European Expression - Issue 70 by European Expression

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ E Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α

Ε Κ Δ Ο Σ Η

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ ΑΤ Ι Σ Μ Ο Υ

έτος ιδρυσης: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡΟΝΟΣ 18 • ΤΕΥΧΟΣ 70 • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2008 ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ: "ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-ΘΕΣΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό Σωματείο Ομήρου 54 - Αθήνα - 106 72 Τηλ.: +30 210 3643224 Fax: +30 210 3646953 E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr http://www.ekfrasi.gr ΚωδικΟς εντύπου: 1413

ΕΚΔΟΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: Νίκος Γιαννής ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ: Σταματίνα Ξεφτέρη ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Κατερίνα Ανδρωνά Στο τεύχος αυτό συνεργάστηκαν:

Χρίστος Αλεξόπουλος Αθανάσιος Θεοδωράκης Γεώργιος Κασιμάτης Δημοσθένης Μαμμωνάς Κλεοπάτρα Ματσουκά Χαρούλα Μούργου Θεόδωρος Πάγκαλος Γεώργιος Παπαδημητρίου Ιερόθεος Παπαδόπουλος Mάρκος Παπακωνσταντής Ζίνα Προδρόμου Αικατερίνη Τζωρτζάκη Θεόδωρος Τσιάκος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ: Εκδόσεις: «ΗΛΙΑΙΑ» ΔΗΜ. ΣΧΕΣΕΙΣ: iForce Communications Α.Ε.

44Διεθνής οικονομική κρίση, ευρωπαϊκή συνεργασία ή ευρωπαϊκή ομοσπονδία; Φτάνουν 70 τεύχη Ευρωπαϊκής Εκφρασης;..............................................................................................5 του Νίκου Γιαννή 70 ΤΕΥΧΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 44Ένας απολογισμός της ευρωπαϊκής εμπειρίας στην Ελλάδα. .............................................6 Των Γεωργίου Κασιμάτη, Ιερόθεου Παπαδόπουλου, Δημοσθένη Μαμμωνά, Γεωργίου Παπαδημητρίου και Θεόδωρου Πάγκαλου Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΝΩΣΗ 44Η Γαλλία στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών εξελίξεων..........................................................10 του Μάρκου Παπακωνσταντή ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ 44Έρευνα για τα αίτια και τα αποτελέσματα του αρνητικού ιρλανδικού δημοψηφίσματος...................................................................................................12 Μετάφραση: Σταματίνα Ξεφτέρη, Αικατερίνη Τζωρτζάκη 44Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου: νομιμοποίηση και αρμοδιότητες υπό το πρίσμα της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης της Λισαβόνας................................................19 της Ζίνας Προδρόμου ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ 44Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση-Ένας απολογισμός τέσσερα χρόνια μετά..................................................................................................................23 της Κλεοπάτρας Ματσουκά ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ 44Κράτος, παγκοσμιοποίηση και ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, του Αθ. Θεοδωράκη.. 27 44Κλιματικές αλλαγές και επιδημίες στην Ευρώπη, του Θεόδωρου Τσιάκου...................... 29 44Κοινωνία Πολιτών και νέες απειλές, του Χρίστου Αλεξόπουλου........................................ 32 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

44Η συνεργασία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και της Γαλλίας κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, θεμέλιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης,

44της Χαρούλας Μούργου................................................................................................................. 36 ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ 44Τι τρέχει στην Ευρώπη;..............................................................................................................41 44ΜΚΟ. ............................................................................................................................................45 44Νέα της Έκφρασης. ....................................................................................................................48

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

c o n t en t s

vropaiki EkfraSsi E q u a r t e r l y e d i t i o n o n e u r o p e a n iss u es

First Published: 1989 • ISSN: 1105-8137 • EURO 5 • YEAR 18 • VOL. 70 • JULY - AUGUST - SEPTEMBER 2008

PROPRIETOR - EDITION: "European Society, Politics, Expression, Institutions", non Profit Making Company 54 Omirou St., Athens 106 72 Tel.: +30 210 3643224 Fax: +30 210 3646953 E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr http://www.ekfrasi.gr

EDITOR - PUBLISHER BY LAW: Nicos Yannis PUBLISHING DIRECTOR: Stamatina Xefteri DIRECTION: Katerina Androna CONTRIBUTORS:

Christos Alexopoulos Georgios Kasimatis Dimosthenis Mammonas Charoula Mourgou Kleopatra Matsouka Theodoros Pangalos Georgios Papadimitriou Ierotheos Papadopoulos Markos Papakonstantis Zena Prodromou Athanasios Theodorakis Theodoros Tsiakos Aikaterini Tzortzaki

TECHNICAL ADVISOR: Hliea PUBLIC RELATIONS iForce Communications SA

44International financial crisis, european cooperation or european federation? Are the 70 volumes of "European Expression" enough?........................................................5 N. Yannis 70 VOLUMES OF EUROPEAN EXPRESSION

44A review of the european experience in Greece ...................................................................6 G. Kasimatis, G. Papadimitriou, I. Papadopoulos, D, Mammonas, Th. Pangalos THE FRENCH PRESIDENCY IN THE EU 44France in the center of european evolutions, M. Papakonstantis.....................................10 THE LISBON TREATY 44The Lisbon Treaty Survey for the reasons and results of the negative Irish Referendum........................................................................................................................12 Translation: A. Tzortzaki, S. Xefteri 44The President of the European Council: the legitimization and competencies under the meaning of the Lisbon Treaty................................................................................19 Z. Prodromou EUROPEAN INTERGRATION 44The insertion Of Cyprus in the EU : a review 4 years after that........................................23 K. Matsouka GLOBAL & EUROPEAN CHALLENGES 44Climate changes and epidemies in Europe, Th. Tsiakos........................................................ 27 44Civil Society and new challenges, Ch. Alexopoulos................................................................ 29 44State, globalization and the European social model, A. Theodorakis................................ 32 EUROPEAN HISTORY 44The cooperation between the Federal Republic of Germany and France during the decades of 1950 & 1960 as a keystone of the european intergration................................36 Ch. Mourgou PERMANENT COLUMNS 44What's on in Europe?.................................................................................................................41 44NGOs............................................................................................................................................45 44“European Expression” news ...................................................................................................48 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

E D I TOR I AL

Διεθνής οικονομική κρίση, ευρωπαϊκή συνεργασία ή ευρωπαϊκή ομοσπονδία; Φτάνουν 70 τεύχη Ευρωπαϊκής Έκφρασης;

βδομήντα τεύχη Ευρωπαϊκή Έκφραση. Είναι αρκετά για την Ευρώπη και την Ελλάδα; Οταν ξεκινούσαμε, η ανθρωπότητα βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης του τείχους του Βερολίνου, του διπολικού ψυχροπολεμικού κόσμου, του υπαρκτού σοσιαλισμού και των βεβαιοτήτων που αυτά εξασφάλιζαν. Σήμερα βρισκόμαστε παγκοσμίως αντιμέτωποι με τη μεγαλύτερη ανατροπή μετά το annus mirabilis 1989, χωρίς να υποτιμούμε την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας εποχής, τις συντεταγμένες της οποίας δεν γνωρίζουμε. Σε τέτοιες στιγμές, η ανησυχία του κινδύνου που κυριαρχεί έχει και την όψη της πρόκλησης για εκείνους που είναι καλύτερα προετοιμασμένοι. Οι Κινέζοι αυτό το γνωρίζουν καλά. Όταν φυσούν οι άνεμοι της αλλαγής άλλοι χτίζουν καταφύγια και άλλοι ανεμόμυλους. Όταν οι Ευρωπαίοι ηγέτες ενώπιον της κρίσης αποφασίζουν κατά δήλωση τους (Παρίσι, Οκτώβριος 2008) να συνεργασθούν και να συντονιστούν καλύτερα, αυτό σημαίνει ότι αποφάσισαν να πορευθούν ο καθένας μόνος του, επομένως η Ευρώπη είναι απροετοίμαστη, άρα προτιμά τα καταφύγια αντί της πρόκλησης. Η κατάσταση αυτή επαναφέρει ίσως περισσότερο επιτακτικά παρά πότε, την ανάγκη για τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας που θα ήταν και το μοναδικό συλλογικό υποκείμενο, ικανό να διαχειρισθεί αποτελεσματικά τις χρηματοοικονομικές όψεις της σημερινής βαθιάς παγκόσμιας κρίσης για λογαριασμό των ευρωπαϊκών λαών. Η συνεργασία και ο συντονισμός είναι σε μεγάλο βαθμό αφηρημένες λέξεις, γι’ αυτό έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα βολικές ειδικώς κατά την τελευταία δεκαετία, οπότε εξαντλούνται τα όρια της μεθόδου της ευρωπαϊκής ενοποίησης με μικρά βήματα. Στην ουσία η χρήση τους υποκρύπτει την απροθυμία των εθνικών κυβερνήσεων, με μηχανοδηγούς όπως πάντοτε τη Γαλλία και τη Γερμανία, να συγκροτήσουν μια υπερεθνική πολιτική οντότητα που θα μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις που θα αφορούν όλους. Επομένως, παρότι έχουμε επιτύχει πολύ σημαντικά επιτεύγματα μαζί 60 χρόνια στην ενωμένη Ευρώπη, αφού θεσμοί και βούληση και κοινό όραμα ελλείπουν δεν μπορούμε να περιμένουμε πλέον πολλά από αυτήν. Φυσικά η εύκολη οδός είναι, ειδικώς για τους πολιτικούς των κρατών, τους λαϊκιστές δε εξ’ αυτών ακόμη περισσότερο, να στρέψουν τη δυσαρέσκεια ή και αγανάκτηση προς ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

το Ευρώ και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Αφού τα κράτη έχουν απολέσει το εκδοτικό προνόμιο η ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας των εθνικών οικονομιών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αναδιάρθρωση της αγοράς εργασίας που συνεπάγεται κοινωνική ένταση. Όσο επώδυνη κι αν είναι αυτή κανονικά θα έπρεπε να είναι προτιμότερη από την υποθήκευση της επόμενης γενιάς δια του δανεισμού στον οποίο οδηγείται το δημόσιο για να στηρίξει τα προγράμματα χρηματοδότησης του τραπεζικού τομέα. Επιπλέον ας αναρωτηθεί κανείς ποια θα ήταν η τύχη της Ελλάδας εάν δεν συμμετείχε στη ζώνη Ευρώ και δεν αξιοποιούσε τον ρόλο που έχει παίξει η ΕΚΤ μέχρι στιγμής, γενικώς και στην παρούσα κρίση ειδικότερα. Η Ισλανδία για παράδειγμα που δεν είναι ούτε μέλος της Ε.Ε υπέστη μια μεγάλη νομισματική υποτίμηση. Το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης που λειτουργεί κατ’ ανάγκην εν ελλείψει μιας πολιτικής ενότητας της Ευρώπης, ώστε να περιορίζονται τα εθνικά ελλείμματα και χρέη, ίσως υπό τις παρούσες συνθήκες να οδηγήσει σε εντάσεις ή και αντιπαραθέσεις μεταξύ των κρατών της Ευρωζώνης. Αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που οδηγεί το φεντεραλιστικό πρόταγμα στις μέρες μας. Δεν μπορούμε να έχουμε ένα κοινό νόμισμα, χωρίς ένα κράτος, μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση, μια ομοσπονδιακή οικονομία, έναν ομοσπονδιακό προυπολογισμό και ένα ομοσπονδιακό φορολογικό σύστημα. Τα παγκόσμια προβλήματα, της κλιματικής αλλαγής, του περιβάλλοντος, των τροφίμων και της υγείας, της ενεργειακής – πετρελαϊκής κρίσης, της φτώχειας των αναπτυσσομένων χωρών και φυσικά της παγκόσμιας σταθερότητας και μιας οικουμενικής διακυβέρνησης, όπως έδειξε η πρόσφατη ρωσο-γεωργιανή σύγκρουση και η επικείμενη αναθέρμανση του ιρανικού-μεσανατολικού προβλήματος μετά τις αμερικανικές εκλογές, θέματα με τα οποία η Ευρωπαϊκή Έκφραση ασχολείται συστηματικά, μας υπαγορεύουν ομοίως να σκεφθούμε τρόπους υιοθέτησης ενός ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού συμφώνου για την επιτάχυνση της οικοδόμησης μιας ευρωπαϊκής πολιτικής ενότητας, που είναι ο μεγάλος απών των δύσκολων καιρών μας. Αγγίξαμε αισίως λοιπόν τα 70 τεύχη Ευρωπαϊκής Έκφρασης. Φτάνουν; Προφανώς όχι, γι’ αυτό συνεχίζουμε. Για να βρουν η αλήθεια, η αξία και οι νέοι μια ρωγμή να περάσουν. Νίκος Γιαννής

70 ΤΕΥΧΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ

70 ΤΕΥΧΗ «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ» Ένας απολογισμός της ευρωπαϊκής εμπειρίας στην Ελλάδα

Γεώργιος Κασιμάτης

Διευθυντής Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα

Δρ. Δημ. Μαμμωνάς Γενικός Γραμματέας Κοινωνικών Ασφαλίσεων

50 χρόνια Ευρωπαϊκή Ένωση. Αδιέξοδο ή πρόοδος; Γ.Κ.: Η τελευταίες διευρύνσεις μείωσαν απλώς τη μεγάλη ταχύτητα προόδου που είχε αναπτύξει η Ένωση μέχρι την εισαγωγή του ευρώ. Η Ένωση δεν έχει εισέλθει σε αδιέξοδο. Η παγκόσμια οικονομική κρίση αποδεικνύει ότι πρέπει η Ένωση να προχωρήσει ταχύτερα. Δ.Μ.: Άλματα προόδου: ειρήνη, σταθερότητα και εμβάθυνση των ευρωπαϊκών δεσμών προς όφελος των Ευρωπαίων πολιτών. Γ.Π.: Μετά την αναμφισβήτητη πρόοδο που συντελέσθηκε τα τελευταία πενήντα χρόνια η ευρωπαϊκή ενοποίηση φαίνεται ότι έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Αυτό είναι και το μεγάλο πρόβλημα της Ευρώπης. Θ.Π.: Σίγουρα πρόοδος που διαπιστώνεται και στην καθημερινότητα. Πρόσφατο αδιέξοδο λόγω της ανεπάρκειας της ηγετικής ομάδας. Ι.Π.: Η Ε.Ε αποτελεί ένα οικοδόμημα

Γεώργιος Παπαδημητρίου Βουλευτής Επικρατείας ΠΑΣΟΚ,

Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Θεόδωρος Πάγκαλος Βουλευτής ΠΑΣΟΚ, πρ. Υπουργός Εξωτερικών

που έχει προοδεύσει σημαντικά. Εμφανίζονται όμως νέες προκλήσεις που χρειάζονται αντιμετώπιση όπως η ενεργειακή κρίση, η κρίση της οικονομίας, οι δημογραφικές μεταβολές, η κλιματική αλλαγή, αλλά και το φαινόμενο της μετανάστευσης.

›

Ποια η ευρωπαϊκή συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας 28 χρόνια μετά την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Γ.Κ.: Οι Έλληνες έχουν προ πολλού συνειδητοποιήσει την καλή πλευρά της ένταξης. Δεν μένει παρά να αποδεχθούν και την “κακή” που δεν είναι άλλη από τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτή. Δ.Μ.: Μικτή εικόνα: από τη μια η αίσθηση του «ανήκειν» σε μια ευρύτερη οικογένεια ωστόσο ταυτόχρονα, συχνά αντιλαμβανόμαστε ως Έλληνες πολίτες μόνο τα δικαιώματα και όχι τις υποχρεώσεις, τις δικές μας ή της χώρας μας.

›

Ιερόθεος Παπαδόπουλος

Διευθυντής Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα

Γ.Π.: Η ελληνική κοινωνία υποδέχθηκε από την αρχή, στη μεγάλη πλειοψηφία της, θετικά το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Με τα χρόνια όμως φοβούμαι ότι έχει μειωθεί αισθητά ο ενθουσιασμός της. Θ.Π.: Αν συγκριθεί η ελληνική κοινωνία με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές, πιστεύω ότι η ευρωπαϊκή σύγκλιση είναι σε υψηλά επίπεδα πολύ υψηλότερα από την πλειοψηφία των άλλων χωρών μελών. Ι.Π.: Η ελληνική κοινωνία χαρακτηρίζεται από την μεγάλη υποστήριξη προς τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αντιλαμβάνεται την Ε.Ε ως μια πολιτική οντότητα, η οποία καλείται να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στο πλαίσιο της διεθνούς κοινότητας. 3 αρνητικά δημοψηφίσματα: ποιες οι επιπτώσεις, αφενός στο ηθικό της ευρωπαϊκής ιδέας, αφετέρου στην πολιτική βούληση των ευρωπαϊκών κρατών; Γ.Κ.: Αναμφίβολα οι ιδεολόγοι της

›

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

70 ΤΕΥΧΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ευρωπαϊκής οικοδόμησης δοκίμασαν απογοήτευση. Ο ρεαλισμός όμως της κρατικής διακυβέρνησης υπαγορεύει άλλες προσεγγίσεις. Κανένα κράτος μέλος ουσιαστικά δεν θέτει υπό αμφισβήτηση την Ένωση. Δ.Μ.: Η λογική των μικρών βημάτων υπήρξε πάντα συστατικό στοιχείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εφόσον η πολιτική βούληση παραμένει η ίδια, είναι η ώρα για επιτάχυνση των μικρών βημάτων. Γ.Π.: Η αρνητική έκβαση των δημοψηφισμάτων έδειξε τα όρια του προτύπου που ακολουθούσαμε για την ευρωπαϊκή ενοποίηση και είχαν ασφαλώς αρνητικές επιπτώσεις για την πορεία της. Θ.Π.: Νομίζω ότι η κρίση που ζούμε οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και σε αυτά τα δημοψηφίσματα. Ι.Π.: Είναι βέβαιο ότι στους κόλπους της Ε.Ε επικρατεί προβληματισμός. Ωστόσο, χρειάζεται συνεχής δράση και γνήσιος διάλογος. Διαφωνίες θα υπάρχουν πάντα. Το θέμα είναι πώς θα μπορέσουμε να επιτύχουμε τον στόχο μας για μια Ενωμένη Ευρώπη. Αρνητικές ή θετικές οι μεταβολές που επιφέρουν οι ευρωπαϊκές πολιτικές στην καθημερινή ζωή και πώς τις αντιλαμβάνονται οι Έλληνες; Γ.Π.: Κάθε μεγάλο πολιτικό σχέδιο έχει και θετικές και αρνητικές επιπτώσεις. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων πολιτών και φυσικά των Ελλήνων βελτιώθηκε θεαματικά. Γ.Κ.: Θετικές με τους Έλληνες να συνεχίζουν να εναποθέτουν στην Ένωση πολλές ελπίδες για αλλαγές. Πολλές πλευρές όμως της απλής καθημερινότητας που σχετίζονται κυρίως με τις αυξή-

›

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

σεις των τιμών και τη λιτότητα αποδίδονται στο ευρώ και την Ένωση. Δ.Μ.: Κατά κανόνα θετικές. Υπάρχει, ωστόσο, μεγάλο επικοινωνιακό χάσμα για τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών που δεν ασχολείται ιδιαίτερα με τα Ευρωπαϊκά Ζητήματα. Θ.Π.: Μια ματιά μονάχα στην ελληνική ύπαιθρο, στα χιλιάδες συγχρηματοδοτούμενα έργα αρκεί για να καταλάβουν και οι ηλιθιοδέστεροι των Ελλήνων πόσο σημαντική ήταν η ευρωπαϊκή πολιτική για την καθημερινή ζωή. Αυτοί που ισχυρίζονται ότι η Ευρώπη μας έβλαψε δεν το λένε γιατί δεν έχουν αντιληφθεί την πραγματικότητα, είναι απλώς κακοήθεις. Ι.Π.: Σίγουρα οι πολιτικές της Ε.Ε έχουν συμβάλει στον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας. Η εσωτερική αγορά χωρίς σύνορα, η δυναμική του ευρώ, η προστασία του περιβάλλοντος, οι πολιτικές συνοχής μεταξύ άλλων, έχουν βοηθήσει προς αυτήν την κατεύθυνση. Έχουμε αλλάξει βαθύτερα οι Έλληνες τα τελευταία 27 χρόνια χάριν ή εξαιτίας της Ε.Ε; Γ.Π.: Αναμφισβήτητα. Μόνο που δεν έχουμε διαμορφώσει ώριμη ευρωπαϊκή συνείδηση. Εκδήλωση αυτής της πραγματικότητας αποτελεί το γεγονός ότι, όταν καλούμαστε να εκπληρώσουμε τις υποχρεώσεις μας, δυσανασχετούμε, ωσάν να μη γνωρίζαμε ότι είχαμε συμπράξει στη λήψη των σχετικών αποφάσεων. Γ.Κ.: Η ελληνική ιδιοσυγκρασιακή ιδιαιτερότητα παραμένει αναλλοίωτη. Αυτό που έχει αλλάξει έχει σχέση με την αλματώδη οικονομική ανάπτυξη που γνώρισε ο τόπος. Δ.Μ.: Προσαρμοζόμαστε σταδιακά σε

›

νέες πραγματικότητες. Δύσκολο όμως να αλλάξουν ριζικά αντιλήψεις και νοοτροπίες της βαθιάς μας κουλτούρας. Θ.Π.: Οπωσδήποτε νομίζω ότι και χάρη και εξαιτίας της Ε.Ε έχουν προστεθεί νέα στοιχεία συμπεριφοράς που έχουν ριζώσει και καταστεί αναλλοίωτο χαρακτηριστικό της ελληνικής μας ταυτότητας. Ι.Π.: Θα έλεγα πως οι Έλληνες έχουν αποκτήσει ευρωπαϊκή συνείδηση. Πλέον, πιστεύουν στην έννοια της Ε.Ε, αφού όπως φαίνεται και από έρευνες, 6 στους 10 Έλληνες πολίτες εμπιστεύονται την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μετά την Ευρώπη των 27, διεύρυνση μέχρι που; Γ.Κ.: Εμβάθυνση και κατόπιν βαθμιαία και συνετή διεύρυνση μέχρι να ενταχθούν όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί. Πρώτα τα Δυτικά Βαλκάνια και στη συνέχεια, με ορίζοντα 50ετίας, μέχρι τα Ουράλια. Δ.Μ.: Η περαιτέρω διεύρυνση χωρίς εμβάθυνση στην κατεύθυνση ενός ομοσπονδιακού σχεδίου είναι προφανές ότι έχει φτάσει στα όρια της. Γ.Π.: Το ερώτημα μάλλον έχει χάσει την επικαιρότητά του. Προτεραιότητα έχει η προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης με τα σημερινά μέλη. Φυσικά στο απώτερο μέλλον πρέπει να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση όλα τα ευρωπαϊκά κράτη. Θ.Π.: Νομίζω ότι ήδη η διεύρυνση στους 27 υπήρξε λάθος. Η θέση μου είναι: καμία περαιτέρω διεύρυνση μέχρις ότου επιτύχει η εμβάθυνση στα πλαίσια ορισμένων πολιτικών που είναι απαραίτητες για το μέλλον. Ι.Π.: Η διεύρυνση είναι μια συνεχής διαδικασία. Ωστόσο, μετά τις

›

70 ΤΕΥΧΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ανησυχίες των πολιτών για τις επιπτώσεις της διεύρυνσης, οι ηγέτες της Ε.Ε συμφώνησαν ότι για τις μελλοντικές διευρύνσεις θα λαμβάνεται υπόψη η ικανότητα της Ένωσης να απορροφήσει τα νέα μέλη.

Υπάρχει δυνατότητα ευδοκίμησης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος μετά από μία ακόμη μελλοντική διεύρυνση; Γ.Κ.: Το γεγονός της ύπαρξης ευρωπαϊκών λαών που επιθυμούν διακαώς να ενταχτούν στην Ένωση δείχνει ότι το έδαφος είναι πάντα εύφορο. Δ.Μ.: Μόνο υπό τις προϋποθέσεις που θέσαμε στην προηγούμενη απάντηση. Γ.Π.: Η ερώτηση και πάλι μου φαίνεται, προς το παρόν ανεπίκαιρη. Στη δύσκολη συγκυρία που διερχόμαστε, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ακόμη εντάξει δημιουργικά τα δώδεκα νέα μέλη της. Θ.Π.: Διεύρυνση σε Τουρκία, Ουκρανία, Καύκασο κ.λπ. θα σημαίνει διάλυση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και μετατροπή των συλλογικών οργάνων της Ένωσης σε λέσχες συζήτησης. Ι.Π.: Φυσικά. Η διεύρυνση θα δώσει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών της Ε.Ε, τόσο των νέων όσο και των παλιών. Μια διευρυμένη Ε.Ε θα δημιουργήσει νέες σχέσεις τόσο με τις γειτονικές χώρες όσο και με τον ευρύτερο κόσμο.

›

Ποια η μεγαλύτερη τομεακή επιτυχία της Ε.Ε.; Γ.Κ.: Η Κοινή Αγροτική Πολιτική. Έβγαλε εκατομμύρια Ευρωπαίους από την υπανάπτυξη, παρέχοντάς τους ασφάλεια και προοπτική. Δ.Μ.: Θεμελιώδεις ελευθερίες (ελεύθε-

›

ρη κυκλοφορία προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων) και ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς. Γ.Π.: Ασφαλώς στην οικονομική ενοποίηση. Θ.Π.: Αναμφισβήτητα η κοινή αγροτική πολιτική. Ι.Π.: Η δημιουργία της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες τομεακές επιτυχίες της Ε.Ε. Στοχεύει στην αποτελεσματικότερη ολοκλήρωση των οικονομιών των μελών της Ε.Ε και σε μια Ένωση με χαρακτηριστικά την κοινωνική συνοχή και την περιβαλλοντική υπευθυνότητα. Παραμένουν οι νέοι οι πιο φιλικά διακείμενοι στην ευρωπαϊκή ιδέα; Γ.Κ.: Σαφώς δείχνουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα ευρωπαϊκά. Όμως η ανεργία και η ανασφάλεια για το μέλλον τους απομακρύνει μεν από το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, αλλά όχι από την ιδέα. Δ.Μ.: Ναι, αλλά ταυτόχρονα έχουν κι αυξημένες προσδοκίες από την Ε.Ε και τις πολιτικές της. Γ.Π.: Αυτό συνέβαινε στο παρελθόν. Δεν ξέρω αν ισχύει και σε ποια έκταση και τώρα που το ευρωπαϊκό ιδεώδες και εγχείρημα μοιάζει να ξεθωριάζει. Ι.Π.: Πολλά από τα επιτεύγματα της Ένωσης είναι αυτονόητα για τους νέους. Ωστόσο, η ίδια η Ε.Ε πρέπει να φροντίσει για την όσο το δυνατόν ευρύτερη συμμετοχή των νέων και για την ενίσχυση του διαλόγου.

›

Ποια η τύχη της Συνθήκης της Λισαβόνας; Γ.Κ.: Η Συνθήκη θα ισχύσει γιατί πρέπει να ισχύσει. Οι τελευταίες αποκαλύψεις για χειραγώγηση

›

του εκλογικού σώματος στην Ιρλανδία αφήνουν μια ελπίδα για γρηγορότερη επανάληψη του δημοψηφίσματος. Δ.Μ.: Αργά ή γρήγορα θα υιοθετηθεί, έστω και μετά από ανεπαίσθητες τροποποιήσεις για τη διασκέδαση των ανησυχιών συγκεκριμένων κρατών μελών. Γ.Π.: Μένει να δούμε την έκβαση του δημοψηφίσματος στην Ιρλανδία και τις πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν στη συνέχεια. Αν είναι και πάλι αρνητική, η Ευρώπη θα βγει τραυματισμένη από την πολύχρονη περιπέτεια για τη θεσμική ανασυγκρότησή της. Θ.Π.: Άδηλη. Ι.Π.: Θεωρούμε πως η Συνθήκη της Λισαβόνας αποτελεί το κλειδί για την αποτελεσματική μεταρρύθμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα της επιτρέψει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις προκλήσεις του μέλλοντος. Τι προτείνετε ως επόμενο βήμα μετά και το ιρλανδικό δημοψήφισμα; Γ.Κ.: Να ολοκληρωθεί η διαδικασία επικύρωσης και από τα εναπομείναντα κράτη μέλη. Δ.Μ.: Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία ολοκλήρωσης πρέπει να προχωρήσει έστω και χωρίς αυτούς που δεν επιθυμούν να συμμετάσχουν στην κοινή πορεία. Γ.Π.: Θα προτιμούσα να διατυπώσω προτάσεις μετά την έκβασή του. Άλλωστε στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης πάντοτε αναζητούνται ευρηματικές λύσεις. Θ.Π.: Μια πρωτοβουλία των παλιών μελών που έχουν έντονη ευρωπαϊκή συνείδηση για την αύξηση των πόρων και την ανάπτυξη των πολιτικών. Ι.Π.: Η ανάγκη συνέχισης της επι-

›

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

70 ΤΕΥΧΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ κύρωσης της Συνθήκης της Λισαβόνας είναι δεδομένη. Στόχος μας εξακολουθεί να είναι η έναρξη ισχύος της Συνθήκης όσο γίνεται πιο σύντομα, εφόσον βεβαίως έχουμε την κύρωση και από τα 27 μέλη. Για την πρόοδο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, σε επίπεδο πολιτικών αποφάσεων, αλλά και ενότητας των λαών, ποιο στοιχείο προκρίνεται: ο επαναπροσδιορισμός του πολιτικού οράματος της Ε.Ε ή οι θεσμικές αλλαγές; Γ.Κ.: Αν ο επαναπροσδιορισμός έχει ως στόχο περισσότερη Ευρώπη, τότε πρέπει να προηγηθούν οι θεσμικές αλλαγές, οι οποίες θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για περισσότερη Ευρώπη. Δ.Μ.: Θεσμικές αλλαγές στην κατεύθυνση της πολιτικής ολοκλήρωσης με βάση το ομοσπονδιακό μοντέλο. Γ.Π.: Πολιτικό όραμα και θεσμικές αλλαγές συμπορεύονται. Είναι όψεις του ίδιου νομίσματος. Θα προτιμούσα βέβαια να ξανασυζητήσουμε από την αρχή ένα μεγάλο πολιτικό σχέδιο για την Ευρώπη. Αν συμφωνούσαμε σε αυτό, οι θεσμικές αλλαγές θα ακολουθούσαν. Θ.Π.: Ούτε το ένα ούτε το άλλο Ι.Π.: Σίγουρα οι θεσμικές αλλαγές μπορούν να δώσουν μια απάντηση. Απόδειξη αποτελεί και η ίδια η Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία έχει ως στόχο μια πιο αποτελεσματική, δημοκρατική και διαφανή Ένωση. Προσωπικά, θα ήμουν υπέρμαχος και του επαναπροσδιορισμού του πολιτικού οράματος.

›

Αν η Ευρώπη διέθετε μια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας, θα ήταν διαφορετική η

›

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

εξέλιξη της Ρωσο-γεωργιανής διένεξης; Γ.Κ.: Δεν θα είχαν εξελιχτεί έως του σημείου αυτού τα πράγματα. Τώρα οι μισές χώρες υποστήριζαν τη Γεωργία και οι άλλες μισές τη Ρωσία. Μια ευρωπαϊκή μεσολάβηση, με το βάρος της ενιαίας θέσης, ίσως να είχε αποτρέψει τη σύγκρουση. Δ.Μ.: Ήδη ο ρόλος της Ε.Ε στην επίλυση της κρίσης ήταν καταλυτικός. Ωστόσο, το ζητούμενο είναι η ύπαρξη μιας πραγματικής Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας η οποία θα αυξήσει το ειδικό βάρος της Ε.Ε στη διεθνή σκηνή. Γ.Π.: Νομίζω πως ναι, αν και η εμμονή της Ρωσίας να ελέγξει τον περιβάλλοντα γεωπολιτικό χώρο της, τον οποίο θεωρεί ζωτικό, θα δημιουργούσε δυσκολίες. Θ.Π.: Η Ευρώπη χρειάζεται ουσία άρα αύξηση του κόστους που καταβάλλουν οι κρατικοί προϋπολογισμοί. Ι.Π.: Η ανάπτυξη της ΚΕΠΠΑ θα συνέβαλε στη διατήρηση της ειρήνης και στην ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας και πολιτικά η Ευρώπη θα είχε περισσότερη επιρροή στη διεθνή σκηνή. Παίζει ρόλο η Κοινωνία Πολιτών στην υπόθεση της ενωμένης Ευρώπης; Γ.Κ.: Όλο και σημαντικότερο. Γι’ αυτό και η Ένωση κάθε φορά που μελετάει μια μείζονα αλλαγή προσφεύγει σε αυτήν για να αντλήσει ιδέες και προτάσεις. Δ.Μ.: Στο επίπεδο της Ε.Ε υπάρχουν θεσμοθετημένες διαδικασίες για την ενσωμάτωση των απόψεων της Κοινωνίας Πολιτών κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων π.χ. διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης για κάθε νομοθετική

›

πρωτοβουλία, λειτουργία Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής κ.λπ. Γ.Π.: Θα έπρεπε ο ρόλος της να είναι σημαντικότερος. Η προοπτική αυτή εξαρτάται από την πορεία εκδημοκρατισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ι.Π.: Αδιαμφισβήτητα. Η Κοινωνία Πολιτών αποτελεί τον βασικό μηχανισμό του ευρωπαϊκού δημόσιου βίου. Η ανάπτυξη μιας δυναμικής κοινωνίας των πολιτών και η συμμετοχή της στη διαδικασία λήψης αποφάσεων αποτελεί σημάδι υγιούς δημοκρατίας. 70 τεύχη Ευρωπαϊκή Έκφραση; Είναι αρκετά για την Ευρώπη και την Ελλάδα;! Γ.Κ.: Η πληροφόρηση στα ευρωπαϊκά θέματα ποτέ δεν είναι αρκετή. Εξάλλου, όλες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι υπάρχει έλλειμμα ενημέρωσης. Δ.Μ.: Ευχή όλων αυτά τα 70 τεύχη να είναι μόνο η απαρχή μιας μακράς πορείας για το περιοδικό αλλά κυρίως για την Ευρώπη. Γ.Π.: Η συμβολή της Ευρωπαϊκής Έκφρασης στη συζήτηση και τη συνειδητοποίηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι σημαντική. Λίγα περιοδικά έδειξαν την αντοχή της και χαρακτηρίσθηκαν από την ποιότητά της. Εύχομαι γι’ αυτό ολόψυχα να συνεχίσει στη δύσκολη ευρωπαϊκή συγκυρία που περνάμε. Θ.Π.: Οπωσδήποτε ναι… Ι.Π.: Σίγουρα όχι. Η ενημέρωση και η επικοινωνία είναι ουσιαστικής σημασίας για μια υγιή δημοκρατία. Οι ανοιχτοί δίαυλοι επικοινωνίας με τους πολίτες είναι απαραίτητοι και πρέπει διαρκώς να ενισχύεται ο δημόσιος διάλογος. Εύχομαι να τα χιλιάσετε!

›

Η ΓΑΛΛΙΚ Η ΠΡ ΟΕΔΡΙ Α ΣΤΗΝ Ε .Ε .

Η Γαλλία στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών εξελίξεων Μάρκος Παπακωνσταντής*

Γαλλία ανέλαβε από την 1η Ιουλίου και για το β’ εξάμηνο του έτους τα ηνία της Ε.Ε. Η συγκυρία αυτή μπορεί να χαρακτηρισθεί ως θετική για το ενωσιακό οικοδόμημα. Μια χώρα με το ιδιαίτερο πολιτικό βάρος της Γαλλίας καλείται να διαχειριστεί μια σειρά από ευαίσθητα χαρτοφυλάκια τα οποία θα καθορίσουν σε σημαντικό βαθμό τις εξελίξεις στην Ένωση. Για το Παρίσι όμως η συγκυρία αυτή μπορεί να μην αποδειχθεί ιδιαίτερα ευτυχής. Η ημερήσια διάταξη της προεδρίας είναι φορτωμένη με θέματα που είτε ήταν προγραμματισμένα να κλείσουν, είτε φρόντισε η ίδια να ανοίξει. Στα περισσότερα δε από αυτά έχει συγκεκριμένες θέσεις οι οποίες άλλοτε δεν συγκεντρώνουν τη συναίνεση των εταίρων της και άλλοτε βρίσκονται απέναντι από αυτές. Ο Νικολά Σαρκοζί, άριστος γνώστης της διπλωματίας, φρόντισε να επισκεφτεί τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και με μια επίθεση φιλίας να κερδίσει τις εντυπώσεις και τις δεσμεύσεις στήριξης του δύσκολου και φιλόδοξου έργου της προεδρίας της χώρας του. Στην πράξη, όμως, γνωρίζει καλά ότι θα πρέπει να καταναλώσει πολύ μεγάλη ενέργεια προκειμένου ο απολογισμός του εξαμήνου να είναι θετικός και να αναδειχθεί ο ίδιος και η χώρα του - μεγάλη του φιλοδοξία - σε κινητήριο μοχλό των ευρωπαϊκών εξελίξεων. Γνωρίζει επίσης καλά ότι ως προεδρεύων της Ένωσης οφείλει να λειτουργεί κατευναστικά στις όποιες * Ο Μάρκος Παπακωνσταντής είναι διδάκτωρ νομικής, δικηγόρος και επιστημονικός συνεργάτης στο ΙΣΤΑΜΕ

διαφωνίες ανακύψουν στο εσωτερικό της, να αναζητά, να κατασκευάζει συμβιβασμούς και, κυρίως, να μην προωθεί τα συμφέροντα της χώρας του. Η γαλλική προεδρία έχει προγραμματίσει στην κορυφή της ατζέντας της τα θέματα της μεταναστευτικής πολιτικής, της πολιτικής άμυνας, της ενεργειακής πολιτικής, της πολιτικής για το περιβάλλον, της πρωτοβουλίας της Ένωσης για τη Μεσόγειο και της αναθεώρησης της ΚΑΠ. Στο θέμα της υπέρβασης του αδιεξόδου μετά το ιρλανδικό «όχι» στο δημοψήφισμα, είναι αναμενόμενο να υπάρξει γαλλική πρωτοβουλία μετά το αρχικό μούδιασμα. Το προφίλ του Σαρκοζί το επιβάλλει. Στον τομέα της μετανάστευσης, το Παρίσι προσπαθεί να αποσπάσει τη συγκατάθεση των εταίρων του για την υιοθέτηση ενός Ευρωπαϊκού Συμφώνου για τη Μετανάστευση. Λίγες ημέρες μετά την έγκριση της οδηγίας για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων στο κοινοτικό έδαφος αλλοδαπών, η οποία λόγω διαφωνιών και αντιδράσεων συζητούνταν επί τρία χρόνια, η γαλλική προεδρία αισιοδοξεί ότι θα αποσπάσει τη συναίνεση των εταίρων της και θα παρουσιάσει ένα πρώτο κείμενο στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Οκτωβρίου. Ο μεγαλύτερος σκόπελος ακούει στο όνομα Ισπανία, λόγω της επιμονής της Βαρκελώνης να μη συμπεριληφθεί το συμβόλαιο ένταξης και η πολιτική ρύθμιση των παράνομων μεταναστών. Η πολιτική άμυνας αποτελούσε για πολλά χρόνια απαγορευμένη λέξη. Η Γαλλία υποστηρίζει την αυτονομία της από την αμερικανική ομπρέλα, την ύπαρξη διακριτών ρόλων με το

ΝΑΤΟ και την αύξηση των πόρων που προορίζονται για τη χρηματοδότησή της. Η προοπτική αυτή συναντά την αντίδραση αρκετών κρατών μελών. Κάποια δεν πιστεύουν στην αποτελεσματικότητά της και άλλα έχουν δώσει όρκους μόνιμης πίστης στους Αμερικανούς. Στη Μεγάλη Βρετανία δε, όπου ο Brown βλέπει τη δημοτικότητα του να παρουσιάζει συνεχείς πτωτικές τάσεις και στη Γερμανία, όπου την επόμενη χρονιά θα διεξαχθούν εκλογές, οποιαδήποτε συναίνεση επί της συγκεκριμένης πρότασης θα εμπεριείχε υψηλό πολιτικό ρίσκο. Στο θέμα της άμυνας εμπλέκεται και η Τουρκία καθώς, ως μέλος του ΝΑΤΟ, ζητάει εγγυήσεις πρόσβασης σε κάθε σχέδιο της Ε.Ε το οποίο θα προϋπέθετε τη χρήση υποδομών ή λογισμικού της Ατλαντικής Συμμαχίας. Με δεδομένες τις τεταμένες σχέσεις ανάμεσα σε Παρίσι και Άγκυρα να μη μας εκπλήξουν αντιδράσεις της τελευταίας. Τον Ιανουάριο του 2008 η Επιτροπή παρουσίασε μια δέσμη μέτρων με στόχο τη μείωση κατά 20% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Το πακέτο προτείνει, μεταξύ άλλων, την ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών ενέργειας. Για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών και την ενεργειακή επάρκεια το Παρίσι έχει διαφορετική προτεραιότητα. Θεωρεί την πυρηνική ενέργεια ως «την ενέργεια του μέλλοντος», ως τη φθηνότερη και αποτελεσματικότερη λύση. Στη λογική αυτή επιχειρεί να εντάξει χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Ιταλία, η Πολωνία και τα βαλτικά κράτη. Το Παρίσι φιλοδοξεί να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τον ηγετικό ρόλο της Ευρώπης ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Η ΓΑΛΛΙΚ Η ΠΡ ΟΕΔΡΙ Α ΣΤΗΝ Ε .Ε . στον αγώνα κατά της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Στο πλαίσιο αυτό, αφού ξεπεράσει τις δεδομένες διαφωνίες των Ευρωπαίων, θα προσπαθήσει να περάσει σειρά μέτρων στη διεθνή διάσκεψη στο Πόζναν το Δεκέμβριο του 2008. Για το διαχωρισμό μεταξύ παραγωγών και παρόχων ενέργειας και παρά τις αρχικές γαλλικές επιφυλάξεις στην πρόταση της Επιτροπής, οι Ευρωπαίοι εταίροι επενδύουν στην πρόθεση της Γαλλίας να προωθήσει τα θέματα ενέργειας. Αυτό που φοβούνται είναι το βαρύ πρόγραμμα της προεδρίας.

Ένωση για τη Μεσόγειο, παρά την πρόσφατη συναίνεση των υπολοίπων εταίρων, γεννά ακόμα ερωτηματικά για τη σκοπιμότητα και για τη δυνατότητα χρηματοδότησής της. Το θέμα της άσκησης της προεδρίας των εργασιών της δεν έχει λυθεί και παραμένει σημείο τριβής ανάμεσα σε Βρυξέλλες και Παρίσι. Ορισμένα ανατολικά κράτη της Ε.Ε, κυρίως η Πολωνία, ανησυχούν μήπως η πολιτική γειτνίασης της Ένωσης, κυρίως απέναντι στην Ουκρανία, ατονήσει. Η επιτυχία της γαλλικής πρωτοβουλίας θα περιοριστεί εάν, κατά την εναρκτήρια σύνοδο στις 13 Ιουλίου στο Παρίσι, δεν παραστούν, όπως ήδη έχουν ανακοινώσει, ηγέτες πολλών αραβικών κρατών λόγω της συμμετοχής του ισραηλινού πρωθυπουργού, Ehoud Olmert. Η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ συγκεντρώνει τα βέλη των Γάλλων. Την κατηγορούν ότι «τιμωρεί» την ανάπτυξη της ευρωζώνης με το πρόσχημα του ελέγχου του πληθωρισμού. Η αναθεώρηση των πολιτικών και του προϋπολογισμού της Ε.Ε προσκρούει στο συμφέρον της Γαλλίας για τη διατήρηση υψηλής χρηματοδότησης για την ΚΑΠ. Εντούτοις γνωρίζει καλά πως ο καλύτερος τρόπος για να αποτύχει η προεδρία της είναι να ξεκινήσει με αυτό το θέμα. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Οι προτάσεις της Επιτροπής για τον έλεγχο υγείας της νέας ΚΑΠ, ενόψει της αναθεώρησης του κοινοτικού προϋπολογισμού, θα συζητηθούν στα τέλη Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους. Η βασική φροντίδα των Γάλλων είναι να διατηρηθεί το υφιστάμενο καθεστώς όπου μεγάλος όγκος των κοινοτικών δαπανών κατευθύνεται προς τη χρηματοδότηση αυτής της αγροτικής πολιτικής. Σύμμαχος τους, η παγκόσμια τροφική κρίση και η άνοδος της τιμής των πρώτων υλών. Αντίπαλος τους, κάποια κράτη μέλη, κυρίως Μεγάλη Βρετανία και Σκανδιναβικές χώρες, τα οποία υποστηρίζουν ότι η ΚΑΠ είναι άμεσα υπεύθυνη για αυτή την κρίση λόγω αφενός της διατήρησης υψηλών αγροτικών τιμών, αφετέρου του μπλοκαρίσματος των αγροτικών εξαγωγών προς τις αναπτυσσόμενες χώρες. Για το θέμα των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία, όσο παραμένει σε εκκρεμότητα ο τρόπος επικύρωσης της ένταξής της από τη Γαλλία και υφίσταται η άρνηση της τελευταίας να τη δεχτεί στους κόλπους

της Ένωσης, τόσο οι διμερείς σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών θα είναι τεταμένες με αντίκτυπο στις σχέσεις Βρυξελλών-Άγκυρας. Τον Ιούλιο θα γνωρίζουμε εάν η προτεινόμενη διάταξη που συζητείται τώρα στη Γαλλία σχετικά με την υποχρεωτική προσφυγή σε δημοψήφισμα κάθε φορά ο πληθυσμός του υποψήφιου κράτους μέλους ξεπερνά το 5% του συνολικού πληθυσμού της Ε.Ε, θα ενσωματωθεί στο γαλλικό σύνταγμα. Οι Ευρωπαίοι, παρά τις επιφυλάξεις τους για μια προεδρία α λα Σαρκοζί, έχουν υψηλές προσδοκίες. Το ίδιο και οι Γάλλοι. Οι τελευταίοι θεωρούν το β’ εξάμηνο ως προεδρία των γαλλικών συμφερόντων. Με το πέρας της γαλλικής προεδρίας, η Ε.Ε οφείλει να έχει περάσει από τη φάση των ατέρμονων συζητήσεων, σε αυτή της ουσιαστικής εξέλιξης. Δρόμος δύσβατος, αλλά μονόδρομος. Ήδη οι Δανοί σκέπτονται να αναβάλουν για τον επόμενο χρόνο το προγραμματισμένο για το φθινόπωρο δημοψήφισμα σχετικά με την άρση της εξαίρεσης στα κεφάλαια της δικαιοσύνης και της άμυνας. Η Ε.Ε, θεωρούν, πρέπει να τελειώσει πρώτα με την εκκρεμότητα της Συνθήκης της Λισαβόνας. Δε μπορεί να αντέξει άλλο ένα ισχυρό χτύπημα σε περίπτωση αρνητικής εξέλιξης. Η Ε.Ε δεν έχει ανάγκη από μια επεισοδιακή γαλλική προεδρία ούτε από συγκρούσεις εθνικών συμφερόντων μεταξύ των ΚΜ. Αντιθέτως, πρέπει να καταστεί κοινή αντίληψη μεταξύ των εταίρων ότι είτε η Ένωση θα τρέξει γρήγορα στο ράλι του διεθνούς ανταγωνισμού, είτε θα κάτσει στην άκρη για να περάσουν οι άλλοι. Το παλιό ενωσιακό όχημα έχει ανάγκη από συνεχείς βελτιώσεις.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

Έρευνα για τα αίτια και τα αποτελέσματα του αρνητικού δημοψηφίσματος στην Ιρλανδία Μετάφραση : Σταματίνα Ξεφτέρη, Αικατερίνη Τζωρτζάκη

Εισαγωγή Το εθνικό δημοψήφισμα για τη Συνθήκη της Λισαβόνας έλαβε χώρα στην Ιρλανδία στις 12 Ιουνίου 2008. Αφού έγινε γνωστό το αποτέλεσμα, διεξήχθη μια έρευνα, από τις 13 έως τις 15 Ιουνίου, μετά από αίτηση της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαΐκής Επιτροπής στην Ιρλανδία. Συνολικά, ερωτήθηκαν από τηλεφώνου 2.000 άτομα τυχαίως επιλεγμένα, ηλικίας 18 και άνω. Οι βασικοί στόχοι της έρευνας ήταν να γίνουν κατανοητοί οι λόγοι της μη συμμετοχής στο δημοψήφισμα, οι απόψεις των ερωτώμενων για την καμπάνια, οι λόγοι για τις θετικές ή αρνητικές ψήφους και οι συνολικές αντιδράσεις στο αποτέλεσμα. Ρωτήθηκε επίσης για το πώς έκριναν οι ερωτώμενοι τις πιθανές συνέπειες του δημοψηφίσματος.

Βασικά αποτελέσματα

ερισσότερα από τα μισά άτομα που δεν ψήφισαν στο δημοψήφισμα είπαν πως αυτό οφειλόταν σε έλλειψη κατανόησης των θεμάτων. Οι νεότεροι σε ηλικία ήταν πολύ λιγότερο πιθανό να συμμετάσχουν από τους μεγαλυτερους σε ηλικία ομόλογούς τους (αναλογία 2:1). Για εκείνους που ψήφισαν «ναι», το βασικό κίνητρο ήταν η αίσθηση πως η Συνθήκη της Λισαβόνας ήταν προς το συμφέρον της Ιρλανδίας. Οι λόγοι που αναφέρονται είναι περισσότερο μονοδιάστατοι, επικεντρωμένοι στο ότι η Ιρλανδία επωφελήθηκε από την Ε.Ε. Εκείνοι που απάντησαν «όχι», παρουσίαζαν ευρύτερο φάσμα λόγων για να εξηγήσουν την προτίμησή τους. Παρουσίαζαν έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα εξηγήσεων: με βασικότερο όλων την έλλειψη πληροφόρησης (1/4 των αρνητικών ψήφων). Τα νέα άτομα που συμμετείχαν,

γυναίκες και μη εργαζόμενοι ήταν σημαντικοί υποστηρικτές των αρνητικών ψήφων. Η πλειοψηφία των επαγγελματιών, διευθυντών και συνταξιούχων υποστήριζαν τη θετική ψηφο. Στην πλευρά των «όχι», οι ψηφίσαντες πίστευαν πως το αποτέλεσμα θα έβαζε την Ιρλανδία σε ισχυρή θέση ως προς τη διαπραγμάτευση της συνθήκης, θα επέτρεπε στην Ιρλανδία να διατηρήσει την ουδετερότητά της και το φορολογικό της σύστημα (3/4 και περισσότερο των ψηφισάντων). Εκείνοι που ψήφισαν «ναι» δεν ήταν τόσο σίγουροι ως προς τα θέματα, ωστόσο έδιναν έμφαση στο γεγονός ότι το αποτέλεσμα θα αποδυνάμωνε τη θέση της Ιρλανδίας στην Ε.Ε (2/3 των θετικώς ψηφισάντων). Μια μεγάλη πλειοψηφία των Ιρλανδών ψηφοφόρων (68%) είπε πως η αρνητική καμπάνια ήταν η πιο πειστική: το ίδιο δέχεται ακόμα και η πλειοψηφία των θετικώς ψηφισάντων (57%). Παρά αυτή την διαπίστωση, στην

πλευρά των «ναι» βρήκαμε περισσότερα άτομα που άλλαξαν άποψη κατά τη διάρκεια της καμπάνιας (25% των θετικώς και 17% των αρνητικώς ψηφισάντων ξεκίνησαν από διαφορετική θέση). Προσέλευση ψηφοφόρων και έκβαση του δημοψηφίσματος

αρόμοια με άλλες μετεκλογικές τηλεφωνικές έρευνες, το ποσοστό των ατόμων που πράγματι συμμετείχαν στην έρευνα ήταν επαρκέστατο. Τα επίσημα στοιχεία για την προσέλευση (53,1%) εφαρμόστηκαν ως ζύγισμα των αποτελεσμάτων για να απεικονίσει καταλλήλως την πραγματική αναλογία των ψηφοφόρων και μη ψηφοφόρων. Το σχετικά μεγάλο μέγεθος δείγματος επίσης μας επέτρεψε να αντλήσουμε στατιστικά αξιόπιστες πληροφορίες για σημαντικά τμήματα του πληθυσμού: για παράδειγμα, 47,7% των ερωτηθέντων στην ερεύνα είπαν πως είχαν ψηφίσει «ναι» εν αντιθέσει με το 52,3% που είχαν ψηφίσει «όχι» στο δημοψήφισμα. Καθώς η διαφορά είναι εντός του στατιστικού λάθους στα επίσημα αποτελέσματα (46,6% «ναι», 53,4% «όχι»), δεν εφαρμόστηκε καμία διόρθωση του βάρους με βάση τα πραγματικά στοιχεία των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος. Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι ανθηρά και αυτή η έκθεση δείχνει τα λεπτομερή δημογραφικά χαρακτηριστικά των ψηφισάντων και μη ψηφισάντων καθώς και των θετικώς και αρνητικώς ψηφισάντων. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ Πώς ψηφίσατε για το δημοψήφισμα; Ψηφίσατε ναι ή όχι στη συνθήκη;

εκπαίδευση μετά τα 20 (46% και Reasons for not voting in the referendum 48%, αντίστοιχα, απείχαν). Στην You felt you did not fully understand 52 the issues raised by the referendum πραγματικότητα, η προαναφερθείσα ανομοιότητα μεταξύ 45 You have been too busy των δειγμάτων συμμετοχής των You were not informed about 42 the issues at stake ολοκληρωμένης εκπαίδευσης φοιτητών και εκείνων με χα38 You had more important things to do Yes, 47.7 μηλότερο μορφωτικό επίπεδο No, 52.3 You were not informed about the 37 οφειλόταν μάλλον στην ηλικία content of the Lisbon Treaty The political campaigns around παρά στο επίπεδο εκπαίδευσης 34 the referendum turned you off που είχε επιτευχθεί πραγματικά: 31 You are not interested in politics η ομάδα των λιγότερο μορφωμένων αποτελούνταν κυρίως από You believed that voting in this 30 referendum would not change anything ερωτώμενους άνω των 54 και 24 εκείνοι που βρίσκονταν ακόμα You are not interested in European affairs Προφίλ των μη ψηφισάντων στην εκπαίδευση ήταν σε γενικαι λόγοι που δεν ψήφισαν κές γραμμές κάτω των 25. Λόγοι μη συμμετοχής Κοινωνικό-δημογραφικό προφίλ Ενώ 6 στους 10 απασχολούμενους στο δημοψήφισμα των μη ψηφισάντων σε χειρωνακτική εργασία και μισοί από ξετάζοντας τα κοινωνικά- τους υπαλλήλους (51%) δεν ψήφισαν ε την παρουσία σεβαστού αριθδημογραφικά προφίλ αυτών που στο δημοψήφισμα, οι «αυτοαπασχομού πιθανών λόγων αποχής από δεν ψήφισαν στο δημοψήφισμα, απο- λούμενοι» ήταν πολύ περισσότερο πι- το δημοψήφισμα, πολλοί ερωτώμενοι καλύπτεται πως οι νεότεροι ερωτώ- θανό να έχουν ψηφίσει (61%). Τελικά, είπαν πως αυτό οφείλεται είτε σε έλμενοι ήταν πολύ λιγότερο πιθανό να 56% των μη εργαζόμενων ερωτώμε- λειψη γνώσης (52% δεν είχαν πλήρως έχουν ψηφίσει σε σχέση με τους με- νων ψήφισαν στο δημοψήφισμα: αυτοί καταλάβει τα ζητήματα του δημοψηφίγαλύτερους σε ηλικία (64% των 18-24 απαρτίζονται κυρίως από νοικοκυρές/ σματος, 42% δεν είχε ενημερωθεί για τα ετών απείχαν, σε αντίθεση με λιγότερο άτομα που φροντίζουν το σπίτι και συ- ζητήματα στα οποία υπήρχε διαφωνία από ένα τρίτο των 55 ετών και πάνω, νταξιούχους (67%). Φοιτητές και άνερ- και 37% ένιωθαν πως δεν ήταν ενημε31%). γοι ήταν λιγότερο πιθανό να έχουν ψη- ρωμένοι για το ουσιαστικό περιεχόμεΕπίσης σημειώνεται πως ολοκλη- φίσει (40% και 49% αντίστοιχα). νο της Συνθήκης της Λισαβόνας) είτε ρωμένης εκπαίδευσης επειδή το δημοψήφισμα δεν ήταν αρVoter turnout percentages φοιτητές (58%) ήταν κετά σημαντικό γι’ αυτούς (λίγο κάτω Yes No περισσότερο πιθανό από το μισό -45%- είπαν πως ήταν πολύ 53 Total 47 να μην έχουν ψηφίσει απασχολημένοι για να ψηφίσουν και Gender 54 46 Male σε σχέση με ερωτώμε38% πως είχαν κάτι πιο σημαντικό να 52 48 Female νους με χαμηλότερο κάνουν από το να ψηφίσουν στο δημοAge 36 64 18-24 μορφωτικό επίπεδο ψήφισμα). Ένα τρίτο (34%) των ερωτώ43 57 25-39 (συγκεκριμένα εκείνοι μενων είπε πως δεν ψήφισαν επειδή η 40-54 59 41 69 31 55+ που εγκατέλειψαν το πολιτική καμπάνια σχετικά με το δηLeft education at: εκπαιδευτικό σύστημα μοψήφισμα τους είχε κάνει να χάσουν 61 39 -15 πριν την ηλικία των 16, το ενδιαφέρον τους. Τρεις στους 10 54 46 16-20 48 52 20+ 39%). Ωστόσο, υπήρχε ερωτώμενους (31%) είπαν πως δεν ενStill in education 42 58 μικρή διαφορά μεταξύ διαφέρονταν για την πολιτική, και το Subjective urbanisation Metropolitan zone 55 45 των ποσοστών συμμεένα τέταρτο αυτών υποστήριξαν πως 53 47 Other town/urban centre τοχής των ερωτώμενων δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον στα ευRural zone 53 47 Occupation που τελείωσαν την εκρωπαϊκά ζητήματα. Τελικά, τρεις στους Self-employed 39 61 παίδευση μεταξύ των 10 ερωτώμενους δεν ψήφισαν διότι πίEmployees 51 49 16 και 20 και εκείνων στευαν πως ακόμα και κάνοντας το δεν Manual workers 60 40 Not working 44 56 που εγκατέλειψαν την θα άλλαζε τίποτα.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

14 Κοινωνικέςδημογραφικές θεωρήσεις

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

οι λόγοι επιλέχθηκαν συχνότερα από ερωYes No τώμενους με ανώτερο Φύλο. Η κοινωνικό48 52 Total επίπεδο εκπαίδευσης. δημογραφική ανάλυση Gender Για παράδειγμα, ενώ έδειξε πως οι γυναίκες 49 51 Male σχεδόν οι μισοί από ήταν πολύ περισσότερο 56 44 Female πιθανό να υποστηρίξουν τους περισσότερο μορAge 65 35 18-24 πως δεν ενδιαφέρονται φωμένους (47%) είπαν 59 41 25-39 για την πολιτική (34% πως δεν ψήφισαν διότι 40-54 52 48 έναντι 27% των ανδρών) δεν ήταν ενημερωμέ42 58 55+ και για τα ευρωπαϊκά νοι για τα ζητήματα επί Left education at age: ζητήματα (27% ένατων οποίων υπήρχε δι58 43 -15 ντι 22%), ενώ οι άνδρες αφωνία, μόνο 39% των 53 47 16-20 ήταν περισσότερο πιθαερωτώμενων με χαμη43 57 20+ νό να υποστηρίξουν πως λότερο μορφωτικό επί69 Still in education 31 ήταν πολύ απασχολημέπεδο επέλεξαν αυτόν Subjective urbanisation Metropolitan zone 50 50 νοι (46% έναντι 43% των το λόγο. 53 47 γυναικών) και πως είχαν Other town/urban centre Τόπος κατοικίας. 53 Rural zone 47 πιο σημαντικά πράγματα Η ανάλυση των αποτεOccupation να κάνουν (42% έναντι λεσμάτων από τη σκο40 60 Self-employed 34%). πιά του τόπου κατοι51 Employees 49 Ηλικία. Οι νεότεροι κίας των ερωτώμενων 74 Manual workers 26 ερωτώμενοι (ηλικίας έδειξε επίσης κάποιες Not working 56 44 18-24 ετών) έκλιναν πεδιαφορές στους λόγους ρισσότερο στο να υποτης αποχής από το δηστηρίξουν πως δεν έλαβαν μέρος στο τικό επίπεδο είχαν την τάση να συμφω- μοψήφισμα. Για παράδειγμα, ένα τρίτο δημοψήφισμα διότι δεν ήταν αρκετά νήσουν με όλους σχεδόν από αυτούς. (34%) των κατοίκων αγροτικών περιοσημαντικό γι’ αυτούς: 59% είπαν πως Για παράδειγμα, ενώ οι μισοί από τους χών είπαν πως δεν έλαβαν μέρος στο ήταν πολύ απασχολημένοι να ψηφί- ερωτώμενους με χαμηλότερο μορφω- δημοψήφισμα γιατί πίστευαν πως ψησουν (έναντι 38% των ατόμων ηλικίας τικό επίπεδο (49%) είπαν πως δεν ψή- φίζοντας δεν θα άλλαζε τίποτα, άλλα 40-54 ετών), 44% είχαν κάτι πιο σημα- φισαν επειδή είχαν χάσει το ενδιαφέ- μόνο 30% των κατοίκων των μητροπόντικό να κάνουν (έναντι 34% των ατό- ρον τους από τις πολιτικές καμπάνιες λεων και 25% των πόλεων χρησιμοποίμων ηλικίας 25-39 ετών), και 41% δεν σχετικά με το δημοψήφισμα, μόνο το ησαν αυτόν το λόγο για τη μη ψήφο. εξέφρασαν κανένα ενδιαφέρον για την 29% των ερωτώμενων που είχαν ολο- Περαιτέρω, οι κάτοικοι της υπαίθρου πολιτική (έναντι 29% των ερωτώμενων κληρώσει την εκπαίδευση τους μετα- έκλιναν περισσότερο σε σχέση με τους 55 ετών και πάνω). Ακόμη, όσο νεότε- ξύ των 16 και 20 ετών συμφωνούσαν αστούς στο λόγο ότι το δημοψήφισμα ροι ήταν οι ερωτώμενοι, τόσο περισ- με αυτόν το λόγο. Παρομοίως, ενώ το δεν ήταν αρκετά σημαντικό γι’ αυτούς σότερο έρεπαν στο να υποστηρίξουν ένα τρίτο των ερωτώμενων με το χαμη- ώστε να συμμετάσχουν· οι μισοί (48%) την έλλειψη γνώσης ως λόγο για τη μη λότερο μορφωτικό επίπεδο είπαν πως από τους κατοίκους της υπαίθρου είσυμμετοχή τους. Για παράδειγμα, ενώ δεν ψήφισαν επειδή δεν ενδιαφέρο- παν πως ήταν πολύ απασχολημένοι το 27% των ερωτώμενων ηλικίας από νταν για τα ευρωπαϊκά ζητήματα, αυτό για να ψηφίσουν και το 43% είχε κάτι 55 ετών και πάνω είπαν πως δεν ήταν το ποσοστό μειώνεται στο 19% στους πιο σημαντικό να κάνει- τα αντίστοιχα αρκετά ενημερωμένοι για το περιεχό- ανώτερης εκπαίδευσης ερωτώμενους. ποσοστά για τους κατοίκους των πόλεμενο της Συνθήκης της Λισαβόνας, Οι κατώτερης εκπαίδευσης ερωτώμε- ων και των μητροπόλεων ήταν 41% και αυτό το ποσοστό αυξάνεται στο 45% νοι, ωστόσο, δεν έκλιναν περισσότερο 34%, αντίστοιχα. στους ερωτώμενους 18-24 ετών. Επαγγελματική κατάσταση. στο να πουν ότι δεν ψήφισαν εξαιτίας Επίπεδο εκπαίδευσης. Με την πα- της έλλειψης γνώσης για τα «φλέγο- Υπήρχε μεγαλύτερη πιθανότητα για ρουσία αρκετών λόγων για τη μη ψήφο, ντα ζητήματα» και για το περιεχόμενο τους εργαζόμενους ερωτώμενους, γεοι ερωτώμενοι με χαμηλότερο μορφω- της Συνθήκης της Λισαβόνας- αυτοί νικότερα, να μη συμμετάσχουν στο

Referendum outcome: “yes” and “no” votes

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

δημοψήφισμα Which campaign was the most convincing? λόγω της έλλειA llvo ters “Y es” vo ters “N o ” vo ters ψης κατανόησης (όπως για 15 29 The "yes" campaign 4 παράδειγμα, το The "yes" campaign The "yes" campaign 62% των αυτο68 57 απασχολούμε- The "no" campaign The "no" campaign 81 The "no" campaign νων είπαν πως δεν ψήφισαν 4 3 No difference No difference 4 No difference επειδή δεν καταλάβαιναν 9 8 Neither of them Neither of them 8 Neither of them πλήρως τα ζηCampaign not Campaign not τήματα που Campaign not 2 2 2 followed followed followed έθετε το δημοψήφισμα, σε DK/NA 2 DK/NA 1 DK/NA 1 σύγκριση με το 53% των μη ερΠροτιμώμενες πηγές πληροφόρησης Επιλογές για μεγαλύτερη ενημέρωση γαζόμενων ερωτώμενων). Οι μη εργαγια τη Συνθήκη της Λισαβόνας επάνω στη Συνθήκη της Λισαβόνας ζόμενοι ερωτώμενοι δέχονταν ευκολότερα ως λόγους τους σχετικούς με την ρωτώμενοι οι οποίοι είπαν πως η Ιρλανδική κυβέρνηση ήταν με διέλλειψη ενδιαφέροντος στην πολιτική έλλειψη γνώσης τους εμπόδισε αφορά η περισσότερο προτιμώκαι με το ότι το δημοψήφισμα δεν ήταν να συμμετάσχουν στο δημοψήφισμα, μενη πηγή πληροφόρησης για τη Συναρκετά σημαντικό, αλλά επίσης και ερωτήθηκαν πώς θα ήθελαν να ενημε- θήκη· 54% των ερωτώμενων έκαναν με το ότι οι πολιτικές καμπάνιες τους ρωθούν περισσότερο για τη Συνθήκη αυτή την επιλογή. Η δεύτερη σε συείχαν κάνει να χάσουν το ενδιαφέρον της Λισαβόνας. Παρουσιάσθηκε κατ’ χνότητα αναφερόμενη πηγή ήταν αυτή τους ή ότι η ψήφος τους δεν θα έφερνε αρχήν σ’ αυτούς μια λίστα με διάφορες των πολιτικών κομμάτων, που ακολουκαμία διαφορά. Για παράδειγμα, ένα πηγές πληροφόρησης, όπως η ιρλανδι- θήθηκε από το Γραφείο Πληροφοριών τρίτο (34%) των μη εργαζόμενων ερω- κή κυβέρνηση, πολιτικά κόμματα κ.λπ. της Ευρωπαϊκής Επιτροπής- και τα τώμενων δεν ψήφισε επειδή πίστευε και τους ζητήθηκε να αναφέρουν τις δυο επιλέχθηκαν από ένα ποσοστό πως αυτό δεν θα άλλαζε τίποτα, σε σύ- προτιμήσεις τους. Επιπλέον, τους δό- μεγαλύτερο του ¼ των ερωτώμενων γκριση με λιγότερους από τρεις στους θηκε ένας αριθμός από πιθανά μέσα (28% και 26% αντίστοιχα). 22% των δέκα εργαζόμενους ερωτώμενους (29% πληροφοριών, όπως η τηλεόραση, ερωτώμενων θα προτιμούσαν να μάτων αυτοαπασχολούμενων, 28% των εφημερίδες κ.λπ. και τους ζητήθηκε να θουν περισσότερα για τη Συνθήκη υπαλλήλων και 23% των απασχολού- κάνουν μια επιπλέον επιλογή. μιλώντας με κάποιον που γνωρίζουν, μενων σε χειρωνακτικές εργασίες). όπως η οικογένειά τους, οι φίλοι τους ή οι συνάδελφοί τους. Μόνο το 8% των Preferred sources for information about the Lisbon Treaty ερωτώμενων ανέφεραν ότι προτιμούν τα σωματεία ως πηγή πληροφόρησης 54 The Irish government και μόνο 4% επέλεξαν τις Μη Κυβερ28 Political parties νητικές Οργανώσεις. Παράλληλα το 3% δεν αναφέρθηκε σε καμία από τις The European Commission's information 26 office προτεινόμενες στη λίστα πηγές πλη22 Family, friends, colleagues ροφόρησης.

Trade unions NGOs

None

DK/NA

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Η καμπάνια του «όχι» είναι πιο πειστική

ια σημαντική πλειοψηφία Ιρλανδών πολιτών (67%) υποστήριξαν ότι η καμπάνια για το «όχι»

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

στη Συνθήκη της Λισαβόνας ήταν Do r espo ndents want mor e δηλαδή εκείνοι που άφησαν το εκη πιο πειστική, ενώ μόνο το 15% referendums on import ant issues? παιδευτικό σύστημα στην ηλικία πίστευε το ίδιο για την καμπάνια των 20 ετών, αντιπροσωπεύοντας Yes No DK/NA υπέρ της Συνθήκης. το 57%. All 66 20 14 Η μειοψηφία των ερωτηθέντων respondents Η σημασία των δημοψηφισμάτων είπαν ότι δεν διέγνωσαν καμία δια14 68 18 Non- voters φορά μεταξύ των δύο εκστρατειών πλειοψηφία των Ιρλανδών ως προς το αν ήταν περισσότερο εμφανίζεται θετικά διακείμεή λιγότερο πειστικές (4%) ή εναλνη προς την άμεση δημοκρατία με 54 33 13 "Yes" voters λακτικά, ότι καμία από τις δύο δεν τη μορφή των δημοψηφισμάτων: ήταν ιδιαίτερα πειστική (7%). Πετα 2/3 των ερωτηθέντων υποστη73 14 13 "No" voters ραιτέρω, ένας στους εικοσι-πέντε ρίζουν την ιδέα της διοργάνωσης ανέφεραν ότι δεν ακολούθησαν τέτοιων δημοσκοπήσεων για θέμακαμία εκστρατεία από τις δύο. που έχουν ηλικία 55 ετών και άνω. τα σημαντικά για τον ιρλανδικό λαό. Οι Ακόμα και οι ψηφίσαντες υπέρ της Οι γυναίκες τάχθηκαν επίσης με μεγαλύτεροι δε υποστηρικτές της διεΣυνθήκης της Λισαβόνας έκριναν την την καμπάνια του «όχι», συμπεριλαμ- ξαγωγής δημοψηφισμάτων σε θέματα καμπάνια κατά της Συνθήκης πειστι- βανομένων εκείνων που δε δουλεύουν μεγίστης σημασίας ήταν εκείνοι που ψήκότερη! (56% συνολικά): αποτελούνται βασικά φισαν «όχι» στο συγκεκριμένο δημοψήΧωρίς αυτό να αποτελεί έκπληξη, από νοικοκυρές/ασχολούμενες με τα φισμα με το 73% να θέλει να επαναληοι Ιρλανδοί ψηφοφόροι που τάχθηκαν οικιακά (63%), φοιτήτριες (72%), κα- φθούν τέτοιες διαδικασίες. Συγκριτικά κατά της Συνθήκης είναι φυσιολογικό θώς και οι άνεργες (58%), ενώ μόνο το προς αυτό το γεγονός, παρατηρείται ότι να χαρακτηρίσουν την εκστρατεία του 45% των συνταξιούχων ψήφισαν κατά μόνο μια μικρή πλειοψηφία (54%) από «όχι» ως την πιο πειστική. Περαιτέρω, της Συνθήκης της Λισαβόνας. Οι βασι- εκείνους που ψήφισαν υπέρ της Συνθήακόμα και αυτοί που ψήφισαν υπέρ κοί υποστηρικτές της Συνθήκης εμφα- κης επιθυμούν να γίνονται περισσότερα αυτής , έτειναν να υποστηρίζουν ότι νίζονται ως εκπρόσωποι της ανώτερης δημοψηφίσματα. Γυναίκες, άτομα κάτω η καμπάνια του «όχι» ήταν πολύ πιο κοινωνικο-οικονομικής τάξης : οι ελεύ- των 40 ετών αλλά και εργάτες φάνηκε πειστική (57%), συγκρινόμενοι προς το θεροι επαγγελματίες (60%), λειτουργοί πιθανότερο ότι θα ήθελαν περισσότερα 29% αυτών που πίστευαν το αντίθετο. (58%), ανώτεροι υπάλληλοι (66%) και δημοψηφίσματα, ενώ άτομα άνω των 55 Μεταξύ των ψηφισάντων κατά της εκείνοι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ετών, καθώς και ελεύθεροι επαγγελμαΣυνθήκης της Λισαβόνας , μία μειοPerceived consequences of the victory of the NO vote on the Referendum ψηφία της τάξεως του 4% θεώρησε ότι (% tend to agree) η εκστρατεία υπέρ της Συνθήκης ήταν Not ParticipatedParticipated participated and voted and voted πιο πειστική από εκείνην εναντίον της “no” “yes” Συνθήκης. The NO vote will allow the Irish government to renegotiate 62% 76% 38%

Το προφίλ των ψηφισάντων υπέρ και κατά της Συνθήκης

ία ανάλυση του προφίλ των ερωτηθέντων οι οποίοι απείχαν από τη συμμετοχή στο δημοψήφισμα δείχνει ότι, παρόλο που πάνω από τους μισούς στράφηκαν κατά της Συνθήκης, παρατηρούνται διαφορές μεταξύ των κοινωνικο-δημογραφικών ομάδων. Μία από τις κύριες διαφορές εντοπίζεται ξανά στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ των 18-24 ετών, όπου τα 2/3 ψήφισαν εναντίον της Συνθήκης της Λισαβόνας, σε σύγκριση με το 42% ,εκείνων

exceptions for Ireland

The NO vote will ensure that the present Treaty is maintained

55%

59%

39%

The NO vote will block EU institutions

38%

33%

42%

The NO vote will block a more federal Europe

50%

52%

48%

The NO vote will weaken Ireland's position in the EU

42%

24%

64%

The NO vote will strengthen Ireland's position in the EU

32%

39%

18%

The NO vote means Ireland is on its way out of the EU

15%

13%

10%

The NO vote will harm Ireland's economy

30%

17%

49%

The NO vote should oblige the government to step down

23%

26%

The NO vote allows Ireland to keep its neutrality

69%

83%

51%

The NO vote will allow Ireland to keep its tax system

62%

79%

50%

47%

60%

36%

37%

41%

36%

23%

The NO vote guarantees that we do not have to change our legislation related to abortion, gay marriages and euthanasia The NO vote is a warning against agriculture loosing out in trade negotiations The NO vote will make it easier for the EU to negotiate on climate change

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ Reasons for voting “yes” on the Lisbon Treaty 32

It was in the best interest of Ireland

Ireland gets a lot of benefit from the EU

It keeps Ireland fully engaged in Europe

It will help the Irish economy

It gives the EU a more effective way of taking decisions

It makes the EU more effective on the global stage

It protects the "European" model of society

It protects the interests of smaller states

It ensures that the rights of the Union's citizens are better protected It makes the EU more competitive compared to the US, China, Brazil, etc. It makes the EU more able to fight cross-border crime, illegal immigration, etc.

1 1 1 11

Other DK/NA

Because I do not know enough about the Treaty and would not want to vote for something I am not familiar with

22 12

To protect Irish identity To safeguard Irish neutrality in security and defence matters

I do not trust our politicians

We will lose our right to have an Irish Commissioner in every Commission

To protect our tax system

6 5

I am against the idea of a unified Europe To protest against the government's policies

To avoid that the EU speaks with one voice on global issues

Because large Member States decide on EU matters

To protect the influence of small states

3 2

To avoid an influx of immigrants

The EU does not need any fixing, it works fine

1 14

Other DK/NA

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Η επίδραση του δημοψηφίσματος και οι πιθανές συνέπειές του πό όλους τους συμμετέχοντες στην έρευνα ζητήθηκε η γνώμη τους ως προς τις πιθανές συνέπειες της αρνητικής ψήφου του ιρλανδικού λαού στο δημοψήφισμα. Οι απόψεις σχετικά με το πώς κρίνουν ότι θα επιδράσει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στο μέλλον τους εξετάζονται καλύτερα μέσα από την κατηγοριοποίηση σε τρία διαφορετικά πεδία: ευρωπαϊκά ζητήματα, ιρλανδική εσωτερική πολιτική και ζητήματα σχετιζόμενα με τη διατήρηση της ιρλανδικής ταυτότητας. › Ευρωπαϊκά ζητήματα: να εντυπωσιακό ποσοστό της τάξεως του 76% των ψηφισάντων κατά της Συνθήκης της Λισαβόνας υποστήριξε ότι το αρνητικό αποτέλεσμα θα έδινε την ευκαιρία στην ιρλανδική κυβέρνηση να επαναδιαπραγματευτεί πιθανές εξαιρέσεις από τη Συνθήκη, ενώ μόνο το 38% των ψηφισάντων υπέρ της Συνθήκης διετύπωσαν την ίδια άποψη. 6/10 από τους αρνητικά διακείμενους στη Συνθήκη πιστεύουν ότι το αρνητικό αποτέλεσμα θα διασφάλιζε τη διατήρηση της ισχύουσας Συνθήκης (δηλαδή της Συνθήκης της Νίκαιας που υπογράφηκε το 2001), σε αντίθεση με το 39% των θετικώς ψηφισάντων. Επιπλέον, υπήρχε σχετικά μικρή διάσταση απόψεων ως προς το αν οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπλόκαραν : 42% των θετικώς ψηφισάντων έναντι σε 33% των αρνητικώς ψηφισάντων συμφώνησαν στο σημείο αυτό. Ακόμα μικρότερη απόκλιση στις γνώμες που εκφράσθηκαν υπήρχε όσον αφορά το αν η αρνητική στάση θα

Reasons for voting “no” to the Lisbon Treaty

It would allow the introduction of European legislation in Ireland, such as gay marriage, abortion, euthanasia

τίες ήταν λιγότερο πιθανό να διατυπώσουν μια τέτοια άποψη. Για παράδειγμα, τη στιγμή που τα ¾ των εργατών (74%) ζητούν τη διεξαγωγή περισσότερων δημοψηφισμάτων , μόνο το 59% των ελεύθερων επαγγελματιών πιστεύουν στην ιδέα αυτή.

It makes the EU more democratic

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

μπλόκαρε οποιεσδήποτε κινήσεις στην κατεύθυνση μιας πιο «ομοσπονδιακής» Ευρώπης: 52% των ψηφισάντων «όχι» σε σύγκριση με το 48% εκείνων που τάχθηκαν υπέρ της Συνθήκης. Ως προς το ζήτημα όμως της πιθανής αποδυνάμωσης του ρόλου της Ιρλανδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 64% των θετικώς ψηφισάντων συμφώνησαν με την ιδέα αυτή, ενώ μόλις το 24% των αρνητικώς διακείμενων προς τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη προβλέπουν κάτι ανάλογο. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι περισσότεροι από εκείνους που ψήφισαν «όχι» παρά από εκείνους που ψήφισαν «ναι» ένιωσαν ότι το αποτέλεσμα θα ενίσχυε τη θέση της Ιρλανδίας μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (39% έναντι 19%). Η πλειοψηφία και στα δυο αντίπαλα «στρατόπεδα» (89% στους αρνητικώς ψηφίσαντες και 10% στους θετικώς ψηφίσαντες) ξεκάθαρα απέρριψε την ιδέα

ότι το αρνητικό αποτέλεσμα θα σήμαινε ότι η Ιρλανδία είναι καθ’οδόν προς την έξοδό της από την Ε.Ε. › Ιρλανδικά εσωτερικά ζητήματα ι μισοί από εκείνους που αποφάνθηκαν υπέρ της Συνθήκης (46%) συμφώνησαν ότι η (θετική) ψήφος θα έβλαπτε την οικονομία, ενώ από εκείνους που την καταψήφισαν, ένας στους έξι είχε τη συγκεκριμένη άποψη. Επίσης, ένα τέταρτο των αρνητικών ψήφων (26%) και 9% των θετικών ψήφων ενείχαν την ιδέα ότι η ψήφος θα έπρεπε να υποχρεώσει την Κυβέρνηση να αποχωρήσει.

› Η διατήρηση της ιρλανδικής ταυτότητας κόμα περισσότεροι υποστηρικτές του “όχι” στη Συνθήκη της Λισαβόνας (86%) συμφώνησαν ότι το

αποτέλεσμα σήμαινε ότι η Ιρλανδία μπορούσε να διατηρήσει την ουδετερότητά της, γνώμη που εκφράσθηκε από τους μισούς εκ του συνόλου των θετικώς ψηφισάντων (51%). Παρόμοια αποτελέσματα (79% των ψηφισάντων κατά της Συνθήκης και 50% των ψηφισάντων υπέρ αυτής) παρατηρήθηκαν στην ερώτηση αν το αρνητικό δημοψήφισμα, θα επέτρεπε στην Ιρλανδία να κρατήσει το φορολογικό της σύστημα. Τα ποσοστά συμφωνίας ήταν χαμηλότερα στο ζήτημα εάν η αρνητική έκβαση της ψηφοφορίας θα επέτρεπε στην Ιρλανδία τη διατήρηση της παρούσας νομοθεσίας επί της έκτρωσης, των γάμων των ομοφυλοφίλων και της ευθανασίας: 60% των υποστηρικτών του “όχι” και 1/3 των υποστηρικτών της Συνθήκης (36%) εξέφρασαν την ίδια άποψη επ’ αυτού. Πηγή: Europa.eu/lisbon_treaty

Is the Lisbon Treaty good or bad for Ireland? Support for Irish membership of the EU Good

Bad

"Y es" voters

"No" voters

Non-voters

All respondents

Good

DK/NA

Yes

All respondents

Non-voters

67 91

"Y es" voters

"No" voters

DK/NA

8 32

Non-voters

8 42

"Y es" voters

"No" voters

14 42

Were respondents familiar with the content of the Irish Constitution?

DK/NA

Can't decide

All respondents

Was the referendum important for Ireland s future position in the EU?

Bad

Yes

All respondents

Non-voters

"Y es" voters

"No" voters

DK/NA

49 58 52

14 31 36

12 13

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου:

Nομιμοποίηση και αρμοδιότητες υπό το πρίσμα της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης της Λισαβόνας Της Ζίνας Προδρόμου, Φοιτήτριας Νομικής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Μ Πρόλογος

ετά την ασυμφωνία των Κρατών Μελών της Ένωσης σχετικά με την υιοθέτηση της Ευρωπαϊκής Συνταγματικής Συνθήκης, η συζήτηση για το συνταγματικό πρόσωπο της Ε.Ε πέρασε στο παρασκήνιο. Η μεταρρυθμιστική συνθήκη της Λισαβόνας κόβει το γόρδιο δεσμό της συνταγματοποίησης της Ένωσης απαντώντας ουσιαστικά στο ερώτημα του θεσμικού μέλλοντος της Ευρώπης μας. Kύριε Πρόεδρε, το χαρτοφυλάκιο σας!

ι αρμοδιότητες του Προέδρου συμπυκνώνονται στο τρίπτυχο οργάνωση, εκπροσώπηση και συντονισμός των εργασιών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Πιο συγκεκριμένα και αναφορικά με τον τομέα της οργάνωσης, ο Πρόεδρος συγκαλεί τις τακτικές (δύο ανά εξάμηνο) και έκτακτες εργασίες του Συμβουλίου επί των οποίων και προεδρεύει. Σχετικά με τον δεύτερο τομέα, αναφέρει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τα αποτελέσματα των εργασιών και εκπροσωπεί την Ένωση σε θέματα που άπτονται της κοινής εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας στο βαθμό που η δράση του δεν επηρεάζει αυτή του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής. Τέλος, ο Πρόεδρος επιβλέπει των εργασιών και διασφαλίζει πως αυτές διέπονται από συνοχή και συναίνεση, δημιουρΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

γώντας ταυτόχρονα τις κατάλληλες συνθήκες για τη συνέχισή τους. Το προαναφερθέν τρίπτυχο έχει κοινή απόληξη: την ανάπτυξη του έργου του Συμβουλίου μέσω του καθορισμού συγκεκριμένων πολιτικών κατευθύνσεων και προτεραιοτήτων. Ζητήματα Νομιμοποίησης Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύνολο διέπεται από το κρίσιμο ερώτημα της νομιμοποίησης. Κατ’ επέκταση οι διάφοροι θεσμοί και τα όργανά της αντιμετωπίζουν κάθε φορά το ζήτημα της νομιμοποιητικής πηγής των αρμοδιοτήτων τους. Η νομιμοποίηση μέσα σε ένα σύστημα ασύμμετρης εξουσίας αποτελεί την κοινή προσδοκία των δρώντων, κατά την πραγμάτωση της οποίας οι αρχόμενοι δέχονται εκούσια τις πράξεις των αρχόντων, όντας πεπεισμένοι πως οι δεύτεροι δρουν υπακούοντας σε προκαθορισμένες νόρμες. Με άλλα λόγια η νομιμοποίηση μετατρέπει τη δύναμη σε εξουσία ταυτόχρονα θεσπίζοντας για τους αρχόμενους την υποχρέωση υπακοής και για τους άρχοντες το δικαίωμα κυριαρχίας. Σύμφωνα με τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη ο Πρόεδρος εκλέγεται από το ίδιο το Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία. Συνεπώς, ο Πρόεδρος αντλεί τη νομιμοποίησή του από το κατ’ εξοχήν διακυβερνητικό όργανο της Ένωσης. Η νομιμοποίησή λοιπόν του Προέδρου αντανακλά τη θεωρία της Ευρώπης των Κρατών Μελών. Η έλλειψη ευρω-

παϊκού λαού δεν αφήνει άλλες εναλλακτικές παρά η πηγή νομιμοποίησης να είναι τα ίδια τα κυρίαρχα κράτη μέλη τα οποία λαμβάνουν εσωτερικές αποφάσεις βασιζόμενα σε δημοκρατικές διαδικασίες και διαπραγματεύονται σε διεθνές επίπεδο, εκπροσωπώντας τα εθνικά τους συμφέροντα (διακυβερνητική νομιμοποίηση). Μολονότι η συγκεκριμένη μορφή νομιμοποίησης δεν αναφέρεται σε μία κατ' αρχήν επιλογή των λαών- κάτι το οποίο θα προϋπέθετε εξάλλου την ύπαρξη συλλογικής ευρωπαϊκής ταυτότητας- τελικά επιτυγχάνει να προάγει τα συλλογικά συμφέροντα του πολιτικού μορφώματος, όπως αυτά περιγράφονται στα ιδρυτικά κείμενα (νομιμοποίηση εκ του αποτελέσματος). Συμπερασματικά, ο Πρόεδρος του Συμβουλίου νομιμοποιείται διακυβερνητικά και εκ του αποτελέσματος. Μία μόνιμη Προεδρία

πρόβλεψη για μόνιμη Προεδρία του Συμβουλίου έχει δώσει το έναυσμα για νομική επιχειρηματολογία υπέρ και κατά της νέας ρύθμισης. Το κύριο επιχείρημα υπέρ της μονιμότητας είναι πως αυτή θα διασφαλίσει και θα προάγει περαιτέρω το προφίλ της Ε.Ε στη διεθνή σκηνή. Το ασυμβίβαστο μεταξύ της θέσης του Προέδρου του Συμβουλίου και οποιουδήποτε εθνικού αξιώματος συνεπάγεται την αμιγή θεσμική αφοσίωση του Προέδρου στις υποχρεώ-

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

σεις που η συγκεκριμένη θέση ενέχει. Η τωρινή ρύθμιση σύμφωνα με την οποία ο Πρόεδρος του Συμβουλίου κατέχει παράλληλα τη θέση αρχηγού κράτους δεν του επιτρέπει από άποψη χρόνου και μόνο να εστιάσει ολοκληρωτικά στα καθήκοντα της Ευρωπαϊκής Προεδρίας. Συνεπώς το ασυμβίβαστο υπηρετεί την πολιτική εξέλιξη της ένωσης σε διπλή βάσηόχι μόνο δημιουργεί της κατάλληλες συνθήκες ώστε ο Πρόεδρος να είναι απόλυτα προσανατολισμένος προς την ένωση αλλά ταυτόχρονα αναβαθμίζει τη θέση στα μάτια των Ευρωπαίων πολιτών, καθώς η προεδρία πλέον είναι τόσο σημαντική που δε μπορεί να συντρέχει παράλληλα με κανένα άλλο αξίωμα. Ο μόνιμος χαρακτήρας της προεδρίας εξυπηρετεί επίσης καλύτερα το αίτημα για μακροπρόθεσμες ευρωπαϊκές πολιτικές που διέπονται από συνοχή και συνέχεια. Το παρόν κυκλικό σύστημα ωθεί κάθε προεδρία να θέτει διαφορετικές ατζέντες και προτεραιότητες, οι οποίες βέβαια αλλάζουν με την ανάληψη κάθε νέας Προεδρίας. Έτσι, όχι μόνο σχεδιασμοί και πολιτικές καταλήγουν ημιτελείς αλλά ακόμη περισσότερο η Ένωση μοιάζει να εκλείπει πολιτικού προσανατολισμού, καθώς κάθε εθνική Προεδρία προωθεί διαφορετικά ζητήματα. Επιπλέον λανθάνει ο φόβος πως κάθε Προεδρία προσπαθεί να προωθήσει τα δικά της εθνικά συμφέροντα. Ως αποτέλεσμα, ο Πρόεδρος πάντα φέρει το βάρος της απόδειξης κατά τις διαδικασίες διαπραγμάτευσης. Συνεπώς, μία μόνιμη προεδρία εγγυάται την ύπαρξη ενός αυθεντικού agenda- setter όπως και τη συνέχεια και συνοχή των σχεδιαζόμενων πολιτικών. Και μολονότι ο Πρόεδρος δεν έχει κάποια νομική εξουσία αναφορικά με τη δημιουργία της ατζέντας, το γεγονός πως αυτός καθορίζει τις γενικότερες πολιτικές της Ένωσης αναπόφευκτα επηρεάζει τις ευρύτερες

πολιτικές επιλογές της. Όλα τα παραπάνω διασφαλίζονται από την περιγραφή των καθηκόντων που η ίδια η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη δίνει για τον Πρόεδρο. Αναφέρει πως αυτός είναι υπεύθυνος για τη συνοχή και συνέχεια των εργασιών του Συμβουλίου. Tο παρόν σύστημα συνεισφέρει, βέβαια, στη διαδικασία ολοκλήρωσης. Η κάθε εθνική προεδρία φέρνει πιο κοντά τους πολίτες του εκάστοτε κράτους με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και ιδεώδη και τους ωθεί προς ένα υγιή ανταγωνισμό. Κάθε προεδρία ευελπιστεί να αφήσει ένα πολιτικό ή ακόμη και πολιτιστικό αποτύπωμα στην ατζέντα, στην Ευρώπη την ίδια. Την ίδια στιγμή, η Ένωση παύει να αποτελεί έναν απόμακρο και απομακρυσμένο θεσμό και οι διαδικασίες της έρχονται πιο κοντά στους πολίτες της συγκεκριμένης χώρας τουλάχιστον για το εξάμηνο της προεδρίας της. Από την άλλη βέβαια, η διαρκής διεύρυνση της Ένωσης συνεπάγεται την ολοένα και πιο αραιή ανάληψη καθηκόντων προεδρίας από πλευράς του κάθε κράτους μέλους. Συνεπώς, δεν υπάρχει λόγος να θυσιαστεί η πολιτική αποτελεσματικότητα στο βωμό όχι και του πλέον παραγωγικού εργαλείου ενοποίησης. Ανησυχία προκαλεί η σκέψη πως ενδεχομένως τα ισχυρά Κράτη Μέλη θα προσπαθήσουν να ασκήσουν πίεση στο πρόσωπο του προέδρου αναφορικά με πολιτικές ή αποφάσεις που εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Ένα τέτοιο σενάριο σίγουρα υποβαθμίζει το ρόλο τόσο του Προέδρου όσο και του ίδιου του Συμβουλίου και απορυθμίζει τη θεσμική ισορροπία της Ένωσης. Επιπλέον, σ’ αυτή την ανησυχία έρχεται να προστεθεί το επιχείρημα των μεγάλων και μικρών κρατών. Πολλοί θεωρούν πως η εκλογή Προέδρου είναι μία διαδικασία που ευνοεί τη σύναψη συμμαχιών μεταξύ των ΚΜ. Συ-

νεπώς, είναι αρκετά πιθανό τα μεγάλα ΚΜ να προωθήσουν την εκλογή Προέδρου προερχόμενου από το δικό τους μπλοκ και εξυπηρετούντος τα οικεία συμφέροντα. Γεγονός είναι πως ο μόνιμος Πρόεδρος θα υποστεί πολιτική πίεση. Παρ’ όλα αυτά όμως, η έννοια της θεσμικής ισορροπίας είναι ένας δυναμικός όρος, οποίος δύναται να προσαρμόζεται στις περιστάσεις. Έτσι, η θέσπιση μίας μόνιμης προεδρίας δημιουργεί μία νέα θεσμική ισορροπία, η οποία συν τω χρόνω θα θωρακίσει τον Πρόεδρο απέναντι στην πολιτική πίεση που θα δεχτεί. Μόνιμη Προεδρία- προς μία ομόσπονδη ή διακυβερνητική Ευρώπη; συγκεκριμένη θεσμική αλλαγή ενέχει ακόμη μία διχογνωμία- προάγει τα συμφέροντα της Ένωσης ή αυτά των ΚΜ; Με άλλα λόγια η μόνιμη προεδρία μας φέρνει πιο κοντά σε μία ομόσπονδη ή διακυβερνητική Ευρώπη; Οι υπέρμαχοι της ομόσπονδης Ευρώπης υποστηρίζουν πως η μόνιμη προεδρία θα ενισχύσει τις εξουσίες και τις αρμοδιότητες του αξιώματος. Ο διευρυμένος μάλιστα ρόλος του προέδρου θα μπορούσε σε βάθος χρόνου να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την άμεση εκλογή του από τους ίδιους τους Ευρωπαίους. Επιπλέον, το γεγονός πως ο Πρόεδρος δεν αποτελεί πλέον ηγέτη Κράτους Μέλους δίνει έμφαση στον περιορισμένο ρόλο των εθνικών κυβερνήσεων. Τέλος, η διάρκεια της θητείας που υπερβαίνει αυτή μίας εθνικής κυβέρνησης, επισημαίνει πως η συγκεκριμένη θέση όχι μόνο είναι διακριτή από μία κυβέρνηση αλλά και ανώτερη απ’ αυτή. Βέβαια, το γεγονός πως η νομιμοποίηση του Προέδρου προέρχεται από τους αντιπροσώπους των κρατών μελών δίνει έδαφος στις διακυβερνητικές θεωρίες. Επίσης, η Συνθήκη δεν επιφέρει καμία αλλαγή στις εξουσίες και

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ αρμοδιότητες του Προέδρου. Ο Πρόεδρος δεν εξοπλίζεται με περαιτέρω εκτελεστικές ή νομοθετικές εξουσίες. Η μοναδική αλλαγή αφορά στη διάρκεια με στόχο τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα του έργου του. Σίγουρα, ο νέος Πρόεδρος θα έχει ισχυρότερο λόγο πάνω στις καθημερινές εργασίες του Συμβουλίου όχι όμως και έμπρακτη περαιτέρω πολιτική ισχύ. Θα μπορούσε επίσης να υποστηριχτεί πως ο καθημερινός συντονισμός των εργασιών από πλευράς του Προέδρου ωφελεί τα Κράτη Μέλη, που πλέον βρίσκουν ένα καλά οργανωμένο χώρο για να εκφράσουν τις πολιτικές τους. Η αλήθεια είναι πως και οι δύο πλευρές έχουν ισχυρή νομική επιχειρηματολογία. Παρ’ όλα αυτά το ερώτημα δεν ανάγεται σε ζήτημα νομικής ανάγνωσης παρά προσωπικότητας. Με άλλα λόγια εναπόκειται στον Πρόεδρο να διαμορφώσει το ρόλο του και να εξυπηρετήσει ανάλογα διακυβερνητικά ή ομόσπονδα συμφέροντα. Μολονότι το κείμενο της Συνθήκης δεν προβλέπει διεύρυνση των καθηκόντων, μία de facto διεύρυνση κατά την άσκηση των καθηκόντων του Προέδρου είναι εφικτή. Συνεπώς, η κατεύθυνση του Συμβουλίου εξαρτάται από τον ίδιο τον Πρόεδρο. Πολλά αξιώματα μα λίγες εξουσίες;

κόμη ένα ζήτημα που αίρει η Συνθήκη αφορά την ενδεχόμενη σύγχυση εξουσιών μεταξύ του Προέδρου του Συμβουλίου, του Προέδρου της Επιτροπής και του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής. Η τρέχουσα ακαδημαϊκή συζήτηση εξετάζει αν η Συνθήκη δημιουργεί ουσιαστικά επάλληλες εξουσίες και αν αυτές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε θεσμική αποσταθεροποίηση της Ένωσης. › Μία Ευρώπη- δύο Πρόεδροι; To κείμενο της Συνθήκης δεν προσΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

διορίζει ξεκάθαρα τη διάκριση εξουσιών μεταξύ των δύο αξιωμάτων, αλλά αρκείται σε μία γενικόλογη περιγραφή των καθηκόντων τους. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής είναι επιφορτισμένος με την παροχή κατευθυντήριων γραμμών και το συντονισμό της εσωτερικής λειτουργίας της Επιτροπής όπως και με το διορισμό Αντιπροέδρων, ενώ τα καθήκοντα του Προέδρου του Συμβουλίου συνοψίζονται στο τρίπτυχο οργάνωση- συντονισμός- εκπροσώπηση. Συνεπώς, είναι προφανές πως και οι δύο Πρόεδροι ασκούν εκτελεστική εξουσία. Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι μήπως αυτή η από κοινού άσκηση εξουσίας οδηγήσει και σε σύγχυση καθηκόντων. Όσοι αντίκεινται στο φαινόμενο της συνεξουσίας προβάλλουν το επιχείρημα της πολυπλοκότητας της Ένωσης. Υπάρχουν ήδη πολλοί θεσμοί και πολλές θέσεις χωρίς ξεκάθαρο προσδιορισμό αρμοδιοτήτων. Έτσι, ο μη ξεκάθαρα προσδιορισμένος ρόλος των δύο Προέδρων μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση των αρμοδιοτήτων σε πραγματική βάση και να διογκώσει την πολυπλοκότητα της Ένωσης. Κάποιος θα μπορούσε επιπλέον να υποστηρίξει πως στην Ένωση υπάρχει χώρος μόνο για ένα Πρόεδρο που να ασκεί εκτελεστική εξουσία, τον Πρόεδρο της Επιτροπής, καθώς αυτός χαίρει διπλής νομιμοποίησης (προτείνεται από το Συμβούλιο, εκλέγεται από το Κοινοβούλιο απέναντι στο οποίο είναι και υπόλογος). Αντίθετα όμως, βάση έχει και ο ισχυρισμός πως τόσο εκ των πραγμάτων όσο και εκ του νόμου, δεν υπάρχει κάποιο μοντέρνο σύστημα διακυβέρνησης σήμερα κατά το οποίο η εκτελεστική εξουσία να προέρχεται από μία και μοναδική πηγή. Παίρνοντας το Εθνικό Κράτος ως παράδειγμα βλέπουμε πως εκτελεστική εξουσία δεν ασκεί μόνο η κυβέρνηση, αλλά και τα διάφορα υπουργεία, η αντιπροσωπείες ακόμη και οι εταιρίες.

Ως εκ τούτου δεν υπάρχει κάποιο κατ’ αρχήν κόλλημα με την συνάσκηση εκτελεστικής εξουσίας, από τη στιγμή που οι δύο αξιωματούχοι καταφέρουν να συντονίσουν τις προτεραιότητες και τις δράσεις τους. Συνεχίζοντας, το επόμενο επιχείρημα σχετίζεται με τον ανταγωνισμό μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμών. Το Συμβούλιο και η Επιτροπή εξυπηρετούν εξ ορισμού αντικρουόμενα συμφέροντα εξαιτίας της διαφορετικής πηγής νομιμοποίησής τους. Το Συμβούλιο, απαρτιζόμενο από τους αρχηγούς των ΚΜ προωθεί διακυβερνητικά συμφέροντα, ενώ η Επιτροπή αποτελεί τη φωνή της Διακυβερνητικής Ευρώπης. Το γεγονός πως τα δύο όργανα έχουν διαφορετικές προτεραιότητες και εξυπηρετούν διαφορετικές πολιτικές αναπόφευκτα τους φέρει σε εσωτερικό ανταγωνισμό. Δοθείσης της προαναφερθείσας συνεξουσίας, φόβοι έχουν εκφραστεί σχετικά με την γιγάντωση και θεσμοποίηση του ανταγωνισμού. Επιπλέον, η μονιμότητα της προεδρίας του Συμβουλίου, που ενισχύει το ρόλο του, αποτελεί ακόμη έναν παράγοντα που πιθανά να ενδυναμώσει τον υπάρχοντα ανταγωνισμό. Και βέβαια αυτός ο ανταγωνισμός δεν μπορεί παρά να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα της Ένωσης. Για να αντικρούσει κανείς αυτό το επιχείρημα, προβάλλει τον ισχυρισμό πως μολονότι οι αρμοδιότητες των δύο αξιωμάτων δεν είναι ξεκάθαρα διακριτές, αυτές των οργάνων τα οποία υπηρετούν είναι. Με άλλα λόγια αν και οι Πρόεδροι ουσιαστικά συνασκούν την εκτελεστική εξουσία, το Συμβούλιο και η Επιτροπή έχουν καλά ορισμένους ρόλους μέσα στη λειτουργία της Ένωσης. Από τη στιγμή που οι Πρόεδροι δρουν μέσα στα πλαίσια του οργάνου το οποίο και υπηρετούν, η Συνθήκη δεν προωθεί την ένταση του ανταγωνισμού. Το τελευταίο επιχείρημα αφορά

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

στην ισορροπία μεταξύ των μικρών και μεγάλων χωρών της Ένωσης. Είναι κοινός τόπος ότι τα μεγάλα ΚΜ υποστηρίζουν διακυβερνητικές πολιτικές, ενώ τα μικρά οραματίζονται την ομόσπονδη Ευρώπη. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Ε.Ε μέχρι στιγμής υπήρξε η ικανότητά της να συγκεράζει τα διαφορετικά συμφέροντα, προσπαθώντας να εξυπηρετήσει τις θεμελιώδεις προτεραιότητες και των δύο lobbies. Και για να το πετύχει αυτό η Ένωση προωθεί τις αρχές της ισότητας, της θεσμικής ισορροπίας και της συνέχειας. Η Συνθήκη της Λισαβόνας αποτελεί πρόκληση αναφορικά με τη θεσμική ισορροπία, καθώς είναι αδιαμφισβήτητο πως η μόνιμη προεδρία προσθέτει πόντους στο Συμβούλιο. Καταληκτικά, κάποιος θα μπορούσε να προβεί στην παρακάτω επισήμανση: το κείμενο της Συνθήκης θέτει ένα και μοναδικό περιορισμό σε σχέση με τον Πρόεδρο του Συμβουλίου- το ασυμβίβαστο με εθνικό αξίωμα. Δεν υπάρχει όμως κανένας περιορισμός σχετικά με τα ευρωπαϊκά αξιώματα των οποίων ενδεχομένως χαίρει. Θεωρητικά λοιπόν, το πρόσωπο του Προέδρου του Συμβουλίου και αυτού της Επιτροπής μπορεί να συμπίπτει. Το σενάριο αυτό μολονότι έχει νομική βάση, ελλείπει πραγματισμού καθώς είναι πρακτικά αδύνατο η Ένωση να εκλέξει το ίδιο πρόσωπο και στις δύο θέσεις, ιδίως δοθέντος του αριθμού των ενδιαφερομένων. Παρ’ όλα αυτά η έλλειψη ρυθμισμένης απαγόρευσης αποτελεί ένα ενδιαφέρον σημείο της Συνθήκης.

κάθε θέσης, αλλά αρκείται να αναφέρει πως ο Πρόεδρος εκπροσωπεί την Ένωση στο βαθμό που του επιτρέπει το αξίωμά του και σεβόμενος το ρόλο του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και ασφάλειας. Όσο για το δεύτερο, είναι υπεύθυνος για τη γενικότερη άσκηση της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης, είναι επιφορτισμένος με την κατάθεση προτάσεων στην Επιτροπή της οποίας είναι και Αντιπρόεδρος. Συνεπώς, είναι αρκετά πιθανό οι εξουσίες των δύο να διασταυρωθούν κατά την πορεία. Η αλήθεια όμως είναι πως ο ρόλος των δύο διαφέρει στη βάση του. Ο Πρόεδρος χαίρει μεγάλης αναγνώρισης λόγω του τίτλου του αλλά και επειδή το πιθανότερο είναι η θέση να καταληφθεί από τέως αρχηγό ΚΜ. Αντίθετα, η θέση του Ύπατου Εκπροσώπου είναι αυτή με την πραγματική πολιτική ισχύ αναφορικά με τη χάραξη και τον έλεγχο της εξωτερικής πολιτικής. Ο ρόλος του Προέδρου είναι καθαρά διοικητικός και διαδικαστικός.

› Ζητείται Εκπρόσωπος

Βιβλιογραφία

Ο πρόεδρος του Συμβουλίου εκπροσωπεί την Ένωση από κοινού με τον νέο Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφάλειας. Για ακόμη μία φορά το κείμενο της Συνθήκης δεν ξεκαθαρίζει λεπτομερώς τις εξουσίες της

Eπίλογος μεταρρυθμιστική Συνθήκη αποτελεί τη συμβιβαστική λύση μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν το συνταγματικό χαρακτήρα της Ένωσης και αυτών που πιστεύουν πως είναι ακόμη πολύ νωρίς για τόσες αλλαγές. Έτσι η Συνθήκη θεωρείται ένας ενδιάμεσος σταθμός στην μακρά πορεία συνταγματοποίησης της Ένωσης. Και φυσικά κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ποιος θα είναι ο επόμενος.

Βιβλία O. Beaud, A. Lechevalier, I. Pernice, S. Strudel, « L’ Europe en voie de Constitution- Pour un bilan critique des travaux de la convention », Bruyant, Bruxelles , 2004

Lucia Serena Rossi, “Vers une nouvelle architecture de l’union europeene: Le projet de Traite- Constitution”, Bruylant, Bruxelles, 2004 Ξενοφών Α. Γιαταγάνας, «Η μακρά πορεία συνταγματοποίησης της Ε.Ε- Από το διεθνές δίκαιο στην ομοσπονδία», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2003 Άρθρα Paul Craig, “The constitutional treaty: Legislative and executive power in the emerging constitutional order”, European University Institute Florence, Department of Law, EUI, No 2004/7 Brendan Donnelly, “The Reform Treaty- Its Impact on the EU Institutions”, Federal Trust Dominik Herlemann, “Presidential Poker”, Spotlight Europe, Bertelsmann Stiftung, March 2008 Dr L. Papadopoulou, “Lost in “Translation” Or, how political visions regarding the Future of Europe”, Paper presented at the EKEM Conference “Federalizing the EU: Why Do It?”, Athens 18 – 20 May 2007 P. C. Schmitter, “What is there to legitimize in the European Union... and how might this be accomplished?”, European University Institute, Florence, part of contributions to the Jean Monnet Working Papers J. Thomassen & H. Schimitt, “Democracy and Legitimacy in the EU” S. Blavoukos, D. Bourantonis, G. Pagoulatos “A President for the European Union : A new actor in Town ?” , JCMS 2007, Volume 45, Number 2 Ηλεκτρονικές Πηγές http://www.brusselsjournal.com/ node/2773 House of Lords, European Union Committee, 10th Report of Session 2007, London http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/ ld200708/ldselect/ldeucom/62/62.pdf ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή ΈνωσηΈνας απολογισμός τέσσερα χρόνια μετά Της Κλεοπάτρας Ματσουκά1

1η Μαΐου 2004, ημερομηνία ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση σφράγισε την νεότερη ιστορία της. Άλλαξε έτσι ριζικά η διακυβέρνηση της Κύπρου, η πολιτική ζωή, οι πολιτικοί και οικονομικοί προσανατολισμοί, ο ρόλος του κάθε κύπριου πολίτη στη σχέση του με την Ευρώπη2. Συμπληρώθηκαν ήδη τέσσερα χρόνια που η Κύπρος είναι πλήρες μέλος στην Ε.Ε 3.Το ερώτημα που θα μας απασχολήσει είναι: ποια είναι τα σημαντικότερα οφέλη μέχρι σήμερα; Η ένταξη στην Ε.Ε για την Κύπρο, έλαβε τεράστιες διαστάσεις γιατί εκτός από τα οικονομικά οφέλη αποτελούσε μείζον πολιτικό θέμα4. Η προσχώρηση στην Κοινότητα σήμαινε αύξηση της ασφάλειας και θα συνέβαλε θετικά στην διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος. Η Ε.Ε υποστήριξε επανειλημμένα ότι «η προσχώρηση της Κύπρου προϋποθέτει ότι θα υπάρξει στο μέλλον ειρηνική, ισόρροπη και βιώσιμη διευθέτηση του Κυπριακού ζητήματος»5. Το σημαντικότερο όφελος που προκύπτει έως σήμερα από την ένταξη είναι η ίδια η θέση που κατέχει η 1 Υποψήφια διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Υπότροφος ΠΕΝΕΔ (Πρόγραμμα Ενίσχυσης Ερευνητικού Δυναμικού). Τρίτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2003, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα. www. gsrt.gr ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Κύπρος ως επίσημο κράτος μέλος της Ε.Ε. Δηλαδή το πολιτικό όφελος. Τι σημαίνει αυτό; Ότι έχει εδραιωθεί στην Κύπρο το αίσθημα ασφάλειας 6.Στις έρευνες κοινής γνώμης για τα οφέλη από την ένταξη, όπως τα αντιλαμβάνονται οι Κύπριοι, η ιεράρχηση είναι ενδεικτική: ασφάλεια, οικονομική ανάπτυξη, ανθρώπινα δικαιώματα, ποιότητα ζωής και δικαιώματα των εργαζομένων7. Η δυναμική της ένταξης είναι αδιαμφισβήτητη και αυτό απορρέει κυρίως από το γεγονός ότι το κυπριακό είναι πια ευρωπαϊκό πρόβλημα. Η Ε.Ε και οι συνθήκες της εσωτερικής αγοράς, της ελεύθερης διακίνησης ανθρώπων, κεφαλαίων και υπηρεσιών μπορούν να βοηθήσουν ώστε να ξεπεραστεί κάθε εμπόδιο και κάθε περιορισμός8 και να αποδειχθεί τελικά ισχυρότερη από κάθε ανασφάλεια και φοβία του παρελθόντος. Η Κύπρος, αν και μικρή σε μέγεθος και με πληθυσμό όσο μιας μεσαίας ευρωπαϊκής πόλης, μετέχει σήμερα στη διαμόρφωση αποφάσεων που επηρεάζουν όχι μόνο την ίδια αλλά και το ίδιο το μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης9. Η ένταξη, δημιούργησε νέα ευρωπαϊκά δεδομένα και νέες προοπτικές, μέσα από τα οποία αναζητείται το πλαίσιο της λύσης10. Κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι η Κύπρος παραμένει διχοτομημένη από το 1974. Η πολιτική πλευρά της ένταξης ήταν το κυριότερο στοιχείο που στήριζε τη πορεία της Κύπρου στην Ε.Ε.11

Οι διαπραγματεύσεις για το κυπριακό, τα τελευταία 34 χρόνια, χαρακτηρίζονταν από συνεχείς απογοητεύσεις. Κάθε προσπάθεια της ελληνικής, της κυπριακής κυβέρνησης αλλά και της διεθνούς κοινότητας βρισκόταν αντιμέτωπη με την τουρκική πολιτική αδιαλλαξία, η οποία υποστήριζε ως λύση την συνομοσπονδία του Ντενκτάς12, η οποία μέσα στα ευρωπαϊκά δεδομένα δεν είναι αποδεκτή, αλλά ούτε μπορεί να είναι και βιώσιμη. Μετά τις μακροχρόνιες αποτυχημένες προσπάθειες η Κύπρος στράφηκε προς την Ε. Ε, σε συνεργασία με τα Ηνωμένα Έθνη13. Η λύση που θα αναζητηθεί δε μπορεί να παρεκκλίνει από τις ευρωπαϊκές αρχές, πόσο μάλλον να τις αγνοεί. Εξάλλου, η ίδια η Ε.Ε έθεσε στην δημιουργία της το δύσκολο στόχο της ειρήνης, προώθησε τη συμφιλίωση και την ειρηνική ανάπτυξη της Δυτικής Ευρώπης κατά το τελευταίο ήμισυ του αιώνα, συμβάλλοντας έτσι στη σταθεροποίηση της δημοκρατίας και στην εξασφάλιση ευημερίας. Αυτοί οι στόχοι πραγματοποιούνται μέσα από τέσσερις κεντρικές διαδικασίες της Ε.Ε: Πρώτον, η ολοκλήρωση της Ε.Ε, δεύτερον, η διαδικασία της διεύρυνσης της Ε.Ε, τρίτον, μέσω της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) και μέσω της Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΕΠΑΑ) και τέταρτον, μέσω των προγραμμάτων εξωτερικής βοήθειας της Ε.Ε.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

λύση που απορρέει από το ίδιο το πλαίσιο της Ε.Ε είναι η διζωνική - δικοινοτική Ομοσπονδία. Αυτό σημαίνει μία ομόσπονδη κυβέρνηση με μία διεθνή προσωπικότητα, καθώς και μια τουρκοκυπριακή συνιστώσα πολιτεία και μία ελληνοκυπριακή συνιστώσα πολιτεία, ίσου καθεστώτος14. Μια πολύ σημαντική παράμετρος στο κυπριακό πρόβλημα είναι οι Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι, θα αποκομίσουν τεράστια οφέλη από την επίλυση του κυπριακού15 αφού η ενωμένη Κύπρος θα τους περιλαμβάνει στο σύνολό της16. Ως αποτέλεσμα, το εισόδημα και το βιοτικό επίπεδο θα βελτιωθεί και θα λάβουν όλα τα οφέλη που απολαμβάνουν σήμερα οι πολίτες της Ευρώπης. Οι μισθοί θα αυξηθούν, οι νέοι θα πάψουν να μεταναστεύουν, η ανεργία θα μειωθεί σημαντικά, οι κοινωνικές συνθήκες θα φθάσουν τα ευρωπαϊκά επίπεδα, τα ανθρώπινα δικαιώματα θα γίνονται σεβαστά και θα υπάρχει μια πιο φιλελεύθερη και αποδεκτή μορφή δημοκρατίας.

Βασικές αλλαγές στη οικονομία, στη διακυβέρνηση και την κοινωνία της Κύπρου17

να πολύ σημαντικό όφελος, εκτός από το πολιτικό, για την Κύπρο είναι η ίδια η ένταξη στην ΟΝΕ και στο ευρώ. Το βασικότερο όφελος είναι οι συνθήκες μακροοικονομικής σταθερότητας18. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερη εσωτερική αγορά, ενίσχυση των συνθηκών ανταγωνισμού, διαφάνεια των τιμών, εξάλειψη του κόστους μετατροπής και του συναλλαγματικού κινδύνου, ενδυνάμωση του χρηματοδοτικού τομέα και της κεφαλαιαγοράς, αύξηση των επενδύσεων, ώθηση για εκσυγχρονισμό και τεχνολογική αναβάθμιση19. Ήδη, η ελευθερία διακίνησης κεφαλαίων δημιούργησε ευ-

καιρίες στο εξωτερικό για τους Κυπρίους επιχειρηματίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επέκταση των κυπριακών επιχειρήσεων στην Ρουμάνια και Βουλγαρία20 ειδικότερα στον τομέα της ανάπτυξης γης (π.χ αγορά οικοπέδων). Η Κύπρος αποτελεί σημαντικό τουριστικό προορισμό21, κέντρο παροχής υπηρεσιών κυρίως τραπεζικών και ναυτιλιακών καθώς και τηλεπικοινωνιακό κόμβο. Για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης, η Ε.Ε στη διάρκεια του 2003-2004, χορήγησε σημαντική χρηματοδοτική βοήθεια ύψους 9 εκατομμυρίων ευρώ και όσο αφορά το βόρειο τμήμα της Κύπρου εντατικοποίησε τις δράσεις προσέγγισης της μέσω της Επιτροπής και διέθεσε 3 εκατομμύρια ευρώ. Η άμεση οικονομική βοήθεια της Ε.Ε για την περίοδο 2007-2013 αναμένεται να είναι 825 εκ. ευρώ, δηλαδή τεράστια βοήθεια, με σκοπό τον εκσυγχρονισμό, την δημιουργία υποδομών και την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Αυτό είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό, αφού τα οφέλη αυτά θα έχουν αποτελέσματα και σε μακροχρόνια δράση στην κυπριακή οικονομία. H Κύπρος έχει σημαντικότατα οφέλη και μεγάλες αλλαγές στην κοινωνία της, δηλαδή στην καθημερινότητα των πολιτών της. Συνοψίζουμε μερικά από τα σημαντικότερα: Ο Κύπριος πολίτης αποκτά την ιθαγένεια της Ε.Ε. Αποκτά το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας, διαμονής και άσκησης εργασίας στον ευρωπαϊκό χώρο. Οι Κύπριοι ταξιδεύουν χωρίς διαβατήριο σε ολόκληρη την Ε.Ε. Παρέχεται στήριξη στον εργαζόμενο, με τη διασφάλιση των κοινωνικών του δικαιωμάτων και την προστασία του από επαγγελματικές ασθένειες και ατυχήματα. Αλλάζουν έτσι οι όροι απασχόλησης και αμοιβής όλων των ωριαίων και εκτάκτων υπαλλήλων. Διασφαλίζονται η πρόσβαση στις κοι-

νωνικές παροχές, η επαγγελματική κατάρτιση, τα φορολογικά και κοινωνικά πλεονεκτήματα του διακινούμενου εργαζόμενου και της οικογένειάς του. Στον τομέα της εκπαίδευσης διευκολύνεται η διακίνηση φοιτητών και εκπαιδευτικών. Παρέχονται ευκαιρίες για συμμετοχή σε κοινοτικά προγράμματα. Επίσης, εφαρμόζεται η αρχή της ίσης μεταχείρισης στα δίδακτρα των Πανεπιστημίων και ήδη παρατηρείται κινητικότητα των Κυπρίων φοιτητών σε πανεπιστήμια της Ε.Ε. Η Ε.Ε ενθαρρύνει την προσέλκυση φοιτητών από το διεθνή χώρο και με βάση την πλεονεκτική θέσης της Κύπρου ως το προωθημένο όριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον αραβικό κόσμο, το Πανεπιστήμιο Κύπρου επιδιώκει την πολιτική για συνεργασίες στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής. Η μετεξέλιξη του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών σε Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών αποτελεί ένα πρώτο μικρό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση Μεσανατολικών Σπουδών22. O Κύπριος πολίτης αποκτά το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου23. Πραγματοποιείται μεθοδικά ο εκσυγχρονισμός όλων των υπηρεσιών: κοινωνία της πληροφορίας, καινοτομία στο χώρο της έρευνας, ανάπτυξη της τεχνολογίας, νέες υποδομές, εισαγωγή προτύπων και προδιαγραφών24. Δημιουργούνται νέοι θεσμοί όπως ο Επίτροπος Προστασίας Ανταγωνισμού, ο Ρυθμιστής Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων, ο Ρυθμιστής Ενέργειας25, ο Επίτροπος Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Ο πολίτης και η μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί αποκτούν προσβάσεις στα όργανα της Ε.Ε. Κατοχυρώνονται οι ίσες ευκαιρίες και η ίση μεταχείριση μεταξύ ανδρών και γυναικών στον τομέα της απασχόλησης και της επαγγελματιΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ κής κατάρτισης. Ο καταναλωτής τυγχάνει καλύτερης προστασίας και αποκτά πρόσβαση σε ποικιλία προϊόντων και υπηρεσιών. Επιδιώκεται η προστασία της υγείας του πολίτη με την παροχή ποιοτικής και ασφαλούς ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στην επικράτεια της Ε.Ε. Αναβαθμίζεται γενικά η ποιότητα ζωής αφού εφαρμόζονται συγκεκριμένες πολιτικές και λαμβάνονται μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος: ποιότητα νερών, έλεγχο βιομηχανικής ρύπανσης, προστασία της ατμόσφαιρας, διαχείριση των αποβλήτων, προστασία της φύσης κ.ά. Αναμφισβήτητα, τέτοιες αλλαγές επιφέρουν κόστος, προβλήματα και φοβίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες στην οικονομία της Κύπρου κατέχουν σημαντική θέση και λόγω του ανταγωνισμού με τις νέες επιχειρήσεις θα αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα, τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα. Βασική στρατηγική επιδίωξη της Κύπρου αποτελεί η προαγωγή της κοινωνικής ενσωμάτωσης. Παρόλο που η οικονομική ανισότητα, η φτώχεια και ο αποκλεισμός γενικά δεν μπορούν να θεωρηθούν οξυμμένα προβλήματα στην Κύπρο σήμερα, ωστόσο θύλακες αποκλεισμού υπάρχουν ανάμεσα στα ηλικιωμένα άτομα, σε άτομα με αναπηρίες, σε οικογένειες με σοβαρά κοινωνικά ή άλλα προβλήματα, μετανάστες/ξένους εργάτες, άτομα που ζουν στην ύπαιθρο και σε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές. Σύμφωνα με τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Χριστόφια26 σε πρόσφατες δηλώσεις του τόνισε ότι παρά τις δυσκολίες υπάρχει η πεΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Κερύνεια

ρο

Αμμόχωστος

Λευκωσία σε

ιρά

Τρ ό ο δ ο ς

Λάρνακα

Πάφος Λεμεσός

Χοιροκοιτία

ποίθηση ότι η λύση του κυπριακού είναι εφικτή. Φτάνει να το θέλουν όλοι οι Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι με μοναδικό γνώμονα των σκέψεων και των ενεργειών τους το συμφέρον της Κύπρου. Η διαίρεση είναι η καταστροφή, ενώ η ευημερία και η προοπτική βρίσκονται στην ανανέωση. Ήδη γίνονται προσπάθειες μέσα από κοινές ημερίδες, συνέδρια, δράσεις προσέγγισης από ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις). Αυτό το μήνυμα στέλνει και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών στη διαδικασία επίλυσης. Η κινητικότητα στις πρωτοβουλίες είναι ουσιαστικό βήμα, μια νέα πνοή και νέα προοπτική. Σύμφωνα και με τον καθηγητή Θ. Κουλουμπή μια λύση με οδυνηρές πτυχές και με όλα τα ρίσκα που αυτή ενέχει είναι σαφώς προτιμώμενη από την διαιώνιση της διχοτόμησης και των μελλοντικών τριβών που η «μη λύση» συνεπάγεται. Η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε, άφησε ένα πολιτικό σκοπό ανεκπλή-

ρωτο: την ένταξη μιας επανενωμένης Κύπρου στην Ε.Ε. Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ως Ελληνοκύπριοι είναι ότι το κυπριακό πρόβλημα, παρ' όλη τη σοβαρότητα του, δεν είναι το μοναδικό πολιτικό πρόβλημα που υπάρχει στην Ε.Ε αλλά και διεθνώς. Οι δικές μας πρωτοβουλίες και υποχωρήσεις θα συμβάλουν καθοριστικά στην επίλυση του ή μη. Οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες της Κύπρου μέσα στην Ε.Ε είναι πολλές. Η δύναμη της Κύπρου μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα εξαρτηθεί τελικά από τη δυνατότητα της να συμπορευτεί μ’ όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες μέσα στο κοινό ευρωπαϊκό πολιτικό όραμα. Η Κύπρος ανήκει στην Ευρώπη πολιτικά, ιστορικά, πολιτιστικά, οικονομικά. Βρίσκει επομένως τη θέση της στην ευρύτερη ευρωπαϊκή οικογένεια. Μέσα από την ευρωπαϊκή πορεία της ένα καλύτερο μέλλον, δημοκρατικό και ειρηνικό, μέσα στην Ενωμένη Ευρώπη ταιριάζει στη Κύπρο.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

Σημειώσεις 2 Ομιλία του Συντονιστή Εναρμόνισης της Κυπριακής Δημοκρατίας, Λευκωσία 2004, Βλ http://www.eucoordinator.gov.cy/ harmonization/harmonization. nsf/dmlannouncements_gr/ dmlannouncements_gr? OpenDocument 3 Με βάση το Πρωτόκολλο 10, που αποτελεί ουσιαστικό μέρος της Συνθήκης Ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε η Κύπρος είναι πλήρες μέλος της Ε.Ε με αναστολή της εφαρμογής του κεκτημένου στις κατεχόμενες περιοχές. Βλ. www.europa.eu.int 4 Π.Κ Ιωακειμιδης, Το Μέλλον της Ευρώπης, Η Προοπτική της Ευρωπαϊκής ομοσπονδίας και η Ελλάδα, Εκδόσεις Σιδέρης, Βιβλιοθήκη Διεθνών και Ευρωπαϊκών Μελετών, σελ 75-79, Αθήνα. 5 Γνώμη της Επιτροπής για την αίτηση προσχώρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Κοινότητα, COM 93 313 final., Βρυξέλλες, Βλ Συμπεράσματα σελ.23, www.europa.eu.int 6 Βασιλείου Γ, Κύπρος Τέσσερα χρόνια μετά την ένταξη, Μάιος 2008, Τριμηνιαία Επιθεώρηση Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική, Τ.10, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 7 Η Εθνική Έκθεση για την Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Κύπρο (περιοχές ελεγχόμενες από την Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας), Ευρωβαρόμετρο, 66 Εθνική Έκθεση Κύπρος 2006, Βλ http://ec.europa.eu/ public_opinion/archives/eb/eb66/ eb66_cy_nat.pdf 8 Ανακοίνωση της Επιτροπής, Ένα Όραμα για την Ευρωπαϊκή Ένωση, 22/5/2003, COM (2002) 247 τελικό, Βρυξέλλες. 9 Ομιλία του τότε Υπουργού Εξωτερικών της Κύπρου κ. Ιακώβου

στην 25η Σύνοδο, της Μικτής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Κύπρου- Ε.Ε., 16-17 /05/2004, Λευκωσία 10 Γ. Κρανιδιώτης, Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Σκέψεις και Πολιτικοί Προβληματισμοί στο 21ο αιώνα, Εκδ, Ι Σιδέρης, 2000, σελ. 211, Αθήνα 11 Ομιλία του κ. Τ. Χατζηδημητρίου, Συντονιστή Εναρμόνισης της Κύπρου, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, με θέμα: «1η Μαΐου 2004: Ετοιμασίες για πλήρη ένταξη στον Πολιτικό, Οικονομικό και Κοινωνικό τομέα», 30/3/2004, www.eu-coordinator.gov. cy και Ομιλία του Γ. Κρανιδιώτη στο συνέδριο του Συνασπισμού «Το Κυπριακό σε πορεία λύσης» , Αθήνα, 11/12/1997 12 Δρουσιώτη Μ, Ραούφ Ραΐφ Ντενκτάς, ο βεζίρης της Κύπρου, εφημ. Ελευθεροτυπία, 23/11/2002 13 Τα Ψηφίσματα των Η.Ε βρίσκονται αναλυτικά στην επίσημη σελίδα http://www.moi.gov.cy/MOI/ pio/pio.nsf/All/462598A76861A108 C2256D7C00372FE1?OpenDocumen t καθώς και στην επίσημη σελίδα των Η.Ε http://www.un.org/documents 14 Κωνσταντινίδη Φ, Δέσμευση για διζωνική - δικοινοτική Ομοσπονδία, 24/05/2008, Εφημ. Ελευθεροτυπία, http:// www.enet.gr/online/online_text/ c=110,dt=24.05.2008,id=36375592 και 15 Ε.Ε. Βλ http://ec.europa. eu/enlargement/turkish_cypriot_ community/index_en.htm 16 Μέτρα για τους Τουρκοκυπρίους, «Διακίνηση προσώπων, οχημάτων, αγαθών, εργοδότηση, έκδοση πιστοποιητικών και άλλων εγγράφων», Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών Κυπ. Δημ., 30/04/2003 http://www. cyprus.gov.cy/moi/pio/pio.nsf/All/D 2D0AD0F5C7ADA9CC2256D9F002 F9370?OpenDocument

17 Βλ. «Οδηγός Πληροφοριών με σκοπό την Ενημέρωση του Πολίτη της Κύπρου», Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Λευκωσία, Κύπρος. 18 Τ . Κληρίδης, Πρώην Υπ. Οικονομικών της Κύπρο. Δημοσίευση στο Υπ. Οικονομικών της Κύπρου. 19 Η Ε.Ε. έχει σημασία για τη ζωή μας, Εφ. Ναυτεμπορική, 25/06/03 20 Η κυπριακή Marfin Popular Bank κοιτάζει προς τη βουλγαρική αγορά, 27/02/2008, Εφημ. Dnevnik. Κυπριακές επιχειρήσεις ακινήτων στο εξωτερικό, 17/02/2008, Εφημ. Η Σημερινή, Logicom: Μια κυπριακή πολυεθνική εισηγμένη σε ΧΑΚ, 30/07/2007 Εφημ.: Μέτοχος και Επενδύσεις 21 www.visitcyprus.gov.cy 22 Ζένιος Σ., Επιτεύγματα και Προοπτικές, Δυναμισμός, Εμπειρία, Σταθερότητα, Πρυτανεία Πανεπιστημίου Κύπρου, Οκτώβριος 2006, Λευκωσία, Κύπρος 23 Στις ευρωεκλογές που διεξήχθησαν η Κύπρος συμμετείχε μαζικά. Συγκεντρωτικά Αποτελέσματα: 100,0% Εγγεγραμμένοι: 483.311, Ψήφισαν: 350.387, Αποχή: 27,50 24 Σύσταση (ΕΚ) αριθ. 741/2004 του Συμβουλίου, της 14ης Οκτωβρίου 2004, σχετικά με την υλοποίηση των πολιτικών απασχόλησης των κρατών μελών [Επίσημη εφημερίδα L 326 της 29.10.2004] http://europa. eu/scadplus/leg/el/cha/c11320. htm#CYPRUS 25 Βασιλείου Γ, Κύπρος Τέσσερα χρόνια μετά την ένταξη, Μάιος 2008, Τριμηνιαία Επιθεώρηση Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική, Τ.10, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 26 Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών http://www.pio.gov.cy. Βλ Κυπριακό πρόβλημα: προς μια βιώσιμη και λειτουργική λύση; Σε κρίσιμο σταυροδρόμι, 1/2/2003, Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Κράτος, παγκοσμιοποίηση & ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο Του Αθανασίου Θεοδωράκη, πολιτικού επιστήμονα πρώην Αν. ΓΔ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ε σχέση με την διακήρυξη της 24ης Ιουλίου (www.ppol.gr) και τη συζήτηση που ξεκίνησε θα ήθελα να σταθώ ειδικότερα στο θέμα της Ευρώπης. Πρώτον επειδή δεν είδα στη διακήρυξη καμμία σχετική αναφορά και δεύτερο, για να τονίσω ιδιαίτερα το θέμα του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. H Ελλάδα, κράτος-μέλος της Ε.Ε από το 1981, πρέπει να έχει έναν ενεργότερο ρόλο στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, με προτάσεις και πρωτοβουλίες και γι' αυτό είναι πάντοτε χρήσιμο να συζητούνται όλες οι σχετικές παράμετροι. Επισημαίνω εδώ για τον διάλογο που ξεκίνησε τις παρακάτω πτυχές: -Η πολυπλοκότητα των κοινωνικών σχέσεων. Η σύγχρονη κοινωνία χαρακτηρίζεται από την πολυπλοκότητα των σχέσεων και τη διάχυση της εξουσίας σε πολλά κέντρα. Γι' αυτό η λειτουργία της πρέπει να εδράζεται σε αρχές και κανόνες δικαίου που κατοχυρώνουν τόσο το σεβασμό των δικαιωμάτων και των ρόλων των θεσμών όσο και την αποτελεσματικότητα της δράσης των φορέων. Σήμερα η συνύπαρξη κράτους, ιδιωτικού τομέα και κοινωνίας των πολιτών δημιουργεί ένα νέο, πολυεπίπεδο αλλά και δυναμικό τοπίο που εμπεριέχει και επιβάλλει σαφείς αλληλεξαρτήσεις. Δημιουργούνται έτσι δυναμικοί πόλοι δράσης με συμπληρωματικούς και όχι κατ’ ανάγκη συγκρουσιακούς ρόλους που καλύπτουν το ιδεολογικό, πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό φάσμα. Η κοινωνία των πολιτών και οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις γενικά, δεν πρόκειται βέβαια να υποκαταστήσουν τη νομιμότητα του κράτους ή τη δυναμική της αγοΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ράς, αλλά η δράση τους εμπλουτίζει το κοινωνικό μοντέλο, ενισχύει τη συμμετοχική δημοκρατία και δημιουργεί πρόσθετους μηχανισμούς ελέγχου όλων των εξουσιών (κρατικής, οικονομικής, ΜΜΕ, κομματικής, τοπικής κοκ). -Κράτος και κοινωνία. Η συζήτηση σχετικά με το ρόλο του κράτους στη σύγχρονη κοινωνία απέκτησε και πάλι σημαντικό ενδιαφέρον. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά τονίζω περιληπτικά τους παρακάτω. Έχει αποδειχθεί ότι το κράτος σήμερα δε μπορεί να καλύψει όλες τις ανάγκες των πολιτών, ούτε να εκπληρώσει όλες τις λειτουργίες του με τρόπο αποτελεσματικό. Παράλληλα έχει γίνει διεθνώς πλέον αποδεκτή η θέση ότι οι επιχειρήσεις και η αγορά από μόνη της, δεν μπορεί να λύσει τα οξυμμένα κοινωνικά προβλήματα. Γι' αυτό η ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών και των πάσης φύσεως εκφραστών της, είναι καθοριστικής σημασίας για την λειτουργία της δημοκρατίας. Οι δράσεις των φορέων αυτών ενισχύουν το κοινωνικό κεφάλαιο και ικανοποιούν νέες κοινωνικές ανάγκες όπως π.χ. ό,τι σχετίζεται με την βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Η ευρωπαϊκή εμπειρία, το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, παρά τις κατά χώρα ιδιαιτερότητες, στηρίζεται ακριβώς στη συνύπαρξη, συνεργασία και συμπληρωματικότητα των τριών αυτών συνιστωσών, δηλαδή του κράτους, των επιχειρήσεων και της κοινωνικής οικονομίας. -Ρόλος Ε.Ε. Οι πρόσφατες περιπέτειες του ευρω-συντάγματος, αλλά κι αυτές της Συνθήκης της Λισαβόνας αποτελούν διδάγματα για το μέλλον. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί πρέπει να αντανακλούν τη λεπτή ισορροπία και σύν-

θεση ανάμεσα στο κοινό συμφέρον και την εθνική συμμετοχή, την εμβάθυνση της ενοποίησης με σεβασμό στην ταυτότητα των λαών και των πολιτισμών τους, τη διασφάλιση των κανόνων της αγοράς σε συνδυασμό με τις σύγχρονες αντιλήψεις περί κοινωνικής συνοχής και κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων, το υπερεθνικό θεσμικό μόρφωμα με το χειροπιαστό τοπικό στοιχείο που είναι τελικά η ζώσα, ενεργός κοινωνία. Οι όποιες μελλοντικές διευθετήσεις πρέπει να τείνουν στην αρμονική σύνδεση των παραπάνω στοιχείων επειδή οι συμπεριφορές των λαών αλλάζουν στη βάση συγκρίσεων και βιωμάτων. Η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) έχει σαν στόχο τη δημιουργία μιας «ολοένα και στενότερης ένωσης των λαών της Ευρώπης ». Δεν έχει ως διακηρυγμένο σκοπό να γίνει υπερδύναμη παραδοσιακού τύπου, με βάση κυρίως την στρατιωτική ισχύ. Το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) σήμερα, επηρεάζεται, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, από το ευρύτερο διεθνές πλαίσιο και τη δυναμική που συνοδεύει την διεθνοποίηση των αγορών. Οι ραγδαίες αλλαγές της τελευταίας δεκαετίας του εικοστού αιώνα, δημιούργησαν νέες συνθήκες στην παγκόσμια αγορά και έδωσαν τη δυνατότητα σε όλους τους παράγοντες (επιχειρήσεις, κράτη, διεθνείς οργανισμοί, δίκτυα ΜΚΟ) να επιχειρήσουν την αξιοποίηση του νέου πλαισίου αλλά και τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου τους. Η παράλληλη εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης και της διεθνοποίησης των αγορών χαρακτηρίζεται αναπόφευκτα από κοινά σημεία αλλά και από αντιθέσεις. Αναδεικνύεται όμως ο

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

ενδιάμεσος ρόλος της Ε.Ε ανάμεσα στο κρατικό, εθνικό οικοδόμημα και την διεθνοποιημένη οικονομία και αγορά. Αυτός ο πρόσθετος ρόλος της Ε.Ε, παρά την «αμυντική» του διάσταση, πρέπει να ερμηνεύεται όχι στατικά, αλλά δυναμικά. Σ’ αυτήν την προοπτική η Ε.Ε πρέπει να αναδεικνύει τις υπάρχουσες, σήμερα, ισχυρότατες αλληλεξαρτήσεις Βορρά-Νότου και να τις εντάσσει σε μια ευρύτερη στρατηγική διεθνούς συνεργασίας, προς όφελος όλων των χωρών. Έτσι, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας θα πρέπει να έχει οικουμενική και συμμετοχική διάσταση και να τείνει στην αρμονική ενσωμάτωση των φτωχών και περιθωριοποιημένων χωρών στο διεθνές σύστημα. Ιδιαίτερα όσον αφορά τη θέση της Ευρώπης στον κόσμο, πρέπει να τονισθεί ότι η Ε.Ε δε μπορεί να παραμένει «απόρθητο φρούριο» πλουσίων χωρών μέσα σ’ ένα ωκεανό φτώχειας. Ο ρόλος της πρέπει να είναι ρόλος υπεύθυνης πολιτικής δύναμης με πνοή, με στόχο την αλλαγή των προτεραιοτήτων του σημερινού μοντέλου παγκοσμιοποίησης. Αυτό που ενδιαφέρει την Ε.Ε είναι η προβολή ενός μοντέλου ειρηνικής συνύπαρξης πολιτών, λαών, εθνών και κρατών, στη βάση των αποδεκτών αρχών της δημοκρατίας και των πανανθρώπινων αξιών. Αναπόφευκτα το μοντέλο αυτό επηρεάζει τον περίγυρό του, θέτει σημαντικά διλήμματα προσαρμογής στα κράτη-μέλη και ασκεί ισχυρή έλξη σε αρκετά από τα γειτονικά κράτη αφού προβάλει και προτείνει μια εναλλακτική λύση οργάνωσης των διακρατικών σχέσεων. Ανάμεσα στην Υπερδύναμη παλαιού τύπου και το υπό μετεξέλιξη κράτος-έθνος στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, μπορούμε να φαντασθούμε ένα συμβιωτικό μοντέλο ανοιχτής κοινωνίας, με κανόνες, αρχές και σεβασμό του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με ανοιχτή, δυναμική οικονομία αλλά και ισχυρό κοινωνικό μοντέλο, με λει-

τουργική όσμωση του τριπτύχου κράτους-αγοράς-κοινωνικής οικονομίας. Η ιστορία της Ευρώπης αποτελεί πάλι ισχυρό τροφοδότη διδαγμάτων για το μέλλον, αλλά τα κράτη-έθνη και οι λαοί τους είναι αυτοί που αποτελούν σήμερα τον κύριο παράγοντα ύπαρξης της Ε.Ε. Χρειάζεται κατά τη γνώμη μου διαρκής επιβεβαίωση της πολιτικής βούλησης των κρατών και των λαών για από κοινού αξιοποίηση μέσων, εμπειριών, δυνατοτήτων, πολιτικών. -Παγκοσμιοποίηση. Η επιλογή της ενδυνάμωσης των πολυμερών διεθνών κανόνων και φυσικά των αντίστοιχων διεθνών οργανισμών και φυσικά του ΟΗΕ, πρέπει να συνδεθεί με την προώθηση των ευρωπαϊκών θέσεων σε τομείς ιδιαίτερα σημαντικούς για την λειτουργία του ίδιου του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, όπως η κοινωνική συνοχή, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η βιώσιμη ανάπτυξη, η διεθνής συνεργασία. Η προβολή των θέσεων αυτών, όχι μόνο δεν αντίκειται στις σύγχρονες εξελίξεις, αλλά μπορεί να αποδειχτεί χρήσιμη για τον γενικότερο διεθνή προβληματισμό. Έτσι, η συζήτηση, όσον αφορά την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας -τόσο ως αντικειμενικό πλαίσιο που προσφέρει δυνατότητες όσο και ως πρόκληση της εποχής- αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η διεθνής οικονομική ζωή εξελίσσεται. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις μετασχηματίζονται, το χρηματιστηριακό κεφάλαιο δημιουργεί ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Οι τεχνολογικές αλλαγές δημιουργούν ολοένα και νέες δυνατότητες, αλλά παράλληλα οι ανισότητες αυξάνονται. Το διεθνές οικονομικό σύστημα ευνοεί τελικά μια πολυκεντρική δυναμική, ενώ ο ρόλος των κρατών αφενός περιορίζεται (σε σχέση με τις παραδοσιακές τους λειτουργίες) αφετέρου όμως εξελίσσεται, και σε ορισμένους τομείς διευρύνεται κι αυτό απαιτεί νέες μορφές παρέμβασης και συνεργασίας. Η παγκοσμιοποίηση

αποτελεί αναπόφευκτη εξέλιξη, νέο πλαίσιο ανταγωνισμού ανάμεσα στα κράτη και τις επιχειρήσεις, δυναμική πρόκληση: αξίζει να εργαστούμε, Ε.Ε και κράτη-μέλη, ώστε να της δώσουμε ένα νόημα που να συνάδει με την σύγχρονη αντίληψη περί κοινωνίας και δημοκρατίας και κυρίως να την προσανατολίσουμε στη διαμόρφωση ενός κόσμου δικαιότερου. Σήμερα χρειάζεται η συνδρομή όλων για την δημιουργία ενός νέου, αξιόπιστου και δικαιότερου συστήματος διεθνών σχέσεων. Αυτό που ενδιαφέρει είναι η προβολή ενός νέου τρόπου λειτουργικής, διεθνούς διακυβέρνησης, βασισμένου στη λογική της συνεργασίας κι όχι του ηγεμονισμού. Η Ευρώπη έχει να επιδείξει τη δική της συναινετική συμπεριφορά κι άποψη περί διεθνών σχέσεων. Αποτελεί σήμερα το πιο προχωρημένο σύστημα διεθνούς συνεργασίας σε περιφερειακό επίπεδο, παρά φυσικά, τις ατέλειές της. Δύναμη επιρροής κι όχι επιβολής, δύναμη που στηρίζεται σε μια συναινετική πολιτική των μελών της, και προβάλλει ένα διαφορετικό, εναλλακτικό μοντέλο διεθνούς συνεργασίας. Οι παραπάνω σκέψεις συνδέονται βέβαια με θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με το πολιτικό σχέδιο που πρέπει να επεξεργαστεί η Ελλάδα για τον 21ο αιώνα. Χρειάζονται συζητήσεις, επιχειρήματα, προτάσεις. Ελπίζω ο διάλογος που ξεκίνησε να διευκολύνει την αναζήτηση λύσεων και τη διατύπωση συγκεκριμένων πολιτικών θέσεων. Η νέα εθνική προσπάθεια πρέπει να βασίζεται σε αξίες, να εμπνέει τους πολίτες, να δίνει προοπτική στη χώρα. Η Ελλάδα διαθέτει τα φυσικά αλλά και τα ιστορικά πλεονεκτήματα και εφόδια που της επιτρέπουν να ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία. Οι προϋποθέσεις για ένα τέτοιο εγχείρημα είναι: ηγεσία με κύρος, υπεύθυνοι και ενεργοί πολίτες, κράτος δικαίου και βεβαίως παραγωγική οικονομία. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Κλιματικές αλλαγές και επιδημίες στην Ευρώπη Του Δρ. Θεόδωρου Τσιάκου*

Eυρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μία έκρηξη επιδημιών και ασθενειών, που μεταδίδονται από έντομα και τρωκτικά, εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών, καθώς η Γηραιά Ήπειρος γίνεται όλο πιο ζεστή και υγρή, αυτά αναφέρει η περιληπτική ανακοίνωση του διήμερου συνέδριου του Eυρωπαϊκού Kέντρου Πρόληψης και Eλέγχου των Eπιδημιών (ECDC), το οποίο είχε ως αντικείμενο την αυξανόμενη απειλή από ασθένειες, που μεταδίδονται από κουνούπια, τσιμπούρια, μύγες και τρωκτικά. «Oι κλιματικές αλλαγές αναμένεται να επιφέρουν τη διάδοση ασθενειών», όπως εγκεφαλίτιδα ή τσικουνγκούνια (τροπικός πυρετός). «Tα σενάρια για τις κλιματικές αλλαγές προβλέπουν ότι πολλές περιοχές της Eυρώπης θα γίνουν πιο ζεστές και υγρές». Oι αλλαγές αυτές θα έχουν άμεσο αντίκτυπο σε αυτές τις ασθένειες, που μεταδίδονται μέσω εντόμων, προκαλώντας ενδεχομένως επιδημίες δάγκειου πυρετού, τσικουνγκούνια ή πυρετού του Δυτικού Nείλου. Ιδιαίτερη ανησυχία παρατηρείται για την εγκεφαλίτιδα, που θεωρείται μία από τις πλέον επικίνδυνες ασθένει* Διδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Βιέννης Παν/μίου Βερολίνου, CHARITE. Ειδικός Παθολόγος- Ειδικός Τροπικής Λοιμοξιολογίας Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene , London, U.K. Fellow. Ιατρικός σύμβουλος της γερμανικής κι αυστριακής πρεσβείας ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ες, αφού πλήττει το κεντρικό νευρικό σύστημα, η οποία απλώνεται ταχύτατα στην Eυρώπη. «O αριθμός κρουσμάτων σε όλες τις ενδημικές περιοχές της Eυρώπης έχει αυξηθεί κατά 400% τα τελευταία 30 χρόνια. Πρέπει να ετοιμαστούμε για τα χειρότερα»! Πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα ταχείας αντίδρασης μόλις εμφανιστούν οι ασθένειες, τεχνικοί των εργαστηρίων και εργαζόμενοι στον τομέα

Ανησυχητικές ενδείξεις και εφιαλτικές προβλέψεις 400% έχει αυξηθεί o αριθμός των κρουσμάτων εγκεφαλίτιδας σε όλες τις ενδημικές περιοχές της Eυρώπης κατά τα τελευταία 30 χρόνια 8% έως 15% θα μπορούσε να αυξηθεί ο κίνδυνος μετάδοσης ελονοσίας στη Bρετανία μέχρι το 2050 1% έως 4% θα αυξάνεται η θνησιμότητα στην Eυρωπαϊκή Ένωση για κάθε αύξηση της θερμοκρασίας κατά ένα βαθμό. 86 χιλ. πρόσθετοι θάνατοι τον χρόνο αναμένονται στις χώρες της Eυρωπαϊκής Ένωσης εάν σημειωθεί μια μέση αύξηση στην παγκόσμια θερμοκρασία 3 βαθμών Kελσίου την περίοδο 2071-2100 70 χιλ. επιπλέον θανάτους ανέφεραν 12 ευρωπαϊκές χώρες μετά από το έντονο κύμα καύσωνα που χτύπησε το καλοκαίρι του 2003 ένα μεγάλο τμήμα της δυτικής Eυρώπης.

της υγείας θα πρέπει να βρίσκονται σε επαγρύπνηση και να ενημερωθούν για τα συμπτώματα των ασθενειών αυτών, ώστε να μπορούν να τις αναγνωρίσουν και να τις διαγνώσουν εγκαίρως. Εκτός από τις κλιματικές αλλαγές η απειλή των επιδημιών αυτών έχει αυξηθεί λόγω της παγκοσμιοποίησης και των επακόλουθων μετακινήσεων και εμπορικών σχέσεων. Xαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περυσινή περίπτωση ταξιδιώτη, που είχε προσβληθεί από τσικουνγκούνια στην Iνδία και ο οποίος δέχθηκε τσίμπημα του ασιατικού κουνουπιού «τίγρης» στην περιοχή της Pαβένας στην Iταλία.

Τροπικός πυρετός

ο συγκεκριμένο έντομο έχει τη δυνατότητα μετάδοσης του τροπικού πυρετού, με αποτέλεσμα να προσβληθούν από τη νόσο πάνω από 250 άνθρωποι. Eπρόκειτο για την πρώτη επιδημία τσικουνγκούνια εκτός των τροπικών περιοχών. Έχει αποδειχθεί ότι το ασιατικό κουνούπι «τίγρης» εισήχθη στην Eυρώπη από τη βιομηχανία μεταχειρισμένων ελαστικών αυτοκινήτων, δεδομένου ότι αποτελούν άριστες περιοχές αναπαραγωγής για τα κουνούπια. Oμοίως, οι άνθρωποι μπορούν να μολυνθούν μέσω του ίδιου είδους κουνουπιών με τον ιό του δάγκειου πυρετού, που αν και στους περισσότερους ανθρώπους εκδηλώνεται ως μια ήπια γρίπη, σε κάποιους εξελίσσεται σε αιμορραγικό πυρετό. Tο τελευταίο τεκμηριωμένο ξέσπασμα του δάγκειου πυρετού στην Eυρώπη εκδηλώθηκε

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

στη χώρα μας την περίοδο 1927 - 1928 και προσέβαλε περίπου 1 εκατομμύριο ανθρώπους ενώ προκάλεσε 1.000 θανάτους. Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Oργανισμού Yγείας για την «Προστασία της Yγείας στην Eυρώπη από τις Kλιματικές Aλλαγές», υπολογίζεται ότι ο κίνδυνος μετάδοσης ελονοσίας στη Bρετανία θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 8% έως 15% μέχρι το 2050. Oι κίνδυνοι είναι μεγαλύτεροι στις χώρες όπου η εισαγωγή της ελονοσίας συμπίπτει με την κοινωνικοοικονομική υποβάθμιση, την αποδυνάμωση των συστημάτων υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών, την ανεξέλεγκτη διασυνοριακή μετανάστευση και την έλλειψη περιβαλλοντικής διαχείρισης για τον έλεγχο των κουνουπιών. Στην ευρωπαϊκή περιοχή του Π.O.Y. όλες οι χώρες που μπορεί να πληγούν από τη μετάδοση της ελονοσίας έχουν επικυρώσει τη Διακήρυξη της Tασκένδης, η οποία στοχεύει να περιορίσει τη γηγενή μετάδοση της ελονοσίας μέχρι το 2015. Aυτή τη στιγμή, σε 6 από τα

53 κράτη μέλη στην ευρωπαϊκή περιοχή του Π.O.Y. (Aζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Kιργιστάν, Tατζικιστάν, Tουρκία και Oυζμπεκιστάν) εκθέτουν γηγενή μετάδοση της ελονοσίας.

Σήμα κινδύνου από τον Παγκόσμιο Oργανισμό Yγείας

Παγκόσμιος Oργανισμός Yγείας τονίζει ότι οι κίνδυνοι για την Yγεία που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή μπορεί να είναι σημαντικοί και διαφορετικοί ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή και συχνά μη αναστρέψιμοι. Oι παράγοντες επικινδυνότητας που σχετίζονται με την αλλαγή του κλίματος και οι ασθένειες είναι από τους σημαντικότερους συντελεστές της παγκόσμιας επιβάρυνσης της υγείας, όπου συμπεριλαμβάνεται ο υποσιτισμός, (υπολογίζεται ότι σκοτώνει 3,7 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο), η διάρροια (1,9 εκατομμύρια), η ελονοσία (0,9 εκατομμύρια). Tέτοιες καταστάσεις και άλλες επι-

πτώσεις στην υγεία θα επηρεάζονται διαρκώς όσο επιταχύνονται οι κλιματικές αλλαγές λόγω των αρνητικών τους επιπτώσεων στην παραγωγή τροφίμων, στα αποθέματα νερού και στην ανθρώπινη ανθεκτικότητα σε ξενιστές και παθογόνα μικρόβια. H υπερθέρμανση του πλανήτη, σύμφωνα με τον ΠOY, προβλέπεται να προκαλέσει σοβαρές απειλές για την υγεία όπως μέσα από καταιγίδες, πλημμύρες, κύματα ξηρασίας και φωτιές, με συνέπειες στον περιορισμό των αποθεμάτων νερού, στην διάθεση τροφίμων και στην παροχή υγειονομικών υπηρεσιών. Oι υψηλές θερμοκρασίες θα αλλάξουν την κατανομή και θα αυξήσουν τη συνολική επιβάρυνση για ορισμένες ασθένειες που προέρχονται από ξενιστές, τρόφιμα και νερά.

Αύξηση θνησιμότητας

χειροτέρευση της ποιότητας του αέρα, ιδιαίτερα λόγω της ρύπανσης με όζον, θα αυξήσει την προδιάθεση για άσθμα και

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ αναπνευστικές μολύνσεις, τον αριθμό των εισαγωγών σε νοσοκομεία, και τις ημέρες απουσίας από την εργασία και το σχολείο. Στην προσπάθεια εξεύρεσης περισσότερων πηγών ενέργειας θα αυξηθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση και μαζί της θα αυξηθούν και οι ασθένειες που σχετίζονται με αυτή καθώς και ο αριθμός των πρόωρων θανάτων που προέρχονται από ποικίλες αιτίες και συμβαίνουν σε ποικίλες ηλικίες. tέλος, η μεγαλύτερη συχνότητα και σοβαρότητα των κυμάτων του καύσωνα θα οδηγήσει σε αύξηση της θνησιμότητας και του θερμικού στρες και θερμοπληξίας, αναφέρεται.

αριθμού των ηλικιωμένων θα αυξήσει το ποσοστό του πληθυσμού που θα βρίσκεται σε κίνδυνο. Πάντως, η άνοδος της θερμοκρασίας, εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών θα μπορούσε να έχει και μερικά βραχυπρόθεσμα οφέλη σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, όπως τη μειωμένη χειμερινή θνησιμότητα. kι αυτό διότι οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας κατά 5% έως 30% τον χειμώνα σε σχέση με το καλοκαίρι. Πιο ευάλωτοι παρουσιάζονται οι πάσχοντας από καρδιαγγειακές παθήσεις επειδή

πιο ευάλωτες ανήκουν οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και οι άνθρωποι υπό ιατρική παρακολούθηση. Χώρες που κατοικούνται από ανθρώπους χαμηλού εισοδήματος, περιοχές όπου επικρατεί υποσιτισμός, χώρες με κακές υποδομές, θα αντιμετωπίσουν τα σοβαρότερα προβλήματα προσαρμογής στις κλιματικές αλλαγές και αντιμετώπισης των κινδύνων που σχετίζονται με αυτές. tο πόσο ευάλωτη είναι μια ομάδα πληθυσμού σχετίζεται με τον γεωγραφικό χώρο και κατά πόσο στη συγκεκριμένη περιοχή είναι διαδε-

το κρύο ευνοεί τη δημιουργία θρόμβων στα αίμα.

δομένες ασθένειες που σχετίζονται με κλιματικές αλλαγές, αν υπάρχει ανέκαθεν πρόβλημα λειψυδρίας και περιορισμένης δυνατότητας για εξεύρεση τροφής και αν οι πληθυσμοί είναι απομονωμένοι. tέτοιοι πληθυσμοί είναι εκείνοι που κατοικούν σε νησιωτικά αναπτυσσόμενα κράτη, ορεινές περιοχές, περιοχές με μόνιμη λειψυδρία, γιγαντουπόλεις και παράκτιες περιοχές σε αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς επίσης και φτωχοί και άνθρωποι απροστάτευτοι από τα τοπικά συστήματα υγείας.

Θανατηφόροι καύσωνες

αυξανόμενος αριθμός των καυσώνων, που αναμένεται στο μέλλον να αυξηθεί περαιτέρω εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών, έχει σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία. Για παράδειγμα, το καλοκαίρι του 2003, ένα έντονο κύμα καύσωνα χτύπησε ένα μεγάλο τμήμα της δυτικής Eυρώπης. Δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες ανέφεραν περισσότερους από 70.000 επιπλέον θανάτους έναντι του μέσου όρου σε σχέση με μια πενταετία πριν. Σε ό,τι αφορά τους πληθυσμούς στην Eυρωπαϊκή Ένωση, έχει υπολογιστεί ότι η θνησιμότητα θα αυξάνεται κατά 1% έως 4% για κάθε αύξηση ενός βαθμού της θερμοκρασίας. Στα επεισόδια καύσωνα οι ηλικιωμένοι άνθρωποι αποτελούν την ομάδα υψηλού κινδύνου επειδή η γήρανση εξασθενίζει τη φυσιολογική ικανότητα του σώματος να ρυθμίσει τη θερμοκρασία του. Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι, σύμφωνα με υπολογισμούς, αναμένονται 86.000 πρόσθετοι θάνατοι τον χρόνο στις χώρες της E.Ε. εάν σημειωθεί μια μέση αύξηση στην παγκόσμια θερμοκρασία 3 βαθμών kελσίου την περίοδο 20712100 σε σχέση με την περίοδο 19611990. Σημειώνεται δε ότι η αύξηση του ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Σήμα κινδύνου για τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού

ώρες που κατοικούνται από ανθρώπους χαμηλού εισοδήματος, θα αντιμετωπίσουν τα σοβαρότερα προβλήματα. oι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα είναι δυσανάλογα σοβαρότερες στις ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού. Σε όλο τον πλανήτη στις

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Κοινωνία πολιτών και νέες απειλές

διάλογος στην χώρα μας είναι «είδος εν ανεπαρκεία». Δεν παύει όμως να αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη κοινωνικής δυναμικής σε όλους τους τομείς. Το πολιτικό σύστημα δεν διαλέγεται. Αρκείται σε παράλληλους και χωρίς προοπτική για τον τόπο μονολόγους. Το βάρος για την προώθηση του διαλόγου θα μπορούσε να πάρει στην πλάτη της η Κοινωνία Πολιτών, η οποία και την κοινή ευθύνη των πολιτών απέναντι στα προβλήματα είναι σε θέση να εκφράσει, και επίσημο συνομιλητή των κοινωνικών συστημάτων μπορεί να αποτελέσει, διότι όλα τα συστήματα, από το πολιτικό μέχρι το οικονομικό, επιδιώκουν την νομιμοποίηση τους από τα συλλογικά υποκείμενα, τα οποία δραστηριοποιούνται στην κοινωνία. Το θέμα είναι, αυτά τα υποκείμενα να έχουν συνειδητοποιήσει τον ρόλο που τους αναλογεί και να έχουν αποτινάξει τις κομματικές τους αναφορές και εξαρτήσεις. Οι νέες παγκόσμιες απειλές μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν το πεδίο ανάληψης της ευθύνης και της πρωτοβουλίας από την κοινωνία πολιτών για την ανάπτυξη δεσμευτικού διαλόγου τόσο με τα κόμματα όσο και με τα διάφορα κοινωνικά συστήματα, με στόχο την αντιμετώπιση αυτών των νέων απειλών, όπως είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη με την επακόλουθη κλιματική αλλαγή και η φτώχια. Οι επιπτώσεις αυτών των απειλών υπερβαίνουν τα όρια της λογικής και τείνουν, χωρίς να χάνουν τη ρεαλιστική τους αναφορά, να εγγίζουν τον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας. Σίγουρα παραμένουν σε ισχύ και οι λεγόμενες παραδοσιακές εστίες αστάθειας, όπως είναι η εξάπλωση όπλων

Του Χρίστου Σ. Αλεξόπουλου μαζικής καταστροφής, οι περιφερειακές κρίσεις και οι επονομαζόμενες ασύμμετρες απειλές. Όμως αυτές οι πηγές ανισορροπίας στο παγκόσμιο σκηνικό δεν έχουν ούτε το εύρος και την βαρύτητα ούτε την γενικευμένη επίδραση στην καθημερινότητα της σύγχρονης πραγματικότητας. Επίσης κάτω από την προϋπόθεση ότι η παγκόσμια κοινότητα ισορροπεί πολιτικά και οικονομικά, η αντιμετώπιση τους είναι εφικτή, με πολιτικές αποφάσεις στο πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Ιδιαιτέρως οι περιφερειακές κρίσεις σε μεγάλο βαθμό είναι απότοκοι της οικονομικής ανισότητας και της φτώχιας. Η φτώχια όμως και η υπερθέρμανση του πλανήτη θέτουν σε κίνδυνο, αν δεν είναι ήδη αργά, τη ζωή πάνω στη γη, ενώ η αντιμετώπιση τους προϋποθέτει τη συμβολή του συνόλου της ανθρωπότητας και όχι μόνο εθνικών κυβερνήσεων ή τοπικών κοινωνών. Οι επιπτώσεις τους αφορούν τον πλανήτη στο σύνολο του. Η ΦΤΩΧΙΑ

νώ μπήκαμε για τα καλά στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, συνεχίζουν να ζουν σε καθεστώς απόλυτης φτώχιας 1,2 δις. άνθρωποι (Bundeszentrale für politische Bildung). Απόλυτα φτωχός θεωρείται αυτός που διαθέτει λιγότερο από 1 δολάριο ημερησίως (σε τοπική αγοραστική δύναμη). Η απόσταση δε μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών σε ότι αφορά την οικονομική κατάσταση μεγαλώνει. Το 1960 ήταν στο 37πλάσιο, ενώ το 2002 έφτασε το 74πλάσιο. Το έτος 2001 ζούσαν σε καθεστώς πείνας 826 εκατ. άνθρωποι, ενώ 325 εκατ. παιδιά δεν επισκέπτονται το σχολείο και 2 δις. άν-

θρωποι δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση ακόμη και σε φθηνά φάρμακα. Η κατάσταση είναι τραγική. Δεν είναι αποδεκτό, σύμφωνα με στοιχεία του 2002 (Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για την Ανάπτυξη, Monterey, Μεξικό), 2,4 δις. άνθρωποι να μην έχουν πρόσβαση σε υποδομές υγιεινής για τις προσωπικές τους ανάγκες και να πεθαίνουν ετησίως πάνω από 11 εκατ. παιδιά κάτω των πέντε ετών για αδιευκρίνιστους λόγους ή να τυφλώνονται 500.00 άτομα λόγω έλλειψης βιταμίνης Α. Από την άλλη πλευρά δε στον ανεπτυγμένο κόσμο οι άνθρωποι ζουν 30 χρόνια περισσότερο από τους κατοίκους της Μαύρης Αφρικής. Η αναπτυξιακή βοήθεια των ανεπτυγμένων βιομηχανικών χωρών εδώ και χρόνια μειώνεται. Το 2001 στις χώρες του ΟΟΣΑ το ποσοστό της αναπτυξιακής βοήθειας σε σχέση με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν τους μειώθηκε στο 0,2 %, απομακρυνόμενο από το διεθνή στόχο του 0,7 %. Επίσης διαπιστώνεται, ότι η όποια αναπτυξιακή βοήθεια δεν πηγαίνει εκεί που την έχουν πραγματικά ανάγκη. Τη 10ετία του 1990 στην Αφρική κατευθύνθηκε μόνο το 1,5 % των επενδύσεων. Το επενδυτικό κεφάλαιο έχει κερδοσκοπικά κριτήρια και όχι τις ανάγκες της ανθρωπότητας. Ίσως έχουν ενδιαφέρον τα ακόλουθα στοιχεία. Το Ακαθάριστο κατά κεφαλήν Εγχώριο Προϊόν στις χώρες του ΟΟΣΑ στις αρχές του 21ου αιώνα είναι περίπου 21.000 δολάρια. Οι αναπτυσσόμενες χώρες προσεγγίζουν μόνο το 6% αυτής της τιμής, και οι πολύ φτωχές μόνο το 1 %. Όταν στο Λουξεμβούργο το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι 42.000 δολ., στην Αιθιοπία είναι μόνο 100 δολ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Όταν στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής είναι 31.910 δολ., στη Νιγηρία δεν ξεπερνά τα 190 δολ. Στο φτωχό Νότο το πρόβλημα της υπερχρέωσης είναι πολύ οξύ, διότι πρόκειται για κοινωνίες και όχι για επιχειρήσεις. Οι δε επιπτώσεις εγγίζουν και τις πλούσιες χώρες του Βορρά. Ήδη παρατηρούνται φαινόμενα παράνομης μετανάστευσης, εμπορίου ναρκωτικών και όπλων, επιδημιών και καταστροφής του οικοσυστήματος. Η απόγνωση του Νότου εξάγεται πλέον και στο μέλλον θα ενταθεί ακόμη περισσότερο, εάν δεν αντιμετωπισθούν τα προβλήματα. Βεβαίως υπάρχουν βάσιμες υποψίες, ότι ίσως είναι αργά. Η σχέση χρεών με Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) είναι σε πολλές υπερχρεωμένες χώρες του φτωχού Νότου τόσο άσχημη, ώστε δεν μπορούμε να μιλάμε για προοπτική ανάπτυξης. Ιδιαιτέρως στην Αφρική τα χρέη αποτελούν το 123 % του ΑΕΠ, στην Λατινική Αμερική το 42 % και στην Ασία το 28 %. Αυτή η ζοφερή κατάσταση επιτείνεται ακόμη περισσότερο, εάν λάβουμε υπόψη μας, ότι ισχύει σε διεθνές επίπεδο πολύ πιο έντονα το «όπου φτωχός και η μοίρα του». Συγκεκριμένα, ενώ για τις Η.Π.Α. με έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο 300 δις. δολάρια είναι εύκολος ο δανεισμός με χαμηλό τόκο, για λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες ο δανεισμός είναι και δύσκολος και με τόκους πολύ υψηλότερους. Θα μπορούσε να ισχυρισθεί κάποιος βασίμως σε καταστροφικό βαθμό. Η παγκόσμια κοινωνία χαρακτηρίζεται από αυξανόμενες και διευρυνόμενες ανισότητες. Η παγκοσμιοποίηση αποδυναμώνει τον κοινωνικό ιστό και τους μηχανισμούς συνοχής σε όλες τις κοινωνίες, ενώ δημιουργεί προβλήματα, για τα οποία πρέπει να δοθούν πολιτικές λύσεις, ώστε να καταπολεμηθούν προληπτικά διεθνείς αστάθειες, κρίσεις νομιμοποίησης παγκοσμίων παικτών, καθώς και κρίσεις πλούσιων και φτωΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

χών περιοχών του πλανήτη. Μέχρι τώρα όμως το πολιτικό σύστημα σε παγκόσμιο επίπεδο δεν έχει ανταποκριθεί στο ρόλο του. Οι διεθνείς οργανισμοί αντί να δημιουργούν λειτουργικές για όλους ισορροπίες, έρχονται συνήθως να νομιμοποιήσουν δεδομένα, τα οποία έχουν επιβληθεί από ισχυρούς γεωπολιτικούς παίκτες, χάνοντας την προοπτική και παραβλέποντας τις αρνητικές και επικίνδυνες για το μέλλον παρενέργειες των επιλογών τους.

φώνουν τη γη σε άλλο πλανήτη από αυτόν που γνωρίζουμε». Στη Σιβηρία και τη Βόρεια Αμερική για πολλά χιλιόμετρα προς το βάθος της γης το έδαφος είναι παγωμένο. Αυτή η μαγευτική ομορφιά κινδυνεύει από τις νέες θερμοκρασίες που προαναγγέλλονται. Οι ειδικοί φοβούνται, ότι θα μπορούσε να ξεπαγώσει το έδαφος κατά 90 % τον αιώνα που διανύουμε, οπότε εκατοντάδες χιλιόμετρα προς βορρά θα μετατεθούν τα όρια

Η ΥΠΕΡΘΕΡΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ

των πάγων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι, ότι στο παγωμένο έδαφος είναι εγκλωβισμένη μια βόμβα. Υπολογίζεται, ότι 400 δις. τόνοι μεθανίου έχουν παγιδευθεί στην παγωμένη επιφάνεια του εδάφους της Αρκτικής. Αυτό το αέριο είναι πολύ πιο αποτελεσματικό από το διοξείδιο του άνθρακα σε ό,τι αφορά το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Στη συνέχεια θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα το σενάριο του τρόμου με το λιώσιμο των πάγων της Γροιλανδίας. Έως και τρία χιλιόμετρα πάχος και πέντε φορές μεγαλύτεροι από τη Γερμανία είναι σε έκταση οι πάγοι. Η τήξη ήδη άρχισε. «Η παγωμένη επιφάνεια της Γροιλανδίας λιώνει με μια ταχύτητα 235 κυβικών χιλιομέτρων

υτήν την προοπτική δυστυχώς δε λαμβάνει υπόψη της η ανθρωπότητα, κυρίως το πλούσιο τμήμα της, στο χώρο του περιβάλλοντος και των φυσικών συνθηκών, οι οποίες αποτελούν τις βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη της και την κυριαρχία της στη γη. Η υπερθέρμανση του πλανήτη και η κατ’ επέκταση κλιματική αλλαγή απειλεί να φέρει την καταστροφή. Ο Jim Hansen, Διευθυντής του Ινστιτούτου για Διαστημικές Σπουδές Goddard της Ν.Α.S.A., επισημαίνει, «ότι θα έχουμε υπερβεί το κρίσιμο όριο, εάν η θερμοκρασία αυξηθεί έστω και ένα βαθμό Κελσίου. Μετά από αυτό θα δούμε αλλαγές, οι οποίες θα μεταμορ-

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

ετησίως, ενώ διαπιστώθηκαν ενδείξεις αστάθειας στους πάγους της Ανταρκτικής», επισημαίνει ο Αυστραλός ζωολόγος και παλαιοντολόγος Tim Flannery, συγγραφέας του βιβλίου «Εμείς οι κατασκευαστές του καιρού». Αυτές οι δύο ποσότητες πάγου έχουν αρκετό παγωμένο νερό, ώστε σε περίπτωση τήξης να προκαλέσουν άνοδο της θαλάσσιας επιφάνειας έως και 12 μέτρα. Μέχρι το τέλος του αιώνα οι επιστήμονες υπολογίζουν, ότι θα έχουμε άνοδο της επιφάνειας της θάλασσας κατά 10 – 90 εκατοστά. Σε όλο τον κόσμο 75 εκατ. άνθρωποι απειλούνται από πλημμυρικά φαινόμενα στις ακτές, τα οποία προκαλούνται από την ένταση του ανέμου. Με μια άνοδο της θαλάσσιας επιφάνειας κατά 40 εκατοστά ο αριθμός αυτός θα φτάσει τα 200 εκατομμύρια, γράφει σε έκθεση της η «Επιτροπή για τις παγκόσμιες περιβαλλοντικές αλλαγές» της Γερμανικής Κυβέρνησης με τίτλο «Το μέλλον των θαλασσών: Πολύ ζεστό, πολύ υψηλό, πολύ πικρό». Επίσης στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής θα έχουμε περισσότερες βροχές στις υψηλότερες περιοχές, ενώ ταυτοχρόνως θα μειώνονται στις έτσι κι αλλιώς ξηρές περιοχές της γης, σύμφωνα με ερευνητές. Ο Βρετανός οικολόγος Norman Myers υπολογίζει ότι θα δημιουργηθούν 200 εκατ. κλιματικοί μετανάστες, διότι από αυτά τα φαινόμενα θα πληγούν κυρίως οι αναπτυσσόμενες χώρες. Σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (W.H.O.) ήδη σήμερα χάνουν τη ζωή τους περισσότεροι από 150.000 άνθρωποι ετησίως λόγω της κλιματικής αλλαγής, διότι αναπτύσσονται επιδημικά φαινόμενα και ασθένειες, όπως μαλάρια. Ο Nicolas Stern, πρώην Πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, υπολογίζει αύξηση των θυμάτων (40 έως 60 εκατ. άνθρωποι) μόνο στην Αφρική με μία αύξηση της θερμοκρασίας της γης

κατά 2 βαθμούς Κελσίου. Τέλος ο Nicolas Stern απαρίθμησε ανάγλυφα τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών: καταστροφή καλλιεργήσιμων εκτάσεων με τις ανάλογες οικονομικές προεκτάσεις, άνοδος της στάθμης της θάλασσας με τις αντίστοιχες επιπτώσεις στις ακτές, εξαφάνιση ζώων και φυτών. Ο Stern κάνει μάλιστα μια ανάλυση κόστους – οφέλους και καταλήγει, ότι επενδύσεις ύψους 1 % της παγκόσμιας οικονομικής δυναμικότητας ετησίως επαρκούν για να αποφευχθεί το χειρότερο. Οι επενδύσεις για την προστασία του κλίματος κατ’ αυτόν είναι ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα επιχορηγήσεων και πρέπει να αρχίσουν άμεσα. «Οι αγορές για τεχνολογία που προστατεύει το κλίμα μπορεί το 2050 να φτάνουν τα 550 δις. δολάρια», επισημαίνει ο Ν.Stern, ο οποίος ταυτοχρόνως προτείνει να μην τεθούν πολύ φιλόδοξοι στόχοι σε σχέση με τον περιορισμό της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα. Προοπτικά επαρκεί εάν η σημερινή περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε 380 ppm δεν ξεπεράσει τα 550 ppm. Αυτό σύμφωνα με τον Stern θα κοστίσει στην ανθρωπότητα το 1 % της οικονομικής της δυναμικότητας, όπως προαναφέρθηκε, διότι αυτό μπορεί να το αντέξει η παγκόσμια οικονομία. Σε αυτή την περίπτωση θα αποφευχθεί η άνοδος της θερμοκρασίας κατά 5 ή και περισσότερους βαθμούς. Βεβαίως δεν θα αποφύγουμε μια άνοδο γύρω στους 2 – 3 βαθμούς. Εάν θελήσουμε να αποφύγουμε και αυτό, τότε το κόστος θα εκραγεί. Ήδη ο περιορισμός της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας με διοξείδιο του άνθρακα στα 550 ppm δεν θα είναι εύκολος. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί, εάν η εκπομπή αερίων μέχρι το 2050 μειωνόταν κατά 25 %, όταν η οικονομική ανάπτυξη του πλανήτη υπερδιπλασιάζεται. Πρέπει να καταβληθούν τεράστιες προσπάθειες για αυτό τον περιορισμό. Σύμφωνα με

τον N. Stern ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί, εάν η ανθρωπότητα μειώσει τις ενεργειακές της ανάγκες στο 1/4, συγκριτικά με τους ρυθμούς της πλήρους ανάπτυξης. Με άλλα λόγια, ο σύγχρονος άνθρωπος θα πρέπει να συνηθίσει στην ιδέα της παραίτησης από την πληθώρα υλικών αγαθών, περιττών της πιο πολλές φορές, που όμως αποτελούν την καθημερινότητα της εποχής. Επίσης ο ανεπτυγμένος Βορράς θα πρέπει να αντισταθμίσει την εκμετάλλευση επί δεκαετίες του φτωχού Νότου με ανάληψη του κόστους, που προκύπτει για τις αναπτυσσόμενες χώρες από την κλιματική αλλαγή. Μια μικρή αρχή έγινε στην Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα του Ο.Η.Ε. στο Μπαλί με τη συμφωνία που επετεύχθη στο επίπεδο των διαπραγματευτών για τη δημιουργία ενός Παγκόσμιου Ταμείου, το οποίο θα βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες να αντεπεξέλθουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη και τις επιπτώσεις της. Απεφασίσθη να διατεθούν 500 εκατ. δολάρια στο ταμείο μέχρι το 2012. Μια μικρή λεπτομέρεια μόνο. Για να μπορούν να αντιμετωπίσουν οι φτωχές χώρες τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών πρέπει να διατίθενται 50 δις. δολάρια ετησίως. Η Kate Roworth στην τοποθέτηση της στη διάσκεψη του Μπαλί επισημαίνει, ότι «μόνο για την αντιμετώπιση των πρώτων αναγκαίων προσαρμογών λόγω των κλιματικών αλλαγών οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονται τουλάχιστον 2 δις. δολάρια και οι πλούσιες χώρες μέχρι τώρα θέτουν στη διάθεση τους 67 εκατ. δολάρια, όσα δηλαδή δαπανούν οι αμερικανοί σε ένα μήνα για τα αντηλιακά τους». Αυτό το θέατρο του παραλόγου ολοκληρώνεται με την απαράδεκτη και επικίνδυνη για την ανθρωπότητα στάση της αμερικανικής αντιπροσωπείας στην Παγκόσμια Διάσκεψη για τις Κλιματικές Αλλαγές του Ο.Η.Ε. στο Μπαλί, η οποία ουσιαστικά με την ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ άρνηση της να δεσμευθεί σε δραστική μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από 25 έως 40 % έως το 2020 (σε σχέση με το επίπεδο του 1990),αν και είναι η πιο ρυπαίνουσα χώρα της γης, απειλεί τον πλανήτη με καταστροφή. Με αυτή τη στάση οι Η.Π.Α. επιβεβαιώνουν με τον καλύτερο τρόπο την επισήμανση το άλλοτε γερμανού καγκελάριου Helmut Schmidt στην ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του Tübingen (12.05.2007) για το «Παγκόσμιο Ήθος» ότι «η Αμερική στην εξωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από ιερό εγωισμό, ο οποίος δεν συμβάλλει στην παγκόσμια ειρήνη». Με βάση αυτά τα δεδομένα δεν αρκεί η ανάληψη ευθύνης μόνο από τον Ο.Η.Ε. και ορισμένες εθνικές κυβερνήσεις. Οι νέες απειλές υπερβαίνουν κατά πολύ τις δυνατότητες τους. Η παγκόσμια κοινωνία πρέπει να δραστηριοποιηθεί με αποφασιστικότητα και μάλιστα άμεσα. Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΕ ΔΡΑΣΗ

βασικός μοχλός για την ενεργοποίηση της παγκόσμιας κοινωνίας δεν μπορεί παρά να είναι η κοινωνία πολιτών, η οποία και το δημόσιο συμφέρον μπορεί να εκφράσει και κοινωνικό έλεγχο στο πολιτικό σύστημα είναι σε θέση να κάνει. Και τα δύο βέβαια προϋποθέτουν, ότι είναι ένα σύνολο αυτόνομων δομών, οι οποίες λειτουργούν ως συλλογικά υποκείμενα και δεν αποτελούν κομματικές προεκτάσεις. Εάν η προϋπόθεση αυτή δεν πληρούται, τότε η κοινωνία πολιτών δεν δύναται να ενεργεί ως συνομιλητής ισότιμος με ο πολιτικό σύστημα και μετατρέπεται σε εργαλείο του. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει πρόβλημα δημοκρατίας και ανάπτυξης κοινωνικής δυναμικής. Και αυτή πρέπει να είναι, σε ό,τι αφορά το ρόλο της κοινωνίας πολιτών, ο στόχος, εάν το κοινωνικό σύνολο επιθυμεί την άσκηση πίεσης σε κυβερνήσεις και ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

κόμματα να αντιμετωπίσουν τις νέες απειλές με προοπτική και γνώμονα τον ανθρωπισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη σε όλο τον πλανήτη. Οι επιπτώσεις της φτώχιας και της υπερθέρμανσης του πλανήτη αφορούν στο σύνολο της ανθρωπότητας. Ακόμη και αν οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ινδία και άλλες ανεπτυγμένες χώρες ρυπαίνουν το περιβάλλον, το αποτέλεσμα θα το νιώσουν σε κάθε σημείο της γης. Η φτώχια που μαστίζει το φτωχό Νότο θα προκαλέσει και στις ανεπτυγμένες κοινωνίες του πλούσιου Βορρά προβλήματα συνοχής, διότι θα έχουμε μαζικά κύματα μετακίνησης πληθυσμών. Και αυτό ισχύει όχι μόνο λόγω της φτώχιας. Ήδη αναφέρθηκε ότι θα έχουμε περιβαλλοντικούς μετανάστες, διότι η κλιματική αλλαγή πλήττει κυρίως τις φτωχές χώρες. Η Κοινωνία Πολιτών έχει διττό ρόλο. Από το ένα μέρος πρέπει να εκλαϊκεύσει τη γνώση σχετικά με τις αναμενόμενες επιπτώσεις της υπερθέρμανσης όχι μόνο περιβαλλοντικά αλλά και οικονομικά και ακολούθως να ευαισθητοποιήσει τις τοπικές κοινωνίες. Αυτός ο ρόλος είναι πολύ σημαντικός, ώστε να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή και να μην αναπτυχθούν φαινόμενα ρατσισμού και κλίμα αντιπαράθεσης με άλλες εθνότητες. Από το άλλο μέρος η Κοινωνία Πολιτών οφείλει με αποφασιστικότητα να θέσει το πολιτικό σύστημα προ των δικών του ευθυνών για τη λήψη των αναγκαίων μέτρων τόσο στο εσωτερικό, όσο και για την οφειλόμενη αναπτυξιακή βοήθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες, ώστε και να μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν στον τόπο τους και τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης να αντιμετωπίσουν. Σε τελευταία ανάλυση ο πλούσιος Βορράς έχει τις συντριπτικά μεγαλύτερες ευθύνες για τις ανισορροπίες στο οικοσύστημα και τις οικονομικές ανισότητες. Επιτέλους πρέπει να σταματήσει η εκμετάλλευση των χωρών του Τρίτου Κόσμου με τη

ληστρική οικειοποίηση των πρώτων υλών, που χρειάζεται ο Βορράς για την οικονομική του ανάπτυξη και να τεθούν όρια σε ό,τι αφορά την κοινωνία της αφθονίας. Η λογική της παραίτησης από περιττά υλικά αγαθά πρέπει να αρχίσει πλέον να καλλιεργείται στις ανεπτυγμένες κοινωνίες. Εκείνο όμως που πρέπει να προσέξει ιδιαιτέρως η Κοινωνία Πολιτών σε αυτήν την προσπάθεια είναι να μην εκφυλισθεί ο ρόλος της σε άλλοθι για την αναπαραγωγή μοντέλων, τα οποία την μετατρέπουν σε μακρύ χέρι του ισχύοντος σε διεθνές επίπεδο συσχετισμού δύναμης για την παγίωση γεωπολιτικών ισορροπιών. Συγκεκριμένα έχουμε το παράδειγμα της αξιοποίησης της Κοινωνίας Πολιτών στο πλαίσιο της προσπάθειας διαμόρφωσης ενός Δικτυακού Συστήματος Ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο (43ο Συνέδριο για την Πολιτική Ασφάλεια, Μόναχο, 9-11/2/2007). Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, η δικτυακή ασφάλεια σημαίνει σύνδεση των στρατιωτικών μέτρων της Ατλαντικής Συμμαχίας με πολιτικού χαρακτήρα παρεμβάσεις, οι οποίες υπερβαίνουν τα όρια των πολιτικών-διπλωματικών ενεργειών και επεκτείνονται σε δράσεις οικονομικές, αναπτυξιακής βοήθειας και ολοκληρώνονται με τη συμμετοχή της Κοινωνίας Πολιτών για την προώθηση του. Με αυτό τον τρόπο γίνεται εξάρτημα του μηχανισμού διαμόρφωσης και παγίωσης γεωπολιτικών ισορροπιών. Μια τέτοια προοπτική βέβαια δεν είναι αποδεκτή. Η Κοινωνία Πολιτών μπορεί και πρέπει να εγγυάται την αυτόνομη ενεργοποίηση της, στο πλαίσιο του ρόλου που της αναλογεί για την αντιμετώπιση των νέων γενικευμένης εμβέλειας απειλών. Έχει πολύ μεγάλη πολιτική δύναμη στα χέρια και τη δυνατότητα εάν συγκροτηθεί με δικτυακή μορφή σε παγκόσμιο επίπεδο, να επιβάλει αποφάσεις και πρακτικές στο διεθνές πολιτικό πεδίο.

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ι ΣΤ Ο Ρ Ι Α

Θεμέλιο της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης η συνεργασία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και της Γαλλίας κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 Της Χαρούλας Μούργου*

Η Ευρώπη στη δεκαετία του 1950

περίοδος από το 1945 μέχρι το 1950 έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στον καθορισμό της πορείας των μετέπειτα εξελίξεων. Σε αυτά τα πρώιμα χρόνια της διαμόρφωσης, τα κίνητρα για τη δημιουργία οργανισμών - οικονομικά, στρατιωτικής ασφάλειας, πολιτικά – ήταν αλληλένδετα. Παρά το γεγονός ότι το θέμα της ενοποίησης υπήρχε πάντα ως ένα βαθμό, οι πραγματικές ανάγκες της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης ήταν περισσότερο σημαντικές. Είχε ωριμάσει πλέον η ιδέα ότι τα συμμαχικά κράτη δεν θα έπρεπε να επαναλάβουν τα λάθη του παρελθόντος, όταν οι ιδιαίτερα επαχθείς όροι που επέβαλαν στην ηττημένη Γερμανία συνετέλεσαν στον περιορισμό της οικονομικής της ανάπτυξης, στην ώθηση οικονομικής και πολιτικής εσωστρέφειας και στην ενίσχυση αντιδημοκρατικών τάσεων που κατέληξαν στην κυριαρχία του ναζισμού (Henig, 2002, σελ.29/Λάβδας, 2002, σελ. 57). Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 είχε γίνει πλέον σαφές ότι το ενοποιητικό εγχείρημα απαιτούσε ένα νέο μηχανισμό δράσης για την προώθηση του, ο οποίος θα αντιμετώπιζε συγχρό* Το άρθρο αυτό βασίζεται σε μελέτη της συγγραφέως που έγινε στο πλαίσιο του Τμήματος Ευρωπαϊκού Πολιτισμού του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου

νως και το πρόβλημα της επανένταξης της Γερμανίας στην Ευρώπη. Ήδη από το 1948 έως το 1950 συντάχθηκαν δέκα σχέδια οικονομικής οργάνωσης της Ευρώπης, τα οποία προέβλεπαν μία μορφή θεσμοθετημένης συνεργασίας μεταξύ βασικών βιομηχανικών κλάδων των ευρωπαϊκών χωρών και κατέτειναν στην υπέρβαση του γαλλογερμανικού ανταγωνισμού (Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.49-50). Ήταν ζήτημα πλέον επιβίωσης για τα κράτη της Ευρώπης˙ αν ήθελαν να αποκτήσουν ξανά δύναμη και να συναγωνιστούν τις ΗΠΑ έπρεπε να προβούν σε αμοιβαίες υποχωρήσεις αφήνοντας στην άκρη την κυριαρχία των όπλων. Το «γερμανικό ζήτημα» βασάνιζε ακόμα την Ευρώπη καθώς οι τεράστιες παραγωγικές δυνατότητες της Γερμανίας στη βαριά βιομηχανία και κυρίως στους τομείς του άνθρακα, του σιδήρου και του χάλυβα ήταν πολύ σημαντικοί για την ανάπτυξη βαριάς βιομηχανίας˙ είχαν όμως και ένα επιπρόσθετο χαρακτηριστικό: ήταν τομείς κλειδιά και για την ανάπτυξη πολεμικής βιομηχανίας. Οι λύσεις που είχαν προταθεί φαινόταν αδιέξοδες καθώς, είτε έρχονταν σε αντίθεση με τη γενικότερη πολιτική προσέγγιση ενσωμάτωσης της Γερμανίας, είτε επηρέαζαν αρνητικά τη γενικότερη οικονομική ανάπτυξη στη Γερμανία και στην Ευρώπη (Λάβδας, 2002, σελ.59). Το Μάιο του 1950, ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών Σουμάν πρότεινε μια λύση, που έμεινε στην ιστορία ως Σχέδιο Σουμάν. Πρωτεργάτης αυτού του

σχεδίου ήταν ο Ζαν Μοννέ, οι ιδέες και το έργο του οποίου υπήρξαν πραγματικά θεμελιώδη στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής. Σε μια εποχή που ο ψυχρός πόλεμος είχε φτάσει στο απόγειό του, ο Μοννέ πρότεινε την ενιαία διαχείριση των ευρωπαϊκών αποθεμάτων άνθρακα και χάλυβα από έναν υπερεθνικό οργανισμό. Είχε στο νου του την προσέγγιση των ευρωπαϊκών λαών και την προετοιμασία των μελλοντικών «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Γνώριζε ωστόσο τις τεράστιες δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος και πίστευε πως πρωταρχική προϋπόθεση για τη σταδιακή συγκρότηση της Ευρώπης ήταν η δημιουργία μιας έμπρακτης αλληλεγγύης. Σκοπός των προτάσεων του Μοννέ ήταν να αποτελέσουν το πρώτο βήμα του οράματος μιας ενωμένης Ευρώπης, με επίκεντρο τη γαλλογερμανική συμφιλίωση. Αποτελούσε επιτακτική ανάγκη η προσέγγιση Γαλλίας και Γερμανίας μέσω ενός κοινού σχεδίου που επέτρεπε στις οικονομίες τους να επωφεληθούν αμοιβαία από την παραπληρωματική τους σχέση. Τα πλούσια κοιτάσματα της Γερμανίας σε κάρβουνο ήταν αναγκαία για τη Γαλλία για κάψιμο στις υψικαμίνους και σε αντάλλαγμα θα μπορούσε να προμηθεύει στη Γερμανία σεβαστές ποσότητες σιδηρομεταλλεύματος (Λάβδας, 2002, σελ.59/ Berstein-Milza, 1997, σελ.188-189/ Nugent, 2002, σελ.77). Η ιδέα μιας οικονομικής συνεργασίας σε τομείς της παραγωγής δεν ήταν πρωτότυπη. Η πρωτοτυπία έγκειΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ι ΣΤ Ο Ρ Ι Α

της Βρετανίας για ένταξη στην ΕΚΑΧ ώθησε τη Γαλλία να πάρει περισσότερες πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση των δυσκολιών στις σχέσεις της με τη Γερμανία (Henig, 2002, σελ.33/ Λάβδας, 2002, σελ.60/Berstein-Milza, 1997, σελ. 189). Από οικονομική σκοπιά, η ίδρυση της ΕΚΑΧ διευκόλυνε την αύξηση της παραγωγής και των ευρωπαϊκών εμπορικών ανταλλαγών. Από πολιτική σκοπιά συντέλεσε στην επιτάχυνση της γαλλογερμανικής συμφιλίωσης η οποία αποτέλεσε τον άξονα του μελλοντικού ευρωπαϊκού πολιτικού πλαισίου. Για να συγκροτηθεί όμως μια δυνατή Ευρώπη έπρεπε να είναι σε θέση να εξασφαλίσει το αμυντικό σύστημά της και να μην εξαρτάται σε τόσο μεγάλο ποσοστό από τις ΗΠΑ. Την περίοδο 1950-52, μια σειρά εξωτερικών παραγόντων καθόρισε την διαδικασία ολοκλήρωσης. Η έκρηξη του κορεατικού πολέμου λίγες εβδομάδες μετά τη διακήρυξη Σουμάν, και ο συνακόλουθος φόβος μιας εισβολής του σοβιετικού στρατού στη Δυτική Γερμανία, επανέφερε στο πολιτικό προσκήνιο το πρόβλημα επανεξοπλισμού της Γερμανίας, τον οποίο υποστήριζαν οι ΗΠΑ και απέκρουαν η Γαλλία και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (BersteinMilza, 1997, σελ.190/Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.55).

Για την αποφυγή μιας ενδεχόμενης αναβίωσης του γερμανικού μιλιταρισμού, το Συμβούλιο της Ευρώπης εκδίδει τον Αύγουστο του 1950 ένα ψήφισμα που είχε την υποστήριξη του Τσώρτσιλ και ζητούσε τη δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού στρατού ο οποίος θα υπαγόταν στον κατάλληλο δημοκρατικό έλεγχο και θα ενεργούσε σε πλήρη συνεργασία με τις ΗΠΑ. Τον Οκτώβριο του 1950, ο Γάλλος πρωθυπουργός Πλεβέν πρότεινε το Σχέδιο της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ), το οποίο προέβλεπε τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού στρατού, συγκροτούμενου από δυνάμεις των κρατών μελών. Παρά τις έντονες αντιδράσεις στη Γαλλία, υπογράφτηκε τον Μάιο του 1952 η Συνθήκη της ΕΑΚ (Berstein-Milza, 1997, σελ.190/Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.56). Οι πολιτικές αντιδράσεις κατά της ΕΑΚ αυξανόταν διαρκώς, κυρίως στη Γαλλία. Η δεξιά εθνικιστική κυβέρνηση του Γάλλου ντε Γκωλ εξέφραζε έντονη αντίθεση για τη συμμετοχή της Γαλλίας σε έναν ευρωπαϊκό στρατό και ανησυχία για το γεγονός ότι η ισχυρότερη ευρωπαϊκή στρατιωτική δύναμη, η Βρετανία, δεν θα συμμετείχε σε αυτή την πρωτοβουλία. Αντιλαμβάνεται κανείς πως η ιστορική επιρροή της Βρετανία στην πολιτική της Γαλλίας απέ-

ται στο θεσμικό της περίβλημα, στη θέσπιση μιας Ανώτατης Αρχής με υπερεθνικό χαρακτήρα, το οποίο της έδινε ευρύτατη πολιτική διάσταση. Τα μέλη αυτού του οργάνου δεν θα εξαρτώνταν από τις εθνικές κυβερνήσεις, θα ήταν άμεσα εκτελεστές στα κράτη μέλη, υποκείμενες όμως στον έλεγχο ενός δικαιοδοτικού οργάνου. Ο έλεγχος του άνθρακα και χάλυβα, προϊόντων απαραίτητων για τους πολεμικούς εξοπλισμούς, από μία γαλλογερμανική αρχή αποσκοπούσε στο να κάνει αδύνατη μια νέα σύγκρουση μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας αλλά και στο να θέσει τις βάσεις για τη δημιουργία μίας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας. Η διακήρυξη του Σουμάν λοιπόν μπορεί να θεωρηθεί ότι σηματοδοτεί χρονολογικά την αρχή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Ιδιαίτερη σημασία έχουν δύο σημεία της διακήρυξης. Πρώτον, το κλειδί της ευρωπαϊκής ένωσης θεωρείται η γαλλογερμανική σχέση και δεν είναι υπερβολή να ισχυριστεί κανείς πως η πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης περιστράφηκε γύρω από την πορεία αυτής της σχέσης. Δεύτερον, η απόρριψη ενός ενιαίου συνταγματικού πλαισίου από τον Σουμάν, θα γινόταν σήμα κατατεθέν αυτού που έγινε γνωστός ως λειτουργισμός (Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.51/Henig, 2002, σελ.32). Η Συνθήκη της ΕΚΑΧ (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα) υπογράφθηκε τον Απρίλιο του 1951 στο Παρίσι. Έξι κράτη ήταν τα ιδρυτικά μέλη: Γαλλία, Δυτική Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο. Η πολιτική συγγένεια των δυτικοευρωπαϊκών χωρών και συχνά η προσωπική φιλία των πρωταγωνιστών της κίνησης συντέλεσε στη γρήγορη υλοποίηση του Σχεδίου Σουμάν με την υπογραφή της Συνθήκης της ΕΚΑΧ. Η γαλλική κυβέρνηση μάλλον επιθυμούσε πραγματικά και τη συμμετοχή της Βρετανίας τουλάχιστον ως μεσολαβητή στην προσέγγιση της Γερμανίας. Η άρνηση ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

38 ναντι στη Γερμανία δεν είχε εκλείψει ακόμα τελείως. Σε συνδυασμό και με το γεγονός της λήξης του πολέμου της Κορέας και του θανάτου του Στάλιν, το εγχείρημα της αμυντικής συσσωμάτωσης οδηγήθηκε στην αποτυχία. Αυτή η αποτυχία της ΕΑΚ απέδειξε πως η Ευρώπη δεν ήταν έτοιμη ακόμα για ομοσπονδιακές προσεγγίσεις σε πολιτικά ευαίσθητους τομείς. Υιοθετήθηκε λοιπόν μια εναλλακτική και πολύ λιγότερο απαιτητική προσέγγιση για τη συμβολή της Δυτικής Γερμανίας στην άμυνα της Δύσης. Τον Οκτώβριο του 1954, οι Συμφωνίες του Παρισιού προέβλεπαν τον επανεξοπλισμό της Ομοσπονδιακής Γερμανίας και την ένταξη της στο ΝΑΤΟ, με την απαγόρευση όμως κατοχής ατομικών, βακτηριολογικών και χημικών όπλων για τον καθησυχασμό της κοινής γνώμης στην Ευρώπη (Henig, 2002, σελ.35/Nugent, 2003, σελ.82-83/Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.58, 60). Η αποτυχία της δημιουργίας της ΕΑΚ αποτέλεσε ήττα της ευρωπαϊκής ιδέας που φάνηκε να οδηγεί στην υποχώρηση της υλοποίησης της. Υποδήλωνε επίσης ότι τα έξι κράτη-μέλη της ΕΚΑΧ δε μπορούσαν να προχωρήσουν μόνα τους στην επίλυση των πολιτικών δυσκολιών της Ευρώπης. Έπρεπε λοιπόν να βρεθεί μια διαφορετική προσέγγιση για την υλοποίηση του ευρωπαϊκού ενοποιητικού εγχειρήματος που θα παρέκαμπτε τα πεδία της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας που ήταν ναρκοθετημένα από την εθνική κυριαρχία. Ύστερα από εκτενείς και έντονες διαπραγματεύσεις μεταξύ των έξι κυβερνήσεων, υπογράφτηκε το 1957 το ιδρυτικό σύμφωνο της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας(ΕΟΚ) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) (Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.61, 64 / Henig, 2002, σελ.36 /Nugent, 2003, σελ. 84). Αποφασιστικό ρόλο στην ίδρυση των δύο αυτών κοινοτήτων έπαιξαν

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ι ΣΤ Ο Ρ Ι Α κάποιοι εξωτερικοί παράγοντες. Λίγο παλαιότερα η ένταση μεταξύ Ανατολής και Δύσης κατά τον πόλεμο της Κορέας διευκόλυνε την ίδρυση της ΕΚΑΧ και τη σύναψη της ιδρυτικής συνθήκης της ΕΑΚ, ενώ ο θάνατος του Στάλιν συνέβαλε στο να ματαιωθεί η επικύρωση της τελευταίας. Η επιστροφή του ψυχρού πολέμου το 1956 και σε συνδυασμό με την επιδείνωση της διεθνούς συγκυρίας λόγω της εισβολής του σοβιετικού στρατού στην Ουγγαρία και της κρίσης στο Σουέζ, κατέδειξαν στους Ευρωπαίους την ενεργειακή τους εξάρτηση και τους έκαναν να συνειδητοποιήσουν πως μόνο μια ενωμένη Ευρώπη θα είχε φωνή στον διεθνή στίβο. Η ίδρυση της ΕΟΚ έθετε τις βάσεις για στενότερες σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών και για μια ισόρροπη και αρμονική ανάπτυξη και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Η ίδρυση της ΕΥΡΑΤΟΜ απέβλεπε στην έρευνα στο πεδίο της ατομικής ενέργειας, στον συντονισμό των κατάλληλων επενδύσεων, σε ζητήματα ασφάλειας και προστασίας της δημόσιας υγείας. Οι δύο νέες κοινότητες δεν λειτουργούν σε υπερεθνική βάση και προβλέπεται η συμμετοχή και άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Ωστόσο, η Βρετανία συνεχίζει την αποχή της από κάθε προσπάθεια οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης (Berstein-Milza, 1997, σελ.210/Λάβδας, 2002, σελ.62).

Η Ευρώπη στη δεκαετία του 1960

τα τέλη της δεκαετίας του 1950, ένα όλο και πιο σημαντικό μέρος των συνθηκών της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης συσχετίζεται με ζητήματα εθνικής πολιτικής. Η έναρξη της λειτουργίας της ΕΟΚ και της ΕΥΡΑΤΟΜ συνέπεσε με την εγκαθίδρυση της Πέμπτης Δημοκρατίας στη Γαλλία και την επάνοδο στην εξουσία του στρατηγού ντε Γκωλ. Βασικό κίνη-

τρο του ήταν να επαναφέρει τη Γαλλία στη θέση που θεωρούσε ότι της άρμοζε στον κόσμο. Ο ίδιος ήταν κατηγορηματικά αντίθετος σε οποιαδήποτε υπερεθνική έκφανση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Δεν συμμεριζόταν την κοινοτική λογική βάσει της οποίας η οικονομική ολοκλήρωση θα οδηγούσε νομοτελειακά στην πολιτική ενοποίηση. Θεωρούσε δηλαδή ότι έπρεπε να απορριφθεί η λειτουργική και μηχανιστική προσέγγιση οικοδομήσεως της Ευρώπης και να επιδιωχθεί η συνεργασία των ευρωπαϊκών κρατών στο πολιτικό και στο αμυντικό επίπεδο. Τα εθνικά κράτη και όχι οι Κοινότητες θα αποτελούσαν τις στέρεες βάσεις για την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Αυτή η θέση δε διέφερε από εκείνη της Βρετανίας, όμως τα κίνητρα ήταν εντελώς διαφορετικά. Η Βρετανία αναγνώριζε την ανάγκη να δουλέψουν από κοινού οι Ευρωπαίοι μέσω της συνεργασίας στο πλαίσιο της Δυτικής συμμαχίας με τις ΗΠΑ, ενώ ο ντε Γκωλ πίστευε πως η Γαλλία έπρεπε να προσπαθήσει να δημιουργήσει μια δυνατή Ευρώπη, η οποία θα ήταν ικανή να αντιταχθεί στην πίεση των ΗΠΑ (Henig, 2002, σελ.55-56/Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.69-70). Στην πρώτη σύνοδο κορυφής των έξι κοινοτικών εταίρων το 1961, ο ντε Γκωλ έπεισε τους πέντε ομολόγους του να προβούν στη σύσταση μιας επιτροπής, η οποία θα είχε σκοπό την υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων για την πολιτική οικοδόμηση της Ευρώπης. Πρόεδρος ορίσθηκε ο Fouchet, και η πρώτη εκδοχή του σχεδίου που υπέβαλε προέβλεπε τη δημιουργία μιας «ένωσης κρατών» χωρίς νομική προσωπικότητα στη διεθνή έννομη τάξη, η οποία θα συνυπήρχε με τις υφιστάμενες Κοινότητες και θα επιδίωκε σκοπούς αναφερόμενους στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής της άμυνας και του πολιτισμού. Οι έντονες αντιδράσεις από τις χώρες της Benelux ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ι ΣΤ Ο Ρ Ι Α

κοινή αγορά. Οκτώ μόλις μέρες μετά το βέτο, η Γαλλία και η Γερμανία υπέγραψαν την ιστορική Συνθήκη Φιλίας. Η νέα αυτή Συνθήκη υποδήλωνε ότι η Γαλλία και η Γερμανία μπορούσαν να διεξάγουν προωθημένες διμερείς συζητήσεις σχετικά με βασικά θέματα που αντιμετώπιζε η Κοινότητα, δίνοντάς της έτσι στην πραγματικότητα ένα διευθυντήριο οργάνων και δημιουργώντας έναν άτυπο «άξονα» που θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της Κοινότητας. Ο ντε Γκώλ θεωρούσε πως η Γαλλία «δάνειζε» στη Γερμανία το σεβασμό της και αποδεχόταν την οικονομική της κυριαρχία, αλλά ως αντάλλαγμα κέρδιζε την πολιτική ηγετική θέση, η οποία κατείχε κεντρική θέση στην παγκόσμια οπτική του. Η Βρετανία ξαναπροσπάθησε να ενταχθεί στην ΕΟΚ το 1967, όμως ο ντε Γκωλ προέβαλε το δεύτερο βέτο προκαλώντας την απογοήτευση των κοινοτικών εταίρων. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Γάλλου προέδρου, ότι «η Βρετανία θα μπει μια μέρα στην Κοινή Αγορά, αλλά οπωσδήποτε τότε εγώ δεν θα είμαι πια εδώ» (Λάβδας, 2002, σελ.88/Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.77-80/Henig, 2002, σελ.61) Η αποδυνάμωση της κοινοτικής αλληλεγγύης κατά τη δεκαετία του 1960 είχε επιπτώσεις και στη λειτουργία της ΕΚΑΧ και της ΕΥΡΑΤΟΜ. Η κρίση που σημειώθηκε στον άνθρακα και χάλυβα απαιτούσε μια κοινοτική λύση υπό τη μορφή υιοθέτησης ενός ανωτάτου καθορισμένου ορίου στην παραγωγή, πράγμα που προϋπόθετε την επιβολή ποσοστώσεων σε κάθε κοινοτική επιχείρηση ανεξαρτήτως εθνικότητας. Ένας άλλος κινητήριος μηχανισμός της επιτάχυνσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης το 1965 ήταν η αποτυχία της ΕΥΡΑΤΟΜ. Οφειλόταν, κυρίως, στην επιδίωξη της Γαλλίας να ασκήσει ανεξάρτητη πυρηνική πολιτική, γεγονός που ερχόταν σε σύγκρουση με τις υπερεθνικές εξουσίες

της Κοινότητας, αλλά και στις ατέλειες της ιδρυτικής της συνθήκης. Η ίδρυση των Κοινοτήτων είχε υπαγορευθεί από την ιστορική συγκυρία και την πολιτική σύνεση των δημιουργών τους να οδηγήσουν σταδιακά την Ευρώπη στην οδό της υπερεθνικής ολοκλήρωσης. Η αυτοτέλεια όμως των θεσμικών δομών της είχε χάσει τον λόγο υπάρξεώς της. Η συγχώνευση των κοινοτικών οργάνων ήταν ένα βήμα που απέρρεε από τη λογική της ενοποιητικής διαδικασίας. Η Συνθήκη Συγχωνεύσεως, που υπεγράφη τον Απρίλιο του 1965, προέβλεπε έναν κοινό κοινοτικό προϋπολογισμό και τη δημιουργία μιας «ενιαίας διοίκησης», συγκροτούμενης από όλους τους κοινοτικούς υπαλλήλους (Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.80-83). Όπως είδαμε λίγο νωρίτερα, η αποτυχία του Σχεδίου Fouchet προκάλεσε κρίση στις σχέσεις του ντε Γκωλ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η λανθάνουσα κρίση ανάμεσα στη Γαλλία του ντε Γκωλ και τους εταίρους της ΕΟΚ θα ξεσπάσει ανοιχτά το 1965. Αιτία της σύγκρουσης είναι αφενός οι δυσκολίες που προκύπτουν στην Κοινότητα για τη χρηματοδότηση της κοινής αγροτικής πολιτικής και αφετέρου η νέα έφοδος των οπαδών της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Για να αποτρέψει τις εξελίξεις, που ενίσχυαν την υπερεθνική φυσιογνωμία της ΕΟΚ, ο ντε Γκωλ προχώρησε στην απαγόρευση συμμετοχής των υπουργών του στις συνόδους του Συμβουλίου, στην ανάκληση του μόνιμου αντιπροσώπου της Γαλλίας από τις Βρυξέλλες, ενώ οι γκωλικοί βουλευτές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αρνούνται να λάβουν μέρος στις ψηφοφορίες για ζητήματα που αναφέρονταν στην εξέλιξη της Κοινότητας. Η γαλλική πολιτική της «κενής έδρας» τερματίσθηκε με μια διευθέτηση τον Ιανουάριο του 1966 κι έγινε γνωστή ως «Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου». Η Γαλλία ξαναπαίρνει τη θέση της στην Επιτροπή των Βρυξελλών, έχο-

υποχρέωσαν τη Γαλλία να προβεί σε ορισμένες παραχωρήσεις. Το δεύτερο σχέδιο Fouchet προέβλεπε την επέκταση της ένωσης στο πεδίο της οικονομίας, γεγονός που έθετε υπό αμφισβήτηση την ανεξαρτησία των κοινοτικών θεσμών. Ωστόσο, πάλι προκάλεσε την αντίδραση των υπόλοιπων κοινοτικών εταίρων με άμεση συνέπεια την οξύτατη επίθεση του ντε Γκώλ κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που ήταν ο θεσμικός εκφραστής της υπερεθνικής ολοκλήρωσης (Χριστοδουλίδης, 2004, σελ. 71-74). Ένα άλλο γεγονός που χρειάζεται να προσθέσουμε, το οποίο επηρέασε την Ευρώπη, ήταν η ανέγερση του τείχους του Βερολίνου το 1961. Το τείχος ήταν σύμβολο της σοβιετικής απόφασης να παρεμποδίσει τη δημιουργία μιας ενιαίας Γερμανίας. Είναι αξιοσημείωτο, πως σε όλη τη διάρκεια της διεθνούς κρίσης που δημιουργήθηκε από την ανέγερση του τείχους, ο ντε Γκωλ υποστήριξε σταθερά την Ομοσπονδιακή Γερμανία. Ανεξάρτητα από τις σοβιετικές προθέσεις, η ανέγερση του τείχους στην πράξη επισφράγισε οριστικά την ένταξη της Ομοσπονδιακής Γερμανίας στη Δυτική Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Κοινότητα και επιπλέον συντέλεσε στην ενίσχυση της γαλλογερμανικής συμμαχίας (Henig, 2002, σελ.62/Burns, 1983, σελ.399). Παρά την προσωρινή κρίση στις σχέσεις των ευρωπαϊκών κρατών, οι Κοινότητες είχαν γνωρίσει μια πρώτη δυναμική φάση ανάπτυξης. Ο προοδευτικός αποκλεισμός της Βρετανίας από υποσχόμενη κοινοτική αγορά ίσως αποτελεί τον κυριότερο λόγο της αλλαγής της πορείας στην πολιτική της Βρετανίας. Η βρετανική κυβέρνηση κατέθεσε αίτηση ένταξης στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες το 1961, όμως η γαλλική κυβέρνηση άσκησε βέτο θεωρώντας τη Βρετανία «δούρειο ίππο» των Αμερικανών, η οποία θα διευκόλυνε τη μεγαλύτερη διείσδυσή τους στην ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

40 ντας πετύχει στην ουσία όσα ζητούσε, τόσο στο ζήτημα της χρηματοδότησης της κοινής αγροτικής πολιτικής όσο και στις διαδικασίες για τη λήψη των αποφάσεων. Ο «συμβιβασμός του Λουξεμβούργου» επέβαλλε την αρχή της ομοφωνίας όταν ένα κράτος έκρινε πως διακυβεύονται ουσιαστικά τα συμφέροντά του, έδινε δηλαδή σε κάθε χώρα το δικαίωμα της αρνησικυρίας ανακόπτοντας την πορεία προς την υπερεθνικότητα (Berstein-Milza, 1997, σελ.218)/Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.75). Η αποχώρηση του ντε Γκωλ από την εξουσία το 1969 επέτρεψε την απεμπλοκή του μηχανισμού της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η εκλογή του Pompidou εγκαινίασε μια νέα προσέγγιση του ρόλου της Γαλλίας στην Ευρώπη. Παρέμεινε ως ένα βαθμό η έμφαση στην πρωτοκαθεδρία των εθνικών κρατών όμως τώρα τοποθετήθηκε στο πλαίσιο μιας διαλλακτικής και γενικά φιλοευρωπαϊκής προσέγγισης. Παράλληλα η ανάληψη υπηρεσίας από τον Βίλλι Μπράντ, ο οποίος εκλέγεται καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας επικεφαλής ενός συνασπισμού σοσιαλιστώνφιλελεύθερων, συνιστά έναν ακόμα ευνοϊκό παράγοντα για την εξέλιξη της Ευρώπης. Το Παρίσι και η Βόννη λειτουργούν στο ίδιο μήκος κύματος, γεγονός που καταλήγει στη Συνδιάσκεψη της Χάγης (Χριστοδουλίδης, 2004, σελ.85-86/Λάβδας, 2002, σελ.93/ Berstein-Milza, 1997, σελ.221). Στη συνάντηση των αρχηγών των κυβερνήσεων στη Χάγη το 1969 φάνηκε άμεσα η σημασία της προσέγγισης της νέας γαλλικής κυβέρνησης. Σε αυτή τη διάσκεψη κορυφής, που είχε προτείνει ο Γάλλος πρόεδρος, οι κυβερνήσεις συμφώνησαν να προχωρήσουν στη διεύρυνση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ενώ παράλληλα έθεσαν τις βάσεις για τα επόμενα βήματα της ενοποίησης. Η Γαλλία συμφώνησε να

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ι ΣΤ Ο Ρ Ι Α άρει το βέτο για την ένταξη της Βρετανίας, συγχρόνως, όμως, κατάφερε να αποσπάσει αυξήσεις στην Κοινή Αγροτική Πολιτική. Οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Βρετανίας, της Δανίας και της Ιρλανδίας στέφθηκαν τελικά με επιτυχία και οι τρεις χώρες έγιναν πλήρη μέλη των Κοινοτήτων το 1973. Έτσι η Κοινότητα των Έξι γίνεται επίσημα από τον Ιανουάριο του 1973 «Ευρώπη των Εννέα». Αποτελεί πλέον ένα συγκρότημα πρώτου μεγέθους, με πληθυσμό μεγαλύτερο από τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, με δικό της το ένα τρίτο των παγκόσμιων συναλλαγών και τη δεύτερη σε δυναμικότητα βιομηχανία στον κόσμο (Berstein-Milza, 1997, σελ.221, 223/Λάβδας, 2002, σελ.93).

Επίλογος

α μπορούσε κανείς εύλογα να παρατηρήσει πως πρόσωπα και συγκυρίες οδήγησαν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας και της Γαλλίας σε στενή συνεργασία για την υλοποίηση του ευρωπαϊκού ενοποιητικού εγχειρήματος, όσο και για τη σύναψη μιας στενούς διμερούς σχέσης. Η πρόοδος προς την ενότητα όμως της Δυτικής Ευρώπης δεν υπήρξε πάντα συνεκτική και οργανωμένη. Τα ευρωπαϊκά κράτη ήξεραν πλέον πως μόνο μέσω της ενοποίησης θα μπορούσε η Ευρώπη να ορθοποδήσει και να συναγωνιστεί σε δύναμη τις ΗΠΑ. Η ενοποίηση αυτή όμως δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη γαλλογερμανική συμφιλίωση, καθώς ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε αυτές τις δύο χώρες είχαν καταστήσει την Ευρώπη πεδίο αλλεπάλληλων κρίσεων. Οι πρωτοβουλίες προήλθαν από τη Γαλλία, καθώς η Γερμανία βρισκόταν ακόμα στη διαδικασία ανάκτησης σεβασμού και αποδοχής μετά την περίοδο του ναζισμού. Η δεκαετία του 1950 έθεσε τις βάσεις για την απαρχή της ενοποίησης, με τη δημιουργία των τριών Ευρωπαϊ-

κών Κοινοτήτων, της ΕΚΑΧ, ΕΟΚ και ΕΥΡΑΤΟΜ. Στη δεκαετία του 1960, τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης μπορούσαν πλέον να αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια και αυτοπεποίθηση. Τώρα οι πολιτικές της Κοινότητας βοηθούσαν στον καθορισμό των εξωτερικών συνθηκών, σε αντίθεση με την προηγούμενη δεκαετία. Ο Γάλλος πρόεδρος ντε Γκώλ απετέλεσε την κυρίαρχη μορφή στην Κοινότητα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960. Παρά τη φαινομενικά ιδιόμορφη συμπεριφορά του, η συνεισφορά του στην εξέλιξη της ενοποίησης υπήρξε θετική.

Βιβλιογραφία Λάβδας, Κ., Ευρωπαϊκά Ιδεολογικά Ρεύματα κατά το β΄μισό του 20ου Αιώνα και τη Μετα-σοβιετική περίοδοΔημιουργία και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, τόμος Β’, Δημιουργία και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκδ.ΕΑΠ, Πάτρα 2002. Χριστοδουλίδης, Θ, .Α., Από την Ευρωπαϊκή Ιδέα στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Η ιστορική διάσταση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος 1923-2004, εκδ.Σιδέρης, Τρίτη Έκδοση, Αθήνα 2004. Berstein, S.-Milza, P., Ιστορία της Ευρώπης, τόμος 3: Διάσπαση και Ανοικοδόμηση της Ευρώπης 1919 έως Σήμερα, εκδ.Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997. Burns, E., Ευρωπαϊκή Ιστορία, τόμος Β΄: Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της Δυτικής Ευρώπης, Δεύτερη έκδοση, εκδ.Παρατηρητής, Θεσαλονίκη 1983. Henig, S., Η ενοποίηση της Ευρώπης. Από τη διχόνοια στην ομόνοια, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2002. Nugent, N., Πολιτική και Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Πρόλογος-Επιμέλεια Μενδρινού, Μ., εκδ.Σαββάλας, Αθήνα 2004.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Ε Ι ΔΗΣ Ε Ι Σ

ΤΙΤΡΕΧΕΙΣΤΗΝΕΥΡΩΠΗ ΘΕΡΙΝΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ...ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ!

›

πολιτική απαιτεί ευγλωσσία και πειθώ. Γι’αυτό και πολλοί πολιτικοί έχουν συχνά γράψει βιβλία, είτε για να εκφράσουν τις πολιτικές τους πεποιθήσεις είτε για να κάνουν απολογισμό της σταδιοδρομίας τους. Μερικοί από αυτούς μάλιστα είναι παράλληλα ποιητές, συγγραφείς μυθιστορημάτων, παιδικών ή ακόμη και ερωτικών βιβλίων. Δεν είναι λίγοι οι ευρωβουλευτές που υπήρξαν στο παρελθόν πρωθυπουργοί αλλά και συγγραφείς. › Bιβλία με άρωμα...πρωθυπουργού Poul Nyrup Rasmussen, πρωθυπουργός της Δανίας από το 1993 έως το 2001, θέλησε να αλλάξει τον κόσμο με το βιβλίο του “Den-ny forbindelse wiljen til at forande Verden” (Κοπεγχάγη, 2003), δηλαδή “O νέος σύνδεσμος - η επιθυμία αλλαγής τους κόσμου”. O Vytautas Landsbergis μπορεί να μην άλλαξε τον κόσμο, αλλά άλλαξε τη χώρα του. O πρωτεργάτης

της ανεξαρτησίας της Λιθουανίας το 1990 και πρώτος πρόεδρος της χώρας -που είναι και εξαιρετικός πιανίστας- περιέγραψε την πολυτάραχη ζωή του σε μια αυτοβιογραφία που δημοσιεύθηκε το 2000. O Michel Rocard, πρωθυπουργός της Γαλλίας από το 1988 έως το 1991, έγραψε επίσης πολλά πολιτικά βιβλία, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και το “Aν ήξερε η αριστερά” (“Si la gauche savait”). Ευχάριστα είναι τα νέα και για τον Yves Leterme: μπορεί να παρηγορήθηκε αυτό το καλοκαίρι (για την

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

αδυναμία συγκρότησης βελγικής κυβέρνησης) με την ανάγνωση του βιβλίου του πρώην πρωθυπουργού του Βελγίου Jean-Luc Dehaene (1992-1999), που έγραψε “Υπάρχει ζωή μετά από το 16” (“Er είναι nog leven 16-na” στα φλαμανδικά), αναφερόμενος στην οδό rue de la Loi 16, όπου βρίσκονται τα κεντρικά γραφεία της βελγικής κυβέρνησης. Aλλά και ο πρώτος πρωθυπουργός της Σλοβενίας Lojze Peterle (1990-1992) διηγείται την ανεξαρτησία της χώρας του και την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ σε ένα βιβλίο με τίτλο “Ένα χαμόγελο της Ιστορίας” (“Z nasmehom zgodovine”). › Πολιτικές πεποιθήσεις και λογοτεχνία α βιβλία πολιτικού περιεχομένου που έχουν γράψει ευρωβουλευτές θα μπορούσαν να γεμίσουν μια ολόκληρη δημοτική βιβλιοθήκη! Επιγραμματικά

αναφέρουμε μερικά από αυτά, όπως το βιβλίο “Ο δρόμος προς την ελευθερία της Εσθονίας” του Tunne Kelam. H Jana Hybaskova περιγράφει την εμπειρία της στη Μέση Ανατολή στο βιβλίο “Εν αναμονή του πολέμου - Aναμνήσεις μιας Tσέχας πρέσβειρας στο Κουβέιτ”, που δημοσιεύθηκε το 2004 ( “Cekani na valku”). “Aπό πού προέρχεται το θάρρος μας;” αναρωτιέται με τη σειρά της η Φιλανδή ευρωβουλευτής Hannu Takkula στο σχετικό βιβλίο της για τον πόλεμο στο Ιράκ (“Mista loytyisi rohkeus”, 2006). O Γάλλος Alain Lipietz απαντά σε ένα από τα βιβλία του στο ερώτημα “Tι είναι η πολιτική οικολογία;”. H οικολογία συναρπάζει επίσης το Δανό συνάδελφό του Dan Jorgensen, που εκδίδει το “Mια πράσινη Ευρώπη” (“Et Grønt Europa”) το 2007. Aξίζει επίσης να υπογραμμίσουμε ένα βιβλίο κάποιου που δεν είναι ευρωβουλευτής αλλά ήταν μέχρι πρόσφατα ενεργό μέλος του Kοινοβουλίου: ο πρώην γενικός γραμματέας του Ευρωπαϊκού Kοινοβου-

Ε Ι ΔΗΣ Ε Ι Σ

42 λίου Julian Priestley αποκαλύπτει την αυξανόμενη δύναμη του Κοινοβουλίου, όπως την είδε εκ των έσω, σε ένα βιβλίο με τίτλο “Έξι μάχες που διαμόρφωσαν το Κοινοβούλιο της Ευρώπης” (“Six battles that shaped Europe’s Parliament”). Πολλά είναι και τα συγγράμματα του Πολωνού ευρωβουλευτή Bronislaw Geremek, που σκοτώθηκε προσφάτως σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Ενδεικτικά αναφέρουμε το πιο πρόσφατο έργο του “Oράματα της Ευρώπης”, που έγραψε μαζί με τον Robert Pitch το 2007. ›Υπάρχει ζωή και εκτός πολιτικής Γερμανός Michael Cramer έκανε ποδήλατο κατά μήκος των συνόρων μεταξύ ανατολικής και δυτικής Γερμανίας και έγραψε στη συνέχεια ένα βιβλίο εμπλουτισμένο με ιστορικά γεγονότα και τουριστικές διαδρομές (“DeutschDeutscher Radweg”, 2007). H Oλλανδέζα Els de Groen προτίμησε να γράψει βιβλία για παιδιά (πριν γίνει ευρωβουλευτής), όπως είναι το “Θέλω σκύλο!” (“Ik wil een hond”). Η Πορτογαλέζα Edite Estrela έγραψε το “Saber escrever, Saber falar”, που δημοσιεύτηκε το 2003, με σκοπό να δείξει στους Πορτογάλους “πώς να μάθουν να γράφουν και να μιλούν”. Bιβλίο διόλου ευκαταφρόνητο για κάποιον που φιλοδοξεί να γίνει ευρωβουλευ-

τής! › Έρως ανίκατε μάχαν πό το ρεπερτόριο των ευρωβουλευτών δεν λείπουν όμως και τα ερωτικά βιβλία, όπως το “Meu Amor, era de Noite” (“Aγάπη μου, ήταν νύχτα”) του ευρωβουλευτή Vasco Graca Moura, που εκτός από εξαιρετικός ποιητής και μυθιστοριογράφος (από το 1963) είναι και μεταφραστής της Θείας Κωμωδίας του Δάντη. Η νύχτα ενέπνευσε και την Oυγγαρέζα Katalin Levai, αυτή τη φορά από ερωτική και όχι ποιητική άποψη... Φημίζεται για το βιβλίο της “Parnak?nyv” (ένα “Bιβλίο για το μαξιλάρι”), στο οποίο αφηγείται την ερωτική ιστορία ενός ζευγαριού Ρουμάνων, την εποχή της πτώσης του κομμουνισμού.

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΝΑ ΜΗΝ ΕΧΟΥΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΕΙ ΣΕ ΕΥΡΩ 85 ΔΙΣ ΔΡΑΧΜΕΣ. ύμφωνα με υπολογισμούς της Τράπεζας της Ελλάδος, 6 χρόνια μετά την αλλαγή από τη δραχμή στο ευρώ, οι Έλληνες εξακολουθούν να μην έχουν ανταλλάξει σε ευρώ 85 δισ δραχμές (περίπου 250 εκατομμύρια Ευρώ). Από την πρώτη Ιανουαρίου του 2008 μέχρι σήμερα μάλιστα έχουν αλλαχθεί σε ευρώ πάνω από 680 εκατομμύρια δραχμές. Ένα όμως πολύ μεγάλο ποσό εξακολουθεί να «αγνοείται». Υπενθυμίζεται ότι η

›

δυνατότητα αλλαγής των δραχμών σε ευρώ τελειώνει την 1η Μαρτίου 2012. Όσες δραχμές δεν αλλαχθούν μέχρι την ημερομηνία αυτή, θα χάσουν την αξία τους. ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ Κ Ι Ν Η ΜΑΤΟ Γ ΡΑ Φ Ο Υ LUX: ΟΙ ΦΙΝΑΛΙΣΤ

›

ο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην προσπάθειά του να δώσει μια ώθηση στην διανομή ευρωπαϊκών κινηματογραφικών έργων αλλά και να ενθαρρύνει την κινηματογραφική παραγωγή εντός της ενιαίας αγοράς, θα απονείμει το βραβείο LUX σε μία από τις τρεις ταινίες φιναλίστ, οι οποίες επελέγησαν ανάμεσα από 10 κινηματογραφικά έργα από ένα ανεξάρτητο πάνελ διακεκριμένων ανθρώπων του κινηματογράφου. Τα τρία έργα θα προβάλλονται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από τις 15 Σεπτεμβρίου έως τις 17 Οκτωβρίου 2008. Οι ευρωβουλευτές αφού παρακολουθήσουν τα έργα θα επιλέξουν το νικητή του φετινού Βραβείου LUX, η απονομή του οποίου θα λάβει χώρα στις 22 Οκτωβρίου στο Στασβούργο. Το έργο που θα βραβευθεί, θα μεταγλωττιστεί στις 23 επίσημες γλώσσες της Ε.Ε. Το Βραβείο συνοδεύεται από ένα χρηματικό έπαθλο ύψους 87.000 ευρώ. • Το Delta, στα ελληνικά “Δέλτα”, (2008, 92’) του Kornél MUNDRUCZÓ (Γερμανία, Ουγγαρία) αναφέρεται σε έναν νέο άνδρα που

επιστρέφει στο απομακρυσμένο χωριό του στο Δέλτα του Δούναβη. Εκεί γνωρίζει την αδελφή του, της οποίας την ύπαρξη αγνοούσε. Δημιουργεί μάλιστα μια σχέση μαζί της που οι συγχωριανοί του δυσκολεύονται να αποδεχτούν. • Le silence de Lorna, στα ελληνικά “Η σιωπή της Λόρνα”, (2008, 105’) των JeanPierre και Luc DARDENNE (Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία). Κεντρική ηρωίδα του έργου είναι η Λόρνα, μια νεαρή Αλβανίδα στο Βέλγιο που δέχεται να συμμετάσχει στα διαβολικά σχέδια του μαφιόζου Φάμπιο. Στόχος της να ανοίξει ένα σνακ μπαρ μαζί με το αγόρι της. • Obcan Havel, στα ελληνικά “Ο πολίτης Χάβελ”, (2008, 119’) των Miroslav JANEK και Pavel KOUTECKÝ (Τσεχία). Το έργο αυτό επιτρέπει στον θεατή να ρίξει, μέσω του Βάτσλαφ Χάβελ, μια ματιά στα παρασκήνια της διεθνούς πολιτικής του τέλους του 20ού και των αρχών του 21ου αιώνα. Αντικείμενο αυτού του έργου είναι ο πρώην Τσέχος Πρόεδρος κατά την άσκηση των καθηκόντων του στην χώρα του και το εξωτερικό. Το έργο που θα αποσπάσει το Βραβείο θα πρέπει να καταδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο την παγκοσμιότητα των ευρωπαϊκών αξιών και/ή την πολυμορφία του ευρωπαϊκού πολιτισμού και/ή να συμβάλει στις συζητήσεις σχετικά με την ευ-

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Ε Ι ΔΗΣ Ε Ι Σ

ρωπαϊκή ενοποίηση. Το 2007 το Βραβείο απονεμήθηκε στο γερμανικό έργο “Στην άκρη του Παραδείσου” του Fatih Akin. http://www.lux-prize. eu/ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

›

ις προσεχείς εβδομάδες αναμένεται να ξεκινήσουν οι εργασίες για τη δημιουργία του «Ευρωπαϊκού Σπιτιού της Τεχνολογίας» στη Βουδαπέστη. Πρόκειται για ένα νέο ίδρυμα που στόχο έχει να ανατρέψει τη φθίνουσα πορεία που έχουν λάβει οι επιδόσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της έρευνας και της τεχνολογίας. Πριν από λίγες μέρες, την πρωτεύουσα της Ουγγαρίας επσκέφθηκε ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ, Μανουέλ Μπαρόσο, επισημαίνοντας πως το ίδρυμα πρέπει να επικεντρωθεί σε τομείς όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι τηλεπικοινωνίες. Το «Σπίτι της Τεχνολογίας» αναμένεται να κοστίσει περίπου 2,4 δισεκατομμύρια ευρώ. Ελεύθερος Τύπος, 21/9/2008 ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ Marianne Mikko: “Ας μιλήσουμε όλοι μαζί -μπλόγκερ, Κοινοβούλιο και Επιτροπή” τις 25 Σεπτεμβρίου, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν ένα μη νομοθετικό ψή-

›

φισμα σχετικά με τη συγκέντρωση και την πολυφωνία στα μέσα ενημέρωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με το οποίο ζήτησαν την έναρξη “μιας ανοιχτής συζήτησης για όλα τα θέματα που άπτονται του καθεστώτος των μπλογκς”. Η αρχική έκθεση της Marianne Mikko προκάλεσε ζωηρές αντιδράσεις από μπλόγκερ σε όλη την Ευρώπη, που φοβούνται τη “λογοκρισία” και νιώθουν να απειλείται η ελευθερία του λόγου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα ποιοτικά ιστολόγια (τα γνωστά “μπλογκ”) πρέπει να χαρακτηρίζονται από ελευθερία της έκφρασης, δημιουργικότητα, ειλικρίνεια, ποικιλομορφία και ευελιξία, έτσι ώστε να οδηγήσουν τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης να επανεξετάσουν με τη σειρά τους το δικό τους

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ρόλο. Μπορεί ωστόσο ο κάθε μπλόγκερ να συγκριθεί με έναν δημοσιογράφο; Πώς θα πρέπει να διευθετούνται τα θέματα που άπτονται των πνευματικών δικαιωμάτων, της αμεροληψίας και της δεοντολογίας; Με αυτά ακριβώς τα θέματα ασχολείται η έκθεση της Marianne Mikko, μέλος της Σοσιαλιστικής Ομάδας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η έκθεση της Εσθονής προκάλεσε έντονες συζητήσεις εντός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (όταν παρουσιάστηκε τον Ιούνιο) αλλά και σε μπλόγκερ ανά την υφήλιο, που ζήτησαν να διατηρηθεί η ελευθερία των μπλόγκερ να δημοσιεύουν ό,τι θέλουν, να διαβάζουν και να σχολιάζουν στα ιστολόγιά τους. Πηγή : europarl.europa. eu/news

Η ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

›

he European Commission has urged member states to step up efforts to make Europe’s cultural heritage available to citizens at a mouse click. Plans for a European digital library containing books, paintings, music, film and photographs are already underway but progress on making works digitally available has been slow with funding problems and lack of technical knowhow dragging the ambitious project down. One problematic issue includes what to do about orphan works (Photo: European Commission) According to commission figures, European li-

Ε Ι ΔΗΣ Ε Ι Σ

44 braries contain over 2.5 billion books but only around 1 percent of archival material has been made available online. EU media commissioner Viviane Reding said the online library would “enable a Czech student to browse the British library without going to London, or an Irish art lover to get close to the Mona Lisa without queuing at the Louvre.” On Monday (11 August), the commission said more funding needs to be allocated to digitalisation by the bloc’s 27 member states calling efforts so far “small scale” and “fragmented.” For its part, Brussels promised €69 million of EU money for 2009-10 for digitalisation of works and €50 million for improving access to cultural content, although it pointed out that around €225 million has been needed just to digitise 5 million books. There are also big discrepancies between member states progress towards the goal. While countries such as Slovenia are making “exemplary” headway on the project, only one in four German museums that have digitised material offer online access to it. In Poland, just one percent of digitised material is online. Another more general problem that remains to be solved is the issue of copyright, particularly for orphan works where the artist cannot be found to give consent

to digitisation. At the moment famous works available at the click of a mouse include the Gutenberg bible and the voices of opera singer Maria Callas and Belgian singer Jacques Brel. Despite the foot-dragging by member states, the commission said it is determined to push ahead with plans for a European Digital Library by the end of 2008. “My goal is to have a European Digital Library, called Europeana and rich in content, open to the public before the end of the year,” said Ms Reding. Πηγή : euobserver.com Η Ε.Ε ΑΠΟ ΤΟ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΟ ΚΑΝΑΛΙ “Plus”

›

Δοκιμαστική περίοδος από Οκτώβριο έως Δεκέμβριο του 2008 Η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργεί ένα επιπλέον δορυφορικό κανάλι στις αρχές του 2009, αποσκοπώντας σε περισσότερη προσφορά “πρώτης ύλης” στους υπεύθυνους ειδήσεων και καλύτερη πρόσβαση των Μέσων σε γεγονότα και δράσεις που αφορούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η δοκιμαστική περίοδος για το καινούριο κανάλι, EbS+, έχει προγραμματιστεί από τις 6 Οκτωβρίου έως τα τέλη Δεκεμβρίου του 2008. Το EbS (Europe by Satellite) είναι ένα δορυφορικό τηλεοπτικό κανάλι των οργάνων της Ε.Ε. Ιδρύθηκε το 1996 και προσφέρει τη-

λεοπτική κάλυψη και μετάδοση σε υψηλή ποιότητα μονόλεπτων ειδήσεων της Ε.Ε. Διατίθεται εντελώς δωρεάν σε επαγγελματίες των Μέσων καθώς και σε όλους τους ενδιαφερόμενους ανά τον κόσμο. Προσφέρει ζωντανή αναμετάδοση ειδήσεων της Ε.Ε μέσω του δορυφόρου SIRIUS IV και της διαδικτυακής πύλης EbS στην ιστοσελίδα του Europa (http://ec.europa. eu/avservices/ebs), που περιέχει επίσης οπτικοακουστικό υλικό αρχείου. Λόγω του αυξημένου αριθμού σημαντικών εκδηλώσεων και δράσεων που πραγματοποιούνται ταυτόχρονα, ένα άλλο κανάλι EbS, το EbS+, θα λειτουργεί από 1η Ιανουαρίου 2009. Τα δύο κανάλια EbS θα αναλαμβάνουν την αναμετάδοση μη επεξεργασμένης δημοσιογραφικής ύλης σχετική με ειδήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε την ζωντανή κάλυψη ή επιμελημένα ειδησεογραφικά αποσπάσματα. Σκοπός της δημιουργίας του δεύτερου καναλιού είναι η όλο και περισσότερη ζωντανή κάλυψη εκδηλώσεων που σχετίζονται άμεσα με την Ε.Ε, προσφέροντας πρόσβαση όχι μόνο στα ΜΜΕ, αλλά και στο ευρύ κοινό. Η χρήση της υπηρεσίας από το κοινό θα δίνει την δυνατότητα παρακολούθησης σημαντικών εξελίξεων σχετικά με την Ε.Ε, όπως Σύνοδοι Ολομέλειας και συνεδριάσεις επιτροπών του Ευρωπαϊκού Κοινοβου-

λίου, ανοιχτές στο κοινό εργασίες του Συμβουλίου της Ε.Ε ή παρουσιάσεις των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Θα παρέχονται παράλληλα υπηρεσίες σε διάφορες γλώσσες, μέσω διαδικτυακής λήψης εικόνας (web streaming service). Πως να λαμβάνετε το κανάλι EbS+

›

ο EbS+ είναι του ίδιου δορυφόρου και αποτελείται από τα ίδια στοιχεία λήψης με το κανάλι EbS, διαθέσιμα στην ιστοσελίδα: http://ec.europa.eu/ avservices/ebsplus. Ο δορυφορικός δέκτης του EbS θα προγραμματιστεί αυτόματα και για την λήψη του EbS+. Ανάλογα με την κατασκευή και το μοντέλο του δορυφορικού συντονιστή (satellite tuner), το κανάλι EbS+ θα εμφανίζεται απ’ ευθείας στο μενού του προγράμματος ή θα είναι διαθέσιμο ως υπηρεσία που θα χρειαστεί να επιλεγεί χειροκίνητα. Εάν, για οποιονδήποτε λόγο δεν εμφανίζεται το κανάλι EbS+, το πρόβλημα θα πρέπει να διορθώνεται επιλέγοντας τη λειτουργία ανίχνευσης (re-scan). Η κάθε υπηρεσία φέρει την ίδια σειρά γλωσσικών καναλιών που επιλέγονται μέσω του μενού. Για περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε με τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις: EBS-EP@europarl.europa. eu και COMM-EBS-PLUS@ ec.europa.eu

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Μ.Κ.Ο.

ΓΙΑ ΤΑ ΦΤΩΧΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΖΑΜΠΙΑΣ ΘΑ ΑΚΟΥΣΤΕΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΚΟΥΔΟΥΝΙ ΣΥΝΤΟΜΑ

ο όραμα το υ EURONEM και της προέδρου Νάσιας Μιχαλοπούλου για μείωση της μετανάστευσης και του αναλφαβητισμού στον Τρίτο Κόσμο γίνεται πραγματικότητα. Το Ευρωπαϊκό Οπτικοακουστικό Δίκτυο, EURONEM έχει αναλάβει την πρωτοβουλία της ανέγερσης σχολείου στη Λουσάκα της Ζάμπιας σε χώρο που παρεχώρησε η Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Ζάμπιας. Το πρώτο δημοτικό σχολείο 750 τ.μ. θα καλύψει τις ανάγκες των ορθόδοξων παιδιών, καθώς και αυτών ολόκληρης της περιοχής, που δεν έχει σχολικά κτίρια και οι μαθητές διδάσκονται κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, κυρίως κατά την περίοδο των τροπικών βροχών. Το μεγαλόπνοο αυτό έργο θα αποτελέσει κοιτίδα βασικής εκπαίδευσης για τα πάμφτωχα παιδιά της Ζάμπιας, εντάσσεται στους στόχους της χιλιετίας του ΟΗΕ, ενισχύει εκτός των άλλων και το ελληνικό στοιχείο στην περιοχή και παράλληλα προωθεί την ευρωπαϊκή πολιτική ανάπτυξης, αλληλεγγύης, του ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

δικαιώματος στη μόρφωση και της δημιουργίας κοινωνικού κράτους στον Τρίτο Κόσμο. Στην πρόσφατη επίσκεψη της προέδρου του EURONEM και μελών του Δικτύου για την επιστασία των τελικών εργασιών διαπιστώθηκε ότι έργο στην τελική ευθεία, παρ’ όλες τις άσχημες καιρικές συνθήκες που πολλές φορές αποτέλεσε παράγοντα καθυστέρησης. Σε δηλώσεις της η κ. Νάσια Μιχαλοπούλου τόνισε: «Μόνο μέσα από μεγάλα έργα υποδομής και λιγότερο από περιστασιακά έργα φιλανθρωπίας, καταπολεμείται στη ρίζα του το πρόβλημα της φτώχειας και του αναλφαβητισμού. Διότι δημιουργείς μορφωμένους και συνειδητοποιημένους πολίτες που μπορούν να χαράξουν και να δημιουργήσουν μία γόνιμη ζωή στη χώρα τους, να οραματιστούν ένα καλύτερο μέλλον για τον τόπο που γεννήθηκαν. Ένα από τα σοβαρότερα και πιο επείγοντα διεθνή προβλήματα σήμερα είναι η κατάσταση εκατομμυρίων προσφύγων, που είναι διεσπαρμένοι ανά τον κόσμο και ζουν μέσα σε φοβερές συνθήκες». Το έργο πραγματοποιείται με τη στήριξη της Hellenic Aid στο πλαίσιο του προγράμματος της Αναπτυξιακής Βοήθειας των υποανάπτυκτων περιοχών της υποσαχάριας ζώνης του Υπουργείου Εξωτερικών. Πληροφορίες: Νάσια Μιχαλοπούλου Πρόεδρος EURONEM 6944459639

Γιώργος Σιάφης Γεν. Γραμματέας 6972281617

Μ.Κ.Ο.

«Χρυσή τομή» Σύνδεσμος Πνευματικής και Κοινωνικής δραστηριότητας Κερατέας

Σύνδεσμος Πνευματικής και Κοινωνικής δραστηριότητας Κερατέας «ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ» ιδρύθηκε το 1975, η πρώτη τακτική Γενική Συνέλευση έγινε στις 12/10/1975. Σκοπός των ιδρυτών του Συνδέσμου ήταν να συμβάλει στην πνευματική ανάπτυξη της Κερατέας, με την ενίσχυση των καλών τεχνών και των γραμμάτων και παράλληλα να ενεργοποιήσει, τις κοινωνικές δυνάμεις της πόλης ώστε να αντιμετωπίσουν, τα καθημερινά προβλήματα συλλογικά και με αίσθημα ευθύνης. Ο Σύνδεσμος διοικείται από εννιαμελές συμβούλιο, που εκλέγεται κατ’ έτος και αποτελείται από τον Πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο και τους επικεφαλής των έξης τομέων δραστηριότητος: 1) Παιδείας - Εκκλησίας 2) Αισθητικής Kαλών Τεχνών - Μουσικής 3) Τοπικών υποθέσεων 4) Οργανώσεως 5) Γραμματείας 6) Διαχειρίσεως και 7) Δημοσίων Σχέσεων. Στα 33 χρόνια της παρουσίας του ο

Σύνδεσμος έχει να επιδείξει πάνω από 600 εκδηλώσεις ( διαλέξεις, ανοιχτές συζητήσεις, συναυλίες, εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές προβολές, χορούς, εκδρομές κ.α.) καταρτισμένες με γνώμονα την ποιότητα, την πολυφωνία και τον γόνιμο προβληματισμό. Ακόμη εξέδωσε τα βιβλία: 1.Η ΚΕΡΑΤΕΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ, του Χρίστου Γ. Ρώμα (έκδ. 1987, σελ. 181). 2.ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΤΕΝΟΡΟ ΚΩΣΤΑ ΜΥΛΩΝΑ, (έκδ. 1992, σελ.23). 3. Η ΚΕΡΑΤΕΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ, του Χρ. Στρατοκόπου Ενισλείδη (ανατύ-

πωση της έκδοσης του 1925, το 1997, σελ.92). 4. ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ 22 ΧΡΟΝΙΑ (1975 – 1997) (εκδ.1997, σελ. 78).

5. ΠΡΑΚΤΙΚΑ Η’ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΝΑ ΑΤΤΙΚΗΣ (εκδ. 2001, σελ. 750). 6. ΣΟΥΝΙΟ, ΛΑΥΡΙΟ, ΚΕΡΑΤΕΑ – Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Μ.Κ.Ο.

ΤΕΘΛΑΣΜΕΝΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ, του Γιώργου Ιατρού ( 1η εκδ. 2003, 2η εκδ. 2004, σελ. 550). Παράλληλα ο Σύνδεσμος εξέδωσε ημερολόγια, λευκώματα, και το περιοδικό ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ, εργάστηκε για την προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και συνέβαλε στην επίλυση τοπικών προβλημάτων. Ακόμη έχει δημιουργήσει και λειτουργεί τη μοναδική δανειστική βιβλιοθήκη της Κερατέας, εκτός των σχολικών βιβλιοθηκών, η οποία εκτός των άλλων αποτελεί σημαντική πηγή για ερευνητές θεμάτων τοπικού ενδιαφέροντος, καθώς διαθέτει πληθώρα βιβλίων τοπικού περιεχομένου. Κατά διαστήματα έχει λειτουργήσει με πρωτοβουλία και ευθύνη του Συνδέσμου μικρή μουσική σχολή, θεατρική ομάδα, σεμινάρια εκμάθησης Η/Υ, ομάδες φωτογραφίας με εργαστήριο, ομάδα βιβλίου, ομάδα σκάκι. Αυτή την περίοδο γίνονται στο Σύνδεσμο μαθήματα σκάκι για παιδιά από επαγγελματία δάσκαλο και από τον Ιανουάριο του 2009 έχει δρομολογηθεί σεμινάριο με θέμα «Παραγωγή Ραδιοφωνικής εκπομπής μέσω internet» σε συνεργασία με τη ΝΕΛΕ. Ο Σύνδεσμος εργάστηκε για τη διάΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

σωση, την προβολή και τη διάδοση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, έχει τιμήσει συμπατριώτες μας με προσφορά στον πολιτισμό. Πρόσφατα εξέδωσε σε συνεργασία με τον Δήμο Κερατέας και την Νομαρχία Ανατολικής Αττικής CD με έντεχνα τραγούδια του Κερατιώτη τενόρου Κώστα Μυλωνά, ενώ στις 11/10/2008 διοργάνωσε σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου

Κερατέας συναυλία – αφιέρωμα στην μνήμη του συνθέτη Δημήτρη Νικολάου με γνωστά μουσικά σύνολα. Στην συναυλία έγινε Πρώτη Παγκόσμια εκτέλεση του έργου για μαρίμπα σολίστ και

κρουστά «ΚΕΡΑΤΕΑ» που σύνθεσε ο Δημήτρης Νικολάου εμπνευσμένος από την γενέτειρα του. Η παρέμβαση του Συνδέσμου σε τοπικά θέματα και ειδικότερα σε ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος, έχει αναγνωρισθεί ως γόνιμη και αποτελεσματική, είναι γνωστή η προσπάθεια που καταβάλει με όλες του τις δυνάμεις να αποτρέψει την δημιουργία ΧΥΤΑ στο Οβριόκαστρο Κερατέας, κινητοποιώντας τα μέλη του και συμμετέχοντας σε όλες τις εκδηλώσεις – διαμαρτυρίες κατά του ΧΥΤΑ. Σήμερα ο Σύνδεσμος «ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ» συνεχίζει την αδιάλειπτη δημιουργική του πορεία. Η ύπαρξη του προσφέρει ένα βήμα σε κάθε σκεπτόμενο πολίτη της Κερατέας, που πιστεύει στη συλλογική ζωή και δράση, που πιστεύει ότι ο τόπος αυτός αξίζει μια καλύτερη τύχη. Πληροφορίες: Το εντευκτήριο και τα γραφεία του Συνδέσμου στεγάζονται στην Λ. Αθηνών-Σουνίου 55 σε κτίριο που μισθώνεται. Το τηλέφωνο του Συνδέσμου είναι 2299069850 και η γραμματεία λειτουργεί κάθε Τρίτη & Πέμπτη 7:009:00 το απόγευμα.

Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΔΑΤΙΝΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΣΕ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ

Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Ευρωπαϊκή Έκφραση-Ανατολική Αττική» με την υποστήριξη του Δήμου Μαρκοπούλου στο πλαίσιο του προγράμματος «Μεσογειακή Διατροφή & Τοπική Ανάπτυξη» που υλοποιείται στην περιοχή του Μαρκοπούλου, πραγματοποίησε σεμινάρια αναφορικά με την μεσογειακή διατροφή και την τοπική ανάπτυξη στους μαθητές του Γυμνασίου και Λυκείου Πόρτο Ράφτη την Πέμπτη 2 και Παρασκευή 3 Οκτωβρίου 2008 καθώς και στους μαθητές του 1ου Γυμνασίου Μαρκοπούλου στις 6 & 8 Οκτωβρίου 2008. Είναι πλέον αναγκαία η ενημέρωση-ευαισθητοποίηση τους για την μεσογειακή διατροφή και τις θετικές επιπτώσεις στην τοπική ανάπτυξη και την υγεία, ιδιαιτέρως μάλιστα όταν έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο διαπιστώνουν, ότι η παχυσαρκία είναι γενικευμένο νοσηρό φαινόμενο με έξαρση στην παιδική ηλικία.

Η μεσογειακή διατροφή αποτελεί απάντηση στην παχυσαρκία και συμβάλλει με τον καλύτερο τρόπο στην υγιεινή διαβίωση, ενώ συνδέεται άμεσα και με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Τα σεμινάρια στους μαθητές των σχολείων Μαρκοπούλου διεξήχθησαν από γιατρό-διατροφολόγο ώστε

να αναδειχθούν οι θετικές επιδράσεις της Μεσογειακής Διατροφής για την ανθρώπινη υγεία και να αναπτύξουν μια συνείδηση σωστής και υγιούς διατροφής μέσω της υιοθέτησης των βασικών κανόνων της Μεσογειακής Διατροφής.

ε επιτυχία πραγματοποιήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2008, στον Μαραθώνα, η ημερίδα που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Έκφραση, στο Κέντρο Προβολής Μαραθωνίου Δρόμου, με θέμα: «Η σωστή Διαχείριση των Υδάτινων Πόρων, Ελπίδα στο Μέλλον», με την παρουσία της τοπικής κοινωνίας, αντιπροσώπων συλλόγων, φορέων και Μ.Κ.Ο., αλλά και εκπροσώπων της αυτοδιοίκησης. Χαιρετισμό απηύθυνε ο Δήμαρχος Μαραθώνα κ. Σπυρίδων Ζαγάρης, ενώ την έναρξη της ημερίδας σήμανε ο Δρ Νίκος Γιαννής, καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Αναπλ. Βουλευτής Περιφ. Αττικής, ο οποίος είχε και την ευθύνη συντονισμού του συνεδρίου. Τις εισηγήσεις ξεκίνησε η κα Αικατερίνη Κωνσταντοπούλου, Βοηθός Γενική Διευθύντρια Εγκαταστάσεων ΕΥΔΑΠ, η οποία παρουσίασε την πορεία των υδάτινων πόρων στην Ελλάδα, από το 1920 έως σήμερα, ενώ μίλησε και για την διαχείριση του νερού. Στην συνέχεια το λόγο πήρε η κα Ιωάννα Ηλιοπούλου Γεωργουδάκη, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πατρών, Τμήμα Βιολογίας & Διευθύντρια Μονάδας Ρύπανσης, Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Οικοτοξικολογίας, με εισήγηση που αφορούσε στον ρόλο των φραγμάτων, το φράγμα του Μαραθώνα, τις αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρουν και τα μέτρα για τον περιορισμό τους, όπως επίσης και τις οικολογικές και κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που σχετίζονται με αυτά, ενώ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ ολοκλήρωσε την εισήγηση της με την παρουσίαση της ανάγκης για σωστή διαχείριση των φυσικών πόρων και αειφόρο-βιώσιμη ανάπτυξη. Ακολούθησαν οι εισηγήσεις του κ. Παναγιώτη Νεκτάριου, Επίκουρου Καθηγητή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σχετικά με τις μεθοδολογίες εξοικονόμησης νερού στη διαχείριση χλοοταπήτων ενώ αναφέρθηκε σε ειδικές τεχνικές και για την γεωργία, και της κας Άννυ Μητροπούλου, η οποία αναφέρθηκε στην εκστρατεία της ΜΚΟ Μεσόγειος SOS για την εξοικονόμηση υδάτινων πόρων και παρουσίασε στατικά στοιχεία για την κατανάλωση νερού, αλλά και συμβουλές για την σωστή διαχείριση, την ανακύκλωση και την εξοικονόμηση υδάτινων πόρων. «Η γνώση και η ατομική ευθύνη είναι πολύ σημαντικά στοιχεία σε μια εποχή «κρίσης», ως προς το νερό, το περιβάλλον, την ενέργεια, την οικονομία και γενικότερα, ιδιαίτερα αν σκεφθούμε την ευκολία εφαρμογής κάποιων τεχνικών και πρακτικών στην καθημερινότητα μας, μέσω των οποίων μπορούμε να επιτύχουμε ατομική οικονομία, εξοικονόμηση φυσικών πόρων και οικουμενική αλληλεγγύη και ευημερία», κατέληξε ο Νίκος Γιαννής. Μέσω του προγράμματος επιτεύχθηκε η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας στην προσέγγιση του ζητήματος της σωστής διαχείρισης των υδάτινων πόρων, αλλά και του ρόλου και των επιπτώσεων των φραγμάτων, ενώ το πρόγραμμα περιλαμβάνει και ξενάγηση, που απευθύνεται ιδιαίτερα στους μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του Δήμου Μαραθώνα, στο φράγμα του Μαραθώνα και θα πραγματοποιηθεί στις ερχόμενες εβδομάδες. Την εκδήλωση έκλεισε η προβολή του ντοκιμαντέρ “Ιστορικές Υδάτινες Ροές”, της ΕΥΔΑΠ και η δεξίωση των παρευρισκομένων. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 70 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ-ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

ην Παρασκευή 10 Οκτωβρίου 2008, η Ευρωπαϊκή Έκφραση σε συνεργασία με την Ένωση Πολιτών για την Παρέμβαση διοργάνωσαν εκδήλωση με θέμα «Κοινωνική ένταξη των μεταναστών & προοπτικές του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ελλάδα του 21ου αιώνα» στο Αμφιθέατρο Δρακοπούλου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης διεξήχθησαν και συζητήθηκαν θεματικές αναφορικά με την κοινωνική ένταξη των μεταναστών και οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών καθώς και η δυναμική του μεταναστευτικού φαινομένου στην ελληνική πραγματικότητα. Στην πρώτη θεματική εισηγήσεις πραγματοποίησαν ο κ. Ν. Γκιωνάκης, υπεύθυνος του Κέντρου Ημέρας για τους μετανάστες «Βαβέλ», ο κ. Β. Χρονόπουλος, υπεύθυνος διαδικτυακού περιοδικού Διαβατήριο, ο κ. Μ. Σκυλλάκος πρόεδρος ΜΚΟ Περιφερειακό Ινστιτούτο Μετανάστευσης και η κ. Αθηνά Jani, εκπρόσωπος Second Generation 07. Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη θεματική συμμετείχαν οι κ. Α. Κόντης, αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Α. Μακρυδημήτρης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Α. Λυμπεράκη, Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου, κ. Μ. Παύλου, κ. Α. Παπαϊωάννου, Επιστημονικός Σύμ-

49 βουλος ΟΚΕ και η κ. Χ. Χαλανούλη, Νομικός.

ΑΝΑΔΑΣΩΣΗ-ΑΝΑΒΛΑΣΤΗΣΗ 3800 ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ

Δήμος Κερατέας, το Κέντρο Φυσικής Καλλιέργειας και η Ευρωπαϊκή Έκφραση, διοργάνωσαν με μεγάλη επιτυχίας αναδάσωση-αναβλάστηση 3800 στρεμμάτων στο Δήμο Κερατέας, στις 4 & 5 Οκτωβρίου 2008. Η προσπάθεια στηρίχθηκε στην καινοτόμο μέθοδο του Γιαπωνέζου καθηγητή Fukuoka, την οποία εφαρμόζει εθελοντικά στην Ελλάδα ο επιστημονικός συνεργάτης του στην Ελλάδα κ. Παναγιώτης Μανίκης και η ομάδα του. Η σπορά έγινε με τη μέθοδο των σβόλων μεγάλης ποικιλίας δασικών δέντρων και φυτών χλωρής λίπανσης προστατευομένων σε αγρυλόχωμα, ώστε να μην φαγωθούν από τα πουλιά, τα διάφορα τρωκτικά και τα μυρμήγκια, πριν από την έναρξη των φθινοπωρινών βροχών. Οι περιοχές που πραγματοποιήθηκε η σπορά ήταν οι καμένες εκτάσεις του Πανείου Όρους, του Οβριόκαστρου, των Βιλίων καθώς και στις περιοχές Μαρκάτι, Αρί, τον λόφο Τζόρα, και τη Συντερίνα. Υπήρξε μαζική προσέλευση, όπου συμμετείχαν 400 και πλέον εθελοντές από την Κερατέα, τους οικισμούς και την Αθήνα, ενώ συμμετείχαν συνεργεία του Δήμου, μαθητές από την περιβαλλοντική ομάδα Γυμνασίου, τα ΔΣ και τα μέλη των οικισμών.

ΕυΡΩΠΑΪΚη ΕΚΦΡΑςη

δηΜΟςΙΕυςΕΙς ςτηΝ ΕυΡΩΠΑΪΚη ΕΚΦΡΑςη Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφορετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρονται αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών με επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζονται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκδότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύνταξη με κριτήρια την επιστημονική εγκυρότητα, την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευθεί κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.

Όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυπα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημοσιευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλλα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και

✂

ΕΚΦΡΑςη

Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική αναδημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσμεύονται αυτό να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.

Όνομα........................................................................................ Όνομα

Έτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα, τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953, e-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr

Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή Έκφραση” Ετήσια Διετής 20 Ευρώ

Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υποβολή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περίληψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέξεις). Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται και σε δισκέτα pC ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκδοση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτότυπα δεν επιστρέφονται.

ΔΕΛΤIΟ ςυΝδΡΟΜητΟυ

ΕυΡΩΠΑΪΚη

Τακτικός Συνδρομητής Δημόσιοι Οργανισμοί, Τράπεζες, Βιβλιοθήκες, ΑΕΙ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, Εταιρείες, Σύλλογοι Ευρώπη Άλλες ήπειροι Φοιτητής, σπουδαστής, στρατιώτης Συνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης

των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολόκληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο βιογραφικό σημείωμα.

35 Ευρώ

Επώνυμο ................................................................................... Διεύθυνση................................................................................. Ταχ. Κώδικας............................................................................ Πόλη .......................................................................................... Τηλέφωνο: ................................................................................

50 Ευρώ 25 Ευρώ 30 Ευρώ

100 Ευρώ 45 Ευρώ 55 Ευρώ

15 Ευρώ 50 Ευρώ

25 Ευρώ 90 Ευρώ

Οι συνδρομές καταβάλλονται στα γραφεία της Έκφρασης 9π.μ. - 5 μ.μ., με ταχυδρομική επιταγή, ή τέλος στην Εθνική Τράπεζα (αρ. λογαριασμού 701/29600287)

E-mail: ....................................................................................... Επάγγελμα: ..............................................................................

Ημερομηνία Υπογραφή