ΧΡΗΜΑ #423, Ιούλιος-Αύγουστος 2016 by ethosMEDIA

ΧΡΗΜΑ

www.hrima.gr

ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ

ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ / τ.423 / 07-08.2016 / € 6,00

4th Greek Exports Forum: Εκτίναξη εξαγωγών ή στασιμότητα;

Αναζητώντας αποδόσεις στο «τρενάκι του τρόμου» ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Το σπριντ για νέο ρεκόρ και η χαμένη ευκαιρία Άλκης Δρακινός EBRD, Deputy Director, Greece

Πώς θα στηρίξει η EBRD την ανάπτυξη στην Ελλάδα Μέσα σε διάστημα λίγων μηνών, έχουμε να επιδείξουμε στην ελληνική αγορά επενδυτικές συμφωνίες ύψους 420 εκατ. ευρώ, και εξετάζουμε πολλές άλλες πιθανές επενδύσεις, που καλύπτουν όλους τους βασικούς παραγωγικούς τομείς της χώρας.

Alpha Τουριστική Επιχειρηματικότητα

Η Alpha Bank με το νέο πρόγραμμα Alpha Τουριστική Επιχειρηματικότητα στηρίζει τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον χώρο του τουρισμού, προσφέροντας μοναδικά προνόμια και επιβράβευση με Bonus πόντους, ενώ παράλληλα, εξασφαλίζει:

Στηρίζουμε τις τουριστικές επιχειρήσεις με εξειδικευμένες λύσεις.

• Ανάπτυξη της επιχειρήσεώς σας με καινοτόμες χρηματοδοτικές λύσεις • Αποδοχή συναλλαγών με όλες τις κάρτες από τα μεγαλύτερα Διεθνή Συστήματα Πληρωμών (American Express®, Diners Club, Visa, MasterCard®, Union Pay) και Υπηρεσία Άμεσης Μετατροπής Νομίσματος • Διαχείριση των καθημερινών συναλλαγών μέσα από σύγχρονες ηλεκτρονικές υπηρεσίες • Άμεση διεκπεραίωση εισερχόμενων και εξερχόμενων εμβασμάτων με προνομιακή τιμολόγηση • Μέριμνα για το ανθρώπινο δυναμικό σας, με μία σειρά σύγχρονων τραπεζικών προϊόντων. Ελάτε σε ένα Κατάστημα Alpha Bank για να διαμορφώσουμε μαζί τη δική σας Alpha Τουριστική Επιχειρηματικότητα. Alpha Bank. Βλέπουμε τα πράγματα αλλιώς. Δίνουμε νέες λύσεις.

Μάθετε περισσότερα στο www.alpha.gr

www.alpha.gr 210 326 0000

Νώντας Χαλδούπης, Διευθυντής Σύνταξης

Η γεωπολιτική θα σώσει την Ελλάδα;

ι είναι η Ελλάδα μας; Αν τη δει κανείς από το Βερολίνο, η Ελλάδα μπορεί να φαίνεται σαν μια μικρή, σχεδόν ασήμαντη, οικονομία, που ακόμη κι αν απομακρυνθεί από τη νομισματική ένωση, οι εταίροι μας δεν έχουν πολλά να χάσουν. Από την οπτική της Ουάσιγκτον όμως η Ελλάδα φαίνεται πολύ πιο σημαντική: ένας αναντικατάστατος σύμμαχος, με γεωπολιτική αξία πολύ μεγαλύτερη από τα δισεκατομμύρια ευρώ που χρωστάει στους Ευρωπαίους. Το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία ήταν το τελευταίο μιας σειράς σοβαρών γεγονότων που αναδεικνύουν τη στρατηγική αξία της Ελλάδας για τη συμμαχία των δυτικών κρατών, που πρωταγωνιστούν στο παγκόσμιο σκηνικό μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ένταση στις σχέσεις Ουάσιγκτον-Άγκυρας προϋπήρχε, αλλά μετά το πραξικόπημα και τις ανοιχτές κατηγορίες από το καθεστώς Ερντογάν κατά των Αμερικανών –για συνεργασία με τον ιμάμη Γκιουλέν και το δίκτυό του στο τουρκικό βαθύ κράτος– η ένταση έχει κορυφωθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε η Τουρκία στην καλύτερη περίπτωση να θεωρείται αναξιόπιστος σύμμαχος στο ΝΑΤΟ και στη χειρότερη να αμφισβητείται ακόμη και η θέση της στη Συμμαχία. Αν αναλύσει κανείς βαθύτερα τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς στην ευρύτερη περιοχή μας, διαπιστώνει ότι έχουν αλλάξει πολλά, τα τελευταία χρόνια, εις βάρος των ΗΠΑ και, ευρύτερα, των δυτικών δυνάμεων. Η επιτυχής στρατιωτική συμμετοχή της στον πόλεμο της Συρίας, σε μόνιμη συνεργασία με την Τεχεράνη, που έχει κερδίσει έδαφος και στα εσωτερι-

κά του Ιράκ, δίνει στη Μόσχα επιρροή που δεν είχε ούτε όταν μεσουρανούσε η ΕΣΣΔ. Αντίθετα, η Ουάσιγκτον έχει από καιρό περιορίσει τον βαθμό εμπλοκής της στην περιοχή, έχει δύσκολες σχέσεις με το Ισραήλ και πλέον είναι πολύ αμφίβολο αν μπορεί να συνεργαστεί αρμονικά με την Άγκυρα, όσο τουλάχιστον παραμένει στην εξουσία ο Ερντογάν. Σε αυτό το πλαίσιο, η αξία των μετοχών της Ελλάδας στο γεωπολιτικό «χρηματιστήριο» είναι πολύ μεγάλη, συγκρινόμενη ίσως με την αξία που είχε στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Η Ελλάδα είναι ο μόνος αξιόπιστος σύμμαχος στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, καθώς η Τουρκία του Ερντογάν είναι αμφίβολο αν και πότε θα επανέλθει στην κανονικότητα. Αν η χώρα μας βυθιστεί στο χάος μιας οικονομικής κατάρρευσης και εξόδου από την ευρωζώνη, θα κλονιστεί ανεπανόρθωτα η ισχύς του ΝΑΤΟ και η δυνατότητα παρέμβασής του στην ευρύτερη περιοχή, ενώ θα γίνει ορατός ο κίνδυνος να ενισχύσει την επιρροή της η Μόσχα. Αυτοί οι προβληματισμοί διατυπώνονται πλέον ανοιχτά από τους Αμερικανούς αξιωματούχους. Ο Τζακ Λιου δήλωσε στους Financial Times, λίγο πριν την πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα, ότι ευελπιστεί πως η αναταραχή στην Τουρκία «θα αλλάξει το κλίμα στις συζητήσεις για το ελληνικό χρέος, όχι μόνο γιατί είναι από μόνο του σωστό να ελαφρυνθεί το χρέος, αλλά επειδή διανύουμε μια περίοδο όπου η Ελλάδα είναι γεωπολιτικά σημαντική,

και αυτή είναι η κατάλληλη περίοδος για να γίνει καλύτερο το δημοσιονομικό της μέλλον». «Μην αφήσετε την Ελλάδα να καταστραφεί οικονομικά, γιατί θα προκύψει μια καταστροφή στρατηγικών διαστάσεων για τα συμφέροντα της Δύσης»: κάπως έτσι θα μπορούσαμε να παραφράσουμε το μήνυμα του Λιου στους Γερμανούς, που μονίμως διστάζουν να προχωρήσουν στην ελάφρυνση του ελληνικού χρέους. Υπενθυμίζοντας, μάλιστα, την αυξημένη γεωπολιτική αξία της Ελλάδας αυτήν την περίοδο, ο Λιου συνιστά στους Γερμανούς να δουν το θέμα της Ελλάδας στη σωστή του διάσταση, όχι ως ένα πολιτικοοικονομικό πρόβλημα της ευρωζώνης, αλλά ως ένα στρατηγικό θέμα για τη συμμαχία της Δύσης. Φωτισμένες ηγεσίες της Ελλάδας, στο παρελθόν, διάβασαν σωστά τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς και με τις κατάλληλες κινήσεις τους κεφαλαιοποίησαν υπέρ της χώρας. Η συγκυρία προσφέρει μια μεγάλη ευκαιρία να κλείσουμε υπέρ των εθνικών συμφερόντων τη διαπραγμάτευση για το χρέος, αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι, στις διεθνείς σχέσεις, η απόσταση ανάμεσα στη μεγάλη ευκαιρία και στην καταστροφή δεν είναι μεγάλη, ιδιαίτερα για όσους κινούν αδέξια τα πιόνια τους στη μεγάλη σκακιέρα.

ΧΡΗΜΑ

τ.423, Ιούλιος - Αύγουστος 2016 2 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

ΕΝ ΑΡΧΗ...

INVESTMENT OUTLOOK 2016 Αναζητώντας αποδόσεις στο «τρενάκι του τρόμου»

ΛΙΑΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Μακρινός ακόμη ο στόχος του 50/50 μεταξύ ΔΕΗ-ιδιωτών

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ GREEK EXPORTS FORUM «Οι εξαγωγές σε σταυροδρόμι: Εκτίναξη ή στασιμότητα;»

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Το σπριντ για νέο ρεκόρ και η χαμένη ευκαιρία

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ Ευκαιρίες 1,06 δισ. στην Ελλάδα για τους ψηφιακούς τρομοκράτες 4 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

ΧΡΗΜΑ

www.hrima.gr

τ.423/07-08.2016

ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ

ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ / τ.423 / 07-08.2016 / € 6,00

περιεχόμενα

4th Greek Exports Forum: Εκτίναξη εξαγωγών ή στασιµότητα;

ΧΡΗΜΑ

Αναζητώντας αποδόσεις στο «τρενάκι του τρόµου»

τ.423/ 07-08.2016

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Το σπριντ για νέο ρεκόρ και η χαµένη ευκαιρία Άλκης Δρακινός EBRD, Deputy Director, Greece

Πώς θα στηρίξει η EBRD την ανάπτυξη στην Ελλάδα Μέσα σε διάστηµα λίγων µηνών, έχουµε να επιδείξουµε στην ελληνική αγορά επενδυτικές συµφωνίες ύψους 420 εκατ. ευρώ, και εξετάζουµε πολλές άλλες πιθανές επενδύσεις, που καλύπτουν όλους τους βασικούς παραγωγικούς τοµείς της χώρας.

ISSN 1105-0470

18 ~ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Οι 10 «αυτοκρατορίες» που λύγισαν στην κρίση

ΘΕΜΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟY

22 ~ ΔΙΕΘΝΗ Η ζωή μετά το Brexit: Ζητείται συμβιβασμός

Μέσα σε διάστημα λίγων μηνών, έχουμε να επιδείξουμε στην ελληνική αγορά επενδυτικές συμφωνίες ύψους 420 εκατ. ευρώ, και εξετάζουμε πολλές άλλες πιθανές επενδύσεις, που καλύπτουν όλους τους βασικούς παραγωγικούς τομείς της χώρας.

74 ~ VRS DELONGHI GROUP

ΧΡΗΜΑ

~ Απαγορεύεται αυστηρά η

αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης ή μέρους αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

τεύχος Ιουλίου - Αυγούστου 2016 ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Νώντας Χαλδούπης chaldoupis.n@ethosmedia.eu

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Ράντω Μανώλογλου manologlou.r@ethosmedia.eu

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚTΗΣ Γιώργος Καλούμενος kaloumenos.g@ethosmedia.eu ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Κώστας Ραμπίδης ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ rampidis.k@ethosmedia.eu Έλενα Ερμείδου Ermeidou.e@ethosmedia.eu ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ Γαλάτεια Μπασέα bassea.g@ethosmedia.eu

Δέσποινα Ροπόδη ropodi.d@ethosmedia.eu

DIGITAL MARKETING Σοφία Γελαδάκη geladaki.s@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Θοδωρής Αναγνωστόπουλος ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Shutterstock Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Στράτος Μωυσής ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ moisis.s@ethosmedia.eu & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ Kωνσταντίνος Σαλβαρλής ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ - ΕΝΘΕΣΗ salvarlis.k@ethosmedia.eu Pressious Αρβανιτίδης YΠΕΥΘΥΝΗ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Α.Β.Ε.Ε. Νατάσσα Λαζαράκου ISSN 1105-0470 lazarakou.n@ethosmedia.eu

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

ETHOS MEDIA S.A. Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος T:210 9984950, Φ:210 9984953 E:info@hrima.gr www.ethosmedia.eu www.ethosevents.eu www.hrima.gr www.insuranceworld.gr www.virus.com.gr www.asfalizomai.com www.alivemag.gr

02 ~ Εν αρχή: Η γεωπολιτική θα σώσει την Ελλάδα; 06 ~ Επικαιρότητα: Σεισμοί στις τράπεζες, τσουνάμι στην οικονομία 80 ~ Διά ταύτα: Ποιος πετάει τραπεζίτες από το παράθυρο;

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Άλκης Δρακινός EBRD, Deputy Director, Greece

Πώς θα στηρίξει η EBRD την ανάπτυξη στην Ελλάδα ΧΡΗΜΑ 5

επικαιρότητα Οι δανειστές θέτουν υπό τον έλεγχό τους τη διακυβέρνηση του τραπεζικού συστήματος και προωθούν δραστικές λύσεις στη διαχείριση των προβληματικών δανείων Αναπόφευκτα τα λουκέτα ακόμη και σε μεγάλες επιχειρήσεις που δεν θα προσελκύσουν επενδυτές

από τον

Νώντα Χαλδούπη

ΣΕΙΣΜΟΙ ΣΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ, ΤΣΟΥΝΑΜΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ερισσότερο και από τις επικείμενες διαπραγματεύσεις με τους Θεσμούς για το οριστικό κλείσιμο της πρώτης αξιολόγησης και την ολοκλήρωση της δεύτερης –στο πλαίσιο της οποίας θα εξεταστεί και η ρύθμιση του χρέους– το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης και τον αντιπρόεδρο, Γιάννη Δραγασάκη, προβληματίζει, αυτό το καλοκαίρι, η έντονη «σεισμική δραστηριότητα» στο τραπεζικό σύστημα, που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε «τσουνάμι» για την οικονομία. Με συντονισμένες κινήσεις, το τελευταίο διάστημα, οι Θεσμοί των δανειστών και ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός της Φραγκφούρτης αποκτούν τον πλήρη έλεγχο της διοίκησης του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, με στόχο να επιβάλουν δραστικές λύσεις στη διαχείριση των «κόκκινων» δανείων και, συνολικότερα, της μη εξυπηρετούμενης έκθεσης των ελληνικών τραπεζών, το ύψος της οποίας έχει ξεπεράσει το 60% του ΑΕΠ και αποτελεί –όπως εκτιμούν οι δανειστές αλλά και οι περισσότεροι αναλυτές– τη σημαντικότερη πηγή κινδύνων για την οικονομία. Ήδη από τη διαπραγμάτευση του περασμένου καλοκαιριού, είχε φανεί η διάθεση των δανειστών όχι μόνο να επιταχυνθεί

6 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

η διαχείριση των προβληματικών δανείων, πρωτίστως με τη μεταβίβασή τους σε εξειδικευμένα fund, αλλά και να περιέλθει ο έλεγχος αυτής της κρίσιμης διαδικασίας στους Θεσμούς των δανειστών, δεδομένου του ότι, όπως έκριναν οι δανειστές, μέχρι τότε το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, με την ανοχή των αρχών, ακολουθούσε παρελκυστική τακτική, με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην έχει επιτευχθεί μείωση της μη εξυπηρετούμενης έκθεσης, αλλά αντιθέτως να αυξάνεται συνεχώς. Στο Μνημόνιο του 2015 είχαν ενταχθεί πρόνοιες που θα οδηγούσαν στην κατάληψη καίριων θέσεων στο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, αλλά και στις διοικήσεις των συστημικών τραπεζών, από στελέχη που δεν θα προέρχονται από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Με αυτό το πλέγμα δεσμεύσεων, που επιβλήθηκαν στην κυβέρνηση χωρίς πολλές δυνατότητες διαπραγμάτευσης, είχε καταστεί εξαρχής φανερό ότι ήταν θέμα λίγου χρόνου να μεταφερθεί ο έλεγχος των εξελίξεων εκτός Ελλάδας, τόσο στο επίπεδο του κεντρικού ελέγχου (ΤΧΣ) όσο και στο επίπεδο των τραπεζικών διοικήσεων. Η κυβέρνηση έκανε παρασκηνιακές προσπάθειες να αναθεωρηθούν νομοθετημένες

ρυθμίσεις του Μνημονίου, αλλά «έπεσε σε τοίχο», κατά τρόπο πρωτοφανή, όπως αναφέρουν πηγές με καλή πληροφόρηση για τις παρασκηνιακές διεργασίες. «Πολλά στοιχεία της συμφωνίας του 2015 συζητήθηκαν εκ νέου, αρκετά αναθεωρήθηκαν. Για τα θέματα των τραπεζών όμως οι δανειστές δεν άφησαν το παραμικρό περιθώριο για συζητήσεις» τονίζουν χαρακτηριστικά. Ακόμη και για τα κριτήρια που οδηγούσαν σε απομάκρυνση της Λούκας Κατσέλη από τη θέση της προέδρου της Εθνικής Τράπεζας, οι Θεσμοί των δανειστών αρνήθηκαν κάθε συζήτηση για αλλαγές, δείχνοντας τη διάθεσή τους να εφαρμόσουν κατ’ απόλυτο τρόπο τη συμφωνία του 2015. Ακόμη και ο μειλίχιος επίτροπος Οικονομικών, Πιερ Μοσκοβισί, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα έδωσε μια απάντηση σε σχετική δημοσιογραφική ερώτηση που έκλεισε με αυστηρό τρόπο τις συζητήσεις για αλλαγές στα κριτήρια στελέχωσης του ΤΧΣ και των τραπεζικών διοικήσεων: «Οι προσθήκες στον νόμο του ΤΧΣ υιοθετήθηκαν τον περασμένο Οκτώβριο ως μέρος των σημαντικών προαπαιτούμενων. Αποφασίστηκαν βάσει μιας σκληρής αξιολόγησης και μετά από εκτενείς συνομιλίες, στις οποίες λάβαμε υπόψη τις ιδιαιτερότη-

τες του ελληνικού τραπεζικού τομέα. Τα στοιχεία μέχρι τώρα δεν δείχνουν ότι τα κριτήρια υποψηφιότητας θα περιορίσουν τη δεξαμενή ταλέντων για τα διοικητικά συμβούλια των τραπεζών» είπε ο Γάλλος επίτροπος.

ΚΕΡΑΥΝΟΒΟΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ... Έτσι, οι ρυθμίσεις για τη διακυβέρνηση του τραπεζικού συστήματος όχι μόνο έμειναν αναλλοίωτες, αλλά εφαρμόζονται με αποφασιστικότητα που έχει εκπλήξει τους περισσότερους παράγοντες της τραπεζικής αγοράς, που έχει κάνει ορισμένους να μιλούν για «κεραυνοβόλο πόλεμο» στους Έλληνες τραπεζίτες. Είναι χαρακτηριστικό το ότι η διοίκηση του ΤΧΣ, υπό τον διευθύνοντα σύμβουλο Άρη Ξενόφο, παρότι σε γενικές γραμμές θεωρούνταν επιτυχημένη, «ξηλώθηκε» σε μια νύκτα και δημοσιεύθηκε πολύ γρήγορα η προκήρυξη για την πρόσληψη νέου διευθύνοντος συμβούλου, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα, όπως διαφαίνεται και από τους όρους της προκήρυξης, θα είναι αλλοδαπός. Παράλληλα, ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός κινείται με μεγάλη επιθετικότητα σε ό,τι αφορά την επιλογή των ανώτατων στελεχών των συστημικών τραπεζών, όπως φάνηκε στην περίπτωση της Τράπεζας Πειραιώς. Αρχικά προκάλεσε έκπληξη η απόρριψη του διευθύνοντος συμβούλου που είχε επιλέξει το διοικητικό συμβούλιο της τράπεζας, τον οποίο υποστήριζε ο Μιχάλης Σάλλας, ενώ λίγο αργότερα, επιστολή του SSM προς το διοικητικό συμβούλιο προκάλεσε ραγδαίες εξελίξεις, με την παραίτηση του προέδρου της τράπεζας, ο οποίος είχε συνδέσει για 25 χρόνια το όνομά του με την ανάπτυξή της. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον –όπως υποστηρίζουν στελέχη της τραπεζικής αγορά– το ότι, σε αυτήν τη φάση των «εχθροπραξιών» μεταξύ Ελλήνων τραπεζιτών και ξένων δανειστών, η διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος, που είχε στο παρελθόν προσφέρει προστασία στους τραπεζίτες από εξωτερικές «επιθέσεις», συντάσσεται απόλυτα με τους δανειστές και τον SSM, αφήνοντας μάλιστα αιχμές για τις τραπεζικές διοικήσεις. Σε συζήτηση στη Βουλή, και απαντώντας σε σχετική ερώτηση βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος εξέφρασε ανησυχίες για αφελληνισμό των τραπεζών, ο κύριος Στουρνάρας απάντησε με μεγάλη αυστηρότητα: «Δεν συμμερίζομαι καθόλου όσα λέγονται περί αφελληνισμού των τραπεζών. Είναι ευκαι-

ρία να μπουν καλύτερα στελέχη. Με τις αλλαγές θωρακίζεται ο τραπεζικός κλάδος και ενισχύονται οι προοπτικές ανάπτυξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος». Σε άλλη αποστροφή του λόγου του, ο διοικητής της ΤτΕ, σχολιάζοντας και τους χειρισμούς των τραπεζιτών στην υπόθεση Μαρινόπουλου, τόνισε: «Οι τράπεζες και οι επιχειρηματίες πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Ένας από τους λόγους που οι τράπεζες χρειάζονται καλούς επαγγελματίες είναι και αυτός: πρέπει να σπάσει ο ομφάλιος λώρος. Αντί να μιλάμε περί αφελληνισμού, πρέπει να δούμε πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα ξένα funds να έρθουν να βάλουν ρευστότητα, να βάλουν τα χρήματά τους και μαζί να εξυγιάνουμε τις επιχειρήσεις. Αν πετύχει, θα κερδίσουμε

«Δεν συμμερίζομαι καθόλου όσα λέγονται περί αφελληνισμού των τραπεζών. Είναι ευκαιρία να μπουν καλύτερα στελέχη. Με τις αλλαγές θωρακίζεται ο τραπεζικός κλάδος» τόνισε ο Γιάννης Στουρνάρας.

όλοι. Αυτό πρέπει να μας απασχολήσει και όχι ο αφελληνισμός, που δεν υπάρχει. Σε μια επιχείρηση που χρειάζεται εξυγίανση και οι τράπεζες και οι επενδυτές κρίνουν ότι μπορεί να σωθεί και βάζουν χρήματα ο επιχειρηματίας θα πρέπει να συναινέσει ή να φύγει».

ΠΥΚΝΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Με τις ελληνικές αρχές (κυβέρνηση και ΤτΕ) να μην αντιδρούν, ή και να υποστηρίζουν τις ενέργειες δανειστών και εποπτείας, ο χρόνος που μένει μέχρι τις αρχές του φθινοπώρου αναμένεται ότι θα είναι πυκνός σε εξελίξεις στο τραπεζικό σύστημα, ώστε από τον Σεπτέμβριο να αρχίσουν να «σπάνε αυγά» στη διαχείριση των «κόκκινων» τραπεζικών χαρτοφυλακίων. Στο ΤΧΣ αναμένεται η έλευση του νέου

διευθύνοντος συμβούλου, με τον Πολωνό τραπεζίτη και πρώην πρωθυπουργό, Μάρεκ Μπέλκα, να θεωρείται επικρατέστερος υποψήφιος. Σημαντικές αλλαγές αναμένονται το προσεχές διάστημα και στις διοικήσεις συστημικών τραπεζών, καθώς θεωρείται βέβαιη η αντικατάσταση της Λούκας Κατσέλη στην Εθνική, ενώ στην Πειραιώς θα πρέπει να οριστεί νέος διευθύνων σύμβουλος και είναι πιθανή η αντικατάσταση του διευθύνοντος συμβούλου της Alpha, Δημήτρη Ματζούνη. Πιο σημαντική, ίσως, από την αλλαγή ανώτατων στελεχών θα είναι η αναμενόμενη τοποθέτηση σε κάθε διοικητικό συμβούλιο τριών στελεχών, πιθανότατα αλλοδαπών, οι οποίοι θα είναι μη εκτελεστικοί, αλλά θα έχουν την προεδρία τριών κρίσιμων, για την τραπεζική λειτουργία, επιτροπών, με αρμοδιότητα τη διαχείριση κινδύνων, τον εσωτερικό έλεγχο και τις προαγωγές. Αυτά τα στελέχη θα είναι το «μακρύ χέρι» του ΤΧΣ και, κατ’ επέκταση, των δανειστών στις τραπεζικές διοικήσεις, ελέγχοντας την καθημερινότητα της διαχείρισης με τρόπο που δεν θα αφήνει πολλά περιθώρια για «στραβοτιμονιές». Στη συνέχεια, θα αρχίσουν να λαμβάνονται δραστικά μέτρα διαχείρισης των προβληματικών δανείων, που αναπόφευκτα θα προκαλέσουν κραδασμούς στην οικονομία, καθώς μεγάλος αριθμός ακόμη και επιχειρήσεων σημαντικής εμβέλειας είναι γνωστό ότι διατηρούνται σε κατάσταση μεταξύ ζωής και θανάτου, με ανοχή των τραπεζών, και θα πρέπει πλέον είτε να εξυγιανθούν είτε να κλείσουν, και να ρευστοποιηθεί η περιουσία τους. Ο στόχος που έχει τεθεί στις τραπεζικές διοικήσεις είναι πολύ φιλόδοξος: να μειώσουν τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα κατά 40% ώς το τέλος του 2019, δηλαδή, σε απόλυτα μεγέθη, κατά 68 δισ. ευρώ. Τέτοιοι στόχοι δεν επιτυγχάνονται με την «ήπια» διαχείριση των «κόκκινων» δανείων, που ήταν μέχρι τώρα ο κανόνας, γι’ αυτό και δεν πρέπει να αποκλείεται ότι οι «σεισμοί» στο τραπεζικό σύστημα θα φέρουν «τσουνάμι» στην οικονομία. Το κλείσιμο μεγάλων επιχειρήσεων-«ζόμπι» –οι οποίες δεν έχουν θέση στην αγορά και δεν πρόκειται να προσελκύσουν επενδυτικό ενδιαφέρον– πρέπει να θεωρείται βέβαιο, και αναπόφευκτα θα είναι επώδυνο. Το ζητούμενο είναι αυτή η διαδικασία να λειτουργήσει εξυγιαντικά και να βοηθήσει μεσοπρόθεσμα την οικονομία, επιβεβαιώνοντας την οικονομική θεωρία περί δημιουργικής καταστροφής... ΧΡΗΜΑ 7

~ αφιέρωμα

INVESTMENT OUTLOOK 2016

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΤΟ «ΤΡΕΝΑΚΙ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ» Προκαλούν δέος οι διακυμάνσεις του α’ εξαμήνου στο ΧΑ Το δεύτερο «ημίχρονο» υπόσχεται κέρδη, παρά τις απειλές για νέα σοκ από τον διεθνή χώρο

8 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

από τον

Νώντα Χαλδούπη

χοντας νωπή την τραυματική εμπειρία από τα δραματικά γεγονότα του 2015, που οδήγησαν και στην αναστολή λειτουργίας του χρηματιστηρίου, οι επενδυτές της Λεωφόρου Αθηνών μπήκαν σε ένα «τρενάκι του τρόμου» κατά το α’ εξάμηνο του 2016: ώς τις αρχές Φεβρουαρίου, η αγορά βυθιζόταν, από αυτό το χρονικό σημείο μπήκε σε ανοδική τροχιά, για να «γκρεμιστεί» ξανά μετά τις 23 Ιουνίου, υπό το βάρος της απόφασης των Βρετανών για το Brexit. Το επενδυτικό σκηνικό στο ΧΑ χαρακτηρίζεται από έντονη αστάθεια και μεταβλητότητα, που ενισχύονται από το γεγονός ότι η αγορά παραμένει εξαιρετική «ρηχή». Οι αναλυτές συμφωνούν ότι είναι πλέον πολύ δύσκολο, ακόμη και για επαγγελματίες διαχειριστές να βγουν κερδισμένοι με μια ενεργητική/κερδοσκοπική διαχείριση με πολλές αγοραπωλησίες τίτλων. Συμφωνούν όμως, επίσης, ότι όποιος αγοράσει μετοχές καλών εταιρειών αυτήν την περίοδο και τις ξεχάσει για λίγα χρόνια, το πιθανότερο είναι ότι θα βγει πολύ κερδισμένος, αφού οι αποτιμήσεις είναι ιδιαίτερα ελκυστικές. Αν το χρηματιστήριο επηρεαζόταν μόνο από τα γεγονότα στο εσωτερικό της χώρας, θα μπορούσε να πει κανείς ότι το β’ εξάμηνο του έτους αφήνει υποσχέσεις για καλές αποδόσεις: ~~ Δύο βασικά προβλήματα της χώρας, που έκαναν τους ξένους διαχειριστές κεφαλαίων να την εκλαμβάνουν ως άκρως επικίνδυνο επενδυτικό προορισμό, φαίνεται πως διευθετούνται: η πολιτική αστάθεια υποχωρεί, καθώς η κυβέρνηση Τσίπρα, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, πήρε βαθιά ανάσα με την ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης του προγράμματος και δεν έχει λόγο να ρισκάρει, μεσοπρόθεσμα, μια προσφυγή στις κάλπες. Οι σχέσεις της κυβέρνησης με τους δανειστές έχουν αποκατασταθεί και η δεύτερη αξιολόγηση, παρότι κρύβει αρκετές «παγίδες», εκτιμάται ότι θα ολοκληρωθεί χωρίς σοβαρές καθυστερήσεις, αφού η Αθήνα περιμένει να ανοίξει, αμέσως μετά, η διαπραγμάτευση για το χρέος και τους δημοσιονομικούς στόχους, από την οποία προσδοκά κάποιες επιτυχίες. Επιπροσθέτως, οι δραματικές πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία έχουν αυξήσει τη γεωπολιτική αξία της Ελλάδας και αυτό αναγνωρίζεται με καθαρότητα από την Ουάσιγκτον, που ασκεί ανοιχτή πίεση στους Ευρωπαίους για μια διευθέτηση του χρέους, που θα οδηγήσει σε μακροπρόθεσμη δημοσιονομική σταθερότητα της χώρας. ΧΡΗΜΑ 9

αφιέρωμα ~ INVESTMENT OUTLOOK 2016

Οι σχέσεις της κυβέρνησης με τους δανειστές έχουν αποκατασταθεί και η δεύτερη αξιολόγηση, παρότι κρύβει αρκετές «παγίδες», εκτιμάται ότι θα ολοκληρωθεί χωρίς σοβαρές καθυστερήσεις ~~ Η κατάσταση της οικονομίας και οι δυναμικές που αναπτύσσονται δικαιολογούν συγκρατημένη αισιοδοξία για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος, τουλάχιστον το 2016. Παρότι το μείγμα πολιτικής που εφαρμόζεται δεν βοηθά την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας, η οικονομία, με αιχμή του δόρατος τον τουρισμό, αναμένεται ότι θα μπει από το β’ εξάμηνο σε πορεία μεγέθυνσης, ενώ η εξέλιξη των δημόσιων εσόδων και των δαπανών μέχρι τώρα επιτρέπουν να επιτευχθεί ο φετινός δημοσιονομικός στόχος, χωρίς ενεργοποίηση του «κόφτη» ελλειμμάτων. Το μόνο στοιχείο που ανησυχεί τους παράγοντες της αγοράς είναι οι εξελίξεις στο τραπεζικό σύστημα, καθώς οι δυναμικές λύσεις διαχείρισης των προβληματικών δανείων, που επιβάλλονται από τους πιστωτές, αναμένεται να προκαλέσουν κραδασμούς σε μεγάλες, αλλά χρηματοοικονομικά ευάλωτες, επιχειρηματικές μονάδες της χώρας. Πέραν των εξελίξεων στο εσωτερικό όμως, το ΧΑ επηρεάζεται, και μάλιστα εντονότερα, από τις πιο ώριμες αγορές από διεθνείς τάσεις και εξελίξεις, για τις οποίες είναι δύσκολο να γίνουν σοβαρές προβλέψεις: ~~ Η παγκόσμια οικονομία έχει εισέλθει σε επιβράδυνση, κυρίως λόγω της επιβράδυνσης της οικονομίας της Κίνας, ενώ το Brexit οδηγεί όλους τους αναλυτές σε επιδείνωση των προβλέψεών τους, παρότι οι κραδασμοί ώς τώρα ήταν ελεγχόμενοι. Απέναντι σε αυτήν την επιβράδυνση, το μόνο σημαντικό ανάχωμα μέχρι τώρα είναι η πολιτική που ασκούν οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες, που είναι αποφασισμένες, όπως διαβεβαίωσαν και στην πρόσφατη σύνοδο του G20, στην Κίνα, να εξαντλήσουν όλα τα μέσα που έχουν, για να υποστηρίξουν την οικονομική δραστηριότητα και τη σταθερότητα των αγορών. Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να ενταχθεί η ώς τώρα πορεία των χρηματιστηρίων: αρνητικές οικονομικές και επιχειρηματικές ειδήσεις, ακόμη και γεωπολιτικά σοκ, όπως το Brexit, μπορεί να προκαλούν υποχώρηση των τιμών, αλλά η προσδοκία ότι οι κεντρικές τράπεζες θα χαλαρώσουν ακόμη περισσότερο την πολιτική τους γρήγορα τις επαναφέρει σε ανοδική πορεία. ~~ Το διεθνές πολιτικό/γεωπολιτικό περιβάλλον δημιουργεί σοβαρές πηγές κινδύνων για τις αγορές. Το β’ εξάμηνο του 2016 μπορεί να κρύβει μεγάλες εκπλήξεις και ανατροπές, μετά το Brexit και το αποτυχημένο πραξικόπημα που έχει αποσταθεροποιήσει την Τουρκία. Η κυριότερη πηγή ανησυχίας είναι, ασφαλώς, οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, καθώς είναι πολύ δύσκολο να απο10 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

κλείσει κανείς την επικράτηση του «αντισυστημικού» υποψηφίου, Ντόναλντ Τραμπ. Με βάση όσα έχει διακηρύξει μέχρι τώρα ο ρεπουμπλικανός υποψήφιος, ενδεχόμενη εκλογή του θεωρείται ότι θα προκαλέσει σημαντική αναστάτωση στο διεθνές σύστημα και στις αγορές, δημιουργώντας μια νέα εστία αβεβαιότητας. Απρόβλεπτα αρνητικά γεγονότα για τις αγορές μπορεί να έρθουν, πάντως, από πολλές πλευρές: αν υπάρξουν νέες ενδείξεις ότι η κυβέρνηση της Κίνας χάνει τον έλεγχο της οικονομίας και η ανάπτυξη «φρενάρει» περισσότερο από το προβλεπόμενο, αν η ευρωπαϊκή πολιτική ηγεσία διαχειριστεί άστοχα την ανακεφαλαιοποίηση που θα χρειαστούν συστημικές τράπεζες μετά τα νέα τεστ αντοχής ή αν υπάρξει μια σοβαρή κλιμάκωση της «ψυχρής», ώς τώρα, αντιπαράθεσης του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία στην Ανατολική Ευρώπη. Επίσης, σημαντικός πολιτικός σταθμός για το β’ εξάμηνο θα είναι το κρίσιμο δημοψήφισμα στην Ιταλία για συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, που θα μπορούσε να προκαλέσει νέα αστάθεια στη χώρα, την ώρα που θα πρέπει να γίνει και η διαχείριση του προβλήματος με τις τράπεζες. Στα καθ’ ημάς, η γενική εικόνα που υπάρχει για τα «βαριά χαρτιά» της αγοράς είναι ότι προσφέρουν αξία στον επενδυτή που θα τοποθετηθεί αυτήν την περίοδο. Ένα νέο στοιχείο προβληματισμού όμως δημιουργούν οι εξελίξεις στις τράπεζες, που το τελευταίο διάστημα έγιναν στόχοι συνεχών υποβαθμίσεων από τους διεθνείς επενδυτικούς οίκους και αντιμετωπίζουν πολύ δύσκολες προκλήσεις στο μέτωπο των προβληματικών δανείων, την ώρα που οι δανειστές και ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός παρεμβαίνουν δυναμικά στη διακυβέρνηση του τραπεζικού συστήματος: ~~ Οι περισσότεροι τίτλοι της υψηλής κεφαλαιοποίησης παραμένουν σε θεωρητικά ανοδική τροχιά, ακόμη και μετά το σοκ του Brexit, καθώς οι αναλυτές, σε γενικές γραμμές, διατήρησαν τιμές-στόχους που είναι κατά πολύ υψηλότερες από τα τρέχοντα επίπεδα τιμών. Τα «βαριά χαρτιά» διαπραγματεύονται, εξάλλου, με P/E 16 για το τρέχον έτος και 11, με βάση τις προβλέψεις για το 2017, ενώ κατά μέσο όρο οι τιμές τους διαμορφώνονται χαμηλότερα από τη λογιστική αξία και οι μερισματικές αποδόσεις (πέριξ του 3% φέτος και το 2017) θεωρούνται αρκετά ελκυστικές, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη το περιβάλλον μηδενικών επιτοκίων. Στα τρέχοντα επίπεδα τιμών, οι αποτιμήσεις των ελληνικών blue chips είναι λίγο χαμηλότερες, με βάση το P/E, από τις αντίστοιχες αποτιμήσεις ανεπτυγμένων και αναδυόμενων αγορών και πολύ χαμηλότερες, με βάση τη σχέση τιμής/λογιστικής αξίας. Από τις

Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, οι προθεσμιακές καταθέσεις θα κινηθούν με δύο ταχύτητες:

Η γενική εικόνα που υπάρχει για τα «βαριά χαρτιά» της αγοράς είναι ότι προσφέρουν αξία στον επενδυτή που θα τοποθετηθεί αυτήν την περίοδο. Ένα νέο στοιχείο προβληματισμού όμως δημιουργούν οι εξελίξεις στις τράπεζες

μετοχές της μεγάλης κεφαλαιοποίησης, αυτές που ξεχωρίζουν λόγω μεγάλης διαφοράς τιμών-στόχων από τα τρέχοντα επίπεδα είναι αυτές των εταιρειών Ελλάκτωρ, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, ΟΛΠ, Μυτιληναίου και ΜΕΤΚΑ. Τις περισσότερες συστάσεις αγοράς από τους διεθνείς οίκους, εξάλλου, έχουν λάβει οι μετοχές των ΟΤΕ, Motor Oil, Aegean Airlines, Folli Follie Group, Μυτιληναίος και ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή. ~~ Στον χώρο των τραπεζών όμως, όπου σημειώθηκαν και οι σοβαρότερες πτώσεις των μετοχών μετά το Brexit, οι αναλυτές έχουν «προσγειώσει» τις προσδοκίες τους, «ψαλιδίζοντας» τις τιμές-στόχους κατά 40-50%. Βέβαια, ακόμη και μετά τις προσαρμογές αυτές, το περιθώριο ανόδου για προσέγγιση των τιμών-στόχων παραμένει μεγάλο. Διατρέχοντας κανείς τις αναλύσεις των επενδυτικών οίκων, διαπιστώνει με αρκετή σαφήνεια ότι η μετοχή της Alpha Bank θεωρείται από τους περισσότερους ως η καλύτερη επενδυτική επιλογή, κυρίως λόγω της σύνθεσης της κεφαλαιακής δομής της -δεν έχει εκδώσει CoCos, ενώ είναι σχετικά χαμηλό το ποσοστό συμμετοχής των αναβαλλόμενων φόρων στα εποπτικά κεφάλαια. Η χρηματιστηριακή αγορά θα παρακολουθεί πολύ στενά τις εξελίξεις στον τραπεζικό κλάδο το β’ εξάμηνο, καθώς υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες για το αν θα καταφέρουν οι τράπεζες να τηρήσουν τα επιχειρησιακά σχέδια που εφαρμόζουν, καθώς και αν εφαρμόζεται αποτελεσματικά η πολιτική ανάσχεσης των «κόκκινων» δανείων. Κάθε διάψευση προσδοκιών θα έχει μεγάλο κόστος για τις τράπεζες, σε επίπεδο χρηματιστηριακών τιμών, εκτιμούν οι αναλυτές.

~~ Στην πρώτη ταχύτητα θα βρεθούν οι καταθέσεις «νέου χρήματος», δηλαδή μετρητών ή κεφαλαίων που θα έρθουν από το εξωτερικό. Σε αυτούς τους καταθέτες, οι τράπεζες θα προσφέρουν τα καλύτερα επιτόκια με διαπραγμάτευση κατά περίπτωση. Δεν αναμένεται όμως τα επιτόκια να ξεφύγουν από το όριο του 1,3%, που φαίνεται χαμηλό, αλλά δεν είναι ασήμαντο, σε μια εποχή μηδενικών επιτοκίων. ~~ Στη δεύτερη ταχύτητα θα μείνει το «εγκλωβισμένο», «παλιό χρήμα», δηλαδή όσοι διατηρούσαν καταθέσεις πριν από την επιβολή των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων. Σε αυτήν την κατηγορία καταθετών, οι οποίοι θα συνεχίσουν να στερούνται της δυνατότητας να αποσύρουν τα χρήματά τους από το τραπεζικό σύστημα, οι τράπεζες θα συνεχίσουν να προσφέρουν χαμηλά επιτόκια, της τάξεως του 0,60%. Σημειώνεται, πάντως, ότι στη λήξη της προθεσμιακής κατάθεσης ο καταθέτης έχει πλέον τη δυνατότητα να μεταφέρει τα χρήματά του σε άλλη τράπεζα, και αυτό του δίνει τη δυνατότητα να διαπραγματευθεί μια καλύτερη απόδοση. Σημειώνεται ότι τον Μάιο 2016 η μέση απόδοση των προθεσμιακών καταθέσεων υποχώρησε σε νέο ιστορικό χαμηλό. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η Τράπεζα της Ελλάδος, το μέσο σταθμισμένο επιτόκιο του συνόλου των νέων καταθέσεων διαμορφώθηκε στο 0,43%, από 0,45% τον προηγούμενο μήνα. Το μέσο επιτόκιο των καταθέσεων από νοικοκυριά με συμφωνημένη διάρκεια έως 1 έτος διαμορφώθηκε στο 0,85%, μειωμένο κατά 2 μονάδες βάσης σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα, ενώ τον Ιούνιο του 2015, πριν το δημοψήφισμα, βρισκόταν στο 1,80%. Το ανώτατο ποσοστό στα επιτόκια των λογαριασμών προθεσμίας διαμορφώθηκε στο 0,90%.

ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ: ΜΗΔΕΝ ΕΙΣ ΤΟ ΠΗΛΙΚΟ! Παρότι η απελευθέρωση του «νέου χρήματος», δηλαδή των μετρητών που θα φύγουν από στρώματα για να γυρίσουν στις τράπεζες, θα ήταν αναμενόμενο να εντείνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των τραπεζών και να οδηγήσει σε αύξηση αποδόσεων των προθεσμιακών καταθέσεων, τραπεζικά στελέχη αναφέρουν ότι αυτό δεν πρόκειται να συμβεί, τουλάχιστον κατά το β’ εξάμηνο του έτους. Αυτό το παράδοξο φαινόμενο έχει την εξήγησή του. Οι τράπεζες, παρότι έχουν μεγάλο έλλειμμα καταθέσεων, προτιμούν σε αυτήν τη φάση να το καλύπτουν με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αντί να προσελκύουν ακριβότερο χρήμα από τους καταθέτες, βρίσκονται σε μεγάλη πίεση να εφαρμόσουν τα επιχειρησιακά τους σχέδια, που προβλέπουν επιστροφή στην κερδοφορία και προσπαθούν να κρατήσουν όσο το δυνατόν χαμηλότερα το κόστος χρηματοδότησης. ΧΡΗΜΑ 11

αφιέρωμα ~ INVESTMENT OUTLOOK 2016

Οι περισσότεροι τίτλοι της υψηλής κεφαλαιοποίησης παραμένουν σε θεωρητικά ανοδική τροχιά, ακόμη και μετά το σοκ του Brexit, καθώς οι αναλυτές, σε γενικές γραμμές, διατήρησαν τιμές-στόχους που είναι κατά πολύ υψηλότερες από τα τρέχοντα επίπεδα τιμών.

ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ: ΚΕΡΔΗ ΑΠΟ ΤΑ ΟΜΟΛΟΓΑ Όποιος αναζητά επενδυτικές ευκαιρίες με λελογισμένο ρίσκο δεν μπορεί παρά να στραφεί προς τα αμοιβαία κεφάλαια, που –ακόμη και σήμερα– παρότι οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων μειώνουν επικίνδυνα τις επιλογές των διαχειριστών, προσφέρουν δυνατότητες για ικανοποιητικές αποδόσεις. Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η αγορά των αμοιβαίων κεφαλαίων είναι, βεβαίως, ότι τα capital controls ουσιαστικά υποχρεώνουν τους διαχειριστές να ανακυκλώνουν τα κεφάλαια εντός Ελλάδας. Όπως χαρακτηριστικά περιέγραψε το πρόβλημα ο Θεόδωρος Κρίντας, αντιπρόεδρος της Ένωσης Θεσμικών Επενδυτών, «οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων έφεραν τον χώρο μας σε πάρα πολύ δύσκολη θέση. Δεν θα διστάσω να πω ότι κάθε μήνας διατήρησης των capital controls φέρνει κοντύτερα το τέλος του κλάδου, διότι δεν μπορείς να κάνεις διαχείριση επενδύσεων στον σύγχρονο κόσμο μόνο με ελληνικές αξίες και εντός της Ελλάδας. Θα χάσεις τους επενδυτές». Παρ’ όλα αυτά, υπήρξαν τέσσερις κατηγορίες αμοιβαίων κεφαλαίων, όλες εντασσόμενες στη μεγάλη κατηγορία των ομολογιακών Α/Κ (συγκεντρώνει το 22% των συνολικών υπό διαχείριση κεφαλαίων), οι οποίες αντάμειψαν κατά το α’ εξάμηνο τους επενδυτές με αρκετά υψηλές αποδόσεις: τις υψηλότερες μέσες αποδόσεις ανά κατηγορία κατέγραψαν η μικρή κατηγορία των Ομολογιακών Κρατικών-Αναπτυσσομένων Χωρών με 7,77%, των Ομολογιακών Ελλάδας με 3,14%, των Μετοχικών Αναπτυσσομένων Αγορών με 2,80% και των Ομολογιακών Κρατικών-Ανεπτυγμένων Χωρών με 2,12%. Όπως παρατηρεί όποιος παρακολουθεί τις εξελίξεις στον χώρο των αμοιβαίων, κατά το α’ εξάμηνο του 2016 συνέχισαν να προσφέρουν υψηλή απόδοση τα αμοιβαία που τοποθετούνται σε ελληνικά ομόλογα. Το 2015, που ήταν μια «ιδιαίτερη» χρονιά, καθώς τον Ιανουάριο οι πολιτικές εξελίξεις είχαν «γκρεμίσει» τις τιμές των ομολόγων, ενώ τον Δεκέμβριο είχε επανέλθει σχετική ηρεμία, τόσο στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό όσο και στις σχέσεις με τους δανειστές, τα Α/Κ ελληνικών ομολόγων είχαν την καλύτερη απόδοση 12 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

όλων των κατηγοριών, που υπερέβη το 15%. Όσοι επενδυτές πιστεύουν ότι και το β’ εξάμηνο θα είναι καλό για τα ελληνικά ομόλογα, αφού αναμένεται, εκτός των άλλων, να ενταχθούν και στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, μπορούν να παίξουν αυτό το στοίχημα «ποντάροντας» σε ένα αμοιβαίο ελληνικών ομολόγων. Το άλλο μεγάλο στοίχημα που έπαιξαν πολλοί το 2015 στην αγορά των αμοιβαίων ήταν «αμυντικό». Οι περισσότερες εισροές νέων κεφαλαίων κατευθύνθηκαν σε Α/Κ χρηματαγοράς, και ήταν ουσιαστικά χρήματα που βρίσκονταν σε τραπεζικές καταθέσεις, αλλά πέρασαν στα Α/Κ λόγω των φόβων για «κούρεμα» των καταθέσεων. Η «γοητεία» των Α/Κ χρηματαγοράς ήταν ότι σε περίπτωση ενός bail-in δεν πρόκειται να θιγούν άμεσα, αν και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι σε τέτοιες ακραίες συνθήκες θα ήταν απόλυτα ασφαλή. Το α’ εξάμηνο του 2016, όμως, αυτή η «αμυντική» κίνηση κεφαλαίων προς τα Α/Κ χρηματαγοράς αντιστρέφεται. Το συνολικό ύψος των υπό διαχείριση κεφαλαίων μειώθηκε στις 30/06/2016 στα 13,58 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση 5,35% από την αρχή του έτους, κυρίως εξαιτίας της φυγής κεφαλαίων από τα Α/Κ χρηματαγοράς. Μάλιστα, σύμφωνα με την Ένωση Θεσμικών Επενδυτών, οι εκροές στο β’ τρίμηνο του έτους παρουσίασαν μικρή αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, από 292 εκατ. ευρώ σε 305 εκατ., οφειλόμενες κυρίως στην εκροή κεφαλαίων από τους ΟΣΕΚΑ Διαχείρισης Διαθεσίμων Βραχυπρόθεσμης Διάρκειας (211 εκατ. ευρώ). Τα μετοχικά Α/Κ που τοποθετούνται στο ΧΑ δεν είχαν στα τέλη του εξαμήνου όσο καλή εικόνα αποδόσεων παρουσίαζαν πριν από το σοκ του Brexit, αλλά για όσους πιστεύουν στις καλές προοπτικές του ελληνικού χρηματιστηρίου (ή απλώς θεωρούν ότι είναι τόσο πιεσμένες οι αποτιμήσεις που δεν μπορεί παρά να ενισχυθούν) τα μετοχικά της ελληνικής αγοράς είναι ένα καλό επενδυτικό «όχημα». Ας μην παραγνωρίζεται από τους επενδυτές ότι το 2015 στην κατηγορία των Μετοχικών Α/Κ Ελλάδας τα 23 από τα 28 Α/Κ, με αποδόσεις από -23,53% έως 0,73%, «νίκησαν» τον Γενικό Δείκτη του ΧΑ, ο οποίος κατέγραψε από την αρχή του έτους μεγάλη πτώση, -23,58%.

ΕΤΑΙΡΙΚΑ ΟΜΟΛΟΓΑ: ΑΡΧΙΣΕ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ; Ένα επενδυτικό προϊόν που ίσως έχει ενδιαφέρον για όσους αναζητούν μια ικανοποιητική απόδοση σταθερού εισοδήματος είναι τα εταιρικά ομόλογα, που φαίνεται ότι εισέρχονται σε μια νέα εποχή, αυξημένου ενδιαφέροντος, μετά την πρώτη έκδοση εταιρικού ομολόγου στην Εναλλακτική Αγορά του ΧΑ (από την MLS Πληροφορική). Η έκδοση της MLS δεν ήταν μεγάλη, ανήλθε στα 4 εκατ. ευρώ. Όμως σηματοδοτεί μια νέα περίοδο επενδυτικού ενδιαφέροντος για τα εταιρικά ομόλογα από θεσμικούς αλλά και ιδιώτες επενδυτές. Το κουπόνι του ομολόγου ορίστηκε σε 5,30%, δηλαδή στο ανώτατο επιτρεπόμενο σήμερα όριο -το επιτόκιο δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει το εκάστοτε εξωτραπεζικό/δικαιοπρακτικό επιτόκιο. Η αγορά των εταιρικών ομολόγων, που είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη σε άλλες χώρες, έχει σήμερα τις προϋποθέσεις να αναπτυχθεί, καθώς οι εταιρείες είναι υποχρεωμένες, λόγω της κακής κατάστασης των τραπεζών, να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις χρηματοδότησης, ενώ στο περιβάλλον μηδενικών επιτοκίων αυτής της περιόδου τα σχετικά υψηλά επιτόκια των εταιρικών τίτλων προσφέρουν μια διέξοδο στους αποταμιευτές που αναζητούν καλύτερη απόδοση από τις τραπεζικές καταθέσεις και είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν ρίσκα για να την επιτύχουν. Επιπλέον, η διαπραγμάτευση των εταιρικών ομολόγων σε μια ανοιχτή και διαφανή αγορά, όπως αυτή του χρηματιστηρίου, επιτρέπει σε έναν αποταμιευτή να παρακολουθεί σε καθημερινή βάση τις διακυμάνσεις της αξίας της τοποθέτησής του και, ενδεχομένως, να προχωρά σε πώληση για να «κλειδώσει» υπεραξίες. Ο πιο συντηρητικός αποταμιευτής μπορεί απλώς να διακρατήσει τους τίτλους ώς τη λήξη, λαμβάνοντας ένα σταθερό εισόδημα. Ο επενδυτής θα πρέπει, πάντως, να αντιλαμβάνεται με σαφήνεια τους κινδύνους που αναλαμβάνει επενδύοντας σε ένα εταιρικό ομόλογο και να μελετά σχολαστικά το σχετικό ενημερωτικό δελτίο, αλλά και να παρακολουθεί την πορεία της εταιρείας που έχει εκδώσει το ομόλογο. Η υψηλή απόδοση σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η άλλη όψη του αναλαμβανόμενου ρίσκου. Κατά το β’ εξάμηνο του έτους, αναμένεται να βγουν στην αγορά εταιρικών ομολόγων πολλές ακόμη εταιρείες, με μεγαλύτερες (άνω των 10 εκατ. ευρώ) ή μικρότερες εκδόσεις. Παρότι και στο παρελθόν είχε εκδηλωθεί αντίστοιχη κινητικότητα, χωρίς σημαντικά αποτελέσματα, αυτήν τη φορά εκτιμάται ότι θα επιβεβαιωθούν οι θετικές προσδοκίες της αγοράς, καθώς έχει γίνει αντιληπτό από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και από το Υπουργείο Οικονομικών ότι πρέπει να προωθηθεί άμεσα μια σημαντική αλλαγή στο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις εκδόσεις εταιρικών ομολόγων. Ειδικότερα, είναι έτοιμο για να εισαχθεί στη Βουλή νομοσχέδιο που θα καταργήσει το ανώτατο όριο επιτοκίου στις εκδόσεις εταιρικών ομολόγων -σήμερα απαγορεύεται να υπερβαίνει το δικαιοπρακτικό επιτόκιο. Αυτό θα επιτρέψει στους εκδότες να τιμολογήσουν σωστά τους νέους τίτλους, δηλαδή να υπάρξουν εκδόσεις με αρκετά υψηλά επιτόκια (πολύ πάνω από το όριο του 5,30%), ώστε να αντιστοιχίζεται καλύτερα η απόδοση με τον κίνδυνο. Επίσης, την αγορά των εταιρικών ομολόγων αναμένεται να υποστηρίξει η απελευθέρωση του «νέου χρήματος» από τους περιορισμούς στις αναλήψεις μετρητών, κάτι που εκτιμάται ότι θα επιτρέψει σε χρήματα από τα στρώματα να τοποθετηθούν και σε τίτλους αυτής της κατηγορίας.

Η παγκόσμια οικονομία έχει εισέλθει σε επιβράδυνση, κυρίως λόγω της επιβράδυνσης της οικονομίας της Κίνας, ενώ το Brexit οδηγεί όλους τους αναλυτές σε επιδείνωση των προβλέψεών τους, παρότι οι κραδασμοί ώς τώρα ήταν ελεγχόμενοι. Απέναντι σε αυτήν την επιβράδυνση, το μόνο σημαντικό ανάχωμα μέχρι τώρα είναι η πολιτική που ασκούν οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες, που είναι αποφασισμένες, όπως διαβεβαίωσαν και στην πρόσφατη σύνοδο του G20, στην Κίνα, να εξαντλήσουν όλα τα μέσα που έχουν, για να υποστηρίξουν την οικονομική δραστηριότητα και τη σταθερότητα των αγορών.

ΧΡΗΜΑ 13

αφιέρωμα ~ INVESTMENT OUTLOOK 2016

ΟΙ ΟΜΟΡΦΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΕΥΚΟΛΑ ΕΞΑΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ... του Μάνου Χατζηδάκη* Πώς το Brexit έδωσε άδοξο τέλος στο ράλι του ΧΑ Γιατί θα είναι δύσκολο και το β’ εξάμηνο Το καλό και το κακό σενάριο για την αγορά

Υπ. Τμήματος Ανάλυσης, Beta Χρηματιστηριακή ΑΕΠΕΥ

πορεία της ελληνικής αγοράς στο α’ εξάμηνο θα μπορούσε να έχει τίτλο «τα όμορφα χωριά όμορφα καίγονται» ή «οι όμορφες αποδόσεις εύκολα εξαφανίζονται». Και τούτο διότι χρειάστηκαν λίγες ημέρες για να καταστραφεί ό,τι με κόπο χτιζόταν επί έξι μήνες. Μετά από έναν εξαιρετικό Μάιο, όπου οι τιμές των μετοχών της εγχώριας αγοράς έδειξαν ότι μπορούν να κινηθούν πάνω από τα κλεισίματα της περσινής χρονιάς, αναπτύσσοντας δυναμική που εκδηλώθηκε και σε επίπεδο συναλλαγών, ήρθε το βρετανικό δημοψήφισμα να τα γκρεμίσει όλα και να επαναφέρει τη μιζέρια στους πίνακες των αποδόσεων. Το χρηματιστηριακό μάθημα που πήραν όλοι οι επενδυτές είναι το εξής: Μια αγορά που επί τέσσερις μήνες ανεβαίνει δεν έχει κανένα πρόβλημα σε δύο συνεδριάσεις να πάρει πίσω τα 2/3 αυτής της ανόδου. Και το χειρότερο είναι ότι, μετά από όσα έγιναν, η ελληνική αγορά σαν να «κόλλησε» στα χαμηλά της, αδιαφορώντας για το εξωτερικό, που ήταν και ο βασικός φορέας της πτώσης. Βέβαια, σε αυτήν την πορεία, αυτήν τη φορά, δεν ήμασταν μόνοι. Το -14,13%, που ήταν η απόδοση του Γενικού Δείκτη στο α’ εξάμηνο, δεν είναι η χειρότερη επίδοση των ευρωπαϊκών αγορών. Η Ιταλία βρίσκεται στην πρώτη θέση με -23,5% ακολουθεί η Ιρλανδία με -16,9%, η Ισπανία με -14,95% και η Τσεχία με -14,58%. Κοινή συνισταμένη στους μεγάλους χαμένους του εξαμήνου ήταν η αδυναμία του τραπεζικού κλάδου. Εκτός από τις καταγεγραμμένες αδυναμίες και τα ανοιχτά ενδεχόμενα νέων κινδύνων του κλάδου (τεστ αντοχής, πιθανότητα bail in, αύξηση των επισφαλειών), η φύση των κεφαλαίων που μπαίνουν στις τράπεζες έχουν βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα και υποστηρίζονται από μόχλευση, αλλιώς πώς εξηγείται η μεταβλητότητα που βγάζει ο τραπεζικός κλάδος σχεδόν συστηματικά από την αρχή του χρόνου. Από εκεί και πέρα, ασυνήθιστη μεταβλητότητα παρατηρήθηκε και στα εμπορεύματα, όπου μεγάλες κινήσεις θεωρούνται διακυμάνσεις του 20%. Παρατηρήθηκαν μεταβολές ακόμη και 100% στη

14 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

Το να προσπαθεί κανείς να διατηρήσει μια συμπαθητική απόδοση εκτιμώντας το πού θα είναι οι μετοχές μετά από έξι μήνες σε ένα στατικό χαρτοφυλάκιο μοιάζει σαν να προσπαθεί να μαντέψει τον καιρό σε έναν άλλο πλανήτη μετά από έναν μήνα. διάρκεια των 180 ημερών, γεγονός που δείχνει πόσο ευαίσθητες έχουν γίνει οι αγορές και πόσο μονόπατα μετακινούνται τα κεφάλαια από αξία σε αξία. Με αυτά και με αυτά, το να προσπαθεί κανείς να διατηρήσει μια συμπαθητική απόδοση εκτιμώντας το πού θα είναι οι μετοχές μετά από έξι μήνες σε ένα στατικό χαρτοφυλάκιο μοιάζει σαν να προσπαθεί να μαντέψει τον καιρό σε έναν άλλο πλανήτη μετά από έναν μήνα. Βέβαια, ενδείξεις και εκτιμήσεις υπάρχουν, ωστόσο η αλλαγή ταχύτητας των δεδομένων είναι τέτοια που η τιμολόγηση των προσδοκιών της χθεσινής ημέρας μοιάζει με περσινά νέα. Το δεύτερο μισό του 2016 κάθε άλλο παρά ήσυχο αναμένεται. Τα τραπεζικά στρες τεστ στην Ευρώπη, οι εξελίξεις στις διαπραγματεύσεις της βρετανικής ευρω-αποχώρησης, οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές και η δεύτερη αξιολόγηση του τρίτου προγράμματος δεσπόζουν ως γεγονότα έως το τέλος του έτους. Κατά τα άλλα, οι ειδικοί θετικοί και αρνητικοί καταλύτες που οδηγούν τις τιμές στην εγχώρια αγορά θα μπορούσαν να συνοψιστούν στους εξής:

Το -14,13% του Γενικού Δείκτη στο α’ εξάμηνο δεν είναι η χειρότερη επίδοση των ευρωπαϊκών αγορών. Κοινή συνισταμένη στους μεγάλους χαμένους ήταν η αδυναμία του τραπεζικού κλάδου.

OΛΑ ΜEΣΑ ΣΤΙΣ ΤΙΜEΣ, ΜOΝΟ ΠAΝΩ (+): Οι ελληνικές τράπεζες ανακεφαλαιοποιήθηκαν πέρσι με 13,7 δισ. ευρώ φρέσκα κεφάλαια και έχουν από τους υψηλότερους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας στην Ευρώπη. Οι προβλέψεις και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια βρίσκονται σε επίπεδα ιστορικών υψηλών, οι ισολογισμοί έδειξαν αντοχές στο α’ τρίμηνο της χρονιάς και οι θετικές αποκλίσεις από τις εκτιμήσεις στο βασικό σενάριο των τεστ αντοχής του περσινού φθινοπώρου ενδεχομένως να χρήζουν θετικότερης αναθεώρησης ως προς τη δυνατότητα και την ταχύτητα επιστροφής στην κερδοφορία. Είναι ο κλάδος πάνω στον οποίο στηρίζεται πάντα η άνοδος της αγοράς, ο οποίος αναμένεται φέτος να κάνει θετική στροφή στην τελική γραμμή μετά από έξι συνεχή έτη ζημιών. Οι αποκρατικοποιήσεις επιταχύνονται, τα αεροδρόμια, το Ελληνικό και τα δύο βασικά λιμάνια θα αρχίσουν να συνεισφέρουν έσοδα στην οικονομία. Το άνοιγμα της οικονομίας σε κεφάλαια από το εξωτερικό, ακόμη και σε ειδικές κατηγορίες επενδύσεων, όπως οι υποδομές, βελτιώνει το επενδυτικό προφίλ της χώρας και, όσο να ‘ναι, μπορεί να λειτουργήσει και ως κράχτης για νέους ενδιαφερομένους. Το κλείσιμο της επόμενης αξιολόγησης το φθινόπωρο θα ανοίξει τον δρόμο για την αγορά ελληνικών ομολόγων από την ΕΚΤ (QE). Σε δεύτερο χρόνο, θα ξεκινήσει τη συζήτηση για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους. Η ελληνική οικονομία δείχνει αντοχές, παρά την αύξηση των φόρων. Τα έσοδα κινούνται κοντά στους στόχους, η υστέρηση του ΑΕΠ είναι διαχειρίσιμη, το πρώτο εξάμηνο έκλεισε με αύξηση των τουριστικών αφίξεων. Και όλα αυτά χωρίς να έχουν επιστρέψει καταθέσεις ή να έχει αλλάξει κάτι στο καθεστώς των περιορισμών της κίνησης των κεφαλαίων, που θα άλλαζε δραστικά το τοπίο σε νευραλγικούς κλάδους, όπως το λιανικό εμπόριο. Το ενδιαφέρον για την Ελλάδα μπορεί να μειώθηκε, αλλά ποτέ δεν έσβησε. Τα επενδυτικά κεφάλαια έχουν επιστρέψει και επανεξετάζουν επιχειρηματικά πλάνα, επισφαλή δάνεια προς πώληση, τουριστικές και οικιστικές επενδύσεις. Όλη αυτή η ρευστότητα έχει υποκαταστήσει τον επίσημο τραπεζικό δανεισμό, ενώ η αναδιάρθρωση σε επιλεγμένες εταιρείες που έχουν αντικείμενο θα έχει θετικό αντίκτυπο στην απασχόληση και στη μείωση των επισφαλειών. Οι εταιρείες που συμμετέχουν στο Ελληνικό Χρηματιστήριο και δεν ανήκουν στον χρηματοοικονομικό κλάδο έχουν διαφοροποιηθεί, δεν σχετίζονται πλέον απόλυτα με το κομμάτι του κινδύνου

που αφορά την ελληνική αγορά. Απόδειξη η πρόσφατη χρηματοδότηση του Τιτάνα με 3,5%, η χρηματιστηριακή συμπεριφορά της Jumbo, της Motor Oil, του ΟΤΕ κ.ά. που έχουν πιο διεθνοποιημένο μετοχολόγιο. Οι αποτιμήσεις εξακολουθούν να δέχονται την επίδραση των υψηλών ασφάλιστρων κινδύνου που ενσωματώνει η συμμετοχή τους στην ελληνική αγορά. Τα ελληνικά ομόλογα βρίσκονται στο ναδίρ της λίστας επενδυτικής αξιολόγησης, επομένως έχουν όλο το ανοδικό περιθώριο μπροστά τους, αν οι δημοσιονομικοί στόχοι επιτευχθούν, βελτιώνοντας έτσι, παθητικά, το δυνητικό περιθώριο των αποτιμήσεων.

OΛΑ ΘΑ ΦΤΙAΞΟΥΝ ΑΦΟY ΠΡΩΤΑ ΓΙΝΟΥΝ ΠΟΛΥ ΧΕΙΡΌΤΕΡΑ (-): Τα ευρωπαϊκά τεστ αντοχής επισκιάζουν κάθε άλλη εξέλιξη. Ο λογαριασμός αναμένεται δύσκολος, κυρίως για τις ιταλικές τράπεζες, οι οποίες θα πρέπει να βρουν τρόπους να ανακεφαλαιοποιηθούν. Αν δεν τα καταφέρουν, θα αναγκαστούν να κουρέψουν τις καταθέσεις, και κάτι τέτοιο θα οδηγήσει σε νέες μετακινήσεις κεφαλαίων και κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στο τραπεζικό σύστημα. Η πώληση των κόκκινων δανείων δεν θα φέρει αποτελέσματα στο κοντινό μέλλον. Στην πραγματικότητα, ούτε στις αρχές του 2017 δεν αναμένεται, με βάση τα όσα είναι ήδη γνωστά, οι τράπεζες να έχουν κάποιο ικανοποιητικό αποτέλεσμα από τη διαδικασία εκχώρησης ή πώλησης των δανειακών τους χαρτοφυλακίων. Οι σύνθετες γραφειοκρατικές και νομικές διαδικασίες καθιστούν το εγχείρημα χρονοβόρο, στρέφοντας το ενδιαφέρον των τραπεζών αποκλειστικά σε νέες αναδιαρθρώσεις. Η κυβέρνηση μπορεί να κατάφερε να περάσει δύσκολα νομοσχέδια (εργασιακό, φορολογικό) στο τρίτο μνημόνιο, ωστόσο ο λογαριασμός των επόμενων προαπαιτουμένων που περιλαμβάνει το εργασιακό πακέτο αποτελεί έναν κίνδυνο για την κυβερνητική πλειοψηφία των 153 βουλευτών. Οι τρομοκρατικές ενέργειες διατηρούν ψηλά τον βαθμό ανασφάλειας στην Ευρώπη και η συχνότητά τους δεν έχει αποφορτιστεί, επηρεάζοντας κλάδους όπως οι μεταφορές και το εμπόριο. Το Brexit φαίνεται ότι θα είναι μια διαδικασία που θα πάρει χρόνο Σε αυτήν τη διάρκεια, οι αναταράξεις στη βρετανική αγορά ακινήτων ή στις βρετανικές τράπεζες αναμένεται να έχουν τις προβολές τους και στην υπόλοιπη Ευρώπη, με την κρισιμότερη περίοδο να εντοπίζεται στις αρχές του φθινοπώρου. Παρά την επιβολή των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, οι καταθέσεις δεν έχουν αντιστρέψει την τάση φυγής από τις ελληνικές τράπεζες. Η εμπιστοσύνη σε επίπεδο μικροκαταθέτη παραμένει εύθραυστη, και μόνο 1,5 δισ. ευρώ είναι οι καθαρές εισροές καταθέσεων που έχουν επιστρέψει μετά τον περσινό Ιούνιο στις ελληνικές τράπεζες. Η αναμενόμενη αύξηση των επιτοκίων από τη FED έως το τέλος του έτους κάνει πιο απαιτητικές τις αποδόσεις στις αναδυόμενες αγορές. Η ελληνική αγορά μπορεί να είναι φθηνότερη, αλλά σε μια συγκυρία φθηνών αναδυόμενων ή αναπτυσσόμενων αγορών χάνει το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα, λόγω των άλλων ειδικών κινδύνων που ενσωματώνει. Οι επισφάλειες εταιρειών με μεγάλο ειδικό βάρος στον κύκλο εργασιών αυξάνουν τον συστημικό κίνδυνο σε όλο το εύρος της οικονομίας. ΧΡΗΜΑ 15

αφιέρωμα ~ INVESTMENT OUTLOOK 2016

Οι δέκα επενδυτικές προτάσεις Με βάση τα παραπάνω, η νέα δεκάδα των Long και Short επιλογών για το β’ εξάμηνο του 2016 είναι η εξής: 5 Long Ιδέες

5 Short Ιδέες

EUROBANK: Και πάλι στις top επιλογές, καθώς η τιμή της μετοχής βρίσκεται χαμηλότερα και από το 50% της αξίας της τιμής που έγινε η αύξηση κεφαλαίου. Είναι η τράπεζα με την μικρότερη συμμετοχή του ΤΧΣ (2,4%), γεγονός που της δίνει περισσότερους βαθμούς ελευθερίας. Υπεραξίες από πώληση θυγατρικών αποτελούν ένα κρυφό χαρτί σε πιθανές ζημιές από νέες πιστωτικές προβλέψεις. Εξάρτηση από το εγχώριο πολιτικό ρίσκο, το οποίο όμως, υπό συνθήκες ομαλοποίησης της κατάστασης, μπορεί να αποτελεί ευκαιρία.

ΣΤΕΡΛΙΝΑ: Μόνη περίπτωση να χάσει αυτή η κίνηση είναι να αναιρεθεί από τη βρετανική βουλή το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Δύσκολα όμως θα αλλάξει κάτι, οι πρώτες εκτιμήσεις στη Μ. Βρετανία κάνουν λόγο για ύφεση για τα επόμενα τρία χρόνια. Μέχρι να αναθεωρηθούν τα δεδομένα προς το καλύτερο ή το χειρότερο η τάση θα παραμείνει αρνητική.

AEGEAN: Φέτος, έχει τις τιμές του πετρελαίου με το μέρος της, ενώ και η επιβατική κίνηση στα αεροδρόμια κινείται στο α’ εξάμηνο σε ικανοποιητικά επίπεδα, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις που εκφράστηκαν, λόγω των μεταναστευτικών ροών. Αυξημένη ταμειακή ρευστότητα και πολύ θετικό track record στα συν της διοίκησης. Ο ανταγωνισμός πιέζει τις τιμές, αλλά η αύξηση του στόλου στη φετινή χρήση (+10 αεροσκάφη) μεγαλώνει σημαντικά το αντικείμενο δραστηριοποίησης.

ΕΥΡΩ/ΔΟΛΑΡΙΟ: Η αύξηση των επιτοκίων στις ΗΠΑ παραμένει ένα σενάριο έως το τέλος της χρονιάς, ενώ η Ευρώπη θα αντιμετωπίσει τις αναταράξεις του Brexit. Η ενδυνάμωση του δολαρίου φαίνεται να έχει πλεονέκτημα έναντι του ευρωπαϊκού νομίσματος, καθώς οι εκτιμήσεις για φέτος κάνουν λόγο για οριακή ύφεση στην Ευρώπη.

ΟΠΑΠ: Έχουν στενέψει τα χρονικά περιθώρια για την εκκίνηση των VLTs, τα οποία θα διπλασιάσουν τα μεγέθη. Τακτικά και σχετικά υψηλά μερίσματα, που συνεχώς διατηρούν το ενδιαφέρον μακροπρόθεσμων παικτών, ενώ το φθινόπωρο λήγει η τριετής διάρκεια της περιόδου που ορίζει το συμφωνητικό πώλησης των μετοχών, δίνοντας περισσότερες επιλογές στη διοίκηση της εταιρείας για αύξηση της μόχλευσης του ισολογισμού.

ΙΤΑΛΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ: Στον ιταλικό τραπεζικό κλάδο η μείωση των τιμών θα έρθει ως αποτέλεσμα των ενδεχόμενων αυξήσεων κεφαλαίου, μια αντίστοιχη περίπτωση με την περσινή κατάσταση στην Ελλάδα. Short σε Unicredito, Monte dei Paschi di Siena και Pop. Milano. Και εδώ η ψυχολογία έχει τον πρώτο λόγο, καθώς μέχρι να ανακοινωθούν τα στρες αντοχής οι μετοχές θα παραμείνουν ευάλωτες.

ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ: Τώρα που η ορατότητα έχει βελτιωθεί, μετά την επαναφορά των πιστοποιητικών διαθεσιμότητας, έχει το επιχειρηματικό momentum για να επιστρέψει στα μεγέθη του 2014. Η ΜΕΤΚΑ βρίσκεται σε αναζήτηση έργων, τα οποία ωστόσο φαίνεται να έρχονται πλέον από την Αφρική.

ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ: ερισσότερο με τη λογική της διόρθωσης παρά με τη λογική της τάσης. Τα 50 δολάρια δείχνουν ως επίπεδο αντοχής, απορροφώντας τις έντονες κινήσεις που προηγήθηκαν στο 2016.

ΟΤΕ: Η χρηματιστηριακή εκδοχή του «Πολύ σκληρός για να πεθάνει», μετοχή παντός καιρού, με τα υψηλότερα λειτουργικά κέρδη και τις μεγαλύτερες ελεύθερες ταμειακές ροές στο Χρηματιστήριο Αθηνών. Μεγάλη απόκλιση με τις σχετικές αποτιμήσεις των ξένων εταιρειών, οι οποίες βρίσκονται 25% υψηλότερα.

INTRALOT: Παραμένει στις επιλογές προς πώληση μέχρι να γυρίσει στα αποτελέσματά της σε καθαρά κέρδη, έστω και για ένα τρίμηνο. Δύσκολη χρονιά το 2016, παρά το γεγονός ότι το Μουντιάλ στο τέλος του β’ τριμήνου ενδεχομένως να ενισχύσει τα έσοδα της εταιρείας.

16 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

Επιχειρήσεις: «Στο πράσινο» η ανάπτυξη με φυσικό αέριο

ργανισμοί και επιχειρήσεις τόσο στην Κεντρική όσο και στη Βόρεια Ελλάδα καλύπτουν τις ενεργειακές τους ανάγκες (θέρμανση, ψύξη, ζεστό νερό) με το φυσικό αέριο, μειώνοντας σημαντικά τα ετήσια κόστη τους (έως και 40%) και συμβάλλοντας στην προστασία του περιβάλλοντος, με ένα οικολογικό καύσιμο που συνάδει με τις επιταγές της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Επαγγελματίες όλων των κλάδων, όπως αρτοποιεία, εστιατόρια, κομμωτήρια, στεγνοκαθαριστήρια, συνεργεία αυτοκινήτων, ξενοδοχεία, νοσοκομεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα, μεγάλα κτήρια γραφείων, εμπορικά κέντρα και καταστήματα, αθλητικές εγκαταστάσεις κ.λπ., μπορούν να χρησιμοποιήσουν το φυσικό αέριο καλύπτοντας τις καθημερινές ανάγκες τους. Οι κλάδοι της βιομηχανίας και του εμπορίου έχουν πρόσβαση σε ένα φθηνό, μη ρυπογόνο καύσιμο, με αποτέλεσμα να μειώνονται τα λειτουργικά κόστη και να γίνονται επενδύσεις σε νέες υποδομές, νέες τεχνολογίες και νέες θέσεις εργασίας. Πλήθος μικρών και μεγάλων βιομηχανικών επιχειρήσεων χρησιμοποιούν το φυσικό αέριο για την κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών και τη μείωση του λειτουργικού τους κόστους. Το «πράσινο» καύσιμο συντελεί στην αναβάθμιση της παραγωγικής διαδικασίας και στη βελτίωση της ποιότητας των τελικών προϊόντων. Το φυσικό αέριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για θερμική, είτε για χημική χρήση (ως πρώτη ύλη για τη βιομηχανία), είτε σε συστήματα Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας, τα οποία παράγουν, ταυτόχρονα, αξιοποιήσιμη ηλεκτρική και θερμική ενέργεια. Η παραγόμενη ενέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για θερμική χρήση όσο και για ψύξη ή κλιματισμό.

«Νέο επιχειρείν» και στις μεταφορές Οι μεταφορές αποκτούν έναν «σύμμαχο» οικονομικής μετακίνησης ατόμων και αγαθών, με τους επαγγελματικούς στόλους και τις συγκοινωνίες να επενδύουν στην αεριοκίνηση, για να μειώσουν την κατανάλωση καυσίμου και το οικολογικό τους αποτύπωμα. Ο όμιλος ΔΕΠΑ έχει καταφέρει να φέρει το φυσικό αέριο στα περισσότερα νοικοκυριά, ενώ με συνεχείς υποδομές δίνει την ευκαιρία και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές να έχουν πρόσβαση και να ωφελούνται από τη χρήση του οικονομικού αυτού καυσίμου. Το φυσικό αέριο συνδέεται με την έννοια του «νέου επιχειρείν» και της «πράσινης ανάπτυξης», όπου φορείς και επιχειρήσεις βασίζουν, άμεσα ή έμμεσα, τη δραστηριότητα και τα κέρδη τους (οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά) στη χρήση του φυσικού αερίου. Οι εμπορικοί στόλοι επιχειρήσεων εξοπλίζονται με ελαφρά ή βαρέος τύπου οχήματα φυσικού αερίου, μειώνοντας σημαντικά τον ετήσιο προϋπολογισμό τους. Τα πλεονεκτήματα των οχημάτων φυσικού αερίου είναι πολλά. Θεωρούνται, βάσει μετρήσεων, οικονομικότερα, είναι πιο φιλικά στο περιβάλλον, επιτρέπεται να εισέλθουν σε υπόγειους χώρους στάθμευσης ή σε επιβατηγά πλοία και να κυκλοφορούν (χάρη στις εξαιρετικά χαμηλές εκπομπές καυσαερίων) σε περιοχές περιορισμένης κυκλοφορίας (π.χ. ζώνες δακτυλίου). Το φυσικό αέριο κάνει εξαιρετικά καθαρή καύση και καίγεται με αρκετά διαφορετικό (πιο αργό) τρόπο από τη βενζίνη και το υγραέριο, γεγονός που το καθιστά πολύ ασφαλές σαν καύσιμο, ενώ με αυτό επιτυγχάνεται οικονομία πάνω από 40% σε σχέση με τα υπόλοιπα καύσιμα.

ΧΡΗΜΑ 17

επιχειρήσεις

ΟΙ 10 «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ» ΠΟΥ ΛΥΓΙΣΑΝ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Αν κάποιος ανασύρει από τη μνήμη του τα λουκέτα, θα διαπιστώσει ότι διαπερνούν οριζόντια σχεδόν το σύνολο των κλάδων της ελληνικής οικονομίας, και στις περισσότερες περιπτώσεις αφορούσαν τους πλέον γνωστούς, για το μέγεθος και την (υποτιθέμενη) δυναμική τους, ελληνικούς επιχειρηματικούς ομίλους.

18 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

α πρόσφατα «κανόνια» της «Μαρινόπουλος» και της Jet Oil κλείνουν έναν κύκλο εκκωφαντικών λουκέτων που έχει βιώσει η ελληνική αγορά, από την αρχή της κρίσης (από τις αρχές του 2008) έως σήμερα, αποδεικνύοντας σε έναν βαθμό ότι πολλοί από τους ομίλους ελληνικών συμφερόντων που θεωρούνταν κραταιοί και αδιαμφισβήτητοι leader στους κλάδους τους ήταν στην πραγματικότητα γίγαντες με... «πήλινα πόδια». Αν κάποιος ανασύρει από τη μνήμη του τα λουκέτα, θα διαπιστώσει ότι διαπερνούν οριζόντια σχεδόν το σύνολο των κλάδων της ελληνικής οικονομίας, και στις περισσότερες περιπτώσεις αφορούσαν στους πλέον γνωστούς, για το μέγεθος και την (υποτιθέμενη) δυναμική τους, ελληνικούς επιχειρηματικούς ομίλους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ασπίς, που ξεκίνησε από τις ασφάλειες, για να δημιουργήσει έναν χρηματοπιστωτικό όμιλο που είχε κάτω από την ομπρέλα του 45 εταιρείες με χιλιάδες εργαζομένους. Επίσης, η Ηλεκτρονική Αθηνών στο λιανεμπόριο ηλεκτρικών ειδών, που θεωρούνταν, για χρόνια, η Νο 1 ελληνική αλυσίδα, η Sprider που τα αδέλφια Χατζηιωάννου είχαν τη φιλοδοξία να τη μετατρέψουν σε εγχώριο Zara, η «Βωβός» που για μεγάλο διάστημα λογιζόταν ως η μεγαλύτερη δύναμη στην ανάπτυξη εμπορικών ακινήτων, η Neoset, που ήταν η πιο γνωστή ελληνική αλυσίδα επίπλων, τα Ατλάντικ, με το μεγαλύτερο δίκτυο σουπερμάρκετ στη χώρα, και τέλος η «Πετζετάκις», μια βιομηχανία με διεθνή προσανατολισμό, που τελικά έμεινε στα χαρτιά. Οι χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις των λουκέτων που έπεσαν σαν βόμβα στην ελληνική αγορά από το 2008 έως σήμερα ήταν:

ΑΣΠΙΣ ΠΡΟΝΟΙΑ (ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ)

Τέλος στη διόγκωση ενός επιχειρηματικού ομίλου που ανδρώθηκε μέσα από εξαγορές και κατέληξε σε ένα δαιδαλώδες πλέγμα πολυεταιρικού σχήματος έβαλε η Επιτροπή Εποπτείας Ιδιωτικής Ασφάλισης. Η αντίστροφη μέτρηση για τον όμιλο που αψήφησε πολλές φορές τις συστάσεις

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ασπίς, που ξεκίνησε από τις ασφάλειες, για να δημιουργήσει έναν χρηματοπιστωτικό όμιλο που είχε κάτω από την ομπρέλα του 45 εταιρείες με χιλιάδες εργαζομένους. των αρμόδιων αρχών, ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2008, όταν η Επιτροπή Εποπτείας Ιδιωτικής Ασφάλισης αποφάσισε να δεσμεύσει το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων τριών εταιρειών του ομίλου (Ασπίς ΑΕΓΑ και των συνδεδεμένων Ασπίς Πρόνοια Ζημιών και Commercial Value), γιατί υπήρχαν ελλείμματα στα αποθεματικά τους. Από τότε, μόνο η Commercial Value εκπλήρωσε κάποιες από τις υποχρεώσεις της, προχωρώντας σε αύξηση κεφαλαίου 90 εκατ. ευρώ, με αποτέλεσμα η ΕΠΙΑ να άρει το πάγωμα των περιουσιακών της στοιχείων. Από την πλευρά του, ο Παύλος Ψωμιάδης έκανε απτόητος νέες εξαγορές, αποκτώντας τις μετοχές προβληματικών επιχειρήσεων, όπως της General Union και της Proton Ασφαλιστικής. Έτσι, πέρασε ένας ολόκληρος χρόνος χωρίς ο όμιλος να κάνει τις αναγκαίες αυξήσεις κεφαλαίου για να κλείσει τη μεγάλη τρύπα. Ο Πειραιώτης επιχειρηματίας –στο βιογραφικό του οποίου αναφέρονται και μεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών στις Πολιτικές Επιστήμες από το Harvard Business School– εμφανίζει πλούσια επαγγελματική δράση. Ξεκίνησε στη δεκαετία του 1960 να πουλάει ασφάλειες ως συνεργάτης της Alico και κατάφερε να ελέγχει έναν όμιλο με 45 εταιρείες, 1.450 εργαζομένους και δραστηριότητες από τις ασφάλειες και τις τράπεζες, μέχρι ακίνητα, ξενοδοχεία και υπηρεσίες υγείας. Ο κύριος Ψωμιάδης υπερέβη πολλά εμπόδια, καταφέρνοντας, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, να βγαίνει «αλώβητος». Πολλοί θυμούνται τα «Ομόλογα Ψωμιάδη», τα πρόστιμα του Υπουργείου Ανάπτυξης, τις «δαιδαλώδεις» σχέσεις με

την Ασπίς Bank και τις μετοχικές συνθέσεις/μεταβολές μεταξύ των εταιρειών του ομίλου Ασπίς. «Ομόλογα Ψωμιάδη» βαπτίστηκαν ιδιωτικά συμφωνητικά με πελάτες της εταιρείας που έδιναν τα χρήματά τους και λάμβαναν τόκο από τον όμιλο Ασπίς. Μάλιστα, είχαν εμφανιστεί και επιταγές του Π. Ψωμιάδη, που δίνονταν ως εγγύηση. Το έλλειμμα μεταξύ της πραγματικότητας και της εικονικής πραγματικότητας ήταν μια διαρκής κατάσταση. Στον απολογισμό του 2008, η διοίκηση του ομίλου αναφέρει στους μετόχους της πως θα είναι μία ακόμη καλύτερη χρονιά, στη διάρκεια της οποίας ο όμιλος θα μεγαλώσει και θα παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ (ΛΙΑΝΙΚΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ)

Ναι μεν η Ηλεκτρονική –που ανήκε στην οικογένεια του Γιάννη και της Παρασκευής Στρούτση από το 1958– είχε προβλήματα τα τελευταία χρόνια λόγω της μεγάλης ανάπτυξης που επιχείρησε σε Ελλάδα, Κύπρο και Βαλκάνια, όμως, χάρη σε συντονισμένες κινήσεις αναδιάρθρωσης, επιβίωνε. Η εταιρεία διέθετε 45 καταστήματα σε όλη τη χώρα, ενώ τον Μάιο του 2007 εγκαινίασε το πρώτο της κατάστημα στη Σερβία. Το μεγαλύτερο μέχρι τότε κατάστημα ηλεκτρικών-ηλεκτρονικών ειδών στην πολύπαθη, από τον εμφύλιο, χώρα. Η Ηλεκτρονική Αθηνών εξαγοράστηκε το 1989 από τον μέχρι πρόσφατα ιδιοκτήτη της κ. Ιωάννη Στρούτση, αλλά η ιστορία της αρχίζει από το 1950, οπότε και ξεκίνησε η λειτουργία της ως καταστήματος ηλεκτρικών ειδών, και ήταν εισηγμένη στο ΧΑΑ από το 1999, όμως από την 1η Οκτωβρίου 2012 είχε ανασταλεί η διαπραγμάτευση της μετοχής της. Το 2013, ενεπλάκη, μαζί με ακόμη 22 λιανεμπορικές επιχειρήσεις, σε σκάνδαλο υπεξαίρεσης ΦΠΑ, με «κεντρικό απομονωτή» –σύμφωνα με το ΣΔΟΕ– την εταιρεία Orbicom. H Ηλεκτρονική, στην οποία είχε αρχικά καταλογιστεί πρόστιμο ύψους 79 εκατ. ευρώ για συναλλαγές σχεδόν 40 εκατ. ευρώ, αρνήθηκε κατηγορηματικά την εμπλοκή της και προσέφυγε ΧΡΗΜΑ 19

επιχειρήσεις

στα διοικητικά δικαστήρια. Δικαιώθηκε, και το πρόστιμο έπεσε στο 1 εκατ. ευρώ, πληρωτέο σε δόσεις. Νωρίτερα, είχε καταφέρει να αποδεσμεύσει τα κεφάλαιά της, τα οποία είχαν παρακρατηθεί προς διασφάλιση του ελληνικού Δημοσίου. Η πορεία όμως της διαπραγμάτευσης πέρσι και οι τραγικές της συνέπειες οδήγησαν την εταιρεία στην πτώχευση.

μέσα της δεκαετίας του 1980, δημιούργησαν το πρώτο εργοστάσιο στην Ξάνθη, και η μικρή βιοτεχνία θα μετεξελιχθεί στη Sprider, που μεσουρανούσε στο ελληνικό επιχειρείν από τις αρχές του 1990 και πτώχευσε λίγο πριν από την εκπνοή του 2013.

NEOSET (ΕΠΙΠΛΑ)

SPRIDER (ΕΝΔΥΣΗ-ΥΠΟΔΗΣΗ)

Τα προβλήματα για την εταιρεία ένδυσης και υπόδησης ξεκίνησαν το 2009, επιδεινώθηκαν με την πυρκαγιά στις εγκαταστάσεις της και... έλαβαν τέλος με την υπαγωγή της επιχείρησης σε καθεστώς πτώχευσης τον Ιανουάριο του 2014. Τότε, η Δικαιοσύνη έκανε δεκτή την αίτηση πτώχευσης, λόγω και του ότι η Sprider χρωστούσε συνολικά 95,5 εκατ. ευρώ σε τρίτους (Δημόσιο, προμηθευτές κ.τ.λ.), έχοντας περιέλθει σε μόνιμη ταμειακή δυσχέρεια. Τα καταστήματα της εταιρείας (54 στην Ελλάδα και 7 στο εξωτερικό) έκλεισαν οριστικά την 1η Οκτωβρίου 2013, οπότε και 887 εργαζόμενοι οδηγήθηκαν στο ταμείο ανεργίας.

Μία από τις πιο επιτυχημένες βιομηχανίες επίπλων, που είχε καταφέρει να κυριαρχήσει στην ελληνική αγορά, η Neoset, δεν μπόρεσε να αντεπεξέλθει στον ισχυρό ανταγωνισμό και οδηγήθηκε σε πτώχευση τον Μάρτιο του 2014. Είχε προηγηθεί η κατάσχεση του οικοπέδου του εργοστασίου στο Βασιλικό Εύβοιας το 2013, το οποίο είχε σταματήσει να λειτουργεί την ίδια χρονιά. Τα τεράστια προβλήματα της αγοράς επίπλου και οι υψηλές υποχρεώσεις οδήγησαν τη γνωστή εταιρεία στην αίτηση ένταξης στο άρθρο 99. Η αίτηση όμως αυτή απορρίφθηκε, με αποτέλεσμα η πτώχευση να γίνει μονόδρομος για την εταιρεία, που εμφάνιζε ζημιές 53,1 εκατ. ευρώ.

Ποια είναι τα αδέρφια Χατζηιωάννου

ΜΠΑΜΠΗΣ ΒΩΒΟΣ (REAL ESTATE)

Ο Σάκης και ο Σάββας Χατζηιωάννου κατάγονταν από μια φτωχική οικογένεια, του Δωρόθεου και της Άννας Χατζηιωάννου, που το 1950 εγκατέλειψαν την Κοζάνη για να μεταναστεύσουν στη Γερμανία. Ύστερα από περίπου 10 χρόνια εργασίας στη Γερμανία, επέστρεψαν στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, όπου ίδρυσαν μια μικρή βιοτεχνία ένδυσης. Στα

Τρεις φορές συνελήφθη για χρέη προς το Δημόσιο ο επιχειρηματίας Μπάμπης Βωβός, μέχρι πρότινος ιδιοκτήτης της ομώνυμης εταιρείας real estate, γνωστής για τα δεκάδες γυάλινα κτήρια που κατασκεύασε στη Λεωφόρο Κηφισίας. Η πτώση ξεκίνησε το 2008, λίγο μετά την

20 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

έναρξη της περιπέτειας του Βοτανικού. Το πάγωμα των εργασιών του εμπορικού κέντρου, η ύφεση στην οποία εισήλθε η Ελλάδα, αλλά και η μεγάλη φορολογική επιβάρυνση στο κομμάτι των ακινήτων, επέδρασαν καταλυτικά στη μετέπειτα πορεία του ομίλου. Το μοντέλο που χρησιμοποιούσε μέχρι πρότινος ο Βωβός ήταν τα περισσότερα από τα ακίνητα που κατασκεύαζε να τα μισθώνει. Υπέγραφε χρηματοδοτικές μισθώσεις και, ουσιαστικά, προεισέπραττε τα ενοίκια για 10-12 χρόνια. Έτσι, λοιπόν, εξασφάλιζε πολύ μεγάλους πόρους. Με την έναρξη της κρίσης, βρέθηκε να έχει χρηματοδοτικές μισθώσεις που δεν ικανοποιούνταν από τις υπομισθώσεις, με συνέπεια να μπαίνει μέσα. Πλέον, τα ακίνητα της εταιρείας έχουν περάσει στις πιστώτριες τράπεζες, μετά και την υπογραφή του σχεδίου εξυγίανσής της τον περασμένο Μάιο.

ΑΤΛΑΝΤΙΚ (ΣΟΥΠΕΡΜΑΡΚΕΤ)

Η Ατλάντικ, η πέμπτη μεγαλύτερη αλυσίδα σουπερμάρκετ της χώρας, πριν κλείσει, βυθίστηκε επίσης υπό το βάρος των δανειακών υποχρεώσεων, οδηγώντας στην ανεργία περισσότερους από 3.000 εργαζομένους και προκαλώντας ζημίες σε 1.500 και πλέον προμηθευτές. Καθοριστικής σημασίας ήταν και η κόντρα ανάμεσα στους βασικούς μετόχους, την οικογένεια Αποστόλου και την οικογένεια Λαουτάρη, στη διάρκεια της οποίας εκτοξεύθηκαν εκατέρωθεν σκληρές κατηγορίες. Μάλιστα, η διαμάχη των δύο πλευρών έφθασε μέχρι το ελληνικό Κοινοβούλιο.

ΚΑΤΣΕΛΗΣ (ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΨΩΜΙΟΥ)

Η οικονομική κρίση, η έλλειψη ρευστότητας και η συρρίκνωση των μεριδίων αγοράς οδήγησαν σταδιακά στο κλείσιμο ενός από τα κυρίαρχα brand στον κλάδο των τροφίμων. Οι δύο κύριες οικογένειες-μέτοχοι της εταιρείας (Δαυίδ-Λεβέντης) είχαν απευθυνθεί για βοήθεια σε τράπεζες και βασικούς μετόχους, χωρίς ωστόσο να καταφέρουν να λάβουν την απαραίτητη χρηματοδότηση. Λόγω της κρίσης, η εταιρεία δεν κατάφερε να αποκτήσει τα αναγκαία κεφάλαια, γεγονός που προκάλεσε πολύ μεγάλη καθυστέρηση στην εφαρμογή των διαρθρωτικών μέτρων και στον εφοδιασμό της με την απαιτούμενη για τη λειτουργία της ρευστότητα. Με άλλα λόγια, παρά τον όγκο των διατεθέντων κεφαλαίων, το γεγονός ότι τα κεφάλαια αυτά δόθηκαν σταδιακά και με καθυστερήσεις, σε συνδυασμό με τη διεθνή κρίση (μεγάλη αύξηση τιμών σίτου/ αλεύρων) και την παρατεταμένη ύφεση στην ελληνική αγορά, είχε ως αποτέλεσμα να μην αποφευχθεί η συρρίκνωση της παραγωγής, που με τη σειρά της οδήγησε σε μη εφοδιασμό της αγοράς με προϊόντα της εταιρείας και σε απώλεια πωλήσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η επιχείρηση να στερηθεί του απαραίτητου κεφαλαίου κίνησης. Δραματική ήταν και η εξέλιξη για τον επιχειρηματία Γιώργο Πετζετάκι, ιδιοκτήτη της άλλοτε κραταιάς βιομηχανίας πλαστικών, η οποία διέθετε τέσσερις παραγωγικές μονάδες στην Ιταλία, την Ισπανία, την Αγγλία και τη Νότιο Αφρική.

ΠΕΤΖΕΤΑΚΙΣ (ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΠΛΑΣΤΙΚΩΝ)

Τα προβλήματα στην «Πετζετάκις» ξεκίνησαν το 2005. Μια σειρά από ατυχείς επενδύσεις ανάγκασαν τον Γιώργο Πετζετάκι να στραφεί στη διαδικασία εύρεσης χρηματοδότη. Ο χρηματοδότης –η ελβετική Javes– βρέθηκε, αλλά οι Ελβετοί έθεσαν ως όρο την απομάκρυνση όλου του ελληνικού διοικητικού συμβουλίου και την τοποθέτηση δικών τους ανθρώπων.

Χρήματα όμως από την ελβετική εταιρεία δεν μπήκαν ποτέ στα ταμεία της «Πετζετάκις», αντίθετα άφησαν μεγάλες οικονομικές εκκρεμότητες. Αυτή ήταν η αρχή του τέλους για την εταιρεία. Το 2010, οι μετοχές της μπήκαν σε επιτήρηση, και την 15η Νοεμβρίου του 2011 ο Γ. Πετζετάκις συνελήφθη για πρώτη φορά.

ΜΑΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ

Μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες στην Ελλάδα μπαίνει σταδιακά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας; Ο λόγος για την αλυσίδα σουπερμάρκετ Μαρινόπουλος, η οποία κατέθεσε αίτηση πτώχευσης, και συγκεκριμένα για το Άρθρο 106 Β –Πτώχευση εν λειτουργία– του πτωχευτικού κώδικα. Η εταιρεία, που παρέπαιε τα τελευταία χρόνια, σήμερα, σε μια προσπάθεια να προστατευθεί από τους πιστωτές της, κατέθεσε αίτηση υπαγωγής στον πτωχευτικό κώδικα. Η αίτηση στο άρθρο 106 Β του πτωχευτικού κώδικα προβλέπει εξυγίανση εν λειτουργία, με προστασία από τους πιστωτές. Οι ληξιπρόθεσμες οφειλές –αυτές που έχουν υπερβεί κατά πολύ τον χρόνο συμφωνίας αποπληρωμής– προς τους προμηθευτές είναι αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ (ορισμένες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 500 εκατ. ευρώ), με απο-

τέλεσμα πολλές προμηθευτικές επιχειρήσεις, προκειμένου να περιορίσουν την έκθεσή τους σε ενδεχόμενο κίνδυνο, να έχουν μειώσει σημαντικά τις παραδόσεις προϊόντων. Τις τραγικές επιπτώσεις που θα έχει στην ελληνική οικονομία μια ενδεχόμενη πτώχευση της αλυσίδας σουπερμάρκετ Μαρινόπουλος επιβεβαιώνουν οι οικονομικές καταστάσεις του ομίλου, που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα και επιβεβαιώνουν πλήρως τα εφιαλτικά σενάρια που έχουν ακουστεί.

JET OIL

Η είδηση περί πτώχευσης της γνωστής εταιρείας πετρελαιοειδών Jet Oil έφερε αναστάτωση στην αγορά, αλλά και στη δυναστεία Μαμιδάκη, που ξεκίνησε από ένα χωριό της επαρχίας Κισσάμου έξω από τα Χανιά και γρήγορα επεκτάθηκε στον Βόλο, αλλά και σε άλλες πόλεις, καθώς και στα Βαλκάνια. Η οικογένεια Μαμιδάκη, για πολλά χρόνια, είχε αναπτύξει έντονη δραστηριότητα στον Βόλο, ενώ ακόμη και η ακτή Μαμιδάκη, λίγο έξω από τη Νέα Αγχίαλο, πήρε το όνομά της από τις εγκαταστάσεις πετρελαιοειδών που διατηρούσε η οικογένεια στην περιοχή, και οι οποίες σήμερα είναι ανενεργές. Η εταιρεία από το 2008 άρχισε να εμφανίζει προβλήματα, που σταδιακά διογκώνονταν, ενώ κάποιες κινήσεις ξένων επενδυτών να την αγοράσουν τα τρία τελευταία χρόνια δεν περπάτησαν, μετά τους ελέγχους των ενδιαφερομένων στα περιουσιακά στοιχεία της και στους ελέγχους των οικονομικών πεπραγμένων της. Στην αγορά πετρελαιοειδών, ήταν γνωστά εδώ και δύο χρόνια τα προβλήματα της εταιρείας, και, σύμφωνα με πληροφορίες, εδώ και έναν χρόνο μεγάλες εταιρείες είχαν περιορίσει τις συναλλαγές μαζί της. Επίσης, με βάση τις παρατηρήσεις των ορκωτών λογιστών, οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της υπερβαίνουν κατά 143 εκατ. ευρώ το κυκλοφορούν ενεργητικό για την εταιρεία και κατά 139 εκατ. ευρώ για τον όμιλο. Σύμφωνα με τον ισολογισμό του 2014, ο συνολικός δανεισμός ήταν 183 εκατ. ευρώ, ενώ, σύμφωνα με την αγορά, οι δανειακές υποχρεώσεις της υπερβαίνουν τα 220 εκατ. ευρώ. ΧΡΗΜΑ 21

διεθνείς αγορές

Η ζωή μετά το Brexit: Ζητείται συμβιβασμός Το παράδοξο της ανάκαμψης όλων των αγορών και οι συγκλίσεις Λονδίνου-Ευρώπης

22 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

ι προφήτες μιας καταστροφής στις αγορές μετά το Brexit διαψεύστηκαν, έναν μήνα μετά την ιστορική απόφαση των Βρετανών πολιτών για αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ οι πολιτικές ηγεσίες στις δύο όχθες της Μάγχης ξεπέρασαν γρήγορα τις αναπόφευκτες αρχικές εντάσεις και ετοιμάζονται να δώσουν τον λόγο στη διπλωματία για την αναζήτηση ενός αμοιβαία επωφελούς συμβιβασμού για το νέο καθεστώς των σχέσεων Ηνωμένου Βασιλείου και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως εύστοχα παρατηρεί το Bloomberg, κάνοντας τον απολογισμό των κινήσεων στις αγορές με τη συμπλήρωση ενός μήνα από το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου στη Βρετανία, οι προφητείες καταστροφής από τον Ντέιβιντ Κάμερον και τους άλλους πολιτικούς που υποστήριξαν την παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ δεν επαληθεύθηκαν από τις αγορές. Αντίθετα, κατά παράδοξο τρόπο, η διεθνής αντανάκλαση του Brexit στις αγορές ήταν θετική. Ο δείκτης MSCI All-Country World Index, βαρόμετρο της παγκόσμιας τάσης των χρηματιστηρίων, κέρδιζε 1,2% και βρισκόταν κοντά στα υψηλά έτους, ενώ ο S&P 500 στις ΗΠΑ κέρδιζε 2,9%, λόγω των προσδοκιών ότι η Fed θα γίνει πιο προσεκτική στις αυξήσεις των επιτοκίων μετά το Brexit. Ακόμη και ο Stoxx Europe 600, που λόγω εγγύτητας με τα γεγονότα στη Βρετανία επηρεάστηκε περισσότερο, έχασε μόνο 1,7%.

Σε όρους στερλίνας, ακόμη και ο βρετανικός δείκτης FTSE-100 κέρδισε το χαμένο έδαφος των πρώτων συνεδριάσεων μετά το Brexit, σε μόλις τέσσερις συνεδριάσεις, και έχει σημειώσει άνοδο 6,2% από τις 23 Ιουνίου, που είναι και η καλύτερη επίδοση στις ανεπτυγμένες αγορές αυτήν την περίοδο. Οι ξένοι επενδυτές που τοποθετούνται στο Λονδίνο, βέβαια, είχαν απώλειες, καθώς σε όρους δολαρίου ο FTSE-100 σημείωσε πτώση 6%. Αλλά και στις αγορές ομολόγων, η ψήφος για Brexit έφερε σημαντικά κέρδη, καθώς οι επενδυτές στράφηκαν στη σχετική ασφάλεια των κρατικών τίτλων, οδηγώντας τις αποδόσεις στην Ιαπωνία, τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο σε ιστορικά χαμηλά. Η βασική προσδοκία των επενδυτών και σε αυτήν την περίπτωση είναι ότι οι κεντρικές τράπεζες θα υποχρεωθούν μετά το Brexit να χαλαρώσουν ακόμη περισσότερο την ήδη χαλαρή νομισματική πολιτική τους, για να θωρακίσουν τις οικονομίες από τις επιπτώσεις του Brexit. Η προσδοκία αυτή φάνηκε να επιβεβαιώνεται από τις δηλώσεις των υπουργών Οικονομικών και των κεντρικών τραπεζιτών του G20, που συνεδρίασαν στο Τσενγκντού της Κίνας, και διαβεβαίωσαν τις αγορές ότι θα κάνουν ό,τι χρειάζεται για να προστατεύσουν την παγκόσμια οικονομία από τους κραδασμούς που προκαλεί το Brexit. Με αυτά τα δεδομένα, οι αναλυτές περιμένουν ότι η Τράπεζα της Αγγλίας θα δώσει πρώτη το έναυσμα για χαλάρωση της

νομισματικής πολιτικής, ανακοινώνοντας στις 4 Αυγούστου μείωση του βασικού της επιτοκίου (ήδη είναι πολύ χαμηλό, στο 0,5%), χωρίς να αποκλείεται η ενεργοποίηση ενός νέου προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού. Οι προσδοκίες για αυτές τις κινήσεις από την Τράπεζα της Αγγλίας έδωσαν στα βρετανικά ομόλογα τον τίτλο του πρωταθλητή, καθώς σε έναν μήνα έφεραν κέρδη 5% στους επενδυτές. Στην αγορά συναλλάγματος, η στερλίνα ήταν, όπως είναι φυσικό, ο μεγάλος χαμένος, έχοντας υποχωρήσει κατά 12% έναντι του δολαρίου στον ένα μήνα μετά την απόφαση για το Brexit. Ήταν μια επίδοση χειρότερη ακόμη και από αυτήν της τουρκικής λίρας, που κλονίστηκε μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Ερντογάν και υποχώρησε κατά 7%. Το Brexit φαίνεται να ευνόησε και τις αναδυόμενες αγορές, καθώς ενίσχυσε την αντίληψη των επενδυτών ότι η Ευρώπη κρύβει σοβαρούς πολιτικούς κινδύνους, κάνοντας χώρες όπως η Ρωσία και η Βραζιλία να μοιάζουν περισσότερο σταθερές και ασφαλείς. Έτσι, όπως επισημαίνει το Bloomberg, διευκολύνθηκε η κίνηση κεφαλαίων σε μετοχές και ομόλογα αναδυόμενων αγορών, σε αναζήτηση καλύτερων αποδόσεων από τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια της Ευρώπης. Στον ένα μήνα μετά το Brexit, η αξία της κεφαλαιοποίησης των χρηματιστηρίων στις αναδυόμενες αγορές αυξήθηκε κατά 662 δισ. δολ, ενώ υπήρξε εισροή 10,8 δισ. δολ. στις αναδυόμενες αγορές ομολόγων.

Οι προφητείες καταστροφής από τον Ντέιβιντ Κάμερον και τους άλλους πολιτικούς που υποστήριξαν την παραμονή του Η.Β. στην Ε.Ε. δεν επαληθεύθηκαν από τις αγορές. Αντίθετα, κατά παράδοξο τρόπο, η διεθνής αντανάκλαση του Brexit στις αγορές ήταν θετική!

ΧΡΗΜΑ 23

διεθνείς αγορές

Από την ένταση στη συνδιαλλαγή

νώ οι αγορές προσαρμόζονται με αξιοθαύμαστη ψυχραιμία στην ιδέα ότι η Μ. Βρετανία εγκαταλείπει την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι πολιτικές ηγεσίες ξεφεύγουν από τις εντάσεις των πρώτων ημερών μετά το δημοψήφισμα, και όλα δείχνουν ότι πορεύονται προς μια παραγωγική διαπραγμάτευση για τη μελλοντική σχέση του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ, που αν και θα έχει εντάσεις, θα καταλήξει σε έναν αμοιβαίως επωφελή συμβιβασμό. Μετά τις αρχικές, επιθετικές δηλώσεις κορυφαίων Ευρωπαίων αξιωματούχων, που τόνιζαν ότι πρέπει αμέσως να ενεργοποιήσει το Λονδίνο το άρθρο 50 της Ευρωπαϊκής Συνθήκης, δηλαδή να ζητήσει να τεθεί εκτός Ένωσης, φαίνεται ότι πρυτάνευσαν πιο ρεαλιστικές αντιλήψεις, ιδιαίτερα στο Βερολίνο, που θα δώσει και τον τόνο των διαπραγματεύσεων από ευρωπαϊκής πλευράς. Στην επίσκεψη της νέας πρωθυπουργού της Μ. Βρετανίας, Τερέζα Μέι, στο Βερολίνο, για πρώτη φορά, από την Άνγκελα Μέρκελ, έγινε δεκτό ότι το άρθρο 50 δεν θα ενεργοποιηθεί αμέσως από το Λονδίνο, αλλά ώς το τέλος του τρέχοντος έτους, ώστε να αρχίσει από αυτό το χρονικό σημείο να μετράει και η διετής περίοδος που δίνει η Συνθήκη για την ολοκλήρωση τέτοιων διαπραγματεύσεων. Επίσης, παρότι αυτό δεν δηλώθηκε επίσημα, το Βερολίνο αντιμετωπίζει με κατανόηση το αίτημα της βρετανικής κυβέρνησης να μην ερμηνευθεί με στενό τρόπο η Συνθήκη, δηλαδή να μη γίνουν διαπραγματεύσεις αποκλειστικά και μόνο για την έξοδο της χώρας από την ΕΕ, αλλά να υπάρξει μια ολοκληρωμένη, παράλληλη διαπραγμάτευση για τη μορφή της νέας εταιρικής σχέσης, ώστε να μη βρεθεί η Μ. Βρετανία σε ένα θεσμικό κενό μετά την έξοδό της και να χρειαστεί να διαπραγματευθεί τη νέα σχέση σε συνθήκες ακραίας πίεσης. Παρότι στην Ευρώπη εκφράστηκε αρχικά μια έντονη διάθεση τιμωρίας της Μ. Βρετανίας για το Brexit, ώστε να δοθεί ένα σαφές μήνυμα προς όλα τα μέλη ότι κανείς δεν κερδίζει εγκαταλείποντας την Ευρώπη, αυτό που φαίνεται ότι βαρύνει αποφασιστικά στη διαμόρφωση πιο ψύχραιμων και ρεαλιστικών αντιλήψεων δεν

24 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

Στην επίσκεψη της νέας πρωθυπουργού της Μ. Βρετανίας, Τερέζα Μέι, στο Βερολίνο, για πρώτη φορά από την Άνγκελα Μέρκελ, έγινε δεκτό ότι το άρθρο 50 δεν θα ενεργοποιηθεί αμέσως από το Λονδίνο, αλλά ως το τέλος του τρέχοντος έτους.

είναι μόνο η αναγκαιότητα να αποφευχθεί μια αντιπαράθεση που θα προκαλούσε σοβαρές οικονομικές παρενέργειες. Είναι και η εξέχουσα θέση της Μ. Βρετανίας στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας, σε μια περίοδο σοβαρών διεθνών εντάσεων και επιθετικών κινήσεων από τη Ρωσία, που καθιστά αδιανόητη μια αντιπαράθεση Ευρώπης-Μ. Βρετανίας, ιδιαίτερα για τη γερμανική πολιτική ηγεσία. Τώρα, το «μπαλάκι» βρίσκεται στο τερέν του Λονδίνου, καθώς η νέα βρετανική κυβέρνηση, καλείται να συγκροτήσει έναν πλήρη φάκελο προτάσεων για τη νέα εταιρική σχέση μέχρι το τέλος του έτους. Σε αυτόν τον φάκελο, το πιο δύσκολο θέμα, αναμφίβολα, θα είναι η εξισορρόπηση της ανάγκης της Μ. Βρετανίας να διατηρήσει καλή πρόσβαση στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά με το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, που ερμηνεύεται ως άρνηση μίας

από τις τέσσερις βασικές ελευθερίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή της ελεύθερης κίνησης εργαζομένων στις χώρες της ενιαίας αγοράς. Το «ιερατείο» της Κομισιόν, προς το παρόν, αρνείται οιαδήποτε συζήτηση για «νέρωμα» αυτού του δικαιώματος, κάτι που σημαίνει ότι για το Λονδίνο δεν υπάρχουν περιθώρια διαπραγμάτευσης: αν δεν δεχθεί την ελεύθερη εγκατάσταση εργαζομένων, θα κινδυνεύσει να χάσει το προνόμιο της πρόσβασης στην ενιαία αγορά, όχι μόνο για την εξαγωγή προϊόντων και υπηρεσιών, αλλά και για το δικαίωμα των τραπεζών να προσφέρουν υπηρεσίες σε όλες τις χώρες, έχοντας αδειοδοτηθεί μόνο στη Μ. Βρετανία. Όμως, η ευρωπαϊκή εμπειρία από τέτοιες διαπραγματεύσεις έχει αποδείξει ότι «όταν υπάρχει βούληση (για συμβιβασμό), βρίσκεται και ο τρόπος», όπως έχει επανειλημμένα δηλώσει η Ά. Μέρκελ σε άλλες περιστάσεις. Η πάντα ευρηματική βρετανική διπλωματία, που θα υποστηριχθεί σε αυτήν τη διαπραγμάτευση και από ένα μεγάλο επιτελείο ιδιωτικών συμβούλων, αναμένεται να διατυπώσει προτάσεις που θα κατατείνουν στον περιορισμό της ελεύθερης εγκατάστασης εργαζομένων, χωρίς να απορρίπτεται ευθέως η μία από τις τέσσερις βασικές ελευθερίες, και μένει να φανεί κατά τη διετία 2017-2018 σε ποιον βαθμό μπορούν τέτοιες προτάσεις να οδηγήσουν σε μια κοινά αποδεκτή λύση. Στο μεταξύ, πάντως, η νέα βρετανική κυβέρνηση δεν μένει με σταυρωμένα χέρια. Όπως δήλωσε, μιλώντας στο περιθώριο της συνάντησης του G20 στην Κίνα, ο νέος υπουργός Οικονομικών, Φίλιπ Χάμοντ, το Λονδίνο θα επιδιώξει να κλείσει μια φιλόδοξη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Κίνα, η οποία θα τεθεί σε ισχύ αμέσως μόλις αποχωρήσει τυπικά η Μ. Βρετανία από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εξάλλου, το Λονδίνο φιλοδοξεί να γίνει το μεγαλύτερο οικονομικό κέντρο διεκπεραίωσης συναλλαγών στο κινεζικό νόμισμα, ώστε να αποκτήσει ένα ισχυρό στρατηγικό πλεονέκτημα στην εποχή μετά την έξοδο από την ΕΕ, διασφαλίζοντας μεγάλα έσοδα για το βρετανικό τραπεζικό σύστημα.

Αλλάζει η οικονομική πολιτική Ο νέος υπουργός Οικονομικών, Φίλιπ Χάμοντ, δεν έχει ανοίξει ακόμη τα χαρτιά του. Προανήγγειλε, όμως, ότι, αφού μελετήσει όλα τα στοιχεία, θα προχωρήσει σε αναμόρφωση της οικονομικής πολιτικής, με σχετικές εξαγγελίες που θα γίνουν το φθινόπωρο, με την παρουσίαση του νέου προϋπολογισμού.

το μεταξύ, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προτρέπει τη νέα κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας να χαλαρώσει την πολιτική αυστηρής λιτότητας που εφαρμόζει, για να αποφύγει τη μακροπρόθεσμη ζημιά στις προοπτικές ανάπτυξης της οικονομίας. Όπως τονίζει, η κυβέρνηση, από το 2010, έχει πάρει αυστηρά μέτρα για να διορθώσει τα δημόσια οικονομικά της χώρας, τα οποία έβρισκαν σύμφωνο το Ταμείο, τουλάχιστον μέχρι σήμερα. Ωστόσο, η βρετανική οικονομία έχει μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης και, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, περαιτέρω περικοπές του προϋπολογισμού «θα αποδυναμώσουν την παραγωγή, με κίνδυνο να υπάρξουν μόνιμες απώλειες παραγωγικής δυναμικότητας». «Μετά από πέντε χρόνια σχετικά υποτονικής δραστηριότητας, απαιτούνται πρόσθετα μέτρα για την αύξηση των μακροπρόθεσμων προσδοκιών της δυνητικής ανάπτυξης, ενώ η εξισορρόπηση απαιτεί μεταστροφή σε μια οικονομία υψηλών επενδύσεων και εξαγωγικού προσανατολισμού» αναφέρει το Ταμείο. Με το κόστος δανεισμού της χώρας στο χαμηλότερο, ιστορικά, επίπεδο, η Βρετανία έχει τη δυνατότητα να προωθήσει τις προγραμματισμένες δαπάνες κεφαλαίων και να παράσχει εγγυήσεις για την τόνωση των ιδιωτικών επενδύσεων, όπως συνιστά το ΔΝΤ.

Σε ό,τι αφορά τις εκτιμήσεις του Ταμείου για τις διεθνείς επιπτώσεις του Brexit, σχετικό σημείωμα που διαβιβάστηκε στο G20 αναφέρει ότι με το Brexit υλοποιείται ένας σημαντικός καθοδικός κίνδυνος για την παγκόσμια ανάπτυξη. Οι προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας, που αναμενόταν να αναθεωρηθούν ελαφρά ανοδικά πριν από το βρετανικό δημοψήφισμα, αναθεωρήθηκαν ελαφρά πτωτικά για το 2016 και το 2017, αντανακλώντας τις αναμενόμενες μακροοικονομικές συνέπειες από μια σημαντική αύξηση της οικονομικής, πολιτικής και θεσμικής αβεβαιότητας, τονίζει το Ταμείο. «Με το Brexit να βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, είναι σαφώς πιθανό να υπάρξουν πιο αρνητικά αποτελέσματα» τονίζεται στην έκθεση. Αυτό το πισωγύρισμα – όπως σημειώνει το Ταμείο– συμβαίνει σε ένα περιβάλλον στο οποίο οι βάσεις της ανάπτυξης είναι ήδη αδύναμες, λόγω ενός συνδυασμού επίμονων και αλληλοσυνδεόμενων δυνάμεων, που περιλαμβάνουν: ~~ τη μετά την κρίση τάση επιβράδυνσης στην αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας, η οποία επιδεινώνεται από τη γήρανση του πληθυσμού, ~~ το υπερβολικό χρέος στις ανεπτυγμένες οικονομίες, την αυξανόμενη μόχλευση των επιχειρήσεων και νησίδες

υπερβάλλουσας παραγωγικής δυναμικότητας σε αναδυόμενες οικονομίες, που έχουν μείνει από την κρίση, και ~~ τη μείωση της παραγωγικής δυναμικότητας μετά την κρίση, λόγω των επίμονα χαμηλών επενδύσεων και της υψηλής ανεργίας. Από την πλευρά της, η νέα πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας, Τερέζα Μέι, έδειξε στην πρώτη της ομιλία στη Βουλή ότι έχει τη διάθεση να αλλάξει την κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής, προκειμένου να λειανθούν οι έντονες ανισότητες που δημιουργήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, σε περιβάλλον αυστηρής λιτότητας. Δήλωσε, μάλιστα, πως δεν δεσμεύεται από τον στόχο που είχε θέσει ο προκάτοχός της, Ντέιβιντ Κάμερον, για πλεόνασμα στον προϋπολογισμό ώς το 2020, αφήνοντας να εννοηθεί ότι θα προχωρήσει σε χαλάρωση της οικονομικής πολιτικής. Ο νέος υπουργός Οικονομικών της χώρας, που ανέλαβε καθήκοντα ύστερα από μια καλή θητεία στο Υπουργείο Εξωτερικών, δεν έχει ανοίξει ακόμη τα χαρτιά του. Προανήγγειλε όμως ότι, αφού μελετήσει όλα τα στοιχεία, θα προχωρήσει σε αναμόρφωση της οικονομικής πολιτικής, με σχετικές εξαγγελίες που θα γίνουν το φθινόπωρο, με την παρουσίαση του νέου προϋπολογισμού. ΧΡΗΜΑ 25

~ αφιέρωμα

ΛΙΑΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΜΑΚΡΙΝΟΣ ΑΚΟΜΗ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ 50/50 ΜΕΤΑΞΥ ΔΕΗ-ΙΔΙΩΤΩΝ 26 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

Μερίδιο από την «πίτα» της λιανικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας διεκδικούν αυτή τη στιγμή δέκα ιδιώτες πάροχοι από τη ΔΕΗ, αλλά, μέχρι στιγμής, το ποσοστό της τελευταίας παραμένει ιδιαίτερα υψηλό, στο 90%.

από τον

Γιώργο Καλούμενο

υτό σημαίνει ότι η αγορά έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει για να φτάσει στο σημείο οι ιδιώτες πάροχοι να έχουν το 50% της αγοράς, όπως επιτάσσει το πρώτο μνημόνιο από το 2010, και στο οποίο είχε δεσμευτεί η τότε ελληνική κυβέρνηση. Και ενώ οι ανεξάρτητες εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας επενδύουν σε υποδομές και μάρκετινγκ, για να προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις σε ιδιώτες και επιχειρήσεις, πολιτικές αγκυλώσεις και στρεβλώσεις της αγοράς φρενάρουν κάθε προσπάθεια για πραγματική απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας. Από την άλλη, παρότι τα μηνύματα που έρχονται από την αγορά δεν είναι ελπιδοφόρα για τους νέους «παίκτες» στην αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας, εταιρείες όπως είναι τα ΕΛΤΑ, η ΕΥΔΑΠ και ο ΟΤΕ διεισδύουν στον κλάδο της ηλεκτρικής ενέργειας και διεκδικούν επίσης τη θέση τους στην αγορά. Το πλεονέκτημα των τριών αυτών «παικτών» σε σχέση με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις ενέργειας είναι ότι πρόκειται για επιχειρήσεις που βρίσκονται ήδη «μέσα στα σπίτια» των καταναλωτών και το κόστος για την προσέλκυση των πελατών είναι πιο φθηνό, καθώς έχουν ήδη μια σταθερή σχέση με την πελατειακή βάση. Αυτό είναι αρκετό για να τις κάνει πιο ανταγωνιστικές.

Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΤΗ ΛΙΑΝΙΚΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ Πάντως, μέχρι στιγμής, στη δεύτερη θέση των ιδιωτών προμηθευτών λιανικής ηλεκτρικής ενέργειας πέρασε η Protergia, ξεπερνώντας την Elpedison τον Ιούνιο. Την ίδια στιγμή, η ΔΕΗ, που τον Μάιο είχε μερίδιο 90,54%, τον Ιούνιο έχασε μόλις 0,26 μονάδες, υποχωρώντας στο 90,28%, τερματίζοντας ένα σερί πολλών μηνών κατά το οποίο το μερίδιό της υποχωρούσε κατά τουλάχιστον μία ποσοστιαία μονάδα. Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία του λειτουργού της αγοράς ΛΑΓΗΕ, τα μερίδια αγοράς στη λιανική αγορά του ρεύματος τον Ιούνιο διαμορφώθηκαν ως εξής:

ΔΕΗ:

90,28% (από 90,54% τον Μάιο). Το μερίδιο της ΔΕΗ αναλύεται ως εξής: 14,17% στην υψηλή τάση, 58,06% στη χαμηλή τάση και 18,31% στη μέση τάση.

ΗΡΩΝ:

2,73% (από 2,62%). Το μερίδιο του Ήρωνα αναλύεται ως εξής: 0,01% στην υψηλή τάση, 0,82% στη χαμηλή τάση και 1,9% στη μέση τάση.

PROTERGIA:

2,37% (από 2,22%). Το μερίδιο της Protergia αναλύεται ως εξής: 0,64% στη χαμηλή τάση και 1,73% στη χαμηλή τάση.

ELPEDISON:

2,28% (από 2,27%) 1,18% στη χαμηλή τάση και 1,18% στη μέση τάση.

NRG TRADING: 0,64% (από 0,65%). Το μερίδιο της εταιρείας αναλύεται ως εξής: 0,21% στη χαμηλή τάση και 0,43% στη μέση τάση. WATT + VOLT: 0,51% (από 0,48%), 0,46% στη χαμηλή τάση και 0,05% στη μέση τάση. VOLTERRA:

0,49% (από 0,52%), όλο στη μέση τάση.

GREEN:

0,46% (από 0,43%), 0,25% στη χαμηλή τάση και 0,21% στη μέση τάση.

ΤΙΤΑΝ:

0,03% (από 0,03%), όλο στη μέση τάση.

INTERBETON: 0,02% (από 0,02%), όλο στη μέση τάση. ΟΤΕ:

0,01% (από 0,01), όλο στη χαμηλή τάση. ΧΡΗΜΑ 27

αφιέρωμα

~ ΛΙΑΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Πάντως, μέχρι στιγμής, στη δεύτερη θέση των ιδιωτών προμηθευτών λιανικής ηλεκτρικής ενέργειας πέρασε η Protergia, ξεπερνώντας την Elpedison τον Ιούνιο.

ΔΥΣΚΟΛΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟ 50% Η ελληνική ενεργειακή αγορά χαρακτηρίζεται από ιδιομορφίες, καθώς υπάρχουν πελάτες που δεν θα φύγουν ποτέ από τη ΔΕΗ, με αποτέλεσμα ο στόχος για την αποκοπή του 50% να δείχνει ανέφικτος. Παράγοντες της αγοράς επισημαίνουν πολλές στρεβλώσεις στην αγορά, και δεδομένης της πρόσφατης εμπειρίας από κάποιες εταιρείες της λιανικής, πολύς κόσμος είναι δύσπιστος στο να αλλάξει προμηθευτή. Ακόμη, υπάρχει ένα κομμάτι των πελατών που το πιθανότερο είναι ότι δεν θα φύγουν ποτέ από τη ΔΕΗ. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι οι αγρότες, οι οποίοι χρησιμοποιούν τα φθηνά τιμολόγια της ΔΕΗ ή οι μεγάλοι βιομηχανικοί πελάτες, οι οποίοι απολαμβάνουν μια έκπτωση. Ούτε οι φορείς που στεγάζονται σε δημόσια κτήρια πρόκειται να φύγουν. Όλα αυτά τα τμήματα της αγοράς αποτελούν το 56% και δεν πρόκειται να φύγουν εύκολα από τη ΔΕΗ.

ΟΙ ΚΑΛΟΙ ΠΕΛΑΤΕΣ ΤΗΣ ΔΕΗ Η ΔΕΗ ποντάρει σε πελάτες οι οποίοι σήμερα πληρώνουν και καλύπτουν τις απώλειες από εκείνους που χρωστούν ή ομάδες που απολαμβάνουν μειωμένα τιμολόγια. Επομένως, η επιχείρηση δεν δείχνει πρόθυμη να χάσει μέρος της «υγιούς» πελατειακής βάσης, με αποτέλεσμα να καθίσταται ακόμη πιο δύσκολος ο στόχος της μεταβίβασης του 50% των πελατών σε εναλλακτικούς παρόχους. Αυτό άλλωστε δήλωσε και ο διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΗ, κ. Παναγιωτάκης, σε πρόσφατη εκδήλωση της επιχείρησης. Όπως ανέφερε, «το μεγαλύτερο πρόβλημα-πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι η υποχρεωτική –βάσει των δεσμεύσεων έναντι των Θεσμών– μείωση του μεριδίου της ΔΕΗ κατά 25% (στα επόμενα 1-2 χρόνια) και 50% μέχρι το 2020. Αν λάβουμε υπόψη ότι ένα μεγάλο μέρος της αγοράς, αγρότες, δημόσιοι φορείς, ευάλωτοι καταναλωτές, πελάτες με οφειλές και διακανονισμούς ή μη, που υπερβαίνει το 50%, δεν μετακινείται από τη ΔΕΗ, εάν δεν ληφθούν μέτρα και ρυθμίσεις, γενικότερα εάν δεν βελτιωθεί η κατάσταση, η μείωση του μεριδίου μας θα προέλθει από την απώλεια πλέον του 50% των λοιπών πελατών, αυτών που καλύπτουν σήμερα τις απώλειες από τους άλλους. Δεν χρειάζεται να πούμε πολλά για τις καταστροφικές συνέπειες που αυτό θα έχει για την επιχείρηση». Πάντως, η ελληνική αγορά ηλεκτρισμού παραμένει μία από τις πιο κλειστές και εσωστρεφείς αγορές, γεγονός που οφείλεται στο ότι η ΔΕΗ εξακολουθεί, 16 χρόνια μετά το νομικό άνοιγμα της αγοράς, να διατηρεί πρακτικά την αποκλειστική πρόσβαση και εκμετάλλευση σε λιγνίτες και υδροηλεκτρικά. Συνέπεια αυτού είναι να διατηρεί η 28 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

ΔΕΗ, ακόμη, το 94% της προμήθειας ηλεκτρισμού. Το πλήρες άνοιγμα της αγοράς σε όλη την γκάμα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να αλλάξει αυτήν την πραγματικότητα, να ενισχύσει περαιτέρω τον ανταγωνισμό και να μειώσει το κόστος ενέργειας για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία».

ΕΛΤΑ Δυναμική είσοδος στην αγορά ηλεκτρισμού Τη λειτουργία τους ως προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας ανακοίνωσαν τα Ελληνικά Ταχυδρομεία (ΕΛΤΑ), υλοποιώντας το πρώτο βήμα για την είσοδό τους στην αγορά ηλεκτρισμού. Ήδη, 640 εγκαταστάσεις των ΕΛΤΑ –καταστήματα, μονάδες διανομής και κέντρα διαλογής– λειτουργούν με ηλεκτρική ενέργεια που τους προμηθεύουν τα Ελληνικά Ταχυδρομεία. Τα ΕΛΤΑ ολοκληρώνουν την προετοιμασία τους για να προχωρήσουν άμεσα στην επόμενη φάση, που είναι η προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, σημειώνεται στη σχετική ανακοίνωση. Η είσοδος των ΕΛΤΑ στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας –επισημαίνεται παράλληλα– θα λειτουργήσει προς όφελος των καταναλωτών, στο πλαίσιο του υγιούς ανταγωνισμού, με την αξιοποίηση της υπάρχουσας υποδομής 1.500 καταστημάτων και ταχυδρομικών πρακτορείων και 3.000 ταχυδρόμων που συνθέτουν το δίκτυο ΕΛΤΑ.

ΗΡΩΝ Από το 2004 στην ηλεκτροπαραγωγή Ο Ήρων είναι ένας όμιλος επιχειρήσεων που δραστηριοποιείται στην παραγωγή, προμήθεια και εμπορία ηλεκτρικής ενέργειας. Με έναρξη εργασιών ήδη από το 2000, διαθέτει πλέον την υποστήριξη τριών μεγάλων ενεργειακών ομίλων. Ιδρύθηκε από τον όμιλο ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, ο οποίος κατέχει ηγετική θέση στον τομέα της παραγωγής ενέργειας από συμβατικές και ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) στην Ελλάδα και διεθνώς. Το 2009, εισέρχεται στη μετοχική σύνθεση η Gaz De France Suez, ο μεγαλύτερος ανεξάρτητος παραγωγός και προμηθευτής ηλεκτρικής ενέργειας στον κόσμο. Επιπλέον, τον Μάρτιο του 2014, ολοκληρώνεται επιτυχώς η είσοδος και της Qatar Petroleum International (QPI), μίας ακόμη παγκόσμιας ηγετικής δύναμης στον ενεργειακό χάρτη, στο μετοχικό κεφάλαιο του σταθμού ηλεκτροπαραγωγής Ήρων ΙΙ.

Η ΔΕΗ ποντάρει σε πελάτες οι οποίοι σήμερα πληρώνουν και καλύπτουν τις απώλειες από εκείνους που χρωστούν ή ομάδες που απολαμβάνουν μειωμένα τιμολόγια

Ο Ήρων είναι ο πρώτος ιδιωτικός όμιλος που δραστηριοποιήθηκε στο πλαίσιο της απελευθερωμένης αγοράς ενέργειας στην Ελλάδα. Κατασκεύασε και λειτουργεί επιτυχώς από το 2004 την πρώτη ιδιωτική μονάδα ηλεκτροπαραγωγής στην Ελλάδα. Το 2009, ακολούθησε ένας δεύτερος σταθμός συνδυασμένου κύκλου στην ίδια θέση. Ο Ήρων συμμετέχει ουσιαστικά στον Εθνικό Ενεργειακό Σχεδιασμό και Προγραμματισμό, οι σταθμοί του αποτελούν την επιτομή της τεχνολογίας, και η λειτουργία τους είναι πλήρως εναρμονισμένη με τις απαιτήσεις της αγοράς. Διαθέτοντας ισχυρή μετοχική και παραγωγική βάση, ο όμιλος είναι σε θέση να προσφέρει ουσιαστικά και μακροχρόνια οφέλη στους πελάτες και τους συνεργάτες του.

PROTERGIA Προνομιακά προϊόντα και υπηρεσίες H Protergia δραστηριοποιείται και στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, με στόχο να προσφέρει ηλεκτρικό ρεύμα σε επιχειρήσεις, επαγγελματίες και νοικοκυριά, εξυπηρετώντας τις ανάγκες των πελατών για ανταγωνιστικές τιμές και σύγχρονες, αξιόπιστες υπηρεσίες. Για αυτόν τον σκοπό έχουν σχεδιαστεί υπηρεσίες και προϊόντα τα οποία προσφέρουν μοναδικά προνόμια: ~~ Ανταγωνιστικές χρεώσεις ~~ Μηδενική εγγύηση με εξόφληση μέσω πάγιας εντολής τραπεζικού λογαριασμού ~~ Επιβράβευση συνεπών πελατών σε κάθε εκκαθαριστικό λογαριασμό ~~ Έλεγχο του λογαριασμού και εξοικονόμηση ενέργειας με την υπηρεσία myprotergia Επιπλέον, μέσα από την ιστοσελίδα της εταιρείας και την εγγραφή στην υπηρεσία myprotergia οι πελάτες μπορούν να παρακολουθούν αναλυτικά την ενεργειακή τους κατανάλωση, να έχουν όλους τους λογαριασμούς συγκεντρωμένους σε ένα σημείο, να καταχωρίζουν την ένδειξη του μετρητή τους, για να λαμβάνουν κάθε μήνα εκκαθαριστικό λογαριασμό, και να βλέπουν έξυπνες συμβουλές και τρόπους για να εξοικονομούν ενέργεια. Σήμερα, οι πελάτες που εμπιστεύονται την Protergia για την κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών καλύπτουν όλο το εύρος της αγοράς, περιλαμβάνοντας μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους, αλυσίδες καταστημάτων, τράπεζες, σουπερμάρκετ, βιομηχανίες τροφίμων, φαρμακευτικές εταιρείες, αλλά και χιλιάδες νοικοκυριά.

ELPEDISON Energy Family Plus Ένα ενδιαφέρον νέο πρόγραμμα παρουσίασε η Elpedison για τα νοικοκυριά που «τρέχει» ήδη και διαφημιστικά. Με το νέο αυτό πρόγραμμα, ο καταναλωτής μπορεί να πληρώνει μόνο 1 ευρώ την ημέρα για το ηλεκτρικό ρεύμα του σπιτιού του, όσο κι αν καταναλώνει, για τους 5 πρώτους λογαριασμούς, χωρίς πάγια, για πάντα, και χωρίς εγγύηση. Σύμφωνα με όσα αναφέρει η ίδια η εταιρεία, ανάλογα με το προϊόν Energy Family Plus που θα επιλέξει ο καταναλωτής, θα έχει τη δυνατότητα να επωφεληθεί από εκπτώσεις στο ηλεκτρικό ρεύμα μέχρι και 12%. Η τιμολόγηση βασίζεται σε μια σταθερή χρέωση ανά kWh, δεν περικλείει πάγια, επιτρέπει την ομοιόμορφη χρέωση, και μόνο για όσο ρεύμα καταναλώνεται, χωρίς περιορισμούς και επίπεδα κατανάλωσης, ενώ απαλλάσσει από την ανάγκη καταβολής εγγύησης εφόσον ο καταναλωτής επιλέξει την πάγια εντολή ως τρόπο πληρωμής του λογαριασμού του. Στην περίπτωση αυτή, παίρνει πίσω την εγγύηση από τον τωρινό προμηθευτή και τη χρησιμοποιεί όπως αυτός επιθυμεί. Επιπλέον, ο καταναλωτής μπορεί να χρησιμοποιήσει τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες myelpedison, για ακόμη μεγαλύτερη απλούστευση της καθημερινότητάς τους, είτε μέσω της ιστοσελίδας της Elpedison (www.elpedison.gr) είτε μέσω του κινητού του τηλεφώνου.

NRG Δυνατές σχέσεις εμπιστοσύνης με τους πελάτες Η NRG Trading House AΕ ιδρύθηκε το 2012, με στόχο τη δυναμική είσοδό της στη διαρκώς ανερχόμενη αγορά της ενέργειας. Από την ίδρυσή της, όραμα και φιλοδοξία των μετόχων της αποτελεί η ανάδειξή της σε μία από τις πλέον αξιόπιστες εταιρείες εμπορίας και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα και η δημιουργία δυνατών σχέσεων εμπιστοσύνης με τους πελάτες της. Η παρακολούθηση των νέων συνθηκών που διαμορφώνονται στην ταχύτατα αναπτυσσόμενη αγορά της ενέργειας, η συνεχής βελτίωση του επιπέδου των υπηρεσιών της και η υπεύθυνη διαχείριση και ανταπόκριση στις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες τόσο των εταιρικών όσο και των οικιακών πελατών αποτελούν τους βασικούς της στόχους των δραστηριοτήτων της. Με οδηγό τις μεγάλες και συνεχείς προκλήσεις στον χώρο της ενέργειας, η NRG προχωρά με σταθερά βήματα και συνέπεια, σχεδιάζοΧΡΗΜΑ 29

αφιέρωμα

~ ΛΙΑΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ VOLTERRA Αναπτύσσεται σε όλη την Ελλάδα

Η ελληνική ενεργειακή αγορά χαρακτηρίζεται από ιδιομορφίες, καθώς υπάρχουν πελάτες που δεν θα φύγουν ποτέ από τη ΔΕΗ, με αποτέλεσμα ο στόχος για την αποκοπή του 50% να δείχνει ανέφικτος.

ντας υπηρεσίες υψηλών προδιαγραφών στις πλέον ανταγωνιστικές τιμές. Η εταιρεία διαθέτει άδεια εμπορίας και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 200 MW. Επιπλέον, έχει εγγραφεί στο Μητρώο Συμμετεχόντων του ΛΑΓΗΕ και του GME (Ιταλικό Χρηματιστήριο Ενέργειας), καθώς και στο Μητρώο Χρηστών Διασυνδέσεων του ΑΔΜΗΕ και της ΤΕΡΝΑ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να συμμετέχει στις αντίστοιχες δημοπρασίες για τον καταμερισμό και την εκχώρηση φυσικών δικαιωμάτων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας στη διασύνδεση Ελλάδα-Ιταλία. Ταυτόχρονα, η εταιρεία δραστηριοποιείται και στις υπόλοιπες διασυνδέσεις της Ελλάδας, λαμβάνοντας μέρος στις αντίστοιχες δημοπρασίες του ΑΔΜΗΕ ή/και των γειτονικών διαχειριστών, εξασφαλίζοντας ενέργεια από αντισυμβαλλόμενους παραγωγούς ή εμπόρους από την πλευρά της Βουλγαρίας, της FYROM, της Αλβανίας και της Τουρκίας.

WATT+VOLT Επέκταση δραστηριοτήτων Η Watt+Volt είναι εταιρεία παροχής ολοκληρωμένων υπηρεσιών ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι αμιγώς ελληνική και αποτελεί μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη και κερδοφόρα εταιρεία στην ελληνική επικράτεια. Από το 2011, η Watt+Volt κατέχει άδεια εμπορίας και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας για την ελληνική αγορά ενέργειας, ενώ το 2015 έλαβε και άδεια προμήθειας φυσικού αερίου. Με θυγατρικές εταιρείες που εντάσσονται στον όμιλο εταιρειών Watt+Volt, και που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, η εταιρεία επεκτείνει διαρκώς τις δραστηριότητές της σε πολλαπλούς τομείς επιχειρηματικής ανάπτυξης. Επενδύοντας σε πρωτοπόρα τεχνολογική υποδομή και στην εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού της, διανύει μια επιτυχημένη πορεία, με αντικείμενο την εμπορία και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, την εμπορία αερίων ρύπων και τη διαπραγμάτευση βασικών αγαθών και πρώτων υλών. Η Watt+Volt αποτελεί έναν ευέλικτο οργανισμό, που εξελίσσεται διαρκώς, βάσει των νέων αναγκών που προκύπτουν παγκοσμίως στον χώρο της ενέργειας. Με έμφαση στην έρευνα και την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών και προϊόντων, βρίσκεται σε θέση να προτείνει αξιόπιστες λύσεις σε ένα ευρύ φάσμα επιχειρήσεων. 30 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

Η Volterra AE δημιουργήθηκε το 2010, και είναι το αποτέλεσμα μιας στρατηγικής συμμαχίας 50:50 των ομίλων Sorgenia SpA, της μεγαλύτερης ιδιωτικής εταιρείας ενέργειας στην Ιταλία, και J&P-Άβαξ ΑΕ, μίας από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές εταιρείες στην Ελλάδα, με παρουσία σε 5 ακόμη χώρες της Ευρώπης, στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Η Volterra αποτελεί το όχημα μέσω του οποίου οι δύο όμιλοι θα αναπτυχθούν στην αγορά της ενέργειας στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια και στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου. Η εταιρεία θα εμπλακεί σε όλες τις μορφές και τους τρόπους παραγωγής ενέργειας, με προτεραιότητα στην ανάπτυξη μονάδων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Η Volterra δραστηριοποιείται στους τομείς της εμπορίας και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, προμηθεύοντας ηλεκτρικό ρεύμα σε κατοικίες, επιχειρήσεις και βιομηχανίες, χαμηλής και μέσης τάσης, διασφαλίζοντας πάντοτε σημαντικές εκπτώσεις για τους πελάτες της. Επίσης, η εταιρεία δραστηριοποιείται στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, διατηρώντας στο ενεργειακό χαρτοφυλάκιο διάφορα έργα σε λειτουργία, αλλά και υπό ανάπτυξη σχέδια σε όλη την Ελλάδα. Κύρια χαρακτηριστικά της Volterra σε όλες τις δράσεις της είναι η διαφάνεια και ο επαγγελματισμός, αδιαπραγμάτευτες αξίες, που υπαγορεύονται από τους ομίλους-μετόχους της.

GREEN Οικονομικά τιμολόγια με καθαρές χρεώσεις Η Greek Environmental & Energy Network-GREEN, με αριθμό αδείας (ΑΔ 01637), συστάθηκε το 2009, και αποτελεί μία από τις πρώτες ελληνικές εταιρείες εμπορίας και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας που ιδρύθηκαν κατά την απελευθέρωση της αγοράς. Είναι μέλος του μεγάλου ελληνικού ομίλου εταιρειών των αδελφών Βασιλειάδη, που δραστηριοποιούνται στους τομείς διαχείρισης αποβλήτων, ανακύκλωσης, ενέργειας και ναυτιλίας. Η GREEN ΑΕ εδραιώθηκε πολύ γρήγορα ως σταθερή αξία στον χώρο της ενέργειας, εκπροσωπώντας έναν μεγάλο αριθμό βιομηχανιών, ομίλων εταιρειών, μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων, καθώς και οικιακών καταναλωτών που είναι συνδεδεμένοι είτε υπό χαμηλή (ΧΤ) είτε υπό μέση τάση (ΜΤ). Με σεβασμό στις ανάγκες κάθε καταναλωτή, παρέχει οικονομικό ηλεκτρικό ρεύμα, με τη δυνατότητα αποστολής μηνιαίων εκκαθαριστικών λογαριασμών. Στόχος της είναι να συμβάλλει ενεργά στη μείωση των καθημερινών ενεργειακών εξόδων τω καταναλωτών, προσφέροντας οικονομικά τιμολόγια με ξεκάθαρους όρους και καθαρές χρεώσεις. Από την ίδρυσή της, η GREEN βρίσκεται σε μια συνεχή αναπτυξιακή πορεία, διαδραματίζοντας δυναμικό ρόλο στον τομέα της ενέργειας, στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η πρόσβαση σε νέες αγορές μέσω νέων συνεργασιών συνέβαλε στη δημιουργία ενός ισχυρού πλεονεκτήματος: ανταγωνιστικές, σταθερές τιμές, σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, ελαχιστοποιώντας το ρίσκο έκθεσης στις ευμετάβλητες τιμές της αγοράς ηλεκτρικού ρεύματος.

ΧΡΗΜΑ 31

32 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

~ αφιέρωμα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ FACTORING

ΣΕ ΑΝΟΔΙΚΗ ΤΡΟΧΙΑ ΠΑΡΑ ΤΙΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΗΣ ΕΓΧΩΡΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ Ειδικότερα, η υπηρεσία εγχώριου factoring χωρίς δικαίωµα αναγωγής παρουσίασε αύξηση κατά 2% σε παγκόσµια κλίµακα και κατά 58% στην ελληνική αγορά.

αρά τις σηµαντικές οικονοµικές προκλήεµπορικών ορίων για τοπικούς αγοραστές, εκ µέρους των σεις σε διεθνές επίπεδο, ο κύκλος εργασιών, οργανισµών ασφάλισης εµπορικών πιστώσεων. από τον Γιώργο σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία, Γενικότερα, και δεδοµένης της βελτίωσης των οικονοµιΚαλούμενο ανήλθε σε 2,34 δισ. ευρώ, έναντι 2,2 δισ. κών συνθηκών για το 2014, οι συνολικές εργασίες εγχώευρώ το 2013, καταγράφοντας αύξηση της τάξεως του 6,3%. ριου factoring της ελληνικής αγοράς αυξήθηκαν κατά 6,3% σε Σε επίπεδο επιµέρους αγορών, η Ευρώπη συνεχίζει να κρατά τα σύγκριση µε το 2013, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό σε παγκόσµια ηνία αναφορικά µε το µέγεθος αγοράς, ενώ παρατηρήθηκε µείω- κλίµακα ανήλθε στο 3%. ση του ρυθµού ανάπτυξης του προϊόντος στην Ασία, η οποία είναι Παρά τις προκλήσεις που αντιµετώπιζε το 2014 –και συνεχίζει να σε µέγεθος η δεύτερη µεγαλύτερη αγορά. Με βάση τα στοιχεία του αντιµετωπίζει– η ελληνική οικονοµία, η αγορά factoring παρουσίFCI, το εγχώριο factoring αποτέλεσε το 79% του συνολικού κύκλου ασε αξιοσηµείωτη άνοδο, της τάξεως του 8% συγκριτικά µε το 2013 εργασιών (1.857 δισ. ευρώ), ενώ το υπόλοιπο 21% παρουσίασε αύ- και συνολικό κύκλο εργασιών οριακά πάνω από τα 13 δισ. ευρώ ξηση της τάξεως του 22% ετησίως και παραµένει ο βασικός πυλώ- (12.1 δισ. ευρώ για το 2013). νας της περαιτέρω ανάπτυξης του προϊόντος. Η εν λόγω επίδοση προέκυψε ως αποτέλεσµα της σταθεροποίησης Σε επίπεδο επιµέρους αγορών, σηµαντική ανάπτυξη στην Ευρώ- της οικονοµίας, γεγονός που επέτρεψε στα πιστωτικά ιδρύµατα την πη παρουσίασαν οι ακόλουθες χώρες: Λιθουανία (+101%), Μάλτα περαιτέρω επέκτασή τους σε αυτό το σκέλος των υπηρεσιών, ενώ (+66%), Τουρκία (+29%), Ελβετία (+24%) και Ηνωµένο Βασίλειο η χρήση του συνεχίστηκε από ελληνικές αλλά και ξένες εταιρείες. (+14%). Εκ του ανωτέρω συνόλου της ελληνικής αγοράς για το 2014, τα Η αγορά των Ηνωµένων Πολιτειών παρουσίασε αύξηση της τάξε- 10,8 δισ. ευρώ αφορούν εργασίες εγχώριου factoring (10,2 για το ως του 17%, µε τη Βραζιλία που είναι η δεύτερη µεγαλύτερη αγορά 2013, αύξηση 6.3% για το 2014), ενώ τα 2,1 δισ. ευρώ αφορούν ερτης αµερικανικής ηπείρου να αυξάνεται κατά 1%. Το Μεξικό και η γασίες διεθνούς factoring, έναντι 1,8 δισ. ευρώ το 2013 (αύξηση Χιλή παρουσίασαν µείωση κατά 9% και 3%, αντίστοιχα. Στην Ασία, 16,7%). η Κίνα, η παρουσίασε αύξηση κατά 7%, ενώ σε επίπεδο αφρικα- Σε επίπεδο υποκατηγοριών, η σηµαντική αύξηση στην παροχή πινικών χωρών αξιοσηµείωτη επίδοση παρουσίασε το Μαρόκο, στο στωτικών ορίων ασφάλισης οδήγησε στην ανάπτυξη των εργασιών οποίο παρουσιάστηκε αύξηση των όγκων κατά 52%. εγχώριου factoring χωρίς αναγωγή κατά 58%, στα 3.7 δισ. ευρώ, από 2,3 δισ. το 2013. ΑΥΞΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ Αυξητικά κινήθηκε (κατά 13,8%) και η υποκατηγορία του εγχώριου factoring µε δικαίωµα αναγωγής (χωρίς παροχή ασφαλιστικής Η ελληνική αγορά παρουσίασε αύξηση γύρω στο 8% για το 2014, η κάλυψης), ο όγκος της οποίας διαµορφώθηκε στα 4,9 δισ. ευρώ, οποία υπερβαίνει τον αντίστοιχο ρυθµό ανάπτυξης της παγκόσµιας έναντι 4.3 δισ. ευρώ το 2013. αγοράς. Από την πλευρά των υπόλοιπων κατηγοριών εγχώριου factoring Ειδικότερα, η υπηρεσία εγχώριου factoring χωρίς δικαίωµα αναγω- (invoice discounting και είσπραξη µόνο) υπήρξε σηµαντική ποσογής παρουσίασε αύξηση κατά 2% σε παγκόσµια κλίµακα και κατά στιαία µείωση για το 2014, αλλά διευκρινίζεται ότι καταλαµβάνουν 58% στην ελληνική αγορά. Βασικό παράγοντα για τη συγκεκρι- σαφώς µικρότερο µερίδιο αγοράς σε σχέση µε τις προαναφερθείσες µένη επίδοση αποτέλεσε η σταθεροποίηση της ελληνικής οικο- κατηγορίες. νοµίας το 2014, µε συνέπεια την αυξηµένη δυνατότητα παροχής Η βασική κατηγορία διεθνούς factoring (χωρίς δικαίωµα αναγωΧΡΗΜΑ 33

αφιέρωμα

~ ΕΛΛΗΝΙΚΟ FACTORING

Σε επίπεδο υποκατηγοριών, η σηµαντική αύξηση στην παροχή πιστωτικών ορίων ασφάλισης οδήγησε στην ανάπτυξη των εργασιών εγχώριου factoring χωρίς αναγωγή κατά 58%, στα 3.7 δισ. ευρώ, από 2,3 δισ. ευρώ.

το οποίο καλύπτει τις απαιτήσεις της επιχείρησης από τη δραστηριοποίηση της στη διεθνή αγορά. Το διεθνές factoring διακρίνεται σε εξαγωγικό Factoring, που απευθύνεται σε εξαγωγικές επιχειρήσεις οι οποίες πωλούν στους πελάτες του εξωτερικού με ανοιχτή πίστωση (Open account), και σε εισαγωγικό factoring, το οποίο απευθύνεται σε εισαγωγικές επιχειρήσεις που αγοράζουν από τους προμηθευτές εξωτερικού με όρους ανοιχτής πίστωσης. Οι επικρατούσες μορφές εξαγωγικού factoring είναι το άμεσο (direct export factoring) και το two-factor system, στο οποίο μεσολαβεί ανταποκριτής στη χώρα προορισμού των προϊόντων του προμηθευτή (import factor). Ο ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Ανάλογα με την ανάληψη του πιστωτικού κινδύνου (credit risk) από τον factor, το factoring διακρίνεται σε factoring χωρίς δικαίωμα αναγωγής (without recourse), όπου ο factor αναλαμβάνει την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου έναντι της αδυναμίας του οφειλέτη να αποπληρώσει τις υποχρεώσεις του, και σε factoring με δικαίωμα αναγωγής (with recourse), όπου ο πιστωτικός κίνδυνος από την αδυναμία του οφειλέτη να αποπληρώσει τις υποχρεώσεις του παραμένει στον προμηθευτή. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου ο factor εφαρμόζει το δικαίωμα αναγωγής για κάποιο καθορισμένο –από τον ίδιο– ύψος απαιτήσεων, και πέρα από αυτό εφαρμόζει δικαίωμα αναγωγής.

γής), που αποτελεί και το 51% του κύκλου εργασιών της κατηγορίας, παρουσίασε αύξηση κατά 5,9%, στα 1.1 δισ. ευρώ. Αξίζει να αναφερθεί πως η αύξηση του όγκου factoring είναι απόλυτα συνδεδεµένη µε τον εξαγωγικό προσανατολισµό των ελληνικών επιχειρήσεων και αποτελεί βασικό «εργαλείο» εξασφάλισης αυτών. Η πρακτορεία επιχειρηματικών απαιτήσεων (ή factoring όπως έχει καθιερωθεί διεθνώς) είναι μια δέσμη χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (κάλυψη πιστωτικού κινδύνου, αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητας, λογιστική παρακολούθηση-διαχείριση πελατών, βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση έναντι απαιτήσεων), που απευθύνεται σε επιχειρήσεις που πωλούν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες τους με βραχυπρόθεσμη πίστωση, σε πελάτες με επαναληπτική αγοραστική συμπεριφορά. Ανάλογα με τη σύμβαση, ο πράκτορας μπορεί να αναλάβει τη διαχείριση, τη λογιστική παρακολούθηση, την είσπραξη των επί πιστώσει απαιτήσεων, τη χορήγηση προκαταβολών (χρηματοδότηση) επί της αξίας τους, καθώς και την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου. Το factoring απευθύνεται όχι μόνο σε νέες, μικρομεσαίες ή ταχύτατα αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις που έχουν αυξημένες ανάγκες σε κεφάλαιο κίνησης, αλλά και σε ώριμες επιχειρήσεις μεγαλύτερου μεγέθους, που επιθυμούν μια ορθολογικότερη διαχείριση των λογαριασμών πελατών, περιορισμό των κινδύνων από ενδεχόμενη αφερεγγυότητα ή βελτίωση της εικόνας του ισολογισμού τους. Από στατιστική άποψη, ο κλάδος υπάγεται στον τομέα των ενδιάμεσων χρηματοπιστωτικών οργανισμών και σύμφωνα με την κωδικοποίηση NACE 2 στον υποκλάδο. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΞΑΓΩΓΙΚΟΥ FACTORING Το factoring, ανάλογα με την εντοπιότητα των απαιτήσεων, διακρίνεται σε εγχώριο factoring, το οποίο καλύπτει τις απαιτήσεις της επιχείρησης από τις πωλήσεις της στην εγχώρια αγορά, και σε διεθνές, 34 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΑΓΩΓΙΚΟΥ FACTORING Στο σύστημα two-factor, ο προμηθευτής (εξαγωγέας) εκχωρεί στον export factor τις απαιτήσεις που έχει από τον πελάτη (αγοραστή) εξωτερικού, ενώ ο import factor εγγυάται την είσπραξη των απαιτήσεων στη χώρα όπου εδρεύει ο πελάτης (αγοραστής-εισαγωγέας) έναντι προμήθειας, η οποία χρεώνεται στην εταιρεία factoring του εξαγωγέα (export factor). Εκτός από ασφαλέστερο και πλέον αξιόπιστο, το σύστημα twofactor είναι και αρκετά ευέλικτο, αφού παρέχει δυνατότητες επιλογής της δέσμης υπηρεσιών, ανάλογα με τις ανάγκες του προμηθευτή. Για παράδειγμα, στο fast cash factoring, ο export factor εξασφαλίζει τον πιστωτικό κίνδυνο μέσω του ανταποκριτή (import factor), ο οποίος αναλαμβάνει και τη μέριμνα της έγκαιρης πληρωμής των τιμολογίων (dunning), ενώ η εξόφληση των τιμολογίων γίνεται απευθείας από τον εισαγωγέα-αγοραστή στον export factor, ώστε να επιτυγχάνεται συντομότερη διαδικασία ταμειακής ανακύκλωσης. Στο εμπιστευτικό factoring (non-notified factoring), στο οποίο δεν γνωστοποιείται η εκχώρηση των απαιτήσεων στον οφειλέτη, ο export factor περιορίζεται στην εμπιστευτική παροχή ασφάλισης πιστωτικού κινδύνου, ενώ η ευθύνη διαχείρισης του καθολικού των πωλήσεων παραμένει στον προμηθευτή, και οι πληρωμές γίνονται απευθείας στον πράκτορα (export factor) ή στον εξαγωγέα. Θεσμικό πλαίσιο Το βασικό νομοθετικό κείμενο που ρυθμίζει τη σύσταση, εποπτεία και λειτουργία των εταιρειών πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων στην Ελλάδα είναι ο νόµος 1905/1990 «για τη σύµβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων και άλλες διατάξεις», όπως διαμορφώθηκε με τις μεταγενέστερες προσθήκες της εθνι-

GREEK EXPORTS

ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ: «GREEK EXPORTS GUIDE» ΕΝΘΕΤΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

ΟΙ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΤΟ 2015 Ανοδική πορεία, παρά την αβεβαιότητα και τους

κό

περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων. Η «ακτινογραφία» των στοιχείων. Οι προοπτικές για το 2016.

το ε θ ν

Οι κινήσεις του ΥΠΕΞ στη σκακιέρα της εμπορικής διπλωματίας και o ρόλος του Enterprise Greece στο άνοιγμα νέων αγορών.

Τα success stories Στο «μικροσκόπιο» εταιρείες που εφαρμόζουν με επιτυχία εξωστρεφή μοντέλα ανάπτυξης και διακρίνονται διεθνώς.

Α 6 Μ 1 0 Η 2 Ρ

στο

Χ ΡΙΟΣ Β

Ω Τ Κ Ο

Η κρατική αρωγή

∆ι ο ι ερ

Οι υποστηρικτές των εξαγωγέων Πώς οι τράπεζες, οι εταιρείες ασφάλισης πιστώσεων, οι μεταφορικές εταιρείες συμβάλλουν στην εξαγωγική προσπάθεια. ΧΡΗΜΑ 35

αφιέρωμα

~ ΕΛΛΗΝΙΚΟ FACTORING

ΟΙ ΠΑΡΕΧOΜΕΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣIΕΣ ΣΤΟ ΕΞΑΓΩΓΙΚO FACTORING ΕIΝΑΙ ΟΙ ΑΚOΛΟΥΘΕΣ: 1. Προκαταβολή έναντι εκχωρηθέντων απαιτήσεων: Λειτουργεί σαν μορφή βραχυπρόθεσμης χρηματοδότησης διάρκειας συνήθως 3 ή το πολύ μέχρι 6 μηνών. Ο factor προκαταβάλλει στον προμηθευτή (εξαγωγέα) μέχρι και το 100% της ονομαστικής αξίας των τιμολογίων (στο εγχώριο factoring μέχρι 80%), ενώ το υπόλοιπο –αν υπάρχει– λειτουργεί σαν περιθώριο ασφάλειας και πιστώνεται σε δεσμευμένο λογαριασμό, με σκοπό την κάλυψη τόκων, προμηθειών, εξόδων και τυχόν διαφορών που ενδέχεται να προκύψουν, λόγω ελλειμματικής παράδοσης, ελαττωματικών εμπορευμάτων κ.λπ. Με την είσπραξη των απαιτήσεων, γίνεται εκκαθάριση και αποδίδεται στον προμηθευτή το υπόλοιπο, μείον την αμοιβή διαχείρισης, που κυμαίνεται από 0,5% έως 2% της μικτής αξίας των εκχωρηθέντων τιμολογίων, και τυχόν άλλες απαιτήσεις από τον πελάτη. Η προμήθεια διαχείρισης εξαρτάται από το εύρος των παρεχόμενων υπηρεσιών, που είναι η κάλυψη του λειτουργικού κόστους συνεργασίας με τον πελάτη, τα ασφάλιστρα κάλυψης πιστωτικού κινδύνου σε περίπτωση factoring χωρίς αναγωγή, τα διάφορα έξοδα συλλογής και παροχής πληροφοριών σχετικά με τη φερεγγυότητα του αγοραστή, το ύψος των εκχωρημένων απαιτήσεων, τον αριθμό οφειλετών, το πλήθος και τη μέση αξία των τιμολογίων και τους όρους πληρωμών. Στην προμήθεια διαχείρισης περιλαμβάνεται και το κόστος των υπηρεσιών του ανταποκριτή (import factor). Η προμήθεια προκαταβολής χρεώνεται σαν ποσοστό του εκάστοτε υπολοίπου factoring και βασίζεται στα επιτόκια των βραχυπρόθεσμων χορηγήσεων πλέον ενός περιθωρίου, ανάλογα με το κόστος χρήματος για τον factor (που εξαρτάται από τα τρέχοντα επιτόκια, τους φόρους και τις λοιπές επιβαρύνσεις). Ως επιτόκιο βάσης χρησιμοποιείται είτε το ΒΕΧ ή ΠΕΧ (Βασικό/Προνομιακό Επιτόκιο Χορηγήσεων) είτε το Euribor/Libor περιόδου, συν περιθώριο που αντανακλά την πιστοληπτική ικανότητα του πελάτη. 2. Κάλυψη πιστωτικού κινδύνου: Στη χώρα μας, αλλά και στις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες η επικρατούσα μορφή εξαγωγικού factoring είναι το διφακτορικό factoring (two-factor) χωρίς δικαίωμα αναγωγής. Το 2011, το μεγαλύτερο

36 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

μέρος του εξαγωγικού factoring ήταν two-factor και το 78,8% ήταν χωρίς δικαίωμα αναγωγής. Σε περίπτωση που ο οφειλέτης (αγοραστής εξωτερικού) δεν ανταποκριθεί έγκαιρα στις υποχρεώσεις του, ο factor καλύπτει το 100% των τιμολογίων. Ο πιστωτικός κίνδυνος που ασφαλίζεται είναι αυτός της αφερεγγυότητας του πελάτη, και όχι ο κίνδυνος χώρας (country risk). Απαραίτητη προϋπόθεση για να αναλάβει ο factor την υποχρέωση εξόφλησης των απαιτήσεων του προμηθευτή (εξαγωγέα) είναι η μη αμφισβήτηση των απαιτήσεων αυτών από τον οφειλέτη (εισαγωγέα). 3. Διαχείριση καθολικού πελατών και είσπραξη απαιτήσεων: Η υπηρεσία αυτή περιλαμβάνει την ανάληψη από τον export factor των λογιστικών εγγραφών πωλήσεων εξωτερικού, την τήρηση στατιστικών στοιχείων πωλήσεων-πληρωμών (κατά πελάτη, χώρα κ.λπ.), την περιοδική αποστολή στον πελάτη-προμηθευτή ενημερωτικών καταστάσεων με στοιχεία πληρωθέντων-εκκρεμών τιμολογίων κατά οφειλέτη, το συνολικό υπόλοιπο εκχωρημένων απαιτήσεων και τα υπόλοιπα κατά οφειλέτη-αγοραστή, την είσπραξη των απαιτήσεων, καθώς και τη λήψη μέτρων για τη συμμόρφωση των οφειλετών σε καθυστέρηση. 4. Έλεγχος φερεγγυότητας οφειλετών: Οι εταιρείες factoring διαθέτουν διαρκώς ενήμερες βάσεις δεδομένων ή, αν αυτό απαιτηθεί, συλλέγουν και παρακολουθούν στοιχεία για τη φερεγγυότητα των οφειλετών (πελατών εξωτερικού), ενώ ο factor τα χρησιμοποιεί για τον καθορισμό των όρων συνεργασίας του με τον προμηθευτή (χρηματοδοτικά όρια, μέγιστο ποσό τιμολογίων ανά πελάτη κτλ.). 5. Συμβουλευτικές υπηρεσίες: Λόγω της εμπειρίας, της τεχνογνωσίας και της πληροφόρησης που διαθέτει ο factor (και οι συνεργάτες του στο εξωτερικό), υπάρχει δυνατότητα παροχής συμβουλευτικών στους προμηθευτές (εξαγωγείς), σε τομείς όπως τις συνθήκες αγοράς που επικρατούν στις διάφορες χώρες, το ισχύον θεσμικό ή και δασμολογικό καθεστώς (για χώρες εκτός ΕΕ), τα συναλλακτικά ήθη, τα κανάλια διανομής, την εξεύρεση νέων πελατών κτλ.

κής νομοθεσίας και τις πράξεις διοικητού της Τράπεζας της Ελλάδος. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, η δραστηριότητα της πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων ασκείται μόνο από πιστωτικά ιδρύματα ή ανώνυμες εταιρείες πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων (εταιρείες αποκλειστικού σκοπού). Για τη σύσταση ανώνυμης εταιρείας πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων, απαιτείται ειδική άδεια της Τραπέζης της Ελλάδος, η οποία καθορίζει τις προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας της, ενώ ασκεί την εποπτεία και τον έλεγχό της (συμπεριλαμβανομένου του καθορισμού συντελεστών φερεγγυότητας, ρευστότητας και συγκέντρωσης κινδύνων). Σε περιπτώσεις παράβασης των διατάξεων της νομοθεσίας, η Τράπεζα της Ελλάδος μπορεί να επιβάλει τα προβλεπόμενα για τα πιστωτικά ιδρύματα μέτρα. Από το 2010, εφαρμόζεται και για τις εταιρείες factoring η «Βασιλεία ΙΙ» βάσει του νόμου 3601/2007, των τροποποιήσεών του που έγιναν με τους Ν. 3693/2008 και Ν. 3746/2009, καθώς και τις σχετικές πράξεις διοικητού της Τράπεζας της Ελλάδος. Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας προσδιορίζεται πλέον σε 8%. Το καταβεβλημένο μετοχικό κεφάλαιο που απαιτείται για την ίδρυση εταιρείας πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων δεν μπορεί να είναι μικρότερο από το ένα τέταρτο (1/4) του ελάχιστου μετοχικού κεφαλαίου που απαιτείται για την ίδρυση πιστωτικού ιδρύματος (δηλαδή σήμερα απαιτείται ποσό τουλάχιστον 4,5 εκατ. ευρώ). Το εξαγωγικό factoring θεσμοθετήθηκε με τον νόμο 2367/1995, ο οποίος προβλέπει (άρθρο 1, παράγραφος 3 του κωδικοποιημένου νόμου) ότι: «αντικείμενο της σύμβασης μπορεί να είναι και απαιτήσεις έναντι πελατών στο εξωτερικό από επιχειρηματική δραστηριότητα στο εξωτερικό, οίκων εγκατεστημένων στην Ελλάδα, όπως επίσης και απαιτήσεις οίκων του εξωτερικού έναντι πελατών τους στην Ελλάδα».

Το νέο πλαίσιο εποπτείας της ΤΕ «Βασιλεία ΙΙ» προσδιορίζει τα απαιτούμενα ίδια κεφάλαια, τα οποία θα πρέπει να καλύπτουν αντίστοιχους κινδύνους, εφόσον η χρηματοπιστωτική εταιρεία εκτίθεται σε αυτούς. Τα απαιτούμενα ίδια κεφάλαια που θα προσδιοριστούν πρέπει κατ’ ελάχιστον να καλύπτουν τον δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας, που πλέον προσδιορίζεται σε 8%. Υψηλή γεωγραφική συγκέντρωση Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ελληνικής αγοράς εξαγωγικού factoring είναι η πολύ υψηλή γεωγραφική συγκέντρωση των εργασιών αφού οι 4 πρώτες χώρες (Γερμανία 51,6%, Ιταλία 13,3%, Γαλλία 9,2%, Μ. Βρετανία 8,6%) καλύπτουν το 82,7% του συνόλου, ποσοστό δυσανάλογα υψηλό αν ληφθεί υπόψη η συμμετοχή των χωρών αυτών στις ελληνικές εξαγωγές (24,2% το 2011). Αυτό οφείλεται κυρίως στον προσανατολισμό των 3 μεγάλων εταιρειών προς τις αγορές αυτές (EFG Factors 88,5%, HSBC 98%, ABC Factors 92,4%), ενώ οι μικρότερες εταιρείες παρουσιάζουν, συγκριτικά, χαμηλότερη γεωγραφική συγκέντρωση (Εθνική Factors 65,4%, Πειραιώς Factoring 48,8%, Marfin Factors & Forfaiters 26,6%, Τράπεζα Κύπρου 49,9%). Παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις των επιχειρήσεων για προσφυγή στο εξαγωγικό factoring είναι η ανάγκη μείωσης του πιστωτικού κινδύνου, η αναζήτηση ρευστότητας, ο περιορισμός του κόστους διαχείρισης του καθολικού πελατών, η αύξηση της εξωστρέφειας, η βελτίωση της διαπραγματευτικής ικανότητας με τράπεζες και προμηθευτές κτλ. Η ποσοτικοποίηση της βαρύτητας κάθε παράγοντα είναι δύσκολη

Το εξαγωγικό factoring ανά εταιρεία και χώρα προορισμού (2011, σε εκατ. ευρώ) Γερμανία

Ιταλία

158,6

19,2

4,1

28,9

0,8

4,5

0,8

1,1

228,1

12,6

0,2

0,1

0,4

5,8

28,2

5,8

9,4

1,5

0,1

3,2

0,9

0,1

6,3

6,8

34,1

275,4

7,4

68,8

3,3

0,7

19,3

1,3

26,5

445,7

37,1

5,9

16,8

4,9

0,6

1,3

5,3

98,9

119,2

114,6

6,4

4,2

1,8

0,5

-2,4

257,4

Marfin Factors & Forfaiters

9,4

0,5

11,6

3,7

0,1

52,6

0,8

0,6

94,3

Millennium Bank

0,8

1,6

0,4

1,8

0,2

5,9

ΠΕΙΡΑΙΩΣ Factoring

2,8

2,3

0,2

3,1

12,5

621,8

160,6

110,4

103,3

37,9

64,2

23,1

13,1

70,5

1.205,0

ABC Factors ΑΤΕ Τράπεζα Κύπρου Pub.Co EFG Factors Εθνική Factors HSBC Greece

Σύνολο

Γαλλία Μ. Βρετανία Ολλανδία Ισπανία Ρουμανία Κύπρος

Λοιπές

Σύνολο

ΧΡΗΜΑ 37

αφιέρωμα

~ ΕΛΛΗΝΙΚΟ FACTORING

και, εκτός αυτού, δεν θα είχε νόημα, αφού κάθε επιχείρηση έχει τις ιδιαιτερότητές της (χρηματοοικονομική διάρθρωση, στρατηγική, συνθήκες αγοράς κτλ.) και ανάγκες που μεταβάλλονται, ανάλογα με την οικονομική συγκυρία. Από εμπειρικές μελέτες που έχουν γίνει στο εξωτερικό, προκύπτει ότι οι πελάτες που απευθύνονται στο factoring καλύπτουν κυρίως ανάγκες εξασφάλισης, και σε μικρότερο βαθμό χρηματοδοτικές ή διαχειριστικές ανάγκες. Σε γενικές γραμμές, οι πελάτες του factoring είναι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, συνήθως μικρής ηλικίας, που δεν έχουν ακόμη ανεπτυγμένες διοικητικές, πληροφοριακές και διανεμητικές δομές, τα προϊόντα τους δεν έχουν υψηλό βαθμό ιδιαιτερότητας, ενώ οι πωλήσεις τους παρουσιάζουν εποχικότητα και υψηλή πελατειακή ή γεωγραφική διασπορά.

Η ευρωπαϊκή αγορά Η Ευρώπη αποτελεί τη μεγαλύτερη αγορά factoring διεθνώς, αφού καλύπτει το 59% του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών factoring, το 70% του διεθνούς (εξαγωγικό- εισαγωγικό) και το 59% του εγχώριου factoring. Η Ασία καλύπτει το 23,4% του διεθνούς factoring, η Αμερική το 6,3%, η Αφρική το 0,2% και η Ωκεανία το 0,1%. Μεγαλύτερες αγορές είναι αυτές της Μ. Βρετανίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Ισπανίας και της Γερμανίας, που καλύπτουν, το 2011, το 78,7% του συνολικού κύκλου εργασιών factoring της ΕΕ. Οι πλέον ανεπτυγμένες, με κριτήριο τη διείσδυση του factoring στο ΑΕΠ, ήταν η Κύπρος, η Πορτογαλία, η Μ. Βρετανία, η Ιρλαν-

Παράγοντες που επιδρούν στην απόφαση των επιχειρήσεων για χρήση factoring Καθοριστικοί Παράγοντες

Καλυπτόμενη Ανάγκη

Μεγάλα μεγέθη εταιρείας

Διοικητική/ Διαχειριστική

Επίπτωση στην απόφαση για χρήση factoring Αρνητική (Carretta 1997; Summers and Wilson 2000; Soufani 2002; Smith and Schnucker 1994; Mian and Smith 1992) Αβέβαιη (Benvenuti and Gallo 2004)

Οικονομική πίεση (Financial stress)

Χρηματοοικονομική

Θετική (Carretta 1997; Soufani 2002)

Πιστωτικοί λόγοι (Credit reasons)

Χρηματοοικονομική

Θετική (Summers and Wilson 2000)

Αρχικά στάδια του κύκλου ζωής της επιχείρησης (Initial phases following start-up)

Χρηματοοικονομική

Θετική (Mian and Smith 1992; Carretta 1997; Soufani 2002; Asselbergh 2002; Summers and Wilson 2000; Benvenuti & Gallo 2004)

Αναπάρκειες σε πληροφοριακή υποδομή (Deficiencies in Information Infrastructure)

Εξασφάλιση

Θετική και άμεση (Benvenuti and Gallo 2004) Θετική αλλά έμμεση, μέσω των θετικών επιπτώσεων από τις εμπορικές πιστώσεις (Mian and Smith 1992; Summers and Wilson 2000; Klapper 2006)

Αναποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος (Deficiencies in judicial efficiency)

Εξασφάλιση

Θετική και άμεση (Benvenuti and Gallo 2004) Θετική αλλά έμμεση (Mian and Smith 1992; Summers and Wilson 2000; Klapper 2006)

Υψηλή ιδιαιτερότητα των προϊόντων ή των υπηρεσιών (High specificity of goods or services)

Εξασφάλιση

Αρνητική (Mian and Smith 1992; Summers and Wilson 2000; Benvenuti and Gallo 2004)

Ύπαρξη δικτύων διανομής (Direct distribution channels)

Εξασφάλιση

Αρνητική (Mian and Smith 1992; Smith and Schnucker1994)

Μεγάλο πλήθος πελατών

Εξασφάλιση

Θετική (Mian and Smith 1992; Smith and Schnucker 1994; Benvenuti and Gallo 2004)

Μεγάλη γεωγραφική διασπορά πελατολογίου

Εξασφάλιση

Θετική (Mian and Smith 1992; Smith and Schnucker 1994; Benvenuti and Gallo 2004)

Εποχικότητα πωλήσεων

Εξασφάλιση

Θετική (Mian and Smith 1992; Carretta 1997; Asselbergh 2002; Benvenuti and Gallo 2004)

Πηγή: The demand for factoring. Italian Factoring Association “Claudio Dematté” Research Division-Bocconi School of Management, 2009. 38 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

Στη χώρα μας, αλλά και στις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες, η επικρατούσα μορφή εξαγωγικού factoring είναι το διφακτορικό factoring (two-factor) χωρίς δικαίωμα αναγωγής.

δία, η Ισπανία, η Ιταλία, το Βέλγιο και η Γαλλία. Υπάρχουν βέβαια σημαντικές ιδιαιτερότητες σε κάθε χώρα, όπως π.χ. στη Μ. Βρετανία, την Ιρλανδία, την Κύπρο, την Ολλανδία, και σε κάποιον βαθμό στη Γερμανία, στην οποία επικρατεί η προεξόφληση απαιτήσεων (Invoice Discounting με ή χωρίς αναγωγή), στη Γερμανία, τη Δανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Γαλλία (όπου εφαρμόζεται κυρίως το factoring χωρίς αναγωγή) τη Μ. Βρετανία, την Αυστρία, την Πορτογαλία, την Ουγγαρία, την Τσεχία, τις βαλτικές χώρες (όπου κυριαρχεί το factoring με αναγωγή) ενώ η Ισπανία αποτελεί ειδική περίπτωση, καθώς έχει υψηλή συμμετοχή το διεθνές και το confirming/reverse factoring). Τα μερίδια του διεθνούς στον συνολικό κύκλο εργασιών factoring διαφέρουν ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας, και κυμαίνονται από 3,4% για τη Σουηδία μέχρι 62,7% για τη Λιθουανία. Η χώρα μας, με 13,9%, βρίσκεται σε αρκετά χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ, που είναι 21,1%. ΠΡΟΟΠΤΙΚEΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛHΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΛAΔΟΥ Το εξαγωγικό factoring είναι ίσως μία από τις μοναδικές δραστηριότητες στη χώρα μας για την οποία φαίνεται ότι υπάρχουν περισσότερο θετικές παρά αρνητικές επιπτώσεις από τη συνεχιζόμενη σοβαρότατη οικονομική κρίση. Οι παράγοντες που αναμένεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο εξαγωγικό, και γενικότερα στο factoring, είναι κυρίως η οικονομική κρίση και, σε κάποιον μικρότερο βαθμό, οι δυσκολίες χρηματοδότησης της οικονομίας από τις τράπεζες και η αύξηση των πιστωτικών και λοιπών κινδύνων διεθνώς. Ακόμη όμως και οι παράγοντες αυτοί αναμένεται να έχουν κάποιες θετικές επιπτώσεις στο εξαγωγικό factoring. Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης Τo εξαγωγικό factoring επηρεάζεται αρνητικά από την οικονομική κρίση, αλλά σε μικρότερο βαθμό συγκριτικά με το εγχώριο ή το εισαγωγικό, λόγω της σχετικά καλύτερης πορείας των ξένων αγορών. Εκτός αυτού, η μείωση της εγχώριας ζήτησης ωθεί αρκετές επιχειρήσεις σε μεγαλύτερη εξωστρέφεια, ώστε να υποκαταστήσουν της απώλειές τους στην ελληνική αγορά. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σημαντικά την οικονομική δραστηριότητα, τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και την ευρωστία του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Η συρρίκνωση του

διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, η μείωση των δημόσιων και των ιδιωτικών επενδύσεων και η πρωτοφανής έλλειψη ρευστότητας έχουν ως αποτέλεσμα τη δραματική επιδείνωση των συνθηκών στην εγχώρια αγορά (μείωση της εσωτερικής ζήτησης, σοβαρά χρηματοοικονομικά προβλήματα των επιχειρήσεων, πτωχεύσεις, αύξηση επισφαλειών). Από το 2008, που η κρίση άρχισε να γίνεται εμφανής, μέχρι τον Μάιο του 2012, ο γενικός δείκτης παραγωγής της βιομηχανίας υποχώρησε κατά -26,8%, ο δείκτης παραγωγής των κατασκευών κατά -70,9%, ο δείκτης κύκλου εργασιών του λιανικού εμπορίου κατά -29,1% και των υπηρεσιών κατά -42,2%. Στη βιομηχανία, οι μεγαλύτερες μειώσεις των δεικτών παραγωγής ήταν στα μεταφορικά μέσα (-71,7%), στις εκτυπώσεις-εκδόσεις (-66,2%), στα έπιπλα (-55,2%), στα μηχανήματα και είδη εξοπλισμού (-49,7%), στα μη μεταλλικά ορυκτά (-44,7%), στον ηλεκτρολογικό εξοπλισμό (-41,4%) και στα είδη ένδυσης-υπόδησης(-23,2%). Αντίθετα, παρουσιάζεται αύξηση της παραγωγής σε κλάδους όπως τα προϊόντα από ελαστική και πλαστική ύλη(+9,5%), τα βασικά μέταλλα (7,3%), τα τρόφιμα-ποτά (+5,9%) και τα φαρμακευτικά (-3,14), που επηρεάζονται θετικά από τη σημαντική αύξηση των εξαγωγών, η αξία των οποίων, σε ετήσια βάση, στο σύνολο της οικονομίας, ανήλθε το 2011 σε +17,3% (εξαιρουμένων των πλοίων και καυσίμων). Λόγω της σχετικά υψηλότερης διεθνούς ανταγωνιστικότητάς τους, οι επιχειρήσεις των κλάδων αυτών (ακόμη και οι μη εξαγωγικές) στρέφονται προς τις αγορές του εξωτερικού, ώστε να αντισταθμίσουν τη σημαντική μείωση της ζήτησης των προϊόντων τους στην εγχώρια αγορά. Η σημαντική αύξηση των εξαγωγών (εκτός των πετρελαιοειδών), που παρατηρήθηκε το 2011, οφείλεται στο μεγαλύτερο μέρος της στις επιχειρήσεις αυτές. Στις οικοδομικές κατασκευές, ο δείκτης παραγωγής μειώθηκε κατά -82,6% και στα τεχνικά έργα κατά -63%. Στο λιανικό εμπόριο, οι κλάδοι που επλήγησαν περισσότερο είναι τα έπιπλα, τα ηλεκτρικά είδη, ο οικιακός εξοπλισμός (-49,8%), τα βιβλία, τα χαρτικά, τα είδη γραφείου (-46,5%), η ένδυση-υπόδηση (-42,1%), τα καύσιμα-λιπαντικά αυτοκινήτων (-37,2%) και τα πολυκαταστήματα (-26,1%). Στις υπηρεσίες, όλοι σχεδόν οι κλάδοι παρουσίασαν μείωση δραστηριότητας, και ιδιαίτερα οι υπηρεσίες πληροφορικής (-69,1%), οι υπηρεσίες άλλων επαγγελματικών, επιστημονικών και τεχνικών δραστηριοτήτων (-64,4%), οι υπηρεσίες δραστηριοτήτων αρχιτεκτόνων και μηχανικών και συναφών δραστηριοτήτων παροχής ΧΡΗΜΑ 39

αφιέρωμα

~ ΕΛΛΗΝΙΚΟ FACTORING Το σοβαρότερο πρόβλημα που ενδέχεται να δημιουργήσει εμπόδια στην ανάπτυξη του εξαγωγικού factoring είναι η δυσχέρεια του ελληνικού τραπεζικού συστήματος να χρηματοδοτήσει την αναμενόμενη μεγέθυνση του κύκλου εργασιών εξωτερικού.

τεχνικών συμβουλών (-63,1%), οι υπηρεσίες εκδοτικών δραστηριοτήτων (-62,6%), διαφήμισης, έρευνας αγορών κτλ. (-55,8%) και παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών (-55,1%), ενώ θετική πορεία είχε μόνο ο κλάδος υπηρεσιών προστασίας (+4,2%). Χαμηλή παροχή ρευστότητας από το τραπεζικό σύστημα Οι ελληνικές τράπεζες, παρά την παραδοσιακά συντηρητική τους στρατηγική, τη σχετικά χαμηλή μόχλευση και τη μη ανάμιξή τους σε τοξικά προϊόντα, αντιμετώπισαν έναν καταιγισμό αρνητικών εξελίξεων, που κλόνισαν την ικανότητά τους να χρηματοδοτούν την υγιή επιχειρηματική δραστηριότητα. Το σοβαρότερο πρόβλημα που ενδέχεται να δημιουργήσει εμπόδια στην ανάπτυξη του εξαγωγικού factoring είναι η δυσχέρεια του ελληνικού τραπεζικού συστήματος να χρηματοδοτήσει την αναμενόμενη μεγέθυνση του κύκλου εργασιών εξωτερικού. Πρέπει να τονιστεί όμως ότι, υπό τις παρούσες συνθήκες, το factoring είναι από τις ελάχιστες δραστηριότητες που ενισχύει την κερδοφορία των τραπεζών, χωρίς μάλιστα να αναλαμβάνονται σημαντικοί κίνδυνοι. Δεν είναι τυχαία, άλλωστε, η αυξανόμενη δραστηριοποίηση των τραπεζών στον κλάδο (μέσω των εξειδικευμένων θυγατρικών ή των εξειδικευμένων τμημάτων/υπηρεσιών τους), αφού μέσω του factoring ελαχιστοποιούν τους κινδύνους ή και υποκαθιστούν (σε περίοδο χαμηλής ρευστότητας όπως η σημερινή) άλλες μορφές βραχυπρόθεσμης χρηματοδότησης προς τους πελάτες τους. ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΞΑΓΩΓΙΚΟΥ FACTORING ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι επιχειρήσεις, και ιδιαίτερα οι μικρομεσαίες (μείωση εγχώριας ζήτησης, προβλήματα ρευστότητας, αύξηση επισφαλών απαιτήσεων ή χρόνων αποπληρωμής, δύσκολη πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό κτλ.), μπορούν να αμβλυνθούν με την αξιοποίηση του factoring, και ιδιαίτερα του εξαγωγικού, το οποίο προσφέρει μια σειρά σημαντικών πλεονεκτημάτων. Tα σημαντικότερα οφέλη μιας επιχείρησης από τη χρήση του εξαγωγικού factoring είναι η βελτίωση της ρευστότητάς της, η αύξηση των πωλήσεών της, η επίτευξη καλύτερων όρων συνεργασίας, η αξιοποίηση της βάσης δεδομένων του πράκτορα για καλύτερη αξιολόγηση των πελατών, η μείωση των ανείσπρακτων ή των απαιτήσεων σε καθυστέρηση, η απελευθέρωση ανθρώπινων πόρων και 40 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

η μείωση του διαχειριστικού κόστους, η βελτίωση της εικόνας του ισολογισμού κ.λπ. Η χρηματοδότηση της επιχείρησης από τον πράκτορα είναι άμεση και δεν απαιτεί τη λήψη πρόσθετων εξασφαλίσεων, ενώ συνδέεται απόλυτα με τον κύκλο εργασιών της, ώστε να εξασφαλίζεται συνεχής ρευστότητα, κάτι που βελτιώνει τη διαπραγματευτική της ικανότητα όχι μόνο με τους πελάτες, αλλά και με τους προμηθευτές ή και τις τράπεζες. Με τη συνεχή παρακολούθηση-αξιολόγηση από τον πράκτορα της πιστοληπτικής ικανότητας των υφιστάμενων και νέων πελατών, επιτυγχάνεται εξυγίανση του πελατειακού χαρτοφυλακίου της επιχείρησης και βελτιώνεται η εισπραξιμότητα των απαιτήσεών της. Με την ανάληψη της είσπραξης των τιμολογίων από τον πράκτορα, βελτιώνεται η συμπεριφορά των οφειλετών σε ό,τι αφορά τους χρόνους εξόφλησης των υποχρεώσεών τους και, κατά συνέπεια, η ρευστότητα της επιχείρησης. Με την ανάληψη της διαχείρισης και της λογιστικής παρακολούθησης των απαιτήσεων από τον πράκτορα, μειώνονται σημαντικά τα λειτουργικά κόστη της επιχείρησης και βελτιώνεται η λειτουργική και οργανωτική της δομή. Με την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου από τον πράκτορα, διασφαλίζεται η πληρωμή των τιμολογίων και μειώνονται οι επισφάλειες, με θετικές επιπτώσεις στον οικονομικό σχεδιασμό της επιχείρησης. Εκτός των ανωτέρω, ενισχύεται και η πιστοληπτική ικανότητα της επιχείρησης, αφού βελτιώνεται η εικόνα του ισολογισμού της μέσω της μείωσης των λογαριασμών απαιτήσεων αλλά και των υποχρεώσεών της, δεδομένου του ότι η λαμβανομένη προκαταβολή έναντι της αξίας των τιμολογίων δεν εμφανίζεται στις υποχρεώσεις της. Αυτό συμβαίνει στην περίπτωση του factoring χωρίς αναγωγή (όπως είναι το σύνολο του εξαγωγικού), στο οποίο οι εκχωρηθείσες απαιτήσεις δεν εμφανίζονται στο ενεργητικό του προμηθευτή (αφού λογίζονται ως πώληση στον πράκτορα). Ειδικότερα οφέλη που παρέχει το εξαγωγικό factoring είναι η δυνατότητα παροχής μεγαλύτερου χρόνου πίστωσης, η κάλυψη πιστωτικού κινδύνου 100%, η προκαταβολή 100% επί των εκχωρηθέντων τιμολογίων, η χρηματοδότηση ανοιχτών φορτωτικών, η χρηματοδότηση απαιτήσεων κατά τη γέννησή τους, η αποφυγή πρόσθετων εξασφαλίσεων. Επίσης, η μείωση κόστους από την αποφυγή των Letters of Credit, η κάλυψη του εξαγωγέα σε περίπτωση πτώχευσης του εισαγωγέα, η εξόφληση μέσα στο όριο των 90 ημερών, η κοινή γλώσσα εξαγωγέα με τον πράκτορα στη χώρα του και η αποφυγή κόστους και πρόσθετου χρόνου για τη διερεύνηση της ισχύουσας νομοθεσίας στη χώρα του εισαγωγέα.

Αναπόσπαστο κοµµάτι της ενηµέρωσής

Το

αποτελεί

τη νέα πύλη στην ασφαλιστική αγορά. Με συνεχή ανανέωση και ειδήσεις από όλο τον κόσµο, συγκρίσεις προϊόντων και multimedia, αποτελεί τον πιο πλήρη ασφαλιστικό σας οδηγό. Πλοηγηθείτε, σήµερα κιόλας, µε ταχύτητα, ασφάλεια και εγκυρότητα στον κόσµο του

σας!

Αποκαλυπτική ∆ηµοσιογραφία Αποκλειστικότητες Απόψεις Στελεχών Προσωπογραφίες ∆ιεθνή Θέµατα Εκπαιδευτικά Βοηθήµατα Videos

Τ: 210 99 84 950, F: 210 99 84 953 ΧΡΗΜΑ 41

Το 4th Greek Exports Forum διοργανώθηκε από την Ένωση Διπλωματικών Υπαλλήλων Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων (ΕΝΔΥ ΟΕΥ) του Υπουργείου Εξωτερικών και την εκδοτική-συνεδριακή εταιρεία Ethos Media SA, υπό την αιγίδα των Υπουργείων Εξωτερικών και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

42 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

~ αφιέρωμα

4th GREEK EXPORTS FORUM

«Οι εξαγωγές σε σταυροδρόμι: Εκτίναξη ή στασιμότητα;»

τις δυνατότητες ισχυρής και διατηρήσιμης αύξησης των εξαγωγών, στο πλαίσιο ενός εξωστρεφούς υποδείγματος οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και στον κρίσιμο ρόλο που καλείται να διαδραματίσει η οικονομική και εμπορική διπλωματία της χώρας, αναφέρθηκαν, μεταξύ άλλων, οι ομιλητές του συνεδρίου 4th Greek Exports Forum με θέμα: «Οι εξαγωγές σε σταυροδρόμι: Εκτίναξη ή στασιμότητα;». Το 4th Greek Exports Forum διοργανώθηκε από την Ένωση Διπλωματικών Υπαλλήλων Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων (ΕΝΔΥ ΟΕΥ) του Υπουργείου Εξωτερικών και την εκδοτική συνεδριακή εταιρεία Ethos Media SA, υπό την αιγίδα των Υπουργείων Εξωτερικών και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Χαιρετισμό στους συνέδρους απηύθυναν οι ακόλουθοι: Τζανέτος Καραντζής, Σύμβουλος Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσε-

Καλωσόρισμα: Κωνσταντίνος Ουζούνης, Γενικός Διευθυντής, Ethos Media SA

ων, Πρόεδρος Ένωσης Διπλωματικών Υπαλλήλων Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων, ΥΠΕΞ, Δημήτρης Μάρδας, Υφυπουργός Εξωτερικών, Αρμόδιος για Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις, Καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, Χάρης Λαμπρόπουλος, Διευθυντής του Κέντρου Μελετών και Ερευνών ΕΒΕΑ, Χριστίνα Σακελλαρίδη, Πρόεδρος Πανελληνίου Συνδέσμου Εξαγωγέων (ΠΣΕ), Δημήτρης Καραβασίλης, Μέλος ΔΣ ΣΕΒΕ, Αλκιβιάδης Καλαμπόκης, Πρόεδρος Συνδέσμου Εξαγωγέων Κρήτης και Ηλίας Ξανθάκος, Γενικός Γραμματέας Υπουργείου Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας και Τουρισμού. Ο κύριος Τζανέτος Καραντζής αναφέρθηκε στην ανάγκη ανοίγματος νέων αγορών για τις ελληνικές εξαγωγές, εστιάζοντας στο παράδειγμα της Αφρικής. Το Υπουργείο Εξωτερικών, όπως τόνισε, έχει αρχίσει ενέργειες στην κατεύθυνση του ανοίγματος νέων αγορών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα εγκαταλειφθεί η προσπάθεια υποστήριξης της προσπάθειας των εξαγωγέων σε παραδοσιακές

Καλωσόρισμα: Τζανέτος Καραντζής, Σύμβουλος Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων, Πρόεδρος, Ένωση Διπλωματικών Υπαλλήλων Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων, ΥΠΕΞ ΧΡΗΜΑ 43

αφιέρωμα

~ 4TH GREEK EXPORTS FORUM

Χαιρετισμός: Δημήτρης Μάρδας, Υφυπουργός Εξωτερικών, Αρμόδιος για τις Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις & Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, ΑΠΘ

Χαιρετισμός: Χάρης Λαμπρόπουλος, Διευθυντής Kέντρο Μελετών και Ερευνών, Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών (ΕΒΕΑ)

44 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

αγορές. Η εξωστρέφεια απαιτεί τη συνεργασία όλων, υπογράμμισε ο κύριος Καραντζής. Ο κύριος Δημήτρης Μάρδας παρουσίασε τις νέες πρωτοβουλίες της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Εξωτερικών στο πεδίο της οικονομικής και εμπορικής διπλωματίας, όπου δίνεται έμφαση στην προσέγγιση νέων αγορών. Σε αυτό το πλαίσιο, είπε, ενισχύονται, όπου κρίνεται απαραίτητο, οι εμπορικές αποστολές και εξετάζονται νέες. Ως παράδειγμα νέων πολιτικών που εμπλουτίζουν τις υπηρεσίες που παρέχει στους εξαγωγείς το ΥΠΕΞ, ο κύριος Μάρδας ανέφερε την ίδρυση ενός νέου, ενημερωτικού, ειδικού portal, το οποίο παρέχει πλήθος στοιχείων στους ενδιαφερομένους για εξαγωγές. Σημείωσε ότι το υπουργείο υποστηρίζει την ανάθεση υπεργολαβιών από ξένες εταιρείες σε ελληνικές ως μέσο ενίσχυσης των εξαγωγών. Ανέφερε ότι το υπουργείο θα στηρίξει τις εξαγωγές μέσα και από διυπουργικές επιτροπές, ενώ σκοπεύει να καταθέσει συνολική πρόταση για την υποστήριξη των εξαγωγέων στο κυβερνητικό συμβούλιο οικονομικής πολιτικής. Σε ό,τι αφορά τις ξένες επενδύσεις, είπε ότι επιδιώκεται απευθείας επαφή του υπουργείου με μεγάλες ξένες επιχειρήσεις. Ο κύριος Χάρης Λαμπρόπουλος αναφέρθηκε στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία, και κατ’ επέκταση οι Έλληνες εξαγωγείς, τονίζοντας ότι οι εξαγωγές δεν αυξάνονται με δημιουργία νέων κρατικών φορέων. Αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στη φυγή των επιχειρήσεων στο εξωτερικό, στο υπέρογκο κόστος δανεισμού, στο υψηλό ενεργειακό κόστος, στις καθυστερήσεις επιστροφής του ΦΠΑ, στις δυσκολίες των πληρωμών και στα προβλήματα αποκλεισμού λόγω προσφυγικού.

Χαιρετισμός: Χριστίνα Σακελλαρίδη, Πρόεδρος, Πανελλήνιος Σύνδεσμος Εξαγωγέων (ΠΣΕ)

Χαιρετισμός: Αλκιβιάδης Καλαμπόκης, Πρόεδρος, Σύνδεσμος Εξαγωγέων Κρήτης (ΣΕΚ)

Χαιρετισμός: Δημήτρης Καραβασίλης, Μέλος Δ.Σ., Σύνδεσμος Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος ( ΣΕΒΕ)

Χαιρετισμός: Ηλίας Ξανθάκος, Γενικός Γραμματέας Υπουργείου Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας και Τουρισμού.

Η κυρία Χριστίνα Σακελλαρίδη παρατήρησε το φαινόμενο της κάμψης των ρυθμών αύξησης των εξαγωγών κατά τους πρώτους μήνες του τρέχοντος έτους, αποδίδοντας τη στασιμότητα κυρίως στην αβεβαιότητα και την έλλειψη ρευστότητας. Εξέφρασε την αισιοδοξία της ότι η ενεργοποίηση του ΕΣΠΑ και του αναπτυξιακού νόμου μπορούν να προσφέρουν ουσιώδη υποστήριξη στους εξαγωγείς, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα σημειωθούν καθυστερήσεις. Αναγνώρισε τον σημαντικό ρόλο που έχει η εμπορική και οικονομική διπλωματία για την ενίσχυση των εξαγωγών, τονίζοντας ότι οι εμπορικές αποστολές θα πρέπει να ενισχυθούν με τα απαραίτητα μέσα και πόρους. Ο κύριος Δημήτρης Καραβασίλης ζήτησε την παροχή κινήτρων προς αυτούς που θέλουν να δραστηριοποιηθούν σε ξένες αγορές, και όχι να λαμβάνονται μέτρα που ισοδυναμούν με τιμωρία επιχειρήσεων και εργαζομένων. Ο κύριος Αλκιβιάδης Καλαμπόκης επικέντρωσε την ομιλία του στις επιτυχείς προσπάθειες που έχουν καταβάλει οι εξαγωγείς ώστε να καλυφθούν οι σύγχρονες ανάγκες, σημειώνοντας όμως ότι από την πλευρά του κράτους δεν έχει γίνει ακόμη αντίστοιχη προσπάθεια, και ανέφερε ως παράδειγμα τις καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση του εθνικού branding. Ο κύριος Ηλίας Ξανθάκος σημείωσε ότι για την ενίσχυση των εξαγωγών προϋποθέσεις είναι η σταθεροποίηση της οικονομίας και ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα. Σημείωσε ότι γίνονται σημαντικά βήματα από την πλευρά του Υπουργείου Οικονομίας για την υποστήριξη των εξαγωγών, μεταξύ άλλων με την πλήρη αξιοποίηση του ΕΣΠΑ, τον νέο αναπτυξιακό νόμο, που παρέχει ισχυρά κίνητρα με κλαδικά κριτήρια, τη διαμόρφωση περιβάλλοντος φιλικού

προς την επιχειρηματικότητα και την αναβάθμιση του ΕΤΕΑΝ σε αναπτυξιακό ταμείο. ΠΑΝΕΛ I Στο πρώτο πάνελ του συνεδρίου συμμετείχαν οι κύριοι: Κωνσταντίνος Δασκαλόπουλος, Γραμματέας Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων Α’ Κίνα, Δρ. Σωτήρης Μουσούρης, Πρόεδρος Ελληνο-Αφρικανικού Επιμελητηρίου και τέως αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας ΟΗΕ, και Νεκτάριος Πολυχρονίου, Επίτιμος Πρόξενος της Δημοκρατίας της Μποτσουάνας. Με συντονιστή τον δημοσιογράφο Νώντα Χαλδούπη, συζητήθηκε το θέμα: «Εμπορική Διπλωματία και Άνοιγμα Νέων Αγορών». Αναλυτικότερα, ο κύριος Κωνσταντίνος Δασκαλόπουλος τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι για το άνοιγμα νέων αγορών χρειάζεται προσεκτικός και σε βάθος σχεδιασμός, εξηγώντας ότι, πολύ συχνά, ενώ οι σχεδιασμοί υπάρχουν, στην πράξη δεν υλοποιούνται. Πρόσθεσε ότι το πρόβλημα της εμπορικής μας διπλωματίας δεν είναι η ανεπάρκεια πόρων, αλλά απαιτείται αναδιάταξη δυνάμεων. Ο δρ. Σωτήρης Μουσούρης αναφέρθηκε στα μεγάλα βήματα ανάπτυξης που έχουν γίνει από πολλές αφρικανικές χώρες, υπογραμμίζοντας ότι χώρες όπως η Αιθιοπία, η Κένυα, η Τανζανία, η Μποτσουάνα και ο Μαυρίκιος έχουν αυξημένους ρυθμούς ανάπτυξης και ευνομία, γι’ αυτό και προσελκύουν το ενδιαφέρον των εξαγωγέων. Ο κύριος Νεκτάριος Πολυχρονίου αναφέρθηκε στο παράδειγμα της Μποτσουάνα, που αναπτύσσεται επί σειρά ετών με εξαιρετικά

ΠΑΝΕΛ I: Εμπορική Διπλωματία και Άνοιγμα Νέων Αγορών. Στο πάνελ συμμετείχαν οι ομιλητές (από αριστερά στην φωτογραφία): Νεκτάριος Πολυχρονίου, Επίτιμος Πρόξενος της Δημοκρατίας της Μποτσουάνα στην Ελλάδα, Δρ. Σωτήρης Μουσούρης, Πρόεδρος, Ελληνο-Αφρικανικό Επιμελητήριο, τ. Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας, ΟΗΕ, Κωνσταντίνος Δασκαλόπουλος, Γραμματέας Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων (ΟΕΥ) Α', Κίνα. Συντονιστής του πάνελ: Νώντας Χαλδούπης, Δημοσιογράφος. ΧΡΗΜΑ 45

αφιέρωμα

~ 4TH GREEK EXPORTS FORUM

ταχείς ρυθμούς, σε περιβάλλον πολιτικής σταθερότητας και πλέον χαρακτηρίζεται από πολλούς «η Ελβετία της Αφρικής». Σημείωσε ότι η Μποτσουάνα θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για τις ελληνικές επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να αναπτύξουν τις εξαγωγές τους στην αφρικανική ήπειρο. ΠΑΝΕΛ II Στο δεύτερο πάνελ, συμμετείχαν οι κ.κ.: Νικόλαος Βαγιάνης, Υπεύθυνος Πωλήσεων και Λειτουργιών Ελλάδος στην Coface, Πασσά Εύη, Διευθύντρια Διεύθυνσης Συναλλακτικής Τραπεζικής, Όμιλος Εθνικής Τράπεζας, Άλκης Δρακινός, Αναπληρωτής Επικεφαλής Γραφείου Ελλάδας, EBRD, και Ελίνα Παπασπυροπούλου, Director Insurance Technical Division, HDI Global SE, Hellas. Συζητήθηκε το θέμα της Χρηματοδότησης και Ασφάλισης Εξαγωγών, με συντονιστή τον δημοσιογράφο Νώντα Χαλδούπη. Ο κύριος Νικόλαος Βαγιάνης υπογράμμισε ότι η ασφάλιση των εξαγωγών αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη και παρέχει στις επιχειρήσεις γνώση και επικαιροποίηση των δεδομένων, η οποία τις οδηγεί σε ασφαλέστερους δρόμους. Η κυρία Εύη Πασσά υπογράμμισε την ανάγκη να υπάρξουν επενδύσεις ώστε το ελληνικό προϊόν να αναβαθμιστεί και να αποκτήσει μεγαλύτερη αξία. Τόνισε ότι το τραπεζικό σύστημα, παρά τα γνωστά προβλήματα, είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει τις εξαγωγές και πλέον δημιουργεί προϊόντα για την κάλυψη των συνολικών αναγκών της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ο κύριος Άλκης Δρακινός αναφέρθηκε στη δραστηριότητα που αναπτύσσει από το 2015 η EBRD στην Ελλάδα, συμπληρωματικά με τις συστημικές τράπεζες, παρέχοντας λύσεις και για το εξαγω-

γικό εμπόριο. Στάθηκε ιδιαίτερα στο πρόγραμμα χρηματοδότησης εξαγωγικών επιχειρήσεων που υλοποιείται σε συνεργασία με την Εθνική Τράπεζα, και με την προοπτική να ενταχθούν όλες οι συστημικές τράπεζες, ώστε να κινητοποιηθούν, συνολικά, κεφάλαια 200 εκατ. ευρώ. Η κυρία Ελίνα Παπασπυροπούλου αναφέρθηκε στον θεσμό της ιδιωτικής ασφάλισης και στα οφέλη που παρέχει, τονίζοντας ότι, εκτός της ασφάλισης πιστώσεων και περιουσίας, υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι με τους οποίους έρχεται αντιμέτωπος ο εξαγωγέας. Εξήγησε ότι με το ασφαλιστήριο συμβόλαιο ο εξαγωγέας μεταφέρει τον κίνδυνο στην ασφαλιστική εταιρεία. Ακόμη, υποστήριξε ότι το κόστος της ασφάλισης είναι λογικό και βαίνει μειούμενο, ενώ τα ασφαλιστήρια καλύπτουν συνολικά τις ανάγκες του ασφαλισμένου, περιλαμβανομένων και των δικαστικών εξόδων. Ο κύριος Αργύρης Καλδίρης επεσήμανε την ενίσχυση της εξωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων, παρατηρώντας ότι σε βάθος δεκαετίας οι εξαγωγές έχουν αυξηθεί κατά 80%. Υπογράμμισε ότι η κορυφαία πρόκληση αυτήν την περίοδο είναι η ανάπτυξη των εξαγωγών με έλεγχο του κόστους, σημειώνοντας τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα ειδικά εργαλεία ανάλυσης δεδομένων, που επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να εντοπίσουν τις κατάλληλες αγορές-στόχους, καθώς και τις επιχειρήσεις που μπορούν να αποτελέσουν δυνητικούς αγοραστές. Με αυτά τα νέα εργαλεία πληροφόρησης οι επιχειρήσεις μπορούν να λαμβάνουν ευφυείς αποφάσεις, χωρίς να εκτίθενται σε μεγάλες δαπάνες. Ο δρ. Γεώργιος Σαρανταυγάς, μίλησε για το Hellas Sync, το οποίο αποτελεί το ελληνικό data pool, καθώς για τις δυνατότητες που προσφέρει το GS1, καθώς αυτό «μπορεί να αναπτύξει νέα κανάλια εξαγωγών».

ΠΑΝΕΛ II: Χρηματοδότηση και ασφάλιση εξαγωγών. Στο πάνελ συμμετείχαν οι ομιλητές (από αριστερά στην φωτογραφία): ‘Αλκης Δρακινός, Αναπληρωτής Επικεφαλής Γραφείου Ελλάδας, EBRD, Ελίνα Παπασπυροπούλου, Director, Insurance Technical Division, HDI Global SE, Hellas, Νικόλαος Βαγιάνης, Υπεύθυνος Πωλήσεων & Λειτουργιών Ελλάδος, Coface, Εύη Πασσά, Διευθύντρια Διεύθυνσης Συναλλακτικής Τραπεζικής Ομίλου, Εθνική Τράπεζα. Συντονιστής του πάνελ: Νώντας Χαλδούπης, Δημοσιογράφος. 46 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

ΠΑΝΕΛ III Στο τρίτο πάνελ του συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε υπό τον συντονισμό του δημοσιογράφου Χρήστου Κώνστα, με τίτλο «Υπηρεσίες Προστιθέμενης Αξίας στους Εξαγωγείς», συμμετείχαν ο κύριος Σάββας Πελτέκης, Διευθύνων Σύμβουλος της TÜV Hellas (ΤÜV NORD), ο κύριος Ανδρέας Σπυρίδης, Ιδρυτής του iTrust Digital Strategy, ο κύριος Δημήτρης Χρήστου, Manager, Market Development, GS1 Association Greece, και ο κύριος Στράτος Τσαχπίνης, Ιδρυτής και Managing Director, Fotone LTD. Ο κύριος Σάββας Πελτέκης επεσήμανε, όσον αφορά τη λειτουργία της TÜV Nord, πως «δεν ασχολείται με το προϊόν, αλλά με το κοινό». «Να δώσουμε την ευκαιρία σε μικρές επιχειρήσεις να αναπτυχθούν σε μεγάλες αγορές, αυτός είναι ο στόχος μας» δήλωσε, και επεσήμανε πως «η πιστοποίηση δεν φτιάχνει το προϊόν, αυτό το κάνει η επιχείρηση». Τόνισε πως πλέον ένα προϊόν πρέπει να είναι ικανοποιητικό, good for the price και πιστοποιημένο, αλλά πως και «το μεγαλύτερο πρόβλημα που μας ανησυχεί, είναι οι παραγωγοί που θέλουν την πιστοποίηση για τον τοίχο». Ο κύριος Ανδρέας Σπυρίδης δήλωσε πως «το logistics αλλάζει». «Το σκηνικό εξελίσσεται πολύ γρήγορα σε παγκόσμιο επίπεδο και ελπίζουμε το κόστος να γίνει τόσο χαμηλό που θα μπορούν να το απορροφήσουν οι επιχειρήσεις». Σχετικά με τις υπηρεσίες της εταιρείας του, τόνισε: «Αφού το προϊόν έχει βελτιστοποιηθεί, ερχόμαστε να χρησιμοποιήσουμε τις υπηρεσίες του ίντερνετ για να προωθήσουμε το προϊόν». Πρόσθεσε ακόμη: «Έχουμε το πλεονέκτημα ότι φέρνουμε γρήγορα αποτελέσματα στον πελάτη». Στη συνέχεια επεσήμανε: «Βρισκόμαστε σε ένα καλό momentum» και «οι επιχειρήσεις πρέπει να δουν το μάρκετινγκ συνολικά». Ανέδειξε τέλος

τον ρόλο της τεχνολογίας: «Η τεχνολογία βοηθά τόσο πολύ που μπορούμε να δούμε ανά budget ή καμπάνια τι έχουμε καταφέρει σε σχέση με το regeneration, δηλαδή την απόκτηση πελάτη». Τόνισε πως τα πράγματα αλλάζουν και στην εποχή των social media πρέπει να κινούμαστε γρήγορα και με αμεσότητα για να απαντάμε στα ερωτήματα των καταναλωτών. Ο κύριος Δημήτρης Χρήστου δήλωσε πως «πίσω από τις μαύρες γραμμές κρύβονται ομάδες πληροφοριών» και μας ενημέρωσε πως πλέον οι δαπάνες στο ψηφιακό περιβάλλον είναι πιο μεγάλες από αυτές στο φυσικό. «Το να δουλέψουμε στο εξωτερικό είναι ίσως πιο εύκολο από το να δουλέψουμε στην Ελλάδα» δήλωσε ο κύριος Στράτος Τσαχπίνης όσον αφορά τη συνεργασία με το εξωτερικό, όπως επίσης ότι «για το εξωτερικό, είμαστε μια εξαιρετική πηγή project». ΠΑΝΕΛ IV Τέλος, στην ενότητα του συνεδρίου με θέμα «Η επιτυχία στις εξαγωγές και τα μυστικά της» μίλησαν οι κύριοι Δημήτρης Καραβασίλης, Σύμβουλος Διεθνούς Marketing & Ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος, DK Consultants, και Σαράντος Χαραλαμπόπουλος, Export Director, Chios Fruits SA. Ο κύριος Δημήτρης Καραβασίλης τόνισε το γεγονός πως όλοι μιλούν για ποιότητα, και προσπάθησε να δώσει έναν ορισμό του όρου λέγοντας ότι «ποιότητα είναι αυτό που θέλει ο πελάτης και είναι διατεθειμένος να πληρώσει γι’ αυτό». Παρουσίασε τις διεθνείς τάσεις που αυτήν τη στιγμή κυριαρχούν στην κατανάλωση σε ό,τι αφορά τα προϊόντα, οι οποίες είναι: Βιολογικά προϊόντα, φιλικά στο περιβάλλον, ασφαλή, να έχουν απλές και ευανά-

ΠΑΝΕΛ IIΙ: Υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας στους εξαγωγείς. Στο πάνελ συμμετείχαν οι ομιλητές (από αριστερά στην φωτογραφία): Ανδρέας Σπυρίδης, Ιδρυτής, iTrust Digital Strategy, Σάββας Πελτέκης, Διευθύνων Σύμβουλος, TÜV Hellas (TUV Nord), Στράτος Τσαχπίνης, Ιδρυτής & Managing Director, Fotone LTD, Δημήτρης Χρήστου, Manager, Market Development, GS1 Association Greece. Συντονιστής του πάνελ: Χρήστος Κώνστας, Δημοσιογράφος. ΧΡΗΜΑ 47

αφιέρωμα

~ 4TH GREEK EXPORTS FORUM

ΠΑΝΕΛ IV: Η επιτυχία στις εξαγωγές και τα μυστικά της. Ομιλία: Δημήτρης Καραβασίλης, Σύμβουλος Διεθνούς Marketing & Ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος, DK Consultants γνωστες πληροφορίες, τα συστατικά τους να είναι ανιχνεύσιμα, να έχουν υψηλή προστιθέμενη αξία, να τα βρίσκει κανείς και μέσω e-commerce. Επίσης, ο κύριος Καραβασίλης ανέφερε ότι η κατανάλωση αναμένεται να μεταφερθεί στις ακραίες ηλικιακές ομάδες των 65+ και στις μικρές ηλικίες, καθώς το εισόδημα φεύγει από τις μεσαίες ηλικίες όσο γερνάει ο πληθυσμός στην Ευρώπη, ενώ και οι νέοι θα έχουν αυξημένο εισόδημα εξαιτίας της έφεσης που έχουν στις νέες τεχνολογίες. Έτσι θα υπάρχει μια αύξηση της ζήτησης σε πολυτελή αγαθά που θα απευθύνονται στους λεγόμενους silver consumers, οι οποίοι έχουν το χαρακτηριστικό των λιγότερων υποχρεώσεων και εισόδημα άνω των 150.000 δολαρίων, ενώ δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την αποταμίευση. Ο κύριος Σαράντος Χαραλαμπόπουλος επεσήμανε ότι, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, τα ελληνικά προϊόντα είναι αναγνωρίσιμα από διεθνείς οργανισμούς και αγορές, και είναι χαρακτηριστικό το ότι διοργανώνονται ακόμα και φεστιβάλ ελληνικών προϊόντων μέσα στα καταστήματα. Για την εταιρεία του ανέφερε ότι έχει παραδοσιακούς πελάτες στην Αυστραλία και την Αμερική, ενώ σήμερα έχει φτάσει να εξάγει σε 12 χώρες, αναπτύσσοντας συνεχώς προϊόντα, όπως για παράδειγμα έναν χυμό μήλου και lime που διατίθεται στους επιβάτες των αεροσκαφών της Qatar Airways. Τα προϊόντα είναι πιο ακριβά από κάποια των ανταγωνιστών, όμως είναι ποιοτικά, γι’ αυτό και έχουν καταφέρει να εισέλθουν στα ράφια μεγάλων αλυσίδων στη Μόσχα και στη Γερμανία, επεσήμανε ο κύριος Χαραλαμπόπουλος.

ΠΑΝΕΛ IV: Η επιτυχία στις εξαγωγές και τα μυστικά της. Ομιλία: Σαράντος Χαραλαμπόπουλος, Διευθυντής Διεθνούς Ανάπτυξης, Χυμοί Χίου Α.Ε. Το συνέδριο παρακολούθησαν πάνω από 400 άτομα, ενώ εντυπωσιακή ήταν και η συμμετοχή του κόσμου στις δύο παράλληλες δράσεις που έλαβαν χώρα ταυτόχρονα με τη διεξαγωγή του κυρίως συνεδρίου, σε ξεχωριστές αίθουσες, και αφορούσαν την προσωπική ενημέρωση εξαγωγέων από στελέχη του Υπουργείου Εξωτερικών που υπηρετούν στα γραφεία Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων (ΟΕΥ), αλλά και την προσωπική ενημέρωση εξαγωγέων από εκπροσώπους διμερών επιμελητηρίων. ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ Παράλληλη Δράση Α' Β2Β Συμβουλευτικές συναντήσεις Ελλήνων εξαγωγέων με στελέχη των Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων (ΕΝΔΥ ΟΕΥ) Στο συνέδριο αυτό, οι συμμετέχοντες είχαν τη μοναδική δυνατότητα να πραγματοποιήσουν, παράλληλα, προσωπικές συναντήσεις (B2B meetings) με Διπλωματικούς Υπαλλήλους Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων (ΟΕΥ), προκειμένου να διερευνήσουν τη δυνατότητα συνεργασίας με τις συγκεκριμένες διεθνείς αγορές που είχαν επιλέξει, και να συζητήσουν μαζί με τους ΟΕΥ θέματα που αφορούν την εξαγωγική διαδικασία και τον τρόπο που αυτή λειτουργεί στην αγορά και στον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται κάθε εξαγωγέας. Οι συναντήσεις αυτές ήταν προγραμματισμένες και εξατομικευμένες και τηρήθηκε σειρά προτεραιότητας.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΔΡΑΣΗ Α' ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ Panel ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ IV: ΕΝ ΔΥΝΑΜΕΙ Η επιτυχία Ή ΕΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ στις εξαγωγές ΕΞΑΓΩΓΕΩΝ και ΑΠΟ τα μυστικά ΣΤΕΛΕΧΗ της. ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ Ομιλία: ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΟΥ ΥΠΗΡΕΤΟΥΝ ΣαράντοςΣΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ Χαραλαμπόπουλος, & ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Διευθυντής (ΟΕΥ) Διεθνούς Ανάπτυξης, Χυμοί Χίου Α.Ε. 48 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

Παράλληλη Δράση Β' B2B Συναντήσεις με εκπροσώπους Διμερών Επιμελητηρίων Στο πλαίσιο των εργασιών του 4th Greek Exports Forum, οι διοργανωτές εξασφάλισαν στους δυνητικούς εξαγωγείς-συμμετέχοντες τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν προσωπικές συναντήσεις (B2B meetings) με εκπροσώπους Διμερών Επιμελητηρίων. Στις συναντήσεις αυτές, οι επιχειρηματίες είχαν τη δυνατότητα να διερευνήσουν την προοπτική δικτύωσής τους στις αγορές που τους ενδιέφεραν και να μάθουν, με κάθε λεπτομέρεια, για τις δυσκολίες και τις ευκαιρίες διμερών εμπορικών συνεργασιών. Τα επιμελητήρια που συμμετείχαν στη δράση είναι:

Miriam Rodriguez-Ruiz, Μέλος του ΔΣ Cristina Hidalgo, Εκπρόσωπος 7. Ελληνο-Ιταλικό Επιμελητήριο Αθήνας: Παναγιώτης Βαμβακάρης, Γενικός Γραμματέας Sabrina Brevetti, Διεύθυνση 8. Ελληνο-Κενυατικό Επιμελητήριο Βιομηχανίας, Εμπορίου, Ανάπτυξης, Τουρισμού & Πολιτισμού: Βασίλης Κατσικέας, Πρόεδρος Νικόλαος Λαμπρούκος, Μέλος του ΔΣ Ανδρέας Τσοχαντάρης, Σύμβουλος

1. Ελληνο-Αφρικανικό Επιμελητήριο Εμπορίου και Ανάπτυξης: 9. Ελληνο-Κινεζικό Επιμελητήριο: Παναγιώτης Νικολετόπουλος, Εκπρόσωπος Αικατερίνη Αρμενάκη, Επίτιμη Πρόξενος της Αιθιοπίας στην Ελλάδα και Μέλος του ΔΣ του Ελληνο-Αφρικανικού Συμβουλίου Άλκης Ηλιάδης, Εκπρόσωπος Ιωάννης Βασαρδάνης, Εκπρόσωπος

Σταματίνα Μάρκου, Διευθύντρια Γραφείου Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων / Σύμβουλος Επιχειρηματικής Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων 10. Ελληνο-ρωσικό Εμπορικό Επιμελητήριο:

2. Ελληνο-Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο: Τζένυ Σκοτίδη, Επικεφαλής Επιτροπής Εξαγωγών Μαρία Παυλοπούλου, Trade USA Officer 11. Ελληνοτουρκικό Εμπορικό Επιμελητήριο: 3. Ελληνοβουλγαρικό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο:

Αλεξάνδρα Αργύρη, Εκπρόσωπος Σάββας Σταύρου, Εκπρόσωπος

Μαρία Γανωτή, Εκπρόσωπος 12. Ελληνο-Φινλανδικό Επιμελητήριο: 4. Ελληνογαλλικό Εμπορικό & Βιομηχανικό Επιμελητήριο: Αφροδίτη Αντωνακάκη, Βοηθός Διεύθυνσης Έλενα Σαμαροπούλου, Υπεύθυνη μελών και Διαφήμισης 5. Ελληνογερμανικό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο: Μαρία Παπαναστασίου, Marketing & Sales Manager 6. Ελληνο-Ισπανικό Εμπορικό Επιμελητήριο:

Γεώργιος Λιβάνιος, Πρόεδρος του ΔΣ Βασίλειος Βαλασκατζής, Μέλος του Επιμελητηρίου Βασίλειος Γεωργακόπουλος, Διευθυντής Διεθνών Σχέσεων 13. Αραβο-Ελληνικό Επιμελητήριο: Μαρία Βεστάρκη, Επικεφαλής Τμήματος Δημοσίων Σχέσεων και Εκδηλώσεων Κατερίνα Μιχαήλ, Υπεύθυνη Έρευνας και Εκδόσεων.

Panel IV: ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ Η επιτυχία ΔΡΑΣΗστις B' εξαγωγές και τα μυστικά της. ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ Ομιλία: ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΕΝ ΔΥΝΑΜΕΙ Σαράντος Ή ΕΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΞΑΓΩΓΕΩΝ Χαραλαμπόπουλος, ΑΠΟ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥΣ ΔΙΜΕΡΩΝΔιευθυντής ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΩΝ Διεθνούς Ανάπτυξης, Χυμοί Χίου Α.Ε. ΧΡΗΜΑ 49

50 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

ΧΡΗΜΑ 51

συνέντευξη

Άλκης Δρακινός EBRD, Deputy Director, Greece

ΠΩΣ ΘΑ ΣΤΗΡΙΞΕΙ Η EBRD ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 52 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

συνέντευξη στον Νώντα Χαλδούπη

Project 420 εκατ. ευρώ χρηματοδοτήθηκαν μέσα σε λίγους μήνες, ενώ αξιολογούνται σχέδια άλλων 500 εκατ. ευρώ Τι προβλέπει το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης μέχρι το 2020 Στο άνυδρο τοπίο της ελληνικής οικονομίας, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης έχει κάνει αισθητή την παρουσία της τους τελευταίους μήνες, χρηματοδοτώντας επενδυτικά project ύψους 420 εκατ. ευρώ, αρχής γενομένης από την πρόσφατη ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Μιλώντας στο ΧΡΗΜΑ, ο Άλκης Δρακινός, Deputy Director της EBRD για την Ελλάδα, εξηγεί την αποστολή που έχει αναλάβει η τράπεζα, κατόπιν αιτήματος της ελληνικής κυβέρνησης: βάσει ενός συγκροτημένου σχεδίου, ο διεθνής χρηματοπιστωτικός οργανισμός, που ιδρύθηκε για να υποστηρίξει την ενσωμάτωση των ανατολικοευρωπαϊκών οικονομιών στο διεθνές οικονομικό σύστημα, θα εισφέρει ώς το 2020 σημαντικού ύψους κεφάλαια για την υποστήριξη της οικονομικής ανάκαμψης της χώρας. Ο κύριος Δρακινός εξηγεί στο ΧΡΗΜΑ τα κριτήρια που εφαρμόζει η EBRD για την έγκριση χρηματοδοτήσεων και επενδύσεων. Το νεοσύστατο γραφείο της τράπεζας στην Αθήνα είναι ανοιχτό σε σοβαρές προτάσεις για επενδυτικά σχέδια, εφόσον το ύψος της επένδυσης/χρηματοδότησης είναι τουλάχιστον 5 εκατ. ευρώ και ο ενδιαφερόμενος περάσει από τον αυστηρό έλεγχο που γίνεται σε κάθε πρόταση. Για τις προοπτικές της οικονομίας, ο κύριος Δρακινός δηλώνει αισιόδοξος ότι από το 2017 η Ελλάδα μπορεί να περάσει σε ανάπτυξη, μέσω της αυξημένης επενδυτικής δραστηριότητας, ενώ θα αποτελέσει θετική εξέλιξη, που θα αυξήσει την ελκυστικότητα της χώρας ως προορισμού επενδύσεων, μια ρύθμιση για την αποκατάσταση της βιωσιμότητας του χρέους.

ΧΡΗΜΑ_Η EBRD έχει μακρά διαδρομή, αλλά δεν είναι αρκετά γνωστή στην Ελλάδα. Μιλήστε μας για τη φυσιογνωμία, τους σκοπούς και τα επιτεύγματά της. ΑΛΚΗΣ ΔΡΑΚΙΝΟΣ_Η EBRD, στη γλώσσα μας Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, είναι ένας Διεθνής Χρηματοοικονομικός Θεσμός (IFI) με αναπτυξιακή αποστολή, και φέτος συμπλήρωσε 25 χρόνια από την ίδρυσή της. Με έδρα στο Λονδίνο και μετόχους 65 χώρες από όλες τις ηπείρους, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ξεκίνησε τη δραστηριότητά της τον Απρίλιο του 1991, στην περίοδο των πολιτικοοικονομικών ανακατατάξεων που επικρατούσαν στην Ευρώπη, αμέσως μετά την πτώση του τείχους στο Βερολίνο, με εντολή την οικονομική ανασυγκρότηση των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης,

συμπεριλαμβανομένης της τότε Σοβιετικής Ένωσης, και την ενσωμάτωσή τους στη διεθνή οικονομική κοινότητα. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι αυτά που στηρίζουν τον όρο Ευρωπαϊκή στον τίτλο της EBRD, δεδομένου ότι η EBRD (η «Τράπεζα») δεν είναι θεσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως πολλοί θεωρούν. Ενώ τη μεγαλύτερη πλειοψηφία μεταξύ των μετόχων σχηματίζουν οι χώρες και οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αξίζει να αναφερθεί ότι μεταξύ των μετόχων σχηματίζουν ισχυρή πλειοψηφία και οι G7, όπου περιλαμβάνονται οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ιαπωνία και οι τέσσερις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές οικονομίες (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία), επηρεάζοντας επίσης τις εξελίξεις στην τράπεζα. Από την ίδρυσή της, η EBRD επενδύει, κατά κύριο λόγο, στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αλλά, με τον χρόνο, το αναπτυ-

ξιακό μοντέλο της EBRD κρίθηκε εξόχως επιτυχημένο, και έτσι καινούργιες χώρες (με πρώτη τη Μογγολία, που δεν είναι ιδρυτικό μέλος) όπως και άλλες χώρες-ιδρυτικά μέλη της που βρέθηκαν σε δύσκολη οικονομική κατάσταση (πρώτη η Τουρκία στα τέλη της δεκαετίας του ’90) αιτήθηκαν αντίστοιχα είτε την ένταξή τους στην EBRD είτε τη δραστηριοποίηση της EBRD σε αυτές ως χώρες υποδοχής επενδύσεων. Ως αποτέλεσμα, σήμερα η EBRD επενδύει σε 36 χώρες συνολικά, ενώ ως μέλη της σπεύδουν να ενταχθούν και άλλες χώρες (όπως πολύ τελευταία η Κίνα), που επιθυμούν να συσφίξουν τις σχέσεις τους με τα υπόλοιπα μέλη της τράπεζας αλλά και να επενδύσουν στις χώρες εργασιών της. Μέχρι σήμερα, η EBRD έχει επιτελέσει σημαντικότατο έργο, με διακριτό αναπτυξιακό αποτέλεσμα, που περιλαμβάνει άμεσες επενδύσεις ύψους περίπου 108 ΧΡΗΜΑ 53

συνέντευξη ~ ΑΛΚΗΣ ΔΡΑΚΙΝΟΣ δισ. ευρώ μέσω 4.000 project, δραστηριοποιούμενη στους τομείς των τραπεζών, ασφαλειών και εταιρειών κεφαλαιουχικών συμμετοχών, στην ενέργεια (ανανεώσιμες πηγές και ενεργειακή αποδοτικότητα), τους φυσικούς πόρους, τη βιομηχανία (ελαφριά και βαριά βιομηχανία, φαρμακευτικές, χημικές, υλικά οικοδομών) τις μεταφορές, τις υποδομές (λιμάνια, αεροδρόμια), τις αστικές περιβαλλοντικές υποδομές (διαχείριση απορριμμάτων, αστικές συγκοινωνίες, οδοφωτισμός, ανακύκλωση), τον τουρισμό, τις επικοινωνίες, την πληροφορική και την αγροδιατροφή, κατέχοντας την πρώτη επενδυτική θέση σε μια σειρά χωρών υποδοχής επενδύσεών της. Χ_Η Ελλάδα είναι ιδρυτικό μέλος της EBRD, αλλά μόλις πρόσφατα η τράπεζα

ανέλαβε ρόλο χρηματοδότη της ελληνικής οικονομίας. Πώς φθάσαμε σε αυτήν τη σημαντική αλλαγή του ρόλου της EBRD στην Ελλάδα; Α.Δ._Η Ελλάδα –ιδρυτικό μέλος της EBRD με ποσοστό συμμετοχής 0,65% στο μετοχικό της κεφάλαιο– έχει εκτιμήσει την επιτυχημένη συμβολή της τράπεζας στην ανασυγκρότηση των οικονομιών των χωρών στις οποίες αυτή επενδύει και έχει καταγράψει ότι προ κρίσης, όταν η ελληνική οικονομία ήταν πιο εξωστρεφής και κινούνταν σε υγιή πλαίσια, η EBRD είχε υλοποιήσει από κοινού με τις ελληνικές επιχειρήσεις επενδύσεις ύψους πάνω από 2 δισ. ευρώ, κατά κύριο λόγο σε γειτονικές χώρες υποδοχής επενδύσεων. Στη βάση των παραπάνω θετικών πεπραγμένων και με παράδειγμα προηγούμενες περιπτώσεις επιτυχημένων μετατάξεων μελών της EBRD σε χώρες υποδοχής επενδύσεων για αντιμετώπιση οικονομικών κρίσεων, η Ελλάδα πέτυχε στις αρχές του 2015 την ομόφωνη απόφαση των λοιπών μετόχων της τράπεζας για τη δραστηριοποίηση της EBRD στη χώρα μας μέχρι το τέλος του 2020, με στόχο τη συμβολή της τράπεζας στην έξοδο της χώρας μας από την κρίση. Χ_Στην πρώτη περίοδο δραστηριοποίησης της EBRD στην Ελλάδα, βλέπουμε ότι έχει αναλάβει να υποστηρίξει με χρηματοδοτήσεις και κεφάλαια πολλές και ετερόκλητες προσπάθειες: από την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών μέχρι τις έρευνες για υδρογονάνθρακες. Μιλήστε μας για τα project που έχετε χρηματοδο-

τήσει μέχρι τώρα και για τα κριτήρια επιλογής τους. Ποιος είναι ο «κοινός παρονομαστής»; Ποιες οι διαδικασίες επιλογής σχεδίων για χρηματοδότηση ή συμμετοχή; Α.Δ._Κοινός παρονομαστής των μέχρι τώρα αλλά και των μελλούμενων επενδύσεων της EBRD στη χώρα μας για την περίοδο μέχρι το τέλος του 2020 είναι η «Στρατηγική για την Ελλάδα», ένα πολυσέλιδο κείμενο διαθέσιμο από το site της EBRD, που έχει περάσει από δημόσια διαβούλευση, έχει συμφωνηθεί με την κυβέρνηση και τελικά έλαβε έγκριση από το ΔΣ της τράπεζας στις 22 Ιουνίου. Γενικός στόχος της EBRD είναι να συμβάλλει στην ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, ενισχύοντας τον ρόλο του ιδιωτικού τομέα, αποτελώντας καταλύτη επενδύσεων, στηρίζοντας τις μεταρρυθμίσεις και εμβαθύνοντας την περιφερειακή ολοκλήρωση της χώρας. Λόγω του χρονικού περιορισμού που έχουμε, προσπαθούμε να πετύχουμε όσο περισσότερα μπορούμε, το συντομότερο δυνατό. Στην κατεύθυνση αυτή, μέσα σε διάστημα λίγων μηνών, έχουμε να επιδείξουμε στην ελληνική αγορά επενδυτικές συμφωνίες ύψους 420 εκατ. ευρώ περίπου, που περιλαμβάνουν συμμετοχή της EBRD με 250 εκατ. ευρώ στην ανακεφαλαιοποίηση των τεσσάρων συστημικών τραπεζών, επένδυση 20 εκατ. ευρώ σε επενδυτικό ταμείο κεφαλαιουχικών συμμετοχών, επένδυση 50 εκατ. ευρώ σε διεθνές ομολογιακό δάνειο για την αναβάθμιση των υποδομών του ΟΤΕ, επένδυση 10 εκατ. ευρώ στην ασφαλιστική εταιρεία Ευρωπαϊκή Πίστη και δύο δάνεια ύψους συνολικού ύψους 95 εκατ. δολ. στην ιδιωτική εταιρεία παραγωγής πετρελαίου Energean. Επίσης, έχουμε υπογράψει και μια

Μέχρι σήμερα, η EBRD έχει επιτελέσει σημαντικότατο έργο με διακριτό αναπτυξιακό αποτέλεσμα, που περιλαμβάνει άμεσες επενδύσεις ύψους περίπου 108 δισ. ευρώ μέσω 4.000 projects. 54 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν στο τραπέζι προτάσεις σε διάφορα στάδια ωρίμασης ως προς την εγκριτική μας διαδικασία, που ενδεικτικά κοστολογούνται σε 500 εκατ. ευρώ περίπου. Εργαζόμαστε για να μπορέσουμε να υλοποιήσουμε φέτος ένα σημαντικό μέρος από αυτές.

συμφωνία ύψους 30 εκατ. ευρώ με την Εθνική Τράπεζα για παροχή εγγυήσεων για εμπορικές πιστώσεις. Για τη συνέχεια, εξετάζουμε πολλές άλλες πιθανές επενδύσεις που καλύπτουν όλους τους βασικούς παραγωγικούς τομείς της χώρας. Κάθε πιθανή χρηματοδότηση ή συμμετοχή της EBRD θα περάσει μεταξύ άλλων από αυστηρή διαδικασία επιλογής, ώστε να πιστοποιηθεί η οικονομική της βιωσιμότητα, η αναπτυξιακή συμβολή της στην οικονομία, η συμβολή της στη διατήρηση/προστασία του περιβάλλοντος, η τήρηση υψηλών standards εταιρικής διακυβέρνησης και ικανότητας διοίκησης, η διαφάνεια και η υιοθέτηση επιτυχημένων διεθνών διαδικασιών προμηθειών. Η απαρέγκλιτη τήρηση των παραπάνω προδιαγραφών κατά την εξέταση κάθε πρότασης που θα μας γίνει περιορίζει τη δυνατότητα της EBRD να εξετάσει χρηματοδοτήσεις/επενδύσεις ποσού μικρότερου των 5 εκατ. ευρώ, γιατί, όπως καταλαβαίνετε, το αναλογούν κόστος προετοιμασίας και εξέτασης της κάθε επένδυσης καθιστά τις όποιες μικρότερες από το όριο αυτό ασύμφορες. Οι ενδιαφερόμενοι για επενδύσεις ποσού μικρότερου από 5 εκατ. ευρώ θα μπορούν να αποταθούν στις εμπορικές τράπεζες με τις οποίες προβλέπεται στενή συνεργασία της EBRD στο κοντινό μέλλον για τον σκοπό αυτό. Χ_ Διαχειρίζεστε κεφάλαια κρατών που μετέχουν στο κεφάλαιο της EBRD. Πώς διασφαλίζετε ότι δεν θα υπάρξουν απώλειες; Πόσο αυστηρά ελέγχετε τα σχέδια που θα χρηματοδοτήσετε; Υπάρ-

χει κάποια επιρροή από την ελληνική κυβέρνηση στις αποφάσεις σας; Α.Δ._Τα κεφάλαια της EBRD ανέρχονται σε 30 δισ. ευρώ και προέρχονται από τους κρατικούς προϋπολογισμούς των κρατών-μελών/μετόχων της. Η σωστή διαχείρισή τους είναι μέγιστο καθήκον των στελεχών της τράπεζας, που στην πράξη υλοποιείται μέσα από διαδικασίες αυστηρής επιλογής των προτεινόμενων επενδύσεων, που φροντίζουμε να διέπονται από χρηματοοικονομική λογική και να μας πείθουν εσωτερικά ότι θα αποπληρωθούν από τις χρηματορροές που οι ίδιες θα προξενήσουν. Δεν υπάρχει σίγουρη διασφάλιση έναντι απωλειών από τυχόν κακές επενδυτικές αποφάσεις. Απλά, κάνοντας πολύ προσεκτικά τη δουλειά μας, προσπαθούμε να περιορίσουμε, στο μέτρο του εφικτού, τον βαθμό πιστωτικής επικινδυνότητας κάθε επένδυσης που εξετάζουμε. Μέχρι τώρα, στα 25 χρόνια λειτουργίας μας, παρόλο που επενδύουμε σε χώρες υψηλού χρηματοοικονομικού κινδύνου, έχουμε καταφέρει να κρατήσουμε τα μη εξυπηρετούμενα δάνειά μας σε ένα ποσοστό περίπου 3% ως προς το ενεργό σύνολό τους. Αυτό το αξιοζήλευτα χαμηλό ποσοστό, σε συνδυασμό με τη χρηματοοικονομική ευρωστία των περισσότερων μετόχων μας, την ποιότητα των στελεχών αλλά και των διαδικασιών, μας εξασφαλίζει αδιατάρακτα 25 χρόνια τώρα πιστοληπτική αξιολόγηση ΑΑΑ από όλους τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης. Την επιλογή και τους όρους των επενδύσεών μας ορίζουν τα στελέχη της τράπε-

ζας, ανάλογα με τη ζήτηση και τις ανά χώρα επικρατούσες συνθήκες της αγοράς, κινούμενα πάντα εντός των κατευθύνσεών της ανά χώρα εγκεκριμένης στρατηγικής της EBRD, ενώ η έγκριση κάθε επένδυσής μας ακολουθεί κατά γράμμα τις διαδικασίες που έχουν εγκριθεί από το ΔΣ της τράπεζας, και βρίσκεται στο απυρόβλητο από κάθε εξωτερική επιρροή. Στο παραπάνω πλαίσιο, τη στρατηγική της EBRD για τη χώρα την έχουμε συζητήσει και συμφωνήσει και με την κυβέρνηση, και με τους άλλους 66 μετόχους της τράπεζας. Οι τρεις βασικοί άξονες της στρατηγικής μας για τη χώρα είναι: ~~ Η αναζωογόνηση και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του ιδιωτικού τομέα μέσω στροφής σε ένα περισσότερο εξαγωγικό μοντέλο ανάπτυξης. ~~ Η σταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα και η εμβάθυνση της διαμεσολάβησης, για να διευκολυνθεί η πρόσβαση του ιδιωτικού τομέα στη χρηματοδότηση. ~~ Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στους κλάδους ενέργειας και υποδομών, με στόχο την περιφερειακή ολοκλήρωση και την ποιοτική βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών κοινής ωφελείας. Χ_Πώς μπορεί μια επιχείρηση να προσεγγίσει την EBRD για να θέσει υπόψη της ένα επενδυτικό πρόγραμμα για χρηματοδότηση; Και τι θα πρέπει να περιμένει αν το σχέδιο αρχίσει να αξιολογείται από την τράπεζα; ΧΡΗΜΑ 55

συνέντευξη ~ ΑΛΚΗΣ ΔΡΑΚΙΝΟΣ Α.Δ._Το γραφείο της EBRD στην Αθήνα έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορεί να δώσει απαντήσεις και διευκρινίσεις σε πρώτο χρόνο σε τυχόν ερωτήματα/αιτήματα από ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις με βασικό πεδίο δραστηριότητάς τους τη χώρα μας. Εφόσον μια πρόταση για επένδυση διέπεται από χρηματοοικονομική λογική, είναι αποδεκτού ρίσκου, διαθέτει αναπτυξιακές προοπτικές και προστατεύει το περιβάλλον, θα την ακούσουμε με προσοχή και θα συζητήσουμε με τον ενδιαφερόμενο φορέα τα επόμενα βήματα που θα απαιτηθούν. Τα στάδια της εγκριτικής μας διαδικασίας οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να τα βρουν και επεξεργαστούν στη λεπτομέρειά τους στο site της EBRD. Η σχετική ανάλυση της χρηματοοικονομικής λογικής της πρότασης και η παρουσίαση του ενδιαφερόμενου πελάτη είναι πάντα λεπτομερής και εμπεριστατωμένη. Σε γενικές γραμμές, σημειώνω ότι έχουμε τρία στάδια μέχρι την τελική έγκριση από το ΔΣ της τράπεζας, ότι σε κάθε στάδιο την απόφαση λαμβάνει η αρμόδια επιτροπή πιστώσεων της EBRD που συσκέπτεται πάντα στο Λονδίνο και ότι, κατά μέσο όρο, η διαδικασία έγκρισης κρατάει από 4 έως 6 μήνες, εφόσον η ροή πληροφόρησης από τον ενδιαφερόμενο προς την τράπεζα είναι ομαλή αλλά και το περιεχόμενο ποιοτικό. Εδώ αξίζει να συμπληρώσω ότι η EBRD δρα συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά με τις εμπορικές τράπεζες της χώρας μας, επιδιώκοντας τη συνεργασία μαζί τους, όπως επίσης και με τους άλλους Διεθνείς Χρηματοοικονομικούς Οργανισμούς. Έτσι, η EBRD δεν θα εξετάσει τη χρηματοδότηση κάποιας πρότασης την οποία μπορεί και ενδιαφέρεται να χρηματοδοτήσει μια ελληνική εμπορική τράπεζα. Κατ’ εξαίρεση, αυτό μπορεί να εξεταστεί μόνο με τη σύμφωνη γνώμη ή την πρόσκληση της εμπορικής τράπεζας. Χ_Ποιες είναι οι επόμενες κινήσεις από την EBRD στον ελληνικό χώρο; Θα πρέπει να περιμένουμε κάποιες ανακοινώσεις για νέες χρηματοδοτήσεις ή κεφαλαιακές ενισχύσεις σημαντικών σχεδίων μέχρι το τέλος του έτους; Α.Δ._Τομείς όπως μεταποίηση, τουρισμός, αγροδιατροφή, ενέργεια, εκμετάλλευση φυσικών πόρων, πληροφορική, επικοινω56 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

νία, μεταφορές και υποδομές βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα της EBRD. Πρόθεσή μας είναι να συνεχίσουμε να ενισχύουμε χρηματοδοτικά όλους τους τομείς που εκτιμούμε ότι παρουσιάζουν περιθώρια ανάπτυξης και υψηλό οικονομικό αποτέλεσμα. Επιπροσθέτως, σε στενή συνεργασία με άλλους Διεθνείς Χρηματοοικονομικούς Οργανισμούς, η Τράπεζα θα εξετάσει το ενδεχόμενο επιλεκτικής συνεργασίας με περιφέρειες, βασικούς δήμους και δημοτικές επιχειρήσεις, με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας διακυβέρνησής τους, καθώς και της λειτουργικότητας και της αποδοτικότητας των πόρων και

H Ελλάδα πέτυχε στις αρχές του 2015 την ομόφωνη απόφαση των λοιπών μετόχων της τράπεζας για τη δραστηριοποίηση της EBRD στη χώρα μας μέχρι το τέλος του 2020, με στόχο τη συμβολή της τράπεζας στην έξοδο της χώρας μας από την κρίση. των παρεχόμενων υπηρεσιών τους προς τους πολίτες, κυρίως μέσω των ΣΔΙΤ για διαχείριση/ανακύκλωση αποβλήτων, βελτίωση αστικών συγκοινωνιών, οδοφωτισμού και άλλων παρόμοιων υπηρεσιών που προάγουν την ποιότητα ζωής και το περιβάλλον. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν στο τραπέζι προτάσεις σε διάφορα στάδια ωρίμασης ως προς την εγκριτική μας διαδικασία, που ενδεικτικά κοστολογούνται σε 500 εκατ. ευρώ περίπου. Εργαζόμαστε για μπορέσουμε να υλοποιήσουμε φέτος ένα σημαντικό μέρος από αυτές. Τομείς που δεν χρηματοδοτεί η EBRD είναι η αμυντική βιομηχανία, τα υψηλού βαθμού αλκοολούχα ποτά, τα τυχερά παιχνίδια, οι κερδοσκοπικές επενδύσεις σε ακίνητα κ.λπ.

Χ_ Σε συνεργασία με την Εθνική Τράπεζα, η EBRD έχει ενεργοποιήσει ένα πρόγραμμα παροχής εγγυοδοσίας για συναλλαγές διασυνοριακού εμπορίου. Τι προσφέρει αυτό το πρόγραμμα και πώς προχωρά η εφαρμογή του; Θα πρέπει να περιμένουμε και άλλες ελληνικές τράπεζες να ενταχθούν στο ίδιο πρόγραμμα; Α.Δ._Σε γενικές γραμμές, το Trade Facilitation Programme της EBRD λειτουργεί ως εγγυητής πιστώσεων που ανοίγουν, στο πλαίσιο διενέργειας εξαγωγών και εισαγωγών για εταιρείες-πελάτες τους χαμηλής πιστοληπτικής διαβάθμισης, εμπορικές τράπεζες από τις χώρες εργασιών της τράπεζας. Μέχρι σήμερα, η EBRD έχει διευκολύνει περισσότερες από 13.500 συναλλαγές εξαγωγικού εμπορίου για επιχειρήσεις στις χώρες εργασιών της. Στην περίπτωση της χώρας μας, οι εμπορικές τράπεζες, αν και πρόσφατα ανακεφαλαιοποιημένες, δεν έχουν ανακτήσει την υψηλή πιστοληπτική διαβάθμιση που κατείχαν στο παρελθόν και δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν το εμπόριο της χώρας όπως παλαιότερα. Αυτό θα επιτευχθεί στο μέλλον σταδιακά. Για την ώρα, στο πρόγραμμα TFP της EBRD έχει ενταχθεί μόνον η Εθνική Τράπεζα. Στην πράξη, αυτή, περνώντας στον πελάτη της εξαγωγέα ή εισαγωγέα –κατά προτίμηση εισαγωγέα κεφαλαιουχικού εξοπλισμού– ένα χαμηλό επιπρόσθετο κόστος στις δικές της χρεώσεις, προσδίδει μέσω του TFP στα L/Cs που εκείνη εκδίδει αξιολόγηση ΑΑΑ (δηλαδή ίση με αυτήν της EBRD), και έτσι ανοίγει τον δρόμο για τη γρήγορη ολοκλήρωση των σχετικών εμπορικών συναλλαγών. Εύλογο είναι να περιμένουμε στη διάρκεια της φετινής χρονιάς την επέκταση του προγράμματος αυτού και στις υπόλοιπες συστημικές τράπεζες. Χ_Η EBRD τόλμησε να υποστηρίξει την τελευταία ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών σε μια δύσκολη συγκυρία. Διατηρείτε την αισιοδοξία σας για την πορεία του τραπεζικού κλάδου; Υπάρχουν στοιχεία στην παρούσα συγκυρία που σας προβληματίζουν; Α.Δ._Η EBRD συμμετείχε στην ανακεφαλαιοποίηση των τεσσάρων συστημικών τραπεζών, με στόχο την ενίσχυσή τους,

ώστε αυτές να προχωρήσουν εκ νέου σε χορηγήσεις προς την πραγματική οικονομία μόλις μπορέσουν να βελτιώσουν τη θέση ρευστότητάς τους. Στην κατεύθυνση αυτή, είναι ευχάριστο ότι, χάρη στην πρόσφατη ολοκλήρωση της αξιολόγησης της οικονομίας από τους Θεσμούς και τις συνεπακόλουθες αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (αναφέρομαι στο waiver της ΕΚΤ), προδιαγράφεται η σταδιακή μείωση της εξάρτησης των τραπεζών από την ακριβή ρευστότητα του ELA. Αυτό, σε συνδυασμό με την όποια επιτρεπόμενη συμμετοχή της χώρας μας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της EKT, αλλά και οι πρόσφατες αναφορές στον Τύπο για επιστροφή καταθέσεων ύψους 4 δισ. ευρώ αφήνουν ένα πρώτο περιθώριο αισιοδοξίας για μελλοντική αποκατάσταση εμπιστοσύνης στις τράπεζες. Στον αντίποδα όμως, παραμένει άλυτο στην πράξη το θέμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Στην επίλυση αυτού του θέματος κύριο ρόλο κρατούν οι τράπεζες, αλλά και η Πολιτεία-νομοθέτης, ως αναμενόμενος εκσυγχρονιστής του υπάρχοντος νομικού πλαισίου. Στον τομέα αυτό, πρόσθετη στήριξη αναμένεται να προσφέρουν οι επενδύσεις της EBRD για διευκόλυνση στην εξυπηρέτηση μη εξυπηρετούμενων δανείων με δανεισμό υπέρ ή/και συμμετοχή σε πλατφόρμες αναδιάρθρωσης, με διττό στόχο την εξυγίανση επιλεγμένων επιχειρήσεων, με προοπτικές αναστροφής τής μέχρι τώρα κακής πορείας τους, αλλά και των τραπεζών,

ώστε αυτές να μπορέσουν να επικεντρωθούν σε νέες χορηγήσεις. Χ_Ποιες είναι οι εκτιμήσεις της EBRD για την πορεία της ελληνικής οικονομίας; Θεωρείτε ότι είναι εφικτή η ανάκαμψη με γρήγορους ρυθμούς τα επόμενα χρόνια; Υπάρχουν κάποιες μεταρρυθμίσεις που θεωρείτε ότι πρέπει να προωθηθούν κατά προτεραιότητα; Συμφωνείτε ότι είναι αναγκαία, για την επάνοδο σε ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης, μια άμεση ρύθμιση για τη βιωσιμότητα του χρέους; Α.Δ._Αυτή τη στιγμή, οι προοπτικές ταχείας ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας είναι περιορισμένες, δεδομένης της απουσίας επενδύσεων κατά τα τελευταία χρόνια, αλλά και της αναγκαιότητας να εισέλθει το χρέος της χώρας σε τροχιά βιωσιμότητας, ώστε να αποκατασταθεί το κλίμα εμπιστοσύνης και διαχειρίσιμου επενδυτικού κινδύνου. Ωστόσο, εφόσον διατηρηθεί μακροοικονομική και πολιτική σταθερότητα, βλέπω ότι οι επενδύσεις θα κινηθούν ανοδικά ως προς τα σημερινά πολύ χαμηλά επίπεδα, και έτσι θα ενισχυθούν οι πιθανότητες μεσοπρόθεσμης ανάκαμψης από το 2017 και μετά, υπό την προϋπόθεση πως η Ελλάδα θα βασιστεί στις μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιούνται τον τελευταίο καιρό, με στόχο μια οικονομία αποδοτική και προσανατολισμένη στην αγορά. Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάκαμψη μπορεί να βασιστεί στον συνδυασμό ενός εξαγωγικού μοντέλου ανάπτυξης, παράλληλα

με την ενίσχυση των δυνατοτήτων που η χώρα διαθέτει σε τομείς όπως ο τουρισμός, η διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας (το λιμάνι του Πειραιά είναι το πλησιέστερο ευρωπαϊκό λιμάνι στη διώρυγα του Σουέζ), η ενεργειακή αποδοτικότητα, οι περιφερειακές ενεργειακές επενδύσεις (η τράπεζα έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον να χρηματοδοτήσει τον αγωγό TAP), η επεξεργασία τροφίμων, τα φαρμακευτικά προϊόντα, η αγροδιατροφή και γενικότερα οι τομείς στου οποίους διαθέτουμε διεθνές ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Επίσης, σημαντικό ρόλο στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων θα διαδραματίσει και το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων της κυβέρνησης, ιδιαίτερα στους τομείς των μεταφορών και της ενέργειας, όπου η προηγούμενη εμπειρία της τράπεζας μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη. Συμπληρωματικά στις ιδιωτικοποιήσεις και τις μεταρρυθμίσεις που θα ενθαρρύνουν την προσέλκυση ξένων και Ελλήνων επενδυτών στις υποδομές, την ενέργεια και τις μεταφορές, σημαντικό ρόλο στην επανεκκίνηση της οικονομίας, αλλά και στη διατήρηση του όποιου ταχύτερου ρυθμού προόδου πιάσουμε, θα έχουν οι μεταρρυθμίσεις εκσυγχρονισμού της δημόσιας διοίκησης, όπως αυτές δρομολογούνται στο πλαίσιο των μνημονιακών δεσμεύσεων της χώρας. Τέλος, αναμφίβολα, μια θετική εξέλιξη στο μέτωπο της παγιοποίησης του χρέους σε εξυπηρετήσιμα επίπεδα θα βοηθήσει πάρα πολύ, ανεβάζοντας την ελκυστικότητα της χώρας ως επενδυτικού προορισμού.

Γενικός στόχος της EBRD είναι να συμβάλλει στην ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, ενισχύοντας τον ρόλο του ιδιωτικού τομέα, αποτελώντας καταλύτη επενδύσεων, στηρίζοντας τις μεταρρυθμίσεις και εμβαθύνοντας την περιφερειακή ολοκλήρωση της χώρας. ΧΡΗΜΑ 57

58 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

~ αφιέρωμα

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΤΟ ΣΠΡΙΝΤ ΓΙΑ ΝΕΟ ΡΕΚΟΡ και η ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ Τι θα κρίνει τη φετινή πορεία της τουριστικής βιομηχανίας, γιατί η Ελλάδα δεν κατάφερε να «ξεκλειδώσει» τη ρωσική αγορά. Δυσμενείς επιπτώσεις από την αναταραχή στην Τουρκία.

ην ώρα που όλο και περισσότεποιούν παράγοντες του κλάδου. ροι αναλυτές υπογραμμίζουν τον Ο κύριος Ανδρεάδης χαρακτηρίζει αρνητική από τον Νώντα κίνδυνο να μην περάσει η οικοεξέλιξη για τον τουρισμό στην Ελλάδα την Χαλδούπη νομία στην ανάπτυξη, αλλά να πολιτική αστάθεια στην Τουρκία, εξηγώντας εγκλωβιστεί σε στασιμότητα, η κορύφωση της τουότι τα όποια οφέλη προκύψουν από τουρίστες άλριστικής περιόδου σηματοδοτεί την προσπάθεια του λων χωρών που θα επιλέξουν την Ελλάδα αντί για πιο δυναμικού κλάδου της εθνικής οικονομίας για την Τουρκία θα είναι μικρότερα από τις απώλειες που ένα νέο ρεκόρ επιδόσεων, τουλάχιστον όσον αφορά αναμένονται από τους Τούρκους τουρίστες που θα επιτον αριθμό των επισκεπτών, παρότι υπάρχει έντοσκέπτονταν τη χώρα αν δεν είχε γίνει απόπειρα πρανος προβληματισμός για σοβαρά πολιτικά γεγονότα ξικοπήματος. Φέτος, αναμένονταν περίπου 1,2 εκατ. (αναταραχή στην Τουρκία, Brexit), που επηρεάζουν Τούρκοι επισκέπτες, έναντι 1,1 εκατ. το 2015, αλλά τις ροές επισκεπτών, αλλά και για τις δυσκολίες στο αυτή η πρόβλεψη έχει τεθεί υπό αίρεση, καθώς είναι «ξεκλείδωμα» της ρωσικής αγοράς. βέβαιο ότι τα γεγονότα στη γείτονα χώρα θα οδηγήΕδώ και αρκετά χρόνια, η ανοδική πορεία της τουσουν σε αρκετές ακυρώσεις κρατήσεων. ριστικής μας βιομηχανίας έχει στηριχθεί σε μεγάλο Εκτός από τις εξελίξεις στην Τουρκία, ο τελικός αποβαθμό σε μείζονα πολιτικά γεγονότα της ευρύτερης λογισμός για τους κρίσιμους μήνες αυτής της τουριπεριοχής, που έστρεψαν τουρίστες στην Ελλάδα, η στικής περιόδου εκτιμάται ότι θα διαμορφωθεί σε μεοποία θεωρείται ασφαλής προορισμός. «Το γεγονός γάλο βαθμό από την πορεία του οδικού τουρισμού, ο ότι η Ελλάδα είναι ασφαλής χώρα είναι πολύ σημαοποίος αντιστοιχεί περίπου στο ένα τέταρτο της συνοντικό πλεονέκτημα» τόνισε πρόσφατα ο πρόεδρος λικής κίνησης. Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεο ΣΕΤΕ, στο πρώτο εξάμηνο του έτους η πτώση του ων, Ανδρέας Ανδρεάδης. οδικού τουρισμού φτάνει το 8%. Εκτιμάται όμως ότι Η πολιτική αναταραχή στην Τουρκία, μετά το αποτυαν ο Ιούλιος και ο Αύγουστος κινηθούν ιδιαίτερα ανοχημένο πραξικόπημα, σημειώθηκε στην κορύφωση δικά, τότε το συνολικό αποτέλεσμα θα είναι θετικό ως της τουριστικής σεζόν και πιθανότατα θα επηρεάσει προς τις αφίξεις και τα έσοδα. τις κρατήσεις της τελευταίας στιγμής, καθώς η ΕλΓια τις αεροπορικές αφίξεις, οι εκτιμήσεις είναι θελάδα αναμένεται να προσελκύσει σημαντική μερίδα τικές: ο ΣΕΤΕ περιμένει ότι θα αυξηθούν κατά 5-6% επισκεπτών που ακυρώνουν τις κρατήσεις τους για φέτος. Μικρότερη θα είναι η αύξηση των εσόδων, που τουριστικά θέρετρα της Τουρκίας. Όμως, το τελικό αναμένεται να αυξηθούν κατά 1-2% (140 εκατ. ευρώ ισοζύγιο πιθανόν να είναι αρνητικό, όπως προειδοέως 280 εκατ. ευρώ παραπάνω σε σχέση με πέρσι).

ΧΡΗΜΑ 59

αφιέρωμα

~ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Από τον αναπροσανατολισμό των Ρώσων επισκεπτών σε άλλες χώρες, όσο παραμένει «κλειστή» γι’ αυτούς η Τουρκία, η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να επωφεληθεί όσο άλλοι, ανταγωνιστικοί προορισμοί, όπως η Ισπανία, που έχει «πλημμυρίσει» φέτος από Ρώσους επισκέπτες.

ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ Κλειδί για την επιτυχή ολοκλήρωση της φετινής τουριστικής σεζόν είναι ο αριθμός των Ρώσων επισκεπτών, που τελικά θα καταφέρει να προσελκύσει η Ελλάδα. Παρά τις προσπάθειες της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας να κλείσουν οι εστίες έντασης με τη Ρωσία, που αρχικά φάνηκε ότι θα απέδιδαν κάποιους καρπούς και σε ό,τι αφορά τις τουριστικές ροές προς τη γειτονική χώρα, το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου και η έντονη πολιτική αστάθεια φαίνεται ότι δεν θα επιτρέψουν να επανέλθουν στην Τουρκία οι Ρώσοι τουρίστες. Όμως, από τον αναπροσανατολισμό των Ρώσων επισκεπτών σε άλλες χώρες, όσο παραμένει «κλειστή» γι’ αυτούς η Τουρκία, η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να επωφεληθεί όσο άλλοι, ανταγωνιστικοί προορισμοί, όπως η Ισπανία, που έχει «πλημμυρίσει» φέτος από Ρώσους επισκέπτες. Η Ιωάννα Χριστοδουλάκη, από το τμήμα Οικονομικής Ανάλυσης της Alpha Bank, εκτιμά ότι η αύξηση των αφίξεων από τη Ρωσία θα είναι σημαντική, καθώς το τελευταίο διάστημα ξεπεράστηκαν σε σημαντικό βαθμό τα προβλήματα με τη βίζα Σένγκεν. Αν και είναι δύσκολο να γίνουν προβλέψεις, εκτιμά ότι, στη χειρότερη περίπτωση, θα είμαστε φέτος αρκετά πάνω από τον περσινό αριθμό αφίξεων (500.000), οι οποίες πάντως ήταν πολύ μειωμένες, σε σχέση με το 2013 (1,3 εκατ.). Ο ΣΕΤΕ, όπως δήλωσε ο κύριος Ανδρεάδης, εκτιμά ότι οι αφίξεις από τη Ρωσία θα είναι γύρω στις 700.000, αλλά θα μπορούσαν να ξεπεράσουν και το 1 εκατ. αν δεν υπήρχαν τα προβλήματα με τις καθυστερήσεις στις εκδόσεις θεωρήσεων εισόδου. Αυτή η πρόβλεψη είναι πολύ χαμηλότερη από τις αντίστοιχες εκτιμήσεις της κυβέρνησης, που είχε θέσει στόχο να ξεπεράσουν φέτος οι αφίξεις από τη Ρωσία το 1 εκατομμύριο. Όπως είχε δηλώσει πρόσφατα η αναπληρώτρια υπουργός Τουρισμού, Έλενα Κουντουρά, η στρατηγική του υπουργείου στηρίχθηκε «στις εθνικές συμφωνίες που υπογράψαμε με τους 6 μεγαλύτερους tour operators τον Φεβρουάριο του 2016 για έως και 1.350.000 ταξιδιώτες». Όμως, λόγω τεχνικής εμπλοκής με το θέμα της βίζας τον Απρίλιο, μετακινήθηκε από τους tour operators σε άλλους προορισμούς μεγάλος αριθμός τουριστικών πακέτων ταξιδιωτών που επιθυμούσαν να έρθουν στην Ελλάδα. «Το θέμα της βίζας λύθηκε οριστικά από το Υπουργείο Εξωτερικών, και γίνονται στοχευμένες προσπάθειες προβολής από τον ΕΟΤ και το γραφείο μας του ΕΟΤ στη Ρωσία, για να ενισχύσουμε την τουριστική ροή και τις κρατήσεις τελευταίας στιγμής» πρόσθεσε η αν. 60 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

υπουργός Τουρισμού. Αυτή η προσπάθεια δεν φαίνεται να αποδίδει, πάντως, τα αναμενόμενα, και ο στόχος για περισσότερους από 1 εκατ. Ρώσους επισκέπτες μετατίθεται στην επόμενη σεζόν.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΟΥ 2016 Σχετικά με την τουριστική κίνηση τους πρώτους μήνες του 2016 και τις προοπτικές για το 2016, η Alpha Bank σημείωνε σε πρόσφατη ανάλυσή της ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος, η τουριστική κίνηση μειώθηκε αισθητά στο πρώτο τετράμηνο του 2016. Οι αφίξεις ξένων τουριστών μειώθηκαν στο τετράμηνο του 2016 κατά 5,3%, σε ετήσια βάση, φθάνοντας τους 2,5 εκατ. ταξιδιώτες (χωρίς τους ταξιδιώτες κρουαζιέρας), έναντι 2,7 εκατ. στην αντίστοιχη περίοδο του 2015. Αυξήθηκε, ωστόσο, η μέση δαπάνη ανά ταξίδι των μη κατοίκων στα 365,9 ευρώ στο τετράμηνο του 2016, έναντι 360,3 ευρώ στο αντίστοιχο διάστημα του 2015, σημειώνοντας άνοδο κατά 1,6%, έναντι πτώσης κατά 18% στην αντίστοιχη περίοδο του 2015. Σημειώνεται, εντούτοις, ότι και σε αυτά τα ποσά δεν περιλαμβάνονται οι δαπάνες από τους ταξιδιώτες κρουαζιέρας. Παράλληλα, σημειώνεται ότι, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Συνδέσμου Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), οι αφίξεις τουριστών αναμένεται να φθάσουν τα 27,5 εκατ. το 2016, έναντι 23,6 εκατ. το 2015, και οι αντίστοιχες εισπράξεις να ανέλθουν στα 15 δισ. ευρώ από 14,2 δισ. ευρώ το 2015. Επίσης, κατά τον ΣΕΤΕ, οι αεροπορικές αφίξεις στο πεντάμηνο του 2016 αυξήθηκαν κατά 5%, σε ετήσια βάση, έναντι ανόδου κατά 11,3% στην αντίστοιχη περίοδο του 2015.

ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ Η ΕΥΡΩΠΗ Κύρια πηγή του ελληνικού τουρισμού αποτελεί η ΕΕ-28, από την οποία, ωστόσο, προέκυψε σημαντική πτώση της τουριστικής κίνησης, κατά 10,9%, στο τετράμηνο του 2016, έναντι κατακόρυφης ανόδου κατά 57,6% στο τετράμηνο του 2015. Ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ-28, τη μεγαλύτερη μείωση σημείωσαν οι αφίξεις των Γερμανών τουριστών (-12,4%%), ακολουθούμενοι από τους Γάλλους (-2,3%), ενώ από τις χώρες της ΕΕ-28 εκτός της ΖτΕ σημειώνεται η αύξηση των Βρετανών τουριστών κατά 9,0% στο τετράμηνο του 2016, έναντι αύξησης κατά 44,3% στην αντίστοιχη περίοδο του 2015. Η ροή από Αμερικανούς επισκέπτες ενισχύθηκε στο τετράμηνο του

Αν η ισοτιμία της αγγλικής λίρας σε σχέση με το ευρώ παραμείνει σε χαμηλό επίπεδο για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε οι Βρετανοί ταξιδιώτες θα αντιμετωπίσουν αυξημένο κόστος στις υπηρεσίες τουρισμού στις χώρες της ευρωζώνης.

2016 κατά 39,2%, έναντι υψηλότερης επίδοσης την ίδια περίοδο του 2015 (+54,9%). Επίσης, παρατηρήθηκε θεαματική ένταση της τουριστικής ροής από τη Ρωσία, κατά 97,7%, στο τετράμηνο του 2016, έναντι πτώσης κατά 45,2% την ίδια περίοδο του 2015. Οι προοπτικές της τουριστικής δραστηριότητας το 2016 είναι θετικές, λόγω της παρατεταμένης αστάθειας που εξακολουθεί να σοβεί στις χώρες της Ανατ. Μεσογείου και λαμβάνει πλέον περισσότερο μόνιμο παρά συγκυριακό χαρακτήρα. Θετικά επίσης θα συμβάλει η βελτίωση της διαδικασίας χορήγησης βίζας Σένγκεν για χώρες όπως η Ρωσία και Κίνα. Ευνοϊκή ομοίως προοπτική προκύπτει από τη σημειούμενη αναβάθμιση των αερολιμένων της Πάρου, της Μήλου, της Νάξου, της Σύρου και της Καλαμάτας. Η επίδραση της μεταναστευτικής και προσφυγικής κρίσης αποτυπώνεται στη μεταβολή διάρθρωσης της τουριστικής ροής του 2016 εντός της χώρας. Συγκεκριμένα, παρατηρούνται απώλειες τουριστών στα Δωδεκάνησα, που αντισταθμίστηκαν μερικώς από την ενίσχυση της τουριστικής κίνησης κυρίως στην Κρήτη, τα Ιόνια νησιά και τις Κυκλάδες. Είναι ενδεικτικό ότι οι αεροπορικές αφίξεις στην Κω, τη Λέσβο και τη Σάμο μειώθηκαν κατά 21,9%, 59,9% και 40,6% αντίστοιχα στο πεντάμηνο 2016, σε ετήσια βάση. Παράλληλα, αποθετική επίδραση θα ασκήσει η πρόσφατη επιβολή φόρων που αυξάνει το κόστος στον κλάδο της εστίασης.

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ BREXIT Σχετικά με τις ενδεχόμενες επιπτώσεις του Brexit στον ελληνικό τουρισμό, αναφέρονται τα ακόλουθα: Αν η ισοτιμία της αγγλικής λίρας σε σχέση με το ευρώ παραμείνει σε χαμηλό επίπεδο για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε οι Βρετανοί ταξιδιώτες θα αντιμετωπίσουν αυξημένο κόστος στις υπηρεσίες τουρισμού στις χώρες της ευρωζώνης. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν αποκλείεται να επηρεαστεί αρνητικά η ζήτηση από το Ηνωμένο Βασίλειο των ελληνικών τουριστικών υπηρεσιών. Το 2015 επισκέφθηκαν την Ελλάδα 2,3 εκατ. Βρετανοί τουρίστες, οι οποίοι αποτελούν το 10,2% των συνολικών τουριστικών αφίξεων και το 14,3% των συνολικών εισπράξεων, διατηρώντας το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό μετά τους Γερμανούς. Σημειώνεται ότι η μέση δαπάνη ανά ταξίδι ξένων επισκεπτών από το Ηνωμένο Βασίλειο αυξήθηκε τα τελευταία έτη και ανήλθε από 690,4 ευρώ το 2010, σε 842,4 ευρώ το 2015 (αύξηση 22%). Επισημαίνεται δε ότι μολονότι

οι Γερμανοί επισκέπτες έχουν υψηλότερο μερίδιο στις αφίξεις και εισπράξεις στον ελληνικό τουρισμό, η μέση δαπάνη ανά ταξίδι είναι χαμηλότερη από των Βρετανών τουριστών (2015: 798,7 Γερμανοί επισκέπτες, 842,4 Βρετανοί). Επιπλέον, κατά την περίοδο 2013-2015, καταγράφεται αύξηση των τουριστικών εισπράξεων κατά 49% από το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίες ευνοήθηκαν, εκτός των άλλων, και από την ανατίμηση της αγγλικής λίρας έναντι του ευρώ. Η ενίσχυση της συναλλαγματικής ισοτιμίας υπέρ της λίρας Αγγλίας, στα προηγούμενα έτη (20132015:+10%), κατέστησε το ελληνικό προϊόν ελκυστικό για τους Βρετανούς, καθώς αύξησε την αγοραστική τους δύναμη.

ΧΑΜΗΛΗ Η ΔΑΠΑΝΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ Σοβαρό πρόβλημα για την ελληνική τουριστική βιομηχανία αποτελεί η διατήρηση σε χαμηλά επίπεδα της δαπάνης ανά επισκέπτη, που είναι ο κρισιμότερος δείκτης για το οικονομικό αποτέλεσμα που έχει η εισερχόμενος τουρισμός. Από τις υπάρχουσες εκτιμήσεις για το 2016, προκύπτει ότι ο ρυθμός αύξησης των επισκεπτών θα είναι φέτος αισθητά μικρότερος από την αύξηση των εσόδων, δηλαδή θα υπάρξει μείωση της μέσης δαπάνης ανά επισκέπτη. Η μέση δαπάνη έχει υποχωρήσει σημαντικά από το 2008, όταν έφθανε τα 730 ευρώ. Πέρσι μειώθηκε σε 580 ευρώ, ενώ, αν επιβεβαιωθούν οι εκτιμήσεις για τη φετινή σεζόν, θα υποχωρήσει κάτω από τα 550. Όπως δήλωσε πρόσφατα στο ΧΡΗΜΑ ο επικεφαλής της ξενοδοχειακής αλυσίδας Aldemar, Αλέξανδρος Αγγελόπουλος, «εισπράττουμε 20% λιγότερο σε σχέση με το 2008, ενώ το κόστος όχι μόνο αυξάνεται, αλλά γίνεται και περισσότερο ανελαστικό. Πέρσι, η χρονιά κινήθηκε με εκτεταμένες και μακράς διάρκειας προσφορές, με αποτέλεσμα να μιλάμε για οικονομική ζημιά σε μεγάλο μέρος των επιχειρήσεων τουρισμού. Ο ενδοτισμός των επιχειρήσεων τουρισμού δεν είναι στρατηγική επιλογή, αλλά συνέπεια των υποχρεώσεων που τρέχουν και της ανάγκης για ρευστότητα». Πάντως, η κυρία Χριστοδουλάκη επισημαίνει ότι οι ελληνικές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις έριξαν τις τιμές σημαντικά τα τελευταία χρόνια, για να γίνουν ανταγωνιστικές διεθνώς, αλλά σε αυτήν την προσπάθεια ευνοήθηκαν από τις αλλαγές στην αγορά εργασίας, αφού πέτυχαν μεγάλη μείωση εργατικού κόστους, μέσω της απασχόλησης του μεγαλύτερου μέρους του προσωπικού με καθεστώς προσωρινής απασχόλησης. ΧΡΗΜΑ 61

ΕΥΚΑΙΡIΕΣ 1,06 ΔΙΣ. ΣΤΗΝ ΕΛΛAΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΨΗΦΙΑΚΟYΣ ΤΡΟΜΟΚΡAΤΕΣ

62 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

~ αφιέρωμα

CYBER INSURANCE από την

Βίκυ Γερασίμου

Σύμφωνα με τον δείκτη City Risk Index των Lloyd’s, οι διαδικτυακές επιθέσεις είναι ο έκτος πιο σημαντικός κίνδυνος που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν δημόσιοι και ιδιωτικοί οργανισμοί μέσα στην επόμενη δεκαετία.

λοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα αποκτά η διαδικτυακή ασφάλεια και ασφάλιση για τους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Όσο οι εταιρείες εξελίσσονται, παρέχουν περισσότερες υπηρεσίες και στηρίζονται σε δίκτυα και ηλεκτρονικές δομές, τόσο πιο εκτεθειμένες βρίσκονται σε επίδοξους ψηφιακούς εγκληματίες. Σύμφωνα με έρευνα των Lloyd’s, σε συνεργασία με το Κέντρο Μελετών Κινδύνων του Πανεπιστημίου Cambridge, το ποσό που βρίσκεται σε κίνδυνο στην Ελλάδα την επόμενη δεκαετία από κυβερνοεπιθέσεις ανέρχεται σε 1,06 δισ. του εκτιμώμενου ΑΕΠ της Ελλάδας (http:// www.lloyds.com/cityriskindex/locations/city/athens). Μάλιστα, στη λίστα με τους δεκαπέντε βασικότερους κινδύνους που θα πρέπει να διαχειριστούν επιχειρηματίες και κυβερνήσεις, οι διαδικτυακές επιθέσεις βρίσκονται στην έκτη θέση, έχοντας σχεδόν την ίδια βαρύτητα με τον οικονομικό κίνδυνο που έχουν οι σεισμοί (1,07 δισ.). Εκτιμάται ότι, συνολικά, στο διάστημα 2015-2025, περίπου 17,4 δισ. δολ. κινδυνεύουν από ανθρωπογενείς ή φυσικές καταστροφές στην Ελλάδα, ενώ πάνω από το 6% του παγκόσμιου ΑΕΠ θα κοστίσουν οι επιθέσεις των κυβερνοεγκληματιών. Τράπεζες, ασφαλιστικοί οργανισμοί, δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον χώρο της υγείας, τηλεπικοινωνίες, ξενοδοχειακές μονάδες, και γενικότερα όλοι οι οργανισμοί, ανεξαρτήτως μεγέθους, που διαχειρίζονται ευαίσθητα δεδομένα καταναλωτών ή πολιτών και χρεωστικές ή πιστωτικές κάρτες, μπορεί να μπουν στο στόχαστρο εγκληματιών και να πληγούν σε βαθμό που θα απειλήσει την εύρυθμη λειτουργία τους ή ακόμη και τη βιωσιμότητά τους. Όπως αναφέρει o κύριος Κώστας Βούλγαρης, Financial Lines Head της AIG σε Ελλάδα, Μάλτα και Κύπρο, «είναι γεγονός ότι επικρατεί μια λανθασμένη αντίληψη σχετικά με τη φύση των εταιρειών οι οποίες ενδέχεται να πέσουν θύματα μιας διαδικτυακής επίθεσης. Η κοινή γνώμη μπορεί να θεωρεί ότι οι τράπεζες, οι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί ή οι πολυεθνικές επιχειρήσεις αποτελούν τα πιο πιθανά θύματα μιας τέτοιας επίθεσης. Η αλήθεια είναι όμως ότι κάθε εταιρεία που έχει παρουσία ή στηρίζει τις εργασίες της στο διαδίκτυο ή σε ηλεκτρονικά συστήματα τόσο απλά όσο το email, είτε πρόκειται για εισηγμένη είτε για μικρομεσαία, μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη με διαρροή ή απώλεια δεδομένων. Καθώς μιλάμε για μια πολυδιάστατη απειλή, οι επιχειρήσεις αναζητούν ασφαλιστικά προγράμματα που θα μπορούν αφενός να τις προφυλάξουν από τους συγκεκριμένους κινδύνους, και αφετέρου να διασφαλίσουν απρόσκοπτα την καθημερινή λειτουργία τους. Στο πλαίσιο αυτό, οι εταιρείες συνήθως επιλέγουν προγράμματα που θα καλύπτουν τις απαιτήσεις τρίτων που μπορεί να προκύψουν μετά από διαρροή ή αλλοίωση δεδομένων λόγω κακόβουλων επιθέσεων, αδυναμία πρόσβασης στα συστήματα του ασφαλισμένου, αποκάλυψη δεδομένων λόγω παραβίασης ή απώλεια δεδομένων από φορητές συσκευές. Εκτός από το βασικό πακέτο καλύψεων, πολλές εταιρείες επιλέγουν να καλύπτεται η απώλεια κερδών που θα προκύψει όταν διακοπεί η λειτουργία των συστημάτων μιας επιχείρησης ή εάν υπάρξει εκβιασμός μετά από διαρροή δεδομένων». ΧΡΗΜΑ 63

αφιέρωμα

~ CYBER INSURANCE

Οι επιπτώσεις από μια διαδικτυακή επίθεση είναι πολλές και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό τόσο από τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται μια εταιρεία όσο και από τη μεθοδολογία των δραστών. Καθοριστικό ρόλο ωστόσο παίζει το κατά πόσο έχουν δημιουργηθεί οι απαραίτητες δικλίδες ασφαλείας, που θα δώσουν τη δυνατότητα στη διοίκηση μέσα από συστήματα για ελέγχους και αποτροπή τέτοιων ενεργειών, αλλά και μέσα από εξειδικευμένα ασφαλιστικά συμβόλαια να καλύψουν τις δαπάνες που θα προκύψουν αν κάποιος προσβάλλει τα εταιρικά συστήματα. «Μια κυβερνοεπίθεση μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους», όπως μας εξηγεί ο κύριος Στέλιος Βασιλόπουλος, Underwriting Manager, Casualty & Specialty, HDI Global SE, Hellas: «Ένα παράδειγμα μπορεί να αφορά επίθεση στο λογισμικό ελέγχου του εργοστασίου μιας παραγωγικής επιχείρησης, με συνέπεια ακόμα και διακοπή της παραγωγής της. Στην περίπτωση αυτή, η ασφάλιση προστατεύει την επιχείρηση από το κόστος της διακοπής εργασιών και της απώλειας κερδών. Όμως, για να επανέλθει η επιχείρηση μετά από μια επίθεση, συχνά απαιτούνται σύνθετες πρόσθετες υπηρεσίες, όπως διερεύνηση από ειδικούς (forensics), τεχνική υποστήριξη για την επαναφορά των δεδομένων/υπηρεσιών, υπηρεσίες επικοινωνιακής διαχείρισης του συμβάντος, κ.λπ. Οι υπηρεσίες αυτές αυξάνουν περαιτέρω το κόστος –καθώς η επιχείρηση απαιτείται να καταφύγει σε εξωτερικούς συμβούλους/ειδικούς κ.λπ.– και μάλιστα μεταφράζονται σε σημαντική επιβάρυνση στον ισολογισμό της. Μέσω της ασφάλισης, η επιχείρηση έχει άμεση πρόσβαση σε τέτοιες υπηρεσίες και αποζημιώνεται για αυτές». Επισημαίνει, ταυτόχρονα, ότι υπάρχει και μια έκφανση του προβλήματος που συχνά υποτιμάται, αυτή της ευθύνης που απορρέει για τα στελέχη διοίκησης. «Ας δούμε για παράδειγμα, μια επίθεση χάκερς σε επιχείρηση με online πωλήσεις για την απόκτηση των στοιχείων των πιστωτικών καρτών των πελατών της: εκτός από τη μείωση στις εργασίες της εταιρείας, οι μέτοχοι ενδέχεται να επιρρίψουν ευθύνη στα διοικητικά στελέχη για την πλημμελή ασφάλεια των συστημάτων. Η HDI δίνει ιδιαίτερη σημασία στην ευθύνη των στελεχών,

Το City Risk Index των Lloyd’s με βάση τον κίνδυνο Κίνδυνος

Κίνδυνος στο ΑΕΠ

Mερίδιο στο παγκόσμιο ΑΕΠ

Κρίση στην αγορά $6,20 δισ. 35,56% Χρεοκοπία $2,94 δισ. 16,87% Διαταραχή στις τιμές του πετρελαίου $2.72 δισ. 15,59% Πανδημία $1.31 δισ. 7,53% Σεισμός $1,07 δισ. 6,15% Διαδικτυακές επιθέσεις $1,06 δισ. 6,09% Πλημμύρες $0,47 δισ. 2,71% Τρομοκρατία $0,36 δισ. 2,06% Διακοπή ρεύματος $0,32 δισ. 1,86% Ξηρασία $0,27 δισ. 1,57% Ηλιακή καταιγίδα $0,23 δισ. 1,33% Ηφαιστειακή έκρηξη $0,17 δισ. 0,98% Καύσωνας $0,15 δισ. 0,89% Επιδημία στα φυτά $0,14 δισ. 0,81% Παγετός $0 δισ. 0% Πυρηνικό ατύχημα $0 δισ. 0% Τσουνάμι $0 δισ. 0% Ανεμοθύελλα $0 δισ. 0% Πηγή: http://www.lloyds.com/cityriskindex/locations/fact_sheet/athens

64 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

και ακριβώς για αυτόν τον λόγο έχουμε συμπεριλάβει στην κάλυψη επεκτάσεις για νομική προστασία και ασφάλιση ευθύνης στελεχών των επιχειρήσεων (D&O)». Σε σχέση με το εξωτερικό, στην Ελλάδα δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα στοιχεία που μπορούν να μας βοηθήσουν να μιλήσουμε με αριθμούς για το πώς διαμορφώνεται το τοπίο στις διαδικτυακές επιθέσεις σε ετήσια βάση και για το ποιοι κλάδοι πλήττονται κατά βάση. Η εμπειρία, ωστόσο, των στελεχών που εξειδικεύονται σε συμβόλαια cyber risk δείχνει ότι, κατά κύριο λόγο, κίνδυνο διατρέχουν οι μεγάλες μονάδες που δεν έχουν φροντίσει να προστατεύσουν τα εσωτερικά συστήματα και τα δίκτυά τους και που δεν έχουν ασφαλιστεί. Από τις ελάχιστες περιπτώσεις ηλεκτρονικών χτυπημάτων που έχουν γίνει γνωστές στη χώρα μας και δείχνουν την έκταση που μπορεί να λάβει μια επίθεση και τον βαθμό ετοιμότητας ενός οργανισμού είναι η υπόθεση μπλοκαρίσματος των συστημάτων ηλεκτρονικών συναλλαγών τριών τραπεζών στα τέλη του 2015. Θυμίζουμε ότι η ομάδα Armada Collective προσπάθησε να μπλοκάρει τις υπηρεσίες internet banking και να δημιουργήσει προβλήματα στις online υπηρεσίες για ιδιώτες και επιχειρήσεις. Όμως, στην προκειμένη περίπτωση –και όπως αναφέρουν οι πληροφορίες– αφενός οι τράπεζες ανέμεναν το χτύπημα, καθώς οι συναλλαγές μέσω e-banking είχαν αυξηθεί κατά 30%, και αφετέρου είχαν φροντίσει να ασφαλιστούν για 300 εκατ. έναντι του κινδύνου. Όπως εξηγεί ο κύριος Μ. Κολέτσος, προϊστάμενος του Τμήματος Αναλήψεων Αστικής Ευθύνης στην Εθνική Ασφαλιστική, μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμοί χωρίς κατάλληλες διαμορφωμένες πολιτικές είναι περισσότερο ευάλωτοι, «λόγω φυσικά των, ενδεχομένως, μεγάλων και δύσκολα διαχειρίσιμων κενών στην ασφάλεια, αλλά και του μεγάλου κέρδους που αναμένει να αποκομίσει, ή της μεγάλης ζημιάς που επιθυμεί να προκαλέσει, ένας ψηφιακός τρομοκράτης». Αποτελεί «ανατριχιαστικό» στατιστικό ότι ο μέσος χρόνος παραμονής κάποιου χάκερ στα συστήματα μιας εταιρείας έως να γίνει αντιληπτός είναι περίπου 200 μέρες». Τα τελευταία χρόνια, οι επικεφαλής των επιχειρήσεων στρέφονται στην ιδιωτική ασφάλιση αναζητώντας πρόσβαση σε εξειδικευμένες καλύψεις και στην αξιοποίηση της εμπειρίας που η ασφαλιστική αγορά έχει σε αυτόν τον τομέα. Στο άμεσο μέλλον δε, οι ασφαλίσεις για διαδικτυακούς κινδύνους θα διαγράψουν ανοδική πορεία, λόγω της αύξησης του κινδύνου και του νέου πλαισίου που αφορά στην προστασία δεδομένων στην Ευρώπη. Ειδικότερα, όπως εξηγεί ο κύριος Νίκος Γεωργόπουλος, πιστοποιημένος Cyber Insurance Risk Manager (CyRM) & Cyber Risks Advisor στην Cromar Insurance Brokers, Lloyd’s Coverholder: «Ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός για την προστασία των δεδομένων αναμένεται να παίξει σημαντικό ρόλο στη ζήτηση της ασφάλισης και στην αύξηση της δυνατότητας ασφάλισης των επιχειρήσεων. Η χρήση του διαδικτύου των πραγμάτων για την παροχή υπηρεσιών σε σπίτι και αυτοκίνητο θα καταστήσει σε λίγα χρόνια την ασφάλιση cyber insurance αναγκαία, και θα δούμε την προώθησή της σε ιδιώτες πελάτες μαζί με τα ασφαλιστήρια αυτοκινήτου και κατοικίας». Και προσθέτει ότι «ο νέος Ευρωπαϊκός Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων προβλέπει, μεταξύ άλλων, για τα περιστατικά απώλειας δεδομένων την υποχρεωτική ενημέρωση των αρμόδιων αρχών εντός 72 ωρών, την ενημέρωση των πελατών των οποίων χάθηκαν τα δεδομένα αν είναι ευαίσθητα, διοικητικά πρόστιμα τα οποία μπορεί να φθάσουν το 4% του τζίρου της εταιρείας με μέγιστο τα 20 εκατ. ευρώ, καθώς και τη δημιουργία πολιτικών και διαδικασιών ασφάλειας και τον ορισμό ενός Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων».

ΕΘΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ, AIG, HDI-GERLING ΚΑΙ CROMAR ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΛΕΤΣΟΣ

Μ. Κολέτσος: Ο μέσος χρόνος παραμονής κάποιου χάκερ στα συστήματα μιας εταιρείας έως να γίνει αντιληπτός είναι περίπου 200 μέρες.

Προϊστάμενος του Τμήματος Αναλήψεων Αστικής Ευθύνης, Εθνική Ασφαλιστική

Ποιες επιχειρήσεις-οργανισμοί απειλούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από διαδικτυακές επιθέσεις, και ποιες είναι οι βασικές καλύψεις που επιλέγουν κυρίως οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα; Οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί από τις διαδικτυακές επιθέσεις είναι μεγάλης έντασης και μπορεί, δυνητικά, να αποδειχθούν καταστροφικοί για την ίδια τους τη λειτουργία. Η φύση αυτών των κινδύνων αφορά όλες τις επιχειρήσεις οι οποίες, στο πλαίσιο του ανταγωνιστικού και μεταβλητού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο λειτουργούν, έρχονται αντιμέτωπες με την ανάγκη να μείνουν ανταγωνιστικές, με μοχλό ανάπτυξης την τεχνολογία και την εκμετάλλευση της πληροφορίας, με απώτερο στόχο τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα για τους μετόχους. Ενδεικτικά, αναφέρονται εταιρείες παροχής υπηρεσιών υγείας, χρηματοπιστωτικοί και ασφαλιστικοί οργανισμοί, επιχειρήσεις τηλεπικοινωνιών, εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου κ.ά. Είναι προφανές ότι η ψηφιακή οικονομία επιτάσσει από τις επιχειρήσεις την παροχή συνεχώς διαθέσιμων υπηρεσιών για τους πελάτες και τους επιχειρηματικούς εταίρους. Η εξάρτηση από την πληροφορία και τα συστήματα που την υποστηρίζουν αυξάνει, αλλά ταυτόχρονα και οι προκλήσεις είναι πολλές, ποικίλες και σημαντικές. Το κυβερνοέγκλημα, η διαρροή εμπιστευτικών, ευαίσθητων εσωτερικών πληροφοριών, οι υπεξαιρέσεις πόρων κ.λπ., αναγκάζουν τις διοικήσεις

να λαμβάνουν σοβαρότατα υπόψη τους τη διασφάλιση της πληροφορίας. Επιπλέον, το ισχύον νομικό, κανονιστικό και θεσμικό πλαίσιο, το οποίο είναι σαφώς πιο απαιτητικό και πιεστικό συγκριτικά με το παρελθόν, επιβάλλει τη συμμόρφωση των επιχειρήσεων σε υψηλότερα επίπεδα υπευθυνότητας και ωριμότητας, με τελική υπόλογο τη διοίκησή τους. Η καταγραφή βέβαια των γεγονότων μαρτυρά ότι μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμοί που δεν κατέχουν κατάλληλα διαμορφωμένες πολιτικές και διαδικασίες αντιμετώπισης τέτοιων κινδύνων είναι περισσότερο ευάλωτοι και εκτεθειμένοι σε διαδικτυακές επιθέσεις, λόγω φυσικά των, ενδεχομένως, μεγάλων και δύσκολα διαχειρίσιμων κενών στην ασφάλεια, αλλά και του μεγάλου κέρδους που αναμένει να αποκομίσει, ή της μεγάλης ζημιάς που επιθυμεί να προκαλέσει, ένας «ψηφιακός τρομοκράτης». Αποτελεί «ανατριχιαστικό» στατιστικό το ότι ο μέσος χρόνος παραμονής κάποιου χάκερ στα συστήματα μιας εταιρείας έως να γίνει αντιληπτός είναι περίπου 200 μέρες. Εταιρείες και μεγάλοι οργανισμοί στην Ελλάδα στρέφονται συνεχώς στις ασφαλιστικές εταιρείες, αναζητώντας έναν σύμμαχο στην αντιμετώπιση των κινδύνων που πηγάζουν από τη χρήση του διαδικτύου, μέσω εξειδικευμένων ασφαλιστικών προγραμμάτων. Μερικές από τις καλύψεις που περιλαμβάνουν τα υπάρχοντα προγράμματα ασφάλισης είναι οι παρακάτω: ~~ Ευθύνη προς τρίτους από την απώλεια των προσωπικών τους δεδομένων

~~ Υπηρεσίες διαχείρισης περιστατικών παραβίασης συστημάτων (αποκατάσταση φήμης, ενημέρωση κοινού, νομικές συμβουλές, συμβουλές διαχείρισης περιστατικών εκβιασμού κ.ά.) ~~ Ευθύνη από λάθη και παραλείψεις προγραμματισμού ~~ Κάλυψη από απώλεια εσόδων λόγω διακοπής επιχειρηματικών εργασιών ~~ Αποκατάσταση ηλεκτρονικών δεδομένων, βάσεων και δικτύων ~~ Νομικά έξοδα, έξοδα δημοσίων σχέσεων και πρόστιμα

Είναι προσιτό το κόστος των συμβολαίων cyber insurance; Η απάντηση σε αυτήν την ερώτηση θα πρέπει να δοθεί αφού πρώτα αναλογιστεί κάποιος το κόστος με το οποίο τελικά επιβαρύνεται μια επιχείρηση μετά από μια διαδικτυακή επίθεση, αλλά και την ευθύνη που καλείται να αναλάβει. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Kaspersky Lab και την B2B International, και στην οποία συμμετείχαν περισσότερες από 5.500 εταιρείες σε 26 χώρες, έδειξε ότι, κατά μέσο όρο, οι δαπάνες για την αποκατάσταση των ζημιών από ένα περιστατικό ασφάλειας ανέρχονται σε 551.000 δολ. για τις μεγάλες επιχειρήσεις και 38.000 δολ. για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (η πλήρης έκθεση σχετικά με το κόστος των περιστατικών ασφάλειας είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο της Kaspersky Lab: http:// media.kaspersky.com/pdf/it-risks-surveyreport-cost-of-security-breaches.pdf). Η προστασία λοιπόν της φήμης και της ΧΡΗΜΑ 65

αφιέρωμα

~ CYBER INSURANCE

πληροφορίας, των σημαντικότερων ίσως περιουσιακών στοιχείων που κατέχει μια επιχείρηση, θα έπρεπε να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού, ανεξάρτητα από το κόστος ασφάλισης. Είναι γεγονός ότι η πρόσβαση των επιχειρήσεων στη συγκεκριμένη ασφαλιστική προστασία έχει σημαντικό κόστος αν αναλογιστεί κανείς τις επιπτώσεις μιας καταστροφικής ζημιάς αλλά και το πλήθος των παραμέτρων που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη διαδικασία καταγραφής, αξιολόγησης και αποτίμησης των κινδύνων. Η έλλειψη ιστορικότητας, η δυσκολία στην ποσοτικοποίηση της ζημιάς που ενδέχεται να κληθεί να αποζημιώσει ο ασφαλιστής, ο κλάδος δραστηριοποίησης της επιχείρησης, τα δεδομένα και ο τρόπος με τον οποίο τα διαχειρίζεται, ο ηθικός κίνδυνος, οι εσωτερικές διαδικασίες μιας εταιρείας, η συνεχής και ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η οποία καθιστά τα συστήματα ασφαλείας ολοένα και πιο ευάλωτα σε εξωτερικές παραβιάσεις, η φύση των κινδύνων και η μέτρηση της ζημίας είναι μερικές από τις παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη διαδικασία αξιολόγησης και τιμολόγησης του κινδύνου.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις μιας διαδικτυακής επίθεσης σε έναν δημόσιο οργανισμό ή μια ιδιωτική επιχείρηση; Οι επιπτώσεις των κινδύνων που προέρχονται από διαδικτυακές επιθέσεις και παραβιάσεις συστημάτων σχετίζονται με την εμπιστευτικότητα (confidentiality), ακεραιότητα (integrity) και διαθεσιμότητα (availability) της πληροφορίας. Για κάθε μία από τις προαναφερθείσες περιοχές πρέπει να εξεταστούν, μεταξύ άλλων, θέματα κλοπής/καταστροφής προσωπικών δεδομένων, δυσφήμησης, θέματα ευθύνης έναντι τρίτων, επιβολή προστίμων και

Μ. Κολέτσος: Η ελληνική ασφαλιστική αγορά έχει κάνει μεγάλα βήματα προόδου στη δημιουργία ενός επαρκούς ασφαλιστικού πλαισίου, υπάρχουν όμως ακόμα μεγάλα περιθώρια βελτίωσης και ανάπτυξης. κυρώσεων από δημόσιες αρχές, απώλεια εργασιών και εσόδων, απώλεια βιομηχανικών-εμπορικών μυστικών και στοιχείων πνευματικής ιδιοκτησίας, απώλεια δεδομένων πελατών και εταιρικών στοιχείων, αυξημένο κόστος εκτέλεσης εργασιών, απώλεια περιουσίας, καθώς και απώλεια εισοδήματος λόγω διακοπής λειτουργίας δικτύων και προβλημάτων κατά τη λειτουργία υπολογιστών. Ενδεικτικά, αναφέρεται απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η οποία επέβαλε πρόστιμο σε ελληνικό ξενοδοχείο, κατόπιν ενημέρωσης από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια των ∆ικτύων και Πληροφοριών (European Union Network and Information Security Agency), για περιστατικό διαρροής δεδομένων πιστωτικών καρτών τριών ατόμων τα οποία πραγματοποίησαν, από ξεχωριστές τοποθεσίες (διαφορετικά κράτη) ηλεκτρονική κράτηση στο ξενοδοχείο. Στα τέλη του 2015, επίσης, αναφέρθηκαν επιθέσεις κατά των ηλεκτρονικών συστημάτων e-banking ελληνικών τραπεζών από ομάδες χάκερ, σκοπός των οποίων ήταν η αποκόμιση κέρδους (λύτρα) μέσω απειλών για μπλοκάρισμα των συστημάτων, λόγω απρόσμενα μεγάλων όγκων αιτημάτων, με συνέπεια την αδυναμία να εξυπηρετήσουν και την ολική κατάρρευσή τους (επιθέσεις άρνησης εξυπηρέτησης-DDoS attacks).

Στο εξωτερικό, καταγράφεται αύξηση της παραγωγής στον συγκεκριμένο κλάδο. Στην Ελλάδα, είναι αντίστοιχη η

Μ. Κολέτσος: Οι δαπάνες για την αποκατάσταση των ζημιών από ένα περιστατικό ασφάλειας ανέρχονται σε 551.000 δολ. για τις μεγάλες επιχειρήσεις και 38.000 δολ. για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. 66 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

εικόνα; Πώς θεωρείτε ότι θα εξελιχθεί η παραγωγή στα συμβόλαια αυτά μελλοντικά; H ασφάλιση κινδύνων από διαδικτυακές επιθέσεις αποκτά ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους ασφαλιστές και τις επιχειρήσεις τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα. Η ανάγκη προστασίας των εταιρικών βάσεων δεδομένων, η ανάγκη προστασίας από εκβιασμούς μέσω του διαδικτύου, η εξασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της επιχείρησης, καθώς και οι ευθύνες που απορρέουν από αμέλεια κατά τη διαχείριση προσωπικών δεδομένων, είναι μερικοί από τους λόγους που ωθούν τις επιχειρήσεις να εκφράσουν ενδιαφέρον για προγράμματα ασφάλισης έναντι των κινδύνων που πηγάζουν από τον κυβερνοχώρο. Στην Ελλάδα, κατά καιρούς, εκφράζεται έντονη ζήτηση για την ασφάλιση κινδύνων που πηγάζουν από διαδικτυακές επιθέσεις, και ειδικά από μεγάλες εταιρείες και οργανισμούς. Οι ασφαλιστικές εταιρείες προτείνουν λύσεις μέσα από ασφαλιστήρια συμβόλαια τα οποία υποστηρίζονται αντασφαλιστικά από αγορές με εμπειρία στη διαχείριση τέτοιων κινδύνων. Με αυτόν τον τρόπο, δομούνται προϊόντα αμοιβαία επωφελή τόσο για τον ασφαλισμένο όσο και για τον ασφαλιστή. Η ελληνική ασφαλιστική αγορά έχει κάνει μεγάλα βήματα προόδου στη δημιουργία ενός επαρκούς ασφαλιστικού πλαισίου, υπάρχουν όμως ακόμα μεγάλα περιθώρια βελτίωσης και ανάπτυξης. Δεδομένων λοιπόν των μεγάλων, δυνητικά, κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί, αλλά και του αυστηρού νομικού πλαισίου λειτουργίας, η τάση τα τελευταία χρόνια είναι σαφώς αυξητική, και η περαιτέρω ανάπτυξη των ασφαλιστικών προϊόντων αλλά και η διείσδυση αυτών στην αγορά –η οποία διαθέτει μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης– αναμένεται να παρουσιάσει σημαντικά ανοδικά ποσοστά μεταβολής.

Σ. Βασιλόπουλος: Μια επίπτωση η οποία συχνά υποτιμάται είναι η ευθύνη των στελεχών της διοίκησης, ιδιαίτερα μετά το αυστηρότερο νομοθετικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

ΣΤΕΛΙΟΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Underwriting Manager, Casualty & Specialty, HDI Global SE, Hellas

Ποιες επιχειρήσεις-οργανισμοί απειλούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από διαδικτυακές επιθέσεις, και ποιες είναι οι βασικές καλύψεις που επιλέγουν κυρίως οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα; Στις μέρες μας, η τεχνολογία έχει σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομική δραστηριότητα και οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις έχουν θέσει το ίντερνετ στην καρδιά της βιομηχανίας και των παραγωγικών διαδικασιών. Για να αντιληφθεί κάποιος την έκθεση μιας επιχείρησης στον κίνδυνο, ας υποβάλει στον εαυτό του τις εξής ερωτήσεις: Διαθέτει η επιχείρηση computer centre; Αποθηκεύει δεδομένα των πελατών της σε βάσεις δεδομένων; Υποστηρίζεται η παραγωγή της ή και η εμπορική της δραστηριότητα από υπηρεσίες ΙΤ; Από τις απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, γίνεται σαφές ότι οι ηλεκτρονικοί και διαδικτυακοί κίνδυνοι αποτελούν καθημερινή πραγματικότητα τόσο για τις μεγάλες όσο και για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Πέραν αυτού, οι αλλαγές στη νομοθεσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο θέτουν αυξημένη πίεση στις εταιρείες και την ασφάλειά τους, καθώς και στην ευθύνη των ανώτατων στελεχών. Όπως έχει αποδειχθεί, ακόμη και με την καλύτερη προστασία οι εταιρείες δεν είναι απρόσβλητες στις διαδικτυακές επιθέσεις, με οικονομικές συνέπειες που είναι δύσκολο να υπολογιστούν. Η ασφάλιση απέναντι στους διαδικτυακούς κινδύνους λειτουργεί συμπληρωματικά στα μέτρα ασφαλείας των εταιρειών. Ενδεικτικά, οι ασφαλιστικές καλύψεις

αφορούν τις ζημίες/απώλειες κατ’ αρχάς της ίδιας της επιχείρησης, καθώς επίσης και ζημίες σε τρίτους (π.χ. πελάτες, προμηθευτές, άλλα μέρη). Περιλαμβάνονται ζημίες που προκαλούνται από καταστροφή, κλοπή ή διαρροή δεδομένων, από τη διακοπή της παραγωγής, κόστη που αφορούν θέματα επικοινωνιακής διαχείρισης σε περίπτωση επίθεσης, διερεύνηση από ειδικούς (forensics), υπηρεσίες συμβούλων κ.λπ.

Είναι προσιτό το κόστος των συμβολαίων cyber insurance; Το κόστος των ασφαλιστηρίων στην ελληνική αγορά είναι ιδιαίτερα προσιτό. Επιπλέον, σε ό,τι αφορά την HDI Global SE, το ασφαλιστήριο προσαρμόζεται στις ειδικές απαιτήσεις του κάθε πελάτη –έχει δηλαδή αρθρωτή δομή– και ο ασφαλιζόμενος επιλέγει τις καλύψεις που χρειάζεται. Πρόσθετο πλεονέκτημα του HDI Cyber+ είναι ότι οι πελάτες μας επωφελούνται από τις εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες διαχείρισης κινδύνου: οι ειδικοί μας, από κοινού με τον πελάτη, αναλύουν την ασφάλεια των ηλεκτρονικών συστημάτων της επιχείρησης και την έκθεσή της στον κίνδυνο και προτείνουν μέτρα προστασίας για την αποφυγή ζημιών. Οι υπηρεσίες αυτές προσφέρονται στον ασφαλισμένο

χωρίς επιπλέον κόστος.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις μιας διαδικτυακής επίθεσης σε έναν δημόσιο οργανισμό ή μια ιδιωτική επιχείρηση (αν μπορείτε, να αναφέρετε παραδείγματα). Μια κυβερνοεπίθεση ενδέχεται να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους. Ένα παράδειγμα μπορεί να αφορά επίθεση στο λογισμικό ελέγχου του εργοστασίου μιας παραγωγικής επιχείρησης, με συνέπεια ακόμα και διακοπή της παραγωγής της. Στην περίπτωση αυτή, η ασφάλιση προστατεύει την επιχείρηση από το κόστος της διακοπής εργασιών και της απώλειας κερδών. Όμως, για να επανέλθει η επιχείρηση μετά από μια επίθεση, συχνά απαιτούνται σύνθετες πρόσθετες υπηρεσίες, όπως διερεύνηση από ειδικούς (forensics), τεχνική υποστήριξη για την επαναφορά των δεδομένων/υπηρεσιών, υπηρεσίες επικοινωνιακής διαχείρισης του συμβάντος κ.λπ. Οι υπηρεσίες αυτές αυξάνουν περαιτέρω το κόστος –καθώς η επιχείρηση απαιτείται να καταφύγει σε εξωτερικούς συμβούλους/ ειδικούς κ.λπ.– και μάλιστα μεταφράζονται σε σημαντική επιβάρυνση στον ισολογισμό της. Μέσω της ασφάλισης, η επιχείρηση έχει άμεση πρόσβαση σε τέτοιες υπηρεσίες και αποζημιώνεται για αυτές.

Σ. Βασιλόπουλος: Ακόμη και με την καλύτερη προστασία, οι εταιρείες δεν είναι απρόσβλητες στις διαδικτυακές επιθέσεις, με οικονομικές συνέπειες που είναι δύσκολο να υπολογιστούν. Η ασφάλιση απέναντι στους διαδικτυακούς κινδύνους λειτουργεί συμπληρωματικά στα μέτρα ασφαλείας των εταιρειών. ΧΡΗΜΑ 67

αφιέρωμα

~ CYBER INSURANCE Κ. Βούλγαρης: Εάν κάποτε έπρεπε να προστατεύσουμε τους server μιας εταιρείας από μια επίθεση, τη δεδομένη στιγμή καλούμαστε να λάβουμε υπόψη τα επαγγελματικά αλλά και προσωπικά δεδομένα που βρίσκονται σε ένα smartphone ενός εργαζομένου.

Μια άλλη επίπτωση, η οποία συχνά υποτιμάται, είναι η ευθύνη των στελεχών της διοίκησης, ιδιαίτερα μετά το αυστηρότερο νομοθετικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ας δούμε για παράδειγμα, μια επίθεση χάκερ σε επιχείρηση με online πωλήσεις για την απόκτηση των στοιχείων των πιστωτικών καρτών των πελατών της: εκτός από τη μείωση στις εργασίες της εταιρείας, οι μέτοχοι ενδέχεται να επιρρίψουν ευθύνη στα διοικητικά στελέχη για την πλημμελή ασφάλεια των συστημάτων. Η HDI δίνει ιδιαίτερη σημασία στην ευθύνη των στελεχών, και ακριβώς για αυτόν τον λόγο έχουμε συμπεριλάβει στην κάλυψη επεκτάσεις για νομική προστασία και ασφάλιση ευθύνης στελεχών των επιχειρήσεων (D&O).

για τέτοια θέματα. Στην ελληνική αγορά, βλέπουμε ήδη κάποιο ενδιαφέρον από τις επιχειρήσεις, κάτι που ακόμα δεν έχει μεταφραστεί σε μεγάλο αριθμό ασφαλιστηρίων. Ωστόσο, πρόκειται για μια αναδυόμενη τάση, η οποία αναμένεται να ενισχυθεί αναπόφευκτα τα επόμενα χρόνια και στη χώρα μας.

Ποιες επιχειρήσεις-οργανισμοί απειλούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από διαδικτυακές επιθέσεις, και ποιες είναι οι βασικές καλύψεις που επιλέγουν κυρίως επιχειρήσεις στην Ελλάδα;

Η εταιρεία μας έχει διεθνή εμπειρία στον συγκεκριμένο κλάδο και διαπιστώνουμε μια αυξημένη ευαισθητοποίηση της επιχειρηματικής κοινότητας και αλλαγή στην αντίληψη των στελεχών σε ό,τι αφορά θέματα ασφαλείας πληροφοριακών συστημάτων –τα αντιλαμβάνονται πλέον όχι ως ένα «απαραίτητο κακό», αλλά ως ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την επιτυχία μιας επιχείρησης. Οι ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις από μια επίθεση –τυχόν διακοπή εργασιών, απώλεια πνευματικής περιουσίας, διακινδύνευση της φήμης της εταιρείας– είναι πλέον ορατές και κατανοητές από τα ανώτατα στελέχη και τους επιχειρηματίες διεθνώς. Η κύρια αγορά για την ασφάλιση cyber risks παραμένει η αγορά των ΗΠΑ, ενώ η ζήτηση στην Ευρώπη αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά, κυρίως και λόγω των νομοθετικών πρωτοβουλιών της ΕΕ 68 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Financial Lines Head σε Ελλάδα, Μάλτα και Κύπρο, AIG

Είναι γεγονός ότι επικρατεί μια λανθασμένη αντίληψη σχετικά με τη φύση των εταιρειών οι οποίες ενδέχεται να πέσουν θύματα μιας διαδικτυακής επίθεσης. Η κοινή γνώμη μπορεί να θεωρεί ότι οι τράπεζες, οι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί ή οι πολυεθνικές επιχειρήσεις αποτελούν τα πιο πιθανά θύματα μιας τέτοιας επίθεσης. Η αλήθεια είναι όμως ότι κάθε εταιρεία που έχει παρουσία ή στηρίζει τις εργασίες της στο διαδίκτυο ή σε ηλεκτρονικά συστήματα τόσο απλά όσο το email, είτε πρόκειται για εισηγμένη είτε για μικρομεσαία, μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη με διαρροή ή απώλεια δεδομένων. Καθώς μιλάμε για μια πολυδιάστατη απειλή, οι επιχειρήσεις αναζητούν ασφαλιστικά προγράμματα που θα μπορούν αφενός να τις προφυλάξουν από τους συγκεκριμένους κινδύνους, και αφετέρου να διασφαλίσουν απρόσκοπτα την καθημερινή λειτουργία τους. Στο πλαίσιο αυτό,

οι εταιρείες συνήθως επιλέγουν προγράμματα που θα καλύπτουν τις απαιτήσεις τρίτων που μπορεί να προκύψουν μετά από διαρροή ή αλλοίωση δεδομένων λόγω κακόβουλων επιθέσεων, αδυναμία πρόσβασης στα συστήματα του ασφαλισμένου, αποκάλυψη δεδομένων λόγω παραβίασης ή απώλεια δεδομένων από φορητές συσκευές. Εκτός από το βασικό πακέτο καλύψεων, πολλές εταιρείες επιλέγουν να καλύπτεται η απώλεια κερδών που θα προκύψει όταν διακοπεί η λειτουργία των συστημάτων μιας επιχείρησης ή εάν υπάρξει εκβιασμός μετά από διαρροή δεδομένων.

Είναι προσιτό το κόστος των συμβολαίων cyber insurance; Διανύουμε μια εποχή στην οποία το θέμα της ασφάλισης για ηλεκτρονικούς και διαδικτυακούς κινδύνους ανεβαίνει όλο και πιο συχνά στην ατζέντα των διοικητικών συμβουλίων. Ξεφεύγοντας από τα συνηθισμένα ασφαλιστικά προγράμματα αστικής ευθύνης, μια εταιρεία θα πρέπει να επιλέξει μια εξειδικευμένη ασφαλιστική λύση, που να προβλέπει τις πολλαπλές και πολυεπίπεδες επιπτώσεις των διαδικτυακών και ηλεκτρονικών κινδύνων και να συνδυάζει την παραδοσιακή ασφαλιστική κάλυψη με την παροχή επαγγελματικών συμβουλών. Δεδομένων των οικονομικών συγκυριών, οι επιχειρήσεις δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν εύκολα στην αντιμετώπιση ενός αντίστοιχου περιστατικού. Κάθε επιχείρηση, ανάλογα με το μέγεθός της και το επίπεδο εξασφάλισης που επιδιώκει, με κόστος που ξεκινά από μερικές εκατοντάδες ευρώ, μπορεί να επιλέξει τα κατάλληλα προγράμματα που εξασφαλίζουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας. Φυσικά όμως, επειδή η εμπειρία έχει αποδείξει ότι δεν υπάρχει απαραβίαστο σύστημα, θεωρούμε ότι κάθε σύγχρονη επιχείρηση πρέπει να είναι ασφαλισμένη, ώστε να επιδιώκει τη διατήρηση της θέσης της στην αγορά αλλά και την περαιτέρω ανάπτυξή της.

Ν. Γεωργόπουλος: Ο νέος Ευρωπαϊκός Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων προβλέπει, μεταξύ άλλων, για τα περιστατικά απώλειας δεδομένων διοικητικά πρόστιμα τα οποία μπορεί να φθάσουν το 4% του τζίρου της εταιρείας, με μέγιστο τα 20 εκατ. ευρώ. Ποιές είναι οι επιπτώσεις μιας διαδικτυακής επίθεσης σε έναν δημόσιο οργανισμό ή μια ιδιωτική επιχείρηση (αν μπορείτε, να αναφέρετε παραδείγματα). Οι ηλεκτρονικοί και διαδικτυακοί κίνδυνοι είναι ένα αρκετά πολύπλευρο ζήτημα, το οποίο θα πρέπει να εξετάσουμε από διαφορετικές οπτικές γωνίες για να αντιληφθούμε την έκταση των επιπτώσεών του. Αν θέλαμε συνοπτικά να ορίσουμε τι ακριβώς είναι, θα λέγαμε πως πρόκειται για απειλές στα δεδομένα και τα συστήματα μιας εταιρείας. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει το αμιγώς οικονομικό κόστος, καθώς σε περίπτωση διαρροής δεδομένων ή επίθεσης, η επιχείρηση θα κληθεί να καταβάλει αποζημιώσεις σε τρίτους, να διεξαγάγει πολυδάπανες έρευνες, ενώ παράλληλα θα έχει να αντιμετωπίσει πιθανό έλεγχο από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων, επιβολή διοικητικού προστίμου και ιδιαίτερα υψηλά νομικά έξοδα. Επιπλέον, ενδέχεται να προκύψουν χρηματικές απώλειες από την πιθανή διακοπή της λειτουργίας της επιχείρησης. Για να έχουμε μια καλύτερη εικόνα, ας σκεφτούμε το παράδειγμα ενός e-shop που πέφτει θύμα επίθεσης και αναγκάζεται να σταματήσει για κάποιο διάστημα τις πωλήσεις του, έως ότου γίνουν οι απαραίτητες έρευνες. Αυτό μας φέρνει σε μια δεύτερη επίπτωση, που είναι τα προβλήματα στη λειτουργία του τμήματος ΙΤ της εταιρείας, το οποίο θα κληθεί ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει το περιστατικό και να αποκαταστήσει τη ζημιά, συνεχίζοντας παράλληλα τη ροή των καθημερινών εργασιών του. Εκτός από τις καθαρά τεχνικές επιπτώσεις, αξίζει να σταθούμε και στον αντίκτυπο που θα έχει ένα τέτοιο συμβάν στη δημόσια εικόνα της επιχείρησης. Εάν, για παράδειγμα, έχουμε μια επίθεση που καταλήξει σε διαρροή προσωπικών και ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, η επιχείρηση καλείται να διαχειριστεί μια σοβαρή επικοινωνιακή κρίση, που θα κλονίσει τη θέση της στην

αγορά, τη σχέση με τους πελάτες και συνεργάτες της και φυσικά το όνομά της. Θα πρέπει να απαντήσει σε ερωτήσεις και αρνητικά σχόλια στα ΜΜΕ και τα social media, χωρίς να είναι απαραίτητα προετοιμασμένη για αντίστοιχο ενδεχόμενο. Ο συνδυασμός των παραπάνω μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη μετοχή της εταιρείας, σε περίπτωση που μιλάμε για εισηγμένη εταιρεία, οδηγώντας σε κάθε περίπτωση σε μια γενικευμένη κρίση στο πρόσωπο της διοίκησης.

Στο εξωτερικό, καταγράφεται αύξηση της παραγωγής στον συγκεκριμένο κλάδο. Στην Ελλάδα, είναι αντίστοιχη η εικόνα; Πώς θεωρείτε ότι θα εξελιχθεί η παραγωγή στα συμβόλαια αυτά μελλοντικά; Πράγματι, οι ηλεκτρονικοί και διαδικτυακοί κίνδυνοι ανεβαίνουν ολοένα και πιο υψηλά στην ατζέντα των επιχειρήσεων, στις χώρες του εξωτερικού. Αυτό οφείλεται στο ότι οι διοικήσεις των επιχειρήσεων αφενός ανησυχούν για απώλεια εσόδων ή ζημίες στην περιουσία της εταιρείας, που θα προκληθούν από μια πιθανή διαδικτυακή επίθεση, και αφετέρου οι συνεχείς εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας καθιστούν δύσκολη την πρόληψη των περιστατικών αυτών. Σταδιακά, ολοένα και περισσότερες εταιρείες στην Ελλάδα αντιλαμβάνονται την ανάγκη προστασίας τους από τη συγκεκριμένη κατηγορία κινδύνων. Αυτό συμβαίνει, κατά πρώτον, γιατί τα κρούσματα των επιθέσεων αυξάνονται και στη χώρα μας, τόσο από χάκερς με οικονομικά κίνητρα όσο και από ακτιβιστικές οργανώσεις. Χαρακτηριστικά, θα αναφέρω ένα πρόσφατο περιστατικό, όπου μια ομάδα χάκερς με την ονομασία “Armada Collective” επιτέθηκε στα συστήματα τριών ελληνικών τραπεζών, με σκοπό να αποκομίσει μέσω εκβιασμού χρηματικό ποσό ως λύτρα, σε συνέχεια αντίστοιχης επιτυχημένης επίθε-

σης σε ελβετική τράπεζα. Η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι, παρά τις δυσκολίες της εποχής, η παραγωγή αντίστοιχων συμβολαίων μελλοντικά θα κινηθεί σε ιδιαίτερα ικανοποιητικό ρυθμό. Σημαντικό ρόλο έχει διαδραματίσει η εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής λειτουργίας των περισσότερων επιχειρήσεων. Εάν κάποτε έπρεπε να προστατεύσουμε τους server μιας εταιρείας από μια επίθεση, τη δεδομένη στιγμή καλούμαστε να λάβουμε υπόψη τα επαγγελματικά αλλά και προσωπικά δεδομένα που βρίσκονται σε ένα smartphone ενός εργαζομένου. Υπό αυτό το πρίσμα, οι επιχειρήσεις έχουν ανάγκη από ένα εξειδικευμένο ασφαλιστικό προϊόν για ηλεκτρονικούς και διαδικτυακούς κινδύνους, το οποίο θα ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες τους, παρέχοντας πρόληψη και προστασία από κάθε μορφή διαδικτυακής επίθεσης.

ΝΙΚΟΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ Πιστοποιημένος Cyber Insurance Risk Manager (CyRM) & Cyber Risks Advisor, Cromar Insurance Brokers, Lloyd’s Coverholder

Ποιες επιχειρήσεις-οργανισμοί απειλούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από διαδικτυακές επιθέσεις, και ποιες είναι οι βασικές καλύψεις που επιλέγουν κυρίως οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα; Οι κυβερνοεπιθέσεις και τα περιστατικά απώλειας εμπιστευτικών πληροφοριών είναι πλέον μια απειλή για όλες τις εταιρείες οι οποίες διαχειρίζονται δεδομένα και εμπιστευτικές πληροφορίες αξίας. Οι παράγοντες που απειλούν τη λειτουργία ΧΡΗΜΑ 69

αφιέρωμα

~ CYBER INSURANCE

μιας εταιρείας και οδηγούν σε περιστατικά παραβίασης συστημάτων και απώλειας εμπιστευτικών πληροφοριών οφείλονται σε κακόβουλες επιθέσεις, αστοχία συστημάτων και διαδικασιών και στο ανθρώπινο λάθος, σύμφωνα με το Ponemon Institute.

30%

42%

29%

Malicious or Criminal attack: Κακόβουλες επιθέσεις System Glitch: Αστοχία Συστημάτων και Διαδικασιών Human Error: Ανρώπινο λάθος

Πηγή: 2014 Cost of Data Breach Study Global Ponemon Institute Report Η απώλεια δεδομένων μπορεί να συντελεστεί και με την κλοπή συστημάτων αποθήκευσης δεδομένων, όπως usb, δίσκους αποθήκευσης ή, πιο απλά, από απροσεξία όταν κάποιο στέλεχος μιας εταιρείας ξεχάσει σε ένα αεροδρόμιο ένα tablet, ένα κινητό τηλέφωνο ή ένα laptop, στο οποίο δεν έχει χρησιμοποιηθεί κάποιο πρόγραμμα για την κρυπτογράφηση των δεδομένων που περιέχει. Η απώλεια δεδομένων είναι καθοριστικός παράγοντας, που επηρεάζει τη φήμη των εταιρειών, πλήττει την αξιοπιστία τους και δημιουργεί έκτακτα έξοδα που επηρεάζουν τη χρηματοοικονομική κατάστασή τους. Ο νέος Ευρωπαϊκός Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων προβλέπει, μεταξύ άλλων, για τα περιστατικά απώλειας δεδομένων: ~~ την υποχρεωτική ενημέρωση των αρμόδιων αρχών εντός 72 ωρών, ~~ την ενημέρωση των πελατών των οποίων χάθηκαν τα δεδομένα αν είναι ευαίσθητα, ~~ διοικητικά πρόστιμα, τα οποία μπορεί να φθάσουν το 4% του τζίρου της εταιρείας, με μέγιστο τα 20 εκατ. ευρώ. Επίσης προβλέπει τη δημιουργία πολιτικών και διαδικασιών ασφάλειας και 70 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

τον ορισμό ενός Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων. Οι ασφαλιστικές καλύψεις της ασφάλισης cyber insurance που καλύπτουν τις ανάγκες μιας εταιρείας είναι: ~~ Αστική ευθύνη έναντι τρίτων, οι οποίοι υπέστησαν ζημιά λόγω απώλειας των προσωπικών τους δεδομένων από την εταιρεία στην οποία τα είχαν δώσει. ~~ Ανταπόκριση: Έξοδα και υπηρεσίες διαχείρισης περιστατικών παραβίασης συστημάτων και απώλειας εμπιστευτικών πληροφοριών. ~~ Διακοπή εργασιών-Κάλυψη για απώλεια εσόδων λόγω διακοπής της επιχειρηματικής δραστηριότητας από περιστατικά παραβίασης συστημάτων και απώλειας εμπιστευτικών πληροφοριών. ~~ Κυβερνοεκβιασμό-Κάλυψη για διαχείριση περιστατικών εκβιασμού από απειλές που μπορεί να βλάψουν ένα δίκτυο ή να οδηγήσουν σε διαρροή εμπιστευτικών πληροφοριών.

Είναι προσιτό το κόστος των συμβολαίων cyber insurance; Το κόστος ενός συμβολαίου πρέπει να συσχετίζεται πάντα με τον κίνδυνο που καλύπτει και τη δυνατότητα ομαλής συνέχισης των εργασιών μιας επιχείρησης που προσφέρει, και εξαρτάται από τη δραστηριότητα της εταιρείας, τον τζίρο, τον όγκο των δεδομένων, τον τύπο των δεδομένων, την ύπαρξη πολιτικών και διαδικασιών προστασίας, την εκπαίδευση του προσωπικού της, την ύπαρξη πλάνου επιχειρησιακής συνέχειας και την εμπειρία στη διαχείριση περιστατικών. Η κατάλληλη οργάνωση μιας εταιρείας εξασφαλίζει την ασφαλισιμότητά της και τη μείωση των ετήσιων ασφαλίστρων.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις μιας διαδικτυακής επίθεσης σε έναν δημόσιο οργανισμό ή μια ιδιωτική επιχείρηση (αν μπορείτε, να αναφέρετε παραδείγματα). Οι κυβερνοεπιθέσεις και τα περιστατικά απώλειας εμπιστευτικών πληροφοριών έχουν χρηματοοικονομικές επιπτώσεις, δημιουργούν έμμεσες και άμεσες απρογραμμάτιστες δαπάνες, οι οποίες έχουν αρνητική επίπτωση στη ρευστότητα και τις ταμειακές ροές της εταιρείας. Ένας επιπλέον σημαντικός παράγοντας είναι η ζημία που δημιουργείται στη φήμη

της εταιρείας, και η οποία μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική αν γίνει μη σωστή διαχείριση αυτών των περιστατικών. Στην Ελλάδα, τον Δεκέμβριο, παρακολουθήσαμε τις κυβερνοεπιθέσεις από την “Armanda Collective” στις ελληνικές τράπεζες και την επιτυχή αντιμετώπισή τους από τα πιστωτικά ιδρύματα, και πριν λίγες ημέρες την επίθεση των “Anonymous” στην Τράπεζα της Ελλάδος. Ακόμα στην Ελλάδα δεν έχουμε ιστορικό ζημιών από τέτοιου είδους περιστατικά, ώστε να μπορέσουμε να ποσοτικοποιήσουμε τις ζημιές, γι’ αυτό ας δούμε πόσο κόστισε σε μια γνωστή αμερικανική εταιρεία, την Target. Στην περίπτωση αυτή, χάθηκαν περισσότερα από 100 εκατομμύρια στοιχεία πελατών πιστωτικών καρτών, μέχρι σήμερα το κόστος αποζημιώσεων έχει φθάσει τα 300 εκατ. δολ. και με την ολοκλήρωση των διαδικασιών των αγωγών που έχουν ασκηθεί αναμένεται να ξεπεράσει το 1 δισ. δολ.

Στο εξωτερικό, καταγράφεται αύξηση της παραγωγής στον συγκεκριμένο κλάδο. Στην Ελλάδα, είναι αντίστοιχη η εικόνα; Πώς θεωρείτε ότι θα εξελιχθεί η παραγωγή στα συμβόλαια αυτά μελλοντικά; Το μέγεθος της αμερικανικής αγοράς cyber insurance στο τέλος του 2015 έφθασε τα 2,5 δισ. δολ. Οι εκτιμήσεις για το μέγεθος της αμερικανικής αγοράς το 2020 είναι 7,5 δισ. δολ. σύμφωνα με την PWC και 10 δισ. δολ. σύμφωνα με την ABI Research. Η ανάπτυξη της αγοράς των ΗΠΑ είναι ένα ενδιαφέρον παράδειγμα του τι οδηγεί τη ζήτηση. Η υποχρεωτική ενημέρωση των αρμόδιων αρχών και του πελάτη και η θεσμοθέτηση διοικητικών προστίμων για τις εταιρείες που δεν κατάφεραν να διατηρήσουν την ασφάλεια των δεδομένων ήταν αυτά που άλλαξαν την αγορά. Ο νέος Ευρωπαϊκός Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων αναμένεται να παίξει καταλυτικό ρόλο στη ζήτηση της ασφάλισης και στην αύξηση της δυνατότητας ασφάλισης των επιχειρήσεων. H χρήση του διαδικτύου των πραγμάτων για την παροχή υπηρεσιών σε σπίτι και αυτοκίνητο θα καταστήσει σε λίγα χρόνια την ασφάλιση cyber insurance αναγκαία, και θα δούμε την προώθησή της σε ιδιώτες πελάτες μαζί με τα ασφαλιστήρια αυτοκινήτου και κατοικίας.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Εθνική Ασφαλιστική Η Εθνική Ασφαλιστική δεν έχει προχωρήσει στον σχεδιασμό ενός αυτοτελούς και ανεξάρτητου προγράμματος ασφάλισης έναντι των κινδύνων που προκαλούν οι διαδικτυακές επιθέσεις κυβερνοχώρου, κυρίως λόγω των ποικίλων ιδιαιτεροτήτων που έχει κάθε επιχείρηση, αλλά και των πολλαπλών παραμέτρων που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία αξιολόγησης. Ως εκ τούτου, κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται διαφορετικά, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά που φέρει κάθε επιχείρηση, και η προσέγγιση του κινδύνου γίνεται σε συνεργασία με μεγάλες αντασφαλιστικές εταιρείες, που λειτουργούν σε παγκόσμια βάση και διαθέτουν πολύ μεγάλη τεχνογνωσία, διευρύνοντας έτσι σημαντικά τόσο το αντικείμενο ασφάλισης όσο και το πλαίσιο κάλυψης που παρέχει, προσφέροντας tailor made λύσεις.

AIG/CyberEdge Η AIG είναι η πρώτη εταιρεία που παρουσίασε στην ελληνική αγορά ένα εξειδικευμένο προϊόν για ηλεκτρονικούς και διαδικτυακούς κινδύνους, όπως είναι το CyberEdge, που περιλαμβάνει τόσο τις περισσότερο «τυπικές» ασφαλιστικές καλύψεις όσο και συμβουλευτικές υπηρεσίες από εμπειρογνώμονες για την προφύλαξη και αντιμετώπιση μιας κρίσης. Το CyberEdge καλύπτει τις απαιτήσεις τρίτων που μπορεί να προκύψουν μετά από διαρροή ή αλλοίωση δεδομένων λόγω κακόβουλων επιθέσεων, αδυναμία πρόσβασης στα συστήματα του ασφαλισμένου, αποκάλυψη δεδομένων λόγω παραβίασης ή απώλεια δεδομένων από φορητές συσκευές. Καλύπτονται επίσης τα έξοδα αποκατάστασης, εκ νέου περισυλλογής ή αναδημιουργίας των δεδομένων, ενώ προαιρετικά μπορούν να συμπεριληφθούν και οι χρηματικές απώλειες που θα προκύψουν όταν διακοπεί η λειτουργία των συστημάτων μιας επιχείρησης ή εάν υπάρξει εκβιασμός μετά από διαρροή δεδομένων. Προχωρώντας ένα βήμα πέρα από τα τυπικά ασφαλιστήρια, το CyberEdge μέσα από έναν μηχανισμό που έχει στηθεί στην Ελλάδα, για τις ελληνικές επιχειρήσεις, καλύπτει τη διεκπεραίωση της απαραίτητης σχετικής έρευνας από εξειδικευμένους συμβούλους πληροφορικής, οι οποίοι, καταρχάς, θα σταματήσουν τη διαρροή και θα βοηθήσουν την εταιρεία να επανέλθει σε κανονικές συνθήκες λειτουργίας και, στη συνέχεια, θα αναλάβουν να ενημερώσουν την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων σχετικά με τις συνθήκες του συμβάντος, καθώς και για τα τεχνικά μέτρα που θα λάβει η επιχείρηση προκειμένου να αποφευχθεί αντίστοιχο περιστατικό στο μέλλον. Επιπροσθέτως, περιλαμβάνει το κόστος των υπηρεσιών που θα είναι απαραίτητες σε αντίστοιχα περιστατικά, όπως αυτές των νομικών συμβούλων, των πραγματογνωμόνων που θα κληθούν να διερευνήσουν τις συνθήκες και το μέγεθος της διαρροής των δεδομένων –και να τη σταματήσουν αν συνεχίζεται– καθώς και των συμβούλων επικοινωνίας και δημοσίων σχέσεων, που θα καταρτίσουν ένα ενδελεχές πλάνο επικοινωνίας και διαχείρισης κρίσης προς εσωτερικά και εξωτερικά κοινά.

HDI Global SE/Cyber+ Αξιόπιστη προστασία Το Cyber+ αποτελεί μια ευρείας κάλυψης, συνολική ασφαλιστική λύση, η οποία αποζημιώνει τις επιχειρήσεις για τις απώλειες (ίδιες ζημίες) που προκαλούνται από cyber risks, καθώς και για οικονομικές ζημίες τρίτων για τις οποίες είναι υπεύθυνη η επιχείρηση, π.χ. πελάτες, προμηθευτές και άλλους. Η ευθύνη των στελεχών της διοίκησης της εταιρείας μπορεί επίσης να καλυφθεί από το ασφαλιστήριο. Υψηλότερο επίπεδο προστασίας-ευέλικτες επεκτάσεις κάλυψης Σημαντικό πλεονέκτημα του Cyber+ είναι η αρθρωτή δομή του: οι εταιρείες μπορούν να συνθέσουν τις διάφορες προαιρετικές καλύψεις για τη δημιουργία του ασφαλιστηρίου σύμφωνα με τις εξειδικευμένες απαιτήσεις τους. Επιπλέον, μαζί με την ασφάλιση, προσφέρονται ουσιαστικές υπηρεσίες διαχείρισης κινδύνου. Ευρεία και συνολική ασφαλιστική κάλυψη Cyber+ Ασφαλιζόμενες ζημίες και κόστη: ~~ Καταστροφή, κλοπή ή διαρροή δεδομένων και ανάκτηση δεδομένων ~~ Διακοπή της παραγωγής ~~ Επικοινωνιακή διαχείριση κρίσεων και σχετικές ανακοινώσεις ~~ Διερεύνηση από ειδικούς (Forensics) Επιπροσθέτως, μπορούν να καλυφθούν: ~~ Νομική προστασία ~~ Ευθύνη στελεχών (D&O) ~~ Κυβερνοαπειλές ~~ Βιομηχανική κατασκοπεία (παραβίαση εμπορικών μυστικών) ~~ Απιστία υπαλλήλων Αξιολόγηση του κινδύνου από κοινού με τον πελάτη-αυξημένη ασφάλεια συστημάτων H HDI υποστηρίζει ενεργά τους πελάτες της, αναλύοντας τον κίνδυνο ασφαλείας των ηλεκτρονικών συστημάτων τους. Κατά τη διαδικασία αυτή, ο πελάτης παρέχει πληροφορίες για να εξακριβωθούν από κοινού οι κίνδυνοι που απειλούν τη λειτουργία του. Η ανάλυση βοηθά στην αξιολόγηση των συστημάτων ασφαλείας της εταιρείας, ενώ οι ασφαλισμένοι της επωφελούνται από την πολυετή εμπειρία της HDI Global SE στον κλάδο. Cromar/Cyber Secure Solution Λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες της αγοράς, η Cromar σχεδίασε τη λύση Cyber Secure Solution, η οποία υποστηρίζεται από την αγορά των Lloyd’s. Πιο συγκεκριμένα, μέσω της λύσης Cyber Secure Solution διαθέτει στην ελληνική αγορά σε συνεργασία με τους Beazley μία από τις καλύτερες ασφαλιστικές λύσεις διαχείρισης περιστατικών απώλειας εμπιστευτικών πληροφοριών και προσωπικών δεδομένων παγκοσμίως, το “Beazley Global Breach Solution”. Το “Beazley Global Breach Solution” προσφέρει, εκτός από τις χρηματικές αποζημιώσεις, πρόσβαση στην Ομάδα Διαχείρισης Περιστατικών του, η οποία έχει αντιμετωπίσει πάνω από 3.500 περιστατικά παγκοσμίως και έχει ΧΡΗΜΑ 71

άρθρο

Καταργώντας τα στερεότυπα με τη βοήθεια των τεχνικών του Lean Management

εν ξέρω πόσοι θυμάστε και πόσοι γνωρίζετε αυτή τη σατιρική περιγραφή του ιδανικού πολίτη της ΕΕ. Απεικονίζει τον Έλληνα ανοργάνωτο. Η δύναμη των στερεοτύπων είναι μεγάλη, ειδικά αν υπάρχουν και γεγονότα που την ενισχύουν, είτε στον πολιτικό είτε στον επιχειρηματικό τομέα. Δυστυχώς, υπάρχουν πολλά τέτοια γεγονότα και στους δύο τομείς, όσον αφορά εμάς τους Έλληνες πολίτες και επιχειρηματίες. Όμως, για να θέσουμε τα πράγματα σε μια σωστή βάση, δεν υπάρχει κάποια χώρα που να είναι τέλεια στην οργάνωση σε επίπεδο συστήματος και συμπεριφοράς πολιτών. Εξάλλου, η τελειότητα δεν αντανακλά μια κατάσταση, αλλά μια προσπάθεια συνεχούς βελτίωσης, μια ενσυνείδητη αναζήτηση του τι μπορεί να γίνει καλύτερα με τους λιγότερους πόρους. Όσον αφορά τον επιχειρηματικό τομέα, δεν μπορεί να υπάρξει ποιότητα χωρίς συνέπεια, και δεν μπορεί να υπάρξει συνέπεια χωρίς οργάνωση. Επίσης, η πολυπόθητη καινοτομία και η ανταγωνιστικότητα πάλι δεν μπορούν να αναπτυχθούν όταν μικρά και μεγάλα προβλήματα επαναλαμβάνονται, όταν παράλληλα έργα (projects) τρέχουν με μετακινήσεις χρονοδιαγραμμάτων, κριτηρίων, πίεση και λάθη (που αυξάνουν το κόστος), σε μια αγορά απρόβλεπτη και ευμετάβλητη. Το μέλλον της παραγωγής και διάθεσης προϊόντων και υπηρεσιών στην Ευρώπη βρίσκεται στην ευελιξία (μικρή παραγωγή και παράλληλη παραγωγή), την ποιότητα (Right First Time) και τη σωστή επικοινωνία ως στρατηγικό πλεονέκτημα, κάτι που ισχύει και για τις μεγάλες και για τις ΜμΕ. Στις μεγάλες εταιρείες αναδύεται μια γραφειοκρατική και πολυσύνθετη πολυπλοκότητα, που αυξάνει τον χρόνο ανταπόκρισης και το κόστος, ενώ στις ΜμΕ τα προβλήματα επικοινωνίας και αντίληψης, το πώς και ποιος πρέπει να διοικεί, μάλλον επηρεάζουν τον χρόνο και τον προσανατολισμό της εταιρικής οργάνωσης και λειτουργίας. Το καλό είναι ότι δεν χρειάζεται να εφεύρουμε κάτι νέο. Οι τεχνικές οργάνωσης για ευελιξία, ποιότητα στην πηγή, αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων, εξισορρόπηση της εργασιακής ροής και συνεχούς βελτίωσης έχουν ήδη ανακαλυφθεί. Σχεδιάστηκαν από τα στελέχη της Toyota μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Ιαπωνία –χάνοντας τον πόλεμο– βρέθηκε χωρίς πρόσβαση σε χρηματοδότηση, πρώτες ύλες και δεξιότητες μάρκετινγκ. 72 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

του Κωνσταντίνου Ζιάβρα Οικονομολόγου

της Αναστασίας Μαρινοπούλου Συμβούλου επιχειρήσεων

Οι τεχνικές Lean Management που αναπτύχθηκαν σε συνθήκες κρίσης είναι πελατοκεντρικές και εστιάζονται στην εξισορρόπηση των εργασιών ανάλογα με τη ζήτηση, την τυποποίηση των βέλτιστων πρακτικών, τη δημιουργία συστημάτων για ποιότητα στην πηγή και Right First Time, την εισαγωγή μικρών βελτιώσεων από όλο το προσωπικό και μια κουλτούρα “No Blame”. Τα προβλήματα δεν κρύβονται και δεν αποσιωπούνται. Είναι τιμή να ταυτοποιούνται και να επιλύονται με ένα σύστημα κοινό για όλους, που δεν επιτρέπει τα εργασιακά προβλήματα να ανάγονται σε προσωπικά. Αρχικά χαρτογραφείται η παρούσα κατάσταση, τίθενται οι στόχοι και τα κριτήρια ποιότητας και σχεδιάζεται η μελλοντική ιδανική κατάσταση –που πάντα μπορεί να βελτιωθεί– μειώνοντας ή/και εκμηδενίζοντας τις απώλειες: ~~ Υπερπαραγωγή ~~ Υπεραποθήκευση ~~ Άσκοπη μετακίνηση υλικών, πληροφόρησης και εξοπλισμού ~~ Άσκοπη μετακίνηση ΑΔ ~~ Λάθη και παραλείψεις ~~ Αναμονή ~~ Υπερεπεξεργασία Αυτό, επίσης, σημαίνει ότι η τεχνολογία εισάγεται για να επιλύσει τα προβλήματα ροής και επικοινωνίας που έχουν ταυτοποιηθεί. Έχοντας σχεδιάσει την εργασιακή ροή και την ιδανική μελλοντική κατάσταση, η τεχνολογία επιταχύνει και βοηθά την επιχειρησιακή στρατηγική. Αναλύοντας όμως λίγο περισσότερο τις απώλειες, διαπιστώνουμε ότι οι τεχνικές Lean μάς βοηθούν να κατανοήσουμε ότι: ~~ Η υπερπαραγωγή σημαίνει κακό σχεδιασμό και εξισορρόπηση ζήτησης και παραγωγής. ~~ Η υπεραποθήκευση, ως μηχανισμός προστασίας και διευκόλυνσης πωλήσεων, ανήκει σε μια πολύ παλιά φιλοσοφία πωλήσεων: «Αν δεν έχουμε να σπρώξουμε προϊόντα στον πελάτη, δεν θα αγοράσει ποτέ όσα πρέπει». Όπως, επίσης, και σε μια παλιά επιχειρηματική τακτική, η οποία βασιζόταν είτε σε αδυναμία καλού σχεδιασμού είτε σε φοβία πολλαπλών κακών σεναρίων.

Το μέλλον της παραγωγής και διάθεσης προϊόντων και υπηρεσιών στην Ευρώπη βρίσκεται στην ευελιξία (μικρή παραγωγή και παράλληλη παραγωγή), την ποιότητα (Right First Time) και τη σωστή επικοινωνία ως στρατηγικό πλεονέκτημα, κάτι που ισχύει και για τις μεγάλες και για τις ΜμΕ. ~~ Η άσκοπη μετακίνηση υλικών, πληροφόρησης και εξοπλισμού δεν νοείται, ούτε ως επωφελής εργασία ούτε ως επωφελής επιχειρησιακός σχεδιασμός. ~~ Η άσκοπη μετακίνηση του ανθρώπινου δυναμικού (εντός μη αποδοτικών διαδικασιών) δεν νοείται επίσης ως επωφελής εργασία. ~~ Τα λάθη και οι παραλείψεις δημιουργούν επιπλέον κόστος σε χρόνο και χρήμα, εκτός του γεγονότος ότι δημιουργούν ευκαιρίες για τον ανταγωνισμό. ~~ Η αναμονή δεν νοείται ως εργασία. ~~ Η υπερεπεξεργασία, εκτός του ότι δημιουργεί επιπλέον κόστος, δεν δημιουργεί αξία για τον πελάτη. Στη γειτονική μας Τουρκία, οι περισσότερες μεγάλες και ΜμΕ αναδιοργανώνονται με τεχνικές Lean για να κατακτήσουν τη διεθνή αγορά, γνωρίζοντας ότι η παραγωγικότητα, η ευελιξία στον πελάτη και η άμεση ανταπόκριση θα τις θωρακίσουν για το μέλλον. Δεν είναι μόνο το φθηνό εργατικό δυναμικό που κάνει μια επιχείρηση ανταγωνιστική. Ούτε οι χαμηλοί φόροι, αν και θα ήταν πιο ελκυστικό οικονομικά. Είναι εύκολο να προσκολλώμαστε σε ό,τι μας είναι οικείο και να παραπονούμαστε ότι φταίνε οι άλλοι που δεν προσαρμόζονται στις δικές μας ανάγκες και επιθυμίες. Είναι όμως κάτι τέτοιο βιώσιμο; Το δύσκολο είναι να δοκιμάσουμε κάτι καινούριο, όπως η τυποποίηση πρακτικών στις πωλήσεις, η ευέλικτη και μικρή παραγωγή, η από κοινού επίλυση των προβλημάτων, η μελετημένη διαχείριση έργων, ακόμη και η απλοποίηση και σύγκλιση των διαδικασιών λογιστηρίου και γραμματείας, με στόχο τη μείωση του κόστους αλλά και του χρόνου ανταπόκρισης στον πελάτη (εσωτερικό-εξωτερικό). Μια επιχείρηση μπορεί κάλλιστα να αυξήσει την παραγωγικότητά της, να αυξήσει την απόδοσή της σε επίπεδο κερδοφορίας και να οικοδομήσει ένα βιώσιμο στρατηγικό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών της, με την ενσωμάτωση των τεχνικών Lean στις λειτουργίες της. Η φιλοσοφία Lean επικεντρώνεται στον εξορθολογισμό της ροής της παραγωγής σε ολόκληρη την επιχείρηση, παρακολουθώντας τον συνολικό χρόνο του κύκλου παραγωγής του προϊόντος ή της υπηρεσίας εντός συγκεκριμένων ποιοτικών προδιαγραφών. Εύλογα θα ρωτούσε κάποιος: «Η μείωση του χρόνου παραγωγής θα

επιφέρει βελτίωση της απόδοσης της επιχείρησης; Θα αυξήσει την κερδοφορία της;». Η απάντηση είναι: «Ναι!». Λειτουργικές βελτιώσεις στην επιχείρηση που συντομεύουν τον χρόνο παραγωγής μειώνουν και το κόστος παραγωγής. Άλλα οφέλη από τη σύντμηση του χρόνου παραγωγής είναι: λιγότερος αδρανής χρόνος, μεγαλύτερη ευελιξία, χαμηλότερα αποθέματα, καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών και υψηλότερα έσοδα. Παρακάτω, ακολουθούν μερικά παραδείγματα λειτουργικών βελτιώσεων που επήλθαν σε επιχειρήσεις στις οποίες εφαρμόστηκε η φιλοσοφία Lean σε διάστημα 6 έως 12 μηνών:

ΒΙΟΜΗΧΑΝIΑ ΥΦΑΣΜΑΤΩΝ Χρόνος κατασκευής νέων προϊόντων

Μείωση χρόνου 50%

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Από την παραγγελία, στην κατασκευή και παράδοση προϊόντων

Μείωση χρόνου διαδικασίας 60%-90%

Κόστος παραγόμενου προϊόντος

Μείωση 24%

Έκταση βιομηχανικών εγκαταστάσεων

Μείωση 18%

LOGISTICS Φόρτωση εμπορευμάτων

Βελτίωση χρόνου φόρτωσης 75%

Συνολικό κόστος

Μείωση συνολικού κόστους 7% ΑΠΟΘΗΚΗ

Φθορές προϊόντων

Μείωση 85% ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

Παραγωγικότητα

Αύξηση 40%

Ταχύτητα εξυπηρέτησης

Βελτίωση 82%

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Εξοικονόμηση

1 εκατ. δολάρια Η.Π.Α. / μήνα

Η φιλοσοφία Lean εφαρμόζεται σε κάθε κλάδο, από τη γεωργία έως την αεροδιαστημική. Επιπροσθέτως, παρέχει εξαιρετικές κατευθύνσεις για τη λήψη αποφάσεων. Τέλος, υπόσχεται μετρήσιμες βελτιώσεις στις λειτουργίες και τα κέρδη μιας επιχείρησης, με μια σημαντική προϋπόθεση: να αρχίσουμε να σκεπτόμαστε με έναν εντελώς νέο τρόπο. Περισσότερα για τα οικονομικά οφέλη των τεχνικών Lean στο επόμενο άρθρο μας... ΧΡΗΜΑ 73

ανάλυση

DELONGHI GROUP [Bloomberg Ticker: DLG:IM] [Reuters Ticker: DLG.MI]

ΤΙΜΗ ΜΕΤΟΧΗΣ 13 ΙΟΥΛΙΟΥ 2016 ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΜΙΛΑΝΟΥ (σε Ευρώ)

Εταιρεία Εισηγμένη στο Χρηματιστήριο Μιλάνου, Ιταλία Κλάδος δραστηριότητας: Διαρκή καταναλωτικά αγαθά

Αρ. Μετοχών (σε εκατ.) Χρ. Αξία (σε εκατ. Ευρώ.) Μέσος Ημ. Όγκος Συν. (52 εβδ.) Συντελεστής Beta

ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΊΑ

Ο Όμιλος De’Longhi ιδρύθηκε στην Ιταλία το έτος 1902 και σήμερα δραστηριοποιείται στην παραγωγή και την πώληση διαρκών καταναλωτικών αγαθών για οικιακή και επαγγελματική χρήση, όπως κλιματιστικά προϊόντα, ηλεκτρικές καφετιέρες, συσκευές μαγειρικής και άλλες ηλεκτρικές συσκευές. Ο Όμιλος προέβη στην εξαγορά της βρετανικής εταιρείας Kenwood το 2001. Σήμερα, ο Όμιλος De’Longhi διατηρεί παρουσία σε 33 χώρες μέσω θυγατρικών εταιρειών και διανέμει τα προϊόντα σε όλο τον κόσμο.

20,74 149,50 3.100,63 129.430 0,62

Μέγ. 52 εβδ. Χαμ. 52 εβδ.

27,03€ 18,49€ -9,39%

Απόδ. 1-Μ Απόδ. 6-Μ Απόδ. 12-Μ

-10,28% -6,27%

Πηγή: Η Εταιρεία, Χρηματιστήριο Μιλάνου

Πορεία Τιμής Μετοχής (Τελευταίο έτος, σε Ευρώ) 27 25 23 21 19 17 15 23/7/2015

1/10/2015

10/12/2015

18/2/2016

28/4/2016

7/7/2016

Πηγή: Χρηματιστήριο Μιλάνου, Yahoo Finance.

Πορεία Τιμής Μετοχής

(Τελευταία 5 έτη, σε Ευρώ)

30 25 20 15 10 5 0 5/102011

5/10/2012

5/10/2013

5/10/2014

5/10/2015 Πηγή: Χρηματιστήριο Μιλάνου, Yahoo Finance.

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιρειών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

CERTIFICATE IN INVESTMENT MANAGEMENT (CertIM) του CHARTERED INSTITUTE FOR SECURITIES & INVESTMENT (CISI) – www.cisi.org με περισσότερα από 40.000 μέλη και με αναγνώριση σε 110 χώρες σε όλο τον κόσμο Πιστοποίηση αναγνωρισμένη από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς της Ελλάδας ως ισοδύναμη με τον τίτλο επαγγελματικής πιστοποίησης «Διαχείριση Χαρτοφυλακίου Πελατών (γ)»

ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ (ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ή ΟΜΑΔΙΚΑ)

74 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

Από την H&F ANALYSIS (Accredited Training Provider) και τη VALUATION & RESEARCH SPECIALISTS (VRS) Τηλ. 210 3219557, 698 3603160, 6945 851420, E-mail: info@hfanalysis.gr

Βασικά Χρηματοοικονομικά Μεγέθη & Δείκτες, Περίοδος 2010 – 2015 (Όμιλος, σε εκατ. Ευρώ) Πωλήσεις

EBITDA

ΚΠΦ

ΚΜΦΔΜ

P/Ε (x)

P/BV (x)

EV / EBITDA (x)

ΔΑΝΕΙΑ / ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ (x)

ROE %

2010

1.626

193

112

41,4

4,1

19,0

0,28

10%

2011

1.429

203

139

34,4

3,6

18,5

0,13

11%

2012

1.530

225

155

118

26,2

4,9

14,2

0,51

19%

2013

1.633

240

157

117

26,5

4,6

13,0

0,44

18%

2014

1.727

260

171

127

24,5

4,0

11,8

0,45

16%

2015

1.891

285

199

150

20,7

3,4

10,3

0,21

17%

(σε εκατ. Ευρώ)

Πηγή: Επίσημες Ενοποιημένες Λογιστικές Καταστάσεις.

Δείκτες Κεφαλαίου Κίνησης, Περίοδος 2010-2015 (Όμιλος, σε εκατ. Δολ. ΗΠΑ) Σε εκατ. Ευρώ

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Πωλήσεις

1.626

1.429

1.530

1.633

1.727

1.891

774

640

690

706

757

829

52,41%

55,23%

54,93%

56,77%

56,19%

118

117

127

150

4,6%

6,3%

7,7%

7,2%

7,3%

7,9%

194

196

244

271

389

358

136

159

145

147

153

142

288

278

274

283

318

323

388

349

381

335

366

372

177

189

186

179

185

169

374

331

352

346

383

Κόστος Πωλήσεων (χωρίς αποσβ.) Μικτό Περιθώριο Κέρδους

Καθαρά Κέρδη μφδμ Καθαρό Περιθώριο Κέρδους

Ταμειακά Διαθέσιμα Ημέρες Αποθεμάτων

Ημέρες

Αποθέματα Ημέρες Πελατών

Ημέρες

Πελάτες Ημέρες Προμηθευτών

Ημέρες

Προμηθευτές

Operating Cycle

Ημέρες

223

248

236

222

231

214

Cash Cycle (Ταμειακός Κύκλος)

Ημέρες

Πηγή: Επίσημες Ενοποιημένες Λογιστικές Καταστάσεις.

ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ Για τις ανάγκες σύνταξης των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων βάσει των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων Για την εξεύρεση της αξίας μιας επιχείρησης σε θέματα εξαγορών, συγχωνεύσεων και συμμετοχής στρατηγικού επενδυτή Για θέματα φορολογικής συμμόρφωσης και για την ανάγκη ακροαματικής διαδικασίας ενώπιον δικαστηρίων

VALUATION & RESEARCH SPECIALISTS (VRS) Έτος Ίδρυσης: 2002 Αιόλου 104, Αθήνα 10564, τηλ.: 210 3219557, 698 3603160, email: info@valueinvest.gr

ΧΡΗΜΑ 75

στα ενδότερα του Χρηματιστηρίου Αθηνών

SINGULAR LOGIC

07/08-2016

Ολοκλήρωσε έργο πληροφορικής για την ΝΝ Hellas

76 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

H SingularLogic, μέλος του Ομίλου MIG, ολοκλήρωσε στις 26 Ιουλίου 2016, με επιτυχία, έργο πληροφορικής που είχε αναλάβει για την ασφαλιστική εταιρεία ΝΝ Hellas, και αφορούσε στην υλοποίηση πληροφοριακού συστήματος πελατοκεντρικής διαχείρισης (CRM), για τη βελτίωση και τον εμπλουτισμό των υπηρεσιών που παρέχονται απευθείας από την εταιρεία στους ασφαλισμένους της (Direct Services). Το έργο περιλάμβανε υπηρεσίες εγκατάστασης, προσαρμογής, παραμετροποίησης, εκπαίδευσης, δοκιμαστικής λειτουργίας και υποστήριξης CRM συστήματος. Η ολοκληρωμένη λύση που υλοποίησε η SingularLogic συλλέγει από όλα τα τμήματα και τα κανάλια επικοινωνίας της επιχείρησης τις πληροφορίες για τον ασφαλισμένο και τις διαθέτει ενιαία σε κάθε επαφή μαζί του, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο βελτιωμένες υπηρεσίες στους απευθείας ασφαλισμένους της, από το τμήμα εξυπηρέτησης πελατών και το customer portal της ΝΝ Hellas. Μέσω της ευρέος φάσματος λειτουργικότητας του CRM συστήματος, η ΝΝ έχει αποκτήσει σημαντικά καινοτόμα πλεονεκτήματα, όπως: customer 360 view, cross channel consistent customer experience, μεγιστοποίηση αυτοματοποιημένων διαδικασιών, αυξημένη αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα των call centers, καθώς και διαχείριση μίας μόνο CRM εφαρμογής από τους call center agents, αύξηση της αποτελεσματικότητας των εισπράξεων μέσω campaigns, κεντρική παρακολούθηση και εκτέλεση των εκστρατειών του marketing, παρακολούθηση των marketing analytics και διασφάλιση ποιότητας δεδομένων. Σήμερα, οι μεγάλοι οργανισμοί εμπιστεύονται και αναγνωρίζουν τη SingularLogic ως έναν από τους πιο αξιόπιστους συνεργάτες υλοποίησης, λειτουργίας και υποστήριξης μεγάλων έργων πληροφορικής. Η μεγάλη τεχνογνωσία και εμπειρία που έχει αποκομίσει η SingularLogic, το άριστα καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό της, η εφαρμογή δοκιμασμένων μεθοδολογιών και διαδικασιών, η υψηλή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, η αρτιότητα και η συνέπεια, εξασφαλίζουν την επιτυχή διεκπεραίωση των συμβάσεων που αναλαμβάνει και την περαιτέρω λειτουργική τους υποστήριξη.

REVOIL

ENTERSOFT

Με μεγάλη χαρά, η εταιρεία Revoil, με μερίδιο αγοράς πάνω από 10% και δίκτυο μεγαλύτερο από 535 πρατήρια πανελλαδικά, παρουσιάζει επίσημα το νέο της εταιρικό website www.revoil.gr. Η Hellas Sites (www.hellassites.gr) σχεδίασε και ανέπτυξε ένα νέο, σύγχρονο και δυναμικό website, αντάξιο της εικόνας της Revoil, που θα διευκολύνει την ενημέρωση των καταναλωτών και των συνεργατών της. Μέσω του νέου site www.revoil.gr, o επισκέπτης θα μπορεί να ενημερωθεί αναλυτικά για τα προϊόντα, τις υπηρεσίες και τις προσφορές, να αναζητήσει το πρατήριο που τον ενδιαφέρει ανά περιοχή και, βάσει συγκεκριμένων φίλτρων, όπως προϊόντα (π.χ.diesel xtra4 revolution ή καύσιμα για σκάφη) ή υπηρεσίες (π.χ. κάρτα «Επιλέγω» ή 24ωρο). Παράλληλα, μπορεί να πλοηγηθεί στο πρατήριο που θα επιλέξει μέσω του προγράμματος πλοήγησης που είναι εγκατεστημένο στο κινητό. Τέλος, θα μπορεί να συνδεθεί απευθείας στα social media της εταιρείας, να εγγραφεί στο newsletter, να παρακολουθήσει τηλεοπτικά spot της εταιρείας και πολλές ακόμη δυνατότητες, προκειμένου να ανακαλύψει όλες τις δραστηριότητες της Revoil.

Τα καθαρά έσοδα του ομίλου για το α’ εξάμηνο του 2016 ανήλθαν στα 5,39 εκατ. ευρώ, ενώ η κερδοφορία προ φόρων ανήλθε στα 0,81 εκατ. ευρώ, έναντι 0,42 εκατ. ευρώ την αντίστοιχη περσινή περίοδο, σημειώνοντας σημαντική αύξηση, ενώ και οι πωλήσεις στο εξωτερικό παρουσίασαν αξιόλογη άνοδο. Η αναπτυξιακή πορεία του ομίλου στο α’ εξάμηνο του έτους οφείλεται κυρίως στην αύξηση των νέων πελατών σε συστήματα ERP στην Ελλάδα, αλλά και στην αύξηση των εσόδων των θυγατρικών του εξωτερικού. Οι πωλήσεις στο εξωτερικό παρουσίασαν σημαντικό διψήφιο ποσοστό αύξησης, της τάξεως του 50%. Μέχρι το τέλος του έτους, εκτιμάται ότι τα έσοδα του ομίλου θα συνεχίσουν τη δυναμική τους ανάπτυξη, λόγω των μεγάλου αριθμού ανεκτέλεστων έργων τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Παράλληλα, αναμένεται θετική ενίσχυση των εσόδων και από τα νέα προϊόντα της Entersoft, όπως το WMS (Warehouse Management System), πληροφοριακό σύστημα διαχείρισης αποθηκών και διανομών, σε συνδυασμό με τη συνολική στρατηγική προσέγγιση της αγοράς.

Νέο website

Αύξηση εσόδων και κερδοφορίας για τον όμιλο το α’ εξάμηνο του 2016

EUROBANK

Πιστωτική γραμμή 50 εκατ. ευρώ για το εξωτερικό εμπόριο μέσω EBRD Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης (EBRD) στηρίζει την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, παρέχοντας πιστωτική γραμμή 50 εκατ. ευρώ προς τη Eurobank, στο πλαίσιο του προγράμματος Trade Facilitation Programme (TFP). Η ενίσχυση του εμπορίου αποτελεί βασικό στοιχείο της στρατηγικής της EBRD για την υποστήριξη της περιφερειακής και διεθνούς διασύνδεσης των χωρών στις οποίες επενδύει. Μέσω της διασύνδεσης, οι οικονομίες επιτυγχάνουν ισχυρή και βιώσιμη ανάπτυξη, ανταγωνιζόμενες επιτυχώς στο διεθνές περιβάλλον. Η πιστωτική γραμμή (facility) θα βοηθήσει στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων trade finance της Eurobank –παρά τις δυσμενείς συνθήκες που επικρατούν στην αγορά– και θα τονώσει τον κεντρικό της ρόλο ως συνεργάτη των ελληνικών εξαγωγικών και εισαγωγικών επιχειρήσεων. Η Eurobank είναι μία από τις τέσσερις συστηματικές τράπεζες στην Ελλάδα, με ισχυρή παρουσία τόσο στην εγχώρια αγορά όσο και στο εξωτερικό. Η EBRD είναι μέτοχος της Eurobank, καθώς συμμετείχε στην περσινή αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της τράπεζας, με σκοπό να ενισχύσει την κεφαλαιακή της βάση και να βοηθήσει τη μεταβίβαση της τράπεζας σε ιδιώτες μετόχους. Ο κύριος Nick Tesseyman, διευθύνων σύμβουλος της EBRD, δήλωσε: «Είμαστε ευτυχείς για την υπογραφή της συμφωνίας με τη Eurobank. Θα οδηγήσει στην ενίσχυση του διασυνοριακού εμπορίου και θα συμβάλει στην ανάπτυξη των εμπορικών δεσμών της Ελλάδας με άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων και χώρες στην οικονομία των οποίων έχει επενδύσει η EBRD. Η στήριξη της ανάπτυξης του trade finance στην Ελλάδα είναι κρίσιμης σημασίας για την ανάταση της οικονομικής δραστηριότητας μέσα από τη δημιουργία ευκαιριών για ανάπτυξη και νέων θέσεων εργασίας». Ο αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος της Eurobank, κ. Σταύρος Ιωάννου, είπε ότι η συμφωνία αυτή θα έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη για την ελληνική οικονομία: «Η συγκεκριμένη συμφωνία πραγματοποιείται σε μια κρίσιμη περίοδο για την τράπεζα, κατά την οποία η Eurobank επιστρέφει στην κερδοφορία και είναι σε θέση να στηρίξει την ελληνική οικονομία. Παράλληλα, η συμφωνία είναι σημαντική και για την ίδια την οικονομία της χώρας, τη στιγμή που αρχίζει να ξεπερνά τις δυσκολίες του παρελθόντος και δείχνει σταθεροποιητικές τάσεις σε ένα ιδιαίτερα απαιτητικό διεθνές οικονομικό περιβάλλον. Η EBRD είναι για πολλά χρόνια πολύ σημαντικός συνεργάτης της Eurobank και η συνεργασία αυτή αποδίδει οφέλη και για τους δύο οργανισμούς». Το Trade Facilitation Programme της EBRD ξεκίνησε το 1999 και στοχεύει στην προαγωγή του διεθνούς εμπορίου μεταξύ των χωρών στις οποίες έχει επενδύσει ο διεθνής οργανισμός. Μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος, η EBRD παρέχει εγγυήσεις σε διεθνείς βεβαιούσες τράπεζες, καθώς και βραχυπρόθεσμα δάνεια σε επιλεγμένες τράπεζες και εταιρείες factoring, για τη χρηματοδότηση εξαγωγικών και εισαγωγικών επιχειρήσεων. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα καλύπτει 120 συνεργαζόμενες τράπεζες, σε 25 χώρες στις οποίες δραστηριοποιείται η EBRD, με πιστωτικά όρια άνω του 1,5 δισ. ευρώ και περισσότερες από 800 βεβαιούσες τράπεζες διεθνώς. Η EBRD ξεκίνησε να επενδύει στην ελληνική αγορά το 2015, σε προσωρινή βάση, με στόχο να στηρίξει την ανασυγκρότηση της χώρας και την έξοδό της από την οικονομική κρίση. Στόχος της τράπεζας είναι να τονώσει το διεθνές και εγχώριο επενδυτικό ενδιαφέρον, να ενισχύσει τον ρόλο του ιδιωτικού τομέα και να εμβαθύνει τη διασυνοριακή συνεργασία. Η ενίσχυση των διεθνών εμπορικών σχέσεων αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την ενδυνάμωση του ρόλου των ελληνικών τραπεζών και εταιρειών στη διεθνή οικονομία. Ο στρατηγικός σχεδιασμός της EBRD για την περίοδο 2016-18 για τις χώρες στις οποίες έχει επενδύσει βασίζεται στο τρίπτυχο: ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας-αντιμετώπιση διεθνών προκλήσεων-ενίσχυση περιφερειακής ενοποίησης.

COSMOTE

Οι νικητές της «Επόμενης Γενιάς Επιχειρήσεων» Ολοκληρώθηκε η διαδικασία ανάδειξης των τριών ελληνικών οικογενειακών επιχειρήσεων που κερδίζουν σημαντική διαφημιστική προβολή και δωρεάν υπηρεσίες Cosmote Business One μέσα από το πρόγραμμα «Επόμενη Γενιά Επιχειρήσεων» της Cosmote. Στο πρόγραμμα έλαβαν μέρος εκατοντάδες αξιόλογες ελληνικές επιχειρήσεις, οι οποίες μοιράστηκαν τη δική τους ιστορία και συγκίνησαν με την πορεία, την εξέλιξη και το όραμά τους. Πρώτη νικήτρια είναι η εταιρεία κατασκευής υποδημάτων “Chaniotakis”, με παράδοση στο αντικείμενο, που κερδίζει διαφημιστική προβολή αξίας 25.000 ευρώ. Δεύτερη η «Μακεδονική», αναγνωρισμένη επιχείρηση μεταποίησης φρούτων και παραγωγής τροφίμων υψηλής διατροφικής αξίας, που κερδίζει 20.000 ευρώ διαφημιστική προβολή. Τρίτη νικήτρια, η πρωτοπόρος επιχείρηση design και κατασκευής επίπλου “al2”, που θα επωφεληθεί από διαφημιστική προβολή 15.000 ευρώ. Επιπλέον της διαφημιστικής προβολής, οι τρεις επιχειρήσεις κερδίζουν δωρεάν υπηρεσίες Cosmote Business One για 18 μήνες, που περιλαμβάνουν λύσεις σταθερής και κινητής τηλεφωνίας, Internet, υπηρεσίες τηλεφωνικού κέντρου και Business Cloud Storage-Email, για να καλύψουν τις ανάγκες επικοινωνίας τους, να αυξήσουν την αποδοτικότητά τους και να γίνουν μεγαλύτερες, υιοθετώντας νέες τεχνολογίες. Περισσότερες πληροφορίες για τους νικητές, αλλά και για άλλες επιχειρήσεις που ξεχώρισαν, στο: http://epomenigenia.gr/winners. ΧΡΗΜΑ 77

τα νέα της αγοράς

07/08-16

CORALLIA Υπογραφή συμφωνιών στην επιχειρηματική αποστολή στην Κίνα

ην ελληνική επιχειρηματική αποστολή, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της επίσκεψης του πρωθυπουργού κ. Α. Τσίπρα στην Κίνα, ακολούθησε το Corallia, αναζητώντας σημαντικές επιχειρηματικές ευκαιρίες στους τομείς της υψηλής τεχνολογίας και αναδεικνύοντας το οικοσύστημα καινοτομίας της χώρας. Ανάμεσα στους 40 επιχειρηματίες και εκπροσώπους θεσμικών φορέων ο καθηγητής Βασίλειος Μακιός, General Director του Corallia, συμμετείχε στις συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν με επιχειρηματικούς και κρατικούς φορείς της Κίνας και παρουσίασε στο Ελληνοκινεζικό Φόρουμ του Πεκίνου και της Σαγκάης την ικανότητα της Ελλάδας στον τομέα των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνίας. Τον καθηγητή Β. Μακιό συνόδευε ο Δρ. Αθανάσιος Πότσης, πρόεδρος της ΕΒΙΔΙΤΕ και μέλος του Συντονιστικού Συμβουλίου του si-Cluster. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων, ο κύριος Μακιός εστιάστηκε στα τεχνολογικά επιτεύγματα των εταιρειών-μελών των οικοσυστημάτων καινοτομίας, gi-Cluster, mi-Cluster και si-Cluster, που υποστηρίζει το Corallia, αναδεικνύοντας την υψηλής ποιότητας έρευνα και καινοτομία που παράγει το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας και τονίζοντας την ανάγκη ενίσχυσης των διμερών σχέσεων μέσω της προσέλκυσης επενδύσεων από την Κίνα. Από τις κατ’ ιδίαν B2B συναντήσεις, ιδιαίτερης σημασίας αποτελεί η υπογραφή συμφωνίας μεταξύ του si-Cluster και της CAST (Κινεζικής Ακαδημίας Διαστημικής Τεχνολογίας), που επισφραγίζει τις διαπραγματεύσεις που είχαν προηγηθεί κατά την επίσκεψη των εκπροσώπων της CAST στην Ελλάδα πριν από έναν χρόνο. Τη συμφωνία υπέγραψαν οι κύριοι Βασίλειος Μακιός, Θανάσης Πότσης και Zhen Pan, Director Europe & Asia της CAST. Συναντήσεις πραγματοποιηθήκαν, επίσης, με εκπροσώπους της VOLINCO (China Volant Industry Co Ltd.) και CASIC (China Aerospace Science & Industry Corporation), με στόχο την αναζήτηση νέων ευκαιριών ανάπτυξης και επέκτασης της επιχειρηματικής δραστηριότητας των ελληνικών εταιρειών του κλάδου στην κινεζική αγορά.

ΟΜΙΛΟΣ PIAGGIO

Wi-Bike: Καλύπτει τις πιο σύνθετες ανάγκες μετακίνησης

δώ και σχεδόν εβδομήντα χρόνια, ο Όμιλος Piaggio είναι ο παγκόσμιος ηγέτης όσον αφορά την ανάπτυξη, την παραγωγή και τις πωλήσεις καινοτόμων μέσων μετακίνησης. Η αναζήτηση λύσεων που συνδυάζουν την ελευθερία και την απλότητα του ταξιδιού με την ποιότητα ζωής και τον σεβασμό για το περιβάλλον αποτελεί αποστολή του Ομίλου Piaggio από την ίδρυσή του. Θεμελιωμένη στην έρευνα και την τεχνολογική καινοτομία, η κορυφαία θέση που κατέχει ο Όμιλος Piaggio ενισχύεται εδώ και δεκαετίες μέσω της παροχής προϊόντων που χάρισαν σε ολόκληρες γενιές την ελευθερία και επανακαθόρισαν πολλές φορές την έννοια του όρου «μετακίνηση», δημιουργώντας, όχι μόνο νέα μέσα μεταφοράς, αλλά και νέους τρόπους ζωής, επειδή η μετακίνηση είναι πάντοτε συνώνυμη της ελευθερίας. Η θρυλική Vespa, που γεννήθηκε τη μεταπολεμική εποχή, τα πιο ευέλικτα και ελαφρά μοτοποδήλατα των δεκαετιών του ’60 και του ’70, στη συνέχεια τα ηλεκτρικά οχήματα διπλής λειτουργίας και, τέλος, οι υβριδικοί κινητήρες –μοναδικοί αυτού του είδους στον κόσμο των scooter– αποτελούν ορόσημα μιας πολιτιστικής και τεχνολογικής πρωτοπορίας, που πάντοτε χαρακτήριζε τον Όμιλο Piaggio, με το πάθος του για την καινοτομία, που οδήγησε στην κυκλοφορία του πρώτου ηλεκτρικού οχήματος ήδη από το 1975. Από αυτήν τη μοναδική παράδοση στυλ και τεχνολογίας γεννήθηκε το Piaggio Wi-Bike, ένα εντελώς νέο όχημα, που καλύπτει ακόμη και τις πιο σύνθετες ανάγκες και σύγχρονες τάσεις μετακίνησης. Το Piaggio Wi-Bike υπερβαίνει την έννοια του ποδηλάτου με υποβοήθηση πεταλιού και εισέρχεται στην αγορά ως ένα όχημα που καλύπτει με σφαιρικό τρόπο τις πιο προχωρημένες ανάγκες μετακίνησης, που πλέον δεν αποσκοπεί μόνο στην ικανότητα μετακίνησης, αλλά και στην ύπαρξη και ανταλλαγή πληροφοριών μέσω των πιο σύγχρονων δικτύων και τρόπων αλληλεπίδρασης με το όχημα. Χάρη στην τεχνολογία PMP (Piaggio Multimedia Platform), το Wi-Bike διαθέτει μια εξαιρετικά εξελιγμένη διασύνδεση ανθρώπου-οχήματος, που εγγυάται τη συνεχή ανταλλαγή δεδομένων με ολόκληρο τον κόσμο, δίνοντάς σας την ευκαιρία να αλληλεπιδράτε από κάθε τοποθεσία και με κάθε περιβάλλον.

78 Ιούλιος - Αύγουστος 2016

INTERAMERICAN

Συνεργασία με την Tripsta SA για την ταξιδιωτική ασφάλιση

διαίτερα ικανοποιητική είναι η απόδοση της συνεργασίας που ξεκίνησαν τον περασμένο Μάρτιο η Interamerican και ο online ταξιδιωτικός οργανισμός Tripsta SA στον τομέα της ασφαλιστικής κάλυψης ταξιδίου. Η συνεργασία αφορά στην εμφάνιση των προγραμμάτων ταξιδιωτικής ασφάλισης που παρέχει η Interamerican στις ψηφιακές πλατφόρμες της Tripsta SA (travelplanet24, airtickets®, tripsta). Τα προτεινόμενα προγράμματα, μαζί με αγορά αεροπορικού εισιτηρίου, είναι αυτά της «Ταξιδιωτικής Ασφάλισης» και της «Ακύρωσης Ταξιδίου». Τα προγράμματα «Ταξιδιωτική Ασφάλιση» και «Ακύρωση Ταξιδίου» της Interamerican εξασφαλίζουν μια σειρά από καλύψεις όπως είναι η καθυστέρηση πτήσης, η απώλεια αποσκευών ή εγγράφων, η αντιμετώπιση προβλήματος υγείας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού με πλήρη διαχείριση του περιστατικού (συμβουλευτική και πληροφορίες, υγειονομική μεταφορά, επαναπατρισμός του ασφαλισμένου, έξοδα μετακίνησης συγγενούς εφόσον κριθεί απαραίτητη, αποζημιώσεις ζωής-μόνιμης ολικής ή μερικής ανικανότητας, αστική ευθύνη έναντι τρίτων, νομική κάλυψη, αν χρειαστεί, και, βέβαια, κάλυψη ακύρωσης ταξιδίου). Η Interamerican ακολουθεί πολιτική συνεργασιών σε όλες τις επιχειρησιακές δραστηριότητές της, με γνώμονα την αμοιβαίου οφέλους σχέση σύμπραξης, το όφελος και την ποιότητα εξυπηρέτησης των πελατών. Η Tripsta SA, που ιδρύθηκε το 2005 ως καινοτόμος νεοφυής επιχείρηση, δραστηριοποιείται σήμερα σε 45 χώρες σε όλο τον κόσμο και είναι το κορυφαίο online ταξιδιωτικό γραφείο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, με ετήσια διακίνηση εισιτηρίων, παγκοσμίως, που ξεπερνά τα 3 εκατομμύρια. Στην Ελλάδα, η Tripsta SA ενσωματώνει και τις ψηφιακές πλατφόρμες travelplanet24 και airtickets®, έχοντας ηγετική θέση στην αγορά, με μερίδιο περίπου 60%. Η μηχανή κρατήσεων των brands της Tripsta SA (travelplanet24, airtickets®, tripsta) έχει τη δυνατότητα επεξεργασίας περισσοτέρων των 2 εκατομμυρίων ταξιδιωτικών αιτημάτων ανά λεπτό της ώρας, παρέχοντας ολοκληρωμένο πακέτο επιλογών και τιμών για διαδρομές με αεροπλάνο, τρένο ή πλοίο.

I-STORM

Αξιόπιστες και ολοκληρωμένες υπηρεσίες προς όλους

iStorm, ο ειδικός της Apple, εγκαινιάζει πληθώρα στοχευμένων και ολοκληρωμένων υπηρεσιών, όπως η αντικατάσταση οθόνης, στην ανταγωνιστική τιμή των 169 ευρώ, με το προνόμιο της διατήρησης της εγγύησης Apple, το πακέτο ολοκληρωμένης ασφάλισης iPlus, τα δωρεάν σεμινάρια και την εξατομικευμένη εκπαίδευση. Ταυτόχρονα, η iStorm προσφέρει τις υπηρεσίες του εξουσιοδοτημένου επισκευαστικού κέντρου από την Apple, σε συνδυασμό πάντα με την ευρεία γκάμα προϊόντων και το έμπειρο εξειδικευμένο προσωπικό. Επισκευή σπασμένης οθόνης από 169 ευρώ Πλέον, σε περίπτωση θραύσης οθόνης, ο κάτοχος του iPhone μπορεί να φέρει τη συσκευή του σε ένα κατάστημα iStorm, ώστε να γίνει η επισκευή της, με γνήσια ανταλλακτικά και από έμπειρο προσωπικό με τεχνογνωσία στα προϊόντα Apple. Επιπλέον, θα διατηρήσει την ήδη υπάρχουσα εγγύηση της iOS συσκευής και όλα αυτά από 169 ευρώ. Πλήρες πακέτο ασφάλισης iPlus Το iPlus είναι ένα πλήρες πακέτο ασφάλισης για το iPhone και το iPad το οποίο λειτουργεί συμπληρωματικά με την εγγύηση της Apple μόλις από 39 ευρώ. Συγκεκριμένα, το iPlus καλύπτει ζημιά από θραύση οθόνης, καταστροφή ή βλάβη από φωτιά και απώλεια λόγω κλοπής ή ληστείας. Οι τεχνικοί της iStorm έχουν την πιστοποίηση της Apple για να αντικαθιστούν δωρεάν το iPhone και iPad τους σε περίπτωση ζημιάς. Η τιμή του iPlus ξεκινά από 39 ευρώ για το iPhone και το iPad και διαμορφώνεται στα 49 ευρώ για το iPhone Plus και το iPad Pro. Η απόκτηση του πακέτου ασφάλισης iPlus γίνεται μόνο με την ταυτόχρονη αγορά του νέου iPhone ή iPad. Σεμινάρια για όλους Στην iStorm, ο Έλληνας καταναλωτής έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει μια ολοκληρωμένη σειρά εκπαιδευτικών σεμιναρίων. Είτε κάποιος θέλει να γνωρίσει τον μαγικό κόσμο της Apple για πρώτη φορά είτε θέλει να μάθει να αξιοποιεί στο έπακρο τις δυνατότητες των προϊόντων της, το άρτια καταρτισμένο προσωπικό της iStorm είναι εδώ. Επιπλέον, στην iStorm παραδίδονται ειδικά σεμινάρια σε προγραμματιστές και επαγγελματίες, ενώ όσοι επιθυμούν, μπορούν να κλείσουν one2one session ακόμη και στον δικό τους χώρο. Το προσωπικό της iStorm λαμβάνει συνεχή εκπαίδευση και πιστοποιήσεις από τα επίσημα εκπαιδευτικά κέντρα της Apple. Ο Retail Manager της iStorm, Κώστας Παπαγιάννης, δήλωσε σχετικά: «Από την ίδρυση του πρώτου μας καταστήματος, στόχος μας είναι να βρισκόμαστε στο πλευρό των πελατών μας με προσφορές και υπηρεσίες οι οποίες ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους και για τον λόγο αυτό φαίνεται πως έχουμε κερδίσει την εμπιστοσύνη του Έλληνα καταναλωτή. Από την πλευρά μας, όλοι εμείς στην iStorm δεσμευόμαστε να συνεχίσουμε να οικοδομούμε μια ισχυρή σχέση εμπιστοσύνης με τους πελάτες μας, παρέχοντάς τους υψηλής ποιότητας υπηρεσίες και προϊόντα». ΧΡΗΜΑ 79

διά ταύτα...

ς ε τ ί ζ ε π α ρ τ ι ε ά τ ε π ς ο ι ο Π ; ο ρ υ θ ά ρ α π από το Αυτό το καλοκαίρι, όσοι δεν έχουν την τύχη να μετρούν βάρκες σε κάποιο παραλιακό θέρετρο, μπορούν να κάνουν βόλτες στο κέντρο της Αθήνας και να ψυχαγωγηθούν μετρώντας τραπεζίτες που «φεύγουν από τα παράθυρα». Ξένοι δανειστές και επόπτες του τραπεζικού μας συστήματος έχουν μια μικρή δυσαρέσκεια (πόσο πιο κομψά να το πούμε;) για τα πεπραγμένα των τραπεζιτών μας στα χρόνια της κρίσης και έχουν αποφασίσει να δώσουν με συνοπτικές διαδικασίες τα ηνία σε ξένους, εκπαραθυρώνοντας ακόμη και στελέχη με μεγάλη ιστορία στην ελληνική τραπεζική αγορά. Το κακό για τη συμπαθή τάξη των Ελλήνων τραπεζιτών είναι ότι δεν υπάρχουν και πολλοί πρόθυμοι να πάρουν πλακάτ και να κατεβούν στους δρόμους, βροντοφωνάζοντας ένα υπερήφανο «Όχι» στον αφελληνισμό των τραπεζών. Τα δε κυβερνητικά στελέχη, που σε άλλες εποχές (και με άλλες κυβερνήσεις) ύψωναν τείχη προστασίας για τους τραπεζίτες, τώρα απλώς αφήνουν να μαζεύονται οι αναπάντητες κλήσεις τραπεζιτών στα κινητά. Αν είσαι τραπεζίτης και τη δύσκολη ώρα περιμένεις να σε σώσουν κομμουνιστές, μάλλον λάθος αριθμό έχεις καλέσει. Πάντως, το τραπεζικό βιβλίο Γκίνες σίγουρα θα καταγράψει πολλά ελληνικά ρεκόρ. Την απρόσκοπτη χρηματοδότηση της Μαρινόπουλος, παρότι είχε να δημοσιεύσει ισολογισμό από το 2010. Ή την επίδοση τράπεζας που κατάφερε να φθάσει τον δείκτη μη εξυπηρετούμενων δανείων σε επιχειρήσεις ΜΜΕ στο 84% (ακόμη και στον αέρα να πετούσαν τα λεφτά, περισσότερα θα γύριζαν πίσω). Ή το 80 Ιούλιος Ιούνιος -2016 Αύγουστος 2016

πρωτοποριακό εύρημα των τραπεζιτών μας να δανείζουν τα κόμματα με εγγύηση μελλοντικές κρατικές επιδοτήσεις, που εξαρτώνται από τα ποσοστά των κομμάτων στις εκλογές. Το τραπεζικό σύστημα μπορεί να παραπαίει, τουλάχιστον όμως το πολιτικό σύστημα ασχολείται με μεγάλες μεταρρυθμίσεις, που θα αλλάξουν τη ζωή όλων μας. Ύστερα από θορυβώδεις συζητήσεις αρκετών εβδομάδων, η Βουλή μας αποφάσισε ότι η μεθεπόμενη εκλογική αναμέτρηση θα γίνει με (σχεδόν) απλή αναλογική. Είπατε κάτι; Δεν αισθάνεστε ήδη πιο πλούσιοι; Δεν νιώθετε να ανεβαίνει το βιοτικό σας επίπεδο με αυτές τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις; Μάλλον δεν έχετε αντιληφθεί σωστά το θέμα, γι’ αυτό η στήλη θα παραδώσει αμέσως απλά μαθήματα πολιτικής επιστήμης, ώστε να κατανοήσετε τη λειτουργία των εκλογικών συστημάτων. Με πλειοψηφικό σύστημα ή ενισχυμένη αναλογική μπορεί να «τρώει» ένα μόνο κόμμα κάθε φορά και να εναλλάσσεται με το δεύτερο, για μην πάθει «δυσπεψία». Αντίθετα, η απλή αναλογική είναι το εκλογικό σύστημα που επιτρέπει να «τρώνε όλοι μαζί από λίγο». Και είναι το σύστημα που συνιστούν οι διαιτολόγοι. Ξέρετε, συχνά και μικρά γεύματα για καλύτερο μεταβολισμό… Ιδού, λοιπόν, το θαύμα: με το νέο εκλογικό σύστημα προστατεύεται η καλή υγεία των πολιτικών μας και θα εξαλειφθεί για πάντα το θλιβερό φαινόμενο της «πολιτικής παχυσαρκίας». Αυτό θα πει εξυγίανση!

ΧΡΗΜΑ

ΕΓΓΡΑΦΕΙΤΕ ΣΗΜΕΡΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ONOMATΕΠΩΝΥΜΟ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ

Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ε-ΜAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ

FAX

ΑΦΜ*

ΔΟΥ*

* ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

Το ΧΡΗΜΑ καινοτοµεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, µε e-mail! Ο συνδροµητής µπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, µε τρόπο παρόµοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης µε λέξεις-κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σηµειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε έντυπη και ψηφιακή µορφή) ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΕΞΑΜΗΝΗ (5 ΤΕΥΧΗ) 20,00 € ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΥΠΡΟΣ (10 ΤΕΥΧΗ) 100,00 €

ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ (10 ΤΕΥΧΗ) 30,00 €

ΕΤΗΣΙΑ (10 ΤΕΥΧΗ) 45,00 €

ΔΙΕΤΗΣ (20 ΤΕΥΧΗ) 80,00 €

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ (10 ΤΕΥΧΗ) 150,00 €

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΝΟMΙKΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΕΤΗΣΙΑ (10 ΤΕΥΧΗ) 60,00 € ΔΙΕΤΗΣ (20 ΤΕΥΧΗ) 110,00 €

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά σε ψηφιακή µορφή) ΕΤΗΣΙΑ (10 ΤΕΥΧΗ) 15,00 € (Σε όλες τις συνδροµές συµπεριλαµβάνεται Φ.Π.Α.)

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / ΙΒΑΝ GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασµός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρείας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σηµειώνετε πάντα το όνοµά σας στο καταθετήριο. Παρακαλούµε, όπως αποστείλετε το καταθετήριο µε fax στο 210 998 4953, υπόψιν κου Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.

ΕΠΙΤΑΓΗ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

*Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιµος, Fax: 210 998 4953

Yπεύθυνος συνδροµών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu