European Expression - Issue 81 by European Expression

Μνήμη Μάρκου Δραγούμη

Patients’Rights

D y

Graphic Design: Emiliana Colucci, Fabio Salamida

European

18 April

European

Patients’ Rights

Day

PATIENTS’ RIGHTS HAVE NO BORDERS W I T H T H E PAT R O N A G E O F

European Economic and Social Committee

WITH THE SUPPORT OF

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ E Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α

Ε Κ Δ Ο Σ Η

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ ΑΤ Ι Σ Μ Ο Υ

έτος ιδρ υ σ η ς: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡ ΟΝ ΟΣ 22 • ΤΕΥ ΧΟΣ 81 • ΑΠΡΙ ΛΙ ΟΣ - Μ ΑΪ ΟΣ - Ι ΟΥ Ν Ι ΟΣ 2011 ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ: "ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗΘΕΣΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό Σωματείο Ομήρου 54 - Αθήνα - 106 72 Τηλ.: +30 210 3643224 Fax: +30 210 3646953 E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr http://www.ekfrasi.gr ΚωδικΟς εντύπου: 1413 ΕΚΔΟΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: Νίκος Γιαννής ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ: Ελένη Κατσαμπούκα Μαρία Φανού ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Κατερίνα Ανδρωνά Στο τεύχος αυτό συνεργάστηκαν:

Χρίστος Σ. Αλεξόπουλος Δημήτρης Κιούκιας Κωνσταντίνος Γ. Κούγιας Πάρις Κωνσταντινίδης Γιώργος Λιγνός Στράτος Μουτάφης Γιώργος Παγουλάτος Ελισάβετ Παρασκευά -Γκίζη Βλάσης Σφυρόερας Αναστασία Ψωμιάδη Δημήτρης Ψύλλας DeMond S. Miller ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ: Εκδόσεις: «ΗΛΙΑΙΑ» ΔΗΜ. ΣΧΕΣΕΙΣ: iForce Communications Α.Ε.

44Εditorial.........................................................................................................................................5 44Οι ΜΚΟ στις ΗΠΑ......................................................................................................................6 DeMond S. Miller CRISIS IN ARAB WORLD 44Ο αραβικός κόσμος και οι συστημικές του αντιφάσεις.................................................... 10 Χρίστος Σ. Αλεξόπουλος 44Τυνησία & Αίγυπτος και η σχέση τους με τη Γαλλία........................................................ 13 Ελισάβετ Παρασκευά -Γκίζη

ΠΡΟΣΩΠΑ 44Μνήμη Μάρκου Δραγούμη .................................................................................................. 15 Γιώργος Παγουλάτος ΑΦΙΕΡΩΜΑ

44Μανιφέστο Βεντοτένε............................................................................................................ 17 Μετάφραση: Βλάσης Σφυρόερας CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY 44ΕΚΕ: «φιλί ζωής» για τις κοινωνικές ομάδες...................................................................... 29 Αναστασία Ψωμιάδη 44Γραφεία Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών........................................................... 30 Στράτος Μουτάφης OPINIONS 44Χάθηκε η κυνή λογική;........................................................................................................... 32 Πάρις Κωνσταντινίδης 44Αναγνώσεις στην Ελληνική (και ξένη) πολιτική δραματοποιημένη πραγματεία...... 34 Δημήτρης Κιούκιας NEWS 44«Ευρώπη 2020»: Ιχνηλατώντας την ευρωπαϊκή στρατηγική της νέας δεκαετίας...... 35 Κωνσταντίνος Γ. Κούγιας 44Τί τρέχει στην Ευρώπη............................................................................................................ 37

44“BRAVO AWARDS” and the NGO “QualityNet Foundation” . ..................................... 39 44Βιβλίο ........................................................................................................................................ 40

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

contents

vropaiki EKFraSsi E q u arterly edition on e u ropean iss u es

F irst P u blis h ed : 1 9 8 9 • I S S N : 1 1 0 5 - 8 1 3 7 • E U R O 5 • Y E A R 2 2 • V O L . 8 1 • A P R I L - M A Y - J U N E 2 0 1 1

PROPRIETOR - EDITION: "European Society, Politics, Expression, Institutions", non Profit Making Company 54 Omirou St., Athens 106 72 Tel.: +30 210 3643224 Fax: +30 210 3646953 E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr http://www.ekfrasi.gr

EDITOR - PUBLISHER BY LAW: Nicos Yannis PUBLISHING DIRECTOR: Eleni Katsampouka Maria Fanou DIRECTION: Katerina Androna CONTRIBUTORS:

Chr. Alexopoulos D. Kioukias P. Konstantinidis K. Kougias DeMond S. Miller S Moytafis El. Paraskeua – Gkizi G. Pagoulatos An. Psomiadi Vlassis Sfyroeras Dimitris Psilas

TECHNICAL ADVISOR: Hliea PUBLIC RELATIONS iForce Communications SA

44Εditorial.........................................................................................................................................5 44NGOs in USA...............................................................................................................................6 DeMond S. Miller CRISIS IN ARAB WORLD 44Arab world and systemic contradictions............................................................................. 10 Chr. Alexopoulos 44Tunisia and Egypt and their relations with France............................................................ 13 El. Paraskeua – Gkizi C????

44To the memory Marcos Dragoumis .................................................................................... 15 G. Pagoulatos 44Il Manifesto di Ventotene....................................................................................................... 17 Translation:Vlassis Sfyroeras CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY 44CSR: “Kiss of life” for social groups...................................................................................... 29 An. Psomiadi 44Social support services........................................................................................................... 30 S Moytafis OPINIONS 44Has common sense disappeared?......................................................................................... 32 P. Konstantinidis 44Readings in greek and foreign political discourse............................................................. 34 D. Kioukias NEWS 44“Europe 2020”: Tracing the European strategy of the new decade................................ 35 K. Kougias 44WHAT’S GOING ON IN EUROPE..................................................................................... 37

44“BRAVO AWARDS” and the NGO “QualityNet Foundation” . ..................................... 39 44BOOK PRESENTATION . .................................................................................................... 40 44EUROPEAN EXPRESSION NEWS..................................................................................... 44 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

EDITORIAL

Το «και μαζί και μόνοι» τελείωσε.

Ήλθε η ώρα των αποφάσεων

ρχονται στιγμές που πρέπει να αποφασίσεις, χωρίς το πολυτελές δικαίωμα οποιασδήποτε αναβολής. Όπως κάθε φορά που έρχεσαι αντιμέτωπος με ένα μεγάλο πρόβλημα που εγκυμονεί έναν τεράστιο κίνδυνο, το μόνο που δεν χωράει είναι η διστακτικότητα, η αμφιθυμία, το «βλέπουμε και κάνουμε», το να είσαι «και παπάς και ζευγάς». Ανάμεσα λοιπόν στο Ευρώ και στη δραχμή, η επιλογή μας είναι σαφής. Άρα, αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να «τραβήξουμε τις συνέπειες» του κοινού νομίσματος μέχρι τέλους. Υπό το φως της πτώσης του τείχους του Βερολίνου και της λήξης του διπολικού κόσμου, της γερμανικής ενοποίησης και του σχεδίου της ενιαίας αγοράς, αποφασίσαμε το 1991 στο Μάαστριχτ την υιοθέτηση ενός κοινού νομίσματος, ως πρώτο στάδιο μιας πολιτικής ενοποίησης, που μέχρι σήμερα όμως δεν έχει έλθει. Ένα κοινό νόμισμα και μια ενιαία αγορά, χωρίς μια κοινή φορολογική και δημοσιονομική πολιτική, μια κοινή μακροοικονομική πολιτική και μια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας, δεν μπορεί να υπάρξουν επί μακρόν. Σήμερα, τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και κάθε κράτος – μέλος ξεχωριστά, ακόμη και το πιο ισχυρό, είναι ανίσχυρα ως προς το μέγεθος της πρόκλησης. Επομένως αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι ένα συγκροτημένο σχέδιο για την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης στο σύνολο της, ένα νέο ευρωπαϊκό όραμα για τον κόσμο κι αυτό δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς μια πολιτικά ενωμένη Ευρώπη. Μόνον έτσι έχει πιθανότητα η Ευρώπη να διεκδικήσει έναν από τους πρώτους ρόλους παγκοσμίως και να διατηρήσει και ενισχύσει τις ευρωπαϊκές αξίες και τις επιμέρους εθνικές ταυτότητες. Στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία που θα δημιουργηθεί, η Ελλάδα θα πρέπει να βρει τον τρόπο, για τρίτη φορά 30 χρόνια μετά την ένταξη και 10 χρόνια μετά το Ευρώ, να είναι μέσα, παρά την αντιξοότητα της στιγμής, ή ίσως χάριν αυτής, προβαίνοντας στις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις όσο τολμηρές κι αν είναι, ανεξαρτήτως αν αυτές είναι επιβαλλόμενες υποχρεώσεις έναντι ενός αξιοπρεπούς προσωρινού δανεισμού. Τα «εθνικά επαγγέλματα» με πρώτο αυτό του πολιτικού των κρατών μελών της ΕΕ και των παρατρεχάμενων του, αλλά φυσικά και αυτά της δημόσιας γραφειοκρατίας, του επαγγελματία συνδικαλιστή, του διαπλεκόμενου εργολάβου και προμηθευτή, ακόμη και του μέρους εκείνου της ακαδημαϊκής και πνευματικής κοινότητας που είναι σε εθνικά διατεταγμένη ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

υπηρεσία παρά την επιστημονική του αποστολή, δεν μπορούν, εκτός εξαιρέσεων, να εκφέρουν έναν λόγο που βλέπει στο κοινό ευρωπαϊκό μέλλον, που στοχεύει στην υπερβατική όσο και πραγματική αντιμετώπιση του προβλήματος. Είναι καταδικασμένοι να δίνουν μια μάχη οπισθοφυλακής, προάσπισης των συμφερόντων της συντεχνίας, εγκλωβισμένοι σε έναν μικρόκοσμο που καταρρέει ταχύτατα. Τη στιγμή που το ποιοτικό άλμα είναι περισσότερο ώριμο από ποτέ, που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Ευρωπαίοι επιθυμούν έναν κοινό βηματισμό, οι πολιτικοί διαγωνίζονται σε λαϊκισμό και εξεγείρουν τα αισθήματα εθνικιστικής αναδίπλωσης έναντι της επανεκλογής των. Με λίγα λόγια, εκείνοι που βλέπουν τη θέση τους να υπονομεύεται στα βαθειά νερά του ευρωπαϊκού και διεθνούς ανταγωνισμού, της ελεύθερης ανοιχτής κοινωνίας, θα παραμείνουν μέχρι το αναπόφευκτο τέλος πατριώτες του γλυκού νερού ή πάντως θα επιχειρήσουν ν’ ανέβουν στο τρένο όταν όλα θα έχουν κριθεί. Η Ελλάδα δεν αποτελεί μόνη της το πρόβλημα, είναι μέρος ενός γενικότερου και μεγάλου προβλήματος. Φυσικά πρέπει να ελεγχθούν οι δημόσιες δαπάνες, τα ελλείμματα και το χρέος, να καμφθεί η διαφθορά, η φοροδιαφυγή, η σπατάλη. Αυτό όμως δεν αρκεί για να καλυφθεί το χάσμα ανταγωνιστικότητας μεταξύ του βορρά και του νότου της Ευρώπης που το Ευρώ διεύρυνε. Η λύση του προβλήματος δεν μπορεί να αναζητηθεί αλλού απ’ όπου και μόνον αυτή μπορεί να δοθεί, δηλαδή στο ευρωπαϊκό πλαίσιο και με έναν δημοκρατικά ψηφισμένο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ικανό προϋπολογισμό. Η πολιτική ένωση δεν μπορεί παρά να είναι μια μορφή ομοσπονδίας, μια δημοκρατία δημοκρατιών, μια ευρωπαϊκή δημοκρατία. Η στενή ερμηνεία της εθνικής κυριαρχίας δεν είναι η λύση, είναι το πρόβλημα, όχι μόνον όσον αφορά την οικονομία, αλλά τελικώς για την ανανέωση του δυναμισμού και την επίτευξη της συμπληρωματικότητας των ευρωπαϊκών εθνών στο απαιτητικό και πολύπλοκο νέο πλανητικό περιβάλλον. Η αραβική εξέγερση, η κλιματική αλλαγή, το περιβαλλοντικό κατεπείγον, το μεταναστευτικό ζήτημα, η ενεργειακή τροφοδοσία και το πρόβλημα του νερού, οι νέες απειλές, η οικονομική κρίση, ανοίγουν διάπλατα την πόρτα στη νέα ενωμένη Ευρώπη. Αυτό που χρειάζεται είναι η πολιτική βούληση. Η κοινωνία πολιτών έμπρακτα τη διαθέτει, η πολιτική ηγεσία; Όσο συντομότερα τόσο καλύτερα. Νίκος Γιαννής

ΜΚΟ

Οι ΜΚΟ στις ΗΠΑ

ε τον καθηγητή Miller συναντηθήκαμε

σε μια εκδήλωση που οργάνωσε ο Δήμος Καισαριανής για τον εθελοντισμό και τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην περιοχή του. Κανονίσαμε μια συνάντηση κατά την οποία αντί της προκαθορισμένης συνέντευξης συζητήσαμε για πολλά ζητήματα. Αρχικά τον ενημέρωσα για το παντελές νομοθετικό κενό που υπάρχει στην χώρα μας σχετικά με την δράση των ΜΚΟ, όπως και για τα προβλήματα του χώρου (ασφάλιση εθελοντών φορολογία κλπ).

Εκείνος μου έκανε μια εκτεταμένη αναφορά στο πως αντιμετωπίζονται οι ΜΚΟ στις ΗΠΑ καθώς και τις ρίζες του εθελοντισμού που στηρίζεται στην ύπαρξη ενός ιδιαίτερα αναπτυγμένου κοινοτικού πνεύματος που επιτρέπει την δραστηριοποίηση των πολιτών καθιστώντας τους συμμέτοχους και όχι απλούς ψηφοφόρους. Η συζήτηση άγγιξε και τομείς όπως η συνεργασία με το κράτος (φορολογία κλπ) αλλά και την αντιμετώπιση του χώρου των ΜΚΟ σαν χώρο δράσης ιδιωτών δίνοντας στην έννοια του ιδιωτικού διαφορετικό περιεχόμενο απ ότι έχουμε συνηθίσει να ορίζουμε στην Ελλάδα, δηλαδή σαν κερδοσκοπικό. Ο καθηγητής Miller είχε την καλοσύνη να μας στείλει ένα

συνολικό κείμενο στο οποίο απαντά στα ερωτήματα που του έθεσα και όχι μόνο. Πιστεύουμε σαν συντακτική ομάδα πως τέτοια κείμενα μας βοηθούν να αντιληφθούμε με απλό τρόπο τα δεδομένα άλλων χωρών όσον αφορά το καθεστώς δράσης των ΜΚΟ. Γ Λιγνός

Γ.Γ. Ευρωπαϊκής Έκφρασης

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΜΚΟ

DeMond S.Miller

on-governmental organizations (NGOs) and Non-profit organizations (NPOs) are part of the social fabric in America. In the United States, NGOs and NPOs tend to describe a diverse group of organizations that can take the form of a charity, non-profit association or a foundation. So varied are their structures, functions and missions that there is no legal definition within the law to define their activities. They have proven to be the driving force for some of the major social issues that have transformed American Society while bringing forth the “American ideal” of liberty, equality and justice for all. While these ideals are part of the United States Constitution, non-profit citizens groups (such as anti-slavery, universal suffrage, child protection) have been the driving force in helping to make these ideals a reality. Oftentimes, there is confusion regarding the differences between NGOs and NPOs. To clarify, the NGO is created by individuals who are not part of the government; while the NGO may derive much of its funding from a government source, the organization will not take a government or political stance on a position. The NPO is much like a business in that

it raises capital and provides services; however, it does not divide its extra funds between its shareholders, or owners, but uses the remaining funds for the organization’s purposes. While NGO and NPO activity is not expressly protected as a constitutional guarantee, a series of court cases have found that the First and Fourteenth Amendments protect certain forms of orderly group activities and the voluntary association of persons. The volunteerism movement in the United States is conceptualized through the works of both NGOs and NPOs. Collectively, the groups’ work stems from ideas of life, liberty, democracy, respect for human rights and the promotion of the general welfare as part of the American Ideal. Moreover, there is an implicit understanding that American citizens have the responsibility to make a difference via voluntary action or by forming groups and associations that pursue a common goal that contributes to the overall benefit of society. For instance, during times of crisis when the state is overwhelmed by the enormity of problems, ordinary citizens, civic groups, school, churches, synagogues and mosques oftentimes assume the responsibility of addressing the immediate concerns of

The key to advancing an NGO/NPO agenda is not only a core group of individuals dedicated to enhancing the quality of life in and around Greece, but also the advancement of community values and goals based on a set of common element, without regard to political affiliation as groups reach consensus regarding a mutually-beneficial framework that is supportive of each other in areas of technical support and advocacy for a common cause. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

NGOs

in USA

ΜΚΟ

their impacted neighbors. The state and private sector oftentimes act in their own best interests, the core of the NGO and NPO movement relies on the consciousness of citizens who freely associate and take action for the common benefit of others. Through an individual commitment to a civil society or as part of an association, citizens are provided an outlet to pursue the chance to address local, national and international social issues—many of these NGOs, such as Amnesty International and the International Federation Red Cross and Red Crescent Societies, call for the attention of the government to address critical concerns. It is this group of concerned citizens that act together to ensure the common welfare of others. While the state has an obligation to afford its citizens the foundations of civic infrastructure that enables institutions to grow, it is the responsibility to citizens to build a civil society. My experience in the field is two-fold: localized community-based volunteerism, where groups work in cooperation with local, state and national authorities, and mass emergency and disaster reconstruction, where groups, in particular NGOs, oftentimes serve as a supplement or even substitution for government efforts.

Localized Community-based Volunteerism

y community engagement began through informal volunteering early in life when I saw the need to help others through volunteerism and community empowerment. I first began working in the field of non-profit groups nearly 13 years ago with a local non-profit group named Parkside Business and Community in Partnership, Inc. (PBCIP) located in the city of Camden, New Jersey. The community resident’s struggle began as a grassroots mobilization of concerned citizens against illegal drugs and the organization of an anti-drug march. The march led to a communitywide meeting to explore long term solutions to these concerns as well as other problems such as neighborhood blight. Camden has experienced major economic disinvestment and demographic changes that are only beginning to be ameliorated. Deindustrialisation, political corruption, rising taxes, declining school performance and economic

conditions and increasing crime and poverty have all interacted to form part of the picture of what is currently the city of Camden. Some of the greatest concerns facing the city are high unemployment, poverty, property abandonment, high incidents of crime and drug-related activities, low educational attainment levels, and low civic engagement. Crime, vacant lots and buildings, poverty and negative perception currently characterize the city, and it has regularly been ranked one of the “most dangerous cities” in the United States by the Federal Bureau of Investigation. With all of these considerations, the neighbors realized that the answers to many of their concerns relied on collaborative mobilization. Further efforts to organize and volunteer resulted in meetings that subsequently led to the formation of PBCIP as a 501C(3) non-profit organization. The 501(c) section of the United States Internal Revenue (IRS) code, provides for the registration of 28 different types of non-profit organizations, exempts them from most, if not all, federal and state income taxes, lists requirements for recognition, and outlines some of the activities these groups are prohibited from engaging. This federal registration was followed by state registration. Today, the organization takes a holistic approach to addressing quality-of-life initiatives in order to restore, rather than replace, the neighborhood. Its members are building a vibrant neighborhood through advocacy, collaboration and commitment to quality education, mixed income housing and commercial development, guided by sustainable practices to achieve a green community.1 The organization does not seek to substitute the services provided by local officials; rather it has a long history of cooperating with the local officials and supplementing goods and services for its members and residents of the community. A critical turning point in my NPO and NGO involvement was during the aftermath of Hurricane Katrina. On August 29, 2005, Hurricane Katrina made landfall along the Gulf of Mexico and Information regarding Parkside, Camden, New Jersey is used with the expressed permission of Parkside Business and Community in Partnership, Inc. (For more information, see http://www.pbcip.org/ about.html). 1

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΜΚΟ destroyed many homes in my hometown. This was the most devastating hurricane to hit the United States in generations; the amount of human suffering caused by Hurricane Katrina was not only expressed in terms of property damage, but in the death toll that reached 1,336 in five Southern states. However, while a large portion of the region suffered extensive damage, the documented loss of life and social injustices that took place in New Orleans gained international attention. The subsequent failure of government agencies elicited an unprecedented humanitarian assistance and relief response from a large number of local, national and international NGO and NPO organizations to the disaster in the United States. I was a part of that effort as a volunteer with the American Red Cross, Habitat for Humanity, and the Rowan University Hurricane Katrina Recovery Team. In Greece, there is an enormous opportunity to build volunteerism and cross collaboration among NGO and NPO organizations to facilitate social cohesion. However, key to advancing an NGO/NPO agenda is not only a core group of individuals dedicated to enhancing the quality of life in and around Greece, but also the advancement of community values and goals based on a set of common element, without regard to political affiliation as groups reach consensus regarding a mutually-beneficial framework that is supportive of each other in areas of technical support and advocacy for a common cause. This mutuallybeneficial framework can ensure a quality volunteer infrastructure that connects citizens to opportunities that lead to positive outcomes while enhancing active citizenship through advancing knowledge about volunteer development and its contribution to meeting the needs of citizens for active engagement in democratic process. It ensures the building of the capacity of professional staff and volunteers in creating safe, sustainable and vibrant living environments for citizens as well as fostering innovative systems that engage volunteers and prepare them for voluntary action in their communities. Building a well-coordinated network of efforts to increase civic investment in local communities and the nation via social enterprises, charities and voluntary organizations will encourage investment in meaningful, straΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

tegically-planned and sustainable social change through activities such as community initiatives, programs for the youth and elderly, and social, cultural and environmental preservation/restoration concerns. To this end, such a network of volunteers can help independent community-led organizations become more sustainable and encourage more volunteer community workers, expand services through a network of trained volunteers, and support local volunteer programs with missions that enhance the quality of life, encourage economic vitality and entrepreneurship via culture and tourism, and other areas of national significance in their local communities. Finally, the challenge for advancing an NGO and NPO agenda in Greece is about these groups embracing the need for collaboration with not only similar groups but also partnering with the public, private, and corporate, communities in order to provide the resources necessary to foster sustainable, mutually reinforcing relationships that build social capital among volunteers of all ages and back-grounds, with varying skills and interests.

DeMond S. Miller, Ph.D. is professor of sociology and di-

rector of the Liberal Arts and Sciences Institute for Research and Community Service at Rowan University (Glassboro, New Jersey). He has worked as principal investigator to facilitate research projects involving ecological disasters, environmental issues, community development and community organizing and social impact assessment. Dr. Miller is the author and editor of several scholarly articles and books two of which are, Hurricane Katrina and the Redefinition of Landscape (Lexington Press) co-author (with J. Rivera) and African American and Community Engagement in Higher Education: Community Service, Service Learning and Community-Based Research (SUNY Press) co-editor (with S. Evans, C. Taylor and M. Dunlap) As an applied sociologist, he works with local community development initiatives with non-profit organizations and serves as a leader in the field of Service Learning, Volunteerism and Community Engagement. Dr. Miller has worked to build coalitions among communities and academic institutions and he received the Distinguished Leadership in Service and Community Volunteerism Award from Rowan University.

Κ Ρ Ι ΣΗ ΣΤ Ο Ν Α Ρ Α Β Ι Κ Ο Κ Ο Σ Μ Ο

Ο αραβικός κόσμος

και οι συστημικές του αντιφάσεις του Χρίστου Σ. Αλεξόπουλου*

ι γενικευμένες αναταράξεις στις αραβικές κοινωνίες με την είσοδο του 2011 προκάλεσαν ανησυχία στην παγκόσμια κοινότητα και ιδιαιτέρως στις ανεπτυγμένες βιομηχανικές κοινωνίες και στις δυναμικά ανερχόμενες οικονομίες, διότι οι αραβικές χώρες είναι πλούσιες σε φυσικούς πόρους και έχουν συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας με τη διάθεση τους. Όμως ποιοί είναι οι παράγοντες, οι οποίοι συνετέλεσαν σε αυτή την έκρηξη; Είναι πολύ σημαντικό οι πολίτες να ενημερωθούν σε βάθος, ώστε να μπορούν να κρίνουν και να μην λειτουργούν ως απλοί καταναλωτές της πολιτικής είτε σε εθνικό είτε σε διεθνές επίπεδο. Διότι τα αραβικά καθεστώτα για 10ετίες ήταν αποδεκτά και εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα των ισχυρών παικτών σε παγκόσμιο επίπεδο, χωρίς να ενδιαφέρεται ο ανεπτυγμένος κόσμος, αλλά και οι δυναμικά ανερχόμενες οικονομίες για τις αραβικές κοινωνίες και τα προβλήματά τους καθώς και τη διογκούμενη δυναμική ανατροπών. Έχει ενδιαφέρον, ότι στην Αίγυπτο κάθε χρόνο αυξάνεται ο πληθυσμός κατά 1,2 εκατ. κατοίκους, από τους οποίους το 1/3 δεν μπορεί να διαβάζει και να γράφει, ενώ το 50% ζει με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα. Σύμφωνα με έρευνα που έκανε η εταιρεία Gallup για την οργάνωση Silatech (έδρα στην Doha, Κατάρ) στις αραβικές χώρες: * Ο Χρίστος Σ. Αλεξόπουλος είναι κοινωνιολόγος.

α) Το 30% των νέων 15–29 ετών επιθυμεί να μεταναστεύσει. Στο Μαρόκο, στην Υεμένη και την Τύνιδα μάλιστα είναι πάνω από 40%. β) Μόνο το 34% των νέων Αράβων (στο Μαρόκο 18% και στην Αίγυπτο 25%) πιστεύουν, ότι δεν έχουν χειραγωγηθεί οι εκλογές. γ) Στις μικρές πλούσιες χώρες του Κόλπου η δυσαρέσκεια είναι πολύ μικρότερη. Μόνο 6% θα μετανάστευε σε αντιδιαστολή με το 30% του μέσου όρου, ενώ το 90% εμπιστεύεται την κυβέρνησή του.

υτά τα εμπειρικά δεδομένα και η ανάλυση των παραγόντων, οι οποίοι συνετέλεσαν στην έκρηξη των αραβικών κοινωνιών, σε συνδυασμό με την πολιτική των ισχυρών παικτών δεν νομιμοποιούν την αποικιοκρατική λογική στην πολιτική τους απέναντι στα αραβικά κράτη και τη ρατσιστική αντιμετώπιση των επιπτώσεων αυτής της πολιτικής, όταν υπάρχουν φαινόμενα μετακίνησης πληθυσμών προς τις χώρες τους. Το πρόβλημα αυτό βεβαίως γενικεύεται, διότι φορείς υποδοχής

των μετακινούμενων πληθυσμών είναι και άλλες αδύναμες χώρες, όπως η Ελλάδα. Η κατάσταση στον αραβικό κόσμο ήταν γνωστή, διότι τα τελευταία σαράντα χρόνια δεν πραγματοποιήθηκε η όποια αλλαγή στο πολιτικό σύστημα. Διαπιστώνεται υψηλός βαθμός σταθερότητας των αυταρχικών καθεστώτων. Απλά τη δεκαετία του 1990, χωρίς να ενεργοποιηθούν δίοδοι εκδημοκρατισμού, έγιναν προσπάθειες προσαρμογής των αυταρχικών καθεστώτων στις διαφορετικές συνθήκες σε διεθνές επίπεδο. Τα αίτια για τη μακρά διάρκεια των αυταρχικών μορφών εξουσίας εντοπίζονται στο συνδυασμό τεσσάρων παραγόντων: α) οικονομικοί παράγοντες· β) πολιτικές συστημικές δομές· γ) κοινωνικές δομές· και δ) επιρροή διεθνών παραγόντων. Σε ό,τι αφορά την οικονομία των αραβικών χωρών πρέπει να επισημανθεί ότι η επικέντρωση στην εξαγωγή φυσικών πόρων δεν επαρκεί για τη δημιουργία εθνικής οικονομίας με αναπτυξιακή προοπτική. Τα κέρδη από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου αποτελούν οικονομικά έσοδα, τα οποία είναι απευθείας στη διάθεση των κρατών, χωρίς να επανεπενδύονται στην οικονομία. Απλά με πολιτικά κριτήρια διανέμονται στο εσωτερικό. Το δε κράτος είναι ο μοχλός ανάπτυξης στις αραβικές χώρες. Η διανομή στους πληθυσμούς του ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Κ Ρ Ι ΣΗ ΣΤ Ο Ν Α Ρ Α Β Ι Κ Ο Κ Ο Σ Μ Ο έχει τα εξής χαρακτηριστικά: από το ένα μέρος επιχορηγείται η παροχή κρατικών υπηρεσιών (εκπαίδευση, υγεία, κ.λπ.), οι οποίες βεβαίως είναι δωρέαν· από το άλλο όμως παρέχονται προνόμια σε στρατηγικά σημαντικές για τη διατήρηση των καθεστώτων κοινωνικές ομάδες, ώστε να είναι νομιμόφρονες (στρατιωτικοί, μυστικές υπηρεσίες, υψηλόβαθμοι κρατικοί υπάλληλοι, προσκείμενοι στο καθεστώς επιχειρηματίες κ.λπ.). Με αυτούς τους δύο μηχανισμούς τα αραβικά καθεστώτα εξαγοράζουν τη νομιμοποίησή τους, ενώ διασφαλίζουν και σταθερότητα. Ακόμη και στην πτωχή σε φυσικούς πόρους Αίγυπτο η κοινωνική ομάδα των κρατικών λειτουργών –ιδιαιτέρως το στρατιωτικό της κομμάτι– έχει ιδιοποιηθεί μεγάλο μέρος της οικονομίας. Ευνοούμενοι και μέλη της τάξης, που υπηρετούν στο κράτος, αποκτούν με αδιαφανείς ιδιωτικοποιήσεις επιχειρήσεις, οι οποίες μετά παράγουν για ξένους, κυρίως δυτικούς, επενδυτές. Αυτή η λογική οικονομικής διαχείρισης οδηγεί τις αραβικές οικονομίες στην οπισθοδρόμηση και την έλλειψη ανταγωνιστικότητας, ενώ παραλλήλως στις κοινωνίες τους, οι οποίες παρουσιάζουν ραγδαία αυξανόμενο πληθυσμό, δεν δημιουργούνται θέσεις εργασίας. Τα κεφάλαια παραμένουν στα δημόσια ταμεία ή στις ομάδες των ευνοούμενων και δεν μεταφέρονται στην οικονομία. Σε ό,τι αφορά δε τα πολιτικά χαρακτηριστικά των καθεστώτων στον αραβικό κόσμο, διαπερνώνται από κληρονομική λογική. Υπάρχουν βεβαίως πολιτικοί θεσμοί, όπως κοινοβούλια, πολιτικά κόμματα ή ενώσεις. Δίπλα τους όμως λειτουργούν άτυπες πελατειακές σχέσεις και καθοδηγούμενα δίκτυα, τα οποία διαπερνούν ολόκληρο το πολιτικό σύΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

στημα. Ασκούν μάλιστα την ίδια επιρροή με τους επίσημους θεσμούς. Τέτοια συστήματα χαρακτηρίζονται από ασφυκτικό συγκεντρωτισμό πολιτικής εξουσίας σε δύο επίπεδα: πρώτον στη σχέση αυτού που άρχει με τις κοινωνικές ελίτ και δεύτερον του καθεστώτος με την κοινωνία.

το πλαίσιο αυτού του κληρονομικού συστήματος είναι ιδανικό από λειτουργική άποψη να υπάρχει στην κορυφή μια ηγετική προσωπικότητα. Κάτω από αυτήν συναγωνίζονται διαφορετικές ελίτ για την ιδιοποίηση πόρων, για πολιτική επιρροή καθώς και για την εύνοια του ηγέτη, στον οποίο βεβαίως είναι νομιμόφρονες. Η εύνοια παρέχεται με δωρεές, πολιτικές θέσεις, δυνατότητες πλουτισμού, δανειοδότηση, εξασφάλιση μονοπωλιακών λειτουργιών στην ιδιωτική οικονομία. Το κράτος και οι επιχειρηματίες στον ιδιωτικό τομέα λειτουργούν με λογική διαπλοκής από τη δεκαετία του 1990. Οι επιχειρηματίες αποτελούν από στρατηγική άποψη σημαντική κοινωνική ομάδα για τη διατήρη-

ση της εξουσίας και γι’ αυτόν το λόγο απολαμβάνουν προνομίων από το κράτος. Ο επιχειρηματικός κόσμος δεν δικτυώνεται μόνο με τις πολιτικές ελίτ. Και μεταξύ τους τα διάφορα οικονομικά συμφέροντα συμβάλλουν τα μέγιστα στην ύπαρξη και αναπαραγωγή του συστήματος με βάση την κληρονομική λογική στις δομές του. Επεκτείνεται μάλιστα αυτή η δικτύωση και καθέτως σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα. Σε σχέση με τους κοινωνικούς παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν στη μακρά διάρκεια των αυταρχικών μορφών εξουσίας στις αραβικές χώρες, τα «σόγια», δηλαδή οι μεγάλες οικογένειες, αποτελούν «τα γονίδια της πολιτικής» και ο επικεφαλής της οικογένειας είναι μέχρι σήμερα ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης. «Κυβερνά» ως πατριάρχης και αποφασίζει για όλες τις υποθέσεις, οι οποίες αφορούν την οικογένεια. Παρά την παγκοσμιοποίηση σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο δεν έχουν σημειωθεί μέχρι τώρα σημαντικές αλλαγές σε ό, τι αφορά τις πατριαρχικές δομές της κοινωνίας. Πιο έντονο βεβαίως είναι αυτό το φαινόμενο στις λιγότερο μορφωμένες και πτωχότερες κοινωνικές ομάδες. Ουσιαστικά λειτουργεί ως κοινωνικός κανόνας. Ο συνδυασμός των ελεγκτικών μηχανισμών των πολιτικών και κοινωνικών παραμέτρων των αραβικών κοινωνιών δεν συμβάλλει στη διαμόρφωση αυτόνομων δυνάμεων της κοινωνίας πολιτών, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν πιο εύκολα στον εκδημοκρατισμό. Μια κυβέρνηση στον αραβικό κόσμο είναι σταθερή και εδραιωμένη, όταν η δομική της λειτουργία ισορροπεί με τη λειτουργία των δομών της κοινωνίας, της οποίας αποτελεί μόνο ένα τμήμα. Η πολιτική σταθερότητα μάλιστα

Κ Ρ Ι ΣΗ ΣΤ Ο Ν Α Ρ Α Β Ι Κ Ο Κ Ο Σ Μ Ο

στην Εγγύς Ανατολή αποτελεί κεντρική επιλογή της Διεθνούς Κοινότητας. Η πρόσβαση σε ζωτικής σημασίας από οικονομική άποψη φυσικούς πόρους δεν επιτρέπεται να διαταραχθεί λόγω πολιτικού χάους ή επαναστάσεων. Γι’ αυτόν τον λόγο τα δυτικά βιομηχανικά κράτη με την εξωτερική τους πολιτική λειτουργούν σταθεροποιητικά για το σύστημα και μάλιστα ενισχύουν το αυταρχικό status quo στον αραβικό κόσμο. Ο εκδημοκρατισμός αυτών των κοινωνιών θα έθετε σε κίνδυνο τη σταθερότητα στην περιοχή καθώς και τα οικονομικά, πολιτικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα των βιομηχανικών κρατών. Όλες αυτές οι παράμετροι (πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και διεθνείς διαπλοκές) συνθέτουν ένα πολύπλοκο και με ισχυρές αλληλεξαρτήσεις πεδίο, ενώ αποτελούν και τις συστημικές αντιφάσεις των αραβικών χωρών. Ακόμη και η κοινωνία πολιτών, τα συλλογικά της υποκείμενα, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), αναπτύσσουν δραστηριότητα σε ένα πολύ επισφαλές πεδίο στο πλαίσιο των σχέσεων κράτους – κοινωνίας, το οποίο εμποδίζει κάθε δράση με πολιτικό προσανατολισμό.

ε αντίθεση με τον επιχειρηματικό κόσμο οι ΜΚΟ δεν απολαμβάνουν προνομίων. Πολλές φορές μάλιστα ΜΚΟ, συνδικαλιστικές οργανώσεις και επαγγελματικές ενώσεις αποτελούν έκφραση πελατειακών δικτύων στο πλαίσιο κάθετης επικοινωνίας και διαπλοκής. Οριζόντια δικτύωση δεν αναπτύσσεται. Στην Αίγυπτο και στην περιοχή της Παλαιστίνης πολλοί συνδικαλιστές ή επικεφαλής ΜΚΟ συχνά είναι μέλη του κυβερνώντος κόμματος και του κοινοβουλίου. Με βάση τα χαρακτηριστικά των τεσσάρων παραγόντων (οικονομικού,

κοινωνικού, πολιτικού και διεθνών διαπλοκών), οι οποίοι οριοθετούν την πραγματικότητα στις αραβικές χώρες, καθώς και τη λειτουργία της ισλαμικής θρησκείας στις αραβικές κοινωνίες και ως πολιτισμικού μεγέθους και πολιτικής ιδεολογίας, δημιουργείται ένα μίγμα, το οποίο δεν ανταποκρίνεται στις προϋποθέσεις μιας δημοκρατικής μετάβασης δυτικού τύπου. Με αυτήν την έννοια η ρητορική του ΟΗΕ και ιδιαιτέρως των ισχυρών του Βορρά για παροχή βοήθειας στους λαούς των αραβικών χωρών, με στόχο τον εκδημοκρατισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα στερείται προοπτικής. Διευκολύνεται μόνο η αναπαραγωγή του συστήματος με ελαφρές προσαρμογές σε τομείς, οι οποίοι δεν αποτελούν κίνδυνο για ενδεχόμενες ανατροπές σε σχέση με οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα του ανεπτυγμένου Βορρά. Εάν ο οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, πράγματι επιθυμεί να αναλάβει τις ευθύνες του, θα ήταν σκόπιμο να γίνει καταλύτης για την ανάπτυξη ενός διαλόγου για την αποκεντρωμένη σε κάθε χώρα δυνατότητα ανεξάρτητης ανάπτυξης κοινωνικής δυναμικής, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε οικονομικό, πολιτικό, πολιτισμικό επίπεδο. Μόνο εάν οι κοινωνίες αποκαταστήσουν λειτουργικές ισορροπίες μεταξύ τους στο πλαίσιο ισότιμων σχέσεων, θα υπάρξει ζωτικός χώρος για ένα βιώσιμο πλανήτη με ταυτόχρονη μείωση της απόστασης μεταξύ των πολιτικών μορφών οργάνωσης, οι οποίες συνθέτουν το παγκόσμιο μωσαϊκό. Η άλωση των ταυτοτήτων των κοινωνιών είτε με τη χρήση βίας είτε με την ισοπέδωση των αξιών στο πλαίσιο της γενικευμένης διάβρωσης που προωθείται με την λογική της κοινωνίας του θεάματος και του καταναλωτισμού, δημιουργεί μεγάλα προβλήματα συνοχής στις τοπικές κοινωνίες. Η αστάθεια, που προκαλείται σε

προβιομηχανικού τύπου κοινωνίες με τα χαρακτηριστικά των αραβικών κοινωνιών, σε συνδυασμό με τις δυνατότητες της ψηφιακής επικοινωνίας διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για κοινωνικές εκρήξεις, οι οποίες όμως μπορούν να χειραγωγηθούν, διότι δεν υπάρχει δομημένο πολιτικό υποκείμενο στο επίπεδο της κοινωνίας. Αυτό είναι εμφανές και στις μέχρι τώρα αναταράξεις στον αραβικό κόσμο. Στο μέτρο που ο πρώτος κύκλος έκφρασης της λαϊκής δυσαρέσκειας ολοκληρώνεται, ο δεύτερος κύκλος με αλλαγές σε πρόσωπα και τις αναγκαίες λειτουργικές προσαρμογές θα διασφαλίζει για κάποιο χρονικό διάστημα την ηρεμία στο σύστημα. Ταυτοχρόνως όμως θα συνεχίζει και η ροή φυσικών πόρων προς τον ανεπτυγμένο Βορρά. Το τίμημα βέβαια θα είναι και η υποδοχή μετακινούμενων πληθυσμών. Ως ένα βαθμό θα γίνεται ανεκτό, μια και οι κοινωνίες του είναι γηρασμένες και η νέα γενιά του Νότου μπορεί να προσφέρει τον απαραίτητο δυναμισμό για φτηνή εργασία.

Βιβλιογραφία 1. Martin Beck (Hsg.), «Der Nahe Osten im Umbruch zwischen Transformation und Autoritarismus», Wiesbaden, 2009. 2. Peter Pawelka, «Herrschaft und Entwicklung im Nahen Osten: Ägypten», Heidelberg, 1985.

3. Oliver Schlumberger, «Autoritarismus in der arabischen Welt: Ursachen, Trends und internationale Demo kratieförderung», Baden-Baden, 2008. 4. James Bill & Robert Springborg, «Politics of Middle East», New York, 1994.

5. Harry Eckstein, «Regarding Politics. Essays on Political Theory, Stability and Change», Berkeley, 1992.

6. Ayad Al-Ani, «Der Wiederaufbau Arabiens muß gelingen», Zeit online, Μάρτης 2011.

7. Χρίστος Αλεξόπουλος, «Ισλαμική Μεσόγειος, Σύγκλιση των κοινωνιών και νέες διεθνείς ιορροπίες», περ. Ευρωπαϊκή Έκφραση, τεύχ. 28, 1998. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Κ Ρ Ι ΣΗ ΣΤ Ο Ν Α Ρ Α Β Ι Κ Ο Κ Ο Σ Μ Ο

Τυνησία & Αίγυπτος και η σχέση τους με τη Γαλλία της Ελισάβετ Παρασκευά -Γκίζη

σύντομη, χρονικά, κατάρρευση των ολοκληρωτικών καθεστώτων στην Τυνησία και στην Αίγυπτο, αιφνιδίασε τη Δύση. Η αμήχανη στάση της και η καθυστερημένη αντίδρασή της απέναντι στην «Αραβική Άνοιξη» συνέβαλαν αρνητικά στην εξέλιξη της, έχοντας αντίκτυπο σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες που διατηρούν στενούς γεωπολιτικούς δεσμούς με την περιοχή, όπως η Γαλλία. Η τελευταία, λόγω του αποικιοκρατικού της παρελθόντος, αλλά και των κοινωνικοπολιτικών της δεσμών με την περιοχή, (περισσότεροι από 22.000 Γάλλοι ζουν στην Τυνησία και πάνω από 600.000 Τυνήσιοι και 15.000 περίπου Αιγύπτιοι στη Γαλλία), όχι μονό θα μπορούσε να προβλέψει την εξέγερση στο πρώην προτεκτοράτο της, την Τυνησία, αλλά και να αντιδράσει άμεσα και αποτελεσματικά, όταν αυτή ξέσπασε και επεκτάθηκε και στην Αίγυπτο. Η Γαλλία αποτελεί τον μεγαλύτερο εμπορικό συνεργάτη της Τυνησίας, αφού πάνω από 1.250 γαλλικές επιχειρήσεις στην Τυνησία συνθέτουν τον πυρήνα της τυνησιακής οικονομίας και τον κυριότερο δανειστή της. Πολλές από αυτές, διατηρούν στενούς δεσμούς με την οικογένεια του πρώην Τυνήσιου δικτάτορα Zine el-Abidine Ben Ali (όπως η εταιρεία τηλεπικοινωνιών Orange Tunisie, με το πλειοψηφικό πακέτο μετοχών της να ανήκει στο γαμπρό του Ben Ali, Marwan Mabrouk)1. 1 Godoy

Julio, ΄Africa: France Plays

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Επιπρόσθετα, η Τυνησία είναι ανάμεσα στις χώρες με τις οποίες η γαλλική κυβέρνηση έχει αρχίσει τις διαπραγματεύσεις για συμφωνίες συνεργασίας στο χώρο της πυρηνικής ενέργειας (δημιουργία πυρηνικών αντιδραστήρων) μέσω της, κρατικού συμφέροντος, εταιρείας πυρηνικής ενέργειας AREVA, η οποία κυριαρχεί παγκόσμια στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας2. Η στήριξη της Γαλλίας στο δικτατορικό καθεστώς του Ben Ali, καθόλη τη διάρκεια των είκοσι τριών χρόνων της παραμονής στην εξουσία, οφείλονταν πρωτίστως στην διασφάλιση των οικονομικών της συμφερόντων στη χώρα, παρόλες τις βάσιμες υποψίες για μαζική διαφθορά και παραβίαση των Suspicious Role in Countries in Crisis΄, allAfrica.com, 27/01/2011, (ημερομηνία πρόσβασης 08/07/2011), http://allafrica. com/stories/201101280002.html 2 Schneider Mycle, Nuclear France Abroad- History, Status and Prospects of French Nuclear Activities in Foreign Countries, Paris 2009, http://www.nirs. org/nukerelapse/background/090502ms chneidernukefrance.pdf

ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το καθεστώς. Επιπλέον, θεωρούσε ότι η συγκεκριμένη απολυταρχική διακυβέρνηση λειτουργούσε κατευναστικά στην αύξηση του Ισλαμισμού στην περιοχή, διασφαλίζοντας έτσι την αναγκαία για την προάσπιση των οικονομικών της συμφερόντων - πολιτική σταθερότητα στην περιοχή 3. Καθώς οι εξεγέρσεις στην Τυνησία έπαιρναν δραματική μορφή, με δεκάδες νεκρούς (σε πάνω από εκατό ανέρχεται ο αριθμός τους), η τότε Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Michèle Alliot-Marie, δύο μέρες πριν την εξαναγκαστική φυγή του Ben Ali από τη χώρα την 14η Ιανουαρίου 2011, προθυμοποιήθηκε να συμβάλει στην καταστολή των αιματηρών συγκρούσεων στην Τυνησία. Πρότεινε βοήθεια προς την τυνησιακή αστυνομία ώστε «να ρυθμίσει τις καταστάσεις ασφαλείας της» παρέχοντας τη γνώση και την εμπειρία των γαλλικών δυνάμεων ασφαλείας σε αντίστοιχες περιπτώσεις. Η συγκεκριμένη πρόταση εντάσσονταν στο γενικότερο κλίμα της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής, στις Pape Eric, “Le Scandal -The Arab world's revolutions have exposed the moral bankruptcy of France's foreign policy”, Foreign policy, 25/02/2011, (ημερομηνία πρόσβασης 07/072011), h t t p : / / w w w. f o re i g n p o l i c y. c o m / articles/2011/02/25/le_scandal 3

Κ Ρ Ι ΣΗ ΣΤ Ο Ν Α Ρ Α Β Ι Κ Ο Κ Ο Σ Μ Ο

άμεσες προτεραιότητες της οποίας βρίσκεται η καταπολέμηση τρομοκρατίας, ιδιαίτερα της ισλαμικής, καθώς στο παρελθόν η χώρα έχει υποστεί τέτοιες επιθέσεις (όπως η αιματηρή βομβιστική επίθεση το 1995 στο μετρό του Παρισιού από την ισλαμική τρομοκρατική οργάνωση GIA). Η Γαλλίδα Υπουργός Εξωτερικών επικρίθηκε έντονα γι’ αυτήν της την πρωτοβουλία, οξύνοντας την αρνητική κοινή γνώμη για τη στάση της Γαλλίας, τόσο στην ίδια τη χώρα, όσο και στην Τυνησία. Η αδρανής στάση της Γαλλίας κατά το ξέσπασμα των εξεγέρσεων, την καθιστά για πολλούς συνένοχο στην καταστολή τους από τις τυνησιακές αρχές που στοίχισε τις ζωές δεκάδων ανθρώπων. Η γαλλική εξωτερική πολιτική όσον αφορά στην αντιμετώπιση της «Επανάστασης των Γιασεμιών» ανέδειξε την αδυναμία που τη διέπει στον χειρισμό τέτοιων καταστάσεων και την έλλειψη κύρους της, όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν κάποιοι Γάλλοι πρεσβευτές σε επιστολή τους στην εφημερίδα “Le Monde”, την 22α Φεβρουαρίου 2011. Οι προσπάθειες του Γάλλου Προέδρου για την ανάκτηση του διπλωματικού κύρους της χώρας του με την αντικατάσταση της Michèle Alliot-Marie από τον Alain Juppé, και την επίσημη υποστήριξη των Τυνήσιων στον αγώνα τους για τη Δημοκρατία (την 20η Απριλίου 2011 ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι η Γαλλία θα προσφέρει στην Τυνησία βοήθεια ύψους €350 εκ.), επισφραγίσθηκε με την εσπευσμένη γαλλική υποστήριξη στον αιγυπτιακό λαό, πριν ο Hosni Mubarak εγκαταλείψει την εξουσία, την 11η Φεβρουαρίου 2011. Η ραγδαία εξάπλωση των εξεγέρσεων στην πολιτικά ανάπηρη, για χρόνια, Αίγυπτο επισφράγισε ξεκάθαρα την αλλαγή που συντελέστηκε στην περιοχή με το αίτημα της λαϊκής αυτο-

διάθεσης να κυριαρχεί. Ο Γάλλος Πρόεδρος έσπευσε να δηλώσει την σημαντικότητα της άμεσης μετάβασης στη δημοκρατία στην Αίγυπτο, χωρίς ο κίνδυνος της ενδεχόμενης ανάδειξης ενός ισλαμικού καθεστώτος να αποτελεί τροχοπέδη γι’ αυτήν.4

αθοριστική συμβολή στη στάση του Nicolas Sarkozy έπαιξε η σαρωτική δυναμική των εξεγέρσεων σε συνδυασμό με το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα που δημιουργήθηκε από αυτές τις χώρες, κυρίως προς τη Γαλλία και την Ιταλία. Σημαντικός ήταν επίσης ο ρόλος της πρότερης γαλλικής στάσης στην Τυνησία και της έντονης επίκρισης της από τους χιλιάδες μουσουλμάνους μετανάστες που διαδήλωναν στις γαλλικές πόλεις στο πλευρό των εξεγερμένων (μόνο στο Παρίσι πάνω από 2.000 άτομα διαδήλωσαν υπέρ της αποπομπής του Mubarak από την εξουσία). Η ανάδειξη της είδησης ότι η γαλλική αστυνομία είχε παραδώσει στην αιγυπτιακή, μαθήματα ελέγχου του πλήθους, δυσχέρανε περαιτέρω τη γαλλική στάση, ιδίως μετά τους εκατοντάδες θανάτους, κατά τη διάρκεια των εξεγέρσεων στην Αίγυπτο5. Μετά την πτώση του αιγύπτιου Προέδρου, ο Nicolas Sarkozy μίλησε για μια «νέα περίοδο» στη σχέση της Γαλλίας με τις χώρες τις Νότιας Μεσογείου και την Le Figaro, “Égypte: Sarkozy contre l'ingérence”, 04/02/2011, (ημερομηνία πρόσβασης 10/072011), http://www. lefigaro.fr/flash-actu/2011/02/04/9700120110204FILWWW00596-egyptes a r k o z y - m e t - e n - g a rd e - c o n t re - l ingerence.php 5 Rue 89, “La France a formé la police égyptienne de Moubarak”, 29/01/2011, (ημερομηνία πρόσβασης 11/072011), http://www.rue89.com/2011/01/29/ quand-la-france-formait-la-police-demoubarak-188097 4

ανανέωση των εργασιών της «Ένωσης για την Μεσόγειο», πρωτοβουλία που ο ίδιος είχε πάρει το 2008 στο Παρίσι. Σκοπός της Ένωσης ήταν η ανάπτυξη των χωρών της Μεσογείου, για την καταπολέμηση της φτώχιας και της μετανάστευσης στην περιοχή. Πρόεδροι της Ένωσης ήταν ο Nicolas Sarkozy και ο Hosni Mubarak. Με την ανάληψη της προεδρίας της Συνόδου Κορυφής της Ομάδας των Οκτώ (G8), στη γαλλική πόλη Deauville (26-27 Μαΐου 2011), ο Γάλλος Πρόεδρος υποστήριξε ακόμη μια φορά τη δημοκρατική μεταρρύθμιση στην Τυνησία και στην Αίγυπτο, ενώ κάλεσε τις δύο χώρες να συμμετάσχουν στη Σύνοδο για την άμεση υποστήριξή τους. Μάλιστα, η Γαλλία και συγκεκριμένα το Συμβούλιο του Παρισιού, την 11η Ιουλίου 2011, αποφάσισε την οικονομική ενίσχυση των Τυνήσιων μεταναστών που έφτασαν στο Παρίσι μετά την «Αραβική Εξέγερση» με το ποσό των €700 προκειμένου να γυρίσουν στην πατρίδα τους.6 Το ασταθές πολιτικό τοπίο, λίγο πριν τις επικείμενες εκλογές και στις δύο χώρες και το ενδεχόμενο ανόδου του Ισλαμισμού κατέστησαν και καθιστούν αναγκαιότερη από ποτέ τη δημιουργία ενός σχεδίου δράσης από τους ηγέτες των ισχυρών κρατών, για την οικονομική ενδυνάμωση τους. Η σταθεροποίηση της οικονομίας τους και η ομαλή δημοκρατική μετάβαση προς αποφυγή νέων αιματηρών συγκρούσεων, αλλά και ενός νέου κύματος μετανάστευσης αποτελούν ζητήματα ζωτικής σημασίας τόσο για την Τυνησία και την Αίγυπτο, όσο και για την Ευρώπη. 6 SaphirNews.com, “Paris vote une aide

au retour aux Tunisiens”, 12/07/2011, ((ημερομηνία πρόσβασης 11/072011), http://www.saphirnews.com/Parisvote-une-aide-au-retour-aux-Tunisiens_ a12876.html?nocache=1310493255. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΠΡΟΣΩΠΑ

Μνήμη

Μάρκου Δραγούμη (1926-2011) του Γιώργου Παγουλάτου Καθηγητή Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

σως να ακουστεί παρωχημένο, αλλά ο Μάρκος Δραγούμης ήταν ένας ευπατρίδης. Ανήκε στο σπάνιο είδος των Ελλήνων που, λόγω συγκρότησης, παιδείας και καταγωγής, ο στοχασμός τους υπερέβαινε τη στενή ατομική, οικογενειακή και επαγγελματική σφαίρα. Ο λόγος κι η φροντίδα του αγκάλιαζαν τα δημόσια πράγματα, αγωνιούσαν για την πατρίδα. Και η πατρίδα, για έναν άνθρωπο της ευρυμάθειας και του κοσμοπολιτισμού του Δραγούμη, ήταν πάντοτε συναρτημένη με τους ευρύτερους ορίζοντες της Ευρώπης και της παγκοσμιότητας. Ο Δραγούμης καλλιεργούσε την φροντίδα των κοινών πραγμάτων ως υψηλή αποστολή, προσέφερε με πάθος και γενναιοδωρία τον προσωπικό του χρόνο και τη χαρισματική του γραφή σε υποθέσεις που έκρινε ότι είχαν αξία, είτε επρόκειτο για την επιμέλεια κειμένων που αποφάσιζε ότι έπρεπε να φτάσουν στην δημόσια συζήτηση αψεγάδιαστα, είτε για την προβολή των ελληνικών επιχειρημάτων προς την ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

κοινότητα του Λονδίνου, είτε για το συντονισμό της δημόσιας επικοινωνίας της χώρας στις μεγάλες πρωτεύουσες του εξωτερικού. Είτε ακόμα, πολλές δεκαετίες πριν και με μεγάλο προσωπικό κόστος και διακινδύνευση, επρόκειτο για τους Αγώνες της αριστεράς, για τους οποίους εκτοπίστηκε στον ΑηΣτράτη, ή το αντιδικτατορικό κίνημα του Λονδίνου, του οποίου υπήρξε λαμπρό ηγετικό στέλεχος. Οτιδήποτε

έκρινε ότι αξίζει, ότι προάγει τις προοπτικές μιας Ελλάδας, σύγχρονης και ευρωπαϊκής, με αυτοπεποίθηση και ανοιχτούς ορίζοντες, ο «φιλελεύθερος αριστοκράτης», ο αξιοκράτης Μάρκος Δραγούμης το περιέβαλλε με τον ακαταπόνητο ενθουσιασμό του. Το δεύτερο πράγμα που χαρακτήριζε το Μάρκο Δραγούμη ήταν η αστείρευτη, αέναη νεανική διανοητική του περιέργεια. Στην ωραία διατύπωση του Θάνου Βερέμη, «ο Μάρκος ήταν ένας αειπαίς, με μεγάλη μαθησιακή ευκολία, περίεργος, φιλομαθής, με το χάρισμα να εκπλήσσεται από κάθε νέα ιδέα» (Καθημερινή, 17/7/2011). Το πλούσιο συγγραφικό και αρθρογραφικό του έργο εκπέμπει μια ακατάβλητη αισιοδοξία, γνώρισμα ενός βιωματικά φιλελεύθερου πνευματικού ανθρώπου.

16 Το μνημειώδες έργο του «Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό» (δεύτερη βελτιωμένη έκδοση, Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών και Παπαζήσης, Αθήνα 2011), αποτυπώνει την προσωπική πνευματική διαδρομή του Μάρκου Δραγούμη στον κόσμο της φιλελεύθερης σκέψης και των αντιπάλων της. Το βιβλίο ακτινοβολεί αναλυτική ενάργεια και εκφραστική λεπτότητα, πληθωρική ευρυμάθεια, παιγνιώδη οξυδέρκεια, ευρηματικότητα και χιούμορ, που διαχέονται γενναιόδωρα στις 600 και πλέον σελίδες αυτού του χειμαρρώδους και απολαυστικού πονήματος.1

Πορεία αποτυπώνει την υποκειμενική ανάγνωση του συγγραφέα, τον χειμαρρώδη ενθουσιασμό του για τις φιλελεύθερες ιδέες, την ακούραστη πνευματική του αισιοδοξία για τις δυνάμεις του ατόμου. Οι κρίσεις και αναλύσεις του Δραγούμη για ιδέες, πρόσωπα και πράγματα δεν είναι ακίνδυνες, αποστειρωμένες και ασφαλείς, είναι μαχητικές, αιχμηρές και αμφιλεγόμενες. Είναι αδύνατο αυτό το βιβλίο να αφήσει αδιάφορο τον αναγνώστη, να μην τον ενοχλήσει ή να μην τον ενθουσιάσει. Είναι ένα έργο που σε καλεί να πάρεις θέση συμφωνώντας ή διαφωνώντας μαζί του. Η ανάγνωση της Πορείας μεταδίδει μια γνήσια αίσθηση απόλαυσης και ευγνωμοσύνης –για την τύχη του μετέχειν στον γοητευτικό διάλογο του Μάρκου Δραγούμη με τις ιδέες. Ο Μάρκος Δραγούμης, υπήρξε διακεκριμένη προσωπικότητα της Αριστεράς και μάλιστα εξελέγη βουλευτής της ΕΔΑ το 1958. Είχε αργότερα ηγετική συμμετοχή σε αντιδικτατορικές οργανώσεις της Αριστεράς. Μέχρι 1 Βλ. εκτεταμένη κριτική της Πορείας προς τον Φιλελευθερισμό στο Γ. Παγουλάτος, «Φιλελευθερισμός τότε και τώρα», Athens Review of Books, τ.17, Απρίλιος 2011.

ΠΡΟΣΩΠΑ τα γεγονότα της Πράγας το 1968 και της Πολωνίας το 1970, που τον κατέπεισαν ότι ο υπαρκτός σοσιαλισμός είναι «ανεπίδεκτος βελτιώσεως, παραγωγός αθλιότητας και ανελευθερίας». Από τότε αρχίζει η πνευματική περιπέτεια του Δραγούμη με τις φιλελεύθερες ιδέες. Θα έλεγα όμως και πολύ νωρίτερα, διότι το είδος της αριστεράς που υπηρέτησε ο Δραγούμης ήταν κατά κανόνα πολιτικά φιλελεύθερο. Τραβώντας το επιχείρημα ακόμα πιο πέρα θα αποτολμούσα την υπόθεση ότι ο Δραγούμης ήταν βαθιά και βιωματικά φιλελεύθερος ακριβώς διότι προερχόταν από την μαχόμενη Αριστερά. Για δύο λόγους. Πρώτον, ως μαχόμενος αριστερός γνώρισε από κοντά την κομματική κτηνωδία του σταλινισμού και το αδιέξοδο του σοβιετικού τύπου ολοκληρωτισμού. Δεύτερον, διότι ως μαχόμενος αριστερός ήρθε στον φιλελευθερισμό από την οδό των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων και όχι από εκείνη της αγοράς. Η ελευθερία και τα δικαιώματα είναι η πεμπτουσία του φιλελευθερισμού, η αγορά είναι απλώς το σύστημα οργάνωσης. Η ελευθερία είναι αυταξία. Αντίθετα η αγορά έχει εργαλειακή χρησιμότητα. Υπάρχει για να καθιστά δυνατή την ελεύθερη συνύπαρξη και ατομική αυτοπραγμάτωση. Ο αυτοσκοπός είναι η ελευθερία και αυτονομία του ατόμου. Το πρωτείο του ατόμου αναπτύσσει θαυμάσια ο Δραγούμης στο πρώτο κεφάλαιο της Πορείας προς τον Φιλελευθερισμό.

Δραγούμης ήταν ακόμα ένας πραγματικός Έλληνας Ευρωπαίος, εκ πεποιθήσεως και «εκ κατασκευής» ευρωπαϊστής. Όπως έγραψε γι’ αυτόν ο Θάνος Βερέμης: «Η μοναδική του ευχέρεια στις ξένες γλώσσες τον καθιστούσε δίαυλο επικοινωνίας της Ελλάδας με τον έξω κόσμο. Ο ίδιος άλλωστε θεωρούσε τον εαυτό

του πολίτη της Ευρώπης» (Καθημερινή, 17/7/2011). Οι σκέψεις του για τη συμβατότητα του εθνικού με το ευρωπαϊκό είναι αναζωογονητικά κρυστάλλινες: «Το εθνικό κράτος δεν περιέχει μόνον άλογα στοιχεία, δηλαδή αιματοσυγγενικούς και πολιτισμικούς δεσμούς μεταξύ των ατόμων. Περιέχει και έλλογα στοιχεία: Είναι εξαιρετικώς λυσιτελής μορφή κοινωνικής οργανώσεως, διότι η κοινή καταγωγή, γλώσσα και τα πολλά πολιτισμικά «αυτονόητα», που συνδέουν τους ομοεθνείς, διευκολύνουν τις ανταλλαγές, την εκπόνηση και τήρηση των κανόνων του παιχνιδιού και την συνεργασία. Η ιδέα του έθνους που έχουν καλλιεργήσει κυρίως οι στρατιωτικοί και που εξαντλείται σε πεδία μαχών, ηρωισμούς, νίκες και ολοκαυτώματα είναι μεροληπτική. Δεν χρειάζεται να ζουν επικινδύνως τα έθνη, να βρίσκονται διαρκώς στα μαχαίρια με κάποιον γείτονα για να σφυρηλατούν την συνοχή τους. Η εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας δείχνει ότι, όπως το πρωτείο του ατόμου μέσα στην πολιτεία δεν βλάπτει κανέναν και ωφελεί όλους, έτσι το εθνικό συμφέρον μπορεί να εναρμονίζεται άριστα με το κοινοτικό, χωρίς να ζημιώνεται κανένας. Σε χώρες με φιλελεύθερη παράδοση, ο πατριωτισμός έχει ήδη αποσυνδεθεί εδώ και καιρό από ματωμένα λάβαρα και σκοτωμούς, και είναι περισσότερο αίσθημα πολιτισμικής υπερηφάνειας και αυτοκατάφασης. Άλλωστε, ο πατριωτισμός έχει όλο και λιγότερο την ευκαιρία να δοκιμασθεί στο πεδίο της μάχης διότι οι μάχες εξέλιπαν». (Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό, όπ.π., σελ. 104) Δεν εξέλιπαν όμως οι μάχες των ιδεών. Εκεί ακτινοβολούσε πάντα η κοφτερή διάνοια του Μάρκου Δραγούμη, και εκεί εντοπίζεται το δυσαναπλήρωτο κενό που αφήνει η αποδημία του. Και για μας, στην απώλεια ενός ακριβού φίλου δύο δεκαετιών. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Μανιφέστο Βεντοτένε

για μια

Αλτιέρο Σπινέλλι ήταν ένας από τους πραγματικούς ιδρυτές - πατέρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εμπνεύσθηκε και συνέγραψε το κείμενο αυτό, από το 1941 έως το 1944, μαζί με τον Ερνέστο Ρόσσι, τον Μάριο Αλμπερτίνι και άλλους, ενώ βρίσκονταν σε υποχρεωτική εξορία στο μικρό ιταλικό νησί Βεντοτένε. Το έγραψε σε μια εποχή που η μαύρη σκιά της ναζιστικής Γερμανίας πλανιόταν πανίσχυρη πάνω από ολόκληρη την Ευρώπη. Δεν ήταν ο πρώτος που συνέλαβε την ευρωπαϊκή ιδέα, την ιδέα της συνεργασίας των ευρωπαϊκών εθνών, ώστε να μην επαναληφθεί ένας πόλεμος. Ήταν, όμως, εκείνος που εντόπισε το πρόβλημα του εθνικισμού ως πρόβλημα που αφενός εμπόδιζε τη δημοκρατία και τις ελευθερίες στο εσωτερικό των κρατών, αφετέρου προκαλούσε διαρκώς τις συνθήκες του ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών που οδηγούσαν συστηματικά στην υπονόμευση της ειρήνης και στον πόλεμο. Ήταν ένας μεταξύ των λίγων πρωτοπόρων που εμπνεύστηκαν και μόχθησαν για να οικοδομηθεί μια ομοσπονδιακή Ευρώπη στηριγμένη σε ανθρωπιστικά και πανανθρώπινα θεμέλια. Αποτελεί πλέον ιστορικό ντοκουμέντο το σχέδιο συντάγματος για μια ΕΕ που ως Ευρωβουλευτής επεξεργάστηκε ο Σπινέλλι και υιοθέτησε με ευρύτατη πλειοψηφία το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 1984, επιχειρώντας μια θεσμική, πολιτική και ιστορική επανάσταση που ακόμη παραμένει σε εκκρεμότητα. Δεν θα ήταν υπερβολικό να υποστηριχθεί ότι από τότε μέχρι σήμερα όχι μόνο πολλοί πολιτικοί, στα κράτη – μέλη και στην Ευρώπη, αλλά και οι υπάλληλοι των οργάνων της Ένωσης και υπάλληλοι στις εξειδικευμένες υπηρεσίες των κρατών, με ένα τεράστιο διακομματικό εύρος και παρά τα εμπόδια που εγείρονται συνεχώς από τα άκαμπτα εθνικά συμφέροντα, συνεχίζουν να εργάζονται επί της αρχής, με γνώμονα την πορεία που χάραξε ο Σπινέλλι για μια ελεύθερη, δημοκρατική, κοινωνικά δίκαιη, πολυπολιτισμική, ανεκτική και ομοσπονδιακή, πολιτικά ενωμένη Ευρώπη.

ελεύθερη και Ενωμένη Ευρώπη

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

18 Η σημερινή, μοναδικά επικίνδυνη για την Ευρώπη, συγκυρία αποτελεί ίσως και μοναδική ευκαιρία να ξαναδιαβάσουμε το απολύτως επίκαιρο Μανιφέστο του Βεντοτένε, με σκοπό να προβούμε όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες μαζί στην εθνική υπέρβασης και στο ποιοτικό άλμα που απαιτείται, τώρα, σπάζοντας τα δεσμά της ιστορίας, που στο όνομα της εθνικής κυριαρχίας –ήδη αδειανό πουκάμισο– έχουν επισωρεύσει αμέτρητα δεινά

στους λαούς της Ευρώπης, δημιουργώντας μια νέα ευρωπαϊκή κυριαρχία και έναν νέο δυναμικό ευρωπαϊκό λαό, φάρο για όλο τον κόσμο. Η μετάφραση που ακολουθεί έγινε στις αρχές του 2011, σε εθελοντική βάση, από τον Βλάση Σφυρόερα, παλαιό στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Έτσι παραδίδεται στο ελληνικό κοινό και στους ευαισθητοποιημένους Έλληνες Ευρωπαίους πολίτες για πρώτη φορά, μέσα από

την Ευρωπαϊκή Έκφραση, ένα κείμενο σπάνιας αξίας, η ουσία του οποίου αποτελεί την κυρίως λύση του σημερινού ευρωπαϊκού προβλήματος, η οποία δεν θ’ αργήσει πολύ, δεδομένου ότι το ευρωπαϊκό κεκτημένο είναι σχεδόν αδύνατον να χαθεί και οι ορθολογικές κοινωνίες δεν αυτοκτονούν, αλλά μέσα από τις αντιξοότητες ωριμάζουν, αντλούν δύναμη και προχωρούν. Αυτή είναι η ιστορία του παρόντος της Ευρώπης.

Il Manifesto di Ventotene

(versione del 1944)

ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΙ ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ Σχέδιο διακήρυξης (εκδοχή του 1944)

Ι. Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

σύγχρονος πολιτισμός έχει θεμελιωθεί στην αρχή της ελευθερίας. Σύμφωνα με αυτή ο άνθρωπος δεν πρέπει να είναι ένα απλό όργανο στην υπηρεσία ενός άλλου ανθρώπου, αλλά ένα αυτόνομο κέντρο ζωής. Όλες οι πλευρές του κοινωνικού βίου που δεν σεβάστηκαν την αρχή αυτή, στο πλαίσιο μιας μεγαλειώδους ιστορικής διαδικασίας, τέθηκαν σε δοκιμασία: καλύτερα τις ανάγκες του, χωρίς κα1ον) Καθιερώθηκε το ίσο δικαίωμα μία ξένη παρέμβαση. Εφαλτήριο για όλων των εθνών να οργανώνο- την πρόοδο αυτή στάθηκε η ιδεολονται σε ανεξάρτητα κράτη. γία της εθνικής ανεξαρτησίας. ΣυνέΚάθε λαός, με τα δικά του εθνικά, βαλε στο ξεπέρασμα του ευτελούς τογεωγραφικά, γλωσσικά και ιστορικά πικισμού και συνεπώς στην ευρύτερη χαρακτηριστικά, έπρεπε να αναζητή- συσπείρωση ενάντια στην καταπίεση σει στην κρατική οντότητα που δημι- του ξένου δυνάστη. Εξάλειψε πολλούς ούργησε, σύμφωνα με τη δική του ιδι- από τους φραγμούς που εμπόδιζαν την αίτερη αντίληψη της πολιτικής ζωής, κυκλοφορία των ανθρώπων και των τον μηχανισμό που θα ικανοποιούσε εμπορευμάτων. Μετέδωσε στους πιο

καθυστερημένους πληθυσμούς κάθε νέου κράτους τους θεσμούς και τη δομή των πιο πολιτισμένων πληθυσμιακών ομάδων. Ταυτόχρονα, όμως, έριξε τον σπόρο του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού, που είδε η γενιά μας να γιγαντώνεται, έως το σημείο να σχηματιστούν ολοκληρωτικά κράτη και να ξεσπάσουν παγκόσμιοι πόλεμοι. Το έθνος δεν θεωρείται πια ως το ιστορικό προϊόν της συμβίωσης ανθρώπων που χάρη σε μια μακρά διαδικασία έφθασαν σε έναν μεγαλύτερο συγκερασμό εθίμων και προσδοκιών και βρίσκουν τώρα στο κράτος την αποτελεσματικότερη μορφή οργάνωσης του συλλογικού τους βίου στο

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΑΦΙΕΡΩΜΑ πλαίσιο όλης της ανθρωπότητας. Αντίθετα, εξελίχθηκε σε μια θεϊκή οντότητα, σε έναν οργανισμό που πρέπει να σκέπτεται μόνο τη δική του ύπαρξη και ανάπτυξη χωρίς να ενδιαφέρεται στο ελάχιστο για τη ζημία που μπορεί να προξενήσει στα άλλα έθνη. Η απόλυτη αυτοδυναμία των εθνικών κρατών οδήγησε στην ανάπτυξη επεκτατικών τάσεων. Κάθε κράτος αισθανόταν να απειλείται από την ισχύ των άλλων και θεωρούσε ως «ζωτικό χώρο» όλο και πιο μεγάλες περιοχές που του επέτρεπαν να κινείται ελεύθερα και να εξασφαλίζει την ευημερία του χωρίς να εξαρτάται από κανένα άλλο. Αυτή η επιθυμία για κυριαρχία δεν μπορούσε να κορεστεί παρά μόνο με την ηγεμονία του ισχυρότερου κράτους πάνω σε όλα τα άλλα. Ως επακόλουθο, το κράτος, από θεματοφύλακας της ελευθερίας των πολιτών, μεταμορφώθηκε σε δεσπότη υπηκόων εν υπηρεσία, με όλες τις εξουσίες για να αντλεί τη μέγιστη πολεμική απόδοση. Ακόμα και σε περιόδους ειρήνης, που στην πραγματικότητα αποτελούν ανάπαυλα για την προετοιμασία των επόμενων αναπόφευκτων συγκρούσεων, η βούληση της στρατιωτικής τάξης υπερισχύει σε πολλές χώρες εκείνης της αστικής και καθιστά όλο και δυσκολότερη τη λειτουργία των ελεύθερων πολιτευμάτων: το σχολείο, οι επιστήμες, η παραγωγή, η διοίκηση, προσανατολίζονται κυρίως στην ενίσχυση του πολεμικού δυναμικού. Οι μητέρες χρησιμοποιούνται για αναπαραγωγή στρατιωτών και ανταμείβονται κατά συνέπεια με τα ίδια κριτήρια που βραβεύονται στις εκθέσεις τα γονιμότερα ζώα. Τα παιδιά εκπαιδεύονται από την πιο τρυφερή ηλικία στα όπλα και στο μίσος προς τους ξένους. Από τη στιγμή που όλα στρατιωτικοποιούνται και όλοι καλούνται συνεχώς να υπηρετούν στον στρατό,

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

καταργούνται και οι ατομικές ελευθερίες. Οι συνεχείς πόλεμοι οδηγούν στην εγκατάλειψη της οικογένειας, της δουλειάς, των περιουσιών, και στη θυσία της ίδιας της ζωής για σκοπούς των οποίων κανείς δεν αντιλαμβάνεται πραγματικά την αξία. Οι προσπάθειες που καταβλήθηκαν για δεκαετίες προκειμένου να αυξηθεί η συλλογική ευημερία καταστρέφονται μέσα σε λίγες ημέρες. Τα ολοκληρωτικά κράτη είναι εκείνα που κατάφεραν συντονίσουν με τον πιο πρόσφορο τρόπο όλες τις κοινωνικές δυνάμεις. Ενεργοποίησαν στο έπακρο τον συγκεντρωτισμό και την πολιτική αυτάρκειας και απέδειξαν συνεπώς ότι είναι οι πιο ευπροσάρμοστοι οργανισμοί στο σημερινό διεθνές περιβάλλον. Αρκεί κάποιο έθνος να κάνει ένα βήμα προς έναν πιο έντονο ολοκληρωτισμό για να παρασυρθούν και τα υπόλοιπα στην ίδια πορεία από τη θέληση να επιβιώσουν. 2ον) Καθιερώθηκε το ίσο δικαίωμα όλων των πολιτών στη διαμόρφωση της κρατικής βούλησης.

βούληση αυτή έπρεπε να αποτελεί τη συνισταμένη των ευμετάβλητων οικονομικών και ιδεολογικών αναγκών όλων των κοινωνικών κατηγοριών που εκφράζονταν ελεύθερα. Αυτή η πολιτική οργάνωση επέτρεψε να διορθωθούν ή τουλάχιστον να αμβλυνθούν πολλές από τις πιο κραυγαλέες κληρονομικές αδικίες των καθεστώτων του παρελθόντος. Επιπλέον, η ελευθερία του Τύπου και του συνέρχεσθαι και η προοδευτική επέκταση του δικαιώματος ψήφου καθιστούσαν όλο και πιο δυσχερή την υπεράσπιση των παλαιών προνομίων και συνέβαλαν στη διατήρηση του αντιπροσωπευτικού συστήματος.

19 Οι άποροι έμαθαν σιγά-σιγά να χρησιμοποιούν τα μέσα αυτά για να επιτεθούν στα κεκτημένα δικαιώματα των ευπόρων. Οι κοινωνικοί φόροι στα εισοδήματα που δεν είχαν προκύψει από εργασία και τις κληρονομιές, τα κλιμακωτά ποσοστά φορολόγησης των μεγάλων περιουσιών, η εξαίρεση των κατώτερων εισοδημάτων και των αγαθών πρώτης ανάγκης, η δωρεάν σχολική εκπαίδευση, η αύξηση των δαπανών κοινωνικής αρωγής και πρόνοιας, οι αγροτικές μεταρρυθμίσεις, ο έλεγχος των εργοστασίων, απειλούσαν τις προνομιούχες τάξεις στα καλύτερα οχυρωμένα κάστρα τους. Ακόμα και οι προνομιούχες τάξεις που είχαν δεχτεί να επικρατήσει η ισότητα των πολιτικών δικαιωμάτων δεν μπορούσαν να παραδεχθούν ότι οι τάξεις των απόκληρων θα τα χρησιμοποιούσαν για να επιδιώξουν στην πράξη την ισότητα εκείνη που θα έδινε στα δικαιώματα αυτά συγκεκριμένο περιεχόμενο πραγματικής ελευθερίας. Όταν, μετά το τέλος του 1ου Παγκόσμιου Πολέμου, η απειλή έγινε πάρα πολύ σοβαρή, ήταν φυσικό οι τάξεις αυτές να χειροκροτήσουν θερμά και να υποστηρίξουν την εγκαθίδρυση δικτατοριών που αφαίρεσαν τα νόμιμα όπλα από τα χέρια των αντιπάλων τους.

πό την άλλη πλευρά, ο σχηματισμός γιγαντιαίων βιομηχανικών και τραπεζικών συγκροτημάτων και συνδικάτων, που κάτω από ενιαία καθοδήγηση συνένωναν ολόκληρους στρατούς εργαζόμενων, συνδικάτων και συγκροτημάτων που πίεζαν τις κυβερνήσεις για να επιτύχουν την πολιτική που ανταποκρινόταν καλύτερα στα ιδιαίτερα συμφέροντά τους, απειλούσε να διαιρέσει το ίδιο το κράτος σε ανάλογες οικονομικές βαρωνίες σε έντονη διαμάχη μεταξύ τους. Τα φιλε-

20 λευθερο-δημοκρατικά πολιτεύματα, που είχαν καταστεί το εργαλείο για να εκμεταλλεύονται καλύτερα οι ομάδες αυτές ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο, έχαναν όλο και περισσότερο το κύρος τους και έτσι διαχεόταν η πεποίθηση ότι μόνο το ολοκληρωτικό κράτος, που θα καταργούσε τις λαϊκές ελευθερίες, θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να επιλύσει τη σύγκρουση συμφερόντων που οι πολιτικοί θεσμοί δεν κατάφερναν πια να εμποδίσουν. Εκ των πραγμάτων, στη συνέχεια, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα εδραίωσαν εν γένει τη θέση των διάφορων κοινωνικών κατηγοριών στα επίπεδα που είχαν φθάσει βαθμιαία προηγουμένως και απέκλεισαν, με τον αστυνομικό έλεγχο της ζωής των πολιτών και με τη βίαιη εξάλειψη όλων των αντιφρονούντων, κάθε νόμιμη δυνατότητα να διορθωθεί περαιτέρω η κατάσταση.

ξασφαλίστηκε έτσι η επιβίωση των απόλυτα παρασιτικών τάξεων των άεργων γαιοκτημόνων και των εισοδηματιών που συμβάλλουν στην κοινωνική παραγωγή πηγαίνοντας μόνο να εισπράξουν τα μερίσματα από τους τίτλους τους. Των μονοπωλίων και των αλυσίδων που εκμεταλλεύονται τους καταναλωτές και εξανεμίζουν τις οικονομίες των μικροαποταμιευτών. Των πλουτοκρατών που κινούν παρασκηνιακά τους πολιτικούς σαν μαριονέττες για να κατευθύνουν όλον τον κρατικό μηχανισμό προς το ιδικό τους αποκλειστικά όφελος με τη δικαιολογία ότι εξυπηρετούν ανώτερα εθνικά συμφέροντα. Διατηρήθηκαν οι κολοσσιαίες περιουσίες των λίγων και η μιζέρια των μεγάλων μαζών, που αποκλείστηκαν από κάθε δυνατότητα να απολαύσουν τους καρπούς του σύγχρονου πολιτισμού. Διασώθηκε ουσιαστικά ένα οικονομικό καθεστώς στο

ΑΦΙΕΡΩΜΑ οποίο τα υλικά αποθέματα και οι δυνάμεις της εργασίας, αντί να χρησιμοποιούνται για να ικανοποιήσουν τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου, τις απαραίτητες για την ανάπτυξη της ζωτικής του ενέργειας, κατευθύνονται για να ικανοποιήσουν τις πιο κενές επιθυμίες των πλουσιότερων. Διασώθηκε ένα οικονομικό καθεστώς το οποίο διαιωνίζει τη δύναμη του χρήματος στο πλαίσιο της ίδιας κοινωνικής τάξης, με το κληρονομικό δικαίωμα να μετατρέπεται σε προνόμιο χωρίς καμία αντιστοιχία με την κοινωνική αξία τής πραγματικά προσφερόμενης υπηρεσίας. Το πεδίο των προλεταριακών δυνατοτήτων συρρικνώθηκε τόσο πολύ, ώστε οι εργαζόμενοι, για να επιβιώσουν, αναγκάστηκαν συχνά να παραδοθούν στην εκμετάλλευση όποιου τους προσέφερε οποιαδήποτε ευκαιρία απασχόλησης. Τα συνδικάτα, για να κρατούν ακίνητη και υπάκουη την εργατική τάξη, έχουν μετατραπεί από ελεύθεροι οργανισμοί πάλης, κατευθυνόμενοι από άτομα που απόλαυαν της εμπιστοσύνης των εταίρων, σε όργανα αστυνομικής εποπτείας υπό τη διοίκηση υπαλλήλων που επιλέγονται από την άρχουσα τάξη και που είναι υπόλογοι μόνο απέναντι σε αυτή. Εάν κάποια διόρθωση τύχει να γίνει σε ένα τέτοιο οικονομικό καθεστώς, υπαγορεύεται πάντα μόνο από μιλιταριστικές ανάγκες που συνάδουν με τις αντιδραστικές προσδοκίες των προνομιούχων τάξεων όσον αφορά την ανάδυση και εδραίωση των ολοκληρωτικών κρατών. 3ον) Ενάντια στον αυταρχικό δογματισμό ορθώθηκε η πάγια αξία του κριτικού πνεύματος. Οποιοσδήποτε ισχυρισμός είτε έπρεπε να διασταυρώνεται είτε να καταρρέει. Στη μεθοδικότητα αυτής της απροκατάληπτης στάσης οφείλονται οι μείζονες κατακτήσεις της κοινωνίας μας σε κάθε πεδίο. Η πνευματική όμως

αυτή ελευθερία δεν άντεξε στην κρίση που έφερε στην επιφάνεια τα ολοκληρωτικά κράτη. Νέα δόγματα, που έγιναν δεκτά είτε από πεποίθηση είτε από υποκρισία, κυριάρχησαν σε όλες τις επιστήμες. Μολονότι κανένας δεν γνωρίζει τι είναι μια φυλή, που ακόμη και η πιο στοιχειώδης ιστορική γνώση μπορεί να αποδείξει πόσο παράλογη είναι η έννοια αυτή, απαιτείται από τους φυσιολόγους να πιστέψουν, να αποδείξουν και να πείσουν ότι ανήκουμε σε μια εκλεκτή φυλή μόνον επειδή ο ιμπεριαλισμός χρειάζεται τον μύθο αυτό για να εξάψει στις μάζες το μίσος και την αλαζονεία. Οι πιο προφανείς έννοιες της οικονομικής επιστήμης μεταβάλλονται σε αναθέματα προκειμένου να προβληθούν η πολιτική της αυτάρκειας, των ισοζυγισμένων ανταλλαγών και των άλλων παλιών όπλων του μερκαντιλισμού, ως οι σημαντικές ανακαλύψεις των καιρών μας. Λόγω της οικονομικής αλληλεξάρτησης όλων των χωρών του κόσμου, ο πλανήτης αποτελεί στο σύνολό του ζωτικό χώρο για κάθε λαό που θέλει να διατηρήσει το επίπεδο ζωής που αντιστοιχεί στη σύγχρονη πολιτισμική κατάσταση. Δημιουργήθηκε όμως η ψευδοεπιστήμη της γεωπολιτικής για να δοθεί υπόσταση στη θεωρία των ζωτικών χώρων και να επενδυθεί θεωρητικά η βούληση του ιμπεριαλισμού για ηγεμονία. Τα κύρια στοιχεία της ιστορίας πλαστογραφούνται σύμφωνα με τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης. Κάθε μη ορθόδοξο πόνημα αποβάλλεται από τις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία. Ο σκοταδισμός απειλεί και πάλι να καταπνίξει το ανθρώπινο πνεύμα. Υπονομεύεται η ίδια η κοινωνική ηθική της ελευθερίας και της ισότητας. Οι άνθρωποι δεν θεωρούνται πλέον ελεύθεροι πολίτες που αξιοποιούν το κράτος για να επιτύχουν ευκολότερα τους

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΑΦΙΕΡΩΜΑ συλλογικούς τους στόχους. Γίνονται υπηρέτες του κράτους, το οποίο καθορίζει ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι τους και ως κρατική βούληση υιοθετείται βεβαίως η βούληση όσων κατέχουν την εξουσία. Οι άνθρωποι δεν είναι πια υποκείμενα δικαίου, αλλά ιεραρχικά καταταγμένοι, υποχρεούνται να υπακούουν χωρίς αντίρρηση στις ανώτερες αρχές που κορυφώνονται σε μία αρχηγία δεόντως θεοποιημένη. Το καθεστώς των φατριών αναγεννιέται δυναμικά από τις στάχτες του. Αυτός ο αντιδραστικός ολοκληρωτικός πολιτισμός, αφού θριάμβευσε σε διάφορες χώρες, βρήκε τελικά στη ναζιστική Γερμανία τη δύναμη που εκτίμησε ότι μπορούσε να επιφέρει το τελικό κτύπημα. Μετά από μία σχολαστική προετοιμασία, εκμεταλλευόμενος με θράσος και χωρίς ενδοιασμό, έχθρες, εγωισμούς και τη βλακεία των άλλων, παρασύροντας πίσω του άλλα υποτελή ευρωπαϊκά κράτη - πρώτο μεταξύ των οποίων την Ιταλία - και συμμαχώντας με την Ιαπωνία, η οποία επιδιώκει τους ίδιους στόχους στην Ασία, ρίχτηκε στο έργο της επικυριαρχίας. Η νίκη του θα σήμαινε την οριστική εδραίωση του ολοκληρωτισμού στον κόσμο. Όλα του τα χαρακτηριστικά θα εντείνονταν στον υπέρτατο βαθμό και οι προοδευτικές δυνάμεις θα καταδικάζονταν για πολύ καιρό σε μία απλή αρνητική στάση.

παραδοσιακή αλαζονεία και αδιαλλαξία της γερμανικής στρατιωτικής τάξης μπορεί να μας δώσει ήδη μιαν ιδέα για το ποιόν της κυριαρχίας της μετά από ένα νικηφόρο πόλεμο. Οι Γερμανοί, ως νικητές, θα μπορούσαν να επιτρέψουν και κάποιο πρόσχημα γενναιοδωρίας προς τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς. Να σεβαστούν τυπικά τα εδάφη τους και

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

τους πολιτικούς θεσμούς τους και να κυβερνήσουν με τρόπο που να ικανοποιεί το βλακώδες πατριωτικό συναίσθημα εκείνων που κοιτούν τα χρώματα των συνοριακών στύλων και την εθνικότητα των πολιτικών προσώπων που παρουσιάζονται στο προσκήνιο, αντί για τον συσχετισμό των δυνάμεων και το πραγματικό περιεχόμενο των κρατικών δομών. Όπως, όμως, και να παραλλάξουν την κυριαρχία τους η πραγματικότητα θα είναι πάντα η αυτή: μια νέα διαίρεση της ανθρωπότητας σε Σπαρτιάτες και Είλωτες. Ακόμη και να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση μεταξύ των αντιμαχόμενων μερών, ο ολοκληρωτισμός θα έχει κάνει ένα επιπλέον βήμα μπροστά, καθώς όλες οι χώρες που θα ξεφύγουν από τον εναγκαλισμό της Γερμανίας, θα αναγκαστούν να υιοθετήσουν την ίδια μορφή πολιτικής οργάνωσης και να προετοιμαστούν κατάλληλα εκ νέου για πόλεμο. Αν όμως η χιτλερική Γερμανία κατάφερε να νικήσει το ένα μετά το άλλο τα μικρά κράτη, με τη δράση της ανάγκασε να κατέβουν στην κονίστρα όλο και πιο μεγάλες δυνάμεις. Η θαρραλέα μαχητικότητα της Μεγάλης Βρετανίας, που κράτησε κεφάλι στον εχθρό ακόμη και τη στιγμή που έμεινε μόνη, εξώθησε τους Γερμανούς να προσκρούσουν στη γενναία αντίσταση του σοβιετικού στρατού και έδωσε χρόνο στην Αμερική να θέσει σε κίνηση τις αστείρευτες παραγωγικές της πηγές. Ο αγώνας αυτός ενάντια στον γερμανικό ιμπεριαλισμό συνδέεται στενά με τον αγώνα που διεξάγει ο κινεζικός λαός ενάντια στον ιαπωνικό ιμπεριαλισμό. Τεράστιες μάζες ανθρώπων και πλούτου έχουν ήδη παραταχτεί απέναντι από τις ολοκληρωτικές δυνάμεις. Οι τελευταίες έχουν φθάσει στο ανώτερο σημείο των δυνατοτήτων τους

21 και δεν μπορούν πλέον παρά να φθαρούν βαθμιαία. Οι αντίπαλες δυνάμεις έχουν αντίθετα ξεπεράσει το σημείο της μέγιστης ύφεσης και βρίσκονται σε φάση ανάκαμψης. Ο πόλεμος των συμμάχων ξυπνάει κάθε μέρα όλο και περισσότερο την επιθυμία για απελευθέρωση, ακόμη και στις χώρες που είχαν υποκύψει στη βία και είχαν καταπτοηθεί από το πλήγμα που είχαν δεχθεί. Ξυπνάει έως και τη βούληση των ίδιων των λαών των δυνάμεων του Άξονα, οι οποίοι αντιλαμβάνονται ότι παρασύρθηκαν σε μια απελπιστική κατάσταση μόνο για να ικανοποιήσουν τον πόθο των ηγετών τους για κυριαρχία. Η αργή διαδικασία χάρη στην οποία τεράστιες μάζες ανθρώπων αφήνονταν παθητικά να διαμορφωθούν από το νέο καθεστώς, προσαρμοζόμενες και συνεισφέρουσες έτσι στην εδραίωσή του, έχει ανακοπεί. Απεναντίας έχει αρχίσει η αντίστροφη διαδικασία. Σε αυτό το τεράστιο κύμα που ορθώνεται αργά βρίσκονται όλες οι προοδευτικές δυνάμεις: τα πιο φωτισμένα τμήματα των εργατικών τάξεων που δεν παρασύρθηκαν από τον τρόμο και τις απατηλές υποσχέσεις στην αναζήτηση ενός ανώτερου τρόπου ζωής, τα πιο συνειδητοποιημένα στοιχεία των τάξεων των διανοούμενων, που φέρουν βαρέως την υποβάθμιση στην οποία υποβάλλεται η διανόηση, επιχειρηματίες που αισθάνονται ικανοί για νέες πρωτοβουλίες και θα ήθελαν να αποδεσμευτούν από τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και την πολιτική εθνικής αυτάρκειας που εμποδίζουν κάθε τους κίνηση. Όλοι αυτοί τέλος που από ένα έμφυτο συναίσθημα αξιοπρέπειας δεν κάμπτουν τη σπονδυλική στήλη στην ταπείνωση της σκλαβιάς. Σε όλες αυτές τις δυνάμεις εμπιστευόμαστε σήμερα τη σωτηρία του πολιτισμού μας.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΙΙ.- ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ – Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

ήττα, όμως, της Γερμανίας δεν θα οδηγήσει αυτόματα στην αναδιάταξη της Ευρώπης σύμφωνα με το δικό μας πολιτισμικό ιδεώδες. Στη σύντομη περίοδο της γενικής κρίσης (κατά την οποία τα κράτη θα έχουν σωριαστεί σε ερείπια και οι λαϊκές μάζες θα αναμένουν εναγωνίως τον νέο λόγο, αποτελώντας ύλη ακατέργαστη, διάπυρη και επιδεκτική να διαμορφωθεί σε νέα σχήματα, έτοιμα να υποδεχτούν την ηγεσία σοβαρών διεθνιστών), οι πιο προνομιούχες τάξεις των παλαιών εθνικών συστημάτων θα επιδιώξουν με δόλο ή με τη βία να μετριάσουν το κύμα των διεθνιστικών αισθημάτων και πόθων και θα βαλθούν επιδεικτικά να ανασυγκροτήσουν τις παλαιές κρατικές οργανωτικές δομές. Είναι μάλιστα πιθανό να προσπαθήσουν να εξωθήσουν τα πράγματα προς αυτή την κατεύθυνση και οι εγγλέζοι ιθύνοντες, ίσως σε συμφωνία με τους Αμερικανούς, για να εφαρμόσουν και πάλι την πολιτική της ισορροπίας των εξουσιών, προς

το άμεσο προφανώς συμφέρον των αυτοκρατοριών τους. Οι συντηρητικές δυνάμεις, δηλαδή η ηγεσία των βασικών θεσμικών οργάνων των εθνικών κρατών, τα ανώτερα στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, με επικεφαλής, εκεί όπου υπάρχουν, τις μοναρχίες, οι ομάδες εκείνες του μονοπωλιακού καπιταλισμού που έχουν συνδέσει τις τύχες των κερδών τους με τις τύχες των κρατών, οι μεγάλοι γαιοκτήμονες και η υψηλή εκκλησιαστική ιεραρχία που μόνο από μια σταθερή συντηρητική κοινωνία μπορεί να εξασφαλίσει τα παρασιτικά της έσοδα, και πίσω τους όλο το αναρίθμητο πλήθος εκείνων που εξαρτώνται από αυτούς ή που έχουν μόνο θαμπωθεί από την παραδοσιακή τους εξουσία: όλες αυτές οι αντιδραστικές δυνάμεις αισθάνονται σήμερα το οικοδόμημα να τρίζει και ψάχνουν τρόπους να διασωθούν. Η κατάρρευση θα τους στερήσει μονομιάς όλες τις εγγυήσεις που είχαν μέχρι σήμερα και θα τις αφήσει έκθετες στην έφοδο των προοδευτικών δυνάμεων.

Η επαναστατική κατάσταση: παλαιά και νέα ρεύματα

πτώση των ολοκληρωτικών καθεστώτων θα σημάνει συναισθηματικά για ολόκληρους λαούς την έλευση της «ελευθερίας». Θα αρθεί κάθε εμπόδιο και αυτομάτως θα επικρατήσουν ευρύτατες ελευθερίες του λόγου και του συνέρχεσθαι. Θα είναι ο θρίαμβος των δημοκρατικών τάσεων. Με αναρίθμητες παραλλαγές. Από έναν πολύ συντηρητικό φιλελευθερισμό έως τον σοσιαλισμό και την αναρχία. Οι δημοκρατικοί πιστεύουν στην «αυθόρμητη δημιουργία» των γεγονότων και των θεσμικών οργάνων, στην

απόλυτη καλοσύνη των κινήτρων που έρχονται από τα κάτω. Δεν θέλουν να εκβιάσουν την «ιστορία», τον «λαό», το «προλεταριάτο» ή όπως αλλιώς αποκαλούν τον Θεό τους. Προοιωνίζονται το τέλος των δικτατοριών, το φαντάζονται ως ανταπόδοση στον λαό των απαράγραπτων δικαιωμάτων αυτοδιάθεσης. Τα όνειρά τους θα εκπληρωθούν με τη σύγκληση μιας συντακτικής συνέλευσης, εκλεγμένης από την πιο ευρεία εκλογική βάση και με τον πιο σχολαστικό σεβασμό του δικαιώματος των ψηφοφόρων, η οποία θα αποφασίσει τι είδους σύνταγμα θα παραγάγει.

Εάν ο λαός είναι ανώριμος, θα παραγάγει ένα κακό σύνταγμα το οποίο θα καταστεί δυνατό να διορθωθεί μόνο μέσω ενός διαρκούς αγώνα πειθούς. Οι δημοκρατικοί δεν απορρίπτουν τη βία ως αρχή. Θέλουν να τη χρησιμοποιούν μόνο όταν η πλειονότητα είναι πεπεισμένη για την αναγκαιότητά της. Δηλαδή ακριβώς όταν η κατάσταση φτάσει στο απροχώρητο. Ως εκ τούτου είναι κατάλληλοι να κυβερνούν μόνο σε περιόδους ομαλότητας, κατά τις οποίες ένας λαός είναι στο σύνολό του πεπεισμένος για την καλή ποιότητα των βασικών θεσμών, που πρέπει να διορθώνονται μόνο σε σχετικά δευτερεύοντα σημεία. Σε επαναστατικές εποχές, κατά τις οποίες οι θεσμοί δεν πρέπει απλώς να χρήζουν διαχείρισης, αλλά να δημιουργούνται, η δημοκρατική πρακτική αποτυγχάνει παταγωδώς. Η αξιολύπητη αδυναμία των δημοκρατικών κατά τη ρωσική, τη γερμανική και την ισπανική επανάσταση προσφέρει τρία από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα. Σε τέτοιες καταστάσεις, μετά τη διάλυση του παλαιού κρατικού μηχανισμού, με τους νόμους του και τη διοίκησή του, ξεφυτρώνουν αμέσως είτε με ομοιότητες προς την παλαιά νομιμότητα είτε περιφρονώντας την, ένα πλήθος συνελεύσεων και λαϊκών αντιπροσωπειών στις οποίες συγκλίνουν και δραστηριοποιούνται όλες οι προοδευτικές κοινωνικές δυνάμεις. Ο λαός έχει μεν ορισμένες βασικές ανάγκες να ικανοποιήσει αλλά δεν γνωρίζει με ακρίβεια τι θέλει και πως να το κάνει. Στα αυτιά του ηχούν χίλιες καμπάνες. Τα εκατομμύρια κεφάλια του δεν καταφέρνουν να προσανατολιστούν και αποσυντίθενται σε ένα πλήθος αντικρουόμενων μεταξύ τους τάσεων. Τη στιγμή που χρειάζεται η μέγιστη αποφασιστικότητα και τόλμη, οι δημοκρατικοί, επειδή δεν υποστηρίζονται από μια αυθόρμητη λαϊκή συναίνεση,

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΑΦΙΕΡΩΜΑ αλλά μόνο από ένα θολό συνονθύλευμα παθών, αισθάνονται χαμένοι. Σκέπτονται ότι χρέος τους είναι να δημιουργήσουν αυτή τη συναίνεση και παρουσιάζονται ως ιεροκήρυκες την ώρα που χρειάζονται αρχηγοί για να οδηγήσουν, γνωρίζοντας που θα φθάσουν. Χάνουν τις ευνοϊκές συγκυρίες για να εδραιώσουν το νέο καθεστώς, επιδιώκοντας να θέσουν αμέσως σε λειτουργία μηχανισμούς που είναι κατάλληλοι μόνο για περιόδους σχετικής ομαλότητας, ενώ απαιτείται μακρά προετοιμασία. Παρέχουν στους αντιπάλους τους τα όπλα τα οποία στη συνέχεια εκείνοι χρησιμοποιούν για να τους ανατρέψουν. Εκπροσωπούν εντέλει, στις χίλιες τάσεις τους, όχι πια τη βούληση για ανανέωση, αλλά τις συγκεχυμένες επιθυμίες που βασιλεύουν σε κάθε νου, οι οποίες, αυτοαναιρούμενες, προετοιμάζουν το πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη της αντίδρασης. Η δημοκρατική πολιτική μεθοδολογία θα είναι βάρος κατά την επαναστατική κρίση. Όταν οι δημοκρατικοί θα έχουν αναλώσει σε λογομαχίες τις πρώτες λαϊκές συμπάθειες που είχαν κερδίσει ως εγγυητές της ελευθερίας, χάνοντας κάθε σοβαρή πολιτική και κοινωνική επανάσταση, θα ανασυνταχθούν αναπόφευκτα οι προ-ολοκληρωτικοί πολιτικοί θεσμοί και ο αγώνας θα επιστρέψει στα παλαιά πρότυπα των αντιμαχόμενων τάξεων. Η αρχή σύμφωνα με την οποία η πάλη των τάξεων είναι ο όρος που συνοψίζει όλα τα πολιτικά προβλήματα, αποτέλεσε τη βασική θέση ειδικά των εργοστασιακών εργατών και χρησίμευσε για να προσδώσει ουσία στην πολιτική τους έως ότου δεν έμπαιναν υπό αμφισβήτηση οι θεμελιώδεις θεσμοί. Όταν όμως εξ ανάγκης επιβάλλεται η μεταρρύθμιση όλης της κοινωνικής οργάνωσης, η αρχή αυτή μετατρέπεται σε

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

εργαλείο απομόνωσης του προλεταριάτου. Οι εργάτες, ταξικά διαμορφωμένοι, δεν βλέπουν παρά μόνο τις ιδιαίτερές τους ταξικές ή ακόμη και κλαδικές διεκδικήσεις. Είτε δεν μεριμνούν για το πώς θα τις συνδέσουν με τα συμφέροντα των άλλων τάξεων είτε, όπως υπαγορεύεται από μία εκατονταετή προπαγάνδα ως το βασικό φάρμακο για όλα τους τα δεινά, φιλοδοξούν να επιβάλουν τη μονόπλευρη δικτατορία της τάξης τους, πραγματοποιώντας την ουτοπική κολεκτιβοποίηση όλων των υλικών μέσων παραγωγής. Η πολιτική αυτή δεν καταφέρνει να επηρεάσει άλλο κοινωνικό στρώμα, παρά μόνο τους εργάτες οι οποίοι στερούν έτσι την υποστήριξή τους στις άλλες προοδευτικές δυνάμεις ή τις αφήνουν να πέσουν στο έλεος της αντίδρασης που τις οργανώνει επιδέξια για να τσακίσουν στη συνέχεια το ίδιο το προλεταριακό κίνημα. Μεταξύ των διαφόρων προλεταριακών τάσεων, οι κομμουνιστές, οπαδοί της ταξικής πολιτικής και του ιδεώδους του κολεκτιβισμού, έχουν αναγνωρίσει τη δυσκολία να συγκεντρώσουν τις απαραίτητες δυνάμεις για να νικήσουν και, για τον λόγο αυτό, σε αντίθεση με τα άλλα λαϊκά κόμματα, έχουν συνταχθεί σε ένα άκαμπτα πειθαρχημένο κίνημα που εκμεταλλεύεται τον ρωσικό μύθο για να οργανώνει τους εργάτες χωρίς να τους ακούει και για να τους χρησιμοποιεί στις πιο ανόμοιες διεκδικήσεις. Η τακτική αυτή καθιστά τους κομμουνιστές πιο αποτελεσματικούς από τους δημοκρατικούς στη διαχείριση των επαναστατικών κρίσεων. Κρατώντας όμως τις εργατικές τάξεις όσο το δυνατόν μακρύτερα από τις άλλες επαναστατικές δυνάμεις – κηρύσσοντας ότι η δική τους «αληθινή» επανάσταση δεν έχει έλθει ακόμη – συνιστούν την κρίσιμη ώρα ένα διασπαστικό στοιχείο που αποδυναμώνει το σύνολο. Επιπλέον, η απόλυτη εξάρτησή τους από το ρωσικό

23 κράτος, που τους έχει επανειλημμένως χρησιμοποιήσει για να επιτύχει τους δικούς του εθνικούς στόχους, τους εμποδίζει να εφαρμόσουν κάποια πολιτική με ένα μίνιμουμ συνέχειας. Έχουν πάντοτε ανάγκη να κρύβονται πίσω από έναν Κάρολυ, έναν Μπλουμ, έναν Νεγκρίν, για να γκρεμιστούν στη συνέχεια μαζί με τις χρησιμοποιημένες δημοκρατικές μαριονέττες.

εξουσία δεν κατακτάται και δεν διατηρείται απλώς με την πονηριά, αλλά με την ικανότητα να ανταποκρίνεσαι με οργανικό και ζωτικό τρόπο στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Εάν ο αγώνας θα περιοριζόταν αύριο στο παραδοσιακό εθνικό πεδίο, θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο να ξεφύγουμε από τα παλιά ερωτηματικά. Τα εθνικά κράτη έχουν ήδη συγκροτήσει με τόσο στέρεο τρόπο τις οικονομίες τους, που πολύ σύντομα κεντρικό ζήτημα θα γινόταν το ποια ομάδα οικονομικών συμφερόντων, ήτοι ποια τάξη, θα έπρεπε να πάρει τα ηνία. Το μέτωπο των προοδευτικών δυνάμεων θα διασπαζόταν εύκολα στη σύγκρουση ανάμεσα σε τάξεις και οικονομικές κατηγορίες. Κατά πάσα πιθανότητα κέρδος θα εισέπρατταν μόνο οι αντιδραστικοί. Ένα πραγματικό επαναστατικό κίνημα πρέπει να προκύψει από αυτούς που μπόρεσαν να ασκήσουν κριτική στις παλαιές πολιτικές θέσεις. Θα πρέπει να συνεργαστεί με τις δημοκρατικές δυνάμεις, με τις κομμουνιστικές και, γενικά, με όσους συνεργάζονται για τη διάλυση του ολοκληρωτισμού. Χωρίς όμως να αφεθεί να παγιδευτεί στην πολιτική πρακτική καμιάς από αυτές. Οι αντιδραστικές δυνάμεις διαθέτουν ανθρώπους και στελέχη ικανά και εκπαιδευμένα στη διοίκηση. Θα αντισταθούν λυσσαλέα για να διατηρήσουν την πρωτοκαθεδρία τους. Την

24 καίρια στιγμή θα παρουσιαστούν καλά μεταμφιεσμένες και θα διακηρύξουν την αγάπη τους για την ελευθερία, την ειρήνη, και τη γενική ευημερία των πιο φτωχών τάξεων. Στο παρελθόν έχουμε δει με ποιο τρόπο διείσδυσαν στα λαϊκά κινήματα και τα παρέλυσαν, τα εξέτρεψαν από την πορεία τους και τα μετέτρεψαν στο ακριβώς αντίθετο. Αναμφίβολα θα είναι η πιο επικίνδυνη δύναμη με την οποία θα πρέπει να λογαριαστούμε.

ο σημείο στο οποίο θα προσπαθήσουν να κρατηθούν οι δυνάμεις αυτές θα είναι η αποκατάσταση του εθνικού κράτους. Για να μπορέσουν έτσι να ασκήσουν πίεση στο πιο διαδεδομένο λαϊκό συναίσθημα, το πιο πληγωμένο από τα πρόσφατα κινήματα και το πιο εύχρηστο για αντιδραστικούς σκοπούς: το πατριωτικό συναίσθημα. Με τον τρόπο αυτό ελπίζουν ακόμη ότι θα προκαλέσουν σύγχυση στις ιδέες των αντιπάλων, καθώς οι λαϊκές μάζες έχουν αποκτήσει την μέχρι τώρα πολιτική τους εμπειρία μόνο στο εθνικό πλαίσιο. Θα είναι συνεπώς αρκετά εύκολο να τις κάνουν να πιστέψουν, τόσο αυτές όσο και τους πιο μύωπες ηγέτες τους, στην ανάγκη να ανοικοδομηθούν τα κράτη που καταστράφηκαν από την καταιγίδα. Εάν επιτευχθεί ο στόχος αυτός, η αντίδραση θα νικήσει. Θα μπορούσαν επίσης τα κράτη αυτά να είναι φαινομενικά ευρέως δημοκρατικά και σοσιαλιστικά. Η επιστροφή της εξουσίας στα χέρια των αντιδραστικών θα είναι μόνο ζήτημα χρόνου. Θα έλθουν ξανά στην επιφάνεια οι εθνικές αντιζηλίες και κάθε κράτος θα επαφίεται εκ νέου για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του μόνο στη δύναμη των όπλων. Πρωταρχικό καθήκον θα καταστεί και πάλι, αργά ή γρήγορα, η μετατροπή των λαών σε στρατούς. Οι στρατηγοί θα ξαναπάρουν τα ηνία, τα μονοπώλια θα κερδίζουν από

ΑΦΙΕΡΩΜΑ τις πολιτικές αυτάρκειας, οι γραφειοκρατικές συντεχνίες θα συνεχίσουν να διογκώνονται, οι ιερείς να κρατούν πειθήνιες τις μάζες. Μπροστά στην ανάγκη της νέας πολεμικής προετοιμασίας, όλες οι κατακτήσεις της πρώτης στιγμής θα συρρικνωθούν στο μηδέν. Το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί αρχικά, δεδομένου ότι η αποτυχία θα καταστήσει φαινομενική οποιαδήποτε άλλη πρόοδο, είναι η οριστική άρση της διαίρεσης της Ευρώπης σε κυρίαρχα εθνικά κράτη. Η συντριβή των περισσότερων κρατών της ηπείρου από τον γερμανικό οδοστρωτήρα έφερε τους ευρωπαϊκούς λαούς μπροστά στην ίδια μοίρα και ή θα υποστούν όλοι μαζί τη χιτλερική δεσποτεία ή όλοι μαζί θα εισέλθουν μετά την πτώση της σε μια επαναστατική περίοδο που δεν θα τους αφήσει ευκρινώς χωρισμένους σε στέρεες κρατικές δομές. Τα πνεύματα είναι τώρα πολύ πιο ευμενώς διατεθειμένα απ’ ό,τι στο παρελθόν απέναντι σε μια ομοσπονδιακή αναδιοργάνωση της Ευρώπης. Η σκληρή εμπειρία των τελευταίων δεκαετιών άνοιξε τα μάτια και σε όποιον δεν ήθελε να δει και βοήθησε να ωριμάσουν πολλές ευνοϊκές περιστάσεις για το ιδεώδες μας. Όλοι οι εχέφρονες άνθρωποι αναγνωρίζουν πλέον ότι δεν μπορεί να διατηρηθεί μια ισορροπία ανάμεσα σε ανεξάρτητα ευρωπαϊκά κράτη και μια μιλιταριστική Γερμανία να συμβιώνει μαζί τους επί ίσοις όροις. Ούτε μπορεί να κατακερματιστεί η Γερμανία και να κρατηθεί πατημένη στο λαιμό αφού νικηθεί. Στην πράξη φάνηκε ξεκάθαρα ότι καμία χώρα της Ευρώπης δεν μπορεί να είναι αμέτοχη τη στιγμή που οι άλλες συγκρούονται, και μάλιστα όταν οι διακηρύξεις ανεξαρτησίας και τα σύμφωνα μη επίθεσης έχουν μηδενική αξία. Έχει πια αποδειχτεί η ματαιότητα και μάλιστα η βλαβερότητα των οργανισμών του τύπου της Κοινωνίας των

Εθνών που χωρίς μια στρατιωτική δύναμη ικανή να επιβάλει τις αποφάσεις της, παρίστανε ότι εγγυάται την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου και ταυτόχρονα ότι σέβεται την απόλυτη κυριαρχία των κρατών μελών. Παράλογη αποδείχτηκε η αρχή της μη επέμβασης, σύμφωνα με την οποία κάθε λαός θα έπρεπε να αφεθεί ελεύθερος να έχει τη δεσποτική κυβέρνηση που του αρέσει, λες και η εσωτερική συγκρότηση κάθε μεμονωμένου κράτους δεν αποτελεί ζωτικό συμφέρον για όλες τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Άλυτα έμειναν τα πολλαπλά προβλήματα που δηλητηριάζουν τις διεθνείς σχέσεις των κρατών της ηπείρου, όπως η χάραξη των συνόρων στις ζώνες με μικτό πληθυσμό, η υπεράσπιση των αλλοεθνοτικών μειονοτήτων, η έξοδος στη θάλασσα των χωρών που βρίσκονται μακριά της, το βαλκανικό ζήτημα, το ιρλανδικό κλπ.. Τα προβλήματα αυτά θα έβρισκαν την πιο απλή λύση μέσα στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία, αφού θα έχαναν την οξύτητά τους καθώς θα μετατρέπονταν σε προβλήματα σχέσεων ανάμεσα σε διάφορες επαρχίες. Τέτοια λύση βρήκαν στο παρελθόν τα αντίστοιχα προβλήματα των κρατιδίων που έγιναν τμήμα μιας ευρύτερης κρατικής οντότητας. Από τη άλλη πλευρά, το τέλος του αισθήματος ασφάλειας που παρείχε το απρόσβλητο της Μεγάλης Βρετανίας και έκανε τους Άγγλους να πιστεύουν στη «λαμπρή απομόνωση», η διάλυση του στρατού και της ίδιας της γαλλικής δημοκρατίας στην πρώτη σοβαρή σύγκρουση με τις γερμανικές δυνάμεις (πράγμα που ελπίζεται ότι μετρίασε τη σοβινιστική πεποίθηση της απόλυτης γαλλικής ανωτερότητας) και ιδίως η συνειδητοποίηση του κινδύνου γενικής υποτέλειας, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις που θα ευνοήσουν την οικοδόμηση ενός ομοσπονδιακού καθεστώτος και θα τεθεί ένα τέλος στη σημερινή

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΑΦΙΕΡΩΜΑ αναρχία. Το γεγονός ακόμη ότι η Αγγλία δέχτηκε πια την αρχή της ινδικής ανεξαρτησίας και ότι η Γαλλία, αναγνωρίζοντας την ήττα της, έχασε όλη της την αυτοκρατορία, κάνουν ακόμη πιο εύκολο να βρεθεί μια βάση συμφωνίας για να διευθετηθεί ευρωπαϊκά το ζήτημα των αποικιακών κτήσεων. Σε όλα αυτά πρέπει τέλος να προστεθεί ότι έπαψαν να υπάρχουν ορισμένες από τις κύριες δυναστείες και ότι τα στηρίγματα όσων επιβίωσαν είναι σαθρά. Πράγματι πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι δυναστείες, θεωρώντας παραδοσιακά τις διάφορες χώρες ως ιδιοκτησία τους και αποτελώντας το στήριγμα ισχυρών συμφερόντων, αντιπροσωπεύουν ένα σοβαρό εμπόδιο για την ορθολογική οργάνωση των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης οι οποίες δεν μπορεί παρά να διέπονται από ένα δημοκρατικό σύνταγμα που θα σέβονται όλες οι ομόσπονδες χώρες. Θα πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ότι η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία, όταν θα έχει ξεπεραστεί ο ορίζοντας της γηραιάς ηπείρου, θα είναι η μόνη χειροπιαστή εγγύηση για να μπορέσουν να εξελιχθούν οι σχέσεις με τους ασιατικούς και αμερικανικούς λαούς στη βάση μιας ειρηνικής συνεργασίας, αναμένοντας ένα απώτερο μέλλον στο οποίο θα καταστεί δυνατή η πολιτική ενότητα όλου του κόσμου και η ένταξη όλων των λαών της ανθρωπότητας σε ένα συνολικό όραμα. Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ προοδευτικών και αντιδραστικών κομμάτων δεν ξεχωρίζει πια τυπικά μόνο μια πλατύτερη από μια στενότερη δημοκρατία, έναν καλύτερο από έναν χειρότερο ποιοτικά προς εγκαθίδρυση σοσιαλισμό, αλλά είναι ουσιαστικά η πιο πρόσφατη γραμμή που χωρίζει αυτούς που αντιλαμβάνονται ως βασικό στόχο της πάλης εκείνον τον παραδοσιακό, την κατάκτηση δηλαδή της εθνικής πολιτικής εξουσίας, – που παίζουν

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

έστω και ακούσια το παιχνίδι των αντιδραστικών δυνάμεων με το να αφήνουν να κρυώσει η ρευστή λάβα των λαϊκών πόθων στο παλαιό καλούπι και επιτρέπουν την ανάδυση των παλαιών παραλογισμών – από εκείνους που θεωρούν ως κύριο καθήκον τους να δημιουργήσουν ένα σταθερό διεθνές κράτος, που κατευθύνουν προς τον σκοπό αυτό τις λαϊκές δυνάμεις και που αφού κατακτήσουν την εθνική εξουσία θα την χρησιμοποιήσουν πρώτα-πρώτα ως εργαλείο για να σφυρηλατήσουν τη διεθνή ενότητα. Με την προπαγάνδα και τη δράση, επιδιώκοντας να καθιερώσουν με κάθε τρόπο συμφωνίες και δεσμούς μεταξύ των μεμονωμένων κινημάτων που είναι βέβαιο ότι σχηματίζονται στις διάφορες χώρες, πρέπει να τεθούν από τώρα τα θεμέλια ενός κινήματος που θα μπορέσει να εμπνεύσει όλες τις δυνάμεις για να ιδρύσει τον νέο οργανισμό, ο οποίος θα αποτελέσει την πιο μεγαλειώδη και πιο καινοτόμα εδώ και αιώνες δημιουργία στην Ευρώπη. Για τη συγκρότηση ενός σταθερού ομοσπονδιακού κράτους που θα διαθέτει ευρωπαϊκή

25 ένοπλη δύναμη αντί για εθνικούς στρατούς. Για να σπάσουν οριστικά οι οικονομικές αυτοτέλειες που αποτελούν τη σπονδυλική στήλη των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Έναν οργανισμό που θα έχει επαρκή όργανα και μέσα για να εκτελεί στα μεμονωμένα ομοσπονδιακά κράτη τις αποφάσεις του, για να τηρείται μια κοινή γραμμή, παραχωρώντας ταυτόχρονα στα ίδια τα κράτη την αυτονομία που θα επιτρέπει μιαν ελαστική διάρθρωση και ανάπτυξη πολιτικής ζωής, σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των διαφόρων λαών. Εάν υπάρξει στα κύρια ευρωπαϊκά κράτη ένας επαρκής αριθμός ανθρώπων που θα καταλάβουν αυτό το πράγμα, η νίκη θα έλθει σύντομα στα χέρια τους, καθώς η κατάσταση και τα πνεύματα θα διάκεινται ευμενώς προς το έργο τους. Θα έχουν απέναντί τους κόμματα και ρεύματα που η καταστροφική εμπειρία της τελευταίας εικοσαετίας θα έχει βάλει στο περιθώριο. Δεδομένου ότι θα είναι η ώρα για νέα έργα, θα είναι και η ώρα για νέους ανθρώπους: για το ΚΙΝΗΜΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΙ ΕΝΩΜΕΝΗ.

ΙΙΙ. ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ – Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ια ελεύθερη και ενωμένη Ευρώπη αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ενδυνάμωση του σύγχρονου πολιτισμού. Η ολοκληρωτική εποχή δεν αποτελεί παρά ένα διάλειμμα. Με το τέλος του θα ξανατεθεί αμέσως σε πλήρη κίνηση η ιστορική διαδικασία ενάντια στην ανισότητα και τα κοινωνικά προνόμια. Όλοι οι παλαιοί συντηρητικοί θεσμοί που εμπόδιζαν την επανεκκίνηση της διαδικασίας αυτής ή θα καταρρεύσουν ή θα είναι ετοιμόρροποι. Θα πρέπει να εκμεταλλευτούμε την κρίση με θάρρος και αποφασιστικότητα.

Η ευρωπαϊκή επανάσταση, για να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις μας, θα πρέπει να είναι σοσιαλιστική. Θα πρέπει δηλαδή να προτείνει τη χειραφέτηση των εργατικών τάξεων και τη δημιουργία πιο ανθρώπινων συνθηκών ζωής γι’αυτές. Γνώμονας για τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν προς την κατεύθυνση αυτή δεν μπορεί να είναι όμως η καθαρά δογματική αρχή της κατάργησης της ιδιοκτησίας των υλικών μέσων παραγωγής και, όταν δεν μπορεί να συμβεί αυτό, η προσωρινή ανοχή της. Η συνολική κρατικοποίηση της οικονομίας ήταν το πρώτο ουτοπικό σχήμα με το οποίο οι εργατικές τάξεις φαντάστηκαν

26 ότι θα ελευθερωθούν από τον καπιταλιστικό ζυγό. Η συνολική κρατικοποίηση δεν οδηγεί στο προσδοκώμενο αποτέλεσμα, αλλά στη θέσπιση ενός καθεστώτος, όπου όλος ο πληθυσμός υποτάσσεται στην περιορισμένη τάξη των γραφειοκρατών που διαχειρίζονται την οικονομία. Η πραγματική θεμελιώδης αρχή του σοσιαλισμού, από την οποία η γενική κολεκτιβοποίηση δεν ήταν παρά ένα βιαστικό και λανθασμένο συμπέρασμα, είναι ότι οι οικονομικές δυνάμεις δεν κυριαρχούν στους ανθρώπους, αλλά – όπως συμβαίνει και με τις φυσικές δυνάμεις – υπακούουν, κατευθύνονται και ελέγχονται από αυτούς με τον πιο λογικό τρόπο για να μην πέφτουν θύματά τους οι μεγάλες μάζες. Οι γιγάντιες δυνάμεις προόδου που γεννά το ιδιωτικό συμφέρον δεν πρέπει να πνίγονται στο τέλμα της κολεκτιβοποίησης για να ανακύπτει στη συνέχεια το άλυτο πρόβλημα σχετικά με το πώς θα αναστηθεί το πνεύμα πρωτοβουλίας με διαφοροποιήσεις μισθών και άλλα παρόμοια μέτρα. Οι δυνάμεις αυτές πρέπει αντίθετα να στηρίζονται και να ενισχύονται, προσφέροντάς τους μεγαλύτερες ευκαιρίες ανάπτυξης και απασχόλησης. Ταυτόχρονα, πρέπει να σταθεροποιούνται και να τελειοποιούνται οι δίαυλοι που θα τις κάνουν να συγκλίνουν προς στόχους ωφέλιμους για όλο το κοινωνικό σύνολο. Η ιδιοκτησία πρέπει να καταργηθεί, να περιοριστεί, να διορθωθεί, να επεκταθεί κατά περίπτωση, κατ' αρχήν όχι δογματικά. Η γραμμή αυτή εντάσσεται φυσιολογικά στη διαδικασία σχηματισμού μιας ευρωπαϊκής οικονομικής ζωής, ελευθερωμένης από τον εφιάλτη του μιλιταρισμού ή του εθνικού γραφειοκρατισμού. Οι ορθολογικές λύσεις πρέπει να αντικαταστήσουν αυτές που στερούνται λογικής, και στη συνείδηση των εργαζόμενων.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Θέλοντας να υποδείξουμε με πιο συγκεκριμένο τρόπο το περιεχόμενο της γραμμής αυτής και υπενθυμίζοντας ότι η καταλληλότητα και οι όροι κάθε προγραμματικής διάταξης θα πρέπει πάντοτε να κρίνονται σε συνάρτηση με την απαραίτητη πια προϋπόθεση της ευρωπαϊκής ενότητας, υπογραμμίζουμε τα ακόλουθα σημεία: α) Δεν είναι πλέον δυνατό να αφεθούν στους ιδιώτες οι επιχειρήσεις οι οποίες, αναπτύσσοντας αναγκαστικά μονοπωλιακή δραστηριότητα, είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν τους καταναλωτές. Για παράδειγμα, η βιομηχανία παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, οι επιχειρήσεις που πρέπει να συνεχίσουν να λειτουργούν για λόγους συλλογικού συμφέροντος αλλά που για να επιβιώσουν χρειάζονται προστατευτικούς δασμούς, επιδοτήσεις, ευνοϊκές ρυθμίσεις κλπ. (το πιο αξιοσημείωτο μέχρι σήμερα παράδειγμα ιταλικής βιομηχανίας αυτού του τύπου είναι η χαλυβουργίες), οι επιχειρήσεις που λόγω μεγέθους των επενδυμένων κεφαλαίων και αριθμού των απασχολούμενων εργατών ή λόγω της δεσπόζουσας θέσης του τομέα τους, μπορούν να εκβιάζουν τα όργανα του κράτους, επιβάλλοντας την πιο επωφελή γι’αυτές πολιτική (για παράδειγμα, οι εξορυκτικές βιομηχανίες, οι μεγάλες τράπεζες και οι μεγάλες πολεμικές βιομηχανίες). Αυτό είναι το πεδίο στο οποίο θα πρέπει δίχως άλλο να γίνουν ευρύτατης κλίμακας εθνικοποιήσεις, χωρίς να ληφθεί υπόψη κανένα κεκτημένο δικαίωμα. β) Τα χαρακτηριστικά που είχαν προσλάβει στο παρελθόν το δικαίωμα της ιδιοκτησίας και το κληρονομικό δικαίωμα, επέτρεψαν να συσσωρευτούν, στα χέρια λίγων προνομιούχων, πλούτη που σε μία επαναστατική κρίση θα πρέπει να διανεμηθούν ισότιμα. Για να εξαλειφθούν οι παρασιτικές τάξεις και να δοθούν στους εργαζόμενους τα ανα-

γκαία μέσα παραγωγής που θα βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση και θα τους επιτρέψουν να φθάσουν σε ένα επίπεδο πιο ανεξάρτητης ζωής. Εννοούμε δηλαδή μια αγροτική μεταρρύθμιση η οποία, αφού παραδώσει τη γη σ’αυτούς που την καλλιεργούν, θα αυξήσει κάθετα τον αριθμό των ιδιοκτητών. Ακόμη, μια βιομηχανική μεταρρύθμιση που θα επεκτείνει την ιδιοκτησία των εργαζόμενων στους μη κρατικοποιημένους τομείς, με τη συνεταιριστική διαχείριση, με τη διανομή των μετοχών στους ίδιους τους εργαζόμενους κλπ.. γ) Οι νέοι πρέπει να βοηθηθούν με τα απαραίτητα εκείνα μέτρα που θα μειώσουν στο ελάχιστο τις αποστάσεις ανάμεσα στις θέσεις εκκίνησης για τον αγώνα της ζωής. Το δημόσιο σχολείο συγκεκριμένα θα πρέπει να δίνει πραγματικές δυνατότητες συνέχισης των σπουδών έως τις υψηλότερες βαθμίδες για τους πιο κατάλληλους παρά για τους πιο πλούσιους. Θα πρέπει επίσης να προετοιμάζει σε κάθε κλάδο σπουδών, για να προσανατολιστεί στα διάφορα επαγγέλματα και τις διάφορες ελεύθερες και επιστημονικές δραστηριότητες, έναν αριθμό ατόμων που να αντιστοιχεί στη ζήτηση της αγοράς. Έτσι ώστε οι μέσες αμοιβές να είναι πάνω-κάτω ίδιες για όλες τις επαγγελματικές κατηγορίες, όποιες και αν είναι οι σχετικές με τις διάφορες προσωπικές ικανότητες αποκλίσεις αμοιβών στο εσωτερικό της κάθε κατηγορίας. δ) Οι χωρίς όρια δυνατότητες μαζικής παραγωγής ειδών πρώτης ανάγκης, χάρη στις σύγχρονες τεχνικές, επιτρέπουν πια να εξασφαλιστούν σε όλους, με μικρό σχετικά κοινωνικό κόστος, η διατροφή, η κατοικία, η ένδυση και η ελάχιστη αναγκαία άνεση για να συντηρείται η έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η ανθρώπινη αλληλεγγύη προς αυτούς που βγαίνουν ητ-

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΑΦΙΕΡΩΜΑ τημένοι από τον οικονομικό στίβο δεν θα πρέπει όμως να εκδηλώνεται με όλο και πιο ταπεινωτικές μορφές φιλανθρωπίας, που παράγουν τα ίδια κακά με αυτά που επιδιώκουν να αποκαταστήσουν, αλλά με μια σειρά προνοιακών μέτρων που θα εγγυώνται, χωρίς όρους, σε όλους, είτε μπορούν είτε δεν μπορούν να εργαστούν, ένα ευπρεπές επίπεδο ζωής, χωρίς να περιορίζουν τα κίνητρα για εργασία και αποταμίευση. Έτσι κανένας δεν θα εξαναγκάζεται πια από τη φτώχεια να δέχεται εξευτελιστικές συμβάσεις εργασίας. ε) Η ελευθέρωση των εργατικών τάξεων μπορεί να επέλθει μόνο με την υλοποίηση των συνθηκών που περιγράφηκαν στα προηγούμενα σημεία: δεν πρέπει να ξαναγίνουν έρμαια της οικονομικής πολιτικής των μονοπωλιακών συνδικάτων, που μεταφέρουν απλώς στο εργατικό πεδίο τις καταχρηστικές μεθόδους που χαρακτηρίζουν κυρίως το μεγάλο κεφάλαιο. Οι εργαζόμενοι πρέπει να ξαναμπορέσουν να επιλέγουν ελεύθερα τους εντολοδόχους για τη συλλογική διαπραγμάτευση των όρων κάτω από τους οποίους θα προτίθενται να προσφέρουν την εργασία τους και το κράτος θα πρέπει να παρέχει τα έννομα μέσα που θα εξασφαλίζουν την τήρηση των συμφωνιών. Από τη στιγμή που θα υλοποιηθούν αυτές οι κοινωνικές μεταβολές θα καταστεί δυνατό να καταπολεμηθούν όλες οι μονοπωλιακές τάσεις. Αυτές είναι οι αναγκαίες αλλαγές για να δημιουργηθεί γύρω από τη νέα τάξη πραγμάτων ένα ευρύτατο κοινωνικό στρώμα πολιτών που θα ενδιαφέρονται για τη διατήρησή της, αλλά και για να δοθεί στην πολιτική ζωή ένα στερεό έδαφος ελευθερίας, εμποτισμένο με ένα ισχυρό αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης. Σε αυτές τις βάσεις θα μπορέσουν οι πολιτικές ελευθερίες να αποκτήσουν πραγματικά ένα ουσιαστικό και όχι μόνο θεωρητικό περιεχόμενο για

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

όλους, δεδομένου ότι η μάζα των πολιτών θα έχει επαρκή ανεξαρτησία και γνώση για να ασκεί συνεχή και αποτελεσματικό έλεγχο στην άρχουσα τάξη. Στους συνταγματικούς θεσμούς είναι περιττό να σταθούμε, καθώς δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες θα προκύψουν και θα λειτουργήσουν. Δεν θα κάνουμε τίποτε άλλο από το να επαναλάβουμε αυτά που όλοι ήδη γνωρίζουν σχετικά με την ανάγκη να υπάρχουν αντιπροσωπευτικά όργανα, σχετικά με τη διαμόρφωση των νόμων, σχετικά με την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας που θα αντικαταστήσει τη σημερινή για να εφαρμόζει αμερόληπτα τους εγκρινόμενους νόμους, σχετικά με την ελευθερία του Τύπου και του συνεταιρίζεσθαι, για τη διαφώτιση της κοινής γνώμης και για να παρέχεται σε όλους τους πολίτες η δυνατότητα να συμμετέχουν ουσιαστικά στον κρατικό βίο. Σε δύο μόνο ζητήματα είναι ανάγκη να αποσαφηνιστούν οι ιδέες λόγω της ιδιαίτερης σημασίας τους για τη χώρα μας τη στιγμή αυτή: στις σχέσεις του κράτους με την εκκλησία και στον χαρακτήρα της πολιτικής εκπροσώπησης. α) το κονκορδάτο με το οποίο το Βατικανό σύναψε στην Ιταλία τη συμμαχία με τον φασισμό δίχως άλλο θα καταργηθεί, ώστε να επιβεβαιωθεί ο ξεκάθαρος λαϊκός χαρακτήρας του κράτους και να καθοριστεί με αναμφίβολο τρόπο η υπεροχή του στην ζωή των πολιτών. Όλες οι θρησκευτικές πεποιθήσεις θα πρέπει να γίνονται εξίσου σεβαστές, αλλά το κράτος δεν πρέπει να έχει πλέον προϋπολογισμό θρησκευμάτων. β) ο χάρτινος πύργος που δημιούργησε ο φασισμός με τη σωματειακή δομή θα συντριβεί μαζί με τα άλλα τμήματα του ολοκληρωτικού κράτους. Υπάρχουν αυτοί που ισχυρίζονται ότι από τα ερείπιά του θα καταστεί δυνατό αύριο να εξαχθεί το υλικό για τη νέα συ-

27 νταγματική τάξη. Εμείς δεν το πιστεύουμε. Στα ολοκληρωτικά κράτη τα σωματεία είναι η απάτη που συγκαλύπτει τον αστυνομικό έλεγχο επί των εργαζόμενων. Ακόμη όμως και να αποτελούσαν τα σωματεία την ειλικρινή έκφραση των διαφόρων παραγωγικών κατηγοριών, τα αντιπροσωπευτικά όργανα των διαφόρων επαγγελματικών κλάδων δεν θα έπρεπε ποτέ να χειρίζονται ζητήματα γενικότερης πολιτικής. Στα πιο ειδικά οικονομικά ζητήματα μάλιστα, θα εξελίσσονταν σε όργανα κυριαρχίας των ισχυρότερων συνδικαλιστικώς κατηγοριών. Τα συνδικάτα θα έχουν μεν ευρείες αρμοδιότητες συνεργασίας με τα κρατικά όργανα που θα είναι επιφορτισμένα με την επίλυση των προβλημάτων που τα αφορούν πιο άμεσα, αλλά δεν θα πρέπει για κανένα λόγο να τους ανατίθεται οποιαδήποτε νομοθετική αρμοδιότητα. Το αποτέλεσμα θα ήταν να επικρατήσει μια φεουδαρχική αναρχία στην οικονομική ζωή που θα κατέληγε σε έναν ανανεωμένο πολιτικό δεσποτισμό. Πολλοί που γοητεύτηκαν αφελώς από τον μύθο του κορπορατισμού θα μπορέσουν και πρέπει να εμπλακούν στο έργο της ανανέωσης. Θα πρέπει όμως να αντιληφθούν πόσο παράλογη ήταν η λύση που τόσο συγκεχυμένα προσδοκούσαν. Ο κορπορατισμός δεν μπορεί να έχει πρακτική εφαρμογή παρά μόνο με τη μορφή που παίρνει στα ολοκληρωτικά κράτη για να επιστρατεύει τους εργαζόμενους κάτω από λειτουργούς που ελέγχουν κάθε τους κίνηση προς το συμφέρον της άρχουσας τάξης. Το επαναστατικό κόμμα δεν μπορεί αίφνης και ερασιτεχνικά να συγκροτηθεί την κρίσιμη στιγμή, αλλά πρέπει να αρχίσει να διαμορφώνεται από τώρα, τουλάχιστον ως προς την κεντρική του πολιτική θέση, το γενικό του πλαίσιο και τις πρώτες γραμμές δράσης. Δεν πρέπει να αντιπροσωπεύει μια ανομοιογενή μάζα τάσεων που συγκλίνουν

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

28 μόνο αρνητικά και μεταβατικά, λόγω του αντιφασιστικού παρελθόντος τους και απλώς αναμένουν την πτώση του ολοκληρωτικού καθεστώτος, έτοιμες να τραβήξουν η κάθε μία τον δρόμο της από τη στιγμή που θα επιτευχθεί ο σκοπός. Το επαναστατικό κόμμα γνωρίζει αντίθετα ότι μόνο τότε θα αρχίσει το πραγματικό έργο του και κατά συνέπεια πρέπει να αποτελείται από ανθρώπους που συμφωνούν πάνω στα βασικά προβλήματα του μέλλοντος. Πρέπει να διεισδύσει με μεθοδική προπαγάνδα εκεί όπου υπάρχουν καταπιεσμένοι του σημερινού καθεστώτος. Να αρχίζει από το πρόβλημα που κάθε φορά αντιλαμβάνεται ότι πονάει περισσότερο τα πρόσωπα ή τις τάξεις, υποδεικνύοντας πώς συνδέεται το πρόβλημα αυτό με τα άλλα και ποια μπορεί να είναι η πραγματική λύση. Από τον αυξανόμενο λίγο - λίγο όμως κύκλο των οπαδών του πρέπει να ξεχωρίσει και να στρατολογήσει στην οργάνωση του κινήματος μόνον αυτούς που έχουν αναγάγει την ευρωπαϊκή επανάσταση σε κύριο σκοπό της ζωής τους. Αυτούς που κάνουν ημέρα με την ημέρα, πειθαρχημένα, την απαραίτητη δουλειά, που μεριμνούν προσεκτικά για τη διαρκή και αποτελεσματική ασφάλειά του, ακόμη και στις καταστάσεις της πιο σκληρής παρανομίας, και πλέκουν έτσι σφιχτά το εσωτερικό δίκτυο, το οποίο με τη σειρά του δίνει υπόσταση στον πιο ρευστό κύκλο των συμπαθούντων. Το επαναστατικό κόμμα, μολονότι δεν παραβλέπει καμία ευκαιρία και κανένα χώρο για να διαδώσει τις θέσεις του, πρέπει να κατευθύνει κατά προτεραιότητα τη δραστηριότητά του στους κύκλους εκείνους που είναι σημαντικότεροι, τόσο ως κέντρα διάδοσης ιδεών όσο και στρατολόγησης μαχητικών ανθρώπων. Κυρίως προς τις δύο κοινωνικές ομάδες που είναι οι πιο ευαίσθητες απέναντι στη σημερινή κατάσταση και έχουν αποφασιστική σημασία για το αύριο: την εργατική τάξη και τις τάξεις

των διανοουμένων. Η εργατική τάξη είναι εκείνη που έχει πειθαρχήσει λιγότερο στην ολοκληρωτική βία και είναι η πιο έτοιμη για να αναδιοργανώσει τις γραμμές της. Οι διανοούμενοι, ιδίως οι νεότεροι, είναι εκείνοι που περισσότερο ασφυκτιούν πνευματικά και απεχθάνονται τον διάχυτο δεσποτισμό. Σιγά – σιγά θα εμπλακούν αναπόφευκτα στο γενικό κίνημα και άλλες τάξεις. Όποιο κίνημα δεν καταφέρει να συμμαχήσουν οι δυνάμεις αυτές είναι καταδικασμένο στη στειρότητα. Εάν αποτελείται μόνο από διανοούμενους θα στερηθεί τη δύναμη της απαραίτητης μάζας για να κάμψει τις αντιδραστικές αντιστάσεις, θα είναι δύσπιστο και ταυτόχρονα θα προκαλεί υποψίες στην εργατική τάξη. Ακόμη και να εμφορείται από δημοκρατικά αισθήματα, απέναντι στις δυσκολίες θα είναι επιρρεπές να ολισθήσει στο πεδίο της κινητοποίησης όλων των άλλων τάξεων κατά των εργατών, δηλαδή προς τη φασιστική παλινόρθωση. Εάν βασιστεί μόνο στο προλεταριάτο δεν θα έχει εκείνη τη σαφήνεια της σκέψης που μόνο από τους διανοούμενους μπορεί να προέλθει και η οποία είναι απαραίτητη για να ξεχωρίσουν τα νέα καθήκοντα και οι νέοι δρόμοι: θα παραμείνει αιχμάλωτο του παλαιού ταξισμού, θα βλέπει παντού εχθρούς και θα γλιστρήσει στη δογματική κομμουνιστική λύση.

ατά τη διάρκεια της επαναστατικής κρίσης, θα εναπόκειται στο κίνημα αυτό να οργανώσει και να κατευθύνει τις προοδευτικές δυνάμεις. Να χρησιμοποιήσει όλα εκείνα τα λαϊκά όργανα που, σαν τα λειωμένα μέταλλα που αναμειγνύονται στις μήτρες, διαμορφώνονται αυθόρμητα σε επαναστατικές μάζες, όχι για να εκδώσουν λαϊκά ψηφίσματα αλλά περιμένοντας να καθοδηγηθούν. Το κίνημα αντλεί το όραμα και την ασφάλεια περί του πρακτέου όχι επειδή καθαγιάζεται προκαταβολικά από την ανύπαρ-

κτη ακόμη λαϊκή βούληση, αλλά επειδή συνειδητοποιεί ότι εκπροσωπεί τις βαθύτερες ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Δίνει συνεπώς τις πρώτες κατευθύνσεις για τη νέα τάξη πραγμάτων και το πρώτο κοινωνικό μάθημα στις άμορφες μάζες. Από αυτή τη δικτατορία του επαναστατικού κόμματος θα σχηματιστεί το νέο κράτος και γύρω από αυτό η νέα πραγματική δημοκρατία. Δεν πρέπει να φοβόμαστε ότι ένα τέτοιο επαναστατικό καθεστώς θα καταλήξει αναγκαστικά σε ένα νέο δεσποτισμό. Θα καταλήξει εκεί εάν έχει διαμορφωθεί ένας τύπος δουλικής κοινωνίας. Εάν, όμως, το επαναστατικό κόμμα δημιουργήσει, κρατώντας σταθερή πορεία από τα πρώτα κιόλας βήματα, τις συνθήκες για μια ελεύθερη ζωή, στην οποία όλοι οι πολίτες θα μπορούν να συμμετέχουν πραγματικά στη λειτουργία του κράτους, θα καταφέρει προοδευτικά, ενδεχομένως ακόμη και μέσα από δευτερεύουσες πολιτικές κρίσεις, να κατανοηθεί και να γίνει δεκτή από όλους η νέα τάξη και, συνεπώς, η αυξανόμενη πιθανότητα να συγκροτηθούν ελεύθεροι πολιτικοί θεσμοί. Σήμερα έχει φθάσει η στιγμή, στην οποία πρέπει να ξεφορτωθούμε τα παλαιά βάρη, να είμαστε έτοιμοι στο καινούργιο που καταφθάνει τόσο διαφορετικό από αυτό που είχαμε φανταστεί, να παραμερίσουμε τους ακατάλληλους ανάμεσα στους παλιούς και να εμφυσήσουμε νέα ενέργεια στους νέους. Σήμερα αναζητούνται και συναντώνται μεταξύ τους, αρχίζοντας να υφαίνουν το μέλλον, εκείνοι που διέκριναν τις αιτίες της σημερινής κρίσης του ευρωπαϊκού πολιτισμού και ως εκ τούτου κληρονομούν όλα τα κινήματα που προσπάθησαν να εξυψώσουν την ανθρωπότητα, αλλά ναυάγησαν λόγω κακής κατανόησης του στόχου ή των μέσων με τα οποία έπρεπε να επιτευχθεί. Το ταξίδι που πρέπει να κάνουμε δεν είναι εύκολο ούτε ασφαλές. Πρέπει όμως να γίνει. Και θα γίνει! ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΕΤΑΙΡΙΚ Η ΚΟΙΝΩΝ ΙΚ Η ΕΥΘΥ Ν Η

ΕΚΕ: «φιλί ζωής» για τις κοινωνικές ομάδες

της Αναστασίας Ψωμιάδη, PhD, Προέδρου APSON, Εταιρείας Κοινωνικής Ευθύνης

ΕΚΕ ως εργαλείο των επιχειρήσεων δίνει «φιλί ζωής» στις κοινωνίες και κατ΄ επέκταση στον άνθρωπο. Οι δράσεις και οι ενέργειες ΕΚΕ των επιχειρήσεων συμβάλλουν στην αντιμετώπιση κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων. Οι επιχειρήσεις είναι ένα κομμάτι της κοινωνίας και η πορεία τους εξαρτάται από το ίδιο το κοινωνικό σύνολο.

Οι δράσεις και τα προγράμματα ΕΚΕ για να είναι αποτελεσματικά και ουσιαστικά, σχεδιάζονται με στόχο τον άνθρωπο, ως φέροντα πολλές και ποικίλες κοινωνιοψυχολογικές ταυτότητες, εντασσόμενο σε κάθε περίπτωση σε πολλές και ποικίλες κοινωνικές ομάδες. Η στρατηγική ενός προγράμματος ΕΚΕ είναι ανάγκη πλέον να δομείται με βάση τον συνδυασμό των χαρακτηριστικών, και ειδικότερα των κοινωνικών αναπαραστάσεων που έχει κάθε κοινωνική ομάδα. Για να λειτουργήσει αποδοτικά ένα πρόγραμμα ΕΚΕ και για να ικανοποιηθεί μία κοινωνική ομάδα, οφείλει να σεβαστεί τις ιδιαιτερότητές της και να προσαρμόσει τις δράσεις της με βάση τα χαρακτηριστικά της. Δεδομένου ότι η οικονομική κρίση έχει πάνω απ’ όλα δυσάρεστες σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες, στόχος των προγραμμάτων ΕΚΕ είναι η κάλυψη συναισθηματικών αναγκών, καθώς όλα από εκεί ξεκινούν. Το κενό που αισθάνεται κάθε άτομο ή κοινωνική ομάδα λόγω της υπάρχουσας πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης είναι απαραίτητο να καλυφθεί σε ένα σημαντικό βαθμό με δράσεις ΕΚΕ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

με τέτοιο τρόπο ώστε ο ρόλος των επιχειρήσεων απέναντι στην κοινωνία να είναι εκείνος του συμπαραστάτη, του συνοδοιπόρου και του συνανθρώπου. Βασική αξία στην ΕΚΕ αποτελεί η συνέργεια δημοσίου και ιδιωτικού τομέα για την ελληνική κοινωνία. Ο κρατικός μηχανισμός θα μπορούσε να είναι πιο ευέλικτος για να εξυπηρετηθεί ο ίδιος προκειμένου να στρέψει το ενδιαφέρον των ιδιωτικών επιχειρήσεων σε θέματα που αφορούν, αλλά και ωφελούν και τους δύο. Η σχέση αυτή είναι αμφίδρομη. Βαδίζοντας με το «η ισχύς εν τη ενώσει», σε κάθε δράση ΕΚΕ θα πρέπει να εμπλέκονται διάφορα μέρη, π.χ. η επιχείρηση, ο δήμος ή φορέας στον οποίο δραστηριοποιείται, οι κοινωνικές ομάδες που ενεργούν μέσα σ’ αυτόν. Κάθε εμπλεκόμενο μέρος επιζητά κάλυψη αναγκών, η οποία επέρχεται με διαφορετικό τρόπο. Είναι προς όφελος όλων να προκαλούμε και να υπερασπίζουμε περισσότερες συνεργασίες του επιχειρηματικού κόσμου με φορείς τοπικούς και υπερτοπικούς. Σαφέστατα ο ιδιωτικός τομέας δεν υποκαθιστά τον ρόλο του κοινωνικού κράτους, αλλά αποδει-

κνύεται με την κατάλληλη στρατηγική, σπουδαίος. Η ΕΚΕ αποτελεί αναγκαιότητα για τα νέα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα ώστε να λειτουργεί ως βασικό μέσο εταιρικής στρατηγικής στα επιχειρησιακά σχέδια των επιχειρήσεων. Παρόλο που η περικοπή των δαπανών είναι η πολιτική που ακολουθούν πολλές επιχειρήσεις στο πλαίσιο της διαγραφόμενης οικονομικής συγκυρίας, η εταιρική κοινωνική ευθύνη, σε όλες τις προαναφερόμενες εκφάνσεις της, είναι απαραίτητο να ενταχθεί στο εταιρικό DNA, ακόμη και όταν απαιτείται ο επαναπροσδιορισμός του διαφημιστικού budget. Αυτή η νευραλγική καμπή στην κοινωνία, επιτάσσει τη συμβολή των επιχειρήσεων στη βιώσιμη ανάπτυξη και μάλιστα έχοντας προγράμματα ΕΚΕ που έχουν ορίζοντα στο μέλλον και όχι κάτι ευκαιριακό και εποχικό. Η σύγχρονη ΕΚΕ είναι επένδυση με απτά αποτελέσματα και όχι απλά ένα οικονομικό έξοδο. Σήμερα περισσότερο από ποτέ είναι ανάγκη οι επιχειρήσεις να προσανατολίζονται στην αφομοίωση του κοινωνικού τους ρόλου προσφέροντας ουσιαστικά στην κοινωνία και κατ’ επέκταση στον άνθρωπο. Και ας μην ξεχνάμε… οι δράσεις ΕΚΕ σχεδιάζονται από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο.

ΕΤΑΙΡΙΚ Η ΚΟΙΝΩΝ ΙΚ Η ΕΥΘΥ Ν Η

Γραφεία

Α. Νομικό Πλαίσιο - Στόχοι

ε την Ε (2001) 583/4-42001 απόφαση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Υγεία – Πρόνοια (2000 – 2006) και με το ΦΕΚ (τεύχος Β΄) 876/2-2-2003 προσδιορίστηκε το γενικό πλαίσιο και οι στόχοι του «Μέτρου 3.1», «Ενέργειες υποστήριξης ατόμων που απειλούνται ή πλήττονται με αποκλεισμό από την αγορά εργασίας

Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών

στο πλαίσιο των δράσεων του Δικτύου Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών (Δ.Κ.Υ.Υ.) σε τοπικό επίπεδο». Πρωταρχικός στόχος των δομών που προέκυψαν από την εκπεφρασμένη πολιτική βούληση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελληνικής Πολιτείας, τα Γραφεία Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών (Γ.Κ.Υ.Υ), ήταν η αναβάθμιση των πρωτοβάθμιων υπηρεσιών Πρόνοιας σε τοπικό / αυτοδιοικητικό επίπεδο θέτοντας σε πρώτη προτεραιότητα τις ανάγκες για υπηρεσίες Πρόνοιας πληθυσμών που βρίσκονται σε απομακρυσμένες περιοχές και την αντιμετώπιση του

κατακερματισμού και της έλλειψης συντονισμού της δράσης των ήδη υπαρχουσών Προνοιακών δομών. Τα Γ.Κ.Υ.Υ., έτσι όπως διαπιστώθηκε από την εμπειρία της λειτουργίας τους, αποτέλεσαν τη συνέχεια της πολιτικής σκέψης που εκφράστηκε στη νομοθετική ρύθμιση που προϋπήρξε ήδη για πέντε χρόνια (ν. 2646/1620/10/1998) περί της «Ανάπτυξης Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας». Στο νομοθέτημα αυτό (άρθρο 3, § 2) αναφέρεται ότι: «Η πρωτοβάθμια κοινωνική φροντίδα έχει ως αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών ανοικτής φροντίδας και αποσκοπεί στην πρόληψη των αναγκών και στον έγκαιρο εντοπισμό προβλημάτων κοινωνικοοικονομικού αποκλεισμού. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται κυρίως στο πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης».

Β. Ποσοτικά Δεδομένα

πό το σύνολο των προβλεπομένων δράσεων του Ε.Π. «Υγεία – Πρόνοια» έχουν χρηματοδοτηθεί συνολικά άνω των 1000 έργων με άμεσα και έμμεσα οφέλη για εκατοντάδες χιλιάδες ωφελούμενους πολίτες. Τα έργα αυτά πραγματοποιούνται σε συνεργασία με περισσότερους από 300 φορείς υλοποίησης, που αποτελούν τους τελικούς δικαιούΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΕΤΑΙΡΙΚ Η ΚΟΙΝΩΝ ΙΚ Η ΕΥΘΥ Ν Η χους των μέτρων του ΕΠ, μεταξύ των οποίων – ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ του τομέα παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας, οργανισμοί και αναπτυξιακές εταιρίες της τοπικής αυτοδιοίκησης, φορείς του ΕΣΥ, κεντρικές και περιφερειακές υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Στα πλαίσια της υλοποίησης του «Μέτρου 3.1» ιδρύθηκαν συνολικά περισσότερα από 140 γραφεία στα οποία απασχολήθηκαν περισσότεροι από 250 κοινωνικοί επιστήμονες1. Οι ωφεληθέντες από τις παρασχεθείσες υπηρεσίες υπερβαίνουν τα 70.000 άτομα ανά την Επικράτεια2. Λαμβάνοντας υπόψη τα προβλεπόμενα ποσά από το αντίστοιχο «Τεχνικό Δελτίο» του «Μέτρου 3.1», το κόστος για τα δύο πρώτα χρόνια της υλοποίησης του έργου υπολογίζεται σε €13.000.000, χωρίς στο ποσό αυτό να υπολογίζονται οι αμοιβές της κεντρικής δημοσιότητας, το κόστος της σύμβασης του φορέα υλοποίησης του Υποστηρικτικού Μηχανισμού και τα έξοδα κατάρτισης του προσωπικού. Η χρημα1 Σύμφωνα με στοιχεία του Αρχείου Επιστημόνων Γ.Κ.Υ.Υ. (απάντηση της Γεν. Δ/νσης Πρόνοιας του Υπουργείου Υγείας με αρ. Πρωτοκόλλου Π2α/Γ.Π.: 130052/23-9-2008 προς ΚΕΔΚΕ) ο αριθμός των απασχοληθέντων επιστημόνων (Κοινωνιολόγων, Κοινωνικών Λειτουργών, Κοινωνικών Ανθρωπολόγων, Επιστημόνων Κοινω νικής Πολιτικής και Ψυχολόγων) ανέρχεται σε 261. Τα μη επικαιροποιημένα στοιχεία του ιστο τόπου «www.ygeia-pronoia.gr» κάνουν λόγο για περισσότερους από 220. Επίσης εκεί αναφέρεται ότι τα 140 γραφεία λειτούργησαν σε ισάριθμους δήμους. Κάτι τέτοιο ελέγχεται ως προς την ακρίβειά του διότι αφενός (τύποις) υπήρξαν Γραφεία που λειτούργησαν στα πλαίσια Διαδημοτικών Επιχειρήσεων ή/και Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και αφετέρου (κατ’ουσία) τα στελέχη των Γραφείων δεν αρνήθηκαν ποτέ να παράσχουν υπηρεσίες σε άτομα όμορων δήμων, εφόσον δεν υπήρχε εκεί αντίστοιχη υπηρεσία. Από το Αρχείο Συλλόγου των Επιστημόνων Γ.Κ.Υ.Υ προκύπτει ότι ο αριθμός των ΟΤΑ που ωφελήθηκαν άμεσα ή έμμεσα από τις παρασχεθείσες υποστηρικτικές υπηρεσίες φτάνει τους 374 Δήμους και Κοινότητες. 2 Η ποσότητα του τεκμηριωμένου παραχθέντος έργου υπολογίζεται από την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του Υπουργείου Υγείας σε μεγαλύτερη από 600.000 ανθρωποώρες. (Πηγή: www.ygeiapronoia.gr) ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

τοδότηση προήλθε κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και κατά 25% από εθνική συμμετοχή.

Γ. Μετά την πενταετία

ροϋπόθεση της ένταξης στο πρόγραμμα ήταν η δέσμευση των ΟΤΑ για ανάληψη εκ μέρους τους του κόστους λειτουργίας των Γ.Κ.Υ.Υ για τα επόμενα τρία έτη μετά το πέρας της αρχικής διετούς χρηματοδότησης, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από το ΦΕΚ 876/2-7-2003. Ενώ επομένως το θεσμικό πλαίσιο εξασφάλιζε την οικονομική βιωσιμότητα των Γ.Κ.Υ.Υ. για πέντε (5) έτη, δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη για τον προσδιορισμό του μελλοντικού καθεστώτος τους, παρά το γεγονός ότι η συνέχιση της λειτουργίας τους είναι, σύμφωνα με τον Κανονισμό 1260 της Ε.Ε., υποχρέωση έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης3. Δυστυχώς, ένεκα –αλλά όχι μόνοκαι της δυσμενούς οικονομικής συγκυρίας καμία από προτάσεις/σκέψεις τόσο της αρμόδιας Δ/νσης του Υπουργείου 3 Απάντηση Δ/νσης Κοιν. Αντίληψης & Αλληλεγγύης (αρ. πρωτοκόλλου Π2α/Γ.Π.: 145690/511-2009) προς το Σύλλογο Επιστημόνων Γ.Κ.Υ.Υ.)

Υγείας4, όσο και του Συλλόγου Επιστημόνων Γ.Κ.Υ.Υ. δεν υλοποιήθηκαν για την περαιτέρω θεσμική και οικονομική κατοχύρωση της λειτουργίας μιας κοινωνικής δομής που αποτέλεσε το ανθρώπινο πρόσωπο μιας κατά τα άλλα απρόσωπης Δημόσιας Διοίκησης και την οποία δομή οι τοπικές κοινωνίες ενέταξαν στη συλλογική τους συνείδηση.

Δ. Πηγές – Βιβλιογραφία 1. Ξ. Κοντιάδης, «Μεταρρύθμιση του Κοινωνικού Κράτους και Τοπική Αυτοδιοίκηση: Συντονισμός και δικτύωση των δομών κοινωνικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο», Αθήνα 2006 2. Ιστοσελίδα του προγράμματος: www. ygeia-pronoia.gr (απαιτεί επικαιροποίηση) 3. Ιστοσελίδα: http://www.ygeia-pronoia. gr/home.asp?pg =DhmosiothtaDraseisTD_ metro31, όπου αναφέρονται ενδεικτικά δράσεις των ΓΚΥΥ σχετικά με την προ-

βολή του έργου τους 4. Αρχείο Συλλόγου Επιστημόνων Γ.Κ.Υ.Υ. Στράτος Μουτάφης Γ.Γ. Συλλόγου Επιστημόνων Γ.Κ.Υ.Υ 4 Στο ίδιο έγγραφο.

ΑΠΟΨΕΙΣ

Χάθηκε η

κυνή

του Πάρι Κωνσταντινίδη*

λογική;

ριν από μερικές χιλιάδες χρόνια χάρισε η Αθήνα στον κόσμο μία λέξη, τον «κοσμοπολιτισμό», που ως γνήσια κοσμοπολίτικη επινόηση, δεν γεννήθηκε από Αθηναίο. Όταν ρωτούσαν τον Διογένη από τη Σινώπη για την πατρίδα του, απάνταγε ότι ήταν Κοσμοπολίτης, κι αν τον ειρωνεύονταν για την εξορία στην οποία τον είχαν καταδικάσει οι Σινωπείς, αποκρινόταν ότι: «Εγώ τους καταδίκασα να μείνουν εκεί».

* Ο Πάρις Κωνσταντινίδης εγκληματεί στη Γερμανία.

Η μοίρα της Σινώπης, που έχασε τον σπουδαιότερο πολίτη της, φαίνεται να είναι η μοίρα κάθε κοινωνίας, που αντί να φιλοξενεί, αποδιώχνει. Δεν ήταν, όμως, μόνο ο Διογένης, ο κύων, μετανάστης, μα και οι περισσότεροι κυνικοί φιλόσοφοι, οι οποίοι εμπλούτισαν για πάντα τη φιλοσοφική σκέψη της κλασικής Αθήνας. Ωστόσο η κυνική φιλοσοφία, η οποία ασκούσε έντονη κριτική στις συμβάσεις της εποχής της –δηλαδή στην τότε «κοινή λογική»- δεν ήταν παρά μία ακόμα δυνατότητα στοχασμού, μεταξύ των τόσο διαφορετικών φιλοσοφικών ρευμάτων. Η «κοινή λογική» αποθεώνεται στις μέρες μας ως «ο ορθός δρόμος» από αυτούς που την επικαλούνται, ενώ στην ουσία διεκδικούν απλώς καθολικότητα για τη δική τους γνώμη. Έτσι, ένας δημοσιογράφος υπέρμαχος της «κοινής λογικής» έγραφε την Τετάρτη: «το κέντρο της πόλης έχει καταληφθεί από απροσδιόριστες φυλές,

οι οποίες ανεξαρτήτως προέλευσης, χρώµατος και θρησκείας έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: το έγκληµα» και συνέχιζε παρακάτω: «Ζει [η Αθήνα] σε καθεστώς κατοχής. Μετανάστες και πρεζόνια, έγχρωµοι και εγχώριοι ντίλερ κάθε παρανοµίας». Για τον δημοσιογράφο, λοιπόν, κάθε μετανάστης είναι εγκληματίας και επιπλέον έχει καταλάβει την Αθήνα – ασχέτως αν πληρώνει νοίκι για να ζει σε αυτήν, ασχέτως αν εργάζεται νομίμως, ασχέτως αν είναι νόμιμη η παραμονή του στη χώρα.

εν ξέρω αν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «κοινή λογική» η λογική του δημοσιογράφου, ο οποίος ταυτίζει, άνευ όρων, τον άνθρωπο που διαμένει σε χώρα διαφορετική από αυτήν στην οποία γεννήθηκε -όπως π.χ. ο Διογένης- με τον εγκληματία, τον τοξικομανή και τον έμπορο ναρκωτικών… Ίσως ο δημοσιογράφος να θεωρεί ότι εκφράζει το Zeitgeist. Το πνεύμα της εποχής, όμως, εξέφραζε και ο Χίτλερ στη Γερμανία του ’30. (Εδώ θέλω να διευκρινήσω ότι σε καμία περίπτωση δεν συγκρίνω τις πράξεις ή τα λόγια ενός πολιτικού με τη γνώμη ενός δημοσιοΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΑΠΟΨΕΙΣ γράφου, αλλά ασχολούμαι με τη διαφορετική αντίληψη της εκάστοτε «κοινής λογικής»). Ας μην ξεχνάμε, λοιπόν, ότι ο Χίτλερ δεν θεωρείτο ακραίος την εποχή που ανέβηκε στην εξουσία, αλλά mainstream. Οι λόγοι του δεν ακούγονταν παράλογοι από το ακροατήριό του, που τον επαινούσε. Ο Χίτλερ ήταν η «κοινή λογική» μιας χώρας που δεινοπαθούσε από την ένδεια και τη φτώχεια που της είχε επιβάλλει η συνθήκη των Βερσαλλιών.** Η «κοινή λογική» της εποχής δεν έφερε τη λύση, αλλά έγινε το νέο πρόβλημα, που προκάλεσε πολύ μεγαλύτερο πόνο από αυτόν που θα έλυνε (ας μην ξεχνάμε ότι δεν πρόκειται απλώς για πόνο, αλλά για έγκλημα). Μπορεί σήμερα ο Χίτλερ να μας φαίνεται «τρελός», αλλά κάποτε δεν ήταν έτσι. Οι αντιλήψεις αλλάζουν, και στη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου θε-

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ωρείτο λογικό από την κυβέρνηση των ΗΠΑ να δικάζουν στη Νυρεμβέργη τους εγκληματίες-εχθρούς τους, τους ναζί, ενώ σήμερα θεωρείται λογικό, απλώς, να τους εξοντώνουν. Στη λήξη του Α΄ΠΠ οι Βερσαλίες επέβαλαν λιτότητα στους ηττημένους Γερμανούς, ενώ στην λήξη του Β’ ΠΠ οι Δυτικογερμανοί «τρελάθηκαν» από την έκπληξή τους, όταν είδαν ότι έχασαν τον πόλεμο παίρνοντας και λεφτά από πάνω, χάρη στο σχέδιο Μάρσαλ,*** εγκαινιάζοντας μια περίοδο οικονομικής ευμάρειας για τη χώρα. Αυτό που χθες ήταν «τρελό», σήμερα είναι «λογικό» και αντιστρόφως. Το σίγουρο είναι ότι η «κοινή λογική» απλώς αντικατοπτρίζει τις αντιλήψεις της εποχής της, που δεν είναι πάντα σοφές. Οι αντιλήψεις, όμως, που αλλάζουν τον κόσμο προς το καλύτερο είναι σαν κι αυτές της αιχμηρής οξύνοιας, της «κυνής» λογικής, μιας μερί-

33 δας των μεταναστών της αρχαίας Αθήνας. Αν θέλουμε, λοιπόν, πραγματικά να βελτιώσουμε τον κόσμο, ως έχει σήμερα, ωφείλουμε να ξεπεράσουμε την “κοινή λογική” που τον δημιούργησε. ** Στις 19.11.2010 ο Gabor Steingart, αρχισυντάκτης της οικονομικής εφημερίδας Handelsblatt, χαρακτήριζε τα οικονομικά μέτρα που έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα, ως μία “Συνθήκη των Βερσαλιών” χωρίς τον πόλεμο: http://www.handelsblatt.com/ versailles-ohne-krieg/3643258.html *** Στις 5.5.2011 ο Marc Beise, οικονομικός αρχισυντάκτης της Süddeutsche Zeitung, πρότεινε, μέσω της εκπομπής του, Summa Summarum, την ενίσχυση της Ελλάδας με ένα σχέδιο “μίνι-Μάρσαλ”, ώστε να δημιουργηθούν οι βάσεις για πραγματική ανάπτυξη της χώρας: http:// www.sueddeutsche.de/video/12170. html

κεφτήκαμε να παρουσιάσουμε εδώ κωδικοποιημένα ορισμένες μεθοδολογικές προτάσεις τις οποίες έχουμε εφαρμόσει σε ορισμένα κείμενα. Σκεφτήκαμε ότι μπορούμε να εμπλουτίσουμε τους τρόπους προσέγγισης σύγχρονων πολιτικών φαινομένων με την κατάλληλη αξιοποίηση κλασικών πολιτικών κειμένων, ιδιαίτερα των δραματοποιημένων πολιτικών πραγματειών του παρελθόντος. Είναι, πιστεύουμε, πράγματι ενδιαφέρον να δούμε πώς παλιές έννοιες συνδέονται με σύγχρονες. Κυρίως με ένα τρόπο που συσχετίζει δύο τάξεις πολιτικών ορολογιών. Για παράδειγμα, ζητήματα όπως της πολιτικής σταθερότητας και αλλαγής, συμμετοχής και εκπροσώπησης ή οργάνωσης της διακυβέρνησης μπορούν ενδεχόμενα να φωτιστούν καλύτερα εφόσον τοποθετηθούν μέσα σε ένα διαφορετικό «γλωσσικό παίγνιο». Χρησιμοποιώντας κανείς σύγχρονες έννοιες ως μεθοδολογικές «οδηγίες»-αφετηρίες, πιθανώς να μπορέσει να προβεί σε ουσιώδεις συγκρίσεις εννοιών και περιεχομένου. Κι ακόμα να αδράξει την ευκαιρία για ενδιάμεσα-εμβόλιμα ερμηνευτικά σχόλια (που όμως θα πρέπει να έχουν σαφές υποκείμενο, για να μην τυχόν επικαλύπτουν την πρόθεση και τα λεγόμενα του πρωτοτύπου κειμένου). Όπως είπαμε, έχουμε δοκιμάσει μια τέτοιου είδους άσκηση, π.χ. με αφορμή το «Κοινωνικό Συμβόλαιο» του Ζ.Ζ. Ρουσσώ (βλ. Ευρωπαϊκή Έκφραση και Κοινωνικό Κέντρο), ή την πραγματεία «Αντιμαχιάβελ» του Φρειδερίκου της Πρωσσίας (Διοικητική Ενημέρωση). Ακόμα πιο πρόσφορες σε τέτοια ανάλυση είναι οι δραματοποιημένες πραγματείες (διάλογοι μισοθεατρικής μορφής) του Πλάτωνα, όπως η «Πολιτεία» και ο «Πολιτικός». Εδώ έχουμε λοιπόν ένα είδος λο-

ΑΠΟΨΕΙΣ

Αναγνώσεις στην Ελληνική (και ξένη) πολιτική δραματοποιημένη πραγματεία Προτάσεις μεθοδολογικής αξιοποίησης και συσχετισμού με τη σύγχρονη πολιτική διερεύνηση του Δημήτρη Κιούκια

Δρ. Πολιτικών Επιστημών, University of Birmingham, UK.

γοτεχνικού μεθοδολογικού τρόπου για να μιλήσει κανείς για καίρια πολιτικά πράγματα. Πέρα από τις συγκρίσεις που μπορεί να εξάγει κανείς κατά το ανωτέρω οργανωτικό σχήμα ανάλυσης, μπορεί να αποκομίσει πολλά και από ένα διαφορετικό είδος εμπειρισμού, ενός «λογοτεχνικού εμπειρισμού» ίσως, που προβάλλει σε αυτά τα κείμενα (και που προτείνει ένα διαφορετικό τρόπο διερώτησης και τεκμηρίωσης). Έχουμε και σε αυτά τα κείμενα δοκιμάσει την εφαρμογή του εκτιθέμενου εδώ αναλυτικού σχήματος. Η σκοπιά ανάλυσης ωστόσο δεν είναι ακριβώς η μεθοδολογική. Από την τελευταία άποψη θα μπορούσαμε να σημειώ-

σουμε εδώ -και έτσι να κλείσουμε- ότι μπορούν αρχικά να παρουσιαστούν από τη σκοπιά της συγκεκριμένης μεθοδολογικής πρότασης, δηλαδή ως ιδιαίτερο είδος πολιτικής διερώτησης και, στη συνέχεια, να δοθούν εφαρμοσμένα παραδείγματα. Στη συνέχεια παραθέτουμε μια αγγλόφωνη εκδοχή αυτών των σκέψεων, για λόγους ευρύτερης επικοινωνίας. Readings in Greek Political “Fiction”: Methods and Relevance to the Modern Political Inquiry. If some classical political texts are properly utilized, they can enrich our ways of approaching modern political phenomena. It is interesting to see how old meanings and concepts can be correlated to contemporary ones. For example, questions of political stability and political change, political participation and representation, or the organization of government may be highlighted if placed into a different (old) “language game”. By using modern concepts as methodological guidelines, one can draw useful comparisons both in terms of concepts and content. One then may even grasp the opportunity to embark on interpretative intermedia (commentaries in passim). We have tried such kind of work dealing, for instance, with the “Social Contract” of Rousseau. In this paper we intend to focus on Plato’s “Politeia” and “Politikos” and some pieces of ancient drama. Our current concern is therefore a fictional mode of “telling” about key political “things” which can be organized along the previous lines. We believe the merits of discussing political issues through fiction of this kind are remarkable. Among others it allows comparisons between old and new methods including empirical ones (e.g. different kinds of questioning and documenting). ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Ο ΤΗΤ Α

«Ευρώπη 2020»: Ιχνηλατώντας την ευρωπαϊκή στρατηγική της νέας δεκαετίας του Κωνσταντίνου Γ. Κούγια

Δρος Πολιτικών Επιστημών Πανεπιστημίου Κρήτης

Η αναγκαιότητα

ταν το 2000 οι εμπνευστές της Στρατηγικής της Λισαβόνας (ΣτΛ) έθεταν το φιλόδοξο στόχο η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) να αποτελέσει «την πλέον δυναμική οικονομία της γνώσης μέχρι το 2010»,1 δεν είχαν φανταστεί ότι το καταληκτικό έτος της στρατηγικής θα έβρισκε την Ευρώπη όχι μόνο να έχει αποτύχει, αλλά και να προσπαθεί εναγωνίως να συγκρατήσει τα κεκτημένα ετών κοινωνικής και οικονομικής προόδου. Υπό τα αρνητικά δεδομένα της κρίσης και τα φτωχά αποτελέσματα της Στρατηγικής, η Επιτροπή παρουσίασε τη νέα στρατηγική της ΕΕ για την απασχόληση και την ανάπτυξη2, την οποία υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Σύνοδο του Ιουνίου (17-18) του 2010. Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» αντικαθιστώντας τη ΣτΛ φιλοδοξεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κρίσης, να θεραπεύσει τις διαρθρωτικές αδυναμίες της Ευρώπης και να ανταποκριθεί στις εντεινόμενες παγκόσμιες προκλήσεις λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές ανάγκες, αφετηρίες και εθνικές ιδιαιτερότητες. 1 European Council, Lisbon Presidency Conclusions, 23-24 March 2000 2 Commission’s communication “Europe 2020: a strategy for smart, sustainable and inclusive growth” COM(2010) 2020, Brussels, 3.3.2010 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Τρεις προτεραιότητες, πέντε στόχοι, επτά θεματικές

«Ευρώπη 2020» προτάσσει τρεις αλληλοενισχυόμενες προτεραιότητες3: –Έξυπνη ανάπτυξη: ανάπτυξη μιας οικονομίας βασιζόμενης στη γνώση και την καινοτομία. –Διατηρήσιμη ανάπτυξη: προώθηση μιας πιο αποδοτικής στη χρήση πόρων, πιο πράσινης και πιο ανταγωνιστικής οικονομίας. –Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς: μια οικονομία με υψηλή απασχόληση που θα επιτυγχάνει κοινωνική και εδαφική συνοχή. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε σε πέντε πρωταρχικούς στόχους της στρατηγικής που θα καθοδηγούν τη δράση των κρατών μελών και της Ένωσης:4 – Επιδίωξη να ανέλθει στο 75% το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών και των ανδρών ηλικίας 20-64 ετών, από το 70% της ΣτΛ. – Βελτίωση των συνθηκών έρευνας και ανάπτυξης, κυρίως επιδιώκοντας να ανέλθουν τα επίπεδα των συνδυασμένων δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων στον συγκεκριμένο τομέα στο 3 Commission’s communication “Europe 2020: a strategy for smart, sustainable and inclusive growth” 4 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συμπεράσματα 25-26 Μαρτίου 2010 EUCO 7/10

3% του ΑΕΠ. – Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, αύξηση του μεριδίου ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην τελική ενεργειακή κατανάλωση σε 20%·και προσπάθεια προς 20% αύξηση της ενεργειακής απόδοσης. –Μείωση κάτω από 10% του ποσοστού εγκατάλειψης του σχολείου ολοκλήρωση τριτοβάθμιων σπουδών τουλάχιστον για το 40% της ηλικιακής κατηγορίας 30-34 ετών. –Μείωση τουλάχιστον κατά 20 εκατομμύρια των ατόμων που βρίσκονται ή κινδυνεύουν να βρεθούν σε κατάσταση φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Η Επιτροπή προτείνει επτά εμβληματικές πρωτοβουλίες που θα ενεργήσουν ως καταλύτες για την επίτευξη προόδου σε κάθε βασική προτεραιότητα:5: –Καινοτομία, εκπαίδευση, ψηφιακή κοινωνία που εντάσσονται στην έξυπνη ανάπτυξη –Κλίμα-ενέργεια-κινητικότητα και ανταγωνιστικότητα που τοποθετούνται στην διατηρήσιμη ανάπτυξη –Απασχόληση-δεξιότητες και καταπολέμηση φτώχειας που ενσωματώνονται στην ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς 5 Commission’s communication “Europe 2020: a strategy for smart, sustainable and inclusive growth”

36 Η υλοποίηση των παραπάνω στοχεύσεων θα πραγματοποιηθεί εντός ενός αναβαθμισμένου πλαισίου παρακολούθησης και ελέγχου, στο οποίο ξεχωρίζει η εισαγωγή του «Ευρωπαϊκού Εξαμήνου» με σκοπό την παρακολούθηση των εξελίξεων όσον αφορά την μακροοικονομική πολιτική και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.6

«Ευρώπη 2020» μπορεί εκεί που η Στρατηγική της Λισαβόνας απέτυχε; Η νέα στρατηγική εμφανίζεται σαφώς βελτιωμένη σε σχέση με την προκάτοχό της: η συνάρθρωση στόχων ευρωπαϊκής εμβέλειας και συγκεκριμένων εθνικών δεικτών ανταποκρίνεται στην ανάγκη να ληφθούν υπόψη οι ευρείς διαφορές στην οικονομική ανάπτυξη των κρατών μελών, υιοθετείται ένα ολιστικό σχήμα παρέμβασης μέσω του οποίου επιχειρείται να καλυφθούν και οι τρεις διαστάσεις της βιώσιμης ανάπτυξης (οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική), η προσθήκη μάλιστα και στόχων που συνδέονται με την εκπαίδευση θεωρείται επωφελής αφού η αυτή συνδέεται με την κοινωνική ενσωμάτωση αλλά και με την ανταγωνιστικότητα, αναγνωρίζεται η ανάγκη οι προτεραιότητες της «Ευρώπης 2020» να συνδεθούν με τον προϋπολογισμό της Ένωσης, ώστε να μεγιστοποιηθούν οι συνέπειες και να διασφαλιστούν η αποτελεσματικότητα και η προστιθέμενη αξία για την ΕΕ, τονίζεται η αναβάθμιση της συμμετοχικής ιδιότητας του εγχειρήματος (περιφέρειες, εθνικά κοινοβού6 European Commission (2011), Annual Growth Survey, Progress Report on Europe 2020, annexe 1, Brussels, 12.1.2011, COM(2011) 11 final European Council Conclusions,

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Ο ΤΗΤ Α λια, κοινωνία των πολιτών, πολίτες), η οποία ενδυναμώνει το βαθμό ιδιοποίησης της προσπάθειας και άρα και της επιτυχίας της, αναγνωρίζεται η ανάγκη ύπαρξης μιας «έξυπνης» δημοσιονομικής εξυγίανσης, η οποία αφενός θα αποτελεί τμήμα στρατηγικής εκσυγχρονισμού και αφετέρου θα τονίζει την ανάγκη αναβάθμισης της ποιότητας και της σύνθεσης των δαπανών του δημόσιου τομέα, με στόχο την αποδοτικότητα και την καινοτομία σε περιόδους στενότητας οικονομικών πόρων. Ωστόσο η στρατηγική «Ευρώπη 2020» εμφανίζει αδυναμίες που καλούνται να γρήγορα να θεραπευθούν: η «έξυπνη» δημοσιονομική εξυγίανση αποτελεί πρόταση που χρειάζεται επεξεργασία. Η στενότητα των οικονομικών πόρων, ναι μεν επιβάλλει περιορισμούς, αλλά η αύξηση της ζήτησης υπηρεσιών του δημόσιου τομέα είτε στο πλαίσιο μιας αγοράς εργασίας που προωθεί τις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, είτε στο πλαίσιο των δημογραφικών συνθηκών απαιτεί νέες ποιοτικές υπηρεσίες, η ευθύνη για την εφαρμογή και την επίτευξη των στόχων ως επί το πλείστον επιβαρύνει τα κράτη μέλη, που σε συνθήκες δημοσιονομικού περιορισμού δημιουργεί αμφιβολίες επιτυχίας, η θέσπιση του ποσοτικού στόχου του 3% στην Έρευνα & Ανάπτυξη δεν οδηγεί σε μεγαλύτερα επίπεδα ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης, χρειάζεται η πλαισίωση του με επιπλέον δείκτες που να συνδέονται με την παραγωγικότητα και την υιοθέτηση νέων οργανωτικών πρακτικών, η αναφορά στο διαχωρισμό των διαδικασιών του Συμφώνου Σταθερότητας και της «Ευρώπης 2020» καθιστά τη στρατηγική εγκλωβισμένη στο Σύμφωνο, εξαρτώντας την επι-

τυχία της από τις ρυθμίσεις του πρώτου, αν και υφίσταται ο στόχος για τη μείωση της φτώχειας, δεν ενσωματώνονται περισσότερες λεπτομέρειες για το πώς θα επιτευχθεί. Η υιοθέτηση της Ευρωπαϊκής Πλατφόρμας κατά της φτώχειας το 2010 αποτελεί μια βάση, όμως μπορεί να μειωθεί ο αριθμός των φτωχών μέσα μόνο από ανταλλαγές καλών πρακτικών χωρίς να προχωρήσουμε σε αλλαγή στην κατανομή του εισοδήματος και στους μηχανισμούς αναδιανομής, εν όψει μάλιστα του Συμφώνου Σταθερότητας και του Συμφώνου για το Ευρώ; Ήδη πάνω από ογδόντα εκατομμύρια ευρωπαίων πολιτών ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας, ενώ οι «φτωχοί» εργαζόμενοι αποτελούν περίπου το 8% των εργαζομένων. Στην ανάπτυξη που επιχειρείται δεν γίνεται αναφορά στην ύπαρξη ολοκληρωμένων προγραμμάτων για ποιοτικές θέσεις εργασίας και καθολικά συστήματα προστασίας, προϋποθέσεις απαραίτητες για την καταπολέμηση της φτώχειας, οι στόχοι της πλήρους απασχόλησης και των ποιοτικών θέσεων εργασίας δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς. Δίνεται έμφαση στην παραγωγικότητα και την αύξηση της απασχόλησης που δυστυχώς οδηγεί σε αύξηση της ασταθούς και άτυπης απασχόλησης. Η πολιτική νομιμοποίηση της στρατηγικής σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από την επίτευξη ισορροπίας ανάμεσα στην ανάγκη για δημοσιονομική αυστηρότητα και την ανταγωνιστικότητα και στην ύπαρξη μιας πραγματικά κοινωνικής Ευρώπης. Η υιοθέτηση μιας «ευέλικτης» κοινωνικής Ευρώπης χωρίς τη διάσταση της «ασφάλειας» που ενισχύει τη συνοχή και μακροπρόθεσμα την ίδια την οικονομία, περιορίζει τα ερείσματα υποστήριξης της στρατηγικής όπως και τις πιθανότητες επιτυχίας. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Τ Ι Τ Ρ Ε Χ Ε Ι ΣΤΗ Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η

ΤΙΤΡΕΧΕΙΣΤΗΝΕΥΡΩΠΗ  Το διαδικτυακό περιοδικό “Europe & Me”

κέρδισε το Ευρωπαϊκό Βραβείο “Καρλομάγνος για τη Νεολαία” 2011 Το δεύτερο Βραβείο στην Ελλάδα

ο βρετανικό διαδικτυακό lifestyle περιοδικό “Europe & Me” απέσπασε το πρώτο Βραβείο “Καρλομάγνος για τη Νεολαία” 2011, σήμερα, 31 Μαΐου στο Άαχεν. Το δεύτερο Βραβείο απενεμήθη στην ελληνική πρωτοβουλία “Balkans Beyond Borders”, ενώ το τρίτο Βραβείο κέρδισε η Ισπανία με το πολιτιστικό πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Erasmus, “Escena Erasmus Project”. Το Ευρωπαϊκό Βραβείο Καρλομάγνος για τη Νεολαία απονέμεται ετησίως σε έργα που ενισχύουν το κοινό αίσθημα της ευρωπαϊκής ταυτότητας και ολοκλήρωσης μεταξύ των νέων. Το πρώτο Βραβείο απενεμήθη από τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Jerzy Buzek, το δεύτερο από τον επικεφαλής της πολιτικής ομάδας των Σοσιαλιστών & Δημοκρατών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Martin Schulz και το τρίτο από τον Δήμαρχο του Άαχεν, Marcel Philip. Ηνωμένο Βασίλειο - “Europe & Me” Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Jerzy Buzek, δήλωσε: “Το έργο που επιλέξαμε είναι εξαιρετικά πρωτότυπο. Εάν επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του, θα το παρατηρήσετε. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Βρίσκεστε αντιμέτωποι με έναν ιδανικό Ευρωπαίο “Άνδρα” ή “Γυναίκα”, οι οποίοι αποτελούνται από διαφορετικά τμήματα: τον εγκέφαλο, την καρδιά, το διάφραγμα και τα πόδια - και κάθε τμήμα αντιπροσωπεύει και μια διαφορετική ιδέα σχετικά με το τί σημαίνει “Ευρωπαίος”. Το διαδικτυακό lifestyle περιοδικό “Europe & Me” δημιουργήθηκε από νέους Ευρωπαίους για νέους Ευρωπαίους το 2007. Το σύνθημά του είναι “να καταστεί η Ευρώπη προσωπική”, επειδή η Ευρώπη συχνά ταυτίζεται μόνο με την πολιτική και τη γραφειοκρατία. Σήμερα, το περιοδικό “Europe & Me” αποτελεί μια πλατφόρμα που επιτρέπει στους πολίτες να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να εξελίξουν τον εαυτό τους και να βρουν ομοϊδεάτες. “Θεωρώ πως το βασικό μήνυμα της πρωτοβουλίας αυτής είναι ότι η Ευρώπη, μπορεί και πρέπει να είναι “χαλαρή” (cool). Αυτή η ίδια η λέξη, ” cool”- γίνεται όλο και πιο δημοφιλής στην πολιτική σήμερα”, πρόσθεσε ο κ. Buzek

 Ελλάδα - “Balkans

Beyond Borders”

την ομιλία του για την ελληνική πρωτοβουλία που απέσπασε το δεύτερο Βραβείο, ο Γερμανός ευρωβουλευτής και επικεφαλής της ομάδας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατικών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Martin Schulz, δήλωσε: Η πρωτοβουλία “Balkans Beyond Borders” επιδιώκει να ξεπεράσει τα σύνορα με την δημιουργία ταινιών και με την αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με το ότι όλες οι βαλκανικές χώρες θα τα καταφέρουν μέσω της περιφερειακής συνεργασίας. Το “Balkans Beyond Borders” θέτοντας την κρίση ως κύριο θέμα του, αγγίζει τον παλμό της εποχής. Η ΜΚΟ “Balkans Beyond Borders” (www.balkansbeyondborders.eu), που δημιουργήθηκε το 2009, εκπροσωπήθηκε στο Άαχεν από την κ. Βασιλική Μαλτάσογλου, η οποία παρέλαβε και το Βραβείο. Το Balkans Beyond Borders (BBB) είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που λειτουργεί από το 2009 με έδρα την Αθήνα. Σκοπός της είναι να προάγει τον διαπολιτισμικό διάλογο και την μη τυπική μάθηση μέσω της Τέχνης του Κινηματογράφου και της Εικόνας. Στόχος της είναι επίσης η ενίσχυση νέων καλλιτεχνών από τα Βαλκάνια και η προώθηση της συνολικής

Τ Ι Τ Ρ Ε Χ Ε Ι ΣΤΗ Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η

38 δουλειάς και προσπάθειας που καταβάλλεται, σε τοπικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο. Μέσω της τέχνης, το ΒΒΒ επιδιώκει τόσο να κατανοήσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι της περιοχής σήμερα όσο και να διευρύνει τη γνώση σε θέματα σχετικά με τις χώρες των Βαλκανίων. Αποσκοπώντας στην ανάπτυξη της κατανόησης της πολιτισμικής πολυμορφίας της περιοχής των Βαλκανίων και εκτός αυτής, την προαγωγή του διαπολιτισμικού διαλόγου σε τοπικό και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και το κάλεσμα στους νέους των Βαλκανίων ώστε να έρθουν πιο κοντά, το ΒΒΒ δραστηριοποιείται σε ένα ευρύ φάσμα τομέων. Το Balkans Beyond Borders ξεκίνησε ως πρωτοβουλία. Η ιδέα γεννήθηκε τον Αύγουστο του 2009 στο Βερολίνο: 5 νέοι επαγγελματίες από 5 διαφορετικές Βαλκανικές χώρες συναντήθηκαν και συνεργάστηκαν στα πλαίσια του Προγράμματος Southeast Europe and the EU Leadership and Development Programme. Η ομάδα αποφάσισε να οργανώσει έναν online διαγωνισμό ταινιών μικρού μήκους με θέμα την περιφερειακή συνεργασία στα Βαλκάνια και να προβάλλει τις 10 καλύτερες συμμετοχές στο Βελιγράδι.

 Ισπανία - “Escena

Erasmus Project”

έλος, το τρίτο Βραβείο απέσπασε η πρωτοβουλία “Escena Erasmus Project” (Ισπανία). Το πρωτοποριακό αυτό ευρωπαϊκό πρόγραμμα εγκαινιάστηκε το 2009 και απευθύνεται κυρίως σε σπουδαστές του προγράμματος Erasmus, ενθαρρύνοντας τις πολιτιστικές και γλωσσικές ανταλλαγές. Σκοπός του προγράμματος είναι να καταστεί ένα θεατρικό “δίκτυο”, το οποίο θα ευνοεί τις ανταλλαγές μεταξύ των θεατρικών ομάδων των ευρω-

παϊκών πανεπιστημίων. Παρουσιάζοντας το τρίτο Βραβείο, ο Δήμαρχος του Άαχεν, Marcel Philipp, δήλωσε πως “ο πολιτισμός είναι το στοιχείο αυτό που κρατά την Ευρώπη ενωμένη στο εσωτερικό της και πως ο πολιτισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την εκπαίδευση”.

Το Βραβείο

α τρία προγράμματα που κέρδισαν θα λάβουν χρηματοδότηση ύψους 5.000, 3.000, και 2.000 ευρώ αντίστοιχα. Οι εκπρόσωποί τους θα κληθούν, επίσης, να επισκεφθούν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τους προσεχείς μήνες. Οι εκπρόσωποι και από τα 27 υποψήφια προγράμματα προσεκλήθησαν στην τελετή απονομής των βραβείων, στις 31 Μαΐου στο Άαχεν. Η τελετή απονομής συνδιοργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Διεθνές Ίδρυμα για το Βραβείο Καρλομάγνου και φιλοξενήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Άαχεν. Εναρκτήριοι χαιρετισμοί πραγματοποιήθηκαν από τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Jerzy Buzek, τον Πρόεδρο του Διεθνούς Ιδρύματος για το Βραβείο Καρλομάγνου, Michael Jansen, καθώς και τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου του Άαχεν, Ernst Schmachtenberg.

 Ελληνική υποψηφιό-

τητα για το βραβείο LUX 2011 του ΕΚ

νάμεσα στις 10 ταινίες που θα διεκδικήσουν το Βραβείο LUX 2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και η Ελληνική ταινία Attenberg της Αθηνάς Τσαγγάρη.. Η θέσπιση του βραβείου LUX αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική πρωτο-

βουλία της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το βραβείο έχει στόχο να στηρίξει τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο και ειδικότερα εκείνον που αναφέρεται ή αναδεικνύει ζητήματα της σύγχρονης ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Το βραβείο LUX καθιερώθηκε το 2007 ως αληθινό δείγμα δέσμευσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προς την ευρωπαϊκή κινηματογραφική βιομηχανία και τα δημιουργικά επιτεύγματά της. Κάθε χρόνο μέχρι σήμερα, το βραβείο LUX προωθεί ταινίες που πραγματεύονται θέματα που απασχολούν έντονα το ευρωπαϊκό κοινό. Πέρα από τις ιστορίες που διηγούνται, οι ταινίες αυτές πυροδοτούν ερωτήματα για τους Ευρωπαίους: αξίες που μοιράζονται ή αμφισβητούν, το σχέδιο για την οικοδόμηση της Ευρώπης, τον τρόπο που βιώνουν πέρα από σύνορα τις ανησυχίες τους για ζητήματα όπως η μετανάστευση, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, οι δημόσιες ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ανεξάρτητα από το κοινωνικό θέμα που αναδεικνύεται, κάθε ταινία απεικονίζει τη ματιά των Ευρωπαίων: της ζωής τους, των πεποιθήσεών τους, των ανησυχιών τους, της αναζήτησης ταυτότητας. Όπως και με προηγούμενους νικητές, η ταινία που θα κερδίσει το φετινό βραβείο θα έχει οικονομική ενίσχυση, συμπεριλαμβανομένου του υποτιτλισμού της σε 23 επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της προσαρμογής της για άτομα με προβλήματα ακοής ή όρασης, καθώς και την παραγωγή ενός 35λεπτου αντίτυπου για κάθε χώρα ή την υποστήριξη της κυκλοφορίας ενός DVD. Η καλή πορεία της ταινίας Αttenberg έρχεται σε συνέχεια της περσινής Ελληνικής διάκρισης όπου η ταινία Ακαδημία Πλάτωνος κατέκτησε την τρίτη θέση. Περισσότερες πληροφορίες: www.luxprize.eu

Πηγή: www.europarl.eu

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Π Α Ρ Ο ΥΣ Ι Α ΣΗ Μ Κ Ο

39 Δίκτυο Υπεύθυνων Οργανισμών και Ενεργών Πολιτών Ποιοι είμαστε Το QualityNet Foundation (QNF), το Δίκτυο Υπεύθυνων Οργανισμών και Ενεργών Πολιτών, είναι ένας Οργανισμός Κοινωνικής Δικτύωσης, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που λειτουργεί ως μια ανοιχτή πολυσυμμετοχική πλατφόρμα επικοινωνίας που προωθεί την Κοινωνική Υπευθυνότητα προς τις επιχειρήσεις, τους θεσμικούς φορείς και το ευρύ κοινό, με στόχο την επίτευξη της Κοινωνικής Συνοχής και της Βιώσιμης Ανάπτυξης.

BRAVO 2011

Ολοκλήρωση του «Ανοιχτού Διαλόγου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη»

ε τη διεξαγωγή της εκδήλωσης του «Ανοιχτού Διαλόγου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη», ολοκληρώθηκε την Πέμπτη 7 Ιουλίου 2011 στο Ζάππειο Μέγαρο, για δεύτερη συνεχή χρονιά από το QualityNet Foundation, ο Θεσμός Bravo 2011. Στόχος του Θεσμού είναι να εξοικειώσει τους ίδιους τους συμμέτοχους με τη φιλοσοφία και τη μεθοδολογία του sustainability reporting, να προσδώσει προστιθέμενη αξία στο έργο των οργανισμών που έχουν δεσμευθεί για μια πορεία υπεύθυνης επιχειρηματικότητας αλλά και να αναδείξει -απευθύνοντας ένα μεγάλο BRAVO- τις εταιρείες και τα στελέχη τους που καθημερινά επιχειρούν με γνώμονα την επιδίωξη μίας Βιώσιμης Ανάπτυξης. Στην εκδήλωση του Ανοιχτού Διαλόγου τα ενδιαφερόμενα μέρη -εταιρείες και συμμέτοχοι (stakeholders) αντίστοιχα- είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν αφενός για τα αποτελέσματα των αξιολογήσεων των Απολογισμών ΕΚΕ και τα συμπεράσματα από τα σχόλια των συμμετόχων και αφετέρου για τα αποτελέσματα της ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

έρευνας αντίληψης που διεξήχθη σε συνεργασία με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο. Παράλληλα, είχαν τη δυνατότητα κατά τη διάρκεια των θεματικών συζητήσεων να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με το πως μπορεί να προωθηθεί η Βιώσιμη Ανάπτυξη και η Κοινωνική Συνοχή μέσω του sustainability reporting αλλά και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να αναπτυχθούν πολιτικές ΕΚΕ που να ανταποκρίνονται στις σημερινές οικονομικό-κοινωνικές προκλήσεις. Φέτος στα BRAVO συμμετείχαν 32 απολογισμοί εταιρειών που πληρούσαν τα κριτήρια του Θεσμού και αξιολογήθηκαν βάσει διεθνών κριτηρίων από έναν μεγάλο αριθμό συμμετόχων από έξι (6) διαφορετικές ομάδες. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης ανακοινώθηκαν οι διακριθέντες απολογισμοί των εταιρειών που συγκέντρωσαν τη μεγαλύτερη βαθμολογία στις αντίστοιχες κατηγορίες της αξιολόγησης. Καλύτερος Πρώτος Απολογισμός: ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΛΩΔΙΑ Καλύτερος Απολογισμός Συνολικά σε όλα τα κριτήρια: VODAFONE.

Τι κάνουμε Καταγράφουμε τις κοινωνικές ανάγκες και τη δυνατότητα προσφοράς, όπως αυτές προκύπτουν μέσα από συστηματική έρευνα και διαβούλευση με τους θεσμικούς φορείς και την επιχειρηματική κοινότητα. Χτίζουμε συνεργασίες μεταξύ των θεσμικών και επιστημονικών φορέων, της επιχειρηματικής κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών, με σκοπό την υλοποίηση δράσεων και πρωτοβουλιών,οι οποίες καλύπτουν καταγεγραμμένες κοινωνικές ανάγκες Υποστηρίζουμε με την ανάπτυξη μεθοδολογίας, υπηρεσιών και εργαλείων τους Οργανισμούς για την υιοθέτηση πρακτικών και δράσεων που αναδεικνύουν την Κοινωνική τους Υπευθυνότητα και τη θετική τους επίδραση στην οικονομία, στην κοινωνία και στο περιβάλλον μέσω της Κατάρτισης Κοινωνικών Απολογισμών, Ανάπτυξης Διαλόγου με τα ενδιαφερόμενα κοινά τους και με ανάπτυξη στρατηγικής και δράσεων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Αξιολογούμε την κοινωνική απόδοση των δράσεων και των προγραμμάτων που αναπτύσσουν οι επιχειρήσεις στα πλαίσια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Διεξάγουμε, με έναυσμα την αξιολόγηση των Απολογισμών Βιωσιμότητας, έναν Ανοιχτό Διάλογο με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, στο πλαίσιο του Θεσμού «BRAVO», έχοντας ως στόχο να εξοικειώσουμε τους συμμέτοχους με τη μεθοδολογία του sustainability reporting προσδίδοντας προστιθέμενη αξία στο έργο των οργανισμών αυτών που έχουν δεσμευθεί για μια πορεία υπεύθυνης επιχειρηματικότητας. Διαμορφώνουμε τους αυριανούς ενεργούς πολίτες μέσω της εκπαιδευτικής δραστηριότητας του ΒΙΩΜΑΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ, εκπαιδεύοντας μαθητές της Α’ βαθμιας Β’ βάθμιας εκπαίδευσης.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

βιβλίο Τοπική Κοινωνία και Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση ΤΡΥΦΩΝΑΣ Ι. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2010, 373 σελίδες

ο μνημειώδες έργο του Αναπληρωτή Καθηγητή Τρύφωνα Κωστόπουλου θέτει τον δάκτυλον επί των τύπων των ήλων σε ένα άκρως ανθρώπινο και συνάμα τέλεια επιστημονικό ζήτημα αυτό του τριγώνου: Τοπική Κοινωνία – Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση – Κεφαλαιοκρατική Παγκοσμιοποίηση, έννοιες με τις οποίες «παίζει» με τρόπο αριστοτεχνικό χωρίς να χάνει τον στόχο του που είναι ανθρωποκεντρικός, και αναζητά εναγωνίως τον άνθρωπο μέσα από τις μεταψυχροπολεμικές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνιστώσες. Το εν λόγω βιβλίο ξεκινά με ένα Abstract στην αγγλική γλώσσα, μία εκτενή εισαγωγή 19 σελίδων, χωρίζεται σε δυο μέρη που περιλαμβάνουν 7 κεφάλαια, τα Συμπεράσματα, την τελική Βιβλιογραφία 531 ελληνικών, ελληνόγλωσσων και ξενόγλωσσων τίτλων επιστημονικής εμβέλειας. Επίσης περιλαμβάνει ένα γράφημα και 14 πίνακες. Όπως δηλώνει ο ίδιος ο συγγραφέας σκοπός του βιβλίου του είναι να κινηθεί αντίθετα στα σύγχρονα ιδεολογικά ρεύματα παλιά και νέα της Ευ-

ρωπαϊκής Κατασκευής, όπως τα ορίζει ο ίδιος, και να ακολουθήσει τη μαρξιστική φιλοσοφία και οικονομία, αποφεύγοντας την κυρίαρχη απολογητική ρασιοναλιστική αντίληψη περί ευρωπαϊκής ενοποίησης. Το πρώτο μέρος του βιβλίου με γενικό τίτλο: «Εθνικό και παγκόσμιο» περιλαμβάνει τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται και αναλύεται η διεθνοποίηση της παραγωγής και η άνιση ανάπτυξη. Αναλύονται οι διεθνείς οικονομικοί και πολιτικοί οργανισμοί και η άνιση πτυχή του κόσμου, σύμφωνα πάντα με τον συγγραφέα στο δίπολο κέντρο-περιφέρεια. Η έννοια της παγκοσμιοποίησης σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, εξετάζεται και αναλύεται στο δεύτερο κεφάλαιο. Ο Τρύφωνας Κωστόπουλος ορίζει εδώ την παγκοσμιοποίηση ως παλιό φαινόμενο και νέο καταφύγιο του καπιταλισμού, χαρακτηρίζει μάλιστα την παγκοσμιοποίηση ως αποχαλινωμένο καπιταλισμό και ως σύγχρονο ιμπεριαλισμό. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται και αναλύεται το εθνικό κράτος, η τοπική κοινωνία και οι μειονότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αναλύονται η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, τόσο ιστορικά όσο και στην σύγχρονη περίοδο και οι δυο κοινότητες στην Κύπρο. Το δεύτερο μέρος τιτλοφορείται: «Η τοπική περιφερειακή διάσταση της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης» και περιλαμβάνει τέσσερα κεφάλαια (4 ο έως 7ο). Οι οικονομικές και πολιτικές διαστάσεις της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης αναλύoνται στο τέταρτο κεφάλαιο. Εξετάζονται θέματα όπως το

πρόβλημα της ηγεμονίας στην Ευρώπη, η είσοδος του κοινού νομίσματος – Ευρώ – στις περισσότερες χώρες – μέλη, οι συνέπειες του πολέμου στο Ιράκ. Το πέμπτο κεφάλαιο συνιστά μία μεστή εξέταση και ανάλυση της δημιουργίας και εξέλιξης των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τις ιδρυτικές Συνθήκες, την Τελωνειακή Ένωση, Συνθήκες (π.χ. Maastricht, Άμστερνταμ, Νίκαια, Λισαβόνας), παρουσίαση των διευρύνσεων της Ένωσης, επισημαίνοντας μάλιστα τις αντιφάσεις της διεύρυνσης, τις περιφερειακές ανισότητες και το ζήτημα της ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κοινοτική διαδικασία λήψης αποφάσεων, οι τοπικές κοινωνίες και τα δημοψηφίσματα εξετάζονται και αναλύονται στο έκτο κεφάλαιο. Αναλύονται οι τρεις Ευρωπαϊκοί Πυλώνες: Θεσμοί – Κοινή εξωτερική πολιτική – Αστυνομική δικαστική συνεργασία, η Δ.Κ.Δ., η αρχή της ομοφωνίας, το απορριφθέν Σύνταγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα δημοψηφίσματα (π.χ. Σουηδίας – Όχι στο Ευρώ, Γαλλίας και Ολλανδίας – Όχι στο Ευρωσύνταγμα). Ο συγγραφέας επισημαίνει «δημοκρατικό έλλειμμα» και απεθνικοποίηση» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Commission). Το έβδομο κεφάλαιο εξετάζει και αναλύει την περιφερειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έμφαση δίνεται στα οικονομικά της Ένωσης όπως: Κοινοτικός προϋπολογισμός, Διαρθρωτικά ταμεία, Ταμείο συνοχής, Ε.Τ.Π.Α., Ε.Κ.Τ., Ε.Γ.Τ.Π.Ε., Χ.Μ.Π.Α.. Αναλύονται οι κοινοτικές πρωτοβουλίες και τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (Κ.Τ.Π.). Τέλος ο συγγραφέας στην συμπερασματική ενότητα μας υπενθυμίζει ότι η προσέγγισή του έγινε με βάΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ση την μαρξιστική διαλεκτική μέθοδο ανάλυσης των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων για την κατανόηση της διαδικασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο συγγραφέας οδηγούμενος από την μαρξιστική προσέγγιση που χρησιμοποιεί καταθέτει ότι συμπερασματικά η υπό διαμόρφωση Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε ουδέτερη ούτε αταξική είναι (σ. 333). Γίνεται ειδική αναφορά στην Γερμανία η οποία, σύμφωνα πάντοτε με τον συγγραφέα, «θέλει να διαγράψει με μια μονοκοντυλιά… τα εγκλήματά της…» (σ. 335). Τέλος σαν γενικό συμπέρασμα καταθέτει ότι τίποτα δεν είναι στέρεο στο «βασίλειο» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θεωρεί ότι τα πάντα τελούν υπό αμφισβήτηση. Ως συνεπής χρήστης της μαρξιστικής προσέγγισης ο Τρύφωνας Κωστόπουλος συμπεραίνει ότι ο τελικός κριτής της ευρωπαϊκής προοπτικής θα είναι η πάλη των τάξεων και η έκβασή της.Δρ. Δημήτρης Ψύλλας

Παράθυρο στην κρίση Οι παράξενοι ελκυστές & η πράσινη οικονομία ΗΛΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΣ Εκδόσεις Μεταίχμιο

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ταν 15 Σεπτεµβρίου του 2008 όταν τα έντυπα και ηλεκτρονικά µίντια αποφάσισαν ότι η κρίση που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ µε τη φούσκα των ακινήτων, χτυπούσε και τις πόρτες όλων µας, ιδιαίτερα εκείνου του τµήµατος της διεθνούς οικονοµικής κοινότητας που χωρίς καλά καλά ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

να το συνειδητοποιεί βρέθηκε εγκλωβισµένο µέσα στη δίνη ενός αλληλεξαρτώµενου λόγω παγκοσµιοποίησης και διαπλεκόµενου λόγω της φύσης του, χρηµατοπιστωτικού συστήµατος. Την ίδια ακριβώς µέρα, η αλυσίδα των µεγακαταστηµάτων Saturn άνοιγε τον πρώτο πρώτο της στην Ελλάδα ναό, στους πιστούς των ηλεκτρονικών gatzets που σύµφωνα µε τη διαφήµιση η οποία είχε προηγηθεί σε µεγάλες δόσεις, πουλούσε φθηνότερα από τον παραδοσιακό της ανταγωνιστή. Ήταν ένας επαρκής λόγος για τους καλά πληροφορηµένους καταναλωτές, να ξεκινήσουν τη βάρδια τους από την προηγούµενη µέρα έξω από τις πύλες του νεοεµφανισθέντος παραδείσου, και να σχηµατίσουν ουρά ενός τουλάχιστον χιλιοµέτρου προκειµένου να είναι οι πρώτοι την επαύριον το πρωί που θα γευθούν τους καρπούς του : τηλεοράσεις πλάσµατος , κινητά τελευταίας κοπής, αυτόµατες κάµερες, έξυπνα στυλό και βεβαίως iPad, play stations, home cinemas, και 45.000 άλλα επώνυµα προϊόντα. Τι ήταν αυτό που έσπρωξε τους νεοέλληνες να σπεύσουν µε υστερικό σχεδόν τρόπο να προσκυνήσουν ένα ακόµα µνηµείο του καταναλωτισµού; Δεν ήταν βέβαια ούτε η έλλειψη αγαθών, ούτε ο φόβος της επερχόµενης λιτότητας. Ήταν η ίδια ροπή που στέλνει τις λαϊκές µάζες στα πολυτελή σκυλάδικα που κατακλύζουν τις γειτονιές της µόδας, η ίδια στέρηση που σπρώχνει εκατοµµύρια συµπολιτών µας στα πιο φανταχτερά µοντέλα της «δοκιµαζόµενης» πλέον βιοµηχανίας αυτοκινήτων, η ίδια ανασφάλεια που αναγκάζει την πλειονότητα των αγροτών να επενδύουν τις επιδοτήσεις της ΚΑΠ σε ατάκτως ερηµένες µεζονέτες στα αστικά και ηµιαστικά κέντρα της χώρας. Ήταν αυτό που ο Μαρξ ονόµαζε αλλοτρίωση, ή αυτό που περισσότερο προσφυώς χαρακτήρισε ο Ζακ Ατταλί «η εξαγορά του καταναλωτή από το

41 προϊόν». Ήταν εν τέλει αυτό που εδώ και χρόνια, αναλυτές όπως ο Μ. Μοδινός11 απέδιδαν σε µια διαστροφή της κοινωνικής εξέλιξης, ένα είδος ανάποδου εκσυχρονισµού, της φτώχειας συµπεριλαµβανοµένης. Το νεοελληνικό φαινόµενο δεν ήταν βέβαια µοναδικό, αλλά η ιδιαιτερότητά του αξίζει να επισηµανθεί. Εδώ και χρόνια η κατανάλωση αποτελούσε την κύρια συνιστώσα του ΑΕΠ, µε µερίδιο της τάξης 70% στη διαµόρφωση του δείκτη. Αν αναλογισθούµε όµως ότι το µεγαλύτερο µέρος των προϊόντων είναι εισαγόµενα, µια αύξηση της κατανάλωσης, ακόµη κι αν παρατύπως µεταφράζεται σε αύξηση της ανάπτυξης, δεν κάνει παρά να επιβαρύνει το ισοζύγιο των εµπορικών µας συναλλαγών και να επιτείνει την εξάρτηση της οικονοµίας από τις διεθνείς αγορές. Τα όσα διεθνώς διαδραµατίσθηκαν κατά τη διετία 2007-8 απλώς επιτάχυναν µια προαναφερθείσα κατάρρευση. Τα επί 25ετίαν εισρεύσαντα χρήµατα από τα Διαρθρωτικά Ταµεία της ΕΕ, όχι µόνο δεν έπιασαν τόπο, αλλά αντίθετα διέφθειραν ένα µεγάλο µέρος του οικονοµικώς ενεργού πληθυσµού. Οι αγρότες από ένα σηµείο και µετά, εγκατέλειψαν κάθε διάθεση αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών και ασχολήθηκαν αποκλειστικά µε την είσπραξη των επιδοτήσεων (την οποία συχνά ανέθεταν σε τρίτους-µεσάζοντες, έστω κι αν αυτό αποµείωνε τις απολαβές τους). Αυτό δηµιούργησε µια παρασιτική οικονοµία και ένα πλεόνασµα που δεν ήξερε που να τοποθετηθεί. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την άτακτη δόµηση στην οποία εν πολλοίς διοχετεύθηκαν τα χρήµατα, ήταν µια από τις παράπλευρες στρεβλώσεις. Το «όλα τα κιλά όλα τα λεφτά» θα ηχεί, ελπίζω για δεκαετίες, ως το σύνθηµα 1 Μιχάλης Μοδινός: η αρχαιολογία της ανάπτυξης, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1996

42 µιας µεθοδευµένης αποτυχίας. Η αναθεώρηση της ΚΑΠ ήρθε άλλωστε πολύ αργά. Το ίδιο περίπου συνέβη και µε την υπόλοιπη Κοινοτική βοήθεια. Αντί να κατευθυνθεί σε παραγωγικές επενδύσεις που θα επιτύγχαναν τη σύγκλιση και την ανταγωνιστικότητα, κατέληξε σε άχρηστες ως επί το πλείστον υποδοµές και κυρίως δρόµους (συνεχώς υπό επισκευή). Αρκετοί µάλιστα πολιτικοί, ακόµα και σήµερα, ταυτίζουν την ανάπτυξη µε τη διάνοιξη νέων δρόµων, των οποίων τα χιλιόµετρα είναι το µέτρο της κυβερνητικής επιτυχίας. Είναι οι ίδιοι που επίεζαν και πιέζουν για τις όπως -όπως απορροφήσεις, µε τη λογική «ρίξτε λεφτά στην αγορά» και κάτι θα προκύψει. Το αντίθετο συνέβη. Το εύκολο χρήµα εύκολα εξανεµίζεται. Το καθοριστικό όµως χτύπηµα ήρθε µε τους Ολυµπιακούς Αγώνες του 2004. Η προχειρότητα στο σχεδιασµό, η αλόγιστη σπατάλη για να προλάβουµε τις προθεσµίες, τα µιας χρήσεως ακίνητα, τα «χωριά» που έγιναν real estate, οι υπερβολικές αµοιβές και κυρίως, η ανικανότητα των προσώπων, οδήγησαν σε µια αξιοπρεπή διοργάνωση και ένα οικονοµικό φιάσκο. Σε 20 ανεβάζουν τα δις οι αντικειµενικοί αναλυτές, ενώ ο Α.Κ στο Βήµα της 11.12.2009 µιλάει για το επαναλαµβανόµενο λάθος, όπου λίγες στιγµές εθνικής αισιοδοξίας, τώρα όπως και το 1896, τις πληρώσαµε ξηλώνοντας ακόµα και τις φόδρες. «Εκείνο λοιπόν το «µοιραίον έλλειµµα» και το συνοδεύον αυτό υπερβάλλον χρέος έφεραν την καταστροφή και µαζί τον Διεθνή Οικονοµικό Έλεγχο υπό τον Εδουάρδο Λω, το όνοµα του οποίου φέρει η κάθετη οδός µεταξύ των λεωφόρων Πανεπιστηµίου και Σταδίου, ανάµεσα στα ξεχωριστά κτίρια της Τράπεζας της Ελλάδος και της Αγροτικής…Εκατόν δεκαέξι χρόνια µετά, πάλι το «µοιραίον έλλειµµα» και το ακόµη πιο µοιραίον χρέος, σε συνθήκες της φθαρµένης

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ πια νέας παγκοσµιοποίησης, σε περιβάλλον ανοιχτών αγορών και κερδοσκοπικών κινήσεων, µας οδηγούν στην πτώχευση». Την ίδια απαισιοδοξία εκφράζει και ο πρόεδρος του ΣΕΒ στις 22 Φεβρουαρίου το 2010 στην εφηµερίδα Realnews. "Εδώ και 30 χρόνια ζούµε µε δανεικά και µε ψέµατα. Το πολιτικό σύστηµα δανειζόταν για να µοιράζει αυξήσεις επιδόµατα, διορισµούς και συµβάσεις. Με λαϊκίστικη πλειοδοσία καλλιεργούσε στην κοινή γνώµη την ψευδαίσθηση ότι κάτω από την κρατική οµπρέλα -και µε τις χορηγίες των κουτόφραγκων-όλοι είχαν στον ήλιο µοίρα, χωρίς καν να προσπαθούν, χωρίς να µοχθούν, χωρίς να παράγουν. Εφηύραµε τον σοσιαλισµό των δανεικών και τον νεοφιλελευθερισµό των επιδοτήσεων, κρατικοποιήσαµε την οικονοµία και την ίδια την κοινωνία, κάναµε τις πελατειακές σχέσεις και την κοµµατοκρατία καθεστώς. Δηµιουργήσαµε ένα απολαυστικό, αλλά σάπιο µοντέλο ζωής στο περιθώριο του σύγχρονου, ανταγωνιστικού κόσµου. Με συνολική εθελοτυφλία οδεύαµε νοµοτελειακά προς τον γκρεµό." Θα µπορούσαµε να προσυπογράψουµε τη δήλωση, µε µια µικρή προσθήκη. Ότι πολύ πριν από την κρατικοποίηση της οικονοµίας είχε προηγηθεί το υβρίδιο µιας κρατικοδίαιτης ιδιωτικής βιοµηχανίας, της λεγόµενης «κοµπραδόρικης», µε σκανδαλώδεις χωροθετήσεις, αποικιοκρατικού τύπου συµβάσεις, προνοµιακές τιµές στην ενέργεια και ανυπολόγιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, µε τα κέρδη να πηγαίνουν στους βιοµήχανους και τις ζηµιές στον κρατικό λογαριασµό. Με τσιµέντα, ορυκτά και χαλυβουργεία να ευηµερούν όσο διήρκεσε η περίοδος χάρητος των πρώϊµων αγορών και των κρατικών επιδοτήσεων και στη συνέχεια να καταρρέουν µεταπίπτοντας στο καθεστώς των προβληµατικών «για την προστασία του εθνικού πλούτου και των θέσεων εργασίας».

Επί χρόνια το Ελληνικό δηµόσιο, προφανώς µε δανεικά, πλήρωνε ανύπαρκτες υπηρεσίες, ελλειµµατικούς προϋπολογισµούς και υπέρογκους µισθούς ανίκανων κοµµατικών προέδρων. Εν ονόµατι της φαντασιακής ανάπτυξης, που καθώς µας εγκατέλειπε άφηνε πίσω της σιωπηρές καµινάδες, εργασιακή ανέχεια και χρέη εκατοµµυρίων. ………………………………………..........….. την Ελλάδα θα πρέπει για λίγο να ξεχάσουµε τα spreads, το ΔΝΤ και τη δύσκολη καθηµερινότητα της «εποπτείας» και να ξαναδούµε πριν απ΄όλα τις αιτίες της κρίσης. Που δεν είναι βέβαια ούτε οι κερδοσκόποι, ούτε το µεγάλο κεφάλαιο, ούτε οι καταστροφικοί χειρισµοί της άλφα ή της βήτα κυβέρνησης, ούτε, πολύ περισσότερο, η σκληρότητα της κυρίας Μέρκελ. Οι ρίζες του σήµερα βρίσκονται στις επιλογές του χτες και στην ανέµελη 30ετία 1980-2010, και κυρίως στην διαπαιδαγώγηση του λαού, των παραγωγικών τάξεων, των κρατικών υπαλλήλων, των αυτοδιοικητικών οργανισµών, των συνεταιρισµών, των συνδικάτων και φυσικά του κοµµατικών µηχανισµών, επί τη βάσει της θεωρίας ότι µπορεί η Ελλάδα να ζει µόνο µε επιδοτήσεις, δάνεια και ολίγα (µαύρα ενίοτε) έσοδα από τον τουρισµό. Ότι µπορεί ένα κράτος διεφθαρµένο, ανίκανο και υπερτροφικό να συνεχίζει να αποτελεί το καταφύγιο των απελπισµένων από την αγορά εργασίας, ή της αργόσχολης τάξης (για να θυµηθούµε τον Βεµπλέν) και ότι η ανίερη (πελατειακή) συµµαχία πολιτών και πολιτικών θα συνεχίζεται επ άπειρον. Ότι µπορεί οι συντεχνίες να συνεχίζουν να υπεραµύνονται των κεκτηµένων σε µια εποχή έντονων ταξικών αναδιαρθρώσεων και αυτό να το ονοµάζουν αριστερή στρατηγική. Ότι µπορούµε, εκτός από τα δανεικά, να ζούµε µόνο µε εισαγωγές αγαθών, έχοντας αναθέσει την βιοµηχανική παραγωγή στους Κινέζους µικροκαπιταλι-

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ στές και τη γεωργία στους οικονοµικούς µετανάστες. Ότι τέλος, µπορούµε να καταναλώνουµε το φυσικό κεφάλαιο (έδαφος, δάση, ποτάµια, τοπίο, βιοποικιλότητα κτλ.) προκειµένου να εξυπηρετηθούν, µερικές δεκάδες χιλιάδες ευκαιριακά εργαζόµενων στον κλάδο των κατασκευών, λίγοι εργολάβοι και ακόµα λιγότεροι µεγαλοεκδότες, βασικοί µέτοχοι κτλ. χωρίς µέριµνα για τις µη αντιστρεπτές συνέπειες, χωρίς ηθικούς ενδοιασµούς για την υποθήκη έναντι των µελλοντικών γενεών, χωρίς µηχανισµούς αποτίµησης των ισοζυγίων. Το πολύκροτο Μνηµόνιο ήταν απλώς η επισφράγιση µιας προδιαγεγραµµένης πορείας προς την επίσηµη υποτίµηση ενός υπερτιµηµένου αναπτυξιακού φαντασιώµατος. Ήταν ένα πήδηµα στο κενό τη στιγµή που οι φλόγες είχαν εισβάλει στο διαµέρισµα. Ήταν τέλος η επισηµοποίηση της αποτυχίας του κράτους, αλλά και του κρατισµού που παρά ταύτα αποτέλεσε και αποτελεί ακόµα το ιδεολογικό καταφύγιο µιας αµήχανης αριστερής σκέψης. Η οποία δεν διαστάζει να καταγγέλλει για νεοφιλελευθερισµό ένα οικονοµικό σύστηµα αγγιστρωµένο στην ιδέα της διαρκούς αύξησης των κρατικών δαπανών οι οποίες ήταν εφικτές λόγω του φθηνού δανεισµού που µας εξασφάλιζε – µε διορία όπως αποδείχθηκε – η ζώνη του ευρώ. Το Μνηµόνιο ήταν µια αναγκαστική κίνηση, φορσέ µε όρους σκακιστικούς, που δεν θα ήταν και τόσο απεχθής αν δεν συνοδευόταν από µερικούς άτσαλους χειρισµούς όπως η αδιάκριτη περικοπή µισθών (πας δηµόσιος υπάλληλος συνυπεύθυνος) από τις δοκιµασµένες και αποτυχηµένες φοροεισπρακτικές εφορµήσεις (περαίωση, ηµιυπαίθριοι, καύσιµα κτλ.) και τέλος από την ταύτιση της εξυγίανσης των κρατικών επιχειρήσεων µε τις ιδιωτικοποιήσεις. Άλλωστε η εντός του Μνηµονίου διατύπωση είναι διακριτική: Οι κρατικές επιχειρήσεις πρέπει ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Socialism failed because it couldn't tell the economic truth; Capitalism may fail because it couldn't tell the ecological truth.

– Lester Brown, Fortune Brainstorm Conference, 2006

να υπόκεινται σε µεγαλύτερη διαφάνεια µε στόχο την αύξηση της αποδοτικότητάς τους και τη µείωση των ζηµιών τους. Ποιος έχει αντίρρηση σ’αυτό; Μήπως, ας πούµε οι συνδικαλιστές της Λάρκο; Η οποία επί δεκαετίες, προφασιζόµενη τη διαρκή κρίση στην αγορά πρώτων υλών, τάιζε µε απόβλητα τα ψάρια στο βόρειο Ευβοϊκό, κατέτρωγε τα βουνά της Βοιωτίας, και διατηρούνταν σε «βιωσιµότητα» χάρις στη µεγαλοψυχία του κοινωνικού συνόλου, δηλαδή των Ελλήνων φορολογουµένων. Όµως από το 1995 και µετά, η επιχείρηση γίνεται κερδοφόρα χάρις στην άνοδο των τιµών του νικελίου. Θα µπορούσε λοιπόν να επιστρέψει µερικά χρήµατα σ’αυτούς που τόσα χρόνια την ενίσχυαν και να επενδύσει άλλα τόσα για την προστασία του περιβάλλοντος. Να µην πετά τις αθώες σκουριές της στη θάλασσα, όπως δεν πετάµε τα σκουπίδια µας στην αυλή του γείτονα. Να τα ανακυκλώνει και να κρατά τα οικονοµικώς πολύτιµα µέταλλα, τα οποία όµως είναι άκρως επικίνδυνα όταν φτάνουν στο πιάτο µας. Τα υπόλοιπα αδρανή υλικά να τα ξαναπηγαίνει στις περιοχές εξόρυξης και να γεµίζει τους αχανείς κρατήρες που άνοιξε η τριακονταετής εκµετάλλευση των κοιτασµάτων. Αυτό λέει η κοινή λογική και αυτό επιβάλλει το συµφέρον του λαού και του τόπου. Χρηστή διοίκηση χρειαζόταν και όχι αποκρατικοποίηση. ………………………………………..........….. έβαια, η απόδραση από τη ζώνη του ευρώ, η αναδιάρθρωση του χρέους και η επιστροφή σ’έναν ανέφικτο µε τις σηµερινές συνθήκες

προστατευτισµό, δεν συνιστά απάντηση στο Μνηµόνιο ούτε και αποφυγή των µεγαλύτερων δεινών, που πιθανότατα θα έρθουν, αν η αδυναµία της δηµιουργίας πρωτογενών πλεονασµάτων µέσω της παραγωγικότητας και των εξαγωγών αποδειχθεί διαρκής και µη αναστρέψιµη. Γιατί αυτή η πρόταση, δυστυχώς πλειοψηφική εντός και εκτός της αριστεράς, δεν παίρνει υπόψιν της το από την άλλη µεριά δυσβάστακτο κόστος της υπεράσπισης του εθνικού νοµίσµατος σε συνθήκες παγκοσµιοποίησης, το ενδεχόµενο της ακόµη περαιτέρω περικοπής των µισθών στην περίπτωση της αδυναµίας δανεισµού (βλέπε Αργεντινή) και την µοναδική ευκαιρία που µας προσφέρει η κρίση για τον εξορθολογισµό του δηµόσιου τοµέα. ………………………………………..........….. Συµπέρασµα: θα πρέπει να πούµε όλη την αλήθεια στο λαό (και στους εαυτούς µας). Στη συνέχεια, θα πρέπει να εφεύρουµε µια εναλλακτική, βιώσιµη, πράσινη κτλ. οικονοµία, η οποία δεν µπορεί να εξαντλείται σε µια γραφειοκρατική διεκπεραίωση, ολίγες ανεµογεννήτριες και εθελοντικές δενδροφυτεύσεις στα καµένα. Μια οικονοµία δηλαδή ανταγωνιστική, ποιοτική και καινοτόµο, παραγωγό εργασίας, χαµηλής ενέργειας και περιορισµένων εισροών. Μια οικονοµία αλληλεγγύης, συνεργατικότητας, αξιοκρατίας και ευθύνης. Μια οικονοµία που θα τοποθετεί τον ορίζοντα πέραν της (συνήθως) τριετούς θητείας των κυβερνητικών, αυτοδιοικητικών κτλ. σχηµατισµών. Μια οικονοµία δηλαδή διάρκειας και προοπτικής.

Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ

ΝΕΑΤΗΣΕΚΦΡΑΣΗΣ › PATIENTS’ RIGHTS CONFERENCE in BRUSSELS

Νεολαία Ευρωπαϊκή Έκφραση συμμετείχε στο Συνέδριο για τα δικαιώματα των Ασθενών που πραγματοποιήθηκε στις 11-12 Απριλίου 2011 στις Βρυξέλλες στο πλαίσιο του προγράμματος «Τα Δικαιώματα των Ασθενών». Στο συνέδριο συμμετείχαν άτομα από όλα τα κράτη-μέλη, εκπρόσωποι Μ.Κ.Ο. αλλά και άτομα που ασχολούνται με θέματα υγείας. Συζητήθηκαν οι τελευταίες νομοθετικές εξελίξεις σε επίπεδο Ένωσης με σκοπό την εναρμόνιση των νομο-

θεσιών σε θέματα υγείας ενώ παράλληλα παρουσιάστηκαν και τα αποτελέσματα από έρευνες που διεξήχθησαν το 2010 σε νοσοκομεία των συμμετεχόντων κρατών, αναφορικά με την αξιολόγηση και συγκριτική επισκόπηση των συστημάτων των διαφόρων χωρών. Τέλος, παρουσιάστηκαν καλές πρακτικές από όλες τις ΜΚΟ που έλαβαν μέρος στο συνέδριο και βραβεύτηκαν για αυτές οι εξής χώρες. Πρώτο βραβείο: Βουλγαρία, παρουσιάζοντας την καλή πρακτική “Chance for life”.

Δεύτερο βραβείο: Ιταλία παρουσιάζοντας την καλή πρακτική “Play-therapy and pain in children”. Τρίτο Βραβείο: Ηνωμένο Βασίλειο παρουσιάζοντας την καλή πρακτική “Patiend Involvement in Health Technology Assesment and clinveal quidelines”. Τη ΜΚΟ «Ευρωπαϊκή Έκφραση» εκπροσώπησαν οι Νίνα Ασπετάκη και Έλενα Κατσαμπούκα.

› ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ

ε επιτυχία πραγματοποιήθηκ ε την Τετάρτη 6 Ιουλίου 2011, στην αίθουσα εκδηλώσεων της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, η εκδήλωση της Ευρωπαϊκής Έκφρασης με θέμα: «ο Ευρωπαϊκός Χάρτης των Δικαιωμάτων των Ασθενών». Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος “Assessing Patients Rights in Europe”, στο οποίο η Ευρωπαϊκή Έκφραση είναι

Εθνικός Συντονιστής. Κεντρική ομιλήτρια ήταν η Μαρία Μητροσύλη, Επίκουρος Καθηγήτρια στο ΤΕΙ Αθήνας, Δικηγόρος, διδάκτωρ Νομικής και ο Γιώργος Λιγνός, Γεν. Γραμματέας της Ευρωπαϊκής Έκφρασης. Χαιρετισμό απηύθυνε ο Γιώργος Ντουνιάς, Ιατρός, Επιμελητής του Τομέα Επαγγελματικής και Βιομηχανικής Υγιεινής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, ο οποίος μας κα-

λωσόρισε στον χώρο της σχολής. Ο Νίκος Γιαννής, Πρόεδρος του Ομίλου Ευρωπαϊκή Έκφραση, συντόνισε την εκδήλωση. Στο τέλος έλαβε χώρα μια συζήτηση - παρέμβαση από κάποιες από τις παρευρισκόμενες Μ.Κ.Ο (Αγκαλιάζω, Δρω, Ιατρική Παρέμβαση) και άλλους συμμετέχοντες. Το έργο “Assessing Patients Rights in Europe” αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος που πραγματοποιείται από την

Active Citizenship Network, σε συνεργασία με οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών από 29 ευρωπαϊκές χώρες, προωθώντας και έχοντας ως επίκεντρο τον ασθενή και το σύστημα υγείας. Πρόκειται για ένα έργο αξιολόγησης των δικαιωμάτων των ασθενών στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης. H Active Citizenship Network (ACN) είναι ένα Ευρωπαϊκό Δίκτυο που προωθείται από την ιταλική οργάνωση Cittadinanzattiva (www.activecitizenship.net; www.cittadinanzattiva.it). Περιλαμβάνει περισσότερες από 100 οργανώσεις από 30 Ευρωπαϊκές Χώρες, που συνεργάζονται στο συγκεκριμένο έργο προωθώντας τη συμμετοχή των πολιτών σε δημόσιες πολιτικές. Η ACN είναι μέλος του European Health Policy Forum και προωθεί την Ευρωπαϊκή Ημέρα για τα Δικαιώματα των Ασθενών από το 2007. Το 2002 συντάχθηκε ο Ευρωπαϊκός Χάρτης των

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ Δικαιωμάτων των Ασθενών, ο οποίος περιλαμβάνει 14 δικαιώματα, τα οποία βασίζονται νομικά στον Ευρωπαϊκό Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Ο Χάρτης έχει αναγνωριστεί ως ένα βασικό έγγραφο αναφοράς από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς συμπε-

ριλαμβανομένων των Ευρωπαϊκών Θεσμικών Οργάνων, ενώ ενσωματώνεται στα συμπεράσματα του Συμβουλίου για τις κοινές αξίες και επιχειρησιακές αρχές στα συστήματα υγείας των ευρωπαϊκών χωρών που υιοθετήθηκε το 2006.

› ΕΠΕΚΕΙΝΑ ΧΩΡΑ, πρωτοποριακή δράση

ικοσιδύο άτομα, εκ των οποίων οι τέσσερις ήταν Κορεάτες και μαζί και ο πρώην Πρόεδρος της Ευρ. Έκφρασης Παν. Γεννηματάς, συμμετείχαν στην πρωτοποριακή δράση «επέκεινα χώρα», την Κυριακή 12 Ιουνίου 2011, στη 2η διάβαση του φαραγγιού του Βίκου με αφετηρία τη Βίτσα Ζαγορίου και κατάληξη το χωριό Βίκος στην Ήπειρο. Η επέκεινα χώρα είναι το όραμα μας για ένα κόσμο επέκεινα του σημερινού κόσμου. Πράττοντας κατά συνείδηση το καθήκον μας σε αυτόν εδώ τον

κόσμο, εγκόσμιο επέκεινα όχι μεταφυσικό επέκεινα. Επέκεινα της σημερινής, άρρωστης, σχέσης του ανθρώπου (1) με τη φύση, (2) με το ατομικό συμφέρον και (3) με τους κανόνες επίσημης συμβίωσης στην κοινότητα. Η επέκεινα χώρα είναι η Βίτσα, το ίδιο το Ζαγόρι που στα σλαβικά σημαίνει «η χώρα πέρα από τα βουνά», η Ήπειρος, από τις ομορφότερες, μακρινές αλλά και πλέον υστερούσες περιοχές της Ευρώπης, που τώρα όμως παρουσιάζει ισχυρά σημεία εξόδου από την απομόνωΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 81 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2011

ση, η βασανισμένη αιώνια Ελλάδα μας, η πρωτοπόρος Ευρώπη η μοίρα μας, ο κόσμος όλος, το σπίτι μας, η γη. Το βιβλικό «επέκεινα» θα αποδιδόταν ως πέρα από ορισμένο τόπο, χρόνο, ποσό, μεταφορικά ως «επέκεινα», αυτό που είναι προηγούμενο ή σε έναν βαθμό μεγαλύτερο από τη γνώση ή την εμπειρία, το άγνωστο που προσπαθούμε συνεχώς να κατακτήσουμε. Τα Επέκεινα βοσκοτόπια ήταν κάποτε εκείνα που δεν ήταν τα τοπικά βοσκοτόπια, ήταν τα μακρινά στα ψηλά βουνά, εκείνα που ανήκαν σε άλλους συχνά απροσδιόριστους ιδιοκτήτες, σε άλλα χωριά, τα εδώ και τα επέκεινα, τα μη ευκρινώς οριοθετημένα, που τελικώς ανήκαν σε όλους, χάριν του κακοτράχαλου και αφιλόξενου εδάφους, του μεγάλου υψομέτρου, των μακρινών αποστάσεων που ήταν ανυπότακτα στον Τούρκο και σε όλους, δεν γνώριζαν τη νομική ιδιοκτησία και τις γραπτές συμβάσεις, μόνον εκείνους που τα πατούσαν, τιμώντας τα έτσι, κάθε φορά. Με ένα ελαφρύ ατομικό σακίδιο, ένα μπουκάλι νερό, λίγη ξηρά τροφή και 1-2 φρούτα, μια στεγνή φανέλα, μια μικρή πετσέτα, ένα καπέλο, μία γκλίτσα ή ένα μπατόν και οργανωτή τον Νίκο Γιαννή η ομάδα «επέκεινα χώρα» εισήλθε στη Σκάλα του Μονοδενδρίου και πορεύτηκε στο επιβλητικό Φαράγγι του Βίκου, αυτό το μοναδικό μαγευτικό δημιούργημα της φύσης, το οποίο διαθέτει μεγάλη οικολογική αξία

45 και τεράστια βιοποικιλότητα. Το Φαράγγι του Βίκου έχει προ πολλού κατακ τήσει τη θέση του στο βιβλίο Γκίνες (Guinness) ως το φαράγγι με το μικρότερο άνοιγμα, μόλις 1100 μέτρα στο στενότερο σημείο του και ταυτόχρονα βάθος που ξεπερνά τα 900 μέτρα. Με μήκος 12 χλμ και μέγιστο ύψος 1000 μ. είναι ένα από τα βαθύτερα φαράγγια του κόσμου. Το πλάτος του κυμαίνεται από 30 μέχρι 100 μέτρα και οι πλαγιές του είναι κατάφυτες από σπάνια λουλούδια και βότανα. Λίγο πριν την έξοδο του φαραγγιού και πριν την ανάβαση στο χωριό Βίκος, μετά από 6 ώρες ήρεμο περπάτημα, περιήγηση και στάσεις, φτάνουμε στις πηγές του Βοϊδομάτη. Για τους ανθρώπους της πόλης, για όσους δεν είναι μαθημένοι να περπατούν στην φύση, η διάβαση του Βίκου στα «αιώνια δάση» του Ζαγορίου, είναι ένα ατομικό κατόρθωμα και το ξεκίνημα μιας νέας ζωής, πλούσιας σε εμπειρίες, ανοχή και σεβασμό, σε ευρύτητα πνεύματος, μεγαλοθυμία και αλτρουισμό, σε ευεξία, ψυχική και σωματική υγεία. Οι φίλοι και υποστηρικτές της επέκεινα χώρας ανανέωσαν το ραντεβού τους για τις 13 Αυγούστου 2011, οπότε θα υλοποιήσουν την 3η Διάβαση Βίκου «Δημήτριος Γιαννής», τιμώντας τη μνήμη εκείνου με τον οποίο πρωτοδιασχίσαμε απ’ άκρου σ΄άκρον πριν από 14 χρόνια, μια ομάδα διαφορετικών μεταξύ τους, ανήσυχων, δημιουργικών και καθημερινών ανθρώπων, το βαθύτερο φαράγγι του κόσμου (αναχώρηση 08.00 από την επέκεινα χώρα στη Βίτσα).

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗ

Δημοσιεύσεις στην Ευρωπαϊκή Εκφραση Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφορετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρονται αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών με επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζονται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκδότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύνταξη με κριτήρια την επιστημονική εγκυρότητα, την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευθεί κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.

Όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυπα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημοσιευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλλα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και

των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολόκληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο βιογραφικό σημείωμα.

Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υποβολή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περίληψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέξεις). Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται και σε δισκέτα PC ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκδοση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτότυπα δεν επιστρέφονται.

Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική αναδημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσμεύονται αυτό να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.

✂ Ανανεώστε τη συνδρομή σας στην Ευρωπαϊκή Έκφραση ΔΕΛΤIΟ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΟΥ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ

ΕΚΦΡΑΣΗ

Όνομα........................................................................................

Έτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα, τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953, e-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr

Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή Έκφραση” Ετήσια Διετής Τακτικός Συνδρομητής Δημόσιοι Οργανισμοί, Τράπεζες, Βιβλιοθήκες, ΑΕΙ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, Εταιρείες, Σύλλογοι Ευρώπη Άλλες ήπειροι Φοιτητής, σπουδαστής, στρατιώτης Συνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης

20 Ευρώ

35 Ευρώ

Επώνυμο.................................................................................... Διεύθυνση.................................................................................. Ταχ. Κώδικας............................................................................. Πόλη........................................................................................... Τηλέφωνο:.................................................................................

50 Ευρώ 25 Ευρώ 30 Ευρώ

100 Ευρώ 45 Ευρώ 55 Ευρώ

15 Ευρώ 50 Ευρώ

25 Ευρώ 90 Ευρώ

Οι συνδρομές καταβάλλονται στα γραφεία της Έκφρασης 9π.μ. - 5 μ.μ.,

με ταχυδρομική επιταγή, ή τέλος στην Εθνική Τράπεζα (αρ. λογαριασμού 701/29600287)

E-mail:........................................................................................ Επάγγελμα:...............................................................................

Ημερομηνία Υπογραφή

Ακυρώθηκε η πτήση σας; Τα

δικαιώματα

Είχε καθυστέρηση ή ακυρώθηκε η πτήση σας; Χάσατε τις αποσκευές σας; Σας απαγόρευσαν να επιβιβαστείτε;

επιβατών

Οι αερομεταφορείς έχουν νομική υποχρέωση να σας ενημερώνουν σχετικά με

των

στη διάθεσή σας

τα δικαιώματά σας ως επιβάτη και το πού μπορείτε να υποβάλλετε τα παράπονά σας Αντιμετωπίσατε ποτέ κάποιο από αυτά τα προβλήματα; Η νομοθεσία της ΕΕ προστατεύει τα συμφέροντά σας για τα ταξίδια σας εντός Ευρώπης

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Περισσότερες πληροφορίες στη διεύθυνση

ec.europa.eu/passenger-rights ή στο Europe Direct

00 800 6 7 8 9 10 11*

* Ορισμένες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση στους αριθμούς 00 800 ή μπορεί να χρεώνουν την κλήση.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΠΟΛΙΣ ΑΚΙΝΗΤΑ Oι άνθρωποί σας εάν σκέπτεστε να αγοράσετε ή να πουλήσετε ακίνητο Το Ευρωπαϊκό Πρότυπο Μεσιτικών Υπηρεσιών EN15733 ήρθε και στην Ελλάδα. Η δημιουργία και εφαρμογή του Προτύπου έχει χαρακτηρισθεί «το σημαντικότερο γεγονός της σύγχρονης εποχής στο επάγγελμα των μεσιτών ακινήτων στην Ευρώπη». Συμμετείχαμε στη διαδικασία τυποποίησης του Ελληνικού Οργανισμού Τυποποίησης (ΕΛΟΤ) και του Συνδέσμου Ελλήνων Κτηματομεσιτών (ΣΕΚ), ως ένα από τα τρία μέλη της Ομάδας Έργου από τον κλάδο των μεσιτών. Τώρα, πάμε ένα βήμα μπροστά, προχωρώντας στην εθελοντική προσαρμογή στις απαιτήσεις του Προτύπου. Το Πόλις Ακίνητα – Κοσμάς Θεοδωρίδης και Συνεργάτες, ξεκινά την υιοθέτηση διαδικασιών και μεθόδων, ώστε να επιτύχουν πλήρη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του Προτύπου, κάτι που θα προσφέρει: • Ακόμη καλύτερη ποιότητα υπηρεσιών • Ταχύτερη και ακόμη πιο αξιόπιστη εξυπηρέτηση των πελατών • Ακόμη μεγαλύτερη παραγωγικότητα των συνεργατών • Μηχανισμό καταγραφής και χειρισμού γραπτών παραπόνων • Αξιόπιστη και γρήγορη συνεργασία με χιλιάδες πιστοποιημένα γραφεία της Ευρώπης

Π ΕΜ

Ε ΤΟΥΣ ΤΕΙΤ Υ Ε ΙΣΤ

ΕΙΔΙΚΟΥΣ

ΠΟΛΙΣ ΑΚΙΝΗΤΑ ΚΟΣΜΑΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Κανάρη 19, Πλατεία Κολωνακίου, Τ.Κ. 106 74, Αθήνα, Τηλ. 210 3626.726, Fax: 210 3626.734 www.HPolis.gr, e-mail: eupolis@otenet.gr