BNDR December 2014 | Arbeid of automatisering? by Ellen van den Manacker

DEC2014 Jouw agrarische jongerenblad

Extra: onderwijsbijlage Cursussen voor de bedrijfsopvolger â&#x20AC;&#x153;Zonder personeel zijn we nietsâ&#x20AC;? Angelien van den Nouweland NAJK-symposium groot succes!

Thema :

Arbeid of automatisering?

“Ik wil groeien op basis van wat de markt vraagt.” Tom Zwinkels / tomatenteler

FlynthVision. Doelgericht ondernemen op basis van actuele cijfers. Tomatenteler Tom Zwinkels van HGL Zwinkels uit ‘s-Gravenzande ziet volop kansen in een moeilijke markt. Zijn doel: groei, maar dan wél op basis van wat de markt vraagt. FlynthVision helpt hem daarbij, door continu inzicht te geven in actuele cijfers. Zodat Tom gefundeerde keuzes kan maken. Wilt u weten wat FlynthVision kan betekenen voor úw doelen en ambities? Kijk voor vestigingen en adviseurs op www.flynth.nl

Ondernemen inspireert

ERIC XXXXX

Arbeid of automatisering?

Loop eens een rondje over je bedrijf en stel jezelf de vraag: wat is er de laatste jaren geautomatiseerd? En wat kan er nog allemaal geautomatiseerd worden? Waarschijnlijk kun je volop voorbeelden noemen. Aan ideeën over hoe het anders moet en investeringsplannen bij jonge boeren en tuinders meestal geen gebrek. Die nieuwsgierigheid naar nieuwe ontwikkelingen, innovaties en hightechsnufjes drijven velen van ons. Dat is enorm positief, dankzij de mechanisering zijn we vooruit geboerd. Veel belangrijker: door die automatisering en mechanisering blijven we concurrerend. De Nederlandse landbouw is voorloper in de wereld. En wij, jonge boeren en tuinders, moeten koploper willen blijven! Voor ons bestaansrecht. Tegelijkertijd realiseer ik me dat investeren in automatisering afhankelijk is van de financiële opbrengst van je bedrijf of sector. Dat heb je niet altijd in de hand. Maar jonge boeren en tuinders zijn ook creatief en oplossingsgericht. Innovaties zitten soms in de kleinste dingen. Ook op het gebied van automatisering en de manier waarop je omgaat met arbeid kunnen kleine aanpassingen een verschil maken. Want automatisering hangt nauw samen met arbeid. Dagelijks werk verandert qua inhoud, vorm en productiviteit. Daarnaast verandert automatisering complete bedrijven en sectoren. Het geeft dus enorm veel ontwikkeling. Wij boeren behoorlijk anders dan onze ouders tien of twintig jaar geleden deden. Ben jij inmiddels net zo nieuwsgierig als ik hoe hightech het boerenvak er over tien jaar uitziet?

INHOUD

Eric Pelleboer, voorzitter NAJK

In dit decembernummer 4 Arbeid of automatisering? 6 NAJK in het nieuws 9 In het hooi met… Kiek Now Us 10 Negen vragen aan de kersverse NAJK-voorzitter Eric Pelleboer 13 Voor jouw AJK 14 Ladies Night 15 Column Wim Bos 15 Openstelling Jonge Landbouwersregeling uitgesteld 16 Oud & Nieuw: Luuk Volker uit Bad Nieuweschans 19 Onderwijsbijlage 20 CAH Vilentum 21 HAS Hogeschool 22 Cursussen voor de bedrijfsopvolger 23 Stoas Vilentum 24 Hogeschool VHL 27 Automatisering in de melkveehouderij 28 Column Jan Breembroek 29 Jonge boeren en tuinders over… automatisering 30 NAJK-symposium ‘van Traditie naar Ambitie’ 34 Arbeid, automatisering of kennis? 35 MaïsChallenge nadert ontknoping 37 Wereldboeren 38 Angelien van den Nouweland: “Zonder personeel zijn we niets” 40 Uit alle hoeken 43 Bint & Sudokoe Colofon BNDR wordt uitgegeven onder verantwoordelijkheid van Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt en verschijnt vier keer per jaar. Een abonnement op BNDR kost 26 euro en loopt per kalenderjaar. Opzegging voor 1 december. Een abonnement aanvragen of opzeggen kan via info@najk.nl. Het blad is gratis voor NAJK-leden. Losse nummers zijn verkrijgbaar door storting van 6 euro op bankrekening 3945.38.501 t.n.v. NAJK te Utrecht, onder vermelding van het gewenste nummer van BNDR. Artikelen, foto’s of illustraties kunnen alleen na overleg met de redactie worden overgenomen. Vragen of opmerkingen over de adressering? Neem contact op met één van de onderstaande organisaties: Provinciale AJK’s: Friesland 0512-305280, Groningen 0512-305283, Drenthe 0512-305281, Flevoland 0512-305282, Overijssel 030-2769869, Utrecht 030-2769869, Gelderland 026-3846233, Hollanden 088-888 6666 (nakiesnr. 3811), Zeeland 0113-247729, Brabant 073-2173636, Limburg 0475-381777 of NAJK: 030-2769869. Hoofdredactie: Ellen van den Manacker, NAJK, 030-2769863, binder@najk.nl Advertenties: PSH Media Sales, Bas van Deventer, 026-7501822, bas.van.deventer@pshmediasales.nl Vormgeving: www.duo-ontwerp.nl Druk: Drukmotief bv, Apeldoorn Op de cover: Angelien van den Nouweland

BNDR

THEMA

Arbeid

of aut

De groei van het agrarische bedrijf is aanjager van zowel meer

arbeid als meer automatisering op het bedrijf. Dit brengt een grote verantwoordelijkheid met zich mee. Hoeveel tijd en arbeid wordt

er nu daadwerkelijk bespaard met de kostbare keus voor automatisering? En wat komt er allemaal kijken bij het doorvoeren van meer arbeid of automatisering? Onder andere deze vragen staan centraal in de discussie rondom het thema ‘Arbeidsinvulling & automatisering’ die NAJK in december en januari organiseert. Tekst: Agaath Timmerman / Illustratie: Henk van Ruitenbeek

Door de mens Arbeid op het agrarische bedrijf is alle geestelijke en lichamelijke inspanning van mensen, gericht op het voortbrengen van agrarische goederen en het verwerven van inkomen. Arbeid wordt verricht door de mens. De arbeidsproductiviteit is de productie per mens per tijdseenheid. De arbeidsproductiviteit wordt bijvoorbeeld bepaald door de vruchtbaarheid van de grond, het niveau van technologische ontwikkeling en de arbeidsverdeling. Arbeid is naast grond en kapitaal een productiefactor.

Door machines en computers Automatisering is het vervangen van menselijke arbeid door machines of computers. De drijfveer is vooral economisch. De som van arbeid en grondstofverbruik is na bepaalde automatisering kleiner dan het daarvoor was. Automatiseren in de agrarische sector is tegenwoordig heel vanzelfsprekend. De ontwikkeling van machines en computers is ontzettend hard gegaan. In de periode van industrialisatie werd arbeid, die traditioneel vooral werd gedaan met behulp van spierkracht van mens en dier, in toenemende mate verricht door machines. Deze landbouwmechanisatie zorgde ervoor dat de eerste tractor aan het

eind van de 19e eeuw in Nederland kwam. De totale mechanisatie volgde pas na de Tweede Wereldoorlog. Toen verdwenen ook de landarbeiders en boerenknechten.

Automatische groei Schaalvergroting is een ontwikkeling in de agrarische sector waarbij door een verandering in het gebruik van de productiefactoren grond, kapitaal en arbeid, lagere productiekosten en hogere opbrengsten worden nagestreefd. De productiefactor arbeid ondervindt hierbij vooral een technische ontwikkeling door de automatisering.

Besparen op tijd Een overweging die meeweegt in de bedrijfsstrategie is het besparen van tijd of het verrichten van minder fysieke arbeid. Het besparen van tijd is het realiseren van tijdswinst. Het doel van tijdswinst verschilt per bedrijf en ook wie de tijd bespaart. Een ondernemer investeert deze tijd bijvoorbeeld in andere klussen op het bedrijf of juist in zijn privéleven. Denk hierbij aan het gezin, sociaal leven of tijd voor bestuurswerk of een opleiding. Dit kan worden gerealiseerd door bijvoorbeeld efficiënter te werken, het bedrijf te optimaliseren, (extra) personeel aan te nemen, klussen uit te besteden of door te automatiseren.

Minder fysieke arbeid Bij arbeidsbesparing worden er nieuwe technieken of machines gebruikt, zodat er minder lichamelijke inspanning van mensen nodig is. Arbeidsbesparing zorgt voor minder fysieke belasting van de ondernemer of zijn medewerker(s). Dagelijkse handelingen die dezelfde bewegingen vereisen van een lichaam, kunnen op den duur complicaties opleveren. Een machine kan dit werk overnemen. Dit kan ook tijdswinst opleveren.

"Een overweging die meeweegt in de bedrijfsstrategie is het besparen van tijd of het verrichten van minder fysieke arbeid" 4

BNDR

omatisering? Discussiestuk A‘ rbeidsinvulling & automatisering’ In december en januari wordt het discussiestuk ‘Arbeidsinvulling & automatisering’ behandeld in jouw provincie. Wil je mee discussiëren over arbeidsinvulling en automatisering? Dan ben je van harte welkom als jouw provinciale AJK rondom dit thema een discussieavond organiseert. Op basis van stellingen wordt de avond ingevuld. De resultaten van deze stellingen, en daarmee ook jouw mening, worden door NAJK in de belangenbehartiging gebruikt. Check de agenda van jouw provincie voor de discussieavond in jouw buurt!

terwijl een investering in automatisering terugverdiend kan worden. Een regel staat hierbij bovenaan: hoe korter de terugverdientijd, hoe beter.

Personeel Een bedrijf met personeel is flexibeler dan een bedrijf dat automatiseert. Maar aan het aannemen van eigen personeel zit een groot risico, namelijk ziekteverzuim. De ondernemer is immers juridisch werkgever. Voor ziekteverzuim kan een bedrijf zich verzekeren. Heeft het bedrijf bijvoorbeeld één man personeel in dienst, dan komt bij ziekte al het werk automatisch op de ondernemer zelf terecht. Vandaar het gezegde, een man personeel is geen personeel. Een bedrijf met weinig personeel loopt daarmee meer risico.

Als werkgever Een werkgever moet met personeel kunnen omgaan, om het beste uit hen naar boven te halen. Een goede ondernemer is nog niet direct een goede werkgever. De eigenschappen die een werkgever nodig heeft, verschillen per bedrijf en per sector. Het aantal medewerkers dat een ondernemer in dienst heeft is hierin bepalend. Een werkgever moet goed kunnen plannen, communiceren en managen.

Vakmanschap Een agrarisch ondernemer is en blijft een vakman, waardoor hij of zij altijd zelf naar het gewas of naar zijn of haar dieren zal kijken en weet wat er moet gebeuren op het bedrijf. Personeel of automatisering voor dit vakmanschap vinden is vrijwel onmogelijk.

Dure afweging Automatisering wordt vooral toegepast bij dure arbeid (personeel) en vindt voornamelijk plaats bij repeterende handelingen. Bij complexere handelingen, is het gebruik van automatisering lastig, duur en risicovol. Machines zijn kwetsbaar en worden afgeschreven. Het gaat vaak om de afweging hoeveel personeelskosten bespaard kunnen worden met automatisering. Personeel is duur, maar is wel flexibel inzetbaar. Bij een investering in automatisering is het niveau van de vaste lasten hoger en moet er altijd een aflossing plaatsvinden. Een bedrijf met personeel in dienst kan makkelijker saneren, ondanks de vaste loonlasten. Personeel wordt wel duurder,

Opbrengst of het milieu? Ik kies beide. Meer opbrengst met een minimale belasting voor het milieu, dat vormt de basis voor de landbouw van vandaag. Kalkammonsalpeter (KAS) is een pure meststof, levert hogere en kwalitatief betere opbrengsten en belast het milieu minder dan andere stikstofmeststoffen. Weten waarom? Kijk op www.yara.nl/purenutrient

YARA1404 IM BNDR Akkerbouw 122x59.indd 1

17-01-14 14:58

BNDR

NIEUWS

NAJK aan het woord in de Tweede Kamer Op donderdag 6 november vond in de Tweede Kamer een hoorzitting plaats over het wetsvoorstel ‘Verantwoorde Groei Melkveehouderij’. Namens NAJK was Koen Bolscher, dagelijks bestuurder met de portefeuille melkveehouderij, uitgenodigd. Tijdens het gesprek met Tweede Kamerleden vroeg Bolscher aandacht voor het standpunt van de jonge agrarische ondernemers over het wetsvoorstel. Hij gaf aan dat grote waarde wordt gehecht aan de grondgebondenheid van de melkveehouderij maar dat het ook van groot belang is dat jonge melkveehouders voldoende mogelijkheden houden om hun bedrijf te ontwikkelen net na bedrijfsovername. “Het is juist voor jonge boeren niet mogelijk om grond aan het bedrijf te binden door het aan te kopen. Vaak is de schaarse grond veel te duur”, stelde Bolscher. “Jonge boeren moeten daarom in de mogelijkheid gesteld worden om op een andere wijze grond aan hun bedrijf te binden, bijvoorbeeld door het aangaan van samenwerking waardoor zij regionaal kringlopen kunnen sluiten.” Houd de vorderingen van het wetsvoorstel ‘Verantwoorde Groei Melkveehouderij’ in de gaten via www.najk.nl.

Update over uitbraken van vogelgriep

Door één deur NAJK startte de Facebookactie ‘Met hoeveel gezinsleden kun jij door één deur?’ Met deze actie is aandacht gevraagd voor het agrarische gezinsbedrijf en werden tegelijkertijd jonge boeren en tuinders uitgenodigd om een entreekaart te kopen voor het NAJKsymposium ‘vanTraditie naar Ambitie’. Kijk voor meer informatie over de Facebookactie op www.facebook.com/dbnajk.

Op zondagochtend 16 november is op een pluimveebedrijf in Hekendorp een hoog pathogene (zeer besmettelijke) aviaire influenza, ofwel vogelgriep, geconstateerd. Vanaf dat moment informeert Annet van den Akker, dagelijks bestuurder met de portefeuille intensief bij NAJK, jou over de laatste stand van zaken en alle relevante informatie via de website van NAJK (www.najk.nl). NAJK roept iedereen op uitgevaardigde maatregelen strikt uit te voeren. Annet van den Akker zegt hierover: “Het is zaak om maatregelen strikt op te volgen en de uitbraak in te dammen. Voor de toekomst is het van belang dat er binnen de EU, en wellicht ook daarbuiten, eenzelfde beleid komt om het risico op uitbraak en verspreiding van (hoog pathogene) vogelgriep te minimaliseren. Voor nu is het te hopen dat de financiële gevolgen door de uitbraak minimaal zijn. De pluimveesector zit op dit moment al in zwaar weer.”

NAJK neemt afscheid van John Hilhorst als voorzitter van NAJK

Tijdens de algemene ledenvergadering in september is afscheid genomen van John Hilhorst, die vanaf 2012 de taak van voorzitter vervulde. Namens het dagelijks bestuur en alle provinciale afgevaardigden heeft Eric Pelleboer, die het voorzitterschap overnam, John bedankt voor zijn inzet van de afgelopen jaren. Hilhorst gaat zich richten op de bedrijfsontwikkeling van zijn melkveebedrijf in Gelderland.

NAJK-symposium groot succes

Op 20 november organiseerde NAJK het uitverkochte symposium ‘van Traditie naar Ambitie’ in Utrecht. Dit symposium, speciaal georganiseerd voor jonge boeren en tuinders uit Nederland, stond in het teken van de rol van het gezinsbedrijf in de agrarische sector. “We kijken terug op een geslaagde dag met een prachtig programma”, zegt Eric Pelleboer, voorzitter van NAJK. “Het is een uniek evenement geworden. Jonge boeren en tuinders, bedrijfsleven, wetenschappers en beleidsmakers samen in gesprek over de toekomst van het agrarisch gezinsbedrijf in Nederland. Natuurlijk met als hoogtepunten het bezoek van Koningin Máxima en staatssecretaris Dijksma.” Bekijk een impressie van het NAJK-symposium op de Facebookpagina van NAJK (www.facebook.com/dbnajk). Het symposium werd mede mogelijk gemaakt door de partners van NAJK. 6

BNDR

NAJK doet mee

met Wereldvoedseldag!

NAJK startte in de week voorafgaand aan Wereldvoedseldag de social mediacampagne ‘Voedsel van de Toekomst’ waarin voedselproductie, voedselverspreiding, kennisoverdracht en kennisuitwisseling, zowel op nationaal als internationaal niveau, centraal stonden. Met deze social mediacampagne wilde NAJK zijn volgers bewust maken van het feit dat voedselzekerheid niet vanzelfsprekend is. “In Nederland kunnen wij nu beschikken over voldoende, veilig en kwalitatief goed voedsel. Dat is een groot goed”, aldus NAJK-voorzitter Eric Pelleboer. “Elke dag, elk seizoen, elk jaar wordt gewerkt aan een gezond en kwalitatief hoogwaardig product om de consument in zijn eerste levensbehoefte te voorzien. Voor voedselzekerheid moet elke dag weer hard gewerkt worden, daarvoor vroegen we tijdens Wereldvoedseldag extra aandacht.”

NAJKTweets Jehannes Miedema @MiedemaJ Eerst maar een bakje koffi e op de @Rundvee-EH. Stand in hal 7 met @NAJKtweets en @cahvilentum #leuk #Hardenberg. Koen Bolscher @KoenBolscher In tweede kamer voor debat melkveewet. Het regent inmiddels moties en amendementen. Olaf de Boer @OlafdeBoer Zojuist met @NAJKtweets mogen spreken met Koningin Maxima over de toekomst van jonge boeren. Scherpzinnige dialoog! #vtna Bastian Kooistra @bastiankooistra Super @NAJKtweets symposium ‘van Traditie naar Ambitie’! Goed geregeld en erg interessant! #VTNA Annet van den Akker @AnnetvdAkker Update over de vogelgriep met reactie op onze website www.najk.nl. #NAJK @NAJKtweets

en maak kans op € 5.000,-!

Wie kan er beter een geslaagde innovatie bedenken dan diegene die het dichtst bij het vuur zit? Niemand natuurlijk. Daarom roept het Innovatiefonds voor telers, een initiatief van Abemec, Agrico, Agrifirm Plant, BASF, Bayer CropScience, KWOOT, OCI Agro en Syngenta, de agrarische ondernemers op om hun ideeën en ontwerpen op het boerenbedrijf te delen in ruil voor een vergoeding van maximaal € 5.000,om het idee verder uit te werken. Stuur jouw innovatie in via de website www.innovatiefondsvoortelers.nl en verbluf de vakkundige en onafhankelijke jury met jouw briljante idee.

De week van…

Jan Enthoven

Stuur jouw innovatie in

Binnen het dagelijks bestuur bij NAJK is Jan Enthoven (32) verantwoordelijk voor de portefeuille tuinbouw. Jan combineert zijn bestuursfunctie met zijn eigen tuinbouwonderneming in het Westland.

Het maandelijkse bijpraatmoment met provinciale bestuurders op het hoofdkantoor van NAJK in Utrecht.

Voordeel voor

leden van NAJK NAJK biedt jou als lid graag exclusieve voordelen. Afgelopen maanden mocht NAJK bijvoorbeeld vrijkaarten ter waarde van € 50,- weggeven voor de seminar The Next Generation Farmer op 5 november. Daarnaast verlootte NAJK vrijkaarten voor de tentoonstelling ‘Sicco Mansholt, een goede Europeaan’ in Rotterdam, voormalig NAJKvoorzitter John Hilhorst werkte aan deze tentoonstelling mee, en konden leden van NAJK kans maken op vrijkaarten voor de EuroTier. De EuroTier is werelds grootste agrarische beurs en vindt tweejaarlijks plaats in Hannover. Ook aankomende maanden heeft NAJK weer leuke vrijkaartenacties op het programma staan. Like de Facebookpagina van NAJK (www.facebook.com/dbnajk) en blijf op de hoogte van de laatste acties.

Ieder jaar maakt een leerbedrijf van Aequor kans op de titel ‘Beste leerbedrijf van het jaar’. Dit jaar zat ik in de jury. Op de foto is de vakjuryprijs net uitgereikt aan het beste leerbedrijf van 2014: Jansen Hoveniers uit Sint Willebrord. Hier ben ik op het tuinbouwbedrijf bezig met gewasverzorging. Iedere week groeit een tomatenplant zo’n 25 centimeter, hier leid ik de extra centimeters tomatenplant langs een touwtje.

Meldpunt Valse Lesstof NAJK steunt het meldpunt Valse Lesstof van de Nederlandse Vakbond Varkenshouders (NVV). Via het meldpunt kan melding worden gedaan van suggestieve, foute, misleidende en niet objectieve lesstof over de landbouw. Het meldpunt richt zich niet alleen op lesstof over de dierlijke sectoren, maar staat open voor meldingen over de gehele land- en tuinbouw. NAJK roept leden op om melding te maken van de valse lesstof via meldpuntvalselesstof@nvv.nl of via social media met gebruik van de hashtag #valselesstof.

Namens NAJK was ik aanwezig bij de interactieve bijeenkomst van HAJK en Bosselaar & Strengers Advocaten waarin alle do’s en dont’s op het gebied van bedrijfsopvolging en -overname op een rijtje werden gezet. BNDR

Als je eenmaal begint te rekenen, kom je uit bij VMS van DeLaval

DeLaval VMS 15 jaar in Nederland!  Na 15 jaar nog steeds koppelbaar  130 jaar ervaring in melktechniek  Landelijk gespecialiseerde 24/7 service  Laagste operationele kosten  Uitgebreide leasemogelijkheden

Wist je dat de eerste VMS melkrobot in Nederland, na 15 jaar en bijna 9 miljoen liter melk, nog steeds naar volle tevredenheid melkt?

DeLaval BV - Steenwijk - 0521 537 500 - info.nl@delaval.com - www.delaval.nl

In het hooi met… de bandleden van

Kiek Now Us Met live optredens bij tentfeesten, festivals, kermissen, discotheken en andere evenementen toeren ze door het hele land: zanger en gitarist Lars Karnebeek, drummer Koen Klein Goldewijk, gitarist Niek Albers, saxofonist Jos Bleumink en bassist Michel Demmink. Zij vormen dé energieke boerenrock en rollband uit de Achterhoek. In het hooi met… de bandleden van Kiek Now Us!

Tekst: Agaath Timmerman / Beeld: Petra Kok Hoe is de band Kiek Now Us ontstaan? “Het is elf jaar geleden in de plaatselijke voetbalkantine begonnen. Daar werd door Lars en Koen muziek gemaakt. We kregen al snel meer liefhebbers. Zo zijn we doorgegroeid. Niek is erbij gevraagd en Jos is er met zijn unieke saxofoongeluid zelf bijgekomen. Dit jaar heeft Michel onze gestopte bassist vervangen. Het klikt bijzonder goed met elkaar. Toen heetten we nog ‘Kliet Hoor Us’, die naam hebben we veranderd in ‘Kiek Now Us’, wat je uitspreekt als: kiek noe us.” Waarom spelen jullie dialectrock? “Als je iets te melden hebt, kan dat in muziek. Wij vinden dat dit het mooist klinkt in ons Achterhoeks dialect. Wij kunnen teksten ook het mooist verwoorden in het dialect. Ons dialect mag nooit verloren gaan.” De muziek heeft dus een boodschap? “Vaak hebben onze nummers een boodschap. Onze nieuwste nummer gaat over jongerenketen, waarin we uiten dat het onzin is dat keten verboden moeten worden. Eén van onze bekendste nummers ‘Het platteland is niet te koop’ is een ode aan het platteland. Daarin zit een boodschap aan westerlingen die op het platteland

“Niks is mooier dan ’s nachts samen met ons busje ergens naartoe te gaan voor een optreden” komen wonen, maar het is ook gewoon een lekker nummer om te spelen. Het leent zich goed als meezingnummer. Het publiek gaat erop los.” Wat maakt Kiek Now Us uniek? “Kiek Now Us heeft een bepaalde sound. Het saxofoongeluid maakt ons daarbij uniek. We spelen ook bijna allemaal eigen nummers. Waar we vooral om bekend staan is de lol die wij met elkaar hebben op het podium. Dit stralen we uit en het is oprecht. Het werkt aanstekelijk op het publiek. Onze ervaring is dat het daardoor altijd, hoe dan ook, uitloopt op een fantastische avond.”

Redacte Timmerumr anA gastatelth prikkelende vragen. Aan boeren en burgers. In het hooi. Ged passie, ude bewrevenheid, Het kombo t alle eringen. In het homoi aaml etaa…n bod.

Plezier staat dus voorop? “Absoluut. Het gaat erom dat we het leuk hebben samen. De persoon in de band is voor ons belangrijker dan de kwaliteit van de muzikant. Niks is mooier dan ’s nachts samen met ons busje ergens naartoe te gaan voor een optreden. We maken altijd wat mee en ieder optreden is bijzonder. Daarbij is het ook kicken om op het podium te staan en het publiek te zien genieten van de muziek. Het mooiste is als het publiek onze liedjes ook nog eens meezingt.” Kiek Now Us heeft bij 3FM en op het podium van 538 met Koningsdag gespeeld, hoe was dat? “Waanzinnig! Toen wij begonnen met spelen was de plaatselijke discotheek al bijzonder. Ineens stonden we bij Giel in de show of voor 40.000 man te spelen op Koningsdag. Op het moment zelf beseften we het niet, maar het waren wel heel bijzondere ervaringen.” Wat houdt jullie gedreven? “Kiek Now Us vergt veel tijd en energie. We hebben ook allemaal een baan naast de band. Gelukkig staat het thuisfront volledig achter ons en hebben we het management uitbesteed. Dat is een keuze die we in de afgelopen jaren gemaakt hebben. We hoeven niet te spelen, we mogen spelen en dat doen we graag. Voor ons is het als een avond stappen. We hebben lol en genieten van het publiek.”

NAJK & Kiek Now Us

NAJK mag namens Kiek Now Us tien toffe ‘Kiek Now Us’-promotiepakketjes weggeven én AJK’s kunnen korting krijgen bij het boeken van een optreden van Kiek Now Us. Kijk voor meer informatie op www.najk.nl.

BNDR

Negen vragen

aan de kersverse NAJK-voorzitter Eric Pelleboer Hij zat te twijfelen tussen sport of de agrarische sector, studeerde HBO Economie en is uiteindelijk weer terug bij zijn roots: het akkerbouwbedrijf van zijn ouders. In de Noordoostpolder zit de kersverse NAJK-voorzitter Eric Pelleboer (29) in maatschap met zijn ouders. Op 40 hectare poldergrond telen zij frietaardappelen, vermeerderingsuien, zaaiuien, suikerbieten, witlof en wintertarwe. Tekst en beeld: Ellen van den Manacker Waarom koos je uiteindelijk voor de agrarische sector? “Ik heb vroeger veel om mij heengekeken. Ik twijfelde om iets met sport te doen, koos uiteindelijk voor de opleiding HBO Economie en belandde daarna op het akkerbouwbedrijf van mijn ouders. In alles wat ik deed, kwam de agrarische sector weer boven drijven. Het leukste van boer zijn vind ik het werken met de natuur. Geen dag is hetzelfde. Ik vind het een uitdaging om zo goed mogelijk te anticiperen op het samenspel van de natuur en de groei van mijn producten. Het geeft mij voldoening als ik aan het eind van de rit een mooi product kan afleveren.” Hoe ben jij in het dagelijks bestuur van NAJK terechtgekomen? “Ik ben begonnen als bestuurder bij AJK NOP, de lokale afdeling in de Noordoostpolder. Na twee jaar de rol van voorzitter bij AJK NOP te hebben vervuld, ben ik via FAJK in contact gekomen met NAJK, waar een vacature was voor portefeuillehouder akkerbouw in het dagelijks bestuur. De portefeuille werd op dat moment niet vervuld. Ik vond het 10

BNDR

belangrijk dat de akkerbouwsector binnen NAJK vertegenwoordigd was, dus besloot ik de uitdaging aan te gaan.”

van het deelakkoord pacht, waar staatssecretaris Dijksma de aankomende tijd mee aan de slag gaat.”

Wat heb je in de afgelopen tweeënhalf jaar betekend voor jonge akkerbouwers? “De vergroening in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid heeft in de afgelopen periode veel aandacht gehad binnen mijn portefeuille. Mijn doel was om de vergroening in de hervorming van het landbouwbeleid zo praktisch mogelijk in te steken. Hier heeft NAJK meerdere successen geboekt: de meerjareneis van vergroening is niet doorgegaan en sloten en slootkanten zijn opgenomen in de lijst van ecologische aandachtspunten. Daarnaast ben ik in de afgelopen tweeënhalf jaar namens NAJK betrokken geweest bij de oprichting van de brancheorganisatie Akkerbouw en de totstandkoming

Hoe kijk jij terug op jouw tijd als portefeuillehouder akkerbouw? “Het was leuk en leerzaam om te doen. Ik vind het belangrijk om de stem van de toekomstige generatie boeren en tuinders te laten horen. Wij zijn de voedselproducenten van morgen. We hebben een stem in onze sector, het is belangrijk dat we die proactief uitdragen.” Wat heb jij tot nu toe geleerd in het dagelijks bestuur van NAJK? “Als agrarisch ondernemer staat de politiek vaak ver van je af. Als dagelijks bestuurder heb ik gemerkt dat zodra wij met onderbouwde standpunten komen, de politiek en de staatssecretaris bereid zijn zich hiervoor in te zetten. Door in de belangenbehartiging actief

“Ik vind het belangrijk om de stem van de toekomstige generatie boeren en tuinders te laten horen”

Eric Pelleboer Tollebeek 29 jaar Lid van AJK NOP

te zijn, begrijp ik de achtergrond van bepaalde weten regelgeving beter. Desalniettemin moeten we als dagelijks bestuur scherp zijn op praktische invulling van weten regelgeving voor de agrarische sector.” Waarom ben jij opgestaan als voorzitter binnen het dagelijks bestuur van NAJK? “John Hilhorst wilde zich meer gaan focussen op zijn melkveebedrijf en gaf daarom aan te willen stoppen met het voorzitterschap van NAJK. We besloten om een opvolger voor de functie van voorzitter te zoeken binnen het dagelijks bestuur. Daarbij werd naar mij gekeken. Het is voor mij een uitdaging om, na tweeënhalf jaar de portefeuille akkerbouw te hebben vervuld, die stap te maken.” Wat zijn jouw taken als voorzitter van het dagelijks bestuur van NAJK? “Als voorzitter heb ik de belangrijke taak om NAJK zichtbaar te maken in alle facetten van de agrarische sector: van de leden tot de politiek. Samen met mijn medebestuurders laten wij het geluid van jonge boeren en tuinders in Nederland horen. Er zijn legio zaken waar NAJK het verschil kan maken. Denk aan de

Jonge Landbouwersregeling en de top-up regeling voor jonge boeren in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.”

voor innovatie binnen de sector. Innovaties brengen de sector en de ondernemer verder, dat wil NAJK stimuleren.”

Wat zijn de speerpunten van het dagelijks bestuur van NAJK? “Bedrijfsopvolging blijft het belangrijkste speerpunt van NAJK, maar we hechten ook waarde aan persoonlijke ontwikkeling van onze leden. Door middel van cursussen, workshops en discussiestukken proberen wij bij te dragen aan deze persoonlijke ontwikkeling. Daarnaast streeft NAJK voor politieke betrokkenheid: het is essentieel dat de stem van jonge boeren en tuinders ook daar is vertegenwoordigd. Ook maken we ons hard

Hoe ga je het akkerbouwbedrijf combineren met de functie van NAJKvoorzitter? “Ik ben gemiddeld tweeënhalve dag in de week op pad voor NAJK. Dat betekent dat ik in sommige gevallen vervanging moet regelen op het akkerbouwbedrijf. In principe zijn het akkerbouwbedrijf en het voorzitterschap van NAJK goed te combineren, maar het vraagt wel om een hele goede afstemming met mijn ouders. Daarnaast stimuleren mijn ouders mij om buiten het bedrijf actief te zijn.”

NAJK-voorzitter on tour

Het komende jaar doet Eric Pelleboer een ronde langs de provinciale AJK’s. “Ik vind het belangrijk om contact te houden met de provincies en lokale leden”, aldus Pelleboer. Tijdens zijn bezoek zal de NAJK-voorzitter meer vertellen over NAJK, maar ook vragen beantwoorden van de leden. Houd de agenda van jouw provinciale AJK in de gaten voor het bezoek van NAJK-voorzitter Eric Pelleboer.

BNDR

LEER BIJ ONS ONDERNEMEN! CAH Vilentum in Dronten is ĂŠĂŠn van de meest vooraanstaande hogescholen in Nederland op het gebied van ondernemerschap. Bij ons gaat het niet alleen om kennis. Het gaat er ook om dat je jezelf ontwikkelt tot een ondernemend persoon. Kies je bijvoorbeeld voor de studie Agrarisch ondernemerschap dan leer je uiteraard ook hoe een bedrijf teelttechnisch en financieel functioneert en hoe je een bedrijf succesvol kunt maken! Benieuwd hoe?

KOM NAAR ONZE OPEN DAG! Vrijdag 6 februari 2015 Zaterdag 7 maart 2015 Donderdag 23 april 2015 Meer informatie? Kijk op WWW.CAHVILENTUM.NL Hoger onderwijs dat er toe doet

Hogeschool

jouw AJK!

Discussieavond ‘Arbeidsinvulling & automatisering’

Wat? Dis A‘ rbeidsinvcussieavond automatisuelling & ring’ Wie Kosten? I?n Provinciale AJK ﬁnanciëleovoerleg biedt NAJK Interesse? ndersteuning Khaanraad Mail naar s@najk.nl

Vroeger werd alles op het agrarische bedrijf bewerkstelligd met bloed, zweet en tranen. Tegenwoordig zijn, met dank aan schaalvergroting, veel werkzaamheden overgenomen door de automatisering. Heb jij er wel eens over nagedacht of het hele agrarische bedrijf is over te nemen door robots en zo ja, willen we dit eigenlijk wel? Wat is de toegevoegde waarde van personeel anno 2014 en hoeveel tijd en geld bespaart automatisering nou echt? Tijdens de discussieavond ‘Arbeidsinvulling & automatisering’ ga je met collegaboeren in gesprek over dit dilemma. Jouw provinciale AJK behandelt dit thema in december en januari.

atieavond Wat? Inform ecursussen bedrijfsoverndam eze avond met Wie? Boek AJK/JAV jouw JK erleg biedt NA ? n Koste In ëloev ondersteuning ﬁnanci l naar Interesse? M@ai najk.nl Lschuurman

Risicomanagement In samenwerking met Interpolis wordt tijdens regionale, provinciale en sectorale bijeenkomsten met leden van NAJK gediscussieerd over risicomanagement en ondernemerschap. Het managen van het bedrijf is een dagelijkse bezigheid waarbij niemand zit te wachten op een bedrijfsverstoring, groot of klein. Tijdens deze avonden komen verschillende praktijkvoorbeelden aan de orde. Alles draait om de vraag waarom je risico’s wilt managen en wat jij zelf kunt doen aan risicomanagement op jouw bedrijf. De avond zit vol met concrete voorbeelden en praktische tips: we wisselen kennis uit en bedenken oplossingen. Interpolis is benieuwd naar jouw mening over continuïteit, risico’s en oplossingen. Natuurlijk deelt Interpolis ook graag hun kennis met jou!

Informatieavond bedrijfsovernamecursussen Bewust en kritisch naar je bedrijf kijken en naar jezelf als (toekomstig) ondernemer, is van belang om in gezonde sferen het bedrijf over te nemen. Om dit te realiseren heeft NAJK een aantal cursussen ontwikkeld om bedrijfsopvolgers hierbij te ondersteunen: Het Rabo Opvolgers Perspectief, Bewust Op Weg Naar Overname, Financieel Inzicht, Individuele Coaching en Jij, de frisse wind. Benieuwd welke cursus perfect bij jouw situatie aansluit? Boek dan met jouw AJK de ‘Informatieavond bedrijfsovernamecursussen’. Tijdens deze avond worden alle cursussen behandeld en wordt er per individu gekeken welke cursus het best op zijn/ haar behoeften aansluit.

Wat? Ris Wie? Boek icomanagement dez met jouw eAavond nu Kosten? GeeJK Interesse? M n khaanraads@ ail naar najk.nl

BNDR

AJK

Voor

Ladies Night voor jonge boerinnen in Overijssel Dat vrouwen onmisbaar zijn in de agrarische sector is allang geen geheim meer. Zij voeren de kalfjes, verleiden de vertegenwoordigers, trekken het ondernemersplan, wassen de melkdoeken, doen de boekhouding, zorgen voor eten en zijn ook nog eens lief voor hun boer! Om de agrarische vrouw in de spotlight te zetten organiseerden Vera Captein, Lianne Groothalle, Nicole Hofman, Gerke Schrijver en Marloes ter Woerds uit Overijssel op 12 november een Ladies Night in De Leeren Lampe in Raalte. Geen lauw theekransje, maar een leerzame, inspirerende, hilarische avond gericht op de multitaskende, ondernemende, agrarische jonge vrouw!

Tekst: Marloes ter Woerds en Gerke Schrijver Extra aandacht voor vrouwen in de agrarische sector, dat was de basis voor het organisatieteam van de Ladies Night in Raalte. “Aan de ene kant moesten de vrouwen plezier hebben door middel van kraampjes, make-up, een kapper en een fotograaf, anderzijds wilden we de vrouwen ook iets educatiefs aanbieden”, vertelt Marloes ter Woerds, een van de ondernemende vrouwen. Richard Kimman van Farmers4all trapte de bijeenkomst voor louter vrouwen af met een inspirerend verhaal over ‘ondernemen met passie’. “Hij vertelde over hoe hij zijn keuzes bij het starten van zijn eigen bedrijf heeft gemaakt”, aldus Marloes. Na de toespraak van Kimman volgden twee workshoprondes waarin de aanwezigen konden kiezen uit zes verschillende workshops: Baan en Bedrijf: Als boerin of ‘vrouw van’ moet je vele ballen in de lucht houden: meedenken en -werken op het bedrijf thuis, je volledig inzetten voor je eigen baan en dan 14

BNDR

ook nog tijd over hebben voor leuke dingen. De workshop ‘Baan en Bedrijf’ gegeven door NAJK leerde de jonge agrarische vrouwen hoe ze een baan kunnen combineren met het agrarische bedrijf. Netwerken: Een netwerk is van groot belang, zowel voor het vinden van een baan als in je privéleven. Plattelandsjongeren Overijssel vertelde aan de aanwezige vrouwen hoe ze een netwerk kunnen opbouwen en wat ze er uiteindelijk mee kunnen doen. Kalveropfokspel: Een van de bouwstenen naar een goede melkkoe is de voeding. Een juiste opstartperiode van het kalf is daarbij onmiskenbaar. Tijdens de Ladies Night konden vrouwen kiezen om het ´Kalveropfokspel´ van Nutrifeed te spelen. In dit spel werden de deelnemers langs alle valkuilen en sterke kanten van het opfokproces geleid. De beste versie van jezelf: Je krijgt nooit een tweede kans om een eerste indruk te maken. Hoe je een goede eerste indruk maakt met imago, uitstraling en kledingkeuze hebben de bezoekers van de Ladies Night

geleerd van imagostylist Simone Beune van S-kwadraat. Haken: Om de creatieve geest wakker te schudden konden de ‘ladies’ ook kiezen voor een creatieve workshop haken. Tijdens deze workshops van de InspiratieHoeve werden hippe theelichthouders gehaakt. Vlechten: Elke vrouw heeft ermee te maken in haar leven: vlechten. In het eigen haar, in het haar van de dochter of bij een paard, het is handig om goed te kunnen vlechten. Daarom konden de jonge agrarische vrouwen uit Overijssel ook kiezen voor een workshop ‘vlechten’ gegeven door Ami Kappers. Door promotie via e-mail, Facebook en Twitter kwamen er maar liefst 53 jonge dames af op dit inspirerende evenement. “Naast het volgen van twee interessante workshops, gingen de dames aan het eind van de avond met een goed gevulde goodiebag naar huis”, vertelt de enthousiaste Marloes. De organisatie kijkt terug op een hele geslaagde avond. “We hebben veel leuke en positieve reacties ontvangen”, aldus Marloes. Het is de eerste keer dat de jonge agrarische vrouwen uit Overijssel zo’n avond organiseerden, maar het smaakt naar meer. “We staan altijd open voor nieuwe activiteiten en leuke ideeën.” Tips geven of op de hoogte blijven van het werk van de agrarische dames uit Overijssel kan via hun Facebookpagina (www.facebook.com/JongAgrarischeVrouwenOverijssel).

Het thema ´Arbeid of automatisering?’ is op mijn lijf geschreven. Met een melkrobot, een CowView, een mestrobot, een voeren aanschuifrobot en een kalverdrinkautomaat is ons bedrijf behoorlijk geautomatiseerd. Ook de mechanisatie op ons bedrijf kent professionele vormen. Wij zijn voornamelijk van het ‘zelf doen’. Ons doel is om over drie jaar 2,5 miljoen liter melk te produceren met twee man en de meeste landwerkzaamheden zelf te doen. Tijdens de piekperioden van inkuilen en mest rijden maken we zelf een uurtje meer of huren we indien nodig arbeid in. Als je maar een mooie trekker hebt, hoef je er zelf in ieder geval niet op te zitten is mij ooit verteld. Dit gaat echter niet altijd op. Vaak hebben de mensen die willen werken al werk en de mensen die het werk kunnen ook. De anderen wil ik eigenlijk niet aan het werk hebben. Vele collegamelkveehouders besteden het melken uit. Dat is een keuze. Het is maar zelden dat ze één melker hebben: Jantje komt op maandag, Pietje op dinsdag, Klaasje voor als een van beiden niet kan, enzovoorts. Als het erop aankomt sta je iedere zaterdag en alle zon- en feestdagen zelf te melken. Natuurlijk zijn er ook voorbeelden dat het goed kan gaan, maar wij hebben de keuze gemaakt om te automatiseren. De robot is (bijna) nooit ziek, heeft geen vrouw en hoeft niet op vakantie. Daarnaast zijn de extra kosten voor onderhoud nog goedkoper ook dan een medewerker. De mensen die zeggen dat automatisering ten koste gaat van de werkgelegenheid moeten niet zeuren. Dat heeft een land als Nederland met de hoge arbeidskosten en luie werkmentaliteit zelf in de hand gehad.

WIM

Geautomatiseerd

Wim Bos (3 ouders een melkve3) runt met zijn koeien in het Gro ebedrijf met 210 Wim is getrouwnidngse Zuidbroek. samen dragen met Marisja, zoon Loek en dochzij de zorg voor deze column sc ter Wieteke. In bezighoudt in hehrt ijft hij wat hem agrarische leven.

BEDRIJFSOVERNAME

Openstelling

Jonge Landbouwersregeling uitgesteld De deﬁnitieve invulling van de Jonge Landbouwersregeling laat nog steeds op zich wachten. Dit jaar is de regeling dan ook niet opengesteld. Het budget blijft behouden en komt bij latere openstellingen in de periode 2015-2020 ten goede aan jonge landbouwers. Neemt niet weg dat NAJK het een zeer zorgelijke zaak vindt dat de twaalf provincies nog steeds geen invulling hebben gegeven aan de Jonge Landbouwersregeling.

Tekst: Sander Thus / Illustratie: Henk van Ruitenbeek Vooral de bepaling van welke investeringen in aanmerking komen voor investeringssubsidie bezorgen de provincies hoofdbrekens. NAJK pleit volop voor een regeling die doet waarvoor hij bedoeld is: het ondersteunen van jonge landbouwers bij het doen van investeringen in de financiële zwaardere periode na bedrijfsovername. Door de ontwikkeling van de nieuwe regeling is openstelling in 2014 niet meer mogelijk. NAJK pleit daarom voor twee openstellingen in 2015 (begin 2015 en najaar 2015) en de jaren daarna voor de gebruikelijke openstelling in het najaar. De verschuiving van de openstelling heeft geen gevolgen voor het beschikbare budget. De exacte voorwaarden en eisen om in aanmerking voor de Jonge Landbouwersregeling

te komen staan nog niet vast. Wel is het duidelijk dat de aanvrager tot de leeftijd van 40 jaar en wanneer hij/zij nog niet eerder de jonge landbouwerssubsidie heeft ontvangen, in aanmerking kan komen. Ook als hij/zij het bedrijf nog niet volledig overgenomen heeft, maar nog in maatschap zit. Het eigen vermogen van de jonge boer of tuinder in het bedrijf is voor de hoogte van het subsidiebedrag mede bepalend. Op basis van het percentage eigen vermogen krijg je eenzelfde percentage van de aangevraagde subsidie. Bij volledige bedrijfsovername is het subsidiebedrag dus 100%. Bij de voorgaande regeling was een eis opgenomen dat je tot maximaal drie jaar na bedrijfsovername of start van een agrarisch bedrijf de subsidie aan kon vragen. Een ver-

schil met de komende regeling is dat jongeren vanaf het instappen in een samenwerkingsverband in aanmerking komen. Het behouden van de ‘drie jaar’-eis is in dit geval niet reëel. Hier wordt een oplossing voor gezocht. Het is immers aan te raden de investeringssteun aan te vragen op het moment dat deze het meest effectief is: rondom de bedrijfsovername. Houd de communicatiekanalen van NAJK in de gaten voor de meest actuele informatie omtrent de Jonge Landbouwersregeling. BNDR

OUD

Bedrijfsgegevens Maatschap Volker Bad Nieuweschans 3 vennoten 180 stuks melkvee 100 hectare grond

Tekst en beeld: Ellen van den Manacker

“Luuk wilde liever melken”

hand

met de

In 1996 besloot de familie Volker hun gemengde veebedrijf te verplaatsen van Twente naar het Groningse Bad Nieuweschans. Op het randje van Nederland maakte het bedrijf van Volker een doorstart in de melkveehouderij. Ze kochten een aaneengesloten kavel van 68 hectare en bouwden hier een nieuwe melkveestal op. In 1998 was het bedrijf een van de eerste die gebruik maakte van een melkrobot. Het bedrijf groeide van 80 naar 180 koeien, die zestien jaar lang door melkrobots werden gemolken. Sinds afgelopen oktober niet meer. Ben (57) en opvolger Luuk (24) maakten bij het bouwen van een nieuwe stal de keus voor een melkcarrousel in plaats van de melkrobot. Structuur Ben: “Ik ben altijd erg tevreden geweest over het melken met robots, maar Luuk wilde liever met de hand melken.” Luuk: “Met de melkrobots miste ik een structuur in het bedrijf. We waren de hele dag in de stal, altijd in de buurt van de melkrobot om de restkoeien door de robot te sturen of storingen op te lossen.”

Melkcarrousel Luuk: “Om te kijken hoe het melken met een 16

BNDR

carrousel verliep, heb ik stage gelopen op een bedrijf met 400 melkkoeien in Duitsland.” Ben: “Ik had verwacht dat Luuk genezen zou zijn na zijn stage in Duitsland. Hij heeft nooit ervaren hoe het is om koeien twee keer per dag, zeven dagen in de week met de hand te melken. Maar Luuk kwam thuis met hele positieve verhalen over de melkcarrousel. Dus heb ik onze melkrobottenleverancier gevraagd om Luuk te overtuigen van de melkrobot.” Luuk: “De leverancier stuurde ons naar Vlaan-

deren, waar we een bedrijf bezochten met 240 melkkoeien en 4 melkrobots.” Ben: “Het bedrijf was erg goed georganiseerd. De jonge melkveehouder had het allemaal strak voor elkaar. In ruil daarvoor was ze wel dag en nacht in de stal aan het werk. Toen kwam bij ons de vraag: willen wij ook de hele dag in de stal bezig zijn?”

44-stands buitenmelker Ben: “Het nadeel van melkrobots zijn de storingen. Wij molken 180 koeien op drie melk-

NIEUW

Lu Bad NuiekuwVolker 24 jaareschans Li AJK Odldvaamn bt

“Met de melkrobots in het bedrijf”

miste ik structuur

robots. Omdat de robotten vol zaten, moesten storingen binnen een uur worden opgelost. Dat is niet erg, maar er zijn weken geweest dat ik er elke nacht uit moest.” Luuk: “We hebben uiteindelijk gekozen voor een 44-stands buitenmelker. Sinds half oktober melken we onze 180 koeien twee keer per dag in twee uur tijd. Daardoor kunnen we beter plannen en zit er weer structuur in de dag.”

Plezier Luuk: “Ik vond het werken met de melkrobots heel onoverzichtelijk. Nu sta ik ’s ochtends met veel plezier op om de koeien te melken. Na de laatste ronde melken is het werk ook klaar. Voorheen gingen we na het avondeten altijd weer de stal in. Ben: “Het voordeel van de melkrobot was dat we minder gebonden waren aan tijd, maar de storingen mis ik niet. Nu kunnen we ook storing hebben, maar dat kan alleen gebeuren in de twee uur dat we aan het melken zijn. Dat kan dus gelijk worden opgelost.”

Automatisering Ben: “Behalve het melken, is er in onze nieuwe stal nog steeds veel geautomatiseerd. Het gebruiksgemak is ten opzichte van twintig jaar geleden enorm toegenomen: de vloer waar ik op sta te melken kan in hoogte versteld worden, de spenen worden automatisch gesprayd

en elke koe krijgt tijdens het melken zijn eigen portie krachtvoer.” Luuk: “Sommige dingen in de automatisering moeten we ook simpel houden. Het voeren doen we bijvoorbeeld met een mengwagen, maar die scheppen we wel met de shovel vol.”

Taakverdeling Ben: “Luuk en ik hebben geen vaste taakverdeling op het bedrijf. We pakken alles op zoals het uitkomt.” Luuk: “De ene keer melk ik de koeien en maakt mijn vader de boxen schoon, de andere keer doen we het anders. Het is maar net hoe het uitkomt. Daar zijn wij heel makkelijk in. Op dit moment zijn we in gesprek met een uitzendbureau over een extra kracht op het bedrijf die een keer per dag bij ons komt melken.” Ben: “Twee dagen in de week ben ik actief in verschillende besturen. Op de dagen dat ik er niet ben, neemt Luuk het hele bedrijf voor zijn rekening.” Luuk: “Doordat mijn vader twee dagen in de week op pad is, leer ik ook hoe het is om in mijn eentje het bedrijf draaiende te houden.” Ben: “Ik vind dat Luuk dat goed doet.”

In 2015… Luuk: “Als straks het melkquotum eraf gaat, willen we groeien naar 300 melkkoeien.” Ben: “Dat is natuurlijk afhankelijk van de

ontwikkeling van de wet ‘Verantwoorde Groei Melkveehouderij’ en de ontwikkeling van de melkprijs. Het kostenplaatje moet realistisch zijn, anders beginnen we er niet aan.” Luuk: “Wat betreft de overname: ik ben in 2013 in maatschap gegaan. Mijn doelstelling is om het bedrijf nu nog tien jaar samen met mijn vader te runnen. Ik kan nog veel leren van de kennis van mijn vader.”

“Het nadeel van melkrobots zijn de storingen”

Nieuwbouw

Sinds oktober 2014 zijn de melkkoeien van maatschap Volker gehuisvest in een nieuwe drierijige stal met een emissiearme vloer voor 200 melkkoeien. De stal is gebouwd volgens de richtlijnen Maatlat Duurzame Veehouderij. Met de aanschaf van de 44-stands buitenmelker met wachtruimte neemt maatschap Volker afscheid van de melkrobot.

BNDR

WAAR

ZET JIJ OP IN?

7 januari 2015 van 09.45 - 15.30 uur, Schouwburg en Congrescentrum Orpheus Apeldoorn

AGRIFIRM JONGERENDAG 2015

LIMITS OF RISK KANS OF RISICO? Hoe ver wil jij gaan als jonge ondernemer bij het nemen van risico’s? Of denk je vooral in kansen? De land- en tuinbouw kent vele uitdagingen: de kapitaalverstrekking, het investeringsrendement, de oogstonzekerheid, noem maar op. Het nemen of juist vermijden van risico’s staat centraal op de Agrifirm Jongerendag 2015. Kom luisteren naar hoe onder meer Nederlands meest succesvolle bergbeklimster Katja Staartjes en ‘ramp ondernemer’ Frank Krake omgaan met de ‘limits of risk’. In deze wereld van onzekerheden is één ding zeker: je zult een boeiende dag beleven! Ga voor meer info en je aanmelding naar www.agrifirm.com/jongerendag #limitsofrisk facebook.com/agrifirm

Schakel in succes

ONDERWIJS BIJLAGE

Een opleiding kiezen is niet makkelijk. Hoe gaat jouw toekomst eruit zien en wat wil je leren? Welke studie interesseert je en hoe ziet het ver-

loop van die studie er dan uit? Wil je nog vier jaar studeren? Hoe is de sfeer op school en wil je op

kamers? In de onderwijsbijlage staan verschillende jonge ondernemers die hun ervaring omtrent hun school, agrarische opleiding en studiestad graag met jou delen.

“Vanuit vraagstuk meenet een dier aan d slag gaan” e

“Ik kwam binnen op HAenS Hogeschool voelde mij geeklij”k op mijn pl

ereen “Bijnabinienden drie heeftanden na het ma uderen een afst baan”

c he “De dynndaeml inis ha bederfeenlijkveind produitctdagend" ik u “CA H V verbindt iltenhetoum met de prakt rie ijk”

INHOUDSOPGAVE 20 CAH Vilentum 21 HAS Hogeschool 22 Cursussen voor de bedrijfsopvolger 23 Stoas Vilentum 24 Hogeschool VHL Colofon De onderwijsbijlage is een bijlage die jaarlijks terugkomt in de decembereditie van de BNDR, het ledenblad van

NAJK. Redactie: Ellen van den Manacker, binder@najk.nl. Contactpersoon: PSH Media Sales, Bas van Deventer, 026-750 18 22, bas.van.deventer@pshmediasales.nl Vormgeving: www.duo-ontwerp.nl Druk: Drukmotief bv, Apeldoorn Met dank aan: CAH Vilentum, HAS Hogeschool, Stoas Vilentum en Hogeschool VHL.

BNDR

“CAH Vilentum verbindt theorie met de praktijk” Zijn ouders hebben geen tuinbouwbedrijf, toch ligt de passie van Matthijs Woestenburg (20) al sinds zijn jonge jaren in de tuinbouwsector. Als enige in zijn vriendengroep ging hij op zoek naar een opleiding in de tuinbouw. Hij koos voor de studie tuin- en akkerbouw op CAH Vilentum. Een studie waarin hij op zoek gaat naar duurzame technieken en mogelijkheden om Nederland aan de top te laten staan op het gebied van productie en

TUIN- EN AKKERBOUW

internationale handel. Studenten leren kennen CAH Vilentum in Dronten sprak Matthijs aan vanwege de studie tuin- en akkerbouw, maar ook vanwege de campus en de studentenvereniging USRA. “Ik ging als enige van mijn omgeving naar een groene school. De campus, waar eerstejaars studenten van CAH Vilentum mogen wonen, en de studentenvereniging USRA gaven mij de mogelijkheid om in het begin van mijn studie veel nieuwe mensen te leren kennen”, legt Matthijs uit. Ook het nieuwe gebouw van CAH Vilentum sprak Matthijs gelijk aan: “Het gebouw van CAH Vilentum is heel uniek en vooruitstrevend. De school laat hiermee zien dat ze voor innovatie staat. Innovatie is heel belangrijk in onze sector.”

Buitenlandstage Inmiddels zit Matthijs in het derde jaar van zijn studie. In de eerste twee jaar heeft hij meer geleerd over het uitvoeren van een bedrijfsanalyse, agrotechniek, het oplossen en adviseren bij bedrijfsproblemen en het opstellen van een marketing- en verkoopplan. In de zomer na het

oestenburg W s ij h t t a M Zwaag 20 jaar rbouw ke Tuin- enVailkentum CA H

tweede jaar vertrok Matthijs naar Oeganda voor de verplichte buitenlandstage. “Ik heb in Oeganda stage gelopen bij een stekkenteler van geraniums, hortensia’s en kerststerren”, vertelt Matthijs. Een buitenlandervaring tijdens de studie kan Matthijs iedereen aanbevelen: “Tijdens mijn stage in het buitenland heb ik veel geleerd, van cultuur tot de internationale handel”, aldus een geïnspireerde Matthijs.

Theorie vs. praktijk Aankomend jaar leert Matthijs meer over het uitvoeren van een strategische bedrijfsanalyse en het leidinggeven bij veranderingsprocessen. “Bij elke theoretische module in de studie hoort een opdracht. Bij deze opdracht moeten wij zelf een bedrijf zoeken”, vertelt Matthijs. “Zo behandelen we op dit moment de module boekhouding. Ik moet zelf op een bedrijf afstappen met de vraag of ik hun boekhouding mag uitpluizen”, legt Matthijs uit. De link die CAH Vilentum maakt tussen theorie en praktijk vindt Matthijs erg belangrijk: “Daardoor leer ik de theorie van de opleiding gelijk toe te passen in de praktijk.”

Manager van de schoolkas Naast zijn studie is Matthijs ook manager van de schoolkas. Samen met een groep derdeen vierdejaars studenten tuin- en akkerbouw is Matthijs verantwoordelijk voor de teelt in de kas. “De eerstejaars voeren de teelt uit. Samen met de tuinbouwdocenten coördineren en beoordelen wij die teelt”, vertelt Matthijs. Zijn functie in de schoolkas vindt Matthijs een waardevolle toevoeging van zijn opleiding. Matthijs: “Ik wil mij ontwikkelen tijdens de opleiding. Zulke mogelijkheden bieden daar de ultieme kans voor.”

Veredeling Veel van zijn medestudenten gaan na de opleiding het ouderlijk tuin- of akkerbouwbedrijf overnemen. Matthijs hoopt af te studeren en een baan te vinden op het gebied van plantveredeling. “Ik zie toekomst in de veredeling. Planten en gewassen moeten steeds beter worden. De basis daarvan ligt in het zaad”, vindt Matthijs.

Kom naar onze open dagen! Vrijdag 6 februari 2015 Zaterdag 7 maart 2015 Donderdag 23 april 2015 Vrijdag 12 juni 2015

En laat je informeren over onze studies op het gebied van de groene thema’s: management, dier, voedsel, agrotechniek, agrarisch ondernemerschap en groene ruimte. Tijdens de open dag proef je de sfeer en ontmoet je docenten en studenten. Je kunt dan merken dat praktijkgerichtheid tijdens de studies echt centraal staat. Zo kun je tijdens de open dag onder meer kennis maken met het Aeres Praktijkcentrum Dronten (waar het melkvee- en akkerbouwbedrijf en de paardenplaats gevestigd zijn). Ook een dagje meelopen bij één van de studies is mogelijk. Geef je op via www.cahvilentum.nl. Hier vind je nog veel meer informatie over CAH Vilentum en de studies.

BNDR

“Ik kwam binnen op HAS Hogeschool en voelde mij gelijk op mijn plek” Martijn den Bes Brandwijk ten 20 Dier- en veejaarho HAS Hogeschuooderij l

Martijn den Besten (20) is opgegroeid op het melkveebedrijf van zijn ouders. Zijn passie ligt in de melkveesector, maar het ouderlijk bedrijf opvolgen laat hij aan zijn broer over. Een functie als adviseur of verkoper, dat ambieert Martijn. Daarom koos hij voor de opleiding Dier- en veehouderij op HAS Hogeschool in Den Bosch.

“Ik kwam binnen op de HAS en voelde mij gelijk op mijn plek”, vertelt Martijn enthousiast, dus besloot hij zich daar in te schrijven voor de vierjarige opleiding Dier- en veehouderij. Een opleiding die zich richt op het bedrijfsmatig houden van dieren voor productie, natuurbeheer, gezelschap, sport of hobby. “In de opdrachten en stages van de opleiding kunnen studenten zelf kiezen voor verbreding of specialisatie op dierlijke sectoren als de melkveehouderij, intensieve veehouderij, paarden of kleine huisdieren”, legt Martijn uit. “Gezien mijn passie bij de melkveehouderij ligt, heb ik ervoor gekozen om de meeste opdrachten en stages op deze sector te richten.”

Veel geleerd “In de eerste twee jaar heb ik vooral veel theoretische kennis opgedaan, van biologie tot het berekenen van bedrijfssaldo’s”, aldus Martijn. “In het derde jaar moesten we drie verschillende stages lopen: een meeloopstage en twee onderzoekstages. Van die stages heb ik erg veel geleerd.” Door mee te lopen in verschillende bedrijven heeft Martijn een beter beeld gekregen van de werkzaamheden in het werkveld die hij echt leuk vindt. Martijn: “Een hele dag op kantoor zitten was wel wennen, maar past wel bij me. Ook merkte ik dat ik het leuk vond om agrarische ondernemers te bezoeken en met hen in gesprek te gaan”, vertelt Martijn.

Afstuderen Inmiddels zit Martijn in zijn vierde en laatste jaar. Tot februari draait hij mee in een pilot van de opleiding. De pilot van 20 weken is een combinatie van persoonlijke ontwikkeling, groepswerk, lessen van docenten en de praktijk. Martijn is er erg enthousiast over: “Zo heb ik gekozen mijn presentatievaardigheden te verbeteren. Dit doe ik onder meer op een melkveebedrijf waar ik tegelijkertijd op projectbasis ook veel over voeding en economie leer. We mogen

DIER- EN VEEHOUDERIJ

Mijn plek

“De ruimte om te werken aan wat wij zelf willen, dat vind ik een groot pluspunt” zelf kiezen waar we ons op willen ontwikkelen en krijgen alle begeleiding die we daarvoor nodig hebben. De ruimte om te werken aan wat wij zelf willen, dat vind ik een groot pluspunt.” In het tweede gedeelte van zijn laatste jaar gaat Martijn werken aan een actueel vraagstuk voor een bedrijf uit de agrarische sector.

Studievereniging Ruminenten Naast het serieuze schoolwerk, is Martijn ook actief als voorzitter bij de studievereniging Ruminenten, de Latijnse naam voor Herkauwers. De studievereniging organiseert themaavonden met gastsprekers voor alle studenten van de HAS die geïnteresseerd zijn in ‘herkauwers’, maar ook (buitenlandse) excursies en cursussen als klauwbekappen en insemineren. “Ik zit tweeënhalf jaar in het bestuur, waarvan een jaar als voorzitter”, vertelt Martijn. “De studievereniging vind ik een leuke toevoeging van de studie. De bestuursfunctie is goed voor mijn persoonlijke ontwikkeling.”

Sparringpartner

HAS Hogeschool

Met 17 opleidingen en 2 locaties is HAS Hogeschool hét opleidings- en kenniscentrum van Zuid-Nederland op het gebied van agro, food en groene ruimte. Studeren bij de HAS betekent dat je uitgedaagd wordt. We dagen je uit om grote, relevante thema’s op een innovatieve, ondernemende, creatieve manier aan te pakken met de modernste faciliteiten tot je beschikking. HAS Hogeschool is een hogeschool voor mensen met een grenzeloze nieuwsgierigheid. Je verplichte buitenlandstage is een mogelijke opstap naar een internationale carrière! Bezoek onze open dagen: Den Bosch Venlo 17 januari 2015 10 januari 2015 26 maart 2015 19 maart 2015 Meer weten? Ga naar www.hashogeschool.nl

Als Martijn in augustus is afgestudeerd, hoopt hij een baan te vinden als veelzijdig adviseur in de melkveehouderijsector: “Er moet steeds efficiënter gewerkt worden. Het lijkt mij interessant om daarover mee te denken. Een sparringpartner zijn voor de agrarische ondernemer.” BNDR

Cursussen voor de bedrijfsopvolger

CURSUSSEN VOOR DE BEDRIJFSOPVOLGER

Financieel inzicht Een gezonde financiële basis is de motor van elke toekomstgerichte ontwikkeling. Maar hoe staan de financiën van het bedrijf dat jij wilt opvolgen ervoor? Wat moet je absoluut weten voordat je je toekomst uit gaat stippelen? Aan het einde van deze cursus weet je wat er in het accountantsrapport staat, wat dat betekent voor het bedrijf dat je wilt opvolgen en wat je financiële situatie is. In ‘Financieel inzicht’ krijg je o.a. antwoord op de volgende vragen: > Hoe lees ik het accountantsrapport en wat betekenen alle teksten en termen? > Wat is de winst- en verliesrekening en hoe zit het met de ontwikkeling van het eigen vermogen? > Hoe staat het met de liquiditeit en rentabiliteit van het bedrijf?

Duur: 5 dagdelen Waar: Wij kijken waar we centraal in jouw regio een groep kunnen vormen. Kosten: € 175,- voor NAJKleden, € 250,- voor niet-leden Opgeven: Mail naar Lschuurman@najk.nl

Rabo Opvolgers Perspectief Je zit een aantal jaren voor de daadwerkelijke overname, of hebt het bedrijf net overgenomen en je gaat bepalen wat jij met het bedrijf wilt gaan doen. Aan het einde van dit leertraject heb je een strategie voor je bedrijf ontwikkeld en weet je hoe je jouw doelstellingen kunt realiseren, wat ﬁnancieel mogelijk is en welke investeringen je moet doen. De cursus ‘Rabo Opvolgers Perspectief’ wordt in samenwerking met Rabobank aangeboden. Het programma bestaat uit drie onderdelen: 1. Een Individueel Spiegelgesprek 2. De Financiële Scan 3. De Opvolgerstraining

BNDR

Duur: 5 trainingsdwagekenen verspreid over 10waar we Waar: Wij kijkengio een groep centraal in jouwvorermen. kunnen bij Kosten en opgeveRn:abVobraanagk naar jouw plaatselijkeen opgave. de kosten

Bewust op weg naar overname Hoe werk je naar een bedrijfsovername toe zonder stappen over te slaan? Wanneer wil je het bedrijf overnemen, wat is de overnameprijs en welke regelingen moet je treffen? Welke bedrijfseconomische, ﬁscale en juridische aspecten spelen een rol? Aan het einde van deze cursus weet je hoe je het bedrijfsovernameproces moet inrichten. In ‘Bewust op weg naar overname’ krijg je o.a. antwoord op de volgende vragen: > Welke zaken moet ik overwegen bij het opstellen van een maatschapsakte? > Hoe is mijn financiële positie en die van mijn ouders na de overname? > Hoe kan ik het beste communiceren met mijn bedrijfsovernamepartners?

Duur: Waar: Wij k8ijkdenagdelen centraal in jouw waar we re kunnen vormgioenee. n groep Kosten: € leden, € 42355,-0,- voor NAJKOpgeven: Mvoailornniet-leden Lschuurman@naj aar k.nl

Jij, de frisse wind Deze cursus wordt speciaal aangeboden voor de partner van de bedrijfsopvolger. In de cursus komt de partner meer te weten over het reilen en zeilen binnen het bedrijf, wat heeft jouw man of vrouw geregeld met de bedrijfspartners, wat betekent dat voor jou, wat zou je zelf kunnen regelen in het partnerschap, het huwelijk en/of het bedrijf? Wat zijn de consequenties van je keuzes privé en zakelijk? Wat is je eigen positie en hoe kun je daar in verschillende situaties het beste mee omgaan? in ´Jij, de frisse wind´ krijg je meer inzicht in: > Welke positie jij wel of niet inneemt binnen het bedrijf. > Zaken die binnen het huwelijk en het bedrijf geregeld kunnen worden en wat de consequenties daarvan zijn. > Hoe de bank het bedrijf beoordeelt in het kader van kredietverstrekking.

Duur: 5 dagdelen/avonden Waar: Wij kijken waar we centraal in jouw regio een groep kunnen vormen. Kosten: € 175,- voor NAJK-leden / € 250,- voor niet-leden Opgeven: Mail naar Lschuurman@najk.nl

“Bijna iedereen heeft binnen drie maanden na het afstuderen een baan” Anderen iets leren, het liefst in de agrotechniek, dat heeft Daan Winkelhorst (20) altijd al leuk gevonden. De vierjarige studie Agrotechniek & Kennismanagement Tijdens deze studie leert hij meer over de technische kant van de agrarische sector én hij leert hoe hij zijn kennis van agrotechniek kan overdragen op anderen. Twee dagen school, drie dagen stage De interesse van Daan in de agrotechniek is gegroeid op het melkveebedrijf van zijn ouders in Lintelo, waar hij nog steeds woont. Twee keer per week vertrekt Daan vanuit de Achterhoek naar Wageningen, waar Stoas Vilentum is gehuisvest. “Daar heb ik specifiek voor gekozen”, zegt Daan. “De hele opleiding bestaat uit twee of drie dagen per week naar school en de andere dagen loop je stage. Waar je de stages loopt, mag je zelf beslissen.” Over de vele stages in de opleiding is Daan zeer te spreken: “Tijdens mijn opleiding doe ik veel praktijkervaring op, dat vind ik een groot pluspunt.”

Ons kent ons Over Stoas Wageningen is Daan enthousiast: “Het is een kleine school waar iedereen elkaar kent. Medestudenten van mijn vakrichting organiseren regelmatig activiteiten over de agrotechniek, maar ik ga ook vaak gezellig met mijn klas uit eten. Dan praten we bij over de ontwikkelingen in onze stages, maar gelukkig ook over minder serieuze dingen”, aldus Daan.

“Binnen drie maanden een baan” Bang om straks na zijn opleiding geen baan te vinden is Daan niet. “Op dit moment heeft bijna iedereen die van mijn vakrichting

afkomt, binnen drie maanden na het afstuderen een baan”, vertelt Daan vol trots. Na zijn studie mag Daan lesgeven in agrotechniek op een vmbo- of mbo-school. Op het vmbo mag hij daarnaast lesgeven in de ondersteunende vakken. Ook in het bedrijfsleven heeft de studie Agrotechniek & Kennismanagement een goede aansluiting, bijvoorbeeld als vertegenwoordiger, ontwikkelaar van cursussen en trainingen of productspecialist. Voor welke baan Daan na zijn studie kiest, weet hij nog niet. “Ik vind de functie van docent leuk, maar ik kan ook mijn energie kwijt in het ontwikkelen van cursussen en trainingen in een bedrijf”, aldus Daan.

Projecten en stages Inmiddels zit Daan in het derde studiejaar van de studie Agrotechniek & Kennismanagement en heeft hij al veel geleerd tijdens verschillende projecten en stages. Zo ontwikkelde hij een lespakket voor beginnende trekkerbestuurders voor Cumela, de brancheorganisatie voor ondernemers in groen, grond en infra, en deed hij voor PTC+ onderzoek naar brandstofbesparing bij moderne trekkers, waar hij ook een lespakket voor heeft opgezet. Vakken als didactiek, projectmanagement, onderzoek en ontwikkelingspsychologie helpen Daan in zijn ontwikkeling tot kennismanager.

“Ik ontwikkel mijn eigen lessen” “Op dit moment loop ik stage op een mboschool waar ik lessen verzorg voor studenten die een technische opleiding volgen”, vertelt Daan gemotiveerd. “Tijdens deze stage ontwikkel ik mijn eigen lessen binnen het curriculum dat is vastgesteld. Vervolgens geef ik de lessen, over bijvoorbeeld bodem, teelt of machines, aan mijn studenten”, aldus Daan. “De ene keer geef ik een theoretische les, de andere keer ga ik met de studenten in de praktijk aan de slag, bijvoorbeeld in de werkplaats of op het land.”

Daan Win Lintelo / 2k0elhjaorst A grotechniek &ar Kennismanagem Stoas Vil ent entum

Ken je Stoas Vilentum in Wageningen al?

Wil je jouw kennis over dieren, planten of techniek delen met anderen? Kom dan kijken bij Stoas. Stoas biedt tien groene studierichtingen binnen vier studiedomeinen: Voeding en productie, Dier en recreatie, Groen en vormgeving en Natuur en Leefomgeving. Je wordt opgeleid tot docent in het groene beroepsonderwijs of tot kennismanager in de groene sector. Binnen de gekozen studierichting leer je niet alleen meer over het groene vak, je leert ook om deze informatie op een duidelijk en creatieve manier met anderen te delen. Belangrijk hierbij zijn vakken als pedagogiek en didactiek. Een groot deel van de studie bestaat uit het leren in de beroepspraktijk. Wat je leert in de theorielessen kun je zo direct toepassen op je werkplek. Kijk voor meer informatie en open dagen op: www.stoasvilentum.nl

BNDR

AGROTECHNIEK & KENNISMANAGEMENT

bij Stoas Wageningen | Vilentum Hogeschool sloot precies aan bij zijn interesse.

“Vanuit een vraagstuk met een dier aan de slag gaan” Na haar mbo-opleiding paraveterinair was Iris Bos (22) nog niet uitgeleerd. Ze wilde meer leren over dierenwelzijn en diergedrag. De hbo-opleiding Dier- en Veehouderij op Hogeschool VHL bood haar die diepgang. In deze vierjarige opleiding leert Iris alles over dieren, van dierverzorging tot marketing en financiën van een bedrijf, waardoor ze veehouders een goed advies kan geven over hun bedrijfsvoering en de gezondheid en het welzijn van hun dieren.

DIER- EN VEEHOUDERIJ

Internationaal De studie Dier- en Veehouderij wordt in het Engels gegeven en is daarmee toegankelijk voor internationale studenten. “Het Engelstalige schrok mij eerst af”, vertelt Iris. “Ik dacht dat ik dat nooit zou kunnen. Maar alles is hier in het Engels, ik moest wel. Ik rolde er zo in en uiteindelijk heb ik er veel profi jt van. De Engelse taal is een pre in het werkveld.”

Iris Sleeuwijk /B2os2 Dier- en Veeho jaar Hogeschool VHuLderij Velp

Eigenschappen en eigenaardigheden Iris zit in het vierde jaar van de opleiding. In de afgelopen drie studiejaren heeft Iris alles geleerd over de eigenschappen en eigenaardigheden van dieren. “In de opleiding komt onderzoek uitgebreid aan bod”, legt Iris uit. “Ik vind het heel interessant om vanuit een probleem, zoals een ziekte of een beter welzijn, met een dier aan de slag te gaan. Op de opleiding leren we om dieren vanuit een vraagstuk te observeren en te analyseren, om daaruit conclusies te trekken en advies te geven.”

Projectbasis Het werken in projecten, groepen en met opdrachten vindt Iris kenmerkend voor Hogeschool VHL. “Daarnaast is het ook nog eens heel leerzaam. Door de opdrachten zijn we veel in de praktijk bezig, steeds in verschillende groepen en met andere mensen. Elke praktijkopdracht is daarom anders. Ik kan het vak niet beter leren dan in het werkveld”, aldus Iris.

Boerderijdieren De studie richt zich voornamelijk op melkvee, varkens, paarden en pluimvee, maar Iris heeft dat voor zichzelf breder getrokken: “Ik vind alle dieren interessant. Ik heb mijn stages gelopen bij een struisvogelboerderij en een paardenmelkerij. Binnen deze opleiding kan ik mijn eigen interesses goed kwijt”, vertelt Iris. Maar ze is ook realistisch: “In de veehouderijsector is veel werk. Dat is een innovatieve sector, die blijft ontwikkelen.” 24

BNDR

“Ik vind het werken op projectbasis met verschillende groepen studenten heel leerzaam” Ondernemerschap

Dierethiek

Ondernemerschap vond Iris de leukste module tijdens haar opleiding. “We moesten een eigen bedrijfje oprichten. Samen met studiegenoten heb ik ‘Udder Health Control’ opgericht. Via beslisbomen hielpen we melkveehouders met keuzes over diergezondheid op hun bedrijf”, legt Iris uit. Uiteindelijk presenteerden de studenten het plan voor de Rabobank. “We moesten de Rabobank overtuigen om ons plan te financieren. Dat is natuurlijk fictief, maar zo’n setting zouden we in het bedrijfsleven ook tegen kunnen komen”, aldus Iris.

Aan het eind van het derde jaar is Iris via een minor bij een andere hogeschool in Nederland in aanraking gekomen met dierethiek. “Dierethiek vind ik heel interessant. De rechten van een dier kent een enorm grijs gebied in onze maatschappij”, vertelt Iris. Het maatschappelijke debat in combinatie met dierenwelzijn, diergezondheid en diergedrag, daar wil Iris eind van dit studiejaar op afstuderen. “Er zijn zoveel instanties die iets roepen over de veehouderij, maar er niets van weten. Dat is een heel interessante ontwikkeling die ik wil gaan onderzoeken en waarin ik een advies wil uitbrengen”, aldus Iris.

“De dynamische handel in bederfelijke producten vind ik uitdagend”

Internationale handel De opleiding Bedrijfskunde en Agribusiness is gericht op de internationale handel in levensmiddelen, sierteelt en hout. De opleiding is volledig in het Engels, een pre volgens Bjard: “Het feit dat de studie voor 100% in het Engels wordt gegeven, was voor mij de reden om voor deze opleiding te kiezen. Later, in het werkveld, moet ik vloeiend Engels kunnen spreken.” Ook leert Bjard een tweede vreemde taal tijdens zijn opleiding. “Ik heb gekozen voor Duits, maar alle talen zijn mogelijk om te leren”, vertelt Bjard.

Van producent tot consument Inzicht in de hele keten, van producent tot consument, dat is wat Bjard leert. Vakken over import, export, productie, logistiek, marketing, kwaliteitsbeheer, transport en opslag voorzien Bjard in de vierjarige studie van kennis over de

hoots Bjard S/ c22 jaar Veulernijfskunde en Bed gribusiness A l VH L HogeschVoeolp

internationale handel in agrarische producten.

Verschillende culturen

“Tijdens de opleiding werk ik veel in projecten. In elk project is internationale handel of ondernemerschap een belangrijk aspect”, legt Bjard uit. De projectgroepen bestaan uit vier tot zes studenten, wat Bjard erg leerzaam vindt. “Ik zit met veel internationale studenten in de klas. Door met hen in groepsverband te werken, leer ik veel verschillende culturen kennen”, aldus Bjard. “In de toekomst wil ik ook werken met verschillende culturen. Elke cultuur heeft namelijk zijn eigen manier van werken. Door gedurende mijn opleiding al veel met andere nationaliteiten samen te werken, leg ik hiervoor een goede basis.”

Buitenland

land. “Ik wil afstuderen in een sales- of relatiemanagementfunctie gericht op groente, fruit of vlees.” Bederfelijke producten, dat is waar Bjard zich in de toekomst op gaat richten. “Bij bederfelijke producten die over de hele wereld worden geëxporteerd, moet snel gehandeld worden. Dat dynamische aspect vind ik uitdagend”, vertelt de ondernemende Bjard.

Volgend jaar, het vierde studiejaar, wil Bjard zijn stage lopen en afstuderen in het buiten-

Excursies

Hogeschool VHL

Hogeschool VHL biedt als grootste groene hogeschool 14 verschillende opleidingen aan op de locaties Leeuwarden en Velp. Ons opleidingsaanbod richt zich op natuur en omgeving, de gezondheid van mens en dier en verantwoord ondernemerschap. Combinaties van deze vakgebieden leveren bijzondere en uitdagende hbo-opleidingen. Naast de gebruikelijke theorie is er ook veel ruimte voor het leren en werken in de praktijk in binnen- en buitenland! Maar wij bieden meer dan hbo-opleidingen alleen. Ook masteropleidingen, posthboopleidingen, cursussen en advies op nationaal en internationaal terrein behoren tot ons dienstenpakket. Zo zijn we niet alleen een hogeschool, maar ook een kennisonderneming voor maatschappelijke en economische vraagstukken. De Engelstalige versie van de opleidingen Bedrijfskunde en Agribusiness en Dier- en Veehouderij wordt vanaf september 2015 in Velp, vlakbij Arnhem, aangeboden. De Nederlandstalige versie wordt in Leeuwarden aangeboden. Kijk voor meer informatie op onze website: www.hogeschoolvhl.nl. Of bezoek onze open dag: Leeuwarden 14 februari, Velp 28 februari.

Naast indrukwekkende vakken, leerzame projecten en praktijkstages, biedt Hogeschool VHL ook verschillende excursies aan. Bjard: “Deze excursies zijn heel veelzijdig. De ene keer gaan we met een volle bus naar een beurs over internationale handel, de andere keer vertrekken we met onze vakrichting voor een week naar het buitenland.” Vanuit Velp, een van de locaties van Hogeschool VHL, ben je zo de grens over.

Wereldbaan De studie Bedrijfskunde en Agribusiness biedt mogelijkheden voor banen van import- of exportmanager tot sales, logistiekmanager of trader. Bjard wil zijn geleerde vaardigheden toepassen in een internationale handelsomgeving. “In de eerste jaren van mijn loopbaan wil ik de wereld overgaan om producten als groente, fruit of vlees te verkopen. In mijn ideale functie ga ik internationale handelsrelaties aan en haal ik nieuwe klanten binnen”, aldus een ambitieuze Bjard. BNDR

BEDRIJFSKUNDE EN AGRIBUSINESS

Een opleiding gericht op de agrarische sector, daar had Bjard Schoots (22) in eerste instantie niet aan gedacht. Hij volgde een jaar de opleiding bedrijfseconomie in Nijmegen. Daar kwam Bjard erachter dat hij zich meer wilde ontplooien in de internationale handel in een dynamische sector. De opleiding ‘Bedrijfskunde en Agribusiness’ op Hogeschool VHL was voor hem een schot in de roos.

Wij zorgen voor gezonde voeding, elke dag, voor miljoenen mensen wereldwijd Elke dag voorziet FrieslandCampina miljoenen consumenten over de hele wereld van zuivelproducten met waardevolle voedingsstoffen zoals kindervoeding, zuiveldranken, kaas, yoghurt, toetjes, boter- en roomproducten, zuivelingrediënten en –halffabricaten. FrieslandCampina brengt het beste van twee werelden samen. Het vakmanschap en ondernemerschap van de leden-melkveehouders wordt gecombineerd met de expertise van de medewerkers; van de kwaliteit van het grasland waarop de koeien grazen tot het op de markt brengen van smakelijke en gezonde zuivelproducten. Dat doet FrieslandCampina op een duurzame manier.

www.frieslandcampina.com

• corp adv 185x125 consument FrCamp.indd 1

01-09-14 14:06

Ambitie is verder gAAn

wAAr Anderen ophouden

ForFarmers Hendrix, producent en leverancier van diervoeders. Een no-nonsense organisatie met gedreven medewerkers en dealers, dichtbij het boerenbedrijf, die het verschil maakt in kennis en goede producten. Met de ambitie een maximale bijdrage te leveren aan het rendement op uw bedrijf. Dat is waar we voor staan!

www.forfarmershendrix.eu Boeren met ambitie

BNDR

Automatisering in de

melkveehouderij

Het aantal melkkoeien is in het afgelopen jaar met 4,6 procent gegroeid, de

hoeveelheid melkveebedrijven is stabiel gebleven en de arbeidsbezetting op melkveebedrijven werd beperkt uitgebreid. Conclusie: de groei van het aantal melkkoeien op melkveebedrijven is in het afgelopen jaar voornamelijk opgevangen door automatisering. Blijft automatisering ook na 2015 de oplossing voor de snelgroeiende melkveehouderij? Sectormanager Veehouderij bij de Rabobank, Jan van Beekhuizen, geeft zijn visie daarop. Tekst: Ellen van den Manacker / Illustratie: Henk van Ruitenbeek Welke automatisering heeft een grote opmars gemaakt in de melkveehouderij? “De melkrobot krijgt een steeds groter aandeel in de melkveesector. Het gebruik van melkrobots is in de laatste jaren toegenomen. In 2010 had 12% van de melkveebedrijven een automatisch melksysteem, nu is dat 18%. Maar er zijn meer ontwikkelingen op het gebied van automatisering in de melkveehouderij, denk bijvoorbeeld aan de kalverdrinkautomaat, de mestrobot, een voerrobot of een automatische voerschuif.” Is automatisering alleen weggelegd voor grote of groeiende bedrijven? “Ik vind niet dat automatisering is gebonden aan omvang. Bij een melkveehouder die 60 koeien melkt en een mindere fysieke belasting wil, past een melkrobot bijvoorbeeld ook heel goed.” Kan elke ondernemer omgaan met automatisering? “Niet elk bedrijf en elke ondernemer is geschikt voor automatisering. Automatisering geeft fysieke arbeidsverlichting, maar het vraagt ook om discipline. De melkveehouder moet alsnog veel tijd en aandacht aan zijn koeien schenken. Daarnaast moet de ondernemer alert blijven op storingen van de melkrobot en de attentielijst van koeien. Ondanks dat een boer op zijn erf flexibeler wordt, wordt hij buiten het erf minder flexibel.” Wanneer wordt automatisering aangeschaft? “Op het moment dat er een grote stap in de bedrijfsontwikkeling wordt gezet, kijkt de boer naar automatisering. Het afgelopen jaar is er veel geïnvesteerd in stallen. Ik zie dat veel

ondernemers in de nieuwbouw van stallen ook trends in automatisering hebben toegepast.” Speelt de Rabobank een rol bij de ontwikkeling van automatisering? “De Rabobank wil als gesprekspartner de ondernemer uitdagen om goed over automatisering op het bedrijf na te denken. Een misverstand is dat wij ook alles financieren bij een innovatie. Als een ondernemer wil investeren in innovaties, moet er ook eigen vermogen zijn die het risico van innoveren kan dragen. Als een boer de hele innovatie door ons wil laten financieren, dan kan hij zijn bedrijf op het spel zetten.” Wat zijn gevaren in de automatisering na 2015? “De melkveehouderij wil meer gaan melken. Als een melkveehouder wil groeien en/of wil automatiseren moet de arbeid die daarbij komt kijken niet onderschat worden. In de praktijk blijkt dat 1,5 miljoen liter melken met twee maten in de maatschap een behoorlijke (fysieke) belasting kan zijn. Het gevolg is dat ondernemers elke dag, zeven dagen in de week, zich voor meer dan 100% moeten inzetten op het bedrijf. Dat gaat op een gegeven moment niet meer, je kunt niet jarenlang op je tenen lopen.” Werkt dat bij jonge ondernemers ook zo? “Ook jongeren onderschatten de arbeid. Als ze 25 jaar zijn kunnen ze makkelijk zes dagen in de week 15 uur draaien. Dat houden ze alleen geen tien jaar vol. Daarom moeten ondernemers, zowel jongeren als ouderen, bij uitbreiding en innovatie niet alleen nadenken over nieuwe bouwplannen, maar ook over het arbeidsplaatje.” Is er voldoende vakbekwaam personeel in Nederland? “De Nederlandse melkveehouderij zit vak-

“Automatisering geeft fysieke arbeidsverlichting, maar het vraagt ook om discipline” technisch op een heel hoog niveau. Het is de kunst om dat, met gekwalificeerd personeel, in stand te houden. De beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel wordt een groot vraagstuk in Nederland. Ik zie dat er veel buitenlandse werknemers verschijnen op de bedrijven. Niet elke werknemer kan het niveau van de Nederlandse melkveesector aan. Daar moeten we alert op zijn.” Op welk gebied kan automatisering zich nog ontwikkelen? “Het slim verwerken van mest blijft lastig. Er zijn wel bedrijven mee bezig, maar de perfecte oplossing is nog niet gevonden. De mestverwerking is een belangrijk punt om ons op te focussen in het aankomende jaar.” BNDR

FLYNTH

“Topjaar in de belangenbehartiging

voor jonge boeren in Nederland!”

20 november was een grote dag voor NAJK en zijn partners: het geslaagde symposium ‘van Traditie naar Ambitie’ werd deze dag georganiseerd. Mijns inziens is 2014 met dit symposium een topjaar in de belangenbehartiging voor jonge boeren in Nederland! Dankzij het VN-jaar van het agrarisch familiebedrijf, dankzij de komst van koningin Máxima naar het symposium ‘van Traditie naar Ambitie’ en dankzij het uitroepen van Erve Hiddink tot het oudste agrarisch familiebedrijf staat NAJK samen met agrarisch Nederland in het middelpunt van de belangstelling. Bij het symposium waren honderden enthousiaste en positief gestemde jonge boeren en tuinders aanwezig. Diverse jonge ondernemers kwamen aan het woord. Hun verhalen waren gericht op het benutten van kansen, het zoeken naar manieren om een inkomen te verdienen met hun bedrijf, samen met ouders, broers/zussen en ook met partijen in de keten en adviseurs en dienstverleners. Op zo’n dag realiseer ik

BNDR

me ten volle hoe trots we kunnen zijn op de agrarische sector in Nederland. Een sector waar men in het buitenland huizenhoog tegen opkijkt. Het gezonde perspectief van de sector blijkt ook uit het onderzoek ‘De toekomst van het agrarisch familiebedrijf’ dat Windesheim en LEI samen met Projecten LTO Noord, LTO Vrouw & Bedrijf, Flynth, Rabobank en het Ministerie van Economische Zaken hebben uitgevoerd. Bedrijfsopvolging is geen doel op zich, de keuzevrijheid van de kinderen van agrarische ondernemers staat voorop. De jonge ondernemers die kiezen voor overname gaan er ook volledig voor. Uit het onderzoek komt wel naar voren dat vrouwen van ondernemers zich zorgen maken over de toekomstige financierbaarheid van agrarische bedrijven. De komende jaren zal de zoektocht naar een bredere basis voor financiering aandacht vragen, want eigen vermogen in combinatie met bankfinanciering voldoet niet meer. Het initiatief van Tejon en Peter de Regt om voor

hun bedrijf ´Den Ouden Heuvel´ aankoop van landbouwgrond samen met particulieren te financieren is daarvan een mooi voorbeeld. De fiscale en juridische input is hiervoor geleverd door Flynth adviseurs en accountants. Een positieve houding tegenover de agrarische ondernemers in Nederland in combinatie met gedreven ondernemers en deskundige dienstverlening is een ijzersterke basis voor een succesvolle bedrijfstak in Nederland. Jan Breembroek, directeur Flynth Agro advies

Jonge boeren en tuinders over… automatisering Edward Satkowski | Pluimvee | GAJK “Automatisering brengt tijdwinst met zich mee. De vrijgekomen tijd kan worden gebruikt op andere punten binnen het bedrijf die meer aandacht verdienen, bijvoorbeeld: diercontrole, hygiëne en onderhoud. De automatisering zal zich in de toekomst verder ontplooien tot een totaalproces, van het produceren, transporteren, verwerken tot distribueren. Nadelen van automatisering zijn het verloren gaan van het vakmanschap en de directe betrokkenheid met het vee. Een stukje passie en persoonlijke binding waarmee je de dieren verzorgt, verdwijnt.”

Kees van Vuuren | Melkvee | HAJK “Agrarische bedrijven worden steeds groter. Automatisering wordt daardoor steeds belangrijker. Door bepaalde standaardhandelingen te automatiseren kun je op arbeid besparen en kan er een efficiëntieslag gemaakt worden. Wij melken al meer dan 15 jaar met een melkrobot. Dit bevalt ons erg goed. Het grote voordeel is dat we minder gebonden zijn. Het gevaar van robotmelken is dat het contact met de koeien minder wordt. Het managen van de veestapel gebeurt op een hele andere manier. De vele gegevens die de robot aanreikt, helpen daarbij.”

Albert Enting | Akkerbouw | DAJK “Het voordeel van automatisering is dat je met steeds minder mankracht, meer arbeid kunt verzetten. Door de capaciteit te vergroten, kun je hetzelfde aantal hectares met minder arbeid bewerken. Daarbij zijn de kosten van arbeid sterk toegenomen. Het is goedkoper om te investeren in capaciteitsverhoging dan in mankracht. In de toekomst zie ik het nog wel gebeuren dat er automatische trekkers komen. Bijvoorbeeld een trekker met keeper die tijdens het rooien vanaf de rooitrekker bestuurd kan worden. Een nadeel van automatisering vind ik dat alles een stuk minder sociaal wordt.”

Fredrieke Rood | Melkvee | DAJK “Door middel van automatisering kan de efficiëntie op het bedrijf verbeterd worden. Wanneer de efficiëntie verhoogd is, kunnen er meer dieren gehouden worden met dezelfde arbeidscapaciteit. Ik denk dat automatisering in de toekomst nog veel meer zal toenemen. Meer boeren zullen het gemak ervan ondervinden. Op ons bedrijf passen wij al automatisering toe. Sinds begin dit jaar melken wij met een robot en ook rijdt er een mestschuif door de stal. Een volgende stap zal een kalverdrinkautomaat kunnen zijn. Het nadeel aan automatisering is dat er minder precies naar de dieren wordt gekeken. Wanneer je als boer de koeien zelf twee keer per dag met de hand aansluit, zie je al snel dat bijvoorbeeld de uier iets geïrriteerd is. Of bij het handmatig wegschuiven van de mest valt een verandering in de mest eerder op.”

Jan Reijm | Tuinbouw | HAJK “Binnen onze sector betekent automatisering een stuk verlichting van de arbeid. Door automatisering kan er door een persoon meer werk verzet worden. Dit is zowel bij het oogsten als het sorteren van de producten. In de toekomst wil ik het oogsten en sorteren nog meer automatiseren, zodat er geen handen meer aan te pas hoeven komen. Wij oogsten de komkommers in containers in plaats van kisten. Het voordeel daarvan is dat er minder handelingen nodig zijn. Daarnaast rijden de oogstkarren volledig automatisch over een kettingbaan naar voren. De dozen gesorteerde komkommers worden via een palletiseerder gestapeld op een pallet. Het nadeel van deze automatisering is dat we niet zomaar kunnen omschakelen naar een andere teelt, daar zijn de machines niet op ingericht.”

BNDR

Symposium ‘van Tr “Wij, de nieuwe generatie, mogen meer voortouw nemen. Wij moeten het bedrijf de aankomende 30 jaar runnen” Ilse Matser, lector Familiebedrijven op Hogeschool Windesheim

“Zijn het tomaten?” Koningin Máxima

“Vragen blijven stellen en blijven leren is een basis voor succesvolle bedrijfsvoering” Monique van Asten, varkenshouder

“Fijn dat er zoveel aandacht is voor jonge boeren en tuinders in Nederland” Eric Pelleboer, NAJK-voorzitter

BNDR

aditie naar Ambitie’ “Durf met andere ogen naar je eigen bedrijf te kijken. Niet op de automatische piloot, maar met ambities, doelstellingen en focus” Peter de Regt, akkerbouwer

“Traditie mag nooit stilstand betekenen”

“Je moet communiceren over hoe je met elkaar communiceert”

Sharon Dijksma, staatssecretaris van het ministerie van Economische Zaken

Lianne Veenstra, ondernemerscoach

“Communicatie binnen familie is belangrijke voorwaarde voor succes” Olaf de Boer, melkveehouder

“Laat kennis de sleutel zijn van je bedrijfsvoering” Sharon Dijksma, staatssecretaris van het ministerie van Economische Zaken

BNDR

“Het symposium inspireert weer. Het geeft positieve energie aan een ambitieuze sector” Geraldine Haverkamp, NAJK-lid

“Je moet niet doen wat anderen doen, maar je altijd afvragen: waar geloof ik zelf in?” Lianne Veenstra, ondernemerscoach

“Complimenten en dank aan NAJK voor het interessante symposium ‘van Traditie naar Ambitie’” ZAJK

BNDR

“Wij hebben onszelf in iedere generatie opnieuw uitgevonden” Jan-Renier Swinkels, directielid Bavaria

“Blijf jezelf uitdagen. Denk niet dat je het altijd goed doet” Niek Groot Wassink, melkveehouder

“Pas op voor adviseurs, die praten als profeten maar eten wel mee van jouw brood” Nils den Besten, melkveehouder en coöperatiebestuurder

“Nederlandse landbouw wordt de innovatieshowroom van West-Europa” Krijn J. Poppe, bedrijfseconoom en onderzoeker bij LEI Wageningen UR

Het symposium werd mede mogelijk gemaakt door de partners van NAJK:

BNDR

Arbeid, automatisering of kennis? Inzicht helpt je om succesvol te zijn Jouw manier van werken, initiatief nemen en keuzes maken, hangt nauw samen met een veelzijdig en moeilijk te beheersen productieproces. Technische ontwikkelingen maken verdergaande automatisering mogelijk. Welke keuzes maak jij om je werk goed te kunnen doen? Neem je personeel aan, besteed je werk uit of kies je juist voor mechanisatie en automatisering? Wat kan je zelf en waarbij kan de kennis en ervaring van Interpolis je helpen? Zorg voor een goed inzicht Kies je voor automatisering als mankracht? Elke keuze kent voor- en nadelen. Automatisering versnelt je bedrijfsprocessen, verhoogt je productie en bespaart arbeid. Veel voordelen dus. Maar hoe bedrijfszeker is je apparatuur? Wat mag de kwaliteit van je installaties en daarmee

de bedrijfszekerheid kosten? Maar ook, wat kost het als apparatuur regelmatig uitvalt en wat betekent dat voor je bedrijfscontinuïteit en eventuele verstoring van de afzet? Hetzelfde geldt voor het aannemen van personeel. Ook hier zijn de voordelen duidelijk. Meer handen aan het werk, dus meer capaciteit. Stel jij jezelf de vraag of zij voldoende kennis in huis hebben?

Moet je daarin investeren? En hoe zit het met de gezondheid en veiligheid van je medewerkers? Wat als zij uitvallen en/of er ongelukken gebeuren? Laat jij je helpen bij je keuzes?

Laat jij je helpen? We noemden een paar voorbeelden van keuzes waar je, ook als jonge ondernemer, voor komt te staan. De gevolgen van een productie die stil ligt, zijn enorm risicovol voor je bedrijfscontinuïteit. En waarschijnlijk bedenk je andere oplossingen voor het risico van uitval van apparatuur of personeel dan het afsluiten van een verzekering. Want voorkomen is altijd beter. Wij adviseren je om je te laten helpen door partijen die ervaring hebben. Want met bovenstaande voorbeelden sta je niet alleen. Inzicht hoe je dat aanpakt helpt je dan ook om succesvol te zijn. Dat is glashelder.

Samenwerken, nu en in de toekomst Door het verzekeren van agrarische bedrijven heeft Interpolis een lange geschiedenis met veel kennis en ervaring in deze sector. We helpen ondernemers wereldwijd elke dag bij het beperken van risico’s die hun bedrijfscontinuïteit in gevaar brengen. Dat doen we met bedrijven en ondernemers die weten wat er in de agrarische sector leeft en speelt. Ons netwerk is groot en dat levert voordeel op voor alle partijen die daarin hun kennis uitwisselen. NAJK is zo’n partij. Vanuit Interpolis blijven we graag in gesprek met jonge agrarisch ondernemers. Over tradities en ambities, en het oplossen van agrarische risicovraagstukken. Wat kunnen we voor jou doen? Wij horen het graag! Interpolis. Glashelder 34

BNDR

Voorafgaand aan de oogst werden tijdens de masterclass ‘Maïsoogst’ in het Gelderse Laren de maïsplanten van de deelnemers bemonsterd op drogestofgehalte en een aantal kwaliteitsparameters.

MaisChallenge nadert ontknoping Wie boekt de meeste vooruitgang in voederwaardeopbrengst? De 26 MaïsChallengedeelnemers hebben hun maïsseizoen bevredigend kunnen afsluiten: onder perfecte omstandigheden konden zij de snijmaïs hakselen en inkuilen. Veel deelnemers haalden historisch hoge opbrengsten van hun percelen. Het goede groeiseizoen is in ieder geval een mooie opsteker geweest om het potentieel van de allernieuwste LG-rassen ten volle te benutten. Als alle BEX-uitslagen straks bekend zijn, kunnen we de eindbalans opmaken en bepalen wie de Challenge het best heeft volbracht: minimaal 2.020 kVEM moet er meer van een hectare zijn geoogst. In januari is de prijsuitreiking. Nadat de deelnemers tijdens de masterclass ‘Maïsoogst’ de laatste tips en tricks meekregen over de oogst en het inkuilen, was het gewas eind september bij de eerste deelnemers rijp om te hakselen. Door de relatief hoge temperaturen in september en oktober rijpte de maïs hard af, het droge nazomerweer maakte een voorspoedige oogst mogelijk. Tijdens de oogst werd al duidelijk dat het niveau in de Challenge behoorlijk hoog ligt: de opbrengst verraste menig deelnemer en loonwerker. Bas ten Hove in Mariënheem moest zijn laatste 16 hectare nog even laten staan, omdat de silo in een mum van tijd vol zat. Koen Bolscher stuurde elke vracht over de weegbrug en kwam tot een gemeten dro-

gestofopbrengst van maar liefst 20.238 kg per hectare!

Slotsessie en prijsuitreiking Uit de huidige tussenstanden blijkt dat de verschillen tussen de deelnemers nog steeds erg klein zijn. Dit betekent dat de laatste beoordelingsronde –die zich toespitst op het inkuilmanagement– en natuurlijk de overall doelstelling van die 2.020 kVEM bepalend zullen zijn voor de einduitslag. De slotsessie met prijsuitreiking vindt op donderdag 29 januari 2015 plaats op het landgoed van de Heerlijkheid Mariënwaerdt in Beesd in de Betuwe.

Wedstrijdrassen nu voor praktijk beschikbaar

Na de exclusieve voorbeproeving door NAJK-telers, komen de twee wedstrijdrassen LG 30.209 en LG 30.248 nu op grote schaal voor de praktijk beschikbaar. De zeer vroege LG 30.209 levert het hoogste zetmeel in zijn segment en de massale LG 30.248 is het nieuwe opbrengstkanon voor Zuid- en Oost-Nederland met de hoogste kVEM-opbrengsten in het middenvroege segment. Volg de MaïsChallenge op www.limagrain.nl/maischallenge en www.najk.nl of praat mee op www.boerderij.nl/maischallenge.

BNDR

Wij zijn klaar voor de toekomst Ben en Wim van der Heijden, Bladel

GRATIS

ZEER VROEG

GRATIS proefzak* van de nieuwe 211 of 218 bij je maïszaadbestelling! Doe mee en kijk snel op: www.lganimalnutrition.nl

VROEG

“Hogere melkopbrengsten en lagere voerkosten? Met LG 30.211 en LG 30.218, de meest voerefficiënte maïs van Nederland, zijn we er klaar voor. De winst zit ‘m in de topverteerbaarheid van kolf én restplant. En dat zie je direct terug in de pens: extra VEM’s en energie voor aantoonbaar méér melk.”

* 12.500 korrels (1/4 eenheid)

LIMAGRAIN1430 Adv 185x255 maiscamp LG30211-LG30218 Bladel - koeienstal.indd 1

20-11-14 11:40

Boeren en tuinders over de hele wereld dragen zorg voor een ding: voedselproductie. De productie van deze eerste levensbehoefte is afhankelijk van veel factoren en is vaak een belangrijke oorzaak van conflicten over land en middelen. De wereld is volop in beweging. Zaken als de ontwikkelingen in het Midden-Oosten, de Ebola-problematiek in Afrika, handelsboycots, opkomst van andere economieën en weersverandering kunnen de prijs die jij ontvangt voor je product of de prijs die je betaalt voor grondstoffen, sterk beïnvloeden. In samenwerking met ABN Amro organiseert NAJK-Internationaal discussieavonden over thema’s die ingaan op wereldwijde voedselproductie.

Tekst: Wolter Neutel / Illustraties: Henk van Ruitenbeek

Boek een avond ‘Wereldboeren’

AJK

Wereldboeren ‘Voor ’ jouw AJK

Wil jij een van de thema’s op deze pagina behandelen met jouw AJK of JAV? Geef dan jouw keus door aan Wolter Neutel via wneutel@najk. nl. NAJK regelt tijdens een avond ‘Wereldboeren’ een deskundige spreker en een discussieleider. Eventueel kan ABN Amro ook een locatie ter beschikking stellen. Aan deze avond zijn geen kosten verbonden voor de AJK. Deze avond kan 10 keer georganiseerd worden, dus wees er snel bij!

Ketendenken bepaalt de toekomst Steeds meer is het boerenbedrijf onderdeel van een (soms mondiaal) opererende keten van agri- en foodbedrijven. Producten worden internationaal afgezet en grondstoffen als soja en granen worden uit andere delen van de wereld gehaald. De vragen van consumenten wereldwijd hebben betrekking op jouw bedrijfsvoering. Hoe blijf je aantrekkelijk voor de ketenpartners in de sector, waarvan je afhankelijk bent als het gaat om afzet van je product? Of maak je de keuze voor een kleinere (lokale) keten?

De emotie van de markt Steeds vaker lijkt het alsof de economie draait om impulsen die we dagelijks in de media uitvergroot zien. Hoe reageert de sector als weer eens ergens ter wereld de grenzen dichtgaan? Als agrarisch ondernemer merk je er misschien niet direct iets van omdat het prijseffect op de verkoopprijs van je product door meerdere factoren wordt beïnvloed dan alleen een exportstop of politieke onrust. Anderzijds kunnen gebeurtenissen overal ter wereld indirect invloed uitoefenen op jouw bedrijfsvoering. Als agrarisch ondernemer krijg je steeds meer te maken met een open markt. Waar een aantal jaar geleden de opbrengstprijzen redelijk op niveau en vlak waren krijgen we nu, mede door de afbouw van alle Europese steun- en beschermingsmaatregelen, steeds meer te maken met de grillen en emoties van de wereldmarkt.

Duurzaam ondernemen / level playing field Duurzaamheid is ‘het’ woord van de afgelopen jaren. Ook in de agrarische sector komt het met enige regelmaat weer naar boven. De vraag is altijd wat ermee bedoeld wordt. Heeft het te maken met zorg voor mens en milieu, gaat het over dierenwelzijn, gaat het over hoe je omgaat met voedsel, of je investeert in duurzame energie, hoe je staat tegenover GMO? Door de hoge eisen die gesteld worden aan duurzaamheid in Nederland, is er wereldwijd niet altijd een gelijk speelveld. Wordt het hierdoor voor de Nederlandse agrarische ondernemer lastiger om te concurreren met buitenlandse collega’s? BNDR

BEDRIJF

“Zonder personeel z

Angelien van den Nouweland werkt bij de groots “We kunnen de beste klimaatsystemen en sorteermachines hebben, zonder personeel zijn we niets”, vertelt Angelien van den Nouweland, werkzaam bij de grootste rozenkwekerij van Nederland in Waddinxveen. In de 20 hectare kassen van rozenkwekerij Marjoland staan vijf rassen rozen en maar liefst 1,6 miljoen plantjes, die allemaal persoonlijke aandacht nodig hebben. 190 medewerkers zorgen zeven dagen per week voor een vruchtbare oogst, geen machine die daar tegenop kan. Tekst en beeld: Ellen van den Manacker

Marjoland De vader van Angelien, Joop van den Nouweland, was ooit komkommerteler in Bleiswijk. In 1986 maakte hij de switch naar rozen. Nu 30 jaar later heeft familie Van den Nouweland een bedrijf dat is uitgegroeid naar 20 hectare met kassen. In de kassen worden de rozen Passion, Red Naomi, White Naomi, Sweet Dolomti en Lovely Dolomti geteeld. 38

BNDR

Marjo Job In 2005 startte Marjoland zijn eigen uitzendbureau: Marjo Job. Een uitzendbureau gericht op Polen die in hun eigen onderneming aan de slag konden. “We werkten daarvoor met verschillende uitzendbureaus. Op een gegeven moment dachten wij: het uitzenden kunnen we zelf ook”, legt Angelien uit. “Het werkt veel prettiger met medewerkers waar we in kunnen investeren. Een langdurige samenwerking waarin we samen met de medewerkers iets

opbouwen, zoals persoonlijke ontwikkeling door middel van opleidingen.”

Mond-tot-mondreclame De moeder van Angelien is van Poolse afkomst. Zij legde contacten met familie uit Polen en zo werden de eerste medewerkers van Marjo Job een feit. “We zijn klein begonnen. Alles ging via mijn moeder en tante door middel van mond-tot-mondreclame. De aanmeldingen stroomden binnen, waardoor er

Marjoland

In het logo van Marjoland zijn de contouren van een moeder en kind verwerkt. Het logo staat voor het familiebedrijf. Het hele gezin Van den Nouweland is werkzaam op het rozenbedrijf dat is grootgebracht door ouders Joop en Mariola van den Nouweland. Het logo staat ook voor de kwaliteit van de rozen van Marjoland: “Een goede zorg voor ons product is een pré binnen ons bedrijf”, vertelt Angelien. Tenslotte verbeeldt het logo ook de zorg voor de personeelsleden van Marjoland en Marjo Job: “We willen goed voor ons personeel zorgen. Ze werken hier onder goede omstandigheden, met voldoende ruimte voor ontwikkeling.”

Bedrijfsgegevens Marjoland Familie van den Nouweland 20 hectare kassen 5 rassen rozen 25 vaste medewerkers 160 medewerkers op uitzendbasis

“Wij stimuleren onze personeelsleden om door te groeien binnen het bedrijf”

zijn we niets”

tste rozenkwekerij van Nederland snel een professionele personeel- en arbeidsmedewerker werd aangenomen. Nu, vijf jaar later, moeten we het nog steeds hebben van de mond-tot-mondreclame”, vertelt Angelien.

Personeel Marjoland heeft vijfentwintig mensen in vaste dienst. Naast medewerkers die al vanaf het prille begin in dienst zijn bij Marjoland, zijn deze vaste medewerkers familieleden van Angelien. Haar ouders, twee broers en schoonzus helpen mee om de grootste rozenkwekerij van Nederland draaiende te houden. Bij Marjo Job staan zo’n 190 Poolse mensen op de loonlijst. “Op kantoor zitten vier mensen die zich bezighouden met het personeel van Marjo Job. Het opstellen van contracten, regelen van huisvesting, uitbetalen van salarissen en het organiseren van opleidingen: alles doen wij in eigen beheer”, aldus Angelien.

Opleidingen Angelien is een van de personen die zich bezighoudt met het personeel van Marjo Job. “Ik houd me bezig met regelgeving, scholing en personeelsbeleid”, zegt Angelien. “Opleidingen

staan in ons bedrijf centraal. De opleidingen verschillen van Nederlandse taal tot plantenteelt of leidinggeven. Het investeren in ons personeel werkt van twee kanten: zij ontwikkelen zichzelf en wij krijgen er een betere kwaliteit voor terug.” Verder houdt Angelien zich bezig op Marjoland met certificeringen, de organisatie en ontvangt ze bezoekers van Marjoland.”

Lean en mean Eén van de grootste veranderingen die Angelien als HRM’er binnen Marjoland heeft doorgevoerd, is het werken vanuit het ‘lean en mean’principe. “We hebben alle processen binnen ons bedrijf onder een vergrootglas gelegd. Vervolgens hebben we elk proces aangepast en verbeterd”, legt Angelien uit. “Elk personeelslid heeft zijn eigen stukje kas. Dat stukje kas is zijn verantwoordelijkheid. Wij geven handvatten om het stukje kas zo goed mogelijk te onderhouden.” Elke week wordt het personeelslid beoordeeld op zijn prestaties. “Een heel open beleid, dat erg goed werkt binnen ons bedrijf. Iedereen is gemotiveerd om aan de slag te gaan”, vertelt Angelien. “We hebben nu samen met ons personeel een niveau bereikt waar ik trots op ben.”

Chef Een chef stuurt zes tot acht productiemedewerkers aan. “De chef werkt elke dag mee met zijn groep. Hij voelt precies als er iets speelt bij personeelsleden”, vertelt Angelien. “Er werken nu 22 chefs. De chefs zijn bijna allemaal, door wilskracht en het volgen van opleidingen, doorgegroeid vanuit de functie van productiemedewerker”, aldus Angelien. “Wij stimuleren onze personeelsleden om door te groeien binnen het bedrijf. Als wij talenten zien bij een productiemedewerker, dan stippelen wij het pad uit dat zij moeten bewandelen om een nieuwe functie te bekleden.”

Oogstmachine Personeel vervangen voor automatisering is in de rozenteelt niet realistisch, vindt Angelien. “In 2008 hebben wij proefgedraaid met een oogstmachine voor rozen. De machine was niet nauwkeurig genoeg.”, aldus Angelien. Naast het feit dat de oogstmachine erg prijzig was, benadrukt Angelien de waarde van hun personeel: “Rozen knippen is mensenwerk. Wij hebben 1,6 miljoen plantjes in de kas staan die allemaal een eigen verzorging nodig hebben. Bij iedere roos die wordt geknipt, geeft de productiemedewerker ook persoonlijke aandacht aan de plant. Daar kan geen machine tegenop.”

Automatisering Natuurlijk zijn er de nodige machines aanwezig bij de grootste rozenkwekerij van Nederland. “Wij zijn zoveel mogelijk geautomatiseerd, maar in de rozen houden we altijd handwerk. We hebben bijvoorbeeld sorteermachines, maar de roos wordt er wel handmatig ingehangen. Hierdoor houden we een persoonlijke controle op kleine kwaliteitseisen”, vertelt Angelien. “We kunnen de beste klimaatsystemen en sorteermachines hebben, zonder personeel zijn we niets.” BNDR

Agrarische Jongeren

Startavond Dantumadeel

In september vond de startavond van Agrarische Jongeren Dantumadeel plaats. De Friese agrarische jongeren waren te gast bij de familie Sinnige, waar de organisatie heuse ´Boeren Games´ organiseerde. Zes teams werden tijdens de Boeren Games verdeeld over drie spelonderdelen: hooivorkdarten, spijkerbroekhangen en kuilbultslingeren. Ter afsluiting werd middels een korte quiz de kennis over de leden van Agrarische Jongeren Dantumadeel getest. De ludieke startavond was naast een hele geslaagde activiteit, ook een mooie gelegenheid voor kennismaking tussen bestaande leden en aspirantleden.

The New Farm Family

Dit seizoen werkt BAJK samen met YFM Brabant aan The New Farm Family. Het doel hiervan is een kijkje nemen in elkaars keuken. Inmiddels hebben er al drie bijeenkomsten plaatsgevonden. Zo gingen de leden van BAJK en YFM Brabant bij elkaars bedrijven stage lopen waarna ze tijdens een eat-in de bevindingen met elkaar evalueerden. Ook ging het team van BAJK en YFM Brabant op trendtour tijdens de Food Inspiration Days in Eindhoven. Met veel aandacht voor het thema ‘Reïnventing traditions’ interviewden zij een aantal bezoekers, entrepreneurs en vakmensen waaronder Willem Treep van Willem&Drees en Nel Schellekens van Gasterij de Gullewaard over hoe zij de boer van de toekomst zien. Als afsluiting is tijdens het ZLTO-congres een jongerenworkshop georganiseerd. Tijdens deze workshop is gebrainstormd over hoe de toekomst van de jonge boer er volgens de deelnemers uit moet zien.

Fiscale spreiding

Jonge Landbouwersregeling

Als je subsidie van de Jonge Landbouwersregeling toegekend hebt gekregen, wordt deze in één keer uitbetaald en is er belasting over verschuldigd. Normaal gesproken wordt de belasting in het jaar van ontvangst over het hele bedrag fiscaal afgerekend. Onlangs is overeengekomen dat het ook mogelijk is om de te betalen belasting uit te smeren over de jaren waarin de betreffende boer of tuinder rente betaalt voor de lening.

HAJK in actie

voor Serious Request

Van 18 tot en met 24 december verblijven de 3FM dj’s in het Glazen Huis voor de actie 3FM Serious Request, met als doel om zoveel mogelijk geld op te halen voor meisjes en vrouwen die slachtoffer zijn van seksueel geweld in conflictgebieden. HAJK zet zich tijdens Serious Request ook in om geld in te zamelen voor dit goede doel. Vanuit een chalet in het centrum van Haarlem zal HAJK onder andere warme chocolademelk verkopen aan de bezoekers van het Glazen Huis. Om de verkoop zo succesvol mogelijk te maken, is het van belang dat het chalet zoveel mogelijk bemand is. Lijkt het jou leuk om als lid van HAJK een of meerdere dagdelen te helpen bij de verkoop? Meld je dan aan bij Daan Kohne door een mail te sturen naar daankohne@hotmail.com.

LAJK organiseert spiegelreis met Belgische jongeren Op 6, 7 en 8 februari organiseert LAJK in samenwerking met de Groene Kring, de Belgische belangenbehartigingsvereniging voor jonge boeren en tuinders, een spiegelreis: een driedaagse reis door Nederlands en Belgisch Limburg voor agrarische jongeren die een agrarisch bedrijf willen overnemen maar nog niet aan het overnameproces zijn begonnen. Elke dag van de spiegelreis wordt de focus op een bepaald thema binnen de bedrijfsovername gelegd. De spiegelreis, waarin ondernemersvaardigheden centraal staan, bestaat uit interactieve workshops gegeven door professionals, interessante excursies en de nodige ontspanning. Ben jij lid van LAJK en lijkt het jou leuk om mee te gaan met deze driedaagse spiegelreis? Geef je dan op bij Agnes van den Goor via info@lajk.nl. De eigen bijdrage voor de volledig verzorgde spiegelreis is € 100,-. Kijk voor meer informatie over de spiegelreis op www.groenekring.be/dewissel.

BNDR

Nieuwe start

AJK Breda/ Roosendaal AJK Breda/Roosendaal heeft dit seizoen een nieuwe start gemaakt. De AJK bestrijkt de gehele regio van West-Brabant tot Breda. Eind oktober vond de startbijeenkomst plaats waar de Vlaamse landbouwjournalist Jacques van Outryve met een flinke dosis humor een boeiende presentatie gaf over de landbouw in Nederland in relatie tot de EU en de wereld. De doorstart van AJK Breda/Roosendaal trok 75 jonge agrariërs uit verschillende sectoren. Aan het eind van de avond heeft de AJK 35 nieuwe leden kunnen toevoegen aan het ledenbestand. Het bestuur: “We krijgen nog steeds veel positieve reacties over de avond. We kunnen hieruit afleiden dat de avond een groot succes is geweest. De spreker is een aanrader voor iedere AJK.”

BESTUUR

Het bestuur van…

AJK Overbetuwe Na een aantal jaren voor adviesbureaus te hebben gewerkt is Herma Makkinga (31) dit jaar haar eigen adviesbureau gestart. Met haar adviesbureau specialiseert Herma zich op vergunningen, subsidies en bestemmingsplannen. Naast haar eigen bureau is Herma sinds dit seizoen ook vice-voorzitter van AJK Overbetuwe. Waarom zit je in het bestuur van AJK Overbetuwe? “Mijn ouders hebben een varkenshouderijbedrijf. Ik wil graag de intensieve sector meer onder de aandacht brengen, die wordt bij ons in de omgeving nog wel eens vergeten. Daarnaast vind ik het leuk om de juiste combinatie te maken tussen informatieve en gezellige avonden.” Hoe ben je in het bestuur van AJK Overbetuwe terechtgekomen? “Ik ben gevraagd door oud-bestuursleden. Voor die tijd was ik al lid en kwam ik regelmatig naar de activiteiten.” Wat is het leuke aan het bestuurswerk? “Vooral de samenwerking met de andere bestuursleden vind ik erg leuk. Met het bestuur proberen we een afwisselend pro-

gramma samen te stellen voor de leden. Het werkt motiverend als er een goede opkomst is op de door ons georganiseerde activiteiten en we positieve reacties ontvangen.” Wat doet AJK Overbetuwe voor zijn leden? “Wij organiseren, in de periode september tot juni, ongeveer iedere maand een avond. Tijdens de informatieve avonden behandelen we het jaarthema van NAJK of gaan we in op items die spelen in onze regio. Daarnaast hebben we laatst een trekkerbehendigheidswedstrijd georganiseerd en hebben we gebowld.” Hoe betrekken jullie zoveel mogelijk jonge agrariërs bij AJK Overbetuwe? “We proberen altijd proactief nieuwe leden te werven. Dit doen we door potentiële leden persoonlijk aan te spreken, dat werkt het

beste. De jongeren die we aanspreken zijn voornamelijk mensen uit ons eigen netwerk.” Wat staat er voor dit seizoen op het programma? “Binnenkort gaan we op excursie naar een nertsenhouderij. Dit is een sector die voor veel leden onbekend is. Iedereen heeft een bepaalde mening over de nertsenhouderij, al dan niet beïnvloed door de media. Nu kunnen we zelf gaan kijken en een eigen mening vormen over de nertsenhouderij.” Wat was je persoonlijke hoogtepunt binnen het bestuur? “Ik zit nog niet zo lang in het bestuur, maar de trekkerbehendigheidswedstrijd vond ik heel erg leuk. Die hebben we dit jaar voor het eerst georganiseerd en we hebben hier ontzettend veel leuke reacties op mogen ontvangen. Voor herhaling vatbaar dus!”

Ruim baan voor de Drentse boer

GAJK organiseert

Agrarisch Debat

Op 4 maart 2015 organiseert GAJK een agrarisch debat dat in het teken zal staan van de agrarische sector en het provinciale beleid hierop. Tijdens dit debat gaan politici met elkaar en met jonge Gelderse agrariërs in gesprek over actuele onderwerpen die een rol spelen bij bedrijfsontwikkeling en bedrijfsovername. Daarnaast zullen onderwerpen als landschapsbeheer, duurzaamheid, Natura 2000, volksgezondheid en dierwelzijn de revue passeren. Vier jaar geleden organiseerde GAJK ook een Agrarisch Debat in aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen. Destijds werd dit als erg leuk en zinvol ervaren, waardoor GAJK graag een nieuwe editie van het Agrarisch Debat organiseert. Noteer 4 maart 2015 dus alvast in je agenda!

Op 17 december organiseert DAJK in samenwerking met LTO Noord en Rabobank Assen en Noord-Drenthe de jaarlijkse bijeenkomst voor leden en relaties. Het thema van de bijeenkomst is ‘Ruim baan voor de Drentse boer’, waarbij het gaat over kansen voor agrarische bedrijfsontwikkeling in Noord-Nederland. Theo Koekkoek, voorzitter van Agrifirm, komt aan het woord over ontwikkelingskansen voor agrarische bedrijven in Noord-Nederland. Siem Jan Schenk, algemeen voorzitter LTO Noord, en Jakob Bartelds, vice-voorzitter van de LTO vakgroep Akkerbouw, gaan dieper in op hoe de belangenbehartiging van LTO Noord helpt om de ambities van de boeren waar te maken. Rein Munniksma, gedeputeerde Provincie Drenthe, vertelt tijdens de bijeenkomst over de ruimte die de provincie de agrarische sector biedt. Het ochtendprogramma wordt afgesloten met een heerlijk stamppotbuffet, waarna er gratis toegangskaarten beschikbaar zijn voor een bezoek aan de Agro Expo.

BNDR

AGRARISCHE VAKBEURZEN

EVENEMENTENHAL SECTORGERICHT, LANDELIJKE DEKKING EN REGIONAAL BEREIK

Hardenberg

HET CONTACTMOMENT VOOR HET ZUIDEN! Rundvee & Mechanisatie Vakdagen

Gorinchem

Venray enray

s Vraag uw grati an! entreebewijs a Ga naar tenhal.nl/ n e m e n e v .e w ww in met uw rmv-ve en log de: persoonlijke co 8140003958

16, 17 en 18 december 2014

RMV VENRAY

Dé vakbeurs voor rundveehouders, akkerbouwers en loonwerkers

OOK DEELNEMEN?

NEEM CONTACT OP MET ONS OP: +31 (0)523 289 899

STRIP SUDOKOE

Vul de puzzel zo in dat in elke rij, in elke kolom en in elk blok van negen vakjes nooit dezelfde koeien staan. De oplossing is de naam van de koe in het gekleurde vakje. Stuur of mail je oplossing v贸贸r 20 februari 2014 naar binder@najk.nl of naar: Redactie BNDR Postbus 816, 3500 AV Utrecht Vergeet niet je adres te vermelden, want wie weet win jij de heerlijke slagroomtaart die wordt verloot onder de juiste inzendingen! Jasper Thijs uit Nijverdal puzzelde uit dat koe Gonnie de oplossing was van de vorige Sudokoe. Hij heeft daarmee de taart gewonnen.

Ankie

Riet

Hannie

Bep

Marga

Gea

Lenie

Agnes

Paula BNDR

Actie verlengd tot juni 2015.

Steek nu energie in zonnepanelen

en bespaar ook op uw financiering.

De Rabobank financieert zonnepanelen met extra rentekorting. De Rabobank stimuleert de agrarische sector te verduurzamen. Daarom moedigen we uw stap naar zonnepanelen aan met 0,3% extra rentekorting op onze aantrekkelijke Groenfinanciering. Zo bespaart u niet alleen op energiekosten.

Bezoek rabobank.nl/zonnepanelen en kies voor duurzame energie. Samen sterker