European Expression - Issue 75 by European Expression

Ευρωπαϊκή δράση για τα ναρκωτικά (EAD)

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ

ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

EUROPEAN ACTION ON DRUGS

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ E Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α

Ε Κ Δ Ο Σ Η

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ ΑΤ Ι Σ Μ Ο Υ

έτος ιδρυσης: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡΟΝΟΣ 19 • ΤΕΥΧΟΣ 75 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009 ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ: "ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-ΘΕΣΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό Σωματείο Ομήρου 54 - Αθήνα - 106 72 Τηλ.: +30 210 3643224 Fax: +30 210 3646953 E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr http://www.ekfrasi.gr ΚωδικΟς εντύπου: 1413

ΕΚΔΟΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: Νίκος Γιαννής

4Εισαγωγικό 4 σημείωμα................................................................................................. 5 του Νίκου Γιαννή ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ 4Επιστολή 4 του Α. Σαμαρά για το μεταναστευτικό ζήτημα................................... 6 4Η 4 ‘υπερ-τοπική’ διάσταση της ελληνικής ταυτότητας,

του Στάθη Καμπουρίδη............................................................................................ 12

4Ο 4 καθορισμός της ιθαγένειας, το ατομικό δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού και η «ημέτερη παιδεία»

της Φαίης Φραγκισκάτου........................................................................................ 14

4Δημόσιος 4 διάλογος και πολιτική συμμετοχή μεταναστώνΜάχη συμβολισμών ή ουσίας;

του Βασίλη Χρονόπουλου........................................................................................ 16

4Αξίζει 4 να φανταστούμε μια νέα ελληνική κοινωνία!

του Μίλτου Παύλου και της Άννας Τριανταφυλλίδου........................................ 18

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ: Σταματίνα Ξεφτέρη

4How 4 to educate citizens: a republican defence

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Κατερίνα Ανδρωνά

ΑΜΥΝΑ

Στο τεύχος αυτό συνεργάστηκαν:

Στάθης Καμπουρίδης, Γεώργιος Καφετζής, Γιώργος Λιγνός, Ιωάννης Παρίσης, Φαίη Φραγκισκάτου, Βασίλης Χρονόπουλος, Δημήτρης Χρυσοχόου

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ: Εκδόσεις: «ΗΛΙΑΙΑ» ΔΗΜ. ΣΧΕΣΕΙΣ: iForce Communications Α.Ε.

του Δημήτρη Χρυσοχόου ........................................................................................ 22

4Ο 4 ρόλος των ευρωπαϊκών ενόπλων δυνάμεων

του Ιωάννη Παρίση................................................................................................... 27

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 4Η 4 Σύμβαση των Η.Ε. για τα δικαιώματα των ΑμεΑ και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο

του Γεώργιου Ν. Καφετζή......................................................................................... 31

ΚΟΙΝΩΝΙΑ 4Συνηγορία 4 της φιλανθρωπίας

του Γιώργου Λιγνού.................................................................................................. 34

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ 4Ευρωπαϊκά 4 Νέα......................................................................................................... 39

4Βιβλιοπαρουσίαση. 4 ................................................................................................... 43 4Τα 4 Νέα της Έκφρασης ............................................................................................ 44

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

c o n t en t s

vropaiki EkfraSsi E q u a r t e r l y e d i t i o n o n e u r o p e a n iss u es

F i r s t P u b l ishe d : 1 9 8 9 • I S S N : 1 1 0 5 - 8 1 3 7 • E URO 5 • Y E AR 1 9 • VOL . 7 5 • O C TOB E R - N OV E M B E R - D E C E M B E R 2 0 0 9 PROPRIETOR - EDITION:

"European Society, Politics, Ex-

pression, Institutions", non Profit Making Company 54 Omirou St., Athens 106 72 Tel.: +30 210 3643224 Fax: +30 210 3646953 E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr http://www.ekfrasi.gr EDITOR - PUBLISHER BY LAW: Nicos Yannis PUBLISHING DIRECTOR: Stamatina Xefteri DIRECTION: Katerina Androna CONTRIBUTORS:

V. Chronopoulos, D. N. Chryssochoou, F. Fragkiskatou, S. Kampourides, G. Kafetzis,

4Editorial, 4 N.Yannis. ..................................................................................................... 5

IMMIGRANTS AND CITIZENSHIP 4Letter 4 of A. Samaras about immigration................................................................ 6 4The 4 supra-local dimension of the greek identity,............................................... 12 S. Kampourides 4The 4 determination of citizenship, the individual right

to self-determination and “our own education”,................................................. 14 F. Fragkiskatou

4Public 4 dialogue and the political participation of immigrantsa battle of symbolisms or a substantial battle?

V. Chronopoulos........................................................................................................ 16

4It’s 4 worth imagining a new greek society!

M. Pavlou, A. Triantafillidou................................................................................. 18

4How 4 to educate citizens: a republican defence

D. N. Chryssochoou................................................................................................... 22

DEFENSE POLICY 4The 4 role of european armed forces

I. Parisis...................................................................................................................... 27

HUMAN RIGHTS 4The 4 UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities and the Optional Protocol

G. Kafetzis.................................................................................................................. 31

G. Lignos,

SOCIETY

I. Parisis.

4An 4 advocacy of philanthropy,

TECHNICAL ADVISOR: Hliea PUBLIC RELATIONS iForce Communications SA

G. Lignos..................................................................................................................... 34

PERMANENT COLUMNS 44European News?........................................................................................................................ 39

44Book presentation..................................................................................................................... 43 44“European Expression” News................................................................................................ 44 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

E D I TOR I AL

Η απώλεια κυριαρχίας είναι η λύση, όχι το πρόβλημα. Πολιτική ένωση επιτέλους. «Πρέπει να είσαι γενναιόδωρος με ξένα κόλλυβα. Αν μοιράζεις από τα δικά σου ή από εκείνα των υπηκόων σου, πάει, καταστράφηκες».

άδε έφη Νίκολο Μακιαβέλι, όμως το θέμα είναι ότι μεγάλο μέρος της πολιτικής τάξης της Ελλάδας μοιράσθηκε με τους οικείους του ακόμη και τα κόλλυβα των υπηκόων του κατά τα τελευταία 35 χρόνια. Για τη διάπραξη του κακουργήματος χρειάσθηκαν δύο συνεργοί. Ένας μικρός αριθμός Ελλήνων ήταν αρκετός, ένας μεγάλος αριθμός πολιτικών από τα δύο μεγάλα κόμματα και ένας ικανός αριθμός ιδιωτών που προσέτρεξαν σε αυτούς χτίζοντας μαζί το πελατειακό σύστημα προς ίδιον όφελος και οι δύο και φυσικά σε βάρος των υπολοίπων. Το παράδοξο είναι ότι οι αυτοί οι συνεργοί της παρακμής ακριβώς έχουν αναλάβει σήμερα την επιχείρηση σωτηρίας, θεία δίκη μεν αλλά και πηγή ύψιστης ανησυχίας, ο υιός καλείται να πληρώσει για τις αμαρτίες του πατρός, καθώς έχει και η οικογενειοκρατία το τίμημα της! Ο Ν.Μακιαβέλι είχε αποφανθεί επ’ αυτού: «Αν κληρονόμησες την εξουσία είσαι πιο αγαπητός από ό,τι αν την κατέκτησες, οπότε έχεις λιγότερη ανάγκη να είσαι σκληρός.» Από την άλλη δύο πολιτικοί ηγέτες σημάδεψαν δύο εσπευσμένες πολύτιμες επιλογές: την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τη συμμετοχή της Ελλάδας στη ζώνη του Ευρώ μεταξύ των χωρών της ευρωπαϊκής εμπροσθοφυλακής. Οι περισσότερο σώφρονες και συντηρητικοί εκ των Ευρωπαίων δεν συμφωνούσαν κατά βάθος, χαρίστηκαν όμως στην Ελλάδα, με την ελπίδα και οι μεν και οι δε ότι η πλήρης λειτουργία της Ελλάδας στην ΕΕ θα ήταν μοχλός επιτάχυνσης της προσαρμογής. Εμείς οι ίδιοι όμως ναρκοθετήσαμε τη μεγαλύτερη πολιτική επιτυχία της σύγχρονης Ελλάδας. Το 28% του χρέους της χώρας το 1981 τριπλασιάστηκε τη δεκαετία του΄80 και μαζί με τις δωρεάν κοινοΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

τικές ενισχύσεις έκτοτε προσέφεραν μια πρωτόγνωρη, άκοπη και αστραπιαία ευημερία. Εκτοτε αυτό κινείται μεταξύ 100-120% του ΑΕΠ, δυσβάστακτο για έναν καταναλωτικό γίγαντα με πήλινα πόδια που τώρα πρέπει, να κοντύνει και κυρίως, ακόμη χειρότερα, να εργασθεί. Ένα μεγάλο ελάττωμα πολλών Ελλήνων είναι ότι όταν έχει καλοκαιρία κάνουν σαν να μην πρόκειται ποτέ να έλθει καταιγίδα. Εξασφαλίσαμε εδώ και 80 χρόνια τη μονιμότητα των δημοσιών υπαλλήλων ώστε να μην συμβαίνουν αυθαιρεσίες όταν αλλάζει η κυβέρνηση και προκειμένου να αποκτήσουμε μια επαγγελματική διοίκηση που να διακρίνεται από συνέχεια με βάση την αρχή της πολιτικής ουδετερότητας. Δεν προβλέψαμε όμως μια ρήτρα μείωσης των οικονομικών αποδοχών τους στην περίπτωση και κατ’ αναλογίαν των μηδενικών και αρνητικών ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης. Επίσης παραβιάσαμε τόσο πολύ την αρχή της ουδετερότητας σε βαθμό κακουργήματος αναξιοκρατίας, διασπάθισης πόρων και διάλυσης της δημόσιας υπηρεσίας, ώστε αυτό καθεαυτό το μέγεθος και η ελάχιστη απόδοση του δημοσίου να απειλούν με συνολική κατάρρευση την εθνική οικονομία και να υποθηκεύουν το μέλλον του τόπου.

ι τεχνικές προϋποθέσεις αντιμετώπισης της ελληνικής κρίσης ασφαλώς υπάρχουν στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Το ερώτημα είναι εάν συντρέχουν οι ψυχοπνευματικές και τελικώς αντιεθνικιστικές προϋποθέσεις στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Φυσικά η δική μας τεράστια ευθύνη δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αθέμιτες κερδοσκοπικές πιέσεις και πρακτικές που υπαγορεύουν την ανάγκη μιας ελάχιστης παγκόσμιας διακυβέρνησης, κάτι στο οποίο η Ευρωπαϊκή Έκφραση επιμένει ρηξικέλευθα από το anus mirabilis 1989, έτος ίδρυσης της εξάλλου!

Εσφαλμένη και παραπλανητική είναι η άποψη ότι απειλείται η εθνική κυριαρχία. Αντιθέτως αυτή έχει παραχωρηθεί προ πολλού, από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και ορθώς στην ΕΕ και ευτυχώς γιατί διαφορετικά η Ελλάδα θα ήταν σε καταφανώς χειρότερη θέση σήμερα και με καταφανώς χειρότερη προοπτική. Τώρα απλώς ζούμε τις ακραίες της συνέπειες που τότε συμφωνήσαμε. Αλλά και η Ευρώπη θα ήταν πιο γερμανική: επανενωμένη, πανίσχυρη οικονομικά, χωρίς ισχυρές ενδοευρωπαϊκές αναδιανεμητικές υποχρεώσεις, κυρίαρχη, σχεδόν ανυπόλογη και ανεξέλεγκτη. Η Γερμανία συνέπραξε στον συμβιβασμό του Μάαστριχτ με τρεις προϋποθέσεις. Η κεντρική τράπεζα να είναι ανεξάρτητη, να απαγορεύεται να αγοράζει κρατικούς τίτλους και να συμφωνηθεί ρήτρα μη διάσωσης κράτους-μέλους του ενιαίου νομίσματος.

ελληνική έκπτωση προσφέρει τέλος και μια μοναδική ευκαιρία, την οποία έχουμε κατ’ επανάληψη επισημάνει σε αυτό το περιοδικό: η νομισματική ένωση είναι μια ενδιάμεση και ατελής διαδικασία, που αν δεν συνοδευτεί το συντομότερο από μια κοινή δημοσιονομική πολιτική (όχι τιμωρητικά υποκατάστατα της όπως οι κανόνες του Μάαστριχτ-έλλειμμα 3% και χρέος 60% του ΑΕΠ), κοινή φορολογική πολιτική, έναν ισχυρό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και μια ενιαία ευρωπαϊκή μακροοικονομική πολιτική, δεν θα είναι δυνατή η πολιτική ένωση της Ευρώπης που αποτελεί την ισχυρότερη ελπίδα τόσο για τον ευρωπαϊκό λαό όσο και για την ειρήνη, σταθερότητα και ευημερία σε όλον τον κόσμο. Μεγαλύτερη απώλεια εθνικής κυριαρχίας είναι το ζητούμενο, η διατήρηση της είναι το πρόβλημα, Γερμανοί Γάλλοι και άλλοι είναι αυτοί που πρέπει να το πάρουν πρώτοι απόφαση. Νίκος Γιαννής Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Εκφρασης

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΑΝΤΩΝΗ ΣΑΜΑΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ

την πρόσφατη ομιλία μου στη Βουλή για τον Προϋπολογισμό είχα προειδοποιήσει την Κυβέρνηση: «…το πρόβλημα των νομίμων μεταναστών στην Ελληνική κοινωνία, δεν είναι απλά ζήτημα πολιτογράφησής τους. Είναι και θέμα ενσωμάτωσής τους στο σώμα και τον πολιτισμό της χώρας. Των ίδιων και, κυρίως, των παιδιών τους που γεννήθηκαν εδώ… Μην προχωρήσετε σε άκριτη μαζική νομιμοποίηση χωρίς τις προϋποθέσεις που βάζει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ελάτε πρώτα να συζητήσουμε χωρίς βιασύνη τα κριτήρια, ώστε να προστατέψουμε τους νόμιμους μετανάστες και την ενσωμάτωσή τους με κοινωνική συνοχή…». Η Κυβέρνηση δεν άκουσε εκείνη την έκκληση. Και επέμεινε στις θέσεις της. Έθεσε το νομοσχέδιό της σε «δημόσια διαβούλευση», προκαλώντας ήδη μεγάλες αντιδράσεις. Απόψε σας αποστέλλω αναλυτικό υπόμνημα για τους λόγους που η Νέα Δημοκρατία θα καταψηφίσει το νομοσχέδιο.

ρώτον, είναι απορίας άξιο γιατί προτείνεται σήμερα τέτοια ρύθμιση. Η υφιστάμενη νομοθεσία την οποία ψήφισε η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας το 2004 (Κώδικας Ελληνικής Ιθαγένειας – ΚΕΙ) έχει λάβει υπ’ όψιν της τα ισχύοντα στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (παράρτημα 1). Παράλληλα, κατά την προηγούμενη πενταετία, οι κυβερνήσεις της ΝΔ ενσωμάτωσαν στο Ελληνικό Δίκαιο και τις σχετι-

κές με τα δικαιώματα των μεταναστών Ευρωπαϊκές οδηγίες (παράρτημα 2). Προκύπτει σαφώς, ότι η Ν.Δ. ως κυβέρνηση εργάστηκε με συνέπεια στον ευαίσθητο αυτό τομέα και δεν δικαιούται κανείς να υποστηρίξει ότι η Ελλάδα υστερεί σε σχέση με τα προβλεπόμενα και ισχύοντα απ’ την Ευρωπαϊκή νομοθεσία. Επανέρχεται, επομένως, το ερώτημα για την αιτία που προκαλεί τη νομοθετική πρωτοβουλία σας. Και κυρίως τη σπουδή με την οποία προσπαθείτε να αντιμετωπίσετε ένα θέμα, το οποίο σε καμία περίπτωση δεν περιορίζεται σε αυτή καθαυτή την απόδοση ιθαγένειας σε αλλοδαπούς, αλλά συνδέεται με το πραγματικό ζήτημα της μετανάστευσης πληθυσμών, κυρίως απ’ την Ασία και την Αφρική προς την Ευρώπη με πύλη εισόδου την Ελλάδα. Η άποψή μας είναι ότι η απόδοση ιθαγένειας είναι ο τελευταίος κρίκος μίας αλυσίδας, προηγούμενοι κρίκοι της οποίας είναι η παράνομη είσοδος στη χώρα, το άσυλο, η απέλαση, η άδεια παραμονής και εργασίας στην Ελλάδα. Επιχειρείτε λοιπόν, την αποσπασματική και πρόχειρη «αντιμετώπισή» του και μάλιστα εκκινώντας απ’ τον «τελευταίο κρίκο της αλυσίδας». Εάν πιστεύετε ότι το μεταναστευτικό πρόβλημα επιλύεται με την μαζική απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας, τότε σίγουρα βρίσκεστε σε αναντιστοιχία με τα Ευρωπαϊκώς ισχύοντα. Αλλά και σε πλήρη αντίθεση με την πραγματικότητα…

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

ε ό,τι αφορά την αντικατάσταση του άρθρου 5 του ΚΕΙ – που μεταξύ άλλων θέτει ως προϋπόθεση για την απόκτηση ιθαγένειας αλλοδαπών με πολιτογράφηση, τη διαμονή τους στην Ελλάδα επί 5 συνολικά έτη κατά την τελευταία δεκαετία απ’ την υποβολή της αίτησής τους – διαφωνούμε και επιμένουμε στη διατήρησή του ως έχει σήμερα. Επιμένουμε, δηλαδή, στο γενικό κανόνα της δεκαετούς νόμιμης διαμονής κατά τη διάρκεια των 12 τελευταίων ετών πριν την υποβολή της αίτησης πολιτογράφησης με επαρκή γνώση της Ελληνικής γλώσσας, της Ελληνικής ιστορίας και του Ελληνικού πολιτισμού, μεταξύ των άλλων προβλεπομένων προϋποθέσεων. Σας επισημαίνουμε ότι συνιστά παράδοξο η Ελλάδα να εμφανίζεται πρόθυμη ν’ αποδώσει την Ελληνική ιθαγένεια στους επί 5ετία διαμένοντες στη χώρα μας, όταν Ευρωπαϊκή οδηγία που έχει ήδη ενσωματωθεί στο Ελληνικό Δίκαιο, προβλέπει την απόδοση του καθεστώτος του «επί μακρόν διαμένοντος» στους νομίμως διαμένοντες επί 5ετία (με συνδρομή πολλών προϋποθέσεων, όπως η ύπαρξη εισοδήματος, η πλήρης ασφάλιση ασθενείας, η επαρκής γνώση της Ελληνικής γλώσσας κ.ο.κ.). Έτσι με τις ίδιες προϋποθέσεις (αν όχι και πιο ευνοϊκές), με τις οποίες στην Ευρώπη παρέχεται καθεστώς «επί μακρόν διαμένοντος», στην Ελλάδα θα αποδίδεται η ιθαγένεια!

ς δούμε, όμως, τι ισχύει για το ίδιο θέμα, σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όταν μάλιστα μερικές εξ’ αυτών, έχουν αποικιοκρατικό παρελθόν και μακρόχρονη πείρα αντιμετώπισής του. Στη Γερμανία: δικαίωμα κτήσης ιθαγένειας έχουν οι αλλοδαποί με μόνιμο τόπο κατοικίας τη Γερμανία για 8 τουλάχιστον χρόνια, συντηρούν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους χωρίς να λαμβάνουν κρατική βοήθεια, γνωρίζουν επαρκώς τη γερμανική γλώσσα, ενώ πληρούν σειρά άλλων προϋποθέσεων. Στην Ιταλία: Το δικαίωμα κτήσης ιθαγένειας αποκτούν οι μετανάστες μετά από 10ετή νόμιμη διαμονή στη χώρα. Στην Πορτογαλία: οι μετανάστες αποκτούν δικαίωμα για αίτηση κτήσης ιθαγένειας, κατόπιν δέκα ετών νόμιμης διαμονής στη χώρα, εκτός και αν προέρχονται από πρώην πορτογαλικές αποικίες με επίσημη γλώσσα τα πορτογαλικά, οπότε το δικαίωμα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

αποκτάται μετά 6 χρόνια νόμιμης διαμονής. Στην Ολλανδία: το δικαίωμα αποκτάται κατόπιν πέντε ετών νόμιμης διαμονής, εφόσον γνωρίζουν την ολλανδική γλώσσα και τον πολιτισμό και το αποδείξουν σε σχετικές εξετάσεις. Πρέπει, όμως, να επισημανθεί ότι η Ολλανδία δεν είναι πύλη εισόδου για τους μετανάστες. Όσους δέχεται, τους δέχεται κατόπιν συμφωνιών, ενώ το ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ την προφυλάσσει περαιτέρω, καθώς μετανάστες που θα ήθελαν να φτάσουν στην Ολλανδία, επιστρέφουν υποχρεωτικώς για να υποβάλουν αίτημα χορήγησης ασύλου στην πρώτη χώρα υποδοχής τους (ή χώρα εισόδου τους). Στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Γαλλία: η προϋπόθεση 5ετούς διαμονής εκτός των λοιπών προϋποθέσεων, μπορεί να εξηγηθεί από το αποικιοκρατικό παρελθόν τους. Και οι δύο χώρες συνδέονται με την Αφρική και με αρκετές Ασιατικές χώρες απ’ όπου προσέλκυσαν κατά το παρελθόν μετανάστες. Εδώ υπάρχουν ιδιαίτεροι δεσμοί -ιστορικοί, γλωσσικοί και πολιτισμικοί- καθώς και σκοπιμότητες που συνδέουν την πολιτική της ιθαγένειας με την γενικότερες σχέσεις «μητρόπολης»- πρώην αποικιών. Παρ’ όλα αυτά, στη μεν Γαλλία δημιουργείται «Υπουργείο Εθνικής Ταυτότητας και Μετανάστευσης» για να λύσει το πρόβλημα ενσωμάτωσης των μεταναστών στην εθνική ταυτότητα, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κυβέρνηση των Εργατικών επιλέγει τη στρατηγική ενσωμάτωσης των μεταναστών στην ταυτότητα της «Βρετανικότητας», ως τον ασφαλέστερο τρόπο καταπολέμησης του ρατσισμού, εγκαταλείποντας την προηγούμενη πολυπολιτισμική στρατηγική. Στην Ισπανία έχει, επίσης, υιοθετηθεί η έννοια της «Ισπανικότητας». Απ’ τα προηγούμενα προκύπτει ότι η Ελλάδα, με την προτεινόμενη απ’ την κυβέρνησή σας ρύθμιση, υιοθετεί το «χαμηλότερο κατώφλι» που συναντά κανείς σήμερα μόνο σε χώρες με αποικιακό παρελθόν ή χώρες «προστατευόμενες» απ’ τα προβλεπόμενα και ισχύοντα απ’ τον κανονισμό του «ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ» του 2003, που συμφωνήθηκε όταν και πάλι στην κυβέρνηση ήταν το ΠΑΣΟΚ! Κι εδώ προκύπτει μια δεύτερη παρατήρηση: Η Ελλάδα έχει μια κρίσιμη ιδιομορφία σε σχέση με τις περισσότερες από τις υπόλοιπες χώρες μέλη της Ένωσης: Είναι «πύλη εισόδου» μεγάλου αριθμού παράνομων μεταναστών, των οποίων η επα-

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

ναπροώθηση δεν είναι εύκολη. Αυτό δεν ισχύει για στήματος εκπαίδευσης, η Νέα Δημοκρατία καθιόλες τις υπόλοιπες χώρες-μέλη, οι οποίες είναι σε στά απολύτως σαφές ότι επιμένει στη γενική αρχή θέση να ελέγχουν πολύ καλύτερα τα σύνορά τους. του κριτηρίου «των μετεχόντων της ημετέρας παιΈτσι στην Ελλάδα έχουμε μετανάστες με νόμιμη δείας». Με τη διευκρίνιση ότι η Παιδεία διατηρεί και μόνιμη διαμονή, οι οποίοι όμως, στην μεγάλη το χαρακτηρισμό της ως «εθνική». Ενώ μια από πλειονότητά τους εισήλθαν παράνομα. τις πρώτες επιλογές της κυβέρνησής σας υπήρξε η Να σημειωθεί ότι η παράνομη είσοδος σε άλλες αλλαγή ονομασίας στο έως πρόσφατα υπουργείο ευρωπαϊκές χώρες δύσκολα οδηγεί σε νομιμοποίη- Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Αυτό πάνω ση ή, πολύ περισσότερο, σε πολιτογράφηση. Επί- απ’ όλα επιβάλλει το ίδιο το Σύνταγμα της Ελλάσης τα παιδιά μεταναστών δεν παίρνουν ιθαγένεια, δας το οποίο στο άρθρο 16, παράγραφος 2, αναακόμα κι αν έχουν γεννηθεί σε ευρωπαϊκή χώρα, φέρει ρητά: «Η παιδεία αποτελεί βασική αποστοαν έχει προηγηθεί η παράνομη είσοδος των γονέ- λή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και ων τους στη χώρα αυτή. Με το νομοσχέδιο φυσική αγωγή των Ελλήτης κυβέρνησης προτείνων, την ανάπτυξη της νεται πολύ πιο ελαστική εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διαδικασία πολιτογράΣτην Ελλάδα, παραμένουν διάπλασή τους σε ελεύφησης μεταναστών (μεάλυτα ακόμη τα ζητήματα παράθερους και υπεύθυνους τά από πενταετία) και σχεδόν «αυτόματης» πολίτες». νομης μαζικής εισόδου, καταχρηαπόδοσης ιθαγένειας Η ανάπτυξη εθνιστικής αξιοποίησης του πολιτικού στα παιδιά τους. Στην κής συνείδησης, λοιπόν, ασύλου και της συναφούς διαδιΕλλάδα, παραμένουν αποτελεί ρητή συνταγματική επιταγή, έτσι κι άλυτα ακόμη τα ζητήμακασίας που είναι εξαιρετικά χροτα παράνομης μαζικής αλλιώς. Κι ο εθνικός χανοβόρος, όπως και της απέλασης, εισόδου, καταχρηστικής ρακτήρας της Παιδείας, είναι συνταγματιαξιοποίησης του πολιτιτων συνθηκών διαμονής και διαβίκά προσδιορισμένος με κού ασύλου και της συωσης κλπ. Σε τέτοιες συνθήκες θα ναφούς διαδικασίας που αδιαμφισβήτητο τρόπο. ήταν ιστορικό λάθος η απόπειρα είναι εξαιρετικά χροΑλλά η σημασία της νοβόρος, όπως και της εθνικής Παιδείας είναι αντιμετώπισης του μεταναστευαπέλασης, των συνθηκρίσιμη και για την εντικού προβλήματος με τα ελαστικών διαμονής και διασωμάτωση των νομίβίωσης κλπ. Σε τέτοιες μων μεταναστών. Κι αυκότερα δυνατά κριτήρια απόδοσυνθήκες θα ήταν ιστοτό δεν αποτελεί δικό μας σης της ιθαγένεια. ρικό λάθος η απόπειρα ισχυρισμό, αποτελεί, αντιμετώπισης του μεεπίσης αδιαμφισβήτητη ταναστευτικού προβλήευρωπαϊκή τάση, όπως ματος με τα ελαστικότερα δυνατά κριτήρια από- ήδη αναφερθήκαμε παραπάνω… Έτσι, ενώ οι Ευδοσης της ιθαγένειας. ρωπαίοι κινούνται προς την ενσωμάτωση των μεταναστών τους και των παιδιών τους στην εθνιε ό,τι αφορά την αντικατάσταση του άρ- κή ταυτότητα, όπως εμπεδώνεται από το σύστημα θρου 1 του ΚΕΙ όπως αυτός κυρώθηκε με της Εθνικής Παιδείας, εσείς απαλείψατε τον εθνιτο Ν. 3284/2004 και ειδικότερα την από- κό προσδιορισμό από τον επίσημο τίτλο του αρκτηση ιθαγένειας από τέκνα αλλοδαπών που γεν- μόδιου υπουργείου. Αν πρόθεσή σας είναι να εννιούνται στην Ελλάδα ή από τέκνα αλλοδαπών που σωματώσετε ομαλά των παιδιά των μεταναστών έχουν παρακολουθήσει τάξεις του Ελληνικού συ- στη Ελληνική κοινωνία και στην Ελληνική ταυτό-

“

”

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α τητα, τότε κινείστε αντίθετα προς ό,τι επιτάσσει η λογική, κινείστε αντίθετα προς ότι αποτελεί πλέον ευρωπαϊκή τάση, κινείστε αντίθετα από το πνεύμα και το γράμμα του Συνταγματικού μας νομοθέτη.

πισημαίνουμε ότι με τον ισχύοντα ΚΕΙ, τέκνα αλλοδαπού που πολιτογραφείται Έλληνας, χωρίς άλλη διατύπωση, αποκτούν την Ελληνική ιθαγένεια, υπό την προϋπόθεση ότι κατά την πολιτογράφηση είναι ανήλικα και άγαμα. Συνεπώς, η πρότασή σας αφορά τα τέκνα που μπορούν να αποκτήσουν την Ελληνική ιθαγένεια, ενώ οι γονείς τους παραμένουν στο status του αλλοδαπού διαμένοντος στην Ελλάδα. Ας δούμε ποια είναι η Ευρωπαϊκή εμπειρία και στην προκειμένη περίπτωση: Στη Γερμανία: τέκνα που γεννιούνται σε γερμανικό έδαφος έχουν δικαίωμα ν’ αποκτήσουν τη γερμανική υπηκοότητα εφόσον ένας γονέας έχει ζήσει εκεί νόμιμα και μόνιμα τουλάχιστον 8 χρόνια, ενώ το ius soli δεν καλύπτει τα τέκνα που δεν γεννήθηκαν στη Γερμανία. Στην Ιταλία: Η γέννηση σε ιταλικό έδαφος δεν αποτελεί καν κριτήριο για την κτήση ιταλικής υπηκοότητας, ενώ για τα λοιπά τέκνα απαιτείται συνεχής νόμιμη διαμονή ως την ενηλικίωση, με δήλωση επιθυμίας για πολιτογράφηση εντός ενός έτους απ’ την ενηλικίωσή τους. Στην Πορτογαλία: Τέκνα που γεννιούνται εκεί, αποκτούν δικαίωμα εφόσον ο ένας γονέας είναι μόνιμος κάτοικος για 10 χρόνια (ή 6 χρόνια εάν προέρχεται από τις πρώην πορτογαλικές αποικίες μέ επίσημη γλώσσα την πορτογαλική), ενώ τα λοιπά τέκνα αποκτούν το δικαίωμα πολιτογράφησης, μόνο εάν ένας απ’ τους γονείς έχει αποκτήσει την πορτογαλική υπηκοότητα. Στην Ολλανδία: Το ius soli παραχωρείται αυτόματα μόνο στην τρίτη γενιά, όχι δηλ. για τα τέκνα αλλοδαπών που γεννιούνται στην Ολλανδία, ενώ για τα λοιπά τέκνα προϋπόθεση είναι η νόμιμη διαμονή μέχρι την ενηλικίωσή τους στη χώρα και υποβολή σχετικής δήλωσης. Στο Ηνωμένο Βασίλειο: Το ius soli παραχωρείται όταν τουλάχιστον ο ένας γονέας είναι μόνιμος κάτοικος Στη Γαλλία: Τέκνα που γεννιούνται στη Γαλλία από αλλοδαπούς αποκτούν την ιθαγένεια ipso jure όταν ενηλικιωθούν, ενώ μπορούν μόνα τους να υποβάλουν αίτηση κτήσης ιθαγένειας στην ηλικία των 16 ετών αρκεί να γεννήθηκαν και να έζησαν στη Γαλλία για τουλάχιστον 5 χρόνια.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

Διαπιστώνεται, λοιπόν, ότι η αντιμετώπιση ποικίλλει από χώρα σε χώρα, ενώ είναι προφανές ότι η Ελλάδα και σε αυτή την περίπτωση υιοθετεί το χαλαρότερο μοντέλο κτήσης της ιθαγένειας, ανάλογο του οποίου μπορεί να συναντήσει κανείς είτε σε χώρες με αποικιοκρατικό παρελθόν (π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο) είτε σε χώρες που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθούν πύλες-εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντιθέτως, δεν παραχωρείται ius soli ακόμη και σε χώρες με φαινομενικά ελαστικότερο τρόπο απόδοσης της ιθαγένειας (π.χ. Ολλανδία).

ιδιαιτερότητα της Ελλάδας, ως χώρας πύλης εισόδου μεταναστών, με τη διαπίστωση σειράς αδυναμιών και προβλημάτων που σχετίζονται με τη συνολική αντιμετώπιση του μεταναστευτικού προβλήματος, δεν επιτρέπει επιπόλαιο χειρισμό ούτε καλλιέργεια φρούδων ελπίδων ότι η προτεινόμενη ρύθμιση θα λύσει το πρόβλημα. Στην πραγματικότητα ελλοχεύει ο κίνδυνος να ερμηνευθεί και να λειτουργήσει η ελληνική πρόταση σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι, στην πρότασή σας για αυτόματη κτήση ιθαγένειας από τέκνα αλλοδαπών που γεννιούνται στην Ελλάδα, με τις λοιπές προϋποθέσεις που προβλέπετε, τοποθετούμαστε αρνητικά. Δεχόμαστε τη δυνατότητα των τέκνων νομίμων μεταναστών, που γεννήθηκαν και είχαν συνεχή διαμονή στην Ελλάδα και που έχουν ολοκληρώσει τουλάχιστον την υποχρεωτική 9χρονη εκπαίδευση, να αποκτούν την Ελληνική ιθαγένεια με την ενηλικίωσή τους, κατόπιν αιτήσεώς τους. Εις ό,τι αφορά τα υπόλοιπα τέκνα που δεν γεννήθηκαν στην Ελλάδα, άποψή μας είναι ότι θα πρέπει να υπαχθούν στη γενικότερη ρύθμιση περί κτήσης της ιθαγένειας με πολιτογράφηση. Κριτήριο σε όλες τις περιπτώσεις πρέπει να είναι η διαπιστωμένη γνήσια βούληση του ενδιαφερομένου να πολιτογραφηθεί Έλληνας, χωρίς «γραφειοκρατικούς αυτοματισμούς». Εάν αποδεχθούμε και ισχύσουν τα προβλεπόμενα απ’ την πρότασή σας, δημιουργείται «προηγούμενο» με συνέπειες και προεκτάσεις επικίνδυνες. Ειδικότερα η ευκολία με την οποία περιγράφεται η απόκτηση της Ελληνικής ιθαγένειας, στέλνει το λάθος μήνυμα όχι μόνο στους παράνομους μετανάστες που ήδη βρίσκονται στην Ελλάδα και που την είχαν επιλέξει αρχικώς ως χώρα transit, αλλά πολύ

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α περισσότερο σε όσους προσδοκούν να πατήσουν έδαφος χώρας της Ε.Ε. Είναι βέβαιο ότι δημιουργούνται ακόμη και αυτή την ώρα, σε χώρες προέλευσης εκτός Ευρώπης, εντυπώσεις ότι αρκεί να εισέλθει κανείς στην Ελλάδα για ν’ αποκτήσει σε λίγα χρόνια την ιθαγένεια. Αυτή η εντύπωση θα τροφοδοτήσει περαιτέρω την παράνομη μετανάστευση. Έτσι, αντί «θεραπείας», θα ενταθούν οι συνθήκες για την καλλιέργεια κοινωνικής και οικονομικής αναταραχής. Κατόπιν τούτων, θεωρούμε ότι το προτεινόμενο Σ/Ν κινείται σε λάθος κατεύθυνση και με την εξαίρεση των ομογενών και την επιφύλαξη των παιδιών που γεννούνται στην Ελλάδα και τις πολύ σαφέστερες και αυστηρότερες προϋποθέσεις που προτείνουμε για την κτήση απ’ αυτά της Ελληνικής ιθαγένειας, η Νέα Δημοκρατία θα καταψηφίσει το Σ/νόμου, εάν επιμείνετε στην υποστήριξή του. Και θα τον καταργήσει, όταν ως κυβέρνηση κληθεί να υλοποιήσει την πολιτική της. Η Νέα Δημοκρατία πιστεύει σε πλήρη πολιτική ενσωμάτωση στην Ελληνική κοινωνία τόσο των μεταναστών όσο και των παιδιών τους, με βάση όσα ισχύουν στις λοιπές Ευρωπαϊκές χώρες, προσαρμοσμένα στις ελληνικές συνθήκες και ανάγκες. Επιπόλαιοι, αποσπασματικοί και πρόχειροι χειρισμοί που δεν έχουν την ευρύτερη συναίνεση των πολιτών και αδιαφορούν για την άποψή τους, δε βοηθούν στην ενσωμάτωση. Όπως δείχνει η εμπειρία, τέτοιοι χειρισμοί οδηγούν σε εντάσεις και τροφοδοτούν συναισθήματα ξένα και άγνωστα ως σήμερα στον ελληνικό λαό. Πιστεύουμε ότι υποχρέωσή μας είναι να προστατευθεί και ο ίδιος ο μετανάστης, για την κοινωνική ένταξη του οποίου καμία πρόνοια δεν λαμβάνεται με το προτεινόμενο Σ/Ν. Τέλος, η Ευρωπαϊκή εμπειρία είναι αρνητική σε χώρες όπου υπήρξε στο παρελθόν ελαστικότερο πλαίσιο απόδοσης ιθαγένειας. Κι όπου δοκιμάστηκε απέτυχε και ήδη αναθεωρείται. Αυτή την εμπειρία οφείλατε να διερευνήσετε. Δεν μπορεί οι Γάλλοι να ανακαλύπτουν σήμερα τη σημασία και την επικαιρότητα της εθνικής ταυτότητας (ιδιαίτερα για την ενσωμάτωση των μεταναστών στην κοινωνία τους), δεν μπορεί οι Βρετανοί να ανακαλύπτουν τη «βρετανικότητα», οι Ισπανοί την «Ισπανικότητα», και εμείς να φοβόμαστε να μιλήσουμε για την «ελληνικότητα». Η Νέα Δημοκρατία θα καταψηφίσει το νομοσχέ-

διο της κυβέρνησης. Θα υπερψηφίσουμε, βέβαια, το δικαίωμα ψήφου των ομογενών. Σε αντίθεση με το ΠΑΣΟΚ, που ως αντιπολίτευση πεισματικά αρνήθηκε το συνταγματικώς προβλεπόμενο δικαίωμα ψήφου των αποδήμων Ελλήνων.

Δεσμευόμαστε από τώρα ότι θα καταργήσουμε το νομοσχέδιο όταν θα αναλάβουμε τη διακυβέρνηση της χώρας. Επίσης δεσμευόμαστε να ενισχύσουμε τον εθνικό χαρακτήρα της Παιδείας μας σύμφωνα με το άρθρο 16, παράγραφος 2, του Συντάγματός μας. Για να σηματοδοτήσουμε την ενσωμάτωση όλων στην «ημετέρα παιδεία»… Επιπλέον, σε ό,τι αφορά τις επί μέρους ρυθμίσεις, δεσμευόμαστε να νομοθετήσουμε προϋποθέσεις για την πολιτογράφηση και απόκτηση ιθαγένειας, αυστηρά καθορισμένες, όπως προβλέπεται και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Σεβόμαστε, βέβαια, τα παιδιά των νόμιμων μεταναστών που γεννιούνται στην Ελλάδα. Αυτά θα παίρνουν με αίτησή τους ιθαγένεια όταν ενηλικιώνονται κι εφ’ όσον έχουν ολοκληρώσει τουλάχιστον την 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Προϋπόθεση που πιστοποιεί την συμμετοχή τους στην ελληνική παιδεία. Αντίστοιχα προβλέπει και η νομοθεσία μιας σειράς ευρωπαϊκών χωρών… Θέλουμε την Ελλάδα «κοινότητα Παιδείας, Παράδοσης και Πολιτισμού». Κοινότητα ανθρώπων που βιώνουν την «ημετέρα παιδεία». Αυτό είναι το καλύτερο «αντίδοτο» στο ρατσισμό και την ξενοφοβία. Θέλουμε να ενσωματώσουμε τους νόμιμους μετανάστες στην «ημετέρα παιδεία». Οι ίδιοι οι μετανάστες που επιθυμούν να ριζώσουν στην Ελλάδα, θέλουν να αποκτήσουν μια νέα ταυτότητα, για την οποία να νιώθουν οι ίδιοι υπερήφανοι.

Νέα Δημοκρατία θα επιμείνει ως το τέλος σε αυτή τη θέση, με τη βεβαιότητα ότι εκφράζει το συμφέρον του Ελληνικού λαού και τη θέληση της μεγάλης πλειοψηφίας του. Αλλά και το συμφέρον των ιδίων των μεταναστών που θέλουν να ριζώσουν εδώ. Η Ελλάδα είναι ανοικτή δημοκρατική κοινωνία. Δεν θέλουμε να την κάνουμε «περίκλειστο φρούριο». Αλλά και δεν θα επιτρέψουμε να γίνει «ξέφραγο αμπέλι».  Φιλικά, Αντώνης Σαμαράς

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α Παράρτημα 1

ε τον ισχύοντα Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας (ν. 3284/2004) αποκτούν την Ελληνική Ιθαγένεια: 1. Τα παιδιά που ο ένας από τους γονείς τους είναι Έλληνας ή Ελληνίδα, με τη γέννησή τους. 2. Όποιος γεννιέται στην Ελλάδα και δεν έχει άλλη ιθαγένεια. 3. Αλλοδαπός που υιοθετήθηκε από Έλληνα ή Ελληνίδα πριν από την ενηλικίωσή του, από την υιοθεσία. 4. Ομογενείς αλλοδαποί οι οποίοι εισήχθησαν σε σχολές των ενόπλων δυνάμεων ή κατετάγησαν ως εθελοντές. 5. Αλλοδαποί ενήλικες, με πολιτογράφηση, εφόσον διαμένουν νόμιμα στη Χώρα 10 χρόνια τουλάχιστον την τελευταία 12ετία πριν από την υποβολή της αίτησης πολιτογράφησης, έχουν επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής ιστορίας και στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού. 6. Ομογενείς ενήλικες, με πολιτογράφηση, χωρίς να απαιτείται 10ετία, χωρίς παράβολο και χωρίς να περνούν από συνέντευξη από την Επιτροπή Πολιτογράφησης. 7. Αναγνωρισθέντες πρόσφυγες, εφόσον διαμένουν τουλάχιστον 5 έτη μέσα στην τελευταία 12ετία, πριν από την υποβολή της αίτησης πολιτογράφησης και έχουν επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής ιστορίας και στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού. 8. Σύζυγος Έλληνα ή Ελληνίδας που μένει τουλάχιστον 3 χρόνια νόμιμα στη Χώρα και έχει αποκτήσει τέκνο και έχει

επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής ιστορίας και στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού. 9. Όποιος έχει γεννηθεί, κατοικεί συνεχώς στην Ελλάδα και έχει επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής ιστορίας και στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού. 10. Τα παιδιά του αλλοδαπού που πολιτογραφήθηκε Έλληνας, χωρίς άλλη διατύπωση, εφόσον κατά την πολιτογράφηση είναι ανήλικα και άγαμα. 11. Αθλητές Ολυμπιακών αθλημάτων που έχουν συμπληρώσει πενταετή νόμιμη παραμονή στην Ελλάδα κατά την τελευταία δωδεκαετία, εφόσον έχουν δικαίωμα να αγωνιστούν στην αντίστοιχη ελληνική εθνική ομάδα, σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς του οικείου αθλήματος, μετά από εισήγηση της οικείας εθνικής ομοσπονδίας και σύμφωνη γνώμη της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής. 12. Ομογενείς που κατοικούν σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ύστερα από αίτηση στην οικεία ελληνική προξενική αρχή, εφόσον είναι ενήλικοι, δεν μπορεί να διαπιστωθεί η ελληνική ιθαγένειά τους βάσει των διεθνών συνθηκών και ύστερα από γνωμοδότηση 3μελούς επιτροπής υπό τον πρόξενο ότι είναι πράγματι ομογενείς. 13. Αλλοδαπός που προσέφερε στην Ελλάδα εξαιρετικές υπηρεσίες ή του οποίου η πολιτογράφηση μπορεί να εξυπηρετήσει εξαιρετικό συμφέρον της Χώρας (τιμητική πολιτογράφηση), χωρίς να απαιτούνται άλλες προϋποθέσεις.

Παράρτημα 2

Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών εκείνων της Ε.Ε. που έχουν ενσωματώσει στο εθνικό δίκτυο όλες τις σχετικές με τους μετανάστες οδηγίες. Ειδικότερα: α) με το Π.Δ. 160/2006 που συμπληρώνει το Ν.3386/2005 (είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική επικράτεια) ενσωματώνεται η οδηγία 2003/109/ΕΚ που αφορά τους επί μακρόν διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών στην Ελλάδα. Δηλαδή, ρυθμίστηκε για πρώτη φορά το καθεστώς των επί μακρόν ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

διαμενόντων στην Ελλάδα με την εξασφάλιση ίσης μεταχείρισής τους με τους ημεδαπούς σ’ ένα ευρύ φάσμα του οικονομικού και κοινωνικού γίγνεσθαι, διευκολύνοντας την κοινωνική ένταξή τους και την απόκτηση, σε δεύτερο χρόνο, πολιτικών δικαιωμάτων. β) με το Π.Δ.131/13-7-2006 λήφθηκε πρόνοια για τη διευκόλυνση της οικογενειακής επανένωσης γ) με το Π.Δ. 106/2007 περί ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στην ελληνική επικράτεια πολιτών της Ε.Ε. και μελών των οικογενειών τους ενσωματώθηκε η οδηγία 2004/38/ΕΚ.

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

Η ‘υπερ-τοπική’ διάσταση της ελληνικής ταυτότητας του Στάθη Καμπουρίδη MA Social Anthropology, Goldsmisths College, University of London Απόφοιτος Εθνικής Σχολής Τοπικής Αυτοδιοίκησης-Τμήμα Μεταναστευτικής Πολιτικής

τρόπος που μια Πολιτεία (κράτος και κοινωνία) νοηματοδοτεί τους όρους ‘ιθαγένεια’, ‘υπηκοότητα’, ‘εθνικότητα’, ‘ιδιότητα του πολίτη’ στην εποχή των ραγδαίων εξελίξεων που προκαλεί η ολοένα επιταχυνόμενη παγκοσμιοποίηση, δείχνει εάν και κατά πόσο η εν λόγω Πολιτεία αντιλαμβάνεται με πραγματισμό και όραμα τη θέση και το ρόλο της μέσα στο σύγχρονο κόσμο. Ενώ στα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε. η εθνικότητα ή εθνοτική καταγωγή είναι πλέον διακριτές έννοιες σε σχέση με την ιδιότητα του πολίτη ή την υπηκοότητα, στη χώρα μας οι παραπάνω έννοιες εξακολουθούν να λογίζονται ως ταυτόσημες. Το ίδιο συμβαίνει και με τον όρο ‘ιθαγένεια’ που ταυτίζεται με την εθνική καταγωγή, ενώ από την ανάλυση των συνθετικών της θα προέκυπτε ότι σημαίνει απλά τη γέννηση σε έναν τόπο. Στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο κοινωνίας, όσο και, κυρίως, σε επίπεδο κράτους και νομικής πρακτικής, φαίνεται να μην αντιλαμβανόμαστε αυτές τις διαφορές και να εμμένουμε εν πολλοίς σε μια παράδοση εσωστρέφειας. Σε μια ελληνική επικράτεια όμως που από το 1990 και μετά κατοικείται από εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες άλλων χωρών, συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών, η απόλυτη ταύτιση της εθνικότητας με την ιδιότητα του Έλληνα Πολίτη ως φορέα ιδιαίτερων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων είναι προβληματική. Σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον

ασύδοτου και αρρύθμιστου οικονομικού ανταγωνισμού, αλλά ταυτόχρονα ανοιχτού στην επικοινωνία και αλληλογνωριμία ανθρώπων και πολιτισμών, το Έθνος-κράτος ως πολιτική οντότητα και η εθνικότητα ως ταυτότητα έχουν χάσει εν τοις πράγμασι τον κυρίαρχο ρόλο που άλλοτε έπαιζαν στη συγκρότηση και τη λειτουργία κοινωνιών και ατόμων, χωρίς να σημαίνει ότι έχουν χάσει κάθε ρόλο ή ότι απαξιώνονται. Οι Έλληνες πολίτες μπορούν κάλλιστα να είναι Έλληνες και Ευρωπαίοι μαζί, ενώ ταυτόχρονα να διατηρούν τις τοπικές τους ιδιαίτερες ταυτότητες και καταγωγές, να έχουν συνείδηση της κοινωνικής τους θέσης, της φυλής και του φύλου τους, της πολιτικής τους τοποθέτησης και της ιδιαίτερης προσωπικότητάς τους. Η συνειδητοποίηση αυτού του πολυσχιδούς αμαλγάματος ταυτοποιήσεων συγκροτεί εν τέλει την ταυτότητα του σύγχρονου πολίτη της Ευρώπης και του κόσμου, και ταυτόχρονα του ενεργού πολίτη σε τοπικό επίπεδο.

το πλαίσιο αυτό, το σχέδιο νόμου που κατατέθηκε στη Βουλή των Ελλήνων με τίτλο «Πολιτική συμμετοχή ομογενών και αλλοδαπών υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα και μακροχρόνια στην Ελλάδα», αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική τομή για την ελληνική Πολιτεία. Με τη δημόσια συζήτηση για το νομοσχέδιο να εστιάζεται σχεδόν αποκλειστικά στο ερώτημα, ποιούς υπηκόους τρίτων χωρών αφορά και με

ποιούς τρόπους είναι δυνατή η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας από αυτούς, το κύριο και το μείζον τείνει να διαφύγει της προσοχής μας: Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία μας, η ελληνική ταυτότητα, με τις όσες συνιστώσες τη συναποτελούν, αποκτά de jure μια εξέχουσα κοινωνικο-πολιτική διάσταση. Στο ‘δίκαιο του αίματος’, δηλαδή την κτήση της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη με τη γέννηση από Έλληνες γονείς, προστίθεται και συναρθρώνεται υπό προϋποθέσεις το ‘δίκαιο του εδάφους’, δηλαδή η γέννηση στην Ελλάδα ή η συμμετοχή στην ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα, η πραγματική ίθα-γένεια, ανεξαρτήτως εθνικήςεθνοτικής καταγωγής των γονέων.

δικαιϊκή αυτή εξέλιξη βασίζεται στην ευρέως διαδεδομένη παραδοχή ότι η ταυτότητα του ατόμου διαμορφώνεται μέσα και από την κοινωνία στην οποία ζει και συμμετέχει. Παραδοχή, ωστόσο, που μέχρι τώρα δεν αποτυπωνόταν στο δίκαιο της ελληνικής ιθαγένειας, παρά μόνο μερικώς στη διαδικασία πολιτογράφησης, η οποία όμως με τον τρόπο που διενεργούνταν ακύρωνε το ίδιο το περιεχόμενό της. Επομένως, κατά πρώτον, η αποστέρηση από χιλιάδες συμπολίτες μας, έτερης εθνικής-εθνοτικής καταγωγής, του δικαιώματος στην ιδιότητα του Έλληνα πολίτη, ένα δικαίωμα που αποκτιέται από την de facto συμμετοχή τους στην κοινωνική και οικονομική ζωή της Ελλάδας, ερχόταν μέχρι τώρα σε αντίθεση ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

με την κοινή αντίληψη όλων μας ότι ζούμε και συμμετέχουμε στην ίδια κοινωνία και μέσα σε αυτήν διαμορφωνόμαστε. Κατά συνέπεια η εισαγωγή του δικαίου του εδάφους στο νομικό μας πολιτισμό αποτελεί αποκατάσταση της κοινής λογικής. Κατά δεύτερον, η παραδοχή ότι το συν-ανήκειν και συν-μετέχειν σε μια κοινωνία είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, σημαντικός παράγοντας από την εθνική-εθνοτική καταγωγή για τη διαμόρφωση του ατόμου, μας οδηγεί σε μια άλλη προσέγγιση της ίδιας της ταυτότητάς μας.

αι αυτή η προσέγγιση είναι τόσο τοπική όσο και υπερ-τοπική. Τοπική είναι γιατί πλέον το έδαφος, ο τόπος που γεννιέται, μεγαλώνει ή ζει κανείς αρχίζει να ανακτά την αξία που κάποτε είχε στη συνείδηση των Ελλήνων (ιδιαίτερα αν συνδυαστεί με τις προβλέψεις του νομοσχεδίου για τη συμμετοχή των μεταναστών στις τοπικές εκλογές), μια αξία που παραγκωνίστηκε από τον ιδεολογικό μηχανισμό του έθνους- κράτους υπέρ της μεγάλης ιδέας του Έθνους που βασιζόταν στην εθνική-εθνοτική καταγωγή, με τα αποτελέσματα που όλοι γνωρίζουμε. Υπερ-τοπική είναι για μια σειρά από λόγους. Καταρχήν, η ιδιότητα του Έλληνα πολίτη μετατοπίζεται σημασιολογικά από την τοπικότητα της εθνικής καταγωγής (από ποιο έθνοςκράτος έλκει κανείς την καταγωγή του) στην τοπικότητα της συμμετοχής στο ελληνικό κράτος, και έτσι γίνεται ταυτόχρονα υπερ-τοπική και τοπική. Ωστόσο, η συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθιστά την ιδιότητα του Έλληνα πολίτη υπερ-τοπική σε ένα άλλο επίπεδο, αφού όποιος είΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ναι Έλληνας πολίτης είναι ταυτόχρονα και Ευρωπαίος πολίτης, συμμετέχοντας έτσι στο κοινό γίγνεσθαι περισσότερων κρατών και κοινωνιών. Τέλος, αυτή η αποδέσμευση της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη από την εθνική-εθνοτική καταγωγή, εμπλουτίζει περαιτέρω την ταυτότητά μας με μια διάσταση υπερ-τοπικότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Και αυτό γιατί οι μετανάστες από μη ευρωπαϊκές χώρες που γίνονται Έλληνες κουβαλούν στις αποσκευές τους πολιτισμικά στοιχεία και μνήμες από όλες τις γωνιές του κόσμου. Έτσι η ελληνική ταυτότητα που μοιραζόμαστε μαζί τους σφυρηλατείται πλέον μέσα από μια όσμωση που μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε με απτό τρόπο τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης και έτσι σιγά-σιγά

να αποκτήσουμε παγκόσμια συνείδηση, αλλά και να δώσουμε παγκόσμιες λύσεις, στα προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα.

ο σχέδιο νόμου για την “Πολιτική συμμετοχή ομογενών και αλλοδαπών υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα και μακροχρόνια στην Ελλάδα”, βγάζει την Ελλάδα από την εσωστρέφεια και της δίνει έναν σύγχρονο ρόλο στην Ευρώπη και τον κόσμο. Αρκεί να το αντιληφθούμε και να μην υπαναχωρήσουμε. 

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

Ο καθορισμός της ιθαγένειας, το ατομικό δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού και η «ημέτερη παιδεία» της Φαίης Φραγκισκάτου Διοικητικού Επιστήμονα

την πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία για απονομή ιθαγένειας σε παιδιά νόμιμων μεταναστών, ορίζεται ότι παιδιά που έχουν γεννηθεί στη χώρα ή έχουν φοιτήσει σε ελληνικά σχολεία για τουλάχιστον 6 χρόνια, δικαιούνται να λάβουν την ελληνική ιθαγένεια. Κύριο σημείο στην κριτική της ρύθμισης, όπως αποτυπώνεται στην επιστολή του αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης προς τον αρμόδιο Υπουργό Εσωτερικών Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι η ενσωμάτωση των μεταναστών μέσω της συμμετοχής τους στην «ημετέρα παιδεία» και την δημιουργία γι αυτούς μια νέας ταυτότητας. Όπως αναγράφεται χαρακτηριστικά στην επιστολή «Σεβόμαστε, βέβαια, τα παιδιά των νόμιμων μεταναστών που γεννιούνται στην Ελλάδα. Αυτά θα παίρνουν με αίτησή τους ιθαγένεια όταν ενηλικιώνονται κι εφ’ όσον έχουν ολοκληρώσει τουλάχιστον την 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Προϋπόθεση που πιστοποιεί την συμμετοχή τους στην ελληνική παιδεία… Θέλουμε την Ελλάδα «κοινότητα Παιδείας, Παράδοσης και Πολιτισμού». Κοινότητα ανθρώπων που βιώνουν την «ημετέρα παιδεία».... Θέλουμε να ενσωματώσουμε τους νόμιμους μετανάστες στην «ημετέρα παιδεία». Οι ίδιοι οι μετανάστες που επιθυμούν να ριζώσουν στην Ελλάδα, θέλουν να αποκτή-

σουν μια νέα ταυτότητα, για την οποία να νιώθουν οι ίδιοι υπερήφανοι». Το σχόλιο που προκύπτει όμως από την πρώτη ανάγνωση των φράσεων αυτών, είναι ότι το ζήτημα του καθορισμού της ιθαγένειας δεν σχετίζεται με τη δημιουργία εθνικών ταυτοτήτων αλλά με το αστικό δημοκρατικό δικαίωμα του πολίτη να αυτοπροσδιορίζεται.

ποιούνται εντός του ελληνικού χώρου, δημιουργούν ένα σύγχρονο ιστορικό παράδοξο γύρω από το ιδεολόγημα, το δικαίωμα και τις κρατικές πολιτικές που διέπουν το καθεστώς κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας. Το παράδοξο αυτό καλείται να διαχειριστεί διαδικαστικά η πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία.

τη σύγχρονη παγκόσμια κοινωνία, η έννοια του πολίτη διατηρεί πολλαπλές όψεις, χωρίς να έχει αποσυνδεθεί πλήρως από τον ιδεολογικό προσδιορισμό του «υπηκόου» του εθνικού κράτους. Τα ίδια τα εθνικά κράτη του Δυτικού κόσμου, πλέον αυτοπροσδιορίζονται μέσω των θεσμών τους, ως πολύ – πολιτισμικά μορφώματα. Η άσκηση δημόσιας πολιτικής στα μορφώματα αυτά δεν διατηρεί τα κλασικά χαρακτηριστικά της μονοδιάστατης εθνικής κυριαρχίας. Ο χαρακτήρας των αστικών δικαιωμάτων των πολιτών προσδιορίζεται πλέον σε συνθήκες πληθυσμιακής κινητικότητας παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών. Η ιδιότητα του πολίτη συνδέεται ιστορικά και κοινωνικά με το δικαίωμα του προσδιορισμού της αστικής του κατάστασης, δηλαδή τον προσδιορισμό της ιθαγένειας – υπηκοότητάς του. Η ιδιαίτερη ιστορικό-κοινωνική συγκρότηση του εθνικού ελληνικού κράτους και οι τρέχουσες μεταναστευτικές ροές, που μορφο-

προτεινόμενη ρύθμιση δεν παρακάμπτει στην ουσία την ιστορική και πολιτική παράδοση που δημιούργησε το ελληνικό δίκαιο ιθαγένειας. Το ζήτημα της απονομής ελληνικής ιθαγένειας σε παιδιά νομίμων μεταναστών που διαμένουν στη χώρα και είναι υπήκοοι τρίτων χωρών, ιδωμένο ως ζήτημα εφαρμοσμένης δημόσιας πολιτικής, διατηρεί μια διττή θεσμική και οργανωτική διάσταση (διοικητικές διαδικασίες). Στον υφιστάμενο δημόσιο διάλογο με κεντρικό ερώτημα «τι είδους πολίτες θέλουμε να είναι οι εν Ελλάδι μόνιμα διαμένοντες αλλοδαποί υπήκοοι τρίτων χωρών», κεντρικό άξονα προβληματισμού αποτελεί η θέση ότι οι υπήκοοι τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα στην Ελλάδα για οικονομικούς – βιοποριστικούς λόγους, είναι φορείς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων αστικού χαρακτήρα, δηλαδή πολίτες. Ως πολίτες, μπορούν να συμμετέχουν σε μορφές δράσης που αφορούν στο δικαίωμα στην εργασία, στη μόρφωση, στη

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α συμμετοχή στο αστικό περιβάλλον, αλλά και να συμμορφώνονται ως προς το ισχύον πλέγμα υποχρεώσεων για τη νόμιμη διαμονή τους και τον σύγχρονο τρόπο ζωής (δημόσια τάξη κλπ) στην ελληνική επικράτεια.

ροκειμένου να μπορούν να συμμετέχουν και ταυτόχρονα να ανταποκρίνονται στις πάγιες υποχρεώσεις τους, η ελληνική δημόσια διοίκηση θα πρέπει να «συνδιαλέγεται» μαζί τους υπό το πρίσμα ενός διαφανούς θεσμικού πλαισίου και μέσα από ευέλικτες διοικητικές διαδικασίες. Οι μετανάστες είναι φορείς διαφορετικών πολιτισμικών προτύπων και σαν πολίτες που ζουν στον Ελληνικό χώρο (και μπορούν να μετακινούνται στον ευρύτερο χώρο Schengen εν προκειμένω) καλούνται να ενσωματώσουν ένα ευρωπαϊκού τύπου τρόπο ζωής. Παράλληλα καλούνται να μοιραστούν τα ελληνικά και ευρωπαϊκά πρότυπα επικοινωνίας και κοινωνικής συμπεριφοράς. Ο τρόπος με τον οποίο τα πρότυπα αυτά μεταβιβάζονται, αποτελεί διαδικασία που περιέχει το σχεδιασμό σαφών πολιτικών αποφάσεων (policy design) και την αποτελεσματική υλοποίησή τους με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Η διαδικασία αυτή μπορεί να έχει ως εξωτερικά αποτελέσματα (outputs) είτε μέτρα με στόχο την αφομοίωση, είτε δράσεις με γνώμονα την ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Η συμμετοχή των παιδιών των νομίμων μεταναστών που ήρθαν μικρά στη χώρα ή γεννήθηκαν εδώ στο συστήμα δημόσιας εκπαίδευσης, δε θα πρέπει να αποσκοπεί στην αφομοίωσή τους αλλά στην κοινωνική τους ένταξη στη χώρα. Χώρες όπως η ΓαλΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

λία που εφάρμοσαν επί σειρά ετών και συνεχίζουν και εφαρμόζουν αφομοιωτικά πρότυπα εκπαίδευσης (π.χ. Νόμος για την μαντήλα στα σχολεία κλπ) δεν έχουν αποτελεσματικές πολιτικές κοινωνικής ένταξης, με τον Γάλλο Πρόεδρο εν έτει 2009 να εισάγει στη δημόσια ατζέντα τη συζήτηση «τι πάει να πει να είσαι Γάλλος σήμερα». Παράλληλα, η Γερμανία, χώρα με ισχυρή παράδοση σε ιδεολογικούς μύθους περί δικαίου του αίματος, κατάφερε σταδια-

κά από το 1999 μέχρι σήμερα την ήπια και αποτελεσματική εισαγωγή ρυθμίσεων δικαίου εδάφους στον γερμανικό κώδικα ιθαγένειας και τη θεσμική θωράκιση του εκπαιδευτικού συστήματος μέσω της προαγωγής της παιδείας στον κύριο μηχανισμό κοινωνικής ένταξης των μεταναστών σε ομοσπονδιακό επίπεδο.

αρά το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μια εντελώς ιδιότυπη περίπτωση χώρας υποδοχής μεταναστών, εφόσον σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών Αποκέντρωσης και Δημόσιας διοίκησης πάνω από το 50% των νόμιμων μεταναστών προέρχονται από μία χώρα προέλευσης, την Αλβανία, ενώ σε ετήσιο επίπεδο οι μεταναστευτικές ροές παράνομης διακίνησης ανθρώπων από τα ανατολικά παράκτια

σύνορα της χώρας είναι οι υψηλότερες στην Ευρώπη, διατηρεί κοινά στοιχεία αναφοράς με την γερμανική περίπτωση. Τα κοινά στοιχεία μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας, εντοπίζονται στο έντονο δημογραφικό πρόβλημα και των δύο χωρών, στην ιστορική και ιδεολογική πολιτική παράδοση τους στο δίκαιο του αίματος καθώς και στο γεγονός ότι και οι δύο χώρες διατηρούν δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, ανοικτό και προσβάσιμο στα παιδιά των μεταναστών. Αν οι προτεινόμενες ρυθμίσεις σχεδιαστούν με διοικητική επάρκεια, ώστε διαδικαστικά να μην προκαλούν μεγαλύτερο βάρος στον πολίτη και τον κρατικό μηχανισμό από την ωφέλεια που παράγουν, και αν μέσα από αντίστοιχες μελλοντικές νομοθετικές προτάσεις διασφαλιστεί ο θεσμικός ρόλος μιας διαπολιτισμικής παιδείας, χωρίς προσκολλήσεις σε αφομοιωτικές πρακτικές, τότε τα παιδιά των μεταναστών δε θα θέλουν να γίνουν Έλληνες, θα είναι Έλληνες. Η ημέτερη παιδεία δε μπορεί να χαρακτηρίζεται «εθνική» σε μια αστική δημοκρατική κοινωνία του 21ου αιώνα γιατί η κοινωνία της γνώσης είναι οικουμενική και η προαγωγή αυτής βασικός στόχος της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής της Λισσαβόνας. Η ελληνική ιθαγένεια δε μπορεί να αποσυνδέεται για πολιτικούς λόγους από το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού κάθε ανθρώπου που γεννιέται και ζει νόμιμα και μόνιμα στη χώρα. Η λήψη του δικαιώματος συναρτάται από τη ασφάλεια δικαίου που πολιτειακά παρέχεται. Εάν η χώρα ακολουθήσει κατά την εφαρμογή των προτεινόμενων ρυθμίσεων την καλή πρακτική του γερμανικού παραδείγματος, θα γίνει γρήγορα σαφές προς όλους ότι η

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

απονομή ιθαγένειας και η ενδεχόμενη αλλαγή του κώδικα ιθαγένειας που θα ακολουθήσει, δεν είναι μέτρο ένταξης αλλά διαδικασία πολιτικής ενσωμάτωσης πληθυσμιακών ομάδων που έχουν ήδη ενταχθεί στον υφιστάμενο κοινωνικό ιστό. 

Δημόσιος διάλογος και πολιτική συμμετοχή μεταναστών Μάχη συμβολισμών ή ουσίας; του Βασίλη Χρονόπουλου

Πηγές στοιχείων:

The Centre on Migration Policy and Society http://www.compas.ox.ac.uk/ Migration Information Source www.migrationinformation.org Διαδικτυακό περιοδικό για μετανάστες Διαβατήριο http://diavatirio.net Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής http://www.eliamep.gr Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/ immigration Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου www.mfhr.gr

Βιβλιογραφία:

E.Gellner – Η Κοινωνία των Πολιτών & οι Αντίπαλοί Της/Συνθήκες Ελευθερίας, Παπαζήσης 1996 Αθήνα J.R.Gibbins & B.Reimer – The Politics of Postmodernity, SAGE 1999 London A.Giddens - The Consequences of Modernity, Polity Press 1991 A.Giddens (ed.)-The Global Third Way Debate, Polity Press 2001 London E .Hobsbaum/T.Ranger – The Invention of Tradition, Cambridge University Press 1992 Cambridge Ν.Μουζέλης- Για Έναν Εναλλακτικό Τρίτο Δρόμο: Αναστοχαστικός εκσυγχρονισμός και τα αδιέξοδα της Πολιτικής Σκέψης του A.Giddens, Θεμέλιο 2002 Αθήνα Γ. Σωτηρέλης – Σύνταγμα & Δημοκρατία στην εποχή της «παγκοσμιοποίησης», Σάκκουλας 2000 ΑθήναΚομοτηνή

υπεύθυνου διαδικτυακού περιοδικού “Διαβατήριο”

α θέματα των αλλοδαπών που ζουν στην Ελλάδα έχουν μετεξελιχθεί από ένα περιφερειακό σε κεντρικό θέμα του πολιτικού διαλόγου στη χώρα μας. Για πολλά χρόνια η μετανάστευση αποτελούσε τμήμα του αστυνομικού δελτίου, ενώ οι θετικές αναφορές σπάνιζαν. Η αριστερά είχε και έχει αναπτύξει δράσεις για μετανάστες και πρόσφυγες, οι οποίες όμως ποτέ δεν κατάφεραν να βρουν το δρόμο προς την ευρύτερη και μαζική απήχηση. Η προηγούμενη κυβέρνηση παρά τα όποια βήματα (κυρίως σε επίπεδο διαδικασιών) ταλαντεύτηκε μεταξύ μιας ρητορείας δικαιωμάτων και της κατασταλτικής πολιτικής με την οποία έκλεισε την πενταετή περίοδο της διακυβέρνησης της. Η άκρα δεξιά προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την ανασφάλεια των πολιτών ωθώντας την προηγούμενη κυβέρνηση σε πιο αυστηρές πολιτικές και ασκώντας κριτική στη σημερινή για τις όποιες μεταρρυθμίσεις της. Η τελευταία κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είναι αυτή που έθεσε το θέμα στην κορυφή της ατζέντας. Είτε στα θέματα της Ιθαγένειας, είτε της μεταναστευτικής πολιτικής, πρότεινε πολύ γρήγορα μεταρρυθμίσεις που αιφνιδίασαν τα άλλα πολιτικά κόμματα εκτός από αυτό του ΛΑΟΣ (το μόνο κόμμα που ήταν έτοιμο να αντιπαρατεθεί στις νέες πολιτικές). Οι βασικές εξαγγελίες του ΠΑΣΟΚ έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται πράξη προκαλώντας αμηχα-

νία στην αριστερά, αλλά και έντονες αντιδράσεις από την άκρα και τη λαϊκή δεξιά. Στις επόμενες δημοτικές εκλογές περίπου 260.000 υπήκοοι τρίτων χωρών (από αυτούς οι 160.000 ομογενείς) θα έχουν δικαίωμα ψήφου. Για να ασκήσουν το δικαίωμα τους θα πρέπει να εγγραφούν στους σχετικούς ειδικούς εκλογικούς καταλόγους μέχρι το καλοκαίρι. Το πόσοι θα το κάνουν, άγνωστο... Οι πολίτες κρατών μελών της ΕΕ έχουν αποκτήσει δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές αλλά και στις ευρωπαϊκές εκλογές εδώ και αρκετά χρόνια. Η συμμετοχή των Βουλγάρων και Ρουμάνων μεταναστών όμως στις τελευταίες ευρωεκλογές ήταν μηδαμινή. Θα γίνει το ίδιο και με τους μετανάστες; Αν τελικά δεν συμμετάσχουν στις τοπικές εκλογές θα είναι νίκη για τη διαφύλαξη της καθαρότητας του εκλογικού μας σώματος ή ήττα για τις τοπικές μας κοινωνίες; Με το παραπάνω παράδειγμα διαφαίνεται ότι πολλές φορές ο πολιτικός διάλογος στη χώρα μας είναι απλώς εκτός θέματος. Παρ’ όλα αυτά, το αστείο σενάριο ότι μια γειτονική χώρα διευκολύνει την είσοδο παράνομων μεταναστών στη χώρα μας με σκοπό να αλλοιώσει την εθνική μας ταυτότητα και το εκλογικό σώμα συζητείται. Για να αποκτήσει περιεχόμενο το σενάριο, οι αριθμοί χρησιμοποιούνται κατά το δοκούν. Τόσα εκατομμύρια μουσουλμάνοι, τόσες χιλιάδες ΠαΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α κιστανοί, τόσες χιλιάδες επικίνδυνοι. Οι ανακρίβειες πολλές αλλά παράλληλα η δυσκολία να απαντηθούν τεράστια... Στην εύκολη προπαγάνδα η απάντηση της αριστεράς μερικές φορές φαίνεται το ίδιο εύκολη και στερεοτυπική. Στο συμπαθητικό σύνθημα “είμαστε όλοι μετανάστες” συνοψίζεται η εξιδανίκευση του μετανάστη, η παρουσίαση του ως ένα ιδανικό επαναστατικό(;) πολιτικό υποκείμενο αλλά και η αμετροέπεια των υπερασπιστών των δικαιωμάτων των μεταναστών. Τα θέματα της μετανάστευσης αντιμετωπίζονται πιο πολύ στο επίπεδο των συμβολισμών παρά σε αυτό της καθημερινής χειροπιαστής διάστασης τους. Οι τελευταίοι που έχουν λόγο στον διάλογο για τη μετανάστευση είναι οι ίδιοι οι μετανάστες. Λίγοι ζητούν την άποψή τους, αλλά και οι ίδιοι δε δείχνουν τη διάθεση να τοποθετηθούν, μια που σε αυτό που συζητείται δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους. Ακόμα και στο θέμα της τροποποίησης του Κώδικα Ιθαγένειας, η παρουσία τους στο δημόσιο διάλογο υπήρξε από ανύπαρκτη ως αναιμική. Από την άλλη πλευρά είναι σαφές ότι η παρουσία των μεταναστών στην κοινωνική ζωή της χώρας γίνεται καθημερινά πιο εμφανής. Γιατί λοιπόν οι μετανάστες δεν διεκδικούν την παρουσία τους στα δημόσια πράγματα; Παρά τις αντίθετες συνωμοσιολογικές ή “κινηματικές” απόψεις, οι μετανάστες στη χώρα μας δεν έχουν οργανωθεί συλλογικά. Πέρα από ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις δεν υπάρχουν δυνατές και αντιπροσωπευτικές κοινότητες. Οι “εκπρόσωποι” των μεταναστών αντλούν την ισχύ τους από την στήριξη γηγενών σχηματισμών. Στο επίπεδο του δημόσιου λόγου ακόμη και τα αιτήματα των μεταναστευτικών κοινοτήτων περνούν από το φίλτρο ελληνικών κοινωνικών ή πολιτικών οργανώσεων. Αν ανατρέξουμε στην ιστορία τους δεν θα βρούμε πουθενά το αίτημα για την καλύτερη πρόσβαση στην πολιτοΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

γράφηση. Το σύνολο των αιτημάτων τους κινήθηκε πάντα γύρω από θέματα αδειών παραμονής και νομιμοποίησης. Πράγματι, η νομοθεσία για τους μετανάστες στην Ελλάδα δημιουργεί ανασφάλεια για τη συνέχιση της παραμονής τους στη χώρα. Υπάρχουν όμως πολλοί μετανάστες που έχουν καταφέρει και έχουν γίνει νόμιμοι-μόνιμοι κάτοικοι της χώρας. Τα δικά τους αιτήματα δεν εκπροσωπούνται από κανέναν. Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού μεταναστών που τα έχουν καταφέρει δε συνάδει με τα εκατέρωθεν ακολουθούμενα στερεότυπα. Αυτοί που έχουν παιδιά στο πανεπιστήμιο, έχουν αγοράσει σπίτι, ή έχουν τη δική τους επιχείρηση και μιλούν ελληνικά όπως και εμείς δε χρησιμεύουν στην οικοδόμηση πολιτικών επιχειρημάτων...

συμμετοχή των μεταναστών στις επόμενες δημοτικές εκλογές δεν είναι αυτονόητη ούτε αυτοματοποιημένη διαδικασία. Είναι σίγουρο ότι από το συνολικό αριθμό των δικαιούχων κάποιοι δε θα θελήσουν καν να εγγραφούν στους σχετικούς ειδικούς εκλογικούς καταλόγους. Η αποχή από τις εκλογές είναι ένα φαινόμενο που αφορά όλους τους κατοίκους της χώρας και όχι μόνο τους έλληνες πολίτες. Το στοίχημα της συμμετοχής δεν αφορά μόνο τις κοινότητες των μεταναστών. Πρωτίστως αφορά την ελληνική Πολιτεία, τα πολιτικά κόμματα και τις δημοτικές παρατάξεις. Ένα μεγάλο κομμάτι των μεταναστών ψηφοφόρων θα προέρχεται από την γειτονική Αλβανία. Όσο κι αν κάποιοι βλέπουν τη γειτονική χώρα ως απειλή, κανένα δεδομένο δεν επιβεβαιώνει τη βασιμότητα των φόβων τους. Οι Αλβανοί πολίτες, που θα πληρούν τις προϋποθέσεις του νόμου, θα έχουν δικαίωμα ψήφου στις επόμενες δημοτικές εκλογές. Μετά από μια ή δυο εκλογικές αναμετρήσεις, δικαίωμα ψήφου στις

δημοτικές εκλογές θα έχουν, όπως φαίνεται, όλοι οι Αλβανοί πολίτες που θα ζουν στη χώρα μας μια που η χώρα τους αναμένεται να γίνει μέλος της ΕΕ. Δεν θα χρειαστεί η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας για αυτό. Πριν μερικά χρόνια θα φαινόταν επιστημονική φαντασία η πιθανότητα υποψηφιότητας για τη θέση του δημάρχου ελληνικού δήμου ενός Βούλγαρου ή μιας Ρουμάνας. Τώρα απλά προβλέπεται από το νόμο.

ποιότητα του διαλόγου που θα αναπτυχθεί το επόμενο χρονικό διάστημα θα κρίνει την επιτυχία του εγχειρήματος. Το ποσοστό συμμετοχής των μεταναστών στις δημοτικές εκλογές δε θα είναι το μοναδικό κριτήριο της επιτυχίας του. Πιο σημαντικό θα είναι το ποιοτικό κριτήριο. Θα ενημερωθούν για το εύρος των δικαιωμάτων τους ή θα αποτελέσουν “εύκολη λεία” των υποψηφίων δημάρχων; Θα προχωρήσουν στην ανάδειξη αξιόπιστων εκπροσώπων ή θα “εμπιστευτούν” τους δοτούς εκπροσώπους των κομμάτων; Θα αναδείξουν τα δικά τους πραγματικά αιτήματα ή θα ακολουθήσουν τον εύκολο δρόμο των πολιτικών “συμβολισμών”; Παρά τα αντιθέτως υποστηριζόμενα όλα τα κόμματα που βρίσκονται στο ελληνικό κοινοβούλιο έχουν ξεκινήσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την προσέγγιση των μεταναστών ψηφοφόρων. Η αριστερά συνεχίζει την πολιτική του “είμαστε όλοι μετανάστες”, ενώ η δεξιά ακόμη και η άκρα δεξιά αρχίζει να διαμορφώνει τη στρατηγική του “δικού της” μετανάστη δομώντας ένα περίεργο δίπολο “καλών και κακών μεταναστών”. Με όλα αυτά φαίνεται ότι μια νέα εποχή, έστω και καθυστερημένα, ξεκινά για την ελληνική κοινωνία. Μάλλον η επόμενη μέρα θα είναι καλύτερη. Στην χειρότερη περίπτωση οι νέοι έλληνες πολίτες θα ακολουθήσουν τις παθογένειες των παλιών... 

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

Αξίζει να φανταστούμε μια νέα ελληνική κοινωνία! Κοινή Δημόσια Δήλωση για τo Νομοσχέδιο περί Ιθαγένειας και Πολιτογράφησης Μεταναστών του Μίλτου Παύλου,

Διευθυντή Εθνικού Παρατηρητηρίου του Ρατσισμού και της Ξενοφοβίας ΕΝΩΣΗ-ΚΕΜΟ/i-RED

και της Άννας Τριανταφυλλίδου,

Επίκουρης Καθηγήτριας, Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, Κύριας Ερευνήτριας ΕΛΙΑΜΕΠ

εγάλο μέρος των σχολίων στη διαβούλευση που έχει ανοίξει το Υπουργείο Εσωτερικών στο www.opengov.gr/ypes είναι δυστυχώς αποτέλεσμα παραπληροφόρησης. Kάποτε δε προδίδουν ότι οι γράφοντες δεν έχουν καν αναγνώσει αυτό το ίδιο το νομοσχέδιο που επικρίνουν ή λασπολογούν. Η αβάσιμη κινδυνολογία περί αλλοίωσης του έθνους και περί φυλετικής διαφοροποίησης, είναι απαράδεκτη σε μια δημοκρατία και κάποτε ποινικά κολάσιμη. Μπορεί να προκαλέσει μόνο θύματα βίας, δυσανεξίας, χειραγώγησης, απογοήτευσης και ματαίωσης από όλες τις πλευρές. Μέσα στην προσπάθεια δημιουργίας πόλωσης και όξυνσης μέσα από εμπρηστικές διαστρεβλώσεις, δαιμονοποιήσεις και ρατσιστικής έμπνευσης υστερίες, ακόμα και εκείνοι που τις εκφέρουν έχουν να χάσουν. Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις βρίσκονται σαφώς στο μέσο όρο (αν όχι λίγο κάτω από αυτόν) των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών και είναι εύλογες και δικαιολογημένες, όσο και επιφυλακτικές και προσεκτικές. Aξίζει λοιπόν να σημειώσουμε κάποια σημεία που χρήζουν προσοχής από ειδικούς και μη, από τους κατέχοντες πολιτικά αξιώματα αλλά και κυρίως τους απλούς πολίτες:

Σήμερα υπάρχει ήδη «αλλοίωση» του ‘δήμου’ στο βαθμό που για πολλά έτη εργαζόμενοι και τα παιδιά τους στη χώρα δεν έχουν κανένα απολύτως δικαίωμα να πουν τη γνώμη τους ακόμα και για το πού πρέπει να μπουν κάδοι καθαριότητας ή μια παιδική χαρά.

Αξίζει να αναλογιστούμε τι θα λέγαμε και πώς θα αντιδρούσαμε εάν έλληνες μετανάστες για δεκαετίες στην Αμερική, τη Γερμανία κλπ. είχαν δικαίωμα (υποχρέωση) μόνο να εργάζονται και όχι να λένε τη γνώμη τους, ούτε καν για ζητήματα που τους αφορούν άμεσα σε τοπικό επίπεδο. Ο κίνδυνος λοιπόν για την Ελλάδα δεν είναι εκείνος της «αλλοίωσης» της εθνική ομοιογένειας αλλά η αναβίωση ενός αποκρουστικού καθεστώτος ειλώτων και πληβείων. Στο δημοκρατικό σύστημα δεν χωρεί τέτοιος αποκλεισμός.

Το μεταναστευτικό και ο κώδικας ιθαγένειας έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά προβληματικά και παρωχημένα, ακριβώς επειδή καμία κυβέρνηση δεν τα άγγιξε όταν έπρεπε. Αποτέλεσμα είναι σήμερα η Ελλάδα να βρίσκεται κάτω από όλες τις χώρες της ΕΕ των 27 στις σχετικές ρυθμίσεις.

Ως τέτοια σήμερα το «μεταναστευτικό» βρίσκεται ενώπιόν μας ως γόρδιος δεσμός και χρήζει ανάλογων - όσο και νηφάλιων και δημοκρατικών - λύσεων.

Η απόδοση ιθαγένειας στους ανθρώπους με αποδεδειγμένα ισχυρούς δεσμούς με την Ελλάδα, έχει μέγιστο όφελος πρώτα απ’ όλα για το σύνολο των Ελλήνων και κατόπιν για τους πολιτογραφηθέντες. Η ισότητα δικαιωμάτων ανάμεσα στους κατοίκους της χώρας που έχουν κτίσει παραγωγικά το κέντρο της ζωής τους και το μέλλον τους στην Ελλάδα, μόνο καλό μπορεί να κάνει σε όλους τους εργαζόμενους, ιδιαίτερα στη νέα γενιά, απέναντι σε φαινόμενα ανασφάλιστης ή επισφαλούς απασχόλησης, εκμετάλλευσης, ολιγαρχίας και κρίσης της δημοκρατίας. Η διατήρηση μεγάλου μέρους της εργατικής δύναμης σε επισφαλή θέση έχει προφανώς αρνητική επίπτωση σε όλους τους εργαζόμενους (ασφαλιστικά-εργασιακά δικαιώματα), ενώ συντηρεί τις ολιγαρχίες και τους ισχυρότερους που εμμέσως ή άμεσα εκμεταλλεύονται αυτήν την κατάσταση.

Γιατί λοιπόν ακριβώς εκείνοι που θα έπρεπε να προσβλέπουν στην υπηκοότητα ή το δικαίωμα ψήφου στις ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α τοπικές εκλογές για τους μετανάστες να αντιδρούν σε αυτή τη μεταρρύθμιση; Η απάντηση ίσως βρίσκεται στην αρκετά παλιά (και ενίοτε δύσοσμη, βλ.«Βατοπέδιο») διαπλοκή ανάμεσα σε κομμάτι της πολιτικής τάξης και τους υπερπατριώτες και τους μονοπωλητές της εθνικής ταυτότητας με το αζημίωτο. Αυτή η πολιτική ομάδα από τα όρια του ‘κέντρου’ έως την ακροδεξιά είναι και εκείνη που σήμερα, επισείοντας την ανύπαρκτη απειλή σκιάχτρο της «αλλοίωσης της εθνικής ομοιογένειας», επιδιώκει να στρέψει τους λιγότερο ισχυρούς και λιγότερο ενημερωμένους - ή απλά χειραγωγημένους. Συχνά σε αντίθεση προς τα ίδια τους τα συμφέροντα για μια πιο δίκαιη κοινωνία. Ένα παράδειγμα: σε ποιον μπορεί να συμφέρει να μην έχουν δικαιώματα τα παιδιά μεταναστών όταν εισέρχονται στην αγορά εργασίας; η ευάλωτη θέση τους αποβαίνει σε βάρος ολόκληρης της νέας γενιάς ανεξαρτήτως ιθαγένειας που ανταγωνίζεται αυτό το χαμηλά αμειβόμενο και λιγότερο προστατευμένο από το νόμο εργατικό δυναμικό.

Η νηφάλια ρύθμιση (όπως εκείνη που πρότεινε η Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου http://www. hlhr.gr) που εκτιμά την πραγματική ένταξη του πολιτογραφηθέντος στην ελληνική κοινωνία καθώς και τη δυνατότητά του να συμμετάσχει ενεργά και ουσιαστικά στην ελληνική πολιτική κοινότητα, σύμφωνα με τις θεμελιώδεις δημοκρατικές αρχές οι οποίες την διέπουν, είναι επαρκής για να κατευναστούν οι, κατά τη γνώμη μας αβάσιμοι, φόβοι ‘αυτόματης’ απόδοσης ιθαγένειας.

Επιπλέον το προτεινόμενο σχέδιο νόμου επιδέχεται ουσιαστικών βελτιώσεων που θα βοηθήσουν την εφαρμογή του στην πράξη, αποφεύγοντας ασάφειες: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

- Δεν είναι σαφής η σκοπιμότητα της ρύθμισης για συμμετοχή στις τρεις πρώτες τάξεις υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Θα μπορούσε να είναι οποιεσδήποτε τρεις τάξεις του Δημοτικού. Εξαιρείται επίσης ένα σημαντικό κομμάτι για το οποίο έχουν επενδυθεί δημόσιοι πόροι: οι μετανάστες που έχοντας μεταναστεύσει ανήλικοι και έχοντας φοιτήσει λίγα έτη (λιγότερα των έξι) και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αποφοιτούν από ελληνικά πανεπιστήμια. Θα ήταν δοκιμη μια ρύθμιση ως εξής: «...το τέκνο αλλοδαπών που έχει φοιτήσει για έξι τουλάχιστον έτη σε ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα στην Ελλάδα.» - χρειάζεται να καλυφθούν οι περιπτώσεις γονικής μέριμνας από τρίτους (και όχι τους γονείς). Αυτό μπορεί να καταστεί σαφές και ερμηνευτικά αλλά θα βοηθούσε η διαζευκτική αναφορά «των γονέων ή των ασκούντων τη γονική μέριμνα στην Ελλάδα». - Η παρ.2 του 1Α είναι δόκιμο να δίνει τη δυνατότητα πολιτογράφησης με την πλήρωση των προϋποθέσεων που αναφέρονται και όχι μετά από το 18ο έτος της ηλικίας των παιδιών. Εϊναι προβληματικό να τα διατηρεί στην αναμονή της απονομής αυτού του δικαιώματος για δεκαετίες (για περίοδο δηλαδή μεγαλύτερη ακόμα και για τους μη γεννηθέντες ή μεταναστεύσαντες ανήλικους στη χώρα) οδηγώντας σε διακρίσεις και δυχεραίνοντας τελικά την ίδια την εφαρμογή του νέου κώδικα ιθαγένειας στην κοινωνία. - η ρύθμιση για νόμιμη διαμονή είναι εύλογη σε έναν κώδικα ιθαγένειας. Ωστόσο, ενόψει πολύχρονης προβληματικής πολιτικής αδειών διαμονής, πολλοί έχουν εκπέσει της νομιμότητας ή δεν έχουν συνεχή νόμιμη διαμονή όχι με δική τους ευθύνη. Μπορεί, διατηρώντας τη ρύθμιση εδώ για νόμιμη διαμονή, να προστεθεί μια μεταβατική διάταξη μόνο για την πρώτη εφαρμογή του νέου νόμου που να προβλέπει

για ένα περιορισμένο χρόνο - κυρίως με στόχο τη λεγόμενη μιάμιση γενιά τη δυνατότητα υποβολής αίτησης πολιτογράφησης μόνο με το στοιχείο της πραγματικής (και όχι αναγκαστικά συνεχούς και νόμιμης) διαμονής και των αποδεδειγμένων δεσμών με τη χώρα όπως και της ένταξης στην ελληνική κοινωνία. - Η προϋπόθεση της εν τοις πράγμασι πενταετούς συνεχούς διαμονής μέσα από μεταβατικές διατάξεις ειδικά για την παρούσα «μιάμιση» και «δεύτερη» γενιά μεταναστών (παιδιά που μετανάστευσαν ανήλικα ή γεννήθηκαν) που έχουν βρεθεί εκτός νομιμότητας λόγω του προβληματικού συστήματος αδειών διαμονής που ισχύει έως σήμερα, είναι απαραίτητη για την πολιτογράφηση ακριβώς του δυναμικού κομματιού της νέας γενιάς που έφερε το ζήτημα της ιθαγένειας των παιδιών των μεταναστών στη δημόσια συζήτηση και νομιμοποίησε την αναγκαιότητα και σκοπιμότητα της διεύρυνσης της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη. - Ο περιορισμός του δικαιώματος του εκλέγεσθαι, ελληνική πρωτοτυπία εάν ψηφιστεί ως έχει, μπορεί να αποβεί εξαιρετικά προβληματικός στην πρακτική εφαρμογή του. Κινδυνεύει να δημιουργήσει δημότες 2 κατηγοριών, ενώ μπορεί να οδηγήσει και σε πρακτικά προβλήματα νομιμοποίησης και διαδικασίας (πχ. δυσχέρεια στον ορισμό αντιδημάρχων αλλά και νομιμοποίηση δημάρχων) εκεί όπου οι ιδανικότεροι και πλέον ψηφισμένοι σύμβουλοι μπορεί να είναι αλλοδαποί. Αν και η Ελλάδα δυστυχώς δεν έχει ακόμη επικυρώσει τη Διεθνή Σύμβαση για τη συμμετοχή των Μεταναστών στη Δημόσια Ζωή μπορεί τουλάχιστον να μη βλάψει τη δημοκρατική της συνοχή αποδίδοντας ίσα δικαιώματα πολιτικής συμμετοχής στους επί μακρόν διαμένοντες (όπως άλλωστε υποδεικνύει και η σχετική οδηγία 2003/109/ΕΚ). - To ύψος του παραβόλου πρέπει να

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

είναι αναλογικό ως προς το κόστος των ανάλογων επιτροπών και των επιπλέον διαδικασιών που απαιτούνται. Λόγω του συμβολισμού του σε πολλές χώρες δεν είναι υψηλότερο από το χαρτόσημο για την έκδοση ενός δελτίου ταυτότητας. Εάν διατηρηθεί στα 1000 € τότε είτε λειτουργεί αποτρεπτικά, είτε με εισπρακτική λογική αφαίμαξης μιας οικογένειας, κάτι που δεν αρμόζει στην οικοδόμηση σχέσης κρά-

τους γονείς τους είναι ότι απειλείται η εθνική «ομοιογένεια». Αυτό το επιχείρημα αγνοεί ότι η Ελλάδα, όπως και κάθε σύγχρονο έθνος-κράτος, έχει ιδρυθεί, μετασχηματιστεί και εξελιχθεί μέσα από συγκλίσεις διαφορετικών τοπικών και περιφερειακών πολιτισμικών ταυτοτήτων και ότι ο καθένας μας κουβαλάει έναν πλούτο από εντελώς διαφορετικές εθνοτικές, συνειδησιακές και κοινωνικές ταυτότητες.

τους-πολίτη και μάλιστα στην πρώτη ανάλογη συναλλαγή του υπό πολιτογράφηση με τη διοίκηση. Ως εκ τούτου το παράβολο επείγει να μειωθεί με βάση την εκτίμηση της επιβάρυνσης της διοίκησης για την εξέταση των αιτήσεων πολιτογράφησης. Ένα αναλογικό παράβολο ενδέχεται να κυμαίνεται ανάμεσα στα 50-200€.

Επίσης αποκρύπτει ότι η επίκληση μιας υποτιθέμενης ενιαίας και μονολιθικής «εθνοθρησκευτικής ομοιογένειας» και μάλιστα μέσα από δεσμούς αίματος που παραμένουν ευδιάκριτοι ως ευθεία γραμμή ανά τους αιώνες, δεν είναι παρά ένας μύθος που αποτέλεσε πάντα εργαλείο αποκλεισμού και διακρίσεων με δυσμενείς συνέπειες για το συλλογικό συμφέρον και όχι μόνο για τα άμεσα και ορατά του θύματα. Αν ο μύθος αυτός ευσταθούσε, τότε η μοναδικότητα αυτής της γωνιάς της υφηλίου θα συγκέντρωνε το έκπληκτο ενδιαφέρον γενετιστών και μελετητών του DNA. Αντιθέτως, σε κάθε ιστορική περίοδο οι κάτοικοι της επικράτειας αναγνώρισαν εαυτούς γύρω από ένα σύνολο κοινών πεποιθήσεων και, συχνά

Αξίζει να δούμε και να διαβάσουμε προσεκτικά το νόμο. Αξίζει να φανταστούμε μια νέα ελληνική κοινωνία. Η ιδιότητα του πολίτη στην Ελλάδα και στην Ευρώπη Το κύριο επιχείρημα όσων κινδυνολογούν επισείοντας απειλές «αλλοίωσης» του πληθυσμού από την ευχερέστερη απόδοση ιθαγένειας στα παιδιά των μεταναστών και

θρησκευτικής και πολιτιστικής, συνείδησης. Έτσι σε κάθε εποχή, το ‘δίκαιο του αίματος’ και η ιθαγένεια με βάση ένα κοινό ‘γένος’ δεν είναι παρά ‘δίκαιο του εδάφους’ (πολίτες=κάτοικοι) που στη διαδικασία αναγνώρισης και οικοδόμησης μιας κοινής εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας μετατρέπεται σε δίκαιο του αίματος (πολίτες=κάτοικοι με κοινή ‘καταγωγή’ και ‘θρησκεία’). Συχνά αυτή η ταυτότητα καθοριζόταν σε σχέση με τους άλλους και στα πλαίσια συγκρούσεων και πολέμων. Σήμερα, όπου τουλάχιστον σε αυτήν την ήπειρο, οι θρησκευτικοί πόλεμοι είναι απίθανοι, οι κάτοικοι της χώρας που επιθυμούν να ενταχθούν παραγωγικά σε μια πολιτική ενότητα και συλλογικότητα μπορούν να αναγνωριστούν γύρω από συνταγματικές αξίες της αξιοπρέπειας, της πλήρους πολιτικής και κοινωνικής συμμετοχής, τις ελευθερίες, τα δικαιώματα και το στόχο της κοινωνικής ισότητας, σε ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου. Αν δούμε πώς οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναπτύξει τις δικές τους πολιτικές ιθαγένειας και πολιτογράφησης θα διαπιστώσουμε ότι οι σχεδόν όλες τους έχουν προβλέψει μια λιγότερο ή περισσότερο ευνοϊκή πρόσβαση της δεύτερης γενιάς μεταναστών στην ιθαγένεια. Η πλειοψηφία τους (2 στις 3 ευρωπαϊκές χώρες) παραχωρεί την ιθαγένεια σε όσους γεννήθηκαν στη χώρα είτε αυτόματα με τη γέννηση (25%) είτε μετά από 3 έτη (22%) ή 5 έτη (19%). Η Ελλάδα είναι πλέον η μόνη χώρα που δεν προβλέπει κάποια ειδική ρύθμιση για τους μετανάστες δεύτερης γενιάς για πρόσβαση στη δυνατότητα να γίνουν έλληνες πολίτες πριν από τους γονείς τους. Ακόμα και οι υπόλοιπες χώρες με αυστηρές προϋποθέσεις (Αυστρία, Ιταλία, Κύπρος) προβλέπουν ευνοϊκότερους όρους πρόσβασης στη μακρά ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α διαμονή και ειδικές ρυθμίσεις για τη δεύτερη γενιά. Αντίστοιχα, ένας μεγάλος αριθμός ευρωπαϊκών χωρών (11: 41%) χορηγεί στην 1η γενιά μεταναστών την ιθαγένεια σε λιγότερα από 5-6 χρόνια και 14 χώρες σε 8-10 χρόνια. Όταν εφαρμοστεί η πρόσφατη διακήρυξη του Πρωθυπουργού κ.Παπανδρέου δεν πρόκειται να συμβεί κάτι το συνταρακτικό, αλλά απλά η Ελλάδα θα εναρμονίσει τις πολιτικές της ιθαγένειας κάπου κοντά στο μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην εποχή της νέας μετανάστευσης. Ωστόσο, ακόμα και αν παραχωρηθεί η ιθαγένεια αυτή θα παραμείνει νεκρό γράμμα εάν δεν συνοδεύεται από την αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας κατά των διακρίσεων και από συμμετοχικές δομές, αντάξιες σε μια δυναμική και αναπτυσσόμενη ελληνική κοινωνία. Γι αυτό χρειάζεται χορήγηση του καθεστώτος μακράς διαμονής στους εκατοντάδες χιλιάδες διαμένοντες πάνω από πέντε και δέκα χρόνια στην Ελλάδα συμπεριλαμβανομένης της λεγόμενης «μιάμιση» γενιάς - το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές, και η ενίσχυση και συμμετοχή των οργανώσεων μεταναστών σε έναν πραγματικά δημοκρατικό δημόσιο εθνικό διάλογο για τη μετανάστευση. Εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις τοπικές εκλογές: Μετά από χρόνια ξενοφοβικής μεταναστευτικής πολιτικής η Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στη μικρή μειοψηφία των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εμποδίζουν τη συμμετοχή όλων μεταναστών στη δημόσια ζωή. Στις μισές ευρωπαϊκές χώρες οι μετανάστες ψηφίζουν, ενώ στο 18% ψηφίζουν, αλλά και εκλέγονται στις τοπικές εκλογές. Η απουσία δυνατότητας συμμετοχής στις τοπικές εκλογές, αποτελεί ένα σοβαρό δημοκρατικό έλλειμμα κυρίως για τις χώρες εκείνες στις οποίες οι μετανάστες αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι του εργατικού δυναμικού, της χειρωνακτιΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

κής εργασίας και των υπηρεσιών. Με άλλα λόγια όταν εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια ζουν και εργάζονται σε μια χώρα αλλά δεν έχουν λόγο στη διαχείριση των κοινών και σε αποφάσεις που τους αφορούν τότε υπάρχει πρόβλημα. Η δημοκρατική συμβίωση απειλείται από την εκμετάλλευση ενός εργατικού δυναμικού χωρίς πολιτικά δικαιώματα - αλλά και υποχρεώσεις - και οι κοινωνικές εντάσεις καραδοκούν ως νομοτελειακή συνέπεια. Το πρόβλημα είναι ακόμη μεγαλύτερο στις χώρες εκείνες όπου ούτε η ιθαγένεια χορηγείται εύκολα στους μετανάστες 1ης γενιάς. Με εξαίρεση την Τσεχία και την Πολωνία, που έχουν ανάλογα αρνητικές πολιτικές ιθαγένειας και πολιτικής συμμετοχής, αλλά δεν φιλοξενούν σημαντικούς αριθμούς μεταναστών, όλες οι υπόλοιπες χώρες σε ένα από τα δύο πεδία (ιθαγένειας ή εκλέγειν-εκλέγεσθαι σε τοπικές εκλογές) παρέχουν δικαιώματα είτε πολιτικής συμμετοχής, είτε πρόσβασης στην ιθαγένεια. Μόνον η Ελλάδα και η Κύπρος είναι απόλυτα αρνητικές, αδικαιολόγητα ως προς το βαθμό παραγωγικής συμμετοχής του μεταναστευτικού δυναμικού στην οικονομία και κοινωνία τους. Όταν παραχωρηθεί το δικαίωμα ψήφου στους μετανάστες μακροχρόνιας διαμονής στην Ελλάδα η Ελλάδα απλά θα ενταχθεί στην πλειοψηφία των δημοκρατικών χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου οι μετανάστες ψηφίζουν και εκλέγονται στις δημοτικές εκλογές. Πολιτική συμμετοχή και διαβούλευση: Το πρόβλημα της Ελλάδας που ανέδειξε η έρευνα για την Ένταξη των Μεταναστών (Migration Policy Index) είναι ότι οι πολιτικές της για τη μετανάστευση δεν περιέχουν την παραμικρή διέξοδο για δημοκρατική συμμετοχή και για δικαιώματα στους μετανάστες παρά την πολυετή παραγωγική τους συμβολή στην κοινωνία και οικονομία. Χώρες με κλειστές πολιτικές ιθαγένειας

για την 1η γενιά παρέχουν ευνοϊκότερους για τη 2η γενιά, ή δίνουν τη δυνατότητα ψήφου στις τοπικές εκλογές ή για συμμετοχή σε δημόσια διαβούλευση για θέματα που τους αφορούν (μετανασ τευτική πολιτική). Αντίθετα ακόμη και στο τελευταίο αυτό τομέα η Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στη μειοψηφία των χωρών που δεν «ακούν» θεσμικά τους μετανάστες, αλλά και δεν χρηματοδοτούν τις οργανώσεις τους. Όταν οι οργανώσεις μεταναστών και των δικαιωμάτων τους κληθούν να συμμετάσχουν στην Επιτροπή Κοινωνικής Ένταξης των Μεταναστών, από την οποία έως σήμερα αποκλείονται σκανδαλωδώς, χρηματοδοτώντας τις κυριότερες εξ αυτών, τότε η Ελλάδα απλά θα πράξει το αυτονόητο, όπως και η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών της ΕΕ στοχεύοντας στη δημόσια νομιμοποίηση των πολιτικών και στην κοινωνική συνοχή και δικαιοσύνη. Νέες ρεαλιστικές και γενναίες πολιτικές ιθαγένειας και πολιτικής δημοκρατικής συμμετοχής των μεταναστών, τόσο με το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, όσο και με την πλήρη και ισότιμη συμμετοχή στη δημόσια ζωή και διαβούλευση για τα κοινά αγαθά και τους νόμους, δεν είναι παρά μια επιτακτικά αναγκαία ρήξη με φοβικές και ανιστόρητες μεταναστευτικές πολιτικές. Γιατί σε μια ραγδαία εξελισσόμενη και γόνιμη κοινωνία και νέα γενιά αξίζει ένα κράτος που εκτιμά και στηρίζεται στους ανθρώπινους πόρους της και δεν φοβάται να ξαναφανταστεί την πολιτική της συγκρότηση. Οι παραπάνω διαπιστώσεις μας καλούν να στηρίξουμε με εποικοδομητική κριτική το νέο νομοσχέδιο και να προωθήσουμε την πληρέστερη κοινωνική και πολιτική ένταξη των αλλοδαπών συμπολιτών μας στην ελληνική κοινωνία και δημοκρατία.  Πηγή στατιστικών στοιχείων: Migrant Integration Policy Index, http://www. integrationindex.eu

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

How to educate citizens: a republican defence Dimitris N. Chryssochoou Associate Professor of European Integration, Panteion University of Athens

Prelude

About the project

he diachronical question posed in the title implies that there exists a causal link between two complementary processes: civic education and republican citizenship; the former being central to the democratic viability of a public community that aspires to the constitutive elements of a res publica. The essay draws from the experience of the Council of Europe’s programme ‘Education for Democratic Citizenship and Human Rights Education’ (EDC/HRE) which aims to promote knowledge about democratic norms, practices and institutions, by means of employing young people to take an active part in political society and in daily school life. It thus helps to cultivate civic skills, democratic attitudes and a participative culture, while emphasizing the importance of public awareness about human rights norms and procedures. Also, the programme contributes to the internalization of democratic norms at individual and collective levels, by providing an open public forum, through which the members of the educational community learn how to strengthen the bonds of civic solidarity: to engage themselves in a genuinely dialogical democratic process. In underlining the merits of active (republican) citizenship and the development of a ‘democracy of ideas’ in Pettit’s sense of the term, the essay considers civic education as a necessary condition for the emergence of common democratic ‘grounds’ among citizens.

f recent, a systematic revision of civic education programmes has been taking place as a response to emergent democratic concerns. The dynamic interplay between Europe, as an organized political space, and ‘the civic’, as a reflection of a sense of ‘demos-hood’, has prompted the Council to advance a core set of democratic values: by investing in democratic citizenship through education’, it has promoted a large-scale civic education campaign that chimes well with the idea of plural citizenship in a Europe of multiple coexisting identities. The programme consists of three core aims: to strengthen democracy by fostering a vibrant civic culture, to create a normative commitment to democratic society, and to raise awareness of shared political values as the basis for a freer and tolerant Europe. Gollop and Kraft (2008:5) explain: An open pluralist society relies on a set of binding rules and strong institutions to enforce these rules, but perhaps even more on a shared set of values among the citizens. These values include tolerance, mutual respect, appreciation of fair compromise, nonviolence, and the ability to deal with open situations of disagreement and controversy in which issues have not yet been decided. The inclusive nature of the programme reflects three interrelated strategies that focus on capacity-building, networking, and the symmetrical sharing of information across all age

groups and social classes; its emphasis being not only on the members of the educational community, but also on policy-makers, NGOs, professional bodies, and youth organisations. In general, it calls attention to the role education plays at formal and informal levels of civic life, while offering the member countries, institutions and civil societies with specific tools to meet the priorities set for 2006-09: to promote civic education policy development and implementation with a view to issues of social cohesion, to advance new roles for the educational community, and to strengthen democratic school governance. According to the Huddleston Report (2008:2), the Council is well-positioned to promote civic partnerships and explore their different experiences, as well as to disseminate examples of good practice, and make recommendations for future action. The argument is that there are issues which cannot be solved by state action alone: ‘In considering the advantages of partnership working in this field, participants distinguished between three different reasons for bringing together state and non-state action in this field: pragmatic [functional reasons such human or financial resources], educational [participation in civil society enhances skills of active citizenship], and critical [civil society prevents ideological or political bias]’ (Huddleston, 2008:7). In considering ways for the Council to better support such partnerships, the Report (2008:17) suggests the following: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α  to establish a collaborative platform

to circulate information between existing networks and communities and help to develop new ones,  to set up a working party to develop a code of practice for civic partnerships,  to develop partnership guidelines, possibly in the context of the proposed framework document,  to achieve a balance of state and non-state organisation representatives at international forums on basis of teams established within each state,  to develop the newly-established Oslo-based European Resource Centre on Education for Intercultural Understanding, Human Rights and Democratic Citizenship as a hub of research on civic partnerships,  to recognise the ongoing partnership between the Council and NGOs,  to develop the notion of a human right to EDC/HRE. Underlying the Council’s efforts to promote the principles and institutions of social cohesion and inclusion at all educational levels is a belief that Europe needs to invest in the idea of developing mutually reinforcing understandings of ‘demos-hood’ which escape the minimal expectations of the classical citizenship model. It states: ‘Democratic citizenship is not limited to the citizen’s legal status and to the voting right this status implies. It includes all aspects of life in a democratic society’. It refers to a process by which the members of a polity are enabled to cultivate their democratic potential by engaging themselves in all matters that affect their collective symbiosis. This forms the basis not only for making use of citizenship’s rights, but also of encouraging citizens to bring about cultural reci-

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

procities. This is also a means for citizens to develop a sense of belonging encouraged by an environment that allows for inclusionary civic practices, questions intolerant identities and individualistic attitudes, and offers ways to reach public understandings within a ‘democracy of ideas’ (Pettit, 2005). Today, ‘new kinds of citizens are required: citizens that are not only informed, but also active – able to contribute to the life of their community, their country and the wider world, and take more responsibility for it’. It is also stated that traditional citizenship models ‘are not equipped to create the kind of active, informed and responsible citizenry that modern democracies require … [as] they are failing to respond to the demands of a rapidly changing … environment – by continuing to:  deny learners the opportunity to explore and discuss controversial social and political problems by emphasising the teaching of academic knowledge, at a time when they appear to be losing interest in traditional politics and forms of political engagement,  focus on fragmented disciplinary knowledge and classic ‘teacher-textbook-student’ learning at a time of rapid advance in new information and communication technologies,  restrict civic education to factual information about ‘ideal’ systems at a time when citizens need to be taught practical skills of participation in the democratic process themselves,  nurture dominant cultures and ‘common’ national loyalties at a time when political and legal recognition of cultural difference has come to be seen as a source of democratic capital,  detach education from the personal lives of learners and the interests of

the local community at a time when social cohesion and solidarity is declining,  reinforce the traditional divide between formal and informal and nonformal education at a time when education needs to address the needs of lifelong learning,  promote state-focused forms of education and training at a time of increasing interconnectedness and interdependence at a regional and international level’. ‘What is then required’, states the document, ‘are new forms of education that prepare learners for actual involvement in society … rooted in real life issues affecting learners and their communities, and taught through participation in school life as well as through the formal curriculum’. Through the programme, new teaching methods have emerged that rest upon a philosophy which stresses the importance of current affairs in understanding historical systems, and in investing in teaching skills related to the conjoint functions of knowledge transmission, co‑operative working and professional autonomy. The document also makes the point that civic education ‘requires a change in how we perceive learning, from an idea of learning as teacher-centred to learning through experience, participation, research and sharing’.

Republican

s transnational forces challenge relations not only among but also within states, there is no reason for democracy to remain confined within state boundaries. Not only does this contradict the Hobbesian ‘realist’ doctrine of international politics, in that states are not subjected to moral principles; it goes further, taking ‘democracy within borders’ as equally important to ‘democ-

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

racy across borders’. It thus challenges the conventional view that democracy is exhausted by the institutions of the modern state as the ultimate source of legitimate authority. For democracy to be sustained, it needs to keep pace with the emergence of large-scale regional and international formations, whose decisions should also reflect popular sentiments. In the case of the European Union (EU), taken as an exercise in polity-building, a timely issue has emerged: to hold transnational actors accountable to a nascent demos (Chryssochoou, 1998) and to build legitimate instruments of governance. As the quest for democratic arrangements will grow stronger, the questions that further integration generates for democracy are far from easy to resolve. In composite polities consisting of historically constituted nations –a synarchy of entwined sovereignties (Chryssochoou, 2009), or a ‘sympolity’ of quasi-autonomous units (Tsatsos, 2009)– the embodiment of democratic norms in the common system is crucial for the viability of good governance beyond the state level. This does not require a constitutional revolution or the making of a postnational entity with a single locus of authority. Rather, it heralds the need for a ‘civic contract’ among states, peoples and the central institutions (Lavdas and Chryssochoou, 2005). By embedding the democratic qualities of the parts in an ‘inclusive’ polity of free and equal citizens, the idea of a European civic ordering does not threaten the constitutive integrities, cultures or identities, as it aims to strike a mutual agreement about ‘the democratic rules of the game’ and the limits of acceptable behaviour within a polycentric ‘community of communities’, where the subunits are well-governed and well-served by the central arrangements. Thus, the pow-

er to make publicly binding decisions should be given to distinct domains of authority according to the principles of decisional closeness to the demos, multiple checks and balances, and policy responsiveness. The promotion of democratic practices in the ‘inclusive’ polity offers a kind of ‘popular power’ which demands the articulation of citizens’ interests at the larger level. This view of democracy aims at transforming the democratic potential of citizens from being merely a collection of national voters to becoming an agency of civic change within a ‘polycultural’ setting (Lavdas and Chryssochoou, 2007). From a normative perspective on what it means to be a citizen of Europe, a point to make is that the nationally-determined fix between norms of citizenship and the state is being eroded. A new challenge has emerged, as citizenship establishes a form of civic solidarity, encouraging democratic will-formation (Habermas, 1996). But perhaps its most celebrated property is the range and depth of participatory opportunities it offers the demos to fulfil its democratic potential. Within this embracing civic space, civic competence becomes crucial: the institutional capacity of citizens as social equals to enter the realm of political influence with a view to sustaining a vital public sphere and to creating a sense of civic attachment based on a shared sense of the public good. From a citizenship education standpoint, the promotion of civic competence embraces a central task of democratic life: active involvement in the affairs of the polity through education. Accordingly, the democratic potential of civic education appears to be threefold: it gives access and voice to the demos, it motivates greater participation, and it strengthens the bonds of belonging to an active polity. This means that the distribution of civic

competence passes through the capacity of citizens to determine the functions of the polity to which they belong. For what is vital both to the moral ontology of citizenship education and to the value spheres of civicness is the endurance of an inclusive civic space, able to accommodate difference, while acting as a meeting point of commonly shared democratic concerns among diverse publics. From a developmental perspective, civic norms may bring about a kind of civitas Europaea in the form of a ‘Republic of Europeans’ characterized by shared notions of belonging to an extended public sphere. The making of a European civic space composed of multiple forms of fellowship aims to harness the participative ethos of a composite citizenry, whose members are in a position –in both institutional and socio-psychological terms– to direct their democratic claims and concerns to, and via, the central institutions, in ways which reflect a distinctive sense of demos-hood and a normative commitment to civic empowerment in relation to the larger polity. In that regard, the relationship between civic learning and the social legitimation of Europe becomes a synergetic one, assigning new meaning to citizen-polity relations. Whether or not formally instituted, the envisaged outcomes would serve the goal of a polycentric public sphere for diverse citizens to mobilize their democratic energies. But in the absence of a principled public discourse to steer Europe’s civic orientation, one cannot expect the transformation of the larger unit into a purposeful res publica. This commitment performs a crucial formative function by setting the foundations for a new setting, where citizenship amounts to something more than the aggregate of its parts; it becomes a normative quality to guarantee certain democratic valΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α ues. Citizenship education is crucial for the emergence of a deliberative civic space that captures the imagination of an open, tolerant and fair European society. It is part of a quest for ‘the good polity’, which, in the case of Europe, refers to the means of bringing about a shared understanding of civicness among distinct culturally defined and politically organized demoi. Such conceptions are part of an intellectual current: the search for a democratic way of constituting a composite public space that captures the dialectic among the component public spheres, through the institutionalisation of EDC/HRE policies. Since the mid-1990s, a ‘normative turn’ became evident in the study of Europe as an ordered collective arrangement composed of diverse arenas for action and of different sites of democratic contestation: a ‘postnational constellation’ (Habermas, 2000) that combines unity and diversity, transcends pre-existing territorial boundaries, and projects a plurinational configuration of authority (Walker, 2003). Developing common democratic grounds through citizenship education helps citizens to capture the pluralism of the European condition, while input-oriented practices of civic inclusion encourage the conduct of Europe-wide public debates. The discursive outcome of such practices may not necessarily lead to a consensus view of the issues discussed through forms of public reasoned argument and persuasion; it may well reveal the benefits of what has been termed ‘a public discourse of disagreement’, giving people the opportunity to advance their awareness of the pluralism of views and dispositions within a democratic whole. Citizenship education is, therefore, a means of bringing the constituent groups of European political society into equilibrium with one another, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

while promoting those learning practices and outcomes which can facilitate ‘a pedagogy of democratic civility’: a critical and at the same time accommodating educational environment which promotes structured ways of generating dialogical encounters within a community of equals. This pluralist depiction brings about a sense of being and belonging to a participative educational setting. At the societal level, the idea accords with a genuine European public process within which diverse people interact in multiple political spaces and civic arenas. Citizenship education embodies a normative commitment around three pillars: civic deliberation for the promotion of the common good, a certain understanding of identity which values reciprocity and toleration, and the utilization, in an assertive manner, of the opportunities offered by republican citizenship. Such a setting is, from a neo-republican angle, committed to offering citizens ‘undominanted’ (or quality) choice (Pettit, 1997), and to advancing the quality of public controls over all –actually existing or potential, arbitrary or legally grounded– dangers of domination. Moreover, this view takes civic participation not as a democratic end-in-itself, but as a means of ensuring a dispensation of non-domination by others. Another variation on the theme of vita activa takes participation as a process of constructing a public discourse that promotes civic solidarity and opposes arbitrariness from any external interference or intervention, be it intentional or not. Here, Pettit’s theory strikes a balance between negative and positive forms of liberty, offering a blueprint for democratic action. To the extent that civic education is constitutive of freedom itself, one could imagine a res publica composed of informed, interactive and responsive citizens, where

multiple democratic aspirations can bring about a shared sense of collective civicness, and a school environment that embraces a critical pedagogy for learners and teachers alike.

Conclusion

he essay has argued the case for a republican understanding of civic learning, where the idea of a res publica is set up ‘for narrowly instrumental purposes’, but rather a system of virtue-centred practices based on the idea of caritas republicae, as a condition for shared democratic commitments. Linked to that is the question posed by Ignatieff (2000) whether Europe can act as ‘a community united in a common argument about the meaning, extent and scope of liberty’. The answer seems to lie more in the prospects of a ‘Republic of Europeans’ with its own sense of demos-hood.

References Chryssochoou, D. N., Theorizing European Integration, 2nd edition, London and New York: Routledge, 2009. Chryssochoou, D. N., Democracy in the European Union, London and New York: I. B. Tauris, 1998. Gollob, R. and Krapf, P., Living in Democracy – Lessons plans for lower secondary level, Council of Europe, 2008. Habermas, J., ‘The European Nation State – Its Achievements and Its Limits. On the Past and Future of Sovereignty and Citizenship’, in G. Balakrishnan, and B. Anderson (eds), Mapping the Nation, London: Verso, 1996. Habermas, J., The Postnational Constellation: Political Essays, Cambridge, Polity Press, 2000. Huddelston, T., ‘Forum on “Civic Partnerships for Citizenship and Hu-

ΜΕΤΑ ΝΑ ΣΤΕΣ ΚΑΙ ΙΘΑΓΕ Ν ΕΙ Α

Ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Έκφρασης «Θα πρέπει, λοιπόν, να αναλογιστούμε αν πρέπει να διευρύνουμε τη Δημοκρατία και όχι μόνο να τη μεταλαμπαδεύσουμε. Είναι ηθικό καθήκον να ενσωματώσουμε στις κοινωνίες μας τους μετανάστες της δεύτερης γενιάς, τους νέους κυρίως, στα σχολεία και στους χώρους εργασίας, προκειμένου να αποφύγουμε τις διακρίσεις. Και αναφέρομαι, κυρίες και κύριοι, στην ανάγκη μιας ριζικής μετατροπής, μιας ριζικής αλλαγής σε κάποιες χώρες, της βάσης του δικαιώματος στην ιθαγένεια, στην υπηκοότητα. Θεωρώ ότι πολύ περισσότερο από ένα απλό δικαίωμα ψήφου στους μετανάστες θα πρέπει να τους δοθεί και το δικαίωμα να συμμετάσχουν στις αποφάσεις, να είναι υπήκοοι. Οι μεταναστευτικές ροές έχουν αναγκάσει τις δημοκρατίες μας να αντιμετωπίσουν αυτό το φαινόμενο. Και η δύναμη της Δημοκρατίας μετριέται, εάν θέλετε, και από τη δυνατότητά της να αντιμετωπίσει αυτή την πρόκληση». (Απόσπασμα από την ομιλία του Πιέρ Φερντινάντο Καζίνι, προέδρου της Διακοινοβουλευτικής Ένωσης της ΕΕ στην Ολομέλεια της Βουλής των Ελλήνων για την Παγκόσμια Ημέρα της Δημοκρατίας) Εμείς οι ενεργοί πολίτες της Ελλάδας διαπιστώνουμε καθημερινά πως οι μετανάστες- άνθρωποι που ζούνε και εργάζονται δίπλα μας, που είναι φίλοι μας και τα παιδιά τους φίλοι των παιδιών μας- βιώνουν μια πραγματικότητα ανασφάλειας, εκμετάλλευσης και συνεχούς ταλαιπωρίας. Δεν απολαμβάνουν ίσες ευκαιρίες και δικαιώματα. Δεν τους δίνεται ο ‘χώρος’ να αναπτύξουν ελεύθερα την προσωπικότητά τους. Αντιμετωπίζονται με καχυποψία και ως αναγκαίο κακό. Τα παιδιά τους, που έχουν γεννηθεί ή μεγαλώσει στην Ελλάδα, αντιμετωπίζονται ως ‘ξένοι’, παρόλο που τα ίδια αισθάνονται την Ελλάδα ως πατρίδα τους. Αυτή η κατάσταση δε συνάδει με τις αρχές και τις αξίες μιας σύγχρονης και ευνομούμενης δημοκρατικής πολιτείας. Γι’ αυτό το λόγο ζητούμε:  Τη ριζική αναδιάρθρωση και συστηματοποίηση της κρατικής λειτουργίας διαχείρισης της μετανάστευσης, με βασική συνιστώσα της, την κοινωνική ένταξη των μεταναστών.  Την άμεση χορήγηση, με νομοθετική ρύθμιση, ειδικής άδειας μόνιμου κατοίκου σε όλα τα παιδιά των μεταναστών που έχουν γεννηθεί και/ή μεγαλώσει στην Ελλάδα, ώστε να διασφαλιστεί η νόμιμη και μόνιμη παρουσία όλων των παιδιών στη χώρα για τώρα και για το μέλλον.  Την έναρξη της διαδικασίας για την τροποποίηση του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας έτσι ώστε, αφενός, να αποδίδεται με απλές και ανέξοδες διαδικασίες η ιδιότητα του Έλληνα Πολίτη στα παιδιά των μεταναστών και, αφετέρου, να αποτυπωθούν συγκεκριμένα και ασφαλή βήματα για την μετάβαση των υπηκόων τρίτων χωρών από το καθεστώς του μετανάστη στην απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη. 

man Rights Education”’, Council of Europe Report, DGIV/EDU/CIT (2009) 12, January 2009. Ignatieff, M., ‘Republicanism, Ethnicity and Nationalism’, in C. McKinnon and I. Hampsher-Monk (eds), The Demands of Citizenship, London: Continuum, 2000. Lavdas, K. A. and Chryssochoou, D. N., ‘A Republic of Europeans: Civic Unity in Polycultural Diversity’, in L. Bekemans et al. (eds), Intercultural Dialogue and Citizenship: Translating Values into Actions, Venice: Marsilio, 2007. Lavdas, K. A. and Chryssochoou, D. N., ‘Public Spheres and Civic Competence in the European Polity: A Case of Liberal Republicanism?’, in I. Honohan and J. Jennings (eds), Republican Theory and Practice, London and New York: Routledge, 2005. Nanz, P., Europolis: Constitutional patriotism beyond the nation-state, Manchester and New York: Manchester University Press, 2006. Pettit, P., Republicanism: A Theory of Freedom and Government, Oxford: Oxford University Press, 1997. Pettit, P., ‘The Many Meanings of “Demos”?’, University of Crete, 2005, mimeo. Schmidt, V. A., Democracy in Europe: The EU and National Polities, Oxford: Oxford University Press, 2006. Schumpeter, J. A., Capitalism, Socialism and Democracy, London and New York: Routledge, 1992 [1943]. Tsatsos, D. Th., The European Sympolity: Towards a New Democratic Discourse, Brussels: Bruylant, 2009. Viroli, M., ‘Republican Patriotism’, in C. McKinnon και I. HampsherMonk (eds), The Demands of Citizenship, London: Continuum, 2000. Walker, N., ‘Late Sovereignty in the European Union’, in N. Walker (ed.), Sovereignty in Transition, Oxford: Heart Publishing, 2003.  ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

AMYNA

Ο ρόλος των ευρωπαϊκών ενόπλων δυνάμεων του Δρ. Ιωάννη Παρίση Υποστρατήγου ε.α., Διδάκτωρος Πολιτικής Επιστήμης

Σ 

τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου το κύριο ενδιαφέρον της Δυτικής Ευρώπης από πλευράς ασφάλειας εστιαζόταν στη δυνατότητά της να αμυνθεί έναντι απειλής κατά του εδάφους των κρατών της. Υπήρχε μια σαφής γραμμή αντιπαράθεσης, εκατέρωθεν της οποίας ήταν αναπτυγμένες ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις. Το περιβάλλον ασφάλειας που διαμορφώθηκε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο δημιούργησε νέες μορφές απειλών και ανάλογες απαιτήσεις για την αντιμετώπισή τους. Η ΕΕ δεν έχει αμυντικό προϋπολογισμό, αλλά η κάθε χώρα μέλος έχει το δικό της. Δεν έχει επίσης ενιαίο στρατό, ούτε ενιαίο οπλοστάσιο στη διάθεσή της. Έτσι, λοιπόν, δεν έχει τη δυνατότητα διεξαγωγής πολεμικών επιχειρήσεων ως Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ΕΠΑΑ είναι μια πολιτική η οποία μέσα στα τελευταία χρόνια, αρχίζοντας από το 2003, έχει αναλάβει πλέον των είκοσι επιχειρήσεων διαφόρων τύπων. Οι περισσότερες από τις αποστολές αυτές είναι μικρής έως μέτριας κλίμακας. Ο ρόλος των ενόπλων δυνάμεων σε μία πολιτική ασφάλειας της ΕΕ1 πρέπει να είναι ουσιώδης, δεδομένου ότι αυτές αποτελούν τον θεσμό στον οποίο στηρίζεται η ευρωπαϊκή στρατηγική. Κατά συνέπεια, η ΕΠΑΑ θα πρέπει 1 Ευρεία ανάλυση επί του θέματος στο: Ιωάν. Παρίσης, Η Ευρώπη της Άμυνας, Αθήνα 2010. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

να ενισχυθεί ώστε να καταστεί ικανή να ανταποκρίνεται προς τις απαιτήσεις ασφάλειας που θα προκύψουν στο μέλλον. Ως ελάχιστη απαίτηση, η ΕΠΑΑ θα πρέπει να αποκτήσει περισσότερες δυνατότητες προκειμένου να αντιδρά στις απειλές. Αυτό όμως σημαίνει χρήματα, δηλαδή πιο ενισχυμένους προϋπολογισμούς άμυνας. Υπάρχει συνεπώς ανάγκη λήψης καταρχήν πολιτικών αποφάσεων από τους ηγέτες της ΕΕ και τις κυβερνήσεις των κρατών μελών.2

Η θεσμοθέτηση των αποστολών

ον Ιούνιο του 1992, λίγους μήνες μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, οι υπουργοί εξωτερικών και άμυνας των χωρών της ΔΕΕ, η οποία αποτελούσε τότε τον αμυντικό βραχίονα της ΕE, καθόρισαν τις νέες αποστολές που θα αναλάμβανε ο οργανισμός αυτός. Στην Διακήρυξη του Πέτερσμπεργκ (Petersberg Declaration), στην οποία ήδη αναφερθήκαμε, περιλήφθηκαν, μεταξύ άλλων, οι αποστολές που θα ήταν δυνατόν να δοθούν στις στρατιωτικές δυνάμεις της ΕΕ. Η αντίστοιχη παράγραφος αναφέρει: «Πέραν της συνεισφοράς για την κοινή άμυνα, σύμ2 Βλέπε σχετικά και στο “The strengths and weaknesses of the European security & defence policy”, Europe’s World, Summer 2007, σ. 97.

φωνα με το άρθρο 5 της Συνθήκης της Ουάσιγκτον και το άρθρο V της τροποποιημένης Συνθήκης των Βρυξελλών, στρατιωτικές μονάδες των κρατών μελών της ΔΕΕ, ενεργώντας υπό την ΔΕΕ, θα ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για αποστολές ανθρωπιστικές και διάσωσης, αποστολές ειρηνευτικές και αποστολές χειρισμού κρίσεων, συμπεριλαμβανομένης και της επιβολής της ειρήνης». Οι αποστολές Πέτερσμπεργκ καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος πιθανών αποστολών, από χαμηλής έως υψηλής έντασης επιχειρήσεις, από το Κεφάλαιο VI έως το Κεφάλαιο VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. 3 Στην πράξη, ωστόσο, η ΔΕΕ μόνο μερικώς και εμμέσως ενεπλάκη σε τέτοιες αποστολές, παρόλο που αυτές έγιναν ακόμη πιο συνήθεις κατά τη μεταψυχροπολεμική περίοδο. Από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κολωνίας, οπότε καθιερώθηκε η ΕΠΑΑ, συνεχίζεται η χρήση των αποστολών που καθορίσθηκαν με την Διακήρυξη του Πέτερσμπεργκ και περιλήφθηκαν στο κείμενο της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω των τροποποιήσεων που επήλθαν από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ του 1997. Όλα τα μέλη της ΕΕ αποδέχθηκαν αυ3 Τα Κεφάλαια VI και VII (άρθρα 33-51) του Χάρτη του ΟΗΕ, αναφέρονται στην ειρηνική επίλυση των διαφορών και στην δράση έναντι απειλών κατά της ειρήνης, παραβιάσεων της ειρήνης και επιθετικών ενεργειών.

28 τή την προκαταρκτική περιγραφή των αποστολών των δυνάμεων της ΕΕ. Η Συνθήκη της Λισαβόνας, προβλέπει τη διεύρυνση των αποστολών αυτών ώστε να ανταποκρίνονται στις σημερινές απαιτήσεις. Η σαφέστερη διατύπωση των αποστολών επιβλήθηκε από τις εξής εξελίξεις:4  Τη διακήρυξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Σεβίλλης, τον Ιούνιο 2002, για την τρομοκρατία και την ΕΠΑΑ,  Τις συζητήσεις στην Συντακτική Συνέλευση του 2002, που εισήγαγε νέο ορισμό των αποστολών στο προσχέδιο της Συνταγματικής Συνθήκης,  Την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας που εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2003,  Τις διάφορες επιχειρήσεις της ΕΕ που εντωμεταξύ αναπτύχθηκαν και συνέβαλαν, μέσω της εμπειρίας που αποκτήθηκε, στην αποσαφήνιση των θεωρητικών διατυπώσεων. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 42.1 της νέας Συνθήκης, γίνεται αναφορά στη χρήση στρατιωτικών και μη στρατιωτικών μέσων από την Ένωση «σε αποστολές εκτός της Ένωσης προκειμένου να διασφαλίσει τη διατήρηση της ειρήνης, την πρόληψη των συγκρούσεων και την ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, σύμφωνα με τις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών». Το επόμενο άρθρο 43 αναφέρεται αποκλειστικά στις αποστολές. Στην παράγραφο 1 αυτού περιλαμβάνεται αναλυτικά το σύνολο των από-στολών της ΕΕ στα πλαίσια της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας: «Οι αποστολές του άρθρου 42, παράγραφος 1, κατά τις οποίες η Ένωση μπορεί να κάνει 4 Martin Ortega, “Beyond Petersberg: missions for the EU military forces”, στο EU Security and Defence Policy – The first five years (1999-2004), Institute for Security Studies, Paris, 2004.

AMYNA

χρήση στρατιωτικών και μη στρατιωτικών μέσων, περιλαμβάνουν τις κοινές δράσεις αφοπλισμού, τις ανθρωπιστικές αποστολές και αποστολές διάσωσης, τις αποστολές με στόχο την παροχή συμβουλών και αρωγής επί στρατιωτικών θεμάτων, τις αποστολές πρόληψης των συγκρούσεων και διατήρησης της ειρήνης, τις αποστολές μαχίμων δυνάμεων που αναλαμβάνονται για τη διαχείριση των κρίσεων, στις οποίες περιλαμβάνονται οι αποστολές αποκατάστασης της ειρήνης και οι επιχειρήσεις σταθεροποίησης μετά το πέρας των συγκρούσεων. Όλες οι αποστολές αυτές μπορούν να συμβάλλουν στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας, μεταξύ άλλων με τη στήριξη τρίτων χωρών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στο έδαφός τους.» Ειδικότερα, οι αποστολές που προστίθενται αναφέρονται στις κοινές δράσεις αφοπλισμού, τις αποστολές µε στόχο την παροχή συμβουλών και αρωγής επί στρατιωτικών θεμάτων, τις αποστολές πρόληψης των συγκρούσεων και, τις επιχειρήσεις σταθεροποίησης μετά το πέρας των συγκρούσεων.

Επιβαλλόμενες και απορρέουσες υποχρεώσεις

ναλύοντας τις αποστολές αυτές, διαπιστώνουμε ότι καλύπτουν τις ακόλουθες επιβαλλόμενες και απορρέουσες υποχρεώσεις5:  Πρόληψη συρράξεων, στα πλαίσια ανάλογων πολιτικών της ΕΕ, όπως η αμυντική διπλωματία, μέσω της οποίας επιδιώκεται η οικοδόμηση εμπιστοσύνης και η διακοπή εχθροπραξιών, καθώς και συμβολή στην ανάπτυξη δημοκρατικά ελεγχόμενων ενόπλων δυνάμεων.  Στρατηγική επαγρύπνηση, με την παροχή στους ηγέτες της ΕΕ της απαραίτητης πληροφόρησης, στον κατάλληλο χρόνο.  Ασφάλεια κατά την ειρηνική περίοδο, μέσω της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, του οργανωμένου 5 Βλέπε και στο “Beyond 2010. European Grand Strategy in a Global Age”, Bertelsmann Stiftung, 2007. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

AMYNA εγκλήματος, της διασποράς όπλων και των ναρκωτικών, στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών χωρών. Επίσης, υποστήριξη των πολιτικών αρχών σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης όπως επιθέσεων κατά κρίσιμων ευρωπαϊκών υποδομών.  Ταχεία ανάπτυξη δυνάμεων, είτε για την υποστήριξη της ασφάλειας στο εσωτερικό των χωρών της ΕΕ, είτε ως μέρος της ευρωπαϊκής στρατηγικής κατά της τρομοκρατίας,  Επιχειρήσεις υποστήριξης ειρήνης, ανθρωπιστικές, καθώς και μη πολεμικές επιχειρήσεις, προς υποστήριξη των ευρωπαϊκών συμφερόντων, της διεθνούς τάξης και των ανθρωπιστικών αρχών,  Περιφερειακή σύγκρουση στο εσωτερικό της ΕΕ, ως αντίδραση σε πρόσκληση κράτους μέλους της Ένωσης που αντιμετωπίζει ανάλογη κατάσταση, ή εκτός της ΕΕ, σε περίπτωση που η σύγκρουση επηρεάζει την ευρωπαϊκή ή τη διεθνή ασφάλεια, στο πλαίσιο αποστολής που αναλαμβάνει η Ένωση. Οι επεμβάσεις αυτές ενδεχομένως να πραγματοποιούνται σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ,  Προληπτικές αποστολές σε παγκόσμιο επίπεδο, με σκοπό να αποτραπεί επίθεση στην Ευρώπη ή κατά των ευρωπαϊκών συμφερόντων από όργανα ή ομάδες της διεθνούς τρομοκρατίας, ενδεχομένως εξοπλισμένων με όπλα μαζικής καταστροφής,  Αποτροπή έναντι κρατών που διαθέτουν όπλα μαζικής καταστροφής συμπεριλαμβανομένων και των πυρηνικών.

Υπεράσπιση των ευρωπαϊκών συμφερόντων

πορούμε να διακρίνουμε τρεις βασικές κατηγορίες για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα, οι οποίες επιβάλλουν ανάΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

λογες προτεραιότητες και απαιτούν ανάλογα επίπεδα πολιτικής και στρατιωτικής αντίδρασης για την εξασφάλισή τους, τα οποία οφείλει να καθορίζει κατά περίπτωση η πολιτική ηγεσία της ΕΕ: (1) Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα ζωτικά συμφέροντα, εκείνα δηλαδή που είναι κρίσιμα για τη λειτουργία των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών δομών της Ευρώπης. Σε περίπτωση που τα συμφέροντα αυτά απειληθούν θα πρέπει να προστατευτούν με όλους τους δυνατούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένου του πλήρους φάσματος των στρατιωτικών δυνατοτήτων, ακόμη και της πυρηνικής αποτροπής. Μεταξύ των ζωτικών συμφερόντων συγκαταλέγονται η ενεργειακή ασφάλεια, η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και του διεθνούς εγκλήματος, η απαγόρευση της διασποράς όπλων μαζικής καταστροφής και η αποσόβηση και διαχείριση του κινδύνου των πανδημιών. (2) Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα στοιχειώδη συμφέροντα, τα οποία είναι μεν πολύ σημαντικά αλλά όχι κρίσιμα για τη λειτουργία των ζωτικών ευρωπαϊκών συστημάτων και δομών. Η προστασία των συμφερόντων αυτών κανονικά δεν απαιτεί, καταρχήν, τη χρησιμοποίηση όλης της κλίμακας των διπλωματικών και οικονομικών μέσων. Η στρατιωτική ισχύς μπορεί να χρησιμοποιηθεί εάν διαπιστωθεί ότι η απώλειά τους θα υπονομεύσει κάποια στιγμή ζωτικά συμφέροντα της Ένωσης. Μεταξύ των στοιχειωδών συμφερόντων της Ένωσης είναι και η σταθερότητα και ανάπτυξη της Αφρικής, μια και η κατάσταση στην αφρικανική ήπειρο έχει επίπτωση στην ασφάλεια και τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών χωρών, και η περι-

29 βαλλοντική ασφάλεια που κυρίως αναφέρεται στην μόλυνση του περιβάλλοντος, την παγκόσμια αλλαγή του κλίματος και την υπερθέρμανση του πλανήτη. (3) Η τρίτη κατηγορία αναφέρεται στα γενικά συμφέροντα στα οποία περιλαμβάνονται εκείνα που προσδιορίζουν τις προθέσεις ενός δρώντος να επέμβει στη διαμόρφωση της διεθνούς τάξης. Πρόκειται για επίσημους ή ανεπίσημους κώδικες συμπεριφοράς που κατευθύνονται από μακρόπνοους στόχους, οι οποίοι αναφέρονται στη μελλοντική θέση του διεθνούς περιβάλλοντος, ειδικά στη δομή του διεθνούς συστήματος, τους μελλοντικούς εχθρούς ή συμμάχους, την ηγεμονία ή την ανεξαρτησία, κλπ. Ως γενικά συμφέροντα αναφέρονται η ασφάλεια των πληθυσμών, σε συνδυασμό με τη σταθερότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, καθώς επίσης και η αποτελεσματική αντίδραση σε περιπτώσεις καταστροφών. Αξίζει να σημειωθεί ο κρίσιμος ρόλος των ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνατοτήτων στη διεξαγωγή επιχειρήσεων ανθρωπιστικών και διάσωσης. Η προστασία και η διασφάλιση των συμφερόντων αυτών θα είναι αξιόπιστη μόνο αν η σχέση μεταξύ του περιβάλλοντος ασφάλειας και των μέσων που απαιτούνται είναι αξιόπιστη έναντι φίλων και εχθρών, κάτι το οποίο αποτελεί κρίσιμη αδυναμία της Ευρώπης. Το γεγονός είναι ότι σήμερα καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν είναι σε θέση μόνη της να εξασφαλίσει το στρατηγικό πλεονέκτημα που είναι αναγκαίο για την αντιμετώπιση της φύσης και της έκτασης των σύνθετων στρατηγικών αλλαγών. Παραδοσιακά οι Ευρωπαίοι έχουν την τάση να οργανώνονται γύρω από τρεις εναλλακτικές διακρατικές ομάδες: τη διατλαντική, την ευ-

ρωπαϊκή και κάποιες κατά περίπτωση διακρατικές σχέσεις. Μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή στρατηγική προσέγγιση δεν θα βελτιώσει απλά την οργάνωση των αποτελεσμάτων στην πράξη, αλλά επίσης θα ενισχύσει και θα επιταχύνει τις πολιτικές διαδικασίες παρέχοντας έναν οδηγό ή πλαίσιο για τη σύσφιξη της συνεργασίας μεταξύ κρατών και θεσμών.

Η ενεργειακή ασφάλεια

ιδικότερα, σε ότι αφορά την ενεργειακή ασφάλεια, αποτελεί ένα τομέα στον οποίο η ΕΠΑΑ αναμένεται να εμπλακεί ενεργά στο μέλλον, σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ, το οποίο έχει περιλάβει ανάλογες προβλέψεις στη στρατηγική του αντίληψη. Η μεγάλη σημασία των ενεργειακών πόρων της περιοχής της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής για την Ευρώπη, διατυπώνεται με σαφήνεια και στο κείμενο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφάλειας: «Ιδιαίτερο μέλημα για την Ευρώπη είναι η ενεργειακή μας εξάρτηση. Η Ευρώπη αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα πετρελαίου και φυσικού αερίου παγκοσμίως. Οι εισαγωγές καλύπτουν το 50% περίπου της κατανάλωσης ενέργειας σήμερα, ποσοστό που αναμένεται να φτάσει το 70% το 2030. Το μεγαλύτερο μέρος

AMYNA των εισαγωγών ενέργειας προέρχεται από τον Περσικό Κόλπο, τη Ρωσία και τη Β. Αφρική.» Η απει λή της τρομοκρατίας, αλλά και άλλοι παράγοντες που συνδέονται με την ενέργεια, αναμένεται να οδηγήσουν στην, κατά κάποιο τρόπο, «στρατικοποίηση» του τομέα της ενεργειακής ασφάλειας. Τέτοιοι παράγοντες μπορεί να είναι6: 1) Η χρησιμοποίηση του ελέγχου επί των ενεργειακών πόρων, από κάποια κράτη, ως όπλου πολιτικού εξαναγκασμού. Ότι συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στην περιοχή του Καυκάσου και της Κασπίας, δίνει μία εικόνα της αντιπαράθεσης για τον έλεγχο της ενέργειας. 2) Οι απειλές που προέρχονται από την τρομοκρατία και την πειρατεία στην παραγωγή και τη μεταφορά των ενεργειακών πόρων. Η προστασία των αγωγών, των εγκαταστάσεων και των πλοίων μεταφοράς της ενέργειας από επιθέσεις τρομοκρατών, θα αποτελέσει στο μέλλον κύριο αντικείμενο ανησυχίας αλλά και αποστολών για τις στρατιωτικές δυνάμεις. 3) Η αστάθεια στο εσωτερικό κάποιων κρατών και οι συγκρούσεις μεταξύ κρατών που παράγουν την ενέργεια και εκείνων που την εξάγουν. Σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. Νιγηρία) εθνικές και πολιτικές βιαιότητες και εγκλη6 Βλέπε επίσης στο Global Trends 2025: A Transformed World, National Intelligence Council, USA, November 2008, σ. 66.

ματικές δραστηριότητες απειλούν ένα μεγάλο ποσοστό της παραγωγής και διακίνησης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η αδυναμία διακυβέρνησης και επιβολής του νόμου σε κάποια κράτη που διαθέτουν ενεργειακούς πόρους μπορεί να απαιτήσει ακόμη και την έξωθεν στρατιωτική επέμβαση προκειμένου να επιβληθεί σταθερότητα και να διασφαλιστεί η ροή της ενέργειας. Μέχρι το 2020 η ΕΕ θα μπορούσε να βρεθεί αντιμέτωπη με την ανάγκη να επεμβαίνει στρατιωτικά προκειμένου να προστατεύσει τους ενεργειακούς πόρους7. Ήδη, τα πεδία άντλησης και οι αγωγοί πετρελαίου της Νιγηρίας υφίστανται συστηματικές επιθέσεις από τοπικές δυνάμεις εχθρικές προς τη νιγηριανή κυβέρνηση. Η Αλγερία, που αποτελεί σημαντική πηγή φυσικού αερίου, υφίσταται από ετών σειρά σημαντικών τρομοκρατικών επιθέσεων. Οι ξένοι καθώς και οι αγωγοί αποτελούν στόχους. Θα αναλάβει η ΕΕ στο μέλλον την ευθύνη να συμβάλει στην προστασία του εφοδιασμού της ενέργειας με στρατιωτικές δυνάμεις; Πολλά κράτη μέλη της ΕΕ εμφανίζονται απρόθυμα να τοποθετήσουν στρατιωτικές μονάδες στη γραμμή του πυρός. Έτσι, η ΕΕ εστιάζει το ενδιαφέρον της κυρίως στην οργάνωση και ενίσχυση των τοπικών δυνάμεων ασφάλειας αντί της ανάπτυξης δικών της στρατευμάτων8.  7 Daniel Keohane & Tomas Valasek, Willing and able? EU defence in 2020, Centre for European Reform, June 2008, σ. 11. 8 Σε μεγάλο βαθμό αυτό συμβαίνει ήδη στις ευρωπαϊκές ειρηνευτικές επεμβάσεις στην Αφρική, όπου η ΕΕ οργανώνει τον τομέα ασφάλειας και εκπαιδεύει το προσωπικό (security sector reform missions), ή διαθετει μεσα και πόρους για τις επιχειρήσεις που αναλαμβάνει η Αφρικανική Ένωση. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

Α Ν ΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜ ΑΤΑ

Η Σύμβαση των Η.Ε. για τα δικαιώματα των ΑμεΑ και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο του Γεώργιου Ν. Καφετζή Υπ. Δρ. του Τμήματος ΔΕΣ, Πάντειο Πανεπιστήμιο Στελέχους του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

Σύμβαση των Η.Ε. για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ) αποτελεί την πρώτη Σύμβαση οικουμενικής εμβέλειας του 21ου αιώνα στον τομέα της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και το πρώτο νομικά δεσμευτικό εργαλείο που παρέχει πλήρη προστασία των δικαιωμάτων 650 εκ. ανθρώπων στον κόσμο1. 1 Ηλεκτρονική πρόσβαση στο κείμενο της Σύμβασης και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου: United Nations “Convention on the Rights of Persons with Disabilities and Optional Protocol”, National Translations, μετάφραση στην ελληνική γλώσσα πρόσβαση την 22-11-2009 στην ιστοσελίδα του OHE: http:// www.un.org/disabilities/documents/convention/crpd_greek. doc. Για μια συνοπτική παρουσίαση του κειμένου της Σύμβασης και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου βλέπε United Nations, “Convention on the Rights of Persons with Disabilities. Questions and Answers”, πρόσβαση την 22-11-2009 στην ιστοσελίδα http://www.un.org/disabilities/documents/gid/ conventionfaq.doc, United Nations, UN-Office of the High Commissioner for Human Rights, Inter-Parliamentary Union (2007), “From Exclusion to Equality. Realizing the rights of persons with disabilities”, Handbook for Parliamentarians on the Convention on the Rights of Persons with Disabilities and its Optional Protocol, No 14 — 2007, United Nations, Geneva, πρόσβαση την 4-10-2009 στην ιστοσελίδα του γραφείου του Ύπατου Αρμοστή για τα δικαιώματα του ανθρώπου: http:// www.ohchr.org/Documents/Publications/training14en.pdf, Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ), (2008), «Σχεδιάζοντας πολιτική σε θέματα αναπηρίας», Εγχειρίδιο Εκπαιδευόμενου, ΕΣΑμεΑ, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης ΕΠΕΑΕΚ, Ε.Ε. Συγχρηματοδότηση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, Ε.Π. Εκπαίδευσης και Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης, Ιούνιος, πρόσβαση την 31-10-2009 στην ιστοσελίδα της ΕΣΑμεΑ: http:// www.esaea.gr/files/documents/Egheiridio_Ekpedevomenou. pdf, σελ. 101-107, Νάσκου-Περράκη, Π. (2009α), Εισήγηση στη Θεματική Ενότητα «Παρουσίαση της Συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία - Ισχύον νομικό πλαίσιο για τα άτομα με αναπηρία», Υπουργείο Εσωτερικών, Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας – Γενική Γραμματεία ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

Παρά το γεγονός ότι και άλλες συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα παρέχουν τη δυνατότητα για προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων των ΑμεΑ 2 , η προοπτική αυτή δεν αναπτύχθηκε σε επαρκή βαθμό. Πράγματι, τα ΑμεΑ εξακολουθούν να στερούνται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματά τους και να παραμένουν στο περιθώριο της κοινωνίας σε όλα, ανεξαιρέτως, τα κράτη του κόσμου. Αυτή η συνέχιση των διακρίσεων σε βάρος των ΑμεΑ κατέστησε αναγκαία την υιοθέτηση μιας νομικά δεσμευτικής πράξης στην οποία θα καθορίζονται οι νομικές υποχρεώσεις των κρατών για την προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων των ΑμεΑ. Επιπλέον, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι τα άτομα με αναπηρία αποτελούν τη μεγαλύτερη μειονότητα που υπάρχει στον πλανήτη μας, περίπου 650 εκατομμύρια άτομα, 150 από τα οποία είναι παιδιά3. H Σύμβαση των Η.Ε. για τα δικαιώματα των ΑμεΑ υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ κατά την 61η Σύνοδο της Ολομέλειάς της, την 13 Δεκεμβρίου 2006, ταχύτερα από κάθε άλλη διεθνή σύμβαση περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων4 και τέθηκε σε ισχύ, συμπεριλαμβανομένου Ενημέρωσης «Πρακτικά 4ου Διεθνούς Συνέδριου «Άτομα με Αναπηρία και ΜΜΕ» 22-23 Ιουνίου 2009», Αθήνα, σελ. 27-35, πρόσβαση την 14-11-2009 στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΣ/ΓΓΕΓΓΕ «Άτομα με Αναπηρία & ΜΜΕ»: http://www.ameamedia. gr/docs/amea_2009_opt.pdf, Νάσκου-Περράκη, Π. (2009β) «Μηχανισμοί προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Διεθνείς πράξεις, θεωρία και πρακτική», Σειρά: Δημοσιεύματα Έδρας UNESCO Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα – Κομοτηνή, σελ. 328-342. 2 Π.χ. τα Διεθνή Σύμφωνα για τα Ατομικά, Πολιτικά, Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα, η Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων, η Σύμβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών, η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, κ.λπ. 3 Βλέπε Νάσκου-Περράκη, Π. (2009α), ό.π., σελ. 27-28. 4 Λ.Α. Σισιλιάνος (2007) «Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και η Ελλάδα»,

Α Ν ΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜ ΑΤΑ

του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου, την 3 Μαΐου 2008. Μέχρι την 16 Δεκεμβρίου 2009, 143 κράτη υπέγραψαν τη Σύμβαση ανάμεσά τους και η Ελλάδα και 87 κράτη το Πρωτόκολλο. Από αυτά τα κράτη, 76 επικύρωσαν τη Σύμβαση και 48 το Πρωτόκολλο. Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε τη σύναψη της Σύμβασης από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα την 24 Νοεμβρίου 2009 εξουσιοδοτώντας τον πρόεδρο του Συμβουλίου να ορίσει το πρόσωπο ή τα πρόσωπα που είναι αρμόδια να καταθέσουν, εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, την πράξη τυπικής επιβεβαίωσης της Σύμβασης στο Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, και προσδιορίζοντας τα ζητήματα που διέπονται από τη Σύμβαση και για τα οποία τα κράτη μέλη έχουν εκχωρήσει τις αρμοδιότητές τους στην Κοινότητα5. Πρακτικά Ημερίδας της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) και της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ), Συνοπτική απόδοση χαιρετισμών, εισηγήσεων και παρεμβάσεων, 10 Δεκεμβρίου, πρόσβαση την 7-10-2009 στην ιστοσελίδα της ΕΕΔΑ: http://www.nchr.gr/ media/sinedria/sinoptiki_apodosi_eisigiseon.doc 5 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά με τη σύναψη, από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία Βρυξέλλες, 24 Νοεμβρίου 2009, (OR. en), Διοργανικός φάκελος: 2008/0170 (CNS), 15540/09 πρόσβαση την 17-12-2009 στην ιστοσελίδα της ΕΕ http://register.consilium.europa.eu/pdf/el/09/st15/ st15540.el09.pdf. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέγραψε τη Σύμ-

πως ορίζεται στο Άρθρο 1, εδάφιο α, σκοπός της Σύμβασης είναι «… η προαγωγή, προστασία και διασφάλιση της πλήρους και ισότιμης απόλαυσης όλων των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών από όλα τα ΑμεΑ και η προώθηση του σεβασμού της εγγενούς αξιοπρέπειας». Οι θεμελιώδεις αρχές που διέπουν τη Σύμβαση (άρθρο 3), είναι ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ατομικής αυτονομίας, συμπεριλαμβανομένης της ανεξαρτησίας των ΑμεΑ και της ελευθερίας τους να προβαίνουν σε προσωπικές επιλογές, η απαγόρευση των διακρίσεων, η συμμετοχή και η ένταξη στην κοινωνία, ο σεβασμός της διαφορετικότητας και η πραγματική αποδοχή των ΑμεΑ, η ισότητα ευκαιριών, η προσβασιμότητα, η ισότητα ανδρών – γυναικών και η ανάπτυξη των δεξιοτήτων των παιδιών με αναπηρία. Η Σύμβαση περιλαμβάνει διατάξεις, αφενός, για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των ΑμεΑ, αφετέρου, για μια σειρά γενικών, αλλά και θετικών υποχρεώσεων των Κρατών Μερών, σε συνδυασμό με σειρά παρεμβάσεων στον ιδιωτικό τομέα (άρθρο 4). Δεν δημιουργεί νέα δικαιώματα, αλλά προωθεί και προστατεύει την πλήρη και ισότιμη απόλαυση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη συγκεκριμένη ομάδα των ΑμεΑ. Περιέχει ένα μείγμα αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων, καθώς και οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων. Ειδικότερα, ως προς το περιεχόμενο των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση, διεξοδική αναφορά γίνεται στην άσκηση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων από τα ΑμεΑ. Ως προς τα κοινωνικά δικαιώματα, η Σύμβαση επιμένει στο δικαίωμα στην εκπαίδευση, στην υγεία και την κοινωνική ασφάλιση, με βάση τη θεμελιώδη αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων εκ μέρους των φορέων κοινωνικής ασφάλισης (Σισιλιάνος, 2007)6. Η Σύμβαση υπογραμμίζει ιδιαίτερα τα ζητήματα της πρόσβασης στην εργασία και επιμένει στα κίνητρα στους εργοδότες για πρόσληψη ΑμεΑ. Η Σύμβαση αντιμετωπίζει συνολικά όλη την έκταση των θεμελιωδών (ανθρωπίνων) δικαιωμάτων των ΑμεΑ έτσι ώστε να είναι σε θέση όταν το Σύνταγμα κάθε χώρας δεν μπορεί να δώσει σαφείς κατευθύνσεις, να τις δώσει η Σύμβαση7. Επιπρόσθετα, ρυθβαση την ημέρα που άνοιξε για υπογραφή, δηλ. την 30 Μαρτίου 2007. 6 Λ.Α. Σισιλιάνος (2007), ό.π. 7 Για μια συνοπτική παρουσίαση των διαπραγματεύσεων για την κατάρτιση της Σύμβασης, βλέπε: Στελακάτος, Μ. (2006), «Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες. Αναδρομή στη διαπραγματευτική της ιστορία», Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ), (2006) 6ο τεύχος του περιοδικού της ΕΣΑμεΑ «Θέματα ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

Α Ν ΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜ ΑΤΑ

μίζονται ζητήματα προσβασιμότητας και δικαιοπρακτικής ικανότητας των ΑμεΑ, ενώ περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις για τις γυναίκες με αναπηρία (άρθρο 6) και τα παιδιά με αναπηρία (Άρθρο 7), τομείς στους οποίους απαιτείται ιδιαίτερα η δραστηριοποίηση του Κράτους με ενέργειες, όπως η συλλογή δεδομένων, η επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής ευαισθητοποίησης και η διεθνής συνεργασία.

αρακτηριστικό γνώρισμα της φιλοσοφίας της Σύμβασης είναι η ένταξη των ΑμεΑ στο σχεδιασμό και υλοποίηση των δημόσιων πολιτικών είτε με τη συμμετοχή των ίδιων των ενδιαφερομένων είτε των φορέων που τους εκπροσωπούν. Όπως όλες οι νομικά δεσμευτικές διεθνείς πράξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα έτσι και η υπό εξέταση Σύμβαση περιέχει μηχανισμούς ελέγχου της εφαρμογής της8. Σε αντιστοιχία με τους μηχανισμούς επίβλεψης των άλλων συνθηκών, η διαδικασία που περιγράφεται στη Σύμβαση προάγει τον εποικοδομητικό διάλογο με τα Κράτη Μέρη προκειμένου να διασφαλιστεί αποτελεσματική εφαρμογή των διατάξεων της Σύμβασης. Ο έλεγχος της εφαρμογής της συνεπάγεται, επίσης, το δικαίωμα των ατόμων να υποβάλουν καταγγελίες και να αξιώνουν αποκατάσταση.

Σύμβαση επιτάσσει τον έλεγχο της εφαρμογής της τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο: Σε εθνικό επίπεδο, η Σύμβαση απαιτεί από τα Κράτη Μέρη, στο πλαίσιο των νομικών και διοικητικών τους συστημάτων, να διατηρήσουν, να ενισχύσουν, να ορίσουν ή να ιδρύσουν ένα πλαίσιο για την προώθηση, την προστασία και τον έλεγχο της εφαρμογής της Σύμβασης (άρθρο 33 Αναπηρίας» (Αύγουστος - Οκτώβριος), πρόσβαση την 7-102009 στην ιστοσελίδα της ΕΣΑμεΑ http://www.esaea.gr/ index.php?module=announce&ANN_id=254&ANN_user_ op=view&ns_news=1&MMN_position=17:17, σελ.28-30. 8 Π.χ. το Προαιρετικό Πρωτόκολλο του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, η Διεθνής Σύμβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων, η Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, κ.λπ. Βλέπε σχετικά: United Nations, UN-Office of the High Commissioner for Human Rights, Inter-Parliamentary Union (2007), ό.π., σελ. 26-30. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

της Σύμβασης). Σε διεθνές επίπεδο, η Σύμβαση θεσπίζει την Επιτροπή για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (άρθρο 34 της Σύμβασης) η οποία έχει ρόλο εξέτασης των περιοδικών εκθέσεων που υποβάλλουν τα Κράτη Μέρη σχετικά με τα μέτρα που λαμβάνουν για την εφαρμογή της Σύμβασης (άρθρα 35 και 36 της Σύμβασης). Η Επιτροπή έχει, επίσης, την αρμοδιότητα να εξετάζει ατομικές αναφορές (άρθρο 1 του Π.Π.) και να διεξάγει έρευνες (άρθρα 6 και 7 του Π.Π.) σε εκείνα τα κράτη που αναγνωρίζουν τη συγκεκριμένη αρμοδιότητα της Επιτροπής, έχοντας επικυρώσει το Προαιρετικό Πρωτόκολλο. Η Σύμβαση προβλέπει, τέλος, τη Διάσκεψη των Κρατών Μερών, η οποία εξετάζει οποιοδήποτε θέμα σχετικό με την εφαρμογή της Σύμβασης (άρθρο 40 της Σύμβασης). Εν κατακλείδι, η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ΑμεΑ, ως η πρώτη νομικά δεσμευτική πράξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων που απευθύνεται ειδικά στα ΑμεΑ, καλύπτει ένα κενό της διεθνούς προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων, χωρίς να προσθέτει νέα δικαιώματα, αλλά περιγράφοντας λεπτομερώς τα δικαιώματα των ΑμεΑ σε κάθε τομέα δράσης στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Μπροστά στις μεγάλες προοπτικές και προκλήσεις που δημιουργεί η Σύμβαση, απαιτείται μια συνολική προσπάθεια τόσο από την πλευρά των Κυβερνήσεων όλων των κρατών οι οποίες πρέπει ευαισθητοποιηθούν λαμβάνοντας μέτρα για την υλοποίηση των αρχών και υποχρεώσεων που θέτει η Σύμβαση, όσο και από την πλευρά της Δημόσιας Διοίκησης, της Κοινωνίας των Πολιτών, αλλά και των ίδιων των ΑμεΑ αλλάζοντας την αντίληψη φιλανθρωπίας και ιατρικής αντιμετώπισης της αναπηρίας, και υιοθετώντας μια ισότιμη, με όλες τις άλλες ανθρώπινες υπάρξεις, προσέγγιση, βασιζόμενη στα ανθρώπινα δικαιώματα. 

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Συνηγορία της φιλανθρωπίας Για μια πολιτικά ορθή φιλανθρωπία ή μια μη- πολιτικά ορθή ερμηνεία της του Γιώργου Λιγνού στελέχους και συμβούλου Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών

ε αφορμή τη συμμετοχή μου σε μια ημερίδα για τις ΜΚΟ που οργάνωσε ένας φορέας παραγωγής πολιτικής σκέψης μεγάλου πολιτικού κόμματος, παρακολούθησα ανάμεσα στους κύκλους συζητήσεων κι έναν που αφορούσε στην εταιρική κοινωνική ευθύνη ή υπευθυνότητα. Στις συζητήσεις του θεματικού αυτού κύκλου αρκετές φορές έγινε αντι-

διαστολή της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης ή υπευθυνότητας με τη φιλανθρωπία. Η χρήση του όρου φιλανθρωπία ήταν σαφώς απαξιωτική. Είναι γεγονός ότι η φιλανθρωπία έχει στις μέρες μας πάρει αρνητικό χαρακτήρα, και όχι μόνο μέσα στον αριστερό και στον εν γένει αυτοπροσδιοριζόμενο ως προοδευτικό χώρο. Η βασική αιτία αυτής της αρνητικής αντιμετώπισης οφείλεται στην

-κατά τα άλλα- πολύ λογική άποψη ότι η φιλανθρωπία, αν δεν αναιρεί, τουλάχιστον δεν κινείται προς την κατεύθυνση της εξάλειψης της αιτίας που δημιούργησε το πρόβλημα που αυτή η ίδια προσπαθεί να αντιμετωπίσει. Η κοινωνία και οι πράξεις των μελών της θεωρούνται σαν ένα ενιαίο σύστημα. Κατ’ επέκταση, τα φαινόμενα αδυναμίας (οικονομικής ή άλλης) μελών της κοινωνίας συνεπάγονται -μέσω της έννοιας της οργανικής σύνδεσης του όλου (δηλαδή της κοινωνίας) με τα επί μέρους (τα μέλη της)και την έννοια της συνευθύνης των μελών. Δηλαδή ως μέλος της κοινωνίας έχω και εγώ ευθύνη για το φαινόμενο της φτώχειας που μαστίζει μικρά ή μεγάλα τμήματα του πληθυσμού σε παγκόσμιο ή και σε τοπικό/εθνικό επίπεδο. Επιπλέον η φιλανθρωπία έχει το στοιχείο της μεμονωμένης πράξης και της εκ των υστέρων παρέμβασης, άρα και ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΚΟΙΝΩΝΙΑ της αδυναμίας να αλλάξει ριζικά την κατάσταση σε βάθος χρόνου, πράγμα όμως αδύνατο, αφού η πράξη εξ αρχής δε στόχευε τις αιτίες του προβλήματος αλλά στα αποτελέσματα.

α παραπάνω οδηγούν στην εκτίμηση ότι η φιλανθρωπία είναι η υποκρισία ενός άδικου κοινωνικού συστήματος ή έστω η απόπειρα εξωραϊσμού του. Οι ίδιες κατηγορίες απευθύνονται και για το καινοφανές φαινόμενο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, που δυστυχώς στη χώρα μας δεν έχει γίνει κρατικός ή κοινωνικός θεσμός θεσμός. Βέβαια πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι στο κείμενο αυτό εξετάζεται κυρίως η φιλανθρωπία σαν ατομική πράξη. Όταν περνάμε στη σφαίρα της επιχείρησης, το ζήτημα είναι πολύ διαφορετικό. Προσωπικά πιστεύω ότι το επιχειρείν δεν πρέπει και δεν μπορεί να κινηθεί στη σφαίρα της φιλανθρωπίας. Δημιουργούνται τεράστιες παρεξηγήσεις και θεμιτές υποψίες.

Πολιτική διάσταση της φιλανθρωπίας

ια πολιτικούς χώρους που είχαν και έχουν σαν σημαία τους τη συνολική λύση των κοινωνικών αδικιών μέσω ενός δικαιότερου κοινωνικού συστήματος, είναι φυσικό η φιλανθρωπία να είναι σύμβολο μιας αδιέξοδης και εντελώς λαθεμένης κοινωνικής πρακτικής. Η στάση αυτή είναι κατανοητή όταν παλεύεις με τις «πολιτικές» πράξεις σου να λύσεις το πρόβλημα στη ρίζα του. Βέβαια η απαξίωση της φιλανθρωπίας προσκρούει στο γεγονός ότι η τελευταία ανέκαθεν γεννιόταν και γεννιέται ακόμα στη σφαίρα του θυμικού και των συναισθημάτων, στη σφαίρα του ιδιωτικού και του αφανούς για τη κοινωνία. Καταλήγει σε μια φανερή πράξη που έχει τα χαρακτηριστιΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

κά της δημόσιας, σε διαφορετικό βαθμό και τρόπο κάθε φορά. Η «πολιτικά ορθή» ιδεολογική της απαξίωση δυνητικά εισάγει ένα νέο ηθικό κώδικα που ξεκινώντας από μια θεμιτή δημόσια πράξη- που είναι εκφορά γνώμης, μπορεί να καταλήξει στο να επέμβει ως κριτής στη σφαίρα του προσωπικού, στην αφανή σφαίρα των συναισθημάτων του ατόμου. Και εδώ τα πράγματα γίνονται προβληματικά. Βέβαια πάντα υπήρχαν κοινωνικές εκφάνσεις της φιλανθρωπίας που δικαιολογούν την απαξίωσή της. Στο παρελθόν η εκδήλωση των φιλάνθρωπων αισθημάτων συνοδευόταν από απαράδεκτες κοινωνικές συμπεριφορές. Ορισμένες συμπεριφορές «φιλάνθρωπων» κυριών και κυρίων, από την εποχή του Charles Dickens (βλ. Όλιβερ Τουίστ) μέχρι τις ημέρες της βασίλισσας Φρειδερίκης στη μεταπολεμική Ελλάδα ήταν πραγματικά εξοργιστικές. Η φτώχεια αντιμετωπιζόταν σαν ασθένεια της κοινωνίας με μοναδικό φταίχτη τους φτωχούς. Η άποψη αυτή ακολουθούνταν από άλλες προτεσταντικής ηθικής απόψεις του τύπου «ας πάνε να δουλέψουν», «είναι τεμπέληδες» κλπ. Σε κάθε περίπτωση η θεραπεία του προβλήματος (αν μπορούσαμε να μιλήσουμε για θεραπεία) δεν έπρεπε να ανατρέψει την καθεστηκυία τάξη. Η άποψη που υποκρύπτονταν ήταν πως «η μοίρα κάθε ανθρώπου ήταν δική του, δεν μπορούσε να τη φορτώνει στους άλλους». Υπήρχε μια εγγενής μεταφυσική διάσταση στην άποψη αυτή, σαν η φτώχεια που βίωναν και βιώνουν εκατομμύρια άνθρωποι να ήταν απόφαση κάποιας ανώτερης δύναμης. «Όπου φτωχός και η μοίρα του», λέει ο λαός μας. Τα σχολικά βιβλία της μεταπολεμικής Ελλάδας βρίθουν κειμένων που περιστρέφονται γύρω από τις έννοιες της αναλγησίας των πλουσίων, αλλά και της σεμνής και κοινωνικά πειθήνιας συμπεριφοράς των φτωχών. Βα-

35 σικά προσόντα ενός φτωχού παιδιού που του άξιζε να ευεργετηθεί από κάποιο φιλάνθρωπο κύριο ήταν η φτωχική αλλά καθαρή εμφάνιση, η ευγένεια, η προθυμία σε βαθμό δουλικότητας, η φιλομάθεια και η αυταπάρνηση. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και την χριστιανική αγωγή και πίστη, η οποία στα περισσότερα κείμενα αυτού του είδους προ- οικονομεί την θαυματουργική κοινωνικά λύση, τότε έχουμε τον τέλειο παρία. Απαραίτητο δραματουργικό συμπλήρωμα της ιστορίας ήταν και η ύπαρξη κάποιου προβλήματος «εκ θεού» σταλμένου, λ.χ μια βαριά ασθένεια. Το φτωχό παιδί των αναγνωστικών είναι ένα ιδεατό πλάσμα που έχει ψυχισμό ενήλικα και μάλιστα με υψηλό επίπεδο συναισθηματικού αυτοελέγχου, ένας μικρός Ιώβ δηλαδή και φυσικά κοινωνικά ακίνδυνος. Το παιδί αυτό, ενήλικας πια, ενσαρκώνεται χαρακτηριστικά από τον Νίκο Ξανθόπουλο σε σωρεία ταινιών του. Βέβαια ακόμα και αυτός ο ακίνδυνος ήρωας συχνά κατηγορούσε την «άτιμη κοινωνία».

Πλευρές της φιλανθρωπίας

λέπουμε πως γύρω από τη διαχείριση συγκεκριμένων προβλημάτων χτιζόταν αλλά και χτίζεται ένα πλέγμα εξουσιαστικών συμπεριφορών, σε πνευματικό, ψυχολογικό αλλά και φυσικό επίπεδο. Το φαινόμενο αυτό ήταν εντονότερο σε παλιότερες εποχές, κυρίως λόγω του κλειστού χαρακτήρα των δομών που είχαν σκοπό να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Από τη στιγμή που χωροθετείται κοινωνικά μια τέτοια λειτουργία ευνοούνται φαινόμενα αδιαφάνειας, δυστυχώς, όχι μόνο οικονομικής. Οι ψηλοί τοίχοι κρύβουν πολλά από πίσω. Η χρήση ψυχικής και σωματικής βίας, ακόμα και η σεξουαλική κακοποίηση, ήταν και είναι το αποτέλεσμα της

36 κοινωνικής λήθης που περιβάλλει τέτοιες παλαιού τύπου δομές. Πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία, άσυλα και άλλα τέτοια «ευαγή» ιδρύματα έχουν δώσει πολύ υλικό για εμφάνιση λογοτεχνικών έργων που στηλιτεύουν το φαινόμενο. Δυστυχώς τέτοια φαινόμενα δεν έχουν εξαλειφθεί εντελώς. Η τηλεόραση, λόγου χάριν, συντηρεί τον μύθο «παίζοντας» αισχρά παιχνίδια με μεμονωμένες περιπτώσεις αναξιοπαθούντων συμπολιτών μας δείχνοντας το φιλάνθρωπο πρόσωπο των παρουσιαστών entertainers κλπ. Δυστυχώς, όμως, δεν τελειώνουμε έτσι εύκολα με το ζήτημα της φιλανθρωπίας. Κι ας έχουν προσχωρήσει στο μπλόκ αυτό light opinion makers (τηλεορασάνθρωποι και όχι μόνο). Η δυσκολία της καταδίκης της οφείλεται στις πολλές και κρυφές μορφές που αυτή παίρνει πέρα από τη βασική που προαναφέρθηκε. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η εκδήλωσή της με τη μορφή πράξεων ακολουθεί τη περίοδο εσωτερικής της ωρίμανσης στη σφαίρα του ψυχισμού και των συναισθημάτων του ευεργετούντος. Στο σημείο αυτό πρέπει να σταθούμε και να εξετάσουμε τις παράπλευρες λειτουργίες μιας πράξης φιλανθρωπίας. Ας μην ξεχνάμε ότι η φιλανθρωπία εμφανίζεται εκεί που υπάρχει κοινωνικό έλλειμμα και η ένδεια είναι ευρύτερα αντιληπτή. Μια πράξη φιλανθρωπίας προϋποθέτει τη συνάντηση δύο πλευρών. Η μια πάσχει. Ενδεχομένως ζητάει βοήθεια. Η άλλη είναι σε πλεονεκτικότερη θέση. Δεν αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα, δε χρειάζεται κάτι. Αν θεωρητικά η μια και η άλλη πλευ-

ΚΟΙΝΩΝΙΑ άνθρωποι έχουν πιο πολύ την τάση να αντιδρούν. Κατ΄ επέκταση, τα συναισθήματα είναι μια δύναμη κινητοποίησης που δύσκολα ελέγχεται. Αυτό το ξέρουν οι fund raisers των διαφόρων οργανώσεων με φιλανθρωπικό/ κοινωνικό ή άλλο χαρακτήρα. Έτσι η υπόθεση του Άλεξ ήταν και μια ευκαιρία προβολής του γνωστού δραστήριου φορέα αρωγής των παιδιών. Και δεν υπάρχει τίποτε το κακό σε αυτό. Όλοι όσοι δραστηριοποιούμαστε στο χώρο της ευρύτερης κοινωνικής πρόνοιας το ξέρουμε και δύσκολα θα κλείναμε τα μάτια σε μια ευκαιρία που θα μας επέτρεπε να στηρίξουμε υλικά ή οικονομικά τους φορείς μας. ρά δεν συναντιόντουσαν ποτέ, τότε τίποτε δε θα συνέβαινε. Επειδή όμως στη πραγματική ζωή σχεδόν όλα είναι ορατά, έτσι και η υλική ή ψυχική ανάγκη είναι ορατή με τον ίδιο τρόπο που είναι ορατές η επάρκεια και η αυτάρκεια αγαθών. Η εκατέρωθεν επίγνωση δημιουργεί σειρά κοινωνικών, αλλά με έντονο συγκινησιακό υπόβαθρο, φαινομένων. Η επίγνωση γεννά τη σύγκριση και αυτή με τη σειρά της: από τη μια πλευρά το παράπονο, το φθόνο, το μίσος , το θυμό, το αίσθημα της αδικίας, την αγανάκτηση και την αμηχανία, την αλαζονεία, την υπεροψία, την ενοχή και τέλος τη ψυχρή αντιμετώπιση που δεν είναι άλλη από την αδιαφορία από την άλλη. Αυτό είναι το πλαίσιο εμφάνισης της φιλανθρωπίας. Όταν άτομα με ελεύθερη βούληση επιλέγουν να βγούνε από τη σφαίρα της αδιαφορίας και να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο που έχουν μπροστά τους, έχουμε κοινωνική δράση. Δυστυχώς όμως η καθαρότητα του παραπάνω σχήματος είναι μάλλον ιδεατή. Οι

ια άλλη όμως διάσταση που ενοχλεί και είναι υπεύθυνη για την αρνητική εικόνα της φιλανθρωπίας είναι αυτή της απαλλοτρίωσης της πνευματικής ελευθερίας των αποδεκτών της φιλανθρωπίας (των ευεργετούμενων). Πολύ συχνά η βοήθεια που δίδεται σαν φιλανθρωπία είναι μεν το μέσο για να ανταποκριθεί ο φιλάνθρωπος στο δική του παρόρμηση ή συνειδησιακή επιταγή, αλλά ακολουθείται από μια προσπάθεια προσέγγισης και -γιατί όχι; - πνευματικής σωτηρίας του ευεργετούμενου (κατά τη κρίση του ευεργετούντος). Χαρακτηριστικά παραδείγματα βρίσκουμε στο χώρο της εκκλησιαστικής φιλανθρωπίας. Αυτού του είδους η φιλανθρωπία οδηγεί αρκετά συχνά στην πνευματική μεταστροφή του ευεργετημένου, για να μην πούμε πνευματική κυριαρχία. Η εξήγηση του φαινομένου έχει να κάνει με τη σύγχυση που υπάρχει ανάμεσα στη σφαίρα της πνευματικής ελευθερίας μου και στη μαρτυρία της επιλογής μου, δηλαδή των πράξεΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ών μου. Το πνευματικό μου πιστεύω με παροτρύνει να επιλέξω να βοηθήσω τον πάσχοντα συνάνθρωπό μου, μιας και η πράξη μου αυτή αποτελεί μαρτυρία της αποδοχής πνευματικών αξιών, που για μένα μπορεί να έχουν μορφή πίστης και να ελέγχουν τις πράξεις μου. Όμως η διαχείριση της ασθενούς βουλήσεως του αδυνάμου με σκοπό τη σωτηρία του στο διηνεκές, χωρίς την διασφάλιση της ελευθερίας της βούλησής του, αντιβαίνει την έννοια της δικής μου ελεύθερης πράξης. Η φιλανθρωπία είναι δωρεά και σαν τέτοια θα πρέπει να είναι ελεύθερη εκατέρωθεν. Η δωρεά δεν πρέπει να έχει το στοιχείο της συναλλαγής. Γιατί, σε τι διαφέρει η ανταλλαγή εργασίας με χρήμα (αγοροπωλησία) από την ανταλλαγή χρημάτων ή υλικών αγαθών με αντάλλαγμα την σύμφωνη γνώμη ή την υποστήριξη των απόψεών μου ή την επιβεβαίωσή τους (ιδεολογική προσχώρηση); Όταν δωρίζουμε θέτοντας όρους, αντί να ενισχύουμε την ελευθερία του άλλου του, την περιορίζουμε. Λόγω της υλικής της φύσης, η φιλανθρωπία είναι ένα ισχυρό εργαλείο. Η χρήση του όμως πρέπει να υπόκειται σε ηθικούς περιορισμούς (περιορισμούς στο επίπεδο της πράξης). Τέτοιοι είναι δύσκολο να τεθούν ή να θεσμοθετηθούν. Στο σημείο αυτό εδραιώνεται η κριτική των επικριτών της φιλανθρωπίας. Δυστυχώς έχουν εν μέρει δίκιο.

ν αντιστρέψουμε όμως το σχήμα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το φαινόμενο της φιλανθρωπίας εμφανίζεται επειδή θέλουμε να δίνουμε και να παίρνουμε εξίσου. Εξουσιάζοντας και όντας εξουσιαζόμενοι. Μια αίσθηση της οφειλής εκατέρωθεν. «Μου χρωστάς - Σου χρωστάω». Στο επίπεδο του ψυχισμού των ανθρώπων υπάρχουν και τα δύο. Να σημειωθεί ,όμως, ότι δεν πρέπει να συγχέουμε τις κοινωνικές διεκδικήΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

σεις με αυτή την ειδική πλευρά της ανθρώπινης ψυχής που κάνει ορισμένους ανθρώπους, σχεδόν υπαρξιακά, να βιώνουν ένα αίσθημα οφειλής της ζωής προς αυτούς. Είναι σαν να λένε «η ζωή μου το χρωστάει». Εδώ πάνω μπορούν να στηριχτούν πολλές συμπεριφορές. Από το να μην θέλεις να πληρώσεις το δάνειό σου στην τράπεζα μέχρι και να ζητιανεύεις. Η ικεσία έχει δύναμη και βία μέσα της (αυτό το γνωρίζουν καλά οι επαγγελματίες επαίτες). Ακόμη γνωρίζω ότι ο παραπάνω συλλογισμός δύσκολα γίνεται αποδεκτός τουλάχιστον στο δεύτερο σκέλος. Γιατί να θέλει ένας άνθρωπος να είναι οικονομικά εξαρτημένος; Κανείς δεν το θέλει, κι όμως εκατομμύρια άνθρωποι πέφτουν θύματα παράλογων οικονομικών ενεργειών (π.χ χρήση πλαστικού χρήματος) που τους ωθούν στη δυσπραγία. Η αδυναμία τους να αρνηθούν τη συμμετοχή τους στο παιχνίδι επιβεβαιώνει τη μη ορθολογική συμπεριφορά όλων μας ή την ανθρώπινή μας αδυναμία εν τέλει. Δυστυχώς το παιχνίδι της ανισοκατανομής των αγαθών στις μέρες μας λειτουργεί πολύ πιο σύνθετα. Μακάρι, και χάριν της επιστημονικής μελέτης, να είχαμε μια αυστηρά ταξική κατανομή, όπου θα μπορούσαμε να χωρίσουμε με ακρίβεια τους πλούσιους και τους φτωχούς σε δυο διακριτές ομάδες (Mark Twain, Πρίγκηψ και Φτωχός). Δυστυχώς δε γίνεται. Τα στείρα δυϊστικά μοντέλα δε βοηθούν στην ελεύθερη και απροκατάληπτη έρευνα των φαινομένων, διότι αναπαράγουν τη αντίληψη του Καλού και του Κακού, του Σκότους και του Φωτός, κ.λπ. Τα όρια της φτώχειας ακολουθούν στατιστικούς επιμερισμούς και παρακάμπτουν την πραγματικότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ο παραπάνω συλλογισμός δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει κοινωνικό πρόβλημα στις μέρες μας. Τουναντίον. Αλλά δεν θα λυθεί με μανιχαϊκές λογικές.

Η πλάνη

κλασσική αριστερή στάση κατ’ ουσία είναι βαθιά ηθικολογική. Κινείται στη σφαίρα των προθέσεων ταυτίζοντας έτσι το αποτέλεσμα με την πρόθεση. Η άποψη πως κάθε ιστορικό υποκείμενο ευθύνεται όχι για αυτό που κάνει, αλλά ευθύνεται για αυτό που εκπροσωπεί είναι και εδώ κυρίαρχη. Σύμφωνα με αυτή τη λογική η φιλανθρωπία δε λύνει το πρόβλημα, αλλά αποτελεί μια συγκάλυψη του προβλήματος, υπαίτιοι δε για το πρόβλημα είναι οι δωρητές οι οποίοι ανήκουν στους έχοντες (διότι αλλιώς δεν θα μπορούσαν να είναι δωρητές). Επιπλέον δε είναι και ένοχοι εξαιτίας του προβλήματος που η κατοχή πλεονάζοντος πλούτου δημιουργεί. Ο κάτοχος πλεονάζοντος πλούτου αντιμετωπίζεται αποκλειστικά σαν μέλος μιας ομάδας και όχι σαν άτομο. Φοβάμαι πως στην αυστηρά ταξική θεώρηση της κοινωνίας το άτομο χάνει την ατομική του συνειδησιακή ευθύνη. Κατά τον ίδιο τρόπο που το φτωχό παιδί δεν επιτρέπεται να δρα ανυπάκουα και ανεξέλεγκτα στην παλιού τύπου συντηρητική προσέγγιση, έτσι και ο πλούσιος σύρεται μπροστά στο δικαστήριο της ιστορίας και με συνοπτικές διαδικασίες καταδικάζεται χωρίς να μπορεί να κριθεί και για τις πραγματικά προσωπικές του πράξεις. Φτωχοί και πλούσιοι είναι δέσμιοι των τάξεών τους. Η άρνηση της ταξικής διάρθρωσης των κοινωνιών από τους αιώνιους συντηρητικούς , αλλά και η εν θερμώ υποστήριξή της από τους προοδευτικούς, οδηγούν σε μια παράλληλη μονομέρεια από αντίθετους δρόμους. Ας μη γελιόμαστε. Σε όσες χώρες ο μηχανισμός αναδιανομής του πλούτου δουλεύει καλά, με άλλα λόγια έχουν ψηλή φορολογία αλλά και ορθή αξιοποίηση (δηλ. ορθολογική, ευνομούμενη και με σεβασμό στον συλλογικό

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

38 πλούτο) του φορολογικού προϊόντος, η έννοια της δωρεάς είναι διαφορετική και με διαφορετικό ηθικό βάρος ή απαξίωση (λ.χ η Φιλανδία όπου η φορολογία είναι υψηλότατη και το κράτος δαπανά για κοινωνική πολιτική). Ακόμα και το φιλοδώρημα είναι έξω από τη λογική του κόσμου. Τα πάντα καλύπτονται από ένα πυκνό δίχτυ κρατικής πρόνοιας, η οποία όμως ευνοεί υποκατάστατες μορφές της μέσα από εναλλακτικές κοινωνικές πρωτοβουλίες (ΜΚΟ κ.λπ). Έτσι αντί το κράτος να στήνει τέτοιες δομές, συνεργάζεται με άτομα και οργανώσεις που επιθυμούν να επωμιστούν το φορτίο αυτό. Το παράδειγμα της Γερμανίας με τους 5 μεγάλους κοινωνικούς φορείς - εταίρους του κράτους στο τομέα της πρόνοιας και του πολιτισμού είναι χαρακτηριστικό. Αυτές οι χώρες όμως αποτελούν την εξαίρεση. Όσο όμως υπάρχει το φαινόμενο του «πάσχοντος δικαίου», δηλαδή του ανθρώπου που πάσχει είτε «φταίει» είτε όχι, χωρίς ορατή τη δυνατότητα λύσης ή ανακούφισης του προβλήματος και από την άλλη υπάρχουν άνθρωποι που συν- αισθάνονται, τόσο η φιλαλληλία θα προσπαθεί να βρει τρόπους έκφρασης. Ένας από αυτούς είναι η απλές ενστικτώδεις πράξεις φιλανθρωπίας, όπως η δωρεά σε χρήμα και είδος.

αθρόα προσέλευση του κόσμου στα ταμεία των τραπεζών προκειμένου να συνεισφέρουν στον έρανο για τα θύματα του Τσουνάμι στη νοτιοανατολική Ασία ήταν χαρακτηριστική. Και ας λένε πολλοί, ανάμεσά τους μερικοί κατά τη γνώμη μου μικρόψυχοι, ότι ήταν μια πελώρια επιχείρηση εξαπάτησης του κόσμου αφού πολλά από τα χρήματα δεν φτάσανε ποτέ στα θύματα. Αυτό το πρόβλημα είναι γνωστό και για πολλούς από τους κορυφαίους διεθνής οργανισμούς. Ας βοηθήσουμε λοιπόν να

νισμό, και τα δυο είναι φιλανθρωπία. Απλώς έχουν εξασφαλιστεί κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά αναφορικά με τους αποΑς αποδεχτούμε το προφαδέκτες των δωρεών(πχ τον οργανισμό αποδέκτη της νές: οι άνθρωποι πάντοτε έδιναν, δίόποιας δωρεάς). Φυσικά νουν και θα δίνουν από μία εσωτεριδιαφέρει η συνεισφορά σε κή τους ανάγκη και παρόρμηση. Η κάποια ΜΚΟ ή σε κάποιο έννοια της φιλανθρωπίας με την ένπαλιού τύπου φιλανθρωπικό σωματείο. Βέβαια ένα νοια της φιλαλληλίας και αλληλεγγύσωματείο τυπικά είναι και ης είναι μέρος της ανθρώπινης υπόαυτό ΜΚΟ. Γυρίζουμε λοιστασης. πόν εκεί όπου ξεκινήσαμε. Η συνειδητότητα των δωρητών και το εύρος του πολιτικού πλαισίου (ορθού ή όχι δεν έχει σηματους κάνουμε καλύτερους. Μην τους σία) μέσα στο οποίο εντάσσουν την απαξιώνουμε! Κανείς δεν αρνείται το πράξη τους αυτή δεν είναι καθόλου διαχειριστικό και θεσμικό έλλειμμα δεδομένα. Το στοιχείο της συναισθητου χώρου των ΜΚΟ. Ειδικά το πρώ- ματικής υποκίνησης οδηγεί ενδεχότο έχει σχέση με την ασαφή αντίληψη μενα σε μια ουσιαστικά μη ελεύθερη που υπάρχει στο χώρο αυτό σχετικά με πράξη. Κατά συνέπεια και το ορθό ή τη φύση των χρημάτων που διαχειρί- όχι πολιτικά πλαίσιο πάει περίπατο, ζονται. Όλα αυτά ισχύουν σε μεγάλο αφού δε θα έπρεπε να εννοηθεί ποβαθμό. Δεν αναιρούν όμως ούτε την λιτική πράξη χωρίς συνειδητότητα πρόθεση, ούτε τη σωστή κατεύθυνση. και απόλυτη ελευθερία βούλησης. Κι Επιπλέον, όμως, δε δικαιολογούν, όμως το δεχόμαστε. Μήπως λοιπόν το ούτε δικαιώνουν την απαξίωση των με- ξέρουμε αλλά δεν τα ομολογούμε; Η μονωμένων και ασυνεχών πράξεων φι- απάντηση του γράφοντος είναι: Ναι! λαλληλίας των συμπολιτών μας. Είναι Επιτέλους ας αφήσουμε τον όρο πράξεις φιλανθρωπίας! Ας το παραδε- φιλανθρωπία ήσυχο. Ας μην προχτούμε. σπαθούμε να ετεροπροσδιορίσουμε Τα φιλάνθρωπα αισθήματα των πο- τη διαχείριση του πλεονάσματος που λιτών είναι ευλογία. Η κακή διαχείρισή προσφέρεται καθημερινά από εκατομτους είναι κατάρα. μύρια ανθρώπους πάνω σε αυτή τη γη, μέσω αμφίβολων θεωρητικών προσεγπορεί κανείς να αντιτάξει γίσεων ηθικού περιεχομένου. Ας αποτο επιχείρημα ότι, όταν μι- δεχτούμε το προφανές: οι άνθρωποι λάμε για ΜΚΟ, δε μιλάμε πάντοτε έδιναν, δίνουν και θα δίνουν για φιλανθρωπία. Εν μέρει σωστό. Σε από μία εσωτερική τους ανάγκη και τελευταία ανάλυση όμως, η βοήθεια παρόρμηση. Η έννοια της φιλανθρωπου δίνει κανείς κάποια στιγμή υπο- πίας με την έννοια της φιλαλληλίας κινούμενος από κάποιο ερέθισμα (είτε και αλληλεγγύης είναι μέρος της αναυτό είναι μέρος μιας διαφημιστικής θρώπινης υπόστασης και όποιος δεν καμπάνιας είτε όχι), ή και η συνδρο- το βλέπει χάνει στο τέλος από τα μάμή σε κάποιο Μη Κυβερνητικό Οργα- τια του την εικόνα του ανθρώπου. 

“

”

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΝΕΑ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΝΕΑ 

Στη γαλλική ταινία Welcome το κινηματογραφικό βραβείο LUX για το 2009

αντίκτυπος που είχε η ταινία «Welcome» στη γαλλική κοινωνία βοήθησε τον σκηνοθέτη της Philippe Lioret να εξελιχθεί.Το βραβείο «LUX» για τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο, ύψους 87.000 ευρώ, απονέμεται φέτος στην ταινία «Welcome» του γάλλου σκηνοθέτη Philippe Lioret. Η ιστορία ενός εκπαιδευτή κολύμβησης, που αποφασίζει να βοηθήσει έναν νεαρό κούρδο πρόσφυγα που θέλει να κολυμπήσει από τη Γαλλία ως τις βρετανικές ακτές για να βρεθεί κοντά στην κοπέλα του, έλαβε την πλειοψηφία των ψήφων των ευρωβουλευτών, αν και όλοι τους συνεχάρησαν και τις δύο άλλες συναγωνιζόμενες ταινίες - «Eastern Plays» και «Sturm». ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

Από το 2007, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστηρίζει την ευρωπαϊκή κινηματογραφική βιομηχανία με την απονομή του βραβείου «LUX» σε μια ευρωπαϊκή ταινία. Με τον τρόπο αυτό έχει ως στόχο να συμβάλλει στην κατάργηση των γλωσσικών φραγμών που πολύ συχνά δυσχεραίνουν τη διανομή των ταινιών σε όλη την Ευρώπη και στην προώθηση της συζήτησης για ευρωπαϊκά θέματα.

«Η ταινία «Welcome» είχε αντίκτυπο στη γαλλική κοινωνία» «Το βραβείο LUX είναι μια πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, από την οποία οι ευρωβουλευτές περι-

μένουν πολλά. Θέλουμε οι ταινίες να ενθαρρύνουν τη συζήτηση για θέματα που προσελκύουν την προσοχή του κοινού στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και να οδηγούν σε ερωτήσεις που ενδεχομένως παρουσιάζουν ενδιαφέρον για όλους μας και για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο», δήλωσε ο Jerzy Buzek, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην τελετή απονομής του βραβείου που έγινε σήμερα το μεσημέρι. Ο Philippe Lioret σκηνοθέτης της ταινίας «Welcome» δήλωσε μετά από την ανακοίνωση του νικητή ότι «η ταινία είχε έναν αντίκτυπο στη γαλλική κοινωνία που με έκανε να εξελιχθώ». «Ξεκινήσαμε ως σκηνοθέτες και στη συνέχεια μετατραπήκαμε σε πολίτες», συνέχισε.

Υποτιτλισμός σε 23 γλώσσες Ο νικητής επιλέχθηκε από τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μεταξύ τριών ήδη επιλεγμένων ταινιών. Με το «Welcome» συναγωνίζονταν οι ταινίες «Eastern Plays» (Βουλγαρία, Σουηδία) και «Sturm» (Γερμανία, Δανία, Ολλανδία). Το έπαθλο των 87.000 ευρώ θα χρηματοδοτήσει τον υποτιτλισμό της ταινίας «Welcome» στις 23 επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου η ταινία να γίνει πιο προσιτή στους πολίτες ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  πηγή: europarl.gr

ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΝΕΑ

 Την «οικουμενικότητα» του Πατριαρχείου αποδέχεται το Συμβούλιο της Ευρώπης

Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης αποδέχθηκε τον «οικουμενικό» χαρακτήρα του Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη, με την έγκριση ψηφίσματος της Επιτροπής των Νομικών Υποθέσεων και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.Με το ίδιο ψήφισμα οι βουλευτές χαρακτηρίζουν ως «αναχρονιστική» την έννοια της «αμοιβαιότητας» που συνιστάται με το άρθρο 45 της Συνθήκης της Λωζάνης (1923), για την αντιμετώπιση των μειονοτήτων και ζητούν την εγκατάλειψή της. Το ψήφισμα έχει τίτλο «Θρησκευτική ελευθερία και ανθρώπινα δικαιώματα των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων στην Τουρκία και την μουσουλμανική μειονότητα στην Θράκη» και εγκρίθηκε με σημαντική πλειοψηφία 102 ψήφους υπέρ, 18 κατά και 4 αποχές. Τη σχετική έκθεση εισηγήθηκε ο Γάλλος βουλευτής Μισέλ Υνό (Michel Hunault), από την ομάδα των Ευρωπαίων Δημοκρατών. Κατά την ψηφοφορία εγκρίθηκαν έξι από τις 14 τροποποιήσεις που είχαν υποβληθεί. Η ΚΣΣΕ καλεί την Ελλάδα και την Τουρκία να αντιμετωπίζουν όλους τους πολίτες χωρίς διακρίσεις και χωρίς να επηρεάζονται από τον τρόπο που η γειτονική χώρα αντιμετωπίζει τους δικούς της πολίτες. «Η συνεχής προσφυγή των δύο αυτών χωρών στην έννοια της αμοιβαιότητας, προκειμένου να αρνηθούν στις μειονότητές τους τα δικαιώματα που τους εξασφαλίζει η Συνθήκη της Λωζάνης, είναι αναχρονιστική και μπορεί να ζημιώσει την εθνική ενότητα της κάθε χώρας στις αρχές αυτές του 21ου

αιώνα», υποστηρίζουν οι βουλευτές με το ψήφισμα. Ζητούν η αντιμετώπιση των μειονοτήτων να γίνεται πλέον από κάθε χώρα, βάσει της Ευρωπαϊκής Συνθήκης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.Καλούν τις δύο χώρες να πάρουν μέτρα υπέρ των θρησκευτικών μειονοτήτων, στα θέματα εκπαίδευσης και ιδιοκτησίας και να συμβάλουν ώστε η πλειοψηφία να μην αντιμετωπίζει τις μειοψηφίες αυτές ως να είναι ξένες στην χώρα τους.Συνιστούν επίσης στις δύο χώρες να προχωρήσουν στην τελική επικύρωση της «Σύμβασης πλαίσιο για την προστασία των μειονοτήτων» ( S T E -1 5 7 ) και της Ευρωπαϊκής Χάρτας για τις Περιφερειακές και Μειονοτικές Γλώσσες. Με τροπολογίες που εγκρίθηκαν και που είχαν υποβληθεί κυρίως με την πρωτοβουλία Βουλγάρων βουλευτών, αναγνωρίσθηκε το νομικό πρόσωπο του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης, η δε έκφραση «Ελληνικό Ορθόδοξο Πατριαρχείο», αντικατεστάθη με την έκφραση «Οικουμενικό Ορθόδοξο Πατριαρχείο». Αναγνωρίσθηκε επίσης ότι «η Ορθόδοξη Βουλγαρική κοινότητα εντάσσεται στο Οικουμενικό ορθόδοξο Πατριαρχείο» και απορ-

ρίφθηκε η έκφραση «Βουλγαρική Ορθόδοξη Εξαρχεία». Σχετικά με τη Σχολή της Χάλκης, οι βουλευτές ζητούν την επαναλειτουργία της και την αναγνώρισή της ως παράρτημα της θεολογικής σχολής του Γαλατά Σαράϊ. Με τροπολογία που απορρίφθηκε είχε ζητηθεί να μετονομασθεί η «Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή της Χάλκης» σε «Ανώτατο θεολογικό Ινστιτούτο ανήκον στο Οικουμενικό Πατριαρχείο». Οι βουλευτές ζητούν επίσης να ξεκαθαρισθεί πλήρως το θέμα των ιδιοκτησιών που ανήκαν στα θρησκευτικά ιδρύματα και τα οποία κατασχέθηκαν το 1974.Επίσης, να υλοποιηθούν οι αποφάσεις που πήρε η ΚΣΣΕ το 2008 για την Ίμβρο και την Τένεδο, με στόχο τη διατήρηση του διπλού πολιτιστικού χαρακτήρα των δύο νήσων, οι οποίες θα μπο-

ρούσαν να μετατραπούν σε σύμβολο της ελληνο-τουρκικής συνεργασίας. Οι κυβερνήσεις των δύο χωρών, καλούνται τέλος να ενημερώσουν την ΚΣΣΕ για τις προόδους που θα πετύχουν μέσα σε ένα χρόνο, γύρω από τα βασικά αιτήματα του ψηφίσματος, ήτοι τον Φεβρουάριο του 2011.  πηγή: newsroom ΔΟΛ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΝΕΑ

 Στη ρωσική οργάνωση “MEMORIAL” το Βραβείο Ζαχάρωφ 2009

βραβείο τούς ανήκει δικαιωματικά. Το μας για τα ανθρώπινα δικαιώματα όσο «Στους νεκρούς φίλους της ΜEMORIAL ανήκει δικαιωματι- πρώτο όνομα που θα πρέπει να αναφέ- και στον αγώνα μας κατά του σταλινιρω είναι αυτό της Natalya Estemirova, σμού. Επιπλέον, η ρωσική εξουσία δεν κά το Βραβείο Ζαχάρωφ 2009» Στις 16 Δεκεμβρίου, το Κοινοβούλιο απένειμε το Βραβείο Ζαχάρωφ για την Ελευθερία της Σκέψης στους τρεις εκπροσώπους της ρωσικής οργάνωσης προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων «ΜEMORIAL» -Oleg Orlov, Sergei Kovalev και Lyudmila Alexeyeva, εκ μέρους όλων των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Ρωσία. «Υπάρχουν μέρες που αισθάνομαι ιδιαίτερα υπερήφανος που προεδρεύω του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και αυτή είναι μία από αυτές τις μέρες», δήλωσε ο πρόεδρος Buzek κατά την έναρξη της τελετής. Οι τρεις βραβευθέντες ήρθαν αυτοπροσώπως στο Στρασβούργο για να παραλάβουν το Βραβείο Ζαχάρωφ 2009 από τον Jerzy Buzek, πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Ένα βραβείο που ανήκει σε πολλούς «νεκρούς φίλους». «Είμαι περήφανος για την απόφαση αυτή και για το γεγονός ότι ελήφθη ομόφωνα. Η Natalya Estemirova και η Anna Politkovskaya έπρεπε να είναι εδώ σήμερα. Οι δολοφόνοι τους θα πρέπει να προσαχθούν στη δικαιοσύνη», δήλωσε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Κατά την ομιλία του, ο Sergei Kovalev, εκπρόσωπος της ρωσικής οργάνωσης «ΜEMORIAL», είπε χαρακτηριστικά: «Είμαι βέβαιος ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απένειμε το Βραβείο Ζαχάρωφ στην οργάνωση «ΜEMORIAL» έχοντας κατά νου πρώτα απ’ όλα τους νεκρούς φίλους και συντρόφους μας. Αυτό το ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

μέλος της «ΜEMORIAL» που υπερασπίστηκε τα ανθρώπινα δικαιώματα, που δολοφονήθηκε αυτό το καλοκαίρι στην Τσετσενία. Δεν μπορώ, όμως, να μην αναφέρω και άλλα άτομα: το δικηγόρο Stanislav Markelov και τις δημοσιογράφους Anna Politkovskaya και Anastasia Baburova που δολοφονήθηκαν στη Μόσχα, τον εθνολόγο Nikolai Girenko που πυροβολήθηκε στην Αγία Πετρούπολη, τον Farid Babayev που δολοφονήθηκε στο Νταγκεστάν, και πολλούς άλλους -δυστυχώς, η λίστα θα μπορούσε να συνεχιστεί για πολλή ώρα...».

«Διακεκριμένος στοχαστής ο Αντρέι Ζαχάρωφ» «Ο Αντρέι Ζαχάρωφ, ο οποίος πέθανε πριν από ακριβώς είκοσι χρόνια, δεν ήταν απλώς ένας διακεκριμένος υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Σοβιετική Ένωση. Διετέλεσε επίσης διακεκριμένος στοχαστής», δήλωσε ο κ. Kovalev. «Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, το Κοινοβούλιο της οποίας θέσπισε το Βραβείο Ζαχάρωφ ενώ ακόμη ήταν ζωντανός ο Αντρέι Ζαχάρωφ, αποτελεί ίσως σήμερα το μοντέλο που βρίσκεται πλησιέστερα στη μελλοντικά ενοποιημένη ανθρωπότητα που ονειρεύτηκε ο Αντρέι Ζαχάρωφ», πρόσθεσε.

«Υποστήριξη και πίεση» χρειάζεται σήμερα η Ρωσία «Η κατάσταση στη χώρα μας δεν είναι τόσο απλή όσο μπορεί να φανεί στον επιφανειακό παρατηρητή. Έχουμε πολλούς συμμάχους -τόσο στον αγώνα

είναι τόσο ομοιογενής όσο μπορεί να φανεί εκ πρώτης όψεως», είπε χαρακτηριστικά ο εκπρόσωπος της οργάνωσης «ΜEMORIAL». «Τι μπορούμε να περιμένουμε από τους ευρωπαίους πολιτικούς και από την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη; Ο Αντρέι Ζαχάρωφ διατύπωσε τις ίδιες προσδοκίες πριν από περισσότερα από είκοσι χρόνια: «Σήμερα η χώρα μου χρειάζεται υποστήριξη και πίεση»», εξήγησε ο κ. Kovalev.

«Καθήκον της Ευρώπης είναι να μην σιωπά» «Τι πρέπει να κάνει η Ευρώπη απέναντι στη Ρωσία; Για μας η απάντηση είναι απλή: θα πρέπει να συμπεριφερθεί προς τη Ρωσία, όπως ακριβώς φέρεται απέναντι σε κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα που έχει αναλάβει ορισμένες υποχρεώσεις και έχει την ευθύνη να τις εκπληρώσει», δήλωσε ο κ. Kovalev. «Καθήκον της Ευρώπης είναι να μην σιωπά, αλλά να επαναλαμβάνει και να υπενθυμίζει, ξανά και ξανά, και να επιμένει με σεβασμό να τηρήσει η Ρωσία τις υποχρεώσεις της», διευκρίνισε. «Η ελευθερία της σκέψης είναι η βάση όλων των άλλων ελευθεριών. Γι’αυτό και η διευκρίνιση «για την Ελευθερία της Σκέψης» ταιριάζει πολύ στο Βραβείο Ζαχάρωφ. Είμαστε υπερήφανοι που παραλαμβάνουμε το Βραβείο αυτό σήμερα», είπε ο κ. Kovalev. Οι ευρωβουλευτές υποδέχτηκαν όρθιοι και με χειροκροτήματα τα λεγόμενα του εκπροσώπου της οργάνωσης που κέρδισε φέτος το Βραβείο Ζαχάρωφ.  Πηγή: europarl.europa.eu

ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΝΕΑ

 Καμία δεσμευτική συμφωνία στη σύνοδο κορυφής της Κοπεγχάγης για το κλίμα

Έντονα απογοητευμένο το ΕΚ από τη σύνοδο της Κοπεγχάγης

κεπασμένο εδώ με τα χιόνια του Δεκεμβρίου, το «Cool Globe» ήταν μέρος της έκθεσης που πραγματοποιήθηκε στο κέντρο της Κοπεγχάγης στο τέλος της συνόδου για το κλίμα. Βαθειά απογοήτευση κυριάρχησε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην οποία συζητήθηκε η αποτυχία επίτευξης φιλόδοξης και δεσμευτικής συμφωνίας για το κλίμα, στη σύνοδο του ΟΗΕ στην Κοπεγχάγη στις 7-18 Δεκεμβρίου. Συζητώντας για τα αποτελέσματα της συνόδου, τα μέλη της αντιπροσωπείας του ΕΚ συμφώνησαν ότι στην αναγκαιότητα μιας νέας στρατηγικής της ΕΕ, που θα διευκολύνει τη δρομολόγηση μιας νέας, δεσμευτικής αυτή τη φορά, συμφωνίας, στο Μεξικό.

Σε τι οφείλεται η απογοήτευση; Τι άλλαξε με την Κοπεγχάγη και, κυρίως, τι δεν άλλαξε;

ρώτα τι δεν άλλαξε: Δεν υπήρξε καμία δεσμευτική συμφωνία για βραχυπρόθεσμη, μέχρι το 2020, μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και δεν υπήρξε δεσμευτική συμφωνία ούτε για τη θέσπιση μακροπρόθεσμου στόχου μείωσης των εκπομπών, ενώ ο αρχικός στόχος ήταν να συμφωνηθεί μείωση 50% μέχρι το 2050. Τέλος, η «Συμφωνία της Κοπεγχάγης» δεν εί-

ναι δεσμευτική και απλώς «αναγνωρίζει» την ανάγκη να περιορισθεί η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στον πλανήτη σε λιγότερο από 2 βαθμούς Κελσίου. Από την άλλη πλευρά, μπορούν να καταγραφούν τέσσερα σημεία στα οποία πράγματι κάτι άλλαξε με τη σύνοδο. Κατ’ αρχήν για πρώτη φορά όλες οι χώρες που συμμετείχαν, σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου, δήλωσαν σε επίσημο κείμενο του ΟΗΕ ότι αναγνωρίζουν ως κοινό στόχο τους, τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στους 2 βαθμούς. Μια δεύτερη αλλαγή είναι ότι όλες οι ανεπτυγμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, εντάχθηκαν στο ίδιο διεθνές πλαίσιο, σε μία συμφωνία που περιλαμβάνει επίσης «μέθοδο επαλήθευσης» της μείωσης των εκπομπών τους. Τρίτη καινοτομία είναι η δέσμευση των ανεπτυγμένων χωρών να συμβάλλουν με κονδύλια ύψους 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων στη στήριξη μέτρων περιορισμού των ρύπων στις αναπτυσσόμενες χώρες μόνο για την περίοδο 2010-2012. Τέλος, από τη δική τους πλευρά οι αναπτυσσόμενες χώρες συμφώνησαν για πρώτη φορά να συμμετάσχουν στις προσπάθειες περιορισμού των κλιματικών αλλαγών και «έδειξαν πρόθυμες» να επιτρέψουν τη «διεθνή παρακολούθηση» των προσπαθειών τους.

Η συζήτηση στο ΕΚ, οι ομιλίες των μελών της αντιπροσωπείας στην Κοπεγχάγη

επικεφαλής της αντιπροσωπείας του ΕΚ στην Κοπεγχάγη, ο Γερμανός Ευρωβου-

λευτής των Σοσιαλιστών, Jo Leinen, (Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών) προτίμησε να εστιάσει την προσοχή του περισσότερο στο μέλλον παρά στο τι έγινε, για να εκφράσει την ικανοποίησή του για τη δέσμευση της ισπανικής προεδρίας στη μάχη κατά των κλιματικών αλλαγών. Ταυτόχρονα όμως εξέφρασε και ανησυχία γιατί, όπως σημείωσε, παραμένουν οι διαφορές μεταξύ των κρατώνμελών σε σειρά ζητημάτων. «Είναι σημαντικό να γίνουμε και πάλι οι πρωτοπόροι στη μάχη κατά των κλιματικών αλλαγών και για να το πετύχουμε αυτό χρειάζεται να πετύχουμε στρατηγικές συμμαχίες εν όψει της επόμενης μεγάλης συνδιάσκεψης για το κλίμα, στο Μεξικό» προσέθεσε. Υπογράμμισε έτσι τη σημασία συμμαχιών με τον αναπτυσσόμενο κόσμο που, εκφράζοντας την ελπίδα ότι αυτός θα ενεργοποιηθεί περισσότερο στη μάχη φέτος, όταν αρχίσουν να κατανέμονται τα κονδύλια.

Τα επόμενα βήματα

την άτυπη σύνοδο των υπουργών Ενέργειας και Περιβάλλοντος της Ένωσης στη Σεβίλλη, η Επιτροπή ζήτησε ταχεία εφαρμογή της συμφωνίας της Κοπεγχάγης από ευρωπαϊκής πλευράς και κάλεσε τις υπόλοιπες χώρες να ακολουθήσουν και να καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την επίτευξη δεσμευτικής συμφωνίας αργότερα φέτος.Το ΕΚ θα ψηφίσει επί των αποτελεσμάτων της συνόδου της Κοπεγχάγης στην ολομέλεια του Φεβρουαρίου. Η επόμενη σύνοδος του ΟΗΕ για το κλίμα θα διεξαχθεί στο Μεξικό από τις 29 Νοεμβρίου μέχρι τις 10 Δεκεμβρίου 2010 καθώς το τέλος του 2012 είναι η καταληκτική ημερομηνία για την επικύρωση της όποιας νέας διεθνούς συμφωνίας για το κλίμα.  πηγή: europarl.europa.eu ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ιω. Παρίσης

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας

Πρόλογος: Κώστας Λάβδας, Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει διαπιστώσει εδώ και χρόνια, εκτός των άλλων, και την αναγκαιότητα της στρατιωτικής ισχύος, την οποία επιδιώκει να αποκτήσει σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό μέσω της ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΕΠΑΑ), μιας πολιτικής που θεσπίσθηκε πριν από δέκα χρόνια, τον Ιούνιο του 1999, από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κολωνίας. Η ΕΠΑΑ δημιουργήθηκε ως μέρος της ΚΕΠΠΑ, με την πρόθεση να δοθεί στην ΕΕ η δυνατότητα να συμμετέχει ενεργά στα θέματα της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Την πολιτική αυτή αναλύει και παρουσιάζει σε όλο της το εύρος, στο βιβλίο «Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ – Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας», που κυκλοφόρησε εντός του Ιανουαρίου 2010, ο Δρ. Ιωάννης Παρίσης, Υποστράτηγος ε.α. και Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, γνωστός για το συγγραφικό του έργο και τις δημοσιεύσεις του σε θέματα που κυρίως σχετίζονται με την ΚΕΠΠΑ και την ΕΠΑΑ. Στο βιβλίο Ιωάννη Παρίση, δίδονται απαντήσεις και πληροφόρηση για το πώς εξελίσσεται σήμερα η ΕΠΑΑ και τι φαίνεται να επιδιώκει μέσω αυτής η ΕΕ. Αποτελεί στην πράξη μια επιτομή

την εποχή της απόλυτης κυριαρχίας του έθνους-κράτους οι διεθνείς σχέσεις ήταν κυρίως σαν ένα τραπέζι μπιλιάρδου με τα κράτη συμπαγείς μπάλες που ερχόντουσαν σε επαφή η μία με την άλλη σχεδόν μόνο στις εξωτερικές τους σχέσεις. Σήμερα όμως ο κόσμος μοιάζει περισσότερο με τον κύβο του Ρούμπικ. Σε κάθε κίνηση του κύβου ελλοχεύουν συνέπειες για όλες τις πλευρές. Ποιες είναι οι επιπτώσεις για τη διαμόρφωση του εθνικού συμφέροντος και τη χάραξη εξωτερικής πολιτικής στην εποχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της παγκοσμιοποίησης; Το εθνικό συμφέρον προσδιορίζεται από το μέλλον, όχι από το παρελθόν. Οι απειλές για την εθνική ασφάλεια πηγάζουν σήμερα από ανεξέλεγκτες και ταχύτατες διεθνείς αλληλεπιδράσεις. Η παγκόσμια αγορά κεφαλαίων, ο κυβερνοχώρος, το διεθνές έγκλημα και η τρομοκρατία, οι περιβαλλοντικές και κλιματικές προκλήσεις, οι πανδημίες, οι βίαιες συγκρούσεις και η φτώχεια, καθώς και οι μεταναστευτικές πιέσεις που προκαλούν αδιαφορούν για τα εθνικά σύνορα. Για τα ευρωπαϊκά κράτη το πρώτο βήμα προσαρμογής στη νέα αυτή εποχή απαιτεί αναθεώρηση του εθνικού συμφέροντος στην πορεία της δημιουργίας μια νέας αλληλεγγύης συμφερόντων ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

όλων των θεμάτων που αναφέρονται στην ΕΠΑΑ με όλες τις τελευταίες αποφάσεις και φυσικά τις προβλέψεις της νέας Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις 300 σελίδες του, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται ένα 16σέλιδο με έγχρωμους χάρτες καθώς και σημαντικός αριθμός πινάκων και διαγραμμάτων εντός του κειμένου, εξετάζεται και αναλύεται όλο το πλαίσιο της αρχιτεκτονικής της ευρωπαϊκής ασφάλειας και άμυνας καθώς και οι στόχοι και επιδιώξεις για το μέλλον. Μέσα από τις εξειδικευμένες θεματικές που αναπτύσσονται διεξοδικά, παρουσιάζεται η ανάπτυξη των ευρωπαϊκών δυνατοτήτων και η προοπτική αυτών, ο μηχανισμός, τα όργανα και οι διαδικασίες διαχείρισης κρίσεων, οι επιχειρήσεις διαχείρισης κρίσεων που έχουν πραγματοποιηθεί ή είναι σε εξέλιξη, οι σχέσεις με το ΝΑΤΟ, καθώς και η μεσογειακή διάσταση της ΕΠΑΑ. Επιπλέον αναλύονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζει όλη η σχετική προσπάθεια της ΕΕ και διατυπώνονται εκτιμήσεις για τις μελλοντικές προοπτικές της ΕΠΑΑ, μαζί με ανάλογες προτάσεις. Μπορείτε να δείτε μέρος του βιβλίου (ως δείγμα) και να το «ξεφυλλίσετε» στο URL: http:// parisis.wordpress.com 

σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενός «ευρωπαϊκού raison d’etat», το οποίο συμπληρώνει χωρίς να ακυρώνει το εθνικό συμφέρον καθώς το βοηθάει να αποκτήσει το πλήρες νόημα του στη σημερινή εποχή. Η σημερινή υπέρβαση από το «εγώ» στο «εμείς». Αλλά και αυτό δεν αρκεί από μόνο του. Η επίτευξη «καντιανής ειρήνης» στην Ευρώπη δεν είναι το τέλος της ιστορίας, καθώς ληξιπρόθεσμη είναι μάλλον και αυτή αν η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις παγκόσμιες απειλές της εποχής μας. Απαιτείται σήμερα να εξελιχθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση σε έναν ολοκληρωμένο παγκόσμιο παράγοντα που θα θέσει τη διαχείριση της παγκοσμιοποίησης ως κεντρικό στόχο του και θα βαδίσει στην αυτοανακάλυψή του σε ευρύτερο διεθνές και παγκόσμιο επίπεδο. Και για να γίνει αυτό πρέπει μεταξύ άλλων και να κοπεί κάποια στιγμή ο ομφάλιος λώρος της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής, η λήψη δηλαδή αποφάσεων με ομοφωνία. Διότι δεν γίνεται και ο σκύλος να είναι χορτάτος και η πίτα ολόκληρη. Μια ισχυρή Ευρώπη χρειάζεται μια υπερεθνική ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική. Αυτό θα συμβάλει και στην ολοκλήρωση της υπέρβασης από το «εγώ» στο «εμείς». 

ΑΛΕΞ. ΓΙΑΝΝΗΣ

ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Διεύθυνση Σειράς: Σωτήρης Ντάλης

ΤΑ Ν Ε Α ΤΗ Σ ΕΚΦΡΑ Σ Η Σ

3ο Forum: Εξευρωπαϊσμός Ελλάδα 2021

Μ.Κ.Ο. Ευρωπαϊκή Έκφραση, διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία το 3ο «Forum: Εξευρωπαϊσμός- Ελλάδα 2021», στο Ξενοδοχείο Hilton Athens,στις 19 & 20 Δεκεμβρίου 2009, από τις 10.0020.00 στο πλαίσιο του Money Show, του μεγαλύτερου πολυσυνεδρίου με πορεία 19 ετών σε Ελλάδα & εξωτερικό. Το Forum: Εξευρωπαϊσμός- Ελλάδα 2021 περιλάμβανε σειρά συνεδριακών εκδηλώσεων και συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης με θεματολογίες που καλύπτουν το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και την δράση της κοινωνίας πολιτών. Το Forum, «ΕξευρωπαϊσμόςΕλλάδα 2021», είχε στόχο την ενημέρωση και τον γόνιμο προβληματισμό σχετικώς με την πορεία του ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού της Ελλάδας, καθώς και την εξαγωγή συμπερασμάτων για το μέλλον. Μετά από 30 χρόνια πορείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση δύο είναι οι πυλώνες της προσαρμοστικής αλλαγής. Ο εκσυγχρονισμός και οι μεταρρυθμίσεις, νομοθετικές, θεσμικές και άλλες, οι ακολουθούμενες πολιτικές και η εκάστοτε κυβερνητική στρατηγική. Ταυτόχρονα χρειάζεται δραστική προσπάθεια ταχείας αναδιαμόρφωσης

της συνείδησης, της νοοτροπίας και της συμπεριφοράς του Έλληνα πολίτη που να λειτουργεί περισσότερο προωθητικά μέσα σ’ ένα πολιτικό περιβάλλον αλλαγής, αν δεν είναι κιόλας η ίδια η κοινωνία πολιτών που προκαλεί την πολιτική αλλαγή. Οι Ανεξάρτητες Αρχές, οι ΜΚΟ, η κοινωνική ευθύνη κάθε είδους οργανώσεων, το πνεύμα διαβούλευσης και συναίνεσης, οι ίδιοι οι πολίτες μπορούν να έχουν θετική συμβολή. Η συνάρθρωση όλων των συντελεστών αλλαγής τιτλοφορείται, «Εξευρωπαϊσμός-Ελλάδα 2021», ώστε να προσδίδεται μια ποιοτική προοπτική γενναιότητας ενόψει της συμπλή-

ρωσης 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, ανατοποθετώντας δυναμικά το νόημα της στις σύγχρονες συνθήκες και ανάγκες. Γιορτάζοντας 20 χρόνια από την ίδρυση της η Ευρωπαϊκή Έκφραση, παρουσίασε για πρώτη φορά αυτήν την προσέγγιση στο πλαίσιο αυτού του Φόρουμ. Με τον τρόπο αυτό συμμετείχαμε στην αμφίδρομη διαδικασία εξευρωπαϊσμού: (ξανά)κάνοντας την Ευρώπη περισσότερο ελληνική και την Ελλάδα περισσότερο ευρωπαϊκή. Με το Φόρουμ αυτό επιδιώχθηκε ακόμη η ανάδειξη των φορέων που συμβάλλουν έμπρακτα στον εξευρωπαϊσμό της Ελλάδας. 

Εορταστική Εκδήλωση για τα 20 χρόνια της Ευρωπαϊκής Έκφρασης

ε αφορμή τη συμπλήρωση 20 χρόνων από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Έκφρασης και την έκδοση του περιοδικού, ο Όμιλος Ευρωπαϊκή Έκφραση, γιόρτασε την επέτειο την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου 2009 στο ξενοδοχείο Χίλτον όπου

παρέθεσε δείπνο στα μέλη και φίλους της Οργάνωσης. Στην εκδήλωση έγινε παρουσίαση των δράσεων της οργάνωσης ενώ κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Κωστής Μουσσουρούλης, όπου τόνισε την αξία του εθελοντισμού και της κοινωνίας πολιΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΤΑ Ν Ε Α ΤΗ Σ ΕΚΦΡΑ Σ Η Σ

τών ενώ ανέλυσε την πορεία του εξευρωπαϊσμού της Ελλάδας, τόσο κατά την πρόσφατη περίοδο της διακυβέρνησης της Ν.Δ. (20042009), όσο και για το διάστημα από την ένταξη (1980-2010). 

Ευρωπαϊκός Διαγωνισμός Αφίσας-«Ζωγράφισε μου ένα δικαίωμα!»

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διοργανώνει νέο διαγωνισμό αφίσας για να γιορτάσει την 20η επέτειο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Μη Κυβερνητική Οργάνωση Ευρωπαϊκή Έκφραση, αναλαμβάνει και φέτος τον εθνικό συντονισμό του 4ου Διαγωνισμού Αφίσας που διοργανώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ξεκινώντας την καμπάνια προβολής του την 20η Νοεμβρίου, για τον εορτασμό των 20 χρόνων από την υπογραφή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού. Στόχος αυτού του διαγωνισμού είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση σε θέματα προστασίας και δικαιωμάτων του παιδιού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση καλεί νέους και νέες (10 έως 18 ετών) από όλη την Ευρώπη να δημιουργήσουν αφίσες, εμπνεόμενοι από το θέμα των δικαιωμάτων των ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 75 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

παιδιών. Οι συμμετέχοντες θα πρέπει να δημιουργήσουν μια αφίσα που να προβάλει ένα από τα δικαιώματα που αναφέρονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε δύο ηλικιακές κατηγορίες (10-14 και 15-18) και πρέπει να εργασθούν μαζί σε ομάδες των τεσσάρων ατόμων, ετοιμάζοντας μία αφίσα που να απεικονίζει την προσωπική τους άποψη στο θέμα. Όλοι οι συμμετέχοντες θα κριθούν πρώτα σε εθνικό επίπεδο, ενώ οι 3 πρώτες που θα διακριθούν θα βραβευθούν σε εθνική τελετή στη χώρα τους την εβδομάδα της 10ης Απριλίου 2010. Οι νικητές των πρώ-

των βραβείων σε κάθε ηλικιακή κατηγορία θα κριθούν στην συνέχεια σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι 3 πρώτες ομάδες πανευρωπαϊκά, από κάθε ηλικιακή κατηγορία, θα ταξιδέψουν στις Βρυξέλλες από τις 8-10 Μαΐου του 2010 για να επισκεφθούν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και να παρευρεθούν στην ευρωπαϊκή τελετή βράβευσης, που θα πραγματοποιηθεί από τον Αντιπρόεδρο Barrot. Οι καλύτερες αφίσες θα προβληθούν διαδικτυακά από της εθνικές αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και από την ιστοσελίδα του διαγωνισμού. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του διαγωνισμού www. europayouth.eu ή επικοινωνήστε με την Ευρωπαϊκή Έκφραση: 210 3643224. 

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ

Δημοσιεύσεις στην Ευρωπαϊκή Εκφραση Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφορετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρονται αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών με επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζονται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκδότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύνταξη με κριτήρια την επιστημονική εγκυρότητα, την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευθεί κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.

Όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυπα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημοσιευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλλα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και

✂

ΕΚΦΡΑΣΗ

Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική αναδημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσμεύονται αυτό να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.

Όνομα........................................................................................

Έτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα, τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953, e-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr

Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή Έκφραση” Ετήσια Διετής 20 Ευρώ

Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υποβολή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περίληψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέξεις). Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται και σε δισκέτα PC ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκδοση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτότυπα δεν επιστρέφονται.

ΔΕΛΤIΟ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΟΥ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ

Τακτικός Συνδρομητής Δημόσιοι Οργανισμοί, Τράπεζες, Βιβλιοθήκες, ΑΕΙ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, Εταιρείες, Σύλλογοι Ευρώπη Άλλες ήπειροι Φοιτητής, σπουδαστής, στρατιώτης Συνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης

των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολόκληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο βιογραφικό σημείωμα.

35 Ευρώ

Επώνυμο.................................................................................... Διεύθυνση.................................................................................. Ταχ. Κώδικας............................................................................. Πόλη........................................................................................... Τηλέφωνο:.................................................................................

50 Ευρώ 25 Ευρώ 30 Ευρώ

100 Ευρώ 45 Ευρώ 55 Ευρώ

15 Ευρώ 50 Ευρώ

25 Ευρώ 90 Ευρώ

Οι συνδρομές καταβάλλονται στα γραφεία της Έκφρασης 9π.μ. - 5 μ.μ., με ταχυδρομική επιταγή, ή τέλος στην Εθνική Τράπεζα (αρ. λογαριασμού 701/29600287)

E-mail:........................................................................................ Επάγγελμα:...............................................................................

Ημερομηνία Υπογραφή

1. ¢π∫∞πøª∞ ∆∏™ ¶ƒ√§∏æ∏™

ΔΙΚΑΙΩΜΑ άτομο έχειÎ·Ù¿ÏÏËÏÂ˜ λαμβάνει την απαραίτητη εντός συντόμου ∫¿ıÂ ¿ÙÔÌÔΤΗΣ ¤¯ÂÈΠΡΟΛΗΨΗΣ. ÙÔ ‰ÈÎ·›ˆÌ·Κάθε Ó· Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ˘ËÚÂÛ›Â˜ ÁÈ·θεραπεία ÙËÓ ÚﬁÏË„Ë Î¿ÔÈ·˜ το δικαίωμα να λαμβάνει κατάλληλες υπηρεσίες και προκαθορισμένου χρονικού διαστήματος. Το δι·Ûı¤ÓÂÈ·˜. για την πρόληψη κάποιας ασθένειας. καίωμα αυτό αφορά σε κάθε φάση της θεραπείας.

2. 2. ¢π∫∞πøª∞ ∆∏™ ¶ƒ√™µ∞™∏™ 8.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ. Κάθε άτομο έχει ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑτο δικαίωμα πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείΦΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ. Κάθε άτομο έχει το δικαίας εκείνες που είναι απαραίτητες σύμφωνα με την ωμα πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας υπηρεσίες ∫¿ıÂ ¿ÙÔÌÔ ¤¯ÂÈ ÙÔ ÚfiÛ‚·ÛË˜ ÛÙÈ˜υγείας ˘ËÚÂÛ›Â˜ ˘ÁÂ›·˜ ÂÎÂ›ÓÂ˜ Ô˘ Â›Ó·È ··Ú·›ÙËκατάσταση της υγείας του.‰ÈÎ·›ˆÌ· Οι υπηρεσίες υγείας θα με βάση την προδιαγραφή και τήρηση συÙÂ˜να Û‡ÌÊˆÓ· ÌÂ ÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÙË˜ ˘ÁÂ›·˜ √È ˘ËÚÂÛ›Â˜ ˘ÁÂ›·˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÍ·ÛÊ·πρέπει εξασφαλίζουν πρόσβαση σε όλους, χωρίς ÙÔ˘. γκεκριμένων προτύπων. διακρίσεις ως προς την οικονομική κατάσταση, τον Ï›˙Ô˘Ó ÚfiÛ‚·ÛË ÛÂ fiÏÔ˘˜, ¯ˆÚ›˜ ‰È·ÎÚ›ÛÂÈ˜ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎ‹ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË, ÙÔÓ ÙfiÔ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ. Κάθε άτομο τόπο κατοικίας,ÙÔ τοÂ›‰Ô˜ είδος ÙË˜ της ασθένειας Î·ÙÔÈÎ›·˜, ·Ûı¤ÓÂÈ·˜ή‹τοÙÔχρόνο ¯ÚfiÓÔ ÚfiÛ‚·ÛË˜ ÛÙÈ˜ ˘ËÚÂÛ›Â˜. έχει το δικαίωμα απαλλαγής από ζημία η οποία πρόσβασης στις υπηρεσίες. οφείλεται στην ατελή λειτουργία των υπηρεσιών ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ. Κάθε υγείας, σε λανθασμένες ιατρικές πράξεις και σφάλάτομο έχει το δικαίωμα σε όλες τις ματα, καθώς και το δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρε3. ¢π∫∞πøª∞ ∆∏™πρόσβασης ¶§∏ƒ√º√ƒ∏™∏™ πληροφορίες οι οποίες αφορούν στην κατάσταση σίες υγείας και θεραπείες να πληρούν ∫¿ıÂ ¿ÙÔÌÔ ¤¯ÂÈ ÙÔ ‰ÈÎ·›ˆÌ· ÚfiÛ‚·ÛË˜ ÛÂ fiÏÂ˜ ÙÈ˜ ÏËÚÔÊÔÚ›Â˜ ÔÈ που ÔÔ›Â˜ ·ÊÔÚÔ‡Óυψηλές ÛÙËÓ της υγείας του, στις υπηρεσίες υγείας και στον τρόπο προδιαγραφές στον τομέα της ασφάλειας. Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÙË˜ ˘ÁÂ›·˜ ÛÙÈ˜ ˘ËÚÂÛ›Â˜ χρήσης αυτών, καθώς επίσηςÙÔ˘, και σε όλες εκείνες οι ˘ÁÂ›·˜ Î·È ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ ¯Ú‹ÛË˜ ·˘ÙÒÓ, Î·ıÒ˜ Â› ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ. Κάθε άτοÛË˜είναι Î·È διαθέσιμες ÛÂ fiÏÂ˜ ÂÎÂ›ÓÂ˜ ÔÔ›Â˜ και Â›Ó·È ‰È·ı¤ÛÈÌÂ˜ Î·ÙfiÈÓ ¤ÚÂ˘Ó·˜ Î·È ÙÂ¯ÓÔÏÔÁÈÎ‹˜ Î·ÈÓÔοποίες κατόπινÔÈέρευνας τεχνομο έχει δικαίωμα πρόσβασης σε καινοτόμες λογικής καινοτομίας. ÙÔÌ›·˜. διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένων των διαγνωΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗΣ. Κάθε άτομο στικών διαδικασιών, σύμφωνα με διεθνή πρότυπα έχει το δικαίωμα πρόσβασης σε όλες τις πλη- και ανεξάρτητα από οικονομικά ή χρηματοδοτικά ροφορίες που θα μπορούσε χρησιμοποιήσει για ανταλλάγματα. 4. ¢π∫∞πøª∞ ∆∏™να™À°∫∞∆∞£∂™∏™ την ∫¿ıÂ ενεργό συμμετοχή του στη λήψη αποφάσεων ¿ÙÔÌÔ ¤¯ÂÈ ÙÔ ‰ÈÎ·›ˆÌ· ÚfiÛ‚·ÛË˜ ÛÂ fiÏÂ˜ ÙÈ˜ ÏËÚÔÊÔÚ›Â˜ Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡ÛÂ Ó· ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΦΥΓΗΣ ΠΕΡΙΤΤΗΣ ΤΑπου αφορούν στην υγεία του. Η πληροφόρηση αυτή ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÂÈ ÁÈ· ÙËÓ ÂÓÂÚÁfi Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘ ÛÙË Ï‹„Ë ·ÔÊ¿ÛÂˆÓ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÛÙËÓ ΛΑΙΠΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΝΟΥ. Κάθε άτομο έχει το αποτελεί προϋπόθεση για οποιαδήποτε διαδικασία ˘ÁÂ›· ÙÔ˘. ∏ ÏËÚÔÊfiÚËÛË ·˘Ù‹ ·ÔÙÂÏÂ› ÚÔ¸fiıÂÛË ÁÈ· ÔÔÈ·‰‹ÔÙÂ ‰È·‰ÈÎ·Û›· Î·È ıÂδικαίωμα να αποφεύγει όσο το δυνατόν περισσότεκαι θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης της συμμετορη ÛÂ ταλαιπωρία και πόνο σε κάθε φάση της ασθένειας χής Ú·Â›·, σε επιστημονικά ερευνητικά προγράμματα. Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔÌ¤ÓË˜ ÙË˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎ¿ ÂÚÂ˘ÓËÙÈÎ¿ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù·. του. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ. Κάθε ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΘΕάτομο έχει το δικαίωμα να επιλέγει ελεύθερα ΡΑΠΕΙΑΣ. Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να 5. ¢π∫∞πøª∞ ∆∏™ ∂§∂À£∂ƒ∏™ ∂¶π§√°∏™ μεταξύ των διαφόρων θεραπευτικών διαδικασιών λαμβάνει διαγνωστικές ή θεραπευτικές υπηρεσίες και φορέων περίθαλψης επαρκούς πληρο∫¿ıÂ ¿ÙÔÌÔ ¤¯ÂÈ ÙÔκατόπιν ‰ÈÎ·›ˆÌ· Ó· ÂÈÏ¤ÁÂÈ ÂÏÂ‡ıÂÚ· ÌÂÙ·Í‡ ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ıÂÚ·Â˘ÙÈÎÒÓ προ-σαρμοσμένες όσο το δυνατό περισσότερο στις φόρησης. ‰È·‰ÈÎ·ÛÈÒÓ Î·È ÊÔÚ¤ˆÓ ÂÚ›ı·Ï„Ë˜ Î·ÙfiÈÓ προσωπικές Â·ÚÎÔ‡˜ ÏËÚÔÊfiÚËÛË˜. του ανάγκες. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΜΠΙΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΠΑΡΑΠΟΝΩΝ. Κάθε ΤΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑΣ. Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα άτομο έχει το δικαίωμα έκφρασης παραπόνων να διατηρεί εμπιστευτικά τα προσωπικά του δεδο6. ¢π∫∞πøª∞ ∆∏™ ∂Ã∂ªÀ£∂π∞™ ∫∞π ∂ª¶π™∆∂À∆π∫√∆∏∆∞™ μένα, συμπεριλαμβανομένων των δεδομένων που σε περίπτωση που έχει υποστεί ζημία, καθώς και το ∫¿ıÂ ¿ÙÔÌÔ ¤¯ÂÈ ÙÔ ‰ÈÎ·›ˆÌ· Ó·του ‰È·ÙËÚÂ› ÂÌÈÛÙÂ˘ÙÈÎ¿ Ù·λαμβάνει ÚÔÛˆÈÎ¿ ÙÔ˘ ‰Â‰ÔÌ¤Ó·, δικαίωμα να απαντήσεις ή άλλης Û˘ÌÂμορφής αφορούν στην κατάσταση της υγείας και στις ÚÈÏ·Ì‚·ÓÔÌ¤ÓˆÓ ÙˆÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÛÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÙË˜ ˘ÁÂ›·˜ ÙÔ˘ Î·È ÛÙÈ˜ πιθανές διαγνωστικές ή θεραπευτικές διαδικασίες, ανταπόκριση στα παράπονα του. καθώς επίσης‰È·ÁÓˆÛÙÈÎ¤˜ και στην προστασία του προσωπικού Èı·Ó¤˜ ‹ ıÂÚ·Â˘ÙÈÎ¤˜ ‰È·‰ÈÎ·Û›Â˜, Î·ıÒ˜ Â›ÛË˜ Î·È ÛÙËÓ ÚÔÛÙ·Û›· ÙÔ˘ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ. Κάθε άτοχαρακτήρα των διαγνωστικών εξετάσεων, των επι- ÂÍÂÙ¿ÛÂˆÓ, ÚÔÛˆÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙˆÓ ‰È·ÁÓˆÛÙÈÎÒÓ ÙˆÓ ÂÈ‰ÈÎÔ‡˜ Î·È μο έχει τοÂÈÛÎ¤„ÂˆÓ δικαίωμα να ÛÂ λαμβάνει ικανοποιησκέψεων σε ειδικούς και των ιατρικών/ χειρουργιÙˆÓ È·ÙÚÈÎÒÓ/ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈÎÒÓ Ú¿ÍÂˆÓ ÁÂÓÈÎ¿. τική αποζημίωση εντός λογικά σύντομου χρονικού κών πράξεων γενικά. διαστήματος σε περίπτωση που έχει υποστεί σωμαΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ τική ή ηθική και ψυχολογική βλάβη ως αποτέλεσμα ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ. Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να μιας θεραπείας στα πλαίσια των υπηρεσιών υγείας.

10.

11.

12.

13. 14.