αλλά από την αυτονόητα αναγκαία «κοινωνική ταυτότητα» της εταιρείας.

Η Anytime, εξ ορισμού, για την Interamerican σημαίνει «καινοτομία» και εκφράζει τον ψηφιακό μετασχηματισμό της εταιρείας εξωστρεφώς, δηλαδή προς τον πελάτη.

ΧΡΗΜΑ 57

~ αφιέρωμα

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΈΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΙΣ

Στενοί δεσμοί, αξίες και προσαρμοστικότητα εξασφαλίζουν την ομαλή μετάβαση από γενιά σε γενιά

ι οικογενειακές επιχειρήσεις, στο πλαίσεις, παρατηρήσεις και προτάσεις, έτσι ώστε να παρέχει σιο της ελληνικής οικονομίας, κατέχουν άμεσα οδηγίες και να προτείνει λύσεις. από τον Γιώργο περίοπτη θέση και αποτελούν «φυτώρια» ~~ Η μικρή επιχείρηση προσαρμόζεται με ταχύτητα και Καλούμενο για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότηευκολία στις μεταβολές του επιχειρησιακού –κοινωνικοτας και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. οικονομικού– περιβάλλοντος, με άμεση συνέπεια να επιβιώνει Η ευελιξία και οι στενοί προσωπικοί δεσμοί που γεννιούνται στο καλύτερα. πλαίσιο μιας παραδοσιακής συνέχειας έχουν αναδείξει την οικογε- ~~ Οι οικογενειακές επιχειρήσεις επιβαρύνονται με ελαφρότερα νειακή επιχείρηση σε βασικό κύτταρο της ελληνικής επιχειρημαφορολογικά βάρη από ό,τι οι μεγάλες επιχειρήσεις, αφού το τικότητας. Είναι οι προπομποί ανάπτυξης τεχνολογίας και καινοκράτος λαμβάνει σοβαρά υπόψη την προσωπική προσπάθεια τομίας και η απαρχή της δημιουργίας των μελλοντικών μεγάλων και τον μόχθο του οικογενειάρχη επιχειρηματία. Εξάλλου, το επιχειρήσεων. μοναδικό εισόδημά του προέρχεται από τα κέρδη που πραγμαΣύμφωνα με το «Δίκτυο Οικογενειακών Επιχειρήσεων» (“Family τοποιεί η επιχείρηση, που ανταμείβει τους κόπους του. Business Network” FBN), οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν ~~ Η αδιάκοπη αύξηση του αριθμού των οικογενειακών επιχειρήτο 70-80% των επιχειρήσεων παγκοσμίως. σεων δίνει το ερέθισμα για υγιέστερο οικονομικό ανταγωνισμό, Ένα κύριο χαρακτηριστικό των οικογενειακών επιχειρήσεων αποεπειδή διαθέτουν αρκετά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, η ιδιτελεί το γεγονός ότι τείνουν να εξαρτώνται από τις ικανότητες και αίτερη αξιοποίηση των οποίων θα μπορούσε να τις κάνει αντατις φιλοδοξίες των ιδρυτών τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούγωνιστικές σε σχέση με τις μεγάλες επιχειρήσεις. νται επιπλέον προβλήματα στη διοίκησή τους, καθώς οι φιλοδο- ~~ Οι νέοι εκπαιδεύονται πάνω στις διάφορες ειδικότητες που ξίες των ιδρυτών δεν είναι πάντα σε αρμονία με τις ανάγκες της εφαρμόζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις, αποκτώντας με αυεπιχείρησης. τόν τον τρόπο την κατάλληλη εμπειρία. ~~ Μειώνουν τις πιθανότητες μόλυνσης και καταστροφής του πεΠλεονεκτήματα οικογενειακών επιχειρήσεων ριβάλλοντος, λόγω των απλών μεθόδων παραγωγής, συμβάλλοντας παράλληλα στην εξοικονόμηση ενέργειας. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις παρουσιάζουν τα παρακάτω πλεο- ~~ Συμβάλλουν στη μείωση της ανεργίας, επειδή η πλειοψηφία νεκτήματα: τους είναι εντάσεως εργασίας. ~~ Συμβάλλουν στην αποκέντρωση και στη δημιουργία νέων θέσε~~ Η μικρή επιχείρηση εμφανίζει εύκολη διαχείριση της περιουων εργασίας στις περιφέρειες των πόλεων, γιατί εγκαθίστανται σίας, καθώς και άμεση εποπτεία του προσωπικού της. Λόγω του και σε περιοχές όπου η βιομηχανική υποδομή είναι ελάχιστη. μικρού αριθμού των απασχολουμένων, ο επιχειρηματίας μπορεί ~~ Παρουσιάζουν επιδόσεις σε καινοτομίες και εφευρέσεις που να ασκεί προσωπική επιτήρηση της εργασίας, να δέχεται ενστάοφείλονται στην ανάγκη επιβίωσής τους και στο γεγονός ότι σε

58 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν βασικό κύτταρο της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, αλλά και σε όλο τον κόσμο, ενώ αναδεικνύονται στη ραχοκοκκαλιά της ελληνικής οικονομίας. Ξεπερνούν το 80% του συνόλου των επιχειρήσεων στις περισσότερες δυτικές οικονομίες, ενώ μόλις το 3% αυτών, παγκοσμίως, παραμένει στα χέρια της οικογένειας για περισσότερες από τρεις γενιές, σύμφωνα με στοιχεία από έρευνες που έχουν διεξαγάγει διεθνείς οίκοι και οργανισμοί για τις οικογενειακές επιχειρήσεις.

χώρες με μικρή διαφοροποίηση, οι επιχειρηματίες των οικογενειακών επιχειρήσεων μπορούν να εκθέσουν προϊόντα τα οποία είναι νέα στη χώρα, αλλά ίσως όχι άγνωστα σε άλλες χώρες. ~~ Αξιοποιούν τις πρώτες ύλες τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. ~~ Διατηρούν καλύτερες σχέσεις με τους καταναλωτές, επειδή οι σχέσεις τους δεν είναι απρόσωπες και γνωρίζουν τις ανάγκες τους, ικανοποιώντας αυτές σε υψηλό βαθμό. ~~ Η οικογενειακή επιχείρηση παράγει προϊόντα με προσωπικότητα, γούστο, με έμφαση στη λεπτομέρεια και με χαραγμένο το προσωπικό στοιχείο του βιοτέχνη στο προϊόν.

Μειονεκτήματα οικογενειακών επιχειρήσεων Όμως, εκτός από τα πλεονεκτήματα, που ισχυροποιούν τη θέση τους, οι οικογενειακές επιχειρήσεις παρουσιάζουν και αρκετά μειονεκτήματα, που υποθάλπουν τη βιωσιμότητα και ανταγωνιστικότητά τους, όπως: ~~ Έλλειψη και περιορισμένη διαθεσιμότητα επιτελών στελεχών, με σημαντική έλλειψη διοικητικών και οργανωτικών ικανοτήτων, με αποτέλεσμα την καθολική απασχόληση του φορέα με όλα τα θέματα στα οποία είναι υποχρεωμένος να δώσει άμεσες λύσεις. ~~ Οι προμήθειες πρώτων υλών σε μικρές ποσότητες με αντίστοιχο υψηλό κόστος, χωρίς να προσφέρει κακής ποιότητας προϊόντα, όμως με κίνδυνο να χάσει την πελατεία της και να καταστραφεί οικονομικά. ~~ Όσον αφορά το χρηματοδοτικό ζήτημα, οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν μικρότερο ποσοστό βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων στο

σύνολο των Ξένων Κεφαλαίων από ό,τι οι μικρές, γεγονός που συνεπάγεται ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν προβλήματα ρευστότητας μελλοντικά. ~~ Μικρή πιστοληπτική ικανότητα, που, μέχρι πρόσφατα, συνδεόταν άμεσα με την περιορισμένη περιουσιακή δύναμη μεσαίων επιχειρήσεων, με παράλληλη έλλειψη επαρκών κεφαλαίων και σοβαρές δυσχέρειες προσφυγής σε μακροπρόθεσμο δανεισμό. ~~ Το κόστος απόκτησης σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού είναι απαγορευτικό για την οικογενειακή επιχείρηση, υστερώντας έτσι στην εφαρμογή της σύγχρονης τεχνολογίας. ~~ Ο καταμερισμός της εργασίας βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, μην μπορώντας η οικογενειακή επιχείρηση να αυξήσει την παραγωγικότητα και, κατ’ επέκταση, την αποδοτικότητά της. ~~ Η οικογενειακή επιχείρηση αδυνατεί να προβεί σε επιστημονική έρευνα πάνω στη δουλειά της. ~~ Λόγω της μικρής παραγωγικότητάς της, η οικογενειακή επιχείρηση δεν είναι σε θέση να καλύψει μεγάλες παραγγελίες, χάνοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, σημαντικούς πελάτες. ~~ Η οικογενειακή επιχείρηση δεν εφαρμόζει πάντα την αρχή της μεγιστοποίησης κέρδους. Ο βιοτέχνης ενδιαφέρεται να εξασφαλίσει ένα μικρό εισόδημα βιοπορισμού για την κάλυψη των καταναλωτικών αναγκών της οικογένειάς του, πουλώντας έτσι με μικρό ή μετριασμένο κέρδος. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα η επιχείρηση να είναι λιγότερο ανταγωνιστική και με μικρότερο, ίσως, χρόνο βιωσιμότητας. ~~ Στην οικογενειακή επιχείρηση, εξαρτάται η ζωή και η δράση της από τη ζωή και τη δράση του επιχειρηματία της, με αποτέλεσμα με τον θάνατο του επιχειρηματία, να επέρχεται, πολλές φορές, και το τέλος της επιχείρησης. ΧΡΗΜΑ 59

αφιέρωμα ~ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Η ΔΥΝΑΜΙΚΉ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΉ ΤΡΟΧΙΆ ΜΕ ΙΣΧΥΡΆ ΘΕΜΈΛΙΑ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΉ ΑΓΟΡΆ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΚΡΙ ΚΡΙ

60 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

εταιρεία Κρι Κρι είναι η μοναδική ελληνική εταιρεία με πανελλαδική διανομή που δραστηριοποιείται στην παραγωγή και διάθεση παγωτού και γιαουρτιού. Ξεκίνησε την πορεία της το 1954, ενώ, μετά από 63 χρόνια επιτυχημένης εμπορικής πορείας, συνεχείς επενδύσεις και καινοτομίες, παρουσιάζει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και κατατάσσεται ανάμεσα στις πιο κερδοφόρες ελληνικές εταιρείες παραγωγής γαλακτοκομικών προϊόντων. Αποστολή της εταιρείας είναι να προσφέρει προϊόντα με υψηλή διατροφική αξία και ξεχωριστή ποιότητα, χρησιμοποιώντας εκλεκτές πρώτες ύλες από τη μακεδονική γη. Τα δύο υπερσύγχρονα εργοστάσιά της διασφαλίζουν ότι εντός 24 ωρών σφραγίζονται όλες οι θρεπτικές ουσίες του ελληνικού γάλακτος ημέρας μέσα στα κεσεδάκια γιαουρτιού της, ενώ εξάγει σχεδόν όλα τα προϊόντα της σε 20 χώρες στην Ευρώπη, τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Η Κρι Κρι έχει πιστοποιηθεί για τα συστήματα διαχείρισης που εφαρμόζει όσον αφορά το περιβάλλον και την υγεία & ασφάλεια των εργαζομένων της (ISO 14001: 2004, OHSAS 18001:2007), ενώ για τη συνεχή εξισορρόπηση μεταξύ εργασιακής και προσωπικής ζωής προσφέρει ένα οργανωμένο σύστημα κοινωνικών παροχών και υπηρεσιών, το οποίο, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει παιδικό σταθμό για τη δωρεάν φύλαξη παιδιών των εργαζομένων, κάλυψη κόστους μεταπτυχιακών προγραμμάτων και λειτουργία τράπεζας αίματος. Η Κρι Κρι επενδύει στην τοπική και εγχώρια οικονομία με το πρωτοποριακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Παιδεία Γάλακτος», που στοχεύει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των παραγωγών μέσω της μείωσης του κόστους παραγωγής, της βελτίωσης της ποιότητας του αγελαδινού γάλακτος και της βελτίωσης της υγείας και ευζωίας των γαλακτοπαραγωγών αγελάδων. Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε και εφαρμόζεται σε συνεργασία με την Κτηνιατρική Σχολή του ΑΠΘ και τους συνεργαζόμενους παραγωγούς. Στο πλαίσιο της συνεργασίας, η Κρι Κρι έχει αναλάβει το κόστος των συμβουλευτικών υπηρεσιών της πανεπιστημιακής ομάδας και της υλοποίησης τόσο του θεωρητικού όσο και του πρακτικού μέρους της εκπαίδευσης. Ανάμεσα στις διακρίσεις που έχει λάβει η εταιρεία περιλαμβάνονται ο «Έπαινος Βιομηχανικής Αριστείας», το βραβείο «Αριστεία Μεγάλη Επιχείρηση», η τιμητική διάκριση στα βραβεία “Τrue Leaders” της ICAP, το βραβείο «Δυναμικά Αναπτυσσόμενος Επιχειρηματίας της Χρονιάς» της Ernst & Young, διακρίσεις στον διαγωνισμό “Best Workplaces” (δεύτερη θέση στη συνολική κατάταξη όλων των εταιρειών, πρώτη εταιρεία τροφίμων στις εταιρείες που απασχολούν 50-250 εργαζομένους), η διάκριση για τη «Συμβολή της στην απασχόληση» από τα «Επιχειρηματικά Βραβεία Επιμελητηρίου Σερρών» και η τιμητική διάκριση στα «Βραβεία Ανθρώπινου Δυναμικού» της KPMG. Διαθέτοντας, πλέον, εμπειρία 63 ετών, η Κρι Κρι συνεχίζει να παράγει γιαούρτια, φρέσκο γάλα και παγωτά με τις πιο υψηλές προδιαγραφές ποιότητας, διατηρώντας όμως την ελληνική παράδοση.

ΧΡΗΜΑ_Η εταιρεία βρίσκεται σε ένα σημείο στο οποίο διαπιστώνεται έντονη ανάπτυξη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ποιοι είναι οι στρατηγικοί στόχοι σας για την επόμενη διετία; ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ ΤΣΙΝΆΒΟΣ_Πραγματικά, βρισκόμαστε σε ένα σημείο που η Κρι Κρι αποτελεί, πια, μία από τις πιο έντονα αναπτυσσόμενες ελληνικές επιχειρήσεις, με την πλέον δυνατή παρουσία στη χώρα μας, αλλά και στη διεθνή αγορά. Η αλματώδης ανάπτυξή μας δεν είναι συγκυριακή, αλλά το επιστέγασμα μεθοδικότητας, προγραμματισμού και στρατηγικών επιλογών. Κάθε χρόνο, επιτυγχάνουμε, σε μεγάλο βαθμό, τους στόχους που θέτουμε, αλλά αυτό, από μόνο του, δεν μας εφησυχάζει. Σε μια διαδρομή 63 χρόνων, επιμένουμε να παράγουμε γιαούρτια και παγωτά, αυθεντικά προϊόντα, με το μεράκι αλλά και την τεχνογνωσία της 100% ελληνικής σερραϊκής γαλακτοβιομηχανίας. Σε ό,τι αφορά στην αγορά του γιαουρτιού, καταφέραμε να αυξήσουμε σημαντικά τα μερίδιά μας σε όλους τους τομείς. Στη χώρα μας, κατακτήσαμε τη δεύτερη θέση στα επώνυμα προϊόντα. Αθροίζοντας όμως και τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας που παράγουμε, αυτό μας δίνει τα ηνία της πρώτης θέσης στη συνολική αγορά του ελληνικού γιαουρτιού. Αξίζει να σημειωθεί πως και στο παιδικό γιαούρτι βρισκόμαστε στην πρώτη θέση, με μεγάλη απόσταση από τον δεύτερο παίκτη. Επιπλέον, με το Super Spoon να γνωρίζει μεγάλη ανταπόκριση από την αγορά και τους καταναλωτές, έχουμε θεαματική αύξηση στην κατηγορία των λειτουργικών γιαουρτιών. Αντίστοιχα, στην εγχώρια αγορά παγωτού, έχοντας να αντιμετωπίσουμε τα μεγαθήρια των πολυεθνικών του κλάδου, έχουμε καταφέρει να αυξήσουμε τα μερίδιά μας στην παραδοσιακή αγορά κατά 6 μονάδες σε σχέση με πέρυσι, κατέχοντας σήμερα το 23,8% σε όγκο. Η επιτυχία μας αυτή οφείλεται κυρίως στην αύξηση του δικτύου διανομής μας, το οποίο έφτασε να καλύπτει πανελλαδικά 15.000 σημεία πώλησης και στα πετυχημένα λανσαρίσματα των νέων προϊόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα

Παναγιώτης Τσινάβος Πρόεδρος, Κρι Κρι αποτελούν τα «Γλυκά της Μαμάς» και το “Derby” της ΙΟΝ, τα οποία μας οδήγησαν, μέσα σε λίγους κιόλας μήνες, στην κατάκτηση της πρώτης θέσης στην κατηγορία παγωτοσοκολάτες (μπάρες), αλλά και στην πρώτη θέση στην κατηγορία των οικογενειακών παγωτών (Nielsen YTD Μάιος 2017) με τη σειρά Heartmade. Τα προϊόντα μας «ταξιδεύουν» από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 σε χώρες του εξωτερικού και, έχοντας στη φαρέτρα μας την πλέον άριστη πρώτη ύλη των παραγωγών της Κεντρικής Μακεδονίας, μπορούμε πια, με περηφάνια, να πούμε ότι εξάγουμε το 25% της παραγωγής μας σε 24 χώρες. Μεταξύ άλλων, με κύριες αγορές την Αγγλία, την Ιταλία, τη Γερμανία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, οι ξένοι καταναλωτές απολαμβάνουν καλό, ποιοτικό ελληνικό γιαούρτι. Μεγάλο στοίχημα για μας στην ευρωπαϊκή αγορά είναι το Super Spoon, ένα καινοτόμο προϊόν, που λανσαρίστηκε μεν στην Ελλάδα, αλλά διαγράφονται, ήδη, πάνω του πολλές ευκαιρίες στο εξωτερικό. Ο υψηλός βαθμός πρωτεΐνης στο λειτουργικό γιαούρτι Super Spoon απαντάει σε νέες διατροφικές ανάγκες των Ευρωπαίων καταναλωτών, και αυτό ήδη του έχει δώσει μια διεθνή θέση στα ράφια των μεγάλων σουπερμάρκετ της Αγγλίας, του Βελγίου, και σύντομα της Ολλανδίας και της Ιταλίας. Στόχος μας είναι το Super Spoon να διεισδύσει περισσότερο και σε άλλες αγορές και να γίνει ένα παγκόσμιο πετυχημένο brand, με ελληνικό διαβατήριο. Φυσικά, στόχος μας παραμένει η κατάκτηση της πρώτης θέσης στην ελληνική αγορά γιαουρτιού και θα τον πετύχουμε. Αντίστοι-

χα, στο εξωτερικό, σκοπεύουμε να αξιοποιήσουμε τις ήδη πετυχημένες συνεργασίες με τα μεγάλα σουπερμάρκετ, και με αυτές ως βάση να διευρύνουμε τη συνεργασία με την τοποθέτηση επώνυμων γιαουρτιών Κρι Κρι, στην κατηγορία στραγγιστού ή του καινοτόμου Super Spoon. Οι ευκαιρίες για την εταιρεία μας που προκύπτουν από τις εξαγωγές του ελληνικού γιαουρτιού είναι πολύ μεγάλες, αφού, ενδεικτικά, να αναφέρω πως η συνολική αγορά ελληνικού γιαουρτιού στην Ευρώπη ξεπερνά το 1 δισ. ευρώ. Χ_Οι επιδόσεις όχι μόνο των προϊόντων αλλά και της μετοχής φαίνεται πως σκοράρουν υψηλά. Με ποιον τρόπο σκοπεύετε να προσελκύσετε το επενδυτικό κοινό; Π.Τ._Οι επιχειρηματικές μας κινήσεις καρποφορούν και αυτό αντανακλάται και στη μετοχή. Αποτελεί γεγονός ότι, το τελευταίο διάστημα, η μετοχή της Κρι Κρι υπεραποδίδει σε σχέση με τον Γενικό Δείκτη του ΧΑ, και αυτό λόγω των θετικών αποτελεσμάτων που δημοσιεύσαμε για το έτος 2016, καθώς και τη δυναμική που παρουσιάζει η εταιρεία σε Ελλάδα και εξωτερικό. Παρά τις δυσκολίες που διανύει, εδώ και χρόνια, το ελληνικό χρηματιστήριο, καταφέραμε να διατηρήσουμε μια σταθερή μερισματική πολιτική, με ικανοποιητικές αποδόσεις για τους μετόχους μας. Στην Κρι Κρι εφαρμόζουμε μια ανθρωποκεντρική πολιτική, παράλληλα με τον στόχο μας για κερδοφόρα ανάπτυξη, σε συνδυασμό με την ικανοποίηση των εργαζομένων, των προμηθευτών, αλλά και των μετόχων μας. ΧΡΗΜΑ 61

αφιέρωμα ~ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Η σημασία της Η οικογενειακής διακυβέρνησης

διοίκηση μιας οικογενειακής επιχείρησης απαιτεί «ταχυδακτυλουργικές» ικανότητες, καθώς οι στόχοι της επιχείρησης για ανάπτυξη και ευημερία πρέπει να εξισορροπούνται με τις ανάγκες και τις προσδοκίες των μελών της οικογένειας. Καθώς στο πέρασμα του χρόνου η μια γενιά διαδέχεται την προηγούμενη, νέες προκλήσεις εισάγονται και αυξάνεται ο βαθμός πολυπλοκότητας των σχέσεων τόσο μεταξύ των μελών της οικογένειας όσο και μεταξύ οικογένειας και επιχείρησης. Στην αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών οι οικογενειακές επιχειρήσεις ακολουθούν διαφορετικές προσεγγίσεις, με κυρίαρχες τις ακόλουθες δύο:

~~ «Πρώτα η Οικογένεια» (“Family-First Enterprises”): Στις επιχειρήσεις αυτές, η οικογένεια καθορίζει την ταυτότητα της επιχείρησης και αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα στον επιχειρησιακό σχεδιασμό και τις αποφάσεις. Ο διευθύνων σύμβουλος, σχεδόν πάντα, είναι μέλος της οικογένειας. Η εργασία στην επιχείρηση είναι «οικογενειακό δικαίωμα» και στην επιχείρηση μπορεί να εργάζονται περισσότερα μέλη αυτής. Οι

του ΒΑΓΓΈΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΆΚΗ, Αντιπροέδρου της KPMG 62 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

αμοιβές και τα μερίσματα καθορίζονται βάσει των αναγκών της οικογένειας και όχι αντικειμενικών κριτηρίων. ~~ «Πρώτα η Επιχείρηση» (“Business-First Enterprises”): Με τους στόχους της οικογένειας επικεντρωμένους στα οικονομικά αποτελέσματα, οι πόροι της εταιρείας δεν χρησιμοποιούνται για προσωπικούς λόγους και η εργασία στην επιχείρηση εξαρτάται από τα προσόντα, τις ικανότητες και τις δεξιότητες των υποψηφίων. Συνεπώς, οι επιχειρήσεις αυτές προσομοιάζουν περισσότερο στις μη οικογενειακές επιχειρήσεις ως προς την οργάνωση, τη λειτουργία και τη διακυβέρνησή τους.

Β) «Υπεύθυνη Ιδιοκτησία» (“Responsible Ownership”)

Ανεξάρτητα όμως από την προσέγγιση που θα ακολουθήσει κάθε οικογενειακή επιχείρηση, βάσει των ιδιαιτεροτήτων της, η υιοθέτηση ενός πλαισίου οικογενειακής διακυβέρνησης κρίνεται απαραίτητη για τη διασφάλιση της μελλοντικής επιτυχημένης πορείας της. Όπως η εταιρική διακυβέρνηση είναι σημαντική, γιατί συμβάλλει στην αποτελεσματική διοίκηση μιας επιχείρησης, έτσι και η οικογενειακή διακυβέρνηση είναι αναγκαία, γιατί εξασφαλίζει την αρμονική «λειτουργία» της οικογένειας, ενισχύει τη συνοχή της και, κατά συνέπεια, διευκολύνει τη διαδικασία λήψης ορθολογικών αποφάσεων σχετικά με την επιχείρηση.

Η «Υπεύθυνη Ιδιοκτησία» εδράζεται:

Οι βασικές αρχές της οικογενειακής διακυβέρνησης είναι: α) η «Δίκαιη Διαδικασία» και β) η «Υπεύθυνη Ιδιοκτησία»:

Α) «Δίκαιη Διαδικασία» (“Fair Process”) Βάσει της αρχής αυτής, στη διαδικασία λήψης απόφασης θα πρέπει να εμπλέκονται όσο το δυνατόν περισσότεροι. Είναι πιο εύκολο για τα μέλη μιας οικογένειας να δεσμεύονται στην υλοποίηση μιας απόφασης στην οποία συμμετείχαν ακόμη κι αν διαφωνούσαν. Οι πέντε παράμετροι της «Δίκαιης Διαδικασίας» είναι: ~~ Επικοινωνία: Οι απόψεις όλων των εμπλεκομένων πρέπει να διατυπώνονται και να αξιολογούνται. ~~ Σαφήνεια: Οι προσδοκίες όλων των εμπλεκομένων πρέπει να καταγράφονται με σαφήνεια, έτσι ώστε να αναπτύσσεται μια κοινή αντίληψη των στόχων και των πιθανών σημείων σύγκρουσης. ~~ Συνέπεια: Οι κανόνες θα πρέπει να εφαρμόζονται πάντοτε με συνέπεια σε όλα τα πρόσωπα και, διαχρονικά, σύμφωνα με τις αρχές της οικογένειας. ~~ Προσαρμοστικότητα: Η οικογένεια πρέπει να τροποποιεί προηγούμενες αποφάσεις της, ώστε να ανταποκρίνονται στις τρέχουσες οικογενειακές αξίες και ενδιαφέροντα αλλά και στις ανάγκες της επιχείρησης. ~~ Κουλτούρα: Δεν αρκεί μόνο η θέσπιση μιας «δίκαιης διαδικασίας», αλλά χρειάζεται συνειδητή δέσμευση ως προς αυτήν και ανάπτυξη σχετικής κουλτούρας στην οικογένεια.

Ο ιδιοκτήτης δεν πρέπει να είναι ένας «παθητικός επενδυτής», αλλά ένας «ενεργός επικεφαλής» της οικογενειακής επιχείρησης, ο οποίος ενεργεί προς το συμφέρον όλων των εμπλεκόμενων μερών (επιχείρησης, υπαλλήλων, κοινωνίας, οικογένειας και των υπόλοιπων μετόχων). Στόχος του πρέπει να είναι η κυρίαρχη ιδιοκτησία της επιχείρησης από την οικογένεια και η επιτυχημένη μεταβίβασή της στις επόμενες γενιές.

~~ Στις Οικογενειακές Αξίες, που ενσταλάζονται από πολύ μικρή ηλικία στα μέλη της και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. ~~ Στη Συναισθηματική Ιδιοκτησία, που αφορά στον ισχυρό συναισθηματικό δεσμό που αναπτύσσεται με την επιχείρηση. ~~ Στην Επιδέξια Καθοδήγηση, που στοχεύει στη μακροπρόθεσμη προστασία των συμφερόντων της επιχείρησης. ~~ Στο Υπομονετικό Κεφάλαιο, το οποίο είναι διατεθειμένο να θυσιάσει βραχυπρόθεσμες αποδόσεις προκειμένου να επανεπενδύσει κέρδη και να αυξήσει την αξία της επιχείρησης στο μέλλον. Οι ανωτέρω δύο αρχές θα πρέπει να λαμβάνονται πάντοτε υπόψη στην οικογενειακή διακυβέρνηση, ιδιαίτερα όμως όταν η κουλτούρα είναι περισσότερο προσανατολισμένη στις ανάγκες της οικογένειας. Σε αντίθετη περίπτωση, είναι πολύ πιθανό να προκύψουν συγκρούσεις και, στο τέλος, η οικογένεια να «καταστρέψει» την επιχείρηση.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ KPMG Η KPMG αποτελεί το παγκόσμιο δίκτυο ανεξάρτητων εταιρειών παροχής επαγγελματικών υπηρεσιών-μελών συνδεδεμένων με την KPMG International, ενός ελβετικού συνεταιρισμού. Οι εταιρείες-μέλη της KPMG παρέχουν ελεγκτικές, φορολογικές και συμβουλευτικές υπηρεσίες. Η KPMG λειτουργεί σε 152 χώρες, με προσωπικό περίπου 189.000 ατόμων παγκοσμίως. Κάθε εταιρεία της αποτελεί μια νομικά ξεχωριστή οντότητα. Στη χώρα μας, η KPMG παρέχει, τα τελευταία 40 και πλέον χρόνια, ολοκληρωμένες ελεγκτικές, συμβουλευτικές, λογιστικές, φορολογικές υπηρεσίες σε ελληνικές και διεθνείς εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Για περισσότερες πληροφορίες: www.kpmg.com/gr.

ΧΡΗΜΑ 63

αφιέρωμα ~ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Η ΜΥΛΟΙ ΛΟΥΛΗ ΕΠΤΆ ΓΕΝΙΈΣ ΔΥΝΑΜΙΚΉΣ ΠΟΡΕΊΑΣ

Από γενιά σε γενιά, από το 1782 έως και σήμερα, η «Μύλοι Λούλη», πιστή στις αξίες της, έχει στο κέντρο των δραστηριοτήτων της την ποιότητα, την εξυπηρέτηση και την ικανοποίηση των πελατών της

64 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

ιστορία της εταιρείας ξεκινά το 1782, στην Αετοράχη Ιωαννίνων, από τον οικογενειακό πετρόμυλο. Από τότε μέχρι και σήμερα, 235 χρόνια μετά, ο σεβασμός στις αρχές της, η αφοσίωση στις αξίες της και η εφαρμογή μιας επιτυχημένης «συνταγής» διαδοχής, έχουν καταστήσει τη «Μύλοι Λούλη» μία από τις μακροβιότερες οικογενειακές επιχειρήσεις παγκοσμίως. Το 1898, ο Χρήστος Θ. Λούλης μετακομίζει στον ελεύθερο από τους Τούρκους Βόλο. Αρχικά, νοικιάζει έναν ατμόμυλο, μαζί με τα αδέλφια του Νίκο και Κωνσταντίνο. Το 1914, η επιτυχία τους και το όραμα της εκβιομηχάνισης και της εξέλιξης τούς οδηγούν στην ίδρυση νέας εταιρείας και στο κτίσιμο ενός νέου εργοστασίου. Σύντομα, εξελίσσεται στον μεγαλύτερο μύλο της Θεσσαλίας και σε έναν από τους πιο σύγχρονους αλευρόμυλους της εποχής. Το 1978, η εταιρεία κατασκευάζει ένα υπερσύγχρονο εργοστάσιο στη βιομηχανική ζώνη του Βόλου και γίνεται η μετεγκατάσταση από το παλιό εργοστάσιο. Το 1991, με την αγορά παραλιακού οικοπέδου, έκτασης 100.000 τ.μ. στον Παγασητικό Κόλπο (όρμος Αμαλιάπολης), αρχίζει να υλοποιείται το όραμα της επόμενης εγκατάστασης σε εργοστάσιο με ιδιόκτητο λιμάνι και ξεκινά η διαδικασία έκδοσης άδειας για την κατασκευή μύλου, η οποία διήρκεσε 7,5 χρόνια. Το 2001, αρχίζει να λειτουργεί η νέα βιομηχανική μονάδα, που αποτελεί τον μεγαλύτερο και πιο εξελιγμένο μύλο της Ελλάδας και έναν από τους μεγαλύτερους της Ευρώπης. Παράλληλα, το 1999, εξαγοράζει μέσω του χρηματιστηρίου τους Μύλους Αγίου Γεωργίου, τους οποίους, στη συνέχεια, απορρόφησε. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί μια εύρωστη και μεγάλη ελληνική αλευροβιομηχανία, με γερές ρίζες στις βαλκανικές χώρες και με μεγάλη διαφορά από τον ανταγωνισμό της. Με εργατικότητα και έντονη επιχειρηματική δράση, οι δύο εταιρείες υπηρετούν με συνέπεια τους Έλληνες καταναλωτές και επαγγελματίες αρτοποιούς, κατακτώντας τις κορυφαίες θέσεις της ελληνικής αγοράς, ενωμένες σε μία κορυφαία εταιρεία, με την επωνυμία «Μύλοι Λούλη». Την επταετία 1999-2007, η «Μύλοι Λούλη» αναπτύσσεται σημαντικά στα Βαλκάνια, με ιδιόκτητες μονάδες παραγωγής στη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Αλβανία. Προβλέποντας την κρισιμότητα της κατάστασης που θα ακολουθούσε τα επόμενα χρόνια, η διοίκηση της εταιρείας αποφάσισε να τις πουλήσει και να επικεντρωθεί στην ελληνική αγορά. Απέκτησε έτσι ρευστότητα, που διασφάλισε τη βιωσιμότητα της εταιρείας για περαιτέρω επενδύσεις. Σήμερα, η εταιρεία διοικείται από την έβδομη γενιά της οικογένειας Λούλη και αποτελεί τη μεγαλύτερη αλευροβιομηχανία της Ελλάδας και μία από τις σημαντικότερες βιομηχανίες του κλάδου στην Ευρώπη.

Δραστηριοποιείται στην παραγωγή αλεύρων, με δύο υπερσύγχρονους αλευρόμυλους στη Σούρπη Μαγνησίας και στο Κερατσίνι Αττικής με ιδιόκτητα λιμάνια και στην παραγωγή μειγμάτων και πρώτων υλών ζαχαροπλαστικής στη μονάδα στη Θήβα Βοιωτίας. Η συνολική αλεστική δυναμικότητα ανέρχεται σε 1.300 τόνους το 24ωρο. Σήμερα, η «Μύλοι Λούλη» παράγει 147 διαφορετικούς τύπους αλεύρων, που καλύπτουν και τις πλέον απαιτητικές ανάγκες των αρτοποιών και της βιομηχανίας τροφίμων. Παράλληλα, διαθέτει στους πελάτες της 750 έτοιμα μείγματα. Στους καταναλωτές απευθύνεται με 18 άλευρα με το brand Μύλοι Αγίου Γεωργίου και με 14 έτοιμα καταναλωτικά μείγματα με το brand Easy Bake. Τα καταναλωτικά προϊόντα της εταιρείας έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη των Ελλήνων καταναλωτών από το 1964, όταν οι Μύλοι Αγίου Γεωργίου κυκλοφορούν πρώτοι στα μάρκετ της εποχής συσκευασμένο αλεύρι, τα γνωστά πλέον Νο 1 σκληρό και Νο 2 μαλακό. Μεγάλη αναγνώριση για την εταιρεία αποτελεί το γεγονός ότι πολλές μεγάλες ελληνικές και ξένες βιομηχανίες τροφίμων εμπιστεύονται τη «Μύλοι Λούλη» για την προμήθεια των αλεύρων τους και αυτό επιβεβαιώνεται από το μεγάλο ποσοστό μεριδίου αγοράς που κατέχει (26%). Η «Μύλοι Λούλη» εξάγει σήμερα σε περισσότερες από 10 χώρες, κυρίως σε βιομηχανίες τροφίμων που αναζητούν αλεύρι με άριστες προδιαγραφές. Η εταιρεία δίνει προτεραιότητα στα ποιοτικά ελληνικά σιτηρά και καλύπτει μέρος των αναγκών της από την ελληνική αγορά, ενώ υλοποιεί και πρόγραμμα συμβολαιακής γεωργίας, στηρίζοντας έτσι τους Έλληνες αγρότες και την ελληνική οικονομία. Ο σταθερός προσανατολισμός προς την ποιότητα αντανακλάται επίσης στη συστηματική προσπάθεια για βελτίωση όλων των μεθόδων και διαδικασιών, ενώ παράλληλα η εταιρεία διαθέτει όλα τα πιστοποιητικά ποιότητας που απαιτούνται για να προμηθεύει τις κορυφαίες βιομηχανίες τροφίμων στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Σε ένα έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον, με νέες τάσεις και αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, η «Μύλοι Λούλη» επενδύει στην έρευνα στον τομέα των αλεύρων και στην ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων. Πρωτοπορεί συνεχώς, με προϊόντα όπως τα βιολογικά άλευρα, τα άλευρα χωρίς γλουτένη, αλλά και πολλά καινοτόμα μείγματα αλεύρων, που προσφέρουν ευκολία στη χρήση. Έχοντας το περιβάλλον ως βασική προτεραιότητα, οι τρεις παραγωγικές μονάδες της εταιρείας εφαρμόζουν καινοτόμες περιβαλλοντικές πρακτικές και λειτουργούν με μηδενικά απόβλητα.

Πέρα από τα άριστα και καινοτόμα προϊόντα, προτεραιότητα της «Μύλοι Λούλη» είναι και η παροχή αναβαθμισμένων και ολοκληρωμένων υπηρεσιών προς τους πελάτες της, έτσι ώστε να αποκτούν προστιθέμενη αξία από τη συνεργασία τους με την εταιρεία. Το τμήμα πωλήσεων, άρτια στελεχωμένο και οργανωμένο, εξυπηρετεί με αμεσότητα τους πελάτες της. Οι τεχνικοί σύμβουλοι αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής είναι συνεχώς στη διάθεση των πελατών για την επίλυση οποιουδήποτε προβλήματος ή απορίας και για την προσφορά εκπαίδευσης σε νέα, καινοτόμα προϊόντα. Στις πλήρως εξοπλισμένες αίθουσες εκπαίδευσης, παρέχονται εξειδικευμένα σεμινάρια στους πελάτες της. Η εταιρεία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας και ακολουθεί στρατηγική Εταιρικής Υπευθυνότητας, με βασικούς πυλώνες τη στήριξη ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων μέσω χορηγιών και την εκπαίδευση της νέας γενιάς με τη λειτουργία του Μουσείου Λούλη και της Ελληνικής Σχολής Αρτοποιίας. Το μουσείο λειτουργεί από το 2013 στις εγκαταστάσεις της εταιρείας στο Κερατσίνι Αττικής, με εξαιρετικά μεγάλη επισκεψιμότητα μαθητών. Το όραμα του μουσείου είναι να διαφυλάξει την ιστορία και την παράδοση της καλλιέργειας και επεξεργασίας του σιταριού, να καταγράψει τον ρόλο και τη σημασία του ψωμιού στις διάφορες εκφάνσεις της καθημερινής ζωής, διαχρονικά, και να αναδείξει τη σπουδαιότητα της μεσογειακής διατροφής ως τρόπου ζωής και στοιχείου πολιτισμού. Στόχοι του είναι να προσφέρει ενημέρωση, κυρίως στα παιδιά, για τα οφέλη της ισορροπημένης διατροφής και να ευαισθητοποιήσει το κοινό για το φαινόμενο της σπατάλης και απώλειας τροφίμων, τις επιπτώσεις του και την αντιμετώπισή του. Η Ελληνική Σχολή Αρτοποιίας, η πρώτη εξειδικευμένη σχολή στη χώρα στον χώρο των αλεύρων για την αρτοποιία και τη ζαχαροπλαστική, ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2015. Απευθύνεται σε επαγγελματίες και εργαζομένους του χώρου και ο χαρακτήρας της είναι μη κερδοσκοπικός. Με την ίδρυση της σχολής, ένα μεγάλο όραμα της «Μύλοι Λούλη» γίνεται πραγματικότητα. Η εταιρεία «Μύλοι Λούλη» υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με την εταιρεία Al Dahra Agriculture, από τα ΗΑΕ, παραχωρώντας της μειοψηφικό πακέτο μετοχών. Στόχος της είναι να εισχωρήσει στις αναπτυσσόμενες αγορές της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και της Ασίας. Σεβόμενη την παράδοση τριών αιώνων λειτουργίας και βασισμένη στη γνώση, το προσωπικό και τις αξίες της, η «Μύλοι Λούλη» συνεχίζει δυναμικά στον 21ο αιώνα, προσφέροντας με το ίδιο μεράκι και την ίδια φροντίδα στον Έλληνα καταναλωτή και επαγγελματία το πιο αγνό και ποιοτικό αλεύρι. ΧΡΗΜΑ 65

αφιέρωμα ~ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

«Λουξ»: Συνδυάζοντας τις οικογενειακές αξίες με την αναπτυξιακή κατεύθυνση

ιστορία των αναψυκτικών «λουξ» ξεκίνησε τη δεκαετία του ’50 στην Πάτρα, όταν ο Παναγιώτης Μαρλαφέκας ίδρυσε μια μικρή βιοτεχνία παραγωγής πορτοκαλάδας, λεμονάδας και γκαζόζας με το όνομα «λουξ». Με όχημα την ανώτερη ποιότητα και τις αυθεντικές συνταγές, η μικρή μονάδα παραγωγής αναψυκτικών αναπτύχθηκε με γερά και σταθερά βήματα και, σήμερα, υπό την καθοδήγηση της δεύτερης γενιάς στα ηνία της, αποτελεί τη μεγαλύτερη ελληνική εταιρεία αναψυκτικών και χυμών, με πανελλαδική και διεθνή παρουσία. Σε τρεις υπερσύγχρονες ιδιόκτητες μονάδες, συνολικής έκτασης 33.000 τ.μ., στην Αχαΐα, παράγονται σήμερα τα αναψυκτικά και οι χυμοί «λουξ» (καθώς και οι συσκευασίες PET των προϊόντων), ενώ ένα υπερσύγχρονο ιδιόκτητο κέντρο logistics στην Αττική διασφαλίζει την άμεση διανομή των προϊόντων σε ολόκληρη τη χώρα. Από το 2007, η «λουξ» –παρά την κρίση– έχει επενδύσει 20 εκατ. ευρώ σε μονάδες και εξοπλισμό, με χρήση αποκλειστικά ιδίων κεφαλαίων, χωρίς τραπεζικό δανεισμό. Η οικογενειακή επιχείρηση του Γιάννη, του Κωνσταντίνου και του Πλάτωνα Μαρλαφέκα, γιων του ιδρυτή της εταιρείας, εδώ και χρόνια, ανταγωνίζεται ισάξια καθιερωμένα διεθνή brands αναψυκτικών και κατακτά ολοένα και μεγαλύτερα μερίδια αγοράς, έχοντας κερδίσει την προτίμηση των Ελλήνων καταναλωτών. Η προϊοντική σειρά αναψυκτικών της «λουξ» περιλαμβάνει πορτοκαλάδα, λεμονάδα, βυσσινάδα, λουξ Mix, σόδα, γκαζόζα παραδοσιακή, λουξ Cola και tonic. Η σειρά προϊόντων συμπληρώνεται από φυσικούς χυμούς από 100% ελληνικά φρούτα, σε τέσσερις γεύσεις (πορτοκάλι, ροδάκινο, μήλο-πορτοκάλι-καρότο και Εxtra-9). Το 2016, η «λουξ» επεκτάθηκε στην αγορά των ολιγοθερμιδικών αναψυκτικών, με τη νέα καινοτόμα σειρά λουξ plus ’n light, μόνο με φυσικά γλυκαντικά, με 0% ζάχαρη και 60% λιγότερες θερμίδες και μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε βιταμίνη C (στις γεύσεις: πορτοκαλάδα και λεμονάδα). Τα λουξ plus ’n light είναι τα πρώτα και μόνα light αναψυκτικά στην ελληνική αγορά που περιέχουν μονάχα φυσικά γλυκαντικά (σάκχαρα φρούτων, φρουκτόζη και γλυκαντικά φυτικής προέλευσης), χωρίς καμία αλλαγή στη γνώριμη και απαράμιλλη γεύση που χαρακτηρίζει το σύνολο των προϊόντων «λουξ». Πρόσφα-

66 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

τα, η σειρά λουξ plus ’n light εμπλουτίστηκε με παγωμένο τσάι, με αποκλειστικά φυσικά γλυκαντικά και 0% ζάχαρη, σε γεύσεις ροδάκινο, κόκκινα φρούτα και λεμόνι. Η «λουξ» έχει αναπτύξει έντονη εξαγωγική δραστηριότητα, με τα προϊόντα «λουξ» να έχουν παρουσία ήδη σε 22 χώρες παγκοσμίως, στην Ευρώπη, την Αμερική, την Αυστραλία, την Αφρική και την Ασία. Καθώς οι εξαγωγές αποτελούν βασικό πυλώνα στον στρατηγικό σχεδιασμό της εταιρείας, τα μελλοντικά σχέδιά της περιλαμβάνουν επέκταση της δραστηριότητάς της στη Βόρεια Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, όπου εκτιμώνται σημαντικές προοπτικές για τα ελληνικά αναψυκτικά «λουξ». Η θετική πορεία στην εγχώρια και τη διεθνή αγορά ωθεί τη «λουξ» σε σταθερά αναπτυξιακή τροχιά, παρά τις δυσκολίες και τις προκλήσεις της περιόδου, γεγονός που την κατατάσσει ανάμεσα στις πιο επιτυχημένες ελληνικές επιχειρήσεις. Το 2016, η εταιρεία κατέγραψε κύκλο εργασιών 32 εκατ. ευρώ, σημειώνοντας άνοδο πλέον του 6,5% σε σχέση με το 2015 (30 εκατ. ευρώ). Η επιχειρηματική κοινότητα και οι καταναλωτές έχουν επιβραβεύσει και ξεχωρίσει τη «λουξ» με πολυάριθμα βραβεία και διακρίσεις, τα τελευταία χρόνια. Πρόσφατα, διακρίθηκε ως το κορυφαίο brand του διαγωνισμού “Superbrands”, στην κατηγορία «μη αλκοολούχα ποτά», το πρώτο ελληνικό αναψυκτικό που διακρίνεται με τον συγκεκριμένο τίτλο στην ιστορία του διαγωνισμού στην Ελλάδα. Ενώ, πριν από λίγους μήνες, επιλέχθηκε ανάμεσα στους φιναλίστ της κατηγορίας “Best soft beverage”, στο Gulfood Innovation Awards 2017 στο Ντουμπάι. Αξίζει να σημειωθεί ότι, το 2016, η «λουξ» κατέκτησε τον κορυφαίο τίτλο «Public National Champion της Ελλάδας» στα European Business Awards, ενώ και το 2017 ξεχώρισε ως “National Champion” στον ίδιο διαγωνισμό. Μεταξύ των διακρίσεων, η «λουξ» μετρά, επίσης, επτά βραβεία και διακρίσεις “Diamonds”, κορυφαίους τίτλους στα βραβεία Made in Greece της Ελληνικής Ακαδημίας Μάρκετινγκ, σημαντική διάκριση από το Επαγγελματικό Επιμελητήριο Αθηνών στα βραβεία «Καινοτομία και Δημιουργική Επιχειρηματικότητα», αλλά και πολλές ακόμη διακρίσεις.

Γιάννης Μαρλαφέκας Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της «Λουξ» ΧΡΗΜΑ_Ποια είναι τα βασικά μυστικά της επιτυχίας και μακροημέρευσης μιας οικογενειακής επιχείρησης; ΓΙΆΝΝΗΣ ΜΑΡΛΑΦΈΚΑΣ_Κάθε επιχείρηση και, πολύ περισσότερο, κάθε οικογένεια διαφέρει. Έχει διαφορετικές ανάγκες και ισορροπίες, διαφορετικούς χαρακτήρες, διαφορετικά προϊόντα και αξίες. Μυστικά της επιτυχίας, συνεπώς, δεν μπορούν να υπάρχουν. Σε μια οικογενειακή επιχείρηση, τα μέλη που συμμετέχουν υποχρεώνονται –μέσα από πολλή προσπάθεια και αμοιβαίες υποχωρήσεις– να αναζητήσουν την ισορροπία τους, τον διακριτό τους ρόλο και τον τρόπο που οι γνώσεις και ο χαρακτήρας του καθενός θα συμπληρώνει τα υπόλοιπα στελέχη-μέλη της οικογενείας. Στη «λουξ», ο ιδρυτής και πατέρας μας, Παναγιώτης Μαρλαφέκας, είχε θέσει από τα πρώτα βήματα της επιχείρησης τις θεμελιώδεις αξίες που διαμόρφωσαν τη φιλοσοφία της «λουξ», την οποία, ως δεύτερη γενιά, υιοθετήσαμε, και αποτέλεσαν τη βάση λειτουργίας της όλες αυτές τις δεκαετίες: «ποιότητα με κάθε κόστος» όσον αφορά στα προϊόντα και «χρηστή διοίκηση, λιτή διαχείριση, επακριβή μέτρηση και γνώση του κόστους» ως κανόνας διοικητικής διαχείρισης. Έχοντας διακριτούς και καθορισμένους ρόλους, κοινό όραμα για τη «λουξ», κοινό πάθος για τις συνταγές και τα προϊόντα μας και ένα σαφώς καθορισμένο πλαίσιο αρχών, η «λουξ», ως οικογενειακή επιχείρηση, μπόρεσε να φτάσει στο σημείο που βρίσκεται σήμερα. Επιλέγουμε αγνές πρώτες ύλες από επιλεγμένους Έλληνες παραγωγούς και χρησιμοποιούμε αυθεντικές συνταγές, και αυτό αποτυπώνεται στη γεύση και την

ποιότητα των προϊόντων μας. Και διοικούμε την εταιρεία με το ίδιο αυστηρό πλαίσιο αρχών που εφαρμόζεται, εδώ και δεκαετίες, σε κάθε βήμα μας. Σίγουρα δεν είναι πάντοτε εύκολο, οι προκλήσεις είναι μεγάλες και καθημερινές, ενώ το βάρος της ευθύνης, τόσο ως συνεχιστής μιας οικογενειακής παράδοσης όσο και ως υπεύθυνος για την οικονομική βιωσιμότητα μιας ολόκληρης εκτεταμένης οικογένειας, είναι τεράστιο. Όλοι όμως δουλεύουμε προς έναν κοινό στόχο. Και όταν έρχεται η επιτυχία, αυτή έχει ακόμη μεγαλύτερη αξία, γιατί είναι μια επιτυχία της οικογένειάς σου. Χ_Ποιες προοπτικές εκτιμάτε ότι διαγράφονται για το προσεχές διάστημα τόσο για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, γενικότερα, όσο και, ειδικότερα, για τη δική σας εταιρεία; Γ.Μ._Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν τη βάση της ελληνικής οικονομίας και, κατά την εκτίμησή μας, θα συνεχίσουν να διατηρούν μια σημαντική θέση σε αυτή. Ιδιαίτερα στο περιβάλλον της κρίσης, οι οικογενειακές επιχειρήσεις –ειδικά οι μικρότερου μεγέθους– προσφέρουν την αναγκαία ευελιξία και προσαρμοστικότητα που απαιτεί το δύσκολο επιχειρηματικό κλίμα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα και, εφόσον λειτουργούν με τρόπο υγιή και με αναπτυξιακή κατεύθυνση, θα αποτελέσουν σημαντικό όχημα για την τόνωση της οικονομίας. Στη «λουξ» ακολουθούμε πάντοτε την αισιόδοξη προσέγγιση και έχουμε τη σιγουριά ότι υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες για περαιτέρω ανάπτυξη και πολλά ορόσημα,

τα οποία πρέπει ακόμα να επιτύχουμε, τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή αγορά, η οποία, μέχρι στιγμής, υπήρξε εξαιρετικά θετική προς τα προϊόντα «λουξ». Στην πορεία αυτή, θα πρέπει να εξελιχθούμε, αλλά και να διατηρήσουμε την ταυτότητά μας. Παραμένουμε μια οικογενειακή επιχείρηση. Κρατάμε τις αξίες της παράδοσης στον πυρήνα της δραστηριότητάς μας, και αυτό μας διαφοροποιεί και δίνει στο brand «λουξ» την ιδιαίτερη ταυτότητα και αυθεντικότητα που επιλέγουν οι καταναλωτές με την προτίμησή τους. Ως δομή και στρατηγικό σχεδιασμό, όμως, εξελισσόμαστε και επιχειρούμε κρατώντας πάντοτε ένα προβάδισμα ως προς τις απαιτήσεις του μεγέθους μας. Τοποθετούμε στο επίκεντρο της δραστηριότητάς μας την έρευνα, την καινοτομία, τις επενδύσεις, τις συνεργασίες και την εξωστρέφεια, γιατί αποτελούν απαραίτητα στοιχεία για τη βιωσιμότητα, ανανέωση και ανάπτυξή μας –στοιχεία που κάθε επιχείρηση πρέπει να ενσωματώνει για να μπορεί να προχωρά μπροστά και να μην παραμένει στάσιμη. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν ένα δυνατό εργαλείο για τη χώρα. Καθώς, συνήθως, αποτελούν επιχειρήσεις ελληνικής ιδιοκτησίας που διατηρούν τη δραστηριότητά τους στην Ελλάδα, καθημερινά δημιουργούν την πολύτιμη προστιθέμενη αξία στην ελληνική οικονομία που γεννά –ή έστω διατηρεί– θέσεις εργασίας, φορολογικά έσοδα στο κράτος, κινητικότητα στην αγορά κ.ο.κ. Αποτέλεσαν ένα σημαντικό «δίχτυ» τα τελευταία χρόνια και, σε συνδυασμό με επιπλέον επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, θα αποτελέσουν ένα απαραίτητο βήμα προς την κατεύθυνση επανεκκίνησης της οικονομίας. ΧΡΗΜΑ 67

ανάλυση

THE COCA COLA COMPANY

ΤΙΜΗ ΜΕΤΟΧΗΣ 24 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2017 ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΗΠΑ (σε Δολάρια ΗΠΑ)

[Bloomberg Ticker: CO:US] [Reuters Ticker: KO.N] Εισηγμένη στο NYSE, ΗΠΑ Κλάδος δραστηριότητας: Τρόφιμα & ποτά

Αρ. Μετοχών (σε εκατ.) Χρ. Αξία (σε εκατ. Δολάρια) Μέσος Ημ. Όγκος Συν. (52 εβδ.) Συντελεστής Beta

ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ

~~ Η Εταιρεία “The Coca Cola Company” ιδρύθηκε το έτος 1919 και αποτελεί έναν πολυεθνικό όμιλο που δραστηριοποιείται στον κλάδο των αναψυκτικών και των συναφών μη αλκοολούχων ποτών. ~~ Ο Όμιλος διαθέτει παρουσία στη Βόρεια Αμερική, τη Λατινική Αμερική, την Ευρώπη, την Αφρική και την Αυστραλασία. ~~ Η μετοχή της Εταιρείας διακρίνεται για το μέρισμα που προσφέρει στους μετόχους της, το οποίο παρουσιάζει συνεχή αύξηση εδώ και 55 έτη.

41,78 4.312,96 180.195,47 13.164.086 0,64

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 45,77 40,17 -0,29% -1,76% -0,01%

Μέγ. 52 εβδ. Χαμ. 52 εβδ. Απόδ. 1-Μ Απόδ. 6-Μ Απόδ. 12-Μ

Πηγή: Η Εταιρεία, Χρηματιστήριο των ΗΠΑ

Πορεία Τιμής Μετοχής (Τελευταίο έτος, σε Δολάρια ΗΠΑ) 47

45.000.000

40.000.000

35.000.000 30.000.000

25.000.000

20.000.000 15.000.000

42 41

10.000.000 5.000.000 0

40 39 23/2/2016 Όγκος Συν/γών

13/5/2016

1/8/2016

20/10/2016

8/1/2016 Πηγή: Χρηματιστήριο ΗΠΑ, Yahoo Finance.

Τιμή (σε $)

Πορεία Τιμής Μετοχής & Δείκτη S&P 500 (Τελευταία 5 Έτη, Βάση = 100) 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 14/3/2012 ΔΕΙΚΤΗΣ S&P 500

14/3/2013 ΜΕΤΟΧΗ

14/3/2014

14/3/2015

14/3/2016 Πηγή: Χρηματιστήριο ΗΠΑ, Yahoo Finance.

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιρειών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ Έτος Ίδρυσης: 2002 - www.vrs.gr Αιόλου 104, Αθήνα 105 64, Τηλ. 210 3219557, 6945 851420, Email: info@vrs.gr; info@valueinvest.gr

68 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

• Για τις ανάγκες σύνταξης των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων βάσει των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων • Για την εξεύρεση της αξίας μιας επιχείρησης σε θέματα εξαγορών, συγχωνεύσεων και συμμετοχής στρατηγικού επενδυτή • Για θέματα φορολογικής συμμόρφωσης και για την ανάγκη ακροαματικής διαδικασίας ενώπιον δικαστηρίων

Βασικά Χρηματοοικονομικά Μεγέθη & Δείκτες, Περίοδος 2011-2016 (Όμιλος, σε εκατ. Δολάρια) Πωλήσεις

EBITDA

ΚΠΦ

ΚΜΦΔΜ

P/Ε (x)

P/BV (x)

EV / EBITDA (x)

ΔΑΝΕΙΑ / ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ (x)

ROE %

2011

46.542

28.327

11.458

8.584

21,0

5,7

7,0

0,84

27%

2012

48.017

28.964

11.809

9.019

20,0

5,5

6,9

0,95

28%

2013

46.854

28.433

11.477

8.584

21,0

5,4

7,0

1,09

26%

2014

45.998

28.109

9.325

7.098

25,4

5,9

7,1

1,26

23%

2015

44.294

26.812

9.605

7.351

24,5

7,1

7,7

1,62

29%

2016

41.863

25.398

8.136

6.527

27,6

7,8

8,0

1,83

28%

(σε εκατ. Δολ. ΗΠΑ)

Πηγή: Επίσημες Ενοποιημένες Λογιστικές Καταστάσεις.

Δείκτες Κεφαλαίου Κίνησης, Περίοδος 2011-2016 (Όμιλος, σε εκατ. Δολ. ΗΠΑ) 2011

2012

2013

2014

2015

2016

Πωλήσεις

46.542

48.017

46.854

45.998

44.294

41.863

Κόστος Πωλήσεων (χωρίς αποσβ.)

18.215

19.053

18.421

17.889

17.482

16.465

60,86%

60,32%

60,68%

61,11%

60,53%

60,67%

8.584

9.019

8.584

7.098

7.351

6.527

18,4%

18,8%

18,3%

15,4%

16,6%

15,6%

13.891

13.459

17.121

18.010

15.631

18.150

3.092

3.264

3.277

3.100

2.902

2.675

4.920

4.759

4.873

4.466

3.941

3.856

181

166

190

188

202

210

9.009

8.680

9.577

9.234

9.660

9.490

Σε εκατ. Δολ. ΗΠΑ

Μικτό Περιθώριο Κέρδους

Καθαρά Κέρδη μφδμ Καθαρό Περιθώριο Κέρδους

Ταμειακά Διαθέσιμα Ημέρες Αποθεμάτων

Ημέρες

Αποθέματα Ημέρες Πελατών

Ημέρες

Πελάτες Ημέρες Προμηθευτών

Ημέρες

Προμηθευτές

Operating Cycle

Ημέρες

101

103

Cash Cycle (Ταμειακός Κύκλος)

Ημέρες

-80

-68

-87

-90

-109

-117

Πηγή: Επίσημες Ενοποιημένες Λογιστικές Καταστάσεις.

Έτος Ίδρυσης: 2002 - www.vrs.gr Αιόλου 104, Αθήνα 105 64, Τηλ. 210 3219557, 6945 851420, Email: info@vrs.gr; info@valueinvest.gr

Εξειδικευμένοι Χρηματοοικονομικοί Σύμβουλοι στη Δημιουργία Εταιρικής Αξίας και στους Τομείς των Εξαγορών & Συγχωνεύσεων ΧΡΗΜΑ 69

~ αφιέρωμα

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ

Η «ΧΡΥΣΉ ΕΠΟΧΉ» στη σχέση συμβουλευτικώνασφαλιστικών εταιρειών Τη δική τους «χρυσή εποχή» ζουν οι συμβουλευτικές επιχειρήσεις μετά τη διευρυνόμενη και ολοένα πιο απαραίτητη συνεργασία τους με τις ασφαλιστικές

70 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

από τον

Νίκο Σακελλαρίου

ι εξελίξεις και οι απαιτήσεις των Solvency II τόσο σε επίπεδο πληροφόρησης όσο και σε επίπεδο οργάνωσης έφεραν στο προσκήνιο τον σημαντικό ρόλο των συμβουλευτικών-ελεγκτικών εταιρειών στην ασφαλιστική αγορά. Η καθιέρωσή τους ως σταθερών συνεργατών στα οικονομικά επιτελεία των ασφαλιστικών επιχειρήσεων αποτελεί ίσως τη «χρυσή εφεδρεία» ανάπτυξης τόσο της ασφαλιστικής αγοράς όσο και της αγοράς συμβουλευτικών υπηρεσιών. Οι συμβουλευτικές-ελεγκτικές επιχειρήσεις πέρασαν από το στάδιο του λογιστικού ελέγχου, που είχαν τις προηγούμενες δεκαετίες, στο στάδιο των συμβουλευτικών υπηρεσιών και, εν συνεχεία, στο ακόμη πιο απαραίτητο και απαιτητό στάδιο εφαρμογής και ελέγχων των μέτρων Solvency II. Ταυτόχρονα, αυξήθηκε και ο ρόλος τους στην εφαρμογή αναπτυξιακών προδιαγραφών, ιδιαίτερα όσον αφορά την καθιέρωση και εξάπλωση των πληροφοριακών συστημάτων (IT) και των εφαρμογών τους, που πλέον αποτελούν τους βασικούς στόχους των ασφαλιστικών εταιρειών ως προς την ψηφιοποίηση (digitalization) των υπηρεσιών.

ΧΡΗΜΑ 71

αφιέρωμα

~ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ Ο πελάτης βρίσκεται στο επίκεντρο

ERNST & YOUNG: ΟΙ 5 ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

αντιμετώπιση των εξελίξεων στο οικονομικό, πολιτικό και ρυθμιστικό περιβάλλον, σε συνδυασμό με τις ραγδαίες μεταβολές στη συμπεριφορά των καταναλωτών και τις προκλήσεις των νέων τεχνολογιών, θα υποχρεώσουν τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις να επαναπροσδιορίσουν τους στρατηγικούς στόχους τους στο πλαίσιο ενός σαφούς οράματος για τη θέση τους σε μια εντελώς νέα αγορά.

Επανασχεδιασμός των επιχειρηματικών σχεδίων, ενόψει του μετασχηματισμού της αγοράς

Οι νέες τεχνολογίες θέτουν στη διάθεση των ασφαλιστικών επιχειρήσεων έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών, που τους επιτρέπει να κατανοήσουν και να προβλέψουν τις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες και προτιμήσεις των πελατών τους. Συγχρόνως, τους δίνουν τη δυνατότητα να ενισχύσουν την αλληλεπίδραση με τους πελάτες και να τους εξασφαλίσουν ευκολότερη πρόσβαση και ενεργότερη εμπλοκή στον κύκλο ζωής του ασφαλιστικού προϊόντος. Ειδικότερα οι Millennials (όσοι γεννήθηκαν μεταξύ των δεκαετιών 1980 και 2000), των οποίων τα εισοδήματα και η επιρροή στα καταναλωτικά πρότυπα αυξάνονται διαρκώς, πρέπει να βρεθούν στο κέντρο της προσοχής, με έμφαση στις ψηφιακές και κινητές (mobile) υπηρεσίες, καθώς και την απρόσκοπτη εικοσιτετράωρη εξυπηρέτηση.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός στο επόμενο επίπεδο

Οι εκπλήξεις και ανατροπές που επεφύλαξε το 2016 μάς έδειξαν πως οι μεγάλες αναταράξεις σε οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο είναι απρόβλεπτες. Καθώς η πολιτική και η οικονομική αβεβαιότητα φαίνεται να παγιώνονται, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις οφείλουν να προετοιμάσουν σχέδια ακόμη και για τα πιο ακραία σενάρια και να ενσωματώσουν μηχανισμούς έγκαιρης προειδοποίησης και αντίδρασης σε αυτά, με βάση, κυρίως, καινοτόμα εργαλεία, όπως τα προγνωστικά analytics. Θα πρέπει, επίσης, να αναπτύξουν μια μακροπρόθεσμη θωράκιση έναντι πιθανών αρνητικών εξελίξεων, ενισχύοντας την πιστότητα των πελατών τους, οικοδομώντας συμμαχίες που θα αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους και απαλλασσόμενοι από ζημιογόνες δραστηριότητες.

Για τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις, ο ψηφιακός μετασχηματισμός αποτελεί πλέον εργαλείο αύξησης των πωλήσεων και ενίσχυσης της ανταγωνιστικής θέσης τους και, δευτερευόντως, μείωσης του κόστους. Συνεπώς, η επένδυση στην τελευταία ψηφιακή τεχνολογία αποτελεί μονόδρομο μεν, γεμάτο προκλήσεις δε, λόγω της εντεινόμενης ανάγκης περιορισμού των δαπανών. Το 2017, καινοτομίες μεταξύ των οποίων τα social, mobile, analytics & cloud (SMAC) θεωρούνται ήδη δεδομένες, καθώς νεότερες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, το Internet of Things, τα wearables και το blockchain, είναι αυτές που μετασχηματίζουν δραστικά τα δεδομένα της αγοράς. Οι ασφαλιστικές θα πρέπει να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε αυτές μέσω νέων επενδύσεων, εξαγορών και συμμαχιών. Παράλληλα, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις θα πρέπει να ενισχύσουν τις επενδύσεις στον χώρο της κυβερνοασφάλειας, για να εξασφαλίσουν την προστασία τόσο των δικών τους δεδομένων όσο και των πελατών τους.

Προσαρμογή των προϊόντων και της επενδυτικής στρατηγικής στις αντίξοες συνθήκες της αγοράς

Προσέλκυση, ανάπτυξη και διατήρηση του ανθρώπινου δυναμικού

Καθώς το περιβάλλον των χαμηλών επιτοκίων αναμένεται να παραταθεί, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις θα χρειαστεί να εστιάσουν σε επενδύσεις που ενισχύουν την κερδοφορία, χωρίς να αυξάνουν υπερβολικά τους κινδύνους, ενώ, παράλληλα, θα περιορίσουν τα λειτουργικά τους κόστη. Συγχρόνως, θα πρέπει να ελέγχουν συστηματικά την ευαισθησία των στρατηγικών τους επιλογών σε ενδεχόμενες αρνητικές εξελίξεις που συνδέονται με την πολιτική και νομισματική αβεβαιότητα. Θα πρέπει, επίσης, να εξετάσουν την επέκτασή τους σε αγορές που αναμένεται να αναπτυχθούν, ιδιαίτερα σε τομείς στους οποίους αυξάνονται οι κίνδυνοι και οι κρατικοί πόροι περιορίζονται, όπως οι φυσικές καταστροφές και η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο.

Για να μπορέσουν να παρακολουθήσουν και να αξιοποιήσουν την εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας, οι ασφαλιστικές εταιρείες θα πρέπει να επανασχεδιάσουν τις πολιτικές τους για το ανθρώπινο δυναμικό, τοποθετώντας στο επίκεντρο τις ψηφιακές δεξιότητες. Αυτό προϋποθέτει την επανειδίκευση του υπάρχοντος προσωπικού και την προσέλκυση νέου ταλέντου με αξιόλογες πανεπιστημιακές σπουδές, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που ένας μεγάλος αριθμός υψηλόβαθμων στελεχών συνταξιοδοτείται. Το Brexit ενδέχεται να εντείνει τον ανταγωνισμό για την προσέλκυση αξιόλογων στελεχών, καθώς το νέο καθεστώς στη Βρετανία μπορεί να ωθήσει αρκετούς επαγγελματίες να αναζητήσουν εργασία στην Ευρώπη.

κύριος Λάμπρος Γκόγκος, εταίρος, επικεφαλής του τμήματος Ασφαλιστικών Υπηρεσιών της ΕΥ Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, σχολιάζοντας τα ευρήματα έρευνας της Ernst & Young που παρουσιάστηκε τον Μάιο σημείωνε τότε: «Το 2020, η ευρωπαϊκή ασφαλιστική αγορά θα είναι ριζικά διαφορετική από την αγορά του 2017. Βιώνοντας μια δύσκολη και ασταθή περίοδο, οι ελληνικές ασφαλιστικές εταιρείες θα πρέπει να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, για να εξασφαλίσουν τη βιώσιμη ανάπτυξή τους. Θα πρέπει, επίσης, να κατανοήσουν εγκαίρως τις επερχόμενες αλλαγές, να επανασχεδιάσουν τη στρατηγική τους, αλλά και να επενδύσουν στην ψηφιακή τεχνολογία, για να ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες και προτιμήσεις των καταναλωτών».

72 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

ΠΟΛΎΠΛΕΥΡΗ Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΆ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΏΝ

αποτελέσματος. Ο αυξημένος ανταγωνισμός, η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος για απόκτηση ασφαλιστικών προϊόντων, οι χαμηλές επενδυτικές αποδόσεις και η αύξηση του κόστους λειτουργίας, λόγω κανονιστικών υποχρεώσεων, οδηγούν στην ανάγκη συνεργασίας με τους ειδικούς. Τέλος, η συνεισφορά των συμβούλων σε κανονιστικά θέματα, όπως παρατηρήθηκε έντονα κατά την πρόσφατη εφαρμογή του Solvency II, είναι ιδιαίτερα σημαντική, ακόμα και σε επίπεδο βιωσιμότητας. Χ_Πώς έχουν επιδράσει τα Solvency II στην ανάπτυξη της ζήτησης υπηρεσιών συμβουλευτικών εταιρειών;

Γιώργος Ραουνάς, Γενικός Διευθυντής, KPMG

κύριος Γιώργος Ραουνάς, απαντώντας στα ερωτήματά μας σχετικά με τους ρόλους και τους στόχους των σχέσεων συμβουλευτικών-ασφαλιστικών εταιρειών, δήλωσε:

ΧΡΗΜΑ_Πώς συνεισφέρουν οι συμβουλευτικές-ελεγκτικές εταιρείες στην ανάπτυξη των ασφαλιστικών εταιρειών; ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΑΟΥΝΑΣ._Η συνεισφορά των συμβουλευτικών-ελεγκτικών εταιρειών στην ανάπτυξη των ασφαλιστικών εταιρειών μπορεί να είναι πολύπλευρη. Το κύριο όφελος που αναμένεται να υπάρξει σε μια τέτοια συνεργασία αφορά τη δυνατότητα μιας ομάδας έμπειρων συμβούλων να αντιμετωπίσουν το οποιοδήποτε θέμα με μια σφαιρική-ολιστική και ταυτόχρονα ανεξάρτητη προσέγγιση, χωρίς να επηρεάζονται από τα ιστορικά δεδομένα και τα στεγανά της εταιρείας, ούτε από την καθημερινότητα, παρέχοντας προτάσεις «καθαρής σκέψης». Αυτό συνεπικουρείται από την αξιοποίηση υποδειγματικών διεθνών πρακτικών είτε από εταιρείες του χώρου είτε μεταφέροντας καλά παραδείγματα από άλλους κλάδους. Οι συμβουλευτικές εταιρείες παρέχουν υπηρεσίες για θέματα μη οργανικής ανάπτυξης. Το κύρος ενός αξιόπιστου οργανισμού είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν έχει αναπτύξει ένα επιχειρηματικό σχέδιο, έχει εκπονήσει έναν διαχειριστικό οικονομικό έλεγχο ή έχει αποτιμήσει την αξία της επιχείρησης, ώστε να υπάρχει η κατάλληλη πληροφόρηση για να ολοκληρωθεί μια συναλλαγή εξαγοράς ή συγχώνευσης. Οι υπηρεσίες αυτές γίνονται ακόμα πιο σημαντικές στην παρούσα φάση, όπου η συγκέντρωση της ασφαλιστικής αγοράς είναι δεδομένη. Επίσης, μεγάλης αξίας είναι οι υπηρεσίες που αφορούν τη βελτίωση της επιχειρηματικής απόδοσης και παραγωγικότητας. Αυτές εκτείνονται από τη διαμόρφωση της στρατηγικής στη λειτουργική αναδιάρθρωση και από τη βέλτιστη πληροφορική υποστήριξη στην ενδυνάμωση του προσωπικού, για την εξασφάλιση του επιθυμητού Publi

Γ.Ρ._Η οδηγία Solvency II αποτελεί τον λόγο που πολλές ασφαλιστικές εταιρείες συνεργάστηκαν με συμβούλους. Οι βασικοί πυλώνες εταιρικής διακυβέρνησης, σε αρκετό αριθμό εταιρειών του χώρου, βρίσκονταν σε εμβρυακό επίπεδο ή σε πλήρη ανυπαρξία, οπότε χρειάστηκε η τεχνογνωσία των συμβουλευτικών εταιρειών για το «στήσιμο» και τον καθορισμό του τρόπου λειτουργίας δομών εσωτερικού ελέγχου, διαχείρισης κινδύνων και κανονιστικής συμμόρφωσης. Επίσης, η υποχρέωση για παρακολούθηση και ενημέρωση/ πληροφόρηση (τόσο εσωτερικά όσο και προς τον Επόπτη), απαιτεί την εγκατάσταση και παραμετροποίηση πληροφορικών συστημάτων και οδήγησε πολλές ασφαλιστικές εταιρείες σε συνεργασίες με συμβούλους, ώστε να επιτευχθεί έγκαιρα ικανοποιητικό επίπεδο συμμόρφωσης στην οδηγία Solvency. Η ανάγκη ύπαρξης καταγεγραμμένης τεκμηρίωσης για πολιτικές και διαδικασίες αποτέλεσε λόγο συνεργασίας. Συμπερασματικά, το Solvency II είχε καταλυτικό ρόλο στην αύξηση της ζήτησης συμβουλευτικών υπηρεσιών από τις ασφαλιστικές εταιρείες, κυρίως στις μεσαίες και μικρές ασφαλιστικές επιχειρήσεις, που πριν την οδηγία ελάχιστες συνεργασίες είχαν με συμβούλους. Η προηγούμενη διετία αποτέλεσε τη δοκιμαστική περίοδο αυτής της σχέσης. Εκτιμώ ότι η αποτίμηση των αποτελεσμάτων είναι μικτή. Υπήρξαν συνεργασίες που κρίθηκαν και από τα δύο μέρη ως επιτυχημένες, έχτισαν κλίμα εμπιστοσύνης και αναμένεται να συνεχιστούν, ενώ σε άλλες περιπτώσεις τα αποτελέσματα κρίθηκαν χαμηλότερα των προσδοκιών και πιθανά ενέτειναν την ήδη υπάρχουσα επιφυλακτικότητα. Χ_Ποια είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της ανάθεσης εργασιών στις συμβουλευτικές-ελεγκτικές εταιρείες σε σχέση με τη δημιουργία εσωτερικών υποδομών (in house); Γ.Ρ._Οι σύμβουλοι δεν πρέπει να υποκαθιστούν τις δομές των ασφαλιστικών εταιρειών. Η χρησιμοποίηση συμβούλων πρέπει να γίνεται λελογισμένα και όταν απαιτείται. Οι «πάγιες και διαρκείς ανάγκες» πρέπει να καλύπτονται εσωτερικά. Η αξία του συμβούλου έγκειται στο να φέρει έτοιμη τεχνογνωσία από τις αντίστοιχες εμπειρίες που έχει εντός και εκτός Ελλάδας. Για παράδειγμα, στα νέα κανονιστικά θέματα που επιφέρουν σημαντικές αλλαγές, τις οποίες οι ασφαλιστικές εταιρείες δεν είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν, ενδείκνυται η αξιοποίηση συμβούλων και η ανάθεση σχετικών εργασιών. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι εταιρείες θα πρέπει –πέρα από την οικονομική επένδυση πρόσληψης του συμβούλου– να επενδύσουν και στους δικούς τους ανθρώπινους πόρους, οι οποίοι θα συμμετέχουν ενεργά στην ομάδα εργασίας του συμβούλου, ώστε να γίνει η μεταφορά της σχετικής με το αντικείμενο του έργου τεχνογνωσίας και η εκπαίδευσή τους στην πράξη. Με αυτόν τον τρόπο η γνώση θα παραμείνει ΧΡΗΜΑ 73

αφιέρωμα

~ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ

Ο αυξημένος ανταγωνισμός, η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, οι χαμηλές επενδυτικές αποδόσεις και η αύξηση του κόστους λειτουργίας οδηγούν στην ανάγκη συνεργασίας με τους ειδικούς.

στην εταιρεία και μετά την ολοκλήρωση του έργου του συμβούλου και η ασφαλιστική εταιρεία θα εξασφαλίσει τη δυνατότητα εκπλήρωσης των υποχρεώσεών της με ίδιες δυνάμεις. Σε γενικές γραμμές, το θέμα εσωτερικής υλοποίησης ή εξωτερικής ανάθεσης δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως δίλημμα, αλλά η απόφαση να λαμβάνεται ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες, που προσδιορίζονται από τον βαθμό κάλυψης των γνωσιακών αναγκών από το υφιστάμενο προσωπικό, τη διαθεσιμότητα χρόνου, το επείγον της ολοκλήρωσης, καθώς και το ειδικό βάρος που προσδίδει ένας αξιόπιστος συμβουλευτικός οίκος. Χ_Τι συμβαίνει στην Ευρώπη και την Αμερική σε ό,τι αφορά την παροχή υπηρεσιών από τις συμβουλευτικές-ελεγκτικές εταιρείες προς τις ασφαλιστικές; Γ.Ρ._Η σχέση ασφαλιστικών και συμβουλευτικών εταιρειών στην Ευρώπη και την Αμερική έχει σαφώς μεγαλύτερη προϊστορία από ό,τι στη χώρα μας. Η αναζήτηση βοήθειας σε εξειδικευμένα θέματα ευρέος φάσματος δεν θεωρείται κάτι ιδιαίτερο, αφού αποτελεί τη νόρμα. Έργα υιοθέτησης νέων τεχνολογιών υλοποιούνται σχεδόν πάντοτε σε συνεργασία με κάποιον σύμβουλο, που μπορεί να φέρει καλές πρακτικές και να βοηθήσει στην αποφυγή των συνηθισμένων παγίδων. Το ίδιο συμβαίνει και σε έργα χάραξης στρατηγικής, αφού εκτός Ελλάδος δεν θεωρείται αυτονόητο ότι όλη η γνώση και η σοφία βρίσκεται στο κεφάλι του ιδιοκτήτη ή –στην καλύτερη περίπτωση– εντός της διοικητικής ομάδας. Ακόμα και έργα που άπτονται αναλογιστικών θεμάτων, γίνονται συχνά με συνεργασία των στελεχών των ασφαλιστικών εταιρειών με εξωτερικούς συμβούλους, οι οποίοι ενδέχεται να φέρνουν κάποια εναλλακτική προσέγγιση που θα άξιζε να ληφθεί υπόψη ή, στην απλούστερη περίπτωση, προσφέρουν επιπρόσθετους πόρους σε έργα μεγάλης έντασης εργασίας. Χ_Θεωρείτε ότι οι συμβουλευτικές εταιρείες έχουν συμβάλει στη διεύρυνση της φερεγγυότητας των ασφαλιστικών εταιρειών; Γ.Ρ._Ίσως η άποψη ενός συμβούλου επηρεάζεται από την ιδιότητά του, αλλά πραγματικά πιστεύω ότι οι συμβουλευτικές εταιρείες έχουν συμβάλει στη βελτίωση της φερεγγυότητας των ασφαλιστικών εταιρειών. Κατ’ αρχάς, αυτό υπηρετείται από τη θεμελιώδη προσέγγιση των συμβουλευτικών εταιρειών όσον αφορά τα θέματα εταιρικής διακυβέρνησης και πληροφόρησης. Η εμμονή μας στις 74 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

αρχές της καλής εταιρικής διακυβέρνησης μάς κάνει συχνά αντιπαθητικούς προς τους ιδιοκτήτες/διευθύνοντες των εταιρειών, αφού απαιτείται η αποκέντρωση της λήψης αποφάσεων, η ουσιαστική στελέχωση και λειτουργία των επιτροπών του ΔΣ, η τυποποίηση και καταγραφή πολιτικών και διαδικασιών, η παροχή αξιόπιστης, έγκυρης και έγκαιρης πληροφόρησης προς τους μετόχους, τις αρχές και, βεβαίως, τους υφιστάμενους και δυνητικούς πελάτες. Η διαφάνεια που επιτυγχάνεται προφανώς βελτιώνει τη φερεγγυότητα των ασφαλιστικών εταιρειών. Επίσης, οι συμβουλευτικές εταιρείες έχουν παράσχει υποστήριξη για την ανάπτυξη εργαλείων και την εκπόνηση ασκήσεων σε όλη τη διαδρομή συμμόρφωσης στο πλαίσιο της οδηγίας Solvency II, που περιλαμβάνουν την εκτίμηση επιπτώσεων για τις μακροχρόνιες εγγυήσεις (LTGA), την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (EIOPA stress test), την εκτίμηση Ιδίου Κινδύνου και Φερεγγυότητας/Μελλοντική Αξιολόγηση Ιδίου Κινδύνου» (ORSA/FLAOR). Όλα αυτά συνετέλεσαν στην περαιτέρω ενίσχυση της φερεγγυότητας των ασφαλιστικών εταιρειών. Σε κάθε περίπτωση, και πέρα από την όποια συνδρομή των συμβουλευτικών εταιρειών, το στοίχημα θα κερδηθεί με την κατανόηση, από τους μετόχους και τους διοικούντες, του νέου τρόπου λειτουργίας των ασφαλιστικών εταιρειών σε ένα περιβάλλον διαφάνειας και, κατά συνέπεια, την αλλαγή παλιών νοοτροπιών. Χ_Εσείς, ως συμβουλευτική-ελεγκτική εταιρεία, τι πιστεύετε ότι πρέπει να αλλάξουν οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα; Γ.Ρ._Ο ασφαλιστικός κλάδος στην Ελλάδα βρίσκεται ήδη σε μια περιδίνηση, που οριοθετείται από το νέο οικονομικό/κοινωνικό περιβάλλον (θεωρώ άτοπο να συζητάμε ακόμα για κρίση –ας δεχτούμε ότι αυτή είναι απλώς η νέα κατάσταση εντός της οποίας καλούμαστε να λειτουργήσουμε), τις μεγάλες κανονιστικές απαιτήσεις και την επιβληθείσα αποξένωση των τραπεζών από τις ασφαλιστικές τους εταιρείες. Η συγκέντρωση της αγοράς είναι μονόδρομος, αλλά πάντοτε θα υπάρχει χώρος για καλές τοπικές εταιρείες, που μπορούν, όντας ευέλικτες, με λιτές δομές και κοντά στην ελληνική πραγματικότητα, να έχουν μια καλή πορεία και βιώσιμη ανάπτυξη. Για να μπορέσουν όμως να επιτύχουν θα πρέπει να αλλάξουν πολλά πράγματα σε πολλαπλά επίπεδα. Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν το μοντέλο προώθησης των ασφαλιστικών προϊόντων, με την αξιοποίηση του καλύτερου καναλιού ανά κατηγορία προϊόντος. Στρεβλώσεις του παρελθόντος πρέπει να αντιμετωπισθούν με τόλμη και με τη μέγιστη δυνατή συναίνεση μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών. Οι αποδεδειγμένα κακοί επαγγελματίες του χώρου πρέπει να απομονωθούν. Η αγορά πρέπει να υιοθετήσει το ηθικό επιχειρείν. Επίσης, πρέπει να εκλογικευθούν τα κόστη λειτουργίας. Αυτό δεν σημαίνει υποχρεωτικά περιορισμό θέσεων εργασίας, αλλά αξιοποίηση της τεχνολογίας πληροφορικής στο σύνολο των επιχειρηματικών λειτουργιών, από την ανάληψη και κοστολόγηση κινδύνων μέχρι τη διαχείριση ζημιών. Η αγορά τρέχει προς αυτήν την κατεύθυνση και οι ελληνικές εταιρείες δεν είναι δυνατόν να μείνουν ουραγοί, αφού αυτό ισοδυναμεί με εξαφάνιση. Τέλος, η συνήθης επωδός όταν αναφερόμαστε στις αναγκαίες αλλαγές –αλλαγή νοοτροπίας. Σε μια αγορά που αλλάζει ραγδαία, η παραμονή σε παλιές λογικές δεν αποτελεί σώφρονα απόφαση. Ας το πάρουν όλοι απόφαση ότι αυτά που μας έφεραν μέχρι εδώ δεν μπορούν να μας πάνε παρακάτω.

ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΌΣ Ο ΡΌΛΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΏΝ ΣΤΙΣ ΑΠΑΙΤΉΣΕΙΣ ΦΕΡΕΓΓΥΌΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΏΝ Βασίλης Αγγέλου, FHAS, Managing Director, Lux Greece Actuaries and Consultants

κύριος Βασίλης Αγγέλου, FHAS, Managing Director της Lux Greece Actuaries and Consultants, απάντησε στις ερωτήσεις μας:

ΧΡΗΜΑ_Πώς συνεισφέρουν οι συμβουλευτικές-ελεγκτικές εταιρείες στην ανάπτυξη των ασφαλιστικών εταιρειών; ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΓΓΕΛΟΥ_Ως γενικό σχόλιο, θα μπορούσα να αναφέρω ότι η κύρια συνεισφορά των συμβουλευτικών εταιρειών πηγάζει μέσα από τη συσσωρευμένη εμπειρία τους στον διεθνή χώρο, αλλά φυσικά και τη σε βάθος γνώση της εγχώριας αγοράς. Τέτοιες γνώσεις μπορούν να αξιοποιηθούν για τη βελτιστοποίηση των πρακτικών μιας ασφαλιστικής εταιρείας, αναλόγως φυσικά των υπηρεσιών που επιζητεί. Αυτό ισχύσει τόσο σε θέματα συμμόρφωσης (Φερεγγυότητας ΙΙ κ.λπ.), όπου μέσω της χρήσης συμβούλων περιορίζεται η ανάγκη για δέσμευση βασικών στελεχών, και συνεπώς η διάθεσή τους για την ανάπτυξη των εργασιών της επιχείρησης, όσο και σε θέματα «προστιθέμενης αξίας», όπως βελτιστοποίηση των διαδικασιών, τιμολόγηση προϊόντων, κατανομή κεφαλαίων κ.λπ. Χ_Πώς έχουν επιδράσει τα Solvency II στην ανάπτυξη της ζήτησης υπηρεσιών συμβουλευτικών εταιρειών; Β.Α._Αν και η εφαρμογή και υιοθέτηση της Φερεγγυότητας ΙΙ σε πανευρωπαϊκό επίπεδο τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2016, εντούτοις η προετοιμασία των εταιρειών ξεκίνησε ουσιαστικά από το 2012. Η προετοιμασία αυτή, με σημαντικές ωστόσο διαβαθμίσεις μεταξύ των εταιρειών, αφορούσε τόσο σε ανάπτυξη δεξιοτήτων και γνώσεων όσο και σε επένδυση σε εξειδικευμένα υπολογιστικά εργαλεία. Ταυτόχρονα, νέες δομές απαιτήθηκαν καθώς και νέες λειτουργίες θεσμοθετήθηκαν (Διαχείριση Κινδύνων). Υπό αυτό το πρίσμα, και δεδομένων των σημαντικών ελλείψεων που παρατηρήθηκαν στην ασφαλιστική αγορά, οι συμβουλευτικές εταιρείες έπαιξαν σημαντικό ρόλο, καλύπτοντας μια ευρεία γκάμα υπηρεσιών. Ενδεικτικά, θα μπορούσα να αναφέρω τα εξής: ~~ Προώθηση νέων υπολογιστικών εργαλείων, που καλύπτουν τόσο τις ποσοτικές ανάγκες του Πυλώνα Ι και Πυλώνα ΙΙ όσο και τις ανάγκες δημοσιοποίησης ποσοτικών πληροφοριών που απορρέουν από τον Πυλώνα ΙΙΙ.

~~ Υπηρεσίες διαχείρισης έργων (project management) για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης των εταιρειών με τις απαιτήσεις της Φερεγγυότητας ΙΙ κατά την 1η Ιανουαρίου 2016. ~~ Συμβουλευτικές υπηρεσίες προς την ανώτατη διοίκηση, για την υιοθέτηση κατάλληλων διορθωτικών παρεμβάσεων (π.χ. επενδύσεις, ανάληψη κινδύνων, αντασφάλιση κ.λπ.). ~~ Υποστήριξη εταιρειών στις μελέτες ποσοτικών επιπτώσεων (QiS) και ασκήσεων προσομοίωσης (stress tests), σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Εποπτικής Αρχής. ~~ Υποστήριξη για την ανάπτυξη υποδομών για τις ανάγκες του Πυλώνα ΙΙ (π.χ. ανάπτυξη πολιτικών και διαδικασιών). ~~ Υπηρεσίες εκπαίδευσης και τεχνικής κατάρτισης τόσο ενδοεταιρικές όσο και μέσω σεμιναρίων, ημερίδων, συνεδρίων στην ευρύτερη ελληνική ασφαλιστική αγορά. ~~ Εξωπορισμός λειτουργιών, με κυριότερες αυτών της αναλογιστικής λειτουργίας και της λειτουργίας διαχείρισης κινδύνων. ~~ Υπηρεσίες επικύρωσης των υπολογισμών του Πυλώνα Ι, κυρίως σε ό,τι αφορά αναλογιστικούς υπολογισμούς και υπολογισμούς κεφαλαιακών απαιτήσεων. ~~ Επισκόπηση εποπτικών απαιτήσεων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Εποπτικής Αρχής. Χ_Ποια είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της ανάθεσης εργασιών στις συμβουλευτικές-ελεγκτικές εταιρείες σε σχέση με τη δημιουργία εσωτερικών υποδομών (in house); Β.Α._Οι ασφαλιστικές εταιρείες δραστηριοποιούνται σε έναν επιχειρηματικό τομέα με υψηλό ανταγωνισμό και εποπτεία. Ως εκ τούτου, απαιτούνται σοβαρές επιχειρησιακές δομές και υποδομές. Η ανάθεση εργασιών σε εξωτερικούς συμβούλους αντί της δημιουργίας εσωτερικών υποδομών αποτελεί μια εναλλακτική λύση και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και, σε μεγάλο βαθμό, από το μέγεθος του εκάστοτε οργανισμού, την επάρκεια και διαθεσιμότητα των ανθρώπινων πόρων, την τεχνογνωσία που διαθέτει, τις επιχειρηματικές του προτεραιότητες κ.λπ. Ανάμεσα στα πλεονεκτήματα της ανάθεσης εργασιών σε εξωτερικούς συμβούλους, θα μπορούσα να αναφέρω, επιγραμματικά, τον έλεγχο του κόστους, την παροχή ανεξάρτητης γνώμης απαλλαγμένης από εσωτερικούς συσχετισμούς και επιδιώξεις, την παροχή τεχνογνωσίας, βέλτιστων πρακτικών και συγκριτικής αξιολόγησης (benchmarking), την ευελιξία, την εμπειρογνωμοσύνη και την ποιότητα εργασίας, την καλύτερη διαχείριση του προσωπικού, την εστίαση στις βασικές λειτουργίες του οργανισμού κ.ά. Σε κάθε περίπτωση, αναμένεται ότι ο εκάστοτε οργανισμός θα αξιολογήσει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που απορρέουν από την ανάθεση εργασιών σε εξωτερικό πάροχο έναντι της δημιουργίας εσωτερικών υποδομών. Δεν υπάρχει μια λύση που να ταιριάζει σε όλους. Ωστόσο, και σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Φερεγγυότητας ΙΙ, θα ήθελα να τονίσω ότι η ανάθεση εργασιών σε εξωτερικό πάροχο δεν απαλλάσσει τη διοίκηση της εταιρείας από την τελική ευθύνη σχετικά με τα αποτελέσματα του ανατιθέμενου έργου. Χ_Tι συμβαίνει στην Ευρώπη και την Αμερική σε ό,τι αφορά την παροχή υπηρεσιών από τις συμβουλευτικές-ελεγκτικές εταιρείες προς τις ασφαλιστικές; ΧΡΗΜΑ 75

αφιέρωμα

~ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ

Β.Α._Σε αυτές τις αναπτυγμένες αγορές, η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών αποτελεί πλέον κοινή πρακτική αφενός, και αφετέρου καθίσταται και υποχρεωτική, σε πολλές περιπτώσεις, και από τις εποπτικές αρχές. Βλέπουμε, συνεπώς, τις συμβουλευτικές εταιρείες να διαδραματίζουν σημαίνοντα ρόλο σε όλες τις εξελίξεις των αγορών αυτών και να επηρεάζουν άμεσα τις αποφάσεις σε θεσμικό ή και εποπτικό επίπεδο. Επίσης, είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι συμβουλευτικές εταιρείες είναι οι πρώτοι οργανισμοί που καταρτίζουν και δημοσιεύουν έρευνες για την ανάλυση του αντίκτυπου που, δυνητικά, μπορούν να επιφέρουν διάφορα θέματα που απασχολούν την αγορά. Χ_Θεωρείτε ότι οι συμβουλευτικές εταιρείες έχουν συμβάλει στη διεύρυνση της φερεγγυότητας των ασφαλιστικών εταιρειών; Β.Α._Το κατά πόσο οι συμβουλευτικές εταιρείες έχουν συμβάλει στη διεύρυνση της Φερεγγυότητας των ασφαλιστικών εταιρειών εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό αφενός από την εμπειρογνωμοσύνη τους (expertise) και αφετέρου από την αντίληψη των ίδιων των εταιρειών ως προς την αναγκαιότητα των υπηρεσιών αυτών, είτε ως ευκαιρία για την υιοθέτηση μιας ολιστικής διαχείρισης του οργανισμού, με βάση τη διαχείριση των κινδύνων, είτε ως αναγκαίο κακό… Κρίσιμος παράγοντας αποτελεί ο εκ των προτέρων σαφής καθορισμός των υπηρεσιών που θα κληθεί να παράσχει η εκάστοτε συμβουλευτική εταιρεία. Θεωρώ ότι οι υπηρεσίες που παρασχέθηκαν από τεχνικά καταρτισμένους επαγγελματίες και με εξειδίκευση στην ασφαλιστική αγορά, με αιχμή του δόρατος τις αναλογιστικές υπηρεσίες, έπαιξαν, σε γενικές γραμμές, καθοριστικό ρόλο για τη συμμόρφωση των εταιρειών με τις απαιτήσεις της Φερεγγυότητας ΙΙ. Ειδικότερα σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όπου η έλλειψη διαθέσιμων ανθρώπινων πόρων και τεχνογνωσίας αποτέλεσε ουσιαστικά μονόδρομο γι’ αυτές. Κατά την άποψή μου, όπου παρασχέθηκαν υπηρεσίες από κατάλληλα καταρτισμένους επαγγελματίες συμβούλους βοήθησαν τις εταιρείες στο να τις κατευθύνουν κατ’ αρχήν σωστά στην αποτύπωση των κενών που αντιμετώπιζαν και στη μετέπειτα δρομολόγηση και υλοποίησή τους. Επιπρόσθετα, κατά τη διάρκεια της περιόδου προετοιμασίας και κατόπιν αξιολόγησης των αποτελεσμάτων κεφαλαιακής επάρκειας σε τακτά χρονικά διαστήματα, στη γνωμοδότηση κατάλληλων διορθωτικών παρεμβάσεων, ιδιαίτερα στην επενδυτική τους πολιτική, στην πολιτική ανάληψης κινδύνων, στις αντασφαλιστικές τους συμβάσεις και στην προϊοντική τους πολιτική. Σημαντική ήταν επίσης και η συνεισφορά τους στην ενσωμάτωση της κουλτούρας κινδύνου στη λήψη αποφάσεων και τη διάχυσή της σε όλα τα επίπεδα ιεραρχίας ενός ασφαλιστικού οργανισμού. Χ_Εσείς, ως συμβουλευτική-ελεγκτική εταιρεία, τι πιστεύετε ότι πρέπει να αλλάξουν οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα; Β.Α._Η επιτυχία μιας επιχείρησης είναι συνυφασμένη με την προσαρμοστικότητά της στο περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιείται και την έγκαιρη ανταπόκρισή της σε αυτό. Είναι πράγματι γεγονός ότι η πραγματικότητα που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι ασφαλιστικές εταιρείες στο εγγύς μέλλον θα είναι πολύ διαφορετική από ό,τι ήταν μέχρι και σήμερα, καθώς οι προκλήσεις είναι πολύπλευρες και ολοένα πιο επιτακτικές. Οι προκλήσεις αυτές αφορούν τόσο το επιχειρηματικό μοντέλο που θα υιοθετήσουν οι εταιρείες όσο και 76 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

τον τρόπο με τον οποίο θα κληθούν να αποτυπώσουν τις χρηματοοικονομικές και κεφαλαιακές τους επιδόσεις, με πρωταρχικό στόχο τη διαφάνεια και τη συγκρισιμότητα των δημοσιοποιούμενων πληροφοριών. Θα ήθελα να αναφέρω κάποιες από αυτές, ενδεικτικά: ~~ Η αστάθεια του πολιτικού περιβάλλοντος στη χώρα μας, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το ασφαλιστικό/φορολογικό πλαίσιο-σύστημα υγείας, έχει ως αποτέλεσμα το ολοένα και μικρότερο διαθέσιμο προς ασφάλιση εισόδημα, δυσχεραίνοντας τη χάραξη μεσομακροπρόθεσμης επιχειρηματικής στρατηγικής και προτεραιοποίησης. ~~ Το παρατεταμένο περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων και το ολοένα αυξανόμενο προσδόκιμο της ζωής, που επιδρούν άμεσα, μεταξύ άλλων, στη δημιουργία και διαχείριση των προϊόντων ζωής μακροπρόθεσμης διάρκειας. ~~ Οι καταιγιστικές τεχνολογικές εξελίξεις, όπως στην ιατρική τεχνολογία, στη χρήση της τηλεματικής, στη διαχείριση του τεράστιου όγκου των διαθέσιμων πληροφοριών (Big Data), θα αποτελέσουν ισχυρό «όπλο» για όποιον τις ενσωματώσει εγκαίρως στο επιχειρηματικό του μοντέλο. ~~ Οι νέοι, αναδυόμενοι κίνδυνοι από τις περιβαλλοντικές αλλαγές (νέα καταστροφικά γεγονότα) και οι εικονικοί κίνδυνοι (cyber attack) θα αποτελέσουν μια νέα ασφαλιστέα ύλη. ~~ Η αναβάθμιση και ο αυτοματισμός των συστημάτων πληροφορικής και o «καθαρισμός δεδομένων» (data cleansing) αποτελούν κύριο ζητούμενο, ακόμη και σήμερα, για τη διασφάλιση της ποιότητας των πληροφοριών που διαχειρίζονται και, εν τέλει, δημοσιοποιούνται. Η απόκτηση γνώσεων, η δημιουργία νέων δεξιοτήτων και ο επαγγελματισμός του ανθρώπινου δυναμικού. ~~ Η εφαρμογή της νέας πανευρωπαϊκής οδηγίας για τα έντυπα προσυμβατικών πληροφοριών (τα λεγόμενα “KID”) για επενδυτικά προϊόντα ασφαλίσεων ζωής και η εφαρμογή του νέου λογιστικού προτύπου IFRS9 για την αποτίμηση των χρηματοοικονομικών μέσων από 1/1/2018. ~~ Η εκ βάθρων αλλαγή του τρόπου αποτύπωσης της χρηματοοικονομικής κατάστασης και κερδοφορίας των ασφαλιστικών εταιρειών από την εφαρμογή του νέου λογιστικού προτύπου IFRS17 από 1/1/2021. ~~ Η πρόσφατη υιοθέτηση της Φερεγγυότητας ΙΙ, που θα αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για τη λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων στο εξής: αναγνωρίζοντας τις σημαντικές αυτές προκλήσεις, θα ήθελα να μου επιτρέψετε να παρομοιάσω την κατάσταση με την επιλογή του κόκκινου χαπιού και του αντίθετού του, του μπλε χαπιού, που αντιπροσωπεύουν: 1. τη γνώση και την (οδυνηρή καμιά φορά) αλήθεια της πραγματικότητας (κόκκινο χάπι), 2. την αναλήθεια, την ασφάλεια και την ευτυχισμένη έγνοια της ψευδαίσθησης (μπλε χάπι). Δανείζομαι τους όρους αυτούς από την ταινία The Matrix του 1999. Στην ταινία αυτή, ο πρωταγωνιστής έχει την επιλογή να επιλέξει είτε το κόκκινο είτε το μπλε χάπι. Το κόκκινο χάπι, σε αντίθεση με το μπλε χάπι, θα του επιτρέψει να ξεφύγει από τον εικονικό κόσμο που ζει (το Matrix) στον πραγματικό κόσμο, στον οποίο όμως η αλήθεια της πραγματικότητας είναι σκληρότερη και πιο δύσκολη. Το τι θα πρέπει να αλλάξουν οι ασφαλιστικές εταιρείες, δεδομένων των σημαντικών προκλήσεων που προανέφερα, είναι, εν τέλει, επιλογή το «ποιο χάπι θα επιλέξουν».

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ DATA COMMUNICATION

Οι επιχειρήσεις του ασφαλιστικού κλάδου μπορούν να διαφοροποιηθούν από τον ανταγωνισμό με πελατοκεντρική φιλοσοφία, επιτυγχάνοντας αύξηση μεριδίων αγοράς, ικανοποίηση πελατών, μείωση χρόνου απόκρισης, βελτιστοποίηση διαδικασιών και μείωση του λειτουργικού κόστους.

ίναι γεγονός ότι, τα τελευταία χρόνια, ο κλάδος της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς βίωσε σημαντικές προσαρμογές της λειτουργίας του. Στο πλαίσιο των συνεχών προκλήσεων, το περιβάλλον των ασφαλιστικών επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα ευμετάβλητο. Από τη μία, οι επιχειρήσεις καλωσορίζουν ευκαιρίες ανάπτυξης, λόγω των αυξανόμενων αναγκών για τις υπηρεσίες που προσφέρει ο κλάδος, ιδιαίτερα σε θέματα ασφαλίσεων υγείας και συνταξιοδοτικών προγραμμάτων. Από την άλλη, λόγω συρρίκνωσης της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών, αντιμετωπίζουν ισχυρές πιέσεις από τη συνεχή αύξηση του ανταγωνισμού. Όλα τα παραπάνω επιτάσσουν την εφαρμογή μιας καλά σχεδιασμένης στρατηγικής για κάθε επιχείρηση του κλάδου, τόσο για τη διαχείριση των σχέσεων με τους πελάτες όσο και για την αξιοποίηση τεχνολογιών αιχμής, που προσφέρουν στα στελέχη φιλικά και σύγχρονα εργαλεία για την αύξηση της παραγωγικότητας, την ενδυνάμωση της συνεργασίας και της αποτελεσματικότητας. Οι επιχειρήσεις του ασφαλιστικού κλάδου μπορούν να διαφοροποιηθούν από τον ανταγωνισμό διαμορφώνοντας πελατοκεντρική φιλοσοφία και επιτυγχάνοντας αύξηση μεριδίων αγοράς, ικανοποίηση πελατών, μείωση χρόνου απόκρισης, βελτιστοποίηση διαδικασιών και σημαντική μείωση του λειτουργικού κόστους. Πώς; Η Data Communication προτείνει στον ασφαλιστικό κλάδο την αξιοποίηση της λύσης διαχείρισης πελατειακών σχέσεων Microsoft Dynamics 365 σε συνδυασμό με τις ολοκληρωμένες λύσεις επικοινωνίας, συνεργασίας και παραγωγικότητας της Cloud σουίτας Microsoft Office 365. Πιο συγκεκριμένα, αναφερόμαστε σε ένα σύστημα σύγχρονων και υψηλών προδιαγραφών, που προσφέρει τη δυνατότητα αξιοποίησης νέων τεχνολογιών. Χαρακτηριστικά όπως φορητότητα (mobility), διασύνδεση με το Web 2.0 (Social Media, Blogs κ.λπ.), ολοκλήρωση με συστήματα (όπως back office εφαρμογές, τηλεφωνικά κέντρα κ.ά.), θα συνεισφέρουν στην αναβάθμιση της συνολικής εμπειρίας του πελάτη. Συγκεκριμένα, με το Microsoft Dynamics 365 διασφαλίζεται η βελτιστοποίηση των ροών πωλήσεων, η ανάλυση της παραγωγικότητας του δικτύου, η προσωποποιημένη εξυπηρέτηση πελατών, μέσω της σφαιρικής εικόνας του συνόλου της επικοινωνίας με κάθε πελάτη, η υποστήριξη στοχευμένων marketing ενεργειών cross-sell και up-sell σε πολλαπλά κανάλια και η ενίσχυση της πιστότητας των πελατών. Σε συνδυασμό με το Microsoft Office 365, αυτοματοποιούνται, γρήγορα και με χαμηλό κόστος, οι διαδικασίες εκτέλεσης προωθητικών ενεργειών, καθώς και η ολοκληρωμένη παρακολούθηση υποστήριξης περιστατικών μέσω της ενοποίησης της λύσης με την υπηρεσία

ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (exchange online). Διασφαλίζεται, επίσης, η καλύτερη συνεργασία και η επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο μέσω πλατφόρμας ηλεκτρονικών συσκέψεων (Skype for Business), καθώς επίσης και η ηλεκτρονικοποίηση των καθημερινών διαδικασιών μέσω λύσης διαχείρισης περιεχομένου και αυτοματοποίησης ροών εργασίας (SharePoint Online). Η λύση της Data Communication για τον κλάδο διαθέτει: ~~ Πλήρως παραμετροποιήσιμη και αυτοματοποιημένη ροή εργασιών του customer service, για μεγαλύτερη ευελιξία και ταχύτητα στην επικοινωνία με τον πελάτη και τον συνεργάτη. ~~ Ολοκληρωμένη εικόνα του πελάτη (360 customer view) για καλύτερη αποτίμηση κινδύνου και αποφάσεων σχετικά με τη δυναμική των πελατών. ~~ Πλήρως παραμετροποιήσιμο μηχανισμό SLA, που οδηγεί στην άμεση εξαγωγή στατιστικών, για τη βελτίωση των εσωτερικών διαδικασιών των ασφαλιστικών εταιρειών. ~~ Μοναδικό σύστημα συγκέντρωσης όλων των αιτημάτων από πλευράς πελάτη από όλα τα κανάλια επικοινωνίας και διαχείρισή τους από τις επιμέρους ομάδες της ασφαλιστικής εταιρείας. ~~ Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η αξιοποίηση του cloud για τις παραπάνω προτεινόμενες λύσεις προσφέρει την απαιτούμενη ευελιξία, την αξιοπιστία (uptime SLA) και την εξοικονόμηση πόρων που υπαγορεύονται από την τρέχουσα οικονομική συγκυρία και τις απαιτήσεις του εποπτικού πλαισίου Solvency II. ΧΡΗΜΑ 77

άρθρο

ΛΎΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΆΤΑΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΆΣ ΥΠΆΡΧΟΥΝ, ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΒΟΎΛΗΣΗ ΥΠΆΡΧΕΙ;

κρίση που βιώνουμε τα τελευταία επτά χρόνια, διεθνή κατάταξη της διαφάνειας το 2016, κατρακυλώπαρότι όλοι την ονομάζουν οικονομική, είναι ντας στην 69η θέση επί συνόλου 167 χωρών. Πιο συγκεπρωτίστως και βαθιά ηθική. Ένας από τους σηκριμένα, η χώρα μας, από την 58η θέση που βρισκόταν μαντικότερους παράγοντες που συντέλεσαν στη διαμόρτο 2015, υποχώρησε στην 69η θέση, επιστρέφοντας στα φωση της κρίσης ήταν αυτό που ονομάζω «διασπορά» επίπεδα του 2014 και ακολουθώντας την παγκόσμια της διαφθοράς, δηλαδή η επέκταση της διαφθοράς σε τάση που καταγράφει αύξηση της διαφθοράς. ολοένα και πιο απλές και καθημερινές καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι πολίτες. Και, φυσικά, τη διαφθορά Πώς καταρτίζεται η έκθεση έθρεψε η σκόπιμη ατιμωρησία. του Μέσα στα χρόνια της κρίσης, διορθώθηκε όμως η κατάΗ έκθεση αντικατοπτρίζει την αντίληψη που υπάρχει Κωνσταντίνου Ζιάβρα Οικονομολόγου σταση; Γίναμε καθόλου σοφότεροι ως πολίτες; Πήραμε για τη διαφθορά σε όλο το φάσμα του δημόσιου τομέα koszia@yahoo.gr το «μάθημά» μας; και βασίζεται στην ανάλυση ειδικών οργανισμών για τη Ας δούμε τι απαντάει η έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας διαφθορά στο Δημόσιο. Η έρευνα χρησιμοποιεί κλίμακα για το 2016 στα ανωτέρω ερωτήματα. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα στοι- από το 0 (χώρες πολύ διεφθαρμένες) ώς το 100 (αδιάφθορες). Μελεχεία της έκθεσης για το 2016, η Ελλάδα έχασε έντεκα θέσεις στη τά επίσης το πώς οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι αντιλαμβάνονται τη διάδοση της διαφθοράς, αλλά δεν υπάρχει μόνο ένας φορέας που εκφράζει σχετική άποψη, ούτε γίνεται δημοσκόπηση στον δρόμο. Χρειάζονται τουλάχιστον τρεις διαφορετικές μετρήσεις μέχρι να καCountry CPI2016 Rank ταγραφεί μία χώρα στον σχετικό κατάλογο, διευκρινίζει ο καθηγητής Άγγελος Συρίγος εκ μέρους του ελληνικού παραρτήματος της Denmark 90 1 Διεθνούς Διαφάνειας. New Zealand

Finland

Sweden

Switzerland

Norway

Singapore

Netherlands

Canada

Germany

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα

Luxembourg

United Kingdom

Στην ΕΕ, οι πλέον αδιάφθορες χώρες είναι η Δανία, η Φινλανδία, η Σουηδία, η Ολλανδία, η Γερμανία, το Λουξεμβούργο, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, η Αυστρία και η Ιρλανδία. Η Ελλάδα, με 44 πό-

78 Ιούλιος - Αύγουστος 2017

Οι «πρωταθλητές» και οι «ουραγοί» της διαφάνειας σε παγκόσμιο επίπεδο Τα «σκήπτρα» της πλέον αδιάφθορης χώρας κρατάει, για τρίτη χρονιά, η Δανία και την πρώτη δεκάδα συμπληρώνουν η Ν. Ζηλανδία, η Φινλανδία, η Σουηδία, η Ελβετία, η Νορβηγία, η Σιγκαπούρη, η Ολλανδία, ο Καναδάς, ενώ στη 10η θέση ισοβαθμούν η Γερμανία, το Λουξεμβούργο και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στον αντίποδα, οι πλέον διεφθαρμένες χώρες είναι, κατά σειρά, η Σομαλία, το Ν. Σουδάν, η Ν. Κορέα, η Συρία, η Υεμένη, το Σουδάν, η Λιβύη, το Αφγανιστάν, η Γουινέα-Μπισσάου, η Βενεζουέλα, το Ιράκ, η Ερυθραία και η Αγκόλα.

ντους, βρίσκεται μαζί με χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ιταλία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία, η Κροατία, η Σλοβακία, η Μάλτα, η Τσεχία και η Κύπρος.

τημα ένα 10% να έχει τελειώσει δικαστικά. Όλες οι άλλες εκκρεμούν. Αρχίζουν οι αναβολές, και μετά σου λέει ο άλλος “ό,τι και να κάνω, δεν θα τιμωρηθώ”. Οπότε...».

Το μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας είναι η «μικροδιαφθορά»

Οι συνέπειες της διαφθοράς

Η Ελλάδα, έχοντας χάσει έντεκα θέσεις στη διεθνή κατάταξη της διαφάνειας το 2016, επιστρέφει στη θέση που άφησε πίσω της προ ετών. «Είναι προφανές πως θεωρείται ότι υπάρχει μεγαλύτερη διαφθορά στην Ελλάδα από ό,τι πριν από ένα ή δύο χρόνια» λέει στην Deutsche Welle ο καθηγητής Άγγελος Συρίγος εκ μέρους του ελληνικού παραρτήματος της Διεθνούς Διαφάνειας. Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται «κάτω από τη βάση». Ο καθηγητής Άγγελος Συρίγος εκτιμά ότι το μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας είναι η «μικροδιαφθορά», ο «καφές», που έλεγαν κάποτε, κάτι το οποίο δεν φαίνεται να είναι τόσο διαδεδομένο σε πολλές άλλες χώρες. Και εξηγεί: «Κάτι το οποίο δικαιούσαι πρέπει να το πληρώσεις για να το απολαύσεις. Ο πολίτης μπαίνει στη διαδικασία να λαδώσει για να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο, όταν η γραφειοκρατία τον κρατάει στάσιμο επί χρόνια, προκειμένου να πετύχει κάτι». Από κει και πέρα, υπάρχει βέβαια και η διαφθορά μεγάλης κλίμακας, λέει ο καθηγητής Άγγελος Συρίγος στην Deutsche Welle: «Τέτοια περίπτωση έχουμε όταν χρηματίζεσαι για να προσφέρεις όφελος σε κάποιον μεγάλο, χαρακτηριστικές είναι οι ιστορίες που τρέχουν με τη Novartis ή τη Siemens. Όλα αυτά τα μετράει η έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας».

Η απάντηση της Γενικής Γραμματείας Καταπολέμησης της Διαφθοράς του Υπουργείου Δικαιοσύνης Η Γενική Γραμματεία Καταπολέμησης της Διαφθοράς του Υπουργείου Δικαιοσύνης υποστήριξε ότι η έκθεση δεν αφορά το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος. Σύμφωνα με την εν λόγω γενική γραμματεία, η έκθεση της ΜΚΟ «αφορά την υποκειμενική και με αμφισβητούμενη επιστημονική τεκμηρίωση μέτρηση της αντίληψης της διαφθοράς, και όχι το πραγματικό μέγεθος της διαφθοράς». Σημειώνει ότι, «με βάση τη μεθοδολογία της έρευνας, η πρόσφατη αποκάλυψη μεγάλων σκανδάλων του χθες είχε αρνητική επίδραση για τη βαθμολογία της χώρας, αφού καταδεικνύεται η ύπαρξη διεφθαρμένων συστημάτων, που ώς τώρα ζούσαν στη σκιά» και προσθέτει: «Ενδεικτικό στοιχείο της αξιοπιστίας του δείκτη αντίληψης της διαφθοράς αποτελεί ότι η χώρα μας, ιστορικά, συγκέντρωσε καλύτερη βαθμολογία το έτος 1996 (50), 1997 (53,5), το 2000 (49), παρότι όλοι, πλέον, σήμερα γνωρίζουμε ποιο ήταν το πραγματικό επίπεδο της διαφθοράς και κατάχρησης δημοσίου χρήματος». Συνεπώς, υπογραμμίζει η γενική γραμματεία, «η διαφθορά δεν αυξήθηκε, όπως θέλουν να ερμηνεύουν εκπρόσωποι συγκεκριμένων συμφερόντων, η διαφθορά τώρα αποκαλύπτεται».

Γιατί συνεχίζει να υπάρχει διαφθορά; O Λέανδρος Ρακιντζής, πρώην γενικός επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, απαντά χωρίς περιστροφές: «Γιατί δεν υπάρχει τιμωρία». «Απ’ όλες τις υποθέσεις που έστειλα εγώ στον εισαγγελέα, είναι ζή-

Η διαφθορά θρέφει την ανισότητα και αντίστροφα, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο μεταξύ διαφθοράς, άνισης κατανομής της δύναμης στην κοινωνία και άνισης κατανομής του πλούτου. Όσον αφορά τη χώρα μας, σύμφωνα με τον πρώην γενικό επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, Λέανδρο Ρακιντζή: «Το κόστος της (διαφθοράς) φτάνει τα 33 δισ. ευρώ ετησίως, συνεπώς αν για 10 χρόνια δεν είχαμε φαινόμενα διαφθοράς, θα είχε εκλείψει το δημόσιο χρέος της χώρας». Επίσης, ο Λέανδρος Ρακιντζής σημειώνει πως: «Όλοι οι επαΐοντες [οικονομολόγοι, πολιτικοί, επίδοξοι σωτήρες] ηθελημένα αγνοούν ότι το κόστος της διαφθοράς αποτελεί έναν άγνωστο παράγοντα που επηρεάζει το κόστος της ανάπτυξης και εμποδίζει τους επενδυτές να προχωρήσουν στα επενδυτικά τους σχέδια».

Υπάρχει λύση; Απόλυτη πάταξη της διαφθοράς δεν υπάρχει. Άλλωστε, ακόμη και η Δανία, που βρίσκεται στην κορυφή της κατάταξης, έχει 90 πόντους στους 100. Αυτό που έχει σημασία είναι να δημιουργήσουμε θεσμούς που θα μας επιτρέπουν να ελέγχουμε και να εντοπίζουμε το πρόβλημα πριν δημιουργηθεί. Επίσης, υπάρχουν κάποια βασικά χαρακτηριστικά που μοιράζονται οι χώρες με τις μεγαλύτερες βαθμολογίες στην έκθεση και, επί της ουσίας, αποτελούν τα πιο αποτελεσματικά όπλα κατά της διαφθοράς: ~~ Υψηλά επίπεδα της ελευθερίας του Τύπου ~~ Κοινή γνώμη που επαγρυπνά και έχει πρόσβαση στην πληροφορία για τον κρατικό προϋπολογισμό, ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν από πού προέρχονται οι πόροι και τον τρόπο με τον οποίο δαπανώνται ~~ Υψηλά επίπεδα ακεραιότητας των ανθρώπων σε θέσεις εξουσίας ~~ Δικαστικό σώμα που δεν κάνει διακρίσεις μεταξύ φτωχών και πλουσίων και είναι απολύτως ανεξάρτητο από την κυβέρνηση Μερικές, ακόμη, προτάσεις ουσιαστικής αντιμετώπισης του προβλήματος θα μπορούσαν να είναι οι παρακάτω: ~~ Αξιολόγηση των υφιστάμενων ελεγκτικών συστημάτων ~~ Απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών, ώστε να είναι γρήγορες, σαφείς και απλές ~~ Μείωση της γραφειοκρατίας ~~ Ανταλλαγή τεχνογνωσίας/βέλτιστων πρακτικών με τις δημόσιες διοικήσεις άλλων κρατών ~~ Ενίσχυση της διαφάνειας της διοικητικής δράσης παράλληλα με την αξιοκρατική στελέχωση των δημόσιων υπηρεσιών ~~ Κινητοποίηση/ευαισθητοποίηση των πολιτών Λύσεις υπάρχουν, πραγματική πολιτική βούληση υπάρχει; ΧΡΗΜΑ 79

διά ταύτα...

, υ ο μ η π «Αγά » ! ς έ ρ ο γ α ς ι τ α ξ ι άνο Εκείνο το ζεστό καλοκαιριάτικο βράδυ του Ιουλίου, ο Αλέξης Τσίπρας γύρισε νωρίς στο σπίτι. Ήταν ευδιάθετος και, μόλις έκλεισε πίσω του την εξώπορτα, φώναξε: «Αγάπη μου, άνοιξα τις αγορές!». «Τουλάχιστον, δεν έκλεισες τις τράπεζες, όπως ο άλλος» ήταν η άμεση απάντηση της πρωθυπουργικής συζύγου, που κατά πάγια πρακτική απέφευγε να πει το όνομα του ακατονόμαστου τέως υπουργού Οικονομικών και νυν παγκοσμίου διάσημου συγγραφέα, που κάνει καριέρα βγάζοντας στη φόρα τα άπλυτα της πρώτης κυβέρνησης Τσίπρα. Ο πρωθυπουργός δεν έδωσε σημασία στην υπαινικτική αναφορά στον Γιάνη Βαρουφάκη, για να μην του ανεβεί η πίεση. Χωρίς να χάσει στιγμή, κάθισε στον καναπέ και άρχισε να εξηγεί στην εμβρόντητη Μπέτι Μπαζιάνα όλες τις λεπτομέρειες του “switch tender offer”, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον συντελεστή υπερκάλυψης της έκδοσης 5ετών ομολόγων του Δημοσίου, όπως βεβαίως και στη διαφορά αρκετών μονάδων βάσεων μεταξύ της απόδοσης του 5ετούς ομολόγου λήξεως 2019 από το 5ετές λήξεως 2022. «Εσύ ώς τώρα νόμιζες ότι το Euribor είναι σκανδιναβικό ροκ συγκρότημα. Πώς έγινες ξαφνικά εξπέρ στα χρηματοπιστωτικά;» απόρησε η πρωθυπουργική σύζυγος. «Με ποιους έχεις μπλέξει, Αλέξη; Πώς παρασύρθηκες;». «Αγάπη μου, μην εξάπτεσαι» απάντησε ψύχραιμα ο πρωθυπουργός. Με ενθουσιασμό, άνοιξε τον φάκελο με την απόρρητη εισήγη80 Ιούλιος Ιούνιος -2016 Αύγουστος 2017

ση του Οργανισμού Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους για μια liability management exercise, μέσω της οποίας θα αποσυρθεί η «λωρίδα» ομολόγων του PSI και θα αντικατασταθεί με πέντε εκδόσεις ομολόγων, ώστε να αποκατασταθεί η ρευστότητα στην αγορά και να επιτραπεί η προσέλκυση νέων κεφαλαίων. «Αγάπη μου, με τρομάζεις» πρόλαβε να πει η πρωθυπουργική σύζυγος πριν αποκοιμηθεί, υπνωτισμένη από την καμπύλη επιτοκίων των κρατικών ομολόγων. «Σοσιαλισμός δεν γίνεται χωρίς τα λεφτά των άλλων» σκέφθηκε ο πρωθυπουργός και άρχισε να μελετά προσεκτικά δημοσίευμα των Financial Times για τα 100ετή ομόλογα που εξέδωσε η Αργεντινή… Στο γραφείο του Κυριάκου Μητσοτάκη, στην υποβαθμισμένη, αλλά τίμια, οδό Πειραιώς, τα φώτα έμειναν αναμμένα μέχρι αργά το βράδυ της 25ης Ιουλίου. Ο αρχηγός είχε ζητήσει πλήρη ενημέρωση για την έκδοση των ομολόγων Τσίπρα. Δυσκολευόταν να καταλάβει πώς σοβαροί τραπεζίτες του Λονδίνου αγόραζαν σαν ζεστά ψωμιά τα ομόλογα από τα χέρια ενός κομμουνιστή. Με τη νοοτροπία του eternal optimist, που τον διέκρινε ήδη από τα χρόνια του Χάρβαρντ, ο Κυριάκος Μητσοτάκης προτίμησε να δει το ποτήρι μισογεμάτο. «Αν αυτοί μπορούν να πουλήσουν 5ετή ομόλογα, μπορούμε κι εμείς» είπε στους συνεργάτες του. «Θα βγούμε στις αγορές για αναχρηματοδότηση του κομματικού χρέους!». Μια νέα εποχή εξυγίανσης των οικονομικών του κόμματος είχε αρχίσει…