Sanat tarihi 12 derskitabi meb sanat tarihi z8c9t

GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ

SANAT TARİHİ 12. SINIF DERS KİTABI

YAZARLAR İsmail Şamil YAMAN Serpil SUNGUR Ceyhan ÖZER

DEVLET KİTAPLARI DÖRDÜNCÜ BASKI ....................................., 2012 1

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI ..................................................................................: 4656 YARDIMCI KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ ..................................................................................: 294 12.?.Y.0002.3829

Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayımlanamaz.

Editör

: Serpil SUNGUR

Koordinatör

: Ensar MANAV

Dil Uzmanı

: Hilal ER

Program Geliştirme Uzmanı

: Özgen Şimşek DURAN

Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı

: İsmail ŞENER

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Uzmanı

: Özgen Şimşek DURAN

Görsel Tasarım Uzmanı

: Duygu SARI Mehmet Ali KIŞLALIOĞLU

ISBN 978-975-11-3214-7

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 12.05.2009 gün ve 3515 sayılı kararı ile eğitim aracı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlü ğ ünün 19.03.2012 gün ve 3398 sayılı yazısı ile dördüncü defa 1.707 adet basılmıştır.

2

ATATÜRK'ÜN GENÇL‹⁄E H‹TABES‹ Ey Türk gençli¤i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k›ymetli hazinendir. ‹stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahlar›n olacakt›r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at›lmak için, içinde bulunaca¤›n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin!

Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. ‹stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan›n, bütün kaleleri zapt edilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular› da¤›t›lm›fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h›yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler.

Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir.

Ey Türk istikbalinin evlâd›! ‹flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt›r! Muhtaç oldu¤un kudret, damarlar›ndaki asîl kanda, mevcuttur!

..

MUSTAFA KEMAL ATATURK

İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI 1) TARİH ÖNCESİ İLK ÇAĞ YERLEŞİM MERKEZLERİ ................................................................................ 12 PALEOLİTİK ÇAĞ ......................................................................................................................................................... 13 MEZOLİTİK ÇAĞ .......................................................................................................................................................... 14 NEOLİTİK ÇAĞ ............................................................................................................................................................. 16 KALKOLİTİK ÇAĞ ......................................................................................................................................................... 16 MADEN (TUNÇ) ÇAĞI .................................................................................................................................................. 17 Okuma Parçası: ‘‘Truva Savaşı’’ ................................................................................................................................... 17

2) TOPLUMSAL GELİŞİMİN SANAT ESERLERİNE ETKİSİ ......................................................................... 18 HİTİT SANATI ............................................................................................................................................................... 19 FRİGYA SANATI ........................................................................................................................................................... 22 LİDYA SANATI ........................................................................................................................................................... 25 URARTU SANATI ........................................................................................................................................................ 29 Öz Değerlendirme Formu ............................................................................................................................................. 32 SÜMER SANATI ........................................................................................................................................................... 33 Okuma Parçası: ‘‘Atatürk’ün Açtığı Yolda Sümerler’’ ..................................................................................................... 37 MISIR SANATI .............................................................................................................................................................. 39 Öz Değerlendirme Formu ............................................................................................................................................. 44 YUNAN SANATI ............................................................................................................................................................ 45 Okuma Parçası: ‘‘Atina’da Bir Gün’’ .............................................................................................................................. 49 ROMA SANATI .............................................................................................................................................................. 53

3) TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞDA MİMARİ RESİM VE HEYKEL SANATI ............................................. 59 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................................... 61 Öz Değerlendirme Formu ............................................................................................................................................. 62

2. ÜNİTE BİZANS SANATI VE ORTA ÇAĞ AVRUPA SANATI 1) ORTA ÇAĞ KÜLTÜRÜ VE SANATSAL ÖZELLİKLERİ .............................................................................. 63 BİZANS MİMARİSİ ........................................................................................................................................................ 66 BİZANS RESMİ ............................................................................................................................................................. 71

2) ORTA ÇAĞDA MİMARLIK, RESİM VE HEYKEL SANATI ......................................................................... 73 ORTA ÇAĞIN GENEL YAPISI ....................................................................................................................................... 73 ROMAN SANATI ........................................................................................................................................................... 73 GOTİK SANATI ............................................................................................................................................................. 75

3) BİZANS SANATI ..................................................................................................................................................... 77 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................................... 78 Öz Değerlendirme Formu ............................................................................................................................................. 78

7

3. ÜNİTE AVRUPA’DA RÖNESANS SANATI 1) RÖNESANS’IN DOĞUŞU .................................................................................................................................. 80 2) RÖNESANS’TA MİMARLIK, RESİM VE HEYKEL SANATI ..................................................................... 81 RÖNESANS’TA MİMARLIK .......................................................................................................................................... 83 RÖNESANS RESİM SANATI .................................................................................................................................... 83 RÖNESANS HEYKEL SANATI .................................................................................................................................... 85

3) RÖNESANS SANATÇILARI ............................................................................................................................... 86 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları .......................................................................................................................... 93 Öz Değerlendirme Formu ............................................................................................................................................ 94

4. ÜNİTE 16,17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI 1) MANİYERİST, BAROK, NEOKLASİK VE ROMANTİK AKIMLARIN DOĞUŞU .............................. 96 2) 16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA MİMARLIK, RESİM VE HEYKEL SANATI ............................................. 97 MANİYERİZM ............................................................................................................................................................... 97 BAROK SANATI ...........................................................................................................................................................99 NEOKLASİK SANAT .................................................................................................................................................. 100 ROMANTİZM .............................................................................................................................................................. 101

3) 16, 17 VE 18. YÜZYIL SANATÇILARI ............................................................................................................ 102 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ......................................................................................................................... 111 Öz Değerlendirme Formu ............................................................................................................................................ 112

5. ÜNİTE 19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI 1) REALİZM, EMPRESYONİZM, FOVİZM, KÜBİZM, FÜTÜRİZM, EKSPRESYONİZM, SOYUT SANAT, METAFİZİK, DADAİZM, SÜRREALİZM VE POP ART AKIMLARININ DOĞUŞU ................. 114 2) 19 VE 20. YÜZYILLARDA RESİM VE HEYKEL SANATI ........................................................................ 121 19 VE 20. YÜZYILLARDA RESİM SANATI ................................................................................................................. 121 19 VE 20. YÜZYILLARDA HEYKEL SANATI .............................................................................................................. 122

3) 19 VE 20. YÜZYIL SANATÇILARI .................................................................................................................. 125 19 VE 20. YÜZYILLARDA RESİM SANATÇILARI ........................................................................................................125 Okuma Parçası: ‘‘Kırda Kahvaltı’’ ................................................................................................................................ 130 19 VE 20. YÜZYILLARDA HEYKEL SANATÇILARI....................................................................................................159 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ......................................................................................................................... 163 Öz Değerlendirme Formu ............................................................................................................................................164 SÖZLÜK........................................................................................................................................................................167 KAYNAKÇA ..................................................................................................................................................................173

8

KİTAPTA KULLANILAN SEMBOLLER Hazırlık Çalışmaları

Ders için gerekli malzeme ve materyallerin hazırlanması ile işlenecek konuyu anlamaya yönelik ön bilgilerin harekete geçmesini kapsar.

Etkinlik

Öğrencilerin derse etkin katılımlarını sağlayan ve kazanımları destekleyen etkinlikleri kapsar.

Bilgi Notu

İşlenen konuyla ilgili temel bilgileri ve destekleyici açıklamaları kapsar.

Ders Dışı Etkinlik

Öğrencilerin sınıfta derse etkin katılımlarının sağlanması için ders dışında hazırlık gerektiren çalışmaları kapsar.

Proje Çalışması

Dersle ilgili yapılacak örnek proje konularını ve proje işlem basamaklarını kapsar.

Ölçme ve Değerlendirme

Öğrencilerin bilgilerini sınıflandırma, karşılaştırma, bilgiler arasında ilişki kurma, bilgileri yorumlama ve kendilerini değerlendirme çalışmalarını kapsar.

Bunları Biliyor musunuz?

Destekleyici, yeni, bilinmeyen veya ilginç bilgileri içerir. Merak uyandırıcı, güdüleyici ve bilişsel gelişimini destekleyici bilgileri kapsar.

Okuma Metni

Konuyu destekleyen bilgi, olay, anı, makale ve bilimsel çalışmaları kapsar.

Performans Görevi

Öğrencilerin bilgilerini bir ürüne veya etkinliğe dönüştürme ve geliştirmesine yönelik çalışmaları kapsar.

Dikkat

Öğrencilerin ön bilgilerinin harekete geçirilmesini, araştırma ve inceleme yapmalarını, güdülenmelerini sağlayacak çalışmalar bu bölümde yer alır.

Alt başlık

Öğrencilerin ünite alt başlıklarına daha fazla dikkatlerini çekebilmek için kullanılmış olan arka plan görüntüsüdür.

9

ÖN SÖZ Sanat tarihi, sanatın doğuşundan günümüze kadar birçok memlekette ne şekilde, ne tür eserler vererek geliştiğini inceleyen, sanat eserlerinin ve onları yapan sanatçıların üsluplarını, sanat anlayışlarını saptayarak değerlendirmeyi amaçlayan bir bilim dalıdır. Bu tanımdan yola çıkıldığında zaman, mekân, malzeme ve teknikler ile sanatçının içinde yaşadığı, eser verdiği toplumun tanınması, sanat araştırmalarında önemlidir.

Sanat tarihi, sanat yapıtının değerinin ve toplumdaki yerinin daha iyi anlaşılabilmesi için öğretilir. Öğrencilerin değerlendirme, anlama ve karşıt görüşlere saygı duyma yeteneklerini geliştirir.

Sanat eserleri bir ülkenin kültürünü daha iyi tanımaya yardımcı olur. Sanat eserleri, ulusların varlığının da kanıtıdır. Bu nedenle sanatsız bir toplumdan söz edilmesi mümkün değildir. Sanat eserinden yoksun toplumlar, tarih sahnesinde uzun ömürlü olamamaktadır. Sanat kültürü zengin bir geçmişe sahip uluslar, bağımsız devletler kurdukları gibi bunların sürekliliğini de sağlamışlardır.

Böylesine bir güce sahip sanatın önemi çağımızda giderek artmaktadır. Mustafa Kemal Atatürk’ün “Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir.” sözü ulusların var olma süreçlerinin sanatsal varlıklarıyla doğru orantılı olduğunu gösterir.

Bireylerin yaratıcı güçlerini geliştirmede en önemli etkenlerlerden biri de sanat eğitimidir.

Toplumun gelişmesi ancak yaratıcı insanların ortaya koyduğu ürünlerle mümkündür. Çağdaş olmanın önemli koşullarından biri de sadece çevresiyle uyumlu olmak değil yaşanan çevreye yeni şeyler katarak yaşamı zenginleştirmektir. Yaratıcı insan her alanda çevresine katkıda bulunan, yeniliklere açık, eleştirel bakış açısı gelişmiş insandır. Sanat eğitimi alan birey, giyiminden çevresinde yer alan nesnelere kadar her şeyde sanatsal nitelikler aramakta kendinin ve çevresinin yaşam kalitesini yükseltmektedir. Sanat eğitimi bireyin, dolayısıyla toplumun gelişmesi için ön koşuldur.

Sanat tarihi eğitimi, bireyin çevresindeki sanat eserlerine sanatçı duyarlılığıyla yaklaşmasını ve farkında olmasını amaçlar. Bu sayede öğrenci sanatı tanıyacak, öğrenecek, seçenek ve yeni biçimler yaratmada bir temel oluşturacaktır.

Sanat eğitimi alan bireylerin sanat tarihi bilincini geliştirerek geçmişten günümüze neler yapıldığını bilmesi, bireyin kendini gerçekleştirmesi ve çağını anlamlandırabilmesi açısından önemlidir. Kültürel birikimini tamamlayan birey, bu sayede bir sanat eserini tanıyıp kavrayacaktır.

Geçmişten günümüze sanatı tanıyan birey, kendi sanat görgüsünü geliştirecek ve kültürünü gelecek kuşaklara aktarabilecektir. Sanat nesnelerini tanımak ve anlamak ancak araştırarak, irdeleyerek, akıl süzgecinin dışındaki verilerden olabildiğince uzak durarak gerçekleşir.

Sanat nesneleriyle sürekli karşılaşan insan iyiyi kötüden ayırt edebilir. Örneğin, iyi şiir örnekleriyle karşılaştıkça güzeli, güzel olmayandan ayırt etmede pratik bir yetenek kazanacaktır. Kazanılan bu pratik yetenek tek başına yeterli değildir. Eserler üzerinde düşünmek, karşılaştırmalar yapmak, başkalarının düşünce ve yargılarından yararlanmak gerekir. Önemli sanat olgularına bu yolla ulaşılabilir.

Elinizdeki sanat tarihi kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 8/12/2006 tarih ve 392 sayılı kararıyla kabul edilen “Sanat Tarihi Dersi Öğretim Programı” uyarınca “öğrenci merkezli eğitim yöntemi”ne göre hazırlanmıştır. Öğrenci merkezli eğitim için yöntem ve tekniklerin belirlenmesi ve bunların sınıfta uygulanması planlamanın en önemli bölümleridir. Öğrenme sürecinde öğrenci derse aktif olarak katılmaktadır. Öğretmen, öğrencinin öğrenme sürecini kolaylaştırmak, yol göstermek ve ortam hazırlamak için rehber konumundadır. Konular; hazırlık çalışmaları, etkinlikler, bilgi notları, ders dışı etkinlikler, proje çalışmaları, bulmacalar, okuma metinleri, performans görevleri ve dikkat başlıkları altında sunulmuştur. Bu çalışmalar, çok sayıda görselle zenginlikleştirilerek desteklenmiştir.

Programda yer alan konular, ana hatlarıyla ele alınmıştır. Farklı kaynaklardan ayrıntılı bilgiye ulaşılabilir.

Sanat tarihi ders kitabının eğitim, öğretimde ve günlük yaşamda sanatı ve uygarlık tarihini sorgulayıp yorumlama becerisi kazandırması hedeflenmiştir.

Komisyon

10

1. ÜNİTE TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI 1) TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ YERLEŞİM MERKEZLERİ PALEOLİTİK ÇAĞ MEZOLİTİK ÇAĞ NEOLİTİK ÇAĞ KALKOLİTİK ÇAĞ MADEN (TUNÇ) ÇAĞI

2) TOPLUMSAL GELİŞİMİN SANAT ESERLERİNE ETKİSİ HİTİT SANATI FRİGYA SANATI LİDYA SANAT URARTU SANATI SÜMER SANATI MISIR SANATI YUNAN SANATI ROMA SANATI

3) TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞDA MİMARİ, RESİM VE HEYKEL SANATI

11

Tarih Öncesi İlk Çağ Yerleşim Merkezleri

Hazırlık Çalışmaları 1) 2) 3) 4) 5)

Tarih öncesi çağlarda insanoğlunun yaşam biçimleri hakkında bilgi toplayınız Anadolu’da kurulan tarih öncesi uygarlıkların adlarını öğreniniz.

Sümerlerin tarihe en önemli katkıları nedir? Araştırınız.

Mısır sanatının oluşmasında önemli etkenleri araştırınız.

Yunan ve Roma sanatının Anadolu’daki kalıntılarıyla ilgili görsel doküman toplayınız.

1) TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ YERLEŞİM MERKEZLERİ

1. İlk Çağ insanının yaşam biçimiyle ilgili neler söyleyebilirsiniz?

İnsanlığa ait ilk buluntuların yaklaşık MÖ 60.000 yıl öncesinden kaldığı bilinmektedir. Yazılı belge bırakmadan yaşanan bu döneme tarih öncesi dönem (Prehistorya-Ön Tarih) denir. Yazılı tarih öncesi, bu dönem insanlarının beslenme, barınma, yaşam biçimleri ve alet yapım tekniklerindeki gelişmeler göz önüne alınarak Paleolitik (Eski Taş), Mezolitik (Orta Taş), Neolitik (Yeni Taş), Kalkolitik (Bakır Çağı) Çağ ve Maden (Tunç) Çağı olarak ayrılmıştır.

Etkinlik Metni okuyarak aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

Binlerce yıldır varlığını sürdüren insan, hayvanlara göre daha savunmasızdır, buna rağmen avcılık yeteneğiyle zekâsını birleştirerek doğayla mücadele etmiştir. Yaşama, yeme ve giyinme gereksinimlerini karşılayabilmek amacıyla avlanmıştır. Yiyecekleri parçalamak için taş kullanmayı akıl etmiştir. Keskin taşı ve kemikleri biçimlendirerek av aletleri yapmıştır. Bu aletlerden kendini savunurken de yararlanmıştır. Açık arazi savunma güçlüğü yarattığı için mağaraları barınma ve korunma amacıyla kullanmıştır.

Mağaralarda yaşamını sürdüren tarih öncesi insan; avladığı hayvanın etini yemiş, postundan giysi, kemiğinden savunma aletleri yapmıştır. Hayvanların gücünden ve doğadaki var oluşlarından etkilenen insan, bu hayvanların resimlerini yaşadıkları mekânlara yaparak onlara kutsal bir misyon yüklemiştir. Bu sayede avda daha başarılı olacağına inanmıştır.

1) 2) 3) 4)

İnsanlar, niçin avlanmış olabilir?

Savunma ve av aletlerinin özellikleri neler olabilir?

Bu dönem insanlarının barınma sorununu nasıl çözdüğünü düşünüyorsunuz?

Bu dönemde dünyadaki doğal ortam nasıldır? Hayal gücünüzü kullanarak düşüncelerinizi söyleyiniz.

Ders Dışı Etkinlik Prehistorik Çağ kalıntılarının Anadolu dışında dünyanın hangi bölgelerinde bulunduğunu araştırınız. Elde ettiğiniz bilgilerle bir sunum dosyası hazırlayınız.

12

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR Sanatsal Buluntu

*Avcı *Toplayıcı *Göçebe *Mağara

*Kesici alet *Taş *Kemik *Ağaç *Deri

*Kemik ve taştan yontular *Ateş *Mağara duvarı resimleri

*Büyü

*Avcı *Balıkçı *Sürekli yerleşim

*Saplı balta *Üç köşeli taş *Sivri tabanlı toprak kaplar

*Konturlu çizilmiş hayvan figürleri *Şematik hayvan figürleri *Stilize edilmiş insan figürleri

*Değiş-tokuş ticareti *Hayvanların evcilleştirilmesi

*Büyü

MÖ 8000 5500

*Toprağı sahiplenme *Toprağı işleme *Hayvanı evcilleştirme *Barınak inşa etme

*Saplı balta *Üç köşeli taş *Sivri tabanlı toprak kaplar *Balık ağı *Sepet

*Mezolitik yapılar *Dolmen *Keramik süsleme

*Taş cilalama *Taşı delme *Keramik *Kerpiç ev yapımı

*Çok tanrı (yağmurgüneşbereket)

MÖ 5500 3000

*Ev planlarında gelişme (megaron)

*Taş ve maden aletler *Bakır eşyalar *Seramik

*Sembolik tanrı heykelleri *Takılar *Hayvan biçimli keramik kaplar

*Hiyeroglif yazı

*Çok tanrı (yağmurgüneşbereket)

MÖ 3000 1200

*İlk kent toplulukları *Siyasi örgütlenme *Tarımsal gelişmeler (megaron)

*Tunçtan ve demirden yapılmış ev aletleri, silahlar, güneş kursları *Semboller *Mühürler *Parlak yüzeyli keramikler

*Kutsal heykeller (idoller) *Takılar *Dış yüzeyi parlak keramik kaplar

MÖ 600.000 10.000

MÖ 10.000 8000

MADEN ( TUNÇ ) ÇAĞI

KALKOLİTİK ( BAKIR ) ÇAĞ

NEOLİTİK ( YENİ-CİLALI TAŞ ) ÇAĞ

PALEOLİTİK ( ESKİ TAŞ ) ÇAĞ

Kullanılan Aletler

MEZOLİTİK ( ORTA TAŞ ) ÇAĞ

Yaşam Biçimi

13

Buluşlar

*Hiyeroglif yazı *Dört tekerlekli öküz arabası *Çömlek çarkı *Maden dökümü

İnanış

*Çok tanrı (yağmurgüneşbereket)

Tarih Öncesi İlk Çağ Yerleşim Merkezleri

1) Yaşadığınız bölgede veya yakınında müze varsa geziniz. Gezdiğiniz müzede tarih öncesi dönem Anadolu uygarlıklarına ait ne tür buluntular gördünüz?

2) Gezdiğiniz müzelerde sergilenen buluntuların nereden ve nasıl çıkarıldığıyla ilgili olarak neler söyleyebilirsiniz?

Proje Çalışması

• • • • • • • • •

Anadolu Uygarlıkları Müzesi Oluşturunuz Yakın çevrenizde bulunan bir arkeoloji müzesini ziyaret ediniz.

Yan sayfada verilen Tarih Öncesi Çağlar tablosunu inceleyiniz.

Gruplara ayrılarak araştırmak istediğiniz çağı seçiniz ve bu çağın özelliklerini araştırınız.

Bu çağın Anadolu’daki buluntu, kalıntı ve eserlerini inceleyiniz. İncelediğiniz buluntu, kalıntı ve eserlerden seçtiklerinizin iki veya üç boyutlu kopyalarını iş bölümü yaparak hazırlayınız.

Hazırladığınız buluntu, kalıntı ve eserlerin asıllarının nerede bulunduğunu, ne amaçla kullanıldığını ve özelliklerini anlatan eser tanıtım fişleri hazırlayınız. Çalışmalarınızı bir araya getirerek okul veya sınıfta müze oluşturunuz.

Oluşturduğunuz müzeyi tanıtan afiş hazırlayarak okulun değişik yerlerine asınız.

Her gruptan bir rehber seçerek müzeyi çevrenizdekilere tanıtınız.

Not: Bu proje çalışması ‘‘Proje değerlendirme ölçeği’’ ne göre değerlendirilecektir.

PALEOLİTİK (ESKİ TAŞ) ÇAĞ (MÖ 600.000-10.000) Anadolu’da Paleolitik Çağ’a ait ilk bulgular, 1894’te Şanlıurfa’da elde edilmiştir. İlk kapsamlı araştırma ise 1941’de başlamıştır. Burada saptanan yüzlerce mağara ve açık yerleşim alanı, insanların yüz binlerce yıldır bu bölgede yaşadığını ortaya çıkarmıştır. Antalya’da Karain (1. görsel), Belbaşı, Öküzini, Beldibi, Ankara’da Dudumlu ve Çubuk suyu sekileri, Gaziantep’te Dülük, Adıyaman’da Şeyhramuz Tepesi ve İstanbul’daki Yarımburgaz (2. görsel) Anadolu’daki diğer önemli yerleşimlerden bazılarıdır. Dünyada Paleolitik Çağa ait olduğu bilinen ilk mağaralar, İspanya’da Altamira, Fransa’da Lascaux (Lasko)’dur.

Paleolitik Çağ’da ele geçen bulgularda fildişi ve kemikten yontulmuş küçük kadın figürlerine rastlanır. Çok abartılmış kalça ve göğüsler, bu yontuların bereketi simgelediklerini göstermektedir. Bu yontuların en bilineni Willendorf Venüsü’dür (3. görsel). Bu tür figürler Avrupa’dan ve Rusya’ya kadar olan tüm bölgelerde bulunmuştur.

1. görsel: Kesici taş örneği, Beldibi, Antalya Müzesi

2. görsel: Paleolitik Çağda kullanılan taş araçlara örnekler, Yarımburgaz

14

3. görsel: Willendorf Venüsü, Tarih Müzesi Viyana

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

MEZOLİTİK (ORTA TAŞ) ÇAĞ (MÖ 10.000-800) Mezolitik Çağda buzulların erimeye başlamasıyla yeryüzünde iklimin yumuşadığı, bitki örtüsünün çoğaldığı, insanların ormanlık alanlarda ve su kenarlarında yaşadıkları görülür. Bu çağın insanı yiyecekleri, bitkileri ve avlayacağı hayvanları artık bilinçli olarak seçmeye başlamıştır. Avcılıkta ustalaşmışlar ve kullandıkları araçlar biraz daha gelişmiştir.

Mezolitik Çağdaki kalıntılara İskandinav ülkeleriyle Rusya, Avrupa, Doğu İspanya, Kuzey Afrika, Anadolu ve Mezopotamya’da rastlanmaktadır.

Antalya’daki Öküzini ve Beldibi kaya sığınakları (5. görsel), Burdur-Isparta yöresindeki Baradız, Samsun yakınındaki Tekkeköy (4. görsel), Anadolu’daki Mezolitik Çağ yerleşim birimlerinden bazılarıdır.

5. görsel: Duvar resmi, Çermik, Diyarbakır

Resimlerde betimlenen sürek avındaki on bir avcının, günümüzden 15.000 veya 13.000 yıl öncesinde (Üst Paleolitik Dönem ile Mezolitik Çağda) yaşamış olduğu tahmin edilmektedir.

4. görsel: Mağara girişi, Tekkeköy, Samsun

6. görsel: Mağara duvar resmi, Beldibi, Antalya

7. görsel: Taş, asa başları, Çatalhöyük, Anadolu Medeniyetleri Müzesi

8. görsel: Kemik, kemer tokası, Çatalhöyük, Anadolu Medeniyetleri Müzesi

Anadolu’nun tarih öncesi uygarlıklara beşiklik ettiği bilinir, bunun yanısıra dünyada da bu çağa ait kültür izlerine rastlanmaktadır. Bu izlerin kültürel verileri özellikle ilk insanın yaşam alanları mağaralarla doğal çevrelerde görülür. Karşılaşılan megalit yapılar (dolmen, menhir ve stonehengeler) ilk insanın yaşamla ölüm arasındaki inanışlarını özetleyen kültür ögeleridir.

Bunları Biliyor musunuz ?

Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılışından sonra Ulu Önder Atatürk’ün başkanlığında kurulan Cumhuriyet’in genç, dinamik ve atılımcı kadrosu Türklerin ve Anadolu’nun tarihini araştırmaya büyük önem vermiştir. Bu amaçla 1931’de Türk Tarih Kurumu kurulmuş ve bunun yanında ilk kez bir Türk bilim adamı olan Dr. Hamit Zübeyir Koşay başkanlığında bir heyet, 1933’te önce Ahlatlıbel’ i, 1935’te de Alacahöyük’ü kazmaya başlamıştır.

(Mustafa EREN, Anadolu Uygarlıkları 1, s. 9, baskı 1982)

15

Tarih Öncesi İlk Çağ Yerleşim Merkezleri

NEOLİTİK (YENİ-CİLALI TAŞ) ÇAĞ (MÖ 8.000-5500) Son buzul çağının sona ermesiyle bitki ve hayvan türleri çoğalmıştır. Bu olumlu gelişmenin sonucunda insanlık tarihinin ilk büyük devrimi kabul edilen Neolitik Devrim yaşanmıştır. Bu dönemde insanoğlu, tarım ve hayvancılığı öğrenerek üretime geçmiştir. Göçebe hayat tarzından yerleşik düzene geçmeye başlanmış, böylece ilk köy toplumları da ortaya çıkmıştır. Güneşte kuruyan çamurun sertleştiğinin öğrenilmesiyle ilk evler, sonra da kilin pişirilmesiyle çanak çömlek yapımı gelişmiştir.

Anadolu’da da farklı gelişme gösteren Neolitik Çağ, üç büyük kültür 9. görsel: Üzeri çizgili çift ağızlı kap, bölgesine ayrılır. Güney Doğu Anadolu’daki Hallan Çemi (Batman), bilinen en Hacılar eski yerleşim bölgesidir. Çayönü (Ergani-Diyarbakır), Hallan Çemi’nin devamı niteliğinde özellikler gösterir. Orta Anadolu’da bilinen en eski yerleşim bölgeleri, Aşıklıhöyük ve Canhasan (Karaman), Hacılar (Burdur) ve Köşkhöyük’tür (Niğde). Anadolu’nun ve dünyanın bilinen en büyük Neolitik yerleşimi, daha geç tarihli Çatalhöyük’tür (10-12. görsel). Konya’nın güneydoğusundaki bölgede en dikkat çekici özelliklerinden birisi mimari yapılardır. Kerpiç mimari geleneğini yansıtan 5x6 m boyutlarındaki odalar, birbirine bitişik olarak yapılmıştır. Bu yapıların aralarında avlular bulunur. Yapıların içinde kerpiçten yapılmış nişler, kubbeli ocaklar, ambarlar ve süslenmiş özel odalar görülür. Kuzey Anadolu’da daha geç başlayan Neolitik Çağ, çiftçiliğin Anadolu’dan Avrupa’ya geçişinin belgelenmesiyle ayrı bir önem kazanmıştır.

10. görsel: Kazı çalışmalarından görüntü, Çatalhöyük

11. görsel: Ana Tanrıça heykelciği, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

12. görsel: Spiral motif, Çatalhöyük

KALKOLİTİK (BAKIR) ÇAĞ (MÖ 5500-3000) Avcılığın yanı sıra tarımsal etkinliklerin başladığı, ürün takasına dayalı ticaretin geliştiği Kalkolitik Çağ, üretime yönelen toplumsal yapının oluşmaya başladığı bir dönemdir.

Kalkolitik Çağ yapıları genellikle dikdörtgen planlı tek odalı kerpiç evlerdir (13. görsel). Bu yapılar Batı Anadolu’da megaron olarak bilinir. Bu evlerin en önemli özelliklerinden biri de duvar ve çatılarının savunmaya elverişli yapılmasıdır.

Anadolu’daki Kalkolitik Çağa ait başlıca yerleşim yerleri: Hacılar (Burdur), Canhasan (Karaman), Semahöyük (Antalya-Elmalı), Beycesultan (Denizli), Fikirtepe (İstanbul), Gözlükule (Tarsus), Yümüktepe (Mersin), Kuruçay (Göller Bölgesi)’dır.

Kalkolitik Çağda üretilen çanak, çömlek ve toprak kaplar atölyelerde yapılmış, tuğla ocaklarında pişirilmeye başlanmıştır. Keramikler çok renklidir ve yüzeyleri geometrik bezemelerle süslüdür (14. görsel). Neolitik Çağda görülen tanrıça inancı bu dönem de devam eder.

Kalkolitik Çağın son dönemlerinde kullanılan bakır, Maden Çağına geçişin habercisidir.

13. görsel: Ev kalıntısı, Hacınebi, Urfa

14. görsel: Boya bezekli küp, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

16

15. görsel: Keramik orak, Hacınebi, Urfa

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

MADEN (TUNÇ) ÇAĞI (MÖ 3000-1200)

Etkinlik Maden Çağının en önemli buluşları öküzlerin çektiği dört tekerlekli araba, çömlekçi çarkı ve maden dökümüdür.

Yukarıda söz edilen buluşlardan yola çıkarak insanoğlunun yaşamında nelerin değiştiğini söyleyebilirsiniz?

Maden Çağı, kesintisiz devam ettiğinden Kalkolitik Çağın bir uzantısıdır. Tarıma dayalı köy kültürü devam etmektedir. Köy ve kasabalarda mimari eserler, küçük sanat eserleri, damgalar, mühürler ve idoller daha da gelişmiştir. Sanat eserleri altın, gümüş ve tunçtan yapılmıştır.

Anadolu’nun her yerinde Maden Çağının izlerine rastlamak mümkündür. Devam eden araştırma ve kazı çalışmalarıyla çok sayıda buluntu ortaya çıkarılmıştır. Çorum’a bağlı Alacahöyük, Boğazköy, Yozgat’ın güneydoğusundaki Alişar, Karaman’daki Canhasan, Çanakkale Boğazı yakınındaki Truva (Troya) (16. görsel), Kayseri’nin güneydoğusundaki Kültepe, Konya’daki Karahöyük, Ankara yakınlarındaki Ahlatlıbel ve Gordion, Anadolu’daki önemli yerleşim merkezleridir.

16. görsel: Altın iğne, Truva, Etnografya Müzesi, Berlin, Almanya

Okuma Metni

Truva (Troya ) Savaşı Sparta’ya giden Troya prensi Paris, Kral Menelaos’un karısı Helene (Helen)’e âşık olur. Bir fırsatını bulur ve onu kaçırır. Helene’in kaçırıldığını anlayan Menelaos, karısını geri ister fakat Paris onu reddeder. Bunun üzerine Menelaos, Tyndareos (Tinderos) huzurunda edilen yeminin yerine getirilmesini ister. Kardeşi Agamemnon’la yüz bin kadar asker ve binden fazla gemiyi Aulis (Olis) limanında toplar. İthaka kralı Odysseus (Odise) ve Peleus’un oğlu Akhilleus (Aşil) dışında herkes oradadır.

Akhilleus’in öleceğini bilen annesi, onu savaşa göndermek istemez ve saklar. Fakat Akhilleus Odysseus’un öngörülerine rağmen savaşa katılmak zorunda kalır.

Yunanlılar, büyük bir orduyla yola çıkar. Donanmanın Troya’ya varması aksilikler yüzünden sekiz yıl sürer. Troya kıyılarında karargâh kurarak kenti kuşatırlar. Troyalılar; Troya’nın koruyucusu, güçlü ve mert Hektor’un liderliğinde kahramanca savaşır. Savaş on yıl sürer.

Akhilleus’in zırhını giyerek savaşan arkadaşı Patraklos’un Hektor tarafından öldürülmesine çok üzülen Akhilleus, arkadaşını kaybetmenin acısıyla Agamemnon’la olan anlaşmazlığını bir kenara bırakarak annesi Thetis (Tetis)’ten yeni silahlar ister. Ateş tanrısı Hephaistos (Hefayisto)’nun yaptığı zırhı giyerek savaşa girer ve Hektor’u çarpışmaya çağırır. Bitkin düşünceye kadar çarpışırlar ve Akhilleus, Hektor’u mağlup eder. Öfkesinden paramparça etmek ister. Hektor’un babası Priamos (Piriyomo)’nun yalvarmalarına dayanamayarak kendi elleriyle yıkadığı cesedi ona teslim eder.

Akhilleus’in ölümü Troya’nın en korkağı Paris’ in elinden olacaktır. Paris; Akhilleus’i, Apollon’un yönlendirdiği okla, ölümcül tek noktası topuğundan, öldürür.

Onuncu yılın sonunda, Yunanlılar savaşı kaybetmiş gibi görünerek geri çekilir ve Troyalılara büyük, tahta bir atı armağan olarak bırakır. Ancak içine en seçkin askerler gizlenmiştir. Zafer sarhoşu Troyalılar tahta atı kalelerine alır. Gece, Troya uykudayken tahta attan çıkan Yunan askerleri, kalenin kapılarını açar. Böylece şehre giren Yunanlılar, şehri yakıp yıkarlar. Kral Piriamos’u, Zeus’un tapınağında öldürürler. Menelaos sonunda Helene’e tekrar sahip olur.

Homeros, Odysseia, 2005’ten kısaltılarak alınmıştır.

17

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

2) TOPLUMSAL GELİŞİMİN SANAT ESERLERİNE ETKİSİ

Anadolu’daki en eski insan topluluklarının Paleolitik Çağ ile Mezolitik Çağda yaşadığı kazılarda ortaya çıkarılan kalıntılardan belgelenmektedir. Bu çağlar, MÖ 600.000 ile 8.000 arasındaki çok uzun bir zaman dilimini kapsamaktadır.

Paleolitik Çağ, uygarlık tarihinin ilk sayfasını oluşturmaktadır. Bu çağda yaşam, tüketim ekonomisine dayalıdır, insanlar besinlerini avlayarak veya toplayarak elde etmiştir. Mezolitik Çağda ise yaşam daha kolaylaşmış, boyutu küçülen aletlerde ince bir işçilik görülmeye başlamıştır. İnsanoğlunun yaşam biçimindeki ilk köklü değişim Neolitik Çağda olmuştur. Bu çağda tarım kültürü oluşmuş, bazı hayvanlar evcilleştirilmiş, ilk köyler kurulmaya başlanmıştır. Bilinen köylerden en eskisi Diyarbakır yakınlarındaki Çayönü’dür. Çayönü sakinleri, Anadolu’nun en eski çiftçileri sayılmaktadır. Bu insanlar; kesici aletler, öğütme taşları, tokmak vb.lerini kullanmışlardır. Ayrıca madeni de ilk kez Çayönü köylüsü kullanmıştır. Çevrelerinde bol miktarda bulunan bakırı döverek işlemiş ve çeşitli süs eşyaları yapmışlardır. Elde edilen buluntular arasında çeşitli heykelcikler, takılar, taş ve kemik aletler yer alır.

Anadolu’nun en büyük, en gelişmiş Neolitik Çağ merkezi Çatalhöyük, Konya’nın güneydoğusundadır. Çatalhöyük insanları, bitişik düzende dikdörtgen planlı evler inşa etmiştir. Kırktan fazla kutsal mekân ve tapınak olması Çatalhöyük’ün önemli bir tapınma merkezi olduğunu göstermektedir. Kabartma olarak yapılmış leoparlar, boğa ve koç başları, boğa doğuran tanrıça gibi figürler ve geometrik süslemelere bu mekânlarda sıkça rastlanır.

Neolitik Çağ kültürünü yansıtan başka bir yerleşim yeri de Burdur’un güneybatısındaki Hacılar’dır.

Neolitik Çağın devamı ise Kalkolitik Çağdır. Bu çağda, Anadolu’nun coğrafi özellikleri daha belirgin ortaya çıkar.

Geniş bir alana yayılan yerel kültürler, kimi zaman birbirinden etkilenmiş kimi zaman da birbirine bağlanmıştır.

Kalkolitik Çağın şimdiye kadar bilinen en parlak kültürü, Hacılar’da gelişmiştir.

Güney ve Doğu Anadolu’daki Kalkolitik Çağ yerleşim merkezleri ise, Suriye ve Mezopotamya kökenli kültürlerin izlerini taşır. Bakırın kullanılmaya başlandığı Kalkolitik Çağın diğer yerleşim merkezlerinden İç Anadolu’da Alişar ve Alacahöyük, Batı Anadolu’da Beycesultan, Kuzeybatı Anadolu’da İstanbul Fikirtepe ve Pendik ilk akla gelenlerdir.

Daha sonra oluşan kültür zinciri, Maden Çağı olarak adlandırılmaktadır. Malatya yöresindeki Arslantepe, Tunç Çağının önemli merkezlerindendir. Batı Anadolu bölgesinin en önemli merkezi ise Troya’dır. Tunç Çağı boyunca doruk noktasına ulaşan madencilik, bölgeler ve ülkeler arası ticaretin yaygınlaşmasını sağlamıştır. İlk Çağda Anadolu’da yaşayan uygarlıklar ve bunların kalıntılarından elde edilen bilgilere göre toplumlar, önce ihtiyaç nedeniyle nesneler üretmişlerdir. Gelişme gösterdikçe de ürünlerine sanatsal kaygılar yansımıştır. Toplumların yaşadığı coğrafi bölge, inanç ve yönetim, bu eserlerin oluşumuna yön vermiştir. İlk Çağda Anadolu’da yaşayan Hititler, iç bölgelerde gelişmiş ve yerleşik bir uygarlık kurmuşlardır. Lidyalılar, Ege ve Akdeniz bölgesinde yerleşmişlerdir. Zengin maden yatakları üzerine kurulan bu uygarlık, tüm Anadolu’ya hükmetmiştir. Hititlerden sonra Anadolu’ya yerleşen Frigler, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde egemen olmuşlardır. Doğu ile kurulan ticari ilişkiler, Anadolu kültürünü etkilemiştir. Urartular ise Anadolu’nun doğusunda oldukça sarp bölgelerde mimari ve maden işçiliğindeki başarılarıyla yüksek bir medeniyet kurmuşlardır. İlk Çağda Anadolu’da yaşayan uygarlıkların tümü kültür ve sanatları ile kendilerinden sonra gelen uygarlıkları etkilemiştir.

Performans Görevi Tarih öncesi insanlarının Anadolu’nun hangi bölgelerinde yaşadıklarını ve günümüze kadar ulaşan eserlerini araştırınız. Araştırmalarınızdan yararlanarak Paleolitik, Mezolitik, Neolitik, Kalkolitik Çağ ve Maden Çağını kapsayan görsellerin de bulunduğu bir tarih şeridi hazırlayınız.

18

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

HİTİT SANATI (MÖ 2000-1200)

1) Hititlerin Anadolu’daki yerleşim yerlerini aşağıda bulunan haritadan bularak belirleyiniz.

2) Hitit sanatından günümüze kadar ulaşan eserleri ve bulundukları yerleri araştırınız.

MÖ 2000-1200 yıllarında Anadolu’ya yerleşen Hititlerin başkenti Hattuşaş (Çorum-Boğazköy)’tır (17. görsel). 1200’lerden sonra Ege’den gelen göçlerle gücünü kaybeden Hititler, Torosların güneyiyle Suriye arasındaki bölgede, MÖ 700’e kadar varlığını sürdürmüştür. Bu dönem Geç Hitit Dönemi olarak adlandırılır.

Asurlular, Hititleri tarih sahnesinden silene kadar geçen dönemde dil, din, edebiyat ve sanat anlayışları aynı siyasi birlikle devam etmiştir. Hititler, kendilerinden sonra gelen uygarlıklara kültür ve sanatlarını miras bırakarak Anadolu kültür katmanında önemli bir rol oynamışlardır.

Dinî nitelik taşıyan Hitit sanatında, Mezopotamya ve Mısır sanatlarının etkileri görülür. Hitit sanatı ancak Büyük Krallık Döneminde özgün nitelik kazanmıştır. Bu dönemde egemenliği altına girmiş olan çeşitli Ön Asya şehirlerinin de Hitit sanatından etkilendiği ele geçen buluntulardan anlaşılmaktadır. Geç Hitit Dönemi sanatının özellikleri Kargamış, Zincirli, Malatya, Sakçagözü gibi bölgelerde yapılan kazılarda ele geçen örneklerden anlaşılmaktadır.

İ EGE DENİZ

KARADENİZ

Hitit Urartu

URARTU

MISIR

AKDENİZ

ASUR

Mısır

0

Asur

100

200

300

400 km

17. görsel: Hitit Devleti’nin Anadolu’daki yerleşimini gösteren harita

Bilgi Notu

Anadolu’ya gelen Hititleri incelediğimizde, değişik bir uygarlığın bu ülkede doğup geliştiğine tanık oluyoruz. Etiler diye adlandırdığımız Hititler, ülkelerine ‘‘Hatti Ülkesi’’ diyorlardı. Hititler gelmeden önce Anadolu’da Hattiler yaşıyordu. Hititler, ülkenin adını değiştirmemiş ve Hattilerle kaynaşmışlardır. Hatti dili, o zamana kadar Anadolu’da konuşulan dillerden farklıydı. Hattilerin Hititlere etkileri büyüktür. Hitit tanrılarından güneş tanrısı Arinna’nın Hava tanrısı kocası, Hatti asıllıdır. Hititler zamanında da Hattilerde olduğu gibi hükümdarlar aynı zamanda ülkenin en büyük rahipleri olmaya devam etmişlerdir.

(Adnan TURANİ, Dünya Sanat Tarihi, s.109-110, 4. baskı 1992)

19

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Hitit Mimarisi Hitit mimarisinin özgün yapıları kale, tapınak ve saraylardır. Hititler, şehirlerini saraylar, caddeler, anıtsal merdivenler ve meydanlarla bir bütün olarak planlanmışlardır (18. görsel). Boğazköy’de görülen şehir surlarının çeşitli kapıları vardır. Surlar, dışa doğru çıkıntılı kulelerle desteklenmiştir. Surların şehre açılan kapıları bulunur.

Kapılar; sfenks heykelleri, tanrı ve aslan kabartmalarıyla süslenmiştir. Sur bedenlerinin altında potern (19. görsel) adı verilen şehre giriş, çıkış ve savunma amaçlı yapılmış dar üçgen geçitler vardır. Şehirde yüksek bir tepede Büyükkale adı verilen kral ve ailesinin oturduğu saray bulunur.

18. görsel: Tapınak kalıntısı, Boğazkale

19. görsel: Sfenksli kapının altındaki potern, Boğazköy

Başkent Hattuşaş tapınaklar şehridir. Dokuz tanesi anıtsal olmak üzere otuz kadar tapınak inşa edilmiştir. Taş işçiliğinde usta olan Hititler, tapınaklarına taş yontular da eklemişlerdir. Bu tapınaklar, dikdörtgen bir avlu içinde sıralanan, dar ve uzun odalardan oluşur; yönetim binası, depo, atölye, arşiv ve içinde tanrı heykellerinin bulunduğu tapınak bölümünü içerir (20. görsel).

21. görsel: Boğazkale giriş kapısında yer alan sfenks heykellerinden biri

20. görsel: Büyük tapınaktan görünüm, Boğazköy

Ders Dışı Etkinlik Orthostatın mimarideki işlevini araştırarak edindiğiniz bilgi ve görselleri sınıf panosuna asınız.

20

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Etkinlik

Aşağıda verilen Hitit mimarisinin önemli bir parçası olan orthostat görselini inceleyerek işlenen konu, kullanılan malzeme ve tekniğin neler olabileceği hakkında fikir yürütünüz.

22. görsel: Orthostat örneği, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

Hitit Heykel ve Kabartma Sanatı Hitit heykel ve kabartmaları, mimariye bağlı olarak gelişmiştir. Günümüze kadar gelen Hitit Dönemi orthostat (ortostat) (24, 25. görsel), heykel ve rölyeflerinde; tanrı, melek, dinî törenler, savaş sahneleri ve kralın yaşamı konu edilmiştir. Mühür ve çivi yazılarında da teknik olarak kabartma sanatının etkileri görülür. Ayrıca altın, fildişi ve tunçtan yapılmış, küçük boyutlu tanrı heykelleri de vardır.

Mimari ile birlikte gelişen heykel ve kabartma sanatında sfenksler de önemli bir yer tutar.

23. görsel: İnsan ve aslan başlı Sfenks rölyefi, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

24. görsel: Savaş arabası kabartması, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

21

25. görsel: Hitit mitolojisinden cinler kabartması detayı, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

26. görsel: Kral kapısı, Boğazkale

27. görsel: Sfenksli Kapı, Alacahöyük

Yazılıkaya Açıkhava Tapınağı ile Alacahöyük ve Boğazköy’de Hitit kabartma sanatının en karakteristik örnekleri görülür. Yazılıkaya’nın üstü açıktır ve yüksekliği 12 metreye varan kayalıklarla çevrilidir. Kireçtaşı kayalardan oluşan duvarlara kabartmaların işlendiği görülür. Sol tarafta tanrılar, sağ tarafta ise tanrıçalar betimlenmiştir. Hititler’in burayı “yeni yıl şenliği evi” olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir (28. görsel).

28. görsel: Kaya kabartması, Yazılıkaya, Çorum

İvriz Kaya kabartmaları, Geç Dönem Hitit Krallığı zamanında yapılmıştır. Bereket ve Fırtına Tanrısı bir elinde başak demeti, diğerinde üzüm salkımı tutmaktadır. Karşısındaki kral, daha küçük ve dua ederken betimlenmiştir (29. görsel).

Bu bölgelerin dışında Gâvur Kale, Mustafakemalpaşa gibi Anadolu’nun değişik yerlerinde de Hitit kabartmalarına rastlanmaktadır.

29. görsel: Kaya kabartması, İvriz, Konya

Hitit Küçük El Sanatları Hititlerin küçük el sanatları örnekleri arasında mühür, seramik ve tablet gibi taşınabilir ürünler sayılabilir.

Heykel ve kabartma sanatının etkilerinin görüldüğü bu ürünlerde konu ve teknik benzer özellikler taşır.

Hititlerin tüm imparatorluk dönemlerinde mühür geleneği devam etmiştir. Damga ve silindir mühürler, zarfları mühürlemek için kullanılmıştır (30, 33. görsel). Bu zarflar ve içindeki mektuplar pişmiş topraktan yapılmıştır.

Hititlerin diğer ülkelerle ticari ilişkilerini aydınlatan, karakteristik yapılarını ifade eden mühür ve mühür baskı örnekleri Kültepe’de bulunmuştur.

30. görsel: Damga mühür, Özel Koleksiyon, Chicago

31. görsel: Damga mühür baskısı

32. görsel: Silindir mühür baskısı

33. görsel: Silindir mühür

Anadolu kültür ve sanatında çanak çömleklerin önemli bir yeri vardır. Geleneksel Anadolu çömlekçiliği, Hitit keramiği ile yüksek bir düzeye ulaşmıştır. Her kültürde olduğu gibi Hititlerde de keramik, hem sanat hem de günlük yaşam açısından çok kullanılan bir tekniktir. Genellikle kırmızı renkli ve parlatılmış olan Hitit keramiği, biçim bakımından çeşitlilik gösterir.

Hititler, Anadolu geleneğine bağlı olarak keramikte teknik ve form bakımından belirlenmiş esaslara uymaya devam etmiştir. Dinsel törenlerde kullanılan ritonlar (törensel içki kapları) (35. görsel) yapmışlardır.

Günlük yaşamda kullanılan çanak-çömlek örneklerinin yanında sığır, koyun, kuş başları şeklinde yapılan bu dinsel tören kapları, dinsel içerikli çivi yazılı metinlerde adlarıyla geçmektedir.

22

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI Hitit uygarlığında keramik kap geleneği geliştirilerek kabartmalı vazolar (34. görsel) yapılmıştır. Kırmızı renkli keramiğin yanında geometrik bezemeli, çok renkli bir keramik türü de kullanılmıştır. Bu çok renkli keramiklerde aslan, antilop ve çeşitli kuş formları dinsel törenlerde kullanılmak amacıyla yapılmıştır.

Hitit sanatında büyük boy banyo kapları, matara biçiminde kaplar, süzgeçli kaplar ve kült kabı özelliği gösteren seramik formlara rastlanır.

Hitit keramik sanatına en güzel örnekler, Alişar, Kabaklı, Boğazköy, Yazılıkaya, Karahöyük (Elbistan) ve İnandık’ta yapılan kazı çalışmalarında elde edilmiştir.

34. görsel: Pişmiş topraktan törensel kap, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

35. görsel: Pişmiş topraktan aslan biçimli, törensel içki kabı, California Müzesi, ABD

Hitit Yazısı Hititler, kil tabletlerde çivi yazısı kullanmışlardır. Tabletlerde Hitit kanunları, devletler arası antlaşmalar (37. görsel), dinî tören kuralları, edebî metinler ve mektuplar (36. görsel) yazılıdır.

37. görsel: Çivi yazılı kil tablet ve zarf, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

36. görsel: Kadeş Anlaşması Tableti, Arkeoloji Müzesi, İstanbul

Bilgi Notu

Kadeş Savaşı ve Barış Antlaşması MÖ 1274’te II. Ramses ile Muvattalli arasında Kadeş önünde büyük bir meydan savaşı yapılmış ve bu savaş, Kadeş Antlaşması ile sonuçlanmıştır. Bu antlaşmaya bağlı olarak II. Ramses savaştan önce aldığı yerleri boşaltmış, Kadeş şehri Hititlere kalmıştır.

Antlaşma, III. Hattuşili tarafından imzalanmıştır (MÖ 1269). Bu antlaşma dünya tarihinde eşitlik ilkesine dayanan en eski antlaşmadır. Antlaşma çivi yazısıyla gümüş plakalar üzerine Akadca olarak yazılmıştır. Bu antlaşmanın gümüş levhalara kazınmış olan asıl metinleri kayıptır. Mısır’da tapınakların duvarlarına kazınan antlaşmanın bir nüshası da Boğazköy kazılarında kil tablet olarak bulunmuş ve İstanbul Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir. Kadeş Antlaşmasının Hattuşaş’ta bulunan çivi yazılı tabletinin büyütülmüş kopyası New York’tadır. (www.hitit.edu.tr’den alınarak komisyon tarafından düzenlenmiştir.)

23

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

FRİGYA (FRYGE) SANATI (MÖ 700-546)

Friglerin başkenti Gordion, bugün hangi ilimiz sınırlar içinde yer almaktadır?

İ EGE DENİZ

KARADENİZ

Frigya Urartu

AKDENİZ 0

Lidya Asur

100

200

300

400 km

38. görsel: Frigya Devleti’nin Anadolu’daki yerleşimini gösteren harita

Frigler, MÖ 12. yüzyılda Balkanlar’dan Anadolu’ya göç etmiş ve MÖ 700’lerde güçlü bir devlet kurmuştur (38. görsel). Friglerin başkenti Gordion, Sakarya Nehri kıyısındadır. Efsanevi kral Midas döneminde Ankara, Denizli, Kızılırmak, Afyon, Kütahya bölgelerinde en parlak dönemlerini yaşamışlardır. Frigya uygarlığı, MÖ 546’da Persler tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Frig Mimarisi Friglerin başkenti Gordion, güçlü surlarla çevrilidir. Şehre, ana giriş kapısındaki üstü açık bir koridorla geçilir. Bu koridor, düşmanı iki ateş arasına sıkıştırarak kente girilmesini güçleştirir.

Gordion’da gelişmiş örnekleri görülen dikdörtgen planlı, taş, kerpiç ve ağaçlarla yapılmış megaronlar, MÖ 3000 yıllarından beri kullanılan bir yapı tipidir. Bu yapıların zeminleri, Batı Anadolu geleneklerine göre pişmiş toprak levha (terracotta) ve mozaiklerle süslenmiştir.

Frig mimarisinde kaya mezarı ve tümülüs olmak üzere iki tür mezar yapılmıştır. Gordion’daki büyük tümülüste Kral Midas’ın mezarı bulunur. Frig kaya mezarı anıtlarına Gordion’dan başka Eskişehir’in güneydoğusundaki kayalık ve dağlık bölgedede rastlanır (39. görsel).

39. görsel: Midas Anıtı, Gordion, Ankara

Performans Görevi Frigya mimarisine özgü tümülüsler hakkında bilgi toplayınız. Tümülüs kesitini gösteren bir maket hazırlayınız.

24

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Frig Küçük El Sanatları

40. görsel: Ana Tanrıça Kybele heykeli

Frigler, ahşap işçiliğinde oldukça ileriydi. Birbirine geçme mobilya ve panoları çivi kullanmadan, ustaca yapmışlardır.

Mobilyalara uyguladıkları kakma işçiliği ve geometrik bezemelerle (43. görsel) özgün eserler vermişlerdir. Nadiren ahşap üzerine boyayla resimler yapmışlardır. Frig seramiği, geometrik bezemelerle süslenmiş; satranç tahtası motifi en fazla kullanılan süsleme olmuştur. Geometrik bezemenin yanında panolara bölünmüş ve içlerine hayvan figürleri işlenmiş olanlar da vardır. Törensel içki kapları, küçük heykel görünümünde hayvan biçimlidir (41. görsel). Altın, gümüş ve bronzdan yapılan fibulalara (çengelli iğne) (42. görsel) yay biçimi verilmiştir.

Topates (kilim), Frig günlük yaşamında önemli yer tutar.

Sanatın çeşitli alanlarında gelişmiş olan Frigler, heykel sanatında da başarılı örnekler vermiştir. Bunlardan en önemlisi Boğazköy’de bulunan, MÖ 9. yüzyıla ait Kybele (Kibele) heykelidir (40. görsel).

42. görsel: Fibula, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

43. görsel: Ahşap kakmalı sehpa, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

41. görsel: Kaz biçimli törensel içki kabı, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

44. görsel: Kulplu kâse, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

LİDYA SANATI (MÖ 685-547)

1) Paranın bulunuşu, sosyal yaşamı ve ticareti nasıl etkilemiştir?

2) Bir uygarlığın topraklarındaki zengin madenlerin (özellikle altın) o uygarlığa katkıları neler olabilir?

FRİG

YA

.

İ EGE DENİZ

KARADENİZ

KA

P

O AD

KY

A

MED

ASU

R

Lidya Frigya Kapadokya

AKDENİZ 0

Asur

100

Med 45. görsel: Lidya Devleti’nin Anadolu’daki yerleşimini gösteren harita

25

200

300

400 km

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Lidya Devleti, Anadolu’nun batısında, Gediz ve Küçük Menderes vadisini içine alan bölgede kurulmuştur. Başkenti Sardes (Salihli)’tir. MÖ 547’de Kızılırmak’ın doğusunda yapılan savaşta, Anadolu’yu ele geçiren Persler’e yenilerek yıkılmıştır. Ülkenin geniş, sulak, verimli toprakları ve zengin maden yatakları Lidya’yı zenginleştirmiştir. Bozdağ’dan çıkan mermer, bakır, gümüş; Sardes’ten çıkan altın, gümüş, kuvartz ve kükürt zenginliğin en önemli nedenleri arasındadır. Lidya Kralı Giges ile Pers imparatoru Darius zamanında Sardes ve Susa arasına yapılmış “Kral yolu” bu zenginliğin gelişmesinde önemli rol oynamıştır (50. görsel). Kral yolunun geçtiği yerlerde ticaret gelişmiştir. Lidya uygarlığında özellikle başkent Sardes’te tüccarlık, hancılık İlk Lidya parası perakendecilik gibi meslekler yapılmaya başlanmıştır.

Lidyalıların en önemli Lidyalılar, kendi kültürlerini buluşu paradır. Lidya devam ettirirken doğuda Frig, Med ve paraları (sikke) altınPerslerden, batıda Yunan kültüründen gümüş karışımı, elektetkilenmişlerdir. Yunan etkisini çanak rum denen bir madençömlek süslemeleri ile mimari ve heyden yapılmıştır. kelde görmek mümkündür. Lidyalılar, 46. görsel: Ön yüz 47. görsel: Arka yüz kendilerinden sonra gelen uygarlıklara mimaride ilham kaynağı olmuştur.

Bunları Biliyor musunuz ?

Lidya kralı Krezüs (Karun), Delphi’deki Tanrı Apollon’a Persleri yenmek için kurbanlar adar.

Her türlü hayvandan üç bin tane kestirir. Halkına da olanakları doğrultusunda kurban adamalarını emreder. Tanrı’nın kendisine daha yakın ilgi göstermesi umuduyla tüm altın eşyaları eritmiş, her biri 70 kg olan, 117 adet büyük çubuk yaptırmıştır. Ayrıca 235 kg ağırlığında bir aslan heykeli yaptırarak Delphi’deki tapınağa göndermiştir.

Tapınağın sağ ve sol girişine konulması için biri gümüş, diğeri altın 250 kg ağırlığında ve 20 ton sıvı alabilen büyük kaplar da Krezüs’ün Delphi’ye gönderdiği hediyelerdendir.

(Perihan KUTURMAN, Herodot Tarihi, s. 28, 29, 1973)

Lidya Mimarisi Lidya mimarisinde en önemli yapı türü ölülerin gömüldüğü tümülüslerdir (49. görsel). Bintepeler’de yoğun olarak (90-100 adet kadar) görülmektedir. Lidya tümülüslerinde taştan bir mezar odası ve bu odaya giden yollar vardır. Mezarlardaki değerli hediyelerden, ölülerin soylu veya kral olduğu anlaşılmaktadır. Alt tabakadan insanlar ise kayalara oyulmuş mezar odalarına gömülmüştür.

Tümülüs Tepesi

Mezar

Tören Yolu 48. görsel: Lidya tümülüs modeli

49. görsel: Tümülüs tepeleri, Sardes, Manisa

26

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI Lidya mimarisinde geniş salonlu, İyon üslubunda, ana tanrıça Kybele (Kibele) adına yapılmış tapınaklar ve tanrıçalar için yapılmış sunaklar vardır.

Lidya evlerinde taş ve mermer kullanılmıştır. Yapıların temeli taş, döşemesi ise sıkıştırılmış sert kildir. Bitişik düzendeki evler, bir veya iki odalıdır. Sardes’te yapılan kazılardan halkın taş duvarlı, damları ahşap veya sazdan yapılmış evlerde oturduğu anlaşılmaktadır.

50. görsel: Clandıras Köprüsü, Uşak

Lidya Heykel ve Kabartma Sanatı Lidya uygarlığında heykel ve kabartma sanatı oldukça gelişmiştir. Taş, mermer ve değerli madenler kullanarak eserler vermişlerdir. Bu eserlerin çoğu günümüze ulaşamamıştır.

51. görsel: Nabonidus Steli, İngiltere Müzesi (British Museum), Londra

52. görsel: Lidya kabartması, Sardes, Manisa

Heykel ve kabartmalarda Ege kültürünün etkisi görülür. Sardes’teki tapınağın cephesinde yer alan Tanrıça Kybele kabartması buna güzel bir örnektir. Kabartmalarda mitolojik konular, aslan ve dans eden genç kız figürleri işlenmiştir.

Lidya heykel sanatının bazı örnekleri Manisa (Kırkağaç) (52. görsel), Harta ve Uşak (Aktepe) tümülüsünde yapılan kazılarda elde edilmiştir.

Lidya Küçük El Sanatları Lidyalılar; küçük eserlerde fildişi, altın ve gümüş kullanmıştır. Elektrum paralar bakla biçimindedir. Bir yüzünde kare, dikdörtgen veya üçgen çukurlar, diğer yüzündeyse aslan, boğa gibi hayvan kabartmaları yer alır (46, 47. görsel).

Değerli madenlerden yapılma kâse, kupa gibi eşyalar, bilezik, küpe, yüzük gibi takılar, phialeler (törensel kâse) (57. görsel), buhurdanlıklar, testiler, Lidya’nın maden işçiliğinde ileri olduğunu gösterir.

Seramiklerde genelde sarı, beyaz ya da turuncu boyalı zemin üzerine kırmızı boyayla kuş, boğa, aslan ve yaban keçileri ile sfenksler resmedilmiştir. Günlük yaşamda önemli yer tutan, içinde krem saklanan pyxis (kapaklı kap) (58. görsel), lydion (parfüm saklama kabı) (53. görsel), değişik formlarda yapılmış aryballos (içine çiçek yağı ve ilaç konulan seramik kaplar) (56. görsel), Lidya seramik sanatında önemli yer tutar.

Küçük kuvartz taşından yapılmış mühürler, kumaş, halı ve battaniyelerle deri işlemeler de el sanatlarına örnek gösterilebilir.

27

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Etkinlik

Aşağıda verilen Lidya Uygarlığına ait küçük el sanatları görsellerini inceleyiniz. Özellikle Lidya uygarlığında kullanılan eşyaların adlarını karşılıklarıyla eşleştiriniz. Bu eşyaları, günümüzde kullanılan formları ile karşılaştırarak tartışınız.

Tören tası (kâse)

İlaç kabı

Aryballos

Yağdanlık

Krem kabı

Lydion

Phiale

Parfüm şişesi

Buhurdanlık

Pyxis

Kaşık

54. görsel: Kaşık, İkiztepe, Uşak Müzesi

55. görsel: Buhurdanlık Buhurdanlık, İkiztepe İkiztepe, 55 Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

53 görsel: Lydion, 53.

Lydion Sardes, Sardes Özel Koleksiyon, ABD

56. görsel görsel: At başl başlı ar aryballos, 56 ballos İkiztepe, İki tepe Anadolu Anadol Medeniyetleri Müzesi, Ankara

57. görsel: Gümüş Anadolu 57 ö l Gü ü phiale, hi l İkiztepe, İki t A d l Medeniyetleri Müzesi, Ankara

58. görsel: Beyaz mermer pyxis, İkiztepe, 58 ö l B i İki t Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

28

59.

59 görsel: Kesik gaga ağızlı testi, testi İkiztepe, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

URARTU SANATI

Anadolu’da yaşayan uygarlıklar kale ve kentlerini neden sarp kayalıklara inşa etmiştir? Düşüncelerinizi paylaşınız.

Urartu Lidya

.

.

İ EGE DENİZ

KARADENİZ

AKDENİZ

Frigya Asur

0

100

200

300

400 km

60. görsel: Urartu Devleti’nin Anadolu’daki yerleşimini gösteren harita

Urartular, MÖ 840-585 yılları arasında Van Gölü çevresinde hüküm sürmüştür (60. görsel). Urartu toprakları, yüksek kayalıklar, dağlarla çevrili düzlükler, platolar, dar ve derin vadilerle sınırlanmış bir bölgededir.

Urartular, Doğu Anadolu’nun sarp coğrafyasına ve iklimine ayak uydurmuşlardır. Hayvancılık ve tarıma elverişli toprakları maden bakımından da oldukça zengindir. Bu özellikleriyle Mezopotamya bölgesinde yaşayan Asurluların saldırılarına maruz kalmışlardır. Bu saldırılar sonucunda beylikler hâlinde yaşayan Urartular, birleşerek merkezi Tuşpa (Van) olan Urartu Devletini kurmuşlardır.

Urartular, Asurluların etkisinde kalmış, onların dilini ve çivi yazısını kullanmıştır.

Urartulara ait çivi yazılı tablet sayısı azdır. Bunlar antlaşma ve mektuplardan oluşur. Urartuların en önemli kitabeleri taş levhalar, bina blokları veya kayalar üzerindedir (61. görsel). Urartu çivi tabletlerinde Urartu krallarının kazandıkları zaferlerden, ele geçirdikleri ganimetlerden, inşa edilen sulama kanallarından, kalelerden ve mabetlerden söz edilmektedir.

62. görsel: Urartu çivi yazısı, Van Müzesi

61. görsel: Urartu çivi yazısı, detay

29

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Urartu Mimarisi Bütün Urartu yerleşimleri, savunmada kolaylık sağlayan sarp kayalıklara veya yüksek tepelere kurulmuştur (63. görsel). Bugün Van Kalesi’ni de içine alan başkent Tuşpa, aynı yöredeki Toprakkale ve Çavuştepe, Erzincan’daki Altıntepe, Ağrı’nın Patnos ilçesindeki Giriktepe ile Anzavurtepe gibi önemli Urartu merkezleri eteklerindeki ovaya bir tepeden bakar. Sarp kayalıkların olduğu bölgede yaşayan Urartular coğrafi koşullara uygun bir mimari geliştirmişlerdir. Anıtsal yapılarını 20-25 ton civarındaki taş kaideler üzerine inşa etmişlerdir. Bu yapılarda ince, uzun ağaç direkler kullanılmıştır.

Urartular, çeşitli renklerdeki taşları keserek işlemiş, bu taşlarla özellikle kayalıklara yapılar inşa etmiş (65. görsel) ve ustalıklarını göstermişlerdir.

64. görsel: Urartu, Altıntepe Tapınağı’nın rekonstrüksiyonu

63. görsel: Urartu kale kalıntısı, Doğubeyazıt

65. görsel: Urartu saray kalıntısı, Ermenistan

Tapınak, saray ve yönetim binalarını içeren kaleler, sık kulelidir. Konumları, planları ve yapım teknikleriyle anıtsal mimari örnekleridir. Urartu tapınakları, tanrı heykellerinin bulunduğu kutsal odaya açılan yan odalar ve avludan oluşan kare planlı yapılardır. Tapınak ve saraylardaki çok sütunlu kabul salonları (64. görsel), Urartuların mimariye getirdiği yeniliktir.

66. görsel: Kaya mezarı, Van Kalesi

Büyük su kanalları (68. görsel) yaptıkları, suni göller oluşturdukları ve bataklık kurutma tekniğindeki başarıları ele geçen yazıtlardan anlaşılmaktadır.

Urartu beyleri, bir taraftan kayaların içine diğer taraftan yer altına görkemli anıtlar biçiminde inşa edilen mezar odalarına, ağaç ve taştan yapılmış lahitlere gömülmüştür. Bu mezarların yanında ve üstünde bulunan kaya oyuklarında fakir halktan kişilerin veya esirlerin gömüldüğü düşünülmektedir.

Urartu mezarlarına (66, 70. görsel), ölüler için bırakılmış hediyeler ayrı önem taşır. Bu mezarların yapımında Asur kültürünün etkisi büyüktür.

68. görsel: Menua su kanalı, Van

67. görsel: Meherkapı, Van

30

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

69. görsel: Kaya mezarı (kabartmalı), Doğubeyazıt

70. görsel: Kaya mezarı, Altıntepe

Ders Dışı Etkinlik Urartuların yaptığı su kanallarını araştırınız. Günümüze kadar ulaşabilmiş Menua kanalı hakkında bilgi toplayıp bir dosya oluşturunuz.

Urartu Küçük El Sanatları Anıtsal yapıları süsleyen duvar resimlerinde hayvan figürleri, geometrik bitki motifleri, çeşitli tanrıların savaş mücadeleleri, kanatlı sfenks ve cin figürleri görülür (74. görsel).Tarım ve hayvancılıkla geçinmelerine rağmen eserlerinde günlük hayata dair sahneler görülmez. Tanrılar, tanrıçalar, adak törenleri, kutsal hayat ağacı gibi dinî temalar ve savaşan krallar betimlenmiştir.

71. görsel: Tunç kazan, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara

Urartular, tunç levhaları işlemede ustalaşmışlardır.

Hayvan figürleriyle süslenmiş tunç kazanlar (71. görsel), üç ayaklı bir kaideye oturtulmuş ve dinî törenlerde kullanılmıştır. Tunçtan yapılan günlük eşyalar Urartulara özgüdür. Bu eşyalarda kullanılan figür ve motifler defalarca tekrarlanır, sanki belli bir taslağın büyüklü küçüklü kopyaları gibidir.

Urartu kralları aynı zamanda din adamı niteliği taşımaktadır. Bu nedenle sanatı yönlendirmede etkili olmuşlardır.

Urartu sanatında mühürler önemli bir yer tutar.

73. görsel: Sfenks biçimli figür, Hermitage Müzesi, Rusya

74. görsel: Fresko, Erebuni, Ermenistan

31

72. görsel: Heykelcik

75. görsel: Altın kabartma levha

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Etkinlik

• •

Aşağıda Hitit, Frigya, Lidya ve Urartu ugarlıklarına ait eser adları ve görseller karışık olarak verilmiştir.

Bu eser adlarını ve görselleri uygarlıklarla eşleştiriniz.

OR TH

HİTİT

OS

TA T

FRİG FİBULA

İ

Ş

IN İ

ALT

İĞ ÇİL

LİDYA TUNÇ

KAZAN

URARTU

Öz Değerlendirme Formu “Tarih Öncesi ve İlk Çağ Uygarlıkları” ünitesinin “Tarih Öncesi ve İlk Çağ Yerleşim Merkezleri” ile “Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi” konularının sonunda neleri ne kadar öğrendiğinizi anlayabilmek ve kendinizi değerlendirebilmek için size uygun olan seçeneği ( X ) işaretleyiniz.

Bunları Öğrendim

Çok İyi

1

Tarih öncesinde Anadolu’da izlerine rastlanan kültürlerin genel özelliklerini açıklayabilirim.

2

Anadolu’da ortaya çıkarılan eserleri inceyerek ait olduğu kültürü nasıl etkilediğini belirleyebilirim.

3

İlk çağlarda Anadolu’da kurulan uygarlıkları söyleyebilirim.

4

İlk Çağda Anadolu’da kurulan uygarlıkların genel özelliklerini (mimari, yazı, küçük el sanatları vb.) belirleyebilirim.

Biraz

Hiç

Değerlendirme sonunda ikiden fazla ‘‘biraz’’ ya da ‘‘hiç’’ işaretlediyseniz bu konuları tekrar okumalı, soru ve etkinlikleri yeniden yapmalısınız.

32

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

SÜMER SANATI (MÖ 4000-2000)

1) Sümerlerin yaşadığı yerleri haritada gösteriniz.

2) Yazının bulunmasıyla Sümerlerin yaşamında ne gibi değişiklikler olmuştur?

Düşüncelerinizi söyleyiniz.

HİTİT

A S U

AKDENİZİ

R

SÜMER Ur

BAS

M

RA K

IS

NİZİ

EZİ

UMMAN DE

IR

AFRİKA

ÖRF

Z

Nİ

DE

ZIL

KI

Sümer Asur

0

Mısır

250

500

750

1000 km

76. görsel: Sümer Devleti’nin yerleşimini gösteren harita

Ders Dışı Etkinlik Sümerlerin insanlığa katkılarını (matematik, astronomi, gün, ay, yıl hesaplamaları, yazı vb.) araştırınız. Bunlardan ilginizi çekenlerden bir dosya hazırlayınız.

Mezopotamya tarihi, ilk siyasi örgütlenmeyi gerçekleştiren Sümerlerle başlar.

Sümerler, MÖ 4000’de Hazar Denizi’nin doğusundan göç ederek Aşağı Mezopotamya’ya yerleşmiştir (76. görsel).

Orta Asya kültürünü “kent kültürü” düzeyine çıkaran, şehir devletleri kuran Sümerlerin kentleri de tapınak merkezi konumundadır. En önemli şehir devletleri: Ur, Uruk, Eridu, Lagaş, Nippur, Umma ve Kiş’tir.

MÖ 3200’lerin en önemli buluşu yazıdır. Sümerler, depoladıkları malların yerini ve türünü belirlemek için o ürüne ait şekil ve resimler kullanmıştır. Bu da zamanla çivi yazısının (77. görsel) ortaya çıkmasını sağlamıştır (MÖ 3200).

Sümerler, geleneklerine uygun yazılı yasalar çıkarmıştır. Eğitime önem vererek okullar açmış, edebi eserler vermişlerdir. En önemli edebi eserleri Gılgamış Destanı’dır.

33

77. görsel: Çivi yazısıyla yazılmış kil tablet örneği, Özel Koleksiyon

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Sümer Mimarisi Şehir devletleri kuran Sümerler, zengin, bağımsız siteler kurmuş, şehirlerini güzelleştirmişlerdir. Her sitenin bir yönetici ve koruyucu tanrısı vardır. Bütün yetkiler, Lugal (Büyük Adam) denen hükümdarın elindedir; Lugal, aynı zamanda din adamıdır.

Sümer mimarisinin önde gelen yapıları tapınaklar, saraylar, şehri çevreleyen yüksek surlar, gösterişli ve büyük sur kapılarıdır. Sümerler, Uruk şehrini surlarla çevirip bu surları kulelerle kuvvetlendirmiştir. Ülkede taş bulunmadığından binalar, kerpiç tuğlalarla yapılmıştır. Dayanıklı olması için duvarların dış tarafına payandalar (destek duvar) örülmüştür. Ayrıca binaların duvar yüzeyleri boyanmış; pişmiş toprak, sırlı tuğla ve madenî levhalarla kaplanarak dekore edilmiştir. Tuğlalarla kemer ve kubbe yapma tekniğini Sümerler bulmuştur.

79. görsel: Şehir kalıntısı, Ur, Irak

78. görsel: Nanna Zigguratı, Ur, Irak

Sümerlerde en önemli tapınak şekli, üst üste oturan kerpiç taraçalardan oluşan zigguratlardır. Taraçalar eğimli rampalar ve merdivenlerle birbirine bağlanır. En üstteki taraçanın üzerinde tanrının tapınağı ve bir sunak vardır. Zigguratın her katında odalar ve hücreler bulunur (78. görsel).

Sümer sarayları, dikdörtgen şeklinde bir avlu ve bu avlu etrafında dizilen birçok oda ve koridordan oluşur. Saraylardaki odalar özel ya da resmi işler için kullanılmıştır.

Sümer evlerinde kullanılan planlar, saraylar için uygulanan planların küçültülerek yapılmış örneğidir.

Bütün yapıların duvarları oldukça kalındır. Çatılar, tahta veya tuğla kubbe ve tonozlarla örtülüdür. Binaların hiçbirinde pencere yoktur, onun yerine kapı üstlerine mazgal delikleri yapılmıştır (79. görsel).

Sümer mezarları, önemli ve gösterişli değildir. Ur şehrindeki MÖ 3000 yıllarına ait kral mezarları tuğladan, dikdörtgen planlı ve üzeri tuğla tonozla örtülü odalardan oluşur. Bu odaların önündeki geniş geçitlere rampalardan inilir.

Sümer Heykel ve Kabartmaları Sümer heykel figürlerinde sakin bir duruş görülür. Hiçbir heykelin yüz ifadesinde saldırgan ifade görülmez. Göğüs altında birleşen eller, din adamlarını simgeler. Bu duruş heykellere dinî özellik kazandırır. Heykeller tanrı, kral, önemli devlet adamları ve kentin önde gelenlerini betimler. Kral Gudea’nın ayakta duran heykelindeki arkaik duruş, bütün blok ifadesi ve sakin görünüş, Sümer sanat anlayışına uygundur.

Sümer rölyeflerinde derinlik yoktur ancak figürlerde üç boyutlu heykelsi özellikler görülür. Vücutlar frontal, başlar dik, eller göğüste kavuşmuştur, iri ve belirgin gözlerde renkli taşlar kullanılmıştır. Heykeltıraş, bütüne değil ayrıntıya önem verdiği için heykel ve kabartmalarda orantısızlık görülür (80, 82. görsel).

80. görsel: Ebish Rahibi, Louvre Müzesi, Fransa

81. görsel: Devekuşu Avı rölyefi, Pierpont Morgan Kütüphane Müzesi, New York

34

82. görsel: Ginak Edin heykeli, Louvre Müzesi, Fransa

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI Silindir Mühür: Sümer sanatının karakteristik anlatım araçlarından biri de silindir biçiminde, taştan yapılmış mühürlerdir. Silindir mühürler, yumuşak kil üzerinde yürütüldüğü zaman uzun bir kabartma şerit elde edilir (83, 84. görsel). Mühürlerde hükümdarın savaş ve av sahnelerinin yanı sıra halkın günlük yaşantısı da işlenmiştir. Sümerlerin dinî inançları gereği kullandıkları adak levhaları, kabartma sanatının gelişmesinde etkili olmuştur (85. görsel).

83. görsel: Silindir mühür ve baskısı, Arkeoloji Müzesi, Yunanistan

84. görsel: Silindir mühür, İngiltere Müzesi, Londra

85. görsel: Adak levhası, Louvre Müzesi

Sümerlerde Resim ve Küçük Sanat Eserleri Sümer saraylarının duvarları çeşitli resimlerle süslenmiştir. Bu resimlerde, dinî törenler, krallar ve tanrıların ilişkileri anlatılır (87. görsel). Çiçekler, ağaçlar ve kuşlarla dolu bahçeler, kanatlı aslanlar, stilize edilmiş insan, hayvan ve bitkiler resmedilmiştir. İnsan figürleri iki boyutludur, derinlik yoktur.

Göz, sakal ve göğüs cepheden, baş ve bacaklar yandan gösterilmiştir. Kral ve tanrı gibi önemli figürler daha büyük betimlenmiştir.

Sümerler, maden işlemede ve kuyumculukta ince işçilikleriyle dikkat çeker. Takılarını altın ve değerli taşlardan yapmışlardır. Killi toprağın bol olması, çömlekçilikte ilerlemelerini sağlamıştır. Çanak ve çömlekler, biçim ve renk bakımından dikkat çekicidir (89. görsel).

87. görsel: Fresko, Zimrilim Sarayı, Suriye

86. görsel: Ur Kenti Arması, İngiltere Müzesi, Londra

88. görsel: Altın kolye, Metropolitan Müzesi, ABD

89. görsel: Altın devekuşu yumurtası, Pensilvanya Üniversite Müzesi, ABD

Etkinlik

Yan sayfada verilen günlük yaşam ve savaş konulu “Ur Kenti Arması” görsellerini inceleyerek aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

• • • •

Resimlerde kompozisyon içindeki figürlerin kimliklerini tahmin ediniz.

Aynı yöne bakan, sıra sıra dizilmiş figürlerle daha önce hangi uygarlığın resim sanatında karşılaştığınızı hatırlayınız.

Resimde gördüğünüz arabaların hangi amaçla kullanılmış olabileceğini tartışınız.

Görsellerdeki figürlerin giysilerini inceleyip daha önceki uygarlıkların kullandıkları giysilerle karşılaştırınız.

35

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

90. görsel: Ur Kenti Arması (günlük yaşam konulu), İngiltere Müzesi, Londra

91. görsel: Ur Kenti Arması (savaş konulu), İngiltere Müzesi, Londra

36

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Okuma Metni

Atatürk’ün Açtığı Yolda Sümerler Bize çivi yazılı bilimlerin alanını açan Atatürk, bu yazıyı kullanan milletlerin, özellikle dilleri dilimize benzeyen Sümerlerin Türklerle dil ve kültür bakımından ilişkilerinin araştırılmasını istiyordu. O, Sümerlilere ait bilginin henüz çocukluk çağında olduğu günlerde, dillerinin Türkçeye benzediğine ve Asya topraklarından geldiklerine inanmıştı. Bugün ise bu varsayım gittikçe kesinleşmeye başlamıştır.

Bilindiği gibi yüzyıllar boyunca Batı kültürünün temeli Yunanlılara, dini de Tevrat’a dayandırılıyordu. Fakat Sümerlilerin kültürü ortaya çıkmaya başlayınca Batı dünyasının gelişmesindeki ana kaynağın onlarda olduğu anlaşıldı. Sümerlilerin gerek kendi çağlarındaki, gerek daha sonra var olan kültürlere etkilerini iki kaynaktan izleyebiliriz: 1. Arkeolojik buluntular.

2. Yazılı belgeler.

Bu etkiler mimaride, sanatta, teknikte, sosyopolitik kurumlarda, bilimde, edebiyatta ve dinlerde görülmektedir. Kazılarda çıkarılan tapınakların, sarayların hatta özel evlerin yapı tekniği ve stili, daha sonraki milletlerin mimarisini şu veya bu şekilde etkilemiştir. Bundan en az beş bin yıl önce Sümerlilerin uyguladıkları kemer, kubbe sistemi, sütunlar, yuvarlak pencereler, mozaikler, duvar süsleri, kabartmalar, sunaklar, nişler Ortadoğu’da olduğu gibi Yunan, Roma yoluyla Batı mimarisine girmiştir. Silindir mühürlerinde görülen, tapınakların duvarlarını süsleyen, iki tarafı hayvan figürlü hayat ağacı, kavga eden mitolojik hayvanlar, aslan başlı kartal, uzun boynuzları birbirine geçmiş hayvan figürleri, İspanya, Fransa, İsviçre ve Orta Almanya’ daki Orta Çağ kiliselerinde çeşitli süslemeler hâlinde görülmektedir.

Yapılarda kullanılan tuğla, kerpiç, evlere kadar künklerle getirilen su yolları, tuvalet, lağım teşkilatı Sümerlilerle başlamıştır.

Kanallar açarak bataklıkların kurutulması, tarımda sulama, ulaşımın sağlanması, suların önüne set konarak bir tür baraj uygulanması, yolcuların her türlü rahatı bulacağı han veya motellerin yapılması yine Sümerlilerle başlamıştır.

Bugün uygarlığımızın temeli olan tekerlek, bundan en az beş bin yıl önceye ait Ur kral mezarlarında gömülmüş arabalarda ve birçok kabartmada görülmektedir.

Alım, satım, borçlanma, kira, miras bölüştürme gibi her türlü hukuksal işlerin birer yazılı anlaşma ile yapılması Sümerlilerde başlamıştır. Evlenme ve boşanmaların da yasal sayılması için yazılı bir anlaşma ile kanıtlanması gerekliydi. Taşınmaz mallar ilk olarak kadastro yoluyla Sümer’de güvenceye alınmıştır.

Matematikte onlu ve altılı sistemi kullanmışlardır. Bugün onlu sistem dışında altılı sistem de saat, dakika, daire ölçümünde kullanılmaktadır. Okullarda matematik öğreniminde çarpım tabloları, çeşitli problemlerin çözümü yer almaktadır. Yunanlı Pisagor’a mâl edilen Pisagor teoremi de tablet üzerinde çizilmiş olarak bulunmuştur. Cebirin de kökeni Sümerlilere dayanmaktadır.

Tıbbın başlangıcı da Sümerlilere dayanır. Hastalıkları, onlara yarayacak ilaçları gözlemişler, çeşitli ilaç reçeteleri yazmışlardır. Hastaları iyi etmek için yalnız ilaca değil sihire de başvurmuşlardır.

(Muazzez İlmiye ÇIĞ, Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni, s. 9-10, baskı 2005)

Ders Dışı Etkinlik

• • • • •

Gılgamış Destanı’ndan alınan yan sayfadaki paragrafı okuyunuz.

Anlatılanları resimleştirerek simgeler oluşturup bir alfabe hazırlayınız.

Yan sayfada verilen alana oluşturduğunuz alfabeyi kullanarak metni yazınız.

Kendi metninizi arkadaşlarınızınkiyle karşılaştırarak ortak kullandığınız işaret, simge vb.lerini belirleyiniz.

Sümerlerin çivi yazısını oluştururken nasıl bir çalışma yapmış olabileceklerini tartışınız.

37

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

“İnsanları cezalandırmak için Tanrı Enlil’in bir tufan planladığını başka tanrılardan duyan Utnapiştim, bazı tanrıların yardımıyla büyük bir gemi yapar. Gemisine de her canlıdan bir çift alır. Tufan koptuğunda yeryüzü yedi gün boyunca sular altında kalır. Utnapiştim, neler olduğunu merak ettiğinden bir güvercin salar; dünya sularla kaplı olduğu için konacak bir yer bulamayan güvercin geri döner. Ardından bir kırlangıç yollar ancak o da geri gelir. Sonunda bir karga, gagasında bir tutam otla gelince gemiden çıkar. Tanrıların onuruna tütsüler yakar, adaklar adar ve kurbanlar keser. Bu arada diğer tanrıların araya girmesiyle tanrı Enlil de katı tutumundan vazgeçer, Utnapiştim ve karısını tanrılar katına yükselterek onları ölümsüzlükle ödüllendirir.’’

38

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

MISIR SANATI (MÖ 3000-300

1) Mısır İmparatorluğu’nun yaklaşık 3000 yıl hüküm sürmesinde coğrafi konumunun etkisini tartışınız.

2) Türkiye’de Mısır uygarlığına ait eser var mıdır? Bilgilerinizi paylaşınız.

ME

AKDENİZ

ZO

PO

TA

MY

A

BAS

RA

Menfis

KÖR

FEZ

İ

ENİZİ

UMMAN D

MISIR AFRİKA Teb

Karnak Luxor

DE

ZIL

KI

Mısır

0

Z

Nİ

Mezopotamya

250

500

750

1000 km

92. görsel: Mısır İmparatorluğu’nun yerleşimini gösteren harita

Mısır İmparatorluğu, MÖ 3000’de kurulmuş, MÖ 300 yıllarında Büyük İskender’in istilasıyla son bulmuştur (92. görsel). Mısır tarihi Eski, Orta ve Yeni İmparatorluk olarak üç dönemde incelenir.

Mısır’ın çöller ve denizlerle çevrili olması ülkenin korunmasını kolaylaştırmıştır. Ülkeye hayat veren Nil Nehri’nin düzenli taşkınları, kıyıdaki toprakların bereketini artırmıştır.

Mısır sanatının temelini tanrılaştırılmış krallar için yapılan tapınaklar, anıtsal mezarlar ile bu mezarlardaki heykel, resim ve hiyeroglifler oluşturur. Mısır’da ölümden sonra yaşam inancı, ölülerin mumyalayarak korunmasına ve anıtsal mezarlar yapılarak tanrı kralların yüceltilmesine neden olmuştur.

Bunları Biliyor musunuz ?

Piramitler Nasıl Yapıldı?

Kimse büyük piramitlerin nasıl yapıldığından emin değil. Sadece Büyük Piramit’in inşasında her biri iki buçuk ton gelen iki milyondan fazla taş blok kullanılmış.

Piramitlerin nasıl yapıldığına dair her birinin kendine göre güçlü ve zayıf noktaları olan üç teori: 1. Topraktan rampalar.

Taşların, dev toprak rampaların üstünden çekildiği ve yerlerine yerleştirildiği teorisidir . Ancak böyle rampaları inşa edebilmek için çok büyük miktarda toprağa ihtiyaç vardır.

2. Kasnaklar ve vinçler.

Her bir taşı yerinden kaldırabilmek için devasa vinçler yapıldığı teorisidir. Ancak piramidin tepesine ulaşabilmeleri için bu vinçlerin inanılmaz derecede güçlü ve yüksek olması gerekir.

3. Spiral yol. Çamurdan yapılma tuğlaların piramidin kenarlarına yerleştirildiği ve taşların kızaklarla çekildiği teorisidir. Ama çamur tuğlalarla yapılmış spiral bir yolun varlığını gösteren hiçbir kanıt bulunamamıştır.

(Emily SANDS, Mısır’ın Harikaları, s.17, 2006)

39

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Mısır Mimarisi Mısırlıların ölümden sonra yaşam inancı, mezar yapılarının şeklini belirlemiştir. Mezarlar, Anadolu ve Sümer’de oduğu gibi başlangıçta tümsek şeklindeyken zamanla yapı hâlini almıştır.

Gize ve Sakkara nekropollerinde (mezarlık) Eski İmparatorluk Döneminde çok rastlanan ilk mezar yapıları bulunur.

Bu mezar yapılarının ilk örnekleri mastabalardır (93. görsel). Ölen kişinin gücünü simgeleyecek büyüklükte yapılmışlardır.

Mastabalar kare planlı, yan duvarları meyilli, taş ve tuğladan inşa edilmiştir. Mastabanın Mastaba üstüne kendisinde daha küçük mastaba eklenmeMezar Girişi Mezar Odası siyle basamaklı piramitler oluşmuştur. Basamaklı piramitlerin ilk örneği, Kral Zoser adına yapılan Mezar Yolu inhoteptir (94. görsel).

Mezar yapılarının düz piramit hâline gelme93. görsel: Mastaba ve kesit çizimi si IV. Sülale zamanında gerçekleşmiştir.

94. görsel: Basamaklı piramit örneği, Mısır

95. görsel: Sfenks anıtı ve Keops Piramidi, Mısır

Piramitlerin koridorlarında gömülen kişinin yaşamına ilişkin resimler, kabartmalar ve hiyeroglifler yer alır.

Mezar odalarında ölüye ait özel ve değerli eşyalar bulunur. Bu eşyaların hırsızlardan korunabilmesi için mezar odasına ulaşmayı güçleştiren karmaşık yol ve geçitler yapılmıştır.

Piramitlerin içinde tapınak odaları da bulunur. Bu odaların içi sâdelikleri ile dikkat çeker. Kralın mezar bölümünde koyu renkli taş duvarlar ve payeler, açık renkli zeminle zıtlık oluşturmuştur.

Büyük pramitlerin çevresinde kralın yakınları ve o dönemin büyüklerinin tuğla veya taştan yapılmış mezar anıtları da bulunur (96. görsel).

96. görsel: Gize Piramitleri, Mısır

Ders Dışı Etkinlik ‘‘Ölüler şehri’’ olarak da adlandırılan Gize’deki Keops, Kefren, ve Mikerinos piramitlerinin Mısır sanatı açısından önemini araştırınız.

40

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Ders Dışı Etkinlik Mısır mimarisinde sütun, paye ve friz gibi ögelerin kullanıldığı yapı türlerini araştırınız.

97. görsel: Hapchetsut (Hapçetsut) Tapınağı, Mısır

98. görsel: Tören yolu, Luksor Tapınağı’nın girişinde yer alan sfenks heykelleri, Mısır

Orta ve Yeni Krallık Döneminde dinî törenlerdeki değişiklikler nedeniyle tapınaklar, piramitlerden ayrı bir yerde yapılmıştır. Mısır tapınakları, etrafı duvarla çevrili büyük bir avlunun ortasında yer alır. Tapınağa iki tarafında sfenks heykelleri (98. görsel) bulunan bir yolla ulaşılır. Girişin önünde genellikle obeliskler (dikilitaş), oturan tanrı ve kral heykelleri vardır. Bu tapınaklar, Mısır tapınak mimarisinin bir çeşidi olan bağımsız tapınakların genel özellikleridir. Bunun dışında genelde kaya eteklerine inşa edilmiş, kimi zaman Sümer tapınak mimarisini (zigguratları) andıran kaya tapınakları da Mısır tapınak mimarisinin (97. görsel) bir parçasıdır.

Mısır’da saraylar da tapınak ve mezarlar kadar görkemlidir. Saraylar, şehir dışında ve tanrıların tapınakları çevresinde yer alır. Malzeme olarak ahşap, kerpiç ve tuğla kullanılmıştır.

99. görsel: Luksor Tapınağı’ndan bir görünüm, Mısır

Heykel ve Kabartma (Rölyef) Sanatı Kabartmalar, yüksek ve alçak olmak üzere iki teknikle çalışılmıştır. Yüksek kabartmalarda figürler, oldukça önde ve heykelsi (101. görsel) görünür. Baş ve ayaklar yandan, gövde önden görünür. Mekân anlatımı yoktur. Bu kabartmalarda mezardaki kişi merkezde yer alır.

101. görsel: Nefertiti, yüksek kabartma, Abu Simbel Tapınağı, Mısır

100. görsel: Alçak kabartma, Luksor Tapınağı, Mısır

41

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Etkinlik Aşağıda Mısır heykel sanatında önemli yeri olan, ayakta duran heykel görselleri verilmiştir, inceleyerek metindeki boşlukları yapılmış iki örneği dikkate alarak aşağıdaki sözcüklerden uygun olanıyla doldurunuz. kitlesel

statik

karşıya

kitleselliğin

ayakta

102. görsel: Mikerinos ve kraliçe heykel grubu

olgun sol

Mısır heykel sanatı da dinî inançlar doğrultusunda gelişmiştir.

Heykellerin insan boyutunda olması, yeniden hayata gelişte ruhun bu bedende yaşayacağı inancının göstergesidir.

Heykelde kitlesel anlatım temel biçimdir ve ağırlık yere eşit dağılır. Ayakta duran vücut, statik ve ......................... bir tavır içindedir.

Her iki bacak yere eşit basar. Gözler ....................... bakmaktadır.

Alttaki tahtla vücudun bütün gösterilmesi ............................... göstergesidir.

Heykeller ......................... ve ön cepheden gösterilmiştir.

Vücut simetriktir. Ayakta duran heykellerin çoğu .......................... ayağını bir adım öne atmıştır. Buna frontal duruş denir.

103. görsel: Mikerinos, Hathor ve Sinepolis heykel grubu

Etkinlik Aşağıda verilen görselleri inceleyerek Mısır heykellerinin yaklaşık boyutlarını tahmin ediniz.

104. görsel: Abu Simbel Kaya Tapınağı, tanrı heykelleri, Mısır

105. görsel: Mısır heykeline örnek, Mısır Müzesi

42

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Etkinlik Mısır halk tipi ve tanrı kral heykellerini aşağıdaki yönergelere göre inceleyiniz.

• • • •

Heykellerin duruş şekillerini söyleyiniz.

Vücut işlenişindeki detayları inceleyiniz.

Kâtip heykelinin diğer iki heykele göre farklı yönünü açıklayınız.

Erken Dönem Mısır heykelinde kaide ile bütünleşen heykel uygulamasının hangi görsellerde olduğunu söyleyiniz.

107. görsel: Uşak heykeli, Louvre Müzesi

108. görsel: Kâtip heykeli, Louvre Müzesi

106. görsel: Halk tipi heykele bir örnek, Louvre Müzesi

109. görsel: Tanrı Kral Kefren heykeli, Kahire Müzesi

Ders Dışı Etkinlik Mısır heykel sanatında tüm imparatorluk dönemlerinde hayvan figürü kullanılmıştır. Bunun nedenini araştırınız.

Auibe Rehor, Bastet, Apis ve Horus heykellerinin neyi ifade ettiklerini öğrenerek görsellerin altında bırakılan boşluklara yazınız.

110. görsel: Auibe Rehor Heykeli

111. görsel: Bastet Heykeli

112. görsel: Apis Heykeli

113. görsel: Horus Heykeli

.......................................

............................

.................................

..............................

43

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Mısır Resim Sanatı Mısır sanatında resim, büyük tapınaklar ve mezar odalarında kullanılmıştır. Ölümden sonra yeniden yaşama inanılması resim sanatın önemini artırmıştır. Mezar yapımı sırasında rölyefin yerini alarak bağımsız bir sanat olmuştur.

Mısır resim sanatının tüm dönemlerindeki genel anlayış birbiriyle uyumludur. Figürlerde ve resmedilen olaylarda derinlik duygusu yaratacak herhangi bir hareketten genellikle kaçınılarak perspektif kullanılmamıştır.

Resimlerde kullanılan figürler önemine göre farklı boyutta işlenmiştir. Mezardaki kişinin yaşamından önemli sahnelere (114. görsel) yer verilmiş, konunun en yalın biçimde anlatılması amaçlanmıştır.

Mısır resminde öyküleyici bir anlatım kullanılmıştır. Resimlerde boş kalan yüzeyler hiyeroglif yazılarla doldurulmuş, anlatılan öykü ve resim birleşerek farklı bir anlam kazanmıştır. Figür hareketlerinin devamlılık içinde verilmesi resimlerdeki anıtsallığı artırmıştır.

Etkinlik Resimlerdeki figürlerin duruş biçimlerini aşağıdaki yönergelere göre inceleyiniz.

1) Resimlerdeki bacaklarla yüzün baktığı yön hakkında genel olarak ne söyleyebilirsiniz?

2) Resimlerde yüzün görünüşünü ve gözlerle ilişkisini inceleyiniz.

3) Mısır resimlerinin daha çok nerelere çizilmiş olduğunu, figürler arasındaki büyüklük-küçüklük ilişkisini ve hiyeroglif yazının resim içindeki yerini resimler üzerinde tartışınız.

114. görsel: Papirüs üzerine resmedilmiş kuş avı sahnesi

Bunları Öğrendim

Öz Değerlendirme Formu “Tarih Öncesi ve İlk Çağ Uygarlıkları” ünitesinin “Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi” (Sümer ve Mısır Sanatı) konusunun sonunda neleri ne kadar öğrendiğinizi anlayabilmek ve kendinizi değerlendirebilmek için size uygun olan seçeneği ( X ) işaretleyiniz.

115. görsel: Papirüs üzerine yapılmış Mısır resmi

1

Sümer mimarisinin genel özelliklerini tanıyabilirim.

2

Sümer heykel ve kabartmalarının konu, malzeme, teknik ve işlevini söyleyebilirim.

3

Mısır mimarisindeki yapı türlerini, mimari özelliklerini ve işlevlerini söyleyebilirim.

4

Mısır heykel, kabartma ve resimlerinin genel özelliklerini sıralayabilirim.

Çok İyi

Biraz

Hiç

Değerlendirme sonunda ikiden fazla ‘‘biraz’’ ya da ‘‘hiç’’ işaretlediyseniz bu konuları tekrar okumalı, soru ve etkinlikleri yeniden yapmalısınız.

44

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

YUNAN SANATI (MÖ 12-5)

1) Mezopotamya ve Mısır sanatlarında “insan figürü”nün ele alınışındaki farklardan hatırladıklarınızı söyleyiniz.

2) Şimdiye kadar gezip gördüğünüz bölgelerde rastladığınız antik Yunan kalıntılarından nasıl etkilendiğinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

MÖ 12. yüzyıldan itibaren Ön Asya’nın birçok uygarlığı Mezopotamya ve Sümer sanatının etkisinde kalmıştır. Girit’te kurulup Anadolu’nun batısına yayılmış Minos, Miken, Aka, İyon ve Dor uygarlıklarından oluşan şehir devletleri, MÖ 5. yüzyıla kadar Yunan sanatına öncülük etmiştir.

Yunan sanatının merkezinde insan vardır. Mükemmel birey yaratmak, Yunan ideali olmuştur. Her şeyin ölçüsü insandır. Sanat da insanı esas alır. Mitolojideki tanrılar bile insan formundadır. Tanrıların da insanlar gibi zaafları vardır. Yunanlıların; tanrılarını insan, insanlarını da tanrılaştırmaları bu nedenledir.

Yunan Mimarisi Yunanlılar MÖ 5. yüzyıldan itibaren şehir plânlamasında önemli gelişmeler kaydetmiştir. Birbirini paralel ya da dik kesen ana caddeler ve bunlara bağlanan yollar ile bu düzene uyan binalar inşa etmişlerdir. Izgara plânı denilen bu tarzın Anadolu’da uygulandığı kent, Aydın ili sınırları içindeki Milet’tir.

Polis devletleri olarak adlandırılan şehirlerin etrafı kalın ve yüksek surlarla çevrilmiştir. Yöneticilerin oturduğu akropol (116. görsel) adı verilen yüksek tepeler şehrin merkezini oluşturur. Diğer sosyal yapılar (tiyatro, odeon, gimnasium, stadyum, tapınak vb.) bu merkezin etrafında yer alır. Anadolu’da ilk kurulan Efes, Milet, Priene, Bergama, Didim ve Assos kentlerinin oluşturduğu kültür, Yunan sanatına öncülük etmiştir.

Akropol Tiyatro

Nimfeum

Odeon

Stadyum Tapınak

Gimnasium

Agora

116. görsel: Yunan şehir (Polis) planı temsili çizimi

Tapınaklar tanrının evidir. İlk Yunan tapınakları megaron tipinde yapılmıştır. Bu yapılara zamanla sütun, merdiven, alınlık ve heykeller eklenerek geliştirilmiştir. İlk Yunan tapınaklarının çoğu günümüze gelememiştir çünkü bunlar ahşap ya da kerpiçten inşa edilmiştir. Tapınaklar, MÖ 7. yüzyıldan itibaren taştan veya mermerden yapılmıştır. Yunanlılar dinî törenlerini tapınakların önündeki açık alanda yapmışlardır. Bu nedenle sunak, tapınak dışında ve doğu yönündedir. Tapınağın içinde tanrı ya da tanrıçanın kült heykelinin bulunduğu penceresi olmayan kutsal mekân sella (naos) (117. görsel) vardır. Burada tanrı heykeli muhafaza edilmektedir. Genellikle tüm sella çevresine sütun dizisi (peristil) yerleştirilmiştir. Bazı durumlarda binayı çift sütun çemberi (dipteral) çevrelemektedir. Yunan tapınağının planı yalın da karmaşık da olsa mimari ünitelerin niteliği ve gruplandırma temeli aynıdır.

A. Antis Tapınağı B. Ante Tapınağı C. Amfiprostil D. Peripteros E. Dipteros F. Pseudo-dipteros

A

D

sella (naos)

B

C

E

F

117. görsel: Tapınak modelleri

45

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Yunan mimarisinde Yeni ve kalıcı oranlar, formlar, kurallar sistemi ortaya çıkmış, bu sistemlere de nizam adı verilmiştir. Yunan mimarisinde üç temel nizam vardır: 1. Dor Nizami 2. İyon Nizami 3. Korint Nizami

Dor Nizamı MÖ 7-5. yüzyıllarda yapılan tapınak örnekleri Yunanistan, Güney İtalya, Sicilya ve Anadolu’da bulunmaktadır.

Dor nizamında yapılan Yunan tapınaklarında sütun gövdesi, yivli (oyuklu)dir, tabana doğru genişler ve kaidesizdir (118. görsel). Sütunların ve sella duvarlarının üzerinde durduğu tabanın döşeme yüzeyine stilobat adı verilir. Sütunlar çatının oturduğu arşitravı taşır. Sütun başlığı üzerinde çatının yükünü taşıyan abaküs adı verilen yastık yer alır. Abaküsün üzerinde triglif (üç yiv) ve metopların yer aldığı arşitrav bulunur. Tapınakların üzeri kırma çatı ile örtülüdür. Bu çatıların üçgen alınlığı kabartmalarla süslüdür. Köşelerde ise akroter denilen küçük heykeller veya kaide bulunur. Çatı yağmur oluğu (sima) ile sonlanır. Anadolu'da Assos'taki Athena (Atena), Yunanistan’da Atina Akropolü’nde yapılmış olan Parthenon Tapınağı, Dor nizamına örnektir.

118. görsel: Athena Tapınağı, Assos, Çanakkale

Etkinlik Yunan tapınaklarından Dor nizamını temsil eden çizim aşağıda verilmiştir. Edindiğiniz bilgilerden yararlanarak okla gösterilen bölümlerin adlarını karşılarına yazınız.

.................... .................... ....................

....................

....................

....................

.................... ....................

119. görsel: Temsili Yunan tapınağı

İyon Nizamı MÖ 6-4. yüzyıllarda Batı Anadolu’da (İyonya) başlayan İyon nizamı tüm Yunan kentlerinde uygulanmıştır. İyon nizamında yapılmış en eski Yunan tapınağı Sisam adasındaki Hera Tapınağı’dır. Anadolu’da ise Efes-Artemis ve DidimApollon Tapınağı (120. görsel) da iyon nizamında yapılmıştır. İyon nizamda sütunlar, Dor’a göre daha ince ve yüksektir, torus adı verilen bir kaide üzerine oturur. Sütun başlığı volüt adı verilen spiral kıvrımlar kullanılarak yapılmıştır. Abaküs, Dor nizamına göre daha incedir ancak düz değildir. Arşitrav tek blokludur.

Frizden yukarıya doğru olan kısım Dor nizamına benzer, sadece kabartmaları farklıdır. İyon tapınakları daha ince, uzun sütunlu ve Dor tapınaklarına göre daha yüksek ve zarif görünümlüdür.

120. görsel: Apollon Tapınağı, Aydın

46

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Bilgi Notu

Bir yapıyı desteklemek için sütun yerine İyon nizamının bir uyarlaması olan kadın heykeli şeklindeki Cariatides (Karyatid) lerin kullanılması dikkat çekici bir buluş olmakla birlikte pek tutulmamıştır. Bu kadın heykelleri, Erechteion (Erekteyon) Tapınağı’nın yan kanadındaki sundurmanın çatısını taşır. Bu yapıda friz, alışılagelenden daha dardır ve bu tür yapılarda görülen, kabartmalı süsleme kısmı ile iki yana eğimli çatı çizgisi bulunmamaktadır.

(Dr. Flavio CONTİ, Eski Yunan Sanatını Tanıyalım, s.26-27, 1982)

121. görsel: Karyatid, Erechteion Tapınağı

Korint Nizamı Korint nizamı, MÖ 5-4. yüzyıllarda Dor ve İyon nizamlarından sonra gelişmiştir. Sütun başlıklarında kenger (akantüs) yaprakları ile kıvrık dallardan oluşan süslemeleri ile İyon nizamından ayrılır. Sütun kaideleri ise çok ince işlenmiştir. Anadolu’da Korint nizamında yapılmış en eski tapınaklardan biri mersin Uzuncaburç’ta bulunan Zeus Tapınağı’dır (122. görsel). Muğla’nın Yatağan ilçesine bağlı Lagina’daki Hekate Tapınağı ise Korint nizamının en başarılı örneklerinden biridir.

Bir tapınağın hangi nizama ait olduğunu anlayabilmek için sütun başlıklarına bakmak yeterlidir.

122. görsel: Zeus Tapınağı, Mersin

Etkinlik Aşağıdaki Dor, İyon ve Korint Yunan tapınak nizamlarına ait görselleri inceleyiniz. Tapınakların nizamlarını örneği dikkate alarak okla eşleştiriniz.

123. görsel: Erechteion Tapınağı, Atina

124. görsel: Hadrian Tapınağı’nın girişi, Efes,

125. görsel: Parthenon Tapınağı, Atina

DOR İYON KORİNT 127. görsel: Nike Tapınağı, Atina

126. görsel: Zeus Tapınağı, Olimpia

47

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi Yunan mimarisinde tapınak dışındaki diğer yapı türleri ise şehrin dokusunu oluşturan tiyatro, stadyum, gimnasium, ev, saray ve agoralardır.

Tiyatrolar, Anadolu ve Yunanistan'da, halkın hayatında önemli etkinliği olan yerlerdi. Yunan mimarisinde tapınaklardan sonra, ikinci önemli yapı tiyatrodur. Yunan trajedi ve komedilerinin halka sunulması için uygun bir yer gerekmiştir. Önceleri yuvarlak ve düz bir meydanın çevresinde toplanarak burada ilâhiler okuyan koroyu veya piyesleri izleyen halk için 4. yüzyıldan başlayarak bu meydanın bir tarafına sahne, onun karşısına da yamaç yüzeyler üzerinde yarım daire biçiminde, basamaklı olarak yükselen oturma yerleri olan taş tiyatrolar (128,129. görsel) yapılmaya başlanmıştır.

129. görsel: Dionysios (Diyanizos) Tiyatrosu, Yunanistan

128. görsel: Herodes Odeonu, Akropolis

Pazar meydanları (agora) (130, 131. görsel), şehir meclisinin toplandığı kapalı salonlar (bulevterion), konser binaları (odeon), liman tesisleri, fener kuleleri, spor sahaları (gimnasium) ve yarışmaların düzenlendiği stadyumlar (132. görsel), şehrin yapısını oluşturan diğer önemli unsurlardır. Anadolu’da bu dönemlerin mimari dokusunu yansıtan birçok şehir vardır. Batı Anadolu'da İyon, Aiol ve Dor yerleşimlerinden Milet, Efes, Priene ve Bergama özellikle kayda değer örneklerin bulunduğu bölgelerdir.

130. görsel: Agora, Yunanistan

131. görsel: Agora, İzmir (Smyrna)

133. görsel: Gimnasium, Manisa (Sardes)

132. görsel: Yunan Stadyumu, Delphi

48

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Proje Çalışması Üç boyutlu sanat atölye dersinde öğrendiklerinizden yararlanarak Dor, İyon, Korint nizamlarındaki sütunları üç boyutlu çalışınız. Çalışmalarınızı okulun farklı yerlerinde sergileyiniz.

Not: Bu proje çalışması ‘‘Proje değerlendirme ölçeği’’ ne göre değerlendirilecektir.

Okuma Metni

Atina’da Bir Gün Ahmet, Atina’daki kardeş okuldan arkadaşı Sarkis‘le internette sohbet eder. Birbirlerine ülkelerini anlatırlar. Ahmet, Atina’yı çok merak ettiğini söyleyince Sarkis de onu Yunanistan’a davet eder. Çok heyecanlanan Ahmet, durumu ailesine anlatır. Ailesi, Ahmet’e sınıfını başarıyla geçerse yaz tatilinde gidebileceğini söyler.

Yunanistan’a gitme hayaliyle çalışan Ahmet, dönem sonunda takdirname alır. Tüm hazırlıklarını tamamlayarak yola çıkar. Sarkis, merak ve heyecanla Ahmet’i havaalanında karşılar. İki arkadaş içtenlikle kucaklaşır. Eve doğru giderken Sarkis, Atina’yı tanıtmaya başlar: “Atina, özellikle olimpiyatlardan önce hummalı bir çalışma sonucu yeni bir çehreye kavuştu.

2500 yıllık tarihin daha yakından görülebilmesi için bazı caddeler trafiğe kapatıldı.

7000 yıldır yerleşim merkezi olan Atina, Akdeniz’in en önemli limanı olma özelliğini uzun zaman korumuştur. Bu süre içinde Akdeniz’i kontrol edebilecek bu derece önemli başka bir liman yoktu. Yunan mimarisinin önemli yapıları olan Akropolis, Agora, Parthenon ve Dionisos (Diyanizos), MÖ 5. yüzyılda inşa edilmiştir.Bu yapılar, antik Yunan’ın mitolojik tanrıları için yapılmıştır. O dönemde kutsal sayılan yapılardır.”

Sarkis'in anlattıkları Ahmet’i daha da heyecanlandırır. Bir an önce şehri gezmek ve görmek ister. Ahmet’in valizini eve bıraktıktan sonra Sarkis’in yaptığı plana göre gezmeye çıkarlar. Sarkis, Ahmet’i yüksek bir tepeye kurulmuş ve bütün şehre hâkim Akropolis’e çıkarır ve anlatır: “ ‘Şehirdeki en yüksek nokta’ anlamına gelen Akropolis, sarp bir tepeye kurulan şehrin savunmasında önemli bir iç kaleydi. Akropolis’te saraylar, savunma amaçlı yapılar ve tapınaklar yer alır.

Atina’daki Akropolis sadece dinsel amaçlı kullanılmıştır. MÖ 5. yüzyıl sonlarında Pericles (Perikles) zamanında inşa edilmiştir.

Akropolis’e sarmal yaya yoluyla ulaşılır. Bu yol, Propylaea (Pıropileya) anıtına gider. ‘Kutsal yol’ olarak adlandırılan bu yaya yolu, Propylaea’dan ayrılarak tanrıça Athena’nın dev bronz heykeline bağlanır. Buradan da eski tapınağa ve tepenin en üst noktasındaki Parthenon tapınağına ulaşılır. Akropolis, mitolojide Atina’nın ilk kurulduğu yer olarak bilinir. Kente adını veren ünlü zafer tanrıçası Athena’ya ithaf edilmiştir.”

Tepede gördükleri ve Sarkis’ten dinledikleri Ahmet’i çok etkilemiştir. Sarkis, aşağı inerken şehre ve aralardan görünen antik yapılara bakan Ahmet’e, bu şehir görüntüsüne Antik Yunan’da “polis” adı verildiğini söyler. Polis halkın yaşadığı, çevresinde surlar bulunan ve civar köyleri de içine alan “şehir devleti” anlamına gelir. Şehir meydanına indiklerinde agorayı gören, Sarkis’in çok sevdiği bir kafede soğuk kahve içerek yorgunluk atarlar. Ahmet, Agora’yı İzmir, Basmahane’deki antik agoraya çok benzetir. Sarkis, agoranın Antik Yunan’da “pazar yeri”, zaman zaman tiyatroların da oynandığı çok amaçlı bir “meydan” olduğunu söyler. Dönüş yolunda Sarkis, stadyum (stadion), gimnasium (gymnasium), konser binası olarak kullanılan odeon sözcüklerinin aynı anlamda bugün de kullanıldığını söyler. Ahmet o ana kadar bu sözcüklerin anlamını hiç düşünmediğini fark eder, Antik Yunan’a ait olmaları onu çok şaşırtır.

Artık eve dönme vakti gelmiştir. Bütün gün gezen Ahmet ile Sarkis oldukça yorulmuş ve acıkmış olarak evin yolunu tutarlar. Sarkis’in annesinin akşam yemeği için hazırladığı zeytinyağlı sarma ve pilakiyi görünce Ahmet, kendini Türkiye’de hisseder. Kendi annesinin de bu yemekleri çok güzel yaptığını söyler ve gelecek yaz tatili için Sarkis’i Türkiye’ye davet eder.

Okuma metni bu kitap için komisyon tarafından yazılmıştır.

49

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Etkinlik Yunan mimarisinde tapınaktan sonra tiyatro, agora, stadyum, gimnasium ve odeon diğer önemli yapı tiplerindendir.

Bu yapıları günümüzde kullanılan anlamları ve mimari özellikleri ile karşılaştırınız.

Yunan Heykel Sanatı Yunan heykel sanatının günümüze ulaşabilmiş örnekleri çok azdır. Heykeller, genellikle altın, gümüş, fildişi gibi değerli malzemelerle yapıldıklarından sonradan bu nedenle tahrip edilmiş ya da narin oldukları için zarar görmüştür. Bilim adamları ve tarihçiler, heykellerin sonradan yapılmış mermer kopyalarına bakarak heykel sanatı hakkında fikir yürütmüşlerdir.

Heykel sanatının önemli olmasının sebebi ise Yunanlıların “İnsan, her şeyin ölçüsüdür.” anlayışıyla tanrılarını insansı tasvir etmeleridir. Tanrıların kusursuz olması gerektiği düşüncesi de heykellerin etkileyici olmasını sağlamıştır.

Mimaride olduğu gibi heykelde de erken dönemlerden itibaren standartlar oluşturulmuştur. Heykellerdeki oranlar genç delikanlı, yetişkin erkek, sakallı ve kaslı olgun erkek ile zarif, genç kadın ve sakin, olgun kadın gruplarında kullanılmıştır. Bu sınıflandırma Arkaik Dönemde geçerli olmuştur.

Arkaik Dönem Heykeli (MÖ 7-6. Yüzyıl) 1. Girit-Peloponnessos, 2. İyonya, 3. Atina ekolü olmak üzere üç dönemde incelenir.

Arkaik Dönem heykellerinin çoğunda görünüm donuk ve serttir. Bu heykeller tapınaklara sunulan adaklardır. Bu nedenle insanı ifade eder. Bu dönemde genç kız (kore) (137. görsel) heykelleri bol giysili, genç erkek (kuros) (135. görsel) ise çıplak tasvir edilmiştir. Heykeltıraşlar eserlerine imza atmamışlardır.

Etkinlik Aşağıda Yunan heykel sanatının Arkaik dönemi ve eserlerine örnekler verilmiştir. Görselleri inceleyerek etkinliği yapınız.

134. görsel: Rampin Binicisi heykeli (detay), Delphi Müzesi

135. görsel: Genç Atlet heykelinden detay, Akropolis Müzesi, Atina

136. görsel: Genç kız (Kore) heykelinden detay, Akropolis Müzesi, Atina

137. görsel: Genç kız (Kore) heykeli, Akropolis Müzesi, Atina

1) Arkaik Dönem Yunan heykellerinin Mısır ve Mezopotomya heykelleriyle benzerliklerini söyleyiniz. .......................................................................................................................................................................

2) Heykellerde oran-orantı nasıl kullanılmıştır? .......................................................................................................................................................................

3) Yüz ve saç detaylarını bu dönem heykellerinde nasıl işlenmiştir? .......................................................................................................................................................................

50

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Klasik Dönem Heykeli (MÖ 5. Yüzyıl) Klasik dönemde bronz, fil dişi, altın gibi daha kolay işlenebilir malzemeler ve gelişen tekniklerle başarılı heykeller yapılmıştır. Tanrıların kusursuz olması gerektiği düşüncesi ile ideal güzellik anlayışı en üst seviyeye ulaşmıştır.Bu dönemde figürlerde hareketin ortaya çıkmasıyla vücuttaki ağırlık merkezi değişmiştir. Baş bir yöne çevrilmiş, gövdenin alt kısmı ise ters yöne hareket etmiştir (138. görsel). Klasik dönem heykelinde orantı en üst seviyeye ulaşmıştır. İnsan vücudundaki oranlar aritmetik olarak hesaplanmıştır. Örneğin, “Baş, tüm vücudun yedide biri, ayak avuç içinin üç katı, ayaktan dize kadar olan mesafe avuç içinin altı katı olmalıdır.” kuralını benimsemişlerdir. MİRON, PHİDİAS (Fidyas) ve POLİKLEİTOS (Polikleytos), bu dönemin önemli heykeltıraşlarıdır.

Etkinlik Aşağıda Yunan heykel sanatının klasik dönemi ve eserlerine örnekler verilmiştir. Görselleri inceleyerek etkinliği yapınız.

138. görsel: Disk Atan Atlet heykeli, Ulusal Roma Müzesi, İtalya

139. görsel: Genç erkek heykelinden detay, Arkeoloji Müzesi, Atina

140. görsel: Athena heykeli

1) Klasik Dönem heykellerini inceleyerek Arkaik Dönem örneklerinden ayrılan yönlerini belirtiniz. ........................................................................................................................................................................

2) Yüz ve ifadeleri inceleyip Arkaik Dönem heykellerinden ayrılan yönlerini tartışınız. ........................................................................................................................................................................

3) Klasik Dönem heykellerinde, anatomideki oran-orantının uygulanış şeklini yazınız. .......................................................................................................................................................................

4) Klasik Dönem heykellerinde beyaz mermerin tercih edilme sebebi sizce ne olabilir? ........................................................................................................................................................................

142. görsel: Zeus (Poseidon olarak da bilinir) heykelinden detay, Arkeoloji Müzesi, Atina

141. görsel: Arabacı heykelinden detay, Delphi Arkeoloji Müzesi, Yunanistan

51

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Hellenistik Dönem (MÖ 4-1. Yüzyıl) Hellenistik Dönem heykellerinin duruşundan ve yüzlerinden duygu okunabilir hâle gelmiştir. Vücut değişik cephelerden tasvir edilmiş, aynı zamanda duygular tüm vücutta başarıyla verilmiştir (143. görsel).

Kişisel özellikler taşıyan portreler bu devrin realist görüşlerine uygun olarak gelişir. Portre sanatında en önemli sanatçı LİSİPPOS’tur. O güne kadar kullanılan oranlar sistemini değiştirerek 1/8’e çıkarmıştır.

Etkinlik Aşağıda Yunan heykel sanatının Helenistik Dönem eserlerine örnekler verilmiştir. Görselleri inceleyerek etkinliği yapınız.

144. görsel: Nike heykeli, Louvre Müzesi, Paris

143. görsel: Laokoon ve Oğulları heykel grubu, Vatikan

1) Hellenistik Dönem ile Klasik Dönem heykellerini hareket açısından karşılaştırınız. .................................................................................................

2) Hellenistik Dönem heykellerinin yüz ifadelerinde diğer dönemlere göre ne gibi değişiklikler görülmektedir? .................................................................................................

3) Portre sanatının gelişimi, hangi görselde daha iyi gözlenmektedir? .................................................................................................

4) Hellenistik Dönem heykellerinde ‘‘ideal güzellik’’ anlayışının devam ettiği söylenebilir mi? Açıklayınız. .................................................................................................

5) “Laokoon ve Oğulları” heykel grubunu inceleyerek sizde yarattığı duyguları anlatınız. ................................................................................................. ................................................................................................ ................................................................................................ ..................................................................................................

52

145. görsel: Hera heykelinden detay, Louvre Müzesi, Paris

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Bilgi Notu

Serbest heykel, Yunanistan’da ilk kez MÖ 600 dolaylarında yani Arkaik Dönemin başlangıcında ortaya çıkmıştır. Bu heykellerin ilk örneklerinden biri Atika’da bulunan mermer bir “Kuros” (genç erkek) heykelidir. Kuros figürleri frontal ve simetrik görünümleri, bir ayaklarının önde duruşu ve geniş omuzlarıyla Mısır heykellerini anımsatır. Fakat Yunanlılar, heykellerinde durağanlığı değil hareketi amaçlamışlardır. İkinci fark ise Yunan heykelinin çıplak olmasıdır. Ayrıca bu heykellerde tanrıyla insan ayırt edilemez.

Kuros heykelinin başı ve saçları üçgen biçimli, yüzü yassıdır. Saçlar başın arkasından düz bir perde gibi iner. Bunlar, heykeltıraşın bu ögeleri mermer bloğun dört ayrı yüzüne çizdiğini yani binlerce yıl Mısır’da kullanılan atölye yöntemini izlediğini gösterir. Genelde Kuros tiplerinde omuzlar geniştir, kollar vücuda yapışık, eller ya yumruk gibi sıkılmış ya da avuçlar açık durumda vücuda yapıştırılmıştır.

Bel ince, kalça dardır, gözler iri ve patlaktır, burun, ağız, kulaklar ve bir peruğu anımsatan saç stilize edilmiştir.

Arkaik Yunan heykelleri en olmadık durumlarda örneğin can çekişirken bile gülümseyen bir ifade taşır. Ancak bu Arkaik gülümseme bir mutluluk ifadesi değil, sanatçının modelinin canlı olduğunu gösterme yoludur. Bu da onun amacının Mısırlı meslektaşından farklı olduğunu gösterir.

Kuros figürlerine eş olarak düşünebilecek bir grup da giyimli “Kore” (genç kız) figürleridir. Korelerin tanrıçaya ithaf edilen adak heykelleri olduğu sanılmaktadır. Tümü cepheden verilmiştir; sol ayakları öndedir, sol elleriyle mantolarını tutarlar. Sağ kol, bir adak sunuyormuş gibi öne uzatılmıştır. Önceki örneklere göre yüzü daha ifadelidir. Heykelin giysisi baş, kollar ve ayaklar dışında vücudu gizlese de gövde ve bacak hatları belli olur. Heykeltıraşlar, yumuşak kadın vücudunu doğal bir şekilde yansıtmıştır. Zengin kıvrımlı, şık İyon tarzı giysiler, yalnız kadınların değil heykeltıraşların da ilgisini çekmiştir. Heykeltıraşlar, bu ince yumuşak kumaşın dökümünün oluşturduğu karmaşık desenleri dekoratif bir öge olarak kullanmışlardır.

Klasik Dönemin ayakta duran figürüne en iyi örneklerden biri MÖ 475 tarihli “Delfi Arabacısı”dır.

Yunan sanatındaki en anıtsal tunç heykellerden biri olan eser, içi boş döküm bir heykeldir. “Cire-perdue” adı verilen bu teknikte kilden yapılan model, önce ince bir balmumuyla daha sonra kilden bir kalıpla kaplanır. Bu kalıp, erimiş tuncun basıncına dayanacak kadar kalın ve sağlamdır. Aradaki balmumu eritilerek oluşan boşluğa erimiş tunç akıtılır. Tunç soğuyup, katılaşınca kalıp kırılarak çıkarılır. Ancak tunç, kalıbın formunu almadan soğuyabileceği için büyük boyutlu tunç heykeller birkaç parça olarak da dökülebilir. Bu döküm tekniğinin gelişimi, heykel sanatının gelişimindeki en önemli etkenlerden biridir. MÖ 6. yüzyılın sonlarında başlayan bu teknik sayesinde katı geleneklerden kurtulma olanağı doğmuştur. (www.görselsanat.org’tan alınarak düzenlenmiştir.)

ROMA SANATI ( MÖ 509-MS 476)

1) Roma İmparatorluğu’nun yayıldığı alanı tarih atlasından inceleyiniz.

2) Anadolu’da rastladığınız Roma sanatı örneklerinden edindiğiniz izlenimleri arkadaşlarınızla paylaşınız.

İtalya’da Roma medeniyetinden önce kurulan Etrüsk Medeniyeti, İtalik ve Hellenistik Dönem, Roma sanatının temelini oluşturur. Roma tarihini Cumhuriyet (MÖ 509-31) ve İmparatorluk (MÖ 31-MS 476) olarak iki dönemde incelemek gerekir. Cumhuriyetin kurulmasıyla Roma; Akdeniz, Avrupa ve Asya kıtalarına yayılmış ve büyük bir imparatorluk olmuştur. Yunan ve Hellen kültürüne hâkim olduklarından bu uygarlıkların izlerini kendi eserlerine taşımışlardır. O dönemde, Roma’da çalışan sanatçılar genelde Yunanlıdır. Hatta Romalı sanatseverler, Yunanlı sanatçıların yaptığı eserleri satın almıştır. Böylece Yunan sanatının Romalılar tarafından tanıtılıp yaygınlaştırıldığı söylenebilir.

MÖ 31’de İmparator Oktavius ( August)’un tüm idareyi ele almasıyla İmparatorluk Dönemi başlamıştır. Bu dönem, Roma sanatının Etrüsk, Yunan ve Mısır sanatının etkisinde geliştiği ve yaygınlaştığı en parlak dönemdir.

53

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Roma Mimarisi Roma sanatının en çok gelişme gösterdiği alan mimaridir. Çoğunluğu Romalı olan mimarlar kemerli, tonozlu ve kubbeli yapım tekniğini geliştirmiştir. Mekâna önem kazandırmayı amaçlayarak anıtsal yapı düzenini bunun üzerine kuran bir üslup oluşturmuşlardır.

MÖ 1. yüzyılda Roma harcı (Horasan harcı) olarak adlandırılan kireç harcının tuğla ve taşla birleştirilerek kullanılması mimarinin gelişiminde önemli rol oynamıştır.

Romalıların hafif ahşap çatı örtüsü yerine büyük, açık alanların üzerini örten tonoz ve kubbeyi tercih etmeleri, ağır taşıyıcı duvarların önemini artırmıştır. Sütunlar, bu nedenle mimaride daha çok dekoratif amaçlı kullanılmıştır.

Roma mimarlığında tıpkı Yunan’da olduğu gibi tapınaklar, amfi tiyatrolar, forumlar, bazilikalar, su kemerleri, hamamlar ve taklar şehirleşmede önde gelen yapılardır. Romalılar, başta Efes, Milet ve Bergama olmak üzere büyük kentleri kendi şehircilik anlayışlarıyla yeniden kurmuşlardır. İlk dikkati çeken sütunlu caddeleridir (146. görsel). Sütunların etrafında evler ve dükkanlar sıralanır. Caddelerin kesiştiği yerde kurulan zafer takları da Romalıların mimariye getirdiği yeniliklerdendir. İmparatoru onurlandırmak için yapılan bu taklar, heykel ve kabartmalarla süslenir (147. görsel).

146. görsel: Perge Antik Kenti, Antalya

147. görsel: Zafer Takı, Konstantin (Constantine), Roma

Romalıların şehirlerinde meydan ve pazar yeri olarak kullandıkları alanlara forum adı verilir (148. görsel). İçinde dükkanlar ve mahkeme olarak kullandıkları bazilikaların bulunduğu forum, Roma mimarisine özgüdür.

Roma tiyatrolarının ön cepheleri çok zengin süslemelerle zenginleştirilmiştir. Tiyatrolar, eğimli bir yamaçta değil bağımsız yapılar olarak inşa edilmiştir (149. görsel).

Roma tapınakları, Yunan geleneğinden ayrılarak kutsal bir alanda yapılar topluluğunun bir parçası olarak inşa edilmiştir. Bu tapınakların arkası veya yan cephesi forum duvarına dayanır. Mimari süslemeler, çoğunlukla ön cephede yapılmıştır. Yunan mimarisinde rastlanmayan yuvarlak planlı tapınaklar, Roma İmparatorluk Döneminin tipik yapılarıdır (150. görsel).

149. görsel: Aspendos Tiyatrosu, Antalya

148. görsel: İmperial Forum, Roma

150. görsel: Vesta Tapınağı, Roma

54

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Etkinlik

Aşağıda Roma mimarisinin çeşitli yapı tiplerine örnek görseller verilmiştir. Görselleri inceleyerek etkinliği yapınız.

1) Yunan mimarisindeki agoralar, Roma mimarisinde gelişerek forum biçimini almıştır. Şehirleşmenin önemli bir parçası olan ve pek çok yapı türünü barındıran forumların günümüz şehirlerindeki karşılığı sizce nedir?

151. görsel: Panorama Forum, Roma

2) Romalıların harç ve tuğlayı bulmaları ile mimari öge ve teknikleri geliştirmeleri yapılarına nasıl yansımıştır? Düşüncelerinizi söyleyiniz.

152. görsel: Pantheon Tapınağı, Roma

3) Collesium, Roma tiyatrolarının en iyi örneklerinden biridir. Bu yapıda Roma mimari tekniklerinin çoğu uygulanmıştır. Görselden faydalanarak uygulamaları tahmin ediniz.

153. görsel: Collesium, Roma

4) Yunan ve Roma uygarlıklarında her şehirde stadyum bulunması, bu dönemlerde halkın sosyal yaşamıyla ilgili size nasıl bir fikir verir? Düşüncelerinizi söyleyiniz.

154. görsel: Stadyum, Aphrodisias, Aydın

55

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

5) Bazilikalar, idari işlerin görüşüldüğü, toplumsal problemlerin çözümlendiği çok işlevli yapılardır. Bu yapıların günümüzde karşılığı var mıdır?

Düşüncelerinizi paylaşınız.

155. görsel: Bazilika, Roma

6) Şehirlere suyu yönlendirerek getirme amacıyla yapılan su kemerleri daha önce öğrendiğiniz hangi uygarlıklarda karşınıza çıkmıştı? Hatırlayınız.

156. görsel: Su kemeri, Fransa

7) Roma mimarisinin önemli yapılarından olan hamam ve buna bağlı inşa edilmiş kanalizasyon sistemleri, şehir alt yapısı hakkında nasıl bir fikir vermektedir?

157. görsel: Hamam, Tunus

Etkinlik Yunan ve Roma tapınak mimarileri arasındaki benzerlik ve farklılıkları sınıf tahtasına yazınız. İki grup oluşturarak Yunan ve Roma tapınak mimarisinin özelliklerini karşılaştırarak tartışınız.

Ders Dışı Etkinlik Romalıların mimariye getirdiği yenilikleri araştırınız. Roma ve Yunan tiyatro mimarisini karşılaştırınız. Roma mimarisinin bir örneği olan Collesium (Kollezyum)’u inceleyerek yapısal özelliklerini ve işlevini anlatan bir sunum hazırlayınız.

56

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Roma Heykel Sanatı Savaşçı bir millet olan Romalılar, zaferlerinin simgesi olarak inşa ettikleri yapılara heykel ve kabartmaları da dahil ederek özgün bir üslup geliştirmişlerdir. Roma heykel sanatının başlangıcında her ne kadar Yunan heykeli taklit edilse de zamanla özgün bir tarz oluşturulmuştur.

Portre sanatında, Yunan ideal güzelliğinden uzaklaşılarak gerçeği olduğu gibi ifade etme tercih edilmiştir. Bu gerçekçi anlayış, Roma heykel sanatının konularını da değiştirmiştir.

Roma heykel sanatında konu olarak özellikle tarihi olaylar işlenmiştir. Roma heykel sanatı, portrecilik ve kabartma alanlarında İmparatorluk Döneminde gelişme göstermiştir. Roma imparatorlarını betimleyen portreler, mermer ya da tunç kullanılarak yapılmıştır. MÖ 13’te İmparator Augustus’un yaptırdığı “Ara Pacis” heykellerle bezenmiş, önemli bir Roma anıtıdır. İmparatorluk Döneminin diğer anıtsal örnekleri de İmparator Traianus’un yaptırdığı “Traianus Sütunu” (158. görsel) ve Roma’daki “Konstantin Takı”dır.

158. görsel: Traianus Sütunu ve detayı, Roma

Roma heykel ve kabartma sanatında önemli bir yer tutan oyma lahitlerin ilk örnekleri Hadrianus Döneminde verilmiştir. Sonraki yüzyıllarda yaygınlaşan bu lahitlerde mitoloji ve savaşın yanısıra av, evlilik gibi toplumsal konular işlenmiş; ölüm ve ölüm sonrası yaşam alegorik bir anlatımla betimlenmiştir (159. görsel).

Yontularak ve beyaz alçı kullanılarak yapılmış küçük boyutlu serbest heykel ve kabartmalar da yapılmıştır. Serbest heykeller, kabartmalar, portreler ve mücevher kutularında ise fildişi kullanılmıştır.

159. görsel: Lahit, Arkeoloji Müzesi, Konya

Etkinlik Roma heykel sanatının portre alanında Yunan heykeline göre daha gerçekçi çalışılmıştır. Aşağıda verilen rölyef ve büst görsellerini yaş, statü, hareket ve ifadeler açısından inceleyiniz.

• İki gruba ayrılarak aşağıda verilen konuda bir münazara düzenleyiniz.

• “Roma heykelinde amaçlanan gerçekçi yaklaşım kullanılmalıdır.”

• “Heykel sanatında Yunan heykelinde amaçlanan ideal güzellik kullanılmalıdır.”

160. görsel: Erkek başı heykeli, Kahramanmaraş

161. görsel: Lahit detayı, Metropolitan Müzesi, New York

57

162. görsel: Cicorene büstü, Roma

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

163. görsel: Sezar büstü, Roma

164. görsel: Rölyef, Roma

165. görsel: Yaşlı erkek büstü, Roma

Roma Resim Sanatı Roma resim sanatının örnekleri, freskler ve mozaiklerde izlenir. Bu dönemin en başarılı örnekleri Pompei’de bulunan ev ve mezar kalıntılarında görülmektedir (170. görsel). Ayrıca Romalıların ahşap panolar üzerine tablolar yaptıkları da bilinir. Anadolu’da Roma Dönemi resim sanatı, yer mozaiklerinden izlenir. Hatay Mozaik Müzesi ile Gaziantep Arkeoloji Müzesindeki MS 2-4. yüzyıllara ait mitoloji konulu yer mozaikleri, Geç Roma sanatının Anadolu’daki örnekleridir.

166. görsel: Roma mozaiği, Zeugma, Hatay Arkeoloji Müzesi

167. görsel: Mitoloji konulu Roma mozaiği, Hatay Mozaik Müzesi

168. görsel: Mitoloji konulu Roma mozaiği, detay, Hatay Arkeoloji Müzesi

170. görsel: İskender Mozaiği, detay, Pompei, İtalya

169. görsel: Yaz konulu Roma mozaiği, Hatay Mozaik Müzesi

58

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Mozaik resimlerinin en ünlüsü MÖ 4. yüzyılda yapılan, bir Yunan resminin kopyası olduğu tahmin edilen ve Pompei (Pompey)’de bulunan “İskender” mozaiğidir.

MS 2-3. yüzyıl mozaik sanatında, göz yanıltıcı perspektifle yapılmış manzaraların yanı sıra geometrik düzenler arasına serpiştirilmiş figürler ve süslemeler de yaygındır. MS 4-5. yüzyıla kadar uzanan Geç Roma Döneminde ise figürlerin kaynaştığı büyük düzenler oluşturulmuştur. Roma mozaik sanatı, Erken Hristiyan ve Bizans sanatını da etkilemiştir.

Etkinlik Önceki sayfalarda verilen Roma mozaik görsellerini inceleyiniz.

1) Dört kişilik gruplar oluşturup mozaik görsellerini paylaşınız.

2) Seçtiğiniz eserde konu, kompozisyon, perspektifin uygulanışı ve figürlerin ilişkilerini inceleyiniz.

3) Seçtiğiniz grup sözcülerinin eserler hakkında yorumlarını dinledikten sonra vardığınız ortak sonuçları sınıf tahtasına yazınız.

Ders Dışı Etkinlik Roma mozaiklerinde ele alınan konuları öğrenerek benzer konularda mozaik çalışması yapınız. Çalışmalarınızı sergileyiniz.

3) TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞDA MİMARİ, RESİM VE HEYKEL

İnsanoğlu, Prehistorya’dan İlk Çağlara kadar birçok konuda gelişme kaydetmiştir. Resim, yontu ve mimari alanlarındaki bu gelişmelerde yaşanan coğrafya, iklim ve inanışlar etkili olmuştur. Günümüze ulaşan eserlerden inançların sanatı ve toplumları yönlendirdiği açıkça görülmektedir. Anadolu ve Mısır’da taşın, Mezopotamya bölgesinde kilin bol olması mimari yapıların şeklini belirlemiştir. Yunan ve Roma uygarlıklarında ise mimari doruk noktasına ulaşmıştır. Ölü gömme geleneği, tüm toplumlarda önemlidir. Kralların ve yöneticilerin her toplumda farklı boyutlarda anıt mezarları yapılmıştır. Çok tanrılı inanç, mimariyi Yunan ve Roma uygarlıklarında tapınak, Mısır’da ise mezar anıtları olarak biçimlendirmiştir.

Mimari ile paralel gelişen yontu, Hitit, Mısır ve Sümer’de mimarinin yan ögesi olarak gelişmiştir. Özellikle Mısır’da ilerleyen heykel sanatı, Yunan ve Roma uygarlıklarında doruk noktasına ulaşmıştır. Bu uygarlıkların topraklarında altın, gümüş, bakır bulunması bu değerli madenlerin her alanda kullanılmasını sağlamıştır. Bu madenler, tüm medeniyetler tarafından kullanılmıştır.

Resim sanatı her ne kadar mimari ve yontu ile başlasa da teknik anlamda geride kalmıştır. Günümüze az sayıda resim örneği gelebilmiştir. Ancak tapınak ile ev kalıntılarındaki freskolar ve mozaikler, İlk Çağ resim sanatı hakkında fikir verir. Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarına göre Mısır resim sanatı daha ileridir.

Performans Görevi İlk Çağ uygarlıklarının Anadolu’nun hangi bölgelerinde yaşadıklarını ve günümüze kadar ulaşan eserlerini araştırınız. Elde ettiğiniz bilgiler ve görsellerle bir tarih şeridi hazırlayınız.

17. sayfadaki performans görevinde hazırladığınız tarih şeridine ekleyiniz.

59

Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi

Etkinlik Aşağıda verilen tabloyu inceleyiniz.

A Paleolitik Neolitik Mezolitik Kalkolitik Maden

Tarih Öncesi Çağlar

B

C

D

Hitit Frigya Lidya Urartu

Sümer Mısır

Yunan Roma

Anadolu Uygarlıkları

Ön Asya Uygarlıkları

Antik Çağ Uygarlıkları

Aşağıdaki görselleri inceleyerek hangi çağa veya uygarlığa ait olduğunu belirleyiniz. Altında verilen boşluğa uygun tablonun üstündeki harfi yazınız.

60

TARİH ÖNCESİ VE İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları

Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları uygun sözcüklerle doldurunuz.

1) İnsanlık tarihinin ilk buluntuları MÖ ................... yılına kadar uzanır.

2) Kalkolitik Çağın son dönemlerinde kullanılan bakır, ........................... geçişin habercisidir.

3) Fransa’daki Lascaux, ................................ Çağın bilinen ilk mağaralarından biridir.

4) En önemli Sümer tapınak şekli üst üste oturan taraçalardan oluşan ................................dır.

Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları yanıtlayınız.

1) Aşağıdakilerden hangisi Anadolu’daki Paleolitik Çağ merkezlerinden biri değildir?

A) Hacılar

B) Çatalhöyük

C) Altamira

D) Karain

E) Öküzini

2) Basamaklı piramitin ilk örneğinin adı nedenir?

A) Obelisk

B) Tapınak

C) Sfenks

D) İnhotep

E) Ziggurat

3) “Terracotta” nın sözcük anlamı aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir?

A) Tanrı

B) İçki kabı

C) Pişmiş toprak

D) Kumaş

E) Tablet

4) Roma mozaik sanatının en iyi örneklerinin sergilendiği müzemiz hangisidir?

A) Hatay ( Antakya) Müzesi C) Antalya Arkeoloji Müzesi E) Bodrum Arkeoloji Müzesi

B) Konya Arkeoloji Müzesi D) Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi

5) Yunan heykelinde insan formunun kusursuz ve başarılı bir taklide ulaşmasındaki en önemli etken nedir?

A) Malzeme bulma sıkıntısı B) Mısır sanatının etkisi C) Savaşların çok olması D) İnsan sevgisi E) İnsan formununun tanrılaştırılması 6) Sümerlerin uygarlık kurduğu bölge aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mezopotamya

B) Mısır

C) Anadolu

D) Afrika

E) Yunanistan

D) Hititler

E) Frigyalılar

7) Çivi yazısı tarihte ilk defa kimler tarafından kullanılmıştır?

A) Mısırlılar

B) Sümerler

C) Lidyalılar

8) Aşağıdakilerin hangisi Hititlerde kaya ve taştan yapılmış duvarların ön yüzünde bulunan tasvirli kabartmalara verilen addır?

A) Potern

B) Stel

C) Menhir

61

D) Sfenks

E) Orthostat

Aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

1) Tarih öncesi dönemin önemli buluşları nelerdir?

2) Mısırlıların ölülerini mumyalama nedenleri nelerdir?

3) Anadolu’da tarih öncesi dönemden kalma yerleşim yerlerinin adları nelerdir?

4) Ana Tanrıça figürüne ilk hangi çağda rastlanmaktadır?

5) Tarih öncesi dönemlerde Anadolu’da kurulmuş uygarlıkların ve bugünkü yerleşim yerlerinin adlarını söyleyiniz.

6) Yunan sütun nizamları nelerdir? En belirgin özelliklerini söyleyiniz.

7) Hitit sfenks heykelleri ve kabartmaları hangi mimari yapılarda görülür?

8) Tarihte ilk yazılı antlaşma hangisidir ve hangi uygarlık tarafından yazılmıştır?

9) Frig mimarisinin özellikleri nelerdir?

10) Parayı hangi uygarlık bulmuştur?

12) Lidya uygarlığında değerli madenlerden yapılan küçük el sanatları nelerdir?

13) Urartu mimarisinin diğer uygarlıklardan farklı olmasının nedenlerini sayınız.

Öz Değerlendirme Formu “Tarih Öncesi ve İlk Çağ Uygarlıkları” ünitesinin “Toplumsal Gelişimin Sanat Eserlerine Etkisi” (Yunan ve Roma Sanatı) konusunun sonunda neleri ne kadar öğrendiğinizi anlayabilmek ve kendinizi değerlendirebilmek için size uygun olan seçeneği ( X ) işaretleyiniz. Çok İyi

Bunları Öğrendim 1

Yunan mimarisinin yapı tiplerinin neler olduğunu tanırım.

2

Yunan mimarisinde görülen ‘Dor, İyon, Korint’ nizamlarının genel özelliklerini açıklayabilirim.

3

Yunan heykel sanatının tarihi süreç içerisinde geçirmiş olduğu aşamaları söyleyebilirim.

4

Roma mimarisindeki yapı tiplerinin genel özelliklerini açıklayabilirim.

5

Yunan ve Roma tapınaklarının özelliklerini karşılaştırma yaparak değerlendirebilirim.

6

Roma dönemi heykel sanatının genel özelliklerini görsel resimler üzerinde açıklayabilirim.

7

Yunan ve Roma heykelleri arasındaki farkları görseller üzerinde karşılaştırarak açıklayabilirim.

8

Roma dönemi mozaik ve kabartmalarını konu, malzeme ve işlevleri açısından değerlendirebilirim.

Biraz

Hiç

Değerlendirme sonunda ikiden fazla ‘‘biraz’’ ya da ‘‘hiç’’ işaretlediyseniz bu konuları tekrar okumalı, soru ve etkinliklerini yeniden yapmalısınız.

62

2. ÜNİTE BİZANS SANATI VE ORTA ÇAĞ AVRUPA SANATI 1) ORTA ÇAĞ KÜLTÜRÜ VE SANATSAL ÖZELLİKLERİ BİZANS MİMARİSİ BİZANS RESMİ

2) ORTA ÇAĞDA MİMARLIK, RESİM VE HEYKEL SANATI ORTA ÇAĞIN GENEL YAPISI ROMAN SANATI GOTİK SANATI

3) BİZANS SANATI

63

Orta Çağ Kültürü Ve Sanatsal Özellikler

Hazırlık Çalışmaları 1) 2) 3) 4)

Orta Çağda Avrupa’daki sosyal yaşam hakkında bilgi edininiz.

Orta Çağ sanatı ile Antik Yunan sanatını inceleyiniz, aralarındaki farkları belirleyiniz.

Bizans İmparatorluğu nerelerde hüküm sürmüştür? Araştırınız.

Orta Çağ mimarisinin din ile ilişkisini araştırınız.

1) ORTA ÇAĞ KÜLTÜRÜ VE SANATSAL ÖZELLİKLERİ

Orta Çağ, Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden (476), Kuzey Avrupa’da Rönesans’ın başlangıcı kabul edilen 1500’lere kadar uzanan dönemi kapsar.

Orta Çağ sanatı, Hristiyanlığın yayıldığı ülkelerde doğmuş ve onun hizmetinde gelişmiş, dinsel nitelikli bir sanattır.

Roma İmparatorluğu 4. yüzyılda, Hristiyanlığın kabulünden sonra ikiye ayrılınca Orta Çağ sanatı da Batı ve Doğu Hristiyan sanatı olarak ayrılmıştır. Ortodoks mezhebine bağlı Doğu Roma (Bizans), sanatta Batı Roma’dan farklı bir yol izlemiş ve bu üslup, tarihçiler tarafından “Bizans sanatı” olarak adlandırılmıştır.

Bilgi Notu

Kapadokya bölgesi, Hristiyanlığın ilk dönemleri için büyük önem taşır. Yüzlerce mağara kilisesi bulunan bölgede kilise duvarlarındaki resimler de çok önemlidir. Bu kiliselerden bazıları şunlardır: Halaçdere: 10-12 ve bir kısmı da 13. yüzyılda yumuşak tüfler içine kazılmış bazıları aşınmış ve yıkılmış büyük bazilika tipi kiliseler bulunmaktadır. Bir zamanlar Hıristiyanlar tarafından hastane olarak kullanıldığı sanılmaktadır. Ortahisar’daki başka kiliseler Aziz Peter ve Aziz Paul Kiliseleri ile Meskendir Deresi’ndeki kiliselerdir.

Fıratkan: Göreme Açıkhava Müzesi yolu üzerindeki Fıratkan, küçük bir kiliseler grubudur. Yatakhane, yemekhane, mutfak ve depoları vardır. İki katlı olarak inşa edilmiştir ve bu katlar, birbirine tünellerle bağlanmıştır.

Ortahisar: Kasabanın merkezi, Ürgüp-Nevşehir yoluna 1 km. mesafededir. Merkezde bulunan 50 m. yüksekliğindeki tarihi kaya-kale ana yoldan da görülebilmektedir. Eski bir yerleşim mekânı olan Ortahisar Kalesi’ne çıkılabilmektedir. Ortahisar bölgesi zengin bir manastır yaşamının örneklerini barındırmaktadır. Harim, Sanca ve Cambazlı Kiliseleri bu beldenin görülmeye değer başlıca eserleridir. Ortahisar, çok canlı bir kültür ve ticaret merkezidir. Çukurova’da ürerilen limon, bu bölgedeki volkanik kayalar içine oyularak yapılmış doğal soğuk hava depolarında muhafaza edilmiştir.

Aziz Theodore (Tağar) Kilisesi: Ürgüp-Kayseri yolu üzerinde Aziz Theodore adına yapılmış olan Tağar Kilisesi “T” planlı ve merkezi kubbelidir. Üst katta bulunan galeriye bir merdivenle çıkılmaktadır.

Bu özelliğiyle Kapadokya’daki kiliseler içinde tek örnektir. Genelde resimleri iyi korunmuş olan kiliseyi üç sanatçı, kendi stillerine göre farklı zamanlarda süslemiştir.

Pancarlık Kilisesi: Ortahisar kasabasının güneyinde, Ürgüp’te yer alan kilise 11. yüzyılın ilk yarısında yapılmıştır. Düz tavanlı, tek nefli ve tek apsislidir. Kilisedeki duvar resimleri daha çok yeşil zemin üzerine yapılmıştır ve oldukça iyi korunmuştur.

Ala Kilise ve Kepez Kiliseleri: Pancarlık yolu üzerinde küçük topluluklar hâlinde yapılmış, basit kırmızı bezemeleri yanında ilginç yazı ve duvar resimleriyle de bölgenin önemli kiliseleridir.

Balkan Kiliseleri: Ortahisar’dan 2 km uzaklıkta yer alan kilise topluluğu, İkonoklazma Döneminde yapılmıştır. Daha sonraki dönemlere ait küçük şapel ise fresklerle süslenmiştir. (www.kultur.gov.tr’den alınarak komisyon tarafından düzenlenmiştir.)

64

BİZANS SANATI VE ORTAÇAĞ AVRUPA SANATI

Ders Dışı Etkinlik

İsa’nın doğumundan, 4. yüzyıla kadar geçen sürede Hristiyanlar tarafından ortaya konan sanata Erken Hristiyan sanatı denir. Bu sanat, karakterleri bakımından semboliktir. Henüz Hristiyanlığı kabul etmemiş olan, Roma İmparatorluğunda yaşayan ilk Hristiyanlar, Roma’nın baskılarından korunabilmek için yalnız kendilerinin anlayabilecekleri dinî semboller kullanmışlardır.

Yukarıda verilen paragrafı okuyunuz. Aşağıda ilk Hristiyanların kullandıkları sembollerden örnekler verilmiştir. Bu sembollerin anlamlarını öğrenerek neyi simgelediğini verilen boşluklara yazınız.

171. görsel: Metal levha üzerindeki çoban sembolü

172. görsel: Katakomp duvarındaki balık sembolü

............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ...........................................................................

............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................

173. görsel: Katakomp duvarındaki çipa sembolü

174. görsel: Katakomp duvarındaki kuş sembolü

............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................

............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................

Bilgi Notu

Doğu Roma İmparatoru 1. Constantinus (Büyük Konstantin), 330’da imparatorluğun başkentini Byzantion (Bizans)’e taşıdı ve yeni başkente “Konstantin’in kenti” anlamına gelen (Konstantinopolis) adını verdi. Konstantin, Roma’dan senatörler ve yüksek memurlar getirterek Konstantinopolis’te yeni bir yönetim oluşturmuş ve kenti yeniden imar ettirmiştir. Roma İmparatorluğu çok tanrılı olmasına karşın Konstantin Hristiyanlığı benimseyerek Konstantinopolis (İstanbul)’i Hristiyan kenti hâline getirmiştir. (www.tr.wikipedi.org’tan alınarak komisyon tarafından düzenlenmiştir.)

65

Orta Çağ Kültürü Ve Sanatsal Özellikler

BİZANS MİMARİSİ Bizans mimarisi; dinî, sivil ve askerî mimari olmak üzere üç ana başlıkta incelenir.

Sivil Mimari Batı Roma İmparatorluğu topraklarında yaşayan Hristiyan toplulukları, MS 4. yüzyıla kadar inançlarını özgürce yaşayamamıştır. Erken Dönem Hristiyanları, ölülerini gömerken gösterişli ayinlerini gizlice yapmak amacıyla yer altında mekânlar oluşturmuşlardır. Uzun ve karmaşık dehlizlerden oluşan bu yer altı merkezlerine katakomp adı verilir.

Araştırmacıların uzun süre Hristiyanların gizlice yaşadığı şehirler sandığı katakompların sonradan yalnızca ölü gömülen ve ibadet edilen yerler olduğu anlaşılmıştır.

Nitekim katakomplarda, duvarlarına mezarlar oyulmuş dar koridorlardan ve girişteki ibadet salonundan başka yaşamaya elverişli mekâna rastlanmamıştır (175-176. görsel).

175. görsel: Büyük katakomp, İtalya

176. görsel: Katakomp, İtalya

177. görsel: Ayasofya, İstanbul

178. görsel: Hipodrom, gravür detayı (Sultanahmet Meydanı)

Bizanslılar, en önemli gelişmeyi mimaride gerçekleştirerek Roma geleneğini devam ettirmiş, şehir ve meydanlarını anıtlarla süslemişlerdir. En iyi mimari örneklerini başkent Konstantinopolis (İstanbul)’te vermişlerdir. Yapılarda dev boyutlu kubbeler kullanmışlardır. Günümüze kadar gelebilen dünya mimarlık tarihinin en önemli başyapıtlarını (177. görsel) inşa etmişlerdir.

En önemlileri Bizans anıtları, şehrin eğlence ve siyaset merkezi olan hipodromda (178. görsel) yer alır.

Sultanahmet ile Adliye Sarayı arasını kapsayan bu bölgede Yılanlı Sütun ve Dikilitaş vardır. Hipodrom dışındaki alanda Çemberli Taş, Gülhane Parkı’nda Gotlar Sütunu ve Fatih’te Kız Taşı yer alır. İstanbul’da Roma Döneminden beri su tesisleri yapılmış, Bizans Döneminin başında da devam edilmiştir. İstanbul’a gelen su, özel tesislerle şehre indirilmiş; baş havuzlarda toplanarak yer altı kanallarıyla şehre dağıtılmıştır. Kare veya dikdörtgen planlı, taş sütunlar ve tuğla kemerlerle taşınan bir tonozla üzeri örtülü sarnıçların amacı suyu muhafaza etmektir. En önemlileri Yerebatan Sarayı (Sarnıcı) ve Binbirdirek Sarnıcı’dır.

Ders Dışı Etkinlik Bizans Döneminde İstanbul’da, Hipodrom adı verilen meydanın işlevi, süslemesi ve mimari yapısı hakkında bilgi toplayarak sunum dosyası hazırlayınız.

66

BİZANS SANATI VE ORTAÇAĞ AVRUPA SANATI

Etkinlik

Bizans mimarisinin İstanbul’daki anıtsal yapılarının açıklamaları aşağıdaki metinlerde verilmiştir. Bu metinleri okuyarak yan sayfada verilen görsellerin altındaki boşluklara yapıların adlarını yazınız.

1) Çemberlitaş (Constantinus Sütunu): İstanbul’un 11 Mayıs 330’da Roma İmparatorluğu’nun başkenti ilan edilmesi anısına İmparator Konstantin tarafından kendi adını taşıyan bir dikili taş yaptırılmıştır. Roma’dan getirtilen taş, vişne çürüğü rengindedir. Silindirik gövdesi, dört basamaklı bir kaide üzerine oturtulmuştur.

Bizans Döneminde “Somaki Sütunu” da denilmiştir. Bu sütun, İstanbul’u sarsan deprem ve yangınlardan büyük ölçüde etkilenmiştir. 418’deki depremde, parçalarından biri düşmüş ve yıkılmasını önlemek amacıyla demir çemberler içine alınmıştır. Birçok kez yangın geçirmesi nedeniyle kimi Avrupalılarca da “Yanık Sütun” adıyla da anılmaktadır.

2) Yılanlı Sütun: MÖ 5. yüzyılda Persleri yenen Yunanlılar, elde ettikleri bronz ganimetleri eritip birbirine dolanmış üç yılan biçimindeki bu eşsiz eseri yapmıştır. 8 m boyundaki bu sütun aslında Delfi’deki Apollo Mabedi’ne dikilmiştir. İmparator Konstantin tarafından 324’te getirtilerek hipodromun ortasına diktirilmiştir. 17. yüzyıldan sonra kaybolan yılan kafalarının bir parçası bulunarak İstanbul Arkeoloji Müzesine konmuştur.

3) Dikilitaş: Doğu Roma İmparatoru Theodosius, Mısır’dan Konstantinopolis’e getirtmiş (390) ve özel bir temel üzerine hipodroma diktirmiştir. Bu taşın üzerine Mısır firavunu III.Tutmosis’in kazandığı zaferleri anlatan bir şiir kazınmıştır. Osmanlılar, Sultanahmet Camisi’nin yapımından sonra Hipodrom’un zeminini yükseltmiş ve Dikilitaş çukurda kalmıştır. Her ne kadar Haçlı Seferleri ve Selçuklular zamanında yıpranmış olsa da Dikilitaş, İstanbul'daki hipodromda hâlen dikilidir.

4) Gotlar Sütunu: Sarayburnu’nda, Gülhane Parkı’nın içindeki sütunun ne zaman ve kimin adına dikildiği bilinmemektedir. Kaidesindeki Latince yazıda “Mağlup olan Gotlardan dolayı bu sütun dikildi.” sözleri bulunmaktadır. 4. yüzyılda yapıldığı sanılan sütun, üç basamaklı bir kaide üzerinde yekpare gövdelidir. Korint üslubunda yapılmış sütun 15 m yüksekliğindedir. Kaidenin üzerindeki izlerden bazı kabartmaların taşçı kalemiyle kazındığı anlaşılmaktadır.

5) Kıztaşı (Marcianus Anıtı): Bizans İmparatoru Marcianus (Markiyanos) anısına dikilmiştir (455). Bu anıt, üç kademeli Aphrodite (Afrodit) heykelinin bulunduğu bir platformdaki mermer kaidenin üzerindedir. Bu kaide kabartmalarla süslüdür. Üç cephede de birbirinin eşi kabartma defne yapraklarından oluşan çelenkler bulunmaktadır. Dördüncü cephede simetrik konumda iki Nike figürü yuvarlak bir madalyon taşımaktadır. Sütunun yüksekliği 8.75 metredir. Korint üslubunda bir başlıkla sonuçlanır. Kaidenin üzerinde Nike figürü bulunduğundan halk arasında Kıztaşı olarak tanınmıştır. İstanbul’un Fatih ilçesindedir.

6) Valens (Bozdoğan) Kemeri: İstanbul Saraçhane'dedir. Yapımına I. Konstantin Döneminde (306-337) başlanmış, 378'de İmparator Valens tarafından tamamlanmıştır. Alibeyköy'den gelen içme suyunu kente taşımıştır. İki sıra kemerden oluşmaktadır. Bir kilometre uzunluğundayken bugün 800 metrelik bir bölümü ayakta kalmıştır.

7) Binbirdirek Sarnıcı: 330’da, Bizans İmparatoru I. Konstantin Döneminde, Lavsus Sarayı’nın su deposu olarak inşa edilen Filoksenus Sarnıcı, kentin bilinen en eski sarnıcıdır. Adını imparatorun yanından ayrılmayan Romalı bir senatörden aldığı sanılmaktadır. Dilimizdeki adı Binbirdirek olan sarnıcın içinde on altı sıra hâlinde uzanan on dört sütun, yani toplam iki yüz yirmi dört sütun bulunmaktadır. Sarnıcın direkleri birbiri üzerine bindirilerek inşa edilmiştir. Bu nedenle Osmanlılarda Bin-direk Sarnıcı adı ile anılmış; zamanla Binbirdirek’e dönüşmüştür. Sarnıç zamanla kurumuş ve 16. yüzyıldan beri amacının dışında kullanılmaktadır.

8) Yerebatan Sarnıcı: Sultanahmet’teki bu sarnıç, 542’de Bizans İmparatoru Justinyen (Yustinyen) tarafından At Meydanı yakınındaki Büyük Saray’ın su ihtiyacını karşılamak üzere yaptırılmıştır. Sarnıcın kuzeybatı köşesindeki iki sütunun kaidesi Medusa başı şeklindedir. Bunlar Roma şaheseri sayılır. Yerebatan Sarnıcı’nın zemininde günümüzde de bir miktar su bulunmaktadır.

67

Orta Çağ Kültürü Ve Sanatsal Özellikler

179. görsel

180. görsel

181. görsel

...........................................

...........................................

.....................................

182. görsel

183. görsel

..........................................

...........................................

184. görsel

...........................................

185. görsel

186. görsel

.......................................................

................................

68

BİZANS SANATI VE ORTAÇAĞ AVRUPA SANATI

Dinî Mimari

Bazilika, Roma mimarisinde, ufak ticari anlaşmazlıkların çözümlendiği mahkeme salonları olarak kullanılırken Bizans’ta kilise hâline gelmiştir.

Bazilika modelli kiliseler, dikdörtgen bir plana göre yapılmıştır. Birbirine paralel sütun dizileriyle bölmelere (nef) ayrılmıştır.

Doğu ucunda yarım küre biçiminde dışarı taşan bir apsis, batı ucunda ise narteks adı verilen bir hol bulunur. Narteksin iki yanındaki merdivenlerden yan neflerin üzerinde uzanan ve kadınlara ayrılmış galerilere çıkılır. Bazilikaların çatısı üçgen biçimli ve kiremit kaplı ahşap ile örtülüdür. Bu basit ve sade kilise tipi Hristiyanlığın ilk zamanlarında ve Bizans sanatının özellikle ilk döneminde çok uygulanmıştır.

Diğer bir yapı planı ise merkezî plandır. Kare bir mekânın merkez alındığı kilisenin üstü kubbeyle kapatılmıştır. Bizans mimarisinde bazilika ve merkezî plan tipi birleştirilerek yeni bir yapı şekli bulunmuş; 5. yüzyıl sonlarında kubbeli bazilika planı kullanılmıştır.

Orta Bizans Döneminde dış çizgilerin zarif, ölçülerin uyumlu olmasına önem verilmiştir. Yunan haçı modeli, bu dönemde uygulanan mimari planların başında gelir ve uzun bir dönem kullanılmıştır. Bu modeldeki binalar, Yunan haçı biçimindedir. Orta nef, taşıyıcı dört sütun üzerine yerleştirilmiş ve bir kubbeyle örtülmüştür. Kubbenin dört tarafı tonozlarla örtülü mekânlarla kapatılarak haç kollarını oluşturur. Başlangıçta kaba ve ağır bir görünüşe sahip olan Yunan haçı planı, sonradan geliştirilerek iç çizgilerin incelmesiyle daha zarif bir görünüş almıştır.

842'den sonra başlayan Orta Bizans Dönemi sanatı, 1204'te Bizans'a yapılan Haçlı Seferleri’nin sonunda İstanbul’u ele geçiren Latinlerin burada bir Latin İmparatorluğu kurmalarına değin sürmüştür. Bu dönemde Bizans sanatı, özgünlüğünü yitirmiş ve kilisenin hâkimiyeti altında katı kurallara boyun eğmek zorunda kalmıştır.

Son (Geç) Bizans 1261-1453

Orta Bizans 867-1204

Bizans sanatının ilk dönemi siyasi ve askerî gerilemelerle beraber 726'da ortaya çıkan yasaklı bir dönem geçirmiştir. Bu durum 842’ye kadar sürmüştür.

Latin İstilası 1204-1261

İİk konokl kono klas kl astt İkonoklast Hareket 726 72 6-84 842 2 726-842

Erken Bizans 330-726

Doğu mimarlığının etkisinde kalarak gelişen Bizans mimarisi, tuğla mimarisidir. Yapılarda malzeme olarak taş bazen de taş ve tuğla birlikte kullanılmıştır. Bizans mimarisi, arada iki duraksama dönemiyle üç ana dönemde incelenir. Bu dönemlerde özellikle Hristiyanlığın simgesi olan kiliselerde farklı plan tipleri ortaya çıkmıştır.

Geç Bizans Dönemi kiliselerinde uygulanan planda, naos bölümünde dört kemer üstünde yükselen bir kubbe bulunmakta ve orta mekân bu kare alanın altında kalmaktadır. Orta kısmın etrafında üç taraftan onu bir at nalı gibi saran basık tonozlu dehlizler uzanmakta ve bu yüzden de bu plana “dehlizli kilise” adı verilmektedir

69

Orta Çağ Kültürü Ve Sanatsal Özellikler

Ders Dışı Etkinlik

• •

Bizans dini mimarisi hakkında araştırma yapınız.

Bizans dinî mimarisinin İstanbul’daki örnekleri İmrahor İlyasbey Cami, Ayasofya, Küçük Ayasofya, Bodrum Cami, Zeyrek Cami, Fenari İsa Cami, Fethiye Cami ve Koca Mustafa Paşa Camisi’nde hangi planın uygulandığını öğreniniz. Görsellerini bularak sınıf panosuna asınız.

Etkinlik Bizans dini mimarisi hakkında edindiğiniz bilgilerden yararlanarak seçtiğiniz bir kilise modelinin planını sınıf tahtasına çiziniz ve inceleyiniz.

188. görsel: Dinî mimari örneği, Kariye Cami, İstanbul

187. görsel: Dinî mimari örneği, Bodrum Cami, İstanbul

Ders Dışı Etkinlik

1) 2) 3) 4)

Bizans mimarisinin şaheserlerinden kabul edilen Ayasofya hakkında bilgi toplayınız.

Hangi tarihte yapıldığını ve geçirdiği restorasyonları, Mimari özelliklerini ve planını, İçindeki resimlerin teknik ve özelliklerini, Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki önemini edindiğiniz bilgilerle sınıfta tartışarak belirtiniz.

189. görsel: Ayasofya içinden detay, İstanbul

190. görsel: Ayasofya içinden detay, İstanbul

70

BİZANS SANATI VE ORTAÇAĞ AVRUPA SANATI

Askerî Mimari Bizans mimarisinin bir bölümünü de askerî yapılar oluşturur. Şehirlerin etrafını çeviren sur ve kaleler de bu yapılara dahildir (191. görsel). Günümüze ulaşan İstanbul ve İznik’teki surlar, Edirne’deki Hadrianapolis Kalesi ve Amasra Kalesi, Bizans askerî mimarisi hakkında bilgi veren eserlerdendir.

191. görsel: Yedikule Surları, İstanbul

BİZANS RESMİ Erken Bizans Dönemi (5-6. Yüzyıl): Erken Hristiyan sanatının oluşumunda, Hellen-Latin kültürü kadar kuzey kavimlerinin de etkisi olmuştur. Bu dönem sanatı, putperestlik inancından izler taşısa da tümüyle Hristiyanlığın hizmetindedir. Erken Bizans Döneminde fresko ve mozaik tekniğinde yapılmış resimlerden başka ikonalar, minyatürler ve kumaş resimleri de vardır. İstanbul’daki Ayasofya, Aya İrini ve Küçük Ayasofya gibi yapıların içi dinî resimlerle süslenmiştir.

Hristiyanlığın ilk yıllarında betimleme yasak olduğu için ilk resim örneklerine ancak 3. yüzyılda katakomp duvarlarında rastlanır. Bu resimler genellikle basit, şematik ve semboliktir. Okuma yazma bilmeyen Hristiyanların vaazlarda anlatılan dinsel olayları gözlerinde canlandırabilmeleri için yapılmıştır. Örneğin Roma’daki Priscilla (Piriskila) Katakombu’nda betimlenen İsa’nın on iki havarisine kutsal ekmekle şarap sunduğu “Son Akşam Yemeği” (192. görsel) sahnesi, İncil’de geçen ve tüm Hristiyanların bildiği bir olaydır. Bu yüzden resmi yapan sanatçı, olayı İsa ile yalnız altı havarisini basit bir sofra önünde göstermekle yetinmiştir. Figürlerdeki anatomik tanımlamalar zayıftır, anlatım ön plandadır. Zaten 192. görsel: Priscilla Katakombu’ndan duvar resmi, Roma tek amaç, Hristiyanlığı yaymaktır. İkonoklazma Dönemi (726-842): Tasvirli resimlerin yasak olduğu,sadece haç çizimine izin verildiği ikonaların tahrip edildiği döneme verilen addır.

Orta Bizans Dönemi (843-1204): Bu dönemde İkonoklast kriz son bulmuş, kiliselerin hangi bölümlerine hangi konuların resmedileceği kurallara bağlanmıştır. Bu dönemin en önemli resimlerine Kapadokya bölgesinde rastlanır. Tüf kayalar içine oyulmuş, manastır ve kiliselerin genellikle duvarlarının alt kısmına yapılmış dinî içerikli freskolar önemli örneklerdir.

Son Bizans Dönemi (1261-1453): Bu dönemde Bizans resmi, kilisenin etkisinden kurtulmuş, canlı ve hareketli bir üsluba kavuşmuştur. Resimlerde perspektif ögelerine rastlanır. Resimlerin fonlarına mimari ögeler ve Hellenistik özellik gösteren manzaralar yerleştirilmiştir. İstanbul’daki Kariye Cami mozaikleri bu dönemin özelliklerini taşır.

71

Orta Çağ Kültürü Ve Sanatsal Özellikler

Etkinlik Bizans resim sanatının Erken, Orta, İkonoklast ve Geç Dönemlerine örnek olarak aşağıda verilen görselleri inceleyerek teknik ve anlatım açısından görebildiğiniz farkları söyleyiniz.

194. görsel: Orta Bizans Dönemi, fresko, Kapadokya

193. görsel: Erken Bizans Dönemi, fresko, Kapadokya

195. görsel: Erken Bizans Dönemi, fresko, Sümela Manastırı, Trabzon

196. görsel: Geç Bizans Dönemi, mozaik, Kariye Cami, İstanbul

198. görsel: Geç Bizans Dönemi, mozaik, Ayasofya, İstanbul

197. görsel: İkonoklast Dönem, Haç mozaik, Ayairini, İstanbul

199. görsel: Geç Bizans Dönemi, mozaik, Kariye Cami, İstanbul

72

BİZANS SANATI VE ORTAÇAĞ AVRUPA SANATI

2) ORTA ÇAĞDA MİMARLIK, RESİM VE HEYKEL SANATI

Orta Çağ mimarisinin dinle ilişkisi hakkında fikir yürütünüz.

ORTA ÇAĞIN GENEL YAPISI Avrupa’da Orta Çağ, 6. yüzyılda başlamış 11. yüzyılda olgunluk düzeyine ulaşmıştır. Bu yüzyıllarda, kavimler göçü sonucunda farklı ırklar kaynaşmış, birçok kültürün bir araya gelmesi karmaşaya neden olmuştur.

Ancak zamanla ortak bir Avrupa-Hristiyan kültürü gelişmiştir.

Kavimler, kendi kültür ve sanatlarıyla geldiğinden Antik Dönem sanatına pek ilgi göstermemiş, Hristiyanlığı benimsedikten sonra yerleştikleri ülkelerin kültürünü de özümseyerek 11. yüzyılın ortalarına kadar güçlü bir sanat ortaya çıkarmışlardır.

Avrupa’da Orta Çağ sanatının biçimlenmesinde; feodal sosyo-ekonomik yapı, kent ve kent soylu orta sınıfların doğması, kilisenin politik özelliği, lonca sisteminin özelliği etkin rol oynar. Kısacası Orta Çağ kültür ve sanatının Skolastik felsefenin etkisinde geliştiği söylenebilir. Orta Çağ Avrupa sanatının en güzel yansımalarını Roman (Romanesk) ve Gotik sanatta görmek mümkündür.

ROMAN SANATI 9. yüzyılda başlayıp 12. yüzyıla kadar devam eden Roman sanatı; Roma, Karolenj (Karolyn), Ottalar Dönemiyle Bizans ve yerel Germen sanatlarının sentezi olarak ortaya çıkmıştır. Haçlı seferleri değişik sınıfların kaynaşmasını sağlamış, Orta Çağ Avrupası’nda sosyal yaşam canlanmıştır. Kilise, sanatın koruyuculuğunu yapacak güce ulaşmıştır.

Roman sanatı deyince ilk akla gelen Orta Çağın büyük manastır yapılarıdır. Diğer sanat dalları ise mimariye zenginlik katmak ve yapıların anlamını güçlendirmek için kullanılan yan ögelerdir.

Manastırlar, yalnız dinsel değil sosyal ve kültürel etkinlikleri de içeren yapılardır. Roman sanatı, Antik Dönemden sonraki ilk anıtsal yapı üslubu kabul edilebilir. Roman kiliselerinde haç planlı bazilika modeli uygulanmıştır. Bu dönem kiliseleri kalın kesme taştan duvarları, çapraz noktalardaki masif kuleleriyle şato gibi heybetli görünür.

200. görsel: Durham Katedrali, İngiltere

Roman sanatında yalnızca kilise ve manastırlar taştan yapılmıştır. Dinî yapılar, savaş zamanlarında sığınak olarak kullanılmıştır. Güvenliği sağlamak için kilise ve manastır duvarları kalın, uzun ve penceresiz yapıldığı için Roman mimarisi, “kaba” olarak nitelendirilmiştir. Kilise tavanlarında tonoz ve çapraz tonoz uygulanmasının (200. görsel) nedeni de güvenlik kaygısıdır. Sade ve süssüz taş duvarlar dikkat çekicidir.

202. görsel: Angouleme Katedrali, Fransa

201. görsel: Bezelay Bazilikası, Fransa

73

Orta Çağ Kültürü Ve Sanatsal Özellikler Roman kiliselerde içte ve dışta hâkim olan yuvarlak kemerler, niş ve payelerle hareketlendirilmiştir. Doğu-batı ekseninde uzanan bu yapıların girişi batı yönündedir. Ön cephede kullanılan kuleler, kiliseye Roman mimarisi karakteri katmıştır.

Roman heykel sanatı, mimarinin parçası olarak gelişmiştir. Heykel, yalnız cephelerde değil iç mekânda da mimariye bağlı geniş yer tutar. İç içe geçmiş çok sayıda figürden oluşan sütun ve ayaklar, bunun en ilginç örnekleridir. Bazı sütun başlıkları da neredeyse birer heykel niteliğindedir (203. görsel). Orta Çağda yalnız yapı cephelerinde değil; alınlıklar, silmeler, tunç ve ahşap kapı kanat203. görsel: Arles Katedralinden kapı detayı, Fransa larında da Tevrat veya İncil’de anlatılan olaylarla kişiler betimlenmiştir.

Roman mimarlık üslubuna Avrupa’nın değişik bölgelerinde rastlanır. Ama en tipik ve anıtsal örnekler Almanya, Fransa ve İngiltere’de görülür.

Ders Dışı Etkinlik Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.

1) Piskopos makamı bulunan büyük kiliselerdir.

2) Pencerelerde kullanılmak üzere renkli camların kurşun şeritlerle birbirine bağlanmasıyla oluşturulan resimsel yapıt.

3) Önemli binaların cephesinde yer alan ve yapının mimari üslubunu simgeleyen anıtsal giriş kapısı, taç kapı.

4) Üsluplaştırılmış, özellikle Gotik sanatta kullanılan, gül biçiminde, yuvarlak, kabartma bezeme ögesi.

5) Uzun, karanlık, geleneksel yapım tekniğiyle oluşturulmuş koridor.

6) Kilisenin bodrum katında, sütunlarla ayrılarak yapılan yer altı kilisesi.

7) Bir kemer gözünün; kesintisiz, derinliğine devam etmesiyle oluşan, yarım silindir biçiminde tavan örtüsü.

8) Papazların kent hayatından uzakta ibadet etmeleri ve yetiştirilmeleri için yapılmış binalardır. Küçük bir köy gibi her ihtiyaca cevap veren, çeşitli zanaatların icra edildiği binaları da barındıran yapıdır.

9) Çeşitli parçalardan kavisli olarak örülen, iki duvar ya da ayağı birbirine bağlayarak kapı, pencere gibi açıklıkların üstündeki ağırlığı yan ayaklara bindiren mimari öge.

10) Kiliselerde apsise doğru uzanan ve sütunlarla ayrılmış kısımlardan her biri.

8 6 1 10

7 2 3

9 4 5

74

D

E

H

L

İ

Z

BİZANS SANATI VE ORTAÇAĞ AVRUPA SANATI

GOTİK SANATI 12. yüzyıl ortalarında başlayan Gotik Sanatı, Rönesans Dönemine kadar sürmüştür. Fransa’da başlayan akım, tüm Avrupa’ya yayılmıştır. Büyüklük ve yücelik duygularını başarıyla yansıtan Gotik mimari, dinî nitelikli bir sanattır. Bu yapılarda taş, ahşap ve mermer gibi malzemeler daha önce tek tek kullanılan mimari öğeler ilk kez birlikte kullanılmıştır.

Gotik denince sivri çatı ve kuleleriyle göğe doğru yükselen, dev boyutlu katedraller (204. görsel) akla gelir. Sivri ve birbirini kesen kemerlerin kullanılmasıyla duvarlar, taşıyıcı öge olmaktan çıkmıştır. Böylece hafifleyen duvarlar yükselip incelmiştir. Bu duvarlara pencereler açılmış ve iç mekânlar aydınlatılmıştır.

Resim sanatı daha çok el yazması kitaplarda ve kitap süslemelerinde kullanılmıştır.

Gotik anlayışın sonucu olarak gelişen vitray (206. görsel) ise mimariye hizmet eder durumdadır.

Heykel sanatı, Gotik Dönemde de mimariyle bağlantısını sürdürmüştür. Bu bağlantı, özellikle cephe dekorasyonunda dikkat çeker.

Katedralin bir parçası durumundaki heykellerin, yapının yüksekliğine uygun olarak normalden daha büyük yapıldığı görülür.

204. görsel: Milano Katedrali, İtalya

205. görsel: Notre Dame Katedrali, Fransa

206. görsel: Salisbury Katedrali, vitray detayı, İngiltere

207. görsel: Torre Pendente Katedrali ve Pisa Kulesi, İtalya

Bilgi Notu

Katedraller, Orta Çağ kentlerini biçimlendirmiştir. Bu dev yapıların tamamlanması, çoğu kez yüz yıldan fazla sürmüş, kentler, onun çevresinden başlayarak halkalar hâlinde genişlemiştir. Ayrıca yapımı sırasında yakın çevredeki çok sayıda işçiyi oraya çektiğinden kent ekonomisinin gelişmesine de önemli katkıda bulunmuştur. (www. istanbul.edu.tr, Ünsal Yücel, Tarcan Yılmaz, Orta Çağ Sanatı yazısından alınmıştır.)

75

Bizans Sanatı

Etkinlik Aşağıda Roman ve Gotik sanatının genel özellikleri karışık olarak verilmiştir. Özellikleri okuyarak yanda bırakılan boşluklara hangi sanata ait olduğunu yazınız. ................. 1) Haç benzeri bazilika planı uygulanmıştır. ................. 2) Sivri kemerlerle tüm ağırlık sütun ve ayaklara aktarılmıştır. Duvarların taşıyıcı görevi yoktur. ................. 3) Çok nefli ve transeptli bazilikal form kullanılmıştır. ................. 4) Kuleler binanın çapraz noktalarında bulunur. ................. 5) Boydan boya pencere açılmıştır. ................. 6) Kemer ayaklarında yuvarlak sütun kullanılmıştır. ................. 7) Yuvarlak kemerli pencereler kullanılmıştır. ................. 8) Katedraller inşa edilmiştir. ................. 9) Taş duvarlar çoğunlukla bezemesiz ve çıplak bırakılmıştır. ................ 10) Kalın taş duvarlarla kitlesel görüntü sağlanmıştır. ................ 11) ................ 12) ................ 13) ................ 14) ................ 15)

Yapı ögesi olarak küp ve prizma biçimli kesme taş kullanılmıştır.

Göğe yükselme, tanrıya yakın olma duyguları ön plandadır.

Sivri kemerler kullanılmıştır.

Geniş neflerle ışıklı bir ortam sağlanmıştır.

Sivri kemerlere dayanan kaburgalı tonoz sistemi uygulanmıştır.

................ 16) Yapıyı dıştan destekleyen payanda kemerleri kullanılmıştır. ................ 17) Manastır yapısı sık kullanılmıştır. ................ 18) Payanda kemerleri, dış duvarların kitlesel görünümünü hareketlendirmiştir. ................ 19) Ön cephelerde görkemli ve anıtsal bir görünüm sağlanmıştır. ................ 20) Yapının temelini yuvarlak kemerler oluşturmuştur. ................ 21) Savaşta sığınak olarak kullanmak için duvarlar kalın, yüksek ve penceresiz yapılmıştır. ................ 22) Pencerelerde vitraylar kullanılarak iç mekânda kutsal havanın etkisi artırılmıştır. ................ 23) Daha önce tek tek kullanılmış ögeler ilk kez bir araya getirilmiştir. ................ 24) Çatı örtüsünde çapraz tonoz sistemi uygulanmıştır.

Ders Dışı Etkinlik Gördüğünüz mimari ögelerin adlarını araştırıp açıklayınız.

208. görsel: Malmesbury Abbey Kilisesi, iç mekânı, Fransa

209. görsel: Nave Central Kilisesi, iç mekânı, Fransa

76

210. görsel: San Jean Lyon Katedrali, tavan detayı, Fransa

BİZANS SANATI VE ORTAÇAĞ AVRUPA SANATI

3) BİZANS SANATI

1) Bizans Döneminde yaşayan bir sanatçı olsaydınız mozaik ve fresko tekniklerinden hangisini çalışırdınız?

2) Bizans sanatçısı olsaydınız “Son Akşam Yemeği”ni nasıl işlerdiniz?

3) İbadet mekânı tasarlıyor olsanız Bizans, Roman ve Gotik sanatlarının hangisinin mimari planını ve ögelerini kullanırdınız?

tı Ba Ro m

KARADENİZ

a İm

Biz

(Do

ğu

rlu

to ra pa

ans

ğu

Rom

a) İm

par

ato

rluğ

u

AKDENİZ

Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu

0

Batı Roma İmparatorluğu

150

300

450

600 km

211. görsel: Doğu (Bizans) ve Batı Roma İmparatorluğu

Bizans sanatı, 395’te ikiye bölünen Roma İmparatorluğu’nun doğu bölümünün ve 1453’te Osmanlı Türkleri tarafından ortadan kaldırılan Bizans Devleti’nin sanatıdır. Doğu Roma İmparatorluğu ya da kısaca Bizans İmparatorluğu adıyla tanınan bu devlet, aslında Hristiyanlaşmış Roma İmparatorluğu’dur. Bizans, Roma İmparatorluğu’nun devamı kabul edilir (211. görsel).

Doğu Roma İmparatorluğu’na, anlam ve ruh açısından Batı Roma’dan farklı bir ad vermek isteyen modern tarihçiler, Bizans Devleti adını kullanmıştır. Büyük Roma İmparatorluğu’nun doğu bölümü yıkılana kadar Roma Devleti olarak yaşamıştır. Bu topraklarda yaşayanlar kendilerine “Romalı (Romaios)” demiş, imparatorlarını da “Romalıların İmparatoru” olarak adlandırmıştır.

Resmi dil Latincenin yerini 6. yüzyıldan itibaren Yunanca almıştır. Bu dil, kültür alanında da etkili olmuştur. Din önem kazanmış, böylece yeni bir devlet sistemi oluşmuştur. Bizans, Orta Çağ Hristiyan toplumudur.

Balkanlar, Trakya, Anadolu ile kısa bir süre de Mısır ve Suriye topraklarında egemen olmuştur. Buralardaki eski uygarlıkların gelenek ve beğenilerini bünyesinde toplamış ve kendine özgü yüksek bir uygarlık oluşturmuştur.

Bu uygarlığın kaynağı Anadolu’dur ama Doğu’nun da etkisi söz konusudur. Bizans sanatının bizim açımızdan önemi, topraklarımızda yaşamış ve gelişmiş olmasıdır. Uygarlık tarihi açısındansa Orta Çağdaki en parlak ve güçlü uygarlık olması önemlidir. İlk Çağ uygarlıklarının bilgi, belge ve kaynaklarını Doğu uygarlıkları ve Bizans yaşatmıştır. Rönesans Avrupası’nda bu bilgiler kullanılmıştır.

Bizans sanatında iki güçlü akım egemen olmuştur. Birincisi, özellikle saray ve ileri gelen çevrelerce tutulan, kökü eski sanat geleneklerine bağlı, ince, hassas hatta bazı durumlarda Hristiyanlığa yabancı ögelerin bile göze batmadığı görkemli, zengin ve göz kamaştırıcı bir sanat akımı olan “Başkent üslubu”dur. İkincisiyse form güzelliğine önem vermeyen, dinî konuları esas alan ve sanatı dinin bir anlatımı olarak kabul eden, ilkel ve bir akım olan “Eyalet üslubu”dur. Ancak bu akımları, kesin biçimde bölgelere ayırmak olanaksızdır. Sonuçta Bizans sanatının; İlk Çağ ve Roma sanatından aldığı bilgileri, Doğu beğenisi ve deneyimlerini Hristiyanlıkla kaynaştırarak uygulayan ve yerli geleneklerden de faydalanarak Doğu Akdeniz çevresinin bütün Orta Çağı kaplayan Hristiyan sanatı olduğu söylenebilir.

77

Bizans Sanatı

Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları

Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları uygun sözcüklerle doldurunuz.

1) Batı Roma İmparatorluğundaki Hristiyanlar MS 4.yüzyıla kadar ölülerini .............................denen yer altı şehirlerinin duvarlarına gömmüşlerdir.

2) …………......... sanatında kiliseler, ibadetin yanı sıra sığınak olarak kullanıldığından duvarları kalın, uzun ve penceresizdir.

3) ……………..........., mimaride en iyi örneklerini başkent Konstantinopolis’te vermişlerdir.

4) Ayasofya Müzesi taş, tuğla ve mermer kullanılarak inşa edilmiş üç nefli bir ..................................dır.

5) Bizans resmi, kilisenin etkisinden ......................................döneminde kurtulmuştur.

6) Gotik Sanatı 12. yüzyıl ortalarında başlar, ................................. dönemine kadar devam eder.

Aşağıdaki cümlelerin sonuna doğru ise ( D ), yanlış ise ( Y ) koyunuz. ( ) 1) Gotik sanatında, Roman sanatının aksine heykel, bağımsız gelişmiştir.

2) Orta Çağ sanatı, Hristiyanlığın yayıldığı ülkelerde doğmuş ve onun hizmetinde gelişmiş dinî nitelikli bir sanattır. ( ) 3) Hristiyanlığın ilk yıllarında dini tanıtmak öncelikli amaç olduğundan resim sanatı şematik biçimlerden ileri gidememiştir. ( ) 4) Roman mimarisiyle birlikte yapılarda blok taş kullanılmaya başlanmıştır. ( ) 5) Bizans mimarisine ait İstanbul’daki su depolarından biri Yerebatan Sarayı (Sarnıcı)’dır. ( )

Aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

1) 2) 3) 4) 5)

Mozaik ve fresko teknikleri hangi sanat döneminde yoğun olarak kullanılmıştır?

Pencerelerde vitray kullanarak iç mekânda kutsal bir ortam yaratan mimari üslup hangisidir?

Katakomplar, kimler tarafından ve hangi amaçla kullanılmıştır?

Anadolu’da Erken Hristiyan Döneminden kalan önemli yerleşim alanları nerelerdir?

Roma ve Bizans’ta yapılan sarnıçların işlevi nedir?

Öz Ö Değ Değerlendirme ğerl ğe r en ndi d rm me Fo Formu orm rmu u “Bizans Sanatı San nat atıı ve v O Orta rta rt a Ça Çağ ağ Av Avru Avrupa r pa S ru Sanatı” a attı” an ı üni ünitesinin niite nite tesi s ni nin n so sonu sonunda nund nu nd da neleri n le ne eri ri ne ne kadar kada ka darr öğrendiğinizi öğ ğre end n iğ ğin inii ke endin nd di izzi değerlendirebilmek d ğe de erlen e di en dire rre ebi bilm lm lme mek için içi çin n size sz si ze e uygun uyg gun u olan ola an seçeneği se eçe ç ne neği ğ ( X ) iişaretleyiniz. ği şa are etleyyin niz iz. anlayabilmek ve kendinizi

Bunları Öğrendim

Çok İyi

1

Bizans mimarisinin yapı türlerini genel özellikleriyle ayırt edebilirim.

2

Bizans resmini teknik, malzeme, konu ve işlevi açısından açıklayabilirim.

3

Roman ve Gotik sanatlarının ne zaman ortaya çıktığını söyleyebilirim.

4

Orta Çağ Avrupası’nın mimari yapı türlerini ve kullanılan malzemeleri sayabilirim.

5

Roman ve Gotik mimarisindeki katedrallerin genel özelliklerini karşılaştırarak açıklayabilirim.

Biraz

Hiç

Değerlendirme sonunda ikiden fazla ‘‘biraz’’ ya da ‘‘hiç’’ işaretlediyseniz bu konuları tekrar okumalı, soru ve etkinlikleri yeniden yapmalısınız.

78

3. ÜNİTE AVRUPA’DA RÖNESANS SANATI 1) RÖNESANS’IN DOĞUŞU 2) RÖNESANS’TA MİMARLIK, RESİM VE HEYKEL SANATI RÖNESANS’TA MİMARLIK RÖNESANS HEYKEL SANATI RÖNESANS RESİM SANATI

3) RÖNESANS SANATÇILARI

79

Rönesans’ın Doğuşu

Hazırlık Çalışmaları 1) “Rönesans” sözcüğünün anlamını araştırınız.

2) Rönesans’ın başlamasında etkili olan “Hümanizma” kavramını araştırınız.

3) İtalya’nın 15. yüzyıldaki kültürel, ekonomik ve siyasi durumunu araştırınız.

1) RÖNESANS’IN DOĞUŞU 14. yüzyıla kadar Avrupa’da feodal sistem hüküm sürmüştür. 15. yüzyıla gelindiğinde feodal sistem yerini kent devletleri ve monarşiye bırakmaya başlamıştır. Buna bağlı olarak da siyasi ve sosyal yaşamdaki gelişmeler, sanat, bilim ve kültür alanlarında etkili olmuştur. Kilisenin yanı sıra soylu ve zengin sınıfın sanat ve kültürle ilgilenmesi ve sanatçıları desteklemesi de Rönesans’ın doğuşunda önemli bir etkendir. İslam dünyasının bilimsel eserleri Latinceye çevrilerek Avrupa kültürüne kazandırılmıştır. Avrupa’nın farklı ülkelerinden İtalya’ya gelen sanatçı, sanat sever ve bilim adamları Antik Yunan ve Roma’nın heykellerini ve mimari eserlerini incelemiş bunlara hayranlık duymuşlardır. Antik Çağdaki insanın özgürlüğü sanatçıları etkilemiş ve eserlerine kendi sanat görüşlerini yansıtmaya başlamışlardır. Böylece kilise baskısından kurtulup Orta Çağın katı kurallarından sıyrılmışlardır. Özgür düşüncelerin yayılması ve kültürel düzeyin yükselmesiyle İtalya’da doğan Rönesans’ın etkileri, zamanla tüm Avrupa’da görülmüştür.

Ders Dışı Etkinlik Rönesans, Hümanizma ve Skolastik felsefeyi araştırınız. Edindiğiniz bilgilerle bir sunum dosyası hazırlayınız.

Bunları Biliyor musunuz ?

1) Alman ressam Dürer, bilimsel perspektifi öğrenebilmek için gizlice İtalya’ya gitmiştir.

2) Leonardo Da Vinci, resim sanatıyla ilgili kitabında perspektif için “resmi idare eden dümen” demiştir.

3) Perspektif, bir sır olarak saklanmış ve gizli bir bilim olarak kulaktan kulağa yayılmıştır.

4) Din adamlarının karikatürleri ilk kez bu dönemde yapılmıştır.

5) Mimar ve heykeltıraş Brunelleschi (Bürüneleşki, 1377-1446), tek bakış noktasına göre bilimsel perspektifi ilk kez ortaya atmıştır.

6) İnsanın anatomik yapısı keşfedilmeye başlamıştır.

7) İncil, yeniden yorumlanmış; Latinceden diğer dillere çevrilmiştir.

8) Bilimsel çizgi perspektifi; Hollanda’da, Jan Van Eyck (Can Van Ayk)’tan ancak yüz yirmi yıl sonra uygulanmaya başlanmıştır.

9) Orta Çağda yalnızca kutsal önemi olan soyut kavram ve varlıklar, Yeni Çağda ise somut konular resmedilmiştir.

10) Antik Yunan’dan sonra ilk kez Fransa Kralı VI. Charles öldüğünde (1442) yüz kalıbı alınarak maskı yapılmış ve tabutunun üzerine konulmuştur.

11) İtalya’da manzara resmi, ilk kez Venedikli Andrea Chiavone (Andıre Kiyavone) tarafından yapılmıştır.

12) İnsan cesedi üzerinde ilk anatomik çalışmaları ressam Antonio Palliolo (Antonyo Palliyo) yapmıştır.

(Dünya Sanat Tarihi, Adnan Turani; Sanatın Öyküsü, E. H. Gombrich; Resim Bilgisi, Nurullah Berk; Sanat Tarihi Ansiklopedisi)

80

AVRUPA’DA RÖNESANS SANATI

Etkinlik

Aşağıda ve yan sayfada verilen etkinliği yaparak Rönesans’ın doğuşunda etkili olan nedenleri belirleyiniz.

1) 14. yüzyıl sonunda Hümanizma’nın ortaya çıkışı toplum yaşamını ve düzenini nasıl etkilemiş olabilir? ........................................................................................................ ........................................................................................................

2) Yunan ve Roma sanatları Rönesans’ın doğuşunu nasıl etkilemiştir? ........................................................................................................ .......................................................................................................

212. görsel: Hümanizma’yı simgeleyen heykel detayı

3) İstanbul'un fethinden sonra bazı Bizanslı bilginlerin İtalya'ya göç ederek Eski Yunancayı öğretmeleri ve eski eserleri tanıtmaları Rönesans’ı etkilemiş olabilir mi, nasıl? ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ......................................................................................................................

4) İslam dünyasındaki bilimsel eserlerin Latinceye çevrilmesiyle ilgili düşüncelerinizi yazınız.

213. görsel: Fatih’in İstanbul’a Girişi, F. Zonaro, 1876, Dolmabahçe Sarayı

..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... .....................................................................................................................

214. görsel: İslam dünyasındaki bilimsel araştırmaları gösteren temsili resim

5) Matbaanın gelişmesi ve Rönesans arasında nasıl bir bağ olduğunu düşünüyorsunuz? ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ........................................................................................................

215. görsel: Temsili ilkel matbaa gravürü

81

Rönesans’ta Mimarlık, Resim ve Heykel Sanatı

6) Coğrafi keşiflerle değişik kültürlerin tanınması ve ticaretin gelişmesi, Avrupa’yı nasıl etkilemiş olabilir? ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ........................................................................................................................

216. görsel: Kristof Kolomb’un Amerika’yı keşfinin temsili resmi

7) Bilimsel düşüncelerin ortaya çıkışı toplumu nasıl etkilemiştir? .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .........................................................................................................................

217. görsel: Vitrivius Adamı, Leonardo Da Vinci, 1485, Akademi Galerisi, Venedik

8) Soyluların sanata niçin ilgi duyduğunu düşünüyorsunuz? Sanatı seven ve koruyan zengin ailelerin sanata etkisi olmuş mudur?

Düşüncelerinizi açıklayınız. ........................................................................................................... ........................................................................................................... ........................................................................................................... ........................................................................................................... ...........................................................................................................

218. görsel: Kahinlerin Tapınması, Boticelli, 1475, Galeri Uffizi, Floransa

9) Rönesans’a kadar resimde kullanılmayan perspektif tekniğinin geliştirilmesinin sonuçlarını tartışınız, sonuçları yazınız. ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ..................................................................................................

219. görsel: Atina Okulu, Raffaello, 1505, Vatikan Sarayı

Etkinlik

Bir önceki etkinlikten yararlanarak Rönesans’ın doğuşunu etkileyen nedenleri arkadaşlarınızla tartışarak maddeler hâlinde sınıf tahtasına yazınız.

82

AVRUPA’DA RÖNESANS SANATI

2) RÖNESANS’TA MİMARLIK, RESİM VE HEYKEL SANATI RÖNESANS’TA MİMARLIK • •

• • •

• •

Erken Rönesans Döneminde mimari ön plandadır. Resim ve heykel mimariyi tamamlayıcı ögedir.

Kilise, katedral ve şapel gibi dinî yapıların yanında köşk, saray, ev gibi sivil yapılar da önemlidir.

Rönesans mimarisinde asıl malzeme taştır. Yapıların kubbelerinde tuğla, dekorasyonda ise mermer kullanılmıştır.

Gotik dönemde çok sık kullanılan sivri kemer yerine yuvarlak kemerler kullanılmıştır.

Rönesans’taki taş binalar kare, dikdörtgen gibi basit dış görünüşlere sahiptir.

Yapı yüzeylerinde süslemeye önem verilmiştir. Cephedeki yatay çizgiler, yuvarlak kemerler, ince sütunlar, pencere düzenindeki uyum ve yalınlık göze çarpmaktadır.

Rönesans mimarisinin temel ilkeleri görsel denge, uyumlu oran ve katı düzen anlayışıdır.

Ders Dışı Etkinlik

Apsis, kiriş, niş, transept, payanda, kubbe gibi mimari ögeleri aşağıdaki örneklerden yararlanarak bu mimari ögelerin kullanıldığı eserlerin görsellerini bulunuz, sınıf panosunda sergileyiniz.

Kubbe

B

A

Apsis

Transept

Kiriş

Niş

A-Payanda B- Uçan Payanda

220. görsel: Rönesans mimari ögelerinin şematik çizimleri

Etkinlik Yanda görselleri verilen Collesium ve Rucelleai Sarayı’nı mimari açıdan değerlendirerek etkinliği yapınız.

221. görsel: Collesium (Kolezyum), Roma

222. görsel: Rucellai Sarayı, Floransa

83

1) Rucellai Sarayı ile Collesium’da kullanılan sütun sistemlerini karşılaştırınız.

2) Pencere sistemlerini mimari açıdan karşılaştırınız.

3) Rucellai Sarayının ön cephesindeki yenilikleri söyleyiniz.

4) Roma mimarisinin Rönesans mimarisine etkilerini tartışınız.

5) Görsellerde kullanılan malzemelerle ilgili düşüncerinizi söyleyiniz.

Rönesans’ta Mimarlık, Resim ve Heykel Sanatı

RÖNESANS RESİM SANATI Rönesans resmi; İlk (Erken) Rönesans (1420-1500), Olgun Rönesans (1500-1530), Geç Rönesans (1530 sonrası) olmak üzere üç dönemde incelenir. Geç Rönesans’ta barok eğilimler görülür. Bu döneme Maniyerist Dönem adı verilmiştir.

Rönesans resim sanatı, Antik Yunan ve Roma sanatından etkilenmiş olsa da uzun süre Bizans mozaik ve fresklerinin etkisinde kalmıştır. Ancak Yunan ve Roma Dönemine ait resim ve kabartmaların çoğu kaybolduğundan resim sanatının heykel ve mimari kadar etkilendiği söylenemez.

14. yüzyılda İtalyan sanatçılar, Antik Dönem sanatındaki optik anlayışı incelemiş ve resimde kaçış noktasını bularak perspektifi geliştirmişlerdir. Perspektif kurallarına mekân, hacim ve ışık-gölge de eklenerek yeni bir resim anlayışı ortaya çıkmıştır.

Flaman sanatçıların geliştirdiği yağlı boya tekniğini öğrenen İtalyan sanatçılar, eserlerinde daha yumuşak renk tonlarına yönelmiştir. Geliştirilen yeni teknik ve malzemeler, renk anlayışında önemli ekollerin oluşmasını sağlamıştır. Rönesans’ın renk ustaları Venedik’teki BELLİNİ ailesi olarak bilinir.

Rönesans resminde güzellik ve zarafet sanatçılar için önemlidir. Dinî konuların yanısıra doğaya ait motifler, stilize edilmeden tuvallere taşınmıştır. Konular zenginleşmiş, sanatçılar kişisel duygularını işlemişlerdir. Böylece giderek Orta Çağ’ın katı kural ve şekilciliğinden uzaklaşılmıştır.

Rönesans, Avrupa sanatçılarını farklı açılardan etkilemiştir. Hollandalı sanatçılar, doğa gözlemine yer vermiştir. Alman sanatçılar ağırlıklı olarak ağaç ve gravür alanında çalışmıştır. İtalya’da ise din ve mitoloji konularında çıplak vücudun anatomik yapısı incelenmiştir.

223. görsel: Mona Lisa, Leonardo da Vinci, 1503-1505, Louvre Müzesi

Etkinlik Aşağıda Rönesans resim sanatının genel özellikleri maddeler hâlinde verilmiştir. Tartışma yönergesi farklı renktedir. Sınıf ortamında tartışarak ulaştığınız sonuçları yazınız.

• •

Resimlerde ideal güzellik ve doğaya uygunluk vardır.

Resimde ideal güzellik nedir? Tartışınız.

• •

Resimlerde yer alan figürler uyumlu ve durgundur.

Figürlerin niçin uyumlu ve durgun olduğunu tartışınız.

• Perspektifin resimdeki etkisinin arttığı, arka fonda manzaraların yer aldığı ve insan-doğa ilişkisinin vurgulandığı görülür.

• Rönesans’a kadar resimde perspektif kullanılmış mıdır? Önceki bilgilerinizden yararlanarak tartışınız.

• •

Dinî konularlarla birlikte doğa motifleri kullanılarak Orta Çağın katı kural ve şekilciliğinden uzaklaşılmıştır.

Doğa motiflerinin daha çok hangi sanatçıların eserlerinde görüldüğünü söyleyiniz.

• Fresk ve resimlerde kullanılan yeni teknik ve malzemeler, eserin etki ve gücünü artırdığı gibi masrafı da azaltmıştır.

• Rönesans’ın buluşlarından olan tempera; yumurta akı ve toz boyanın tutkallı suyla karıştırılmasından elde edilen bir tekniktir. Bu tekniği nasıl bir zemin üzerinde çalışırdınız?

84

AVRUPA’DA RÖNESANS SANATI

RÖNESANS HEYKEL SANATI Rönesans heykel sanatında da resim ve mimarideki gibi büyük bir gelişme gözlenir. Heykellerde gerçekçiliğe özen gösterilmiş, insan vücuduna ilgi duyulmuştur.

• Daha önceki dönemlerde olduğu gibi Rönesans’ta da mimariye bağlı heykeller görülür.

• Rönesans heykelinde dinî konular (İncil ve Tevrat’tan alınan) işlenmiştir.

• Erken Rönesans heykelinde mitolojik konulara daha çok yer verilmiştir.

• Yunan ve Roma heykelinin gerçekçi formlarından etkilenilmiştir.

• Rönesans heykelinde kusursuz form, denge, uyumlu oranlar ve zarafet önemlidir.

• Erken Rönesans heykelinde yüceltme ve idealize etme ön plandadır. Bu durum Yüksek Rönesans’ta değişerek doğal ve gerçekçi anlatıma dönüşmüştür.

Etkinlik

Rönesans heykelini aşağıdaki yönergelere göre inceleyiniz.

1) Heykelleri oran-orantının uygulanışı yönünden inceleyiniz.

2) Heykelleri duruş ve yüz ifadelerine göre yorumlayınız.

3) Mitoloji konulu heykelleri tahmin ediniz.

4) Yunan ve Roma heykellerinden nasıl etkilendiklerini tartışınız.

5) ‘‘Kusursuz form’’ ifadesinin karşılığını en fazla hangi görselde bulduğunu söyleyiniz.

6) Hangi görsellerin mimariyle ilişkili olduğu hakkında fikir yürütünüz.

225. görsel: David heykelinden detay, Michelangelo, 1501-1504, Akademi Galerisi, Floransa

224. görsel: İsa ve Thomas, Andrea del Verrocchio, 1467-1483, Orsanmichele Müzesi, Floransa

226. görsel: Pieta, Michelangelo, San Pietro, Vatikan

227. görsel: Davut, Donatello, 1440, Ulusal Müze, Floransa

85

228. görsel: Cennet Kapısı rölyeflerinden detay, Ghiberti,1425-1452, Floransa Vaftizhanesi

Rönesans Sanatçıları

3) RÖNESANS SANATÇILARI Rönesans Mimarları Flippo BRUNELLESCHİ (1377-1446) Floransalı sanatçı, 15. yüzyıl İtalyan mimarisinin ilk temsilcisi ve mimaride Rönesans çığırını açan sanatçıdır. Yunan ve Roma’nın Eski Çağ yapı şekillerini yeniden canlandırmıştır. Antik yapı sanatının sütun başlıklarını, üçgen alınlıklarını ve bazı süs ögelerini kullanmış ve Orta Çağ Gotik mimarisinden büyük oranda kopmuştur. İlk büyük eseri Floransa Katedrali’nin kubbesidir. “Pazzi Şapeli (229. görsel), Öksüzler Yurdu, Pitti Sarayı ve San Lorenzo Kilisesi” önemli eserleri arasındadır.

230. görsel: Floransa Katedrali, Brunelleschi, İtalya

229. görsel: Pazzi Şapeli, Brunelleschi, İtalya

231. görsel: Öksüzler Yurdu, Brunelleschi, İtalya

Leon Battista ALBERTİ (1404-1472)

232. görsel: San Francesco Katedrali (Malatesta Tapınağı), Alberti, İtalya

Düşünür ve edebiyatçı yanıyla çağdaşlarından ayrılan ALBERTİ, “Yapı Sanatının On Kuralı” adlı eserinde antik yapı kurallarına bağlılığını belirtmiştir. Hristiyan kutsal yapısı ile Roman yapısını birleştirerek bu sentezi San Francesco katedralinde uygulamak istemiş fakat yarım kalmıştır.

BRUNELLESCHİ üç nefli bazilika planı uygularken ALBERTİ, tek nefli ve kubbeli kilise planı uygulamıştır. Sanatçının “San Andrea Kilisesi” (233.görsel) bu plana göre yapılmıştır.

233. görsel: San Andrea Kilisesi, Alberti, İtalya

Donato BRAMANTE (1444–1515) Önceleri ressam olarak sanat çalışmaları yapan BRAMANTE, 1482’de Milano’da dekorasyon ve mimarlık alanında çalışmalar yapmıştır. Eserlerinde anıtsallık ve sağlam dış görünüşe, içte ise geniş mekân etkisi yaratmaya önem vermiştir.

Roma’daki “Tempietto Şapeli” ve “San Pietro Kilisesi” (235.görsel), anıtsal eserlerindendir.

234. görsel: San Pietro Kilisesi, Bramante, İtalya

235. görsel: Tempietto Şapeli, Bramante, İtalya

86

AVRUPA’DA RÖNESANS SANATI

Rönesans Resim Sanatçıları GİOTTO (Ciotto) Di BONDONE (1266-1337) GİOTTO, İtalya’da resimde çığır açan ve etkileri 15. yüzyıla kadar uzanan yeniliğin öncüsü ve temsilcisi olmuştur.

Erken Dönem Hristiyan resminin donuk ve kalıplaşmış görünümüne canlılık getirmiş ve İtalyan sanatını Bizans resminin etkisinden kurtarmıştır. Kilise duvarlarına yaptığı freskler, mimariye bağlı resim sanatının başlangıcı olmuştur.

Sanatçının resimlerinde eşya ve insanlar ilk kez gerçek anlamlarıyla mekân içinde yer almıştır.

GİOTTO, resim sanatında insanın ruh dünyasının canlandırılmasında çok büyük bir adım atmıştır. Yalnızca İtalya’da değil tüm Avrupa’da Erken 236. görsel: Tapınağa Sunuş, Giotto, 1304-1306, Rönesans’ın en önemli temsilciScrovegni Kilisesi, Padova lerinden biridir.

237. görsel: Meryem ve Çocuk İsa, Giotto

MASACCİO (Masacyo, 1401-1429) Erken Rönesans dönemi ressamıdır.

Eserlerinde perspektif, ışık, insan-doğa ilişkileri ve ifadeleri başarıyla uyguladığı görülür. İsa ve havarilerin hayatını anlatan fresko çalışmalarında ilk defa gerçek hayatı yansıtan görüntülere yer vermiştir. Rönesans resmine ait bütün özellikleri göstermesi açısından “Vergi Parası” (242.görsel) adlı resmi önemlidir.

240. görsel: Vergi Parası, Masaccio, 1386, Brancacci Şapeli, Floransa

Sandro BOTTİCELLİ (Botiçelli, 1445-1510) Resimlerinde çizgisel bir üslup kullanan İtalyan sanatçı, antik dünyanın mitolojik figürlerini resimlerine şiirsel bir ifadeyle yansıtmıştır. 15. yüzyıl Floransa sanatının doruk noktasının temsilcilerinden biridir. En tanınmış eserleri “Venüs’ün Doğuşu” ve “İlkbahar”dır (238.görsel).

BOTTİCELLİ, özgün çizim tekniğiyle farklılık gösterir. Yaptığı portrelerde karakterleri yansıtmıştır. Dönemin idealini oluşturacak henüz gelişmemiş vücut yapılarının sert zayıflığını çizmiştir. Çizgileri her zaman canlı ve hareketli olan sanatçı, çıplak vücutlarda ayrıntı vermeden büyük çizgilerle sadeleştirilmiş bir resim anlayışı hedeflemiştir.

238. görsel: İlkbahar adlı eserden detay, Boticelli, 1470-1480, Galeri Uffizi, Floransa

87

239. görsel: Venüs’ün Doğuşu adlı eserden detay, Boticelli, Floransa

Rönesans Sanatçıları

Leonardo Da VİNCİ (1452-1519)

241. görsel: Bacchus, Leonardo Da Vinci, Louvre Müzesi, Paris

İtalya’nın Floransa kentinde doğan sanatçı, resim sanatına getirdiği esaslarla Yüksek Rönesans’ın temelini atmıştır.

Sanatçı aynı zamanda filozof, bilim adamı, mimar, heykeltıraş ve araştırmacıdır.

Sanatın ve bilimin her dalında çalışmalar yapmış, müzik aleti ve savaş arabaları gibi çeşitli icatlar yapmıştır. Hatta İstanbul’da Haliç üzerine bir köprü kurulması için davet edilmiş, taslak hâlindeki bu çalışması gerçekleşmemiştir.

Resimlerinde bir hareketi, karşı bir hareketle dengelemiş, ışık alması gereken yerleri, gölgeli bir yerin yanına getirerek hacim etkisini artırmıştır. Bu tekniği yoğun olarak yüz ifadelerinde uygulamıştır. “Mona Lisa”, “Son Akşam Yemeği”, “Azize Anna ve Çocuk İsa” (242.görsel) eserlerinden bazılarıdır.

242. görsel: Azize Anna ve Çocuk İsa, Leonardo Da Vinci, Louvre Müzesi, Paris

MİCHELANGELO (Mikelanj) BUONARROTI (1475-1564) MİCHELANGELO, ressam, mimar, filozof ve her şeyden önce bir heykeltıraştır. Sanat hayatı Floransa ve Roma’da geçen sanatçının fresk tekniğinde resimlerinde bile heykeltıraş kimliği ön plana çıkmıştır. Vatikan’da Sistine Şapeli’nin tavanına yaptığı resimler (244.görsel), Olgun Rönesans Dönemi eserleridir.

Sanatçının resim ve heykellerinde Olimposlu tanrı ve tanrıçalara özgü idealleştirmeler yer alır. Çalışmalarının temelini oluşturan çıplak insan figürleri, sanatçı için bir idealdir. Her şeyi insan figürüyle anlatmak istemiştir. İnsan anatomisinin gerçeğini yansıtmak yerine kendine özgü ideal anlayışla sanatına yön vermiştir. Sanat onun bütün dünyası243. görsel: Leda ve Diana, Michelangelo, Uffizi Galerisi, 244. görsel: Sistine Şapeli fresko detayı, Floransa dır.

Michelangelo Vecellio TİZİANO (1476-1576) İtalyan ressam, Venedik Okulunun kurucularındandır. Portre ressamlığı ile tanınmıştır. Ayrıca dinî konuları, şiirsel anlamlı mitolojik olayları da resimlerinde konu olarak işlemiştir. Hemen her çeşit konunun içinde peyzaja da büyük önem vermiştir. TİZİANO, dönemin insanlarının, soylularının portrelerinin (246. görsel) yanında kendi portrelerini de başarılı biçimde yapmıştır.

TİZİANO, büyük bir renk ustasıdır. Özellikle bu ustalığıyla kendinden sonra gelenleri, hatta 18. yüzyıl Venedik sanatçılarını bile etkilemiştir. Genellikle mavi, yeşil ve sarı rengin egemen olduğu resimlerinde parlak ve canlı renkler kullanmıştır. Sanatçının dinî ve mitolojik konuları içeren eserleri arasında “Bacchus (Baküs) Bayramı, Kutsal ve Dünyevi Aşk, Konser, Urbino Venüsü, Tavşanlı Meryem” sayılabilir.

Eserlerinde duygusallık ve yumuşak bir anlatım egemendir.

245. görsel: Venüse Tapınma, Tiziano, Prado Müzesi, Madrid

246. görsel: Lavinya, Tiziano, Özel Koleksiyon

88

AVRUPA’DA RÖNESANS SANATI Sanzio RAFFAELLO (Rafael, 1483-1520) İtalyan Rönesans resim sanatının ustalarındandır. 1504’te LEONARDO ve MİCHELANGELO’ın bulunduğu Floransa’ya gelerek yeni sanat dünyasına katılmıştır. 1508’de Roma’ya yerleşmiştir. Yüksek Rönesans resmini en saf, en olgun ve etraflı biçimde ifade eden ressam olarak tanınır. Sanatçının çok sayıdaki fresklerinden bazıları Roma’daki Vatikan Sarayı’nın odalarında bulunmaktadır. Diğer Floransa’lı ressamlara katılarak dinî konulu resimlerinde Meryem’i ağır kilise havasından kurtarıp, çocuğunu seven bir anne olarak canlandırmıştır. Eserlerinde klasik anlatımın uyum ve ölçüsü dikkat çeker. RAFFAELLO’in portre çalışmalarından başka halılar için hazırladığı desenleri de vardır. “Atina Okulu, Meryem ve Çocuk İsa (249.görsel), Madonna, Sistine Meryemi” ve “Kardinal Portreleri” eserlerinden bazılarıdır.

247. görsel: Cardinal, Raffaello, Ulusal Galeri, Londra

248. görsel: Madonna, Raffaello

249. görsel: Meryem ve Çocuk İsa, Raffaello

Pieter BRUEGHEL (Broygel, 1525-1569)

250. görsel: Dilenciler, Brueghel, Askeri koleksiyon

Flaman ressamıdır. Flaman, Belçika, Hollanda ve Fransa’nın kuzeydoğusu arasında kalan bölgedir.

Resimlerinde bir dönem köy hayatını ve köylüleri konu edindiği için, kendisine “Köylü BRUEGHEL” de denen sanatçı, önemli bir hiciv ve manzara ressamıdır.

Genel olarak günlük olayları konu eden sanatçı, güçlü bir ifadeye sahiptir. Halkın günlük hayatında yer alan komik ve trajik olayları tablolarına yansıtmıştır. Resimlerinde figürler kadar peyzaj da önemlidir. Sanatçının günümüze 45 kadar tablosu gelmiştir.

251. görsel: Ölüm, Brueghel, Prado Müzesi, Madrid

Albrecht DÜRER (1471-1528)

252. görsel: Melankoli, Dürer, Ulusal Kütüphane, Paris

Alman Rönesansı’nın en büyük sanatçılarından biridir. Bakır ve tahta levhalar üzerine kazıma tekniğiyle yaptığı gravür çalışmalarıyla tanınmıştır.

Gravürlerinin özelliği çizgi formlarını belirgin hâle getirmesidir. Ancak onun resimlerinde katı bir biçimleme ve titizlik göze çarpar. Resim sanatında kendi portresini ilk kez yapan Dürer’dir. Ayrıca Avrupa’da doğa karşısında yapılan ilk sulu boya resimler de ona aittir.

Resimlerinde özellikle elbise kıvrımları ve saçlarda ayrıntılı bir gerçekçilik vardır. Figürlü resimlerinin yanı sıra figürsüz manzara resimleri de yapmıştır.

“Kendi Portresi (253.görsel), Süvari-Şeytan ve Ölüm, Otlar, İsa’ya Ağıt, Kralların Secdesi, Adem ile Havva” tanınmış eserlerinden bazılarıdır.

89

253. görsel: Otoportre, Dürer, Prado Müzesi, Madrid

Rönesans Sanatçıları

16. yüzyılda Almanya’daki önemli sanatçılar arasında Mathias GRÜNEWALD, Albrecht ALTDORFER, Lucas GRANACH ve Hans HOLBEİN’i sayabiliriz.

Rönesans’ta adı geçen bütün ressamların kendilerine özgü üslup ve resim temelleri vardır. Resimlerdeki klasik olgunluk ve felsefi temeller böyle oluşmuştur. Rönesans’ın her ressamı bir filozof gibi algılanabilir.

Ders Dışı Etkinlik

Flaman resminin kurucuları olan Eyck (Ayk) kardeşleri araştırarak Kuzeyde Rönesans sanatı hakkında bilgi edininiz.

Edindiğiniz bilgilerle bir sunum dosyası hazırlayınız.

254. görsel: Mezarlıkta Üç Meryem, Hubert Van Eyck, Boyman-van Beuningen Müzesi, Rotterdam

255. görsel: Arnolfini’nin Evlenmesi, Jan Van Eyck, Ulusal Galeri, Londra

Etkinlik

Erken, Yüksek ve Geç Rönesans ressamlarınının adlarını; doğum ve ölüm tarihlerini dikkate alarak aşağıdaki tabloda uygun olan tarih aralığına yazınız.

1200

1300

1400

1500

........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

90

AVRUPA’DA RÖNESANS SANATI

HEYKEL SANATÇILARI Andrea del VERROCCHİO (Verokyo, 1435-1488) Erken Rönesans’ın dingin klasik tarzını eserlerine yansıtan sanatçı, heykeltıraş, kuyumcu ve ressamdır. LEONARDO ve MİCHELANGELO’ın hocasıdır. Floransalı sanatçı MEDİCİ ailesi himayesinde çalışarak on beş adet eser yapmıştır. Verilen sipariş üzerine Venedik şehri için dirseği ileride, omuzları yüksek, yüzü derin ve korkunç çizgili, atını süren ünlü “Colleoni” (256.görsel) heykelini yapmıştır. Tunçtan yapılan heykelde at, ağır adımlarla yürürken neredeyse nallarının sesi işitiliyor sanılır. Eser Roma geleneğinin bir ürünü olup insan elinin en güzel başarılarından biridir.

256. görsel: Colleoni, Verrocchio, Venedik

DONATELLO (1386–1466)

257. görsel: Gattamelata Atlı Anıtı, Donatello, Padova, İtalya

15. yüzyıl İtalyan heykelinin en önemli temilcisidir. Hocası GHİBERTİ’ye rölyef çalışmalarında yardım etmiştir. Hocasının tersine, rölyef ve heykelde zarafet yerine, iyi algılanan, gerçek karakterleri yansıtmaya önem vermiştir. Sanatçı, doğa güzelliklerinin yerine insan bedeninin formunu yüceltmeye çalışmıştır. İnsan bedenini iç yapısına dek çözümleyici bir bakışla incelemiştir. Heykel sanatını, Orta Çağ’dan beri hizmet ettiği mimariden kurtararak bağımsız bir form hâline getirmiştir.

DONATELLO, Yunan Klasik Dönem heykellerini hatırlatan eserlerinde mermer, bronz ve ahşap kullanmıştır. “Davut, Gattamelata (Atlı Heykeli) (257.görsel) ve Şarkıcılar Kürsüsü” önemli eserleridir.

Lorenzo GHİBERTİ (Ciberti, 1378–1455)

258. görsel: Vaftizhane kuzey kapısı rölyefi, Ghiberti, Floransa Vaftizhanesi

Floransalı heykeltıraş, rölyef ustası, kuyumcu ve mimardır. Floransa Katedrali’nin karşısındaki vaftizhanenin kapısı için yapılan yarışmayı kazanmıştır. Bu yarışma için yaptığı, konusu Tevrat’tan alınan “İshak’ın Kurban Edilişi” kabartması ile ün kazanmıştır. Çalışmanın çok beğenilmesi üzerine vaftizhanenin ikinci tunç kapısını yapmakla görevlendirilmiştir. 21 yıl çalışarak İncil’den alınmış konuları anlatan rölyeflerle bu iki kanatlı tunç kapıyı hazırlamıştır. MİCHELANGELO, GHİBERTİ’nin bu eserini görünce “Cennet kapısını süslemeye layık.” demiş ve böylece eser, “Cennet Kapısı” (259. görsel) olarak anılmıştır.

259. görsel: Vaftizhane-Cennet Kapısı, Ghiberti, Floransa Vaftizhanesi

Michelangelo BUONARROTİ (1475-1564)

260. görsel: Pieta, Michelangelo, Opera Müzesi, Floransa

Heykel alanında şaheserler yaratmış bir dahidir. Floransa’da MEDİCİ ailesi iktidardan düşünce Roma’ya gitmek zorunda kalmıştır. Roma’daki Sen Piyer Kilisesi için yaptığı “Pieta” heykel grubu ilk büyük eserlerindendir. Mermeri üstün bir beceriyle kullanarak anatomiyi olağanüstü vermiştir.

Yüksek Rönesans’ın önemli temsilcilerinden olan sanatçı, Maniyerizm Döneminde de eserler vermiştir. Roma’da papa için büyük bir anıt mezar projesi hazırlamıştır. Fakat bu projede sadece “Musa” ve “İki Esir” heykellerini tamamlayabilmiştir. MEDİCİ ailesi için Floransa’da yaptığı şapelde kullandığı heykeller (261.görsel) ve “Davut” heykeli önemli eserleri arasındadır.

91

261. görsel: Medici Mezarı’ndan Madonna detayı, Michelangelo, Floransa

Rönesans Sanatçıları

Etkinlik

Dramada uygulanan heykel çalışmasından yararlanarak sınıfta gönüllü altı arkadaşınızı belirleyiniz. Altı kişiyi ikişerli üç gruba ayırınız. Her gruptan bir öğrenciye heykeltıraş, diğerine heykeli oluşturacak kil olma görevi veriniz. Bildiğiniz Rönesans heykellerinden bir tanesini seçiniz. Heykeltıraşların killerine seçtikleri heykelin formunu vermesini bekleyiniz. Sınıftaki diğer arkadaşlarınızdan hangi heykelin yapıldığını tahmin etmesini isteyiniz. Yapılan heykellerin genel özelliklerini arkadaşlarınızla tartışınız.

Etkinlik

Yunan, Roma ve Rönesans heykellerini konu, malzeme ve mimariyle ilişkileri bakımından inceleyerek benzer ve farklı yönlerini aşağıdaki görsellerden de yararlanarak ilgili kutulara yazınız.

YUNAN HEYKELİ

262. görsel: Artemis heykeli, Yunan, Louvre Müzesi, Paris

ROMA HEYKELİ

RÖNESANS HEYKELİ

263. görsel: Dionysios ve Hope heykeli, Roma

264. görsel: Musa heykeli, San Pietro Kilisesi, Roma

BENZER YÖNLERİ

BENZER YÖNLERİ

............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. .............................................

............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. .............................................

............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. .............................................

FARKLI YÖNLERİ ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. .............................................

FARKLI YÖNLERİ ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. .............................................

FARKLI YÖNLERİ ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. ............................................. .............................................

BENZER YÖNLERİ

92

AVRUPA’DA RÖNESANS SANATI

Performans Görevi

İlginizi çeken bir Rönesans sanatçısının yaşamını ve eserlerini araştırarak sunum dosyası hazırlayınız.

Bunları Biliyor musunuz ?

Camera Obscura ve Resim Günümüzün ünlü ressamlarından David Hockney (Deyvit Hakni), eski ustaların bir sırrını ortaya çıkardığını iddia etmiştir. Hockney, ölçü ve araç kullanmadan mükemmel bir daire çizen, perspektifin babası sayılan Giotto’nun aksine diğer ustaların tablolarını karanlık kamera veya iğne deliği kamerası (camera obscura) yardımıyla yaptığını söylemiştir.

Hockney, 15 ve 16. yüzyıllarda resmin altın çağını yaşadığı dönemde sanatçıların ayna ve camera obscura kullandığını söylemiştir.

Suçlanmamak ve bu paha biçilmez sırrı herkesin gözü önüne sermemek için yöntemin diğer sanat çevrelerinden gizlendiğini iddia eden Hockney, “Gerçek sanat, teknik olarak mükemmel bir çizgiden daha çok şey ifade ettiğinden bu durum onları küçültmüyor. Ancak bizim onların nasıl çalıştığını anlamamıza yardımcı oluyor.” demiştir. Camera obscura teorisi, klasik zamanlardan beri bilinmektedir. Küçük bir delikten geçen ışık, dışarıdaki bir görüntünün tersini duvara yansıtır. Ressamlar; modellerine, resmin dış hatlarını çizene kadar kıpırdamadan poz verdirmeye başlamış ve yüz hatlarının boyutları eskisinden daha gerçekçi yapılmıştır.

Michelangelo da Caravaggio’nun (1573-1610) optik kullandığını iddia etmiştir.

“Michelangelo, karanlıkta ve bodrumlarda çalışmasıyla bilinirdi, ama kimse onun bu işi nasıl yaptığını bilmiyordu. Nasıl karanlıkta çalıştığı hakkında not ya da taslak yok. Bana göre modellerine bodrumun bir yerinde poz verdiriyor, sonra lensini çıkarıp perdenin ortasına takıyordu.

Kendisi diğer bölüme geçip fırçası ve kanvasıyla işe başlıyordu”. Özellikle aristokrat patronlar için kısa sürelerde portreler yapmak zorunda kalan Holbein, Bellini gibi pek çok sanatçının aynı yöntemi kullandığını söylemiştir. www.davidhocney.com adlı İnternet sitesinden alınarak komisyon tarafından düzenlenmiştir.

Ölçme ve Değerlendirme

Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları yanıtlayınız.

1) Aşağıdakilerden hangisi Rönesans’ı hazırlayan nedenlerden değildir?

A) Bilimsel gelişmeler D) Coğrafi keşifler

B) Soylu sınıfın sanata ilgi duyması C) Haçlı seferleri E) Din adamlarının karikatürlerinin ilk kez yapılması

2) Aşağıdakilerden hangisi İtalya’da Rönesans resmine öncülük eden sanatçılardan biridir?

A) Masaccio

B) Michelangelo

C) Donatello 93

D) Tiziano

E) Tinteretto

3) Aşağıdaki sanatçılardan hangisi Rönesans heykel sanatçılarından değildir?

A) Bernini

B) Donatello

C) Miron

D) Ghiberti

E) Michelangelo

4) Aşağıdaki sanatçılardan hangisi Rönesans mimarlarından değildir?

A) Filippo Brunelleschi

B) Donato Bramente

D) Tiziano

E) Pierre Lescot

C) Leon Batista Alberti

5) Aşağıdakilerden hangisi mimari öge değildir?

A) Apsis

B) Fresko

C) Transept

D) Nef

E) Payanda

Aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

Rönesans sanatının genel özellikleri nelerdir?

Rönesans mimarisinde Gotik mimari etkileri var mıdır? Açıklayınız.

Rönesans resim sanatının Bizans resim sanatından farklı yanları nelerdir?

Rönesans heykelinin Roma heykeliyle benzer yönlerini söyleyiniz. “İdealizm” felsefesinin Rönesans’a etkilerini tartışınız.

“Hümanist” felsefenin Rönesans’a etkileri nelerdir?

Coğrafi keşiflerin Rönesans’a etkilerini tartışınız.

Rönesans’ta sanatı seven ve sanatçıları koruyan aileyi söyleyiniz.

Öz Değerlendirme Formu “Avrupa’da Rönesans Sanatı” ünitesinin sonunda neleri ne kadar öğrendiğinizi anlayabilmek ve kendinizi değerlendirebilmek için size uygun olan seçeneği ( X ) işaretleyiniz. Çok iyi

Bunları Öğrendim 1

Rönesans Döneminin ortaya çıkışını nedenleriyle açıklayabilirim.

2

Rönesans mimarisinin yapı türleri ve bu yapıların ön cephe düzenlerini tanımlayabilirim.

3

Rönesans Döneminin önemli mimarlarını ve eserlerini söyleyebilirim.

4

Rönesans heykelinin genel özelliklerini görseller üzerinde açıklayabilirim.

5

Rönesans’ın önemli heykel sanatçıları ve eserlerini söyleyebilirim.

6

Rönesans’ın önemli resim sanatçıları ve eserlerini söyleyebilirim.

7

Bölgesel farklılıkların sanat eserleri üzerindeki etkilerini açıklayabilirim.

Biraz

Hiç

Değerlendirme sonunda ikiden fazla ‘‘biraz’’ ya da ‘‘hiç’’ işaretlediyseniz bu konuları tekrar okumalı, soru ve etkinlikleri yeniden yapmalısınız.

94

4. ÜNİTE 16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI 1) MANİYERİST, BAROK, NEOKLASİK VE ROMANTİK AKIMLARIN DOĞUŞU 2) 16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA MİMARLIK, RESİM VE HEYKEL SANATI MANİYERİZM SANATI BAROK SANATI NEOKLASİK SANAT ROMANTİZM

3) 16, 17 VE 18. YÜZYIL SANATÇILARI

95

Hazırlık Çalışmaları

1) Maniyerist Dönemde Avrupa’daki dinî ve siyasi ortamın sanata ve sanatçıya etkilerini araştırınız.

2) Rönesans sanatında işlenen konuları hatırlayarak barok sanatta dinî konuların ele alınışında ne gibi değişiklikler olduğunu araştırınız.

3) Eski Yunan ve Roma sanatlarının neoklasisizme etkilerini araştırınız.

4) Romantizm sanat akımının genel özelliklerini araştırarak Rönesans ile ilişkisini söyleyiniz.

1) MANİYERİST, BAROK, NEOKLASİK VE ROMANTİK AKIMLARIN DOĞUŞU Maniyerizm, İtalya’da Yüksek Rönesans (Rönesans’ın son dönemi, 16. yüzyıl başları) ile barok akım arasındaki geçiş dönemidir. Bu dönem, sanatta “duraklama dönemi” olarak da değerlendirilir.

Yüksek Rönesans’ta Yunan ve Roma eserlerini taklit ederek ulaşılabilecek en üst seviyeye ulaşıldığı ve çözümlenecek bir şeyin kalmadığı görüşüne varılmıştır. Rönesans Döneminin ölçü ve simetri anlayışına karşı bir tepki olarak da Maniyerizm akımı ortaya çıkmıştır (265. görsel).

266. görsel: Gece Devriyesi, Rembrandt, Rijk Müzesi, Amsterdam

Barok sözcüğü, Portekizce “barocco (düzgün olmayan inciler)” dan gelir.

Barok akım kilisenin başını çektiği karşı-reform hareketi içinde ortaya çıkmıştır. Bu hareketi benimseyen sanatçılar, kilisenin etkisiyle eserlerinde dinî coşku ve heyecan yaratma çabası göstermişlerdir.

Akımın resim, heykel ve mimari örnekleri büyüleyici ve gösterişlidir (266. görsel).

18. yüzyılın ikinci yarısından sonra ortaya çıkan neoklasik akım, tüm Avrupa’yı etkilemiştir. Barok ve rokoko sanatının aşırı gösterişli tarzına tepki olarak doğmuştur. Eski Yunan ve Roma tarzı figürlü resmi canlandırmak isteyen yeni bir akımdır. Antik Yunan ve Roma eserlerinin incelenmesi, yeni kitapların yayımlanması ve arkeolojik kazılarla ortaya çıkan eserler, antik sanata duyulan hayranlığı artırmış, klasik sanat yeniden canlanmıştır.

Sanatın eğitimi artık akademilerde verilmeye başlanmıştır (267. görsel).

265. görsel: Pieta, El Greco, Stavros Nioarchos Koleksiyonu, Paris

267. görsel: Marat’ın Ölümü, David, Kraliyet Güzel Sanatlar Müzesi, Brüksel

İngiliz ressamların doğa sevgisi, sulu boya ve yağlı boya tablolarına hâkim olan esrarlı ruh, toplumcu fikirlerle, insan sevgisi ve insan haklarıyla birleşince fikir hayatının merkezi hâline gelmiş ve romantizmin ortaya çıkışında etkili olmuştur. 19. yüzyıl Avrupası’nda yaşanan ayaklanmalar, ihtilaller sonucu Fransa’da parlementer rejimin kabul edilmesi gibi gelişmeler de romantizmin ortaya çıkışında etkili olmuştur. En çok politika, edebiyat, resim ve müzikte etkili olmuştur.

Romantizm, ülkelere göre farklı şekillerde ortaya çıkmış ve estetiği kişisel duygulara taşımıştır. Resimde duygular ön plana çıkarken ifadeli şekil bozuklukları dikkat çeker (268. görsel).

268. görsel: Madrid’de 2 Mayıs, Goya, Prado Müzesi, Madrid

96

16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

2) 16, 17 VE 18. YÜZYIL MİMARLIK, RESİM VE HEYKEL SANATI MANİYERİZM Maniyerist Resim Sanatı Maniyerist resimler başlangıçta taklitçi, kötü ve başarısız kopyalar olarak değerlendirilmiştir. Buna rağmen tüm resimler Yunan ve Roma’yı bile geride bırakacak niteliktedir. Maniyerist resimde figürlerin hareketindeki abartılı ifadelerle yüzdeki duyguyu verebilmek için karanlık, loş mekânlar kullanılmıştır. Yeni arayış peşindeki sanatçılar, konuyu farklı ışık ve kompozisyonlarda ele almıştır.

Etkileyici resimler yapma çabası, doğru görüntü (biçim ve rengin doğal güzelliğini) verme anlayışının önüne geçmiştir. Figürleri deforme eden EL GRECO (El Greko), dönemin en önemli sanatçılarındandır.

Sanatçılar; klasik sanatın oran, ölçü ve tanımını bilinçli olarak bozmuş, resimlerde güzellik anlayışı değişmiş ve karamsarlık öne çıkmaya başlamıştır (269. görsel).

269. görsel: 5. Mührün Açılışı, El Greco, Metropolitan Müzesi, New York

271. görsel: Neptün Çeşmesi, Bologna, Piazzi Maqqiore Meydanı, İtalya

Klasik eserler yeniden incelenerek kurallar yıkılmış ya da değiştirilmiştir. Yeni kompozisyon biçimleri geliştirilmiş, resimlerdeki mekân anlayışı değişmiştir.

1530’dan sonra Avrupa sanatına Doğu’nun arabesk etkisi yansımıştır. Süsleme motiflerinde, Doğu’da bin yıldır kullanılan “S” biçimli akantüs yapraklarının soyut bezemesi görülür.

Klasik eserlerin çizgisel, durağan üslubu “S” formuyla resim ve heykelde dinamik ve hareketli bir üsluba dönüşmüştür (272. görsel). Figürlerin bu “S” duruşuna “figura serpentinata” denir.

270. görsel: Otoportre, Parmigianino, Kunsthistorsches Müzesi, Viyana

272. görsel: Uzun Boyunlu Madonna, Parmigianino, Uffizi Müzesi, Floransa

97

16, 17 ve 18. Yüzyıllarda Mimarlık, Resim ve Heykel Sanatı

Etkinlik

Aşağıda verilen Rönesans ve barok sanata ait iki eser arasındaki farklılıklardan yola çıkarak dönem üslupları hakkında çıkarımlarda bulununuz.

273. görsel: Son Akşam Yemeği, Leonardo Da Vinci, Santa Maria Della Grazie, Milan

274. görsel: Son Akşam Yemeği, Tinteretto, San Giorgio Maggione Kilisesi, İtalya

Maniyerist Heykel Sanatı Avrupa’da, Maniyerist Dönemde tüm dinî ve sosyal kurumlar kökten sarsılmıştır. Reform hareketlerinin güç kazandığı bu süreçte kilise ve sosyal otorite tam anlamıyla yenilenme yoluna gitmiştir. Din adamları skolastik felsefeyi tekrar yayma çabası içine girmiştir. Sanat çevreleri de bu değişken ortamı benimseyerek bu amaca yönelik eserler vermiştir.

Sanatçılar, toplulukların heyecan ve coşkusunu artırmayı ve toplumda şaşkınlık yaratmayı amaçlamışlardır. Eserlerinde hareket ve gösteriş sağlayacak estetik düzenlemeler yaparak farklı bir sanat anlayışına yönelmişlerdir. Bu nedenle heykellerde hareketlenme ve uzama eğilimi görülür (275. görsel). Geometrik belirlilik ve çizgisel bütünlük kaybolmuştur.

275. görsel: Mercury, Bologna, Metropolitan Sanat Müzesi, New York

Ders Dışı Etkinlik

• • • • • •

• 276. görsel: Maniyerizm Dönemi heykel örneği, Sistina’nın Kaçırılışı, Bologna, Loggia dei Lanzi, Floransa

Maniyerizm ve Rönesans’ın önemli eserlerinden seçilmiş örneklerle sınıfta iki ayrı köşe oluşturarak görselleri asınız. Üç gruba ayrılınız.

1. grubun Maniyerizm’in özelliklerini anlatan kartlar, 2. grubun Rönesans’ın özelliklerini anlatan kartlar hazırlaması için iş bölümü yapınız.

Daha sonra bu kartları karıştırınız.

3. gruptaki öğrencilere bu kartlardan rastgele bir tane seçtirerek kartın üzerindeki bilgiye göre ilgili köşeye geçmesini söyleyiniz.

Daha sonra arkadaşlarınızdan kartındaki bilgiyi yüksek sesle okumasını isteyiniz ve doğru köşede olup olmadığını tartışınız.

98

277. görsel: Rönesans Dönemi heykel örneği, Madonna, Michelangelo, Bruges

16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

BAROK SANATI Barok Mimari Sanatı Barok akımda resim ve heykele oranla mimariye daha çok önem verilmiştir. Roma’da papaların anıtsal yapılar inşa ettirerek şehre yeni bir görünüm kazandırmaya çalışması da bunda etkili olmuştur. Mimari eserler sadece dinî yapılarla sınırlı kalmamış; saray, ev, köşk, bahçe, çeşme vb. yapı türleri de inşa edilmiştir.

Barok akım, başta İtalya olmak üzere pek çok Avrupa şehrinde benimsenmiş hatta 1720-1830 yıllarında İstanbul’daki bazı mimari yapıların süslemelerinde de uygulanmıştır.

Rönesans’taki düz çizgilerin yerini barok eserlerde diyagonal ve asimetrik çizgiler almıştır. Eski bazilikalar yıkılmadan iç ve dış yüzeyleri mermer ve alçı süslemelerle yenilenmiştir. Rönesans’ın haç ( ) planı yerine elips planlar uygulanmıştır. Yıldızlı planlar, yüzeylerin kıvrımlı (C ve S) düzenlenmesi, iç ve dış mekânlara ritmik bir hareket kazandırmıştır. Merkezî planlı yapılar terk edilmiş, yüksek ve uzun salonlara yer verilmiştir.

Kiliselerde bu salonların yanına tek mekânlı şapel, apsisin önüne de kubbeli mekân eklenmiştir.

Kubbelerin giderek inceldiği, kuleye benzediği kasnak bölümlerinin dalgalı çizgiler ve kıvrımlı sarmal motiflerle süslendiği görülür. Yapıların içine ve dışına “Y” şeklinde merdivenler ve çevresine bahçeler yapılmıştır. Dış cephelerde, hiçbir dönemde görülmemiş aşırı süslemeler kullanılmış, içerde gösterişli dekorlarla rahatlık sağlanmıştır. 17 ve 18. yüzyıllarda İtalya, Avrupa ülkeleri ve Latin Amerika’da birçok mimar yetişmiştir.

BORROMİNİ (1599-1667), barok mimarinin en önemli temsilcisidir.

Etkinlik

Barok sanata ait mimari yapıların görselleri aşağıda verilmiştir. Resimleri inceleyerek barok mimarinin özelliklerine ulaşmanızı sağlayacak soruları yanıtlayınız.

1) Barok ve Rönesans Dönemi mimari eserlerinin dış cephe süslemeleri arasındaki farkları söyleyiniz.

2) Barok sanatta şehir meydanlarına, saray bahçelerine ve kiliselere yerleştirilen heykellerin şehir süsleme sine katkısı büyüktür. Aynı anlayışı daha önce hangi uygarlığın kullandığını söyleyiniz.

3) Barok sanatta bina içi süslemelerin özelliklerini söyleyiniz.

4) Barok sanat mimarisinde resim sanatı daha çok süsleme amaçlı kullanılmıştır. Aşağıda verilen görselleri de inceleyerek fikirlerinizi söyleyiniz.

278. görsel: Würzburg Sarayı, iç mekân, Fransa

281. görsel: Versay Sarayı’nın bahçesi, Fransa

279. görsel: San Pietro Kilisesi, İtalya

282. görsel: San Carlino Kilise Kubbesi, İtalya

99

280. görsel: Versay Sarayı, iç mekân, Fransa

283. görsel: Santa Maria Kilisesi, detay, İtalya

16, 17 ve 18. Yüzyıllarda Mimarlık, Resim ve Heykel Sanatı

Barok Resim Sanatı Barok, 17. yüzyılda İtalya, Hollanda, Belçika, Fransa ve İspanya’da çok sayıda ressamın eser verdiği dönemdir. İtalyan Rönesansı’ndan etkilendikleri açıkça görülen bu ressamların çoğu, saray ve kilise ressamı olarak rahat ortamlarda çalışmış ve çok sayıda eser vermiştir. Barok resim sanatı ülkelere göre farklılık gösterir.

Resimlerde portreler, natürmortlar, mitoloji, günlük yaşamdan alınan sahneler ve dinî konular işlenmiş, manzaralara önem verilmiştir.

Figürlü kompozisyonlarda belirli bir düzen yoktur. Havada uçuşan, savrulan figürlerin anlık görüntüleri, eğri bir çizgi oluşturacak biçimde resimde yer alır. Kuvvetli ışık, gölgeler oluşturarak duyguyu ve hareketli anlatımı güçlendirir. Figürlerin konturları gölge içinde kaybolmuş ve sınırlar eriyerek yok olmuştur (284. görsel). Kubbe ve tavanlardaki dekoratif amaçlı resimler sonsuzluk duygusu uyandırır, bu yönüyle mimariyi tamamlayan bir öge durumundadır. Ayrıca çiçek ve meyvelerin belirli bir düzende yer aldığı natürmortlar, bu dönemde ortaya çıkmıştır.

284. görsel: Golyat’ı Öldüren David, Rubens, Norton Simon Müzesi, California

Barok Heykel Sanatı Barok sanatta yaygın olarak karşımıza çıkan heykel, özgün bir estetik üslupla yapıların görünümünü tamamlamıştır. Şehir meydanlarına, saray bahçelerine, kiliselere heykeller yapılmış, büyük çeşme ve havuzlara süs ögesi olarak yerleştirilmiştir.

Heykelller dönemin sanat anlayışına uygun olarak hareketli ve coşkuludur. Işık-gölge etkisiyle jestmimik ve elbise kıvrımları abartılıdır. Heykellerde genellikle mermer, nadiren tunç ve ahşap kullanılmıştır.

Zarif ve detaylı işlenmiş vücut oranları aslına uygundur. Heyecan, korku, şiddet gibi ifadeler abartılıdır.

Bunların yüz ve vücutta gösterilmesi sanatçı için çok önemlidir.

Barok heykelin en büyük temsilcisi Lorenzo BERNİNİ (1598-1680)’dir. Heykeltıraş ve mimar olan sanatçı, heykellerinde insan teninin bütün canlılığını ve sıcaklığını yansıttığından MİCHELANGELO ile kıyaslanacak duruma gelmiştir. En tanınmış eserleri; “Apollon ve Daphne, Azize Theresa’nın Kendinden Geçişi (285. görsel), David ve Kardinal Portresi”dir.

Barok heykel sanatının diğer temsilcileri: Fransız heykelci Pierre PUGET (PÜje), Francois GİRARDON (Gİrardo), Antonie CAYSEVOX (Seysevo)’dur.

285. görsel: Azize Theresa’nın Kendinden Geçişi, Bernini, St. Maria Della Vittoria Kilisesi, Roma

NEOKLASİK SANAT Neoklasik Mimari Sanatı Neoklasik mimaride düz çizgiler, klasik sütunlar, sütun başlıkları, kemer ve alınlık gibi mimari ögeler yeniden yorumlanmıştır. Meydanlar, zafer takları, tiyatro binaları ve saraylarda bu akımın etkileri görülür. Bu akımın mimarları için önemli olan form ve çizgidir. Antik form anlayışı her şeye egemendir.

18. yüzyıl ortalarında Roma, klasikçilerin akınına uğrar. Tarihçi, heykeltıraş, sanatçı ve mimarlar, antik sanatın merkezi İtalya’ya gider. 1755’te, Johann Joachim Winckellmann (Vinkelman), Pompei ve Herculaneum (Herkülanyum)’da yaptığı incelemeleri kitap hâline getirerek yayımlar. Sanat tarihinin ayrı bir uzmanlık dalı, arkeolojinin ise beşerî bilimlerin bir kolu olarak ele alınması Winckelmann’la başlar.

100

16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Neoklasik Resim Sanatı Sanatta İlk Çağ ögelerinin yeniden ön plana çıkması anlamına gelir. Bu dönemde, eski Yunan ve Roma tarzı tekrar canlandırılmıştır. Bu akım özellikle barok sanatının aşırı süslemeciliğine duyulan bir tepkidir. 18. yüzyılın ilk yarısında önce İtalya’da daha sonra Fransa, Almanya ve öteki Avrupa ülkelerinde gelişen ve eski Yunan ve Roma örneklerine dayanan sanat üslubudur.

Jacques Louis DAVİD (Deyvit, 1748-1825), dönemin en önemli ressamıdır. Ayrıca Antonio CANOVA (Kanova, 1757-1822) ve Dominique İNGRES (17801867) de bu akımın önde gelen temsilcileridir.

286. görsel: Prenses Brogie, İngres, Metropolitan Müzesi, New York

Neoklasik Heykel Sanatı

287. görsel: Ganymed Kartala Su İçiriyor, Thorwaldsen, Kopenhag

Barok sanattaki dinamik ve hareketli figürlerin yerini durgun, ağır başlı ve zarif görünümlü heykeller almıştır. Belirgin biçim düzenlemeleri ve akıcı çizgiler, neoklasik heykelin karakteristik özelliklerindendir. Beyaz mermer en çok kullanılan malzemedir (287. görsel).

Antonio CANOVA, Danimarkalı THORVALDSEN ve Alman SCHADOV (Şadov) bu dönemin önde gelen heykeltıraşlarıdır.

ROMANTİZM 18. yüzyıl sonundan itibaren resim, edebiyat, şiir ve müzik gibi sanat dallarını etkilemiştir. İngiltere ve Almanya’dan sonra Fransa, İtalya ve İspanya’da da görülür. Romantizmde mimari ve heykele resim kadar önem verilmemiştir.

Resimlerde çizgilerin önemini yitirdiği ve rengin ön plana çıktığı görülür. Klasik resimdeki öykü ve ideal güzelliğin yerini karakter almıştır. Doğaya duyulan hayranlık, peyzaj resmini yaygınlaştırmıştır.

Orta Çağın fantastik ve tarihî konuları öne çıkmıştır. Dehşet duygusuna, olağanüstü durumlara, Napolyon savaşlarının neden olduğu acılara (288. görsel), kısmen de mitoloji ve fantezilere yer verilmiştir.

Romantizm akımının önemli sanatçılarına Francisco de GOYA (1746-1828), William BLAKE (Bıleyk, 1757-1827), Eugene DELACROİX (Delakruva, 1798-1863), Casper David FRİEDRİCH (Fredrik, 1774-1840), Theodore GERİCAULT (Gerikolt, 17911824) John CONSTABLE (Kanstıbıl, 1776-1837) ve William TURNER (Törnır, 1775-1881) örnek verilebilir.

288. görsel: Kurşuna Diziliş, Goya, Prado Müzesi, Madrid

Etkinlik Romantizm sanat akımının genel özelliklerini anlatan bir akrostiş yazınız.

R O M A N T İ Z M

………………………………….…............................................................................................................... ………………………………….…............................................................................................................... ………………………………….…............................................................................................................... ………………………………….…............................................................................................................... ………………………………….…............................................................................................................... ………………………………….…............................................................................................................... ………………………………….…............................................................................................................... ………………………………….…............................................................................................................... ………………………………….…...............................................................................................................

101

3) 16, 17 VE 18. YÜZYIL SANATÇILARI

Maniyerist Resim Sanatçıları EL GRECO (1541-1614) El GRECO, eserlerinde doğal renk ve form arayışını bir kenara bırakmıştır. Ruhsal olayları anlatırken ışık ve rengi simge hâline getirmiştir. Naturalist gerçeğe uymayarak çok uzatılmış figürler yapmıştır. Kompozisyonlarındaki özgünlük, dramatik güç ve rengi korkusuzca kullanması, başarılı eserler vermesini sağlamıştır.

En büyük eseri “Kont Orgaz’ın Gömülüş Töreni” (289. görsel) adlı resmidir. Azizlerin gökten inerek ölüyü gömmelerini resmetmiş ve bir mucizeyi anlatmıştır. Önemli eserleri, “Çobanların Secdesi, Toledo’dan Görünüm ve Çarmıha Geriliş”tir.

289. görsel: Kont Orgaz’ın Gömülüş Töreni, El Greco, Santo Tome, Toledo

Etkinlik ‘‘Kont Orgaz’ın Gömülüş Töreni’’ görselini inceleyerek Maniyerizm’in Rönesans’tan farklı özelliklerini tartışınız.

Michelangelo BUONARROTI (1475-1564) MİCHELANGELO, Maniyerizm’in en önemli sanatçılarından biridir. İlk resim bilgisini ve fresko tekniğini CHİRLANDAİO (Şalandiyo)’dan öğrenmiştir. Sanatçının Sixtine Şapeli’ndeki mahşer freskleri (290. görsel), diğer eserlerindeki konuları ve işleyiş tarzı Maniyerizm resim sanatı için belirleyici olmuştur. Rönesans’ın ideal kurallarını aşarak resim sanatının ilerlemesine katkıda bulunmuştur.

290. görsel: Sixtine Şapeli’nden iç mekân, Michelangelo, Vatikan

Maniyerist Heykel Sanatçıları Giovanni BOLOGNA (1529-1608) Flaman sanatçı, otuzlu yaşlarında Roma’ya giderek orada eserler vermiştir. Rönesans heykelinde görülmeyen grup hareketi ve kompozisyonunu uygulamıştır.

“Sabinlerin Kaçırılışı” adlı eserinin kompozisyonunda figürlere (S) formu vermiştir. BOLOGNA, konudan çok biçim sorunuyla ilgilenmiştir.

291. görsel: I. Cosimo heykeli, Bologna, İtalya

102

16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Michelangelo BUONARROTI (1475-1564) MİCHELANGELO, Yüksek Rönesans ile barok sanat arasında geçiş dönemi sayılan Manyerizm’in önemli bir sanatçısıdır.

Ders Dışı Etkinlik Michelangelo’ın farklı dönemlerde yaptığı heykellerin görsellerini bulup inceleyiniz. Bu eserler arasındaki dönem farklılıklarını tespit ederek arkadaşlarınızla paylaşınız.

Barok Mimarlar BORROMİNİ (1599-1667) Rönesans mimarisinin düz çizgileri yerine binaların cephelerinde girinti ve çıkıntılar oluşturarak hareketli görüntüler elde etmiştir. BORROMİNİ, oval plan ve kavisler kullanarak binalarda farklı görüntüler sağlamıştır. “Propaganda Fide Sarayı, Aziz Filip Neri Kilisesi” sanatçının önemli eserleri arasındadır.

292. görsel: Saint Sapienza, Borromini, İtalya

Lorenzo BERNİNİ (1598-1680)

Büyük bir heykeltıraş, mimar ve ressamdır. Mimari yapılarında Rönesans kuralları görülmekle beraber görkemli ve coşkun yapılarında hiçbir zaman aşırılığa kaçmamıştır. Binalarındaki kuvvetli hareketleri, plastik ve perspektif etkilerle zenginleştiren BERNİNİ, saray tipi barok üslubun temsilcisidir. “Saint Pierre Kilisesi”nin önündeki meydanı çeviren revak (290. görsel) ve “Santa Maria Della Vittoria Kilisesi” önemli eserleridir.

293. görsel: Saint Pierre Kilisesi meydanı, Roma

Barok Resim Sanatçıları Van Rijn REMBRANDT (1606-1669)

294. görsel: Dr. Tulp’un Anatomi Dersi, Rembrandt, Den Haag Müzesi

Flaman sanatının büyük ustasıdır.

Başarılı ışık-gölge oyunları, zengin renk kullanımı ve incelikli üslubuyla eserlerinde büyüleyici bir atmosfer yaratmıştır. Yaşadığı dönemin siyasal, kültürel ve ekonomik hayatını neredeyse belgeleyici bir gerçeklikle yansıtmıştır.

Bütün resimleri ilk bakışta koyu kahverengi izlenimi bıraktığı hâlde az kullandığı parlak ve açık renkler, koyu renklerle belirginleştirilmiştir. En tanınmış eserinden biri “Dr.Tulp’un Anatomi Dersi”dir (290. görsel).

295. görsel: Otoportre, Rembrandt, Ulusal Galeri, Londra

Pieter Paul RUBENS (1577-1640)

296. görsel: Kız portresi, Rubens, Liechtenstein Galerisi, Hollanda

Flaman sanatının ve barok üslubun en büyük temsilcisidir. Resimlerinde portrelerle dinî ve mitolojik konulara yer vermiştir. Hacim, renk ve hareket ögelerini kullanmış, renkli, canlı ve sağlam kompozisyonlar oluşturmuştur. Mitolojik konulu resimlerinde insan anatomisini başarılı bir şekilde yansıtmıştır. Kendisinden önceki bütün sanatçıların ustalık ve deneyimlerinin RUBENS’te toplandığı söylenebilir.

103

297. görsel: İki Satry (Keçi Adam), Rubens

16, 17 ve 18. Yüzyıl Sanatçıları

CARAVAGGİO (Karavaçyo, 1573-1610)

298. görsel: Bacchus, Caravaggio, Yeni Sanat Müzesi, Chicago

Barok akımın ilk büyük temsilcisi sayılan sanatçı, yirmi yıllık kısa sanat yaşamında Avrupa resminin öncüsü olmuştur. Işık ve gölgenin büyük ustası, geleneksel resim öğretisi ve kilisenin doktrinlerine karşı çıkmış, azizleri de sıradan insanlar gibi betimleyerek bir çığır açmıştır.

Yönlendirilmiş ışığın bütün bir resmi oluşturabileceğini kanıtlamıştır.

299. görsel: Çiçekler ve Meyveler, Caravaggio, Borghese Galerisi, Roma

Etkinlik

Barok sanatçılarına ait görsel örneklerini inceleyerek aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

1) Barok sanatçılar ve bazı eserleri aşağıda verilmiştir. Görsellerin konularını söyleyiniz.

2) “Kuvvetli ışık, gölgeler oluşturarak duyguyu ve hareketli anlatımı güçlendirir.” Barok resminin bu özelliği aşağıdaki görsellerden hangilerinde belirgin olarak görülmektedir? Açıklayınız.

3) Natürmort çalışmaları ilk kez barokta ortaya çıkmıştır. Bunun nedenleriyle ilgili düşüncelerinizi söyleyiniz.

4) Rönesans resmiyle ilgili bilgilerinizi hatırlayarak barok resmin Rönesans resminden farklılıklarını söyleyiniz.

5) Vardığınız sonuçlardan barok sanatın özelliklerini özetleyiniz.

Diego VELASGUES (Velaskez)

300. görsel: Nedimeler, Prado Müzesi, Madrid

301. görsel: Bacchus, Prado Müzesi, Madrid

302. görsel: At Üstünde Dük Oliver, Prado Müzesi, Madrid

TİNTERETTO

303. görsel: Çarmıhtan İndiriliş, Venedik

304. görsel: Ziyaret, San Rocco Okulu, Venedik

104

305. görsel: Müjdeleme, San Rocco Okulu, Venedik

16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Jan VERMEER

306. görsel: Süt Döken Kadın, Rijk Müzesi, Amsterdam

307. görsel: Sokak, Louvre Müzesi, Paris

308. görsel: Piyano Çalan Kız, Ulusal Galeri, Londra

Frans HALS

309. görsel: Manzara Önünde Aile, Hollanda

310. görsel: Kurukafa Tutan Genç Adam, Hollanda

311. görsel: Balıkçı, Hollanda

HOBBEMA

313. görsel: Middelharnis Yolu, Ulusal Galeri, Londra

312. görsel: Nehir Kenarı, Ulusal Galeri, Londra

B. Esteban MURİLLO

314. görsel: İsa, Prado Müzesi, Madrid

315. görsel: İki Kız, Ulusal Galeri, Londra

105

316. görsel: Küçük Çocuk, Balla Müzesi, Sevilla

16, 17 ve 18. Yüzyıl Sanatçıları

Barok Heykel Sanatçıları Lorenzo BERNİNİ (1598-1680) Barok heykel sanatının en önemli temsilcisidir. Eserlerinde insan teninin bütün canlılığını ve sıcaklığını mermere yansıtmıştır. Klasik üsluptaki ağır başlı elbise formları yerini, bükümlü ve savruk kıvrımlara bırakır.

Etkinlik Aşağıda Lorenzo Bernini’nin eserlerinin görselleri verilmiştir. Eserleri kompozisyon, figürler arasındaki ilişki ve anatominin uygulanışı açısından inceleyerek sonuçları arkadaşlarınızla paylaşınız.

317. görsel: Apollon ve Daphne, Galeri Borghese, Roma

318. görsel: David, Galeri Borghese, Roma

319. görsel: Azize Theresa’nın Kendinden Geçişi, Santa Maria Della Vittoria Kilisesi, Roma

320. görsel: Proserpine’nin Kaçırılışı, Galeri Borghese, Roma

Neoklasik Mimarlar Andrea PALLADİO (1508-1580) İtalyan mimar, batı mimarisinin en çok örnek alınan sanatçısıdır. Otuzlu yaşlarından itibaren Hümanizm’in temsilcisi hâline gelen PALLADİO (Andrea di Pietro Della GONDOLA), mimarlık tarihini kendisinden sonra bir akımın doğmasına neden olacak kadar etkilemiştir.

Sanatçı, taş oymacılığı ve heykeltıraşlık eğitimi almıştır.

Tasarım sözlüğü “Palladyanizm”i çok bileşenli birikimiyle yaklaşık kırk yılda oluşturmuştur. Bu kitabında antik mimariyle yerel mimarinin sentezini elde etmiş ve evrensel bir mimari dili oluşturmuştur. PALLADİO’nun etkisi Osmanlı başkenti İstanbul’a da ulaşmış, 19. yüzyıl eserlerine yansımıştır. En önemli eserlerinden biri, 1550’de İtalya’da yaptığı “Villa Rotonda”dır.

321. görsel: Villa Rotonda, Palladio, İtalya

Robert ADAM (1728-1792) İskoçya'da doğan mimar ve tasarımcı ADAM, Palladiyan üslubun neoklasikçi tavrını hafif, ferah ve ince bir biçime dönüştürerek kendi adıyla anılan bir üslup oluşturmuştur. Eski Yunan ve Roma üsluplarını yerinde incelemek için çeşitli ülkeleri gezerek mimarlık konusunda kendisini geliştirmiştir. İngiltere'de önemini yitiren Palladiyan üslubu yerine klasik mimarlık ögelerinin hafif biçim ve özgür dekorasyonunun ağır bastığı yeni bir üslup yaratmıştır.

Birçok önemli bina ve şatolar yapmıştır. Middlesex'teki Syron Malikânesi'nin iç mekân düzenlemesi (322. görsel), İngiliz şatoları Harewood, Kedleston, Osterley, ve Nostell Priory'u ince çalışmalarla yeniden düzenlemiştir.

1778'de yazdığı "Mimarlık Yapıtları" adlı kitabı büyük yankı uyandırmıştır.

Bu kitaptaki mimari kuralları, İngiliz konut yapımına uyarlamış ve neoklasik sanatın yaygınlaşmasına katkıda bulunmuştur.

106

322. görsel: Syron Hause salonu, Robert Adam, İngiltere

16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Etkinlik Neoklasik mimariyi aşağıdaki yönergelere göre görsellerle birlikte inceleyiniz.

1) Görsellerin tamamını inceleyip neoklasik mimarinin antik Roma mimarisinden hangi yönleriyle etkilendiğini tartışınız.

2) Barok mimari ile neoklasik mimari arasındaki en belirgin farkı söyleyiniz.

3) Neoklasik dönem zafer takları ile Roma mimarisindeki zafer taklarını karşılaştırınız.

323. görsel: Casina, Valadier, İtalya

324. görsel: Saint Genevieve, Jaques Germain, Fransa

327. görsel: Villa Rotonda, iç mekân, Palladio, İtalya

326. görsel: Madaleine Kilisesi, Fransa

328. görsel: Villa Foscari, Palladio, İtalya

325. görsel: Brandenburg Takı, Langhans, Almanya

329. görsel: Apsley Hause, Robert Adam, Londra

330. görsel: Arco Della Pace, Luigi Cagnola, İtalya

Ders Dışı Etkinlik Barok, rokoko ve neoklasik akımın Osmanlı mimarisine etkilerini araştırınız. Elde ettiğiniz bilgilerle sunum dosyası hazırlayınız.

107

16, 17 ve 18. Yüzyıl Sanatçıları

Neoklasik Ressamlar Jackques Louis DAVİD (1748 -1825) Fransız neoklasik resim sanatının en önemli temsilcisidir. Eserlerinde eşya ve doğayı en ince ayrıntısına kadar yansıtmıştır. Fransız Devriminin ressamı, görevin kutsallığını içeren anıtsal resimler yapmıştır.

Onun resimleri halkı da aydınları da etkilemiştir. Örneğin, 1784’te yaptığı, vatan için hayatlarını feda eden üç kardeşin kahraman hareketleri ve ciddi duruşlarıyla onlara kılıç veren babanın resmedildiği “Horace (Horas) Kardeşlerin Yemini” (334. görsel) adlı tablo, halkın büyük ilgisini görmüştür. Kardinaller, rahipler, aydınlar ve halk bu resmi görmek için adeta akın etmiştir. Sanatçının diğer bir önemli eseri de “Marat’ın Öldürülmesi”dir. DAVİD ayrıca Napolyon’u at üzerinde ve taç giyerken resimlemiştir.

331. görsel: Sabinlerin Kaçırılışı, David, Louvre Müzesi, Paris

Jean-Auguste Dominique İNGRES (1780-1867)

332. görsel: Madam Moitessier, İngres, Ulusal Galeri, Londra

DAVİD’in öğrencisi olan sanatçı, daima modelden çalışarak eser vermiş, doğadaki her şeyi CEZANNE gibi geometrik biçimler üzerine kurmuştur.

Tarihî resimler yapmış ve bunları portreden üstün tutmuştur. Desene son derece hâkim olan sanatçının resimlerinde her şey çizgiyle sınırlanmış gibidir. Resimlerinde romantik aşırılıklar da gözlenir.

Osmanlı haremine giremeyeceği için “Odalık” adlı eserinde Venedikli bir kadını model olarak kullanmıştır. “Odalık” ve “Türk Hamamları” adlı eserlerinde “Arabesk” özellikleri vücut çizgilerinde kullanmış, uyumlu eğriler sağlamak için abartma ve deformasyonlardan yararlanmıştır.

333. görsel: Matmazel Riviere, İngres, Louvre Müzesi, Paris

Etkinlik

David’in “Horace Kardeşlerin Yemini” adlı tablosunu drama tekniklerinden “fotoğraf anı” ile canlandırınız.

Canlandırma sonunda; 1) Neoklasik resmin barok resimden farklı yönlerini belirleyiniz.

2) Neoklasik akımın Yunan ve Roma sanatıyla benzerliklerini belirleyerek maddeler hâlinde yazınız.

3) Neoklasik akımın örnek görsellerini inceleyerek akımın özelliklerini belirleyiniz.

334. görsel: Horace Kardeşlerin Yemini, David, Louvre Müzesi, Paris

108

16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Neoklasik Heykel Sanatçıları Antonio CANOVA (1757-1882) Barok heykel sanatından Antik Yunan üslubuna geçişi ilk deneyen İtalyan sanatçı CANOVA (Kanova) olmuştur. Heykellerinde Antik Yunan sanatının inceliklerini yansıtmaya çalışmıştır. “Paolina Borghese” (335. görsel) heykelinde vücut formlarını sakin ve durgun çizgilerle vermiş, adeta antik tanrıça heykellerindeki saf ve doğal görüntüyü yakalamıştır.

335. görsel: Paolina Borghese, Canova, Galeri Borghese, Hamburg

Ders Dışı Etkinlik

Neoklasik heykel sanatçılarını araştırarak görseller bulunuz. Ulaştığınız bilgi ve görsellerden yola çıkarak aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

1) 2) 3) 4)

Neoklasik heykelde malzeme olarak beyaz mermer kullanılmasının nedeni ne olabilir?

Antik Yunan ve Roma ile neoklasik heykelleri teknik açıdan karşılaştırınız.

Barok heykeldeki hareketliliğin yerini neoklasik heykelde neyin aldığını tartışınız.

Heykellerin mimariyle ilişkisi olup olmadığı hakkında fikir yürütünüz.

Romantizm Ressamları Francisco de GOYA (1746-1828) Romantik resmin öncülerinden olup aynı zamanda bir saray ressamıdır. Doğayı kendi öğretmeni olarak görmüş, VELASQUES ve REMBRANDT’ı kendine örnek almıştır. İspanyol halk yaşamını, boğa güreşlerini, karnavalları, haydutları, bayram alaylarını, engizisyon sahnelerini renkli ve dramatik olarak resmetmiştir. Sokak savaşçılarının kurşuna dizilmesi ve savaşın felaketlerini anlatan seksen beş adet gravür yapmıştır. İhtilal döneminin usta sanatçısı, kral ve asilzadeleri idealize etmemiş; olduğu gibi resmetmiştir.

336. görsel: Şemsiye, Goya, Prado Müzesi, Madrid

109

16, 17 ve 18. Yüzyıl Sanatçıları

Eugene DELACROİX (1798-1863) Fransızlar, DELACROİX’yı romantizmin öncüsü olarak görmektedir. Klasisizmin donuk kompozisyonlarına ve koyu renklerine karşı çıkmıştır. Resimlerinde, hareket ve dengeyi renklerle sağlamış; heyecan duygusunu başarıyla hissettirmiştir. Fas ve Cezayir’e yaptığı geziyle resim dilini değiştirerek o zamana kadar bilinmeyen renk zenginliklerini kullanmaya başlamıştır.

Tarihi olayları, Cezayir izlenimlerini, Türk savaşlarını ve hamamlarını lirik bir dille anlatmıştır. DELACROİX ayrıca RUBENS ile VERONESE (Veroneze)’ye hayranlık duymuş ve onları incelemiş büyük bir dekoratördür.

En önemli eserleri “Halka Önderlik Eden Hürriyet, Cezayirli Kadınlar (337. görsel) ve Dante’nin Kayığı” dır.

337. görsel: Cezayirli Kadınlar, Delacroix, Louvre Müzesi, Paris

John CONSTABLE (1776-1837) İngiliz asıllı sanatçı, doğayı keşfetmeye yönelik çalışmalar yapmıştır. Işıkla dolu hava ve gökyüzü ilk kez onun eserlerinde yer almıştır. Kendinden önceki pek çok ressamın yaptığı gibi atölyede değil doğayı gözlemleyerek çalışmıştır. O zamana kadar hâkim olan kahverengi yerine açık yeşil, parlak gri, zarif mavi, mat ve gümüşi gibi yeni ve zengin renkleri kullanmıştır (338. görsel).

CONSTABLE’ın eserlerinde çizgisel görüntünün yerini renk etkisi almıştır. Konu olarak orman veya nehir kenarı manzaralarını işlemiştir.

338. görsel: Saman Arabası, Ulusal Galeri, Londra

William TURNER (1775-1881) İngiliz romantik ressamların en önemlilerinden biri de TURNER’dır. Resimlerinde ışık, manzaranın önüne geçmiştir. Güneşin parlak renkleri yere inmiş gibidir (339. görsel).

TURNER, resimlerinde aydınlık ve ışığı iç içe geçen fırça vuruşlarıyla birbirini kesen renkleri kullanarak vermiştir.

CONSTABLE’ın aksine çalışmalarını atölyesinde yapmıştır.

Bu nedenle onun eserlerinin gerçeği tam yansıtmadığı ve bu özelliğiyle soyut resmin öncüsü olduğu söylenebilir.

339. görsel: Esir Gemisi, Turner, Hermitaj Müzesi, St. Petersburg

Ders Dışı Etkinlik

Aşağıda romantizm akımının diğer temsilcilerinin eserlerinden örnekler verilmiştir. Bu sanatçıların eserlerini araştırarak sunum dosyası hazırlayınız.

William BLAKE (1757–1827)

340. görsel: Üç Tanrıça, Londra

341. görsel: Newton, Tate Galeri, Londra

110

16, 17 VE 18. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Casper David FRİEDRİCH (1774-1840)

343. görsel: Mehtabı Seyrediş, Dresden Müzesi, Almanya

342. görsel: Geminin Batışı, Kunsthalle, Hamburg

Theodore GERİCAULT (1791-1824)

345. görsel: Medüz’ün Salı, Louvre Müzesi, Paris

344. görsel: Bağırsaklar ve Başlar, Ulusal Galeri, Stockholm

Bunları Biliyor musunuz ?

“Eski ressamların gördükleri tarla, çimen, güneş daima atölyede hayalden çalışılmıştır. Dünya büyüktür, iki gün birbirine benzemez hatta iki saat bile. Dünyanın yaratılışından bu yana birbirine benzeyen iki yaprak bile yoktur. Gerçek sanat eserleri, doğanın eserleri gibi tamamen birbirinden farklıdır.”

John Constable (Adnan TURANİ, Dünya Sanat Tarihi, s.497)

Ölçme ve Değerlendirme

Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları uygun sözcüklerle doldurunuz.

1) 2) 3) 4) 5)

Maniyerist Akımın El Greco’dan sonra en önemli temsilcisi, ...............................................’dır.

Türkçe karşılığı “düzgün olmayan inciler” anlamına gelen sanat akımına ................................denir.

Barok heykelinin en büyük temsilcisi..........................................................’dir..

Jacques Louis David, .....................................dönemin önemli ressamlarındandır. ................................................ akımı, neoklasik akıma tepki olarak doğmuştur.

Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları yanıtlayınız.

1) Aşağıdakilerden hangisinde figürlerde oran-orantının bozulduğu ve güzellik anlayışının değiştiği görülür?

A) Neoklasisizm

B) Barok

C) Maniyerizm 111

D) Romantizm

E) Rokoko

16, 17 ve 18. Yüzyıl Sanatçıları

2) Natürmort resim, ilk kez aşağıdaki dönemlerden hangisinde ortaya çıkmıştır?

A) Barok

B) Neoklasisizm

C) Romantizm

D) Maniyerizm

E) Empresyonizm

3) İtalya’daki “Santa Maria Kilisesi”, aşağıdaki dönemlerden hangisinin özelliklerini taşır?

A) Romantizm

B) Rönesans

C) Rokoko

D) Barok

E) Neoklasisizm

4) Aşağıdakilerden hangisi neoklasik dönemin önemli sanatçılarındandır?

A) Pieter Paul Rubens

B) Rembrant

D) Jan Wermeer

C) El Greco

E) Dominique İngres

Aşağıdaki cümlelerin sonuna doğruysa (D), yanlışsa (Y) yazınız.

1) 2) 3) 4) 5)

Maniyerist resimde figürlerde oran-orantı bozulmuştur.

Barok akım, Osmanlı sanatını da etkilemiştir.

Barok sanatta resim ve heykel, mimariye göre daha önemlidir.

Jacques Louis David, neoklasik akımın en önemli mimarıdır.

Romantizmde çizgiler önemini yitirir, renk ön plana çıkar.

( ( ( ( (

Aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

1) 2) 3) 4) 5)

Maniyerist üslubun genel özellikleri nelerdir?

Barok ile Rönesans resmi arasındaki farklar nelerdir?

Barok heykelin genel özellikleri nelerdir?

Resim, neoklasik dönemde nasıl ele alınmıştır?

Romantizm akımının önemli temsilcileri kimlerdir?

Öz Değerlendirme Formu “16, 17 ve 18. Yüzyıllarda Avrupa Sanatı” ünitesinin sonunda neleri ne kadar öğrendiğinizi anlayabilmek ve kendinizi değerlendirebilmek için size uygun olan seçeneği ( X ) işaretleyiniz. Çok İyi

Bunları Öğrendim 1 2 3 4 5

Barok mimarideki plan şekillerini ve süsleme ögelerini belirtebilirim.

7

Neoklasik akımın mimariye yansımasını açıklayabilirim.

8

Neoklasik heykellerin barok heykellerden farkını açıklayabilirim.

Neoklasik resim örneklerini barok ve Maniyerist resimlerden ayırt edebilirim.

Romantizm akımının genel özelliklerini görsellerle açıklayabilirim.

Romantizmin öncü sanatçılarını ve eserlerini görsellerden tanıyabilirim.

10 11

Hiç

Maniyerist Döneme ait resim ve heykel örneklerinin sanatçılarını tanıyabilirim.

Rönesans Dönemi eseriyle Maniyerist Dönem eserlerini karşılaştırarak farklılıklarını belirleyebilirim.

Barok sanat resimlerini Rönesans Dönemi ile karşılaştırarak ayırt edebilirim.

Barok resim sanatının önemli temsilcilerini eselerinden tanıyabilirim.

Barok sanatın heykel örneklerini görünce diğer akımlardan ayırt edebilirim.

6

9

Biraz

Değerlendirme sonunda ikiden fazla ‘‘biraz’’ ya da ‘‘hiç’’ işaretlediyseniz bu konuları tekrar okumalı, soru ve etkinlikleri yeniden yapmalısınız.

112

) ) ) ) )

5. ÜNİTE 19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI 1) REALİZM, EMPRESYONİZM, FOVİZM, KÜBİZM, FÜTÜRİZM, EKSPRESYONİZM, SOYUT SANAT, METAFİZİK, DADAİZM, SÜRREALİZM VE POP ART AKIMLARININ DOĞUŞU 2) 19 VE 20. YÜZYILLARDA RESİM VE HEYKEL SANATI 19 VE 20. YÜZYIL RESİM SANATI 19 VE 20. YÜZYIL HEYKEL SANATI

3) 19 VE 20. YÜZYIL SANATÇILARI 19 VE 20. YÜZYIL RESİM SANATÇILARI 19 VE 20. YÜZYIL HEYKEL SANATÇILARI

113

Hazırlık Çalışmaları 1) 19 ve 20. yüzyıllardaki bilimsel gelişmeleri araştırarak sanatın bu gelişmelerden nasıl etkilenmiş olabileceğini tartışınız.

2) Sanat akımlarının birbirine etkilerini araştırınız.

1) REALİZM, EMPRESYONİZM, FOVİZM, KÜBİZM, FÜTÜRİZM, EKSPRESYONİZM, SOYUT SANAT, METAFİZİK, DADAİZM, SÜRREALİZM VE POP ART SANAT AKIMLARININ DOĞUŞU REALİZM (GERÇEKÇİLİK) 19. yüzyılın ikinci yarısında bilimsel gelişmelerin hız kazanmasıyla endüstri de gelişmiştir. Bunun sonucunda ortaya çıkan toplumsal sınıflar, yeni gerçeklere uymayı seçmişlerdir. Bazı sanatçılar toplumla ilgili fikirlerin savunulmasında sanatın işlevinin gerekliliğine inanmışlardır.

Bu dönemde sanatçılar, romantizm akımının duygular dünyasını terk ederek hayal gücü yerine gözle görülür, elle tutulur gerçeklere yönelmiştir. Realizm akımı, düş ürünü görüntüler yerine gerçeği, gündelik yaşamı (346. görsel) vermeyi amaçlar. Realizm akımının öncüsü Fransız ressam Gustav COURBET (Kurbe)’nin gerçekte var olan şeyleri yansıtmak düşüncesini “Ben hiç melek çizmedim; çünkü hiç melek görmedim.” sözü açıklamaktadır.

346. görsel: Günaydın Mösyö Courbet, Courbet, Fabre Müzesi, Montpellier

EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)

347. görsel: Gün Doğumu, Monet, Marmottan Müzesi, Paris

1874’te NADAR’ın Paris’teki atölyesinde genç kuşak sanatçıların resimleri sergilenmiştir. Ziyaretçiler sergiyi alaycı çehreleriyle dolaşırken bir resmin önünde durup kahkahayı koyverdikten sonra uzaklaşmışlardır. O günkü gözler için belli belirsiz lekelerden ibaret olan bu resmin altında “İmpression-Soleil Levant” (İzlenim-Gün Doğumu) yazılıdır (347. görsel). O sırada 34 yaşında olan resmin yaratıcısı bir kenarda durarak Paris’in ünlü sanat eleştirmenlerinin eseri hakkında söylediği alaycı sözleri sineye çekmek zorunda kalmıştır. Kimi “Baş aşağı asılsa da değerinden bir şey kaybetmez.”, kimi “Ressam değil, badanacı mübarek, sanki eline fırçayı alıp duvarlara rastgele sürmüş.” diyerek düşüncesini açıklamıştır. Bir kenarda sessiz sedasız bu sözleri dinleyen ressam, Claude MONET (Mone)’dir.

FOVİZM Henry MATİSSE (Matis) 1905’te, birkaç ressam arkadaşıyla Paris’te resimlerini sergilemiştir. Resimler, renk ve çizgileriyle alışılagelmiş sanat kurallarına aykırıdır (348. görsel). Henüz empresyonist yeniliklere alışamamış olan toplum, sergideki eserleri barbarlık ve terbiyesizlikle suçlamıştır. Sergide yer alan 15. yüzyıl İtalyan heykel anlayışıyla yapılmış bronz figüre hayran kalan eleştirmen VAUXCELLES (Voksel), tanınmamış ressamların eserlerine bakarak “Donatello vahşilerin ortasında.” demiştir. Bundan dolayı bu akım “fovizm” (vahşilik) adını almıştır.

114

348. görsel: Kırmızı Oda, Matisse, Hermitaj Müzesi, St. Petersburg

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

KÜBİZM “Doğada ne varsa küreye, koniye ve silindire göre biçimlenir.” diyen ve 1906’da ölen CEZANNE (Sezan)’ın anısına 1907’de Paris’te büyük bir sergi açılmıştır. CEZANNE’ın olgunluk dönemi resimlerini sergide izleyen genç sanatçılar, çok etkilendikleri bu eserleri yorumlamıştır.

Bu inceleme ve yorumlar İspanyol Pablo PİCASSO (Pikasso) ve Fransız Georges BRAQUE (Brak)’ta ilk meyvelerini vermiştir. 1908’te BRAQUE’ın, CEZANNE’ın etkisinde kalarak yaptığı resimler, eleştirmen VAUXELLES tarafından “Kübik acayiplik” olarak adlandırılmıştır. Aynı yıl PİCASSO’nun CEZANNE’dan esinlenerek kübik biçimlerle yaptığı resimlerde eşyalar, geometrik biçimlere dönüşmüştür (349. görsel).

FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK) 349. görsel: Ağlayan Kadın, Picasso, Tate Galleri, Londra

MARİNETTİ’nin 1909’da bir Fransız gazetesinde yayımlanan “Le Futurisme” (Lö Fütürizm) adlı manifestosu, İtalyan şair ve ressamlarda yeni bir sanat anlayışının başlamasını sağlamıştır. Bu manifesto, Eski Yunan ve Roma sanatı yanlılarını protesto niteliğindedir. Modern teknoloji, hız, şehir yaşamı ve makinenin modern yaşama getirdiği hareket yüceltilmiş, “hızın güzelliği” övülmüştür. Bu yeni anlayışa göre hızlanan motosiklet (350. görsel) klasik tarzdaki bir heykelden daha güzeldir.

350. görsel: Hızlanan Motosiklet, Balla, Hermitaj Müzesi, St. Petersburg

EKSPRESYONİZM (DIŞA VURUMCULUK) Fransızca “expresyon” (ifade)’dan türetilmiştir. İfadecilik anlamına gelir. 19. yüzyıl sonunda Kuzey Avrupa’da (Almanya, İsveç ve Norveç) ortaya çıkan bir sanat akımıdır. Ekspresyonistler, duygularını şiddetli renkler ve fırça vuruşlarıyla ifade etmişlerdir (351. görsel).

Resimle birlikte müzik, tiyatro, heykel ve mimaride de etkili olan akım, 1905-1920 yılları arasında doruk noktasına ulaşmıştır.

1910’da Paul CASSİER (Kasiye), sergideki bir resim önünde alaycı bir ifadeyle, bunun ekspresyonizm örneği bir resim olduğunu söylemiş ve bu terim, ilk kez kullanılmıştır. Şaka yollu çıkan bu tanımlamayla akımın adı sanat çevrelerince kabul görmüştür.

351. görsel: Maskeler, Nolde, Atkins Müzesi, Kansas

SOYUT SANAT Doğadaki genel görünümleri betimlemek yerine çizgi ve renk değerlerini içeren sanat anlayışıdır (352. görsel). “Abstre, non figüratif, non objektif” gibi adlarla da bilinen soyut sanat, 1910’lu yıllarda Fransa’da Robert DELAUNAY (Dölanay), Rus Kasimir MALEVİCH (Maleviç) ve Hollandalı Piet MONDRİAN tarafından aynı dönemde farklı yollarla keşfedilmiştir.

KANDİNSKY (Kandinski), 1890’larda MONET’nin ‘‘Saman Yığınları’’ adlı yapıtını görünce çok etkilenmiş ve “Nesnenin gerekliliğinin önemi hakkında içimde ilk küçük şüphe oluştu.’’ demiştir. Onun “Doğaçlama” (1912) adlı sulu boya resmi ilk soyut sanat yapıtı olarak gösterilebilir. Soyut sanatın ilk heykeli ARCHİPENKO (Arşipenko) tarafından yapılmıştır.

352. görsel: Brodway Cazı, Mondrian, Modern Sanat Müzesi, New York

115

Realizm, Empresyonizm, Fovizm, Kübizm, Fütürizm, Ekspresyonizm, Soyut Sanat, Metafizik, Dadaizm, Sürrealizm ve Pop Art Akımlarının Doğuşu

METAFİZİK SANAT Fütürizmin dinamizmine tepki olarak doğmuş ve 1910-1915 yılları arasında eserler verilmiştir. Metafizik sanat akımının kurucusu Giorgio de CHİRİCCO (Şiriko), SCHOPENHAUER (Şopenaur) ve NİETZCHE (Niçe)’den hayatın hiçliğini ve bu hiçliğin sanata nasıl dönüştürüleceğini öğrenmiştir. NİETZCHE’nin eserlerinden etkilenen Giorgio de CHİRİCCO hayal gücünün heyecanıyla eserler vermiştir (478. görsel).

DADAİZM

479. görsel: Sanat Yayını, Duchamp, Bonn

478. görsel: Kırmızı Kule, Chiricco

1914’te patlayan 1. Dünya Savaşı’na tarafsız kalan İsviçre, göçmen sanatçıların sığınağı olmuştur. 1916’da, Zürich’te Hugo BALL ve arkadaşları “Cabaret Voltaire” (Kabare Volter) adlı gece kulübünde bir araya gelerek süren savaşı protesto etmişlerdir. Burada düzenledikleri konserler, sesli şiir gösterileri; saçma metinlere dayalı, farklı kostümlerle yaptıkları tiyatro gösterileriyle zamanın sanatsal ve kültürel değerlerini sorgulayarak eleştirmişlerdir. Herhangi bir nesnenin sanat eseri gibi değerlendirilebileceğini savunan bazı sanatçılar öne çıkmıştır (479. görsel).

Dadaizm, savaş karşıtı bir düşünceyle o güne kadar görülmemiş çaptaki katliamları sert ve acımasız bir şekilde eleştiren hatta suçlayan sanatçıların başlattığı bir sanat akımıdır.

SÜRREALİZM (GERÇEKÜSTÜCÜLÜK) Sürrealist manifesto, psikanalizci Sigmund FREUD (Furoyt)’un etkisiyle Andre BRETON tarafından 1924’te yazılmıştır.

Dadaizm ve metafizik gibi sanat anlayışları sürrealizmin öncüsü sayılmaktadır. Sürrealist sanatçılar da Dadaistler gibi sanatın bilinen bütün değerlerini yıkmayı hedeflemişlerdir. Sürrealistlerin temel ilgi alanı bilinçaltıdır (355. görsel). Onlara göre bilinçaltı inanılmaz derecede yaratıcılıkla dolu geniş bir alandır. O zamana kadar var olan mantığın yerini FREUD’un bilinçaltı, düş, sayıklama ve çıldırma hâli almalıdır.

Sürrealizm ile bilinen evrenin yanı sıra, insanın hayal gücü, içe doğma ve mantık dışı dünya da yararlanılacak birer kaynak olarak görülmüştür.

355. görsel: Narkissos’un Başkalaşımı, Salvador Dali, Tate Galeri, Londra

POP ART 2. Dünya Savaşı’ndan sonraki on yıllık süreçte soyut resim yapan sanatçılar, eserlerini kendi gerçeklerine daha yakın hâle getirmek uğruna nesne betimlemekten vazgeçmişlerdir. Pop art sanatçıları, bu nesneleri akla gelebilecek her biçimde resimlerinde kullanmışlardır.

Savaş sonrası ekonominin çok üretken olduğu 1950’li yıllarda, günlük yaşamın sıradan nesneleri sanat eseri sınıfında kabul edilmiştir.

Pop art sanatçıları, gündelik hayatın içinde kendisine daha çok yer bulan medya dünyası ile rekabet etmek zorunda kaldığından popüler kültürün imajlarından yararlanmıştır (356. görsel). Böylece medya ile rekabet gücü elde edilmiş ve pop kültürün kişi, ürün ve imajları, sanata hizmet etmiştir.

356. görsel: Mick Jagger, Andy Warhol, Güzel Sanatlar Müzesi, Boston

116

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Etkinlik

1) 120 ve 122. sayfalarda yer alan kartekslerdeki bilgilerden yola çıkarak her kartekste boş bırakılan yere uygun akım adını veya terimi yazınız.

2) Kartekslerin üzerindeki dairelere 121 ve 123. sayfalardaki görsellerden uygun olanın numarasını yazınız.

3) Görsellerin altında verilen noktalı bölüme hangi akıma ait olduklarını yazınız.

REA

LİZM

ON

SY

RE

SP

EK FO Vİ ZM

................ ................ ........

19. yüzy ıl ın ortaları ....................... neoklasisiz na doğru m ve rom Fransa’da antizme te çıkmıştır. F pki olarak ransız res ort s am Gusta Jean Fran ve COURB aya cois MİLLE E T Tv gili konula gibi sanatç rın sanat y ılar, toplum e oluyla sav la ilinancıyla, unulması yaşamı ve gerektiği doğayı old anlayışıyla uğu gibi y eserler verm ansıtma işlerdir.

Sanayidek i gelişmele taya çıkan r sonucund işçi sınıfı v a Avrupa’d e halkın gü kesitlerin, ndelik yaşa a orresimlere mından konu olma akımını do sı, ............ ğurmuştur. ..............

FÜ

TÜ

Rİ

PA

RT

ZM

PO

...................................................

20. yüzyıl başlarında Pablo PİCASSO ve George BRAQUE adlı ressamların öncüsü olduğu çağdaş bir sanat akımıdır. Bu akımın sanatçıları figür ve objeleri geometrik biçimde resmetmişlerdir. Nesneleri tek bakış noktasından değil her açıdan görünüşünü dikkate alarak ve parçalayarak çalışmışlardır.

................ ................ . İtalya da 20. yüzyıl ın başları ile 1930 y n ılları aras ında egem da 1910 ve hareke en olan h ti, savaşın ız güzelliğin çıkaran b i ön plana ir sanat a k ım ıd ır . Öncülüğü nü Umbe Giacomo rto BOCC BALLA gib İONİ ve i sanatçıl ğı akım, 1 arın yaptı . Dünya S avaşı son kaybetmiş rası etkisin tir. i

İZM

M

BİZ KÜ

....

ABD ............. .. larda ve İngil . akım, t e 1960 re’de b i rbi ortay a ç rinden b aynı z ’larda ABD ıkmı ama ağım ş n ’d ülke e gerçe tır. Asıl sız olar nin k a kleşt k g el imliğ bütü i i ve rmiş, ad işimini nleş mişt gene eta delik ir. b l çizgi yaşam n Konu o çehresiy u l e l e r a o s r nel ma ak ları, ele n karakt erini, me günalmı akım erler dyay ş in ı ki ola , soyut e lardır. .. i, reklam ı, .... ks rak d oğm presyon ............. u . i Ö s . ş t n t lere ur. em WAR tepHOL li tem Roy , To s i l m W cileri, LİCH E TEN STA SSELM Andy İN’dı AN ve r.

117

.......................................................

20. yüzyılın modern sanat akımlarındandır. Fransa’da, 1905’te Henry MATİSSE öncülüğünde bir grup Fransız ressam tarafından başlatılmıştır. ..................lar renkleri tüpten çıktığı gibi saf renklerle kontrastlar kullanarak eserlerinde çarpıcı, hırçın ve ayrıntılardan uzak anlatımlara yer vermişlerdir. Tüm sanat geleneklerini hiçe saymışlar, primitif sanatlardan etkilenmişlerdir. Önemli temsilcileri Henri MATİSSE, Andre DERAİN, Maurice de VLAMİNCK ve Raoul DUFY’dir.

........................ ........................ .........

Fransızca expr esyon (ifade)’d an türetilmiştir. İfadeci lik anlamına ge lir. Akademizm, natüraliz m ve empresyo nizm akımlarına tepki olar ak doğmuştur. ........................ ...... de resmin ve yansıtılan ne anlamı sne birbirinden tümüyle kopuktur. Sana tçı, kendi düny asını anlatma kaygısıy la doğayı ikinci plana iter. ........................ .... de zarafetin yerini ilkel sanatların sa ğlamlığı ve sana tçının iç dünyasının zeng inliği alır. Önemli temsilc ileri; Emil NOLD E, Edvard MUNCH ve Max BECKMAN’dır.

Realizm, Empresyonizm, Fovizm, Kübizm, Fütürizm, Ekspresyonizm, Soyut Sanat, Metafizik, Dadaizm, Sürrealizm ve Pop Art Akımlarının Doğuşu

1

2

357. görsel: Kralın Üzüntüsü, Matisse, Ulusal Modern Sanatlar Müzesi, Paris

358. görsel: Hızlanan Otomobil, Balla, Trento ve Rovereto Modern Sanatlar Müzesi, İtalya

..............................................................................................

............................................................................................

3

4

359. görsel: Çığlık, Munch, Munch Müzesi, Oslo

360. görsel: Tarlada Çalışanlar, Millet, Louvre Müzesi, Paris,

..........................................................................

..................................................................................................................

6

5

361. görsel: Marilyn Monroe, Andy Warhol

362. görsel: Sürahi, Testi, Meyve Kasesi, Picasso

........................................................................................................

................................................................................................

118

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

.......... .......... mına gelir. .. .. .. .. .. at” anla nat!” slo.......... .......... lamı “tahta sa aşasın k an Sözcü anat öldü, y harekettir. yan estetik a “S 1916’d ürih’te başla ki, politik ve edilZ hla rip ganıyla ılmış bütün a vaşında tah ıkıcı, a n S ı; y a ş z a r a y a K ata k . Dün n 1 a ın S r laşımla . inançla n etmişlerdir rici bir yak ileceti ila si olab gürleş diğini ve öz anat nesne iş kural ve ız ıs sayg nin s gelm ...lar lü obje Alışıla .......... ak .. .. her tür nmuşlardır. .. .. tırar n .... vu ğini sa re karşı ola meleri yapış . e le lz d n lar ır disipli hta vb. ma yapmış CHAMP, a d ta r , kâğıt şmala cel DU Tristan rü çalı ri Mar kolaj tü li temsilcile ST ve x ERN a M Önem , RP Jean A Hans . ’dır TZARA

..........................................................

19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında, Fransa’da ortaya çıkan ve daha sonra bütün Avrupa’yı etkileyen ......................... , 20. yüzyıl sanat akımlarının doğmasına yol açmıştır.

Bu akımın öncü ressamları, günün değişik saatlerinde gün ışığı renklerinin nesneler üzerindeki yansımalarını dikkate alarak çalışmıştır. Çizgisel perspektif yerine boşluk ve hacim belirlemek için renklerin ton değerlerinden yararlanmışlardır. ............................in önemli temsilcileri Eduard MANET, Claude MONET, Edgar DEGAS ve Auguste RENOIR’dir.

DADAİZM

EMPRESYON

İZM

at cüsü san niliğin ön e y isi g le il iy s le şme emiy ..... özden dü içbir dön .............. g h .. .. n ın ’i .. n .. m tı .. iz a .. y a .. insan ha anla Dad .............. doğru.............. “izm”leri, ıştır. Zam m n ık tü ç ü b a i y şmasını, k a lı e rt a c o ç n e k ö ’t e s n rç ri e Pa k algılarır. ndind nin ge miştir. Ke k değerlendirmişti katkısı dışında zih yollarını araştırara il d e l u b k onları in lara altı akımı ka ya getirere sal iraden temişlerdir. Bilinç çabalar o ra h y a ru a ir p r, b a a y ri ıl n le is e atç olmaya k ve nesn ........ san tmak ve aktarmak ır. .............. rünen ren ra nmışlard ö a a g y ll ı u iz n k is a g a ık il rd ç le la n İ’dir. iy a m L ir d b A ru ın ir alt ador D rdir. B n ve du lv â le a k ş S e ü dan bilinç e m rm v ik tü T d S ra dönüş beklenme Max ERN nı formla unmuşlar, nee MAGRİTTE, s e d in iç Re bir bütün anatçıları Önemli s SÜRREALİZM

SOYUT SANAT İK METAFİZ

........................................................ İmgeleme, düşe ve bilinçaltı patlamalarına dayanan ve gerçeküstünü amaçlayan akımdır. Fütürizm akımına tepki olarak doğmuştur. İçinde insanın yer almadığı, yaşananın ötesinde varlık duygusu veren bir âlemi konu edinen yapıtları içerir. Mankenler, binalar, korkuluklar ve bütün cansız nesnelerin oluşturduğu sahneler içinde, geçen zaman ve insanın ötesinde bir âlemin varlığı ve özellikle keskin duyumu egemendir.

Bu akımın kurucusu İtalyan Giorgio de CHİRİCO’dur. ...................... resmin diğer bir temsilcisi de Giorgio MORANDİ (18901944)’dir.

..........

Resm ................ makta in doğadan n k rine b çıkmasını s opması ve t ağlı o anınab a vunan lma ilir leri, çiz , gileri v yan sanattı doğa görün olr. San getirer e düz tüleatçıla lemle ek k .......... endi iç düny ri özgürce r; renkbir ara KAND .............. in alarını yan ya İN sı ö non fig SKY ve Pa nemli sana tmışlardır. ul tç ü olarak ratif (figürs KLEE’dir. . ıları Vasily üz), n .......... da adla on ob ndırılır jektif ( .......... . objesiz )

119

Realizm, Empresyonizm, Fovizm, Kübizm, Fütürizm, Ekspresyonizm, Soyut Sanat, Metafizik, Dadaizm, Sürrealizm ve Pop Art Akımlarının Doğuşu

7

8

363. görsel: Heloise Bulvarı, Sisley

364. görsel: Açık Yeşil, Kandinsky

............................................................................................................

.........................................................................

9

10

365. görsel: Bisiklet, Marcel Duchamp, New York Modern Sanatlar Müzesi

366. görsel: Andromache, Chirico, Herbert F. Johnson Sanat Müzesi, New York

....................................................................................................

................................................................................

11

367. görsel: Eriyen Saatler, Salvador Dali, Modern Sanatlar Müzesi, New York

............................................................................................................................

120

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

2) 19 VE 20. YÜZYILLARDA RESİM VE HEYKEL SANATI

19 VE 20. YÜZYILLARDA RESİM SANATI 20. yüzyıl başlarında resimde Rönesans’tan beri geçerli olan gelenekçi olanakların tükendiği düşünüldüğünden sanatta köklü bir değişim isteği baş göstermiştir.

1890-1914 arası, tarihte bir benzerine rastlanmamış sayıda özgün resim kuramı ortaya çıkmıştır. Bu dönem; psikanaliz, sembolik mantık, radyo, x ışınları ve uçağın icadı gibi bilim alanında da birçok yeniliğe tanık olmuştur. Sanat ve bilim alanında gelenekçi kuram ve yöntemler yenilerin yanında yerlerini korumuştur. Yeni ve eskinin birlikte yaşaması daha önce de karşılaşılan bir durumdur. Gotik sanat ve Rönesans bu duruma örnek verilebilir.

19. yüzyıl ortasında başlayan ve resmi yenilemeyi amaçlayan hareketler, 1920’ye doğru ortaya çıkan Dadaizm ve sürrealizm, alışılmış ve yerleşmiş sanat anlayışlarına karşı vurucu, şok edici etkiler yaratmayı amaçlamıştır. 1 ve 2. Dünya Savaşları arasında egemen olan sürrealizm bu amaca ulaşmıştır. Yerleşmiş değerleri inkâr eden bir başka hareket ise 1940’larda ABD’de ortaya çıkan soyut ekspresyonizmdir.

Yenilik arayışı içindeki sanatçılar, klasik Yunan ve Avrupa Rönesans sanatının estetik anlayışına karşı Afrika, Eski Maya, Kiklad Adaları gibi farklı kültürlerin sanatlarını keşfetmiş ve bunların Batı sanatından aşağı kalır yanı olmadığını ispatlamışlardır.

Avrupalı empresyonist ressamların değişik kültürlerin sanatlarından etkilenmesinin en önemli kaynaklarından biri de Japon sanatında “estamp” adı verilen baskı resimlerle karşılaşmalarıdır.

PİCASSO, MATİSSE (368. görsel), Andre DERAİN, MODİGLİANİ gibi ressam ve heykeltıraşlar, Afrika zenci sanatından; KLEE, Kuzey Afrika Müslüman sanatından yine MATİSSE, ROUAULT, LEGER gibi sanatçılar, Bizans sanatından etkilenmişlerdir.

CEZANNE, Batı resmine farklı bir yön vererek kübizmin temellerini atmıştır. Doğayı geometrik biçimler bütünü olarak görmüş ve bu anlayışla resimler yapmıştır (369. görsel).

368. görsel: Natürmort, Matisse, Ulusal Galeri, Londra

CEZANNE, nesnenin çeşitli yön ve hareketlerini tek bir imgede anlatmayı amaçlamış; BONNARD (1867-1947) ise empresyonizmde şiirsel bir anlatım yakalamıştır. 19 ve 20. yüzyılda bazı sanatçıların özgün sanat anlayışlarıyla öncü akımların bile önüne geçtiği söylenebilir. Bu sanatçılar, modern resim alanının fantezilerinden sıyrılarak kendi üsluplarıyla klasikleşmişlerdir. CHİRİCO (1888-1978), SOUTİNE (1894-1943), PİCASSO (1881-1973) gibi sanatçılar buna örnek verilebilir. Çağdaş Batı’da 19 ve 20. yüzyılın başlarından bu yana gelişen modern resim akımları, bazı sanatçıların ortak eğilimlerinden oluşmuştur. Bu akımlar, çağın hızlı değişimine paralel olarak birbirini izlemiştir.

369. görsel: Saint Victor Dağı, Cezanne, 1904, Sanat Müzesi, Philadelphia

Bunları Biliyor musunuz ?

‘‘Ben ingilizce anlamam. İngilizce kitap benim için boştur. Bu İngilizce dilinin olmadığı anlamına gelmez. Öyle ise ben tanımadığım bir şeyi anmazsam, suçu başkasının üzerine yüklemek neden?”

Picasso, 1923 Adnan TURANİ, Dünya Sanat Tarihi, s. 584, 1992

121

19 ve 20. Yüzyıllarda Resim ve Heykel Sanatı

19 VE 20. YÜZYILLARDA HEYKEL SANATI 19. yüzyılda heykel, halka açık meydanlarda ve büyük aristokratik yapılarda yer almıştır. Bu yüzyılda heykel, resim kadar önemli bir gelişme gösterememiştir. Heykel sanatı, barok dönemin önemli ustası BERNİNİ’den sonra uzun süre kendini tekrarlamıştır. Neoklasik ve romantik dönemde taşıdığı akademik anlayışla Yunan ve Roma kopyalarından öteye geçememiştir. Çağın gereği olarak önemli kişilerin heykellerinin meydanlara konması bir devlet görevi sayılmıştır. Bu nedenle meydanlara yerleştirilecek heykellerde klasik anlayışın hâkim olduğu görülür.

19. yüzyılın sonlarında Fransız heykelci RODİN; Antik Çağdan PHİDİAS ve Rönesans’tan da MİCHELANGELO’ın eserlerini inceleyerek kendine özgü bir stil yaratmış; Avrupa heykel sanatına yeni bir yön vermiştir. Calais (Kalas) belediye başkanının siparişi üzerine yaptığı heykel grubu, pazar meydanına yerleştirilmiştir. Burada işlenen tarihi olay bütün doğallığı ve canlılığıyla dikkat çeker. Binlerce yıldır devam eden heykel sanatında ilk kez anı yaşatan bir anıt, halkın içinde yer almıştır (370. görsel).

Sanatçılar, antik heykellerin anıtsal klasik olgunluğuyla form bütünlüğünü yeniden inşa etmek istemiş, insan vücu370. görsel: Calais Burjuvaları, Rodin, Fransa dunun güzelliğini anıtsallaştırmaya yönelmişlerdir.

20. yüzyıl sanatçıları, daha önceki primitif halkların, Sümerlerin, Mısırlıların Arkaik Dönemlerini yeniden keşfetmişlerdir. Bu uygarlıkların sanatları ve klasik anlayış kaynaşarak modern heykel sanatında köklü değişiklikler yaratmıştır. (372 görsel).

371. görsel: Üçüncü Enternasyonal Maketi, Tatlin, Modern Sanatlar Müzesi, Stokholm

Empresyonist sanatçılar, nesnelerin formundan uzaklaşarak çevrelerindeki atmosfer oyunlarına yönelmişlerdir. Heykellerde ayrıntıya inerek bütünü parçalama yoluna gitmişlerdir. Doğa tasvirinden uzaklaşıp farklı form denemeleri yapmaları ve heykelin çözümlemeleri heykel sanatında yeni bir yol açmıştır.

Fütüristler, hareketin dinamizmine değer vermiş ve bu yönde eser üretmişlerdir. Konstrüktivistler ise sanatçının bilim adamı ve mühendis gibi çalışması gerektiğini düşünmüş; materyalist ve bilimsel tavırlarıyla dikkat çekmişlerdir (371. görsel).

Tüm bu farklı fikirler, 20. yüzyıl heykel sanatına yeni bir yön vermiştir.

Heykel sanatında geleneksel olarak kullanılan taş, mermer, bronz ve ağaç gibi temel malzemelere cam, plastik, çeşitli madenler ve endüstriyel tüm ürünler eklenerek olanaklar zorlanmıştır.

372. görsel: Sonsuz Sütun, Brancusi, Romanya

Proje Çalışması

• • • •

19 ve 20. yüzyıl resim ve heykel sanatçılarından oluşan çağdaş sanatlar müzesi oluşturunuz.

Sınıfta iki grup oluşturarak bir grubun 19 ve 20. yüzyıl resim sanatçılarını, diğer grubun heykel sanatçılarını araştırması için iş bölümü yapınız.

Bu yüzyılardaki akımları ve dönemleri temsil eden sanatçı ile sanat eserleri hakkında görsel ve bilgiler toplayarak sergilemeye uygun hâle getiriniz.

Okulunuzda uygun bir mekân belirleyerek topladığınız görsel ve bilgileri müze biçiminde düzenleyiniz.

Müzenizin açılışı için sunum hazırlayarak ziyaretçileri bilgilendiriniz.

Not: Bu proje çalışması ‘‘Proje değerlendirme ölçeği’’ne göre değerlendirilecektir.

122

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Etkinlik Aşağıda ve yan sayfadaki tablolarda 19 ve 20. yüzyıl sanat akımları ile akımların doğuş tarihleri verilmiştir. Realizm akımıyla ilgili örneği inceleyerek bu akımların genel özelliklerini verilen boşluklara yazınız.

19 ve 20. YÜZYILLARDA RESİM VE HEYKEL

FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)

KÜBİZM

FOVİZM

EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)

REALİZM (GERÇEKÇİLİK)

DÖNEMİ

19. yüzyıl ortaları (1845 sonrası)

19. yüzyıl sonları (1874 sonrası)

19. yüzyıl sonları, 20. yüzyıl başı (1905 sonrası)

20. yüzyıl başları

ÖNEMLİ SANATÇILARI

*Gustave COURBET *Jean Francois MİLLET *Honore DAUMİER

*Edouard MANET *Claude MONET *P. Auguste RENOİR *Edgar DEGAS *Alfred SİSLEY *Georges SEURAT *Paul CEZANNE *Paul GAUGUİN *Vincent Van GOGH *Toulouse LAUTREC

*Henri MATİSSE *Maurice De VLAMİNCK *Andre DERAİN *Raul DUFY

*Pablo PİCASSO *Georges BRAQUE

(1907 sonrası)

20. yüzyıl başları (1909 sonrası)

*Giacomo BALLA *Umberto BOCCİONİ *Carlo CARRA

GENEL ÖZELLİKLERİ

*İdealizm ve romantizme karşıdır. *Eserlerde günlük hayat tüm gerçekliğiyle işlenmiştir. *Nesnel dünya eserlere bire bir yansıtılır. *Mitolojik ve hayalî konulara yer verilmez.

............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ..............................................................................

.............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. ............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................

.............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. ..............................................................................

123

19 ve 20. Yüzyıllarda Resim ve Heykel Sanatı

19 ve 20. YÜZYILLARDA RESİM VE HEYKEL

20. yüzyıl başları

SOYUT SANAT

20. yüzyıl başları

20. yüzyıl başları

POP ART

SÜRREALİZM (GERÇEKÜSTÜCÜLÜK)

20. yüzyıl başları

METAFİZİK

(1910 sonrası)

DADAİZM

EKSPRESYOMİZM (DIŞA VURUMCULUK)

DÖNEMİ

(1910 sonrası)

(1910 sonrası)

(1916 sonrası)

20. yüzyıl ilk çeyreği (1924 sonrası)

20. yüzyıl ortaları (1950 sonrası)

ÖNEMLİ SANATÇILARI

*Emil NOLDE *Edvard MUNCH *E. Ludwing KİRCHNER *Oscar KOKOSCHKA *Max BECKMANN

GENEL ÖZELLİKLERİ

.............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. ..............................................................................

............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ..............................................................................

*Vasily KANDİNSKY *Piet MONDRİAN *Kasimir MALEVİCH *Jackson POLLOCK

*Giorgio De CHİRİCO *Carlo CARRA *Giorgio MORANDİ

.............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. ..............................................................................

*Marcel DUCHAMP *Hans Jean ARP *Max ERNST

.............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. ..............................................................................

*Rene MAGRİTTE *Max ERNST *Salvador DALi *Marc CHAGALL *Joan MİRO *Frida KAHLO *Yvest TANGUY

.............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................

*Roy LİCHTENSTEİN *Robert RAUSCHENBERG *Jasper JOHNS *Richard HAMİLTON

.............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................

124

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

3) 19 VE 20. YÜZYIL SANATÇILARI 19 VE 20. YÜZYILLARDA RESİM SANATÇILARI

Gustave Courbet, toprak üzerine düşen insan gölgesini resimlerinde ilk kez kullanan sanatçıdır.

Realist Ressamlar Gustave COURBET (1819-1879) Fransız ressam, realizm akımının kurucusudur. O, resimlerinin zamanın alışkanlıklarına bir protesto olmasını ve kent soylularını sarsmasını istemiştir. Bu nedenle halkı doğal hâllerinde ve kendi çevreleriyle olduğu gibi resmetmiştir. Yolda ve tarlalarda çalışan işçilerin ağır günlük çalışmalarını, eski, solmuş giysileri, güneşten yanmış yüzleri ve nasırlaşmış ellerini bütün gerçekçiliğiyle resmetmiştir (373, 374. görsel). Manzara ressamı olan sanatçı aynı zamanda ışığın ressamı olarak da bilinir. Parlak renkleri lekeci bir teknikle kullandığı resimlerinde açık-koyu zıtlığına da önem vermiştir.

374. görsel: Buğday Eleyen, Courbet, Güzel Sanatlar Müzesi, Nantes, Fransa

373. görsel: Taş Kıranlar, Courbet, Dresden Müzesi, Almanya

Jean Francois MİLLET (1818-1879) Fransız ressam, önceleri mitoloji ve kutsal kitaptan alınan konuları rokoko üslubunda ele almıştır. 1940’ların sonlarına doğru DAUMİER (Dömye)’nin etkisiyle köylü ve işçilerin çalışmalarını ve toprakla mücadelelerini realist tarzda resmetmiştir (375. görsel). Desenlerinde, gravürlerinde ve az sayıdaki ağaç oyma baskılarında da aynı konuları işlemiştir.

MİLLET (Mile)’ye göre insan, üzerinde yaşadığı ve işlediği toprağın bir parçası gibidir ve doğayla arasında derin bir ilişki vardır.

MİLLET’nin resimlerinde tercih ettiği kahverengi tonları, tablolarına büyük bir dinginlik katmıştır. Eserlerinde genellikle melankolik bir hava egemendir.

375. görsel: Çapalı Adam, Millet, Getty Center, Los Angeles

125

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Honore DAUMİER (1808-1879) Fransız ressam Honore DAUMİER, taş baskı, gravür, heykel, desen ve karikatürler yapmıştır. Günlük yaşamdaki gözlemlerini toplumsal konulara dönüştürmüştür. O dönemin sanatçı, politikacı, avukat, yargıç ve sıradan insanlarının gülünç durumlarını alaycı biçimde işlemiştir. Sanatçı, resmi karikatüre veya karikatürü resme yaklaştırarak yapıtlarına düşünce derinliği kazandırmıştır. Resimlerinde ışıklı bölümlerin koyu bölümlerle oluşturduğu zıtlıklardan hareket etmiş, canlı insan figürlerinin ortaya çıktığı bir teknik geliştirmiştir (376, 377. görsel). Sanatçı, 1872’ye kadar dört binden fazla karikatür yapmıştır.

377. görsel: Üçüncü Sınıf Vagon, Daumier, Metropolitan Müzesi,New York

376. görsel: Ayaklanma, Daumier, Philips Koleksiyonu, Washington

Etkinlik

Gustave Courbet, J. Francois Millet ve Honore Daumier’nin aşağıda verilen görsellerini inceleyerek soruları yanıtlayınız.

1) Courbet, eserlerinde yaşamlarını konu edindiği insanları toplumun hangi sınıfından seçmiştir? .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................

378. görsel: Ornant’ta Cenaze Merasimi, Courbet, Louvre Müzesi, Paris

2) Avrupa’da ekonominin değişmesiyle birlikte işçi sınıfının oluşması toplumdaki sosyal yapıyı etkilemiştir. Size göre hangi realist sanatçı bunu en iyi yansıtmıştır? ..............................................................................................................................................................................

126

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

3) Courbet ve Millet resimlerinde benzer konuları işlemiştir. Bu sanatçıların resimlerindeki kompozisyon ve renk anlayışlarını karşılaştırınız. ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ...................................................

380. görsel: Güreşçiler, Courbet, Devlet Müzesi, Budapeşte

379. görsel: Küçük Çoban, Millet, Orsay Müzesi, Paris

4) Millet’nin “İsa’ya Dua” adlı eserini yeniden adlandırmanız istense öneriniz ne olurdu? ..............................................................................................................................................................................

382. görsel: Avukat ve Kadın Müvekkili, Daumier, Galeri Staats, Stuttgart, Almanya

381. görsel: İsa’ya Dua, Millet, Orsay Müzesi, Paris

5) Daumier’nin toplumsal sorunlara bakış açısı hakkında neler söyleyebilirsiniz? .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

Ders Dışı Etkinlik Realist sanatçıların görsellerinden örnekler toplayarak dosya hazırlayınız.

127

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Empresyonist Ressamlar Claude MONET (1840-1926) Empresyonizmin öncüsü ve bu akımın özelliklerini en iyi yansıtan sanatçısıdır. Gün içinde değişen ışığın nesneler üzerindeki etkilerini göstermek için aynı konuyu açık havada defalarca çalışmıştır.

Günün değişik saatlerinde ışığın nesnelere yansımasını araştırmaya yönelen MONET’nin resimlerinde ışığın etkisi artmıştır. Her şeyi renk lekeleri hâlinde aktardığı için eserlerinde konu önemini yitirmiştir (383, 384. görsel).

Resimlerinde gölgeli alanları mavi ve mor renklerle boyamıştır. Son dört yılında görme duyusunu kısmen yitirmesine rağmen çalışmalarına yaşamının son günlerine kadar devam etmiştir.

384. görsel: Saman Yığını, Monet, Orsay Müzesi, Paris

383. görsel: Monet’nin Bahçesi, detay, 1906, Chicago Sanat Enstitüsü

Ders Dışı Etkinlik

• • •

Aşağıda verilen Monet’ye ait görselleri inceleyiniz.

Günün farklı saatlerinde (sabah, öğle, akşam) belirlediğiniz bir dış mekânın fotoğraflarını çekiniz. Çektiğiniz fotoğrafları sınıfta sergileyerek ışığın nesneler üzerinde bıraktığı farklı etkileri tartışınız.

Monet’nin aynı açıdan bakarak çalıştığı bu resimler, günün değişik saatlerinde yapılmıştır.

385. görsel: Rouen Katedrali, Gün Işığının Versiyonları, Monet, 1892-1894, Marmottan Müzesi, Paris

128

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Edouard MANET (1832-1883) 1832’de Paris’te doğan MANET (Mane), empresyonist araştırmanın temellerini atmış olmasına rağmen ortak sergilere katılmamış, bağımsız çalışmayı tercih etmiştir.

1874’te MONET ile çalışma fırsatı bulmuş, MONET’nin açık renkli paletinden etkilenmiştir. Siyah ve koyu tonlardan vazgeçerek gölgeleri de renklendirmiş, resimlerindeki karanlık fonları aydınlatmış, geniş yüzeyler ve derinlikler elde etmiştir.

Resimlerinde geleneksel bir dil kullanmasına rağmen resim düzenine yeni bir anlam kazandırmıştır. TURNER ve CONSTABLE gibi sanatçıların eserlerini incelemiş, onlardan faydalanmış, ışığın nesneler üzerindeki etkilerini belirleyerek resim sanatına yeni bir anlayış getirmiştir. Resimlerinde güneş ışıklarını açık renk tonlarıyla ve parıltılar hâlinde yansıtmış, manzara içine figürler yerleştirmiştir.

Resimlerinin başlıca konularını Tuileries’teki pazar buluşmaları, Paris turnesindeki İspanyol bale grubu, genç bir fahişe, at yarışlarını seyreden seyirciler ve dönemin kent soylu yaşamı oluşturur.

MANET’nin bazı edebiyatçılar tarafından savunulan resimleri, sanat eleştirmenleri tarafından beğenilmemiş hatta nefretle karşılanmıştır.

Yapıtlarına yöneltilen olumsuz eleştiriler MANET’yi derinden üzmesine rağmen asla araştırmalarından vazgeçmemiş, “Ben başkalarının görüp sevdiğini değil, gördüğümü resmediyorum.” demiştir. Sanatçının akademik resmin koyduğu engelleri aşmak isteyen genç ressamlara bir idol olduğu söylenebilir.

“Folies Bergeres Barı” (Foli Bercer) (387. görsel) adlı resminde burjuva eğlence hayatını işlemiştir. Üzgün bakışlı kadının arkasındaki aynadan salonun kalabalığını güzel bir perspektif 386. görsel: Argenteuil, Manet, 1874, Güzel Sanatlar Müzesi, Tournai, Belçika örneğiyle ölümsüzleştirmiştir.

387. görsel: Folies Bergeres Barı, Manet, 1882, Tate Galerisi, Londra

129

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Okuma Metni

Kırda Kahvaltı Manet, 1863’te “Kırda Kahvaltı” adlı, resim sanatının en büyük şaheserlerinden sayılan tablosuyla ünlü resim sergisi “Salon”a katılmak istemiş fakat kabul edilmemişti. Bunun üzerine aynı resmi III. Napolyon’un yardımıyla düzenlenen “Salon des Refusés” (Salon dö Röfüze) yani “Reddedilenler” sergisine koydu. Kader arkadaşları; Whistler, Jongkind, Fantin Latour, Pisarro, Cazin, Barcquemond, Henri Gros, J. P. Laurens, Harpignies, Cintreuil, Legros ve Vollon da sergideydi.

Napolyon, sergiyi gezerken özellikle “Kırda Kahvaltı”nın önünde durdu ve resmi kabul etmesine rağmen şiddetle eleştirmekten geri kalmadı. Resimde giyinik iki adamın arasında duran çıplak kadın, her türlü ahlak kuralına aykırı sayılıyordu.

Manet deyince akla ilk “Kırda Kahvaltı” gelir. Manet, eserine önce “Banto” veya “Yıkananlar” adını verdiği hâlde sonradan başka adlar da verildi. Tablonun adı “Çimen Üstünde Kahvaltı”, “Ormanda Piknik” oldu. Nihayet “Kırda Kahvaltı”da karar kıldı.

Eserde önemli olan kompozisyonun mükemmelliğidir. Figürler, Mısır sanatındaki sağlamlıkta ele alınmıştır. Resmin sol, ön bölümünde görülen natürmort, eserin kilit noktasıdır. Aslında bütün tabloya; hareketli bir kompozisyondan çok, insanlarla bunları çevreleyen manzaranın kaynaştırıldığı bir natürmort havası egemendir.

Manet’ye haklı olarak “ressamların ressamı” adı takılmıştır. Manet, resimlerini gelmiş geçmiş tüm büyük ustaların ilhamıyla yapmıştır. “Kırda Kahvaltı”da Giorgione’nin “Kır Konseri” resminden izler bulmak mümkündür. Ünlü Rönesans ustası, resimlerinde çağının kıyafetini giymiş insanlarla çıplakları kaynaştırırken Manet, bu resimde kahramanlarını modern elbiselerle resmetmiştir. Diğer yandan yine aynı tabloda Marcantonio Raimondi’nin, Raffaello’den kopya ettiği gravürden de izler görülür. Ayrıca kullandığı koyu yeşil, gri ve siyah tonlarla Courbet’yi de hatırlatmaktadır. Fakat kompozisyon tekniğiyle bu ünlü sanatçıdan tamamen ayrılır. Üçlü figürün oluşturduğu büyük üçgenle kol ve bacakların oluşturduğu küçük üçgenli kompozisyonla Courbet’nin dağınık geometri anlayışından uzaklaşır. Çıplak kadın için Manet’nin en gözde modeli Victorine Meurend modellik yapmıştır. Eserde çoğu kişinin gözünden kaçan duygusal bir özellik vardır. Sağ taraftaki adam için Manet’nin kardeşi Eugéne modellik yapmıştır. Oysaki kadın kendisiyle konuşan adama bakmadan bakışlarını izleyiciye, daha doğrusu resmi yapan Manet’ye çevirmiştir. İki kardeş arasında duran bu kadını, Manet’nin çılgınca sevdiği söylenir. Sanatçı, Victorine’i ister istemez belki de kıskançlıktan doğan bir ruh hâliyle ölümsüzleştirmiştir. Kısacası kardeşine “Benim o, gözünü ondan çek!” demek ister gibidir. Böylece Manet, bu konuyla yepyeni ve kendine göre bir Mona Lisa yaratmış, denebilir.

(Sadun ALTUNA, Empresyonist Ressamlar, S.15, 2. baskı, 1970)

Ders Dışı Etkinlik

• • • •

İkişerli gruplar oluşturup birer sözcü belirleyiniz.

Aşağıda adları verilen empresyonist ressamlardan birini seçiniz.

Grup arkadaşınızla empresyonistlerin sanat anlayışlarını anlatan görsel sunum hazırlayınız.

Hazırladığınız sunumları sınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız.

Edouard Manet (1832-1883), Claude Monet (1840-1926), Pierre Auguste Renoir (1841-1919), Edgar Degas (Döga) (1834-1917), Alfred Sisley (1839-1899), Georges Seurat (Söra) (1859-1891), Paul Cezanne (1839-1906), Vincent Van Gogh (Goh) (1853-1890), Paul Gauguin (Gogen) (1848-1903) ve Taulouse Lautrec (Lötrek) (1864-1901) bu akımın önemli temsilcilerindendir.

130

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Ders Dışı Etkinlik

Marcantonio Raimondi’nin “Paris’in Yargısı”, Tiziano’nun “Kırda Konser” Manet’nin “Kırda Kahvaltı” resimlerini çeşitli kaynaklardan araştırarak birer kopyasını bulunuz. Boş verilmiş çerçevelerin içine yapıştırınız.

1) Konu, dönem, teknik ve renk açısından eserleri karşılaştırınız.

2) Aşağıda verilen yönergeler doğrultusunda tartışarak sonuçlarını bırakılan boşluklara yazınız.

16. yüzyıl yaygın bir mitolojik konusu olan “Paris’in Yargısı”, Raimondi tarafından Raffaello (Rafael)’den kopya olarak çalışılmıştır.

Manet de klasik resimleri inceleyerek çalışmalar yapmıştır.

388. görsel: Paris’in Yargısı, Raimondi, Metropolitan Müzesi, New York

1) ‘‘Paris’in Yargısı’’ resmini kompozisyon bakımından inceleyerek düşüncelerinizi yazınız. ...................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... ...........................................................................

Tiziano, “Kırda Konser” adlı resmini 15. yüzyılda yapmıştır. Manet, bu resmi de inceleyerek kendi çalışmalarına nitelikli alıntılar yapmıştır.

2) Tiziano ve Raimondi’nin resimlerindeki kompozisyon benzerliklerini bulunuz. ...................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... ..........................................................................

3) “Kırda Konser” adlı resmi, Manet’nin “Kırda Kahvaltı” adlı eseriyle renk açısından karşılaştırıp düşüncelerinizi yazınız. ...................................................................... .......................................................................... .......................................................................... ........................................................................

389. görsel: Kırda Konser, Tiziano, Louvre Müzesi, Paris

131

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Sergilendiği zaman resmin yol açtığı skandal, betimlenen durumun belirsizliğinden kaynaklanır. Çıplak iki kadın, açık havada iki kent soylu adamın arasında oturmaktadır. Ön plandaki kadın seyirciye gözlerini dikmiş, çıplaklığından utanmaksızın, meydan okur gibi bakmaktadır.

Konu, genel ahlaka bir saldırı gibi algılanır. Çok iyi bir natürmort ressamı olan Manet, bunu resmin sol alt köşesine dahil etmiştir.

390. görsel: Kırda Kahvaltı, Manet, Orsay Müzesi, Paris

4) Marcantonio Raimondi ve Tiziano’nun yaptığı resimler o dönemde eleştiri almamıştır. Ancak Manet’nin “Kırda Kahvaltı” adlı resmi eleştirilere maruz kalmıştır. Sizce bu eser hangi gerekçelerle eleştirilmiş olabilir? ......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................

5) “Kırda Kahvaltı” resmini kompozisyon, renk, ışık, konu ve teknik bakımından inceleyiniz. ......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................

6) “Kırda Kahvaltı” resminin sol alt köşesinde yer alan natürmordu plastik değerler açısından sorgulayınız.

Resme katkılarını tartışınız. ......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

7) Manet’nin “Kırda Kahvaltı” adlı resmini inceleyerek Raimondi’nin “Paris’in Yargısı” ve Tiziano’nun “Kırda Konser” adlı eserlerinden yenilik arayışı ve ışık kullanımı açısından farklılıklarını belirleyiniz. .......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

8) Manet’nin “Kırda Kahvaltı” adlı eserinin izlenimcilik açısından önemini tartışınız. .......................................................................................................................................................................... ..............................................................................................................................................................................

9) Üç resmi de inceledikten sonra resimlerde yer alan karakterlerin temsil ettiği kişilikleri tartışınız. .......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

10) “Paris’in Yargısı” adlı mitolojik öyküyü araştırarak özetleyiniz. .......................................................................................................................................................................... ..............................................................................................................................................................................

132

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Pierre Auguste RENOİR (1841-1919) Fransız ressam, MONET’den etkilenmiştir. Manzara resmi yapan diğer dönem sanatçılarının aksine yaşamı boyunca hep insanların resimlerini yapmıştır. Tablolarında her sınıftan insan görülür. Hizmetçileri, tiyatro sanatçılarını, yüksek sosyete hanımlarını, işçileri ve kendi dostlarını; kır kahveleri, tiyatrolar, balo salonlarında neşe içinde resmetmiştir (391. görsel).

Resimlerinin yüzeyleri ışık yansımaları ve renk oyunlarıyla doludur. Güzel yüzlü kadın resimleri ve pembe rengin egemen olduğu çıplak kadın figürlerinde insan teninin ışıltısını ustalıkla yansıtmıştır.

Ressamın heykel çalışmaları da vardır. 1912’de tekerlekli sandalyeye mahkum olmasına rağmen çalışmalarını sürdürmüştür.

391. görsel: Sandal Partisi, Renoir, Philips Koleksiyonu, Washington

392. görsel: Salıncak, Renoir, 1876, Orsay Müzesi, Paris

Edgar DEGAS (1834-1917) Fransız ressam, uzun yıllar resim ve desen çizimleriyle uğraşmasına rağmen asıl eserlerini 1870’ten sonra vermiştir.

Eserlerinde gazino, tiyatro, opera fuayeleri ve Paris yaşamından sahneleri işlemiştir. Hiçbir zaman izlenimcilerin sergilerine katılmamış ve açık havada resim yapmamıştır. Onların önem vermediği kompozisyon ve çizime özen göstermiştir. Resmin, sanatçının yaratıcılığıyla ilgili olduğunu ve kopya olmaması gerektiğini savunmuştur.

Resimlerinin konularını kendi belirlediği beş başlıkta toplamıştır: Yarışlar, ütücü kadınlar, şapkacılar, balerinler (394. görsel) ve süslenen kadınlar. Ününü de büyük ölçüde balerinler dizisiyle sağlamıştır. Resim, desen ve pastel çalışmalarının yanı sıra heykeller de üretmiştir.

393. görsel: Pamuk Tüccarları, Degas, 1873, Güzel Sanatlar Müzesi, Pau, Fransa

394. görsel: Dans Okulu, Degas, Orsay Müzesi, Paris

133

395. görsel: Şapkacı Dükkanı, Degas 1885, Chicago Sanat Enstitüsü

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Alfred SİSLEY (1839-1899) Fransa’da doğan SİSLEY İngiliz asıllıdır. Empresyonistlere katılmış, MONET, BAZİLLE ve RENOİR ile tanışarak bu ressamlarla açık havada manzara resimleri yapmıştır. Normal, alelade gibi görünen doğa parçalarına, kendine has üslubuyla olağanüstü bir hava getirmiştir. Manzaralarında daima ilgi çekici noktalar bularak tablolarına yansıtmıştır. Resimlerinde seçtiği konular son derece sade olmasına rağmen her biri duygu âleminin seçkin örneğidir. Yaptığı her eserde görülmemiş incelikte dokunuşlar hissedilir.

SİSLEY’in bir kış manzarasına bakan, soğuğu sanki iliklerinde hisseder. Bahar manzarası resimleri gönül ferahlatır, yaz mevsimi resimleri ise terletir. Işık, güneş, hava ve renk her zaman araştırdığı konular arasındadır (396. görsel). Kendinden sonra gelen Fransız manzara ressamlarını bu özelliğiyle etkilemiştir. Eserleri izlenimci ve ilmî gibi kabul edilse de ona “empresyonistlerin romantik ustası” demek daha doğru bir tanımdır.

396. görsel: Argentuil Meydanı, Sisley, 1881, Boymans-van Beuningen Müzesi, Rotterdam

397. görsel: Villeneuve la Garenne Köprüsü, Sisley, 1872, Metropolitan Müzesi, ABD

Georges SEURAT (1859-1891) SEURAT, empresyonist anlayıştan kendine özgü bir teknik çıkarmış ve fırça vuruşlarını noktalara indirgemiştir (pointilist/noktacı teknik). Resimlerini üç ana renk ve bunların tamamlayıcı renkleriyle yapmıştır (399. görsel). Tonun, rengin, çizginin ve düzenin rollerini ayrıntılı biçimde tahlil etmiş ve resmi bilimsel bir mantığa oturtmuştur. Sanatçı, resimlerinde modülasyona yer vermemiş; çizgi perspektifi kullanmamıştır.

SEURAT’nın resimlerinde konu eski önemini yitirmiş, genç yaşta ölmesine rağmen soyut sanata yeni bir yol açılmıştır.

398. görsel: Pazar Öğleden Sonra, Seurat, Chicago Sanat Enstitüsü

Etkinlik

Georges Seurat’nın resimlerini renkli fotokopiyle büyüterek inceleyiniz. Sanatçının resimlerinde renk elde etme tekniğini yorumlayınız.

Seurat, puantilizm (noktacılık) adı verilen yeni bir boyama tekniği kullanmıştır. Bu teknikte görüntü, yan yana saf renklerin noktalar hâlinde sürülmesi ve tabloya bakanların gözünde renklerin karışması ilkesine göre yapılır. Işığın içindeki temel renkler (sarı, kırmızı, mavi) küçük noktalar hâlinde uygulanır.

399. görsel: Sen Nehri Kenarı, Seurat, 1888, Güzel Sanatlar Müzesi, Brüksel

134

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Paul CEZANNE (1839-1906) 20. yüzyıl resim sanatını etkileyen, modern resmin kurucusu kabul edilen Fransız ressam, ilk dönemlerinde İtalyan ustaların resimlerini incelemiş, onlardan kopyalar yapmış, manzara ve portreler üretmiştir. 1871’e kadar ürettiği resimler, romantik ya da barok olarak nitelendirilir. Bu dönemde koyu, iç karartıcı renkler kullanmıştır.

1872’de PİSARRO ile Auversur-Oisea’a gitmiş, PİSSARRO’nun etkisiyle parlak açık renkler kullanmıştır. Renkle desen, tonla biçim arasında bir denge kurmayı amaçlamış ve bu yönüyle izlenimcilerden ayrılmıştır.

Manzaralarında yalnızca renkten hareket ederek perspektif etkisi yaratmaya çalışmıştır. Her nesnenin aslında geometrik bir biçime sahip olduğunu savunarak kübist anlayışla üst üste konulmuş düzlemlerden oluşan manzaralar yaratmıştır. Natürmort resimlerinde de aynı anlayışı görmek mümkündür (400. görsel). 1906’dan itibaren sanat anlayışında duygular azalmış, renk ve biçimleri kullanışıyla fovist özellikler taşıyan eserler vermiştir.

Etkinlik

Cezanne’ın görsellerini inceleyerek Manet, Renoir ve Monet’nin eserlerinden farklı yönlerini tartışınız.

401. görsel: Kâğıt Oynayanlar, Cezanne, Jeu de Poume Müzesi, Paris

400. görsel: Natürmort, Cezanne, Hermitage, St. Petersburg

Paul GAUGUİN (1848-1903) Fransız ressam, önceleri empresyonist resimler yapmış ve onların sergilerine katılmıştır. Bir süre çağdaşı Van GOGH’la çalışmıştır. En güçlü eserlerini Avrupa’dan ayrıldıktan sonra ilkel toplumların bozulmamış ortamı içinde yaşadığı Tahiti’de vermiştir. Bu tropik ülkenin zengin doğası ve renklerini kendi romantik yapısıyla birleştirerek ada insanlarının yaşantısını resmetmiştir (403. görsel). İlk resimlerinde izlenimcilerin etkisi görülmesine karşın sonradan sembolizmin ustaları arasına girmiştir. GAUGUİN’e göre düşüncenin duyguyla algılanabilecek bir şekle sokulması, resmin içtenlikle boyanmasıyla mümkündür. Her renk, bir duygunun ve düşüncenin simgesidir. Çağdaşları Van GOGH ve CEZANNE gibi GAUGUİN de Avrupa ve dünya sanatına yeni ufuklar açan sanatçılardandır.

Etkinlik

Gougin’in Tahiti konulu görsellerini inceleyiniz.

Diğer emresyonist sanatçılara göre Gauguin’in renkleri kullanışındaki farklılıklarını tartışınız.

402. görsel: Tahiti Manzarası, 1893, Gaugin, Mineapolis Sanat Enstitüsü, Minesota

403. görsel: Kumsalda Tahitili Kadınlar, Gaugin, 1899, Orsay Müzesi, Paris

135

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Vincent Van GOGH (1853-1890) Hollandalı ressam, post empresyonisttir. Sanat hayatının başlarında duyguları ve tutkuları iletebilmek için koyu ve karanlık renkleri bir anlatım aracı olarak kullanmıştır. Japon baskılarından esinlenerek resimlerinde daha çok renk kullanmaya başlamıştır. Paris’te tanıdığı empresyonizmden etkilenerek çalışmalarına canlı renkleri eklemiştir (404. görsel).

Paris’te şehir yaşantısından bunalan sanatçı, Güney Fransa’ya giderek kendi üslubunu yarattığı resimler yapmıştır. Cansız nesnelerde bile bir hareket olduğunu savunan Van GOGH, içinden taşan enerjiyi güçlü fırça darbeleriyle yansıtmıştır. Canlı renklerin çarpıcılığını tuvalde yoğun boya tabakaları kullanarak aktarmıştır. Resimlerindeki etkili renkler, insanı hayal dünyasına götürür.

Acılarını, özlemlerini ve yalnızlık duygusunu renklerle dile getiren sanatçı, yoğun olarak resimle uğraştığı dokuz yıl boyunca altı yüz yağlı boya ve sekiz yüz kadar da sulu boya eser vermiştir.

404. görsel: Arles’teki Yatak Odası, Van Gogh, Jeu De Paume Müzesi, Paris

Etkinlik

Aşağıda verilen Van Gogh’un farklı dönemlerine ait görselleri inceleyerek renk ve fırça darbeleri açısından sanatında geçirdiği değişimi değerlendiriniz.

406. görsel: Patates Yiyenler, Van Gogh, Vincent Van Gogh Müzesi, Amsterdam

405. görsel: Montmartre’den Yel Değirmenli Manzara, Van Gogh, Kröller-Müller Müzesi, Hollanda

407. görsel: Çiçek Açmış Erik Ağacı, Van Gogh, Van Gogh Müzesi, Amsterdam

408. görsel: Buğday Tarlası ve Kargalar, Van Gogh, Van Gogh Müzesi, Amsterdam

136

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Toulouse LAUTREC (1864-1901) Fransız ressam, sanat yaşamı süresince empresyonist sanatçılarla aynı dönemde olmasına rağmen kendine farklı bir yol çizmiştir.

Eserlerinde küçük ve önemsiz sahneleri bütün incelikleriyle ayrıntıya girmeden vermiştir.

Eserlerinde Paris’in eğlence hayatı, dansçılar, artistler anlık görüntüler biçiminde yer almıştır (409. görsel). Bu konularla ilgili afişler tasarlamıştır. Sanat eleştirmenleri, hayatın yalnızca çirkin ve bayağı yanını yansıttığını iddia etmiştir. Lautrec eserlerindeki konuları işleyiş üslubuyla büyük bir sanatçı olmuştur.

14 yaşında iki defa attan düşerek pek çok kemiğini kırmış, yaşamına bedensel engelli olarak devam etmek zorunda kalmıştır.

Hayatı çalışma hırsı içinde geçmiş ve yattığı klinikte bile çok önceden tasarladığı cambazhane resimlerini tamamlamıştır.

409. görsel: Moulin Rouge’da Lautrec, 1892-1895, Chicago Sanat Enstitüsü, ABD

Etkinlik

Toulouse Lautrec’in eserlerini inceleyerek afiş sanatına katkılarını tartışınız.

410. görsel: Jane Avril, Lautrec, 1893, Özel Koleksiyon

411. görsel: Troupe de Mile Eglantine, Lautrec, San Diego Sanat Müzesi, ABD

412. görsel: Divan Japonais, Lautrec, 1892-1893, Özel Koleksiyon

Fovist Ressamlar Henri MATİSSE (1869-1954) 1892’de Gustav MOREAU (Moro)’dan aldığı resim eğitimi, Fransız ressamın eserlerinde önemli bir rol oynar. Sonraları Louvre (Luvr) Müzesinde Flaman ressamların eserlerini inceleyerek kopya çalışmaları yapmıştır. Açtığı sergiler, döneminin ressamlarıyla ilişkileri, onun sanat yaşamında önemli ve belirleyici rol oynamıştır.

Resimlerinde saf ve temiz renkleri dengeli biçimde kullanarak CEZANNE’ın resim anlayışını geliştirmiştir. O da CEZANNE gibi natürmortla resme başlamıştır. Tablolarının çoğunda kadınları işlemiştir.

MATİSSE, resimlerini ana renkler ve kontrastlarını bir araya getirerek boyamış, geniş yüzeylerin etrafını koyu renk konturlarla belirlemiştir. Osmanlı ve İran halılarının renklerini incelemiş, onları yorumlayarak modern resme yeni bir yol açmıştır.

MATİSSE’in 1907’de yaptığı “Kırmızı Uyum” (La Cambre Rouge) veya “Akşam Sofrası” adlı eseri aslında yeşil renkte yapılmış ve “Yeşil Uyum” adıyla sunulmuştur. Daha sonra resmi maviye boyamış ve “Mavi Uyum” adıyla sergilemiştir. Fikrini değiştirerek resmi canlı, göz alıcı bir kırmızıyla yeniden boyamıştır. Bu tablo, yoğun renkli diğer çalışmalarının temel özelliği hâline gelen dekoratif ögelerin öne çıktığı ilk eserlerindendir.

“Dans (413. görsel), Kırmızı Balıklı Natürmort, Yaşama Sevinci, Pembe Çıplak (Nü), Piyano Dersi, Kemanlı Oda ve Müzik” sanatçının önemli eserleridir.

137

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

414. görsel: Maurice’de Restoran, Matisse, Albright-Knox Galerisi, Buffalo

413. görsel: Dans, Matisse, 1910, Hermitaj Müzesi, St. Petersburg

Maurice de VLAMİNCK (1876-1958) Fov grubunun en dikkat çekici üyelerinden biridir. Resim çalışmalarında Van GOGH’un renklerinin canlılığından etkilenmiştir (415. görsel). “Van Gogh’u babamdan çok seviyorum.” diyerek gerçekleştirmek istediği resim tarzının bir kısmını onun resimlerinde bulduğunu anlatmak istemiştir. Tablolarında eşyanın yapısal özelliklerini ve hacmini ön plana çıkarmayı amaçlamıştır.

415. görsel: Boguival’da Restoran, Vlaminck, 1905, Orsay Müzesi, Paris

416. görsel: Kırmızı Ağaç, Vlaminck, Lüksemburg Müzesi

Raoul DUFY (1877-1953 ) Fovist akımın sanatçılarından olan DUFY (Dafi), resimlerinde parlak ve canlı renklerle yaşama sevincini ifade etmiştir. Sanatçı, yaşamdan sahneler, manzaralar, plajlar, hipodromlar, at yarışları gibi konuları işlemiştir (417. görsel). DEGAS ve MATİSSE’ten etkilenmiştir.

417. görsel: Kayık Yarışı, Dufy, Ulusal Galeri, Washington

418. görsel: Eyfel Kulesi, Dufy, Ulusal Galeri, Washington

138

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Andre DERAİN (1880-1954) Sanat yaşamı boyunca en başarılı eserlerini fovist tarzda yapmıştır. 1905’te MATİSSE ile tanıştıktan sonra onunla çalışmaya başlamış ve sürekli resimle uğraşmıştır. Resimlerinde ana renkleri saf hâlde ve çabuk fırça darbeleriyle dağınık lekeler hâlinde tuvaline aktarmıştır. Bu çalışma tarzı, fovizmin ustası kabul edilen VLAMİNCK (Vilamink)’te olduğu gibi kaba bir görüntü sergilemez aksine daha uyumludur.

Resimlerinde renk yelpazesi çok geniş olan sanatçı, her tonu cesurca kullanmıştır (419, 420. görsel).

Biçime bağlı resimsel yapıyı ihmal etmemiş ancak yer yer biçimleri parçalama yoluna gitmiştir. Bu çalışmaları, onu fovist anlayıştan uzaklaştırmıştır.

420. görsel: Collioure (Kolye) Köyü, Derain, Özel Koleksiyon

419. görsel: Londra’da Gemi, Derain, 1906, Tate Galeri, Londra

Etkinlik

Aşağıda verilen soruları fovist ressamların görsellerinden yararlanarak yanıtlayınız.

421. görsel: Yeşil Şerit, Matisse, Kraliyet Güzel Sanatlar Müzesi, Kopenhag

1) Matisse’in rengi canlı, çarpıcı ve çoğunlukla tüpten çıktığı gibi kullanmasının nedenlerini tartışınız.

2) Derain, resimlerinde derinlik problemini nasıl çözmüştür?

3) Vlaminck, resimlerinde görsel çarpıcılığı sağlamak için rengin hangi etkilerinden yararlanmıştır?

4) Dufy, manzara resimlerinde uzaktaki nesneleri gerçekçilik açısından nasıl resmetmiştir?

422.görsel: Thames Nehri’nden St. Paul Katedrali, Derain, Mineapolis Sanat Enstitüsü

Bilgi Notu

“Vahşi hayvanlar” anlamındaki “fauve” terimi ilk kez 1905’te tutucu sanat eleştirmeni Louis VAUXALLES tarafından küçük düşürücü amaçla kullanıldı. Eleştirdiği sanatçılar, yaratıcı özgürlük anlayışlarının ilanı olarak bu terimi kendilerine mal ettiler. Modern sanatçıların çoğu “vahşi” renkler kullansa da “fov”, yalnızca 1898-1908 yılları arasında Fransa’da çalışan ve çoğu birbiriyle dost olan küçük bir sanatçı grubu için kullanıldı.

(Stephen LİTTLE, İzmler, Sanatı Anlamak, s. 100, 2004) 139

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Kübist Ressamlar

‘Kim hayatında doğal bir sanat eseri görmüştür? Doğa ve sanat birbirinden tamamen ayrı iki şeydir.’

Picasso

Pablo PİCASSO (1881-1973) PİCASSO, Malaga’da doğmuştur. On beş yaşındayken Barselona Güzel Sanatlar Akademisine girmiş ve ardından Madrid’e gitmiştir.

PİCASSO, 1911’de Paris’te, empresyonistleri tanımıştır. Onların biçim ve renk anlayışlarından ayrılarak net konturlarla belirlediği figürlerinde neredeyse siyah-beyaza yakın mavi kullandığı süreç, “Mavi Dönem” olarak adlandırılır.

PİCASSO, yirmi üç yaşındayken Fransa’ya yerleşmiştir. Montmartre sokaklarındaki sirk yaşamını ve hokkabazları konu alan resimlerinde pembe rengi ağırlıkla kullandığından bu dönemi “Pembe Dönem” olarak adlandırılır.

PİCASSO, resimlerinde ifadeyi güçlendirecek yeni yolar aramış ve Afrika’nın ilkel sanatına özgü masklardan etkilenmiştir.

Sanatçı, bedenleri gerçeğinden yabancılaştırarak geometrik formlar hâlinde ele almış ve mekânsal perspektifi ortadan kaldırmıştır (423. görsel).

Realist anlayışına karşı çıkarak sanatın bağımsızlığını savunmuştur.

423. görsel: Mandolinli Kadın, Picasso

Georges BRAQUE (1882-1963) Paris’te doğan sanatçı, 1902’de Academia Humbert ve Güzel Sanatlar Akademisinde resim yapmaya başlamıştır. Fovizm ve CEZANNE’ın etkisinde kalmıştır. 1908’den itibaren analitik ve sentetik kübizm üzerine çalışmalar yapmış, 1914’te savaş için cepheye gidinceye dek PİCASSO ile çalışmıştır.

Sanatçıya göre ressamın asıl amacı bir eşyanın aynısını çizmek ya da yerini alacak bir sembol yaratmak değil kendi anlayış biçimine göre nesneyi, eşyayı şekillendirmektir (424. görsel).

Savaştan sonra 1920’ye doğru yaptığı resimlerde kübizmin etkisinden uzaklaşarak farklı bir renk ve boya anlayışına yönelmiştir.

Yetmiş beş yaşında resmi bırakarak görüşlerini yazıya dökmüş ender sanatçılardandır. “Objeyi unutalım, esas olan bağlantılardır.” sözü, çağın resmini nasıl anladığını açıklar.

424. görsel: Sürahi ve Keman, Braque

Bilgi Notu

• • • •

Bir figürün her yönden görüntüsü dikkate alınarak yapılan parçalanmış düzenlemeye “analitik kübizm” denir.

1912’de Picasso ve Braque’ın resimlerinde biçimler parçalanarak, gazete kâğıtları, aynalar, cam parçaları ve yabancı malzemeler resme eklenir. Bu dönem ise “sentetik kübizm” olarak adlandırılır.

Kübizm, “kavramsal” bir yaklaşım olarak açıklanabilir. Bu “kavramsal” gelişim, Cezanne’ın son dönem eserlerinde görülür ve 1907’den sonra sergilenen eserleri, Picasso ve Braque’ı da etkilemiştir.

Kübist resim, heykel ve mimariye paralel olarak dekoratif sanatlarda, süs ve ev eşyalarıyla iç dekorasyonda da etkili olmuştur.

(Norbert LYNTON, Modern Sanatın Öyküsü, s. 63, 1982) 140

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Etkinlik

Aşağıda verilen kübist sanatçılara ait görselleri inceleyiniz. Verilen ifadelerin sonuna doğruysa (D), yanlışsa (Y) yazınız.

425. görsel: Viyadük, Braque, Ulusal Modern Sanat Müzesi, Paris

428. görsel: Dona Maar Sandalyede, Picasso, Picasso Müzesi

426. görsel: Su Şişesi ve Meyve Tabağı, Gris, Özel Koleksiyon, New York

429. görsel: Vollard’ın Portresi, Picasso, Puşkin Müzesi, Moskova

427. görsel: Gitar, Bardak, Şişe, Gris, Özel Koleksiyon, Paris

430. görsel: Eyfel Kulesi, Delaunay, Guggenheim, New York

1) Braque, doğa görüntülerini geometrik olarak parçalamış ve tablo yüzeyini doğa ögelerinden kurtararak yeniden yapmıştır. ( ) 2) Griss, empresyonizmin renk anlayışını terk etmiş; sanatı, doğanın taklidi olmaktan çıkarmıştır. ( ) 3) Picasso resimlerinde biçim sorununu ön plana çıkarmıştır. ( ) 4) Delaunay, resimlerinde renklerin gerçeğe uygunluk sorununu ikinci plana itmiştir. ( ) 5) Braque, resimlerinde üç boyutlu formları gerçeğe en yakın hâline sadık kalarak resmetmiştir. ( ) 6) Picasso, resme bakış açısını da değiştirmiştir. Nesnelerin farklı açılardan görünüşünü tuvale yansıtarak zaman ve mekân içindeki hareketlerini de araştırmıştır. ( )

141

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Fütürist Ressamlar Umberto BOCCİONİ (1882-1916) Fütürizmin kurucularından sayılan İtalyan ressam, aynı zamanda heykeltıraştır. Eserlerinde çağın hız ve dinamizmini yakalamaya çalışmıştır. Ona göre: “Dört nala koşan bir atın dört değil yirmi ayağı vardır ve ayakların hareketi üçgenler içindedir.” Sanatçı, modern yaşamdaki insanın ruhsal durumunu, hareket hâlindeki ögeler ve görüntülerle yansıtmayı amaçlamıştır (432. görsel).

431. görsel: Bisikletli, Boccioni, Özel Koleksiyon

432. görsel: Esneklik, Boccioni, Dr. Riccardo Jucker Koleksiyonu, Milan

Giacoma BALLA (1885-1974) Hareketi temsil eden ilk sanatçı olarak bilinir. Uzun süre fotoğrafçılıkla uğraşan sanatçı, resimlerini yaparken genellikle, bir anın art arda gelen evrelerini tek bir karede yakalayan fotoğraf tekniğinden yararlanmıştır.

“Tasmalı Köpek” (434. görsel) adlı eserinde sahibiyle yürüyen köpeğin bacak hareketlerini ve kuyruk sallayışını değişik konumlarda çizerek yürümenin anlamını ve hareketi vermek istemiştir. Resimdeki hareketli objenin sabit durumda resmedilmemesi gerektiğini savunmuştur.

434. görsel: Tasmalı Köpek, Balla, Modern Sanatlar Müzesi, New York

433. görsel: Sürat, Balla, Modern Sanatlar Müzesi, New York

Bunları Biliyor musunuz ?

“Fütüristler, geleceği insanın kendi amaçları doğrultusunda şekillendirebileceği teknolojik araçlara nihayet kavuştuğuna inanıyordu. Fütürizmin manifestosunu yazan Boccioni, umutlarını yerle bir eden 1. Dünya Savaşı’nı görecek kadar uzun yaşayamadı.”

(Anna Carola Kausse, Literatür, s. 95, 2005)

142

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Carlo CARRA ( Karra) (1881-1966), Luigi RUSSOLO (1885-1974) ve Gino SEVERİNİ (1883-1966) bu akımın diğer önemli temsilcileridir.

435. görsel: Kolaj, Carra, Mattioli Koleksiyonu, Milano

436. görsel: Parçalar, Russolo, Trento ve Rovereto Modern Sanatlar Müzesi, Roma

437. görsel: Bayan Portresi, Severini, Mart LF Koleksiyonu, Revereto

Ders Dışı Etkinlik

Fütürist sanatçıların müzelerden toplanmış eserlerinden oluşturularak açılacak bir sergi için afiş hazırlayınız.

Ekspresyonist Ressamlar Emil NOLDE (Nold) (1867-1956) Köylü bir aileden gelen Alman ressam, önceleri bir mobilya fabrikasında çırak olarak çalışmış daha sonra resme yönelmiştir. 1906’da Köprü Grubuna girerek Hollanda’da Van GOGH’un yapıtlarını incelemiştir.

ENSOR’u tanıyınca ondan çok etkilenmiştir. Berlin Sezession Grubu, Yeni Sezession Grubu ve Münih Mavi Atlı Grubunun sergilerine katılmıştır.

Yapıtlarında egzotik ögeler ve parlak renklere yer vermiştir. Resimlerindeki şiddetli duygular, Alman ekspresyonist sanatçılara özgüdür. Doğayı kişinin ruhu ve zihniyle değiştirme amacındadır. NOLDE’un tercih ettiği konulardan biri de natürmorttur. Sulu boyayla yaptığı çalışmaları da dikkat çekicidir (439. görsel). “Yaşlı Adam Portresi, Dansözler, Evli Çift, Kırmızı Çiçekler, Parlak Ayçiçekleri, Kırmızı Gelincikler ve Sarı Seramik Vazoda Çiçekler” onun eserlerinden bazılarıdır.

438. görsel: Altın Buzağı, Nolde, Nelson Sanat Galerisi, Atkins Müzesi, Kansas

439. görsel: Gelincik, Nolde, Özel Koleksiyon

143

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Edvard MUNCH (Manç) (1863-1944) Norveçli ressam ve grafikçi, ekspresyonizm akımının en önemli temsilcisi ve üstadı olarak bilinir. Renkleri içinden geldiği gibi geniş yüzeyler hâlinde uygulamıştır. Kontürleri kalın çizgiler şeklindedir. Form yerine plastik değerleri ön planda tutmuştur.

Eserlerinde, yalnızlık, melankoli, ümitsiz aşk, kara düşüncelere dalan bir ruh, insanın topluma uyum sağlayamamasının yansımaları ve hüzünlü yaşamın duygularını canlandırır (441. görsel). Renklerde konulara uygun koyu gri, mor ve kirli sarı gibi renkleri tercih etmiştir.

440. görsel: Köprüdeki Dört Kız, Munch, Ulusal Galeri, Norveç

441. görsel: Ölünün Külleri, Munch, Ulusal Sanat Müzesi, New York

442. görsel: Ay Işığı, Munch, Munch Müzesi, Oslo, Norveç

E. Ludwig KİRCHNER (Körşner) (1880-1938) Alman sanatçı, Die Brücke grubunun kurucularındandır. Sanatçı ve grup arkadaşları Alman sanatını, Fransız ve İtalyan resminin etkisinden kurtarıp bağımsız olarak geliştirmeyi amaçlamışlardır.

KİRCHNER’in duygusallığı onun en güçlü yönüdür. Birçok ekspresyonist sanatçı gibi o da NİETZSCHE hayranıdır. NİETZSCHE’nin yaşam sevincini benimsemiş ve “hayatın zenginliğini ve sevincini” anlatmak istemiştir. Onu, somut resim değil insanın iç dünyasını anlatan resimler ilgilendirir (444. görsel).

Brück ressamları arasında soyut biçime en çok yaklaşan KİRCHNER’dir.

443. görsel: Dresden Evleri, Kirchner, Groninger Müzesi, Hollanda

444. görsel: Gece Işığında Caddede Dolaşanlar, Kirchner, Groninger Müzesi, Hollanda

445. görsel: Kahve Masası, Kirchner, Groninger Müzesi, Hollanda

Etkinlik

• • •

Ekspresyonist sanatçılardan Munch’un görsellerini inceleyiniz.

Ruh hâllerinizi betimleyen eskizler yaparak sınıf panosuna asınız.

Yaptığınız eskizlerle Munch’ın görsellerini karşılaştırarak değerlendiriniz.

144

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Oscar KOKOSCHKA (1886-1980) Viyana Sanat Okulu’nda eğitim görmüş, Gustave KLİMT, Edvard MUNCH, Karl KRAUS ve psikanalizci Sigmund FREUD’un etkisinde kalmıştır. Küçük kardeşinin ölümü, onu psikolojik bir çıkmaza sürüklemiş ve ölüm, onu daima meşgul eden bir kavram olmuştur.

Avusturyalı sanatçının resimlerinde hatlar gergin, şekiller güçlüdür. İnsan ruhundaki duyguları resimlerinde başarıyla yansıtmıştır (446. görsel). Ruhsal anlatım, biçimi ikinci plana itmiştir. KOKOSCHKA (Kokoşka), renk konusuna önceleri ilgisiz kalmıştır. Anlatım aracı olarak siyah-beyaz değerleri ve çizgileri kullanmıştır.

Rengi ince sürerek yaptığı çalışmalardan vazgeçip kalın boya yığınlarıyla çalışmıştır. 1924’ten itibaren şehir peyzajlarını konu edinmiştir. Canlı, hareketli ve içinde hayat olan her şey onun ilgi alanıdır.

446. görsel: Rüzgarın Gelini, Kokoschka, Sanat Müzesi, Basel, İsviçre

447. görsel: İnsanın Tradejisi, Kokoschka, Avusturya Sanat Müzesi

448. görsel: Rüya, Kokoschka

Max BECKMANN (1884-1950) Max BECKMANN (BEKMAN)’ın ekspresyonizmi, onun iç dünyasının yansımasıdır. Sanat yaşamının başında resimlerine izlenimci renkler egemen olmuştur.

Eserlerinde perspektif ve orantıyı zorladığından resimlerindeki nesne ve mekânlar sıkıştırılmış veya bozulmuş gibi görünür. Tablolarındaki figürler, doğal ve alışılmışın dışında pozlarda betimlenmiştir. Figürlerin ifade ve hareketlerinde acayipliğin sınırlarını zorlamıştır (449, 451. görsel).

1930 sonrası resimleri daha gerçekçi bir düzendedir. Fovist denecek bir renk anlayışı resimlerini aydınlatır. Sembolik konularını Yunan mitolojisinden almıştır. Renkleri rahat ve yumuşak sürmüş, açık-koyu zıtlıklarını artırmıştır. Son dönem resimlerini ABD’de yaptığı peyzajlar oluşturur. Bu eserlerde, eski resimlerinde görülen dünyadan elini ayağını çekmiş insanların kederli hâlleri bulunmaz.

449. görsel: Aile, Beckmann, Modern Sanatlar Müzesi, New York

450. görsel: Demir Köprü, Beckmann, Kunstsammlung Nordhein, Düsseldorf

451. görsel: Gece, Beckmann, Kunstsammlung Nordhein Westfalen, Düsseldorf

Bu akımın ünlü sanatçıları; Kees Van DONGEN (1887-1968), Erich HECKEL (1883-1970), (18801938), Paula Moderson-BECKER (1876-1907), Otto MÜLER (1874-1913), Max PECHSTEİN (1881-1955), Karl Schmidt-ROTLUFF (1884-1976), Alexei Von JAWLENSKY (1864-1941), Vasily KANDİNSKY (1866-1944), Franz MARC (1880-1916), George GROSZ (1893-1959) ve Kate KOLWİTZ (1867-1945)’tir.

145

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Etkinlik

• •

Aşağıda verilen Latour, Renoir, Kokoschka ve Jawlensky’e ait görselleri inceleyiniz.

Bu sanatçıların sanat anlayışlardaki farklı yönleri tartışınız.

452. görsel: Charlotte Dubourg, Henri Fantin Latour, Orsay Müzesi, Paris

453. görsel: Loca, Renoir, Courtland Enstitüsü Galerisi, Londra

454. görsel: Portre, Kokoschka, Modern Sanatlar Müzesi, Salzburg

455. görsel: Kadın Başı, Jawlensky, Graninger Müzesi, Holanda

Ders Dışı Etkinlik Ekspresyonizmin sanatçıları Kees Van Dongen, Erich Heckel, E. Ludving Kirchner, Paula Moderson-Becker, Otto Müler, Max Pechstein, Karl Schmidt-Rottluff, Alexei Von Jawlensky, Edvard Munch, Oscar Kokoscha, Emil Nolde, Franz Marc, Max Beckmann, George Grosz ve Kate Kolwitz’in yaşadıklarını varsayarak şehrinizde düzenleyecekleri bir sergi için sanatçıları ve sergiyi tanıtan bir gazete sayfası boyutunda haber hazırlayınız.

146

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Soyut Resim Sanatçıları Vassily KANDİNSKY (1866-1944) Moskova’da doğan sanatçı; Van GOGH, GAUGUİN ve MONET gibi ressamların eserlerini incelemiştir. 1911’de arkadaşlarıyla Der Blau Reiter (Mavi Atlılar) Grubunu oluşturmuştur. Grup, dönemin entelektüel ortamında oldukça yankı uyandırmıştır. “Sanatta Zihinsellik Üzerine” adlı kitabı yayımlanmıştır. Daha sonra Bauhaus Okulu ve Rusya Akademik Enstitüsü’nde görev almış, 1933’te Paris’e yerleşerek Fransız vatandaşlığına geçmiştir.

Rus halk sanatının süsleme ögelerini ve bilinçaltından kaynaklanan şekilleri yarı geometrik ve yarı süslemeci bir anlayışla birleştirmiştir. KANDİNSKY’ye göre: “Müzisyenler notaları düzenleyip soyut kavramlarla düşüncelerini ifade edebiliyorsa resimde de renk lekeleri, siyah-beyaz tonlar ve boyaların işleniş olanaklarıyla heyecan verici anlatımlara ulaşılabilir (456. görsel).”

1. Dünya Savaşı’na kadar resimlerinde hareketli ve çok renkli anlayış egemendir. Daha sonraları geometrik renk düzenlemeleri ve yön belirten çizgilerle imgeler oluşturarak kompozisyonlar yapmıştır.

456. görsel: Kompozisyon 7, Kandinsky, Galeri Tretyakov, Moskova

457. görsel: Mavili Kompozisyon, Kandinsky, Ulusal Modern Sanat Müzesi, Paris

Piet MONDRİAN (1872-1944) Klasik ve neoklasik sanatın biçimsel özelliklerini sürdüren ve kübizmin uzantısı olan geometrik soyutlama, MONDRİAN’la belli bir düzeye ulaşmıştır. Resimlerinde ele aldığı konuyu yatay ve dikey doğru parçalarıyla düzenlemiş ve canlı renk tonlarıyla boyamıştır. MONDRİAN’ın bütün amacı doğayı resimden atmaktır. Ona göre sanat, doğaya egemen bir dünyadır.

Doğanın bir parçası olduğu hâlde doğa ögelerini “soyutlama” yöntemiyle ağaç resimleri dizisi yapmıştır.

Düz çizgi ve karelerle yaptığı düzenlemelerden sonra dikdörtgenlerin içini dolduran renklerle bir pencere, cam ya da vitray gibi düz ve gölgesiz tonlarda çalışmalar yapmıştır (457. görsel). Bu tarz, figürsüz hatta resim olmayan sanat olarak adlandırılmaktadır.

458. görsel: Kompozisyon Sarı, Mavi Kırmızı, Mondrian, Tate Galerisi, Londra

459. görsel: Oval Kompozisyon, Mondrian, Rijk Müzesi, Hollanda

460. görsel: Kompozisyon A, Mondrian, Ulusal Modern Sanat Müzesi, Roma

Ders Dışı Etkinlik Soyut sanat ve non figüratif (figürsüz) sanat kavramları arasındaki farkı araştırınız.

147

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Kasimir MALEVİCH (1878-1935) Rus sanatçı, çağdaş sanatın kurucularından kabul edilir. MALEVİCH, “Yeni sanatın geçmişle bütün ilişkilerini koparıp sıfırdan, hiçten başlaması gerekir.” demiştir. Nesneler dünyasının hiçlik içinde yok olması gerektiğine inanır. “Sıfır Biçim”, bu inancı simgeleyen bir eserdir (461. görsel). Doğada hiçbir nesneyi çağrıştırmayan düz renk ve geometrik şekillerle sınırsızlık fikrine ulaşmıştır. Nesnellik dışı bir duyguyu anlatmak istediği “süprematist” çalışmalarıyla sanatının doruk noktasına ulaşmıştır.

MALEVİCH’in kuramsal yazıları “Nesnel Olmayan Dünya” başlığı altında yayımlanmıştır.

461. görsel: Sıfır Biçim (Siyah Kare), Malevich, Rusya Devlet Müzesi

462. görsel: Süprematizm, Malevich, Kavalenko Yerel Sanatlar Müzesi, Rusya

463. görsel: Siyah Daire, Malevich, Courtesy Galerisi

Jackson POLLOCK (Pollok) (1912-1956) ABD’li sanatçı, 1930’lu yıllarda Meksikalı duvar ressamlarının etkisinde kalmış, onların dışa vurumcu gerçekçiliğini soyut bir bezemeye dönüştürmüştür.

1940’ların başında gerçeküstücülüğün etkisiyle resimde bilinçaltı imgeleri kullanmıştır. Daha sonra geleneksel teknikleri bir yana bırakarak “dripping” (damlatma) adlı yepyeni bir yöntem denemiştir. Büyük boyutlu bir tuval üzerine delikli teneke kutulardan akıttığı boyaları, fırça yerine mala, sopa, bıçak vb. araçlarla tuvalin tüm yüzeyini kaplayacak şekilde yayarak resim yapmıştır (464. görsel). Böylece sanatçının anlık esinlerine göre boyayı damlatmasıyla tuval, bir yüzey olmaktan çıkıp sanatsal bir eylem alanına dönüşmüştür. Jackson POLLOCK’un yarattığı bu tekniğe “action painting” (ekşın peynting) adı verilir.

464. görsel: Pollock resim yaparken

465. görsel: Katedral, Pollock, Dallas Sanat Müzesi

466. görsel: No-4, Pollock, Carnegie Sanat Müzesi, Pittsburg

Etkinlik

Atölyenizde herkesin katılacağı bir action painting (hareketli boyama) uygulaması yapınız. Çalışmanızı okulunuzun uygun bir yerinde sergileyiniz.

148

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Ders Dışı Etkinlik

Franz Klein ve Jackson Pollock’a ait görselleri toplayarak sanat anlayışları hakkında bilgi edininiz. Bilgilerinizden ve topladığınız görsellerden yola çıkarak kendi çalışmanızı yapınız ve sergileyiniz.

Etkinlik

Aşağıda soyut sanata örnek görseller verilmiştir. Görselleri inceleyerek etkinliği yapınız.

467. görsel: Kompozisyon 8, Kandinsky, Guggenheim Müzesi, New York

468. görsel: Süprematizm, Malevich, Rusya Eyalet Müzesi, St. Petersburg

1) Kandinsky eserlerinde figür ve obje görüntüsüne yer vermiş midir?

2) “Soyut sanat, doğanın taklidini reddetmiştir.” Buna göre Kandinsky eserlerinde doğa biçimleri yerine ne kullanmış olabilir?

3) Malevich eserlerinde renk, çizgi ve düzlemleri kullanırken neye önem vermiştir?

4) Soyut sanattaki kompozisyon ögeleriyle klasik sanattaki kompozisyon ögelerini karşılaştırınız.

5) Malevich ve Pollock’un eserlerinde ekspresyonizm akımının hangi özelliklerini gördüğünüzü söyleyiniz.

469. görsel: Kompozisyon 10, Kandinsky, Center Georges Pompidou, Paris

470. görsel: Sarı Ev, Malevich, Rusya Eyalet Müzesi

149

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Metafizik Resim Sanatçıları Giorgio De CHİRİCO (1888-1978) İtalyan ressamın eserlerinde gerçekle düş dünyasının kaynaştığı görülür. Eserlerinde mankenler, heykeller, yarı robot insanlar ve düşsel konuları işlemiştir. Issız sokaklar, uzun fabrika bacaları, ürpertici gölgeler, cinlerin yaşadığı kemer altları, insanlarla dolu geniş caddeler konularının mekânıdır. Resimlerinde doğaüstü başka bir dünyayı yansıtma çabası içinde olmuştur (473. görsel). Bu resimler, savaşın getirdiği yalnızlık ve huzursuzluk etkisini hissettiren gerçeküstü bir tutum sergiler.

471. görsel: Acı Ayrılış, Chirico, Modern Sanatlar Müzesi, New York

472. görsel: Aşk Şarkısı, Chirico, Modern Sanatlar Müzesi, New York

473. görsel: İkili, Chirico, Modern Sanatlar Müzesi, New York

Carlo CARRA (1881-1966) İtalyan ressam, metafizik akımının öncülerindendir. CARRA, “Nesneler, yalın ve saygın bir anlayışla resmedildiğinde onların anlaşılmaz hatta etkileyici özellikleri açığa çıkar.” demiştir.

Resimlerinde birbiriyle ilgisiz, gizemli, düşsel imgeler kullanarak tuhaf ve büyülü görüntüler yaratmıştır.

Seçtiği olağan dışı nesneleri şaşırtıcı ilişkiler içinde yansıtmıştır (476. görsel). Nesnelerin hareketsizliği, üslubun dinginliği de göz önüne alınırsa sonucun çarpıcı olması şaşırtıcıdır.

474. görsel: Kompozisyon, Carra,Trento ve Revereto Modern Sanatlar Müzesi, İtalya

475. görsel: İsteksiz, Carra, Revereto Modern Sanatlar Müzesi, İtalya

150

476. görsel: Balıklı Kompozisyon, Carra, Özel Koleksiyon, Milano

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Giorgio MORANDİ (1890-1964) İtalyan ressam çalışmalarında CEZANNE’ın etkisi altında kalmıştır. Eserleri tek bir sanat hareketiyle tanımlanamaz. 1917-1918 yıllarında kısa süre metafizik sanat akımına katılmıştır.

MORANDİ, natürmortlarında sürahi, şişe ve mumluk gibi basit objelere gizemli anlamlar kazandırmayı amaçlamıştır. Kısıtlı ton aralığındaki renk kombinasyonlarını tablolarında ustaca kullanmıştır (477. görsel).

477. görsel: Natürmort, Morandi, Özel Koleksiyon

478. görsel: Dummy ile Natürmort, Morandi, Hermitage Müzesi, St. Petersburg

Ders Dışı Etkinlik Psikoloji alanındaki gelişmelerin sanata etkilerini araştırınız. Edindiğiniz bilgileri paylaşınız.

Dadaist Sanatçılar Marcel DUCHAMP (1887-1968) Bir sanat yapıtının geleneksel ustalık yöntemleri dışında, hazır yapım nesnelerle de yapılabileceğini savunmuştur. DUCHAMP (Duşamp), sanatçı-sanat nesnesi-halk arasındaki ilişkiyi sorgulamıştır.

DUCHAMP’a göre sergilenen hazır yapım nesnelerdeki tek yenilik, sanatçının ona kazandırdığı anlam (konum) değişikliğidir. Sanatçı, rastgele seçtiği bir objeye kendinden herhangi bir şey katarak onu bir sanat eseri gibi sunabilir. Bu görüşü doğrultusunda DUCHAMP, “R. MUTT” imzasıyla 1917’de porselen bir idrar kabını (pisuvar) sergiye göndermiş ancak sergilenmemiştir (479. görsel).

Dadaizm, sanata karşı bir hareket olsa da bazı sanat akımlarının (sürrealizm, pop art, kavramsal sanat) doğmasına yol açmıştır.

479. görsel: Çeşme, Duchamp, İndiana Sanat Müzesi, Bloomington

480. görsel: Oyun, Duchamp, Nelson-Atkins Müzesi, ABD

151

481. görsel: Satranç Oyuncuları İçin Çalışma, Duchamp, Gugenheim Müzesi

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Hans Jean ARP (1887-1966) Alman şair, yazar ve heykeltıraş Hans Jean ARP, Strasburg'da doğmuştur. Weimar Güzel Sanatlar Akademisi’nden sonra sanatın başkenti olarak adlandırılan Paris'e gitmiştir. Orada da güzel sanatlar eğitimi alan ARP, Münih'e döndüğünde. KANDİNSKY ve Franz MARC tarafından kurulan “Der Blau Reiter” adlı sanat hareketinin temsilcileriyle tanışmıştır.

1916’dan itibaren dışa vurumcu dünya görüşüne bağlı kalmaksızın onun getirdiği yenilikleri aşırılığa götürmüştür. Dadaizm’in en etkili temsilcilerinden biri sayılan Hans Jean ARP, bir eserin ortaya çıkışında geleneksel üsluplardan vazgeçerek Dadaizm görüşüne uygun eserler vermiştir. Bazı eserlerini çeşitli biçim ve renklerdeki tahta parçalarını kübist bir kolajdaki gibi üst üste yapıştırarak yapmıştır (484. görsel). Bu biçimler canlı varlık hissi uyandırır. Eserlerinde insanın kendi dünyasının önemini vurgulamış aynı zamanda doğanın yasalarına da boyun eğmiştir.

482. görsel: Bulut Çobanı, Jean Arp, Ulusal Modern Sanatlar Müzesi, Paris

483. görsel: Torso Fruit, Jean Arp, 1960, Hirshhorn Müzesi ve Heykel Bahçesi

484. görsel: Otomatik Üretilmiş, Jean Arp, Ulusal Galeri, Washington

Dadaizm’in diğer temsilcileri de Francis PİCABİA, George GROSZ, Kurt SCHVİTTERS’ dir.

485. görsel: Kibrit Kız, Picabia

486. görsel: Saat, Grosz, Hirshhorn Müzesi, Washington

487. görsel: Terleyen Kadınla Birlikte, Schvitters, Guggenheim Müzesi

Etkinlik İsviçre’nin başkenti Zürih’te 1916’da Hugo Ball ve arkadaşlarının açtığı “Caberet Voltaire” adlı gece kulübünde, Dada hareketinin ortaya çıkışında yaşandığını hayal ettiğiniz olayları drama tekniklerinden yararlanarak canlandırınız.

152

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Max ERNST (1891-1976) Alman ressam, heykeltıraş, grafik sanatçısı ve şairdir. Dadaizm ve gerçeküstücülük akımlarının en önemli temsilcilerindendir. ERNST, savaştan sonra, Hans Jean ARP ve Alfred GRÜNEWALD ile Köln Dada grubunu kurmuştur. 1919'da Paul KLEE ile resimler, kalıp baskılar ve kolajlar yapmış, farklı malzemelerle çalışmıştır.

1922'de, Montparnasse'daki sanat çevresinde Dadaist arkadaşları André BRETON, GALA, Tristan TZARA ve Paul ÉLUARD'a katılmıştır. Sürekli deneysel çalışmalar yapmış ve 1925'te “frotaj tekniği”ni bulmuştur. Bu teknikte, üzerine kalem (veya başka bir resim malzemesi) sürtülen bir yüzeyin dokusu kâğıda geçirilir.

“Ressamın görevi, kendi içinde ne görüyorsa koparıp dışarı çıkarmaktır.” diyen sanatçının resimlerindeki düşsel dünyalar, çehreler ve icatlar adeta yabancı bir dünya savaşı yaşar. Tuvallerdeki insan gözleri, biçimler, madenler, her türlü bitkiler, böcekler ve hayvan burunları yapı olarak inişli çıkışlı yüzey üzerine resmedilmiştir (488, 489, 490. görsel).

488. görsel: Celebes Fili, Max Ernst, Tate Galerisi, Londra

489. görsel: Doğal Tasarım, detay, Max Ernst, Menil Koleksiyon, Huston

490. görsel: Gece Dönüş, Max Ernst, Roland Penrose Koleksiyonu, Londra

Sürrealist Ressamlar Rene MAGRITTE (1898–1967) Belçikalı ressam, sürrealist resimleriyle tanınmıştır. Günlük yaşamdaki sıradan nesneleri doğal görüntüleriyle gerçeküstücü anlayışla bir araya getirerek yabancılaştırmıştır. Bu özelliğiyle sürrealist akımın önemli temsilcilerindendir. Eserlerinde akıl ve akıl dışı arasındaki net ayrımı ortaya koymuştur (491,492, 493. görsel).

491. görsel: Büyük Aile, Magritte, Özel Koleksiyon

492. görsel: Zamanın Durması, Magritte, Chicago Sanat Enstitüsü

153

493. görsel: Ayakkabılar, Magritte, Boymans-van Beuningen Müzesi, Rotterdam

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Salvador DALİ (1904-1989) Sürrealizm akımının önde gelen temsilcisidir. Empresyonist ve realist sanatçıların eserlerini incelemiş, PİCASSO ile tanışmıştır. Sigmund FREUD, Luis BURUEL ve Garcia LORCA’dan etkilenmiştir. Resim, gravür ve heykeller yapmış, fotoğrafçılıkla da uğraşmıştır. Bir ara sinemayla ilgilenmiş hatta Walt DİSNEY’le beraber “Destino” adlı bir çizgi film yapmıştır.

Katalanya doğumlu olduğu için kendinin İspanya’yı fetheden Mağribilerin soyundan geldiğini öne sürerek süslü, cafcaflı, lüks hayatını ve giydiği Doğu kıyafetlerini Arap kökenine bağlamıştır.

DALİ’nin amacı, normal sayılan şeylerde bile yanılma olasılığını pekiştirmektir. İnsan vücudunu, cisimleri, boşlukları hatta biçimleri aşırı ölçüde çarpıtmış, insanda şaşkınlık ve tedirginlik yaratmıştır. Bu çarpıtmalarda kayalar ete dönüşmüş, saatler erimiş, boşluklar katılaşmış böylece izleyenlerde farklı tepkiler yaratmıştır (494, 495, 496. görsel).

Salvador DALİ'nin en tanınmış eseri, 1931'de yaptığı “Belleğin Azmi”dir. “Melankoli, Uyku, Diriliş, Gecenin Görünüşü, Çürüyen Eşek, Belleğin Devamı ve Bal Kandan Tatlıdır” sanatçının diğer tanınmış eserleridir.

494. görsel: Belleğin Parçalanarak Devam Etmesi, Dali

495. görsel: Batı Yakası Yüzü, Dali, Chicago Sanat Enstitüsü

496. görsel: Haşlanmış Fasulyeli Yumuşak Yapı (İç Savaşın Ön Sezisi), Dali, Sanat Müzesi, Philadelphia

Bunları Biliyor musunuz ?

Rönesans Döneminde yaşamış olsaydı, dehası sıradan sayılabilirdi. Oysa kendi deyimiyle, ‘‘aptalların çoğunlukta olduğu’’ çağımızda Dali, çevresini sürekli kışkırtan bir sanatçı kimliğine büründü.

Bugün çağdaş sanatın gerçekten büyük isimlerinden biri olarak Picasso, Matisse ve Duchamp’la birlikte anılmasına karşılık, yapıtları hâlâ izleyiciyi şaşkınlığa düşürebilme gücünü içlerinde barındırıyor, ona ‘‘deli’’ diyen çok. Oysa Dali, bu konuda hep aynı şeyi söyledi: ‘‘Bir deliyle aramdaki tek fark, benim deli olmamamdır!’’ sık sık yinelediği bir söz daha var: ‘‘ Gerçeküstücülerle aramdaki tek fark, benim gerçeküstücü olmamdır.’’

(Gilles NERET, Öncü Ressamlar Dali, s. 7, 1997)

Joan MİRO (1893-1983) İspanyol ressam, Joan MİRO, sanat hayatını İspanya ile Paris arasında geçirmiştir. Resimleri kendiliğinden ortaya çıkmış hayal gücünün oyunları gibidir. Bilinçaltını saf şekilde resimlerine yansıtması onu sürrealistlerin arasına katmıştır. İspanya’nın bir bölgesinde bulunan Katalan halk sanatının etkisinde kalmıştır.

MİRO’nun resimlerinde Kandinsky’de olduğu gibi şiirsel soyutlama eğilimleri görülür.

Eserlerindeki havada serbestçe uçuşan imajlarda her zaman tanıdık, organik ve canlı form detayları görülmektedir (497. görsel).

497. görsel: Bir Kadına Aşık Olan Sayılar ve Burçlar, Miro, Chicago Sanat Enstütüsü

154

498. görsel: Öten Horoz, Miro Özel Koleksiyon

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Ders Dışı Etkinlik Aşağıda sürrealizm akımının diğer temsilcileri ve eserlerine birer örnek verilmiştir. Bu sanatçıların başka eserlerini araştırarak sunum dosyası hazırlayınız.

Frida KAHLO (1907-1954)

Marc CHAGAL (1887-1985)

499. görsel: Küçük Geyik, Özel Koleksiyon

500. görsel: Doğum Günü, Modern Sanat Müzesi, New York

Yves TANGUY (1900-1955)

Paul KLEE (1879-1940)

501. görsel: Tanımsız Bölünme, Knox, New York

502. görsel: Kedi ve Kuş, Modern Sanat Galerisi, New York

Ders Dışı Etkinlik Freud ve psikanaliz çalışmalarının sürrealist sanatçıları nasıl etkilediğini araştırınız.

Etkinlik “Gerçeküstücülerin temel ilgi alanı kendi iç dünyalarıdır. Sanat, bilinçaltından beslenen akıl dışı bir dünyanın anlatımıdır. İlkel toplum sanatçıları da sürrealistlerin ilgi alanı olmuştur.” sözlerinden yola çıkarak sürrealizm akımının özelliklerini belirleyiniz.

155

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Pop Art Sanatçıları

“Bir gün herkes on beş dakikalığına şöhret olacak.”

Andy Warhol

Andy WARHOL (1928-1987) Rus asıllı ABD’li ressam, film yapımcısı, yönetmen, prodüktör ve yazardır. Andy WARHOL, bir portreyi ya da belli bir konudaki tek bir formu ele almış, aynı yüzey üzerinde bu formu tekrarlayarak fotoğrafa özgü imgeleri de kullanmıştır. Kamuoyunun tanıdığı ünlü film yıldızlarının yanı sıra suçlular ve otomobil kazaları da işlediği konular arasında sayılabilir (503. görsel). Kitle iletişim araçlarının da katkısıyla topluma mâl olmuş imgelerin tuval üzerine tekrar tekrar çizilmesi ve değişik renk denemeleriyle zenginleştirilmesi farklı sonuçlar doğurmuştur.

Kullanılan imgeler, zaman zaman olduğundan çok daha çekici, zaman zaman da çirkin hâle gelmiştir.

503. görsel: Turkuaz Marilyn, Andy Warhol, Modern Sanatlar Müzesi, New York

504. görsel: Muz, Andy Warhol, San Francisco Güzel Sanatlar Müzesi

505. görsel: Dolar, Andy Warhol, Andy Warhol Müzesi, Pittsburg

Tom WESSELMAN (1931-1962) ABD’li ressam, önce psikoloji, ardından da Cincinnati Sanat Enstitüsü’nde sanat eğitimi almıştır. Sanatçı bireysel bir protesto içinde kendi toplumlarının bunalımlarını endüstri uygarlığının mekanik kitle ilişkilerini yansıtmıştır.

Tom WESSELMAN batılı insanın düşlerini, yarattığı imgelerle gösterir. Resimlerinde yemek yemeye, radyo dinlemeye ya da insanın temel ihtiyaçlarını gidermeye yönelik çağrılar bulunur (506-508. görsel).

506. görsel: Büyük Amerikan Çıplağı, Wesselman, Mayor Galeri, Londra

507. görsel: Sakin Hayat, Wesselman

156

508. görsel: Gün batımı Çıplakları, Wesselman,

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI Claes OLDENBURG (1929-

)

Eserleri genellikle reklamcılıkla ilgilidir. Çeşitli objeleri değişik malzemeler kullanarak yapmış ve onları genellikle canlı ve parlak renklerle boyamıştır. Dev dondurma külahı, yatak kadar büyük hamburger (509. görsel), alçı çörek, elmalı tatlı, biftek, dev daktilo, banyo küveti, çeşitli endüstriyel eşyalar onun eserleri arasında yer alır. Bir otomobil motoru, vantilatör, gıda maddeleri, sigara izmaritleri onun sanat materyalleridir. Eserlerini özgün bir mizah anlayışıyla açık havada sergilenen anıtlar gibi düzenlemiştir.

509. görsel: Burger, Oldenburg, Ontario Sanat Galerisi, Toronto

510. görsel: Notlu Şişe, Oldenburg

Roy LİCHTENSTEİN (1923-1997) Sanatçı, resimli dergilerin görsel dilini, konularını ve tekniklerini, her yerde karşılaşılan ve tekrarlanan özellikleriyle reklamcılığı ele almıştır (512. görsel). Kendine özgü kararları ve yetenekleri bu malzemeleri kopya etmede rol oynamıştır. LİCHTENSTEİN, ticari ve sanatsal denemeler yapmıştır. Grafik düzenlemelerinin kaynaklarını 60’lı yılların kitle iletişim araçlarında bulmuştur. LİCHTENSTEİN; CEZANNE, PİCASSO, MODRİAN ve modernizmin kahramanlarının tablolarını, Yunan tapınakları, gün batımını gösteren manzara resmi kartpostallarından uyarlamalar yapmıştır. Ekspresyonist tarzda büyük boyutlu iki dizi resim yapmıştır. Bu resimler sanat çevrelerince soyut ekspresyonizmin alaya alınması olarak algılanmıştır.

511. görsel: Fırça Darbesi, Lichtenstein, Ulusal Sanat Galerisi, Washington

157

512. görsel: Boğulan Kadın, Lichtenstein, Sanat Müzesi, New York

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Robert RAUSCHENBERG (1925-2008) Teksaslı ressam, gençlik yıllarında aldığı sanat eğitimlerinden sonra ilk sergisini 1951’de New York’ta düzenlemiştir. İtalya, Düsseldorf, Paris ve Londra’da sergiler açmıştır. Otuz yaşında ‘‘Şunun Bunun Kuvvetli ve Gürültülü Patırtılı Derlemeleri’’ adını verdiği birleşik resimler dizisi yapmıştır. Bu dizilerde gazete ve dergilerden alınan fotoğraflar ve kendi yaptığı resimler vardır. Bunlardan ‘‘Yatak’’ en dikkat çekici olanıdır (514. görsel). Ressam, bu nesnelerle insanın ve sanatın aşırı biçimde alçaltılmasını ima etmiştir.

1952-1955 yılları arasında bir grup sanatçıyla birlikte tüketiciye yönelik desenlerdeki kitle imgelerinin sunuluşunu incelemiştir.

513. görsel: Monogram Marka, Rauschenberg, Metropolitan Müzesi, New York

514. görsel: Yatak, Rauschenberg, Özel Koleksiyon, New York

Pop artın diğer temsilcileri de James ROSENQUİST, Jasper JONES ve Richard HAMİLTON’dur.

515. görsel: Sekiz, Jones, Özel Koleksiyon,

516. görsel: Sizin İçin Evi Çekici Yapan Nedir?, Hamilton, Kunsthalle Müzesi, Almanya

517. görsel: Çiçekler, Rosenquist, Özel Koleksiyon,

Etkinlik

İki grup oluşturarak aşağıdaki konuda münazara düzenleyiniz.

• •

Pop art akımının günümüz toplumuna olumlu etkileri vardır ve gereklidir.

Pop art akımının günümüz toplumuna olumsuz etkileri vardır ve gereksizdir.

158

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

19 VE 20. YÜZYILLARDA HEYKEL SANATÇILARI Gustav VİGELAND (1869-1943) Norveçli sanatçı VİGELAND, eserlerinde granit ve bronz kullanmıştır.

Oslo şehrindeki Vigeland Parkı’nda iki yüz civarında heykeli yer almaktadır.

Bu heykelleri yaklaşık kırk yılda ve yardımcısı olmadan tamamlamıştır. Heykellerinde konu olarak insanın şüphelerini, hayal kırıklığını ve fiziksel çöküntülerini ele almıştır. Bu duyguları yansıtan en önemli eserlerinden biri de parkta yer alan “Monolit” adını verdiği dikilitaştır (519. görsel). “Crying Boy” adlı heykeli ise Norveç’in simgesi hâline gelmiştir.

Umberto BOCCİONİ (1882-1916) Önceleri ressam olan ve sonradan heykele yönelen BOCCİONİ, fütürizmin en önemli temsilcilerindendir. Ona göre heykel: “Nesnelerin mekândaki devamlılığını plastik ögelerle duygusal ve sistemli olarak ifade etmeli, onları canlılığa kavuşturmalıdır.”

Heykellerindeki hareketi ve sürekliliği ifade eden formlar dikkat çekicidir (518. görsel).

518. görsel: Uzaydaki Sürekliliğin Benzersiz Formu, Boccioni, Modern Sanatlar Müzesi, New York

519. görsel: Monolit, Vigeland, Vigeland Heykel Parkı, Oslo, Norveç

Naum GABO (1890-1977) Mühendislik eğitimi almış ve heykeltıraş olan kardeşinden etkilenmiştir. GABO ve kardeşi sanatın işlevsel ve kullanışlı olması gerektiğini savunmuştur. Onların konstrüktivist heykellerinde kübizmin uzayla olan zihin mücadelesiyle fütürizmin hareket kaygısının birleşimi görülür. Heykelde geleneksel olarak ele alınan hacmin yerini değişik kuvvet çizgileri ve gerilmeler almıştır (520. görsel). Heykellerinde değişik materyaller kullanmıştır. Eserlerinde belli bir yönün olmamasını ve izleyenlerin onun etrafında dolaşmaları gerektiğini savunmuştur.

520. görsel: Çizgisel Kompozisyon, Gabo,Tate Müzesi, Londra

Henri MOORE (1898-1886)

521. görsel: Uzanmış Figür, Moore, Tate Müzesi, Londra

Henry Moore; kitlenin büyüklüğünü, anıtın gerçekleşmesini, doğa formundan uzaklaşarak yepyeni bir anlatım biçimi bulmuştur. Heykel sanatının yüzyıllardır insan fiziğine bağlılığını koparmıştır. İnsanı ayrıntılardan arındırarak anıtsal, soyut, kapalı formlar yaratmıştır (521. görsel). Moore, çalışmalarıyla primitif halkların arkaik dünyalarına yaklaşmıştır. Sanatçı heykel sanatının ilkel kaynaklarına ulaşmıştır.

Alberto GİACOMETTİ (1901-1966) İsviçreli sanatçı kübizme ve primitif heykele ilgi duymuştur.

Sanatçı, daha sonra sürrealistlerle çalışmıştır. Önceleri modelden çalışan sanatçı, sonra bellek çalışmaları yapmıştır. Tiksinti ile dokunma isteğinin, tat alma ile acı çekmenin iç içe geçtiği heykelleriyle izleyiciye çelişki yaşatır (522. görsel). Sanatçı için önemli olan incecik ve dimdik duran heykellerin anlattığı hareket değil izleyicinin heykele dokunmak isterken bundan çekinmesidir .

GİACOMETTİ de PİCASSO gibi sanatın köklerine yakındır.

Biçimsiz bir maddeyi başka bir şekle dönüştürürken temel niteliklere önem vermiştir. O, heykellerini gerçek saydığımız dünyanın bir yansıması olarak görmez.

159

522. görsel: Köpek, Giacometti, Modern Sanatlar Müzesi, New York

19 ve 20. Yüzyıl Sanatçıları

Etkinlik Aşağıda bilgileri bulunan heykel sanatçıları ile bu sanatçılara ait görselleri eşleştirerek resimlerin altındaki boşluğa sanatçıların adlarını yazınız.

Constantin BRANCUSİ (1876-1957) Romanya asıllı sanatçı, heykelde 20. yüzyılın devrimini yapmıştır. Onun eserleri olağanüstü biçimde tutarlıdır ve plastik soyutlamanın öncüsü sayılabilir. Eserlerinde başlangıçta RODİN’in etkileri görülse de daha sonra insan gövdesinin tartışılmaz egemenliğine karşı çıkmıştır.

Olgunluk dönemi yapıtlarında değişik üslup ve malzemeler kullanmıştır. Eserlerinde her şeyi içeren yoğunlaşma ve görünümde yalınlık egemendir. Mermer ve bronzdan yaptığı heykellerin pürüzsüz yüzeyleri, yuvarlak yapıları giderek incelen özgün kuş formlarına dönüşmüştür.

523. görsel: Gece, Stuttgart

...................................................

Aristide MAİLLOL (1861-1944) 1905’te yaptığı “Oturan Çıplak” heykeliyle 20. yüzyıl heykel anlayışına zemin hazırladığı söylenebilir. Bu eser, gerçek boyut kavramının ilk örneğidir. Sanata resimle başlamış, daha sonra seramik ve heykele yönelmiştir. Heykellerinde hacmi ifade etmek yerine çizgi oyunlarını, kitle ifadesi vermek yerine hafifliği ve saydamlığı aramıştır. Hiçbir eserinde keskin çizgiler yoktur.

524. görsel: Düşünen Adam, Rodin Müzesi, Paris

...................................................

Pablo PİCASSO (1881-1973)

525. görsel: Yeni Doğan, Philadelphia Sanat Müzesi, ABD

Kübizm akımının öncüsü kabul edilen sanatçının heykel çalışmaları da vardır. Yontularında heyecan veren anlatımlara ulaşmak için yeni yollar araştırmıştır. Cansız objeleri ve mekanik görüntüleri hayvan figürüyle birleştirmiştir. Heykelin bütünlüğünde bu parçaları ayrı ayrı değerlendirme olanağı sunmuştur. 1920 sonrası heykel çalışmalarında ilkel sanatın etkileri görülür. Bazı heykellerinde de birbiriyle ilişkisi olmayan objeleri bir araya getirerek insan görüntüsü yaratma eğilimi görülür.

.........................................................

Auguste RODİN (1840-1917) RODİN’in en önemli özelliği ışığı bilinçli kullanmasıdır. Doğaya hayranlık duymuş ve bu yönüyle izlenimci kabul edilmiştir. Ancak RODİN, sadece izlenimci değil aynı zamanda imgeci bir heykeltıraştır.

1880’de Dekoratif Sanatlar Müzesinin kapısı için aldığı sipariş üzerine iki yüze yakın eskiz çalışmış ancak tamamlayamadan ölmüştür. Önce rölyef olarak tasarlanan bu çalışmaya üç boyutlu heykeller eklenince içinden çıkılmaz bir hâl almıştır. Eser, eser sanatçının hazırladığı kalıplara bronz dökülerek tamamlanmıştır.

Ona göre: “Heykel, çıkıntılar ve oyuklar sanatıdır. Sanat, formları bir ışık ve gölge içinde tasvir etmektir.” Sanatçı, heykellerini bu görüşü doğrultusunda şekillendirmiştir.

160

526. görsel: Habeş Maymunu, Özel Koleksiyon

..................................................

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Ders Dışı Etkinlik Aşağıda adları ve yaşam aralıkları verilen sanatçıların yan sayfadaki sanat akımlarından hangisinin içinde yer aldığını yanlarına yazınız.

1800

1810

1830

1840

1850

1860

1870

Honore DAUMİER ......….….. (1808-1879)

.... ..........................................................................................

Jean Francois MİLLET .......…. (1818-1879) Gustave COURBET ……......... (1819-1879)

.......................................................................................... ..........................................................................................

Edouard MANET ………...…... (1832-1883) Edgar DEGAS …….…....…... (1834-1917) Alfred SİSLEY ……….…....….. (1839-1899) Paul CEZANNE ……….…....... (1839-1906)

.......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... ...........................................................................................

Claude MONET …………........ (1840-1926) Auguste RODİN …………........ (1840-1917) Pierre Auguste RENOİR …..... (1841-1919) Paul GAUGUİN …………......... (1848-1903)

.......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... ...........................................................................................

Vincent Van GOGH ……........ (1853-1890) Georges SEURAT …….......... (1859-1891)

.......................................................................................... ..........................................................................................

Aristide Maillol ……….......…... (1861-1944) Edvard MUNCH ……….......…. (1863-1944) Toulouse LAUTREC ….......….. (1864-1901) Vasily KANDİNSKY ….......…... (1866-1944) Emil NOLDE …………......….... (1867-1956) Henri MATİSSE ……............... (1869-1954) Gustav VİGELAND …............. (1869-1943)

... ......................................................................................... ......................................................................................... ... ......................................................................................... ... ......................................................................................... ... ......................................................................................... ... ......................................................................................... ... ......................................................................................... ...

Giacoma BALLA .................... (1871-1958) Piet MONDRİAN ………...... (1872-1944) Constantin BRANCUSİ …..... (1876-1957) Maurice De VLAMİNCK ......... (1876-1958) Raoul DUFY…………….....….(1877-1953) Kasimir MALEVİCH ……....... (1878-1935)

.......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... ..........................................................................................

161

Rea li Meta zm f Emp izik resy oniz

m

1880

zm Fovi m iz b Kü

Soyut Sanat

1890

1900

Fütü Pop rizm Art

1900

izm Dada izm al Sürre syonizm e Ekspr

1930

E. Ludwing KİRCHNER ......... (1880-1938) Andre DERAİN ………......... (1880-1954) Carlo CARRA ...…….….....…. (1881-1966) Pablo PİCASSO ……….......... (1881-1973) Georges BRAQUE ...…......…. (1882-1963) Umberto BOCCİONİ …........ (1882-1916) Max BECKMANN ……........... (1884-1950) Oscar KOKOSCHKA …....….. (1886-1980) Hans Jean ARP …..……....…. (1887-1966) Marcel DUCHAMP .……......... (1887-1968) Giorgio De CHİRİCO ….......... (1888-1978)

........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................

Giorgio MORANDİ ...……....... (1890-1964) Naum GABO ..…………......... (1890-1977) Max ERNST ……...………...... (1891-1976) Jean MİRO ………..……........ (1893-1983) Andre MASON .…..……......... (1896-1987) Rene MAGRİTTE ...……......... (1898-1967) Henry MOORE …..……......... (1898-1986)

......................................................................................... ......................................................................................... ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ ........................................................................................ .........................................................................................

Yves TANGUY ………….......... (1900-1955) Salvador DALİ …………......... (1904-1989) Frida KAHLO ……………......... (1907-1954)

......................................................................................... ......................................................................................... .........................................................................................

Roy LİCHTENSTEİN ….......... (1923-1997) Robert RAUSCHENBERG ..... (1925-2008) Andy WARHOL ...................... (1928-1987) Claes OLDENBURG .............. (1929)

......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ..........................................................................................

Tom WESSELMANN ……...… (1931-1962)

.........................................................................................

162

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Performans Görevi İlginizi çeken bir 20. yüzyıl sanatçısının yaşamını ve eserlerini araştırarak sunum dosyası hazırlayınız.

Ölçme ve Değerlendirme Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları uygun sözcüklerle doldurunuz.

1) Gustave Courbet,.................................. akımının kurucusu kabul edilir.

2) Millet’nin ................................... adlı tablosu, köylülerin ve işçilerin çalışmalarını realist tarzda gösterir.

3) Degas’nın resimlerinde en çok işlediği konu, ....................................... dir.

4) Puantilizm (noktacılık) üslubunu ilk uygulayan .................................’dır.

5) .............................., doğadaki her nesnenin aslında geometrik (üçgen, kare, daire ve silindir vb.) bir biçime sahip olduğunu savunmuştur.

6) Van Gogh’un yakın arkadaşı ........................................, Tahiti ve Markiz Adası insanlarını resmetmiştir.

7) Fovizm akımının en önemli temsilcisi ............................................. ’dir.

8) Picasso’dan sonra kübizm akımının en önemli temsilcisi, ........................................’dır.

9) Giacoma Balla, Umberto, Boccioni, Carlo Carra ve Gino Severini ............................... akımının önemli temsilcileridir.

Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları yanıtlayınız.

1) Aşağıdaki eserlerden hangisi realizm akımını temsil eder?

A) Renoir - Şemsiyeler B) Courbet - Taş Kıranlar C) Degas - Bale Okulu D) Van Gogh - Ayçiçekleri E) Cezanne - Elmalı Portakallı Natürmort 2) Bulunan yeni boyama tekniğiyle ışık içindeki temel renklerin küçük noktalar hâlinde yanyana kullanılarak bütünlük sağlandığı akım aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kübizm

B) Sürrealizm D) Puantilizm (noktacılık) E) Fovizm

C) Realizm

3) Aşağıdaki ressamlardan hangisinin eseri, empresyonizme adını vermiştir?

A) Claude Monet D) Alfred Sisley

B) Edouard Manet C) P. Auguste Renoir E) Edgar Degas

4) “Çizgiler yerine, renge dayalı bir anlatım vardır. Renkler tüpten çıktığı gibi kullanılır. Sert ve çarpıcı ifadeler kullanılmıştır. Akımın adı “vahşi hayvan, yırtıcı” anlamlarına gelir.”

Yukarıda hangi akımın özellikleri anlatılmıştır?

A) Kübizm D) Ekspresyonizm

B) Fovizm E) Dadaizm

163

C) Empresyonizm

5) İtalyan ressam, fütürizm akımının kurucularındandır. Eserlerine, modern insanın ruhsal yaşantısını, hareket hâlindeki ögeleri ve görüntüleri aktarmıştır.

Yukarıda sözü edilen ressam, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Piet Mondrian D) Luigi Russola

B) Gino Severini C) Umberto Boccioni E) Oscar Kokoschka

6) Bir dünya görüşü olan akım, insanın iç dünyasıyla ilgili heyecan, tutku, acı ve korkuların en gizli yönleriyle dışa aktarılmasıdır.

Yukarıda sözü edilen akım, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fütürizm D) Kübizm

B) Soyut resim E) Ekspresyonizm

C) Dadaizm

7) Aşağıdaki sanatçılardan hangisi, kübizmden etkilenmiş, resimlerinde ele aldığı konuları yatay ve dikey doğru parçalarına ayırmış ve renkleri soluk boyayarak soyut bir anlatım oluşturmuştur?

A) Piet Mondrian B) Jackson Pollock C) Robert Delaunay D) Vassily Kandinsky E) Edvard Munch 8) Aşağıdaki akımlardan hangisinde resimli romanlar, afişler, gazete ve dergilerde yer alan anlatımlarla, her türlü endüstri atığı ve ürün malzeme olarak kullanılmıştır?

A) Sürrealizm D) Soyut sanat

B) Metafizik E) Pop Art

C) Dadaizm

9) Aşağıdaki sanatçılardan hangisi metafizik akımın resimdeki temsilcisidir?

A) Paul Klee

B) Piet Mondrian C) Giorgio de Chirico D) Umberto Boccioni E) Hans Jean Arp

10) “Dadaizm’in öncü sanatçısıdır ve hacimli soyut kompozisyonları vardır.”

Yukarıda sözü edilen ressam, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hans Jean Arp B) Paul Klee D) Kasimir Malevich E) JacksonPollock

164

C) Marc Chagall

19 VE 20. YÜZYILLARDA AVRUPA SANATI

Aşağıdaki cümlelerin sonuna doğruysa (D), yanlışsa (Y) yazınız.

1) “Taş Kıranlar” adlı eser, Jean Francois Millet’ye aittir. ( ) 2) “Gün Doğumu” adlı eser, Manet’ye aittir. ( ) 3) Degas’nın tanınmış eserlerinden biri de “Bale Okulu”dur. ( ) 4) “Avignonlu Kızlar” Paul Cezanne’ın önemli resimlerinden biridir. ( ) 5) Henri Toulouse Lautrec’in eserlerinde konu olarak dansçılar, artistler ve palyaçoların yaşamlarından kesitler vardır. ( ) 6) Fovist resimler, şok etkisi yapan renklere, özgürce oluşturulan kompozisyonlara ve dışa vurumcu bir anlatıma dayanır. ( ) 7) Henri Matisse ve Maurice de Vlaminck, fovizm akımının önemli temsilcileridir. ( ) 8) Metafizik akım; hareket, hız ve sürekli devinimi konu edinir. ( ) 9) Edward Munch ve Oscar Kokoschka, ekspresyonizmin temsilcileridir. ( ) 10) Soyut sanatın temsilcisilerinden biri de Henri Matisse’dir. ( ) 11) Carlo Carra ve Gorcio de Chirico, Dadaizm akımının temsilcilerindendir. ( ) 12) Salvador Dali ile birlikte sürrealizm akımının diğer önemli temsilcisi Rene Magritte’dir. ( ) 13) Pop art sanat akımı soyut ekspresyonistlere bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. ( )

Aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13) 14) 15)

Empresyonizm akımının genel özelliklerini söyleyiniz.

Realizm ve empresyonizm akımlarının en belirgin farkı nedir?

Empresyonizmin ortaya çıkışında etkili olan bilimsel gelişmeleri açıklayınız.

Van Gogh ve eserleri hakkında bilgi veriniz.

Kübizm akımının başlıca ressamlarını söyleyiniz.

Puantilizm (noktacılık) nedir? Puantilizm akımının önemli ressamlarını söyleyiniz.

Henri Matisse hangi akımın temsilcisidir? Sanatçının eserlerinden üçünün adını söyleyiniz.

Kübizmin genel özellikleri nelerdir?

Fütürizm ile ekspresyonizmi birbirinden ayıran belirgin farkları söyleyiniz.

Ekspresyonist ressamlardan önemli üç tanesinin adını söyleyiniz.

Sürrealizm hakkında bilgi veriniz. Sürrealizmin en önemli temsilcisi kimdir?

2. Dünya Savaşı sonrası oluşan popüler kültür, hangi sanat akımının doğuşuna yol açmıştır?

“Sanat öldü. Yaşasın sanat!” hangi sanat hareketinin sloganıdır?

Giorgio de Chirico ve Carlo Carra adları size hangi sanat akımını hatırlatıyor?

Soyut sanat etkisiyle eser veren sanatçı kimdir?

165

Öz Değerlendirme Formu “19 ve 20. Yüzyıllarda Resim ve Heykel Sanatı” ünitesinin sonunda neleri ne kadar öğrendiğinizi anlayabilmek ve kendinizi değerlendirebilmek için size uygun olan seçeneği ( X ) işaretleyiniz.

Çok İyi

Bunları Öğrendim 1 2

Empresyonizm akımının genel özelliklerini tanımlayabilirim.

4

‘‘Gün Doğumu’’ adlı resmin basit eskizini çizebilirim.

5

Empresyonizm akımının öncü sanatçılarını ve eserlerini görsellerinden tanıyabilirim.

6

Fovizmin ne zaman ve neden ortaya çıktığını söyleyebilirim.

7

Fovist akıma ait görselleri inceleyerek sanatçılarını söyleyebilirim.

8

Kübist akımın resimdeki yansımalarını belirtebilirim.

9

Kübist görsellere bakarak sanatçılarını söyleyebilirim.

11 12 13 14

Hiç

Realizm akımına ait resimlerin genel özelliklerini açıklayabilirim.

Realizm akımının öncü sanatçılarının adlarını resimlerine bakarak söyleyebilirim.

3

10

Biraz

Fütürizm akımının önemli sanatçılarını söyleyerek eserlerine birer örnek verebilirim.

Ekspresyonizm akımının öncü sanatçılarını ve eserlerini görsellerden tanıyabilirim. İçinde bulunduğum ruh hâlimi gösteren küçük eskizler çizebilirim.

Soyut sanat akımının genel özelliklerini örnekleyerek söyleyebilirim.

Soyut sanat akımına ait eserlere bakarak sanatçısının adını söyleyebilirim.

15

Soyut tarzda küçük eskizler yapabilirim.

16

Metafizik akımına ait eserlere bakarak sanatçısının adını söyleyebilirim.

17

Dada akımının ortaya çıkış nedenlerini açıklayabilirim.

18

Dada akımının görsellerine bakarak sanatçılarını söyleyebilirim.

19

Sürrealist akımın genel özelliklerini söyleyebilirim.

20

Sürrealist tarzda küçük eskizler yapabilirim.

21

Önemli sürrealist ressamları söyleyerek resimlerine birer örnek verebilirim.

22

Pop art akımının oluşum sürecini açıklayabilirim.

23

Pop art akımımın genel özelliklerini söyleyebilirim.

24

Pop art akımının öncü sanatçılarını ve eserlerini örneklendirebilirim.

Değerlendirme sonunda ikiden fazla ‘‘biraz’’ ya da ‘‘hiç’’ işaretlediyseniz bu konuları tekrar okumalı, metnin soru ve etkinliklerini yeniden yapmalısınız.

166

SÖZLÜK A abaküs: Antik sütun başlıklarının en üstünde bulunan taş levhaya verilen ad. adak levhası: Sümerlilere ait, üzerinde kabartma şeklinde çeşitli tasvirlerin ve yazıların bulunduğu, genellikle kahramanlıkların anlatıldığı tabletler. aditum: Romalıların mabedlerinde bulunan içinde tanrı heykelinin veya değerli eşyasının bulunduğu kutsal oda. agora: 1. Eski Yunanlılarda kent devletiyle ilgili sorunların konuşulduğu, çevresi revaklı meydan.

2. Pazar yeri. ahşap: Ağaç malzemeden yapılmış her türlü ürün. akademi : 1. Güzel sanatlar öğretimi yapan okullarla kimi bilim kurumlarına ya da yüksek okullara verilen ad. (Eski Atina’da Platon’un öğrencilerine ders verdiği ağaçlıklı yer.) 2. Çıplak modelden yapılmış resim. akantüs yaprağı: Eski Yunan ve Roma tapınaklarında kullanılan Korint üslubu sütun başlıklarında görülen yaban enginarı ya da kenger yaprağı. akropol: Antik kentlerde yöneticilerin oturduğu, yüksekte bulunan yerleşim alanı. alegori: Bir düşünce, soyut bir kavram ya da sanat dışı herhangi bir gerçekliğin figüratif bir simge hâlinde betimlenmesi. alınlık: Antik yapıların cephelerinde bulunan çatı ile korniş arasında ki üçgen biçimindeki bölüme verilen ad. altar: Eski Roma'da arena olarak adlandırılan büyük bir düzlükle çevresinde daire ya da elips biçiminde yükselen tribünlerden oluşan yapı. amfitiyatro: Çember ya da oval biçimde kademeli oturma yerleri olan gösteri alanı. anıt: Herhangi bir olay, kişi veya topluluğun anısı için yapılan heykel veya yapı (abide). anıt-mezar: Görkemli, anıtsal mezar. antik: İlk Çağdaki büyük uygarlıkların, özellikle eski Yunan ve Roma’nın klasik yapıtlarına verilen genel ad. (Mısır ya da Mezopotamya antik yapıtları söz konusu ise Mısır antiki ya da Mezopotamya antiki deyimleri kullanılır.)

Apollon: Yunan mitolojisinde ışık ve us Tanrısı. apsis: Tapınak, kilise ve bazilikalarda girişin karşısında yer alan yarım daire planlı girinti. arena: Latincede granit kumu anlamına gelen amfitiyatroların ortasına kum dökülmüş, gladyatörlerin dövüştüğü alan. arkaik: Bir sanat üslubunun olgunluk döneminden önce geçirdiği aşama evresine verilen ad. arkeoloji: Kazı bilim (Yunanca arkheos (eski) ve logos (bilim) kelimelerinin birleştirilmesiyle türetilmiş bir kelimedir ve "eskinin bilimi" anlamını taşır.). arkosolyum: Katakomplarda ölülerin içine dikine yerleştirildiği duvar oyuğu.

Artemis: Roma'daki adı Diana, Zeus ile Leto’nun kızı. (Phoebe olarak da bilinir.) Apollon’un ikiz kız kardeşi, vahşi doğa tanrıçası. aşık: Çatı örtüsünü taşıyan yatay kiriş.

Athena: Zeus'un bilgelik ve us tanrıçası Metis'ten doğan kızı. (Efsaneye göre Metis hamile kalınca, Gaia Zeus'u uyarmış ve Zeus da Metis'i yutmuş, Athena silahlarıyla birlikte Zeus'un başından çıkmıştır. Bu nedenle Zeus'un kişileşmiş aklı olarak da kabul edilir.) atrium: Eski Roma evlerinde etrafı odalarla çevrili, üstü açık, ortasında havuz bulunan avlu. ayak: Kemer ve kubbe ağırlığının üzerine bindirildiği sütun ya da köşeli dayanaklar. Taş, ağaç veya tuğladan yapılmış taşıyıcı ayak.

B baba: Yapılarda dikine konulan ağaçtan destek. barok: 1600-1750 yılları arasındaki Avrupa sanat üslubu. basamaklı tiyatro: Seyir yerinin basamak basamak yükseldiği tiyatro.

Bauhaus: Almanya’da 1919-1933 yılları arasında mimarlığın yanısıra diğer sanat dallarının da eğitiminin verildiği sanat ve tasarım okulu.

167

bazilika: 1. Ortada bir ana nef ve her iki yanında birer neften oluşan dikdörtgen biçimli yapı. Ortadaki büyük nef, yarım daire apsisle sonlanır. 2. Roma’da adalet ve ticaret işleri için kullanılan mekân.

2. Bir orta salon ve ondan daha alçak yan salonlardan oluşan Bizans kilisesi. beşik kemer: Yarım çember biçimi kemer. beşik tonoz: Kesiti yarım silindir biçimindeki tonoz. bingi: Yapılarda kemerler üzerine oturtulmuş kubbenin kemerlerle arasını kapatan üçgen biçimli kubbe parçalarından her biri. bordür: Mimaride, kapı ve pencerelerde, pano, halı vb. eşyaların etrafını kuşatan çerçeve şeklinde, süslü ya da çıkıntılı, dar ve uzun parçalar. Kenarlık, pervaz.

C-Ç cella (sella): Tapınaklarda penceresiz ve ışığı kapıdan alan, tanrı heykelinin bulunduğu kutsal bölüm. cephe: Yapının dış yüzeyine verilen ad. çapraz sahın: Kiliselerde orta ve yan sahınları koronun önünde dikey olarak kesen nef. çatı örtüsü: Çatının akmasına engel olan kiremit, oluklu sac vb. kaplama gereçleri. çıkma desteği: Çıkmaların altında, çıkma ağırlığını yapı ana duvarına aktaran destek. çıkma kule: Kalelerde dış ana duvarlardan bindirmeyle dışarı doğru taşan küçük kule.

D dayanma ayağı: Yüksek yapılarda ana duvarlara binen yapı ağırlığını karşılamak üzere en çok yük binen yere, duvara dik olarak örülen dayanma duvarı. dekorasyon: Bir bina içi veya dışının sanat eseri, eşya ya da mobilyalarla süslenerek düzenlenmesi işi. dışa vurumculuk: Doğacılık, akademicilik ve izlenimcilik akımlarına tepki olarak resim, heykel ve oyma baskı sanatlarında ortaya çıkmış bir anlayış. Dışa vurumculuk, doğanın anlatımı değil insanın içinin yansımasıdır (Bu sanat anlayışında sanatçı, kendi ruhsal durumunun anlatımını doğayla ilgili olmayan parlak renklerle anlatır.). dikilitaş: Önemli bir olayın ya da bir utkunun anısı için dikilmiş tek parça yüksek taş. dolmen: Tarih öncesine ait, mezar olarak kullanıldığı anlaşılan, kabaca yontulmuş iki dikey taş üzerine yatay olarak yerleştirilmiş bir taştan oluşan yapı.

Dor düzeni: Yunan mimarlığında bir tapınak üslubu.

E egzotik: Yabancı ülkeler ve oradaki yaşamla ilgili. ekol: Belli bir dönemde görülen ortak özellikteki sanat üslubuna verilen ad. estetik: Güzelliği, güzelliğin insan usu ve duyuları üzerindeki etkilerini konu olarak ele alan felsefe dalı. eksen: Resimde ve mimari eserlerde doğrultuları belirleyen varsayımsal çizgi.

F fibula: Friglerin giysilerinde çok amaçlı olarak kullandığı özel tasarımlı çengelli iğne. figür: Resim ve heykel sanatlarında betimlenmiş gerçek ya da hayal ürünü her türlü varlık veya nesne. form: Biçim. forum: Eski Romalıların pazar yerine verdikleri ad. fosil: Yer altında kaldığı uzun süre içerisinde zamanla taşlaşmış hayvan ve bitki kalıntıları. fresk: Taze kireç sıva üzerine toprak boyalarla yapılan duvar resmi. friz: Mimari yapıların çatılarının alt kısmında arşitrav ile korniş arasında kalan genellikle süslü bölüme verilen ad. frontal duruş: Heykel sanatında Antik Dönemde ve Mısır’da insan vücudunun cepheden verilmesi. fuaye: Mimari yapılarda giriş veya dinlenme holü.

168

G gelenekçi sanat : Geleneksel görüş ve tekniklere bağlı sanat. gerçekçilik: Doğayı göründüğü gibi değil, olduğu gibi vermeyi amaç edinen ve üsluplaştırmaktan kaçınan sanat anlayışı. gerçeküstücülük (sürrealizm): Doğanın mantıksal görüntüsünü değil insanın bilinçaltında ve rüyalarındaki dünyasını göstermek isteyen sanat akımı. gamalı haç: Kolları birbirine eşit artı işaretinin uçlarına, dik olarak getirilen eşit çizgilere yapılan haç biçimi.

Gotik sanat: Roman üslubundan sonra gelen Orta Çağ mimarlık üslubu. 2. Almanların kullandığı bir yazı tarzı. gök tanrısı: Hititlerin hava tanrısı. (Eski Türklerin de taptıkları bir tanrı.) gömme sütun : Antik Çağdan 19. yüzyılın sonuna kadar Avrupa mimarisinde yarısı duvara gömülmüş gibi duran, taşıyıcı görevi olmayan, süs ögesi olarak konmuş yarım sütun. gravür: Çeşitli kazıma teknikleri kullanarak ahşap veya metal levhalarla yapılan baskı. güneş kursu: Hititlerde kutsal törenlerde kullanılan semboller. güzel sanatlar: Mimari,resim, heykel, müzik ve edebiyata verilen genel ad. gymnasium: Antik Yunan ve Roma mimarisinde spor etkinliklerinde bulunulan ve içinde eğitim de verilen yapılar.

H haç tonoz: Birbirini haç biçiminde kesen iki tonozun yapısındaki tavan örtüsü. haç tonoz kaburgası: Kilit taşında haç biçimi kesişen ve haç tonozun ağırlığını ayaklara ileten iki kemer. havari: Hristiyanlıkta dini yaymakla görevlendirilmiş on iki yardımcıdan biri.

Hellenistik sanat: Büyük İskender'in Ön Asya'yı ele geçirmesinden Romalıların Ortadoğu’da egemen oluşuna dek yapılan sanat. heykel: Taş, bronz, alçı, ağaç, kil vb. maddelerle bir şeyi betimleme sanatından çıkan üç boyutlu eser, yontu. hiyeroglif: Mısırlıların kullandıkları bir resim yazı çeşidi. höyük: Eski uygarlıklara ait, tarih boyunca çeşitli nedenlerle yapılan yerleşme bölgelerinde yıkıntıların üst üste birikmesi sonucunda oluşan ve çoğu kez içinde yapılara ait kalıntıların bulunduğu küçük tepelere verilen ad.

I-İ iç mimari: Yapılardaki iç mekân tasarımını ele alan mimari dalı. idol: İlkel kavimlerde tapınılan taştan veya fil dişinden yapılmış küçük heykellere verilen ad. ikon: Ortodokslar’da İsa, Meryem ya da ermişlerin tahta üzerine mumlu ve yumurtalı boyalarla yapılmış resimlerine verilen ad. İkonoklazma: Bizans tarihinde 8. yy.da her tür tasvirin ve ikonların yasaklandığı, kırıldığı, çatışmalarla geçen, resimlerde sadece bitkisel ve geometrik motifli ögelere yer verildiği, akım hâline gelen dönem. ilkel sanat: İlkellerin, güzel duyusal amaçtan çok dinsel ve toplumsal amaca yönelik, görevsel nitelikteki sanatı. İyon düzeni: Yunan tapınak mimarlığında kullanılmış bir sütun düzeni ve mimarlık üslubu. Sütun başlıklarında sarmallı süs ögeleri, sütun altlarında ise Dor düzeninden ayrı olarak altlıklar bulunur.

Sütun gövdesi yukarıdan aşağıya yivlidir. Bu düzende ayna ve üçüz yivler yoktur. Sütunlar Dor düzenindekinden daha yüksek ve incedir. izlenimcilik (empresyonizm): 1865'te Fransa'da ortaya çıkan bir sanat akımı. İzlenimcilik akımına göre doğa, algılanan ve resmedilen biçimiyle belirli bir alandaki ışık ve aydınlık etkisinden oluşur.

169

K kabartma: Kil, alçı, taş vb. işlenebilir gereçleri alçaklı yüksekli yüzeyler hâlinde biçimlendirerek yapılmış eser. karın: Sütunların ortasındaki hafif şişkin bölüm. karyatid: Yunan klasik mimarisinde tapınak çatısını taşıyan uzun giysili kadın heykeli biçimindeki sütun. Bunun erkek heykeli şeklinde olanlarına “atlant” denir. katakomp: İlk Hristiyanların yer altına yaptıkları mezarlara verilen ad. kemer: İki sütun ya da ayağı birbirine üstten yarım çember, basık eğri, yonca yaprağı gibi biçimlerde bağlayan ve üzerine gelen duvar ağırlıklarını iki yanındaki ayaklara bindiren karnı dar tonoz bağlantı. kemer gözü: Kemerin ve ayaklarının arasındaki boşluk. keramik: Hammaddesi kil olan, şekillendirilmiş ve fırınlanmış her türlü eşyanın genel adı. kerpiç: Samanla karıştırılmış çamurun kalıplara dökülerek güneşte kurutularak yapılan inşaat. kilise: Hristiyanların ibadetleri için yaptıkları binalara verilen ad. kilit taşı: Bir kemer yada tonoz eğrisinin en üst noktasına konan ve taşları tutan kemer kiliti. kiriş: Döşemelerde veya tavanı taşıyan yatay olarak yerleştirilen inşaat elemanı. kitabe: Yazıt. klasik: 1. Ülküsel bir güzellik düşüncesinden kalkan, ölçü ve düzene dayanan üslup. Arkaik ve barok üslûplar arasındaki aşama. 2. Her zaman için beğenilen, örnek olacak yetkinlikte yapıt. kolaj: Kâğıt vb. gereçlerle yapıştırarak yapılan resim. kore: Yunan sanatının arkaik döneminde yapılmış, giyimli genç kız heykeline verilen addır.

Korint düzeni: Yunan mimarisinde akantüs yapraklarıyla kompoze edilmiş bir sütun ve sütun başlığı üslubu. konsol: Ana yapıda dışarıya taşan kısımları destekleyen taştan destek. korniş: Yapı cephelerinde veya çatı hizasında, pencere ve kapı üstlerindeki çıkıntılı silmeler. kör duvar: Yapılarda kapı ve penceresi olmayan işlevsiz duvar. kubbe: Yarım küre biçiminde taştan çatı örtüsü. kült: Tapınma, dini inanca yönelik materyal.

L labirent: 1. İçinden çıkılamayacak kadar karışık koridorlu yapı. 2. Geometrik biçimlerle yapılmış, yollu, karışık süs. lahit: Ölülerin konulduğu taştan mezar sandukası.

M mabet: Tapınak.

Madonna: Hristiyan ikonografisinde Meryem’i kucağında ‘‘Çocuk İsa” ile betimleyen resimlere verilen genel ad. manastır: Hristiyan din adamlarının tapınma amacıyla kent hayatından uzakta, kırlık ve dağlık yerlerde yaptıkları dinsel yapı. manifesto: Ortak eğilime sahip bir sanatçı grubunun düşünce ve yönelimlerini kamuya duyurmak amacıyla yayınladığı bildiri. mask: Kalıbı alınarak sadece başın yüz kısmını tasvir eden heykel. mastaba: Eski Mısır mimarisinde kesik piramit biçimli mezar yapısı. mazgal: Kale ya da sur duvarlarında yer alan, dışarıdan gelebilecek saldırılara karşı ok vb. atmak için yapılmış, içe doğru gittikçe daralan küçük delik, pencere.

Medusa: Yunan mitolojisinde gözlerine bakanı taşa çevirdiğine inanılan yılan saçlı, keskin dişli, dişi tanrı. megaron: Önünde bir giriş bölümü, içinde yalnız bir odası, odanın ortasında da ocak bulunan taştan Yunan konutu. Bütün Yunan mimarlığına örnek olan ev biçimi. menhir: Tarih öncesi dönemde Asya ve Avrupa’nın kuzey ülkelerinde bulunan, herhangi bir kişinin ya da olayın anısına dikilen yontulmamış yüksek taşlar. mitoloji: Herhangi bir ulusa ait efsanelerin bütününe verilen ad. motif: Bezeme ve süslemelerde kullanılan parçalardan her birine verilen ad. mozaik: Taban, duvar ya da kubbelere sıvanan harç üzerine kare prizma biçiminde renkli taş parçalarının yan yana sokulmasıyla yapılan resim tekniği.

170

N narteks: Kiliselerde ana mekâna girişten önceki bölüm. natürmort: Hareketsiz ve ölü doğa varlıklarını konu edinen resim. nef: Kiliselerde birbirinden sütunlarla ayrılan uzunlamasına oluşan mekân. neoklasisizm (yeni klasikçilik): Klasik üsluba olan hayranlık yüzünden o nitelikte yapıt vermeyi amaç edinen görüş. Avrupa’da 1770-1830 yılları arası Antik Çağ sanatına özenen resim, heykel ve mimarlık anlayışı. Yunan-Roma örneklerinden alınmış düz çizgili, anıtsal, huzur verici ögelerin birbirlerine ölçü ve sayı bakımından yasalı bir disiplin içinde bağlılığı, çıkıntılı kabartmalardan kaçınma bu sanat üslubunun özellikleridir. nimfeum: Romalılarda, su ve orman perileri için yapılmış, ön yüzünde sütunlu bir gezi yeri bulunan kutsal çeşme. niş: Üstü kemerle sonuçlanan duvar hücresi. nizam: Mimarideki belli formlar ve oranlar sisteminin meydana getirdiği bütüne verilen ad. non figüratif: Figürsüz, soyut resim.

O obelisk: Yüksek taş bloklara verilen ad. Dikdörtgen prizma şeklinde ki yukarıya doğru yükseldikçe incelen, üzeri hiyeroglif yazıları ile süslü taş. odeon: Eski Yunan'da, içinde konser verilen basamaklı tiyatro. oran: Resim, heykel ve mimarlık sanatlarında, parçaların etki yönünden birbirlerini değerlendiren büyüklükleri. orkestra: Antik tiyatrolarda sahne önündeki yarım daire şeklindeki alan. orta sahın: Cami ve kiliselerde mihraba doğru uzanan, birbirlerinden sütun ya da ayaklarla ayrılmış bölümlerin ortada olanı. orthostat: Hitit mimarisinde yapıların alt kısmında yer alan dikey duran üzerinde kabartmalar bulunan blok taş.

P papirüs: Eski Mısırlıların üzerine yazı yazdıkları kâğıt.

Parthenon: Klasik Yunan mimarisinde Parthenon adına yapılmış Akropol’deki bir tapınak. payanda: 1. Bir duvarı tutmak, yıkılmasını önlemek için yanlamasına dayatılan destek. 2. Bir babanın ya da direğin üzerine konan kiriş ya da aşığı alt yanlardan beslemek için direkten ya da babadan, aşık ya da kirişe verevlemesine konulan destek. paye: Yapılarda kullanılan taşıyıcı destek. piramidal: Resimde yer alan figür, şekil ve tasvirlerin bir eşkenar üçgenin sınırları içinde yerleşik biçimde düzenlenmiş olması. piramit: Eski Mısır’daki anıtsal mezar yapıları. pop art: Endüstri toplumunun günlük tüketim eşyalarını kitlesel iletişim çağının teknikleriyle betimleyen sanat akımı. portal: Mimaride binaların büyük ana giriş kapısı. Taç kapı. portre: İnsan başını konu edinen resim veya heykel. potern: Eski Anadolu uygarlıklarında kalelerin giriş ve çıkışları için yapılan üçgen şeklindeki tünel. primitif: İlkel sanat. puantilizm (noktacılık): bakınız yeni izlenimcilik.

R realizm (gerçekçilik): Dünyayı olduğu gibi betimlemeyi savunan sanat akımı. rekonstrüksiyon: Bir sanat yapıtının ve özellikle bir yapının elde kalan az sayıda kalıntısı ve başka belgeler yardımıyla eski biçiminin belirlenerek yeniden yapım işlemine verilen ad. restorasyon: Tarihsel belge niteliğindeki bir sanat eserinin gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için harap olmuş kısımlarının aslına uygun olarak onarılması. revak: Ön yüzü kemerli, arkası ana yapıyla birleşik, üstü tonoz, kubbe ya da damla örtülü uzun mekân. riton: Tarih öncesi çağlara ait, topraktan yapılmış değişik biçim ve formlardaki törensel içki kabı.

171

rokoko: Fransa’da 18. yy.da baroktan sonra ortaya çıkan bol kavisli, gösterişli bir süsleme üslubu. romantik akım: Hayal ve aşırı duyguya önem veren sanat akımı. rölyef: Kabartma.

S-Ş sahanlık: Merdivenlerin dönemeç yerlerinde ve bitimlerinde bulunan genişçe bölümlere verilen ad.

Aynı anlamda sahınlık terimi de kullanılır. sahın: Camilerde ve bazilika biçimli kiliselerde mihraba ya da apsise doğru uzanan ve genellikle birbirinden kemerli sütun ve ayaklarla ayrılmış bölümlerden her biri. sfenks: Eski Mısırlıların mezarlarını beklediklerine inandıkları insan başlı, aslan vücutlu heykel.

Skolastik felsefe: Latince sözcük anlamı “okul felsefesi” demektir. Genel olarak Orta Çağda hâkim olan Yunan felsefesinin kavramsal araçlarından yararlanılarak oluşturulmuş tanrı merkezli düşünce sistemi. soyut sanat: Doğa görüntülerine ve doğayla ilgili tasarımlara başvurmadan, çizgi, renk, düzlem ögelerini ya da oylumsal biçimleri müzikteki seslerin düzenlenişi gibi birleştirerek yaratmayı amaçlayan sanat akımı. sunak: 1. Tapınaklarda bulunan kurban taşı. 2. Tapınaklarda, başına geçilip dinsel tören yapılan taş masa. sundurma: Güneş ya da yağmurdan korunmak için dış kapı üstüne konulan tek eğimli dam. sütun: Ayak olarak taşıyıcı görevi olan, genellikle yuvarlak gövdeli taş direk. şapel: Tek mekânı bulunan küçük kilise.

T tablet: Üzeri resimli veya yazılı pişmiş topraktan yapılmış levha. tapınak: Tanrıya topluca tapınmak için kurulmuş yapı. tasvir: Betimleme. tonoz: Bir kemer gözünün aralıksız olarak devam etmesiyle meydana gelen örtü biçimi. transept: Kilisede esas nefi dik olarak kesen plana bir haç biçimi veren nef. tromp: Kare mekânlı plan üzerine kubbenin oturmasını sağlayan geçiş ögesi. tüf: İşlemesi kolay bir volkanik taş türü. tümülüs: Yığma toprak tepeden oluşan, içerisinde mezar odası bulunan tepe mezar.

U-Ü uyum: Bir eserdeki parçaların birbirlerine olan ahenk ve tümüyle uygunluğu. üslup: Bir sanatçıya ya da bir çağa özgü teknik, renk, kompozisyon ya da biçimlendirme yolu.

V vaftizhane: Vaftiz töreni yapılan merkezî planlı küçük kilise. vitray: Renkli camları, bir kompozisyon oluşturacak biçimde kurşun şeritlerle bir araya getirerek pencereye yerleştirme teknik. volüt: İyon sütun başlığındaki kıvrımlı sarmal motif.

Y-Z yekpare: Bir parçadan oluşan, tek parça, bütün yeni izlenimcilik (puantilizm, noktacılık): İzlenimcilerin içgüdüsel olarak yaptığı güneş ışığının parçalanmasını bilimsel yöntemli biçimde uygulayan, İzlenimcilerin bozdukları yapısal kuruluşa yeniden önem veren, saf renkleri nokta nokta sürüp renk karışımını seyircinin gözünde oluşturmayı amaçlayan resim akımı. yontu: Taş, mermer vb. malzemelerden şekil verilerek yapılmış heykel sanatı ürünü. yiv: Bir yüzey üzerine oyulan ince oluk gibi yol. zafer takı: Şehirlerin girişlerinde yollar üzerine veya meydanlara inşa edilen gösterişli yapı. zanaatkar: Kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla el işçiliği, beceri, ustalık ve tecrübe gerektiren her türden üretim işini yapan kişilere verilen ad. ziggurat: Sümerlerin dört köşe planlı, dıştan dolaşan bir rampayla kuşatılmış, katlar hâlinde yükselen tapınaklarına verilen ad.

172

KAYNAKÇA AKURGAL, Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, Net Turist Yayınları A Ş, İstanbul, 1990.

ALTUNA, Sadun, Büyük Ressamlar Hayatları ve Eserleri, Hayat Kitapları, İstanbul,1970.

ALTUNA, Sadun, Empresyonist Ressamlar Hayatları ve Eserleri, Hayat Kitapları,1970.

Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, I, II, III.Cilt, Görsel Yayınları, İstanbul, 1982.

ATAKAN, Nancy, Arayışlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1998.

BARTOLENA, Simona, (Çev. Durdu Kundakçı), Art Book, Empresyonistler, Dost Kitabevi, Ankara, 2004.

BATTİSTİNİ, Matilde,(Çev. Cemal Kaan Emek) Art Book, Picasso, Dost Kitabevi, Ankara, 2001.

BEKSAÇ, Engin, Avrupa Sanatı, Troya Yayıncılık, İstanbul, 1994.

BERGER, John, (Çev. Yurdanur Salman, Müge Gürsoy) Picasso’nun Başarısı ve Başarısızlığı, Metis Yayınları, İstanbul, 1986.

BORGHESİ Silvia,(Çev. Özge Özbek) Art Book, Cezanne, Dost Kitabevi, Ankara, 2000.

BOTTERO, Jean, (Çev. Ali Berktay) Kültürümüzün Şafağı Babil, Yapı Kredi Yayınları, 2006.

Büyük Ressamlar Ansiklopedisi, Milano, 1976.

CASSOU, Jean, Sembolizm Sanat Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1987.

CLAİR, Jean, (Çev. Özge Açıkkol), Marcel Duchamp ya da Büyük Kurgu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000.

DEBOLİNİ, Francesca, (Çev. Özge Özbek), Art Book, Leonardo Da Vinci, Dost Kitabevi, Ankara, 1998.

EROĞLU, Özkan, Resim Sanatı Sözlüğü, Nelli Sanat Evi, İstanbul, 2006.

GOMBRİCH, E.H., Sanatın Öyküsü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1992.

GOZZOLİ, M. Christina, (Çev. Solmaz Turunç), Barok Sanatını Tanıyalım, İnkılap ve Aka Kitabevi, İstanbul,1982.

GOZZOLİ, M. Christina, (Çev. Solmaz Turunç), Gotik Sanatını Tanıyalım, İnkılap ve Aka Kitabevi, İstanbul, 1982.

GOZZOLİ, M. Christina, (Çev. Solmaz Turunç), Roma Sanatını Tanıyalım, İnkılap ve Aka Kitabevi, İstanbul, 1982.

Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi, I, II.......XIV Cilt, Yazır Matbaacılık, İstanbul, 1984 GREBALDİ, Gabriele, (Çev. Durdu Kundakçı), Art Book, Ekspresyonistler, Dost Kitabevi, Ankara, 2004.

GREBALDİ, Gabriele, (Çev. Cemal Kaan Emek), Art Book, Gauguin, Dost Kitabevi, Ankara, 2001.

GREBALDİ, Gabriele, (Çev. Cemal Kaan Emek), Art Book, Matisse, Dost Kitabevi, Ankara, 2001.

GREBALDİ, Gabriele, (Çev. Cemal Kaan Emek), Art Book, Renoir, Dost Kitabevi, Ankara, 2001.

GÜVEMLİ, Zahir, Başlangıcından Günümüze Türk ve Dünya Sanat Tarihi, İstanbul, 1968. İPŞİROĞLU, Mazhar-Nazan, Oluşum Süreci İçinde Sanat Tarihi, İstanbul, 1977.

KLEE, Paul, (Çev. Mehmet Dündar), Çağdaş Sanat Kuramı, Dost Yayınları, Ankara, 2006.

KUBAN, Doğan, 100 Soruda Türkiye Sanatı Tarihi, Gerçek Yayınları, İstanbul,1970.

LITTLE, Stephen, İzmler, Sanatı Anlamak, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.

LYNTON, Norbert, Modern Sanatın Öyküsü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1982.

MANSEL, Arif Müfit, Ege ve Yunan Tarihi, TTK Basımevi Ankara, 1984.

PAPELLİ, Paola, (Çev. Kutay Özturan), Art Book, Monet, Dost Kitabevi, Ankara, 2001.

PAPELLİ, Paola, (Çev. Özge Özbek), Art Book, Kandinsky, Dost Kitabevi, Ankara, 2001.

PASSERON, Rene, Sürrealizm Sanat Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, İstanbul,1996.

RİCHARD, Lionel, Ekspresyonizm Sanat Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, İstanbul,1991.

Sanat Tarihi Ansiklopedisi, I, II, III, IV. Cilt, Görsel Yayınları, Milano, 1978.

SÖZEN, Metin / TANYELİ, Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul 1992.

TANSUĞ, Sezer, Resim Sanatının Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1995.

TORTEROLO, Anna, (Çev. Begüm Akkoyunlu), Art Book, Van Gogh, Dost Kitabevi, Ankara, 2000.

173

TUNALI, İsmail, Felsefenin Işığında Modern Resim, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1992.

TURANİ, Adnan, Çağdaş Sanat Felsefesi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003.

TURANİ, Adnan, Dünya Sanat Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1992.

TURANİ, Adnan, Sanat Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003 WALTER, F. Ingo, (Çev. Ahu Antmen), Öncü Ressamlar, Vincent Van Gogh, ABC Kitabevi Yayın ve Dağıtım A Ş, İstanbul, 1997.

WALTER, F. Ingo, (Çev. Ahu Antmen), Öncü Ressamlar, Pablo Picasso, ABC Kitabevi Yayın ve Dağıtım A Ş, İstanbul, 1997.

WALTER, F. Ingo, (Çev. Ahu Antmen), Öncü Ressamlar, Paul Gauguin, ABC Kitabevi Yayın ve Dağıtım A Ş, İstanbul, 1997.

WALTER, F. Ingo, (Çev. Ahu Antmen), Öncü Ressamlar, Toulouse Lautrec, ABC Kitabevi Yayın ve Dağıtım A Ş, İstanbul, 1997.

Yararlanılan Web Siteleri www.24hourmuseum.org www.accd.edu www.angelo.edu www.arts.unh.edu www.artsconnected.org www.bc.edu www.beliot.edu www.bluffton.edu www.brynmawr.edu www.cartage.org www.champagnat.org www.christianhospitality.org www.commend.uch.edu www.cord.edu www.csudh.edu www.daley.med.harvard.edu www.decordova.org www.dl.ket.org www.doctorhugo.org www.edp.org www.en.wikipedia.org www.gac.culture.gov.uk.bmp www.goddes-athena.org www.gorselsanatlar.info,org www.greenmuseum.org www.greenwichacademy.org www.groningermuseum.nl www.hanak.gov.tr www.hcs.harvard.edu www.historiasiglo20.org 14 4 2008 www.ibiblio.org/art-books.com

www.ismek.ibb.gov.tr www.jssgallery.org www.katapi.org.uk.jpg www.komunarca.org www.lightmillennium.org www.livrepoolmuseum.org.uk www.livus.org www.madsci.org www.magicdb.org www.math.umn.edu www.metmuseum.com www.mobot.org www.moma.org www.msxlabs.org www.nationalgallery.org.uk/London www.nga.gov /Washington www.nortonsimon.org www.oaktan.edu www.sanalmuze.org www.sandia.gov www.santagnese.org www.smith.edu www.tate.org.uk www.tebe.org www.wikimedia.org

174

YANIT ANAHTARI SORULAR

BÖLÜM

1

2

3

4

5

6

7

8

1. ÜNİTE

C

D

C

A

E

A

B

E

3. ÜNİTE

E

A

C

D

B

4. ÜNİTE

C

A

D

E

5. ÜNİTE

B

D

A

B

E

A

E

C

9

10

C

A

BOŞLUK DOLDURMA 1. ÜNİTE

2. ÜNİTE

4. ÜNİTE

5. ÜNİTE

1) 60.000 2) Maden Çağına 3) Paleolitik Çağa 4) zigguratlar

1) katakomp 2) Roman 3) Bizanslılar 4) bazilika 5) Son Bizans 6) Rönesans

1) Michelangelo 2) barok 3) Lorenzo Bernini 4) neoklasik 5) romantizm

1) realizm 2) “Tarlada Çalışanlar” 3) “Balerinler” 4) Georges Seurat 5) Cezanne 6) Paul Gauguin 7) Henry Matisse 8) George Braque 9) fütürizm

BULMACANIN YANITI 1) 2) 3) 4) 5)

KATEDRAL VİTRAY PORTAL ROZET DEHLİZ

6) 7) 8) 9) 10)

175

KRİPTA TONOZ MANASTIR KEMER NEF

10.000

8000

6000

Neolitik Çağ

Mezolitik Çağ

Paleolitik Çağ

600.000

3000

Frig Urartu Yunan

0

R

o

m

a

B

i

z

n

s

R o m a n

a

1000

Rönesans

Gotik

Realizm

2000

Maniyerizm

176

Pop art

Sürrealizm

Dadaizm

Metafizik

Soyut Sanat

Ekspresyonizm

Fütürizm

Kübizm

Fovizm

Empresyonizm

Barok

Romantizm

Mısır

1000

Lidya

Hitit

Maden Çağı

2000

Neoklasisizm

S ü m e r

Kalkolitik Çağ

4000

SANAT KRONOLOJİSİ

PROJE DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Projenin Adı : Öğrencinin; Adı ve Soyadı : Sınıfı : No : DERECELER BECERİLER

Kötü

Geçer

Orta

1

2

3

İyi

4

Çok İyi

5

1. PROJE HAZIRLAMA SÜRECİ Projenin amacını belirleme Projeye uygun çalışma planı yapma Grup içinde görev dağılımı yapma İhtiyaçları belirleme Farklı kaynaklardan bilgi toplama Projeyi plana göre gerçekleştirme Ekip çalışmasını gerçekleştirme Proje çalışmasının istekli olarak gerçekleştirilmesi TOPLAM 2. PROJENİN İÇERİĞİ Türkçe’yi doğru ve düzgün yazma Bilgilerin doğruluğu Toplanan bilgilerin analiz edilmesi Elde edilen bilgilerden çıkarımda bulunma Toplanan bilgileri düzenlenme Kritik düşünme becerisini gösterme Yaratıcılık yeteneğini kullanma TOPLAM 3. SUNU YAPMA Türkçeyi doğru ve düzgün konuşma Sorulara cevap verebilme Konuyu dinleyicilerin ilgisini çekecek şekilde sunma Sunuyu hedefe yönelik materyalle destekleme Sunuda akıcı bir dil ve beden dilini kullanma Verilen sürede sunuyu yapma Sunum sırasındaki öz güvene sahip olma Severek sunu yapma TOPLAM GENEL TOPLAM

Öğretmenin yorumu:...................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

177