αποδομώντας την πισινα by eugenia makroglou

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ 2012-2013

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΗΣ ΔΕΞΑΜΕΝΗΣ ΣΤΑ ΠΡΟΑΣΤΙΑ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Μακρόγλου Ευγενία- Μαρία Επιβλέπων Καθηγητής Πάνος Δραγώνας

Πάτρα, 3 Οκτώβρη 2013 2

Ευχαριστίες Για την πραγματοποίηση της παρούσας εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Πάνο Δραγώνα για την πολύτιμη καθοδήγησή του καθώς και την οικογενειά μου για την αμέριστη συμπαράσταση που μου προσέφερε. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εκείνους που βοήθησαν, και ειδικά την Κ. Χριστοπούλου και τον Κ. Κοσμά.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ABSTRACT

Η διαμόρφωση, διάδοση και αποδόμηση ενός προτύπου διαβίωσης, αποτελεί σύνθετη και μακροχρόνια διαδικασία. Ένα από τα πιο διαδεδομένα πρότυπα ευδαιμονισμού είναι αυτό της κολυμβητικής δεξαμενής. Στην συγκεκριμένη εργασία καταγράφονται και αναλύονται οι συνθήκες υπό τις οποίες το συγκεκριμένο πρότυπο δημιουργήθηκε, αναδείχθηκε και αποδομήθηκε καθώς και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτή τη διαδικασία. Η διερεύνηση ξεκινάει από τις επαύλεις των πλούσιων προαστίων της Αμερικής του 1900, επικεντρώνεται στην καταγραφή των μεταβολών κατά τη μεταπολεμική περίοδο και καταλήγει στην τρέχουσα κοινωνική και οικονομική κρίση.

The formation, spreading and deconstruction of a living standard is a complex procedure that demands many years to be executed. One of the most popular “blissful” living standards is the swimming pool. In this dissertation , we chronicle and analyze the conditions under which this living standard was created, highlighted and then, deconstructed. At last we point out the results of this particular procedure. The research starts from the 1900’s affluent American suburbs concentrating on the mansions and estates, then focuses on the chronicling of the post-war socioeconomic changes,concluding to the current socioeconomic crisis.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ...................................................................................................................................4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ....................................................................................................................................7 1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.2 1.2.1 1.2.2

ΑΠΌ ΤΗ ΔΗΜΌΣΙΑ ΣΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΉ ΠΙΣΊΝΑ.............................................................................9 Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ ΠΙΣΊΝΑΣ....................................................................................................10 PISCINE.......................................................................................................................................10 Η ΔΗΜΌΣΙΑ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉ ΔΕΞΑΜΕΝΉ................................................................................11 ΟΙ ΠΡΏΤΟΙ ΤΎΠΟΙ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΏΝ ΔΕΞΑΜΕΝΏΝ................................................................12 ΟΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΈΣ ΠΙΣΊΝΕΣ- PLAY/POOL HOUSE.......................................................................12 ΟΙ ΜΝΗΜΕΙΑΚΈΣ ΔΙΑΣΤΆΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΏΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΏΝ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΏΝ ΔΕΞΑΜΕΝΏΝ.............................................................................................................................20

1.2.3

Η ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉ ΔΕΞΑΜΕΝΉ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΙΚΉ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΤΟΥ FRANK LLOYD WRIGΗΤ.......................................................................................................................................23 ΤΟ ΝΈΟ ΈΔΑΦΟΣ ΤΗΣ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉΣ ΔΕΞΑΜΕΝΉΣ..........................................................27 ΤΑ ΠΡΌΤΥΠΑ ΔΙΑΒΊΩΣΗΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΈΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΎ ΑΙΏΝΑ.............................................29 ΨΥΧΑΓΩΓΊΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΌΣ................................................................................................29 TEATRA MUNDI ..........................................................................................................................30 THE ROARING TWENTIES.........................................................................................................31

1.2.4 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 2 2.1 2.1.1 2.1.3 2.1.4 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.3

Η ΔΙΆΔΟΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΏΝ ΠΡΟΤΎΠΩΝ.................................................................35 Η ΕΞΈΛΙΞΗ ΤΗΣ ΤΥΠΟΛΟΓΊΑΣ ΚΑΙ Η ΚΥΡΙΑΡΧΊΑ ΤΩΝ ΕΛΕΎΘΕΡΩΝ ΜΟΡΦΏΝ...................36 Η ΕΞΈΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΟΡΦΉΣ ΤΗΣ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉΣ ΔΕΞΑΜΕΝΉΣ............................................36 Η ΔΙΑΦΆΝΕΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΌΤΗΤΑΣ.........................................................................................43 ΟΙ ΥΠΌΓΕΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΊΕΣ- ΑΠΌ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΌ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΌ.........................................45 Η ΠΙΣΙΝΑ ΩΣ ΧΩΡΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ........................................47 Η ΔΙΑΔOΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΑΠΟ ΤΟ HOLLYWOOD : ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΣ, ΗΔΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΥΔΡΟΦΟΒΙΑ ................................................................................................47 Η ΔΙΆΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΎ ΟΝΕΊΡΟΥ ΜΈΣΑ ΑΠΌ ΤΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΆ............................54 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΤΩΝ CASE STUDY HOUSES......................................................................56 Η ΔΙΆΔΟΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΎΠΩΝ ΜΈΣΑ ΑΠΌ ΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ ΤΟΥ JULIUS SHULMAN......58 H ΠΙΣΙΝΑ ΣΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΌ ΈΡΓΟ ΤΟΥ DAVID HOCKNEY.........................................................62 ΠΡΟΣ ΜΊΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΉ ΚΟΙΝΩΝΊΑ...................................................................................65

3 3.1 3.2

Η ΑΠΟΔΌΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉΣ ΔΕΞΑΜΕΝΉΣ............................................................67 Η ΚΑΤΆΡΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΎ ΟΝΕΊΡΟΥ.....................................................................68 Η ΣΥΛΛΟΓΙΚΉ ΔΙΆΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉΣ ΔΕΞΑΜΕΝΉΣ.............................................71 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.......................................................................................................................77

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας είναι η διαμόρφωση των προτύπων διαβίωσης. Τα πρότυπα αυτά συνήθως δημιουργούνται μετά από περιόδους κρίσης για να επαναπροσδιορίσουν τον τρόπο ζωής, ή κατά τη διάρκεια συλλογικών αναζητήσεων νέων ιδανικών. Και στις δύο περιπτώσεις η αρχιτεκτονική διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς συμμετέχει καθοριστικά στον προσδιορισμό της οικιακής ζωής. Φυσικά, η αρχιτεκτονική από μόνη της δεν θα μπορούσε να διαδώσει μαζικά πρότυπα. Σε αυτό, σημαντική είναι η συμβολή των μέσων αναπαράστασης και διάδοσης τα οποία έχουν την ικανότητα να επηρεάζουν τις συνθήκες της εκάστοτε εποχής. Η εργασία εξετάζει τη διαδικασία διαμόρφωσης, διάδοσης και αποδόμησης του στοιχείου της κολυμβητικής δεξαμενής και των προτύπων διαβίωσης που διαμορφώνονται γύρω από αυτό. Αντικείμενο έρευνας είναι η μελέτη και ανάλυση της εξέλιξης των ιδιωτικών κολυμβητικών δεξαμενών στα προάστια των αμερικανικών πόλεων. Η ιστορία της Αμερικανικής πισίνας παρουσιάζεται μέσα από επιλεγμένα αρχιτεκτονικά παραδείγματα αλλά και μέσω διαφορετικών αναπαραστάσεων. Η μέθοδος διερεύνησης περιλαμβάνει δύο διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης της εξέλιξης της κολυμβητικής δεξαμενής: Αρχικά εξετάζεται η τυπολογική και μορφολογική εξέλιξη της κολυμβητικής δεξαμενής σε σχέση με την ανάλογη πορεία της 7

αρχιτεκτονικής της προαστιακής κατοικίας. Η ιδιωτική πισίνα αποτελεί συστατικό της κατοικίας, συνεπώς η σχεδιαστική λογική της κατοικίας, αντανακλάται και στα επιμέρους στοιχεία της. Μελετώνται λοιπόν οι διαφορετικοί τύποι, τα χαρακτηριστικά τους, ο εξοπλισμός τους, αλλά και η μορφή τους, με στόχο την καταγραφή των κύριων τυπολογικών αλλαγών. Επιπλέον εξετάζεται η εξέλιξη της πισίνας μέσα από τις καταγραφές της σε διαφορετικά αναπαραστατικά μέσα. Πρόκειται για αναπαραστατικά μέσα, όπως ο κινηματογράφος, το video, το ντοκιμαντέρ, η φωτογραφία, η διαφήμιση, τα οποία καταγράφουν, σκιαγραφούν, σχολιάζουν, επηρεάζουν, αλλά και επηρεάζονται, από τις συνθήκες τις εκάστοτε εποχής. Η αναπαράσταση χρησιμοποιείται ως ένα μέσο αφήγησης της ιστορίας της το οποίο συμβάλει στην ιστορική και κοινωνική τεκμηρίωση της εξέλιξης της. Η εργασία συνοδεύεται από μία σειρά προτότυπων διαγραμμάτων ανάλυσης διαφορετικών διατάξεων της κολυμβητικής δεξαμενής. Η ερευνητική εργασία αποτελείται από τρία κεφάλαια τα οποία ακολουθούν κοινή δομή και μπορούν να αναγνωστούν ως μία χρονολογική αφήγηση. Το πρώτο κεφάλαιο μελετά την ιδιωτική πισίνα ως εξέλιξη της δημόσιας κολυμβητικής δεξαμενής. Αρχικά εξετάζονται οι πρώτες τυπολογικές

διατάξεις οι οποίες αφορούν την εσωτερική πισίνα αλλά και ειδικές κατασκευές μακριά από την κατοικία. Στη συνέχεια, αναλύονται οι μνημειακές διαστάσεις του στοιχείου και εντοπίζεται η σημαντικότερη μορφολογική επιρροή της πρώτης περιόδου, αυτή της οργανικής αρχιτεκτονικής. Παράλληλα παρουσιάζονται τα πρότυπα διαβίωσης στις αρχές του 20ου αιώνα, ξεκινώντας από την αθλητική αλλά και ψυχαγωγική διάσταση της πισίνας των πλούσιων επαύλεων, η οποία καταλήγει σε μία περίοδο όπου η πισίνα αρχίζει να μετατρέπεται σε σύμβολο πλούτου κοινωνικής καταξίωσης. Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελεί μία μελέτη επάνω στη διαδικασία διάδοσης των μεταπολεμικών προτύπων και έχει ως στόχο να εξετάσει την αιτία και τον τρόπο που τα μέσα αναπαράστασης διέδωσαν τα συγκεκριμένα πρότυπα. Η μελέτη αυτή ξεκινάει αναλύοντας την εξέλιξη της τυπολογίας της κολυμβητικής δεξαμενής και καταλήγει στην κυριαρχία των ελεύθερων μορφών. Το δεύτερο τμήμα της επικεντρώνεται στις μοντέρνες αναπαραστάσεις του Αμερικανικού ονείρου, και εξετάζει πως τα διάφορα αναπαραστατικά μέσα όπως ο κινηματογράφος, οι περιοδικές εκδόσεις, η φωτογραφία, η ζωγραφική παρουσίασαν και μετέδωσαν το νέο πρότυπο της πισίνας. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η νεώτερη κατάσταση της ιδιωτικής πισίνας. Αρχικά

εξετάζονται παραδείγματα αποδόμησής του στοιχείου από σύγχρονα μέσα έκφρασης. Τέλος, καταγράφεται και αναλύεται η τρέχουσα κατάσταση

των ιδιωτικών κολυμβητικών δεξαμενών, σε περιοχές που έχουν χτυπηθεί από την οικονομική και περιβαλλοντική κρίση, καθώς και οι νέες νέες

εκφράσεις συλλογικότητας σε εγκαταλελειμμένες κολυμβητικές δεξαμενές.

Julius Shulman

1. ΑΠΌ ΤΗ ΔΗΜΌΣΙΑ ΣΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΉ ΠΙΣΊΝΑ

9 Greystone pool

1.1 Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ ΠΙΣΊΝΑΣ 1.1.1 PISCINE Η λέξη πισίνα (piscine) αρχικά σήμαινε λίμνη. Ο Quatremère de Quincy μέσα από την Encyclopédie méthodique (εκδόθηκε το 1825) διέκρινε δύο ήδη πισίνας: τη λίμνη, η οποία σχεδιάστηκε για εμπορική και οικιακή κατανάλωση και αργότερα για να διακοσμεί τους κήπους πλούσιων Ρωμαίων, και τη στέρνα, δηλαδή μία δεξαμενή για το πόσιμο νερό.1 Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της Χριστιανικής περιόδου, η πισίνα γίνεται γνωστή ως κολυμβήθρα. Το 1885, ο Ernest Bosc στο Dictionnaire raisonné, αναφέρεται στην πισίνα της κλασσικής εποχής ως «ένα δοχείο μεγάλο και βαθύ αρκετά ώστε να μπορούν ένα ή περισσότερα άτομα να καλυφθούν από το νερό που περιέχει».2 Είναι δύσκολο να πούμε ακριβώς

πότε η λέξη πισίνα ταυτίστηκε με την πισίνα όπως την ξέρουμε σήμερα. Από το πιο πρόσφατο λεύκωμα του 1991 Piscines équipements nautiques όπου η πισίνα αναφέρεται ως σύγχρονη παραλλαγή της Ρωμαϊκής θέρμης και ως ένα λειτουργικό δοχείο, φτάνουμε στο συμπέρασμα πως ο όρος διαμόρφωσε τη μοντέρνα εκδοχή του στις αρχές του 20ου αιώνα. 3

κολύμβηση και παιχνίδι. Είναι μια απάντηση στην επιθυμία του ανθρώπου να αξιοποιήσει το στοιχείο του νερού, ιδιωτικά και χωρίς κινδύνους. Η απλότητα του αρχιτεκτονικού αντικειμένου δεν αφήνει περιθώρια για στόμφο. Το αρχιτεκτονικό κομμάτι- η κατασκευή – είναι από την αρχή του εύκολο να το προσδιορίσεις σε αντίθεση με το φυσικό κομμάτι που είναι σύνθετο.

Ο Payne Martyn όρισε την πισίνα ως την «περιτείχιση ενός τμήματος ενός στοιχειώδους αγαθού-του νερούπου κατέχει το ένα δέκατο του ενός στρέμματος της θάλασσας και όλα τα δικαιώματα και προνόμια αυτής».4 Η μορφή της πισίνας είναι απλή, και προσδιορίζεται από τον τρόπο που χρησιμοποιείται για

1 Quatemère de Quincy, ‘Dictionnaire d’ Architecture’, στην Encyclopédie méthodique, Paris : Panckoucke, 1788-1825, 3 :132 2 Bosc Ernest, Dictionnaire raisonné d’architecture et des sciences et arts qui s’y rattachent, 4vols, Paris, 1844, 3 :511 3 Roché- Soulié and Roulet, Piscines ; équipements nautiques 4 Humphreys Phebe, The Practical Book of Garden Architecture, Massachusetts: Applewood Books, 1914, σελ. 76

1.1.2 Η ΔΗΜΌΣΙΑ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉ ΔΕΞΑΜΕΝΉ Η ιδιωτική πισίνα αποτελεί εξέλιξη της δημόσιας κολυμβητικής δεξαμενής. Οι δημόσιες πλωτές κολυμβητικές δεξαμενές στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου, προσέφεραν νέα δεδομένα όχι μόνο για τη διδαχή της κολύμβησης αλλά και για τις αρχές αυτού του νέου αρχιτεκτονικού στοιχείου οι οποίες προέκυψαν από τη δραστηριότητα που φιλοξενούσαν. Τα πρώτα πλωτά λουτρά ήταν στο Παρίσι το 1761, στη Φρανκφούρτη το1774 και στη Βιέννη το 1781, και η πρώτη πλωτή δημόσια κολυμβητική δεξαμενή εγκαταστάθηκε στη Βιέννη το 1812. Στις αρχές του 18ου αιώνα τα πλωτά λουτρά ήταν μέρος της ζωής των ποταμών. Το 1760 ο Poitevin άρχισε να φιλοξενεί τα θερμά του μπάνια σε ένα ειδικά κατασκευασμένο ποταμόπλοιο το οποίο ήταν αγκυροβολημένο στον Seine. Οι πλωτές κολυμβητικές δεξαμενές

εμφανίστηκαν περίπου τριάντα χρόνια μετά τα πλωτά λουτρά. Το 1890 η μόλυνση στα ποτάμια είναι πλέον εμφανής, συνεπώς η κολύμβηση σε αυτά κρίνεται ακατάλληλη. Οι κολυμβητές καταφεύγουν είτε σε τεχνητές εσωτερικές ή εξωτερικές πισίνες είτε στη θάλασσα. Οι πλωτές πισίνες αντλούσαν τα πλεονεκτήματα των φυσικών συνθηκών, και εξαιτίας του χαμηλού κόστους των υλικών είχαν μεγάλη εμπορικότητα. Ως εκ τούτου ήταν ενεργοβόρες , ακριβές στη συντήρηση και όχι και τόσο φιλικές στο περιβάλλον. Αφού διαχωρίστηκε από την φυσική του θέση, το νερό έχασε την υγιεινή σύνθεσή του, έγινε στάσιμο. Έτσι, στα τέλη του 19ου αιώνα εισάγονται επεξεργασίες για να αυξήσουν την παροχή των υγιεινών συστατικών του. «Το νερό της πισίνας πρέπει να είναι καλύτερο από το νερό που πίνουμε».5 Η κολύμβηση λοιπόν, επαναπροσδιορίζεται το 18ο

εικ.1 δημόσια πλωτή πισίνα στον Σηκουάνα 5 Dawes, Design and Planning of Swimming Pools, σελ. 229-230

αιώνα, κάνοντας την εξάσκηση και τη κατάρτιση σε αυτή, μέρος του δημόσιου χώρου. Μέχρι το τέλος του αρχαίου καθεστώτος, το λουτρό και η κολύμβηση γίνονταν σε δημόσια πεδία, σε πισίνες ή σε ποτάμια και θάλασσες. Σταδιακά, οι ασκήσεις υγιεινής απομακρύνθηκαν από τα δημόσια λουτρά και άρχισαν να εγκαθίστανται στους ιδιωτικούς χώρους. Η αστική τάξη αποσύρθηκε στον ιδιωτικό χώρο και το ίδιο και πολλές παλιές δημόσιες υπηρεσίες, μετασχηματισμένες σε μικρότερες σε μέγεθος εκδόσεις. Τα λουτρά, οι τουαλέτες, το πλυσταριό και τελικά η πισίνα μίκρυναν αρκετά σε μέγεθος για να χωρέσουν στο σπίτι. Η αστική σμίκρυνση δεν ήταν ο μόνος παράγοντας που καθόρισε το διαχωρισμό ανάμεσα στις δημόσιες και τις ιδιωτικές πισίνες.

1.2 ΟΙ ΠΡΏΤΟΙ ΤΎΠΟΙ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΏΝ ΔΕΞΑΜΕΝΏΝ 1.2.1 ΟΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΈΣ ΠΙΣΊΝΕΣ- PLAY/POOL HOUSE Οι πρώτες ιδιωτικές κολυμβητικές δεξαμενές στην Αμερική ήταν εσωτερικές, οι οποίες κατασκευάστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα στην περιοχή του East Coast, σε κατοικίες εξαιρετικά πλουσίων οικογενειών.6 Οι εσωτερικές πισίνες ήταν για μια σύντομη περίοδο, αντικείμενο συλλογής των συλλεκτών χρήματος και περιουσίας ,όπως οι Astors, οι Whitneys και οι Vanderbilts. Οι πρώτες εσωτερικές πισίνες είχαν μικρές διαστάσεις, σε σχέση με τη μεγάλη έκταση της κατοικίας που ανήκαν. Μία από τις πρώτες σε αυτό το είδος πισίνες, και πρότυπο για τις επόμενες είναι η εσωτερική πισίνα George Vanderbilt’s Loire Valley chateau (1890-1895), στη Βαλτιμόρη.

εικ. 2 έπαυλη Biltmore

Η έπαυλη της Βαλτιμόρης σχεδιάστηκε από τον Richard Morris Hunt, σύμφωνα με το στυλ της γαλλικής Αναγέννησης. Αποτελείται από τέσσερα επίπεδα, καθένα από τα οποία χαρακτηρίζεται από τις μεγάλες διαστάσεις του, τόσο σε εμβαδό όσο και σε ύψος. Η πισίνα βρίσκεται στο ισόγειο του κτηρίου, μαζί με δευτερεύουσες λειτουργίες, της κατοικίας όπως το δωμάτιο του μπόουλινγκ αλλά και χώροι για το υπηρετικό προσωπικό. Σκαμμένο βαθειά στον πυρήνα της έπαυλης, το δωμάτιο έχει τη μορφή κρύπτης, καλύπτεται από σταυροθόλιο, και κλείεται από μία αψιδωτή απόληξη. Η πισίνα, έχει απότομα τοιχώματα και μεγάλο βάθος, το οποίο επιτρέπει τη χρήση βατήρα. Η πρόσβαση στο χώρο επιτυγχάνεται μόνο από μία

σειρά πολύπλοκων διαδρόμων. Βρίσκεται στο πιο σκοτεινό τμήμα της κατοικίας- καθώς στο δωμάτιο αυτό δεν εισέρχεται φως. Κάθε τετραγωνικό μέτρο είναι καλυμμένο με λευκά πλακάκια, στοιχείο που δίνει στην πισίνα ένα κλινικό, και υγιεινό χαρακτήρα.7 Τα επόμενα χρόνια, η θέση της εσωτερικής πισίνας στην κατοικία αρχίζει να αλλάζει. Σταδιακά μετατρέπεται σε κύριο στοιχείο του κτηρίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της μετάβασης, είναι η κατοικία του αρχιτέκτονα Ernest Flagg, Stone Court (1898-1899), στο Staten Island της Νέας Υόρκης. Εξωτερικά, η κατοικία δίνει την εντύπωση ιδιόρρυθμης κατασκευής, εξαιτίας των διαφορετικών μορφολογικών της στοιχείων σε σχέση με το στυλ

εικ. 3 η εσωτερική πισίνα στην έπαυλη Biltmore

6 A.P. van Leeuwen Thomas, The Springboard in the Pond, Cambridge: Graham Foundation/ MΙΤ Press, 1998, σελ. 78 7Ο.π. σελ. 78

της εποχής˙ διπλή καμινάδα, κεκλιμένη κουρμπαριστή στέγη, μεγάλες βεράντες. Εσωτερικά, παρατηρούμε μία ανακατάταξη στο ποσοστό του κάθε χώρου ανάλογα με τη λειτουργία του. Συγκεκριμένα, στο κεντρικό τμήμα του ισογείου βρίσκεται το καθιστικό και ένας διάδρομος με μεγάλο μήκος. τα οποία πλαισιώνονται από το δωμάτιο της τραπεζαρίας και το δωμάτιο του μπιλιάρδου. Δίπλα στο δωμάτιο του σφαιριστηρίου και με διαστάσεις ανάλογες με αυτές του διαδρόμου (15.2x 4,6 μέτρα), βρίσκεται η εσωτερική πισίνα. Μαζί με το δωμάτιο του σφαιριστηρίου καταλαμβάνουν το ήμισυ του χώρου, από αυτόν που καταλαμβάνει το σαλόνι του ισογείου. Η πισίνα του Stone Court, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη ιδιωτική εσωτερική

πισίνα της Αμερικής εκείνης της εποχής. 8 Μετά το 1900, οι εσωτερικές πισίνες αρχίζουν να διαδίδονται όλο και περισσότερο σε πολλά προάστια της Αμερικής, όπως το Long Island. Η έπαυλη Ferncliff (1902-1905) σχεδιάστηκε από τον Jacob Astor και έχει μία από τις μεγαλύτερες εσωτερικές πισίνες της πρώτης χιλιετίας. Σύμφωνα με τον βιογράφο Leland Roth «o Jack Astor και η σύζυγός του, έχτισαν έναν ξενώνα και ένα περίπτερο αναψυχής που ενσωμάτωνε γήπεδα squash, πισίνα και γήπεδο τένις».9 Το κτήριο σχεδιάστηκε ως ένα ανεξάρτητο περίπτερο στον κήπο, σύμφωνα με το πρότυπο του Grand Trianon των Βερσαλλιών˙ οι τοξωτοί τοίχοι με παραστάδες και οι ανεξάρτητες κολώνες

κορινθιακού ρυθμού θυμίζουν διάδρομο ενός Αναγεννησιακού κτηρίου. Η πισίνα, είναι τοποθετημένη σε μία περίστυλη στοά, η οποία από τη μία πλευρά της περιβάλλεται από μεγάλα παράθυρα. Παρατηρούμε ότι, η εσωτερική πισίνα σε διάρκεια 10 χρόνων, από κομμάτι της κατοικίας τοποθετημένο στο πιο σκοτεινό σημείο της, πλέον αρχίζει να καταλαμβάνει πιο προνομιούχα τμήματά της, αλλά και παρουσιάζεται με διαφορετική διαρρύθμιση. Από το σκοτεινό δωμάτιο, όπου χρησιμοποιούνταν ως επί το πλείστον για θεραπευτικούς σκοπούς, η πισίνα τοποθετείται σε χώρους με μεγάλα ανοίγματα με θέα, στοιχείο που την κάνει να συνδέεται με την έννοια της ψυχαγωγίας και της απόλαυσης

εικ.4 κατοψικό διάγραμμα της έπαυλης Biltmore 8 Ο.π. σελ. 85 9 Roth Leland, McKim, Mead & White, Architects, New York: Harper and Row, 1983, σελ. 265, παρατίθεται στο A.P. Leeuwen

εικ.5 έπαυλη Flagg

εικ.6 κατοψικό διάγραμμα της έπαυληςFlagg

εικ.7 η εσωτερική πισίνα στην έπαυλη Ferncliff

εικ.8 κατοψικό διάγραμμα της έπαυλης Ferncliff

.Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, η ψυχαγωγία λάμβανε χώρα μέσα στην κατοικία. Αυτό αλλάζει γύρω στο 1910, καθώς πολλές δραστηριότητες δεν γίνονται πλέον στην κατοικία, αλλά σε παραρτήματα έξω από αυτή. Η διασκέδαση λαμβάνει χώρα στο playhouse, μια κλειστή κατασκευή , για να προστατεύεται το εσωτερικό της από τις καιρικές συνθήκες. Σαν τύπος κτηρίου, το playhouse, δημιουργήθηκε σε εύπορες περιοχές της Αμερικής, όπως στην Νέα Αγγλία και στις μέσες ακτές του Ατλαντικού. Το playhouse ουσιαστικά είναι ένα μεγάλο ορθογώνιο υπόστεγο, με διαστάσεις βασισμένες σε αυτές ενός γηπέδου τένις. Η τυπολογία αυτή δημιουργεί ένα χώρο, ο οποίος αποτελείται από μία μεγάλη ελεύθερη περιοχή στο κέντρο του με 25x50 μέτρα εμβαδό περίπου και ύψος περί τα 20 μέτρα, ο

οποίος περικλείεται από χώρους μικρότερου όγκου. Ο κεντρικός χώρος φωτίζεται από ψηλά μέσω μεγάλων υαλοπινάκων, οι οποίοι στηρίζονται από χαλύβδινα δικτυώματα. Αρχικά, χρησιμοποιήθηκε ως χώρος για ιππασία, τένις, χορό, ενώ η κολυμβητική δεξαμενή βρισκόταν σε κάποιον από τους δευτερεύοντες χώρους. Αργότερα, όταν η υδροτεχνολογία αναπτύχθηκε, η πισίνα κατέλαβε το κεντρικό χώρο. Παρόλο που οι κύριες κατοικίες, υιοθέτησαν σχήματα σύμφωνα με το ρεύμα της εποχής, τα playhouses παρέμειναν απλά και λιτά, με διαφοροποιήσεις μόνο στο μέγεθος και τον εξοπλισμό τους. Η εσωτερική τους διακόσμηση ήταν σχεδόν πανομοιότυπη. Ο κύριος χώρος, έμενε κενός, καθώς χρειαζόταν να διακοσμηθεί περιστασιακά για χορούς ή αγώνες.

Το playhouse του Georgian Court, στο Lakewood του New Jersey ήταν τρεις φορές μεγαλύτερο από την κύρια κατοικία. Αποτελούνταν από ένα μεγάλο χώρο στο κέντρο της κατασκευής, και από άλλους μικρότερους που αναπτύσσονταν περιφερειακά του. Οι μικρότεροι χώροι χρησιμοποιούνταν για να στεγάσουν τις λειτουργίες του squash, του handball, του τένις, του bowling αλλά και της κολυμβητικής δεξαμενής.10 H πρώτη Ευρωπαϊκή καταγραφή σε Αμερικάνικο playhouse έγινε από τον Γάλλο δημοσιογράφο Jules Huret, , ο οποίος ένα απόγευμα Σαββάτου επισκέφτηκε τους Gould’s στο Lakewood , κάπου ανάμεσα στο 1900 με 1910. Ο Huret, κατέγραψε τη πισίνα ως εξής: «Είναι μία μεγάλη και βαθειά δεξαμενή από μάρμαρο, με διαστάσεις 15-20 μέτρα μήκος

εικ.9 κατοψικό διάγραμμα του Playhouse του Georgian Court 10 A.P. van Leeuwen Thomas, ο.π. σελ. 93

και 10 μέτρα πλάτος, μέσα στην οποία κυλάει καθαρό και ζεστό νερό. Σφαίρες επιπλέουν στην επιφάνεια, με σκοπό να διασκεδάσουν τους κολυμβητές. Για την κατάδυση στο νερό χρησιμοποιείται μια πλατφόρμα με οκτώ μαρμαρένια σκαλοπάτια. Γύρω από την πισίνα, βρίσκονται μαρμαρένιοι πάγκοι αλλά και φύτευση( πορτοκαλιές, φοίνικες, λουλούδια). Στη μία πλευρά υπάρχει χώρος για χαμάμ , το οποίο βρίσκεται συνέχεια σε λειτουργία.» 11 Τα playhouses αναπτύχθηκαν για περίπου 50 χρόνια, μέχρι την λήξη δηλαδή του β’ παγκοσμίου πολέμου. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, καθώς η κολυμβητική δεξαμενή γίνεται όλο και πιο δημοφιλής, και ξεπερνάει τα playhouses, αρχίζουν να κατασκευάζονται τα pool houses, κτήρια που στεγάζουν αποκλειστικά την κολυμβητική δεξαμενή. Ουσιαστικά πρόκειται για την ίδια κλειστή κατασκευή

με αυτή των playhouses , η οποία όμως έχει κατασκευαστεί αποκλειστικά για να στεγάσει την κολυμβητική δεξαμενή, και επομένως σχεδιάζεται σύμφωνα με τις προδιαγραφές της συγκεκριμένης λειτουργίας. Το pool house της οικογένειας Irvington στο Hudson River της Νέας Υόρκης αποτελεί ένα από τα πρώτα κτήρια που προσπάθησαν να εισάγουν τον όρο. Σε αντίθεση με το Playhouse όπου όλες οι δραστηριότητες συμβίωναν αρμονικά, παρατηρούμε πως στην περίπτωση του Pool house η κολυμβητική δεξαμενή μονοπωλεί το κτήριο. Ο οριστικός διαχωρισμός όμως, απεικονίζεται καλύτερα στο pool house που κατασκεύασε ο J. Reynolds στην κατοικία του το 1920, στη Νότια Καρολίνα. Έχει διαστάσεις 7x15 μέτρα και καλύπτεται από μία κατασκευή στην οροφή φτιαγμένη από μέταλλο και γυαλί, η οποία

δίνει την απαιτούμενη έμφαση στο στοιχείο της κολυμβητικής δεξαμενής. 12

εικ.10 κατοψικό διάγραμμα του Poolhouse της έπαυλης Irvington 11 Geis Christina, Georgian Court: An Estate of the Gilded Age, Cranbury, N.J.: Alliance Press, 1991, σελ. 58 12 A.P. van Leeuwen Thomas, ο.π. σελ. 98

εικ. 11 το εσωτερικό του Georgian Court

εικ.12 Gould pool

Reynolda, 19 pool house

1.2.2 ΟΙ ΜΝΗΜΕΙΑΚΈΣ ΔΙΑΣΤΆΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΏΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΏΝ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΏΝ ΔΕΞΑΜΕΝΏΝ Η ανάγκη του ανθρώπου για άμεση επαφή με τα φυσικά στοιχεία, και την επίτευξη μέγιστης απόλαυση από αυτά, ενέτεινε την μετατροπή της εσωτερικής πισίνας σε εξωτερική. Βέβαια, οι εξωτερικές πισίνες δεν ήταν πολύ πρακτικές στο εχθρικό κλίμα της Νέας Αγγλίας. Καθώς όμως τα συστήματα θέρμανσης εξελίσσονται, η εξωτερική πισίνα εδραιώνεται σε περιοχές όπως η Καλιφόρνια και η Φλόριντα. Οι πρώτες εξωτερικές κολυμβητικές δεξαμενές σε κατοικίες αποτελούν τμήμα ενός εκτεταμένου συστήματος άθλησης, το οποία περιελάμβανε συνήθως και γήπεδα του γκολφ. Έχουν σχήμα συνήθως ορθογώνιο ή κυκλικό, καθώς οι βασικές αυτές γεωμετρίες προσδίδουν την προσδοκώμενη

εικ.13 η μνημειακή πισίνα του Eagles Nest

αίγλη και ένταση στο στοιχείο. Ο συνδυασμός κολυμβητικής δεξαμενής και γηπέδου του γκολφ υιοθετήθηκε στην έπαυλη Eagles Nest του William Kissam Vanderbilt η οποία χτίστηκε ανάμεσα στο 1912 και το 1936 στο Long Island. Η κολυμβητική δεξαμενή είναι χτισμένη σε απόσταση από την κατοικία, κρυμμένη λόγω της υψομετρικής διαφοράς και της πυκνής βλάστησης της περιοχής. Το σχήμα της είναι κυκλικό. Ο κύκλος ως καθαρό γεωμετρικό σχήμα προσδίδει επιβλητικότητα στο τοπίο. Η πρόσβαση σε αυτή γίνεται μέσα από δύο ημικυκλικές σκάλες, οι οποίες διαχωρίζονται από ένα κοίλωμα το οποίο αρχικά περιλάμβανε ένα σιντριβάνι. Οι σκάλες αυτές οδηγούν σε μία δεξαμενή από σκυρόδεμα, η οποία έχει διάμετρο περίπου 12

μέτρα . Οι κολυμβητικές δεξαμενές αυτού του τύπου, σχεδιάστηκαν με στόχο να προσδώσουν στο τοπίο θεατρικότητα και μνημειακότητα, και όχι τόσο να παρέχουν αποκλειστικά αθλητικές δραστηριότητες. Ο κύριος σκοπός τους ήταν να στολίζουν τον κήπο και να δίνουν ζωντάνια στις δεξιώσεις των ιδιοκτητών τους. Το αντικείμενο διάφορων άλλων κολυμβητικών δεξαμενών της Νέας Υόρκης ήταν μία παρόμοια μνημειώδης επίδειξη, όπως για παράδειγμα σε αυτή του Robert S. Brewster, χτισμένη το 1925 από τους Delano & Aldrich. Έχει ορθογώνιο σχήμα , και περιβάλλεται εξωτερικά από μάρμαρο. Τη μνημειακότητα εντείνει ένα είδος πέργκολας που είναι εγκατεστημένη περιμετρικά της.

εικ.14 η είσοδος στην πισίνα του Eagles Nest

εικ.15 κατοψικό διάγραμμα της έπαυλης Eagles Nest

O Charles A. Platt, αρχιτέκτονας και συγγραφέας του βιβλίου Italian Gardens (1894), το οποίο άσκησε μεγάλη επιρροή στην αρχιτεκτονική τοπίου της εποχής, σχεδίασε πολλές επαύλεις στο Long Island, συχνά με λίμνες οι οποίες αργότερα μετατράπηκαν σε κολυμβητικές δεξαμενές, Η κολυμβητική δεξαμενή, σε ρωμαϊκό στυλ στην έπαυλη Pratt, χτισμένη στο Glen Cove από τον Platt το 1912, είναι στην πραγματικότητα μία διεύρυνση της αρχικής κυκλικής λίμνης. Σε αντίθεση, η κολυμβητική δεξαμενή που έχτισε ο Platt στην έπαυλη του Ralph Pulitzer στο Long Island, είχε σχεδιαστεί αρχικά για κολύμβηση. Η συγκεκριμένη

όπως και άλλες αυτού του είδους μοιάζουν απαγορευτικές. Το μεγάλο μέγεθός της, η αψιδωτή στο τελείωμά της, οι κίονες, η χρήση του μαρμάρου, όλα αυτά με τη βαριά μνημειακότητά τους κάνουν το τοπίο της πισίνας να θυμίζει περισσότερο ένα κομψό νεκροταφείο, παρά έναν τόπο παιχνιδιού. 13

εικ.16 Pembroke Pool house

εικ.17 η πισίνα στην έπαυλη Pulitzer

13 Ο.π. σελ. 104

1.2.3 Η ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉ ΔΕΞΑΜΕΝΉ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΙΚΉ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΤΟΥ FRANK LLOYD WRIGHT Οι πρώτες εξωτερικές κολυμβητικές δεξαμενές αντιμετωπίζονται σαν αντικείμενα μνημειακότητας, κατασκευασμένα ως προσθήκες της κατοικίας. Τοποθετημένα είτε σε μεγάλη απόσταση από αυτή, είτε στον κήπο της, δεν έχουν σχεδιαστεί σαν ενιαίο σύνολο αλλά ως οι πιο απλές λειτουργικές μορφές. Σε αντίθεση με την παραπάνω τάση της εποχής, ο Frank Lloyd Wright, εισάγει στο σχεδιασμό του την έννοια της οργανικότητας. Σύμφωνα με αυτή, το κτήριο και το τοπίο είναι συνδεδεμένα, καθώς ο κάθε χώρος-μέσα ή έξω από την κατοικία ενσωματώνεται σε ένα ενιαίο σύνολο, βάση και του οποίου αναπτύσσεται. Για την τεκμηρίωση των παραπάνω

αρχών και την επιβεβαίωσή τους μέσα από το αντικείμενο διερεύνησης, μελετώνται δύο παραδείγματα. Το Hollyhock House, είναι η κατοικία που σχεδίασε ο Frank Lloyd Wright για την Aline Barnsdall το 1919 , στο Olive Hill του Los Angeles. Η κατοικία είναι τοποθετημένη στο άκρο του λεκανοπεδίου Los Angeles , λίγο πριν εμφανιστούν οι πρόποδες του Hollywood. Με την πόλη από κάτω προς τα νοτιοανατολικά, τα βουνά San Gabriel σε φόντο στο βορά, τα βουνά San Bernardino σε μεγάλη απόσταση ανατολικά και τον Ειρηνικό Ωκεανό να σαρώνει τον ορίζοντα από τη δύση ως το νότο, η κατοικία βρίσκεται στην ακρόπολη του Olive Hill, και περιβάλλεται από μία τάφρο λεωφόρων και δρόμων14.

εικ.18 η τετράγωνη πισίνα στο Hollyhock House

Ο Wright είχε να αντιμετωπίσει ένα τοπίο στοιχειωδών δυνάμεων και δραματικής ύπαρξης: «To Hollyhock House ήταν να είναι μία φυσική κατοικία στις μεταβαλλόμενες συνθήκες», έγραψε αργότερα. Ήταν να είναι εγγενές στην περιοχή της Καλιφόρνια»15, και έτσι να ενσωματώνει και να δραματοποιεί τα χαρακτηριστικά στοιχεία της περιοχής. Για να πετύχει τη στοιχειώδη και ταυτόχρονα μνημειώδη έκφραση των ισχυρών δυνάμεων της φύσης που ορίζουν το τοπίο της Καλιφόρνια, ο Wright χρησιμοποιεί αναφορές στις ντόπιες μορφές του Προκολομβιανού Μεξικό και της Νότιας Αμερικής. Η κατοικία χωρίζεται σε τέσσερις ζώνες, οι οποίες οργανώνονται

εικ.19 η κυκλική πισίνα στο Hollyhock House

14 Levine Neil, The architecture of Frank Lloyd Wright, New Jersey: Princeton University Press, 1995, σελ. 126 15 Ο.π. σελ. 133

εικ.20 η αξονικότητα στο Hollyhock House

γύρω από τον κήπο. Το στοιχείο που κυριαρχεί στο σχεδιασμό της είναι η αξονικότητα. Δύο άξονες διαπερνούν το κτήριο- ένα δυτικός- ανατολικός διαπερνάει το αίθριο και τον κήπο, και ο άλλος βόρειος-νότιος διαπερνάει τις εισόδους και ενώνει τις δύο κολυμβητικές δεξαμενές. Η μία κολυμβητική δεξαμενή βρίσκεται στο ένα άκρο της κατοικίας, έχει κυκλικό σχήμα και ενώνεται άμεσα με την κεντρική αυλή της κατοικίας. Η δεύτερη, είναι τοποθετημένη αντιδιαμετρικά στο νότιο άκρο, έχει σχήμα τετράγωνο και ενώνεται με το καθιστικό. Οι δύο αυτές πισίνες, συναντώνται στην εστία της κατοικίας σε μία εικόνα η οποία αναπαριστά τα τέσσερα φυσικά στοιχεία, ισορροπώντας το σχεδιασμό. Η εικόνα αποτελείται από μία σύνθεση , στην οποία συνδυάζονται βασικές γεωμετρίες, καθεμία από τις οποίες συμβολίζει ένα φυσικό στοιχείο. Οι οριζόντιες

γραμμές συμβολίζουν το νερό16. Το ιδεόγραμμα, είναι μία θεωρητική αναφορά στη χρήση του νερού στην κατοικία, και ουσιαστικά μία «μικρογραφία» της κατοικίας. Η κολυμβητική δεξαμενή στο σχεδιασμό του Wright είναι στοιχείο της συνολικής διαμόρφωσης τοπίου. Το κτήριο και το εξωτερικό του αντιμετωπίζονται σαν ένα ενιαίο σύνολο, τα οποία έχουν αναπτυχθεί βάση του περιβάλλοντος που βρίσκονται. Το Hollyhock house είναι μία κλειστή σύνθεση, η οποία γυρνάει προς το εσωτερικό της. Όμως, όλοι οι χώροι της ανοίγονται στο κεντρικό αίθριο, γεγονός που καθιστά το κτήριο: «κατά το ένα ήμισυ κατοικία και κατά το άλλο κήπος».17 Το Fallingwater, είναι το όνομα που έδωσε o Wright στην κατοικία στο δάσος που σχεδίασε για την οικογένεια

εικ.21 εξωτερική άποψη του Hollyhock House

16 Dunlop Beth, Frank Lloyd Wright, London: Phaidon Press, 1999 17 Levin Neil, ο.π. σελ. 137

Kaufmann, στα βουνά Alegheny, νότια του Pittsburgh, το 1937. Οι αρχές της οργανικότητας συναντώνται και σε αυτό το έργο του Wright, εξελιγμένες. Αν και η κάτοψη της κατοικίας ρυθμίζεται από την δεξιά γωνία, στην πραγματικότητα εντάσσεται σε ένα τρίγωνο έτσι ώστε να συνδέει τα τρία στοιχεία του περιβάλλοντός της- την πλαγιά, τον καταρράκτη και το ποτάμι. Η κατοικία συμπληρώνει το περιβάλλον της με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργεί έναν ενιαίο χώρο, ο οποίος φαίνεται ότι αναπτύσσεται φυσιολογικά από το έδαφος. Συνδετικό στοιχείο για την ενοποίηση είναι οι εξωτερικοί χώροι, οι οποίοι δίνουν συνοχή στον οργανισμό. Η πισίνα της κατοικίας ως τμήμα του οργανικού συνόλου είναι τοποθετημένη σε έναν από τους εξώστες.

εικ.22 η εστία του Hollyhock House

εικ.23 εξωτερική άποψη του Falling Water

εικ.24 η πισίνα του Falling Water

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 και μέχρι το 1950 περίπου, η περίοδος χαρακτηρίζεται από μαζικές σωματικές ασθένειες, όπως η φυματίωση. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική γίνεται κατανοητή ως ένα είδος ιατρικού εξοπλισμού, ένας μηχανισμός ενδυνάμωσης του σώματος.18 Στο βιβλίο του ο Le Corbusier, The Radiant City, 1935, απορρίπτει το φυσικό έδαφος, ως δοχείο ρευματισμών και φυματίωσης και το ανακηρύσσει «εχθρό του ανθρώπου». Επιμένει στο να αποκολλάται η κατοικία, με τη βοήθεια της pilotis, από το έδαφος με υγρασία, όπου εκτρέφονται οι αρρώστιες και στο να χρησιμοποιείται το δώμα ως κήπος για ηλιοθεραπεία και άσκηση.19 Στα πλαίσια της «υγιεινής» αυτής αρχιτεκτονικής,

δημιουργούνται πολλές κατοικίες οι οποίες βασίζουν το σχεδιασμό τους σε αυτή. Στοιχείο που αντικατοπτρίζει την υγιεινή της εποχής είναι και η κολυμβητική δεξαμενή. Η πισίνα τοποθετείται σε εξωτερικούς χώρους στην οροφή της κατοικίας και χρησιμοποιείται για την καθημερινή σωματική άσκηση, η οποία θεωρείται απαραίτητη. Συχνά συνοδευόμενη από ένα χώρο ηλιοθεραπείας, η πισίνα αποτελεί χώρο άσκησης και υγείας. Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, όπου η εξάπλωση της φυματίωσης είχε περιοριστεί, μία νέα τυπολογία έχει εδραιωθεί, η οποία και θα εξελιχθεί ανεξαρτήτως των συνθηκών από τις οποίες δημιουργήθηκε.

εικ.25 Unité d’Habitation, Marseille, η πισίνα στο δώμα

18 Colomina Beatriz, Domecticity at War, Cambridge: MIT Press, 2001, σελ. 155-156 19 Ο.π. σελ. 156-157

εικ.26 Novarro House, η πισίνα στο δώμα

εικ.27 το νέο έδαφος της κολημβητικής δεξαμενής

1.3 ΤΑ ΠΡΌΤΥΠΑ ΔΙΑΒΊΩΣΗΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΈΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΎ ΑΙΏΝΑ 1.3.1 ΨΥΧΑΓΩΓΊΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΌΣ Από τεχνικής άποψης η διαφορά μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής κολυμβητικής δεξαμενής είναι ελάχιστη. Μόνο το μέγεθος και η κοινωνική λειτουργία τις διαφοροποιεί. Η δημόσια κολυμβητική δεξαμενή χρησιμοποιήθηκε αρχικά για διδασκαλία και αργότερα για ευχαρίστηση. Η ιδιωτική, από τη αρχή σχεδιάστηκε με στόχο την απόλαυση. Οι πρώτες κολυμβητικές δεξαμενές, ήταν μέρος ενός συστήματος φυσικής κατάστασης και σωματικής ψυχαγωγίας, το οποίο περιελάμβανε αίθουσες μπόουλινγκ, αποδυτήρια, εγκαταστάσεις κολύμβησης, γυμναστήριο αλλά και αίθουσες μπιλιάρδου. «Η ιδιωτική πισίνα ήταν ένα ‘στολίδι’ , ένα αντικείμενο για να

20 A.P. van Leeuwen Thomas, ο.π. σελ. 78 21 Ο.π. σελ. 80

παίξεις με και μέσα σε αυτό».20 Μερικές πισίνες σχεδιάστηκαν για να ικανοποιήσουν την φιλοδοξία του ιδιοκτήτη τους να γίνει ευγενής- αθλητής. Παράλληλα, είχαν στόχο να εντυπωσιάσουν τους φιλοξενούμενους, πλούσιους αριστοκράτες. Οι φιλοξενούμενοι, επισκέπτονταν την κατοικία για να θαυμάσουν τα νέα αποκτήματα των ιδιοκτητών και για να συμμετάσχουν σε όσο περισσότερα παιχνίδια μπορούσαν. Φυσικά, αυτό ήταν πολύ απαιτητικό και εξαντλητικό για τη σωματική υγεία, έτσι τα μεγάλα σπίτια όπως το Biltmore, ήταν εξοπλισμένα με ειδικούς χώρους για σωματική ανάρρωση. Για αυτό το σκοπό χρησιμοποιούνταν συχνά και οι εσωτερικές πισίνες. Η επιστήμη της ψυχαγωγίας σε επαύλεις αριστοκρατών ήταν

πολύ απαιτητική. Η ενασχόληση με την σωματική άσκηση καταλάμβανε σχεδόν όλες τις ώρες της μέρας. Ουσιαστικά, η ψυχαγωγία και το παιχνίδι ήταν οι κύριες υποχρεώσεις της πλουτοκρατικής τάξης. Η υπερβολική δόση σωματικής διασκέδασης ήταν τυπική συνήθεια της ενεργητικής συμπεριφοράς των Αμερικάνων εκείνης της εποχής. Ο Jules Huret αναφέρει χαρακτηριστικά: «όλα είναι τόσο οργανωμένα, έτσι ώστε οποιαδήποτε στιγμή μπορεί κάποιος να κάνει κάτι χωρίς να χρειάζεται να μιλήσει καθόλου». «Κάνε κάτι»21 είναι η φράση που συνοψίζει το πνεύμα της εποχής.

1.3.2 TEATRA MUNDI Σε κοινωνική ανάλυση, τα playhouses έπαιξαν το ρόλο «θεατρικών αγορών» , teatra mundi, ουδέτερα εδάφη όπου οι νέο-αριστοκράτες φιλοξενούμενοι μπορούσαν να εκτελούν τις φεουδαρχικές τελετουργίες τους, χωρίς να εκθέτουν την ιδιωτικότητά τους σε υπερβολική δημοσιότητα. 22 Ήταν το playhouse, στο οποίο ο ιδιοκτήτης καλούσε τους φιλοξενούμενούς του, έτσι ώστε να είναι μάρτυρες στις μοναρχικές προσωποποιήσεις του και να συμμετέχουν στους μεγάλης κλίμακας χορούς μεταμφιεσμένων. Η καθημερινή ζωή της πλουταρχικής τάξης, καθοδηγούνταν από την ανάγκη για διασκέδαση. Πολλοί καλεσμένοι διατέθηκαν για να γεμίσει ‘ο τρόμος του κενού’. Ενώ,

σε περιόδους κοινωνικότητας, εκλεκτά άτομα προσκαλούνταν για σαββατοκύριακα με χορό, φαγητό και παιχνίδι. Αρχιτεκτονικά και κοινωνικά, το playhouse είναι ένα μνημείο μετάβασης. Το 18ο αιώνα ο κήπος- σπηλιά εφαρμόστηκε στο maison de plaisance (Badenburg), στη συνέχεια , στο 19ο αιώνα, η πισίνα στεγάστηκε μέσα στην κατοικία (Biltmore).Φτάνοντας στα τέλη του αιώνα η ανάγκη για κατά μία έννοια δημοσιότητα της ιδιωτικότητας υπό όρους οδήγησε στη δημιουργία των playhouses και στη συνέχεια των pool houses. Υπό αυτή την έννοια, λειτουργούσαν σαν μέρη μεταβατικά ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική σφαίρα.

22 Ο.π. σελ. 92

1.3.3 THE ROARING TWENTIES Η δεκαετία του 1920 ήταν μία περίοδος δραματικών κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών, αλλά και προόδου σε πολλούς και ποικίλους τομείς. Με την λήξη του Ά παγκοσμίου πολέμου, η Αμερική βιώνει οικονομική άνθηση-το εθνικό κατακεφαλήν εισόδημα διπλασιάζεται από το 1920 μέχρι το 1929, αλλά και πολιτιστική ακμή. Η τάση της εποχής- η επιστροφή στην ‘ομαλότητα’ και τον τρόπο ζωής πριν τον πόλεμο σε συνδυασμό με την όλη άνθηση της εποχής δίνει στην Αμερική νέα πνοή μετά τον πόλεμο. Η σύγχρονη τεχνολογία, όπως το αυτοκίνητο, η κινούμενη εικόνα και το ραδιόφωνο, εισέρχονται στην καθημερινότητα και μεταδίδουν την αίσθηση της ‘νεωτερικότητας’ σε μεγάλο

μέρος του πληθυσμού. Η οικονομική άνοδος, θέτει τις βάσεις για μία καταναλωτική κοινωνία. Στα πλαίσια του καταναλωτισμού και της γενικότερης άνθησης, η ευμάρεια είναι μία όλο και περισσότερο επιδιωκόμενη απόλαυση. Σύμβολα τα οποία συνδέονται με αυτή, αρχίζουν να διαδίδονται όλο και εντονότερα. Η κολυμβητική δεξαμενή, έχοντας τα προηγούμενα χρόνια διαμορφωθεί ως σύμβολο κοινωνικής καταξίωσης, αρχίζει να διαδραματίζει ίσως και τον σπουδαιότερο ρόλο στην ψυχαγωγία, η οποία συνδέεται πλέον με τον πλούτο. Οι ιδιοκτήτες τους, συχνά προτιμούσαν να προσλαμβάνουν επαγγελματίες για να παίζουν, να κολυμπούν, να κάνουν καταδύσεις και να παίζουν στην πισίνα. Σε

εικ.28- 29- 30 σκηνές από την ταινία The Great Gatsby

23 Ο.π. σελ. 89-90

αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε πως λίγοι άνθρωποι ακόμα και από τους καλύτερους κοινωνικούς κύκλους ήξεραν να κολυμπούν. Ακόμα και στις γιορτές που διοργανώνονταν στις επαύλεις, υπήρχαν καλλιτέχνεςκολυμβητές οι οποίοι με καταδύσεις, και περίτεχνη κολύμβηση διασκέδαζαν τους καλεσμένους.23 Η γενικότερη τάση αυτής της εποχής αντικατοπτρίζεται στο μυθιστόρημα του F. Scott Fitzgerald, The Great Gatsby (1925). Κεντρικός πυρήνας του έργου είναι οι κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται την περίοδο εκείνη , και δίνουν τις βάσεις στο Αμερικανικό όνειρο. Σύμφωνα με την υπόθεση, ο Gatsby είναι ένας βετεράνος του πολέμου , ο οποίος έχει αποκτήσει μεγάλη

περιουσία, και μαζί με αυτήν μια πολυτελή έπαυλη στο Long Island, στην οποία διοργανώνει συχνά μεγάλα πάρτι. Οι κάτοικοι της περιοχής είναι πλούσιοι, αλλά δεν έχουν τον «παραδοσιακό πλούτο» ή την κοινωνική κατάσταση που απαιτείται για να κατοικήσουν εκεί, αλλά, αντίθετα, η οικονομική τους κατάσταση είναι αποτέλεσμα της πρόσφατης οικονομικής άνθησης. Μέσα σε αυτό πλαίσιο, συντελούνται τα πάρτι του Gatsby, οι περιγραφές των οποίων υποδηλώνουν ότι σύντομα θα υπάρξει μια μεταβατική περίοδος σύμφωνα με την οποία τα ιδεώδη αυτά θα γίνει εξίσου αποδεκτά από την κοινωνία. 24 Από την περιγραφή του μυθιστορήματος αλλά και μέσα από εικόνες της ομώνυμης κινηματογραφικής ταινίας

βλέπουμε πως τα πάρτι αυτά έχουν ως κέντρο την πισίνα- σιντριβάνι. Η σκηνή του πάρτι, εκτυλίσσεται κατά κύριο λόγο στον εξωτερικό χώρο της έπαυλης. Στο κέντρο του κήπου βρίσκεται ένα σιντριβάνι μεγάλων διαστάσεων. Η όλη σκηνή είναι στημένη γύρω από αυτό το στοιχείο. Αρχικά ο κόσμος βρίσκεται περιμετρικά και συζητάει ήρεμα. Στη συνέχεια όταν αρχίζουν όλοι να χορεύουν γύρω από αυτό, μια ομάδα καλεσμένωνδιασκεδαστών εισέρχεται στην έπαυλη χορεύοντας και συνεχίζει μέσα στο σιντριβάνι- πισίνα. Η πισίνα μετατρέπεται σε στοιχείο απαραίτητο για τη ψυχαγωγία των ανώτερων κοινωνικών τάξεων αλλά και για την απόλαυση της υπερβολής. Η μεταβατική περίοδος

όπου συνδέονταν και με τον αθλητισμό φτάνει στο τέλος της. Η ιδιωτική πισίνα είναι πλέον σύμβολο πλούτου και ευμάρειας.

24 Από ηλεκτρονική πηγή: http://www.helium.com/items/1221457-the-role-of-setting-in-the-great-gatsby

εικ.31 ιδεόγραμμα βασισμένο στην ταινία The Great Gatsby

εικ.32 σκηνή από την ταινία The Great Gatsby

Η ΔΙΆΔΟΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΏΝ ΠΡΟΤΎΠΩΝ

David Hockney, ‘Nick Wilder’ 35

Η εξέλιξη του τρόπου κολύμβησης καθορίζει τις αλλαγές που συντελούνται στη μορφή της κολυμβητικής δεξαμενής. Η πισίνα την προπολεμική περίοδο έχει καθαρά γεωμετρικά σχήματα, κυρίως ορθοκανονικά, ως ένδειξη συμπαράστασης για τη στρατιωτική άσκηση της κολύμβησης σε γύρους (lap swimming). Σύμφωνα με τον Steen Eiler Rasmussen, το σχήμα της πισίνας καθορίζεται από την ανθρώπινη κινητική.1 Κατά την περίοδο πριν τον πόλεμο η μορφή της πισίνας, προσαρμόζεται στις απαιτήσεις των στρατιωτικών ασκήσεων. Για να βοηθείται η συμμετρική μορφή της κίνησης που απαιτούσαν οι ασκήσεις των στρατιωτών,

εικ.33 το mobile του Alexander Calder

οι πισίνες εκπαίδευσης είχαν ορθοκανονικό σχήμα. Μέχρι τα τέλη του β’ παγκόσμιου πολέμου το σχήμα της πισίνας είναι αυστηρά ορθογωνικό με ελάχιστες εξαιρέσεις. Το αυστηρό αυτό σχήμα, γρήγορα δίνει τη θέση του σε μία άλλη μορφή πιο ελεύθερη, ένα ελικοειδές σχήμα, καθώς η κολύμβηση από άσκηση είχε μετατραπεί σε απόλαυση. Η απόλαυση προκαλείται από την έλλειψη βαρύτητας, το περιπετειώδες κάλεσμα της φύσης, την ερωτική διάθεση. Η ελεύθερη μορφή της πισίνας ήταν μέρος μίας γενικότερης ελευθερίας. «Το περιβάλλον είχε την εικόνα ανοιχτής έκφρασης σε όλα τα πράγματα». «Τα πάντα είναι σχηματισμένα σε χαλαρά ορισμένες μορφές, και οι

σχέσεις μεταξύ τους είναι συχνά ακαθόριστες»2. Η ευαισθησία αυτή, εκφράζεται από πολλούς καλλιτέχνες της εποχής. Το mobile του Alexander Calder, οι αμοιβαδοειδείς μορφέςάμορφες μάζες του Joan Miró, τα πήλινα αγγεία του Picasso αλλά και γενικώς τα μοτίβα καμουφλάζ του B παγκοσμίου πολέμου, αντανακλούν την τάση . Σύμφωνα με τον Άγγλο ιστορικό τέχνης Bevis Hillier, τα μοτίβα αυτά ήταν σχεδιασμένα για να συγχωνεύονται με το φυσικό περιβάλλον, καθώς ακολουθούσαν τις οργανικές μορφές της φύσης. Κτήρια αλλά και αντικείμενα καθημερινής χρήσης (έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές) και μεταξύ τους και η πισίνα, σχεδιάστηκαν με βάση την

εικ.34 Joan Miro, ‘The flight of the dragonfly in front of the

1 Rasmussen Steen Eiler, Experiencing Architecture: MIT Press, 1962, σελ. 148 2 Hine Thomas, Populuxe: New York: Knopf, 1986, σελ. 108-109

ελευθερία των μορφών και την κινητικότητα. Σύμφωνα με τον Thomas Church, κατασκευαστή κολυμβητικών δεξαμενών της εποχής: « Δεν υπάρχει κανόνας σχετικά με το πως πρέπει να είναι μία πισίνα. Το σχήμα της οφείλει να επηρεάζεται από τις πεποιθήσεις και τις προκαταλήψεις. Ορθογώνια, κύκλοι, οβάλ, κλασικά σχήματα και ελεύθερες μορφές, όλα μπορούν να είναι πιθανά σχήματα της πισίνας. » 3 Η νέα αυτή ελευθερία, η οποία στον κόσμο της τέχνης γενικότερα αλλά και της πισίνας ειδικότερα μεταφράστηκε με αυτό τον τρόπο, σε μία αρχιτεκτονική ανάλυση συνδέθηκε με τις αρχές του μοντερνισμού. Ο John Lautner, διάσημος μεταπολεμικός αρχιτέκτονας πολυτελών κατοικιών στο Los Angeles , ορίζει μία αρχιτεκτονική, η οποία κρατάει τις αρχές του μοντερνισμού και τις εξελίσσει. Βασισμένος στις

νέες τεχνολογίες τις εποχής, προσπαθεί να πετύχει μία συμβιωτική σχέση ανάμεσα στη φύση και στη μηχανή. Στα πλαίσια της κατοίκησης, η φύση και η τεχνολογία συνδυάζονται, αξιοποιώντας την πρακτική της τεχνολογίας και τις ελεύθερες μορφές της φύσης. Ο Lautner, εξελίσσει τις αρχές του Frank Lloyd Wright περί οργανικότητας. Κρατάει την αρχή της οργανικότητας, χωρίς όμως τις άκαμπτες γεωμετρίες και πειραματίζεται με ελεύθερες μορφές. Το στοιχείο της πισίνας υπάρχει σε όλες σχεδόν τις κατοικίες που σχεδιάζει. Η πισίνα, ως ένα συστατικό της κατοικίας ενσωματώνεται στο σχεδιασμό. Κατοικία και πισίνα γίνονται ενιαίο σύνολο, χωρίς κάποιο από τα δύο να διεκδικεί την κυριαρχία. Σε αντίθεση με την ιδέα της αντιπαράθεσης, όπου η πισίνα παραμένει διαχωρισμένη από την κατοικία, το νερό είναι βασικό στοιχείο ενοποίησης των

χώρων τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό. 4 Στην πραγματικότητα, η ελευθερία στην οποία βασίζεται ο σχεδιασμός αυτός, δεν υπάρχει, καθώς τα πολύ συγκεκριμένα στο σχεδιασμό ‘ελεύθερα’ σχήματα, αφαιρούν από τον κολυμβητή την ουσιαστική ελευθερία της κίνησής του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της εξαναγκασμένης κολύμβησης αποτελεί η πισίνα που σχεδίασε ο Lautner στο Arango House, το 1973, η οποία αποτελείται από μία ενιαία στενή λωρίδα νερού , που περιβάλλει τους χώρους της κατοικίας. Αυτή η λωρίδα νερού επιτρέπει την κολύμβηση σε μία πολύ συγκεκριμένη πορεία. Το κοινωνικό πλαίσιο πάνω στο οποίο σχεδιάζει ο Lautner εκείνη την περίοδο περιλαμβάνει το μεγαλοαστικό lifestyle του Los Angeles, ένα όραμα ιδιωτικής αλλά και ατομικής έκφρασης. Ορίζει μία αρχιτεκτονική η οποία ταιριάζει στην καταναλωτική

εικ.35 κατοψικό διάγραμμα του Arrango House 3 Church Thomas, Gardens Are for People: How to Plan for Outdoor Living, New York: Reinhold, 1955, σελ. 142 4Hess Alan, The Architecture of John Lautner, London: Thames & Hudson, 1999 5 Waymond Pendro James, Solid and Free: The Architecture of J.L., Unpublished thesis, Los Angeles: University of California, 1987

εικ.36 Arrango House

εικ.37 η κίνηση του κολυμβητή

39 Arrango House

κοινωνία κα στις εμπορικές λωρίδες των αστικοποιημένων προαστίων του ’50. 5 Για να διαδοθεί ευρύτερα η ελεύθερη μορφή πισίνας, και για να γίνει αποδεκτό ότι ελεύθερη μορφή εκφράζει και μια γενικότερη διάθεση ελευθερίας, πολλοί κατασκευαστές ενίσχυσαν την προώθηση των προϊόντων τους χρησιμοποιώντας μέσα αναπαράστασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Thomas Church. Για να δημοσιοποιήσει το έργο του ο Church ζήτησε από την Carolyn Caddes να τραβήξει χαρακτηριστικές φωτογραφίες της πισίνας σε σχήμα νεφρών που σχεδίασε στην Καλιφόρνια το 1949 για την οικογένεια Dewey Donell, οι οποίες να δείχνουν τις καταλληλότερες χρήσεις της. Η πιο χαρακτηριστική από τις φωτογραφίες αυτές, απαθανατίζει την πισίνα, με φόντο την κατοικία και σε πρώτο πλάνο έναν άντρα με το σκύλο του. Είναι τραβηγμένη από κάποιο ψηλό σημείο, πιθανώς από κάποια βελανιδιά, από

θέση από την οποία μπορεί να αποτυπωθεί καθαρά η κυματιστή περιφέρεια της πισίνας. Για να βοηθηθεί η θεατής στο να καταλήξει σε σωστά συμπεράσματα, διάφορα αντικείμενα ανάλογης οργανικότητας με αυτή της πισίνας είναι τοποθετημένα στο κάδρο. Μία τετράδα από καρέκλες σε σχήμα πεταλούδαςτο ένα ζευγάρι ντυμένο με κάλυμμα το άλλο όχι- φαίνονται στην εικόνα. Παράλληλα, ένα αυθαίρετο άθυρμα το οποίο επιπλέει στην επιφάνεια της πισίνας καταδεικνύει μία αμελή ιδιοτροπία. Η μεγαλύτερη επανάσταση στην εικόνα, δημιουργείται από τον ιδιοκτήτη, ο οποίος φαίνεται να ενθαρρύνει το σκύλο του να χρησιμοποιήσει ελεύθερα την πισίνα πετώντας μέσα σε αυτή κάποιο δέλεαρ. Η φωτογράφος έχει παγώσει τη βουτιά, έτσι ώστε η ενδεχόμενη κατάδυση του σκύλου να μην διαφύγει από τον θεατή. Ένας σκύλος μέσα στην πισίνα υποδηλώνει την κοινωνική χειραφέτηση.Σε

αυτό το παράδειγμα ο ρόλος της χρήσης και της μορφής αντιστρέφεται. Η ελευθερία στη χρήση, λειτουργεί ως δείκτης της ελευθερίας της μορφής. Η φωτογραφία θέλει να πείσει το κοινό της πως η ελευθερία στις μορφές συνεπάγεται και την κοινωνική ελευθερία. 6 Ο Thomas Church διέκρινε διάφορους τύπου πισίνας. Πρώτα η πισίνα για κολύμβηση, ο σχεδιασμός της οποίας έφτανε μέχρι τον ‘παλιό ορθογώνιο’ τύπο. Μετά, ήταν ο θεατρικός τύπος, στον οποίο η άνεση του κολυμβητή θυσιάζεται έτσι ώστε να ενισχύεται η θέαση του παρατηρητή. « Η πισίνα ήταν η σκηνή, ο κολυμβητής ήταν ο ηθοποιός». Στη συνέχεια έχουμε την πισίνα σε επαύλεις, και την πισίνα στον κήπο, η οποία δεν σχεδιάστηκε για κολύμβηση αλλά για να στολίζει τον κήπο. Τέλος, έχουμε τη φορμαλιστική πισίνα, η οποία δεν χρειάζεται να είναι εντελώς ‘χρήσιμη’, αλλά ‘όμορφη’.7

εικ.38 Carolyn Caddes, η ελεύθερης μορφής πισίνα του Dewey Donell House 6 A.P. van Leeuwen Thomas, The Springboard in the Pond, Cambridge: Graham Foundation/ MΙΤ Press, 1998. σελ. 294 7 Church Thomas, Your Private World: A Study of Intimate Gardens, San Francisco: McGraw- Hill , 1969, σελ. 127

Παράλληλα με τις παραπάνω μορφές, τη δεκαετία του ‘60 έρχεται να προστεθεί και αυτή της μακρόστενης πισίνας. Η μακρόστενη πισίνα αποτελεί ένα τύπο ο οποίος είναι δημοφιλήςστους αθλητικά φιλόδοξους . Ουσιαστικά πρόκειται για μία λωρίδα νερού, η οποία δίνει τη δυνατότητα στον κολυμβητή να καλύψει μεγαλύτερη απόσταση χωρίς να αλλάξει κατεύθυνση. Η έννοια της μακρόστενης πισίνας απορρέει από τα Αυστρο-Πρωσικά στρατιωτικά συστήματα, τα οποία επαναχρησιμοποιούνται για τη δημιουργία μίας νέας τυπολογίας.8 Η φαινομενική άρνηση της ελευθερίας και της κίνησης αλλά και η επιβολή φυσικής πίεσης, αντισταθμίζονται από το γεγονός ότι η συνολική απόσταση των κολυμβητικών

γύρων καθορίζονται από παλαιότερες κολυμβητικές συνήθειες. Σε αντίθεση με την ελεύθερης μορφής πισίνα, η οποία εξαναγκάζει τον κολυμβητή για λόγους αισθητικούς και κοινωνικούς να κολυμπήσει σε συγκεκριμένη πορεία, η μακρόστενη πισίνα αποτελεί έκφραση της προσωπικής πειθαρχίας. Στην κατοικία Spear House που σχεδίασαν οι Rem Koolhaas και Laurinda Spear στο Μαϊάμι το 1974, η μακρόστενη πισίνα είναι τοποθετημένη 90 μοίρες σε σχέση με την κατοικία. Ανασηκώνεται για μία απόσταση εκατό μέτρων περίπου και σταματάει λίγο πριν αρχίσει το μέγιστο σημείο της πλημμυρίδας της θάλασσας. Το μέγεθος και η μορφή της πισίνας ήταν απαίτηση του ιδιοκτήτη καθώς είχε συνηθίσει να κολυμπά εκατό μέτρα ευθεία στον ωκεανό και

μετά να επιστρέφει με τον ίδιο τρόπο.9 Η κολυμβητική δεξαμενή στην Villa Zapu στη Νάπα η οποία σχεδιάστηκε από τους PowellTuck, Conor & Orefelt το 1988, αν και είναι σχεδιασμένη ως μία λωρίδα οριακά καλύπτει τις προδιαγραφές της μακρόστενης πισίνας. Πρόκειται για μία μνημειώδη λωρίδα νερού η οποία ενώνει τον πύργο- ξενώνα με την κύρια κατοικία. Η πισίνα αυτή αντικατοπτρίζει την τάση του μοντέρνου ασκητισμού, ο οποίος ισορροπεί ανάμεσα στον εγωισμό και την εγκράτεια. Η μακρόστενη πισίνα εξυπηρετεί μόνο έναν κολυμβητή ανά φορά. Για τους υπόλοιπους, η πισίνα αποτελεί ένα στοχαστικό κομμάτι νερού, με βασικό σκοπό την εξοικονόμηση ενέργειας.

8 A.P. van Leeuwen Thomas, The Springboard in the Pond, Cambridge: Graham Foundation/ MΙΤ Press, 1998. σελ. 270 9 Life magazine, March 1981, σελ.62-65

Casa BF / Humberto Hermeto

Στοιχείο του μοντερνισμού, αποτελεί και η διαφάνεια. Η διαφάνεια ξεκινάει από την κατοικία, μετατρέποντάς τη σε έκθεμα. Η οικογενειακή ζωή μεταδίδεται μέσα από τα μεγάλα παράθυρα, κάνοντας την μεταπολεμική προαστιακή κατοικία να λειτουργεί σαν τηλεόραση. Η διαφάνεια καταργεί το εσωτερικό , έτσι ώστε να είναι ενοποιημένο με το εξωτερικό. 10 Το Daphne’s house που σχεδίασε ο Craig Ellwood στο San Francisco το 1961, δομημένο βάση του τέλειου τετραγώνου σε σχήμα Π, έχει έντονο το στοιχείο της διαφάνειας. Κεντρικό στοιχείο

εικ.40 το Glass House και η πισίνα του

της σύνθεσης αποτελεί η πισίνα η οποία είναι τοποθετημένη στο κέντρο της κατοικίας. Γύρω από την πισίνα αναπτύσσονται οι υπόλοιποι χώροι του σπιτιού οι οποίοι οριοθετούνται από μεγάλα ανοίγματα. Η πισίνα ως στοιχείο της κατοικίας αποτελεί έναν από τους ελάχιστα ιδιωτικούς χώρους. Τοποθετώντας την στον πυρήνα της κατοικίας, και επιδιώκοντας την οπτική επαφή μεταξύ των χώρων καταργείται ουσιαστικά ο διαχωρισμός τους. Το Glass House του Philip Johnson χτίστηκε το 1949 στο Connecticut και αποτελεί μια διαφορετική περίπτωση ανάδειξης του στοιχείου της διαφάνειας. Εδώ, ο διαχωρισμός

εικ.41 Daphne’s House

10 Colomina Beatriz, Domecticity at War, Cambridge: MIT Press, 2001, σελ. 148-149

κάθε ‘αντικειμένου’ είναι ορατός, παρά την ύπαρξη διαφάνειας. Όλοι οι εσωτερικοί χώροι βλέπουν το εξωτερικό. Το εξωτερικό αποτελεί ο κήπος, η πισίνα αλλά και άλλες κατασκευές. Η πισίνα είναι σχεδιασμένη σε απόσταση από την κατοικία. Όμως, παρά την απόσταση ο σχεδιασμός φαίνεται να είναι ενιαίος. Η πισίνα λειτουργεί συνδυαστικά με τα υπόλοιπα στοιχεία της σύνθεσης. Στην περίπτωση αυτή η ιδιωτικότητα καταργείται μόνο από το ίδιο το περίβλημα της κατοικίας, και όχι από την τυπολογία των χώρων.

εικ.42 κατοψικό διάγραμμα του Glass House

εικ.43 κατοψικό διάγραμμα του Daphne’s House

2.1.4 ΟΙ ΥΠΌΓΕΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΊΕΣ- ΑΠΌ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΌ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΌ Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την εισαγωγή της στον οικιακό χώρο, ήταν αναπόφευκτη η έμφαση που δόθηκε στο εσωτερικό της μοντέρνας κατοικίας. Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκε ‘Η Υπόγεια Κατοικία’, ένα παραδοσιακό προαστιακό σπίτι με ύφος αγροκτήματος, θαμμένο, για προστασία από την νέα απειλή, αυτή του πυρηνικού νέφους. Η κατοικία αυτή ήταν έργο του Jay Swayze, στρατιωτικού εκπαιδευτή και εργολάβου πολυτελών κατοικιών- στον οποίο κατά τη διάρκεια της Κουβανικής Κρίσης ανατέθηκε να κατασκευάσει ένα επαναστατικό καταφύγιο σύμφωνα με τις οδηγίες του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Στο βιβλίο του για τα

υπόγεια σπίτια και κήπους το οποίο εκδόθηκε το 1980 γράφει: ‘ Είδα την αξία χρήσης της γης σαν προστασία από το ραδιενεργό νέφος. Σαν πρώην στρατιωτικός εκπαιδευτής σε χημικούς πολέμους, γνώριζα ότι οι τρεις τρόποι που ο άνθρωπος μπορεί να καταστρέψει τον εαυτό του είναι με πυρηνική διάσπαση, με νευροπαραλυτικό αέριο ή με το μικρόβιο πολέμου. Παρά τη διαβεβαίωση του προέδρου Κέννεντυ ότι η απειλή του πολέμου ήταν προσωρινή, ένα πράγμα ήταν μόνο ξεκάθαρο. Η πυρηνική εποχή ήταν μπροστά μας, και ήταν απαραίτητος ένας στοχευμένος σχεδιασμός, για να προστατέψει την ανθρωπότητα από όλες τις πιθανές επιπτώσεις.’11 Ο Swayze γρήγορα μετέτρεψε το στρατιωτικό έργο για καταφύγιο

σε ένα οικογενειακό έργο για κατοικία. Φαινόταν περισσότερο λογικό να γίνει η κατοικία και ο περιβάλλων χώρος της, ένα ασφαλές καταφύγιο όπου η οικογένεια θα ήταν προστατευμένη σε άνετους οικείους χώρους… Επειδή δεν μπορούμε να ζούμε με τον διαρκή φόβο του πολέμου, της καταιγίδας και των ακραίων θερμοκρασιών, ‘ο καλύτερος τρόπος’ έπρεπε να προσφέρει προστασία από όλα.’ 12 Ο ‘καλύτερος τρόπος’, το σλόγκαν του Swayze για τις Υπόγειες Κατοικίες στηριζόταν σε δύο προτερήματα: τη σταθερή θερμοκρασία και την προστασία από φυσικούς ή τεχνητούς κινδύνους. Το εκτόπισμα χρόνου και χώρου ,παραγόταν μέσα σε αυτού του σπιτιού τις προβληματικές

εικ.44 H είσοδος στην υπόγεια κατοικία, φωτογραφία: Peter Warner 11 Swayze Jay, Underground Gardens and Homes: The Best of Two Worlds- Above and Below, Hereford, TX: Geobuilding Systems, 1980, σελ. 19 12 Ο.π. σελ. 20

χωρικές διακρίσεις, όπως αυτή ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Αλλά αυτές οι διακρίσεις δεν εγκαταλείφτηκαν εδώ, έγιναν πιο περίεργες. Μέσα στο προστατευτικό κέλυφος, μία καθαρή διάκριση διατηρούνταν ανάμεσα στους ‘εσωτερικούς’ και ‘εξωτερικούς’ χώρους. Ο καθορισμός των όρων στην αρχή του βιβλίου του Swayze , προσδιορίζει ότι όλοι οι φυσιολογικά ‘εξωτερικοί’ χώροι:

πίσω αυλή, μπροστινή αυλή, αίθριο, κήπος, πισίνα, είναι όλοι χώροι μέσα στο κέλυφος. Ως ‘εξωτερικοί χώροι’ αναφέρονται οι χώροι οι οποίοι δεν κλείονται στο κέλυφος.13 Η πισίνα, μέχρι πρότινος αποτελεί κατεξοχήν συστατικό του εξωτερικού χώρου, είτε ως στοιχείο πολυτελών κατοικιών είτε ως στοιχείο του κήπου προαστιακών κατοικιών ( ‘η πισίνα στην πίσω αυλή’). Με το έργο αυτό του

Swayze καταργείται η διάκριση εσωτερικού και εξωτερικού χώρου ανάμεσα στα τμήματα της κατοικίας και επομένως αντιλαμβάνεται ως ένα σύνολο το οποίο ουσιαστικά τοποθετείται μέσα σε ένα κουτί και θάβεται στο έδαφος. Η πισίνα από στοιχείο του εξωτερικού χώρου γίνεται στοιχείο του εσωτερικού χωρίς όμως να αποτελεί την ‘εσωτερική πισίνα’ που έχουμε συναντήσει τα προηγούμενα χρόνια.

εικ.45 Η υπόγεια κατοικία

13 Ο.π. σελ. 10

‘Χόλυγουντ; Τι ζωή! Μέσα και έξω από τις πισίνες!’ 14 Το Χόλυγουντ αποτελούσε τη μεγαλύτερη βιομηχανία θεάματος. Από όλα τα μέσα αναπαράστασης και μετάδοσης, η βιομηχανία του κινηματογράφου είναι το μέσο το οποίο έχει τη μεγαλύτερη μαζικότητα. Επομένως, πολλά από τα στοιχεία τα οποία προβλήθηκαν μέσω αυτού, όπως ήταν αναπόφευκτο επηρεάστηκαν αλλά και επηρέασαν το μεγάλο κοινό του Χόλυγουντ. Στην προσπάθειά του να προσελκύει όλο και μεγαλύτερο κοινό, ειδικά στα τέλη του ’30 και τη δεκαετία του ’40 όπου η

Αμερική έχει βιώσει την Μεγάλη Ύφεση και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και συνεπώς υπήρχε η ανάγκη για δημιουργία υποσχέσεων και εικόνων μιας καλύτερης και νέας ζωής, άρχισε να προσαρτά στις ταινίες του στοιχεία τα οποία έδειχναν αυτό το νέο όραμα. Το νερό αποτελεί το στοιχείο των ονείρων , το οποίο σύμφωνα με τον Bachelard μας βοηθάει να από-υλοποιούμε τον αντικείμενο κόσμο.15 Συνεπώς, σε μία βιομηχανία όπου τα όνειρα κατασκευάζονται, το νερό είναι πολύ σημαντικό. Παράλληλα, έχοντας προηγηθεί μία περίοδος όπου η κολυμβητική δεξαμενή έχει αρχίσει εκτός

εικ.46 Rita Hayworth

14 Hollywood Hotel, dir. Burkeley Butsby, 1937 15 Bachelard, L’ eau et les rêves , σελ. 17

από αποκλειστικό προνόμιο των παλιών αριστοκρατών να γίνεται πιο διαδεδομένη και να συναντάται συχνά σε πλούσιες επαύλεις των νέων αστών, η βιομηχανία του θεάματος αρχίζει να την προσαρτά όλο και περισσότερο στις ταινίες της. Ένα άλλο στοιχείο στο οποίο βάσισε τη μαζικότητά του το Χόλυγουντ ήταν αυτό της γυμνότητας. Η γυμνότητα, η πισίνα και η ηδονοβλεψία συνδυάστηκαν ώστε να παράξουν τα συστατικά της δημιουργικής εμπειρίας του πόθου . Η γυμνότητα όπως ήταν φυσικό, σε μία κοινωνία εκείνης της εποχής η οποία ήταν κατά κύριο λόγο πουριτανική, δεν

εικ.47-48-49 Pinups στην ταινία In Society

μπορούσε να παρουσιαστεί με την ωμή διάστασή της. Οι φωτογραφίες ηθοποιών σε μερική γυμνότητα μπορούσα να ξεφύγουν από την λογοκρισία μόνο με την εισαγωγή μιας αθλητικής λογικής. Έπρεπε να συγκαλυφθεί πίσω από κάποιο στοιχείο που ήταν αποδεκτό. Γι’ αυτό, η εισαγωγή της πισίνας στο χώρο του κινηματογράφου ως πρόσχημα να δειχθούν γυμνά ή ημίγυμνα σώματα, ήταν μια μοναδική ευκαιρία για να εξασφαλισθεί και το νομικό κύρος. Το πιο γνωστό προϊόν αυτής της διαδικασίας ήταν οι ‘pinups’ δηλαδή μία ηδονιστική εξέλιξη της παραδοσιακής 16 λουόμενης καλλονής. Πολλές ταινίες της εποχής όπως η ταινία που σκηνοθέτησαν οι Abbott και Costello το 1944,

‘In Society’ αποτελεί ιστορικό ντοκουμέντο καθώς παρουσιάζει την νέα αυτή συγκαλυμμένη τάση, παρουσιάζοντας στη σκηνή με τη γιορτή στην πισίνα, πολλές νύμφες να κολυμπούν και να παίζουν με μπάλες. Στην ταινία του Frank Perry ‘The Swimmer’ (1968), η ηδονιστική πλευρά της πισίνας είναι φανερή. Σύμφωνα με το σενάριο, ο πρωταγωνιστής Νέντ, μία ηλιόλουστη φθινοπωρινή μέρα αποφασίζει να πάει στο σπίτι του όχι περπατώντας αλλά κολυμπώντας μέσα σε όλες τις πισίνες που μεσολαβούν στη διαδρομή του. Στη διαδρομή του διασχίζει έντεκα διαφορετικές πισίνες. Σε κάποιες αυτές γίνονται κοσμικά πάρτι ή συγκεντρώσεις , ενώ σε άλλες οι ιδιοκτήτες κάθονται και απολαμβάνουν

την μέρα δίπλα σε αυτή. Χαρακτηριστικά, στην τελευταία πισίνα που επισκέπτεται ο πρωταγωνιστής, η έκθεση των ημίγυμνων σωμάτων και ο ερωτισμός ανάμεσα σε αυτόν και μία γυναίκα, επιβεβαιώνουν την ηδονιστική πλευρά της πισίνας. Οι σταρ του κινηματογράφου αρχίζουν να χρησιμοποιούν τις πισίνες τους ως σκηνικό για τις εκτός-στούντιο δραστηριότητές τους και για την ημι-δημόσια κοινωνική ζωή τους. Ως αποτέλεσμα, δημιουργήθηκαν μία σειρά από φωτογραφίες προώθησης, με κεντρικό στοιχείο τους ηθοποιούς μέσα γύρω ή κοντά στην πισίνα τους. Οι φωτογραφίες αυτές θέλουν να μεταδώσουν μία εικόνα καθημερινότητας και οικειότητας,

16 Martin Richard & Koda Harold, Splash! A History of Swimwear, New York: Rizzoli, 1990 17 A.P. van Leeuwen Thomas, The Springboard in the Pond, Cambridge: Graham Foundation/ MΙΤ Press, 1998, σελ. 255

ώστε να κάνουν το κοινό τους να ταυτιστεί με τα εικονιζόμενα στοιχεία και δραστηριότητες.17 Χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία με τη σταρ του Χόλυγουντ Ava Gardner να ποζάρει στα σκαλιά της πισίνας της. Σε αυτή την περίπτωση η οικειότητα δημιουργείται από την επιτηδευμένη αδεξιότητα της φωτογραφίας.

Στο φόντο της φωτογραφίας αυτής απεικονίζεται ένας ξυλουργός οποίος κόβει ξύλα στο επάνω αριστερό τμήμα και αγνοεί τόσο την παρουσία του φωτογράφου όσο και της σταρ. Πιθανόν ο ξυλουργός χρησιμοποιήθηκε στην λήψη για να κάνει το χαρακτήρα του θεάματος πιο συνηθισμένο. Η στάση της σταρ, η οποία

εικ.50-51-52 Η ηδονιστική πλευρά της πισίνας στην ταινία The Swimmer

18 Ο.π. σελ. 255

απεικονίζεται να βγαίνει φυσικά από την πισίνα χαμογελώντας δημιουργεί ένα εφέ οικειότητας. Αρχικά, στα στιγμιότυπα διασημότητας η πισίνα βοηθά στην ενίσχυση του καλλιτεχνικού στερεώματος. Στη συνέχεια όμως αποτελεί δικαιολογία για λιγότερο ρουχισμό.18

εικ.53 Ava Gardner

εικ.54 Jean Harlow

Η αποστασιοποιημένη αυτή στάση των ηθοποιών του Holywood σε σχέση με τη νερό της πισίνας, εκφράζεται πιο συνειδητά μέσα από την έννοια της υδροφοβίας.

Η υδροφοβία, αποτελεί την συνειδητή επιθυμία του ανθρώπου να βρίσκεται κοντά στο υγρό στοιχείο χωρίς όμως να θέλει την άμεση επαφή με αυτό. Η υδροφοβία εκπροσωπείται καλύτερα από τον κύκνο. Η παράστασή του απεικονίζει μία από τις βασικές στάσεις απέναντι στην κολύμβηση. Ο κύκνος δεν κολυμπάει μέσα αλλά πάνω στο νερό.19 Πρώτοι οι αριστοκράτες, σφετερίστηκαν τον κύκνο, επιδιώκοντας να κεφαλαιοποιήσουν τα χαρακτηριστικά τουσοβαρότητα, περιφρόνηση,

σεβασμιότητα- τα οποία θα τους προσέδιδαν κοινωνικά πλεονεκτήματα. Αποτέλεσμα αυτής της μετατροπής ήταν η δημιουργία αντικειμένων τα οποία επέπλεαν στο νερό, όπως μικρά πλοιάρια, σωσίβια φουσκωτά στρώματα, και η εισαγωγή τους στον μικρόκοσμο της πισίνας, όπου και θα καλλιεργούσαν τις προσδοκώμενες κοινωνικές συνθήκες. Πολλοί σταρ του κινηματογράφου δείχνουν την επιθυμία τους να αποφύγουν την άμεση επαφή με το νερό της πισίνας. Η τάση αυτή φαίνεται καλύτερα σε πολλές φωτογραφίες τους που τραβήχτηκαν κατά την περίοδο 1920-1950. Συνήθως περιβάλλονταν από τα σύμβολα ευμάρειας όπως αυτό της πισίνας. Το αξιοσημείωτο σε αυτές τις φωτογραφίες είναι το γεγονός ότι οι ηθοποιοί

εικ.55 Ο Red Skeleton κωπηλατώντας στην πισίνα του 19 Goethe

επιλέγουν να ποζάρουν όχι μέσα αλλά πάνω στην πισίνα, μέσα σε διάφορα σκάφη-αντικείμενα που επιπλέουν. Ο κωμικός Red Skelton για παράδειγμα, απεικονίζει ένα υδροφοβικό ναύτη, καθώς κωπηλατεί με το κανό του ντυμένος με ναυτικά ρούχα, μέσα στην ελεύθερης μορφής πισίνα του. Η ενδυμασία αυτών των φωτογραφιών αντί για μαγιό, αποτελούνταν από προσεγμένα ρούχα συνήθως τουΐντ. Χαρακτηριστικό είναι το πορτραίτο του ηθοποιού Jack Benny, ο οποίος παρουσιάζεται να κωπηλατεί μέσα σε μία μικροσκοπική βάρκα φορώντας επίσημη ενδυμασία, στην νέα πολυτελή πισίνα του. Παρατηρούμε πως ενώ η υδροφοβία αρχικά ξεκίνησε ως επίδειξη πλούτου στο Χόλυγουντ, στη συνέχεια

εικ.56 Ο Jack Benny κοπηλατώντας στην πισίνα του

άρχισε να αμφισβητείται και να σατιρίζεται. Η Marion Davies αποτελεί το πιο προκλητικό παράδειγμα που αποδεικνύει το παραπάνω. Στη φωτογραφία απεικονίζεται να κωπηλατεί σε μία κλιμακωτή ιδιωτική πισίνα. Με αυτή την φωτογραφία η Davies κάνει ένα σχόλιο σχετικά με την επίδειξη πλούτου μέσω της πισίνας. Η κωπηλασία και οι σχετικές ματαιοδοξίες είναι μέρος τέτοιων παραστάσεων. 20 Παράλληλα, στα πλαίσια του υδροφοβικού εξοπλισμού της πισίνας, εξετάζουμε εκτός από τα διάφορα μικρά πλοιάρια , λαστιχένια αντικείμενα. Φουσκωτά στρώματα και πλαστικά αντικείμενα υπό τη μορφή ζώων έχουν γίνει απαραίτητα εξαρτήματα της πισίνας. Ένα διαφημιστικό μήνυμα παρουσιάζει ένα κορίτσι να επιπλέει μέσα σε

μία πισίνα πάνω στην πλάτη ενός φουσκωτού αλιγάτορα, δίνοντας έναν ειρωνικό τόνο στην αλληγορία ‘Η αθωότητα σώθηκε από τον επιδρομέα της’. Συχνά, ακόμα και οι ηθοποιοί της κινηματογραφικής βιομηχανίας απεικονίζονται ως φουσκωτά ομοιώματα στην πισίνα. Η Jeyne Mansfield πόζαρε μέσα στην πισίνα περιτριγυρισμένη από δεκάδες φουσκωτές μινιατούρες της. Αναπόφευκτα, η πισίνα θεωρείται ένας επικίνδυνος τόπος. Είναι ένα μέρος όπου μπορούν να συμβούν ατυχήματα αλλά και εγκλήματα. Στην ταινία του Mike Nichols The Graduate (1967), χωρίς να περιέχει βίαιες σκηνές, η πισίνα παρουσιάζεται ως απειλή. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή όπου ο πρωτάρης εξερευνά την πισίνα του σπιτιού του φορώντας στολή δύτη.

εικ.57 Η Marion Davies στην κλιμακωτή πισίνα της

Έξω από την πισίνα οι κινήσεις του είναι αργές και αδέξιες, η αναπνοή του βαριά. Μέσα της, αποκομμένος από τον έξω κόσμο, όπου ούτε η όσφρηση ούτε η ακοή είναι εφικτές και η όραση επιτρέπει μόνο μία θαμπή κυανότητα, το μόνο κίνητρο που βρίσκει σε αυτή είναι να καθίσει στο βυθό της, με νεκρική ηρεμία. Η προβολή της υδροφοβίας μπορεί να ερμηνευτεί ως ένα σχόλιο επάνω στην υπερβολική προβολή του στοιχείου του νερού. Μέσα στο κύμα της υπέρμετρης αναπαράστασής, έχει ξεχαστεί η πραγματική αξία της πισίνας, δηλαδή τα ευεργετικά στοιχεία που προσφέρει το ιδιωτικοποιημένο αγαθό του νερού το οποίο αποτελεί πλέον μέσο μετάδοσης συγκεκριμένων προτύπων και μηνυμάτων.

εικ.58 ‘Η αθωότητα σώθηκε από τον επιδρομέα της’

20 A.P. van Leeuwen Thomas, The Springboard in the Pond, Cambridge: Graham Foundation/ MΙΤ Press, 1998, σελ. 233

εικ.59 Η Jeyne Mansfield και τα φουσκωτά ομοιώματά της

εικ.60-61-62-63 Σκηνές υδροφοβίας από την ταινία The Graduate

2.2.2 Η ΔΙΆΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΎ ΟΝΕΊΡΟΥ ΜΈΣΑ ΑΠΌ ΤΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΆ Για την Αμερική, η Καλιφόρνια ήταν ό,τι ήταν η Αμερική για την Ευρώπη: μία ολότητα ενός ονείρου που γίνεται πραγματικότητα για έναν επίγειο παράδεισο. Τα χαρακτηριστικά που δημιούργησαν αυτή τη συνθήκη είναι πολλά και μέσα στα χρόνια αλλάζουν συνεχώς. Το μοναδικό στοιχείο που παραμένει σταθερό είναι αυτό της σωματικής ευεξίας. Τα όνειρα για νέο τρόπο ζωής , με τη πισίνα ως αναπόσπαστο στοιχείο του, μεταδόθηκαν με δύο τρόπους. Αρχικά ακολουθώντας το παράδειγμα των αριστοκρατικών επαύλεων του Long Island, με τις μνημειώδεις και πολυτελείς πισίνες τους και στη συνέχεια από τη δύναμη των μέσων ενημέρωσης. Τα περιοδικά και οι εφημερίδες, μέσω της

εικ.64 Εξώφυλλο του περιοδικού Arts & Architecture

εικονογραφικής περιγραφής, προώθησαν την πισίνα ως αναπόσπαστο απόκτημα ενός ολοκληρωμένου κατοίκου. Το περιοδικό California Arts and Architecture, διέδωσε την ‘καλή ζωή’ , η οποία συχνά αναπαρίσταντο από εικόνες οι οποίες έδειχναν πισίνες με προαστιακές κατοικίες στο φόντο, με τους ιδιοκτήτες τους να απολαμβάνουν τον ήλιο της Καλιφόρνια σε θέσεις δίπλα στην πισίνα, συχνά διαβάζοντας κάποιο περιοδικό και πίνοντας δροσερά αναψυκτικά. Για να μεταφραστούν οι αξίες αυτές σε αρχιτεκτονικούς όρους , έπρεπε να δημιουργηθεί μία λίστα συμβόλων. Τα σύμβολα στον τόπο αυτό έπρεπε να είναι όσο πιο εύληπτα γίνεται και να απευθύνονται κυρίως στις αισθήσεις. Κάθε ιδιοκτήτης μέσα

από την κατοικία του, τον κήπο του ή την πισίνα του μπορούσε να μεταδώσει τα νέα πρότυπα. Η τάση που δημιουργήθηκε, συμπεριελάμβανε έναν ολοκληρωμένο τρόπο ζωής: κατοικία με εσωτερικό παραδοσιακού τύπου, χειροποίητα χαλιά, κεραμικά, ρούχα κοτλέ, μικρή πισίνα που χρησιμοποιούνταν περισσότερο για ηλιοθεραπεία παρά για κολύμβηση, όλα σε αρμονία με την εκκολαπτόμενη καλή αγροτική ζωή. Τα περιοδικά της εποχής, όπως το California Arts and Architecture το οποίο εκδόθηκε αρχικά σε δύο χωριστά περιοδικά το 1911 και το 1918, διέδωσαν μία αρχιτεκτονική η οποία ενσωμάτωνε τον τοπικό τρόπο ζωής. Ειδικά, έμφαση δόθηκε στον καθορισμό της σχέσης

εικ.65 κατοικία με πισίνα όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Arts & Architecture, 1959

της κατοικίας με το εξωτερικό της, ‘ώστε να ταιριάζουν στις ιδιαίτερες συνθήκες του τόπου, το κλίμα του και την ιδιοσυγκρασία των ιδιοκτητών. Αργότερα, από το 1938, όταν ανέλαβε τη διοίκηση του περιοδικού ο John Entenza, το περιοδικό άρχισε να προωθεί περισσότερο διεθνή μοντέρνα πρότυπα. Σε αντίθεση με το California Arts and Architecture, το Sunset, περιοδικό που ιδρύθηκε το 1898, ξεκίνησε ως μία ρομαντική αναφορά στη ζωή στις ακτές του Ειρηνικού. Διάδωσε μία ελκυστική εικόνα για τον ΄Δυτικό τρόπο ζωής’, μέσα από έναν συνδυασμό αρχιτεκτονικής, σχεδίου και φαντασίας. Το περιοδικό αυτό αποτέλεσε ένα μέσο διάδοσης με περιεχόμενο πιο πρακτικό, καθημερινό, γραφικό και απλό. 21

εικ.66 η ‘καλή ζωή’ όπως δημοσιεύθηκε στο περιοδικό California Art and Arcitecture

εικ.67 Sunset magazine, July 1970

εικ.68 Sunset magazine, September 1950

21 A.P. van Leeuwen Thomas, The Springboard in the Pond, Cambridge: Graham Foundation/ MΙΤ Press, 1998, σελ. 194

2.2.3 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΤΩΝ CASE STUDY HOUSES Η περιοδική έκδοση του Arts and Architecture, το 1945 δημιουργεί ένα νέο πρόγραμμα, αυτό των Case Study Houses. Το πρόγραμμα αυτό αποτέλεσε μία από τις πρώτες προσπάθειες σχηματοποίησης και εικονοποίησης του οράματος για την μεταπολεμική Αμερικανική κατοικία. Ο εκδότης του John Entenza ανέθεσε σε αρχιτέκτονες της εποχής να σχεδιάσουν 36 πειραματικά μοντέλα μοντέρνων κατοικιών.22 Για την διάδοση αυτού του οράματος μέσω του προγράμματος χρησιμοποιήθηκαν δύο μέσα : Πρώτον τα ίδια τα κτήρια/ σχέδια αυτών, τα οποία κατασκευάζονται για επίδειξη, και δεύτερον οι αναπαραστάσεις των κτηρίων αυτών, όπου

πλέον η εικόνα παρουσιάζεται σύμφωνα με τα πρότυπα που θέλουν να μεταδώσουν. Στοιχείο που κυριαρχεί σε πολλά από τα Case Study Houses είναι αυτό της πισίνας. Οι περισσότερες πισίνες των κατοικιών αυτών είναι τμήματα της κάτοψης και όχι ‘αντικείμενα’ στο σχέδιο. Για παράδειγμα στο Stahl House (Case Study House νο. 22) το οποίο σχεδιάστηκε το 1960 από τον Pierre Koenig, η κατοικία σε σχήμα Γ οργανώνεται γύρω από το στοιχείο της πισίνας. Το νερό αλλά και η διαφάνεια του περιβλήματος βοηθάνε στο να ενοποιηθεί το εσωτερικό με το εξωτερικό. Η πισίνα συναντάται και σε άλλα Case Study Houses όπως στο νο. 6 του Richard Neutra, το νο.17 και νο. 18 Του Craig Ellwood, το νο. 20 και νο.28 του Buff, το νο.

εικ.69 Case Study House, νο.6, Richard Neutra

21και νο. 22 του Pierre Koenig. Η πισίνα, πέρα από στοιχείο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης αποτελεί και σύμβολο για την νέα αυτή μεταπολεμική κατοικία. Τα Case Study Houses ως Πρότυπα μοντέλα της μεταπολεμικής κατοικίας, προώθησαν στοιχεία τα οποία παρουσιάζονται ως απαραίτητα για μία όμορφη καθημερινή ζωή. Σύμφωνα με τον κριτικό αρχιτεκτονικής Montgomery Schuyler οι κατοικίες αυτές είχαν δύο αποδέκτες: πρώτον μία μορφωμένη και απελευθερωμένη elite και δεύτερον μία μαζική πελατεία με στόχο τη μαζική στέγαση.23 Η διαδεδομένη χρήση του στοιχείου της πισίνας σε συνδυασμό με τη μαζικότητα του περιοδικού, μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως το στοιχείο αυτό από προνόμιο μίας διακεκριμένης

εικ.70 Case Study House, νο.20, Buff

22 Smith Elizabeth A.T. , Blueprints for Modern Living: History and Legacy of the Case Study Houses, Cambridge: MIT Press, 1999 23 Ο.π. σελ.141

elite τα προηγούμενα χρόνια, τείνει να μετατραπεί σε στοιχείο μαζικότητας. Μεταπολεμικά, η ιδανική κατοικία ενός μέσου Αμερικανού πολίτη περιλαμβάνει και το στοιχείο της κολυμβητικής δεξαμενής. Για την προώθηση πιο συγκεκριμένων εννοιών, οραμάτων και προτύπων, πολλές από τις κατοικίες του

προγράμματος ενισχύθηκαν με μία σειρά από αναπαραστάσεις. Τα περισσότερα Case Study Houses, ακόμα και αυτά που χτίστηκαν μετά το 1950, αντικατοπτρίζουν τον ιδεαλισμό της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής και όχι την καταναλωτική κουλτούρα που ξεκινούσε εκείνη την εποχή.24 Μέσα από το συγκεκριμένο

πρόγραμμα λοιπόν, η πισίνα προβάλλεται ως σύμβολο της μεταπολεμικής ζωής. Παρόλα αυτά, η καταναλωτική διάστασή του θα ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια.

εικ.71 Arts and Architecture, η ανακοίνωση του προγράμματος Case Study Houses

24 Ο.π. σελ.167

Κύριο χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής φωτογραφίας αποτελεί η αναδιάρθρωση του χώρου. Με στόχο την όσο δυνατόν καλύτερη προβολή του αρχιτεκτονικού έργου, οι περισσότεροι αρχιτέκτονες φωτογράφιζαν την κατοικία ενώ απουσίαζε ο ιδιοκτήτης της αναπροσαρμόζοντας το χώρο και αφαιρώντας τα προσωπικά αντικείμενά του. Η κατοικία φωτογραφίζεται με ελάχιστα ίχνη ανθρώπινης ύπαρξης. Σύμφωνα με την Esther McCoy , ο ρόλος της αρχιτεκτονικής φωτογραφίας παραδοσιακά περιορίζεται σε μία αισθητικά εξιδανικευμένη αποτύπωση των αρχιτεκτονικών στοιχείων των μοντέρνων κατοικιών χωρίς να υπονοείται ο τρόπος με τον οποίο οικειοποιείται και χρησιμοποιείται από την οικογένεια στην καθημερινότητα.25 Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της φωτογραφίας του Julius Shulman στην οποία αποτυπώνεται η κατοικία του Richard Neutra, Chuey House (1958). Η φωτογραφία αυτή απεικονίζει την κατοικία σε μία έντονη προοπτική λήψη. Η έντονη αυτή προοπτική σε συνδυασμό με την αντανάκλαση που δημιουργεί η πισίνα προσθέτει μία μεγαλύτερη δραματικότητα στην αρχιτεκτονική της κατοικίας. Το εσωτερικό της είναι σχεδόν κενό, καθώς τα μόνα καθημερινά αντικείμενα που υπονοούν την

ανθρώπινη ύπαρξη είναι κάποια καθίσματα και ένα φωτιστικό, όλα προσεκτικά τοποθετημένα, ώστε να μην αποσπούν την προσοχή του θεατή από το κτήριο αυτό κάθε αυτό. Μετά τον πόλεμο η σκηνοθεσία της αρχιτεκτονικής φωτογραφίας αλλάζει μιας και η αισθητική της μοντέρνας αρχιτεκτονικής χάνει τον πολιτικό της χαρακτήρα και γίνεται παρομοίωση για μία καλύτερη ζωή.26 Στην μετάλλαξη αυτή θα συμβάλλει και το γεγονός ότι οι φωτογραφίες δημιουργούνται με στόχο τη δημοσίευσή τους σε μαζικά περιοδικά της εποχής. Από την προβολή των αρχιτεκτονικών στοιχείων, πλέον η προσοχή του φωτογραφικού φακού επικεντρώνεται στην απεικόνιση ενός εξιδανικευμένου τρόπου ζωής. Για να αποτυπωθεί στοχευμένα η νέα αυτή τάση χρειάστηκε και η ανάλογη σκηνοθεσία. Η εισαγωγή στην εικόνα, ανθρώπων αλλά και καθημερινών χρηστικών αντικειμένων, σε συνδυασμό με την αποτύπωση νέων σχέσεων και χρήσεων του χρήστη με την κατοικία και τα στοιχεία της, βοηθούν στην επίτευξη του νέου αυτού σκοπού. Συγκεκριμένα, η φωτογραφία του Julius Shulman της κατοικίας των Case Study Houses no.20 που σχεδίασαν οι Buff Straub & Hensman το 1958, έχει στο

φόντο την ίδια την κατοικία και δίνει έμφαση στην πισίνα η οποία βρίσκεται στο μπροστινό τμήμα της. Το θέμα της εικόνας ουσιαστικά αποτελεί ένα ζευγάρι το οποίο κάθεται γύρω από την πισίνα. Η γυναίκα κάθεται στην καρέκλα και πίνει ένα ποτό ενώ ο άντρας κάθεται στον καναπέ και διαβάζει . Η εικόνα χωρίς τα πρόσωπα και τις ενέργειές τους θα ήταν μία λήψη της κατοικίας από το σημείο της πισίνας. Αυτό που υποδηλώνει το στήσιμο της σκηνής αυτής είναι μία νέα οικογενειακή τάση. Ο φωτογράφος διαλέγει να απεικονίσει την οικογένεια σε ένα στιγμιότυπο το οποίο την παρουσιάζει να περνάει τον ελεύθερο χρόνο της και να χαλαρώνει δίπλα στην πισίνα, και όχι όπως θα ήταν αναμενόμενο σε κάποιο σημείο του εσωτερικού της κατοικίας. Η πισίνα έχει αρχίσει να μετατρέπεται σε μία νέα εστία. Παράλληλα, συνήθης ήταν η φωτογράφιση αποκλειστικά ενός στοιχείου της κατοικίας, ενός επίπλου, ενός στοιχείου και βέβαια, της πισίνας. Ήταν η φύση των περιοδικών να παρουσιάζουν τις κατοικίες ως μία σειρά από θραύσματα και στιγμιότυπα, με μικρή αίσθηση ολότητας, με στόχο να δοθεί έμφαση σε ένα συγκεκριμένο στοιχείο.27 Χαρακτηριστικό παράδειγμα,

25 Rosa Joseph, A constructed View, The Architectural Photography of Julius Shulman, New York: Rizzoli, 2008, σελ. 54 26 Ο.π. σελ. 102 27 Smith Elizabeth, Blueprints for Modern Living, ο.π. , σελ. 172

αποτελεί η φωτογραφία του Julius Shulman στο Edris House του E. Stewart Williams, η οποία απεικονίζει την πισίνα, χωρίς να υπάρχει στο κάδρο η κατοικία στην οποία ανήκει. Στο κέντρο της φωτογραφίας τοποθετείται η πισίνα, με μοναδικό αντικείμενο που υποδηλώνει την ανθρώπινη παρουσία, μία ξαπλώστρα. Στο φόντο της φωτογραφίας υπάρχει το βραχώδες και ερημικό τοπίο της περιοχής. Ο στόχος της μεταπολεμικής εποχής, δηλαδή η δημιουργία

εικ.72 Edris House, Julius Shulman

νέου τρόπου ζωής μέσω ενός νέου μοντέλου κατοίκησης, δεν ήταν εφικτό να διαδοθεί μαζικά μόνο μέσα από τα ίδια τα αρχιτεκτονικά έργα. Όπως φαίνεται και στην περίπτωση των Case Study Houses, ένα αρχιτεκτονικό έργο ή και πολλά μαζί δεν είναι αρκετά από μόνα τους για τη δημιουργία προτύπων. Η φωτογραφία ήταν ένα μέσο το οποίο συμπλήρωσε την αρχιτεκτονική και σε πολλές περιπτώσεις δημιούργησε εξ ολοκλήρου νέες εικόνες που αντικατόπτριζαν την νέα τάση.

Ο Julius Shulman, αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους και πιο γνωστούς φωτογράφους εκείνης της εποχής, ο οποίος συνέβαλε σημαντικά στην διάδοση και την καθιέρωση των νέων προτύπων διαβίωσης. Η πισίνα ως στοιχείο των φωτογραφημένων κατοικιών, όχι μόνο αποκτά πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά και μετατρέπεται σε βασικό κομμάτι της καθημερινής οικιακής ζωής και σύμβολο της νέας ‘καλύτερης μεταπολεμικής ζωής’.

Chuey House, Julius Shulman 60

Case 61 Study House νο. 20, Julius Shulman

2.2.5 H ΠΙΣΙΝΑ ΣΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΌ ΈΡΓΟ ΤΟΥ DAVID HOCKNEY Η κολυμβητική δεξαμενή αποτέλεσε ένα στοιχείο που ενέπνευσε τον εικαστικό David Hockney, το οποίο και αποτύπωσε στο έργο του. Στις αρχές του 1964, ο Hockney βρέθηκε στην Αμερική, και άρχισε να αποτυπώνει τον τρόπο ζωής της Καλιφόρνια. Για τον Hockney η Καλιφόρνια ήταν μία τροπική ουτοπία. Από αυτή την ουτοπία δεν θα μπορούσαν να λείπει το στοιχείο της πισίνας. Οι πίνακές του με γυμνά αντρικά σώματα, να μπαίνουν ή να βγαίνουν από την πισίνα, να κοιμούνται δίπλα σε αυτή ή να επιπλέουν σε φουσκωτά στρώματα μέσα της, αντιπροσωπεύουν έναν κόσμο αισθησιακότητας και αφθονίας, μία δεύτερη Εδέμ. Η κοινωνική πραγματικότητα αποσιωπείται και η Καλιφόρνια προβάλλεται ως θέαμα καλής ζωής.28 Μία καλή ζωή η οποία προσφέρεται στη μεσαία τάξη από τις εταιρείες ακινήτων και τα περιοδικά Life-style. Το έργο του Hockney υπαινίσσεται πως ο τρόπος ζωής που η Αμερικανική κοινωνία υπόσχεται, βασίζεται σε μία απάτη.29 Το θέμα που πραγματεύεται είναι η αποκήρυξη της κοινωνικής πραγματικότητας της μεσαίας τάξης και το απεικονίζει μέσω της συνεχούς συντήρησης ενός προσωπείου.

Στα τέλη του 1967 ο Hockney ζωγράφισε το ‘A Bigger Splash’. Κεντρικό στοιχείο του πίνακα είναι η βουτιά σε μία πισίνα η οποία έχει ‘παγώσει’. Όλα τα στοιχεία του πίνακα, δηλαδή η άδεια καρέκλα, ο βατήρας που προεξέχει, η χαμηλή μοντερνιστική κατοικία, οι ενιαία συρόμενες γυάλινες επιφάνειες, το ζεύγος από φοίνικες, το επιμελώς επιπόλαια τοποθετημένο γκαζόν, είναι τα στοιχεία του ειδυλλιακού ομογενοποιημένου Αμερικανικού τοπίου. Ο πίνακας αυτός είναι ένα σχόλιο του ζωγράφου επάνω στην κενότητα της ‘καλής ζωής’ της Καλιφόρνια. Στην ίδια σειρά έργων ανήκει και το ‘Beverly Hills Housewife’. Και σε αυτόν τον πίνακα αποτυπώνονται και σχολιάζονται όλα τα χαρακτηριστικά της Αμερικανικής καλής ζωής. Η νέα μοντέρνα κατοικία, διακοσμημένη με μοντέρνα στοιχεία, όπως το ελάφι χωρίς την εστία από κάτω του, το ανάκλιντρο σε μοτίβο ζέβρας, η διαφάνεια, τα απλοϊκά σχεδιασμένα εσωτερικά και εξωτερικά φυτά και τέλος η αντανάκλαση της πισίνας πάνω στις μεγάλες τζαμαρίες, σκιαγραφούν και σατιρίζουν το νέο προβαλλόμενο μοντέλο ζωής. Ο πίνακας του Hockney ΄Different Kinds of Water Pouring into a

Swimming Pool’ που σχεδίασε το 1964 αποτελεί μία διαφορετική αποτύπωση των ιδιαιτεροτήτων του κοινού στα Αμερικανικά προάστια στοιχείου της πισίνας. Στο έργο αυτό παρουσιάζεται μία σειρά από απλούς σωλήνες οι οποίο χύνουν νερό σε μία πισίνα η οποία δεν φαίνεται. Ο κάθε σωλήνας από αυτούς εκκρίνει νερό διαφορετικής ποιότητας, μορφής χρώματος και ρευστότητας, γεγονός που υπονοεί την ύπαρξη ποικιλομορφίας στη μορφή τη λειτουργία και τη χρήση και το συμβολισμό των κολυμβητικών δεξαμενών. Συγκεκριμένα, στον πίνακα απεικονίζονται τέσσερις σωλήνες, με τον καθένα από αυτούς να αναβλύζει διαφορετικό νερό. Στη μία περίπτωση το νερό παρουσιάζεται με κυματιστήελεύθερη μορφή, στην άλλη το νερό κυλάει φυσικά- όπως το έχουμε συνηθίσει, στην τρίτη το νερό είναι ελάχιστο, ενώ στην τελευταία φαίνεται να είναι βρώμικο. Οι τέσσερις αυτές διαφορετικές απεικονίσεις σε μία ανάλυση, συμβολίζουν αντίστοιχα την πισίνα ελεύθερης μορφής, την ορθοκανονικής μορφής πισίνα, την παρηκμασμένη πισίνα και τέλος την άδεια και βρώμικη πισίνα.

28 Melia Paul & Luckhardt Ulrich, David Hockney, Munich: Perstel Verlag, 1994, σελ. 59-60 29 Ο.π. σελ. 61

εικ.73 A bigger Splash, David Hockney

εικ.74 Different Kinds of Water Pouring into a Swimming Pool, David Hockney

εικ.75 Beverly Hills Housewife, David Hockney

2.3 ΠΡΟΣ ΜΊΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΉ ΚΟΙΝΩΝΊΑ Οι δεκαετίες από το 1940 μέχρι το 1960 αποτελούν την περίοδο που διαμόρφωσε την κοινωνία της Αμερικής όπως την ξέρουμε σήμερα. Μετά τη Μεγάλη Ύφεση και το Β’ Παγκόσμιος πόλεμο, η ανάγκη για αναδιάρθρωση είναι εντονότερη από ποτέ. Ο κόσμος και ειδικότερα οι στρατιώτες που μόλις γυρνάνε από τον πόλεμο πρέπει να αισθανθούν την ελευθερία για την οποία αγωνίστηκαν.30 Η ελευθερία αυτή χρειαζόταν λοιπόν να γίνει αντιληπτή τόσο στο γενικότερο πλαίσιο της κοινωνίας όσο και στην απλή καθημερινότητα της Αμερικής. Για το λόγο αυτό, γίνεται μία προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της κατοίκησης. Στο πλαίσιο αυτό ανήκει το πρόγραμμα των Case Study Houses, τα οποία με τις σχεδιαστικές επιλογές τους

δίνουν συνειδητή έμφαση σε κάποια αρχιτεκτονικά στοιχεία. Καθοριστικό στοιχείο είναι αυτό της κολυμβητικής δεξαμενής. Η κολυμβητική δεξαμενή από στοιχείο των λίγων αριστοκρατικών επαύλεων, προσαρτάται στο σχεδιασμό της Αμερικανικής τυπικής κατοικίας. Για να ενισχυθεί η αίσθηση της ελευθερίας που προσδίδει το νερό, σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν και οι μορφές των δεξαμενών αυτών. Αποκορύφωμα στη διαδικασία εξέλιξης τους, ήταν οι πισίνες ελεύθερης μορφής οι οποίες προσπάθησαν να γίνουν ταυτόσημες με την γενικότερη επιδιωκόμενη ελευθερία. Φυσικά, η νέα τυπολογία δεν θα μπορούσε να διαδοθεί σε ένα μεγαλύτερο κοινό χωρίς την συμβολή των μέσων διάδοσης. Τόσο ο κινηματογράφος όσο και τα περιοδικά και οι

30 Smith Elizabeth, Blueprints for Modern Living, ο.π. , σελ. 173

φωτογραφίες προέβαλαν στο πλαίσιο της νέας καλύτερης ζωής την πισίνα ως σύμβολο αναφοράς της νέας οικογένειας, της νέας καθημερινότητας, αλλά και ως στοιχείο έκφρασης της προσδοκώμενης ευμάρειας. Οι φόβοι και τα άγχη του πολέμου που μόλις πέρασε καθώς και η αγωνία για τον Ψυχρό πόλεμο που έπεται, καλύπτονται από τις ατελείωτες εικόνες αναπαράστασης της καλής ζωής που προσφέρει η πισίνα. Με την υπέρμετρη προβολή των εικόνων ο αρχικός στόχος χάνεται. Οι επαναλαμβανόμενες εικόνες προβολής της πισίνας συγκεκριμένα, δεν θα μπορούσαν παρά να την καταστήσουν αγαθό προς κατανάλωση.

εικ.76 διαφήμιση της coca cola, 1950

3. Η ΑΠΟΔΌΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉΣ ΔΕΞΑΜΕΝΉΣ

Canonball 67

3.1 Η ΚΑΤΆΡΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΎ ΟΝΕΊΡΟΥ Ήδη από νωρίς, τα ίδια μέσα αναπαράστασης, ειδικά η φωτογραφία και ο κινηματογράφος, που προέβαλαν και δημιούργησαν τις εικόνες του συμβόλου της πισίνας, είχαν αρχίσει να σχολιάζουν και να αποδομούν τη διαδικασία αυτή. Από το 1960 και μετά οι εικόνες που παρουσιάζουν την πισίνα είτε ως κενό τοπίο είτε ως σύμβολο που παρακμάζει είναι ολοένα και συχνότερες. Στη φωτογραφία του Slim Aarons, ‘Rita and Christmas Tree’ (1955), παρουσιάζεται η γυναίκα του φωτογράφου ξαπλωμένη επάνω σε ένα

στρώμα, στην πισίνα της. Η φωτογραφία αποτελεί ένα σχόλιο επάνω στην καταναλωτική διάσταση των αγαθών που παρουσιάζει. Στο κέντρο της πισίνας είναι τοποθετημένο ένα χριστουγεννιάτικο στολισμένο δέντρο, ενώ πολλά από τα στολίδια του έχουν πέσει στο νερό και επιπλέουν. Η φωτογραφία συγκεντρώνει ταυτόχρονα με έναν παράδοξο τρόπο, δύο σύμβολα. Από τη μία πλευρά, το Χριστουγεννιάτικο δέντρο – καταναλωτικό σύμβολο, και από την άλλη η πισίνα- σύμβολο ευμάρειας. Τα δύο στοιχεία αυτά έχουν εντελώς διαφορετική

χρήση, γεγονός που κάνει την συνύπαρξή τους απροσδόκητη και ανοίκεια. Μία εξίσου ενδιαφέρουσα κριτική ασκεί και η φωτογραφία του Bill Owens ‘He’s a typical Californian who doesn’t know how to relax’ (1971). Η φωτογραφία αυτή παρουσιάζει μία άδεια πισίνα, μέσα στην οποία βρίσκεται ένα ζευγάρι το οποία κάθεται γύρω από ένα στρογγυλό τραπέζι και τρώει. Στο φόντο βρίσκεται η κατοικία τους, η οποία αποτελεί την τυπική κατοικία της Καλιφόρνια, αυτή του ’ranch house’. Η εικόνα υπονοεί δύο πράγματα: Πρώτον, παρουσιάζει μία

εικ.77 Bill Owens He’s a typical Californian who doesn’t know how to relax

αποδομημένη αναπαράσταση του συγκεκριμένου μοντέλου κατοικίας (με δίριχτη στέγη και πισίνα στην πίσω αυλή) καθώς η πισίνα έχει αδειάσει. Και δεύτερον, παρά το ότι οι κάτοικοι βλέπουν ότι το απόκτημά τους έχει πλέον χάσει τη χρήση και την αίγλη για τα οποία το είχαν αγοράσει, δείχνουν να μην αντιλαμβάνονται την κατάσταση, και συνεχίζουν να διατηρούν την οικιακή διάσταση της πισίνας, χρησιμοποιώντας την για μία αταίριαστη για το χώρο δραστηριότητα. Η αποδομητική διάθεση είναι έντονη και σε νεώτερες εκφράσεις της μαζικής κουλτούρας, όπως

για παράδειγμα στο video των Fever Ray ‘When I grow up’ (2009), όπου παρουσιάζεται μία πισίνα σε μία προαστιακή κατοικία, με κεντρικό ήρωα μία νεαρή κοπέλα η οποία προσπαθεί να ισορροπήσει πάνω στο βατήρα. Το video ξεκινάει παρουσιάζοντας την κοπέλα να βρίσκεται στην αρχή του βατήρα να παρατηρεί το ήρεμο προαστιακό τοπίο, με την κατοικία στο βάθος και την πισίνα μπροστά της. Στη συνέχεια η πρωταγωνίστρια περπατάει πάνω στο βατήρα και φτάνει στο χείλος του. Το τοπίο ξαφνικά αλλάζει. Η ένταση της εικόνας και του ήχου αρχίζει να

εικ.78-79-80-81 η ‘αποδομημένη’ προαστιακή πισίνα, Fever Ray, When I grow up

αυξάνεται. Η εικόνα σκοτεινιάζει, αρχίζει να φυσάει και η πισίνα αρχίζει να προκαλεί μικρές εκρήξεις νερού. Η προσπάθεια της κοπέλας να ισορροπήσει επάνω στο βατήρα αυξάνεται. Το video, αποτελεί μία αφήγηση. Η πρωταγωνίστρια μπορούμε να πούνε πως προσπαθεί αρχικά να αντιληφθεί την πισίνα ως ένα προαστιακό σύμβολο. Στη συνέχεια όμως αντιλαμβάνεται πως η πισίνα είναι ένα σύμβολο ευδαιμονισμού πάνω στο οποίο δυσκολεύεται να ισορροπήσει και να το κατανοήσει. Η πισίνα ως σύμβολο και πρότυπο έχει πλέον καταρρεύσει.

εικ.82 Slim Aarons, Rita and Christmas tree

3.2 Η ΣΥΛΛΟΓΙΚΉ ΔΙΆΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΛΥΜΒΗΤΙΚΉΣ ΔΕΞΑΜΕΝΉΣ ‘Οι skaters είναι από τη φύση τους αστικοί guerillas: χρησιμοποιούν καθημερινά τα ανώφελα τεχνουργήματα της τεχνολογίας και μεταχειρίζονται τα χειροτεχνήματα των εταιρικών και των κυβερνητικών δομών με τόσους πολλούς τρόπους που ούτε οι αρχιτέκτονες δεν θα μπορούσαν 1 ποτέ να φανταστούν.’ Η χειρότερη καταγεγραμμένη ξηρασία στην Καλιφόρνια ήταν αυτή της δεκαετίας του ’70. Η έλλειψη νερού ήταν τέτοια, ώστε η κυβέρνηση, δεν επέτρεπε στους κατοίκους να ποτίσουν το γκαζόν τους. Η Καλιφόρνια, κατεξοχήν προάστιο με τεράστιο αριθμό κολυμβητικών δεξαμενών, λόγω της μεγάλης λειψυδρίας, αδυνατούσε να βρει τρόπο να τις συντηρήσει. Συνεπώς οι πισίνες στέγνωσαν.

εικ.83 skate σε πισίνα, από το ντοκυμαντέρ Dogtown and Z-Boys

Εκατοντάδες από αυτές έμειναν άδειες και αχρησιμοποίητες. Η κουλτούρα του skate στην Καλιφόρνια έψαχνε συνεχώς τρόπους να εξελιχθεί. Με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών στο άθλημα, οι skaters είχαν αρχίσει να πειραματίζονται και στο κατακόρυφο έδαφος. Ήταν μοναδική ευκαιρία λοιπόν, να χρησιμοποιήσουν τις άδειες αυτές πισίνες, με τις κοίλες κατακόρυφες επιφάνειές τους ως πίστα.2 Οι πρώτοι που ξεκίνησαν την νέα αυτή τάση ήταν μία ομάδα από skaters-οι Z- boys από το Oakland της Καλιφόρνιας, το ‘Dogtown’ όπως ήταν γνωστό. Έψαχναν συνεχώς στους δρόμους για κατοικίες με πισίνες στις οποίες θα μπορούσαν να κάνουν skate, και όταν έβρισκαν, παραβιάζοντας την είσοδο εισέρχονταν στις αυλές

εικ.84 η πισίνα ως μέρος νεανικής κοινωνικοποίησης, από το ντοκυμαντέρ Dogtown and Z-Boys

1 Stecyk Craig, μέλος της ομάδας Z-boys, 1976 2 Cannonball, Drea Cooper & Zackary Canepari, 2010

και έκαναν skate στις πισίνες. Μπορεί οι πισίνες να ήταν άδειες και αχρησιμοποίητες, δεν συνέβαινε όμως το ίδιο και για τις κατοικίες που ανήκαν. Φυσικά αυτό που έκαναν ήταν παράνομο. Ήξεραν ότι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν μία πισίνα έως ότου γίνουν αντιληπτοί από τον ιδιοκτήτη της ή μέχρι να εμφανιστεί η αστυνομία. Πολλές από τις πισίνες που χρησιμοποιούσαν δεν ήταν εντελώς άδειες. Άλλες είχαν απομεινάρια νερού και άλλες απορρίμματα. Οι skaters, αφού πρώτα καθάριζαν την πισίνα, στη συνέχεια τη χρησιμοποιούσαν για όσο διάστημα μπορούσαν. Η διαδικασία αυτή προσέφερε εκτός από νέους χώρους για skate, και μία νέα κοινωνική διάσταση. Οι πισίνες αποτέλεσαν το νέο κέντρο συγκέντρωσης των νέων της

Καλιφόρνια. Παρέες νεαρών ατόμων συγκεντρώνονταν στις δεξαμενές για να παρακολουθήσουν το άθλημα αλλά και να το εξασκήσουν. Η πισίνα λοιπόν αποτέλεσε ένα νέο μέρος κοινωνικοποίησης. Από το 2008 και μετά παρατηρείται έντονα η αναβίωση του φαινομένου το οποίο όμως πλέον βασίζεται σε νέους όρους . Η πολιτική του εύκολου χρήματος, η οποία είχε την υποστήριξη των ρυθμιστικών αρχών που στην πραγματικότητα απέτυχαν στη σύσταση ενός πλαισίου κανόνων, δημιούργησε άνευ προηγουμένου υπερδιογκωμένες καταστάσεις στους τομείς της κατοίκησης και της κατανάλωσης στην Αμερική. Η υπερβολική αύξηση στην αξία στοιχείων ενεργητικού έκανε τα αμερικανικά νοικοκυριά

να σκεφθούν ότι είχαν γίνει πλούσια, με τους Αμερικανούς να μπαίνουν στον πειρασμό να αυξήσουν δυσανάλογα τον δανεισμό και τις δαπάνες τους -για κατοικία, αυτοκίνητο, πισίνα και άλλα καταναλωτικά αγαθά. Για τα καταναλωτικά αυτά στοιχεία- πρότυπα ευμάρειας και ενός καλού τόπου ζωής όπως η πισίνα, τα οποία τα προηγούμενα χρόνια είχαν προβληθεί και αναπαραχθεί από τα μέσα διάδοσης, είχαν πλέον δημιουργηθεί πραγματικές προϋποθέσεις για την μαζική αναπαραγωγή τους. Εξαιτίας του κλίματος ευημερίας σε χρηματιστήρια και αγορά στέγης, το καθαρό εισόδημα των αμερικανικών νοικοκυριών αυξήθηκε περίπου κατά 18 τρισ. δολάρια στη διάρκεια των ετών 1996-2006. Και η ενίσχυση της κατανάλωσης

με βάση αυτόν τον πλούτο συνέβαλε σε περαιτέρω αύξηση των τιμών στέγης, πείθοντας νοικοκυριά και δανειστές να τροφοδοτήσουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση. 3 Κάποια στιγμή, όλα αυτά άρχισαν να καταρρέουν. Οι τιμές κατοικιών έφθασαν στα ανώτατα επίπεδα το 2006, και οι τιμές των μετοχών το 2007. Με την κατάρρευση της φούσκας στο χρηματιστήριο και στην αγορά στέγης το 2008, τίτλοι περιουσιακών στοιχείων αξίας θα καταστούν άχρηστοι. Ένα από τα αποτελέσματα της οικονομικής αυτής χρήσης είναι η εγκατάλειψη πολλών κατοικιών στην Αμερική και κυρίως στην Καλιφόρνια. Η υπερχρέωση και η αδυναμία πληρωμής δανείων οδήγησαν στην κατάσχεση των ακινήτων από τις τράπεζες.

εικ.85 η εγκαταλελειμένη πισίνα, σκηνή από το ντοκυμαντέρ Cannonball

3 The universal shape of economic recession and recovery after a shock, Jeffrey D. Sachs, παρατίθεται στην εφημερίδα Ναυτεμπορική, 18/11/2008

Ο τεράστιος αυτός αριθμός κατοικιών μαζί με τις πισίνες που διαθέτουν έχουν περάσει πλέον στην ιδιοκτησία των τραπεζών. Οι πισίνες αυτές προφανώς έχουν πάψει να συντηρούνται, παραμένουν βρώμικες και αποτελούν εστίες μόλυνσης. Βασισμένοι στα πρότυπα της δεκαετίας του ’70, οι νεαροί skaters που ζουν κοντά στις πληγείσες κοινότητες, επισκέπτονται τις αυλές των εγκαταλελειμμένων κατοικιών, αποστραγγίζουν τα βρώμικα νερά, καθαρίζουν τις δεξαμενές, και τις μετατρέπουν σε πίστες για skate. Οι skaters της δεκαετίας του ’70 εκμεταλλεύτηκαν την περιβαλλοντική κρίση για να εξελίξουν το άθλημά τους, δημιουργώντας ταυτόχρονα νέες κοινωνικές συνθήκες. Το 2008, παρόμοιες ομάδες πολιτών εκμεταλλεύτηκαν την

οικονομική κρίση όχι τόσο για το skate αυτό καθ αυτό αλλά για να δημιουργήσουν μία δράση-σχόλιο επάνω στα ξεπεσμένα τεχνουργήματα του 20ου και 21ου αιώνα και για το πώς αυτά μπορούν ακόμα να χρησιμοποιηθούν με σύγχρονους όρους. Όμως, ακόμα και αν τα σπίτια αυτά είναι κενά και ακατοίκητα, οι skaters δεν μπορούν να εισέρθουν και να οικειοποιηθούν οποιοδήποτε κομμάτι της ακίνητης περιουσίας θέλουν. Οι κατοικίες αυτές και οι πισίνες τους μπορεί να μην ανήκουν σε μεμονωμένα άτομα ή σε οικογένειες, αλλά κρατούνται από τις τράπεζες, και σίγουρα δεν είναι δημόσια περιουσία. Από τη μία πλευρά, οι skaters είναι συνηθισμένοι να εξασκούν το άθλημά τους σε μέρη τα οποία

δεν είναι σχεδιασμένα για αυτό και δεν πτοούνται από έναν φράκτη η μία απαγορευτική ταμπέλα. Από την άλλη όμως πολλοί από αυτούς ανακαλύπτουν τρόπους για να νομιμοποιήσουν τη διαδικασία αυτή. Εντοπίζουν εγκαταλελειμμένες πισίνες και μετά από συνεννόηση με τον ιδιοκτήτη τους- συνήθως μία τράπεζαπροσφέρονται να καθαρίσουν την πισίνα δωρεάν με αντάλλαγμα να μπορούν να την χρησιμοποιούν ως πίστα skate και υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα κάνουν graffiti στα τοιχώματά της και ούτε θα προσπαθήσουν να παραβιάσουν την κατοικία. Έτσι, όταν το σπίτι πουληθεί, η τράπεζα έχει την ιδιοκτησία της καθαρή και προσεγμένη, γεγονός που θα ανεβάσει την αξία του ακινήτου.4 Πίσω από την προσπάθεια για νομιμοποίηση αυτής της

εικ.86 η εγκαταλελειμένη πισίνα ως εστία μόλυνσης, σκηνή από το ντοκυμαντέρ Cannonball

4 Από ηλεκτρονική πηγή: http://sportsarticlesonly.com/skateboarding/is-it-legal-to-skate-pools-at-vacant-houses/

εικ.87-88-89 skaters καθαρίζουν τις εγκαταλελειμένες πισίνες, σκηνές από το ντοκυμαντέρ Cannonball

τάσης ίσως κρύβεται κάτι άλλο. Προφανώς για τους skaters ως ομάδα συνηθισμένη να ασκεί το άθλημα αυτό κάτω από δύσκολες και συχνά μη νόμιμες συνθήκες δεν ήταν απαραίτητη η νομιμοποίηση της διαδικασίας. Με αυτή την ενέργεια προσπαθούν να κατοχυρώσουν τους χώρους αυτούς ως κοινούς. Ως χώρους στους οποίους με μεγαλύτερη ευκολία θα μπορούν όλο και περισσότερο να αναπτύσσονται τέτοιες δράσεις από τους πολίτες. Μπορούμε να πούμε πως οι skaters είναι μία ομάδα δράσης μέσα στην πόλη. Χαρακτηρισμένοι ως ‘αστικοί guerillas’, κάνουν μία δράση η οποία τους δίνει την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις και την γνώμη τους σε ένα μεγάλο ακροατήριο, ανώνυμα, αξιοποιώντας ένα

ουσιαστικά άχρηστο αντικείμενο. Μετατρέπουν το χωρίς χρήση πλέον στοιχείο της πισίνας σε ένα στοιχείο το οποίο έχει μία νέα λειτουργία, σωματικότητα αλλά και συμβολισμό.5 Από στοιχείο το οποίο χρησιμοποιείτο ως κολυμβητική δεξαμενή, έχει πλέον αποκτήσει ως λειτουργία αυτή της πίστας skate. Η κίνηση του κολυμβητή αντικαθίσταται από τη γρήγορη κίνηση του skate. Τέλος, η πισίνα από σύμβολο ευμάρειας αποκτά έναν νέο συμβολισμό αυτόν της συλλογικής δράσης. Η έννοια της ιδιωτικής πισίνας έχει επαναπροσδιοριστεί. Ο προσδιορισμός ‘ιδιωτική’ αμφισβητείται έντονα, καθώς έχει πλέον μετατραπεί σε έναν κοινό χώρο. Η πισίνα από χώρος άθλησης, και σωματικής απόλαυσης, μετατράπηκε σε ένα σύμβολο μοντέρνας

διαβίωσης, φτάνοντας στο σήμερα όπου πλέον αποτελεί ένα ξεπεσμένο τεχνούργημα, το οποίο όμως σε πολλές περιπτώσεις έχει αποκτήσει νέα χρήση, και συμβολισμόαυτόν της συλλογικότητας. Η τελική μορφή του στοιχείου της κολυμβητικής δεξαμενής, έχει διαμορφωθεί λοιπόν από τους ίδιους τους πολίτες, και όχι από την αρχιτεκτονική ή τα μέσα διάδοσης όπως είχαμε συνηθίσει να συμβαίνει τα προηγούμενα χρόνια. Οι καθημερινές ιστορίες οι οποίες συντελούνται στον μικρόκοσμο της Καλιφόρνια έχουν δημιουργήσει μία νέα κοινότητα από τους πολίτες και τις αλληλεπιδράσεις τους, με αποτέλεσμα την συλλογική διαμόρφωση των αρχιτεκτονικών διαδικασιών.

εικ.90 η νέα σωματικότητα της πισίνας, σκηνή από το ντοκυμαντέρ Cannonball

5 Ο Π. Δραγώνας προσδιορίζει μία νέα διάσταση της πισίνας, Από τη διάλεξή του Post-Empire: Η μάχη των γενεών και τα απορρίμματα της, ΚΑΜ, 2011

εικ.91 νέα χρήση- σωματικότητα και συμβολισμός της πισίνας

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η κολυμβητική δεξαμενή αποτελεί ένα ιδιαίτερα διαδεδομένο σύμβολο διαβίωσης. Από τα τέλη του 19ου αιώνα όπου πρωτοεμφανίστηκε στην ιδιωτική κατοικία ως στοιχείο για σωματική άσκηση, άρχισε σταδιακά να μετατρέπεται σε πρότυπο ευμάρειας και πλούτου. Σήμερα, σε πολλές περιπτώσεις, ειδικά σε περιοχές που έχουν κτυπηθεί από την οικονομική κρίση, το στοιχείο της πισίνας έχει χάσει την αίγλη των προηγούμενων χρόνων καθώς έχει μετατραπεί σε κοινωνικό απόρριμμα το οποίο όμως επαναχρησιμοποιείται ως κοινός χώρος από ομάδες συλλογικής δράσης. Ποια ήταν όμως τα στοιχεία αυτά και με ποιον τρόπο καθοδήγησαν την εξέλιξη των ιδιωτικών κολυμβητικών δεξαμενών στα προάστια των αμερικανικών πόλεων; Στην παρούσα εργασία διερευνήθηκε αυτό το ερώτημα, βάσει μίας κοινής μεθοδολογίας η οποία περιλαμβάνει δύο διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης. Εξετάστηκαν παράλληλα η εξέλιξη της κολυμβητικής δεξαμενής σε σχέση με την ανάλογη πορεία της αρχιτεκτονικής της προαστιακής κατοικίας, αλλά και η εξέλιξη της πισίνας μέσα από τις εκάστοτε κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες

όπως αυτές καταγράφηκαν από τα διαφορετικά αναπαραστατικά μέσα. Αρχικά μελετήθηκαν οι πρώτες τυπολογίες της κολυμβητικής δεξαμενής καθώς και η σχέση της με την κατοικία όπου ανήκει. Παράλληλα με την αρχιτεκτονική καταγραφή και ανάλυση εξετάστηκαν και τα αντίστοιχα πρότυπα διαβίωσης της εποχής ώστε να τεκμηριωθεί ιστορικά και κοινωνικά η αρχική εξέλιξη της ιδιωτικής πισίνας. Από την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε, προκύπτει ότι για την διαμόρφωση των πρώτων κολυμβητικών τυπολογιών, μορφών και χρήσεων της κολυμβητικής δεξαμενής, διαδραμάτισαν πρωταρχικό ρόλο οι συνήθειες, οι ασχολίες και οι ιδιοτροπίες της πλουτοκρατικής τάξης. Ξεκινώντας από τις πρώτες ιδιωτικές πισίνες πλούσιων επαύλεων οι οποίες ήταν εσωτερικές και χρησιμοποιήθηκαν τόσο για θεραπευτικούς και ψυχαγωγικούς σκοπούς, όσο και για να στολίζουν την κατοικία και να εντυπωσιάζουν τους αριστοκράτες φιλοξενούμενους, φτάνουμε στις υπαίθριες πισίνες οι οποίες αποσπώνται από την κατοικία. Ο μεγάλος αριθμός φιλοξενούμενων για διασκέδαση

στις επαύλεις, οδήγησε στη δημιουργία ενός μεταβατικού χώρου ο οποίος θα προστάτευε εν μέρη την ιδιωτικότητα της κατοικίας. Στη συνέχεια, η ανάγκη της νέας αυτής τάξης για άμεση επαφή με τα φυσικά στοιχεία οδήγησε στη δημιουργία εξωτερικών κολυμβητικών δεξαμενών βασισμένων σε βασικά γεωμετρικά σχήματα τα οποία προσδίδουν μεγαλύτερη μνημειακότητα στις συνθέσεις των κατοικιών αλλά και ζωντάνια στις δεξιώσεις των πλούσιων ιδιοκτητών τους. Στο σημείο αυτό καθοριστικός ήταν ο ρόλος του αρχιτέκτονα Frank Lloyd Wright που εισήγαγε την έννοια της οργανικότητας και κατάφερε να ανατρέψει την αποσπασματικότητα της μνημειακής πισίνας, και να την εντάξει σε ένα ενιαίο σχεδιαστικό σύνολο. Η πρώτη αυτή περίοδος καταλήγει στη δεκαετία του ΄20, κατά την οποία η οικονομική άνοδος και το νέο καταναλωτικό πνεύμα, οδηγούν στη διάδοση συμβόλων που χαρακτηρίζουν την προσδοκώμενη ευμάρεια. Η πισίνα μετατρέπεται σε στοιχείο απαραίτητο για τη ψυχαγωγία των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Η μεταβατική περίοδος που συνδέονταν και με τον αθλητισμό φτάνει στο τέλος της. Η ιδιωτική πισίνα είναι πλέον σύμβολο πλούτου.

Στο επόμενο στάδιο, αναλύθηκε η εξέλιξη της τυπολογίας της πισίνας κατά τη μεταπολεμική περίοδο αλλά και η διάδοση των προτύπων διαβίωσης και συγκεκριμένα αυτών του Αμερικανικού ονείρου. Η νέα τυπολογία της κολυμβητικής δεξαμενής κατά βάση ήταν απόρροια των νέων μεταπολεμικών απαιτήσεων αλλά και του μοντέρνου κινήματος. Φτάνοντας στη δεκαετία του ’40, και αφού έχει προηγηθεί η Μεγάλη Ύφεση και ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος, η ανάγκη για αναδιάρθρωση είναι εντονότερη από ποτέ. Η αμερικανική κοινωνία έχει την ανάγκη να αισθανθεί την ελευθερία για την οποία αγωνίστηκε. Για την ενσωμάτωση της αίσθησης ελευθερίας στην καθημερινότητα, ήταν απαραίτητο να επαναπροσδιοριστεί ο τρόπος κατοίκησης. Η κολυμβητική δεξαμενή, ως στοιχείο της κατοικίας, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε αυτή την αλλαγή. Τόσο τυπολογικά και μορφολογικά μέσα από το πρόγραμμα των case study houses, όσο και μέσα από τις αναπαραστάσεις τους, δηλαδή τον κινηματογράφο, τα περιοδικά αλλά και τη φωτογραφία, διαδόθηκε σε ένα ευρύτερο κοινό και καθιερώθηκε ως σύμβολο ευμάρειας. Για την ενίσχυση της αίσθησης της ελευθερίας,

ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε και στις μορφές των δεξαμενών αυτών. Αποκορύφωμα στη διαδικασία εξέλιξης τους, ήταν οι πισίνες ελεύθερης μορφής οι οποίες προσπάθησαν να γίνουν ταυτόσημες με την γενικότερη επιδιωκόμενη ελευθερία. Οι φόβοι και τα άγχη του πολέμου που μόλις πέρασε καθώς και η αγωνία για τον Ψυχρό πόλεμο που έπεται, καλύπτονται από τις ατελείωτες εικόνες αναπαράστασης της καλής ζωής που προσφέρουν τα νέα πρότυπα κατοίκησης. Αν και τα κίνητρα για την νέα αυτή τάση βασίζονται περισσότερο σε έναν μεταπολεμικό ιδεαλισμό, οι επαναλαμβανόμενες εικόνες δεν θα μπορούσαν παρά να γίνουν εικόνες προς κατανάλωση.

που προκλήθηκε εντέλει από την υπερβολική μετάδοση προτύπων διαβίωσης ώθησε τους πολίτες να αγοράζουν κατοικίες και πισίνες τις οποίες εν τέλει δεν μπόρεσαν να συντηρήσουν. Παρόλα αυτά, ομάδες δράσεις της πόλης, προσπαθούν να μετατρέψουν την κατάσταση, αξιοποιώντας το άχρηστο πλέον στοιχείο της πισίνας. Μέσα από την έννοια της συλλογικότητας η πισίνα αποκτάει νέα λειτουργία, σωματικότητα αλλά και συμβολισμό. Παράλληλα με αυτή την κατάσταση, υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό κολυμβητικών δεξαμενών το οποίο διατηρεί τη αίγλη των προηγούμενων χώρων και αποτελεί χώρο απόλαυσης.

Από την δημιουργία των νέων προτύπων, και φτάνοντας στο σήμερα, το τοπίο της κολυμβητικής δεξαμενής αλλάζει ριζικά. Για την περίοδο αυτή αναλύθηκε η πισίνα τόσο μέσα από την αποδομητική διάθεση των μέσων αναπαράστασης όσο μέσα από την νέα πραγματικότητα. Η νέα αυτή πραγματικότητα αφορά την περίοδο της κρίσης του 2008 η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ερήμωση πολλών κατοικιών αλλά και των κολυμβητικών δεξαμενών τους. Σε πολλές περιπτώσεις υπέρμετρος καταναλωτισμός

Η διαδικασία που ακολούθησε η εξέλιξη της πισίνας επηρεάστηκε από πολλές παραμέτρους. Σε κάθε περίοδο που μελετήθηκε, οι αναλογίες των παραμέτρων αυτών διαφοροποιούνται και δημιουργούν ένα διαφορετικό αποτέλεσμα. Στην πρώτη περίοδο, στις αρχές του 20ου αιώνα καθώς τα μέσα αναπαράστασης δεν ήταν διαδεδομένα, την μεγαλύτερη επιρροή άσκησαν οι συνήθειες και οι απαιτήσεις των λίγων αριστοκρατών που μπορούσαν να έχουν στην ιδιοκτησία τους το στοιχείο της πισίνας. Το μέσο

που χρησιμοποιήθηκε για την ικανοποίηση των απαιτήσεων αυτών ήταν η αρχιτεκτονική. Στη μεταπολεμική περίοδο, έναυσμα για τις αλλαγές ήταν η ίδια η κατάσταση που επικρατούσε. Η αρχιτεκτονική κατασκέυασε χώρους απόλαυσης για να δημιουργήσει έναν νέο καλύτερο τρόπο καθημερινότητας, μέσω της κατοίκησης. Η ανάδειξη έγινε από τα μέσα αναπαράστασης τα οποία την περίοδο εκείνη μεσουρανούσαν και πρόβαλαν ασταμάτητα εικόνες καλής ζωής. Σήμερα, αυτό που έχει αλλάξει περισσότερο δεν είναι τόσο η πραγματική κατάσταση της πισίνας, όσο η συμβολική διάσταση της, όπως παρουσιάζεται σε συγκεκριμένα μέσα αναπαράστασης. Παρά τη μεγάλη δύναμη η οποία έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να ασκήσουν, επιλέγουν να αποστασιοποιηθούν. Σε περιπτώσεις στις οποίες αυτό δεν ισχύει, συνήθως η πισίνα παρουσιάζεται ως ένα σύμβολο το οποίο έχει καταρρεύσει. Η πραγματική κατάσταση της πισίνας όμως δεν είναι μοναδική. Από τη μία σε πολλές περιοχές συνεχίζει να αποτελεί συστατικό της κατοικίας με στόχο την απόλαυση και από την άλλη, σε περιοχές οι οποίες έχουν πληγεί από την οικονομική κρίση αποτελεί

ένα εγκαταλελειμμένο στοιχείο στο οποίο αναπτύσσονται νέες συλλογικότητες. Η αρχιτεκτονική μπορεί να δημιουργήσει νέους χώρους, μορφές, να εφαρμόσει νέες υλικότητες και τυπολογίες, να κατασκευάσει προθέσεις για έναν τρόπο ζωής. Η εικόνα είναι ένα από τα μέσα που μπορεί να μεταδώσει ένθερμα τις προθέσεις αυτές, να τις ανακατασκευάσει σύμφωνα με τα πρότυπα τα οποία θέλει να μεταδώσει αλλά και να τις απορρίψει και να τις αποδομήσει, έχοντας απήχηση σε ένα μεγαλύτερο κοινό.

Kaufmann House, φωτογραφία του Julius Shulman

A.P. van Leeuwen Thomas, [1998], The Springboard in the Pond, Cambridge: Graham Foundation/ MΙΤ Press Bachelard, L’ eau et les rêves Bosc Ernest, [1844], Dictionnaire raisonné d’architecture et des sciences et arts qui s’y rattachent, 4vols, Paris Church Thomas, [1955], Gardens Are for People: How to Plan for Outdoor Living, New York: Reinhold Church Thomas, [1969], Your Private World: A Study of Intimate Gardens, San Francisco: McGrawHill Colomina Beatriz, [2001], Domecticity at War, Cambridge: MIT Press Dawes, Design and Planning of Swimming Pools Dunlop Beth, [1999], Frank Lloyd Wright, London: Phaidon Press Geis Christina, [1991], Georgian Court: An Estate of the Gilded Age, Cranbury, N.J.: Alliance Press Hess Alan, [1999], The Architecture of John Lautner, London: Thames & Hudson Hine Thomas, [1986], Populuxe: New York: Knopf Humphreys Phebe, [1914], The Practical Book of Garden Architecture, Massachusetts: Applewood Books Levine Neil, [1995], The architecture of Frank Lloyd Wright, New Jersey: Princeton University Press Martin Richard & Koda Harold, [1990], Splash! A History of Swimwear, New York: Rizzoli Melia Paul & Luckhardt Ulrich, [1994], David Hockney, Munich: Perstel Verlag Quatemère de Quincy, ‘Dictionnaire d’ Architecture’, Encyclopédie méthodique, Paris : Panckoucke, [1788-1825] Rasmussen Steen Eiler, [1962], Experiencing Architecture: MIT Press Roché- Soulié and Roulet, Piscines ; équipements nautiques

Rosa Joseph, [2008], A constructed View, The Architectural Photography of Julius Shulman, New York: Rizzoli Roth Leland, McKim, [1983], Mead & White, Architects, New York: Harper and Row Smith Elizabeth A.T. , [1999], Blueprints for Modern Living: History and Legacy of the Case Study Houses, Cambridge: MIT Press Swayze Jay, [1980], Underground Gardens and Homes: The Best of Two Worlds- Above and Below, Hereford, TX: Geobuilding Systems Waymond Pendro James, [1987], Solid and Free: The Architecture of J.L., Unpublished thesis, Los Angeles: University of California

ΔΙΑΛΈΞΕΙΣ Δραγώνας Πάνος, [2011], Post-Empire: Η μάχη των γενεών και τα απορρίμματα της, ΚΑΜ

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ Χασιώτη Μαρία, [2012],Τρείς αφηγήσεις για τρείς κατοικίες, Ρίο: Πανεπιστήμιο Πατρών

ΠΕΡΙΟΔΙΚΆ Life magazine, [1981], Μάρτιος Arena, [1990], Σεπτέμβριος Sunset magazine, [1950], Σεπτέμβριος Sunset magazine, [1970], Ιούλιος Arts & Architecture, [1945], Νοέμβρης Arts & Architecture, [1950], Ιούλιος

Hollywood Hotel, [1937], Burkeley Butsby The Great Gatsby, [1974], Jack Clayton In Society, [1944], Jean Yarbrough High Society, [1956], Charles Walters The Swimmer, [1968], Frank Perry The Graduate, [1967], Mike Nichols Lords of Dogtown, [2005], Catherine Hardwicke Dogtown and Z-boys, [2001], Stacy Peralta Cannnonball, [2010], Drea Cooper & Zackary Canepari

When I grow up, Fever Ray, [2009], Martin de Thurrah

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΈΣ ΠΗΓΈΣ http://www.helium.com/items/1221457-the-role-of-setting-in-the-great-gatsby http://sportsarticlesonly.com/skateboarding/is-it-legal-to-skate-pools-at-vacant-houses/ http://trueslant.com/matthewnewton/2010/07/23/dogtown-redux-cannonball-examines-the-ills-andopportunism-of-the-great-recession/ http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/4031086/Skateboarders-take-advantage-of-home-foreclosure-crisis-to-skate-in-abandoned-pools.html http://panosdragonas.net/ http://www.formmag.net/michael-webb/2011/8/5/when-will-beverly-hills-start-protecting-its-heritage. html http://www.artsandarchitecture.com/issues/pdf01/1959_10.pdf http://www.beyondthegildedage.com/2012/06/stone-court.html http://blog.mcmworldwide.com/view/?seq=261 http://www.bookrags.com/history/america-1990s-lifestyles-and-social-trends/ http://www.nytimes.com/1991/06/27/garden/sunset-for-the-old-style-pool-on-boulevard-or-in-backyard. html?src=pm

ΠΗΓΈΣ ΕΙΚΌΝΩΝ http://www.flickr.com/ http://www.gettyimagesgallery.com/collections/archive/slim-aarons.aspx http://californiaisaplace.com/cali/ http://www.juliusshulmanfilm.com/shulman-photographs/ http://www.craigkrullgallery.com/shulman/ http://www.hockneypictures.com/works_paintings_60.php http://life.time.com/ http://sunset-magazine.stanford.edu/html/covers___magazine.html http://www.artsandarchitecture.com/ http://www.thenumber4.com/blog/2010/04/los-angeles-portrait-of-a-city/ http://www.architecturaldigest.com/decor/2007-01/alpert_slideshow_item6_7