Welsh Rambler 65 - Cymraeg by Terry Evans

rambler_65_CYMRU

28/9/06

11:02 PM

Page 1

Y YR ELUSEN SY’N GWEITHIO AR RAN CERDDWYR

RHIFYN 65

Defnyddia dy Lwybrau – ymateb i’r her M

Mae’r her Defnyddia dy Llwybrau yn cynnig ffordd i’r 33,211km (20,756 o filltiroedd) o lwybrau Cymru gyfan gael eu cerdded dros y flwyddyn i ddod. Gall unrhyw un gymryd rhan drwy ddewis sgwâr 1km o’r map ar wefan y Cerddwyr, cerdded y llwybrau yn y sgwâr hwnnw, dweud wrth yr awdurdod lleol am unrhyw broblemau ynglˆyn â’r llwybrau, ac yna rhoi’r sgwâr ar wefan ryngweithiol i droi’r sgwâr yn wyrdd. Neu gallwch wneud hyn i gyd drwy gysylltu â’r Cerddwyr ar y ffôn, drwy’r post ac ati. Mae’r sgwariau yn ddigon bach (dim ond 1km sgwâr) i bobl gerdded ei lwybrau mewn llai na diwrnod. Bydd angen i bobl fenthyg map, gwisgo eu hesgidiau cerdded a mynd ar hyd y llwybrau gan nodi unrhyw beth sydd angen ei drin.

www.defnyddiadylwybrau.info

Arfyd Parry Jones

ae gan Gymru y rhwydwaith ddyrys fwyaf rhyfeddol o lwybrau cyhoeddus sy’n cynnig y ffordd orau o ddod i adnabod y wlad. Mae’r rhwydwaith hon yn cynnig cyfleoedd am boddhad mawr, iechyd da, cyfle i ymlacio ac i gael hwyl i bawb ar garreg y drws. Yn ogystal â’r manteision cymdeithasol a chymunedol hyn mae mantais fawr i fusnes oherwydd rhwydwaith y llwybrau yw asgwrn cefn y £548 miliwn a gynhyrchir gan gerddwyr i Gymru bob blwyddyn. Gwireddu’r holl fanteision hyn yw’r rheswm am lansio’r her Defnyddia dy Llwybrau.

Lansio ‘Defnyddia dy Lwybrau’ yn y Sioe Frenhinol. O’r chwith i’r dde Ron Williams, Cadeirydd Y Cerddwyr Cymru, Carwyn Jones AC, Gweinidog dros yr Amgylchedd, Cynllunio a Chefn Gwlad, Roger Thomas, Prif Weithredwr CCGC, a Beverley Penney, Cyfarwyddydd Cymru.

Gall Cerddwyr lleol roi gwybodaeth a chefnogaeth. Yn y pen draw bwriadwn i’r holl lwybrau yng Nghymru gael eu harchwilio, h.y. yr holl ddotiau a llinellau toriad gwyrdd ar y mapiau Explorer AO (1:25000) neu’r dotiau a’r llinellau toriad pinc ar y map 1:50000. Mae’r her yn estyn i holl hawliau tramwy cyhoeddus gael eu cerdded gan gynnwys yr holl lwybrau cyhoeddus, llwybrau march, ffyrdd a ddefnyddir fel llwybrau cyhoeddus, isffyrdd wedi eu cyfyngu, isffyrdd yn agored i bob traffig a llwybrau eraill gyda mynediad cyhoeddus. Os bydd cerddwyr yn dod o hyd i broblemau ychwanegol i ddefnyddwyr fel merlotwyr ar y llwybrau march mae’n gwneud synnwyr i roi gwybod i’r awdurdod lleol am y rhain hefyd. Mae gadael wybod i’r awrdurdod lleol unrhyw broblemau a ganfyddir ar y llwybrau (a cyswllt lleol Y Cerddwyr) neu i roi canmoliaeth iddynt yn rhan bwysig o’r dasg. Rydym eisoes yn gwybod fod llawer o broblemau ar lwybrau Cymru oherwydd dim ond 40% ohonynt sy’n hawdd i’w defnyddio

(cyfeirier at y dangosyddion perfformiad a gynhyrchwyd gan Uned Data Llywodraeth Leol Cymru). Dymunwn ddangos fod y llwybrau yn cael eu cerdded a rhoi gwybod i’r awdurdod lleol am broblemau ar y llwybr ac am lwybrau da hefyd. Mae’r her yn canolbwyntio ar lwybrau sydd wedi eu cofnodi’n swyddogol ar y map diffiniol. Os nad yw’r llwybrau wedi eu cofnodi ond eu bod yn ymddangos ar y llawr mae’r rhain yn cael eu galw yn ffyrdd coll (cysylltwch â’r Cerddwyr am wybodaeth bellach). Mae hon yn her enfawr, a gobeithio y bydd pobl yn ei mwynhau ac yn ei defnyddio i adnabod eu llwybrau yn well. Yn y rhifyn yma: Cerdded yr arfordir – y cynlluniau’n datblygu Cystadleuaeth ffotograffig mewn cysylltiad gyda: TUDALEN

rambler_65_CYMRU

28/9/06

11:02 PM

Page 2

HYDREF 2006

Helo eto …

2006/7

Mae gennym lawer o newyddion i chi yn y rhifyn hwn. Aeth y gwaith o lansio her Defnyddia dy Lwybrau yn Sioe Frenhinol Cymru â oedd yn herio pobl i gerdded y 33,211km, (20,756 o filltiroedd) o lwybrau Cymru gyfan dros y flwyddyn i ddod yn dda iawn gyda’r Gweinidog dros yr Amgylchedd, Cynllunio a Chefn Gwlad, Carwyn Jones AC a Roger Thomas, Prif Weithredwr Cyngor Cefn Gwlad Cymru yn hynod frwdfrydig a chefnogol. Efallai eich bod wedi gweld y cyhoeddusrwydd sy’n ymwneud â lansio Llwybr Arfordir Ynys Môn. Cyhoeddodd Prif Weinidog Cymru, Rhodri Morgan, AC y bydd gennym lwybr o amgylch arfordir Cymru ond dywedodd nodiadau’r datganiad i’r wasg fod mynediad agored i’r arfordir yn fater na fyddai’n cael ei dderbyn oherwydd gwrthwynebiad gan ffermwyr. Fel y gwelwch ar dudalen 4, rydym wedi cael hynny wedi ei ddiwygio bellach felly mae mynediad agored yn dal yn ddewis. Mae y Cerddwyr yn anelu at fynediad fel yr addawyd yn adran 3 Deddf CGHT (CROW) h.y. mynediad ar droed i draethau a blaendraeth, clogwyni, morgloddiau ac aberoedd (a thir cyfagos) – yn unol â dymuniadau 94% o’r bobl a arolygwyd. Daeth contract Richard Granville i ben ym mis Gorffennaf a chyn iddo fynd i ffwrdd i’r Shetlands am ei wyliau, cawsom bryd o fwyd i ddymuno’n dda iddo. Ein dymuniadau gorau i Richard. Rydym yn falch fod pobl wedi mwynhau rhifyn diwethaf Y Cerddwr/Welsh Rambler – diolch i chi am yr adborth da ac adeiladol, rydym bob amser yn awyddus i weld a chyhoeddi eich llythyrau a’ch negeseuon ebost. Diolch i’r holl wirfoddolwyr sydd wedi helpu Y Cerddwyr mewn cymaint o ffyrdd dros yr haf.

Cyfarwyddydd Cymru y y Penne Beverle

Y ‘Prif Wirfoddolwr’, Malcolm Wilkinson

Cymdeithas y Cerddwyr, 3 Iard y Cowper, Ffordd Curran, CAERDYDD. CF10 5NB Ffon: 029 2064 4308 • Ffacs: 029 2064 5187 Ar y we: www.ramblers.org.uk e bost: cerddwyr@ramblers.org.uk Mae Cymdeithas y Cerddwyr yn elusen gofrestredig (rhif 1093577) ac yn gwmni a gyfyngir gan warant yng Nghymru a Lloegr (rhif 4458492). Swyddfa gofrestredig: Camelford House, 87-89 Albert Embankment, Llundain, SE1 7TW.

TUDALEN

Teyrngedau JOHN SANSOM Roedd John yn gerddwr gwych ac ef a greodd Llwybr y Bannau, y llwybr pellter hir 90 milltir ar draws Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog. Roedd John yn un o aelodau sylfaenol Cymdeithas Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog ac yn gyfrannwr pwysig at ei Fforwm Mynediad Lleol. Roedd yn naturiaethwr, yn wybodus iawn ac roedd ganddo gariad angerddol at hanes tirlun ac roedd yn ysgrifennydd i’r rhai oedd yn codi waliau cerrig sych yn Ne Cymru. Bu farw yn y gwanwyn, a bydd llawer yn eu colli yn fawr iawn. Anfonwn ein cydymdeimlad at Ruth, ei wraig, un oedd yr un mor frwd dros yr un pethau.

Mwynhewch y cerdded! Beverley

LIZ JONES Roedd Liz yn gerddwraig eithriadol ac yn gefnogwr ac yn ˆ p Cwm Cynon a’r Cerddwyr yng Nghymru ffrind mawr i Grw ynghyd â’i gw ˆ r anwahanadwy Syd, yr anfonwn ein cydymdeimlad ato yn dilyn ei marwolaeth drist.

ANDY HOLLAND Ruane Wilks

Mae Malcolm yn Is-Gadeirydd y Cerddwyr Cymru ac mae’n aelod diflino, arloesol, trwyadl ac annwyl iawn o Gr w ˆ p Dyffryn Clwyd ac Ardal Gogledd Cymru a wnaed yn arwr lleol am ei waith gwirfoddol i’r Cerddwyr, Cymdeithas Trigolion Ffridd, Grˆ wp Gweithredu Traeth Ffridd a Chymdeithas Amgylchedd Prestatyn a’r Cylch. Cyflwynodd Chris Ruane AS rodd i Malcolm gan dalu teyrnged iddo am ei waith eithriadol dros lawer o achosion gwerth chweil. Trefnodd yr ‘Experience Corp’ De Parti’r Arwyr ac ychwanegodd Malcolm at eu henwau anrhydeddus. Llongyfarchiadau Malcolm.

TACHWEDD 5ed – Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol (CCB) Ardal Gwent Fwyaf 11ed – CCB Ardal Morgannwg 13ed – CCB Ardal Sir Gaerfyrddin 18ed – CCB Ardal Sir Benfro RHAGFYR 26ain-1af Ion – Gˆ wyl Gerdded y Gaeaf IONAWR 2007 13ed – CCB Ardal Gogledd Cymru 13ed – CCB Ardal Powys MAWRTH/EBRILL 10ed-11ed – Cyngor yr Alban 24ain-25ain – Cyngor Cymru, Y Barri, Caerdydd 31ed-1af Ebrill – Cyngor Cyffredinol, Reading

Malcolm Wilkinson (ar y dde) a Chris Ruane AS

Cyllid ar gyfer gwell mynediad Mae’r Cynulliad wedi dyrannu £350,000 i Awdurdodau’r Parciau Cenedlaethol i wella mynediad i bobl gydag anableddau. Darllenwch am y ddiwrnod gwych cafodd defnyddwyr cadeiriau olwyn o Gogledd Cymru yn Abergwyngregyn.

Ar nodyn trist cofiwn am Andy Holland a fu farw’n gynharach eleni. Roedd Andy yn aelod o bwyllgor Grˆwp Cerddwyr Islwyn a daliodd nifer o swyddi o fewn y grˆwp ers iddo gael ei sefydlu. Cyflwynodd Andy a’i wraig Liz, ystod eang o deithiau cerdded o fewn ein hardal i’r grˆwp a nifer mwy oedd ymhellach i ffwrdd. Roedd yn gerddwr brwd a fyddai yn aml yn sôn wrthym am ei brofiadau a’i anturiaethau o’r gwahanol wledydd lle roedd wedi gwasanaethu gyda’r Awyrlu, rhai ohonynt yn frawychus a rhai yn hynod o ddoniol. Cofir amdano’n annwyl gan bawb.

AELODAETH Y ffigur aelodaeth yng Nghymru ar 31 Awst 2006 yw 7,008 sy’n gynnydd blynyddol o 0.5%. Yn gyffredinol mae cyfanswm o 137,915 o aelodau ar draws Prydain.

rambler_65_CYMRU

28/9/06

11:03 PM

Page 3

GWEITHIO AR RHAN CERDDWYR

CEFNOGI CERDDED >>>

Llwybr Nina A r 25 Mehefin 2006 yn ystod yr wythnos Defnyddiwch eich Llwybrau cynhaliodd Cerddwyr Penarth dro arbennig i ddangos llwybr i bawb y bu i Nina a Derek Smith ymrwymo pum mlynedd o’u bywyd i’w warchod. Roedd Grˆ wp Penarth wedi bod yn arolygu llwybrau ym 1995 a daethant o hyd i’r ddolen goll hon. Siaradodd Nina gyda phobl leol a chanfu fod llawer yn cofio defnyddio’r llwybr fel plant ysgol – bu i nifer helpu yn yr ymgyrch drwy ddarparu tystiolaeth ddefnyddwyr. Yn dilyn hyn sicrhaodd gefnogaeth Cyngor Cymuned Gwenfo ym Mro Morgannwg. Llwyddodd Nina, a’i g w ˆ r Derek i ddod o hyd i’r 190 metr coll o Gwenfo 23, ond dim

Mwynhau llwybr Nina

ond ar ôl gorfod casglu tystiolaeth defnyddwyr a thystiolaeth map, gan apelio i’r Swyddfa Gymreig pan na wnaeth yr Awdurdod Lleol fynd â hyn yn ei flaen, gan gyflwyno yn llwyddianus achos mewn ymchwiliad lleol. Yn anffodus bu Nina farw y llynedd ac roedd ei ffrindiau oedd yn hoff o gerdded wrth eu bodd o’i chofio wrth gerdded y llwybr roedd hi a Derek yn teimlo mor angerddol yn ei gylch. Meddai Barbara Palmer, un arall o gerddwyr brwd Llwybr Penarth, “Llwyddodd ymdrechion Nina i gael yr 190 metr coll hwn o lwybr yn ôl ar y map i ailagor llwybr gwych drwy’r coed oedd yn cynnig cyswllt pwysig i bobl Gwenfo a thu hwnt.”

O GWMPAS GYDA’R CERDDWYR Cerrig Camu / Stepping Stones NEWYDDION Hoffwn ddiolch i’r cerddwyr, arweinyddion cerdded a’r trefnwyr yn fawr iawn – byddai’r teithiau ddim yn digwydd heblaw am ychi. Mae prosiect Cerrig Camu/Stepping Stones ar hyn o bryd yn cael ei redeg mewn 19 o grwpiau ar draws 15 o awdurdodau unedol yng Nghymru. Un o’r targedau yr ydym yn benderfynol o’i gyrraedd yw cael teithiau CC/SS yn gweithredu ym mhob awdurdod unedol yng Nghymru. Os nad oes gan eich gr wp ˆ raglen CC/SS, neu os hoffech sefydlu rhaglen gyda hyfforddiant a chefnogaeth oddi wrth Swyddfa Cymru yna galwch Anwen ar 029 2064 4308. Yr awdurdodau coll yw Sir Fynwy, Casnewydd, Rhondda Cynon Taf, Caerffili, Castell Nedd Port Talbot, Abertawe a Thorfaen.

>>> YSTADEGAU >>> >>> Dyma beth mae eich ffurflenni hawlio yn ei ddweud wrthym Am y cyfnod o 12 mis tan fis Mawrth 2006 roedd 236 o deithiau cerdded gydag amcangyfrif o 3,338 o gerddwyr a 603 o gerddwyr newydd.

Yr Eisteddfod Genedlaethol, Abertawe

Sioe Frenhinol Cymru

Meic Rees (Grwp ˆ Llanelli) Wythnos fendigedig! Amser i gyfarfod hen ffrindiau a cadw elwyr yn ddwyr yn Bu ymw Cer Y gwneud rhai newydd, y tu r y ru lw m o y Alex Marshall WCEC (PGCC) is-gadeirydd gwirfodd ioe Frenhinol C mewn a’r tu allan i’r stondin. nS y r su ry ROEDD GAN Y Cerddwyr Cymru b Ar adegau roeddem yn ddigon prysur gyda stondin yn Sioe Frenhinol Cymru rhwng 24 a 27 Gorffennaf. Eleni bu i ni lwyddo i llawer o bobl yn awyddus i ymuno ac eraill rannu pabell fawr agored gyda mudiadau eisiau gwybod mwy am y sefydliad a’i deithiau amgylcheddol tebyg eraill mewn lleoliad gwych – cerdded. Yn sicr bu i lawer o bobl leisio eu gobeithio y byddwn yn cael lle da y flwyddyn nesaf barn ynglˆyn â’r llu o lwybrau sydd wedi eu rhwystro o amgylch Cymru. hefyd. Cafodd yr Eisteddfod ei bendithio gan Ar y dydd Mawrth buom yn lansio her Y Cerddwyr, ‘Defnyddiwch eich Llwybrau’. Arwyddodd Carwyn dywydd braf, er nad oedd pawb yn hapus Jones AC y Gweinidog dros Faterion Gwledig, Cefn gyda’r cerrig mân, llychlyd oedd o dan draed. Gwlad a Chynllunio i dderbyn cyfrifoldeb am sgwâr o’i Ond doedd hynny ddim gwahaniaeth i’r etholaeth. Arwyddodd aelodau o’r Cyngor Cefn cerddwyr, wrth gwrs gyda’u hesgidiau cryfion. Gwlad, Aelodau’r Cynulliad, gweision sifil, Rwyf wedi cyfarfod llawer o’r aelodau cynghorwyr a’r cyhoedd hefyd. Datgelodd y newydd a ymunodd â ni ar y Maes, sydd Gweinidog yn y lansiad ei fod yn diwygio polisi bellach yn rhan o’u grwpiau lleol, ac mae’r Llywodraeth Cynulliad Cymru ar Fynediad Arfordirol. aelodau eraill i gyd yn edrych arnynt yn Yn ei ddatganiad meddai , “Rhoddir ystyriaeth bellach genfigennus gyda’u pedometrau newydd a i’r mater o hawl mynediad statudol i ardaloedd roddwyd iddyn nhw fel rhodd wrth gofrestru. arfordirol”. Croesawodd Y Cerddwyr Cymru y newid Roedd yn bleser bod yn rhan o dîm Y clir hwn mewn polisi ers y datganiad a wnaed chwe Cerddwyr yn yr Eisteddfod. Unwaith eto wythnos yn gynharach. profodd hyn i fod yn arferiad gwerth chweil Hoffwn ddiolch i staff Y ac yn llwyfan gwych i’r Cerddwyr Cymru a mudiad. sefydlodd ac a fu’n gyfrifol am gynnal y stondin a hefyd y gwirfoddolwyr a roddodd o’u hamser i gynorthwyo. Roedd gennym Nick Parker stondinau hefyd yn Sioe ac Alex Marshall yn Dinbych a Fflint yng gweithio’n Ngogledd Cymru a Sioe Bro galed yn yr Morgannwg yn Ne Cymru. Eisteddfod

CYNGOR CYMRU 2007 Cynhelir Cyngor Cymru nesaf rhwng 24-25 Mawrth 2007 yng Ngwesty Mount Sorrel yn y Barri ger Caerdydd. Ar ôl y digwyddiad llwyddiannus y llynedd ym Mangor rydym yn gobeithio y bydd mwy ohonoch yn gallu dod a chyfrannu at weithgareddau Cerddwyr Cymru. TUDALEN

rambler_65_CYMRU

28/9/06

11:03 PM

Page 4

HYDREF 2006

MYNEDIAD ARFORDIROL >>>

Cerdded yr arfordir yng Ng h – y cynlluniau’n datblygu DYMA’R STORI YN FYR - mae’r Cynulliad wedi cyhoeddi rhaglen i ddarparu rhwydweithiau lleol o lwybrau o amgylch cymunedau arfordirol, gwell mynediad i seiclwyr, merlotwyr a phobl gydag anableddau. Bydd yna Llwybr Arfordirol i Gymru gyfan ond yn hanfodol bwysig, mae mynediad statudol yn dal o dan ystyriaeth. Mae Y Cerddwyr yn dweud ei fod yn hanfodol bod ag arian newydd digonol, ewyllys wleidyddol a gweledigaeth glir sy’n nodi’r cynnyrch ansawdd uchel sy’n angenrheidiol. Os yw hyn i gyd yn mynd i ddod, bydd yr argymhellion yn cael croeso mawr a bydd argoelion cryf y cyflawnir manteision i iechyd, i’r gymuned a manteision economaidd.

stori hwy yw wrth ymgyrchu dros y Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy (CGHT) (CROW) y bu i’r Cerddwyr ddadlau am fynediad arfordirol agored hefyd. Bu i ni sicrhau cymal 3 yn y Ddeddf sy’n rhoi gallu i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ddiwygio’r diffiniad o gefn gwlad agored yn Neddf CGHT (CROW) i gynnwys tir arfordirol. (Ddiffinnir fel y blaendraeth a thir ger y blaendraeth – yn arbennig unrhyw glogwyn, barier, twyn, traeth neu fflat.) Mae’r Cerddwyr wedi bod yn ymgyrchu am hyn, ynghyd â darpariaeth am gael mynediad ar hyd top y clogwyn a’r cyfan wedi ei osod o fewn darn llydan o dir mynediad. Rydym hefyd yn chwilio am fesurau amaeth-amgylchedd i wella ansawdd mynediad a’i werth o ran bioamrywiaeth. Credwn y dylai Cymru anelu at y mynediad arfordirol gorau yn y byd, o leiaf cystal â’r trefniadau ardderchog yn yr Alban, Gwledydd Llychlyn, Ffrainc, Denmarc a Phortiwgal. Bu i’r Cerddwyr lobïo Llafur Cymru am addewid ychwanegol ym maniffesto 2003 a ddywedai “Byddwn yn ymestyn mynediad agored ymhellach i ardaloedd arfordirol ...” Bu i ni hefyd sicrhau ymrwymiad cryf yng nghynllun strategol y Cynulliad Cymru: Gwlad Well yn addo “ymestyn mynediad agored ymhellach i ardaloedd arfordirol ar ôl i’r mynediad i gefn gwlad dechreuol gael ei sefydlu” gyda’r tebygrwydd y byddai’n cael ei weithredu o 2008/9 ymlaen. Ym Medi 2005 dechreuodd Cyngor Cefn Gwlad Cymru (CCGC) (CCW) baratoi dewisiadau ar gyfer y Cynulliad ynglˆyn â’r ffordd ymlaen. Roedd hyn yn ymwneud ag ymgynghori â Fforwm Mynediad Cenedlaethol Cymru ac gyda rhan-ddeiliaid a wahoddwyd mewn tair ardal arfordirol enghreifftiol yng Nghymru. Yn anffodus meddyliau gwirfoddolwyr y Cerddwyr fod hyn yn canolbwyntio ar lwybr arfordirol yn hytrach nag yn ystyried yn ddigonol mynediad arfordirol TUDALEN

agored. Roedd papur i fwrdd CCGC (CCW) yn Chwefror 2006 yn cynnwys dau ddewis ynglˆyn â’r llwybr a bu i’r Cerddwyr fynd ati i wneud eu gorau i gyflwyno achos dros drydydd dewis o ran mynediad agored. Cyfarfu’r Cerddwyr Carwyn Jones AC yn Ebrill 2006. Ym Mai 2006 rhoddwyd hwb i’n barn ni pan ddangosodd pôl piniwn gan ICM fod 94% o bobl ar draws Cymru a Lloegr yn dweud eu bod eisiau hawl cyfreithiol o fynediad i ardaloedd arfordirol gan gynnwys traethau, clogwyni a blaendraeth (ac fe gredwn tir cyfagos). Mae Cymru wedi sicrhau mynediad i ychydig dros 60% o’r arfordir; mae gan y gweddill rywfaint o fynediad neu mynediad annigonol (CCGC (CCW), Chwefror 2006). Sicrhau’r gweddill a datblygu ansawdd llwybr yr arfordir yw ble bydd yr enillion yn cael eu gwneud. Roeddem yn meddwl y byddai’n debygol y byddai’r Gweinidog yn dymuno rhoi rhai dewisiadau allan i ymgynghoriad cyhoeddus llawn. Yna ar 9 Mehefin 2006 lansiodd Prif Weinidog Cymru Rhodri Morgan fynediad arfordirol, tra’n agor Llwybr Arfordirol Ynys Môn. Roeddem yn gweld y cyhoeddiad hwn ynglˆyn â’r llwybr fel cam

ymlaen ond nid oedd yn ddigon. Amcanion allweddol Rhaglen Mynediad Arfordirol Prif Weinidog Cymru yw:i. gwella mynediad i’r arfordir ar gyfer cymunedau lleol ac ymwelwyr drwy wneud gwelliannau i’r llwybrau lleol, gan gynnwys llwybrau cylchol newydd wrth yr arfordir; ii. sicrhau gwell cyfleoedd o ran mynediad i gadeiriau olwyn a phramiau i’r amgylchedd arfordirol er budd yr anabl a theuluoedd gyda phlant bach; iii. cyflwyno cyfleoedd newydd i seiclwyr a merlotwyr i fwynhau arfordir Cymru; iv. cyflwyno gwell mynediad cyhoeddus drwy wneud y gorau o isadeiledd y llwybrau sy’n bodoli ar hyn o bryd a gwella cysylltiadau ag

LLWYBR ARFORDIR YNYS MÔN MAE HWN WEDI datblygu’n anhygoel ers i’r Cerddwyr yn Ynys Môn ddechrau cerdded, ymchwilio a hyrwyddo’r syniad dros ugain mlynedd yn ôl. Dros y pum mlynedd diwethaf gyda budd cyllid yr UE mae’r llwybr a’r dull o’i hyrwyddo wedi gwella’n anhygoel. Mae llawer o’r diolch yn mynd i’r rhai hynny sydd wedi bod yn rhan o’r gwaith, ond mae angen gwneud mwy oherwydd bod 28 o’i 125 o filltiroedd yn dal ar darmac ac mae 37 milltir yn parhau yn oddefol. Mae Cerddwyr lleol wedi bod yn datblygu’r prosiect hwn am 30 o flynyddoedd ac rydym yn awr yn gofyn am welliannau ar stâd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ym Mhlas Newydd, Baron Hill 1 a Stâd Bodorgan. Meddai Rosie Frankland, Swyddog Llwybr Arfordirol Ynys Môn, “Mae gwaith rhwng Cerddwyr Ynys Môn a Thîm y Llwybr Arfordirol wedi bod yn gadarnhaol iawn yn arbennig ar yr ochr ymarferol, o ran cynllunio a gwneud gwelliannau gwirioneddol. Mae aelodau lleol hefyd wedi cynorthwyo i gasglu tystiolaeth mewn ymchwiliad cyhoeddus pwysig i sefydlu adran newydd sbon o lwybr yn Nhraeth Bychan”.

rambler_65_CYMRU

28/9/06

11:03 PM

Page 5

GWEITHIO AR RHAN CERDDWYR © Croeso Cymru

g hymru

Y Cerddwyr Cymru yn anelu at fynediad arfordirol Rydym yn ceisio cael hawl cyfreithiol i gerdded mewn ardaloedd arfordirol, gan ganiatáu mynediad parhaus a pharhaol wedi ei ddiogelu rhag erydiad o amgylch arfordir Cymru. Dylai hefyd cynnwys mynediad cyhoeddus ar droed i draethau, clogwyni, blaendraeth a thir cyfagos, ynghyd â rhagofalon i warchod bywyd gwyllt, cynefinoedd ac eiddo. Gofynnir hefyd am fesurau amaeth-amgylchedd i ddatblygu ansawdd mynediad arfordirol a gwerth bioamrywiaeth.

CHWARAE EIN RHAN Os yw’r syniad o well mynediad arfordirol yn eich cyffroi, efallai yr hoffech chwarae eich rhan yn lleol ar gyfer Y Cerddwyr. Credwn y bydd ymdrech arbennig yn ymwneud â mynediad arfordirol. Dros y misoedd sydd i ddod credwn y gallech:

ardaloedd o dir arfordirol y mae gan y cyhoedd hawliau mynediad iddynt (o dan Ddeddf CGHT (CROW)) ac i dir yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol a thir sydd mewn dwylo cyhoeddus ar yr arfordir v. yn y tymor hwy cyflwyno llwybr arfordirol o ansawdd da i Gymru gyfan, sy’n cysylltu’r llwybrau arfordirol presennol fel Llwybr Arfordir Sir Benfro. [Bydd hwn yn barhaol ac yn cael ei warchod rhag erydiad. [Ffynhonnell: Cyfarfod LlCC 29 Mehefin 2006]. Cawsom ein brawychu o weld fod y datganiad i’r wasg (WAG 09.06.06) yn dweud yn y nodiadau fod “Buddiannau ffermio yng Nghymru wedi gwrthwynebu hawl cyfreithiol cyffredinol i’r cyhoedd gael mynediad i’r tir i gyd wrth yr arfordir ac nid yw Llywodraeth y Cynulliad yn cynnig hyn fel rhan o’r rhaglen hon.” Mynegodd y Cerddwyr eu pryderon wrth y Cynulliad a swyddogion ac eglurodd Carwyn Jones AC (ar 25 Gorffennaf) hyn drwy ddweud “bydd ystyriaeth bellach yn cael ei rhoi i’r mater o hawl mynediad statudol i ardaloedd arfordirol.” Rydym wedi ei calonogi yn fawr gan y datganiad hwn oherwydd bellach mae’r holl ddewisiadau ar gyfer ennill mynediad i’r arfordir ar gael unwaith eto. Diolch yn fawr iawn i bawb sydd wedi ein cael i’r safle hwn.

agwedd os nad yw’n cyflawni. Hoffem i fynediad arfordirol fod yn ei le i hyrwyddo cyfranogiad yn yr ymarferiad a thwristiaeth mewn pryd ar gyfer gemau Olympaidd Llundain 2012.

Mewn mannau eraill Mae Cerddwyr yn yr Alban ym mwynhau mynediad agored llawn, gyda hawl sefydlog i gerdded ar hyd eu arfordir. Yn Lloegr disgwylir cyhoeddiad, ond mae’n ymddangos y bydd hyn yn ymgynghoriad cyhoeddus (nid ydym wedi cael hyn yng Nghymru) ac y bydd yn ymwneud â’r dewis o fynediad arfordirol agored statudol. Plant yn yr Eisteddfod Genedlaethol yn dweud wrthym beth maent yn mwynhau ei wneud ar yr arfordir.

roi gwybod i ni yr hoffech helpu; gwirfoddoli ar gyfer partneriaeth leol i gynllunio gyda’r nod o sicrhau mynediad o ansawdd uchel; gwneud yr achos yn lleol dros fynediad agored i gynnwys traethau, blaendraeth (yr ardal rhwng y distyll cymedrig a’r penllanw cymedrig) clogwyni ac unrhyw dir cyfagos; datblygu syniadau’r Cerddwyr ar gyfer llwybrau cylchol ar lwybrau arfordirol; gofalu fod unrhyw broblemau ar y llwybrau arfordirol ac yn ymyl yr arfordir yn cael eu hadrodd i’r awdurdod lleol a’u datrys; datblygu eich syniadau ar gyfer llwybrau newydd sy’n angenrheidiol ar gyfer Llwybr Arfordirol Cymru Gyfan i gael mynediad i’r arfordir, i gyrraedd at dir mynediad y DdCGHT (CROW Act) ac ar gyfer llwybrau cylchol; datblygu eich syniadau eich hun ar gyfer llwybrau cylchol o amgylch cymunedau arfordirol ac ystyried sut y gellid bodloni anghenion defnyddwyr eraill boed hynny ar gyfer defnyddwyr cadeiriau olwyn, seiclwyr a merlotwyr. Gall hyn yn wir olygu arolygu llwybrau ac efallai gysylltu â chynrychiolwyr lleol ar gyfer y mudiadau hyn; Os byddwch yn arolygu llwybrau – cliciwch ar y sgwariau grid Defnyddia dy Lwybrau (www.defnyddiadylwybrau.info); nodi cymunedau arfordirol lle mae gwaith da wedi ei wneud yn barod; pwyso ar eich awdurdod lleol i wneud cais cynnar am gyllid Ewropeaidd ar gyfer y prosiect.

Mae’r Cynulliad wedi addo ymdrech a fydd yn canolbwyntio ar yr arfordir, dyma lle y bydd y gweithredu yn digwydd. Felly hoffem ofyn fod gwirfoddolwyr yn helpu gyda’r gwaith hwn. Byddwn yn ceisio cefnogi gwirfoddolwyr mor gymaint a gallwn, ond bydd angen i ni wybod beth yr ydych chi yn ei wneud, felly cysylltwch. Hoffem gael gwirfoddolwr ac yn ddelfrydol tîm bach ar gyfer pob un o’r 16 o awdurdodau arfordirol. Bydd y flwyddyn i ddod yn flwyddyn o gynllunio felly bydd cysylltu’n gynnar gyda’r bartneriaeth leol yn rhoi’r cyfle mwyaf i chi ddylanwadu.

Er mwyn i fynediad arfordirol weithio’n dda mae’n hanfodol fod y Cynulliad yn cynnig gweledigaeth strategol, canllawiau trwyadl, ac yn cynllunio ac yn monitro cynnydd, gan addasu’r TUDALEN

rambler_65_CYMRU

28/9/06

11:03 PM

Page 6

HYDREF 2006

CEFN GWLAD >>>

Datblygiadau Polisi – Strategaeth Amgylchedd

m mis Mai lansiodd Llywodraeth Cynulliad Cymru ei Strategaeth Amgylchedd newydd. Mae hyn yn bwysig iawn oherwydd mae’n cydnabod yn swyddogol y pwysau a roddir ar yr amgylchedd gan ddatblygiadau adeiledig, defnyddio adnoddau a newid yn yr hinsawdd. Mae’n nodi sut yr anela’r Cynulliad at warchod a gwella’r amgylchedd o’i ran ei hun, a hefyd fod yn rhaid i’r strategaeth gael ei chymryd i ystyriaeth

mewn unrhyw broses gynllunio. Mae’n rhywbeth defnyddiol i’w gadw mewn cof felly os ydych yn edrych ar geisiadau cynllunio, i atgoffa cynllunwyr o’u rhwymedigaeth i warchod yr amgylchedd. Mae gan y strategaeth a gyhoeddwyd bump o themâu sydd wedyn yn cael eu sianelu i 62 o bwyntiau gweithredu: ymdrin â newid yn yr hinsawdd

defnydd cynaladwy o adnoddau bioamrywiaeth, tirluniau a morluniau gwahanol peryglon amgylcheddol, a ein hamgylchedd lleol. Mae hon yn adran allweddol i ni. Mae’n ein hymrwymo i wella mynediad pobl at fannau gwyrdd a chefn gwlad (gan gynnwys yr arfordir) i gynyddu’r defnydd o’r amgylchedd naturiol ar gyfer gweithgaredd corfforol a mwyniant. Atgyfnerthir hawliau tramwy sy’n hawdd eu defnyddio fel y dangosydd allweddol. Ychwanegir at hyn gan yr ymrwymiad i wneud llwybrau yn haws i’w cerdded mewn ardaloedd trefol ac annog cerdded ar siwrneion byr.

Gwthio datblygiadau egni drwy’r system? oedd y papurau yn llawn yn gynharach yr haf hwn gyda storïau am egni wrth i Lywodraeth y DU gyhoeddi ei harolwg Egni ac wrth i’r Pwyllgor Materion Cymreig gyhoeddi ei adroddiad ar Egni yng Nghymru. Roedd y stori fwyaf yn y wasg yn ymwneud â ph w ˆ er niwclear, ond efallai mai bygythiad mwy oedd y datganiad y dylai’r broses gynllunio gael ei gwneud yn haws i gynhyrchwyr egni a chwmnïau trawsyrru egni.

O ystyried pryderon Cerddwyr Cymru fod angen mwy o warchodaeth ar ein hucheldiroedd oddi wrth ddatblygiadau tyrbinau gwynt ar raddfa fawr, mae hwn yn fater pryderus. Awgryma’r ‘Datganiad o Angen’ ar gyfer egni adnewyddadwy yn Arolwg Egni y DU y gall y bydd raid i faterion lleol orfod cael eu haberthu er mwyn buddion cenedlaethol. Noda ymhellach fod y manteision i gymdeithas a’r economi ehangach yn sylweddol ac y dylid rhoi “pwysau

sylweddol wrth iddynt ystyried argymhellion adnewyddadwy”. Os yw ‘pwysau sylweddol’ yn golygu dadflaenoriaethau gwarchod ein cefn gwlad mae gennym broblem fawr yma. Yng Nghymru, byddem yn dadlau fod ein tirluniau yn adnodd cenedlaethol sydd angen gwarchodaeth lawn, hyd yn oed yng nghyddestun newid yn yr hinsawdd. Mae’n bosib fydd 20% o’n tirweddau yn cael ei dynodi fel dir agored, ond bydd hwn yn cael ei aberthu o ran arwynebedd ac ansawdd os bydd y peiriannau trymion yn symud i mewn. Cofiwch fod Strategaeth Amgylchedd y Cynulliad ei hun yn gwneud ymrwymiad i gynnal cymeriad ein tirlun. Gwelwn hefyd yn adroddiad y Pwyllgor Materion Cymreig y sylw clo canlynol. “Y mae egni gwynt yn fanteisiol i Gymru, ond ni ddylid

gor-bwysleisio’r fantais honno. Mae’n annheg galw pob gwrthwynebiad i egni gwynt yn ‘nimbyism’ heb ddeall y pryderon dilys fod Cymru yn mynd i fod â gormod o ffermydd gwynt”. Felly os yw Llywodraeth y DG yn mynd i symud rhwystrau cynllunio ar gyfer datblygwyr egni gwynt (a datblygwyr egni eraill) ac yn cyflymu mynediad i’r grid cenedlaethol drwy geisiadau cydlynus rhwng cynhyrchwyr a dosbarthwyr, mae angen i ni fod yn wyliadwrus. Bydd cyflymu’r broses cynllunio yn anochel yn cwtogi ar y cyfle i glywed y farn leol resymol. Unwaith eto mae’r Pwyllgor Materion Cymreig yn cydnabod bod y cyd-destun cynllunio yn ‘tanseilio’r atebolrwydd democrataidd sy’n sail i lunio penderfyniadau yn y maes polisi hwn’. Cefnogwn yn llawn gasgliad yr adroddiad y dylid adolygu’r safiad i roi ‘mynediad teg i’r broses o lunio penderfyniadau i unigolion yr effeithir arnynt gan ffermydd gwynt ar raddfa fawr yng Nghymru’. Felly, cadwch eich llygaid ar agor am ddatblygiadau lleol a defnyddiwch eich hawl democrataidd i wrthwynebu ceisiadau a allai fynd â chefn gwlad oddi tan ein traed.

Gellir cael mwy o gyngor oddi wrth Martin Dowson, Ymgyrchydd Cefn Gwlad.

CYSTADLEUAETH FFOTOGRAFFIG

mewn cysylltiad â: Galw ffotograffwyr! Rydym yn chwilio am eich delweddau gwreiddiol sy’n dangos harddwch ac amrywiaeth cefn gwlad Cymru ar gyfer cystadleuaeth ffotograffig. Bydd pob un o’r ymdrechion buddugol yn derbyn rycsac ffantastig werth rhwng £35 a £65 diolch i haelioni Cotswold Outdoor a bydd eu ffoto yn cael ei gyhoeddi mewn rhifyn o Cerddwr Cymru yn y dyfodol. Mae pedwar categori:

Golygfeydd gwych – ein cefn gwlad rhyfeddol; Pobl a lleoedd – yn dangos ystod ac amrywiaeth y bobl sy’n mwynhau cerdded yng Nghymru; Craith ar y tirlun – unrhyw beth o sbwriel i adeilad wedi ei ddylunio’n wael Rhwystrau ar fy llwybr – pethau sydd ar eich ffordd Dyddiad cau: 1af Tachwedd 2006 • Gall ffeiliau gael eu hanfon yn ddigidol neu fel copi caled (printiau, tryloywderau). • Cynhwyswch bennawd byr yn disgrifio union leoliad y ffotograff (gan gynnwys y cyfeirnod grid) a rhywfaint o gefndir (pam fod rhywbeth wedi dal eich llygad, pam fod y ddelwedd yn unigryw ac ati). • Cyhoeddir yr enillwyr yn rhifyn nesaf Cerddwr Cymru. • Rydych yn rhoi caniatâd i ni ddefnyddio eich ffotograffau. A fyddech gystal ag anfon eich ceisiadau at: Cymdeithas y Cerddwyr, 3 Iard y Cowper, Ffordd Curran Caerdydd. CF10 5NB. neu cerddwyr@ramblers.org.uk

TUDALEN

rambler_65_CYMRU

28/9/06

11:03 PM

Page 7

GWEITHIO AR RHAN CERDDWYR

Bob Seabrook

LLWYBRAU >>>

Ffens i gadw stoc allan yn atal mynediad i Brongain 14 – gorchmynnodd y Llys i’r rhwystr hwn gael ei symud ac i giât gael ei gosod yn ei lle.

Brongain 14, Llanfechain, Powys MAE BOB SEABROOK, Swyddog Llwybrau Powys ar gyfer Y Cerddwyr wedi gweithio am bum mlynedd gydag Annette Prince a’r Cyngor Cymuned i sicrhau erlyniad gan Gyngor Sir Powys yn erbyn Mr Michael Harding am rwystro’r llwybr hwn mewn 14 o leoedd. Roedd sied peiriannau fawr, ffens, netin cywion ieir, ffens ar bompren, giât wedi ei weldio, rhediad i foch a chamfeydd a oedd wedi eu symud i gyd o ddiddordeb mawr i Lys Sirol Caer ar 28 Mehefin. Gorchmynnodd y Llys fod y rhwystrau anghyfreithlon hyn yn cael eu symud. Meddai Bob “Po gyntaf y bydd y rhwystrau hyn ar lwybrau yn cael eu dileu, y gorau fydd hi i gerddwyr a’r sawl sy’n talu treth y cyngor. Mae llawer gormod o lwybrau yn cael eu rhwystro. Gobeithiaf y bydd penderfyniad y llys yn anfon neges glir i’r rhai sydd yn rhwystro llwybrau fod yr amser wedi dod i agor llwybrau sydd wedi eu cau yn anghyfreithlon neu wynebu camau yn y llysoedd.”

Mae CGHT (ROWIP) drafft Bannau Brycheiniog yn drwyadl, ac wedi ei gynllunio a’i gyflwyno’n dda ond... ae’r cyntaf o’r Cynlluniau Gwella Hawliau Tramwy (CGHT) (ROWIP) drafft oddi wrth Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog yn ymddangos fel pe bai wedi ei gyflwyno’n dda ac yn gyffredinol rydym wedi bod yn falch o nodi ehangder y weledigaeth y mae’n ei gynnwys. Mae’n rhoi cydnabyddiaeth i’r rôl hanfodol y mae mynediad i gefn gwlad yn ei chwarae yn lles corfforol meddyliol a chymdeithasol y boblogaeth yn bwysig ynddo ac yn gosod sylfaen dda ar gyfer y cynllun uchelgeisiol hwn i fodloni cyfarwyddiadau Llywodraeth Cynulliad Cymru.

bryderus yn arbennig ynglˆyn â’r statws a’r sylw a roddir i’r llwybrau sy’n llai pwysig ac yn pwysleisio’n gryf yr angen am i safonau isafol cyfreithiol gael eu cynnal. Byddai system blaenoriaethu yn seiliedig ar glirio’r rhestr o broblemau gyda’r llwybrau sydd heb eu datrys, yn hytrach na hierarchaeth o’r llwybrau eu hunain, yn symudiad cadarnhaol a defnyddiol o ran pwyslais. Gofynnir am fwy o eglurder hefyd ynghylch cyllid oherwydd byddai datganiad pendant ynglˆyn â’r sefyllfa o ran cyllid yn rhoi arwydd llawer cliriach i ni o’r darlun ar hyn o bryd ac yn ein cynorthwyo yn ein gwaith lobïo.

Rhaid i weithredu unrhyw welliannau a amlinellwyd yn yr CGHT (ROWIP) fod yn ychwanegol at ac nid yn lle y rhaglen waith flynyddol gyfredol ac mae’n rhywbeth y bydd Y Cerddwyr yng Nghymru yn ei bwysleisio wrth i bob un o’r ROWIP drafft ddod ar gael. Yr un mor bwysig fydd egluro’r cyfeiriad a wnaed at sefydlu hierarchaeth llwybrau. Rydym yn hynod o wyliadwrus ynglˆyn ag unrhyw ymdrech i israddio statws hawliau tramwy cyhoeddus ar gyfer rheolaeth neu waith cynnal. Rydym yn

Wrth inni aros am CGHT (ROWIP) drafft eraill oddi wrth awdurdodau yng Nghymru, mae’r drafft cyntaf hwn oddi wrth Barc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog yn rhoi arwydd pendant fod y broses wedi ei chymryd o ddifrif ac y bydd yr ymgynghoriad a’r adborth i’r meysydd hynny sy’n peri pryder yn yr un modd yn derbyn ystyriaeth gyfartal. Yn olaf, ac fel rhagofal parhaus, rydym yn falch o weld y bydd cynnydd ynglˆyn â’u gweithredu yn destun arolwg ac ymgynghoriad aml a thrwyadl. Cerddwyr ar brig Pen y Fal ger Y Fenni © T C Evans 2005

Cau a gosod giatiau ar alïau MAE’R CERDDWYR YN anelu at hyrwyddo cerdded mewn ardaloedd trefol, ac mae ein gwirfoddolwyr yn cael eu herio gan bwysau i gau a gosod giatiau ar alïau. Ysgrifenna’r Swyddog Hawliau Tramwy Mike Mills: “Mewn ardaloedd adeiledig mae llawer mwy o fân briffyrdd yn rhoi mynediad o’r cefn a’r ochr i eiddo ac yn cynnig llwybrau byr mewn trefi. Maent yn amrywio o lwybrau cul i briffyrdd sy’n gallu derbyn traffig cerbydau. Mae rhai o’r priffyrdd hyn yn rhoi cyfleoedd i bobl gyflawni gweithredoedd troseddol ac ymddygiad gwrthgymdeithasol. Mae’r adran newydd 129A a osodwyd yn Neddf Priffyrdd 1980 yn darparu y gall awdurdod lleol wneud gorchymyn ‘gosod giât’ mewn perthynas â phriffordd sy’n ddarostyngedig i lefelau uchel a chyson o drosedd neu ymddygiad gwrthgymdeithasol sy’n effeithio’n niweidiol ar gymunedau lleol. Gall gosod giât, hynny yw rhwystro rhywfaint neu’r cyfan o bwyntiau mynediad i’r briffordd gan ddefnyddio giatiau, gwtogi ar y problemau hyn ond mae’n eglur na fydd mesurau o’r fath yn briodol ym mhob achos. Mae Cymdeithas y Cerddwyr yn awyddus i sicrhau bod dewisiadau eraill i drin ymddygiad gwrthgymdeithasol honedig mewn alïau yn cael eu hystyried yn gyntaf ac na ddylai mesurau o’r fath arwain at symudiad oddi wrth gymdogaethau hygyrch ac agored tuag at rai sy’n gyfyngedig ac nid o anghenraid yn saffach. Mae Cymdeithas y Cerddwyr ar hyn o bryd yn ymateb i ymgynghoriad drafft ar y rheoliadau hyn a bydd yn ceisio sicrhau bod ein pryderon yn cael eu clywed a sicrhau fod mesurau o’r fath yn cael eu defnyddio dim ond pan fo hynny yn briodol ac yn angenrheidiol.

Twristiaeth cerdded yn y Bannau ae Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog yn hybu cerdded. Dyma’r gweithgaredd mwyaf poblogaidd yn y Parc gyda rhyw 800,000 o bobl yn cynhyrchu £50 miliwn i economi’r Parc. Mae’r Strategaeth Twristiaeth Cerdded newydd yn ddogfen galonogol. Mae’n rhoi argymhelliad allweddol i “fuddsoddi mewn gwelliant a gwaith cynnal hyd at o leiaf safon isafol a gytunwyd ar draws rhwydwaith mynediad Awdurdod y Parc Cenedlaethol”. Ac mae’n rhoi cyngor ynglˆyn â datblygu llety a gwybodaeth. Mae’n awgrymu y dylid annog ymwelwyr i gadw milltiroedd ceir i isafswm. Cynhyrchwyd dwy ddogfen newydd “The Sugar Loaf from Abergavenny” a “Wildlife Walks in Brecon Beacons National Park” – detholiad o deithiau cerdded i deuluoedd.

TUDALEN