European Expression - Issue 58 by European Expression

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ E Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α

Ε Κ Δ Ο Σ Η

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ ΑΤ Ι Σ Μ Ο Υ

έτος ιδρυσης: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡΟΝΟΣ 15 • ΤΕΥΧΟΣ 58 • IOYΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2005

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ: "ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-ΘΕΣΜΟΙ" Μη Κερδοσκοπικό Σωματείο Ομήρου 54 - Αθήνα - 106 72 Τηλ.: +30 210 3643223-4 Fax: +30 210 3646953 E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr http://www.ekfrasi.gr Κωδικoς εντύπου: 1413 ΕΚΔΟΤΗΣ – ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: Νίκος Γιαννής ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: Τάσος Χατζηβασιλείου ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αδαμαντία Μπαμπούλα ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ: Ευαγγελία Χαλιώτη ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ σε αυτό το τεύχος: Ευαγγελία Χαλιώτη,

Εκδοτικό Σημείωμα............................................................................................................3 RACISM AND XENOPHOBIA - A plural Europe.....................................................4 μετάφραση: Ευαγγελία Χαλιώτη Φάκελος ΠΑΙΔΕΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤHΣ ΒΟΥΛΗΣ (τέλος)..............................................................................6 Η εμπορία των ρυπογόνων εκπομπών - Τι προβλέπει η κοινοτική οδηγία ....... 10 Σπύρος Μακρυδάκης Πολιτειακές και Κοινοτικές Χρηματοδοτήσεις στον τομέα του πολιτισμού . ... 11 Ευαγγελία Χαλιώτη ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ για την ελληνική νεολαία.................................................. 13

Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος................................................................................................................. 25 Γεώργιος Παπαδόπουλος ΔΙΚΤΥΟ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS: Παρουσίαση

15 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ. ..................... 27

Βραβεία RIGHT LIVELIHOOD 2005 ....................................................................... 28 Η Εφαρμογή της Διαρθρωτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ελλάδα....................................................................... 29 Χάρης Κουροπαλάτης Κλιματικές Μεταβολές και Περιβαλλοντικοί Πρόσφυγες..................................... 35 Climate Change and Environmental Refugees Ελίζ Γιουγουρτζιάν

Σπύρος Μακρυδάκης,

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: One Earth.......................................................................................... 37

Χάρης Κουροπαλάτης,

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ Άνθρωπος-Κοινωνία-Περιβάλλον ............................................................................. 41 Δρ Βασίλης Κωστόπουλος

Γεώργιος Παπαδόπουλος, Ελίζ Γιουγουρτζιάν

Δρ Βασίλης Κωστόπουλος,

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ: «Hλιαία»

Παγκoσμια eκθεση ΟΗΕ για τη Νεολαiα - 2005 Οι Νέοι Σήμερα και το 2015..................................................................................... 43 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ................................................................................................ 45 ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ.......................................................................................... 47

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

contents

vropaiki EkfraSsi E quarterly edition on european issues

First Published: 1989 • ISSN: 1105-8137 • EURO 5 • YEAR 15 • VOL. 58 • JULY - AUGUST - SEPTEMBER 2005

PROPRIETOR - EDITION: "European Society, Politics, Expression, Institutions",

non Profit Making Company 54 Omirou St., Athens 106 72 Tel.: +30 210 3643223-4 Fax: +30 210 3646953 E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr http://www.ekfrasi.gr EDITOR - PUBLISHER BY LAW: Nicos Yannis PUBLISHING DIRECTOR: Athamadia Baboula EDITOR-IN-CHIEF: Tasos Chatzivasileiou CONTRIBUTORS in this issue: Evagelia Chalioti, Spyros Makrydakis, Georgios Papadopoulos, Charis Kouropalatis, Elise Giougourtzian Dr. Vassilis Costopoulos

Editoral.................................................................................................................................3 RACISM AND XENOPHOBIA - A plural Europe.....................................................4 Translation by Evaggelia Chalioti The Education Dossier......................................................................................................6 The Parliamentary Documents (end) Trading polluting emmissions – The Directive . .........................................................10 Spyros Makridakis State and Union Funding in the culture field.............................................................11 Evaggelia Chalioti GENERAL SECRETARIAT FOR YOUTH.................................................................13 Research on youth (part II) European Union policies for the protection of the natural environment.............25 Georgios Papadopoulos Network Μediterrean SOS: Presentation...................................................................27 15 Years in the seas for the environment and the culture RIGHT LIVELIHOOD PRIZES 2005 .........................................................................28 Applying E.U. structural policies in Greece................................................................29 Haris Kouropalatis Climate Change and Environmental Refugees...........................................................35 Elise Yiouryoutzian One Earth: Presentation.................................................................................................37

PUBLIC RELATIONS: Sofia Georgaka TRANSLATIONS: Athamadia Baboula Tasos Chatzivasileiou TECHNICAL ADVISOR: Iliea

Scientific Publication Human - Society - Environment...................................................................................41 Dr Vassilis Costopoulos WORLD U.N. REPORT ON YOUTH - 2005 Youth today and in 2005.................................................................................................43 BOOK REVIEWS.............................................................................................................45 EUROPEAN EXPRESSION NEWS.............................................................................47 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΕDITORIAL

Η ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΕΠΙΣΠΕΥΔΕΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

ι μετεωρολόγοι συμφωνούν σε τρεις παραδοχές: α. από τα μέσα του 19ου αιώνα ο πλανήτης εισήλθε σε μια νέα περίοδο θερμότητας ύστερα από μια περίοδο σχετικού ψύχους που κυριάρχησε για περίπου πεντακόσια χρόνια, β. ο βαθμός κατά τον οποίο η ανθρώπινη δραστηριότητα επηρέασε και είναι σε θέση να επηρεάσει τις κλιματικές αλλαγές δεν είναι εύκολο να διαπιστωθεί με ακρίβεια και γ. οι δυνατότητες πρόβλεψης των κλιματικών αλλαγών παραμένουν περιορισμένες. Πράγματι κατά τον 20ο αιώνα αιώνα, οι θερμοκρασίες αυξήθηκαν κατά 0,6º C παγκοσμίως. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι φυσικές διακυμάνσεις του κλίματος δεν επαρκούν για να εξηγηθεί το φαινόμενο των θερμοκρασιακών μεταβολών. Η παρατηρούμενη αύξηση της θερμοκρασίας θα μπορούσε να αποδοθεί, στις ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Κατά τις επόμενες δεκαετίες, ακόμη κι αν περιορίσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, οι θερμοκρασιακές μεταβολές, οι βροχοπτώσεις και άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα θα επιμείνουν, ως κληρονομιά των εκπομπών μας από το παρελθόν. Το 2100 τα περιθώρια διακύμανσης της αύξησης της θερμοκρασίας θα είναι, με βάση τις προβλέψεις, μεταξύ 1,4C και 5,8C, αναλόγως της δράσης ή αδράνειας των κρατών επί τη βάσει των σεναρίων οικονομικής ανάπτυξης και της παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος με τον τίτλο «Επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος της Ευρώπης (http://reports.eea. eu.int/climate_report_2_2004/en), τα ακραία φαινόμενα, στα οποία συγκαταλέγονται η ξηρασία στη Νότια Ευρώπη, θα είναι ολοένα και συχνότερα στο μέλλον, δεδομένου ότι μεταβάλλεται η τυπολογία των βροχοπτώσεων στην Ευρώπη, εμφανίζοντας λιγότερες βροχοπτώσεις στα νότια κράτη μέλη της ΕΕ και περισσότερες σε ορισμένα βόρεια κράτη μέλη. Το κύμα καύσωνα του 2003 είναι πολύ πιθανό να γίνει κοινό και συχνό φαινόμενο σε μερικές δεκαετίες. Εκτός από τη λήψη νέων μέτρων για να μετριασθεί η συμμετοχή μας στην αλλαγή του κλίματος, όπως προβλέπεται στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για την Αλλαγή του Κλίματος (ECCP, το κύριο μέσο για τoν καθορισμό και την προετοιμασία της περαιτέρω πορείας της πολιτικής της ΕΕ για την αλλαγή του κλίματος), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει επίσης την ανάγκη προσαρμογής στις συνέπειες της αλλαγής του κλίματος. Το Πρωτόκολλο του Κιότο τέθηκε σε ισχύ στις 16 ΦεΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

βρουαρίου 2005. Μέχρι τις 3 Ιανουαρίου 2003, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και όλα τα κράτη μέλη της το είχαν επικυρώσει. Μέχρι την 31η Αυγούστου 2005, το Πρωτόκολλο είχε επικυρωθεί από 155 κράτη και περιφερειακούς οργανισμούς οικονομικής ολοκλήρωσης. Απόρροια των εξελίξεων αυτών είναι η διαφοροποίηση της παραγωγικής υποδομής, των καταναλωτικών, διατροφικών, μεταφορικών και εν γένει βιοτικών προτύπων σε αρκετές περιοχές του κόσμου. Οι πολίτες θα βρεθούν σύντομα αντιμέτωποι με τις αναγκαίες αλλαγές που οι κυβερνήσεις θα εισάγουν ζητώντας τους οικονομικές θυσίες και προτείνοντας εναλλακτικές ενεργειακές πολιτικές. Ως εκ τούτου γίνεται προφανές ότι οι σχετικές αποφάσεις ξεπερνούν πλέον το σύστημα των κρατών το οποίο άγγιξε ήδη τα όρια του. Το ερώτημα είναι ποιος θα το πει στον κόσμο που απαγγιάζει στη θαλπωρή των λιμένων του έθνους – κράτους; Παγκόσμιοι στόχοι όπως αυτοί του Ρίο και του Κυότο ενόσω τα μέσα υλοποίησης τους παραμένουν εθνικά δεν μπορούν να επιτευχθούν. Η πρόσφατη κύρωση και από τη Βουλή των Ελλήνων της συνθήκης του Άαρχους για την πρόσβαση σε πληροφορίες, τη συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων και την προσφυγή στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα, όσο σημαντικά εργαλεία κι αν είναι, δεν αρκούν. Η αντίφαση αυτή αναδεικνύεται ιδιαίτερα από τη στιγμή που, μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, το ζήτημα της στρατιωτικής ασφάλειας προσέλαβε προτεραιότητα έναντι κάθε άλλου θέματος. Η οικονομική και τεχνολογική πρόοδος, ιδιαίτερα στα ενεργειακά ζητήματα, αν και είναι πολύ σημαντικός παράγων, δεν αρκεί επίσης. Ένας φόρος επί των εκπομπών αερίων, για παράδειγμα, είναι πολύ δύσκολο να υιοθετηθεί χωρίς υπερεθνική επιβολή. Το πρόταγμα μιας οικουμενικής διακυβέρνησης παύει να είναι ένας υπερφίαλος στόχος κάποιων ρομαντικών φεντεραλιστών. Η πολιτικοποίηση της παγκοσμιοποίησης στη βάση της από κοινού αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής πρόκλησης αποτελεί μονόδρομο. Πρέπει να ξεκινήσει το συντομότερο η συζήτηση για το περιεχόμενο της παγκόσμιας ρύθμισης, τα υπερεθνικά όργανα της και τη δύσκολη διαδικασία μετάβασης και προσαρμογής στη μετα-κρατική φάση της ανθρώπινης συμβίωσης. Η Ευρώπη έχει κεντρικό ρόλο να παίξει στην πορεία αυτή, δεν θα μπορεί όμως να τον παίξει όσο θα παραμένει πολιτικά διηρημένη και άρα αναποτελεσματική στο εσωτερικό και άφωνη στον διεθνή χώρο. Νίκος Γιαννής

Α Ν ΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜ ΑΤΑ

RACISM AND XENOPHOBIA A plural Europe (Mια πλουραλιστική Ευρώπη)

ρατσισμός και η ξενοφοβία είναι βαθειά ριζωμένα στην Ευρωπαϊκή ιστορία. Ωστόσο παράδοξα, καθώς η Ευρώπη είναι επίσης παραδοσιακά ένα συνοθήλευμα ανθρώπων και πολιτισμών. Η σημερινή Ευρώπη θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτό το πολύχρωμο παρελθόν για να χτίσει μια πλουραλιστική, πολυπολιτισμική και περισσότερο ανεκτική κοινωνία. «Ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο η μετανάστευση είναι μέρος της ζωής πολλών από εμάς. Φέρνει την πρόκληση της ολοκλήρωσης και δηλώνει τη μετάβαση από το ιδανικό της ομοιογενούς κοινωνίας σε κάποια με πολιτιστική ποικιλία και πλουραλισμό», πιστεύει ο Goran Rosenberg, Σουηδός κοινωνιολόγος. Κερδίζουν έδαφος αυτές οι νέες αξίες; Μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τους Ευρωβαρομέτρες για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κέντρου για το Ρατσισμό και τη Ξενοφοβία (European Centre on Racism and Xenophobia (EUMC)) έδειξε ότι δύο στους τρείς ερωτηθέντες πιστεύουν πως η συνύπαρξη διαφορετικών φυλών, θρησκειών και πολιτισμών εμπλουτίζει μια κοινωνία. Οι Σουηδοί

Mετάφραση: ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΧΑΛΙΩΤΗ (77%), οι Ισπανοί (75%) και οι Δανοί (74%) κυρίως τείνουν να πιστεύουν ότι η κοινωνία τους μπορεί να αντλήσει οφέλη από τη διαφορετικότητα. Πρόσθετα, όμως, η ίδια έρευνα έδειξε ότι ένας αυξανόμενος αριθμός ευρωπαίων ανησυχούν για τη παρουσία μειονοτήτων καθώς νιώθουν πως θα μπορούσαν να απειλήσουν την ευημερία τους. Παρ’ολ’αυτά, ο διευθυντής του EUMC, Beate Winkler πιστεύει πως τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η στάση απέναντι στους μετανάστες και τις μειονότητες έχει βελτιωθεί σε πολλά κράτη μέλη. «Περισσότερο από τα τελευταία τρία χρόνια οι Ευρωπαίοι διατείθενται ευνοϊκότερα σε πολιτικές που στοχεύουν στη βελτίωση των κοινών συνθηκών διαβίωσης των πλειοψηφικών και μειοψηφικών ομάδων».

Οι διάφορες πρακτικές

Κάθε χώρα έχει επιλέξει διαφορετικά νόμιμα μέτρα και έχει λάβει κοινωνικές πρωτοβουλίες ως απάντηση στο πρόβλημα. Η Σουηδία και η Πορτογαλία έχουν θεσπίσει μεσολαβητή για τις εθνικές διακρίσεις ενώ στο Βέλγιο, οι κατώτεροι δικαστές, οι αστυνομικοί και οι χωροφύλακες ακολουθούν ένα ειδικό εκπαιδευτικό

πρόγραμμα (Μετανάστες και δικαιοσύνη: περιορίζοντας το ρατσισμό και την ξενοφοβία). Εναλλακτικές πολιτικές εφαρμόζονται στις άλλες χώρες. Στη Δανία, οι κοινωνικοί συνέταιροι εργάζονται μαζί για τη βελτίωση των προοπτικών απασχόλησης των μεταναστών ενώ στη Γερμανία, η προώθηση της διαπολιτιστικής μόρφωσης χρησιμοποιεί ‘‘προσωποποιημένα’’ εργαλεία ανεπτυγμένα ειδικά για νέους (τηλεοράσεις, μουσική κτλ). Η Ιταλία και η Πορτογαλία έχουν διορίσει ‘‘πολιτιστικούς μεσολαβητές’’ ανάμεσα στα μέλη των τσιγγάνων, των παροικιών και των ατόμων από τη Ρουμανία που παρέχουν υποστήριξη σε παιδιά κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων στο σχολείο. Τέλος, η Φινλανδία έχει αναλάβει ένα εθνικό πρόγραμμα δράσης που τιτλοφορείται ‘‘Προς μια ανεκτική Φινλανδία’’.

Επίμονες διαφορές

Παρά τις πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην σύγκλιση των διαφορών, ανισότητες σε όρους μεταχείρισης και κοινωνικής θέσης παραμένουν. Ακόμη και αν δεν είναι πάντα τραγικά σημαντικές για τους ίδιους, δηλώνουν ωστόσο ένα τρόπο διάκρισης. Στην Αυστρία, για παράδειγμα, οι εργάτες ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

Α Ν ΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜ ΑΤΑ διαφορετικής προέλευσης δεν μπορούν να ψηφίσουν στις εκλογές του εργατικού σωματείου ενώ στη Γερμανία, τα έγγραφα για τα καθήκοντα και τις ευθύνες των πολιτών είναι μεταφρασμένα σε διάφορες γλώσσες, ενώ εκείνα για τα δικαιώματά τους διατίθενται μόνο στη γερμανική. Διακρίσεις στην εφαρμογή των νόμων προβλέπονται και στη Σουηδία. Εκεί ο νόμος εξακολουθεί να διαφοροποιείται ανάμεσα στους μετανάστες (invandrare) και τους Σουηδούς (svenskar), ενώ στην Ιταλία, «η αστυνομία σπάνια λαμβάνει μέτρα για τη διασφάλιση της ευημερίας των τσιγγάνων, των μεταναστών, ακόμα και των μη ευνοημένων όταν πέφτουν θύματα ρατσιστικών επιθέσεων ή ακόμα ατυχημάτων στο χώρο εργασίας», εξηγεί ο Salvadore Palidda από το Genoa University (IT).

Ταυτότητα, μια διφορούμενη έννοια Γιατί υπάρχει αυτή η αδιάκοπη και διαχρονικά παρούσα ανάγκη να εγκαθιστούνται διαφορές, έστω και ελάχιστες, ανάμεσα στους ανθρώπους; Ο Tom Burns από το Uppsala University είναι κοινωνιολόγος που προσπαθεί να κατανοήσει την έννοια του ‘‘otherism”: η περίεργη ανάγκη των ανθρώπων να βρίσκουν πάντα κάποιον ‘‘άλλο’’ έναν εχθρό, έναν ‘‘παρεκκλίνον’’, είτε απλά κάποιον διαφορετικό - τον οποίο αντιμετωπίζουν σαν μια πιθανή πηγή κινδύνου, κάτι που τους επιτρέπει να χαλκεύουν τους δικούς τους δεσμούς και να ενδυναμώνουν την ταυτότητά τους. «Κάτω από τους θεσμούς των σύγχρονων δημοκρατιών υπάρχουν πάντα κάποιοι ανεπίσημοι, άγραφοι κωδικοί προέλευσης, όπως επίσης φραγμοί και περισσότερο ή λιγότερο ευδιάκριτοι μηχανισμοί, οι οποίοι διαφοροποιούνται κατά των αλλοδαπών, των Εβραίων, των τσιγγάνων κτλ», πιστεύει ο Goran Rasenberg. O Klaus Eder, κοινωνιολόγος από το Ηumboldt University του Βερολίνου, πιστεύει πως η ανάγκη για πολιτιΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

κές που διαμορφώνουν τη ταυτότητα ενός λαού πηγάζει από την ευρωπαϊκή ιστορία. Πιο συγκεκριμένα, τα ιεραρχικά συστήματα στα οποία οι βασιλείς και οι αυτοκράτορες δρούσαν ως σύμβολα ενότητας δεν υφίστανται πια. Οι δημοκρατικές μας κοινωνίες έχουν γίνει σύνδεσμοι ατόμων που νιώθουν την ανάγκη να αυτοπροσδιοριστούν και συνέρχονται γύρω από έναν κοινό δεσμό ή μέρος. «Τα εθνικά κράτη χρησιμοποιούσαν τη λογική των συνόρων για να δημιουργήσουν ένα demos, μια ομάδα ατόμων που ενώνονταν στην αρετή της κοινής τους ταυτότητας», εξηγεί ο Eder. Αντιθέτως, οι υπερεθνικοί θεσμοί έχουν το κύριο πλεονέκτημα να κινητοποιούν ομάδες ατόμων στο όνομα κάποιας ταυτότητας, κάποιων κοινών χαρακτηριστικών που μπορεί ακόμα και να μην έχουν. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σ’αυτή τη θέση. Παρ’όλο που τα σύνορα παραμένουν, χρειάζεται να δημιουργηθεί ένας ευρωπαϊκός δεσμός, χωρίς όμως να εισαχθεί κάποιος συμβολικός κωδικός που θα διαχωρίζει τους πολίτες. Υπάρχουν διάφοροι εθνικοί και περιφερειακοί δεσμοί στην Ευρώπη. Αυτό είναι προς το συμφέρον εκείνων που δύνανται να μοιράσουν, όχι μια συμβολική κοινωνία, αλλά μια περιοχή ελευθερίας και κοινωνικής δικαιοσύνης». Αυτή η λογική της δικαιοσύνης και όχι της ταυτότητας θα μπορούσε να παρέχει τη βάση για μια γνήσια υπερεθνική περιοχή.

Μια πλουραλιστική Ευρώπη

«Ο στόχος της κοινωνικής ισότητας τέθηκε στην πρόκληση της αποδοχής της πολιτιστικής διαφοράς», πιστεύει ο Gerard Delanty, κοινωνιολόγος στο Liverpool University. Υποστηρίζει πως η φαινομενική τουλάχιστον απουσία μιας ισχυρής ευρωπαϊκής ταυτότητας θα μπορούσε τελικά να αποτελέσει το στοιχείο στο οποίο θα στηριχθεί «ένα νέο πολιτισμικό μοντέλο που θα ταιριάζει σε έναν υπερεθνικό πλουραλισμό».

Αλλά ποιον πλουραλισμό; Είμαστε οικείοι με το αμερικάνικο φιλελεύθερο ομοσπονδιακό μοντέλο ενός αχανούς αλλά θετικού ‘‘melting pot’’ στο οποίο (λευκοί) μετανάστες με διαφορετική προέλευση συνήλθαν να χτίσουν μια νέα κοινωνία. Αλλά πώς αντιλαμβανόμαστε την ευρωπαϊκή πολυπολιτισμικότητα; Αυτό αποτελεί το θεμελιώδες ερώτημα στο οποίο εδράζονται πολλά άλλα. «Πώς η δυναμική της ενσωμάτωσης και του αποκλεισμού σφυρηλατείται σε τοπικό, ευρωπαϊκό, ακόμα και παγκόσμιο επίπεδο; Αντανακλούν κάποια πραγματική αλλαγή της πολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας; Μπορούμε επομένως να θεωρήσουμε ότι οι δυναμικές αυτές μας οδηγούν σε μια διαδικασία στην οποία η ιθαγένεια επαναπροσδιορίζεται αντίθετα σε ό,τι επιβλήθηκε μετά από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο; Υπάρχει σήμερα συνοχή ανάμεσα στην ιδέα της ιθαγένειας που φαίνεται να κερδίζει έδαφος εντός των τοπικών ευρωπαϊκών κοινωνιών και στην ευρύτερη ταυτότητα της Ένωσης; », ρωτά ο Salvatore Palidda. Αν και μερικοί παρατηρητές πιστεύουν πως η πολυπολιτισμικότητα πρέπει να περικλείει τον πολιτισμό με την ευρύτερη έννοια του όρου αγκαλιάζοντας όλες τις μειοψηφικές ομάδες (θρησκευτικά, γλωσσικά, ηλικιωμένων ή αναπήρων κτλ), ο Gerard Delanty τονίζει την ανάγκη «να βρεθεί κάποια κοινή βάση σε κοινωνικό κυρίως επίπεδο παρά σε πολιτικό ή πολιτιστικό». Το θεμέλιο της νέας ευρωπαϊκής πολυπολιτισμικότητας θα αποτελέσει η επιθυμία για μια ευέλικτη, υπερεθνική ιθαγένεια που θα σέβεται την κινητικότητα – κυρίως των νομαδικών κοινοτήτων, όπως των τσιγγάνων. «Κάτι τέτοιο πρέπει να χτιστεί σε κοινούς δεσμούς κυρίως παρά στην εφαρμογή πολιτικών που θα μπορούσαν να διχάσουν», εξηγεί. «Ο σκοπός της Ευρώπης πρέπει να είναι ο πλουραλισμός παρά η αφομοίωση ή η ολοκλήρωση» RTD info N°. 32 December 2001

ΦΑΚΕΛΟΣ: ΠΑΙΔΕΙΑ

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤHΣ ΒΟΥΛΗΣ

ΦΑΚΕΛΟΣ ΠΑΙΔΕΙΑ: Νίκος Κωνσταντόπουλος

ε την αναφορά μας αυτή στα όσα δήλωσε ο Νίκος Κωνσταντόπουλος εκ μέρους του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ κατά την ημέρα που το θέμα της Παιδείας άνοιγε για το ελληνικό κοινοβούλιο κλείνει η σχετικά μας αναφορά στα Πρακτικά της Βουλής περί το θέμα αυτό, που ξεκινήσαμε πριν έναν χρόνο ακριβώς και αφήνουμε στους αναγνώστες μας, παλιούς και νέους, το έργο της αξιολόγησης όσων έχουν γίνει έως τώρα για το καυτό αυτό ζήτημα αλλά καθώς και το έργο της σύγκρισης λόγων και έργων.

Πρ α κ τ ι κ ά . . . ... συζήτηση προ ημερησίας διατάξεως για την παιδεία, σημαίνει συζήτηση για την Ελλάδα του 21ου αιώνα και την αλήθειά της. Η Ελλάδα που ξέρει τον εαυτό της και όχι η Ελλάδα που ακκίζεται μπροστά στον καθρέφτη της, πρέπει να μας ενδιαφέρει. Μας χρειάζεται η Ελλάδα, που παλεύει τις ελλείψεις και τις αντιφάσεις της, και όχι η Ελλάδα που φορτώνεται πανοπλίες από ρητορείες και δημαγωγίες, για να ξεγελιέται η ίδια και για να ξεγελά την πραγματικότητα. Η σημερινή πραγματικότητα, λοιπόν, η Ελλάδα του 2004, από ποιες αξίες, κοινωνικές λειτουργίες και θεσμικές ή εξωθεσμικές πρακτικές προσδιορίζεται; Ποιες είναι οι δυναμικές τάσεις και ποιες οι αντινομίες, στον ελληνικό δημόσιο χώρο και στα δρώμενα επί σκηνής του; Η σημερινή συζήτηση είναι επίκαιρη και για έναν επιπρόσθετο λόγο, γιατί συμπίπτει με εξελίξεις στο διεθνές περιβάλλον, που κάνουν αυτά τα υπαρξιακά ερωτήματα, για την Ελλάδα του 21οθ αιώνα, δραματικά επίκαιρα. Η πρωτοβουλία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, την επομένη της επανεκλογής του κ. Μπους, να αναγνωρίσουν μονομερώς τη FYROM με το συνταγματικό της όνομα,...

Μέσα σε αυτές, λοιπόν, τις συνθήκες επιβάλλεται να κατανοήσουμε τί γίνεται στον κόσμο. Να συνειδητοποιήσουμε τι συντελείται στην ελληνική κοινωνία, ποιοι θεσμοί παράγουν και ποιοι μηχανισμοί διαχειρίζονται πολιτικές για την παιδεία, τον πολιτισμό, τη συλλογή πνευματική δημιουργία, την πολιτική λειτουργία του συστήματος διακυβέρνησης και την εξωτερική πολιτική της χώρας. ...όλοι πιστεύουμε ότι η σχέση μας με τη ζωή, η σχέση μας με τον κόσμο, αρχαίο, σημερινό και μελλούμενο, η σχέση μας με την ανάπτυξη, με το περιβάλλον και τον πολιτισμό, είναι σχέση παιδείας. Και σήμερα δυστυχώς, όπως και χθες, κανείς δεν είναι ευχαριστημένος με την κατάσταση που επικρατεί στην παιδεία, στην εκπαίδευση, στο ελληνικό σχολειό, στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Και σήμερα, όπως χθες διαμαρτύρονται όλοι, η ΟΛΜΕ, η Διδασκαλική Ομοσπονδία, οι πανεπιστημιακοί, οι γονείς, οι μαθητές, οι φοιτητές. Στο πολιτικό ερώτημα, γιατί όλοι δεν είναι ευχαριστημένοι, γιατί όλοι διαμαρτύρονται, δεν χωράνε πια οι παραταξιακές και κομματικές δημαγωγίες. Επιβάλλεται να μετατοπισθεί το πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης, από το περιβάλλον, στο μέλλον. Αυτή είναι η πρόκληση για όλους, από το μοίρασμα της ευθύνης, για το χθες, στο μέρισμα της προοδευτικής εξέλιξης, για το αύριο. Η παιδεία στην Ελλάδα το 2004, παρά τα όσα έχουν καταναλωθεί έτσι βαρύγδουπα και στομφώδη, παραμένει ο μεγάλος ασθενής και το μόνιμο πειραματόζωο. Είναι εγκληματικό να συνεχίζεται ο ανταγωνισμός πάνω στο σκέλεθρο της παιδείας, όπως, επίσης, ισοδυναμεί με εθνικό έγκλημα να προβλέπονται διαρκώς χαμηλές δαπάνες για την έρευνα, την παιδεία και τον πολιτισμό, σε όλους τους προϋπολογι-

σμούς της μεταπολίτευσης. Ένα κουρασμένο, αναχρονιστικό, συντεχνιακό και πελατειακό, έναντι των κυβερνητικών κομματισμών, εκπαιδευτικό σύστημα, δεν επιταχυνει το βηματισμό της χώρας, προς το μέλλον. Μένει πίσω ασθμαίνοντας. Χάνει τις εξελίξεις στην Ευρώπη, στον κόσμο, τις εξελίξεις στις τεχνοεπιστήμες, που τρέχουν με πιο γρήγορο ρυθμό, από το ρυθμό που λειτουργούν οι κρατικές, πολιτικές και εκπαιδευτικές δομές στην Ελλάδα. Στη διάρκεια της μεταπολίτευσης σπαταλήθηκαν ή δε σπαταλήθηκαν, από τις πολιτικές που εφαρμόζονταν, χρόνος, χρήμα και δυνάμεις στην ανακύκλωση του εξεταστικού προβλήματος, όταν άλλες χώρες επαναπροσανατόλιζαν και αναδιάρθρωναν τον εκπαιδευτικό τους σύστημα; Προσκολλημένοι εμείς στη μονοδιάστατη οικονομία των έργων και των δεικτών, χάναμε το τραίνο για την οικονομία της γνώσης και της καινοτομίας. Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά, για το «πώς» και για το «γιατί» το εκπαιδευτικό μας σύστημα νοσεί. Να πούμε, όμως, με πολιτική ειλικρίνεια και γενναιότητα τι πρέπει και τι θέλουμε να κάνουμε, από δω και πέρα, αφήνοντας πίσω μας ψευδώνυμες ρητορείες, περί μεταρρυθμίσεων και ενοχλητικές σπατάλες ανεκτίμητων πόρων από τα πακέτα της Ευρωπαϊκή Ένωσης και το υστέρημα του ελληνικού λαού. ...στον τομέα της παιδείας και του εκπαιδευτικού συστήματος δεν μπορεί να εξακολουθούμε να πορευόμαστε με ανορθολογισμό και με τη νοοτροπία «χύμα στο κύμα και όπου πάει», όπως λένε στο χωριό μου. Δεν μπορεί, την εποχή του διαδικτύου, να βρισκόμαστε, σε αρκετούς τομείς, στην περίοδο του μαυροπίνακα. Και επειδή γνωρίζω τις δυσκολίες, αφού στο βάθος του το εκπαιδευτικό ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΦΑΚΕΛΟΣ: ΠΑΙΔΕΙΑ πρόβλημα είναι κατ’ εξοχήν πολιτικό και ιδεολογικό πρόβλημα, πιστεύω ότι αν δεν μπορούμε να οδηγηθούμε σε μια προωθημένη συμφωνία, μπορούμε να συμπέσουμε στα αναγκαία ελάχιστα, που θα επιτρέψουν να ανοίξουμε περπατησιά στο μέλλον. Και σ’ αυτά τα ελάχιστα περιλαμβάνονται η απεμπλοκή του προβλήματος της παιδείας από κομματικές, κυβερνητικές και παραταξιακές σκοπιμότητες, ο προδιορισμός του πολιτιστικού προσανατολισμού ης εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής, η δομή, το περιεχόμενο και το αξιακό υπόβαθρο του σύγχρονου ελληνικού σχολείου. Το έλλειμμα στρατηγικής για την παιδεία, το έλλειμμα πολιτιστικής στρατηγικής είναι καθοριστικό για το παρόν και το μέλλον, περισσότερο καθοριστικό από όλα τα άλλα ελλείμματα. Η αδιαφορία μας γι’ αυτό το έλλειμμα, θα είναι εγκληματική, αν συνεχιστεί. Η άκριτη προσχώρηση στις λογικές των αποφάσεων της Μπολόνια και του Βερολίνου, που άκουσα και από τον κύριο Πρωθυπουργό και από τον κύριο Πρόεδρο της Αξιωματικής Αντιπολίτευση δεν καλύπτει το έλλειμμα εκπαιδευτικής στρατηγικής, για την Ελλάδα του 21ου αιώνα. Στο βαθμό που η εκπαίδευσή μας υπολειτουργεί, υπονομεύεται η ευρωστία και η αποτελεσματικότητα βασικών τομέων της σύγχρονης κοινωνίας, υπονομεύεται το ίδιο το μέλλον. Παράλληλα ισχύει και το αντίστροφο. Οι δυσλειτουργίες στους διαφόρους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, ασκούν άμεση αρνητική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας. Συνέπειες όλης αυτής της ανορθολογικής κατάστασης είναι, η συνεχής υποβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών, τα απαράδεκτα για σύγχρονη προηγμένη κοινωνία ποσοστά διαρροής από την υποχρεωτική εκπαίδευση και τα απαράδεκτα ποσοστά αναλφαβητισμού, η αδιαφορία των μαθητών για τη μόρφωση, η όξυνση των αντιθέσεων και των συγκρούσεων γύρω ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

από τα ζητήματα της εκπαίδευσης, μέσα και έξω από το σχολείο, η ανεργία των νέων, όλες αυτές οι νοσηρές καταστάσεις που κάθε τόσο δείχνουν ότι και το πανεπιστήμιο και το σχολειό είναι σε μια παρατεταμένη κρίση. Ιδιαιτέρως στα γεωγραφικώς απομονωμένα και δυσπρόσιτα σχολειά, καθώς και στα σχολειά των υποβαθμισμένων συνοικιών στα μεγάλα αστικά κέντρα, που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού, εκεί η κατάσταση είναι τραγική. Επιβεβαιώνεται, μ τον τρόπο που λειτουργεί το εκπαιδευτικό μας σύστημα, σε μεγάλο βαθμό, ότι εξακολουθεί να αναπαράγει και να ενισχύει τις μορφωτικές ανισότητες, δημιουργώντας έτσι άνισους όρους στην συμμετοχή των πολιτών στα κοινωνικά αγαθά μιας αξιοβίοτης καθημερινότητας. Να πούμε αυτά που όλοι καταγράφουμε ή όλοι μελετούμε. Ετήσια κενά πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έξι χιλιάδες έως δώδεκα χιλιάδες. Το 20% του διδακτικού προσωπικού των ΑΕΙ συμβασιούχοι και μάλιστα όταν καθυστερούν οι συμβάσεις, καθυστερούν και οι πληρωμές για ένα και δύο χρόνια. Εξήμισυ χιλιάδες εκπαιδευτικοί των ΤΕΙ απασχολούνται ως έκτακτοι και καλύπτουν το 40% έως το 70% των αναγκών, αναλόγως, σε κάθε Ίδρυμα. Οι ετήσιες οικογενειακές δαπάνες για κάλυψη εξωσχολικών αλλά εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, καταλαμβάνουν σταθερά το 10%-30% του συνολικού οικογενειακού εισοδήματος. Είκοσι χιλιάδες εκπαιδευτικοί σήμερα είναι απλήρωτοι, από έλλειψη κονδυλίων πενήντα έξι (56000.000) εκατομμυρίων ευρώ, για την ενισχυτική διδασκαλία και για το ολοήμερο σχολείο. Η Ελλάδα με 0,6% δαπανών για έρευνα είναι η τελευταία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στις δημόσιες δαπάνες για την έρευα. Στην Ελλάδα κανείς δεν γνωρίζει τους προϋπολογισμούς των ΑΕΙ και των ΤΕΙ. Δεν υπάρχει καμία διαφάνεια στην κατανομή της δημόσιας δαπάνης ανά ΑΕΙ και ΤΕΙ καθώς και στα κριτήρια με τα οποία δίδονται, τόσο

οι τακτικές όσο και οι έκτακτες και οι ερευνητικές από κονδύλια της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας, χρηματοδοτήσεις. Η σχολική διαρροή μαθητών από την εκπαίδευση στην Ελλάδα, την υποχρεωτική, τη βασική είναι 10% ετησίως, από τις υψηλότερες στην Ευρώπη. Στην τελευταία θέση είμαστε κάτω από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είναι το 50%, αφού δαπανάμε μόλις 40,7% του μέσου ευρωπαϊκού όρου, ανά φοιτητή. Οι φοιτητές αυξάνονται, αλλά οι δημόσιες δαπάνες για κάθε φοιτητή της ανώτατης εκπαίδευσης μειώνονται δραματικά. Στην τελευταία, επίσης, θέση βρισκόμαστε στις φοιτητικές και σπουδαστικές εστίες, καλύπτοντας μόλις το 7,5% του συνόλου των φοιτητών και σπουδαστών. Και η ανεργία, τέλος, των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, είναι στην Ελλάδα 29% έναντι 13%, που είναι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απορροφητικότητα του προγράμματος εκπαίδευσης και αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης, δύο χρόνια πριν την ολοκλήρωσή του είναι μόλις 34% του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο δίκτυο αναλογίας ηλεκτρονικών υπολογιστών ανά μαθητή, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που σημαίνει απειλή πληροφοριακού αναλφαβητισμού για το μέλλον. Είναι σοβαρά τα προβλήματα που ταλανίζουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, καίτοι βρισκόμαστε στο Νοέμβρη. Οι εκπαιδευτικοί ειδικοτήτων στο ολοήμερο δημοτικό αδυνατούν να εφαρμόσουν οποιοδήποτε πρόγραμμα, αού αναγκάζονται να καλύψουν το ωράριό τους, ακόμη και σε πέντε σχολεία. Η υποταγή του ενιαίου λυκείου στις εξεταστικές διαδικασίες για την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ακύρωσε μπροστά στα μάτια όλων μας, το μορφωτικό ρόλο του λυκείου και μετέτρεψε το λύκειο σε ένα συνεχή εξεταστικό μαραθώνιο με σοβαρές συνέπειες, τόσο για τη μορφωτική αυτονομία και το μορφωτικό αποτέλεσμα

10 του λυκείου, όσο και για τη σωματική και ψυχική υγεία των μαθητών και μαθητριών. Το σχολικό πρόγραμμα,....και τα σχολικά βιβλία, εξακολουθούν να παραμένουν σταθερά εγκλωβισμένα ανάμεσα σε παραδοσιακές αντιλήψεις και σε ένα φραστικό εκσυγχρονισμό που σε καμία περίπτωση δε μπορεί να εξασφαλίσει την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των νέων του σήμερα. Σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το δίκτυο της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης έχει κρατηθεί υποβαθμισμένο και σε μεγάλο βαθμό παραμένει αναξιοποίητο. Και φτάνουμε, κάθε έναρξη του σχολικού έτους, να ανακοινώνει ο κάθε Υπουργός Παιδείας ότι φέτος α μαθήματα θα αρχίσουν κανονικά. Οι πιο στοιχειώδεις δηλαδή προϋποθέσεις για τη λειτουργία των σχολείων, των οποίων η κάλυψη σε άλλες χώρες θεωρείται αυτονόητη και υπόθεση ρουτίνας στην καθ’ημάς μεταολυμπιακή Ελλάδα των μεγαλεπίβολων οραματισμών αλλά της πεζής πραγματικότητας, αποτελούν κάθε χρόνο εναγώνιο ζητούμενο, ζητούμενο της τελευταίας στιγμής. Οι διπλοβάρδιες εξακολουθούν να κυριαρχούν στα μεγάλα αστικά κέντρα. Οι διαβλητές διαδικασίες ορισμού των προσωρινών στελεχών της εκπαίδευσης, δείχνουν για μια ακόμη φορά ότι ο διοικητικός μηχανισμός της εκπαίδευσης πάντα αντιμετωπίζεται ως κυβερνητικό κτήμα. Και φέτος,...θα κληθούν οι γονείς να ξοδέψουν μεγάλο μέρος του εισοδήματός τους για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Οι περισσότεροι από τους Βουλευτές που έχουν παιδιά στα πανεπιστήμια ξέρουν ποια είναι η οδυνηρή πραγματικότητα και αν μπορούν να καλύψουν αυτήν τη μορφωτική ανισότητα και την οικονομική ανισότητα τα μέσα εισοδήματα στην Ελλάδα. Και δεν είναι μονάχα τα φροντιστήρια. Στα φροντιστήρια θα πρέπει να προστεθεί και η στέγαση των φοιτητών, που είναι δυσβάστακτη υπόθεση, για τη μέση ελληνική οικογένεια.

ΦΑΚΕΛΟΣ: ΠΑΙΔΕΙΑ ...εμείς θεωρούμε τη γενική μόρφωση και την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, ως αδιάσπαστη ενότητα, που υπερβαίνει τον τεχνικό διαχωρισμό της γνώσης σε καθαρά θεωρητικού χαρακτήρα από τη μια και σε τεχνικού πρακτικού χαρακτήρα από την άλλη. Και αν ζητάμε την άμεση έναρξη διαλόγου, για μια εθνική στρατηγική στην παιδεία, με τους αρμόδιους φορείς και τις πολιτικές δυνάμεις, το ζητάμε για τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου θεσμικού πλαισίου για την εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες, που θα μας βγάλει από τις σημερινές δυσλειτουργίες και στρεβλώσεις. Αναφέρθηκε ο κύριος Πρωθυπουργός στο ΕΣΥΠ. Μπορούν και πρέπει να αξιοποιηθούν συλλογικά όργανα, όπως το ΕΣΥΠ. Πρέπει, όμως, να θεσμοθετηθούν και να λειτουργήσουν διαδικασίες τέτοιες ή και νέα όργανα πιο ευέλικτα και αποτελεσματικά, για να συμβάλουν σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Δυστυχώς, η μέχρι σήμερα εμπειρία από τη λειτουργία του ΕΣΥΠ και των άλλων θεσμικών χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής, δεν είναι ικανοποιητική, για να μην πω ότι είναι απογοητευτική. Βασικός άξονας μιας τέτοιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης είναι η ενιαία δωδεκάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, στην οποία πρέπει να προστεθεί και η προσχολική, ποιοτικά αναβαθμισμένη, που θα παρέχεται ως δημόσιο αγαθό σε όλους χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς. Το δικαίωμα στη μόρφωση είναι απόλυτο ανθρώπινο δικαίωμα. Δεν είναι δυνατότητα ανάλογα με τις οικονομικές ανάγκες ή με τις πιέσεις της αγοράς. Σ’ αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, εμείς λέμε τις συγκεκριμένες απόψεις. Ολοήμερο σχολειό, σωστά οργανωμένο και εξοπλισμένο, που θα παρέχει πολύπλευρη μόρφωση σε όλα τα παιδιά και θα αντισταθμίζει με συγκεκριμένα μέτρα, τις όποιες δυσκολίες θα συναντά κάθε παιδί, ανάλογα με τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Αναβάθμιση των προγραμμάτων της υποχρεωτικής και της λυκειακής εκπαίδευσης. Να αναβαθμιστούν οι

κοινωνικές σπουδές, η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η εκπαίδευση στην ισότητα, στα δικαιώματα και στην ειρήνη, η αγωγή υγείας, η μουσική, η άθληση. Ιδιαίτερη σημασία να δοθεί στις συνθήκες που διανύουμε, στη διαπολιτισμική και αντιρατσιστική εκπαίδευση και στην υπέρβαση των εθνικιστικών φανατισμών. Πραγματικά Ενιαίο Λύκειο αποδεσμευμένο από τη διαδικασία των εισαγωγικών εξετάσεων, που θα συνδυάζει αρμονικά τη θεωρητική μόρφωση με την πρακτική δραστηριότητα και τη σύγχρονη τεχνολογία και θα παρέχει σύγχρονη γενική μόρφωση σε κάθε μαθητή και μαθήτρια. Στο πλαίσιο του Ενιαίου Λυκείου πιστεύουμε ότι μπορεί να ενταχθεί και να αναβαθμιστεί και η τεχνολογική εκπαίδευσης, που σήμερα πασχίζει να επιβιώσει στα ΤΕΕ. Ελεύθερη πρόσβαση των αποφοίτων του ενιαίου λυκείου στα ΑΕΙ και ΤΕΙ. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να αυξηθούν οι θέσεις και να ενισχυθεί κατάλληλα το προσωπικό και η υποδομή μαζί με τον αντίστοιχο προϋπολογισμό. Προαγωγή της διαπολιτισμικής, αντιρατσιστικής εκπαίδευσης. Πρωινή λειτουργία όλων των σχολείων και εξοπλισμός τους με όλα τα μέσα, βιβλιοθήκη, εργαστήρια, αίθουσες, υπολογιστές, βάσει ενός βραχυπρόθεσμου και σωστά οργανωμένου προγραμματισμού. Μορφωτική, κοινωνική και οικονομική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού προσωπικού των σχολείων. Μακράς διάρκειας επιμόρφωση, για όλο το εκπαιδευτικό προσωπικό, και ενίσχυση των ευκαιριών για μεταπτυχιακές σπουδές, με ασφαλή και αδιάβλητα κριτήρια αξιολόγησης. Ουσιαστική αύξηση των κρατικών δαπανών για την εκπαίδευση τουλάχιστον το 5% επί του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος, ώστε να υποστηριχθεί επαρκώς κάθε αναγκαία καινοτομική παρέμβαση. ...επιτρέψτε μου να πω ότι οι παραδοχές που μοιάζει σήμερα να υιοθετούνται από όλους, που μοιάζουν σήμερα να γίνονται κοινός τόπος, συμπυκνώνοΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΦΑΚΕΛΟΣ: ΠΑΙΔΕΙΑ νται, φραστικά τουλάχιστον, στα οράματα της ελληνικής Αριστεράς από την εποχή του 15% για την παιδεία. Προεκλογικά ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία πλειοδοτούσαν για το 5% επί του ΑΕΠ. Για να μην κρυβόμαστε πίσω από τα λόγια, απαιτείται πλέον κάτι το οποίο έχει καταστεί αυτονόητη ανάγκη, για ολόκληρη την κοινωνία. Οι δημόσιες δαπάνες, και όχι οι εν γένει επενδύσεις στην παιδεία, θα πρέπει επιτέλους να φτάσουν στο 5% επί του ΑΕΠ ή πράγμα που είναι περίπου το ίδιο, αλλά περισσότερο αυστηρά διατυπωμένο, στο 15% επί του προϋπολογισμού. Για σκεφθείτε, από το 1963 μέχρι το 2004 έχουν περάσει σαράντα χρόνια και κυνηγάμε το ίδιο ποσοστό δαπανών για την παιδεία. Γιατί; Γιατί όλα αυτά τα αυτονόητα αλλά ανεκπλήρωτα πληρώνει η ελληνική κοινωνία και τα φορτώνονται οι ατελείωτες γενιές των νέων παιδιών, των νέων μαθητών και μαθητριών; Πότε, κύριε Πρωθυπουργέ, θα πραγματοποιήσετε αυτήν την προεκλογική σας ρύθμιση; Αυτό χρειάζεται να ακουστεί. Ακόμη, σε τι ποσοστά προβλέπετε την κατ’ έτος αύξηση των δαπανών για την παιδεία; Αυτό επίσης χρειάζεται να ακουστεί δεσμευτικά, γιατί γνωρίζετε ότι τα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ βρίσκονται στο χείλος της οικονομικής κατάρρευσης. Ως Αξιωματική Αντιπολίτευση η Νέα Δημοκρατία είχε αποδεχθεί τα δραματικά στοιχεία, που ήρθαν στη δημοσιότητα κατά τη διάρκεια των απεργιακών κινητοποιήσεων στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Ήδη οι διδάσκοντες στα ΤΕΙ βρίσκονται σε απεργία. Στα πανεπιστήμια οι νέες εντάσεις είναι ζήτημα χρόνου. Ο εθνικός διάλογος για την παιδεία ως πρόθεση πολιτική, ως βούληση πολιτική, προϋποθέτει η Κυβέρνηση να ανοίξει τα χαρτιά της, να αναλάβει τις δεσμεύσεις της. Και οι δεσμεύσεις δεν είναι λόγια, είναι οι πόροι, που τους οφείλουν οι κυβερνήσεις δεκαετιών, να δοθούν τώρα στη δημόσια παιδεία όλων των βαθμίδων. Σας άκουσα, κύριε Πρωθυπουργέ, να λέτε –και σωστά- ότι δεν υπάρχει ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

δωρεάν παιδεία. Εμείς σας λέμε, λοιπόν, δώστε τώρα το 5% των δημοσίων δαπανών για την παιδεία. Όχι σε μία τετραετία αλλά τώρα, γιατί αν μετά από μία τετραετία το δώσετε, τότε και για τέσσερα ακόμα χρόνια δεν θα υπάρχει δωρεάν παιδεία, τότε και για τέσσερα ακόμα χρόνια θα συσσωρεύονται προβλήματα. Στο πρόβλημα της εξαγωγής φοιτητών, στο οποίο αναφερθήκατε, η λύση υπάρχει και είναι μελετημένη. Ελεύθερη πρόσβαση στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και στα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, με αύξηση των σχετικών προϋπολογισμών για υποδομές και προσωπικό. Στη στρέβλωση του Λυκείου από τη σύνδεσή του με τις εξετάσεις, η απάντηση επίσης υπάρχει. Κατάργηση των πανελληνίων της Γ Λυκείου, αυτόνομη πολιτική λειτουργία του Λυκείου, ως φορέα γενικής μόρφωσης. Αναφερθήκατε, κύριε Πρωθυουργέ, στη διακήρυξη της Μπολόνια με τους δύο κύκλους σπουδών. Οι τριετείς, όμως, πανεπιστημιακοί κύκλοι –και οφείλουμε επ΄ αυτού να συνεννοηθούμε επί της ουσίας- δεν σημαίνουν επιστημονική συγκρότηση, σημαίνουν κατάρτιση. Και υπάρχει ουσιώδης διαφορά. Αναφερθήκατε επίσης στην ανάγκη δωδεκάχρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Είναι θετικό μέτρο. Εμείς το λέμε χρόνια. Και είναι επιβεβλημένο να προωθηθεί. Για να γίνει, όμως, αυτό το αναγκαίο και θετικό μέτρο, το 5% του ΑΕΠ για την παιδεία έπρεπε να είναι στον προϋπολογισμό του 2005, αντί να ακολουθείτε και εσείς την πεπατημένη του 3,5% των προηγούμενων κυβερνήσεων. Σήμερα και εσείς, κύριε Πρωθυπουργέ και η Αξιωματική Αντιπολίτευση περιγράψατε την αρνητική κατάσταση της παιδείας. Ταυτόχρονα αναφερθήκατε και εσείς και ο κ. Παπανδρέου στα μη κρατικά πανεπιστήμια, ως μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης. Έτσι θέλετε η παιδία και η μόρφωση να μην είναι ευθύνη της πολιτείας, αλλά να παρακάμπτεται η συνταγματική ρήτρα. Φοβούμαι ότι υπάρχει σύγχυση ανά-

11 μεσα στο κοινωνικό και στο αγοραίο, ανάμεσα στο συλλογικό και δημόσιο και στο νεοφιλελεύθερο και ιδιωτικό. Επιχειρείτε και τα δύο κόμματα να κάνετε ένα μείγμα, εκεί που οι ποιότητες κα8ι τα μεγέθη είναι ασύμβατα. Καμία χώρα δεν έχει υιοθετήσει σε μοντέλο εφαρμοσμένης εκπαιδευτικής πολιτικής, για την παιδεία και τη μόρφωση, τέτοιο μείγμα. Καμία χώρα! Έχουν επαναπροσδιορίσει την εκπαιδευτική τους πολιτική και από εκεί και πέρα κάνουν συμπληρωματικές ή άλλες παράλληλες προσαρμογές. Άκουσα και τον κ. Παπανδρέου να μιλάει για χρηματοδότηση του φοιτητή και όχι των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, για αυτόνομα πανεπιστήμια που τις ειδικότητες θα τις καθορίζουν οι τοπικές κοινωνίες και οικονομίες. Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα παράγουν επιστήμονες. Η UNIVERSITAS είναι δημοκρατικός και πνευματικός θεσμός συνδεδεμένος με την εξέλιξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το σχολείο δεν μπορεί να είναι εμπορικό κέντρο. Και είναι αντιπαιδαγωγικό, το βασικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα να καθορίζεται και να διαμορφώνεται από κάθε τοπική κοινωνία, με βάση τις ανάγκες της τοπικής αγοράς. ...θα ήθελα να τελειώσω επισημαίνοντας ότι, ναι, στην Ελλάδα του 2004 η παιδεία και ο πολιτισμός πρέπει να γίνουν η μεγάλη αιχμή της νέας εθνικής μας στρατηγικής, στην τροχιά του 21ου αιώνα. Ας αποτολμήσουμε, όμως, τα αναγκαία, εμπνευσμένα και τολμηρά μέτρα, όχι την αναπαλαίωση και την ανακαίνιση των ήδη υπαρχουσών δομών. Τα αναγκαία διαρθρωτικά μέτρα που μπορούν να οδηγήσουν σε μια νέα και πρωτοποριακή σύζευξη της ανθρωπιστικής και της τεχνολογικής παιδείας στον τόπο μας, που είναι και από τα μεγάλα ζητούμενα σε όλο το σύγχρονο κόσμο. Όπως θέλει και ο Σεφέρης, «ο αιώνιος πόλεμος της Ελλάδας όλων των καιρών για την ανθρώπινη αξία», σημαίνει άλλη πολιτική και διαφορετικές δαπάνες για την παιδεία και για τον πολιτισμό.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η εμπορία των ρυπογόνων εκπομπών Τι προβλέπει η κοινοτική οδηγία

τις 23 Σεπτεμβρίου 2005, ο Υπουργός Περιβάλλον τος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Γ. Σουφλιάς ανακοίνωσε την ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο 6 κοινοτικών οδηγιών για το περιβάλλον. Μια από τις 6 αυτές οδηγίες είναι και η οδηγία 87/2003 για τη θέσπιση συστήματος εμπορίας ρύπων του θερμοκηπίου (ΦΕΚ Β 992/14.7.2005). Η οδηγία αυτή αποτελεί μέρος του κοινοτικού προγράμματος δράσης για το περιβάλλον. Σύμφωνα με το εν λόγω πρόγραμμα (απόφαση αριθ. 1600/2002/ ΕΚ), αναγνωρίζεται ότι η κοινότητα έχει δεσμευθεί να επιτύχει την κατά 8% μείωση, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, κατά την περίοδο 2008 έως 2012. Παράλληλα, αναγνωρίζεται ότι μακροπρόθεσμα οι συνολικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου θα χρειασθεί να μειωθούν κατά 70% περίπου, σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Ακολούθως, λοιπόν, με την νέα ρύθμιση, τα κράτη-μέλη μεριμνούν, ώστε από την 1η Ιανουαρίου 2005 (σημειώνεται η καθυστερημένη ενσωμάτωση της οδηγίας στην ελληνική έννομη τάξη) καμία εγκατάσταση να μην πραγματοποιεί οποιαδήποτε δραστηριότητα, η οποία οδηγεί σε εκπομπές ρύπων θερμοκηπίου, εκτός εάν ο φορέας εκμετάλλευσης της

Του Σπύρου Μακρυδάκη, Δικηγόρου (LLM) εγκατάστασης είναι κάτοχος άδειας εκπομπής ρύπων. Διασφαλίζεται, συνεπώς, με τη συγκεκριμένη άδεια ότι οι φορείς συγκεκριμένων ρυπογόνων δραστηριοτήτων (π.χ. εγκαταστάσεις για την παραγωγή χυτοσιδήρου ή χάλυβα, οπτανθρακοποιεία, εγκαταστάσεις για την παραγωγή ύαλου, βιομηχανίες ανόργανων υλικών) παρακολουθούν και αναφέρουν στην αρμόδια κρατική αρχή το μέγεθος των εκπομπών τους. Η κατανομή των αδειών και, συνεπακόλουθα, του δικαιώματος ελεγχόμενης ρύπανσης λαμβάνει χώρα δωρεάν κατά το 95% μέχρι το 2008, ενώ από το 2008 και για μια πενταετία τελείται δωρεάν κατά το 90%. Κατά την πενταετή περίοδο που αρχίζει από το 2008 και για κάθε μετέπειτα πενταετή περίοδο, κάθε κράτος –μέλος αποφασίζει τη συνολική ποσότητα δικαιωμάτων που θα κατανείμει για την εν λόγω περίοδο και αρχίζει τη διαδικασία κατανομής των δικαιωμάτων στο φορέα εκμετάλλευσης κάθε εγκατάστασης. Οι εν λόγω φορείς υποχρεούνται με τη σειρά τους να υποβάλλουν κάθε ημερολογιακό έτος στην αρμόδια αρχή έκθεση για τις εκπομπές από την εγκατάσταση. Ο φορέας, η έκθεση του οποίου δεν έχει κριθεί ικανοποιητική σύμφωνα με τα κριτήρια της οδηγίας, δεν θα μπορεί να πραγματοποιεί περαιτέρω μεταβιβάσεις δικαιωμάτων, ωσότου η έκθεσή του θεωρηθεί ικανοποιητική.

Κάθε φορέας ο οποίος δεν διαθέτει, έως τις 30 Απριλίου κάθε έτους, επαρκή δικαιώματα για την κάλυψη των ρύπων που παρήγαγε το προηγούμενο ημερολογιακό έτος, υπόκειται στην καταβολή προστίμου για υπέρβαση εκπομπών. Το πρόστιμο ανέρχεται σε 100 ευρώ για κάθε τόνο εκπομπών ισοδυνάμου διοξειδίου του άνθρακα, για τον οποίο ο φορέας δεν παρέδωσε δικαιώματα. Κατά την τριετία που αρχίζει από την 1η Ιανουαρίου 2005, τα κράτη-μέλη εφαρμόζουν χαμηλότερο πρόστιμο για τις καθ’ υπέρβαση εκπομπές, το οποίο ανέρχεται σε 40 ευρώ για την ίδια μονάδα εκπομπής. Τα κράτη-μέλη προβλέπουν την κατάρτιση και την τήρηση μητρώου προς επακριβή καταγραφή της εκχώρησης, της κατοχής, της μεταβίβασης και της ακύρωσης δικαιωμάτων. Το μητρώο αυτό είναι, φυσικά, προσιτό στο κοινό (σύμφωνα και με την οδηγία 90/313/2003 περί προσβάσεως του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες). Αυτό το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών στόχο έχει την εκπλήρωση των δεσμεύσεων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη μείωση των ανθρωπογόνων εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου, στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Κιότο, περιορίζοντας, παράλληλα, κατά το δυνατόν, τις αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη και απασχόληση. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Πολιτειακές και Κοινοτικές Χρηματοδοτήσεις στον τομέα του πολιτισμού Της Ευαγγελίας Χαλιώτη* Υποψήφιας Διδάκτορος του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

ι πολιτιστικές δραστηριότητες συχνά θεωρούνται ως ένας τομέας που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στη προσπάθεια σταθεροποίησης και ανάπτυξης της οικονομίας, κυρίως γιατί μπορεί να αποτελέσει ‘ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για μια μικρή και μεσαίου επιπέδου οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης χώρα, όπως η Ελλάδα’. H εξέλιξη του πολιτισμού δεν είναι μία διαδικασία ανατροφοδοτούμενη και ανεξάρτητη αλλά επηρεάζεται άμεσα από το πόσο ανεπτυγμένη και κυρίως ανοικτή είναι μία οικονομία. Η ελληνική οικονομία, παρόλο που παρουσιάζεται σχετικά υποτονική στη παρακολούθηση των διεθνών γενομένων στον τομέα του πολιτισμού, κατέχει εργαλεία ικανά να ανατρέψουν αυτή την κατάσταση. Πρόκειται για την αξιοποίηση του υπάρχοντος πολιτιστικού πλούτου, τη παραγωγή νέων πνευματικών δημιουργημάτων που σε συνδυασμό με την οργάνωση άλλων * Πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών), Κάτοχος MSc in Financial and Business Economics (University of Essex, Great Britain), Υποψήφια διδάκτορας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

τομέων, όπως του τουρισμού, μπορούν να αποτελέσουν πηγή δυναμισμού στην αναπτυξιακή προσπάθεια. Πρόσθετα, η αξιοποίηση των σημαντικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων στην παραγωγή των πολιτιστικών προϊόντων που διαθέτει η χώρα και η αποτελεσματική εφαρμογή πολιτιστικών προγραμμάτων μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση της απασχόλησης ανθρώπινου δυναμικού και τη δημιουργία εισοδήματος καθώς και στη βελτίωση του πολιτιστικού επιπέδου της ελληνικής κοινωνίας και της διεθνής της θέσης.

όσο με το ύψος των κονδυλίων που διαθέτουν όσο και το είδος των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούν oι δημόσιοι φορείς, φαίνεται πως μπορούν να παρέμβουν στην αγορά της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Συγκεκριμένα, η πολιτειακή πολιτική πολιτισμού χρηματοδοτείται κυρίως από τον κρατικό προϋπολογισμό και την τοπική αυτοδιοίκηση όπως επίσης από τα ευρωπαϊκά προγράμματα και οργανισμούς. Σημαντική οικονομική ενίσχυση επίσης παρέχεται από τον ιδιωτικό τομέα κυρίως

14 με χορηγίες και δωρεές, το Τ.Α.Π, τον Ο.Π.Α.Π. και άλλα τυχερά παιχνίδια. Μικρότερου κόστους δραστηριότητες καλύπτονται από την είσπραξη πνευματικών δικαιωμάτων, το ποσοστό 1,5% που καταβάλλεται από τα τηλεοπτικά κανάλια για κινηματογραφικές παραγωγές και από άλλες πηγές. Τα μέτρα που κατά καιρούς έχουν ληφθεί παρουσιάζουν μεγάλη διασπορά σε ένα εκτεταμένο πεδίο αντικειμένων που περιλαμβάνει τα γράμματα, τις καλές τέχνες, τη μουσική, τον κινηματογράφο, τις βιβλιοθήκες και τα ιστορικά αρχεία, τον λαϊκό πολιτισμό, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις. Πρόκειται για επιμέρους ρυθμίσεις και έργα με περιορισμένη εμβέλεια και αμφίβολη ωστόσο αποτελεσματικότητα. Κοιτάζοντας τους αριθμούς, το ποσοστό των κρατικών δαπανών του τακτικού προϋπολογισμού και προγράμματος δημοσίων επενδύσεων που διατέθηκε για τον πολιτισμό το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’90 κυμάνθηκε στο 0,6%. Στα ίδια επίπεδα παρέμειναν τα ποσοστά και το διάστημα 1994-1999 εφαρμογής του προγράμματος σύγκλισης. Χαρακτηριστικά, στο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 1994-1999 για την Ελλάδα ο πολιτισμός και ο τουρισμός καλύπτουν το 6,9% του κόστους που προβλέπεται για τον άξονα «ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα» και μόλις το 1,7% του συνολικού κόστους και των πέντε αξόνων του χρηματοδοτικού σχεδίου. Τα τελευταία πέντε χρόνια ωστόσο σημαντικές προσπάθειες στρέφονται προς αυτή την κατεύθυνση, κάτι που παρατηρήθηκε έκδηλα το 2004, τη «πολιτιστική χρονιά». Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η κοινοτική πολιτική έχει σημειώσει σημαντικά βήματα προόδου για τη βελτίωση της γνώσης της ιστορίας των ευρωπαϊκών λαών, τη διάδοση του πολιτισμού τους, όπως και την προστασία της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Πιο συγκεκριμέ-

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ να, την επωνυμία Culture 2000 φέρει το ευρωπαϊκό πρόγραμμα με τη μεγαλύτερη πολιτικο-οικονομική εμβέλεια, στόχος του οποίου είναι η δημιουργία πολιτιστικών δικτύων και η ανταλλαγή πολιτιστικών έργων. Στο πρόγραμμα Culture 2000 συμμετέχουν οργανισμοί από τριάντα χώρες – τα 25 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα τρία μέλη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Περιοχής και οι υποψήφιες για ένταξη χώρες Βουλγαρία και Ρουμανία – ως βασικοί συνέταιροι και συνδιοργανωτές. Η στροφή του ενδιαφέροντος στην προώθηση της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας και διαφορετικότητας στην Ευρώπη είναι έκδηλη με τη μελέτη των οικονομικών μεγεθών που σημειώθηκαν. Χαρακτηριστικά, κατά το έτος 2003, περισσότερα από 30 εκατομμύρια ευρώ υπό τη μορφή χρηματοδοτήσεων κατευθύνονται σε 201 έργα, εκ των οποίων τα 98 προάγουν τις καλές τέχνες και τα υπόλοιπα αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά, τα βιβλία, τη μετάφραση. Οι χορηγίες παρέχονται σε περισσότερους από 750 πολιτιστικούς λειτουργούς και οργανισμούς, από τους οποίους απαιτείται η αποτελεσματική διαχείριση των πόρων και η συνεργασία τους σε έργα με ευρωπαϊκή διάσταση γενικότερου ή πιο συγκεκριμένου χαρακτήρα. Το 2004, για παράδειγμα, χρηματοδοτήσεις ύψους 500,000 ευρώ διατίθενται αποκλειστικά σε προγράμματα που τονίζουν την πολιτιστική διάσταση της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η προσπάθεια αυτή προώθησης της πολιτιστικής συνεργασίας στην Ευρώπη συνεχίζεται και ενθαρρύνεται κυρίως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη θέσπιση του προγράμματος Culture 2007 (2007-2013). Στόχος θέτεται η διαμόρφωση των απαραίτητων συνθηκών για μια συνεργασία γόνιμη και δημιουργική που θα οδηγήσει προς το δικτυακό πολιτισμό.

ελληνική πλευρά, επομένως, χρειάζεται να χρησιμοποιήσει το σύνολο των πολιτιστικών εργαλείων που διαθέτει, για την αξιοποίηση των οποίων απαιτείται κατάλληλη θεσμική στήριξη και κυρίως ένα εκτεταμένο πρόγραμμα με πανελλήνια κλίμακα που θα χρηματοδοτείται από εξωτερικούς και εγχώριους πόρους. Είναι μια διαδικασία μακροχρόνια που απαιτεί συντονισμό και οργάνωση με κύριο στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του πληθυσμού ώστε να συμβαδίσει η οικονομική με την πολιτιστική και κοινωνική ανάπτυξη. Η ενίσχυση της πολιτιστικής υποστάσεως της χώρας θα επιφέρει και ενδυνάμωση της πολιτικο-οικονομικής της θέσης σε κοινοτικό επίπεδο συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της ταυτότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Βιβλιογραφία:

• Δρακάτος Κ. (1997), «Στρατηγική και πολιτική αναπτύξεως στον τομέα του πολιτισμού» • Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας (1994), Αναθεωρημένο πρόγραμμα σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας (1994-1999) • Επιτροπή των Περιφερειών (2005), «Γνωμοδότηση της Επιτροπής των Περιφερειών για το πρόγραμμα Πολιτισμός 2007-2013» • Commission of the European Communities (2005), «European funding for the cultural sector» • Commission of the European Communities (2000), Commission Working Document: “Application of Article 151(4) of the EC Treaty: use of the Structural Funds in the field of culture during the period 19941999”, Brussels http://www.europa.eu.int/comm/ culture/eac/culture2000 http://www.culturelink.org/ review/36/cl36eu.html http://www.culture.gov.uk http://europa.eu.int/comm/culture/ eac/index_en.html ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΠΑΙΔΕΙΑ

ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ Η ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ ανέθεσε στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου της Αθήνας και την Εταιρεία Δημοσκοπήσεων ALCO την πραγματοποίηση έρευνας με θέμα

“Η νέα γενιά στην Ελλάδα σήμερα”.

Μέρος των αποτελεσμάτων της έρευνας, που ολοκληρώθηκε τον Μάιο 2005, παρουσιάζουμε εδώ, σε μια προσπάθεια τόσο ενημέρωσης και διαπίστωσης όσο και εκκίνησης ενός γόνιμου διαλόγου για την σημερινή νεολαία στη χώρα μας.

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ

Αυτή η γενικά θετική εικόνα που αποτυπώνεται αναφορικά με την οικογένεια επεκτείνεται και στις διαπροσωπικές σχέσεις, στις οποίες η κοινωνική στήριξη λειτουργεί ακόμη ικανοποιητικά (βλ. Πίνακα 4). Βέβαια,

ένα μεγάλο ποσοστό των νέων δηλώνουν ότι συχνά νιώθουν μόνοι και ότι θα ήθελαν να είχαν περισσότερους φίλους (39.2% και 37.2% αντιστοίχως). Ωστόσο, ακόμα και εκείνοι που δηλώνουν πως τους είναι δύσκολο να

Πίνακας 4. Διαπροσωπικές σχέσεις των νέων Προτάσεις

Ισχύει Δεν Ισχύει ΔΓ/ΔΑ% % %

1. Συχνά νιώθω μόνος/η

39.2

56.3

4.5

2. Με προβληματίζουν οι σχέσεις μου με την οικογένειά μου

22.8

73.5

3.7

3. Θα ήθελα να είχα περισσότερους φίλους

37.2

59.1

3.7

4. Δεν έχω κάποιον που να μπορώ να μιλήσω για τα προσωπικά μου προβλήματα

18.0

78.3

3.8

5. Αισθάνομαι ότι δεν έχω πραγματικά ουσιαστική σχέση με τους φίλους μου

23.6

71.6

4.8

6. Με προβληματίζουν οι σχέσεις μου με το άλλο φύλο

27.5

68.6

3.9

7. Μου είναι δύσκολο να αποκτήσω φίλους

17.6

78.4

4.0

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

αποκτήσουν φίλους ή θα ήθελαν να είχαν περισσότερους δηλώνουν πως διαθέτουν κάποιον με τον οποίον είναι σε θέση να συζητήσουν τα προσωπικά τους προβλήματα. Η εικόνα αυτή ενισχύεται από σχόλια που έγιναν στο πλαίσιο των συνεντεύξεων βάθους. Όταν δηλώνουν τις απόψεις τους, οι νέοι μοιάζουν να παρασύρονται από τη λαϊκή φιλολογία περί αποξένωσης και υποκύπτουν σε τετριμμένες γκρίνιες, αλλά όταν περιγράφουν την καθημερινότητά τους η πραγματική τους εμπειρία φαίνεται πολύ διαφορετική. Η επικοινωνία με το φιλικό περιβάλλον φαίνεται να βρίσκεται σε ένα σχετικά καλό επίπεδο. Για τους νέους, η φιλία – έστω κι αν δεν εμφανίζεται να έχει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του παρελθόντος – παραμένει αξία υψηλής προτεραιότητας και αξιολόγησης. Αυτό εξάλλου προκύπτει και από την ιεράρχηση των κοινωνικών αξιών από μέρους της ελληνικής νεολαίας, όπου, όπως είδαμε παραπάνω, η φιλία, μαζί με τον έρωτα, τοποθετείται πολύ υψηλά.

ΠΑΙΔΕΙΑ

2.5.2. Το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον Από την άλλη, στο ευρύτερο επίπεδο της «παρέας» τα πράγματα εμφανίζονται να είναι λίγο διαφορετικά. Εδώ μοιάζει να κυριαρχεί μία αίσθηση επιφυλακτικότητας που νομιμοποιεί στάσεις «μοναχικής ατομικότητας». Διαφαίνεται στο σημείο αυτό η αντιθετική αξιολόγηση του ενδότερου προσωπικού περιβάλλοντος των νέων (οικογένεια, φιλία) εν σχέσει προς το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Τόσο από τις απαντήσεις στην κλίμακα του «κοινωνικού κεφαλαίου» (στη διαπροσωπική δηλαδή εμπιστοσύνη), όσο και από τις συνεντεύξεις βάθους προκύπτει ότι η νέα γενιά στην Ελλάδα σήμερα είναι εξαιρετικά δύσπιστη και επιφυλακτική έναντι της δημόσιας σφαίρας και του γενικευμένου κοινωνικού Άλλου. Υπό την έννοια αυτή μπορεί κανείς να μιλήσει για μια υποκειμενική εικόνα παρακμής της συλλογικότητας και για την κυριαρχία ατομοκεντρικών επιλογών, που νομιμοποιούνται από μια διάχυτη αίσθηση πως πέρα από τον πρώτο, στενό κύκλο της οικογένειας και τον δεύτερο κύκλο του φιλικού περιβάλλοντος, μοιάζει να μην υπάρχει καμία απολύτως δυνατότητα υποστήριξης και αναζήτησης ερεισμάτων. Για τον καθορισμό της κλίμακας κοινωνικού κεφαλαίου, οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να τοποθετηθούν, βάσει μιας 5-βάθμιας κλίμακας, στις παρακάτω προτάσεις: • Αν δεν κοιτάς το συμφέρον σου, οι άλλοι θα το εκμεταλλευτούν. • Αν δε φροντίσεις μόνος τον εαυτό σου, κανείς δε θα νοιαστεί για σένα. • Μπορείς να εμπιστεύεσαι τους περισσότερους ανθρώπους. • Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του συνεργάσιμος. • Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την τάση να βοηθούν τους άλλους παρά να βλέπουν πρώτα τον εαυτό τους.

Βάσει των τοποθετήσεών τους χωρίσθηκαν σε τρεις κατηγορίες κατοχής κοινωνικού κεφαλαίου: χαμηλό (5-11), μέτριο (12-18) και υψηλό (1925) η κατανομή των οποίων εμφαίνεται στο παρακάτω Γράφημα 7. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δυσπιστίας και επιφυλακτικότητας είναι αναμενόμενη και η έκφραση δυσπιστίας απέναντι σε συγκεκριμένους θεσμούς της ελληνικής κοινωνίας (βλ. Γράφημα 8). Στην κλίμακα εμπιστοσύνης με άριστα το «10» οι νέοι περιβάλλουν με αρκετή εμπιστοσύνη κοινωνικούς θεσμούς με συνολική-ενοποιητική αναφορά, ενώ απέναντι σε πολιτικούς θεσμούς με χωριστική-επιμεριστική λειτουργία (όπως λ.χ. τα κόμματα και τα συνδικάτα) επιδεικνύουν αρκετή δυσπιστία. Αναλυτικά, η εμπιστοσύνη στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (Κωστή Στεφανόπουλο) αποτιμάται

με 6.7, στην εκκλησία με 6.6, στην ανώτατη εκπαίδευση με 6.4, στο ραδιόφωνο με 6.2, στη δικαιοσύνη και το στρατό με 6.2, στην μέση εκπαίδευση με 5.9, στην Ευρωπαϊκή Ένωση με 5.7, στην αστυνομία με 5.6, στην τοπική αυτοδιοίκηση με 5.4, και στην τηλεόραση με 5.2. Ακολουθούν κυβέρνηση, βουλή και συνδικάτα (και τα τρία με 4.5), δημόσια διοίκηση (4.4), και, στην τελευταία θέση τα πολιτικά κόμματα (4.0). Το χαμηλό επίπεδο εμπιστοσύνης απέναντι στους πολιτικούς κυρίως θεσμούς δεν μπορεί να αποσυσχετιστεί από τη διάχυτη και δεσπόζουσα εκπεφρασμένη άποψη των νέων ότι υπάρχει διαφθορά στη δημόσια ζωή και την ελληνική κοινωνία (βλ. παρακάτω), έχει δε καταγραφεί και ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα (βλ. παραπάνω Γράφημα 4). ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΠΑΙΔΕΙΑ

Πέραν αυτών, όταν προχωρά κανείς σε ενδελεχέστερη διερεύνηση, ακόμα και θεσμοί που συγκεντρώνουν υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης, αποκαλύπτουν μια διαφορετική εικόνα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της θρησκευτικής πίστης και της θρησκευτικότητας. Από την επεξεργασία των σχετικών απαντήσεων του δείγματος προέκυψε ότι οι περισσότεροι νέοι στην Ελλάδα σήμερα ( 59.3%), εκτός από τις τυπικές κοινωνικές υποχρεώσεις (γάμοι, κηδείες κ.λπ.), εκκλησιάζονται μόνο στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές (βλ. Γράφημα 9). Όμως είναι γνωστό ότι –στο Ορθόδοξο πλαίσιο– η συχνότητα εκκλησιασμού δεν αποτελεί ασφαλές κριτήριο θρησκευτικότητας. Από την άλλη, ένα αξιοσημείωτο ποσοστό (25%) δηλώνει ότι πηγαίνει στην εκκλησία τουλάχιστον μία φορά το μήνα. Και από τις συνεντεύξεις βάθους προέκυψε ότι ο συστηματικός εκκλησιασμός δεν είναι συνηθισμένη πρακτική ανάμεσα στους νέους, μολονότι μπορεί να τηρούνται άλλες θρησκευτικές πρακτικές, όπως η νηστεία. Σχεδόν όλοι δήλωσαν ότι δεν εκκλησιάζονται τακτικά, παρά μόνο σε συγκεκριμένες ευκαιρίες (κυρίως Χριστούγεννα και Πάσχα) και αυτό κυρίως για λόγους «κοινωνικής συνήθειας» και όχι τόσο για λόγους πιστής ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

και συνεπούς τήρησης μιας θρησκευτικής πρακτικής, την οποία ενστερνίζονται σε προσωπικό επίπεδο. Εντός αυτού του γενικού πλαισίου, παρατηρούνται ορισμένες διαφοροποιήσεις: α) οι νέες γυναίκες εκκλησιάζονται συχνότερα από τους νέους άνδρες, β) οι δύο μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες (18-24 και 25-29) εκκλησιάζονται λιγότερο από όσο η μικρότερη (15 - 17), γ) όσοι προέρχονται από αγροτικές περιοχές εκκλησιάζονται συχνότερα από εκείνους των αστικών, και δ) αυτοί/ές που διαμένουν με τους γονείς τους επισκέπτονται συχνότερα την εκκλησία σε σύγκριση με εκείνους που μένουν μόνοι/ες. Παρατηρείται λοιπόν μια ιδιαίτερα σύνθετη εικόνα. Ενώ η εμπιστοσύνη στην εκκλησία ως θεσμό εμφανίζεται αρκετά υψηλή –με την μέτρηση όμως να έχει λάβει χώρα πριν τα πρόσφατα σκάνδαλα– ο εκκλησιασμός ως πρακτική συγκεντρώνει μάλλον χαμηλή συχνότητα. Για το σχηματισμό μιας πληρέστερης εικόνας, επιχειρήσαμε στην έρευνα αυτή να ελέγξουμε επιπλέον την πίστη των Ελλήνων νέων σε ένα κεντρικό σημείο αναφοράς του Χριστιανισμού εν γένει, την ανάσταση των νεκρών: σχεδόν το ήμισυ (44%), αλλά πάντως η πλειοψηφία, φαίνεται να μην πιστεύει σε αυτό το βασικό αξίωμα της Ορθοδοξίας (βλ.

17 Γράφημα 10). Αλλά και όσοι, στο πλαίσιο των συνεντεύξεων βάθους που έλαβαν χώρα μετά το ξέσπασμα των εκκλησιαστικών σκανδάλων, αυτο-ορίζονται ως «θρήσκοι» αισθάνονται την ανάγκη να διαφοροποιήσουν τη θέση τους από την εκκλησία ως θεσμό, είτε εξαιτίας των σκανδάλων, είτε εξαιτίας του τρόπου που ανέκαθεν λειτουργεί. Εν κατακλείδι, η «θρησκεία», ότι και αν η λέξη αυτή σημαίνει για τους νέους, θεωρείται σημαντική μεν πλην όμως όχι σημαντικότερη άλλων κοινωνικών αξιών και πρακτικών. Σε γενικές γραμμές η σχέση με τη θρησκεία φαίνεται να έχει μια κάπως αποστασιοποιημένη μορφή για τους νέους και να αποτελεί μια «προσωπική υπόθεση» που δεν υπακούει αναγκαστικά στην κυρίαρχη εκκλησιαστική διδασκαλία. Αρνητικά σχόλια και δυσπιστία εκφράζονται σχεδόν από μεγάλο αριθμό ερωτώμενων ως προς το εκκλησιαστικό κατεστημένο αλλά και τις δεδομένες θρησκευτικές πρακτικές.

2.5.3. Πολιτική και πολιτικοί Εκεί που κυριαρχεί καταλυτικά μια εικόνα διάχυτης δυσπιστίας είναι αναφορικά με την πολιτική και τους πολιτικούς. Στον Πίνακα 5 καταγράφονται οι τοποθετήσεις των νέων σε μια σειρά προτάσεων που χρησιμοποιούνται συστηματικά στις πολιτικές έρευνες. Είναι αλήθεια πως η δυσπιστία έναντι του πολιτικού συστήματος και των πολιτικών αποτελεί μια σταθερά που σηματοδοτεί πλέον τη θέση των νέων έναντι της πολιτικής και της λειτουργίας της στο σύνολο των χωρών της Ευρώπης. Στην παρούσα έρευνα, είναι πάντως εντυπωσιακή η διαπίστωση ότι, στις τρεις αρνητικά φορτισμένες ερωτήσεις για τους πολιτικούς, τα πολιτικά κόμματα και τις κυβερνήσεις της χώρας, οι τρεις στους τέσσερις νέους έχουν απόλυτα αρνητική ή μάλλον αρνητική άποψη, με την απόλυτα

ΠΑΙΔΕΙΑ

Πίνακας 5. Αξιοπιστία – Δυσπιστία έναντι πολιτικών, κομμάτων, κυβερνήσεων (% απαντήσεων= Σ.Α: Συμφωνώ απόλυτα, Μ.Σ: Μάλλον συμφωνώ, Σ/Δ: ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ, Μ.Δ: Μάλλον διαφωνώ, Δ.Α: Διαφωνώ απόλυτα, Δ.Γ.:Δεν γνωρίζω) Θέση

Σ.Α

Μ.Σ

Σ/Δ

Μ.Δ

Δ.Α

Δ.Γ

Δεν ενδιαφέρει τους πολιτικούς τι σκέφτονται άνθρωποι σαν και εμένα

52.4

25.3

11.1

7.1

2.4

1.9

Τα κόμματα ενδιαφέρονται για την ψήφο των πολιτών και όχι για τη γνώμη και τα προβλήματά τους

53.8

23.7

11.8

6.4

2.0

2.4

Οι κυβερνήσεις της χώρας δεν φροντίζουν για το γενικό καλό, αλλά για ορισμένα μεγάλα συμφέροντα

50.1

25.7

14.6

5.6

1.6

2.4

Οι πολιτικοί στη χώρα μας υπηρετούν τις ίδιες βασικές αξίες στις οποίες πιστεύεις κι εσύ

2.6

6.9

14.4

30.3

40.4

5.4

Υπάρχει διαφθορά στη δημόσια ζωή /ελληνική κοινωνία

60.5

26.0

7.8

2.1

0.9

2.8

αρνητική να συγκεντρώνει σταθερά ποσοστά άνω του 50%. Με τη θέση μάλιστα ότι υπάρχει διαφθορά στη δημόσια ζωή συντάσσονται απόλυτα ή σχεδόν απόλυτα περίπου οι εννέα στους δέκα νέους (86.5%). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η πολιτική δυσαρέσκεια αυξάνει αναλογικά με την ηλικία και ότι τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από τη γενικότερη δυσπιστία απέναντι στον γενικευμένο

κοινωνικό Άλλο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο «δείκτης πολιτικής δυσαρέσκειας» (που κατασκευάσθηκε βάσει μιας 5βάθμιας κλίμακας των τοποθετήσεων στις ερωτήσεις του Πίνακα 4) συνδέεται άμεσα με χαμηλές τιμές «κοινωνικού κεφαλαίου» (βλ. Γράφημα 11). Γενικά, όσον αφορά την πολιτική αυτο-τοποθέτηση των νέων, η πλειονότητα τους (44.1%) τοποθετείται στο κέντρο του άξονα Αριστεράς-Δεξιάς

(Πίνακας 6). Έχει ενδιαφέρον παράλληλα να σημειωθεί η τάση των νέων να τοποθετούνται προς τα δεξιά της κλίμακας σε ποσοστά αρκετά υψηλότερα (14.8%) από αυτούς που τοποθετούνται στα αριστερά της (9.9%). Με την παρατήρηση αυτή ενισχύεται η γενικότερη διαπίστωση για σχετική «φιλελευθεροποίηση» ή «συντηρητικοποίηση» των νέων. Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον έχει και η επιβεβαίωση μιας προϋπάρχουσας τάσης απόρριψης του άξονα Αριστεράς-Δεξιάς από σημαντικό κομμάτι της νεολαίας (15,8%), που παρατηρείται με μεγάλη συχνότητα στις έρευνες της τελευταίας δεκαετίας. Ειδικότερα, στο θέμα της διαφθοράς φαίνεται ότι υπάρχει και μεγάλος βαθμός σύγκλισης των απόψεων των νέων ανεξάρτητα από την αυτο-τοποθέτησή τους στην κλίμακα Αριστεράς-Δεξιάς. Σύμφωνα με όλες αυτές τις παρατηρήσεις και διαπιστώσεις φαίνεται ότι, όπως και σε άλλες έρευνες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, οι νέοι αμφισβητούν σε μεγάλο βαθμό τους μηχανισμούς, τους διαύλους και την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΠΑΙΔΕΙΑ

Πίνακας 6. Πολιτική αυτο-τοποθέτηση (%) Αριστερά (0-3)

Κέντρο (4-5-6)

Δεξιά (7-10)

Άρνηση

ΔΓ/ΔΑ

Σύνολο %

9.9

44.1

14.8

15.8

15.5

Φύλο Άνδρας γυναίκα

11.0 8.6

42.8 45.5

15.5 13.9

15.7 15.8

14.9 16.1

Ηλικία 15-17 18-24 25-29

8.5 10.0 10.5

35.5 46.6 45.6

13 14.4 16.2

22.9 15.1 12.4

20 13.9 15.3

Περιοχή Αστική Αγροτική

9.8 10.0

43.6 45.5

13.8 17.4

16.8 13

16 14.2

Μόρφωση Κατώτερη Μέση Ανώτερη Ανώτατη

9.1 9.1 9.8 14.3

45.5 43.9 44.3 44.1

13.6 14.5 16.7 14.4

17.0 17.1 15.2 8.8

14.7 15.5 14.0 18.1

της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Όλο και περισσότεροι νέοι αντιλαμβάνονται τόσο τα υποκείμενα της πολιτικής (πολιτικούς, κόμματα, κυβερνήσεις) όσο και τον τρόπο λειτουργίας τους ως ανίκανα/ους να ανταποκριθούν κατά θετικό τρόπο στις ανάγκες και τις απαιτήσεις τους και να προσφέρουν αποτελεσματικές διεξόδους στα προβλήματα τους. Διαφάνηκε εξάλλου σαφώς και από τις συνεντεύξεις βάθους ότι η προσωπική ενασχόληση με την πολιτική αντιμετωπίζεται στην καλύτερη περίπτωση ως «ματαιοπονία» και σίγουρα ως «χαμένος χρόνος». Οι ίδιοι δε οι πολιτικοί βρίσκονται σε απόλυτη αντιστοιχία με τη συγκεκριμένη άποψη των νέων περί πολιτικής. Αντιμετωπίζονται ως τα πρόσωπα τα οποία ενσαρκώνουν και συγκεντρώνουν σε ένα ορατό επίπεδο όλα εκείνα τα αρνητικά στοιχεία της πολιτικής. Το βασικότερο από τα στοιχεία αυτά είναι ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

η πλήρης έλλειψη εμπιστοσύνης και η απόλυτη βεβαιότητα ότι τα κίνητρά τους δεν είναι ούτε αξιολογικά-ιδεολογικά, ούτε προς το κοινό συμφέρον, αλλά κυρίως οικονομικά και προσωπικού χαρακτήρα. Γενικότερα, η αναπαράσταση που έχουν για την «πολιτική» στοιχειοθετείται σε μεγάλο βαθμό από κατηγοριοποιήσεις του τύπου αρνητικά: «ψέμματα», «διαφθορά», «υποσχέσεις», «διαπλοκή», «αναξιοπιστία», «κοροϊδία», «απάτη» κ.λπ.

2.5.4. Εθνική ταύτιση και Ευρώπη Εντούτοις, πέρα από το στενό οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, υφίσταται ένας συγκεκριμένος αξιακός άξονας συλλογικής ταύτισης που εξακολουθεί να συγκινεί τους νέους. Πρόκειται για την εθνική ταύτιση. Οι νέοι, με ισχυρή πλειοψηφία και διαχρονική σταθερότητα, αισθάνονται πολύ ή αρκετά υπερήφανοι για την

ελληνική καταγωγή τους. Σε έρευνα του 1997 για λογαριασμό της ΓΓΝΓ «πολύ υπερήφανοι» δήλωναν ότι είναι το 59.8%. Το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 64.5% το 1999. Στην παρούσα έρευνα (2005) ο βαθμός εθνικής υπερηφάνειας δείχνει να σταθεροποιείται σε αυτά τα πολύ υψηλά επίπεδα (64.3%). Όσον αφορά την θεμελίωση της ταύτισης αυτής (βλ. Πίνακα 7), η συντριπτική πλειοψηφία των νέων – ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία, την μόρφωση ή τον τόπο διαμονής –, προτάσσουν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό ως την πρώτη, μακράν των άλλων, παράμετρο που τους καθιστά υπερήφανους για την εθνική τους συνείδηση. Συγκεκριμένα, το 75.1% των νέων δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό ως θεμέλιο της εθνικής τους ταύτισης. Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο οι νέοι αισθάνονται ότι είναι υπερήφανοι που είναι Έλληνες είναι η λαϊκή παράδοση.

ΠΑΙΔΕΙΑ

Η κατάκτηση του Ευρωπ. Πρωταθλήματος 2004 Οργάνωση Ολυμπιακών Αγώνων 2004 Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός Συμμετοχή Ελλάδας στην ΕΕ Σύγχρονη Ελληνική Κουλτούρα Εκπαιδευτικό Σύστημα Θρησκεία Επιτεύγματα επιστημ. έρευνας στην Ελλάδα Λαϊκή Παράδοση

Πίνακας 7. Λόγοι εθνικής υπερηφάνειας Φύλο Ηλικία Μόρφωση Συν. Ανδ. Γυν. 15-17 18-24 25-29 Κατ. Μέση Ανώτερ. 29.8 34.8 24.3 37.1 28.3 27.6 31.8 31.6 26.5 33.1 32.7 33.6 42.9 33.7 26.5 38.6 33.6 33.1 75.1 74.7 75.6 76.2 73.3 77.1 77.3 73.8 83.3 7.9 8.0 7.8 8.6 8.9 6.0 3.4 8.2 7.8 24.3 22.3 26.4 19.7 25.9 24.6 13.6 22.7 27.2 1.8 1.3 2.4 2.9 1.5 1.7 1.1 1.9 1.6 24.8 23.1 26.5 25.4 23.2 26.5 33.0 26.5 23.0 11.4 10.6 12.4 9.5 11.2 13.0 11.4 10.5 10.9 51.3 49.3 53.5 44.1 52.7 53.6 44.3 51.3 55.3

Το συμπέρασμα που προκύπτει αβίαστα από τα παραπάνω είναι ότι, τουλάχιστον στο επίπεδο της συνειδητής ιεράρχησης, οι νέοι αποδίδουν ιδιαίτερη βαρύτητα σε παράγοντες που συνδέονται με παραδοσιακά/ ιστορικά στοιχεία συγκρότησης της εθνικής ταυτότητας. Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται εάν λάβουμε υπόψη ότι μόλις το 7.9% των νέων είναι υπερήφανοι που είναι Έλληνες λόγω της συμμετοχής της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Φαίνεται ότι, ούτε ο ένας στους δέκα νέους δεν αναγνωρίζει στον κεντρικό στρατηγικό στόχο στης χώρας, που είναι η ενσωμάτωση της στην κοινή ευρωπαϊκή πορεία, πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση του υψηλού εθνικού συναισθήματός τους. Στο σημείο αυτό η στάση της

ελληνικής νεολαίας συμβαδίζει με τις σημαντικές αντιστάσεις που συναντά η ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Συγκεκριμένα, οι νέοι σε ένα μεγάλο ποσοστό απορρίπτουν την ευρωπαϊκή ταυτότητα αφού μόνο ευρωπαίοι αισθάνονται μόλις το 1.9%, ενώ μόνο Έλληνες το 46.3%. Πρώτα Ευρωπαίο και μετά Έλληνα θεωρεί τον εαυτό του το 5.1%, ενώ πρώτα Έλληνας και μετά Ευρωπαίος δηλώνει το 40.3% (βλ. Γράφημα 12, όπου έγινε στρογγυλοποίηση των ποσοστών). Η ελληνική εθνική ταυτότητα εμφανίζεται, ως εκ τούτου, κυρίαρχη απέναντι στην ευρωπαϊκή ταυτότητα. Εντούτοις, έχει ενδιαφέρον να ση-

Ανώτ. 23.7 28.4 70.6 8.2 33.5 2.1 13.9 17.5 49.5

Περιοχή Αστική Αγροτική 29.8 29.9 33.7 31.6 74.3 77.5 8.0 7.7 23.3 26.9 1.7 2.1 22.1 32.0 11.5 11.1 50.7 52.9

μειωθεί ότι, παρά την ισχυρή εθνική ταυτότητα των νέων στην Ελλάδα, περίπου ο ένας στους δύο (47.3%), με διαφορετική διαβάθμιση, αναγνωρίζει ότι ένα μέρος της ταυτότητάς του είναι ήδη ευρωπαϊκό. Στην ανά χείρας έρευνα προχωρήσαμε και στην περαιτέρω διερεύνηση της θεμελίωσης αυτής της στάσης απέναντι στην ευρωπαϊκή προοπτική. Έτσι, η σχετικά αρνητική θέση των Ελλήνων νέων απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται ότι εξαρτάται λιγότερο από τη δομή και λειτουργία των θεσμικών οργάνων της Ένωσης και περισσότερο από τη σχέση ανισορροπίας που θεωρούν ότι συνδέει τα μεγαλύτερα με τα μικρότερα κράτη στο εσωτερικό της. Καταγράφεται επίσης ως αρνητική παράμετρος ο ρόλος της Ένωσης στις διεθνείς σχέσεις και κυρίως η σύμπλευσή της με τις ΗΠΑ στη διεθνή σκακιέρα (βλ. Γράφημα 13). Σε ένα πιο προσωπικό επίπεδο, ο σκεπτικισμός γύρω από την Ευρωπαϊκή Ένωση σχετίζεται και με μια βαθύτερη αμφιθυμία από την οποία διέπονται οι νεοέλληνες όσον αφορά τη σχέση τους με τη «Δύση» και την «Ευρώπη». Από τις συνεντεύξεις βάθους προέκυψε μια διαπόλωση ανάμεσα στις έννοιες «Έλληνας» και «Ευρωπαίος». Πιο συγκεκριμένα, οι νέοι θεωρούν ότι η χώρα στην οποία ζουν, η Ελλάδα, έχει πολλά από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σύγχρονου κόσμου. Διαθέτει όμως και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστιΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΠΑΙΔΕΙΑ κά, τα οποία την καθιστούν διαφορετική από τον υπόλοιπο Δυτικό κόσμο και βέβαια από την Ευρώπη, με την οποία κυρίως συγκρίνεται. Στο σημείο αυτό ανακύπτει και πάλι η διάχυτη δυσπιστία απέναντι στον δημόσιο χώρο και τον χαρακτήρα του γενικευμένου κοινωνικού Άλλου. Η παντελής έλλειψη οργάνωσης αναγνωρίζεται ως καθολικό χαρακτηριστικό της ελληνικής δημόσιας ζωής. Αυτή η έλλειψη οργάνωσης παράγει με τη σειρά της ισχυρά φαινόμενα γραφειοκρατίας, με αποτέλεσμα η καθημερινότητα να είναι γεμάτη από εμπόδια. Μέσα σε αυτό το αβέβαιο και κάπως χαώδες περιβάλλον το οποίο περιγράφεται, η επαφή με το κράτος και με το δημόσιο δυσχεραίνεται σε αφάνταστο βαθμό, η αξιοκρατία θεωρείται ότι έχει σχεδόν καταλυθεί και η επίτευξη κάθε στόχου απαιτεί το «μέσον». Το μεγαλύτερο τμήμα των ερωτώμενων, αναφερόμενο στα χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας και των Ελλήνων, εστίασε αρχικά στα αρνητικά σημεία και όντως τα αξιολόγησε με κριτικό τρόπο. Σχεδόν όλοι όμως, ανέφεραν παράλληλα, ότι τα ίδια αυτά αρνητικά χαρακτηριστικά, ιδωμένα από μία διαφορετική σκοπιά, λειτουργούν πολλές φορές και με ένα θετικό τρόπο δίνοντας στους Έλληνες και την Ελληνική κοινωνία, εκείνα τα διακριτά γνωρίσματα που την κάνουν να ξεχωρίζει από την υπόλοιπη Ευρώπη. Οι ερωτώμενοι, αφενός διαπιστώνουν και αναγνωρίζουν τη δυσλειτουργικότητα κάποιων ελληνικών (ιδιοσυγκρασιακών ή/και κοινωνικών) χαρακτηριστικών (π.χ. την έλλειψη οργάνωσης, την απουσία αξιοκρατίας, την παραβίαση κοινωνικών κανόνων), αφετέρου σπεύδουν αμέσως να ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

φορτίζουν και να επενδύουν τα ίδια αυτά χαρακτηριστικά με θετικό περιεχόμενο. Κατ’ αυτό τον τρόπο, για παράδειγμα, η «έλλειψη οργάνωσης» αποδίδεται στον «αυθορμητισμό». Η Ελλάδα λοιπόν, σε σχέση με την Ευρώπη, είναι ένας τόπος δύσκολος, όπου η έλλειψη οργάνωσης, το μέσον, η ζήλια και η ξενομανία επικρατούν, αλλά και ένας τόπος ωραίος που κατοικείται από ανθρώπους αυθόρμητους και «ανυπότακτους» στην εξουσία, οι οποίοι ξέρουν να χαίρονται και να απολαμβάνουν τη ζωή. Αυτή η σχάση ανάμεσα στην (σχεδόν κακή) Ελλάδα ως χώρα και στους (σχεδόν καλούς) κατοίκους της είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και αντανακλά, κατά τη γνώμη μας, την αμφιθυμία που βρίσκεται στον πυρήνα τόσο της εθνικής όσο και της ευρωπαϊκής ταυτότητας: «η Ελλάδα είναι χάλια, αλλά εγώ χαίρομαι που είμαι Έλληνας», ως εάν να μπορεί κανείς να είναι Έλληνας (με όλα τα «καλά» του) χωρίς αυτήν ακριβώς την Ελλάδα. Η αμφιθυμία αυτή αντανακλά ενδεχομένως, τους διαλεκτικά αντιθετικούς πόλους μέσω

21 των οποίων συντίθεται κάθε μορφή ατομικής ταυτότητας, αλλά στην περίπτωσή μας, δηλαδή, στην περίπτωση της σχέσης εθνικής και ευρωπαϊκής ταυτότητας, η σχάση που δημιουργείται από τις ταυτίσεις και τις διαφοροποιήσεις φαίνεται να συμπυκνώνεται και να εναποτίθεται στο δίπολο Έλληνας-Ευρωπαίος: τα καλά μιας χώρας δεν τα διαθέτει η Ελλάδα, αλλά η «Ευρώπη», όμως τα καλά των ανθρώπων δεν τα διαθέτουν οι Ευρωπαίοι αλλά οι Έλληνες.

2. 6. Κοινωνική συμμετοχή και εθελοντισμός Ένα ακόμη πεδίο όπου αποτυπώνεται η δυσπιστία των νέων και η σχετικά προβληματική σχέση με τον ευρύτερο χώρο της κοινωνικής συμμετοχής, είναι η εμπλοκή με οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των εθελοντικών οργανώσεων. Εδώ, η μεγάλη πλειονότητα των νέων (59.4%) δηλώνει πως δεν συμμετέχει σε κανενός είδους οργάνωση συλλογικής δράσης (βλ. Γράφημα 14). Το εν λόγω ποσοστό είναι συμβατό και με ευρήματα παλαιότερων ερευνών – σε έρευνα της ΓΓΝΓ του 1997 ήταν 58%, ενώ η τελευταία σχετική έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (2001) το ανεβάζει στο 63%. Παρουσιάζει επομένως αξιοσημείωτη σταθερότητα. Το ποσοστό αυτό είναι αναμφισβήτητα

ΠΑΙΔΕΙΑ

Πίνακας 8. Σχέση με οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών κατά τον τελευταίο χρόνο (%) Έχεις ή είχες κατά τον τελευταίο χρόνο σχέση με τα είδη συλλόγων που θα σου διαβάσω; Τι είδους σχέση;

Πολιτιστικοί σύλλογοι Θρησκευτικές-εκκλησιαστικές οργανώσεις Αθλητικοί σύλλογοι Φοιτητικές / μαθητικές παρατάξεις και πολιτικά κόμματα Εθελοντικές οργανώσεις Σύλλογοι νέων Συνδικάτα, επαγγελματικά σωματεία Επιστημονικοί σύλλογοι Δεν είχα ούτε έχω σχέση υψηλό και τοποθετείται στο ένα (αρνητικό) άκρο της συνολικής ευρωπαϊκής εικόνας, όπου ο νεανικός εθελοντισμός ιδίως στο Βορρά είναι πολύ υψηλός. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο «οι αθλητικοί σύλλογοι παραμένουν τα πιο δημοφιλή κανάλια δραστηριοποίησης των νέων». Αυτό αποτυπώνεται και στα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, αφού οι αθλητικοί σύλλογοι συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ποσοστό θετικών απαντήσεων (19.8%) και μάλιστα με μεγάλη διαφορά από την αμέσως επόμενη κατηγορία που είναι οι πολιτιστικοί σύλλογοι (11.2%). Ακολουθούν οι μαθητικές/φοιτητικές παρατάξεις και τα πολιτικά κόμματα με 9.1% (βλ. Πίνακα 8). Όσο για τα ποσοστά συμμετοχής σε εθελοντικές οργανώσεις στην Ελλάδα (4.7%), αυτά παραμένουν πάρα πολύ χαμηλά σε σύγκριση με εκείνα άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Πάντως, ακόμα και αν η συμμετοχή της νέας γενιάς σε εθελοντικές δραστηριότητες εμφανίζεται ακόμα περιορισμένη, αυτό δεν αποκλείει την πιθανότητα να υφίσταται ένα υποφώσκον δυναμικό για τη μεταβολή αυτής της εικόνας, ένα δυναμικό που με την κατάλληλη ενθάρρυνση θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί, αρκεί βεβαίως να μη περιέλθει σε ηθικολογική φιλανθρωπία. Πόσο μάλλον που στην αναπαράσταση των

Ναι

Απλό Μέλος

11.2 2.8 19.8

5.9 1.5 9.1

Συμμετοχή σε δράσεις 7.5 1.3 14.3

9.1

6.4

4.7 3.1 2.3 2.6 59.4

1.5 1.9 1.6 1.5

νέων για τον «εθελοντισμό» δεσπόζουν θετικές κατηγοριοποιήσεις του τύπου «προσφορά», «αγάπη», «βοήθεια», «ανιδιοτέλεια» (χωρίς όμως να λείπουν και αρνητικές όπως π.χ. η «κοροϊδία» και η «εκμετάλλευση»). Σε μια ενθάρρυνση θα πρέπει βεβαίως να ληφθούν υπόψη και οι προτιμήσεις των ίδιων των νέων αναφορικά

Εισφορά σε χρήμα

Εθελοντική εργασία

2.7 0.7 3.2

2.3 0.6 2.6

4.4

1.0

1.2

2.4 1.6 0.9 1.3

1.0 0.6 0.4 0.7

1.8 1.0 0.2 0.4

με τα επιμέρους πεδία στα οποία θα ήθελαν να δραστηριοποιηθούν. Όπως λοιπόν προκύπτει από την έρευνα, η συντριπτική τους πλειοψηφία θα ήθελε να δραστηριοποιηθεί σε εθελοντικές οργανώσεις με μόνο το 9.9% να μην επιθυμεί την εμπλοκή του σε καμία από τις προτεινόμενες δραστηριότητες (βλ. Πίνακα 9).

Πίνακας 9. Πιθανά πεδία εθελοντικής προσφοράς (%) Σε ποιες από τις παρακάτω δραστηριότητες θα ήθελες να συμμετάσχεις ως εθελοντής χωρίς αμοιβή; Προστασία των δασών Προστασία της θάλασσας Αιμοδοσία Αθλητικές εκδηλώσεις Βοήθεια σε μετανάστες και πρόσφυγες Αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών (σεισμοί, πλημμύρες κ.λπ.) Βοήθεια σε αστέγους Πολιτιστικές εκδηλώσεις Καταπολέμηση του AIDS Καταπολέμηση ναρκωτικών Προστασία των ζώων Προστασία του καταναλωτή Βοήθεια σε ψυχικά πάσχοντες Βοήθεια σε ηλικιωμένους Βοήθεια σε αναπτυσσόμενες χώρες (στην Αφρική κ.λπ.) Βοήθεια σε κακοποιημένες γυναίκες Βοήθεια σε παιδιά Σε καμιά από αυτές ΔΞ/ΔΑ

25.7 23.3 40.8 21.3 8.7 18.6 23.3 16.6 25.0 36.5 27.1 11.1 13.1 18.8 17.0 25.0 46.9 9.9 2.1

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΠΑΙΔΕΙΑ Αν μάλιστα κάνουμε την σύγκριση με το 24% που είχε σημειωθεί σε έρευνα της ΓΓΝΓ του 1997 σε παρόμοια ερώτηση, το συμπέρασμα είναι ότι η διαθεσιμότητα για συμμετοχή σε εθελοντικές δραστηριότητες παρουσιάζει αυξητική τάση. Όσον αφορά το ιδιαίτερο πεδίο εθελοντικής προσφοράς, προηγείται η προσφορά βοήθειας σε παιδιά (46.9%), η εθελοντική αιμοδοσία (40.8%), και η εθελοντική συμμετοχή σε φορείς καταπολέμησης των ναρκωτικών (36.5%), ενώ στην τελευταία τριάδα συναντά κανείς την βοήθεια σε ψυχικά πάσχοντες (13.1%), την προστασία του καταναλωτή (11.1%) και, τέλος, τη βοήθεια σε μετανάστες και πρόσφυγες (8.7%). Φαίνεται λοιπόν πως το στίγμα της ψυχικής ασθένειας, αλλά και η ενδεχόμενη ξενοφοβική πρόσληψη της φιγούρας του πρόσφυγα και του μετανάστη εμποδίζουν τους νέους να εκδηλώσουν υψηλότερη διαθεσιμότητα εθελοντικής κινητοποίησης στα πεδία αυτά, εύρημα που θα πρέπει να προβληματίσει και να γίνει αντικείμενο ενδελεχέστερης ανάλυσης και των κατάλληλων πολιτικών παρεμβάσεων. Υπάρχει ωστόσο πάντοτε μια απόσταση ανάμεσα στο τι δηλώνει ότι θα ήθελε ή τι θα μπορούσε να κάνει κανείς και στο τι όντως πράττει. Στην περίπτωση του εθελοντισμού αυτό φάνηκε καθαρά από τα σχόλια εκείνων που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις βάθους. Έτσι, τα παραπάνω ποσοτικά ευρήματα αποκτούν διαφορετικές διαστάσεις αν συνδυαστούν και με τα ποιοτικά στοιχεία της έρευνας. Οι νέοι συμμετέχοντες στο τμήμα αυτό επίσης ανέφεραν ότι υπάρχουν συγκεκριμένα θέματα για τα οποία θα ήταν ικανοί να «στρατευθούν» και να προσφέρουν εθελοντική εργασία. Σε γενικές γραμμές όμως η συνολική αίσθηση των απαντήσεών τους στο συγκεκριμένο ζήτημα δεν ήταν αρκετά πειστική ως προς το αν οι δηλώσεις τους θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν πράξη. ΧρηΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

σιμοποιώντας ως δικαιολογία την έλλειψη χρόνου, σχεδόν κανείς δεν άφησε την εντύπωση ότι πραγματικά είχε την επιθυμία ή την πρόθεση εθελοντικής εμπλοκής σε κάποια από τις δραστηριότητες που αναφέρθηκαν. Θα έλεγε κανείς πως «έπρεπε» (με βάση κάποιο είδος «πολιτικής ορθότητας») να δηλώνουν ότι τους ενδιαφέρει ο εθελοντισμός και ότι θα στρατεύονταν, χωρίς όμως να φαίνονται καθόλου έτοιμοι ή διατεθειμένοι να περάσουν στην πράξη. Συμπερασματικά, το μέλλον του νεανικού εθελοντισμού παραμένει αβέβαιο στη χώρα μας, παρά την «αναλαμπή» των Ολυμπιακών αγώνων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΓΝΓ Το ερευνητικό πρόγραμμα «Η νέα γενιά στην Ελλάδα σήμερα» διαφοροποιείται από προγενέστερες έρευνες και στο βαθμό που επέλεξε να διερευνήσει την στάση των νέων απέναντι στον κρατικό θεσμό που έχει επιφορτιστεί με την ευθύνη της νεολαίας και, ως εκ τούτου, οφείλει να βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία μαζί της, να αφουγκράζεται τις ανάγκες, τις προτεραιότητες και τα προβλήματά της, όπως και να δρομολογεί τις κατάλληλες διευθετήσεις και δράσεις. Εξάλλου, η ΓΓΝΓ αλλά και οι σχετικές ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες και προγράμματα (όπως το «ΝΕΟΛΑΙΑ») δεν είναι δυνατόν να επιτύχουν τους σκοπούς τους ούτε στο ελάχιστο αν δεν είναι σε θέση να προσεγγίσουν τις πληθυσμιακές ομάδες στις οποίες απευθύνονται. Έτσι, ένα σημαντικό τμήμα της έρευνας αφιερώθηκε στην καταγραφή της αναγνωρισιμότητας της ΓΓΝΓ, την αξιολόγηση της μέχρι τώρα δράσης της, αλλά και την διερεύνηση της απήχησης στους νέους μιας σειράς νέων πρωτοβουλιών που ετοιμάζονται την στιγμή αυτή.

3.1. Η αναγνωρισιμότητα της ΓΓΝΓ Από τη δειγματοληπτική έρευνα προέκυψε ότι μόνον 43.6% των νέων γνωρίζουν την ΓΓΝΓ, ενώ ακόμη λιγότεροι δηλώνουν γνώση επιμέρους δομών και θεσμών που εποπτεύονται από αυτήν (βλ. Πίνακα 10). Πίνακας 10. Γνώση θεσμών που αφορούν τη νέα γενιά (%) Ποιους από τους φορείς ή θεσμούς που θα σου διαβάσω γνωρίζεις; Κέντρα Πληροφόρησης Νέων Γενική Γραμματεία Αθλητισμού Νομαρχιακά – Δημοτικά Συμβούλια Νεολαίας Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς Θυρίδες Νεανικής Επιχειρηματικότητας Γενική Γραμματεία Ισότητας ΔΞ/ΔΑ

40.8 65.4 20.0 43.6 9.0 23.9 16.6

Αντίστοιχα ευρήματα αντλήθηκαν από τις συνεντεύξεις βάθους. Λίγοι μόνον από τους συμμετέχοντες ανέφεραν αυθορμήτως την ΓΓΝΓ ως φορέα που συνδέεται με ζητήματα των νέων. Αρκετοί, ιδιαιτέρως της μικρότερης ηλικίας, δεν την είχαν καν ακούσει. Σε γενικές γραμμές η αναγνωρισιμότητα της ΓΓΝΓ είναι σχετικά έως πολύ χαμηλή. Επίσης, εξαιρετικά χαμηλή είναι και η μέχρι στιγμής χρήση των υπηρεσιών που προσφέρει η ΓΓΝΓ. Επιπλέον, όταν οι νέοι ερωτήθηκαν για τις προσδοκίες τους από ένα θεσμό δημιουργημένο από την πολιτεία αποκλειστικά για αυτούς, πρωτίστως αντέδρασαν με δυσπιστία. Είτε γιατί πιστεύουν ότι κάποιο άλλο είναι το κίνητρο και όχι η βοήθεια προς αυτούς, είτε γιατί αισθάνονται ότι κανένας ενήλικος πολιτικός δεν μπορεί να καταλάβει ποιες είναι οι πραγματικές τους ανάγκες. Όταν η δυσπιστία αυτή παρακάμπτεται, το βασικό αίτημα

ΠΑΙΔΕΙΑ

24 που εκφράζεται είναι να μεσολαβήσει η ΓΓΝΓ με τις δράσεις της σε θέματα που έχουν να κάνουν με την εξεύρεση εργασίας και τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Στο πλαίσιο της δειγματοληπτικής έρευνας έγινε επίσης ανίχνευση (βάσει μιας 10-βάθμιας κλίμακας ενδιαφέροντος) των συγκεκριμένων υπηρεσιών και προγραμμάτων που ενδιαφέρουν σήμερα τους νέους, αλλά και καταγραφή της στάσης τους απέναντι σε ορισμένες νέες δράσεις που προετοιμάζει η ΓΓΝΓ (βλ. Πίνακα 11). Πίνακας 11. Ενδιαφέρον για νέες πρωτοβουλίες της ΓΓΝΓ Θα σε ενδιέφερε ή όχι κάθε ένα από τα παρακάτω; Επαναφορά της κάρτας νέων που προσφέρει εκπτώσεις σε πολιτιστικά δρώμενα, μουσεία, εισιτήρια μέσων μαζικής μεταφοράς αλλά και καταστήματα Δημιουργία κύκλου σεμιναρίων πρακτικών γνώσεων για την προετοιμασία και διευκόλυνση των νέων προκειμένου να μπουν στην αγορά εργασίας Δημιουργία επιχειρηματικού δικτύου νέων Συμβουλευτική υποστήριξη και καθοδήγηση των νέων ώστε να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση Δημιουργία ειδικού φορέα εθελοντισμού ώστε να αξιοποιηθεί η διάθεση των νέων για προσφορά Δημιουργία προγραμμάτων για ανάμιξη των νέων στον μαζικό αθλητισμό.

Μ.Τ

8.4

8.1

7.6 7.8

7.6

8.0

Και εδώ οι απαντήσεις των ερωτώμενων και η ιεράρχηση από μέρους τους των επιμέρους προγραμμάτων και των νέων δράσεων είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ως αποτελεσματικά

εργαλεία στην χάραξη και την εξειδίκευση της πολιτικής στον τομέα αυτόν. Στην κορυφή της θετικής αξιολόγησης, και παρά την ατυχή προσπάθεια εισαγωγής της πριν από αρκετά χρόνια, συναντούμε την επαναφορά της κάρτας νέων. Στην δεύτερη θέση βρίσκεται η δημιουργία κύκλου σεμιναρίων για την ευκολότερη είσοδο των νέων στην αγορά εργασίας, κάτι που ασφαλώς συνδέεται με τα υψηλά επίπεδα νεανικής ανεργίας και την ανάδειξη της ανεργίας σε κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι νέοι. Στις τελευταίες θέσεις συναντά κανείς την δημιουργία εξειδικευμένου φορέα που θα ενθαρρύνει και θα προωθεί την διάθεση των νέων για εθελοντική προσφορά. Τούτο θα πρέπει ασφαλώς να συνυπολογιστεί στην αποτίμηση του εθελοντικού δυναμικού της ελληνικής νεολαίας και μάλλον επιβεβαιώνει την απαισιόδοξη άποψη περί απουσίας αντίστοιχου δυναμικού. Aυτό όμως, από την άλλη, συνηγορεί υπέρ της ανάγκης δημιουργίας ενός φορέα ενθάρρυνσης και ανάπτυξης του νεανικού εθελοντισμού.

3. 2. Επικοινωνία και ΓΓΝΓ Τα πολύ χαμηλά ποσοστά χρήσης υπηρεσιών και συμμετοχής σε προγράμματα της ΓΓΝΓ δεν σημαίνουν ότι οι νέοι δεν ενδιαφέρονται για τους άξονες δραστηριοποίησης της ΓΓΝΓ. Είναι πιθανόν να οφείλονται στην έλλειψη ενημέρωσης για τα εν λόγω προγράμματα και υπηρεσίες, στη γενικότερη δυσπιστία έναντι της δημόσιας διοίκησης και των κρατικών/πολιτικών θεσμών, ή σε κάποιον δισταγμό εκδήλωσης έμπρακτου ενδιαφέροντος για αυτά. Έτσι, στην έρευνα συμπεριελήφθησαν μια σειρά ερωτήσεων αναφορικά με τις πηγές ενημέρωσης από τις οποίες οι νέοι ενημερώνονται σχετικά, αλλά και για τις πηγές ενημέρωσης από τις οποίες θα επιθυμούσαν στο μέλλον να ενημερώνονται. Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά είναι δυνατόν να βοηθήσουν σημαντικά

στην επιτυχή στόχευση από την ΓΓΝΓ νέων συμμετεχόντων στα προγράμματα και τις υπηρεσίες της, μέσα από τους διαύλους που οι ίδιοι επισημαίνουν. Εξάλλου, στις προσωπικές συνεντεύξεις εκφράζεται συχνά έντονο και το αίτημα για ένα θεσμό που θα αναπτύσσει την άμεση διαπροσωπική επικοινωνία μεταξύ των νέων και «θα μιλάει τη γλώσσα τους». Συχνά εκφράστηκε η άποψη ότι υπάρχει ένα κενό επικοινωνίας μεταξύ των νέων και των θεσμικών φορέων της Πολιτείας αρμόδιων για τα θέματα νεολαίας. Υπάρχει μια δυσκολία επικοινωνίας, είτε γιατί δεν «μεταφράζονται» σωστά τα αιτήματα των νέων, είτε γιατί γενικά δεν «μιλιέται η ίδια γλώσσα», είτε γιατί δεν υπάρχει ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των δύο. Αυτό το ρόλο του συνδετικού κρίκου, ζητούν να παίξει ουσιαστικά και αποτελεσματικά η ΓΓΝΓ, καθώς επίσης και να κάνει μια καταγραφή αναγκών («να μάθει ποιοι είμαστε οι νέοι και τι θέλουμε»). Εξάλλου, στην ανάγκη αυτή, την οποία η ίδια η πολιτεία αναγνωρίζει, απαντά και το παρόν ερευνητικό πρόγραμμα. Η πλειοψηφία των νέων δηλώνει ότι δεν μαθαίνει από πουθενά για τις πρωτοβουλίες και τα προγράμματα της Γραμματείας. Οι υπόλοιποι ενημερώνονται πρωτίστως από την τηλεόραση, που είναι και το πιο πολυχρησιμοποιημένο μέσο από τους νέους. Είναι δε και το πλέον επιθυμητό μέσο-πηγή σχετικής ενημέρωσης μέσω του οποίου η ΓΓΝΓ θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό από όλες τις κατηγορίες νέων. Το πρόσφατο σποτ της ΓΓΝΓ κατά της βίας συνιστά μια καλή αρχή χρήσης του μέσου και εξοικείωσης του κοινού με την παρουσία της Γραμματείας σε αυτό. Πέρα από την τηλεόραση, η οικογένεια και το εκπαιδευτικό σύστημα παραμένουν για τους νέους που ανήκουν στην μικρότερη ηλικιακή κατηγορία (15-17ετών) σημαντικές πηγές ενημέρωσης. Επίσης, η περίπτωση του διαδικτύου είναι ενΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΠΑΙΔΕΙΑ δεικτική ως πιθανού μέσου προβολής της ΓΓΝΓ καθώς συνιστά πηγή ενημέρωσης κατά συντριπτικά υψηλότερη συχνότητα στους νέους με υψηλότερη μόρφωση και μεγαλύτερη ηλικία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτουν μια σειρά από συγκεκριμένες προτάσεις, οι οποίες θα ήταν δυνατόν να ληφθούν υπόψη από τους ευρωπαϊκούς και κρατικούς θεσμούς που συνδέονται με την νεολαία, ιδίως δε από την ΓΓΝΓ. Οι προτάσεις αυτές ομαδοποιούνται σε τρεις επιμέρους άξονες:

4.1. Η έρευνα της νεολαίας Είναι προφανές ότι το παρόν ερευνητικό πρόγραμμα δεν ήταν σε θέση να καλύψει το πλήρες φάσμα των θεματικών αξόνων που σχετίζονται με την νεολαία. Έτσι, είναι αναγκαία η διενέργεια αντίστοιχων ερευνών που θα επικεντρωθούν σε ζητήματα που ακροθιγώς μόνο αναδείχθηκαν, αλλά που είτε χρήζουν άμεσης διερεύνησης είτε/και συνιστούν επείγουσες προτεραιότητες εθνικών και ευρωπαϊκών θεσμών. Για παράδειγμα, το πρόβλημα της ξενοφοβίας και του ρατσισμού αναδείχθηκε en passant από την ιεράρχηση των εθελοντικών δραστηριοτήτων που επιλέγουν οι νέοι για πιθανή μελλοντική δραστηριοποίηση, είναι φλέγον – όπως προκύπτει από μια πληθώρα στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων και άλλων διεθνών ερευνών – και, συγχρόνως, αποτελεί βασική προτεραιότητα για το 2005 της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του προγράμματος «ΝΕΟΛΑΙΑ». Αντιστοίχως, τούτη η έρευνα δεν ήταν σε θέση να καλύψει το σύνολο των πιθανών ερευνητικών μεθόδων και προσεγγίσεων που απαιτούνται για την πληρέστερη δυνατή γνώση της νεολαίας. Ενώ, από τη μία, διεύρυΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

νε αποφασιστικά την μεθοδολογική και ερμηνευτική λογική που διέκρινε προγενέστερες έρευνες, συνδυάζοντας την ποσοτική/δειγματοληπτική μέθοδο με την ποιοτική μέθοδο των συνεντεύξεων βάθους και εφαρμόζοντας ορισμένα σύγχρονα και εναλλακτικά μεθοδολογικά και ερμηνευτικά εργαλεία και δείκτες, δεν διέθετε το απαιτούμενο χρονικό εύρος και τους αντίστοιχους πόρους, που θα επέτρεπαν και την χρήση άλλων σημαντικών μεθόδων (focus groups, άλλες ερμηνευτικές προσεγγίσεις), που θα πρέπει όμως να δοκιμαστούν στο μέλλον. Μελλοντικές έρευνες θα πρέπει επίσης να συμπεριλάβουν στο δείγμα τους και τους μη-Έλληνες νέους που διαβιούν στην Ελλάδα, δεδομένου του σημαντικού πια ποσοστού του πληθυσμού που αποτελείται από μετανάστες, για τους οποίους μάλιστα η γνώση μας είναι μηδαμινή ενώ η ανάγκη σχετικών δράσεων μεγάλη (κάτι που ισχύει και για άλλες ομάδες που βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό). Επειδή δε η παρακολούθηση των εξεταζόμενων παραμέτρων οφείλει να είναι συνεχής, και επειδή η συνέχεια και η παρακολούθηση των τάσεων στην διαχρονία δεν επιτυγχάνεται απολύτως με την πραγματοποίηση ασύνδετων ερευνών (παρότι στην περίπτωση μας καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια συνδυαστικής ερμηνείας των ευρημάτων με αναφορά σε προγενέστερες μελέτες), προτείνεται η δημιουργία ενός Ερευνητικού Παρατηρητηρίου για τη Νεολαία που θα διεξάγει ανά τακτικά χρονικά διαστήματα έρευνες τάσεων και θα ερευνά εν γένει την ελληνική νεολαία, καθώς και τις αντιλήψεις που έχει ελληνική κοινωνία για τη νεολαία, όπως αυτές εκφράζονται από τον Τύπο και τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ και οι οποίες μπορούν να διερευνηθούν μέσω ενός συστήματος media monitoring. Όλα αυτά θα μπορούν να προσφέρουν την απαραίτητη επιστημονική υποστήριξη για τη χάραξη πολιτικής από μέρους της ΓΓΝΓ.

25 Τέλος, όπως προκύπτει και από τις προτεραιότητες της Λευκής Βίβλου και του προγράμματος «ΝΕΟΛΑΙΑ», εκτός της ίδιας της διενέργειας ερευνητικών προγραμμάτων και της χρήσης των ευρημάτων από τους αντίστοιχους θεσμούς, μεγάλη σημασία έχει και η διάχυση της παραγόμενης από αυτά γνώσης τόσο στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία όσο και στην ευρωπαϊκή ερευνητική κοινότητα με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού γνωστικού πεδίου για τη νεολαία. Προτείνεται λοιπόν η περαιτέρω επεξεργασία των ευρημάτων της έρευνας και η έκδοση της ανά χείρας μελέτης σε μορφή βιβλίου, όπως και η μετάφραση στα αγγλικά τουλάχιστον ενός executive report που θα βασιστεί στο κείμενο των συμπερασμάτων.

4.2. Άξονες δράσεις υψηλής προτεραιότητας Από το σώμα των ευρημάτων προκύπτουν ασφαλώς ποικίλα ζητήματα και θεματικές που θα πρέπει να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας από την ΓΓΝΓ με στόχο την ανάληψη των αντίστοιχων πρωτοβουλιών και δράσεων. Δεν ανήκει φυσικά στην αρμοδιότητα της ερευνητικής ομάδας να επιλέξει ή να ιεραρχήσει τις θεματικές αυτές, ούτε και να προτείνει επιμέρους πολιτικές. Είναι όμως δυνατή η παράθεση ορισμένων σχετικών επισημάνσεων. Εκείνο που διαφαίνεται κατά τρόπο που είναι δύσκολο να αγνοηθεί είναι η σχετική ανασφάλεια και αβεβαιότητα που βιώνει η νέα γενιά, και η πρωτοκαθεδρία της ανεργίας ως του σημαντικότερου ίσως διαμορφωτικού παράγοντα αυτής της διάχυτης δυσφορίας. Όπως είδαμε, αυτό προκύπτει τόσο από τις ιεραρχήσεις της κοινωνικής και προσωπικής θεματολογίας – αλλά και από άλλους δείκτες – της ποσοτικής έρευνας, όπως και από τον ίδιο τον ρέοντα λόγο των

26 ερωτώμενων. Επομένως, η απευθείας ενίσχυση των νέων στους τομείς αυτούς – μέσα από δράσεις ανάπτυξης της δημιουργικότητας και της επιχειρηματικότητας, διευκόλυνσης του επαγγελματικού προσανατολισμού, ευκολότερης πρόσβασης στην αγορά εργασίας, αλλά και στήριξης και αποφυγής των αποκλεισμού όσων νέων βιώνουν το φάσμα της ανεργίας – αλλά και η γενικότερη ενίσχυση θεσμών που τους προσφέρουν ήδη ψυχική και πρακτική στήριξη – όπως η οικογένεια – θα πρέπει να ιεραρχηθούν κατά τον ανάλογο τρόπο. Εντούτοις, είναι προφανές ότι η ΓΓΝΓ από μόνη της δεν είναι σε θέση αν μεταβάλλει αποφασιστικά αυτήν την κατάσταση ανασφάλειας, η οποία συνδέεται με ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες. Υπό αυτήν την έννοια, η δυσφορία για την οποία μιλήσαμε είναι μια μορφή «δυσφορίας μέσα στον πολιτισμό» με την φροϋδική έννοια του όρου, ένα σύμπτωμα της εν πολλοίς αντιφατικής βιωμένης εμπειρίας της νεολαίας μέσα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο που υπόσχεται τις μεγαλύτερες απολαύσεις, συνδεδεμένες όμως με την μεγαλύτερη αλλοτρίωση και ισχυρά εμπόδια προσπέλασης. Όσον αφορά πάντως τα επιμέρους πεδία δραστηριότητας και τις νέες πρωτοβουλίες που προτίθεται να αναλάβει η ΓΓΝΓ, το σχετικό κεφάλαιο της ανά χείρας μελέτης είναι αυτονόητο πως θα λειτουργήσει επιβοηθητικά στο έργο της Γραμματείας. Επισημαίνουμε απλώς συμπερασματικά ότι η επαναφορά της κάρτας νέων συγκεντρώνει, μεταξύ των συγκεκριμένων επιλογών, την προτίμηση της νεολαίας και η επανεισαγωγή της αναμένεται να συναντήσει ιδιαίτερα ευνοϊκή υποδοχή. Όσο για τον εθελοντισμό, όπως προκύπτει από την χαμηλή συμετοχή σε συλλογικές οργανώσεις εν γένει – εύρημα που συνδέεται και με την διάχυτη δυσπιστία προς τον δημόσιο χώρο και τους θεσμούς – δεν λειτουργεί από μόνος του ως αυτόνομη αξία που μπορεί να

ΠΑΙΔΕΙΑ κινητοποιήσει την συλλογική δράση. Αν λοιπόν η ενίσχυση του εθελοντισμού αξιολογείται ως δράση υψηλής προτεραιότητας – πράγμα που συμβαίνει στο ευρωπαϊκό πλαίσιο – θα πρέπει να ενθαρρυνθεί και να υποστηριχθεί (διακριτικά ασφαλώς) στα πρώτα του βήματα και να συνδεθεί με αξίες που ήδη συγκεντρώνουν την αποδοχή των νέων (κάτι που φαίνεται ότι λειτούργησε στην περίπτωση των Ολυμπιακών αγώνων).

4.3. Επικοινωνία Καμιά πρωτοβουλία της ΓΓΝΓ δεν θα έχει την αναμενόμενη επιτυχία και απήχηση, αν δεν κατορθώσει να αντιστρέψει το κλίμα δυσπιστίας που κυριαρχεί στην στάση των νέων απέναντι στην πολιτική και τη δημόσια διοίκηση, και αν δεν κερδίσει την εμπιστοσύνη τους απευθυνόμενη σε αυτούς στην δική τους γλώσσα. Οι νέοι απαιτούν αμεσότητα λόγου και πρόσβασης, αντιγραφειοκρατική λειτουργία, και αξιοπιστία. Η ΓΓΝΓ οφείλει να δημιουργήσει διόδους προσωπικής, έντιμης επαφής, και να είναι ένας οργανισμός με «αντι-γραφειοκρατικό» πρόσωπο και λειτουργία. Για να πείσει σε ένα πρώτο και βασικό επίπεδο οφείλει να δείξει ότι βρίσκεται μακριά από τα γραφειοκρατικά προβλήματα και πρότυπα του υπολοίπου δημόσιου τομέα: δηλαδή, να είναι μια κρατική, δημόσια υπηρεσία η οποία όμως να λειτουργεί με άλλους όρους. Στην κατεύθυνση αυτή είναι δυνατόν να δοκιμαστούν νέες πρωτοβουλίες όπως η πρόσληψη νέων ανθρώπων για την στελέχωση συγκεκριμένων προγραμμάτων (stage), η θεσμοθέτηση διαδικασιών διαβούλευσης με τους νέους πέρα από τα καθιερωμένα κανάλια (που είναι δυνατόν να αναζωογονήσει και την πολιτική συμμετοχή των νέων πολιτών, όπως και την θετική από μέρους τους επαναξιολόγηση της λειτουργίας της δημοκρατίας), αλλά και η ενίσχυση των θεσμών εκείνων που φέρνουν την ΓΓΝΓ κοντά στην τοπική

κοινωνία (η μεγάλη συγκριτικά απήχηση των Κέντρων Πληροφόρησης Νέων θα πρέπει να αξιολογηθεί ιδιαιτέρως στο σημείο αυτό). Αναφορικά με την επικοινωνιακή στρατηγική της ΓΓΝΓ, από την ανάλυση των δημογραφικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών των ερωτώμενων προκύπτει ότι υπάρχουν πηγές ενημέρωσης που προσεγγίζουν τους νέους κατά έναν σχετικά πολυσυλλεκτικό (δια-ταξικό, δια-ηλικιακό και δια-μορφωτικό) τρόπο, όπως η τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τα περιοδικά, αλλά και μέσα που χρησιμοποιούνται κυρίως από συγκεκριμένες κατηγορίες νέων (εκπαιδευτικό σύστημα, εφημερίδες, internet). Από την άλλη βέβαια η ΓΓΝΓ δεν είναι αναγκασμένη να ακολουθήσει κατά γράμμα τις προτιμήσεις που καταγράφονται παραπάνω, ιδίως στις περιπτώσεις που ενέχουν ένα ιδιαίτερα υψηλό κόστος (τηλεόραση). Μια εναλλακτική επιλογή θα προωθούσε την ενίσχυση της προσβασιμότητας των νέων στα μέσα εκείνα που προσφέρουν στην ΓΓΝΓ την δυνατότητα να επικοινωνεί μαζί τους με τον πιο αποτελεσματικό αλλά και οικονομικό τρόπο (όπως το διαδίκτυο). Έτσι, θα μπορούσε να στραφεί στην συμπερίληψη φθηνών διαδικτυακών συνδρομών στην κάρτα νέων, και γενικότερα στην ανάπτυξη πολιτικών που θα ενισχύουν την προσβασιμότητα των νέων στο διαδίκτυο. Από την άλλη, υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό νέων που χρησιμοποιεί το διαδίκτυο, αλλά όχι προφανώς ως πηγή ενημέρωσης για τις δράσεις της ΓΓΝΓ (47.8% δηλώνει πως έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο, αλλά μόνον 5.9% ενημερώνεται μέσα από αυτό για τα της ΓΓΝΓ, ενώ μόνον 22.0% θα ήθελε να ενημερώνεται μέσα απο αυτό το μέσο). Εδώ το πρόβλημα ίσως να έγκειται στην συγκεκριμένη μορφή διαδικτυακής παρουσίας της ΓΓΝΓ – η ανάπτυξη ενός τελειοποιημένου portal αναμένεται να επηρεάσει θετικά ως προς αυτή την σημαντική διάσταση. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος Γεώργιος Παπαδόπουλος, Μηχανικός Παραγωγής και Διοίκησης

διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος σε καλή κατάσταση είναι θέμα που αφορά όλους μας και καθένα από εμάς ξεχωριστά. Η περιβαλλοντική συνείδηση και συμπεριφορά που θα πρέπει να μας χαρακτηρίζει είναι πλέον πιο επιτακτική από κάθε άλλη φορά. Η προστασία όμως του φυσικού περιβάλλοντος και η διατήρηση των φυσικών πόρων σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο είναι θέμα κυρίως πολιτικής βούλησης. Εάν δεν υπάρξει ένας στρατηγικός σχεδιασμός σε κεντρικό επίπεδο με στόχο τη διασφάλιση της οικολογικής ισορροπίας στον πλανήτη καμία ενέργεια σε ατομικό επίπεδο δεν μπορεί να επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ένας πολύπλευρος στρατηγικός σχεδιασμός με συγκεκριμένες και συντονισμένες προσπάθειες που στόχο θα έχει την αύξηση του ποσοστού των ήπιων μορφών ενέργειας (ηλιακή, αιολική κ.ά.) στην παραγωγή ενέργειας, την προώθηση της ανακύκλωσης, την μείωση της ρύπανσης των νερών, των εδαφών και του αέρα. Γενικά, ένας σχεδιασμός που να προωθεί με γοργά βήματα την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση των φυσικών πόρων της γης.

Ευρωπαϊκό Θεσμικό Πλαίσιο Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε μία προσπάθειά της για την επίτευξη των παραπάνω στόχων λαμβάνει μέτρα για την προστασία και την αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μία από ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

τις πρωτοπόρες δυνάμεις σε παγκόσμιο επίπεδο πάνω σε αυτό το θέμα. Η θέσπιση κανόνων και οδηγιών που προωθεί, προσανατολίζονται με ένα πολύπλευρο και πολυσήμαντο τρόπο προς αυτή την κατεύθυνση. Μία σημαντική οδηγία είναι η 92/43/ΕΟΚ η οποία σκοπό έχει να συμβάλει στην προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας, μέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας στο Ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών μελών όπου εφαρμόζεται η συνθήκη. Τα μέτρα τα οποία λαμβάνονται σύμφωνα με αυτή την συνθήκη αποσκοπούν στη διασφάλιση της διατήρησης ή της αποκατάστασης σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, των φυσικών οικοτόπων και των άγριων ειδών χλωρίδας και πανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος. Με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ συστήνεται ένα συνεκτικό ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο ειδικών ζωνών επονομαζόμενο Natura 2000. Σκοπός της παρούσας οδηγίας είναι η προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας, μέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας, στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών μελών όπου εφαρμόζεται η συνθήκη. Καθορίζεται ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την ενσωμάτωση της οδηγίας και την εφαρμογή των διαδικασιών και των κριτηρίων που θέτει, από τα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να συστήσουν ένα κατάλογο για τις ειδικές ζώνες διατήρησης (Natura 2000) και να εκπονήσουν για αυτά ειδικά σχέδια διαχείρισης. Η εναρμόνιση και η

ενσωμάτωση της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ στην ελληνική νομοθεσία έγινε με την Κ.Υ.Α.33318/3028/1998. Μία άλλη σημαντική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι και η 2000/60/ΕΚ η οποία θεσπίζει ένα πλαίσιο κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων. Σκοπός της συγκεκριμένης οδηγίας είναι η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των μεταβατικών, των παράκτιων και των υπόγειων υδάτων, με στόχο : • Την αποτροπή της περαιτέρω επιδείνωσης, την προστασία και τη βελτίωση της κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων. • Την προώθηση της βιώσιμης χρήσης του νερού. • Την ενίσχυση της προστασίας και τη βελτίωση του υδατικού περιβάλλοντος μεταξύ άλλων και την επιβολή ειδικών μέτρων για την προοδευτική μείωση των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών ουσιών προτεραιότητας. • Τη διασφάλιση της προοδευτικής μείωσης της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων και την αποτροπή της περαιτέρω μόλυνσής τους. • Τη συμβολή στο μετριασμό των επιπτώσεων από πλημμύρες και ξηρασίες. Σύμφωνα με την οδηγία αυτή, τα κράτη μέλη προσδιορίζουν τις επιμέρους λεκάνες απορροής ποταμού στο εθνικό τους έδαφος και για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, τις υπάγουν σε επιμέρους περιοχές λεκάνης απορροής ποταμού. Ορίζεται ένα χρονοδιάγραμμα μέσα στο οποίο τα κράτη μέλη πρέπει να επιτύχουν

28 καλή κατάσταση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέτρα. Τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν σχέδια διαχείρισης όλων των λεκανών απορροής ποταμών στα οποία θα περιλαμβάνεται περίληψη των μέτρων τα οποία απαιτούνται, σύμφωνα με την οδηγία, και τα οποία θεωρούνται αναγκαία για να φθάσουν προοδευτικά τα υδάτινα οικοσυστήματα στην απαιτούμενη κατάσταση. Το κάθε κράτος μέλος πρέπει να εξασφαλίζει ότι για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού ή για κάθε τμήμα διεθνούς περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού το οποίο βρίσκεται στο έδαφός του, αναλαμβάνεται : • Η ανάλυση των χαρακτηριστικών της. • Η επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων. • Η οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος. Στη συνέχεια κάθε κράτος μέλος μεριμνά για τη θέσπιση, για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού, προγράμματος μέτρων, λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα των παραπάνω αναλύσεων προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι για καλή κατάσταση των υδάτων.

Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος μέσω συγχρηματοδοτούμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος δεν σταματά μόνο στη θέσπιση ενός θεσμικού πλαισίου το οποίο να θωρακίζει το φυσικό περιβάλλον. Προωθεί και μία πληθώρα δράσεων μέσω συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων για την υλοποίηση συγκεκριμένων πράξεων / έργων που στόχο έχουν την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος, τη μείωση της ρύπανσης και την προώθηση ήπι-

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ων μορφών ενέργειας. Μέσω του κοινοτικού πλαισίου στήριξης, των κοινοτικών πρωτοβουλιών, του ταμείου συνοχής αλλά και άλλων προγραμμάτων, όπως για παράδειγμα το Life, η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να υλοποιήσουν έργα περιβάλλοντος. Έργα τα οποία περιλαμβάνουν, υποδομές, όπως αποχετευτικά δίκτυα και μονάδες επεξεργασίας λυμάτων, δημιουργία χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων αλλά και άλλες δράσεις όπως έργα ανάδειξης τοπίων με ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον μέσω ήπιων παρεμβάσεων, δράσεις που αφορούν την ολοκληρωμένη διαχείριση και προστασία των υδάτων, δράσεις που αφορούν την πρόληψη και αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών όπως δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες, σεισμοί και βιομηχανικά ατυχήματα, δράσεις αποκατάστασης τοπίων όπως παλαιών χώρων απόρριψης απορριμμάτων, δράσεις δημιουργίας κέντρων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ενημέρωσης και πολλές άλλες. Πέρα όμως από τις δράσεις που χρηματοδοτούνται σε κάθε κράτος μέλος και επειδή το φυσικό περιβάλλον δεν γνωρίζει σύνορα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δημιουργήσει ειδικά προγράμματα χρηματοδότησης τα οποία προϋποθέτουν την διακρατική, διασυνοριακή και διαπεριφερειακή συνεργασία. Έτσι υπάρχουν δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος οι οποίες μπορούν να υλοποιηθούν από δύο κράτη μέσω κοινών έργων. Τέτοια προγράμματα στον Ελληνικό χώρο είναι τα προγράμματα INTERREG Ελλάδα – Βουλγαρία, Ελλάδα – π.Γ.Δ.Μ., Ελλάδα – Αλβανία, Ελλάδα – Τουρκία κ.ά. Όπως φαίνεται, η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στοχεύει με συγκεκριμένες δράσεις στην αειφορική διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Εναπόκειται στα κράτη μέλη να εφαρμόσουν αυτή την πολιτική με συνέπεια, αποφασιστικότητα και υπευθυνότητα, για να μπορέ-

σουν να επιτευχθούν, όσο το δυνατόν καλύτερα και γρηγορότερα, οι στόχοι που έχουν τεθεί. Εναπόκειται, όμως, και σε καθένα από εμάς να ενεργεί, μέσα στην καθημερινή του ζωή με γνώμονα την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και να έχει πάντα στο μυαλό του ότι αυτά που μας χαρίζει τόσο απλόχερα η φύση δεν τα έχει κληρονομήσει, αλλά τα έχει δανειστεί από τα παιδιά του. Μόνο με ένα συνδυασμό αυτών των δύο παραμέτρων, δηλαδή μίας στοχευμένης και ξεκάθαρης πολιτικής από τη μία και μίας περιβαλλοντικής συνείδησης και συμπεριφοράς από τον καθένα από εμάς από την άλλη, θα μπορέσουμε να επιτύχουμε τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος και, κατ’ επέκταση, της ίδιας μας της ζωής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1. Οδηγία 2000/60/ΕΚ του 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων 2. Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του 1992 περί διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, της άγριας πανίδας και χλωρίδας 3. Οδηγία 79/409/ΕΟΚ του 1979 για τα πτηνά 4. Οδηγία 97/11/ΕΚ του 1997 για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων δημόσιων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον 5. Οδηγία 96/61/ΕΚ του 1996 για την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης 6. Ν.3010/2002 για την εναρμόνιση του Ν.1650/86 με τις οδηγίες 97/11/ ΕΚ και 96/61/ΕΚ 7. Κ.Υ.Α.33318/3028/1998 εναρμόνιση με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ 8. Ν. 3199/2003 Προστασία και διαχείριση των υδάτων – Εναρμόνιση με την οδηγία 2000/60/ΕΚ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

M.K.O.

ΔΙΚΤΥΟ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS

15 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ο Δίκτυο Μεσόγειος SOS γεννήθηκε το 1990 από μία ομάδα ανθρώπων οι οποίοι μοιραζόμασταν μια κοινή αντίληψη και ανησυχία για τα περιβαλλοντικά προβλήματα που βιώναμε στη χώρα μας. Η άναρχη οικοδόμηση, ο μαζικός τουρισμός, η ρύπανση της θάλασσας και των υδάτων, η αλλαγή του κλίματος, η καταστροφή των δασών, η υπεραλίευση και η εξαφάνιση σπάνιων ειδών άλλαζαν, και αλλάζουν, για πάντα το περιβάλλον που ζούμε και αγαπούμε και στο οποίο θα μεγαλώσουν τα παιδιά μας. Πιστεύοντας ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα έχουν πρωτίστως κοινωνικά αίτια, αλλά και ότι πρέπει να ξεπεράσουμε τον στεγνό καταγγελτικό λόγο, δώσαμε από την αρχή έμφαση στην προβολή των ευκαιριών βιώσιμης ανάπτυξης, που παρέχουν η προστασία του περιβάλλοντος και ο πολιτισμός. Δώσαμε προτεραιότητα στην προστασία των παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων, γιατί, στη χώρα μας, το 90% της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας συγκεντρώνεται στις παράκτιες ζώνες. Επειδή δε τα προβλήματα του περιβάλλοντος έχουν ταυτόχρονα τοπική, περιφερειακή και οικουμενική διάσταση, στραφήκαμε από την πρώτη στιγμή στην αναζήτηση συνεργασιών σε όλη τη Μεσόγειο. Σήμερα, συνεργαζόμαστε στενά με δεκάδες περιβαλλοντικές και κοινωνικές οργανώσεις στην Μεσόγειο και στην Ευρώπη, συμμετέχουμε κι έχουμε συμβάλλει στη δημιουργία σημαντικών δικτύων συνεργασίας σε περιβαλλοντικά και πολιτισμικά θέματα. Κύριος στόχος της δράσης μας είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

πολιτών, ιδίως των νέων. Μέσα από τις δράσεις μας διεκδικούμε και προβάλλουμε: την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου της Μεσογείου, και ιδιαίτερα την μείωση της ρύπανσης και τη βιώσιμη διαχείριση των ακτών και της θάλασσας, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τη βιώσιμη διαχείριση του νερού, της ενέργειας, των αποβλήτων, την προστασία του παγκόσμιου κλίματος, την εξάλειψη της πυρηνικής απειλής τη συνύπαρξη και το διάλογο των πολιτισμών την προώθηση της βιωσιμότητας σε τοπικό, εθνικό, μεσογειακό και ευρωπαϊκό επίπεδο την Ευρω-Μεσογειακή συνεργασία στην βάση της ισότητας και του σεβασμού στη πολιτισμική διαφορά. Η βιώσιμη ανάπτυξη των παράκτιων και των νησιωτικών περιοχών, η ανάπτυξη μιας άλλης κουλτούρας στη διαχείριση των υδάτινων πόρων και η αντιμετώπιση των συνεπειών της αλλαγής του κλίματος είναι οι κύριοι θεματικοί τομείς δραστηριότητας του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS αυτή την περίοδο. Τον περασμένο Ιούνιο, ιδρύθηκε, με πρωτοβουλία μας, το Ελληνικό Δίκτυο Συνεργασίας για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη Παράκτιων και Νησιωτικών Περιοχών, στο οποίο συμμετέχουν περιβαλλοντικές οργανώσεις και φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στο ίδιο πλαίσιο δραστηριοτήτων, διοργανώσαμε το καλοκαίρι δυο προγράμματα εθελοντικής εργασίας στη Σίφνο και στη Σαμοθράκη, με στόχο την ανάδειξη της σημασίας των περιοχών NATURA και του τοπικού πολιτισμού στη βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών. Κάθε χρόνο, στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαΐου, συντονίζουμε στην Ελλάδα την Παμμεσογειακή Εκστρατεία Καθαρισμού Ακτών. Πρόκειται

για μια δράση που διεξάγεται εδώ και 10 χρόνια κάθε χρόνο, σε 21 χώρες της Μεσογείου. Στους φετινούς καθαρισμούς σημειώθηκε ρεκόρ συμμετοχής πολιτών: 6500 άνθρωποι καθάρισαν 100 παραλίες σε όλη την Ελλάδα. Επίσης τον Οκτώβριο διοργανώσαμε στην Αιτωλοακαρνανία διεθνή συνάντηση νέων με θέμα την ανάπτυξη μιας άλλης κουλτούρας στη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Συμμετείχαν 40 νέοι από ΜΚΟ της Πολωνίας, της Ιταλίας, της Μάλτας, της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της Ιορδανίας και της Παλαιστίνης. Οι συμμετέχοντες στη συνάντηση αντάλλαξαν εμπειρίες και συζήτησαν την ανάπτυξη κοινών δράσεων για την προώθηση ενός νέου μοντέλου διαχείρισης του νερού, που θα το αντιμετωπίζει ως αναγκαίο αγαθό τόσο για τις ανθρώπινες κοινωνίες όσο και για τα οικοσυστήματα, που θα οδηγεί στη διασυνοριακή συνεργασία αντί για τη σύγκρουση, που θα αναπτύσσει την αίσθηση της κοινής ατομικής και συλλογικής ευθύνης αντί για την ανεύθυνη σπατάλη του. Η συνάντηση έγινε με την υποστήριξη του ευρωπαϊκού προγράμματος ΝΕΟΛΑΙΑ και της ΓΓΝΓ Επιπλέον πραγματοποιούμε ένα πιλοτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα υπό την επωνυμία WATERSAVE, η υλοποίηση του οποίου θα ολοκληρωθεί ως το Μάιο του 2006 και έχει χορηγό την TOYOTA Εurope - Social Contribution Fund. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενεργή συμμετοχή περίπου 1000 μαθητών από διάφορα σχολεία σε δημιουργικές δραστηριότητες γύρω από την εξοικονόμηση νερού. Στο πλαίσιο του εν λόγω προγράμματος πρόκειται να οργανωθούν δύο σεμινάρια για 50 εκπαιδευτικούς, με στόχο την κατάρτισή τους σε προγράμματα περιβαλλοντι-

M.K.O.

30 κής αγωγής με θέμα την εξοικονόμηση νερού. Επίσης δημιουργούνται από μια ομάδα συνεργατών του ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS μια ιστοσελίδα σε πολυγλωσσική βάση καθώς και ένα πρότυπο εκπαιδευτικό πακέτο. Επειδή δε πιστεύουμε στη σημασία της εκπαίδευσης υλοποιούμε κάθε χρόνο, πρόγραμμα ενημέρωσης μαθητών σχολείων, στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Το φετεινό μας πρόγραμμα εστιάζει σε τέσσερις θεματικές ενότητες: 1) Νερό: Πηγή Ζωής 2) Ακτές, Θάλασσα, Μεσόγειος 3) Προστασία του κλίματος και ενέργεια: Η Γη έχει πυρετό 4) Βιώσιμη ανάπτυξη σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Τέλος, σε συνεργασία με τις ΜΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΗ και ΠΟΛΙΤΕΣ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ υλοποιούμε από το περασμένο καλοκαίρι το Πρόγραμμα ΜΑΘΕ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΟΥ ΓΙΝΕ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ, που αποσκοπεί στην ενημέρωση των πολιτών, και ιδίως των νέων, για τα δικαιώματα που κατοχυρώνει η Χάρτα των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχει τεθεί σε ισχύ από το 2000. Στο πλαίσιο του προγράμματος, που υλοποιείται με την υποστήριξη της Γενικής Διεύθυνσης Παιδείας και Πολιτισμού της ΕΕ, έχουν ήδη πραγματοποιηθεί τρεις τριήμερες ενημερωτικές δράσεις στην Κέρκυρα, στα Χανιά και στο Βόλο. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης και τη διεξαγωγή δυο ημερίδων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, που θα λάβουν χώρα στο άμεσο μέλλον. ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΜΑΣ

WWW.MEDSOS.GR

ΔΙΚΤΥΟ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS Μαμάη 3, ΑΘΗΝΑ, 10440 Τηλ/fax: 2108228795 www.medsos.gr e-mail: medsos@medsos.gr

Βραβεία RIGHT LIVELIHOOD 2005 Τα Βραβεία RIGHT LIVELIHOOD 2005 τιμούν πρωτοπόρους της δικαιοσύνης, του δίκαιου εμπορίου (fair trade) και της πολιτιστικής ανανέωσης. Το τιμητικό βραβείο RIGHT LIVELIHOOD για το 2005 απονεμήθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους εν ζωή Μεξικανούς καλλιτέχνες και ακτιβιστή κοινότητας, τον Franscisco Toledo. Το Βραβείο SEK μοιράστηκαν οι Maude Barlow και Tony Clarke από τον Καναδά, η Irene Fernandez από την Μαλαισία και η οργάνωση First People της Καλαχάρη καθώς και ο ιδρυτής της Roy Sesana από την Μποτσουάνα. Η Επιτροπή δήλωσε σχετικά με τα Βραβεία Right Livelihood για το 2005 τα εξής: Francisco Toledo (Μεξικό) - … για το ότι αφιέρωσε τον εαυτό του και την τέχνη του στην προστασία, τη βελτίωση και την ανανέωση της αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, του φυσικού περιβάλλοντος και της κοινοτικής ζωής της πατρίδας του Oaxaca. Maude Barlow και Tony Clarke (Καναδάς) - … για την παραδειγματική και μακροχρόνια εργασία τους για τη δικαιοσύνη στο χώρο του εμπορίου και την αναγνώριση του θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος στο νερό. Irene Fernandez (Μαλαισία) - … για την εξαιρετική και θαρραλέα εργασία της προκειμένου να σταματήσει η βία κατά των γυναικών και οι παραβάσεις απέναντι στους μετανάστες και τους φτωχούς εργάτες. Η οργάνωση First People της Καλαχάρη και ο ιδρυτής της Roy Sesana (Μποτσουάνα) - … για τη σθεναρή αντίσταση τους κατά της έξωσης από τα πατρογονικά τους εδάφη καθώς και για τον αγώνα τους για το δικαίωμα στον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους. Τα Βραβεία Right Livelihood ξεκίνησαν το 1980 και απονέμονται κάθε χρόνο στο Σουηδικό Κοινοβούλιο ενώ συχνά αναφέρονται ως τα “Εναλλακτικά Βραβεία Nobel”. Πρωτοξεκίνησαν “για να τιμήσουν και να στηρίξουν εκείνους που προσφέρουν πρακτικές και παραδειγματικές απαντήσεις στα πιο επείγοντα προβλήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα”. Ο Jakob von Uexkull, ένας φιλοτελιστής Σουηδικής και Γερμανικής καταγωγής, πούλησε την πολύτιμη συλλογή του γραμματοσήμων για να προσφέρει την πρωταρχική δωρεά. Ο Alfred Nobel ήθελε να τιμήσει εκείνους των οποίων η δουλειά “έφερε το μεγαλύτερο όφελος στην ανθρωπότητα”. Ο Von Uexkull αισθάνθηκε ότι τα Βραβεία Nobel σήμερα αγνοούν μεγάλο κομμάτι της δουλειάς και της γνώσης που είναι πραγματικά απαραίτητες για τον κόσμο και το μέλλον μας. Στις 7 Δεκεμβρίου, ημέρα Τετάρτη θα λάβει χώρα συνέντευξη τύπου με τους νικητές στη Στοκχόλμη. Η τελετή απονομής θα γίνει στη Σουηδική Βουλή στις 9 Δεκεμβρίου. Υπήρχαν 77 υποψήφιοι από 39 χώρες στην εμπιστευτική λίστα των υποψηφιοτήτων αυτή τη χρονιά: 4 από την Αφρική, 4 από τον Αραβικό κόσμο, 20 από την Ασία, 1 από την Αυστραλία, 26 από την Ευρώπη, 12 από τη Λατινική Αμερική και 10 από τη Βόρεια Αμερική. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους νέους βραβευθέντες μπορείτε να κατεβάσετε από την ιστοσελίδα www.rightlivelihood.org

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

Α Ν Α ΛΥ Σ Η

Η Εφαρμογή της Διαρθρωτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ελλάδα ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΑΡΗΣ ΚΟΥΡΟΠΑΛΑΤΗΣ, Δικηγόρος – Πολ. Επιστήμων ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2005 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Συμπληρώθηκαν περισσότερα από πενήντα χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), της πρώτης εκ των ιδρυτικών Συνθηκών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας / Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όταν οι ηγέτες των έξι, οικονομικά, ισχυρότερων ευρωπαϊκών κρατών, αποφάσιζαν, την 18η Απριλίου του 1951 στο Παρίσι, να δώσουν σάρκα και οστά στην έμπνευση του Γάλλου Υπουργού Εξωτερικών R. Shuman,1 αποδεχόμενοι τα οράματά του για μια ενωμένη Ευρώπη κι ένα ειρηνικό διεθνές περιβάλλον, χωρίς τις τραγωδίες του πρόσφατου (τότε) παρελθόντος. Πιθανότατα, όμως, αδυνατούσαν να εκτιμήσουν το μέγεθος του μεγαλύτερου εμποδίου στο δρόμο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στα επόμενα χρόνια, επρόκειτο να αποδειχθεί ότι το εμπόδιο αυτό θα ήταν η ίδια η Ευρώπη με τις τεράστιες, εσωτερικές της ανισότητες και αντιθέσεις, που διακύβευαν σοβαρά την κοινή πορεία των εθνών της. Για την άμβλυνση αυτών των ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ

Αρχικά είναι ανάγκη να μνημονευθούν τα όργανα της χρηματοδοτικής πολιτικής της ΕΚ / ΕΕ. Πρόκειται για τα, λεγόμενα εδώ και αρκετά χρόνια, διαρθρωτικά ταμεία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας/ Ένωσης. Αυτά είναι3: • το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ). Ιδρύθηκε το 1958 με σκοπό την προώθηση της ένταξης ανέργων και μειονεκτουσών κατηγοριών του πληθυσμού στην αγορά εργασίας μέσω της χρηματοδότησης κυρίως δράσεων κατάρτισης. • το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Το ταμείο αυτό χρηματοδοτεί, από το 1975, τη δημιουργία υποδομών και την πραγματοποίηση παραγωγικών επενδύσεων που δημιουργούν θέσεις απασχόλησης, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ανισοτήτων αλλά και για τη συλλογική, πλέον, εξέλιξη των ευρωπαϊκών χωρών έπρεπε να δοθεί μεγάλη έμφαση στο θέμα της χρηματοδότησης των σκοπών της Ένωσης με την εκπόνηση της μετέπειτα λεγόμενης, περιφερειακής – διαρθρωτικής πολιτικής. Η χώρα μας, μέλος της Ευρωπαϊκής οικογένειας από το 1981, υπήρξε σημαντικός αποδέκτης των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων. Χάρη και σε αυτές, η Ελλάδα μετεξελίχθηκε – τις δύο τελευταίες δεκαετίες – σε ένα σύγχρονο κράτος της Δύσης και σε ισότιμο – σε πολλά επίπεδα – Ευρωπαίο εταίρο, καταλαμβάνοντας το 1998 την 31η θέση παγκοσμίως από άποψη μεγέθους οικονομίας (122,9 δις $)!2 Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι αφενός ν’ αποτυπώσει την εξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής των χρηματοδοτήσεων προς την Ελλάδα, αφετέρου να αναδείξει εύλογα ερωτήματα και ενδεικτικές απαντήσεις σε ό,τι αφορά στο μέλλον της πολιτικής αυτής.

ιδίως με προορισμό τις επιχειρήσεις. • το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ). Αποτελεί το χρηματοδοτικό μέσο της κοινής αγροτικής πολιτικής και της ανάπτυξης της υπαίθρου. Αποτελείται από δύο τμήματα: το τμήμα Προσανατολισμού, το οποίο χρηματοδοτεί δράσεις αγροτικής ανάπτυξης και ενίσχυσης των κατοίκων των αγροτικών περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και το τμήμα Εγγυήσεων, το οποίο χρηματοδοτεί κυρίως τις κοινές οργανώσεις αγοράς. • το Χρηματοδοτικό Μέσο Προσανατολισμού της Αλιείας (ΧΜΠΑ). Ιδρύθηκε το 1993 και αποσκοπεί στην προσαρμογή και στον εκσυγχρονισμό των εξοπλισμών του συγκεκριμένου τομέα καθώς και στη διαφοροποίηση των οικονομιών των ζωνών που εξαρτώνται από την αλιεία.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ. ΤΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (Μ.Ο.Π.)

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι ιθύνοντες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αντιλαμβάνονταν την έντονη περιφερειακή ποικιλομορφία των κρατών μελών. Από τον Ιούνιο του 1981 η Επιτροπή, σ’ έκθεσή της, τόνιζε την ανάγκη ενίσχυσης της ανάπτυξης των μεσογειακών περιφερειών της Ε.Κ. Το Μάρτιο του 1982, η σοσιαλιστική κυβέρνηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ., υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου, υπέβαλε το περίφημο Μνημόνιο, με το οποίο ζητούσε, αφενός την εφαρμογή κοινοτικών αποκλίσεων- ειδικών καθεστώτων (αναφορικά με τα κρατικά μονοπώλια και τις σχέσεις Κράτους- Κοινωνίας), αφετέρου οικονομική υποστήριξη για την “αναδιάρθρωση της ελληνικής

32 οικονομίας”. Το μεν πρώτο αίτημα απορρίφθηκε, το δε δεύτερο έγινε δεκτό. Έτσι, όταν το 1983 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στουτγάρδης ενέκρινε το σχέδιο εφαρμογής των Μ.Ο.Π., η Ελλάδα συμπεριλαμβανόταν στις υποψήφιες λήπτριες χώρες. Τέλος, με τον Κανονισμό 2088 του 1985 αποφασίστηκε επίσημα, πλέον, η έναρξη εφαρμογής των Μ.Ο.Π. σε Ελλάδα, Ν. Γαλλία και Ιταλία. Η συνολική συνδρομή για τις τρεις χώρες ανερχόταν σε 6,6 δις ECU (Ευρωπαϊκών Νομισματικών Μονάδων) για μια επταετία.4 Από την Ελλάδα υποβλήθηκαν 6 προγράμματα (περιφερειακής) ανάπτυξης για ισάριθμες περιφέρειες της χώρας5 το συνολικό κόστος των οποίων ανερχόταν στα 3,2 δις ECU και η Ε.Κ. συμμετείχε με 1,8 δις ECU για την περίοδο 1985-1992. Χάρη στα κονδύλια των ΜΟΠ τέθηκαν την περίοδο αυτή οι βάσεις στον κλάδο της ιχθυοκαλλιέργειας.6 Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΤΟ Α΄ ΠΑΚΕΤΟ DELORS

Έως το 1986 η περιφερειακή – διαρθρωτική πολιτική της Ε.Κ. εφαρμοζόταν άτυπα, χωρίς να προβλέπεται από την ιδρυτική Συνθήκη της Ρώμης (1958). Η νέα Συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης υπήρξε καταλύτης στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, καθώς, όχι μόνο ανέφερε ρητά την περιφερειακή πολιτική, αλλά έθετε ξεκάθαρα, ως ευρύτερο στόχο της τελευταίας, την οικονομική και κοινωνική συνοχή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (άρθρο 130Γ ΕΕΠ). Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα και με ολοένα μεγεθυνόμενες οικονομικές ανισότητες εντός του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, κατέστη αδήριτη ανάγκη η εξεύρεση νέων πόρων και η ταυτόχρονη διάθεσή τους στις “προβληματικές” περιφέρειες της Κοινότητας. Απαντώντας στο αίτημα αυτό η Επιτροπή, που είχε ιδρυθεί το 1988 υπό την προεδρία του Jacques

Α Ν Α ΛΥ Σ Η Delors, αποφάσισε το διπλασιασμό των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων καθώς επίσης και την αύξηση των πιστώσεων για πολιτικές πολυετούς επιχορήγησης.7 Το πρώτο πακέτο Delors γινόταν πραγματικότητα. Πέντε στόχοι τέθηκαν από την Ε.Κ. προς υλοποίηση του άρθρου 130 της ΕΕΠ. Ο Στόχος 1 αναφερόταν στη “στήριξη της περιφέρειας με αναπτυξιακή καθυστέρηση, όπου το ΑΕΠ ανά κάτοικο είναι μικρότερο τουλάχιστον κατά 25% του μέσου όρου”8 και αφορούσε κατά πρώτο λόγο στα τέσσερα φτωχότερα κράτη-μέλη της Κοινότητας, στα οποία συμπεριλαμβανόταν και η Ελλάδα. Μέχρι το 1999, οι περιοχές του στόχου αυτού θ’ απορροφούσαν το 65% περίπου του συνόλου των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων. Σύμφωνα με τις νέες διαδικασίες, η αντίστοιχες χώρες θα έπρεπε να υποβάλουν στην Κοινότητα από ένα συνολικό πρόγραμμα- πλαίσιο, το λεγόμενο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ), το οποίο θα καθόριζε το συνολικό ποσό των επενδύσεων για την ανάπτυξη των αντίστοιχων οικονομιών από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους.9 Το συνολικό ποσοστό χρηματοδότησης που έλαβε η Ελλάδα για επενδυτικά προγράμματα στο σύνολο των περιφερειών της για την πενταετία 1989-1993, ανήλθε στο 5,2% του Α.Ε.Π., πάνω από 12 δις ECU.10 Οι πόροι αυτοί έδωσαν στην Ελλάδα την ώθηση να ξεκινήσει μια τεράστιας σημασίας χρόνια προσπάθεια εκσυγχρονισμού της οικονομίας και, συνακόλουθα, της ευρύτερης κοινωνίας της. Δημιουργήθηκαν χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Επιδοτήθηκαν επιχειρήσεις και ενισχύθηκαν επιχειρηματικές δράσεις. Προσελκύθηκαν ξένα κεφάλαια κι έγιναν αξιόλογες επενδύσεις. Η ελληνική διοίκηση άρχισε να μετασχηματίζεται, προσαρμοζόμενη αργά μα σταθερά σε καινοτομίες, όπως: μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό, καθορισμό προτεραιοτήτων, σύνταξη προγραμμάτων αλληλένδετων ενερ-

γειών, προς αντικατάσταση μεμονωμένων δράσεων, διαδικασίες και επιτροπές παρακολούθησης και αξιολόγησης, συνεργασία κοινοτικών, εθνικών και περιφερειακών φορέων.11 Εξάλλου, σύμφωνα με σοβαρές ενδείξεις και καταγραφές, η χρηματοδότηση του πρώτου πακέτου Delors διοχετεύτηκε κυρίως σε μικρότερα – και, άρα, ευκολότερα να υλοποιηθούν- έργα με χαμηλότερη αναμενόμενη οικονομική απόδοση, με στόχο την επίτευξη υψηλότερων ρυθμών απορρρόφησης.12 Φυσικά, η χρηματοδότηση του πρώτου πακέτου Delors είχε και μια αρνητική πτυχή. Τα νέα δεδομένα αιφνιδίασαν τον ελληνικό κρατικό μηχανισμό, με αποτέλεσμα να μην αποφευχθούν, τελικά, σημαντικές καθυστερήσεις στην απορρόφηση των κοινοτικών πόρων. Παρατηρήθηκε πολυδιάσπαση και προχειρότητα στόχων και δυσανάλογη κατανομή επιδοτήσεων, αφενός λόγω της συγκεντρωτικής και δυσκίνητης ελληνικής διοίκησης, αφετέρου λόγω πολιτικού καιροσκοπισμού και πολιτικών κρίσεων της περιόδου 1988- 1993.13 Παρόλα’ αυτά, το πρώτο πακέτο Delors έδωσε ένα πολύ σημαντικό μάθημα στον ελληνικό λαό. Προσέφερε σημαντικά ερεθίσματα για μια ριζική αναθεώρηση, τόσο στις δομές του κράτους και της αγοράς, όσο και στη φιλοσοφία κυβερνώντων και κυβερνωμένων, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την προσεκτικότερη και αποτελεσματικότερη αξιοποίηση μελλοντικών χρηματοδοτήσεων προς όφελος της ελληνικής κοινωνίας. Β΄ ΚΠΣ. Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟΓΕΙΩΝΕΤΑΙ

Στα πλαίσια της αναθεωρημένης από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη του 1986 περιφερειακής - διαρθρωτικής πολιτικής της ΕΚ / ΕΕ, στον αστερισμό του Μάαστριχτ (1992), συγκροτήθηκε ένα νέο πρόγραμμα χρηματοδοτήσεων, το λεγόμενο Β’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις διαδραμάΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

Α Ν Α ΛΥ Σ Η τιζε πλέον το ιδρυθέν με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, Ταμείο Συνοχής. Το νέο αυτό όργανο είχε ως αποστολή να χρηματοδοτεί εκείνα τα κράτη-μέλη στα οποία το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι χαμηλότερο απ’ το 90% του κοινοτικού μέσου όρου, εφόσον τα τελευταία διαθέτουν πρόγραμμα με στόχο τη οικονομική σύγκλιση.14 Η χρηματοδότηση αυτή αφορούσε την δημιουργία διευρωπαϊκών δικτύων στους τομείς των μεταφορών, των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας. Επρόκειτο για μια πολύ σημαντική για την Ελλάδα χρηματοδοτική στήριξη, καθώς η τελευταία αναμενόταν να εισπράξει 16-20% των πόρων του μέχρι το 1999. Συνολικά, το δεύτερο πακέτο Delors σήμαινε αφενός, νέα αύξηση των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων και αφετέρου, μεγαλύτερη συγκέντρωση πόρων στις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες. Πλέον, οι πόροι του προαναφερθέντος Στόχου 1 αντιπροσώπευαν το 67,4% του συνόλου των πόρων και η Ελλάδα ωφελήθηκε αρκετά, εισπράττοντας ετησίως 62% περισσότερη- από το πρώτο πακέτο - χρηματοδότηση (141.471 εκατ.ECU σε τιμές 1992 εκ των οποίων 96.346 εκατ. για το στόχο 1.15 Το Β’ ΚΠΣ οργανώθηκε με βάση το σχήμα: Άξονας – Τομέας - Επιχειρησιακό Πρόγραμμα – Υποπρόγραμμα – Μέτρο - Ενέργεια. Πέντε βασικοί άξονες συγκρότησαν το ΚΠΣ - οι τέσσερις το εθνικό σκέλος, ο πέμπτος το περιφερειακό. Καθένας από αυτούς κάλυπτε μια ευρεία ενότητα της στρατηγικής, οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, που διατυπώθηκε για την Ελλάδα στην περίοδο προγραμματισμού 1994- 1999, με στόχο την άμβλυνση των αποκλίσεων από τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κατεύθυνση της Σύγκλισης.16 Η μεταρρύθμιση της ευρωπαϊκής διαρθρωτικής πολιτικής του 1988 εγκαινίασε δύο βασικές αρχές, την αρχή της εταιρικής σχέσης και την αρχή της προσθετικότητας. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

Σύμφωνα με την πρώτη, “τόσο στο στάδιο του προγραμματισμού και του καθορισμού προτεραιοτήτων, όσο και στο στάδιο εφαρμογής του ΚΠΣ, η συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής και των αρμόδιων αρχών σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο πρέπει να είναι στενή και συνεχής.” Δηλαδή, “οι εθνικές κυβερνήσεις δε θα είναι, στο εξής, οι αποκλειστικοί συνομιλητές των Βρυξελλών.”17 Η αρχή της εταιρικής σχέσης εφαρμόστηκε στην Ελλάδα σε τρία επίπεδα:18 Α) Αρμόδιος φορέας για τη γενική επίβλεψη του σχεδιασμού, της εφαρμογής και της αξιολόγησης των αποτελεσμάτων του ΚΠΣ στο σύνολό του ορίστηκε το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Σε αυτό το επίπεδο συγκροτήθηκε η Κεντρική Επιτροπή Παρακολούθησης του ΚΠΣ, με τη συμμετοχή των ελληνικών Αρχών, εθνικών και περιφερειακών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕ). Στις Επιτροπές Παρακολούθησης των προγραμμάτων, που κάλυπταν το σύνολο της χώρας, συμμετείχαν αντιπρόσωποι των ελληνικών, εθνικών Αρχών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Β) Το σύνολο του ΚΠΣ διαρθρώθηκε σε επιμέρους Τομείς Παρέμβασης, που στον καθένα εντάχθηκαν Επιχειρησιακά Προγράμματα, τα οποία αναλύθηκαν σε μέτρα και σε ενέργειες- δράσεις. Επιτροπές Παρακολούθησης- απαρτιζόμενες από εκπροσώπους των εθνικών Αρχών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής - προβλέφθηκαν τόσο για μέτρα, ιδιαίτερα, μεγάλου μεγέθους, όσο και για ενέργειες- δράσεις. Γ) Τέλος, συγκροτήθηκαν Επιτροπές Παρακολούθησης των προγραμμάτων που κάλυπταν επιμέρους περιφέρειες, με τη συμμετοχή αντιπροσώπων, πέραν των Εθνικών Αρχών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και περιφερειακών και τοπικών Αρχών. Σύμφωνα με την αρχή της προσθετικότητας, η οποία προβλέφτηκε

33 ρητά στους κανονισμούς διαχείρισης του Β΄ ΚΠΣ, “τα κονδύλια που θα διέθετε κάθε κράτος- μέλος στις κατηγορίες έργων και προγραμμάτων που συγχρηματοδοτούντο από την Κοινότητα, θα έπρεπε να μείνουν στο ίδιο, τουλάχιστον, επίπεδο με αυτό της προηγούμενης περιόδου προγραμματισμού (1989- 1993).” Στόχος της αρχής της προσθετικότητας ήταν να μην υποκαταστήσουν οι αυξημένοι κοινοτικοί πόροι του δευτέρου πακέτου Delors τις, μέχρι το 1993, εθνικές δαπάνες, αλλά να τις συμπληρώσουν, ώστε ν’ αυξηθεί, αντίστοιχα, το μέγεθος της συνολικής παρέμβασης.19 Το δεύτερο πακέτο Delors συνδέθηκε και με άλλες σημαντικές καινοτομίες της περιόδου 1994-1999. Η σημαντικότερη από αυτές ήταν η σύσταση της Μονάδας Οργάνωσης και Διαχείρισης (ΜΟΔ) του ΚΠΣ, ως μια θεσμική εγγύηση ελέγχου της κρατικής ασυδοσίας από μια ιδιωτική αρχή.20 Η ΜΟΔ ξεκίνησε τη λειτουργία της με το νομικό καθεστώς της ανώνυμης εταιρίας, με μέτοχο το ελληνικό δημόσιο, αποφεύγοντας έτσι τις διοικητικές και οικονομικές αγκυλώσεις της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, δρώντας, βέβαια, υπό τον συντονιστικό έλεγχο του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας .21 Επιπλέον, το δεύτερο κοινοτικό πακέτο αύξησε τις θέσεις εργασίας και τις επενδύσεις και επιτάχυνε τους ρυθμούς μεγέθυνσης του ΑΕΠ κατά 1,1 ποσοστιαίες μονάδες.22 Ωστόσο, υπήρξαν, όπως και στην περίπτωση του προηγούμενου ΚΠΣ, παρενέργειες. Η διατήρηση μονοπωλιακών δομών, η κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα, η κρατική διαφθορά ήταν οι σοβαρότερες από αυτές.23 Η ουσία είναι, πάντως, ότι τα περίπου 22 δις (σε Ευρώ, πλέον) του δευτέρου ΚΠΣ ενίσχυσαν τα θεμέλια που έθεσε το πρώτο στην ελληνική κοινωνία και συνέβαλαν σημαντικά στην αξιόλογη πρόοδο της χώρας μας, κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’90.

34 ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ ΣΤΟ ΝΕΟ ΑΙΩΝΑ: Γ΄ ΚΠΣ

Με βάση τους μεγάλους προσανατολισμούς που εκφράστηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούλιο του 1997 στη λεγόμενη «Agenda 2000» και διατυπώθηκαν αναλυτικά με τις προτάσεις της το Μάρτιο του 1998, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου ενέκρινε, τον Ιούνιο του 1999, (Κανονισμός 1260/99) μια νέα μεταρρύθμιση των διαρθρωτικών ταμείων. Η μεταρρύθμιση αυτή αποσκοπούσε σε απλοποίηση και αποκέντρωση της λειτουργίας των ταμείων, ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς τους, και, κατά συνέπεια, της αξιολόγησης και του ελέγχου, μεγαλύτερη συγκέντρωση των ενισχύσεων, επιμονή στην προσθετικότητα. Ταυτόχρονα, το Ταμείο Συνοχής διατηρήθηκε ενώ το Χρηματοδοτικό Όργανο Προσανατολισμού της Αλιείας (IFOP) μετατράπηκε σε κανονικό ταμείο. Παράλληλα, το ίδιο Συμβούλιο του Βερολίνου ενέκρινε την παροχή 213 δις Ευρώ στις διαρθρωτικές δράσεις ενός Τρίτου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης της περιόδου 2000-2006, από τα οποία ποσό 7 δις θα κατευθυνόταν στο νέο «Προενταξιακό Διαρθρωτικό Μέσο» (ISPA). Η δημιουργία του τελευταίου εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λουξεμβούργου, το Δεκέμβρη του 1997, στο πλαίσιο της Agenda 2000 και προοριζόταν για διευκόλυνση της προσαρμογής των υποψήφιων για ένταξη στην Ένωση Χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Οι συνολικοί πόροι του Τρίτου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης για την Ελλάδα, οι προερχόμενοι από τα διαρθρωτικά ταμεία, αλλά και το Ταμείο Συνοχής, ανέρχονται σε 25 δις Ευρώ (σε τιμές ’99).24 Τα κονδύλια αυτά - μαζί με τους εθνικούς πόρους - διαχειρίζεται η Μονάδα Οργάνωσης και Διαχείρισης (ΜΟΔ) με τη βοήθεια του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήμα-

Α Ν Α ΛΥ Σ Η τος (ΟΠΣ), ενός νέου συστήματος πληροφόρησης, η χρήση του οποίου επιβλήθηκε από τους κανονισμούς των διαρθρωτικών ταμείων (και του Ταμείου Συνοχής) και αποσκοπεί στη διαχείριση της πληροφορίας - σε όλες τις διαστάσεις της και σε όλα τα στάδια, από το ανώτερο έως το κατώτερο.25 Παρά τη δυναμική του Γ ΚΠΣ και τις αισιόδοξες προβλέψεις ειδικών, παρουσιάστηκαν σημαντικές καθυστερήσεις στην απορρόφηση των κοινοτικών πόρων, από τα πρώτα, κιόλας, χρόνια της διαχειριστικής περιόδου 2000-2006. Τον Οκτώβριο του 2003 δεν είχε απορροφηθεί, παρά το 20% των κοινοτικών κονδυλίων.26 Έως τα τέλη Μαρτίου του 2004, το ποσοστό αυτό - σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος- δεν είχε ξεπεράσει το 27%.27 Ένα ισχυρό, εξάλλου, χτύπημα δόθηκε στη χώρα μας από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά πρόσφατα. Η Επιτροπή διαπίστωσε σοβαρές παρατυπίες, κυρίως σε ό,τι αφορά στην ανάθεση έργων, στο πλαίσιο του Γ΄ ΚΠΣ, για τη διαχειριστική περίοδο 2001- 2003. Οι καταγγελίες έκαναν λόγο για ψεύτικες αναθέσεις, για υπερκοστολογήσεις, για καθυστερήσεις ή ακόμη και για πλημμελείς παραδόσεις έργων.28 Αρχική πρόθεση της Επιτροπής ήταν να απαιτήσει την επιστροφή κονδυλίων του Γ΄ ΚΠΣ, αμφισβητώντας έως και 10.000 έργα, κάτι που- βέβαια- θα κόστιζε πολλά δις Ευρώ στο ελληνικό Δημόσιο. Τελικώς, η Επιτροπή αρκέστηκε στον έλεγχο 4.100 έργων και ζήτησε την επιστροφή 1,5 δις Ευρώ, ενώ η ελληνική πλευρά πρότεινε, σε σειρά σκληρών διαπραγματεύσεων, το ποσό των 500 εκ. Ευρώ.29 Το τελικό ποσό διαμορφώθηκε στα 518 εκ. Ευρώ και, επιπλέον, η χώρα μας δεσμεύτηκε ότι, στο εξής, όλα τα έργα (του Δ΄ ΚΠΣ) θα πραγματοποιούνται βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.30

Δ΄ ΚΠΣ. ΤΑ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑ ΣΤΕΝΕΥΟΥΝ...

Το Μάιο του 2004 συντελέστηκε η μεγαλύτερη διεύρυνση στην ιστορία της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Δέκα νέες χώρες έγιναν μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας. Εβδομήντα πέντε εκατομμύρια άνθρωποι προστέθηκαν στον ευρωπαϊκό πληθυσμό. Σύμφωνα με επίσημη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat), το 92% του πληθυσμού των νέων μελών βρίσκεται σε περιφέρειες που βρίσκονται κάτω του 75% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ευρώπης των 25. Το δε 61% του πληθυσμού αυτού ζει σε περιοχές με κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάτω του 50% του προαναφερόμενου.31 Υπό αυτές τις συνθήκες, η επαναδιαπραγμάτευση των κοινοτικών κονδυλίων ήταν αναπόφευκτη. Με δεδομένη ανάγκη την έμφαση της Ε.Ε. στην κοινωνική και, κυρίως, οικονομική στήριξη των νεοεισερχόμενων κοινωνιών, δε θα μπορούσαν παρά να αναπροσαρμοστούν όλες οι χρηματοδοτήσεις προς τις υπό διεύρυνση χώρες- μέλη και τις αντίστοιχες περιφέρειες. Εξάλλου, οι έξι χώρες- μέλη, που κατά κύριο λόγο συμβάλλουν στα κοινοτικά ταμεία (Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Αυστρία, Ολλανδία, Σουηδία) ζήτησαν πριν από αρκετούς μήνες - ασκώντας και σημαντικές διπλωματικές και άλλες πιέσεις - τη συρρίκνωση του κοινοτικού προϋπολογισμού από την τρέχουσα αναλογία 1,24% του μέσου κοινοτικού ΑΕΠ στο 1%! Μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να δυσχεράνει σοβαρά τις οικονομικές τύχες των “μικρών” – μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η τελική απόφαση αναμένετο να ληφθεί στη Σύνοδο Κορυφής του Ιουνίου, και υπό το φόβο μιας βαθιάς πολιτικής κρίσης, στους κόλπους της Ε.Ε., προερχόμενης από την απόρριψη του Ευρωσυντάγματος στο γαλλικό δημοψήφισμα ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

Α Ν Α ΛΥ Σ Η της 29ης Μαϊου.32 Τελικώς, έπειτα από σκληρές διαπραγματεύσεις, το ποσοστό προσδιορίστηκε στο 1,056% του κοινοτικού AEΠ! Στα πλαίσια, λοιπόν, του σχεδιασμού ενός Τέταρτου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (για τη διαχειριστική περίοδο 2007 – 2013) και σε μια ατμόσφαιρα σχετικής αβεβαιότητας, η Ελλάδα καλείται - ως τις αρχές του 2006 - να υποβάλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα νέο κείμενο προγραµµατισµού, µε τη µμορφή ενός Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης, όπου θα περιγράφονται οι κύριοι αναπτυξιακοί στόχοι της χώρας µας σε εθνικό, τοµεακό και περιφερειακό επίπεδο. ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ Δ΄ ΚΠΣ

Φυσικά, είναι ανεπίδεκτο αμφισβήτησης, ότι η ρεαλιστικότητα και η ποιότητα του νέου Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης, με δεδομένες τις αντίξοες συνθήκες της μείωσης των κοινοτικών κονδυλίων σε συνδυασμό με τον ολοένα αυξανόμενο διεθνή οικονομικό ανταγωνισμό, είναι τα στοιχεία που θα κρίνουν, όχι μόνο την αποτελεσματικότητα διαχείρισης των πόρων του επερχόμενου ΚΠΣ, αλλά και αυτή την ίδια ελληνική οικονομική πραγματικότητα των επόμενων δεκαετιών. Ο στρατηγικός στόχος της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης δε θα μπορούσε με βάση και τις εμπειρίες του παρελθόντος να επιτευχθεί χωρίς κοινωνική συνοχή. Το μέσο προς αυτήν την κατεύθυνση δε είναι άλλο από μια ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία, βασιζόμενη στην επιστημονική κι επαγγελματική γνώση, που να οδηγεί στην πλήρη απασχόληση µε τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας. Δικλείδα ασφαλείας μιας τέτοιας οικονομίας και, παράλληλα, εγγύηση ευμάρειας, είναι η επίτευξη της πραγματικής σύγκλισης του ελληνικού κράτους – πρώτιστα σε πεΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ριφερειακή κλίμακα - προς το μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο. Εδώ έγκειται και μια σοβαρή δυσκολία για το ελληνικό κράτος. Τόσο ο απολογισμός διαχείρισης προγενέστερων ΚΠΣ και τα λάθη του παρελθόντος, όσο και η σύγχρονη δομή της ελληνικής πραγματικότητας και η φύση της λειτουργίας της ελληνικής γραφειοκρατίας, προδίδουν μια αξιοπρόσεχτη ετερογένεια – στα όρια της αντίφασης – σε περιφερειακό επίπεδο. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat του 2005, οι περιφέρειες με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ (ΑΕΠ > 75% του μέσου όρου της ΕΕ25) είναι η Στερεά Ελλάδα με 105,4% και το Νότιο Αιγαίο 88,00%. Αντίθετα, οι φτωχότερες ελληνικές περιοχές που εντάσσονται μάλιστα στο Στόχο 1 (περιφέρειες με κατά κεφαλήν ΑΕΠ < 75% της ΕΕ-25) είναι: (α) Ανατολική Μακεδονία – Θράκη με 57,49%, (β) η Θεσσαλία με 63,01%, (γ) η Ήπειρος με 59,41%, (δ) τα Ιόνια νησιά με 65.71%, (ε) η Δυτική Ελλάδα με 56,42%, (ζ) η Πελοπόννησος με 73,82%, (η) το Βόρειο Αιγαίο με 74,38% και η Κρήτη με 72,41.33 Οι πρώτες, των οποίων το μέσο κατά κεφαλήν AEΠ υπερβαίνει το 75% του μέσου της E.E. προαλείφονται να εξαιρεθούν από τα καταρτιζόμενα κοινοτικά προγράμματα υποστήριξης με έργα υποδομής κ.α. Το κριτήριο του μέσου εισοδήματος μπορεί να είναι κατάλληλο για τα γεωγραφικά, συγκοινωνιακά και άλλα χαρακτηριστικά των υπολοίπων χωρών της E.E. προκειμένου να εντοπίζουν τις ασθενέστερες οικονομικά περιοχές τους. Ωστόσο, το εν λόγω κριτήριο αδικεί, πλέον, κατάφωρα την Ελλάδα, απλούστατα γιατί οι περισσότερες από αυτές τις περιφέρειες είναι, από τη σκοπιά του εισοδήματος βαθύτατα ετερογενείς, λόγω και της ποικιλόμορφης ελληνικής γεωγραφίας,. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Στερεά Ελλάδα, εντός της οποίας το 80% του πληθυσμού παράγει, μόνο το 48% του εισοδήματος, σύμφωνα με

35 στοιχεία του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών. Είναι, λοιπόν, επιβεβλημένη μια αναδιάρθρωση των ελληνικών περιφερειών, σε τέτοιο βαθμό και με τέτοιο τρόπο, ώστε, αφενός να καταστούν αυτές πιο ομοιογενείς, όσον αφορά στο λόγο πληθυσμού – εισοδήματος και, άρα, παραγωγικές, αφετέρου να μην εξαιρεθούν από το Δ΄ ΚΠΣ, περιοχές, οι οποίες εμφανίζονται συνολικά ευημερούσες, αλλά δεν είναι (Στερεά Ελλάδα, Βόρειο Αιγαίο κ.α.) Η όποια διοικητική αναδιάρθρωση ή αναδόμηση θα αποδειχθεί, μάλλον αναποτελεσματική, εάν δεν υποστηριχτεί από την ανάλογη περιφερειακή – οικονομική / κοινωνική πολιτική εκ μέρους του κρατικού μηχανισμού: Η εκπαιδευτική αποκέντρωση - με κατασκευή νέων σχολικών κτιρίων και ίδρυση νέων πανεπιστημιακών τμημάτων - μπορεί να συγκρατήσει μεγάλο και παραγωγικό μέρος της νεολαίας στην επαρχία. Η παροχή επιχειρηματικών κινήτρων - με χρηματοδοτήσεις αγροτικών και κτηνοτροφικών μονάδων, διενέργεια δημόσιων διαγωνισμών, κατόπιν επαρκούς ενημέρωσης (ημερίδες, συνέδρια, δελτία τύπου) για τη συμμετοχή επιχειρηματιών της επαρχίας στην υλοποίηση περιφερειακών δημόσιων έργων – μπορεί να συμβάλει στην αποφυγή της μετακύλισης του εισοδήματος στα μεγάλα αστικά κέντρα και, ως εκ τούτου, στην ανάπτυξη υποβαθμισμένων περιοχών της περιφέρειας. Η έμφαση, τέλος, στην αναβάθμιση της υγείας – με λειτουργικές κι επαρκώς εξοπλισμένες νοσοκομειακές μονάδες και πρόσληψη επιπλέον ειδικευμένου νοσηλευτικού προσωπικού – και του πολιτισμού – με ενίσχυση τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών και τοπικών εφημερίδων και συγκρότηση κέντρων πολιτισμού (σε επίπεδο, ίσως, δημοτικού καταστήματος ή και ενορίας) – θα παρέχει σε πληθυσμούς λιγότερο εύρωστων περιφερειών (ψυχολογικά κυρίως) κίνητρα παραμονής τους και βελτίωσης του εισοδήματός τους.

36 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Τίποτε, δυστυχώς από τα παραπάνω δεν είναι εύκολο...Ο διοικητικός υπερσυγκεντρωτισμός είναι παράδοση στη χώρα μας. Η Ελλάδα έχει θεωρηθεί – κι όχι άδικα – “το πλέον συγκεντρωτικό κράτος – μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας”.34 Επιπλέον, έχουν γίνει – και ακόμη γίνονται - πολλά λάθη στη διαχείριση των κοινοτικών κονδυλίων. Αλλά και πολλές ελπίδες και πρωτοβουλίες για υγιή και παραγωγική δράση ατόμων και ομάδων, θυσιάζονται στους βωμούς του ατομικισμού και των μικροκομματικών συμφερόντων. Με τέτοια δεδομένα και υπό το καθεστώς μιας περιρρέουσας αβεβαιότητας για το μέλλον της Ευρωπαϊκής ενοποίησης, η Ελλάδα δεν έχει τα περιθώρια να απωλέσει άλλες ευκαιρίες, ούτε στο πεδίο των κοινοτικών κονδυλίων, ούτε, βέβαια, σε κανένα άλλο επίπεδο. Με τον αέρα του ισχυρού παίχτη και του σταθεροποιητή στην ασταθή βαλκανική σκακιέρα, καθώς και του ισότιμου Ευρωπαίου εταίρου, πρέπει να εκπονήσει ένα Σχέδιο Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης για τον νέο αιώνα, εδραζόμενο σε βασικούς άξονες, κάποιοι από τους οποίους, ενδεικτικά, αναφέρθηκαν παραπάνω. Το σχέδιο αυτό πρέπει να προκύψει μέσα από ένα γόνιμο διάλογο ανάμεσα σε κυβερνώντες και πολίτες. Η αποτελεσματικότητα του κοινωνικού διαλόγου προϋποθέτει τη συµµετοχή των πιο ζωντανών δυνάμεων του πνευματικού και επιστημονικού κόσμου, των κοινωνικών και οικονομικών εταίρων, της πολιτικής και των µη κυβερνητικών οργανώσεων. Μόνο η αλληλόδραση μιας ισχυρής και εύρυθμης δημοκρατίας και μιας υγιούς και αρμονικής οικονομίας μπορεί να θωρακίσει τον ελληνικό λαό στον αγώνα του για την ανάπτυξη και την πρόοδο.

Α Ν Α ΛΥ Σ Η ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ – ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Κανελλόπουλος, σ. 2-4 / Διακήρυξη 9ης Μαΐου 1950 2. Ιωακειμίδης 1, σ. 107 3. http://www.europa.eu.int/ 4. Μαραβέγιας - Τσινισιζέλης, σ.423 5. Μπουγάς 6. Κωστίτσης, σ.49 7. Μαραβέγιας - Τσινισιζέλης, σ. 430 8. Κωστίτσης, σ.47 9. Μαραβέγιας - Τσινισιζέλης, σ. 434 10. Μαραβέγιας - Τσινισιζέλης, σ. 435 / Επιτροπή Ε.Κ. 1990 11. Καζάκος, σ. 490 12. Τσούκαλης, σ. 304 13. Καζάκος, σ. 492 – 493 14. Μαραβέγιας – Τσινισιζέλης, σ. 439 15. Διαρθρωτικά Ταμεία και Ταμείο Συνοχής (1994-1999) σ.16 16. Τσεκούρας, σ. 105 17. Τσούκαλης, σ. 301 18. Τσεκούρας, σ. 45 19. Τσεκούρας, σ. 45 - 46 20. Καζάκος, σ. 491 21. Τσεκούρας, σ. 68 22. Καζάκος, σ. 489 23. Καζάκος, σ. 496 24. http://www.hellaskps.gr 25. http://www.mnec.gr/ergorama 26. Νέγκης 27. Νικολάου 28. Ζούλας 29. Καλλέργης 1 30. Καλλέργης 2 31. Κούρταλης 32. Ο Κόσμος του Επενδυτή, 2- 3 Απριλίου 2005 σ. 6 33. Κούρταλης 34. Ιωακειμίδης 2, σ. 186 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

• Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Διαρθρωτικά Ταμεία και Ταμείο Συνοχής 19941999. Κανονιστικά κείμενα και σχόλια, Αθήνα, Ιανουάριος 1996 • Ζούλας Κ., Σκληρό παζάρι ΕλλάδαςΕ.Ε., Η Καθημερινή, 7 Μαΐου 2005 • Ιωακειμίδης Π. 1, Το μέλλον της Ευρώπης, Σιδέρης, Αθήνα • Ιωακειμίδης Π. 2, Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελληνικό κράτος, Θεμέλιο, Αθήνα, 1998

• Καζάκος Π., Ανάμεσα σε Κράτος και Αγορά, Πατάκης, Αθήνα, 2003 • Καλλέργης Κ. 1, Συμβιβασμός με την Ευρωπαϊκή Ένωση για τα απολεσθέντα κονδύλια, Οικονομία & Αγορές, Η Καθημερινή, 20 Μαΐου 2005 • Καλλέργης Κ. 2, Ελαχιστοποίηση απωλειών από το Γ΄ ΚΠΣ, Οικονομία & Αγορές, Η Καθημερινή, 8 Ιουνίου 2005 • Κανελλόπουλος Π., Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα, 2003 • Κούρταλης Σ., Διαρθρωτικά Ταμεία 2007 – 2013 «Οι διαφορές στο ΑΕΠ μεταξύ των κρατών και των περιφερειών της Ένωσης εξακολουθούν να είναι πολύ μεγάλες», www.Ekem.gr • Κωστίτσης Ν. (κείμενα), Η Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο-γραφείο για την Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Επιτροπή-αντιπροσωπεία στην Ελλάδα, Αθήνα 1998 • Μαραβέγιας Ν. -Τσινισιζέλης Μ. Η ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θεσμικές, πολιτικές και οικονομικές πτυχές, Θεμέλιο, Αθήνα, 1999 • Μπουγάς Τ., Τα Ολοκληρωμένα Μεσογειακά Προγράμματα. Κομβικό σημείο για τη διαρθρωτική πολιτική της Κοινότητας και την ανάπτυξη του Νότου, Σύγχρονα Θέματα τ. 3233, Δεκέμβριος 1987 • Νέγκης Αι., Η Υγεία «πατάει γκάζι» στην απορρόφηση κονδυλίων του Γ’ ΚΠΣ, Ο Κόσμος του Επενδυτή 18-19 Οκτωβρίου, σ. 28 • Νικολάου Ν., Να μη χαθεί ούτε ένα Ευρώ από τα κοινοτικά κονδύλια, Οικονομικός ταχυδρόμος,, 6 Μαΐου 2004, σ. 7 • Τσεκούρας Κ., Δημόσια Διοίκηση και Πολιτική. Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, Τόμος 1, ΕΑΠ, Πάτρα. 2000 • Τσούκαλης Λ., Η Νέα Ευρωπαϊκή Οικονομία. Στο κατώφλι του 21ου αιώνα, Παπαζήσης, Αθήνα, 1998 • Αρχίζει εποχή ισχνών αγελάδων για την Ελλάδα, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 2- 3 Απριλίου 2005 σ. 6 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Κλιματικές Μεταβολές και Περιβαλλοντικοί Πρόσφυγες Climate Change and Environmental Refugees Της ΕΛΙΖ ΓΙΟΥΓΟΥΡΤΖΙΑΝ (Elise Giougourtzian) (MA Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αθηνών) After the recent events in New Orleans, where the weather has caught up even with the powerful United States, we are inevitably faced with a question that has been haunting the environmental community for about twenty years now. Of course we are past that point of wondering if climatic change exists since the Convention on Climate Change and the Kyoto Protocol have been ratified by almost every country (sadly not the US). The issue that has risen once again is whether there is a plausible connection between the global warming effect and the existence of environmental refugees. Can and should we regard these two phenomena as two parts of an equation or are they independent? This article shall attempt to show not only that a link between them exists but that it is also based on solid ground.

ο φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών είναι ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα, το οποίο έχει αναγνωριστεί από τη διεθνή κοινότητα, και για το οποίο έχουν αναζητηθεί τρόποι αν όχι επίλυσής του, τουλάχιστον περιορισμού του. Με τη Σύμβαση - Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές και το Πρωτόκολλο του Κιότο, η διεθνής κοινωνία προσπαθεί να δείξει τις καλές της προθέσεις. Βεβαίως, αν αυτές οι προσπάθειες θα καρποφορήσουν ή όχι εξαρτάται από τις «καλές» προθέσεις των κρατών-μερών της Σύμβασης και του Πρωτοκόλλου και τους σκοπούς μεγάλων δυνάμεων, όπως είναι οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου ευΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

θύνεται, κατά κύριο λόγο, για την αύξηση της θερμοκρασίας της γης, την ανύψωση της στάθμης της θάλασσας και τελικά για εκείνες τις κλιματικές αλλαγές που ευθύνονται για τις πλημμύρες και τις ξηρασίες, που αποτελούν πλέον τόσο συχνά φαινόμενα. Η αύξηση της θερμοκρασίας της γης μπορεί να επιφέρει την εξάπλωση των ήδη υφιστάμενων ερήμων, καθώς και την απερήμωση πολλών περιοχών που μαστίζονται ήδη από την ξηρασία. Ενώ αντίθετα, το ανυψούμενο επίπεδο της θάλασσας μπορεί να προκαλέσει τη μείωση ή και την εξάλειψη της επικράτειας μίας χώρας, την απώλεια πολιτισμών και παραδόσεων, την αλάτωση των υδάτων, που με τη σειρά του οδηγεί στην μείωση των αποθεμάτων του πόσιμου νερού μίας χώρας, ενώ παράλληλα επηρεάζει τις αγροτικές καλλιέργειες και, συνεπώς, την παραγωγή τροφίμων. Η μεγαλύτερη και σημαντικότερη ίσως επίπτωση του φαινομένου των κλιματικών μεταβολών είναι η πληθώρα ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τη ζωή που ήξεραν ως εκείνη τη στιγμή, για να δώσουν ελπίδες στην επιβίωσή τους. Η έννοια «περιβαλλοντικός πρόσφυγας» δεν είναι καινούρια. Η πρώτη επίσημη καταγραφή του όρου «περιβαλλοντικός πρόσφυγας» έγινε το 1985 από τον Αιγύπτιο καθηγητή φυσικών πόρων και περιβάλλοντος Essam El-Hinnawi, στο Κέντρο Ερευνών του Καΐρου. Βάσει του ορισμού αυτού, «περιβαλλοντικοί πρόσφυγες θεωρούνται τα πρόσωπα που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το παραδοσιακό τους περιβάλλον, προσωρινά ή μόνιμα, εξαιτίας μίας αξιοσημείωτης περιβαλλοντικής αναστάτωσης (φυσικής και/ή

ανθρωπογενούς), η οποία έθεσε σε κίνδυνο την ύπαρξή τους και/ή έχει επηρεάσει την ποιότητα της ζωής τους. Εν προκειμένω, η έννοια περιβαλλοντική αναστάτωση δηλώνει κάθε φυσική, χημική και/ ή βιολογική μεταβολή του οικοσυστήματος (ή των βασικών πηγών) που το καθιστά, προσωρινά ή μόνιμα, ακατάλληλο να συντηρήσει ανθρώπινες ζωές ». Ο ορισμός του El-Hinnawi είναι αόριστος και απλουστευμένος, καθώς δεν θέτει ορισμένα γενικά κριτήρια καθορισμού των περιβαλλοντικών προσφύγων. Δεν ξεχωρίζει τους πρόσφυγες σε κατηγορίες, αλλά ούτε τους διαχωρίζει από τους οικονομικούς μετανάστες. Σε αυτές τις αδυναμίες στηρίζονται και οι κριτικές των πολέμιων του όρου . Οι ίδιοι υποστηρίζουν ότι η περιβαλλοντική ετικέτα του όρου υπεραπλουστεύει τις αιτίες τις αναγκαστικής μετακίνησης των προσφύγων. Υποστηρίζουν δε ακόμη ότι δεν μπορεί να αποδειχθεί η αμεσότητα που υφίσταται μεταξύ προβληματικών καταστάσεων και συνεπειών, εν προκειμένω κλιματικών μεταβολών και περιβαλλοντικών προσφύγων. Η συστηματοποίηση των τύπων του περιβαλλοντικού πρόσφυγα επιτυγχάνει δύο πολύ σημαντικά πράγματα: την εννοιολογική εδραίωση του όρου στη διεθνή σκηνή και βιβλιογραφία και τη σύνδεση του φαινομένου των κλιματικών αλλαγών με την ύπαρξη και μελλοντική δημιουργία και αύξηση των περιβαλλοντικών προσφύγων. El-Hinnawi, E, Environmental Refugees, United Nations Environmental Programme, Nairobi, Kenya, 1985, UNEP, Athens. D. C. Bates, “Environmental Refugees? Classifying Human Migrations Caused by Environmental Change”, Population and Environment, Vol. 23, No. 5, May 2002.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία της εκάστοτε περιβαλλοντικής αναστάτωσης καθορίζουν και τον τύπο του πρόσφυγα. Οπότε, οι προσφυγικές ροές είναι αποτέλεσμα τριών κατηγοριών περιβαλλοντικών περιστατικών: των καταστροφών, των απαλλοτριώσεων και της εξαθλίωσης του περιβάλλοντος . Οι καταστροφές, σύμφωνα με τις έρευνες της D. C. Bates, δημιουργούν περιβαλλοντικούς πρόσφυγες μικρής διάρκειας σε μία γεωγραφικά περιορισμένη περιοχή. Αυτό σημαίνει ότι η εκάστοτε καταστροφή λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένη περιοχή και ότι οι άνθρωποι αυτοί εγκαταλείπουν τις κατοικίες τους προσωρινά. Αυτή η κατηγορία δημιουργίας περιβαλλοντικών προσφύγων αποτελείται από τρεις υποκατηγορίες: τις φυσικές, τις τεχνολογικές και τις «τεχνητές» καταστροφές. Στις πρώτες περιλαμβάνονται οι τυφώνες, οι πλημμύρες, οι ανεμοστρόβιλοι, οι σεισμοί ή οποιοδήποτε άλλο γεωλογικό περιστατικό ή καιρικό φαινόμενο που καθιστά την εν λόγω περιοχή ακατάλληλη για διαμονή και εγκατάσταση. Στις τεχνολογικές ανήκουν οι ανθρωπογενείς καταστροφές, των οποίων η προέλευση οφείλεται σε επιλογές χρήσης της τεχνολογίας από τους ανθρώπους και όχι σε φυσικά φαινόμενα. Η τρίτη υποκατηγορία αποτελεί ένα αμάλγαμα των δύο πρώτων. Οι καταστροφές αυτές προκαλούνται από φυσικά φαινόμενα, των οποίων η έξαρση, όμως, οφείλεται στην ανθρωπίνως παραγόμενη τεχνολογική ανάπτυξη. Οι απαλλοτριώσεις προκαλούν τη μόνιμη μετακίνηση των κατοίκων, των οποίων η γη οικειοποιείται για να χρησιμοποιηθεί διαφορετικά∙ ενώ είναι αποτέλεσμα εξ’ ολοκλήρου ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Δύο είναι οι καταστάσεις που οδηγούν στην απαλλοτρίωση γης και κατ’ επέκταση στη δημιουργία περιβαλλοντικών προσφύγων: η οικο-

νομική ανάπτυξη και ο πόλεμος. Στη μεν πρώτη συγκαταλέγονται η κατασκευή και πλήρωση των υδροηλεκτρικών φραγμάτων, η χρήση της γης για δημιουργία οδικών δικτύων ή άλλων αναπτυξιακών προγραμμάτων, για εξόρυξη μεταλλευμάτων, εκχώρηση ξυλείας κ.α. Ο πόλεμος και οι εχθροπραξίες είναι ένα ιδιαίτερο είδος οικειοποίησης της γης. Μία από τις τακτικές του πολέμου, όπως η τακτική της «καμένης γης», είναι η σκόπιμη καταστροφή του περιβάλλοντος. Ο τρίτος τύπος περιβαλλοντικών προσφύγων περιλαμβάνει άτομα που έχουν επηρεαστεί από την σταδιακή εξαθλίωση του περιβάλλοντος. Τα αποτελέσματα αυτής της χειροτέρευσης συνδέονται σπάνια με το πλήθος των προσφύγων που δημιουργούνται. Εξ ου και η καθολική έλλειψη αναγνώρισης αυτού του τύπου περιβαλλοντικών προσφύγων . Αυτή η ανθρωπογενής αναστάτωση του οικοσυστήματος προκαλείται από τη μόλυνση ή τη φθορά του περιβάλλοντος, που κατά κύριο λόγο προκαλούν οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Σε αυτήν την κατηγορία, λοιπόν, εμπεριέχεται το φαινόμενο των κλιματικών μεταβολών και του θερμοκηπίου. Το σημαντικότερο ίσως βήμα στην πορεία του φαινομένου των περιβαλλοντικών προσφύγων θα ήταν η θεσμική εδραίωση και αναγνώριση του όρου. Προέχει, λοιπόν, η αναφορά του όρου «περιβαλλοντικός πρόσφυγας» σε κείμενα ευρείας αναγνώρισης και αποδοχής. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί με την αναθεώρηση της Σύμβασης του 1951. Η Σύμβαση αυτή αποδέχεται περισσότερο το καθεστώς του «πολιτικού» πρόσφυγα, ενός ανθρώπου που διώκεται λόγω του χρώματος του δέρματός του, της θρησκείας, των πεποιθήσεών του και όχι λόγω της αδυναμίας του να επιζήσει στη γη που μεγάλωσε,

Η κατηγοριοποίηση αυτή βασίζεται στο άρθρο της D. C. Bates, “Environmental Refugees? Classifying Human Migrations Caused by Environmental Change”, Population and Environment, Vol. 23, No. 5, May 2002.

D. C. Bates, “Environmental Refugees? Classifying Human Migrations Caused by Environmental Change”, Population and Environment, Vol. 23, No. 5, May 2002.

εξαιτίας μερικές φορές καταστάσεων για τις οποίες δεν ευθύνεται ο ίδιος. Δεδομένου ότι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες υπάρχουν, είναι αδικία η έλλειψη της θεσμικής τους ταυτότητας να τους αποστερεί από τα δικαιώματα που θα είχαν, αν τα κράτη υποδοχής τούς είχαν αναγνωρίσει. Αν ήταν δυνατόν να αποδοθεί το καθεστώς του περιβαλλοντικού πρόσφυγα, θα αναγνωριζόταν το σύνολο των 900 εκατομμυρίων ανθρώπων που υποφέρουν από την απερήμωση. Στερούμενοι της προσφυγικής ιδιότητας, καταγράφονται ως απλοί μετανάστες, με αποτέλεσμα τα προβλήματα τους να μένουν άλυτα, ενώ τα προβλήματα του κράτους που τους υποδέχεται διογκώνονται. Αν το κράτος υποδοχής τούς είχε αποδεχτεί ως περιβαλλοντικούς πρόσφυγες, θα μπορούσε να επιληφθεί της κατάστασής τους, χρησιμοποιώντας διαφορετικές πολιτικές και εργαλεία και, ίσως, να προωθούσε τον επαναπατρισμό τους, εφόσον αυτό θα ήταν δυνατό. «Ένα πρόσωπο είναι πρόσφυγας σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1951 από τη στιγμή που συγκεντρώνει τις προϋποθέσεις του σχετικού ορισμού. Τούτο πρέπει να συμβαίνει αναγκαστικά πριν του αναγνωρισθεί επίσημα το καθεστώς του πρόσφυγα. Συνεπώς, η σχετική αναγνώριση έχει δηλωτικό και όχι δημιουργικό χαρακτήρα. Δεν γίνεται δηλαδή κανείς πρόσφυγας εξαιτίας της αναγνώρισης, αλλά αναγνωρίζεται ως πρόσφυγας επειδή είναι». Εφόσον, λοιπόν, είναι γεγονός ότι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες υπάρχουν, η δηλωτική αναγνώρισή τους από τη Σύμβαση θα είχε ως αποτέλεσμα τη θεσμική τους αναγνώριση. Αυτό σημαίνει ότι οι ίδιοι και τα κράτη θα γνώριζαν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους. Παράλληλα, όσοι δημιουργούν προληπτικές πολιτικές θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα των περιβαλλοντικών προσφύγων ως ξεχωριστό και να προχωρούσαν στην παραγωγή συγκεκριμένων προτάσεων και πολιτικών. Συν τοις άλλοις, η καλύτερη χρήση της ξένης βοήθειας, η χρήση δηλαδή ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

M.K.O. που θα στοχεύει στην αποτελεσματικότερη καταπολέμηση του προβλήματος, μπορεί να επιτύχει πολλά. Ο ετήσιος προϋπολογισμός του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNDP: United Nations Development Program) δεν είναι κατά πολύ μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR: United Nations High Commissioner for Refugees). Αυτό σημαίνει ότι η απάντηση των Ηνωμένων Εθνών στο εν λόγω ζήτημα είναι η αντίδραση και όχι η πρόληψη . Εκτός από τη ξένη βοήθεια, η μεταφορά τεχνογνωσίας από τις ανεπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούν οι κλιματικές μεταβολές, θα ήταν χρήσιμη. Αυτή η τεχνογνωσία μπορεί να αφορά θέματα αγροτικής καλλιέργειας, αλλαγής του τρόπου χρήσης της γης, προστασίας από ακραία καιρικά φαινόμενα όπως σεισμούς, τυφώνες κ.ά. Το κοινωνικό φαινόμενο «περιβαλλοντικός πρόσφυγας» υπάρχει και χρήζει τρόπων περιορισμού του για το καλό όλης της ανθρωπότητας. Το λογικό, λοιπόν, θα ήταν να προσπαθούσαμε να ελαττώσουμε ή να εκμηδενίσουμε τα αίτια που το προκαλούν. Εν προκειμένω, οι κλιματικές αλλαγές είναι το κυριότερο αίτιο. Αναλαμβάνοντας τις ευθύνες τους και πληρώντας τις υποχρεώσεις τους, βάσει της Σύμβασης – Πλαίσιο και του Πρωτοκόλλου για τις Κλιματικές Μεταβολές, τα κράτη μπορούν να αλλάξουν το μέλλον και να μειώσουν τους αριθμούς των περιβαλλοντικών προσφύγων, της μεγαλύτερης ομάδας ακούσιων μεταναστών, κατά τα λεγόμενα του Norman Myers, Καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. N. Myers, (2001b): Environmental Refugees: a growing phenomenon of the 21st century. Philosophical Transactions: Biological Sciences, Vol. 357 No.1420/2001, p.609-613. http://taddeo. ingentaselect.com/vl=1151933/cl=52/nw=1/ fm=docpdf/rpsv/cw/rsl/09628436/v357n1420/ s14/p609 (24.2.2004).

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

39 Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

One Earth

Ποιοι είμαστε

πό τις αρχές του 2002 που η One Earth δημιουργήθηκε μέχρι σήμερα έχουν περάσει τρία περίπου χρόνια έντονης δημιουργικής δραστηριότητας. Είμαστε ακόμα μια νέα, αμιγώς Ελληνική οργάνωση, αλλά με δύναμη και αυτοπεποίθηση στο έργο που έχουμε αναλάβει. Ξεκινήσαμε την One Earth με την πίστη ότι μπορούμε να παλέψουμε για ένα καλύτερο και δικαιότερο κόσμο, ελεύθερο από εκμετάλλευση και ανισότητα, από τη φτώχεια και την εξαθλίωση στην οποία καθημερινά αναγκάζονται να ζουν πολλά εκατομμύρια συνάνθρωποί μας σε ολόκληρο τον πλανήτη. Πιστέψαμε και εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Μας συναρπάζει η ιδέα μιας κοινωνίας που αναγνωρίζει και σέβεται τα δικαιώματα όλων των πολιτών και κάθε ενός ξεχωριστά και βαλθήκαμε να δουλέψουμε για να προσθέσουμε τη δική μας, μικρή, ξεχωριστή νότα. Σε αυτή μας την προσπάθεια έχουμε ήδη βρει ανταπόκριση από εκατοντάδες άλλους πολίτες σε όλη την Ελλάδα που συμμερίζονται τις ίδιες ιδέες και ιδανικά, πράγμα που μας δίνει ακόμη περισσότερη δύναμη και πίστη να συνεχίσουμε.

Η στρατηγική μας Για να πετύχουμε τους παραπάνω στόχους έχουμε θέσει ως προτεραιότητα τη συνεργασία και τη δικτύωση με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις από την Ελλάδα και άλλες χώρες του κόσμου.

Πιστεύουμε στην κοινή δράση και στην ανάγκη για αποτελεσματικότητα. Αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση των έκτακτων και αναπτυξιακών αναγκών στις αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πληθυσμού. Θεωρούμε ιδιαίτερα σημαντική την ανάγκη για πληροφόρηση και παρουσίαση, σε καθημερινή βάση, μιας αντικειμενικής εικόνας για την βιώσιμη ανάπτυξη και τα θέματα που σχετίζονται με την καθημερινότητα συνανθρώπων μας που βιώνουν την απόλυτη φτώχεια ή βρίσκονται στο μέσο συγκρούσεων και φυσικών καταστροφών. Απόφαση μας είναι να προβάλλουμε και να παρουσιάζουμε τα θέματα της ανάπτυξης και βοήθειας με έμφαση στη θετική πλευρά και στη δυναμική των ανθρώπων και των τοπικών κοινωνιών να κτίσουν ένα καλύτερο κόσμο, αποφεύγοντας τη χρήση εικόνων που προκαλούν οίκτο και ενοχές. Επιπλέον, πιστεύουμε στην ανάγκη για ετοιμότητα ανταπόκρισης σε επείγουσες και έκτακτες καταστάσεις, όπου και αν αυτές συμβαίνουν, γρήγορα και αποτελεσματικά. Στρατηγικός στόχος ωστόσο της One Εarth παραμένει η καταπολέμηση της μακροχρόνιας φτώχειας και των γενεσιουργών της αιτίων και για το σκοπό αυτό εργαζόμαστε από κοινού με οργανώσεις από την Ελλάδα και άλλες αναπτυσσόμενες χώρες για να σχεδιάσουμε προγράμματα αναπτυξιακής βοήθειας που δίνουν λύσεις στο φαύλο κύκλο της φτώχειας και της εξαθλίωσης.

M.K.O.

Πώς δουλεύουμε Θεωρούμε ιδιαίτερα σημαντικό οι δραστηριότητες που αναλαμβάνουμε να έχουν τα χαρακτηριστικά της ποιότητας και της καλής πρακτικής, σε αντιδιαστολή με ερασιτεχνικούς πειραματισμούς και προχειρότητες. Για το λόγο αυτό έχουμε ενσωματώσει στη λειτουργία της οργάνωσης πρωτόκολλα επικοινωνίας, ανάπτυξης εταιρικών σχέσεων και υλοποίησης προγραμμάτων που εξασφαλίζουν σε κάθε στάδιο τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και επιτρέπουν τον έλεγχο και την αξιολόγηση. Για δράσεις που υλοποιούμε σε αναπτυσσόμενες χώρες έχουμε προηγούμενα εξασφαλίσει την καλύτερη δυνατή συνεργασία με μια ή περισσότερες τοπικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και τη συναίνεση της τοπικής κοινωνίας. Αυτό το επιτυγχάνουμε μέσα από επιτόπιες επισκέψεις και προσωπικές επαφές, έτσι ώστε το έργο που αναλαμβάνουμε να έχει την πλήρη υποστήριξη του ντόπιου πληθυσμού που στη συνέχεια θα αναλάβει με δικά του μέσα τη συνέχισή του.

Προοπτικές Στο διάστημα που πέρασε μέχρι σήμερα βάλαμε σταθερά θεμέλια και τώρα πια μπορούμε να κάνουμε το επόμενο βήμα μπροστά. Πρώτη προτεραιότητα μας παραμένει η άμεση ανταπόκριση σε περιοχές της γης, εκεί που υπάρχει επείγουσα ανάγκη. Με τη δραστηριότητα μας πρόσφατα στο Ιράκ και την περίοδο αυτή στο Νταρφούρ, στο Σουδάν, έχουμε αποκτήσει μεγάλη εμπειρία και τεχνογνωσία, απαραίτητα στοιχεία για αποτελεσματικό έργο και ασφάλεια για τα μέλη της οργάνωσης. Παράλληλα θα συνεχίσουμε το αναπτυξιακό μας έργο σε αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου όπως κάνουμε μέχρι σήμερα στην Αιθιοπία, την

Παλαιστίνη και την Αλβανία. Θα συνεχίσουμε επίσης την προσπάθεια για συνεργασία και δικτύωση, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του Ελληνικού κοινού στα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες στον αναπτυσσόμενο κόσμο για βιώσιμη ανάπτυξη. Σε αυτή την προσπάθεια ζητάμε τη βοήθεια και στήριξη όλων των πολιτών που πιστεύουν στις ορθές ανθρώπινες σχέσεις, στην ειρήνη και τη κοινωνική δικαιοσύνη.

Τι Κάνουμε Ανάπτυξη της δικτύωσης Η ανάπτυξη και δικτύωση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και της κοινωνίας των πολιτών αποτελεί κεντρικό στόχο της One Earth και για το σκοπό αυτό υποστηρίζουμε το έργο των Ελληνικών ΜΚΟ με τους παρακάτω τρόπους Στο δίκτυο της One earth μπορείτε και εσείς να γίνετε μέλος χωρίς καμιά οικονομική επιβάρυνση, προσθέτοντας τις δικές σας δυνάμεις για να δημιουργήσουμε ένα αυθεντικό κίνημα για την κοινωνική αλληλεγγύη και τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Συμβολή στην ενημέρωση και πληροφόρηση Η βελτίωση της ενημέρωσης και της πληροφόρησης για θέματα βιώσιμης ανάπτυξης και βοήθειας, προστασίας του περιβάλλοντος, προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για θέματα σχετικά με την καταπολέμηση της παγκόσμιας φτώχειας, αποτελούν πρωταρχικό σκοπό της προσπάθειας μας. Οι πληροφορίες και οι ειδήσεις συλλέγονται από αξιόπιστες και ανεξάρτητες πηγές και προβάλλονται κατά κατηγορία έτσι ώστε να είναι εύκολη η αναζήτηση, η συσχέτιση και η ανάλυση με άλλα θέματα και περιοχές του πλανήτη. Οι ίδιες οι οργανώσεις, μέλη του

δικτύου μας, μπορούν να παρουσιάζουν και να προβάλλουν τα δικά τους προγράμματα και τις δραστηριότητες, αλλά και τις απόψεις τους αυξάνοντας έτσι την απήχηση του έργου τους, την υποστήριξη και ενδεχομένως τις ευκαιρίες χρηματοδότησης. Θεωρήσαμε επίσης σημαντική την ανάγκη για άμεση πληροφόρηση ενός ειδικού και ευαισθητοποιημένου κοινού, σχετικά με εκδηλώσεις, σεμινάρια, ημερίδες, έναρξη δραστηριοτήτων, κλπ και γιαυτό το λόγο δημιουργήσαμε ειδικό χώρο προβολής ανακοινώσεων στην πρώτη σελίδα της ιστοσελίδας.

Επείγουσες αποστολές Εκεί που υπάρχει ανάγκη για επείγουσα ανθρωπιστική βοήθεια η One earth ανταποκρίνεται άμεσα με στόχο την ταχύτερη δυνατή ανακούφιση συνανθρώπων μας που βιώνουν τον πόλεμο, τις αρρώστιες, την πείνα και την καταστροφή. Στον αγώνα δρόμου που ξεκινάει κάθε φορά που μια επείγουσα κατάσταση το απαιτεί, μέλημα μας είναι η προσφορά βοήθειας στις άμεσες και πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού. Ακόμη και σε αυτές τις δύσκολες στιγμές, εκπονείται επιχειρησιακό σχέδιο δράσης που μεταξύ των άλλων λαμβάνει υπόψη τις τοπικές συνεργασίες, τη δυνατότητα χρηματοδότησης και την κινητοποίηση του πληθυσμού.

Αναπτυξιακά προγράμματα Η καταπολέμηση της μακροχρόνιας φτώχειας που βιώνουν καθημερινά εκατομμύρια συνάνθρωποι μας δεν μπορεί παρά να βασίζεται στη βιώσιμη ανάπτυξη των ίδιων των αναπτυσσόμενων χωρών στις οποίες ζουν. Μια ανάπτυξη ωστόσο που δεν βασίζεται και δεν χρησιμοποιεί μεθόδους αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης και καταλήστευσης του εθνικού πλούτου. Η οne earth σχεδιάζει και υλοποιεί αναπτυξιακά προγράμματα που απευθύνονται σε πληθυσμούς φτωχών περιΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

M.K.O. οχών στις οποίες απουσιάζουν βασικές υποδομές καθημερινής επιβίωσης. Τέτοιου είδους υποδομές έχουν να κάνουν με την παροχή και διανομή νερού, την εκπαίδευση και την υγεία, αλλά και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Στόχος της οργάνωσης μας είναι η σταδιακή κάλυψη όσο γίνεται περισσότερων περιοχών στις οποίες υπάρχει απουσία ή/και αδυναμία δημιουργίας τέτοιων υποδομών έτσι ώστε να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις διαρκούς ανάπτυξης βασισμένη στις ίδιες τις παραγωγικές δυνάμεις του τόπου.

Καμπάνιες Η ανισότητα και η εκμετάλλευση που βιώνουν καθημερινά χιλιάδες παιδιά σε πολλές χώρες του πλανήτη, η βιαιότητα με την οποία μεγάλες πολυεθνικές επιβάλλουν τα δικά τους συμφέροντα στις φτωχές χώρες του κόσμου, η δυστυχία και ο πόνος της έλλειψης στοιχειωδών μέσων επιβίωσης είναι περιοχές άμεσου ενδιαφέροντος για επιλεγμένες καμπάνιες. Ο στόχος τέτοιων, μεγάλης συνήθως διάρκειας, εγχειρημάτων έχει να κάνει με την ενεργοποίηση των πολιτών, την άσκηση πίεσης στα κέντρα εξουσίας και φυσικά την παρουσίαση στοιχείων και στατιστικών που τεκμηριώνουν επιχειρήματα και δημιουργούν την απαραίτητη δεξαμενή γνώσης και πληροφόρησης.

Εκπαιδευτικά προγράμματα Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρηση των νέων, αλλά και της σχολικής κοινότητας γενικότερα, για θέματα σχετικά με τις χώρες, τους πληθυσμούς, τις διαφορετικές κουλτούρες και τη θέση της Ελλάδας στην παγκόσμια γεωγραφία, είναι για την one earth ιδιαίτερα σημαντική. Εάν θέλουμε να σπάσουμε τα στερεότυπα και να καλλιεργήσουμε το σεβασμό για το άλλο, το διαφορετικό και μια συνείδηση κοινωνικής αλληλεγγύης που ξεπερνάει τα φιλανθρωπικά ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

αισθήματα και την ελεημοσύνη, τότε χρειάζεται να εργαστούμε μεθοδικά, με μακροπρόθεσμους στόχους και να επιδιώξουμε τη δικτύωση και τη συνεργασία πρωταρχικά με τη σχολική κοινότητα και φόρουμ νέων.

Ένα χωριό στην Αφρική Περιγραφή: Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ένα χωριό στην Αφρική» έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, με σκοπό την ανάπτυξη δραστηριοτήτων στην τάξη. Στόχος είναι η καλλιέργεια μιας ολιστικής και ισορροπημένης αντίληψης για τη σχέση μεταξύ αναπτυγμένου και αναπτυσσόμενου κόσμου, χωρίς στερεότυπα και προκαταλήψεις. Το πρόγραμμα είναι δανειστικό και περιέχει τα εξής. Α. οδηγό εμψύχωσης Β. βιβλία και άλμπουμ για τη ζωή στην Αφρική Γ. φωτογραφίες και σλάϊτς Δ. μουσικά όργανα και χαρακτηριστικά αντικείμενα από την Αφρική Ε. πληροφορίες για πρόγραμμα βοήθειας σε κοινότητα στην Αιθιοπία Επωφελούμενοι: Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά δημοτικής εκπαίδευσης και είναι στη διάθεση των σχολείων. Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα και πως μπορείτε να το δανεισθείτε μπορείτε να έχετε στο τηλέφωνο 24210 23231

Δικτυακή πύλη για παιδιά Περιγραφή: Το πρόγραμμα αφορά τη δημιουργία δικτυακής πύλης για νέους και παιδιά σχολικής ηλικίας, δασκάλους, εμψυχωτές, υπεύθυνους προγραμμάτων, οργανισμούς και υπηρεσίες. Το περιεχόμενο της νέας αυτής δικτυακής πύλης, η οποία βρίσκεται στο στάδιο της ανάπτυξης, έχει να κάνει με όλη την πληροφόρηση και θεματολογία που αφορά τον αναπτυσσόμενο

41 κόσμο, τη φτώχεια, την ανάπτυξη και την αλληλεγγύη των λαών, θέματα που έχουν να κάνουν με τον εθελοντισμό και τη συμμετοχικότητα, αλλά και θέματα για την κοινωνική δικαιοσύνη, τη βιώσιμη ανάπτυξη και το περιβάλλον. Η νέα δικτυακή πύλη για παιδιά θα διαθέτει πλούσιο πληροφοριακό και εκπαιδευτικό υλικό αλλά και προτάσεις για δράση και συμμετοχή, αμφίδρομη επικοινωνία, εκθέσεις, βίντεο, θεματικές συνδέσεις, βιβλιοθήκη, δίκτυα, δυνατότητα προβολής προγραμμάτων σχολείων και εθελοντικών ομάδων, διαγωνισμούς, καμπάνιες, κλπ. Κόστος δημιουργίας: 2.500€ Ετήσιο κόστος λειτουργίας: 10.000 €

Εξασφάλιση πόσιμου νερού σε αποκλεισμένες κοινότητες στη Δυτική Όχθη της Παλαιστίνης Περιγραφή: Το πρόγραμμα εξασφάλισης πόσιμου νερού στον πληθυσμό της Παλαιστίνης έχει να κάνει με την ανάπτυξη υποδομών συγκέντρωσης και διανομής του νερού σε πέντε Παλαιστινιακές κοινότητες κατά μήκος του τείχους του αίσχους που κατασκευάζει το Ισραήλ, στερώντας από τους τοπικούς πληθυσμούς τη δυνατότητα να ζήσουν ελεύθεροι, αξιοποιώντας τους φυσικούς πόρους της περιοχής τους. Στην κατεχόμενη Παλαιστίνη το δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση καταπατάται καθημερινά, με τους κατοίκους να μην έχουν πρόσβαση ακόμη και στο πολυτιμότερο για την επιβίωση τους αγαθό, το νερό. Επωφελούμενοι: Επωφελούμενοι του προγράμματος είναι ολόκληρος ο πληθυσμός των πέντε κοινοτήτων στα νότια της Δυτικής Όχθης και ιδιαίτερα εκείνοι οι οποίοι, με ρίσκο της ίδιας τους της ζωής, αναγκάζονται να μεταφέρουν καθαρό νερό από μακρινές πηγές, κρυμμένοι από τους στρατιώτες και τους παράνομους εποίκους που δε διστάζουν να πυροβολήσουν ότι κινείται.

42 Συνεργαζόμενη οργάνωση: Palestinian Hydrology Group Κόστος: 110.000 € Εξασφάλιση χρηματοδότησης από ΥΔΑΣ: 90.000 € Συμμετοχή επωφελούμενων και χορηγών: 20.000 € Χρονοδιάγραμμα: Το έργο θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι 31.12.05

Κατασκευή κοινωνικών υποδομών στην Άνω Δρόπολη, στη νότια Αλβανία Περιγραφή: Τα Ελληνόφωνα χωριά της νότιας Αλβανίας, της επαρχίας Άνω Δρόπολη, όπως εξ άλλου και το μεγαλύτερο μέρος της αγροτικής νότιας Αλβανίας, βρίσκονται αντιμέτωπα με την ερήμωση και την εγκατάλειψη. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έχει μεταναστεύσει στην Ελλάδα, σε αναζήτηση απασχόλησης και εισοδημάτων. Στα χωριά στην Άνω Δρόπολη η ζωή κυλάει αργά και βασανιστικά, αφού οι ελλείψεις σε βασικές κοινωνικές υποδομές είναι ιδιαίτερα μεγάλες. Το πρόγραμμα της one earth, που έχει σχεδιαστεί για την περιοχή, προβλέπει τα εξής α) ανακατασκευή διαθέσιμου κτιρίου και εγκατάσταση του απαραίτητου εξοπλισμού για την καλή λειτουργία οργανωμένου περιφερειακού ιατρείου και κέντρου κοινωνικής μέριμνας. β) ανάπτυξη προγραμμάτων υποστηρικτικών υπηρεσιών και κοινωνικής φροντίδας για όλες τις ηλικιακές ομάδες της περιοχής. γ) επιμόρφωση προσωπικού Επωφελούμενοι: Οι άμεσα επωφελούμενοι από την υλοποίηση του προτεινόμενου προγράμματος είναι οι κάτοικοι των κοινοτήτων στις οποίες θα υλοποιηθεί το πρόγραμμα και συγκεκριμένα άτομα τρίτης ηλικίας, νέοι και γενικότερα ο πληθυσμός ο οποίος θα χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες του πολυδύναμου κέντρου. Συνεργαζόμενη οργάνωση: AMIV Κόστος: 110.000 € Εξασφάλιση χρηματοδότησης από

M.K.O. ΥΔΑΣ: 90.000 € Συμμετοχή επωφελούμενων και δωρητών: 20.000 €

Πρόγραμμα διαχείρισης φυσικών πόρων στη Βόρεια Αιθιοπία Περιγραφή: Το εν λόγω πρόγραμμα έχει να κάνει με την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος διαχείρισης φυσικών πόρων, με στόχο την εξασφάλιση της αγροτικής παραγωγής, στην περιοχή worebabo στα βόρεια της Αιθιοπίας. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα αφορά παρεμβάσεις που σχετίζονται με την αναδάσωση ( θα φυτευτούν 600.000 δενδρα) και την προστασία της γης από τη διάβρωση, (θα κατασκευαστούν αναβαθμίδες, φράγματα και πεζούλες για να περιοριστεί η διάβρωση ). Το θέμα της εξασφάλισης της τροφής είναι καθοριστικής σημασίας για τους κατοίκους της περιοχής οι οποίοι για την επιβίωση τους εξαρτώνται ολοκληρωτικά στην απόδοση της γης, την οποία καλλιεργούν με πρωτόγονα μέσα, χωρίς καμιά υποδομή και υποστήριξη. Επωφελούμενοι: Άμεσα επωφελούμενοι από την υλοποίηση του προγράμματος είναι το σύνολο του πληθυσμού που διαμένει στην ευρύτερη περιοχή και ανέρχεται σε 15.000 άτομα. Συνεργαζόμενη οργάνωση: Water Action Κόστος: 100.000 € Εξασφάλιση χρηματοδότησης από ΥΔΑΣ: 80.000 € συμμετοχή χωρηγών: 20.000

Κατασκευή σχολικής μονάδας στη βόρεια Αιθιοπία ( έχει ολοκληρωθεί) Περιγραφή: Το πρόγραμμα αφορά την ανέγερση σχολικού συγκροτήματος στην περιοχή Worebabo, στην κοινότητα Bulbulo στη βόρεια Αιθιοπία, το οποίο είναι πια έτοιμο να στεγάσει τις εκπαιδευτικές ανάγκες παιδιών της

περιοχής, που σήμερα αδυνατούν να παρακολουθήσουν κανονικά τα μαθήματα τους. Η περιοχή στην οποία έχει κατασκευαστεί η σχολική μονάδα, είναι μια από τις φτωχότερες στη χώρα με προσδόκιμο επιβίωσης τα 47 χρόνια. Η πείνα, η έλλειψη καθαρού νερού, βασικών υποδομών υγείας και εκπαίδευσης είναι χαρακτηριστικά της περιοχής, η οποία το 1985 βρέθηκε στο επίκεντρο του λιμού που στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 1.000.000 Αιθίοπες. Επωφελούμενοι Το σχολείο, έχει ήδη ολοκληρωθεί και έχει παραδωθεί στις τοπικές Αρχές. Το νέο συγκρότημα έχει κατασκευαστεί σύμφωνα με πρότυπα και σχέδια του υπουργείου παιδείας της Αιθιοπίας και μπορεί να καλύψει τις ανάγκες 200 μαθητών, που μέχρι σήμερα δεν ήταν σε θέση να παρακολουθήσουν κανονικά τα μαθήματα, λόγω έλλειψης της απαραίτητης υποδομής. Ο χώρος του σχολείου θα αξιοποιείται επίσης για την επιμόρφωση των ενήλικων μελών της κοινότητας. Επιπλέον στο σχολείο έχει εγκατασταθεί φωτοβολταικό σύστημα για την κάλυψη αναγκών ηλεκτρικού ρεύματος για λειτουργία υπολογιστών και άλλων εποπτικών μέσων. Το κόστος του προγράμματος έφτασε τα 78.000 ευρώ από τα οποία 58.000 κάλυψε η Υπηρεσία Διεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας, ενώ το υπόλοιπο ποσό καλύφτηκε από πόρους τις One Earth

Διευθύνσεις : Αθήνα, Εμμανουήλ Μπενάκη 93-95 Τηλέφωνο: 210 3802773 Φαχ: 210 3841264 e-mail: info@oneearth.gr Βόλος, Τσαριτσάνης 5 Τ.Κ : 38334 Τηλέφωνο : 24210 23231 Φαχ: 24210 22448 e-mail: grigoriou@doyk.gr Γιάννης Γρηγορίου, κοινωνιολόγος-πρόεδρος του Δ.Σ Albino Jiovani, γιατρός-αντιπρόεδρος Μαρία Αποστολίδου, ψυχολόγος-ταμίας Παρασκευή Τσιμά, ιστορικός-μέλος Σοφία Νταγγάλου, υπάλληλος-γραμματέας ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Άνθρωπος-Κοινωνία-Περιβάλλον Δρ Βασίλης Κωστόπουλος

άνθρωπος από την εμφάνιση του στη γη επεμβαίνει στο φυσικό του περιβάλλον με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς σα συνέπεια της ανάπτυξης των κοινωνιών, της αύξησης του πληθυσμού και της κατασκευαστικής του ικανότητας. Η επίδραση του περιβάλλοντος στον άνθρωπο είχε αναγνωριστεί από τους Έλληνες φιλοσόφους και η έμπνευση του Ιπποκράτη να συνδέσει τις κλιματολογικές συνθήκες, τη γεωγραφική θέση και τις ιδιότητες των τοπικών υδάτων με τις ασθένειες και τη διάπλαση της ανθρώπινης ψυχής έχει λάβει τη σύγχρονη μορφή της στους τομείς της βιοκλιματολογίας και της μετεωροβιολογίας . Ενώ η σχέση περιβάλλοντος και κοινωνίας είχαν πάντα την έννοια της επιβίωσης, οι παρεμβάσεις του ανθρώπου (γεωργία, βασικές υποδομές, οικισμοί κλπ) μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα δεν επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό το περιβάλλον παρά μόνο σε τοπικές ή το περισσότερο σε περιφερειακές κλίμακες και οι ρυθμοί μεταβολών από τις διαδικασίες της φύσης εξακολουθούσαν Ιπποκράτης «Περί αέρων, υδάτων και τόπων» Η Μετεωρολογική Υπηρεσία του Ηνωμένου Βασιλείου σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας υλοποιούν εδώ και 5 χρόνια ένα πρόγραμμα προληπτικής ιατρικής συνδέοντας τις καιρικές συνθήκες με επιδημίες λοιμωδών νόσων. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

να είναι οι ρυθμιστές των αλλαγών στον πλανήτη μας. Τους τελευταίους όμως δύο αιώνες με την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης και τη συνεχώς αυξανόμενη βιομηχανική και ανθρώπινη δραστηριότητα οι επιδράσεις αυξήθηκαν σε ανησυχητικά επίπεδα. Η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού από 1 δισεκατομμύριο περίπου το 1800 σε 2,5 δισεκατομμύρια το 1950 και σε 6 δισεκατομμύρια περίπου σήμερα συνοδεύτηκε, με μια αντίστοιχη κατασκευαστική παρέμβαση στο περιβάλλον και μια τρομακτική ανάπτυξη των μεταφορών. Η βιομηχανοποιημένη κοινωνία διείσδυσε στο εσωτερικό της γης και εξέτρεψε τις διάφορες μορφές του αποθηκευμένου άνθρακα από τα επίπεδα που είχε φθάσει μετά από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, σαν αποτέλεσμα φυσικών διεργασιών του συστήματος της γης - ατμόσφαιρας -υδρόσφαιρας, προκειμένου να παράγει καύσιμη ύλη. Τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, γαιάνθρακες, φυσικό αέριο) όταν καίγονται εκπέμπουν άνθρακα με τη μορφή του διοξειδίου του άνθρακα. Υπολογίζεται ότι η ετήσια κατανάλωση φυσικών καυσίμων αντιπροσωπεύει φυσικές προσπάθειες δημιουργίας τους περίπου ενός εκατομμυρίου χρόνων. Η συνεχώς όμως αυξανόμενη χρήση των ορυκτών καυσίμων στις μεταφορές, στα εργοστάσια και στις εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, δεν αυξάνει μόνο τις συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα

αλλά παράγει και ένα πλήθος άλλων ρυπαντών του ατμοσφαιρικού αέρα. Το Θειικό οξύ που παρατηρείται στην όξινη βροχή προέρχεται κυρίως από τις εκπομπές του διοξειδίου του θείου από εργοστάσια και εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν γαιάνθρακα και πετρέλαιο σαν καύσιμη ύλη. Τα τοξικά χημικά που μεταφέρονται από τον αέρα , όπως ο υδράργυρος, ο τοξικός μόλυβδος, τα οξείδια του αζώτου προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τις ίδιες διαδικασίες. Η αποδάσωση που παρατηρείται (deforestation) για τους σκοπούς της γεωργίας ή των υποδομών έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, περιορίζοντας το ποσό του διοξειδίου του άνθρακα το οποίο απορροφούν τα δάση με την διαδικασία της φωτοσύνθεσης, συνεισφέροντας έτσι στην αύξηση του ατμοσφαιρικού CO2 και ταυτόχρονα αυξάνοντας τις εκπομπές του μεθανίου (CH 4) που προκαλούν οι γεωργικές δραστηριότητες. Η συνεχής αποδάσωση των τροπικών δασών του Αμαζόνιου έχει εδώ και πολλά χρόνια προκαλέσει την ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινότητας χωρίς όμως ιδιαίτερα αποτελέσματα. Η χρήση διαφόρων ζιζανιοκτόνων επίσης απελευθερώνει μακρόβιες βλαβερές ουσίες στην ατμόσφαιρα. Είναι πλέον από όλους αποδεκτό ότι το ανθρώπινο γένος στη πρόσφατη εξέλιξη του έχει πολλαπλασιάσει τις δραστηριότητες του με μεγάλη ταχύτητα, σε σχέση με όλη

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

την ιστορία της γης, διαταράσσοντας μακροχρόνιες ισορροπίες της φύσης και προξενώντας ξαφνικές χημικές αλλαγές στην ατμόσφαιρα και την υδρόσφαιρα. Μπορούμε ανεπιφύλακτα να ομιλούμε για την συνεχώς μεταβαλλόμενη σύσταση της ατμόσφαιρας και την ρύπανση της υδρόσφαιρας του 20ου αιώνα. Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της συνεχώς αυξανόμενης ανθρώπινης παρέμβασης στο σύστημα της γης - ατμόσφαιρας - υδρόσφαιρας είναι : • Η παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή αυξάνει κάθε χρόνο στην εποχή μας με ένα μέγεθος ίσο με την συνολική παραγωγή της Ευρώπης στην δεκαετία του 1930. • Ο ρυθμός των απαλλοτριώσεων που γίνονται για αλλαγή της χρήσης της γης (καλλιέργειες, αστικά κέντρα, οδικά δίκτυα, υποδομές κλπ) αυξάνει συνεχώς. • Ο πολίτης και η κοινωνία γενικότερα με καθημερινές δραστηριότητες (οικιακή ζωή, μεταφορές) συνεισφέρουν κατά ένα μεγάλο ποσοστό στην αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου και στη παραγωγή αποβλήτων. Η ευαισθητοποίηση και η υιοθέτηση «καλών πρακτικών» διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα ακόμα και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση των δεκαπέντε. • Η παγκόσμια χρήση νερού έχει τετραπλασιαστεί μεταξύ 1940 και 2000 ενώ η ρύπανση του αυξάνεται συνεχώς. • Η τρέχουσα κατανάλωση των φυσικών καυσίμων είναι 30 περίπου φορές μεγαλύτερη από ότι το 1900 και η αύξηση αυτή προσδιορίζεται ότι έχει σημειωθεί κυρίως από το 1950 και μετά. • Περίπου το 80% της ρύπανσης των ωκεανών προέρχεται από την ξηρά (αποχετεύσεις υπονόμων, βιομηχανικά και πυρηνικά απόβλητα, χημικά λιπάσματα και

ζιζανιοκτόνα κλπ) ενώ το υπόλοιπο 20% κυρίως προέρχεται από τα πλοία τα οποία υπολογίζεται ότι αδειάζουν περίπου 6.000.000 τόνους άχρηστα υλικά κάθε χρόνο. • Στο συντριπτικό τους ποσοστό τα διάφορα επικίνδυνα απόβλητα (τοξικά-πυρηνικά) έχουν αποθηκευτεί με ανεπαρκείς και αβέβαιες για το μέλλον συνθήκες. Τα τελευταία δέκα περίπου χρόνια ή ιδέα, ότι οι βασικές και σύνθετες επιστήμες της γης: Μετεωρολογία, ωκεανογραφία, γεωλογία, γεωργία και βιολογία που ερευνούν την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς, το γήινο φλοιό, τη χλωρίδα και τη πανίδα, συνδέονται στενά μεταξύ τους, έχει κερδίσει έδαφος στην επιστημονική κοινότητα . Τη ίδια περίοδο οι διεκδικήσεις συντεχνιών, βιομηχανίας αλλά και ομάδων πολιτών έχει αναδείξει τη σημασία της «περιβαλλοντικής μελέτης» στη χωροθέτηση και της «περιβαλλοντολογικής πληροφορίας» σε πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες και κυρίως σε αυτές που σχετίζονται με τη διαχείριση επιχειρήσεων ανθρωπιστικής βοήθειας, τα μεγάλα έργα, τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και την έρευνα-διάσωση. Παρόλο αυτές τις θετικές εξελίξεις, ο βαθμός διείσδυσης σε πεδία συνθετικής έρευνας για τη Παγκόσμια Αλλαγή με βάση τις προαναφερόμενες αλληλοεξαρτούμενες επιστήμες της γης αλλά και η σύνδεση των ευρημάτων τους με τις κοινωνικές επιστήμες εξακολουθεί να βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. Πρόσφατα Σύνθετες με την έννοια ότι παράγονται από τη φυσική, τη χημεία, και τη μαθηματική ανάλυση. Global Change and the Earth System, International Geosphere-Biosphere Programme. Παγκόσμια Αλλαγή (Global Change): αποκλίσεις από της μέσες τιμές διαφόρων κλιματολογικών, ωκεανογραφικών, γεωμορφολογικών, τοπογραφικών, και βιολογικών παραμέτρων.

(Ιούλιος 2003) μετά από εισήγηση των ΗΠΑ σε συνάντηση του G8 οι διεθνείς διακυβερνητικοί οργανισμοί που σχετίζονται με το γήινο και το διαστημικό περιβάλλον και τα ιδρυτικά τους Κράτη-Μέλη άρχισαν να κάθονται στο ίδιο τραπέζι με στόχο ένα δεκαετή σχεδιασμό για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής παρατήρησης και πληροφορίας και της σύνθεσης τους με κοινωνικοοικονομικά στοιχεία και δεδομένα τοπικής και περιφερειακής διακριτικής ικανότητας. Επανερχόμενοι όμως στο θέμα της σχέσης περιβάλλοντος και κοινωνίας-πολίτη βλέπουμε ότι η χώρα μας παρουσιάζει μια υστέρηση σχεδόν 20ετίας με δοκιμασμένες στρατηγικές επιλογές όπως η ανακύκλωση που μόλις πρόσφατα έκανε οργανωμένα την εμφάνιση της και μάλιστα μετά από ιδιωτική πρωτοβουλία αλλά και η περιβαλλοντική διαχείριση των παραγωγικών φορέων όπου μετά από 6 χρόνια κανονιστικών πράξεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μετά από κρατική επιδότηση άρχισε η εφαρμογή συστημάτων όπως το EMAS και το ISO 14001. Η υστέρηση που παρουσιάζει η χώρα μας συνδέεται και με τη μορφή της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που παρέχεται στη πρωτοβάθμια – δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ο παρών όμως σχεδιασμός βασίζεται στον εθελοντισμό των καθηγητών – δασκάλων αφού η περιβαλλοντική εκπαίδευση αποτελεί δυνητική επιλογή της ευέλικτης ζώνης. Φαίνεται ότι οι σύγχρονες εξελίξεις όπως οι υποχρεώσεις του πρωτοκόλλου του ΚΥΟΤΟ αλλά και άλλων περιβαλλοντικών συμβάσεων που συνδέονται με την «αγορά» και την «οικονομία» του 21ου αιώνα δεν έχουν πυροδοτήσει συζητήσεις ούτε φυσικά δημιουργήσει αντίστοιχες θέσεις στην ΟΛΜΕ και την ΔΟΕ. Group of 8 Industrialized Countries, June 2003 Evian, France. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

Π αγκoσμια eκθεση Ο Η Ε για τη Ν εολαiα - 2 0 0 5

Οι Νέοι Σήμερα και το 2015

ο Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τη Νεολαία παρουσίασε στις 4 Οκτωβρίου 2005 την Παγκόσμια Έκθεση για τη Νεολαία - 2005 με τίτλο “Οι Νέοι Σήμερα, και το 2015”. Το κύριο μήνυμα της έκθεσης είναι ότι η «επένδυση» στους νέους πρέπει να κλιμακωθεί , προκειμένου να υλοποιηθεί το Πρόγραμμα Δράσης για τη Νεολαία και να επιτευχθούν οι Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας. Με πάνω από 200 εκατομμύρια νέους να ζουν στα όρια της φτώχειας, 130 εκατομμύρια αναλφάβητους, 88 εκατομμύρια ανέργους και 10 εκατομμύρια φορείς του HIV/AIDS, η ανάγκη

Α’ Μέρος: οι νέοι στο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον

ο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζει μια γενική επισκόπηση των διεθνών τάσεων σε τομείς όπως η παγκοσμιοποίηση, η εκπαίδευση, η απασχόληση, η πείνα και η φτώχεια. Από το 1995 ο αριθμός των παιδιών που ολοκληρώνουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση αυξάνεται συνεχώς, και 4 στους 5 νέους φοιτούν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αυξήθηκε επίσης ο αριθμός των εγγεγραμμένων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκτιμάται ότι περίπου 100 εκατομμύρια νέοι παγκοσμίως είναι εγγεγραμμένοι σε πανεπιστημιακά ιδρύματα. Η σύγχρονη νέα γενιά είναι η καλύτερα μορφωμένη. Και όμως, 113 εκατομμύρια παιδιά δεν πηγαίνουν σχολείο˙ στοιχείο που βρίσκεται σε αντιστοιχία με τα 130 εκατομμύρια νέων που είναι αναλφάβητοι. Παρά το γεγονός ότι οι νέοι λαμβάνουν περισσότερη μόρφωση, η νεανική ανεργία έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

για «επένδυση» στους νέους ανθρώπους είναι σήμερα ξεκάθαρη. Οι ηγέτες του κόσμου πρέπει να κοιτάξουν στο μέλλον και να διασφαλίσουν την ευημερία της επόμενης γενιάς. Τα σημερινά παιδιά θα γίνουν οι νέοι του 2015 – της χρονιάς ορόσημο για την επίτευξη των περισσότερων Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας. Η Παγκόσμια Έκθεση για τη Νεολαία περιγράφει την κατάσταση των νέων (15 - 24 ετών) σε παγκόσμιο επίπεδο καλύπτοντας τρεις ενότητες: (1) οι νέοι στο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, (2) οι νέοι στην κοινωνία πολιτών και (3) οι νέοι σε κίνδυνο.

ανεργία των νέων, που αποτιμάται συνολικά σε 88 εκατομμύρια ανέργους, εμφανίζει υψηλότερα ποσοστά στη Δυτική Ασία, τη Βόρεια Αφρική και την υποσαχάρια Αφρική. Παρατηρείται μια αυξανόμενη πίεση προς τους νέους να ανταγωνιστούν σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά εργασίας. Πολλοί νέοι αποφασίζουν να μεταναστεύσουν στο εξωτερικό αναζητώντας ευκαιρίες εργασίας. Η παγκοσμιοποίηση οδήγησε σε ριζικές αλλαγές στην κουλτούρα και στον καταναλωτισμό των νέων, αλλά και σε διαφορετικές εκδηλώσεις παγκόσμιας συμμετοχής στα κοινά και ακτιβισμού. Οι νέοι σήμερα είναι πιο ευέλικτοι και προσαρμόζονται ευκολότερα, κάνοντας χρήση των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει η παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο, πολλοί, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, δεν έχουν ακόμα ωφεληθεί από τις εξελίξεις. Τα κεφάλαια 2 και 3 παρέχουν μια εις βάθος ανάλυση για τους νέους που αντιμετωπίζουν συνθήκες φτώχειας. Αν και ο περιορισμός της φτώχειας συνιστά ζωτικό στόχο για την ανθρώπινη ανάπτυξη, λίγα είναι γνωστά για τη δυναμική που χαρακτηρίζει τη φτώχεια που

βιώνουν οι νέοι. Στο δεύτερο κεφάλαιο υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 200 εκατομμύρια νέοι, ή το 18% του συνόλου των νέων, ζουν με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα. Ενώ μια διαφορετική πτυχή της φτώχειας, που συχνά παραβλέπεται, και αναφέρεται στο τρίτο κεφάλαιο, είναι η κληροδότησή της από γενιά σε γενιά και η επίδρασή της στους νέους. Σε έναν κόσμο που γερνάει, μια ουσιαστικότερη κατανόηση της δυναμικής που αναπτύσσεται μεταξύ των γενεών κρίνεται βασική για την ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής πολιτικής παρέμβασης.

Β’ Μέρος: οι νέοι στην κοινωνία πολιτών

το κεφάλαιο 4 παρατίθενται οι παγκόσμιες τάσεις που καταγράφουν τη σχέση των νέων με το περιβάλλον, τον ελεύθερο χρόνο, τη συμμετοχή τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τις σχέσεις τους με τις άλλες ηλικίες, καθώς και με την Τεχνολογία της Πληρο-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

φορίας και της Επικοινωνίας. Την τελευταία δεκαετία παρατηρήθηκε μια αυξανόμενη παραδοχή της συμβολής του ελεύθερου χρόνου στην προώθηση της κοινωνικής ένταξης, στην πρόσβαση στις ευκαιρίες και στη συνολική ανάπτυξη των νέων. Μαζί με αυτήν την τάση αυξάνεται και η σημασία που αποδίδεται στη συμμετοχή των νέων στη λήψη αποφάσεων, η οποία ευνοεί την ατομική ανέλιξη και την κοινωνική συνείδηση ενώ βελτιώνει το σχεδιασμό και την εφαρμογή των πολιτικών πρωτοβουλιών για τη νεολαία. Η διάρθρωση της συμμετοχής των νέων έχει αλλάξει λόγω της ανόδου της Τεχνολογίας της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας. Δυστυχώς, όμως, πολλοί έχουν μείνει εκτός της ψηφιακής εποχής. Η αύξηση της Τεχνολογίας της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας άλλαξε και τη διαδικασία κοινωνικοποίησης των νέων, που επηρεάζονται όσο ποτέ από μηνύματα που προέρχονται πέρα από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Παρά τη μεταβαλλόμενη κοινωνικοποίηση και την αναπροσαρμογή της οικογενειακής δομής, η οικογένεια παραμένει ο πρώτος τη τάξει κοινωνικός θεσμός όπου συναντιούνται και αλληλεπιδρούν οι διαφορετικές γενιές. Τα κεφάλαια 5 και 6 περιγράφουν την επιρροή που είχε η εμφάνιση των παγκόσμιων μέσων ενημέρωσης στη διαμόρφωση της κουλτούρας και του ακτιβισμού των νέων. Η αυξανόμενη εξάρτηση στις νέες μορφές Τεχνολογίας Πληροφόρησης και Επικοινωνίας αποτελεί καθοριστικό χαρακτηριστικό της ζωής πολλών σημερινών νέων. Οι εξελίξεις στην Τεχνολογία της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας προσέφεραν στους νέους μια ανεξάντλητη σειρά δυνατοτήτων ενημέρωσης, ψυχαγωγίας και ενίσχυσης της αυτονομίας τους. Το διαδίκτυο αποτελεί βασικό συστατικό της τεχνολογικής επανάστασης των νέων. Καθώς τα μέσα αυτά και το παγκόσμιο περιεχόμενό τους γίνονται περισσότερο προσβάσιμα, τόσο σταθεροποιείται και μια ιδιόμορφη παγκόσμια ομογενοποιημένη νεανική κουλτούρα που ενώνει

τους νέους με σημαντικούς πρωτόγνωρους τρόπους. Η τεχνολογική πρόοδος συνέβαλε στον επαναπροσδιορισμό μερικών εκ των θεμελιωδών κοινωνικών πτυχών. Πιο συγκεκριμένα, οι ανοιχτές και διαθέσιμες νέες τεχνολογίες έχουν διευρύνει τις δυνατότητες των νέων να μοιράζονται τις απόψεις και τις εμπειρίες τους και να συνεισφέρουν οι ίδιοι οι νέοι στην προσωπική τους ανάπτυξη, οδηγώντας σε μια αμφίδρομη ροή κοινωνικοποίησης ανάμεσα στις νεότερες και παλιότερες γενιές.

Γ’ Μέρος: οι νέοι σε κίνδυνο

ο κεφάλαιο 7 περιλαμβάνει μια επισκόπηση των διεθνών τάσεων που σχετίζονται με την υγεία, τον ιό HIV/AIDS, τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, την εγκληματικότητα των ανηλίκων, την κατάσταση των ανήλικων κοριτσιών και των γυναικών, καθώς και τις ένοπλες συγκρούσεις. Το HIV/AIDS αναδείχθηκε στην πρώτη αιτία θανάτου για τους νέους, ακολουθούμενο από τη βία και τις σωματικές βλάβες. Δέκα εκατομμύρια νέοι, κυρίως στην Αφρική και την Ασία, αυτή τη στιγμή ζουν με τον ιό HIV/AIDS. Η εξάπλωση του ιού είχε ολέθριες συνέπειες στη σεξουαλική και αναπαραγωγική ζωή των νέων. Οι νέοι πλέον γνωρίζουν την ενηλικίωση σε πρώιμα στάδια, ενώ παντρεύονται αργά. Η υγεία των νέων επηρεάστηκε ακόμα και από την εμφάνιση των συνθετικών ναρκωτικών, που χρησιμοποιούνται κυρίως σε χώρους διασκέδασης. Η ζήτηση των παράνομων ουσιών στους νεανικούς κύκλους των αναπτυσσόμενων χωρών έχει αυξηθεί σε ποσοστά που συνήθως συναντούμε στις βιομηχανικές χώρες. Τα υψηλότερα ποσοστά συλλήψεων καταγράφονται στην ηλικιακή ομάδα των νέων, αν και οι περισσότεροι φαίνεται να απέχουν από τέτοιες δραστηριότητες. Διαπιστώθηκε, ωστόσο, αυξημένη πιθανότητα για διενέργεια εγκλήμα-

τος από άτομα που στην παιδική τους ηλικία είχαν υποστεί κακομεταχείριση. Επιπρόσθετα, η φτώχεια, η οικογενειακή δυσλειτουργία, η χρήση ουσιών και ο θάνατος συγγενικών προσώπων αποδεικνύονται επικίνδυνοι παράγοντες για τη μετατροπή ενός νέου σε παραβάτη. Έχει σημειωθεί από τις κυβερνήσεις μεγαλύτερη επίγνωση της δυσμενούς θέσης των κοριτσιών και των γυναικών. Αν και η ίση πρόσβαση στις ανώτερες βαθμίδες εκπαίδευσης και την αγορά εργασίας συνεχίζουν να αποτελούν μέλημα αρκετών χωρών, τα αρνητικά γυναικεία στερεότυπα παραμένουν. Το κεφάλαιο 8 εστιάζει στον πολλαπλασιασμό των βίαιων συγκρούσεων ανά τον κόσμο και εξετάζει τις δραματικές επιπτώσεις στη ζωή των νέων υπό το πρίσμα των δυο φύλων χωριστά. Πολλές πρόσφατες συγκρούσεις ξέσπασαν τις τελευταίες δεκαετίες, με πιο αξιοσημείωτες εκείνες στην υποσαχάρια Αφρική. Ο αριθμός των νέων που επηρεάζονται από αυτές είναι δυσανάλογος τόσο για τους νέους θύτες όσο και τους νέους θύματα. Η υπόθεση της στράτευσης ανηλίκων ορθώς τεκμηριώνεται σε ευρεία κλίμακα, ενώ υιοθετείται και ένας αριθμός διεθνών νομικών εργαλείων που περιλαμβάνουν προληπτικά και προστατευτικά μέτρα για την αντιμετώπιση του ζητήματος. Δυστυχώς, αυτά τα εργαλεία δεν προστατεύουν τους νέους ηλικίας άνω των 18. Η άνοδος των ένοπλων συγκρούσεων, της τρομοκρατίας, καθώς και της απειλής της τρομοκρατίας, συγκέντρωσε την προσοχή του κόσμου στους νεαρούς άνδρες και το ενδεχόμενο άσκησης βίας. Ως αποτέλεσμα, τα βιώματα και οι προοπτικές των νεαρών γυναικών και ανδρών που δε συμμετέχουν στις συγκρούσεις , αλλά επηρεάζονται από αυτές, να περιθωριοποιούνται, όπως ακριβώς και οι ανησυχίες των νεαρών γυναικών που συμμετέχουν ενεργά στην άσκηση ένοπλης βίας. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε το: www.un.org/youth ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 2005 ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

πό τα μέσα Ιουνίου διατίθεται στα βιβλιοπωλεία η ελληνική έκδοση της Κατάστασης του Κόσμου 2005. Ως καθιερωμένο πλέον σημείο αναφοράς από τη διεθνή περιβαλλοντική κοινότητα, η έκθεση του Ινστιτούτου Worldwatch έρχεται φέτος να θέσει επί τάπητος τα μεγάλα προβλήματα της ασφάλειας και να αναζητήσει με ποιους τρόπους η ανθρωπότητα μπορεί να κινηθεί προς την εδραίωση μιας παγκόσμιας ασφάλειας. Απορρίπτοντας τις επιλογές της αμερικανικής κυβέρνησης –πόλεμος κατά της τρομοκρατίας, εισβολή στο Ιράκ-, που παραβιάζουν με πολλούς τρόπους τη νομιμότητα του διεθνούς δικαίου, φουντώνουν αντί να κατευνάζουν το διαπολιτισμικό μίσος και υποδαυλίζουν την αναπαραγωγή της τρομοκρατίας, οι συγγραφείς του Worldwatch ανασκάπτουν την επιφάνεια του ανασφαλούς κόσμου όπου ζούμε και βρίσκουν: • Γενική φτώχεια, στερήσεις, βαθιές ανισότητες κυρίως εις βάρος των γυναικών, τεράστια ελλείμματα στα ανθρώπινα δικαιώματα σε μεγάλο μέρος του πλανήτη, • Αδυναμία πρόσβασης ακόμη και στη στοιχειώδη εκπαίδευση από μεγάΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

λα τμήματα πληθυσμού σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, • Επανεμφάνιση φονικών ασθενειών και επιμονή ασθενειών (όπως το AIDS) που αποδεκατίζουν νεανικούς πληθυσμούς και υποσκάπτουν τις όποιες πιθανότητες για ανάτπυξη, • Αύξηση των καταστάσεων συναγερμού εξαιτίας της εντεινόμενης κλιματικής αλλαγής, • Διατροφική ανασφάλεια σε όλο τον πλανήτη, η οποία εκτείνεται σε ένα διευρυνόμενο φάσμα απειλών, από την εκτόπιση της παραδοσιακής αγροτικής ποικιλότητας από τα μεταλλαγμένα μέχρι την εμφάνιση νέων ζωο-νόσων, • Συνεχιζόμενο πρόβλημα πρόσβασης σε ασφαλές νερό και συνθήκες στοιχειώδους υγιεινής για μεγάλους πληθυσμούς, • Ανάπτυξη οπλοστασίων και διασπορά όπλων μαζικής καταστροφής, εξέλιξη που μόνο ανησυχίες μπορεί να προκαλεί. Το Worldwatch επιμένει και με τη φετινή έκδοση που προλογίζει ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ –ο οποίος ως συνταξιούχος πρόεδρος της πρώην ΕΣΣΔ ηγείται μιας δραστήριας οικολογικής οργάνωσης, του Διεθνούς Πράσινου Σταυρού-, να θέτει επί της τράπεζας της διεθνούς δημόσιας συζήτησης αυτά τα μεγάλα και επείγοντα θέματα του κόσμου μας. Γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η υπόθεση της αντιστροφής της πορείας στην οποία βαδίζει σήμερα ο κόσμος είναι υπόθεση αναδιανομής και ανα-κατεύθυνσης σημαντικών πόρων στην υπόθεση της καταπολέμησης της φτώχειας, του αναλφαβητισμού και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, μέσα από τη διεθνή συνεργασία και συνεννόηση. Μια υπόθεση που περισσότερο από ποτέ στο παρελθόν βρίσκεται στα χέρια των ενεργών πολιτών που κατανοούν ότι το μεγαλύτερο διακύβευμα

της ανθρωπότητας τον 21ο αιώνα δεν είναι άλλο από το μεγα-κίνδυνο μιας μη αναστρέψιμης παγκόσμιας οικολογικής αποσταθεροποίησης. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ

Η Κατάσταση του Κόσμου 2005 μεταφράστηκε και εκδόθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά το 1994, από μια ομάδα συντακτών της τότε εκδιδόμενης μηνιαίας επιθεώρησης ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ, με συντονιστή και επιμελητή της έκδοσης το Μιχάλη Μοδινό. Το ετήσιο ραντεβού της έκθεσης του Ινστιτούτου Wοrldwatch με το ελληνικό αναγνωστικό ραντεβού τηρήθηκε λίγο-πολύ για τα επόμενα χρόνια, με τελευταία εκδοτική παρουσία το 2002, τη χρονιά της Παγκόσμιας Διάσκεψης του ΟΗΕ για την Αειφόρο Ανάπτυξη που έγινε στο Γιοχάνεσμπουργκ. Δυστυχώς, δεν δικαιώθηκαν οι προσδοκίες που είχαμε καλλιεργήσει τότε, οι διαμορφωτές της περιβαλλοντικής πολιτικής και οι ενεργά εμπλεκόμενοι πολίτες στην ατζέντα της περιβαλλοντικής πολιτικής σε όλο τον κόσμο, για μια διάσκεψη-σταθμό που θα άλλαζε τα αρνητικά δεδομένα της πορείας του μεγαλύτερου μέρους της ανθρωπότητας προς την φτώχεια, την περιβαλλοντική υποβάθμιση και τις ολοένα και περισσότερο διαδεδομένες γενικές καταστάσεις κινδύνου. Όμως, το Ινστιτούτο Wοrldwatch, αλλά και εμείς –ως ενεργά μέλη της ελληνικής περιβαλλοντικής κοινωνίας-, επιμένει να θέτει επί της τράπεζας της δημόσιας συζήτησης τα μεγάλα και επείγοντα θέματα του κόσμου μας. Παρά τις αρνητικές εξελίξεις ή στην καλύτερη περίπτωση την ακινησία, σε μια σειρά κρίσιμων δεικτών που αφορούν στην υγεία των φυσικών πόρων, τα δεδομένα του επιπέδου διαβίωσης και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, καθώς και τα ζητήματα της παγκόσμιας ασφάλειας,

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

48 διατηρούμε την αισιοδοξία μας. Γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η υπόθεση της αντιστροφής της πορείας στην οποία βαδίζει σήμερα ο κόσμος βρίσκεται στα χέρια των πολιτών που κατανοούν ότι το μεγαλύτερο διακύβευμα της ανθρωπότητας τον 21ο αιώνα δεν είναι άλλο από το μεγα-κίνδυνο μιας μη αναστρέψιμης παγκόσμιας οικολογικής αποσταθεροποίησης. Το 2005, επανερχόμαστε με την ανά χείρας έκδοση και με τη φιλοδοξία η παρουσίαση του σπουδαίου αυτού εργαλείου δουλειάς για ειδικούς και μη να σταθεροποιηθεί σε μόνιμη ετήσια βάση. Η επιβεβαίωση της αξίας της ετήσιας έκδοσης του Ινστιτούτου Wοrldwatch, που ήρθε πρόσφατα από τον ΟΟΣΑ, μέσα από τα πορίσματα της έκθεσης GlobeScan Survey of Sustainability Experts 2004, και η οποία καταδεικνύει ότι η Κατάσταση του Κόσμου είναι ένα από τα τρία περισσότερο διαβασμένα βιβλία διεθνώς στη θεματογραφία των τίτλων για την αειφόρο ανάπτυξη, νομίζουμε ότι δικαιώνει την επιλογή μας. Η ελληνική έκδοση της Κατάστασης του Κόσμου 2005 δεν θα ήταν δυνατή, χωρίς την υπεύθυνη και συνεπώ εργασίας των μεταφραστών του τόμου και χωρίς τις επισημάνσεις, υποδείξεις και παρατηρήσεις της ιατρού Αικατερίνης Ανδριανάκη, που υπήρξαν πολύτιμες για την επιστημονική επάρκεια της μετάφρασης στο κεφάλαιο Μολυσματικές Ασθένειες και πώς θα ελεγχθούν. Οι επιμελητές Δρ Μιχάλης Προμπονάς,

Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων (ΤΕΔΚ) Κυκλάδων και του Δήμου Χερσονήσου Ηρακλείου Κρήτης. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα ελληνικά από ομάδα εργασίας την οποία συντόνισαν οι επιμελητές της έκδοσης Μ. Προμπονάς και Γ. Σακιώτης και φέρει την εκδοτική επιμέλεια του Σάκη Κουρουζίδη. Τις μεταφράσεις στον τόμο των 320 σελίδων έκαναν οι: Λιάνα Γαβριλάκη, Κωνσταντίνος Γρίβας, Βάσω Κανελλοπούλου, Πάρης Μαυρομμάτης, Αποστόλης Παραλίκας, Βασίλης Παπακριβόπουλος, Νίκος Πρινιωτάκης. Η Κατάσταση του Κόσμου 2005 κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία και επίσης διατίθτεαι, σε όσους το επιθυμούν, με αντικαταβολή, από την Ευώνυμο Οικολογική Βιβλιοθήκη (τηλ. 210 3316516, email: evonymos@tee.gr, site: www. evonymos.gr).

ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ,

ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΥ ΚΡΑΤΑΤΕ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΑΣ ΣΥΝΤΗΡΕΙΤΑΙ ΧΑΡΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΑΣ ΣΤΗΡΙΞΗ.

Πυρηνικός Φυσικός-Περιβαλλοντολόγος

ΣΤΕΙΛΤΕ ΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΣΑΣ

Πολιτικός Επιστήμων

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΑ ΣΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΜΑΣ Ή ΕΞΟΦΛΗΣΤΕ ΤΗΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

Δρ Γιάννης Σακιώτης,

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

Η ελληνική έκδοση της «Κατάστασης του Κόσμου 2005» από την Ευώνυμο Οικολογική Βιβλιοθήκη πραγματοποιήθηκε με τη χορηγία του Συνδέσμου Προστασίας και Ανάπτυξης του Υμηττού (Σ.Π.Α.Υ.) και με τη σημαντική οικονομική στήριξη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ροδόπης-Έβρου, της Τοπικής

701/296002-87.

«Χρυσή Ακτή»

Μιχάλης Μοδινός Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 2005 Της Δρ Χριστίνας Θεοχάρη

[Περιβαλλοντολόγος Μηχανικός, Εκπρόσωπος

στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της ETUC ( European Trade Union Confederation)]

Ένα μυθιστόρημα στην καρδιά της Ευρώπης

υγή, αναζήτηση, εγκατάλειψη ή αλλαγή τόπου; Ο κεντρικός ήρωας αφήνει οικογένεια, καριέρα, σπίτι και μια ασφαλή ζωή στο κέντρο της Ευρώπης για ν’ αναζητήσει την περιπέτεια στην αντίπερα όχθη. Στο κλασσικό αυτό μοτίβο της φυγής ο συγγραφέας αναζητεί τα κινούν αίτιο της αποσάθρωσης των κοινωνικών σχέσεων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης: απομυθοποίηση της εργασίας, δυσφήμιση της έννοιας της προόδου, επιτάχυνση ανταλλαγών, πολλαπλασιασμός επιλογών. Ο ευρωπαϊκός ορθολογισμός συγκρούεται με την «υπανάπτυξη» και ο ήρωας του βιβλίου δείχνει να μετεωρίζεται μεταξύ των τόπων, να καταναλώνει τον γεωγραφικό χώρο, να ταλανίζεται μεταξύ ερωτικών σχέσεων μέχρι να βρει την κάθαρση εκεί όπου λιγότερο την περίμενε. Η κυκλικότητα του αφηγηματικού χρόνου τον οδηγεί στις απαρχές και τα αρχέτυπα της ανθρώπινης περιπέτειας, εκεί όπου ίσως η ζωή μπορεί να γίνει τέχνη. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Το μυθιστόρημα αυτό του Μιχάλη Μοδινού μπορεί– μετά από τις ποικίλες δοκιμιακές εξερευνήσεις του– να διαβασθεί ως αμιγές ταξιδιωτικό χρονικό αλλά και ως μια παρθένα ματιά στο μεταλλασσόμενο οικουμενικό τοπίο. Κυρίως όμως μπορεί να διαβασθεί ως μυθιστόρημα για την Ευρώπη. Ο ήρωας, αναπτυξιακός εμπειρογνώμονας της Κοινότητας απομυθοποιεί την ίδια την ουσία της δουλειάς του, γνωρίζοντας από πρώτο χέρι τις αποτυχίες του Δυτικού αναπτυξιακού μοντέλου και την αδυναμία μετεμφύτευσής του στα άλλα γεωγραφικά μήκη και πλάτη του πλανήτη. Αναρωτιέται για τον θρίαμβο των αγορών, την κυριαρχία της ανταγωνιστικότητας, την αναποτελεσματικότητα του κράτους-πρόνοιας. Η σταδιακή αυτή μετάλλαξη έρχεται να «δέσει» με την αποσάθρωση των οικογενειακών του συντεταγμένων και την φθορά της συζυγικής ζωής –το μακέλεμα των αισθήσεων από την καθημερινή εμπειρία. Εν τούτοις η φυγή, έχει πρωτίστως να κάνει με την λατρεία της περιπέτειας. Ο ήρωας θ’αναζητήσει στο Μεσογειακό Νότο την απωλεσθείσα αθωότητα, επιχειρώντας να κάνει τη ζωή του μυθιστόρημα. Επιχειρεί να φτιάξει ξανά την ιστορία του επαναστατώντας όχι ενάντια στην καταπίεση αλλά την πλήξη. Εντούτοις η πολλαπλότητα των επιλογών, θ’ αποδειχθεί φενάκη. Οι τόποι έχουν αλλοιωθεί, η φύση διαβρωθεί, ο μεγάλος έρωτας αποδεικνύεται γι’ άλλη μια φορά ανέφικτος. Η πραγματική ιστορία έχει ήδη γραφτεί και η αναζή-

τηση της Χρυσής Ακτής δεν είναι παρά η επιστροφή στην απαρχή της ανθρώπινης περιπέτειας, εκεί όπου ο ήρωας πρωτοσυνάντησε τους αντίποδες της ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Με διαρκή φλας-μπακ, με κοφτή και ρέουσα γλώσσα και μέ ένα διαρκή διάλογο με τη λογοτεχνία και την ιστορία της, το κοσμοπολίτικο αυτό μυθιστόρημα είναι ταυτόχρονα ένα δοκίμιο για την παγκοσμιοποίηση και τις διαρκώς μεταβαλλόμενες συντεταγμένες των καιρών μας. Ο συγγραφέας ανατέμνει τις κοινωνικές σχέσεις με χιούμορ και απροσδόκητη ευαισθησία, αιφνιδιάζοντας με τις ανατροπές στα εσωτερικά τοπία των ηρώων του. Εντέλει πάντως μένει η γλυκιά γεύση του αυτοπροσδιορισμού και της προσωπικής ελευθερίας. Οι πρωταγωνιστές διαβάζουν τους οιωνούς και η κάθαρση επέρχεται. Στο μυθιστόρημα αναδεικνύονται τα κοινωνικά και προσωπικά αδιέξοδα για έναν κατά τα άλλα ευνοημένο άνθρωπο, ο οποίος συνθλίβεται στα γρανάζια της γραφειοκρατίας της οποίας όμως αποτελεί μέρος, ενώ θίγονται επίσης πολλά ζητήματα που η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση έφερε στο προσκήνιο. Όπως οι σχέσεις πλουσίων και φτωχών χωρών, η σχέση ανάπτυξηςυπανάπτυξης, καθώς και τα νέα δεδομένα της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Η φυγή του ήρωα από το επίκεντρο των εξελίξεων και το προσκήνιο, παραπέμπει ευθέως στην τρωτότητα της ανθρώπινης φύσης και την έμφυτη ροπή της προς την επιστροφή στις ρίζες.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 •3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

ΤΑ

ΝΕΑ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ

ΕΡΓΟ: ΑΛΚΗΣΤΙΣ Στις 30 Αυγούστου2005. ημέρα Τετάρτη πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη τύπου για τη λήξη της Ενέργειας Ι του έργο ΑΛΚΗΣΤΙΣ, του Δικτύου για την Άρση του Κοινωνικού Αποκλεισμού των Γυναικών, που λειτουργεί στο πλαίσιο της Κ.Π. Equal. H συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, που έχει αναλάβει το Γραφείο Τύπου κι Δημοσίων Σχέσεων του Έργου μέχρι και το 2007. Πληροφορίες στο κοινό, τους εκπροσώπους των εταίρων του Δικτύου και τους εκπροσώπους των ΜΜΕ (εφημ.: ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΣ ΤΥΠΟΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ΕΞΠΡΕΣ, ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, ΒΡΑΔΥΝΗ) έδωσαν η Πανδώρα Σέργη, επιστημονική υπεύθυνη του Έργου και η Δήμητρα Αλειφέρη, υπεύθυνη Έργου.

EUROPEAN MOSAIC Στις 22 Οκτωβρίου 2005, ημέρα Σάββατο η Ευρωπαϊκή Έκφραση συμμετείχε με την Αδαμαντία Μπαμπούλα στο Ευρωπαϊκό Μωσαϊκό Νέων που διοργάνωσε η Ελληνική Ένωση Πληροφορικής για δεύτερη χρονιά. Στους 32 συμμετέχοντες από όλη την Ευρώπη (ηλικίας 22-39 ετών) η εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Έκφρασης παρουσίασε ένα δίωρο εργαστήριο με θέμα Utopia or Dystopia: Time for a decision. Το εργαστήριο εξέτασε το παρόν και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα από το πρίσμα της προσωπικής και πολιτικής συμμετοχής των πολιτών της. Τα εκπαιδευτικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το παιχνίδι, ο καταιγισμός ιδεών και η συνεργασία σε ομάδες.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ

Δημοσιεύσεις στην Ευρωπαϊκή Εκφραση Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφορετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρονται αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών με επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζονται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκδότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύνταξη με κριτήρια την επιστημονική εγκυρότητα, την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευθεί κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.

Όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυπα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημοσιευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλλα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και

των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολόκληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο βιογραφικό σημείωμα. Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υποβολή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περίληψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέξεις). Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται και σε δισκέτα PC ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκδοση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτότυπα δεν επιστρέφονται.

Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική αναδημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσμεύονται αυτό να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.

✂

ΔΕΛΤIΟ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΟΥ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ

ΕΚΦΡΑΣΗ

Όνομα........................................................................................

Έτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα, τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953, e-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr

Επώνυμο....................................................................................

Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή Έκφραση” Ετήσια Διετής

Ταχ. Κώδικας.............................................................................

Τακτικός Συνδρομητής Δημόσιοι Οργανισμοί, Τράπεζες, Βιβλιοθήκες, ΑΕΙ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, Εταιρείες, Σύλλογοι Ευρώπη Άλλες ήπειροι Φοιτητής, σπουδαστής, στρατιώτης Συνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης

20 Ευρώ

35 Ευρώ

Διεύθυνση.................................................................................. Πόλη........................................................................................... Τηλέφωνο:................................................................................. E-mail:........................................................................................ Επάγγελμα:...............................................................................

50 Ευρώ 25 Ευρώ 30 Ευρώ

100 Ευρώ 45 Ευρώ 55 Ευρώ

15 Ευρώ 50 Ευρώ

25 Ευρώ 90 Ευρώ

Ημερομηνία

......................................................

Υπογραφή

....................................................

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 58 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

Ο χριστουγεννιάτικος χορός του Ομίλου της Ευρωπαϊκής Έκφρασης

21 Τετάρτη

Δεκεμβρίου 2005,

PIU VERDE, στο άλσος Παπάγου (δίπλα στην Αγία Σκέπη).

Θα χαρούμε να είστε όλοι κοντά μας!