1. Η Αυγή της Τέχνης Η Τέχνη των σπηλαίων της Παλαιολιθικής περιόδου 30.000 – 10.000 π.Χ.

Πρότυπο Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης. Περιδιάβαση στην τέχνη από την Προϊστορία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο Τόνια Καφετζάκη (επιμέλεια κειμένων) - Χριστίνα Παπαδάκη (εικαστική επιμέλεια)

1. Η Αυγή της Τέχνης Η Τέχνη των σπηλαίων της Παλαιολιθικής περιόδου 30.000 – 10.000 π.Χ.

 Δημιουργός της είναι ο Homo Sapiens Sapiens (Σοφότατος)  Εμφανίζεται στην τελευταία φάση της Παλαιολιθικής περιόδου 30.000 – 10.000 π.Χ.  Διάσπαρτα δείγματα της παρουσίας του υπάρχουν σε ολόκληρη την Ευρώπη (από την Πορτογαλία έως τη Ρωσία)

Ειδώλια 30.000-25.000 π.Χ. Πρώτα εμφανίζονται ειδώλια γυναικείων κυρίως μορφώνσυμβόλων γονιμότητας

«Αφροδίτη» του Βίλεντορφ (30.000-25.000 π.Χ.) Ασβεστόλιθος, ύψος περ. 11,5 εκ. Βιέννη, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας

Αφροδίτη του Λοσέλ (15.000-10.000 π.Χ.) χαμηλό ανάγλυφο σκαλισμένο σε πέτρα Μουσείο Bordeaux (Γαλλία)

Ζωγραφικές Παραστάσεις 25.000-20.000 π.Χ.

Ακολουθούν «ζωγραφικές παραστάσεις»

Περιγράμματα ζώων σε τοιχώματα σπηλαίων (γύρω στο 25.000-20.000 π.Χ.) Νότια Γαλλία

Βραχογραφία 18.000 π.Χ. Σπήλαιο Chauvet (Γαλλία) Λεπτομέρεια: Περίγραμμα χεριού με χοντροκόκκινο

Η «ακμή»: 15.000-2000 π.Χ.  Εντοπίζεται στις βόρειες ακτές της Ισπανίας και της νοτιοδυτικής Γαλλίας, περιοχές που συγκέντρωσαν πληθυσμούς αμέσως μετά την Εποχή των Παγετώνων, όταν οι κλιματολογικές συνθήκες επέτρεψαν την κατοίκηση περιοχών της νότιας Ευρώπης.

Οι σημαντικότερες είναι οι σπηλαιογραφίες στο Lascaux της νοτιοδυτικής Γαλλίας (ανακαλύφθηκαν το 1940)

και στην Αltamira της βόρειας Ισπανίας (ανακαλύφθηκαν το 1879)

Βραχογραφία Σπήλαιο Lascaux (15.000-12.000 π.Χ.) Λεπτομέρεια: άλογα και ταύρος

Βραχογραφία Σπήλαιο Altamira Λεπτομέρεια: Βίσονας

Βραχογραφία Σπήλαιο Altamira (Ισπανία) (περίπου 15.000-12.000 π.Χ.) Λεπτομέρεια: παράσταση ταύρου

Ο Παλαιολιθικός καλλιτέχνης και ο κόσμος του

Για να τον καταλάβουμε και αυτόν και την τέχνη του, πρέπει να έχουμε υπόψη μας τη ζωή των ανθρώπων τότε. Οι άνθρωποι της Παλαιολιθικής περιόδου λοιπόν  είναι κυνηγοί και συλλέκτες καρπών  μετακινούνται ακολουθώντας τα θηράματά τους  διαθέτουν απλά όπλα και εργαλεία από πυριτόλιθο, ξύλο, κόκαλο, κέρατο, ελεφαντόδοντο.  ζουν μέσα στο δέος για τον κόσμο που τους περιτριγυρίζει, ενώ η επιτυχία στο κυνήγι αποτελεί την προϋπόθεση της επιβίωσής τους.

Πώς εργάζεται α) Η ζωγραφική επιφάνεια  Ζωγραφίζει πάνω στα τοιχώματα και τις οροφές των σπηλαίων  Αξιοποιεί την υφή της επιφάνειας, τις φυσικές κοιλότητες ή προεξοχές των επιφανειών αυτών  Δεν υπάρχει λοιπόν ζωγραφικός χώρος (όπως για παράδειγμα σήμερα ο καμβάς) ούτε φόντο

β) Τα θέματά του  Μορφές ζώων  Είναι τα ζώα που υπάρχουν γύρω του  Είναι τα ζώα που κυνηγά για την τροφή του  αλλά πολύ περισσότερο άλογα, μαμούθ, λιοντάρια, στα οποία αποδίδει συμβολικές διαστάσεις (σύμβολα της δύναμης της φύσης και της γονιμότητας)  Λίγες ανθρώπινες μορφές, μόνο αντρικές.

Βραχογραφία, Σπήλαιο Lascaux (Γαλλία) Λεπτομέρεια: άλογο

Βραχογραφία με παράσταση μαμούθ Σπήλαιο Rouffignac (Γαλλία)

Πώς εργάζεται γ) Τα υλικά του

δ) Πορεία εργασίας

 Χρησιμοποιεί χρωστικές  Πρώτα ζωγραφίζει τα ουσίες από φυσικά περιγράμματα μεταλλεύματα και ορυκτά.  στη συνέχεια, με τα πινέλα  Το κόκκινο, το κίτρινο και το του από τρίχες και φτερά καστανό από ώχρα και ζωών ή με το δάχτυλο, αιματίτη. γεμίζει τα περιγράμματα  Το μαύρο, το σκούρο καφέ και με χρώμα. το βιολετί από είδη μαγγανίου.  Χρησιμοποιεί για το χρώμα «σωληνάρια» από κόκαλο.  Μετατρέπουν τα ορυκτά σε σκόνη και  τα απλώνουν απευθείας πάνω στα υγρά ασβεστολιθικά τοιχώματα και οροφές.

Βραχογραφία Σπήλαιο Chauvet (Γαλλία) (περίπου 30.000 π.Χ.) Λεπτομέρεια: Ταύροι, Άλογα

ε) Η τεχνοτροπία του Κανόνας:  Στην αρχή τα ζώα που απεικονίζονται αποδίδονται γραμμικά  Τα ζώα παριστάνονται και μοιάζουν να αιωρούνται πάντα σε πλάγια όψη και στρέφουν το κεφάλι  Σταδιακά (μετά το 11.000 π.Χ.) η προς τα πίσω ή προς στάση, το περίγραμμα, το βάρος τον θεατή. γίνονται πιο φυσικά, αποδίδουν δηλαδή με ζωντάνια και πειστικότητα  Οι ανθρώπινες μορφές, τη μορφή και την κίνηση των ζώων. Με αντίθετα από τη άλλα λόγια αποδίδονται φυσικότητα των ζώων, φυσιοκρατικά (νατουραλιστικά). είναι απλά «κουτάκια» με γραμμές για τα χέρια  Τα έργα διακρίνονται από και τα πόδια •έντονη ζωντάνια •οικονομία των εκφραστικών μέσων (με απλό δηλαδή και στοιχειώδη τρόπο εκφράζει αυτό που θέλει).

Βραχογραφία Σπήλαιο Chauvet (Γαλλία) (περίπου 30.000 π.Χ.) Λεπτομέρεια: Λιοντάρια

Το νόημα της τέχνης του  Έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις για το τι ήταν οι εικόνες αυτές, όπως ότι είχαν διακοσμητικό χαρακτήρα. Μάλλον απίθανο όμως, γιατί εκεί που βρέθηκαν, στα βάθη των σπηλαίων, δεν κατοικούσαν άνθρωποι.  Πιο πιθανή θεωρείται η άποψη ότι αποτελούσαν μέρος λατρευτικών τελετών και μαγικών πρακτικών. Στους χώρους όπου βρέθηκαν (στοές, υπόγειες αίθουσες) μάλλον γίνονταν τέτοιες τελετές.  Έχουν δηλαδή τελετουργικό ρόλο και συνδέονται με τελετές για πετυχημένο κυνήγι, είναι μέρος τελετών «συμπαθητικής» μαγείας (:αναπαράσταση μίας πράξης (εδώ κυνήγι) για να εξασφαλιστεί η επιτυχία της).  Ο βασικός ρόλος του καλλιτέχνη σε τέτοιες πρακτικές μας κάνουν να υποθέτουμε ότι ήταν σεβαστός στην κοινότητα για τις δεξιότητές του.

Βραχογραφία Σπήλαιο Lascaux Λεπτομέρεια: σκηνή κυνηγιού