Welsh THE CHARITY WORKING FOR WALKERS
ISSUE 69
The new awareness day aimed to encourage greater numbers of people to build walking into their everyday lives and reap positive health benefits.
Minister Catches Walking Bus! Photo: Nick Treharne
T
he Welsh Assembly Government’s Environment Minister joined with Welsh Ramblers to celebrate “Get Walking Day” at Hay on Wye on May 30th.
The 305 walking bus was a 30-minute guided-walk around Hay aimed at raising awareness amongst festival-goers of the benefits of walking and in so doing completing one of their 30 minutes of activity x 5 per week! Walking with members of Ramblers Cymru was Jane Davidson, Minister for the Environment, Sustainability and Housing. The Minister said: “Regular walking has many health benefits; it relieves stress, aids restful sleep, strengthens muscles and joints and improves posture. She added: “Try building walking into your everyday life - even short periods of walking everyday make a positive difference.”
Promoting the Get Walking Day (30/5/2008) message of 30 minutes exercise 5 times a week is Jane Davidson AM with (l-r) Harry McKenzie, Richard Jones, Ron Williams, Helen Lloyd Jones, and John Evans at the Get Walking Day launch, Hay on Wye
Also helping to launch Get Walking Day was Floella Benjamin OBE, a keen walker and the new President of the Ramblers’ Association. Speaking about her support of Get Walking Day, Floella said: “Walking is a great tonic; it keeps me fit in mind and body and really puts me in a positive mood. The more you do, the better you’ll feel, even walking for half an hour five times a week makes a real difference”
(l-r) Harry Mckenzie, Cathy Norris, Jane Davidson, Helen Lloyd Jones and Ron Williams
WALKING TO LOSE WEIGHT The scientific study “The effects of a onehour brisk walk on appetite and energy intake” examined the effect of walking for one hour on hunger perceptions and subsequent food intake. The main finding of the study is that subjects did not increase their food intake in the hours following a one-hour walk despite walking 4.4 miles and expending an average of 480 kcal. These findings support the role of walking as a means of weight control and add weight to a growing body of research that underlines the multiple health benefits of walking. Photo: Nick Treharne
A Hay “30-minute walking map” leaflet was well received by festival goers and offers a template for similar projects throughout Wales.
*The Ramblers’ Association is using Get Walking Day to announce the results of specially-commissioned research into the effects of walking on the human body.
GROUPS~GROUPS~GROUPS We will shortly be circulating information on how Groups can produce their own 30-minute walk around their village or town and a visitor handout. PAGE
1
Welsh
SUMMER 2008
Hello Again … y y Penne Beverle
Spring has been mixed yet again with some beautiful walking weather. Lots has been going on in the Ramblers Cymru world.
Many members from Wales joined General Council in Winchester and listened to new Chief Executive Tom Franklin describe the potential and relevance of the Ramblers for modern Britain together with the challenges which lie in the new strategy Fresh Air Firm Ground.
2008 JULY 21 – 24 Royal Welsh Show, Llanelwedd AUGUST 2 – 9 National Eisteddfod, Cardiff MARCH 2009 14 – 15 Welsh Council
People who attended Welsh Council had a really good time. Welcomed by Lorrae Jones-Southgate the Mayor of Aberystwyth, we went onto to two site visits organised by John Morgan at Borth looking at coastal access and the second arranged by David Bateman at Moel-y-Fferm considering developments in the mountains including the wind turbines and the potential impact of motorised recreation. Members then put the spotlight on future plans for Ramblers Cymru at Wales and local levels. Members elected Welsh Council Executive’s new members David Murfin from Carmarthenshire and Gwyn Lewis from Glamorgan and Cardiff and said thanks and goodbye to Gerald Moss. Carwyn Jones AM for Bridgend has agreed to become our vice President in Wales; we are delighted by this and look forward to working with him. Carwyn is also the Counsel General and Leader of the House, and Minister for Assembly Business and Communications, he takes over this role from Jane Davidson AM who resigned when she took on the role of Assembly Minister for the Environment, Sustainability and Housing. Members spoke to ideas and concerns brought from all corners of Wales and gave their support for motions seeking statutory coastal access, protecting paths in planning developments, seeking consultation on new permissive paths created under the agrienvironment scheme Tir Gofal and voiced Tom Franklin, Ramblers Chief Executive, with Jane Davidson on Tom's recent visit to Cardiff.
Welsh Council Chairman Ron Williams, Aberystwyth Mayor Lorrae Jones-Southgate and Director Beverely Penney outside the Marine Hotel, Aberystwyth.
concern over motorised recreation in the countryside. We were joined by Kate Ashbrook, Ramblers Chairman, Denis Fuller, Treasurer and Alison Mitchell, Chairman Ramblers Scotland. Walter Jones from Taff Ely group entertained us by describing Welsh history using landscape images. Walter’s detailed and local knowledge of Wales has captivated many fellow ramblers over the years. The date for Welsh Council 2009 is March 14th and 15th so please put this in Area and Group diaries. In a recent visit to Wales Tom Franklin Ramblers’ Chief Executive met with Jane Davidson the Minister for Environment, Sustainability and Housing and Jane was really interested in our plans for the coming years given in Fresh Air Firm Ground. Tom also met Rob Owen of Countryside Council for Wales who was keen to discuss Ramblers plans and then Welsh Council Executive members Alex Marshall, Helen Lloyd Jones and Gwyn Lewis met Tom too for a helpful discussion particularly on the Communities on Foot project being developed in Carmarthenshire and further work to promote walking and build membership. Enjoy walking! Beverley Director Wales
PAGE
2
Obituary ALAN HOWARD Alan Howard former member of the Ramblers Cymru committee and GB Chairman has died. Alan was a friend to many of us and will be sadly missed. Alan contributed a great deal to Ramblers Cymru through his intelligence and humour. We valued his carefully considered and strongly held views on issues such as public paths, public transport and the Welsh language. Alan developed the idea of Rail Rambles which has grown to a Wales wide programme today. People attending Welsh Council 2008 were aware that Alan had had a stroke earlier in the year and all signed a card sending good wishes.
Welsh Rambler apology Welsh Rambler is distributed by an external mailing company which has apologised for the errors in mailing the last issue of Welsh Rambler 68. We are sorry for the inconvenience caused and trust that members were able to pass on any extra copies to new readers. The Ramblers’ Association, 3 Coopers Yard, Curran Road, CARDIFF. CF10 5NB Tel: 029 2064 4308 • Fax: 029 2064 5187 Website: www.ramblers.org.uk email: cerddwyr@ramblers.org.uk The Ramblers’ Association is a registered charity (No. 1093577) and a company limited by guarantee in England and Wales (No. 4458492). Registered Office: Camelford House, 87-89 Albert Embankment, London. SE1 7TW.
Welsh
WORKING FOR WALKERS
PROFILE >>>
Helen reveals her passion for walking At Welsh Council 2008 Helen Lloyd Jones was elected as vice Chairman of Ramblers Cymru and below tells us of her feelings about walking How did you get involved in walking and why is it special now? The sound of a lark singing, blue skies with fluffy white clouds, green and russet bracken covered open upland common on the Beacons, walking with your family and watching your Golden Retriever puppy leap joyfully into a dewpond. These are the magical moments that walking brings, when you experience the Oneness with something far greater than ourselves, a feeling of deep contentment and peace.
Why did you join the Ramblers? My neighbour decided a gate across my right of way home would be a good idea. It started as a farm gate, with a stiff spring loaded mechanism that I couldn’t pull easily to open it. Shortly after, it acquired pull out rods so I had to squeeze round the rods which hung over a ditch to get at the spring loaded mechanism. Finally the farmer decided a padlock would be a good idea.
Pen-y-Fan. Helen has a great interest in the Brecon Beacons and is vice chairman of the Local Access Forum.
Technology in Motion who are based in Llantrisant. Wearing my boots I can walk indefinitely, without them it doesn’t take long for my feet to blister.
I’m really interested in the effects of exercise on well-being. Even a small amount of walking can have a really positive affect on all sorts of medical conditions.
Recently I’ve discovered the joys of spring loaded walking poles which help me take the impact away from my knees on downhill slopes.
Many groups are offering short walks as well as long walks these days and some like Llanelli have really short walks aimed at those who find walking difficult and they are very popular. We need to reach out to those who wouldn’t ever have thought of walking as something they could do and could enjoy and have fun at the same time.
What would you like to achieve with the Ramblers? My dream is to see every footpath in Wales walkable, and every person in Wales enjoying walking along them!
Not surprisingly I became very interested in rights of way issues and I realised how important the work of the Ramblers’ Association was in keeping so many footpaths open.
Meeting an old lady in the Forest of Dean who fed the local foxes cat food so they would leave her chickens alone.
Why is walking special for you? Nearly all my special moments are linked to walking. My sons and I would walk the dogs in Dyffryn Woods, Bryncoch most evenings after school. In my head I can still see the avenue of beeches and the foxgloves glowing in the sunlight that filtered through the leaves.
What’s your favourite walking place? When I was a child, my friends and I used to walk down to the river and along the Gro beside the River Wye at Glasbury. It is still my favourite walking place. I love watching the river. I also love looking back at the village tucked into the hill side with the Black Mountain standing guard behind.
Memories of walking behind the cool waterfall Sgwd-yr-Eira near Glynneath on a hot summer’s day; sharing the vastness of Rhossili beach on Boxing Day with my sons; the satisfaction of completing a trek along the Great Wall of China; the exhilaration of walking the Beacons Way and seeing Llyn y Fan Fawr down below me with a raptor circling in the updraft along the ridge; the 3 kilometre walk in the Usk valley with a friend that turned into 10 miles and a marriage proposal. Yes, reader, I married him!
Who’s your dream walking partner? It’s a toss up between Sidan and Muffin my Golden Retrievers and any of my family!
Do you have a favourite bit of walking kit? My boots, they are fitted with special insoles that were made for me by
Funniest walking incident?
Helen Lloyd Jones at home
No wonder walking is special to me! PAGE
3
Welsh
SUMMER 2008
FOOTPATHS >>>
A
twenty-year fight to save two centuries-old footpaths that cross land at a north Wales farm has been won at a public enquiry with the help of Ramblers Cymru.
Ron Williams, chair of Ramblers Cymru, led the objectors’ case and successfully challenged evidence alleging a mistake had been made in the 1950s when two Rhuthun footpaths were officially recorded as public rights of way. The existence of the footpaths, Efenechtyd 1 and 17, had been disputed by Mr and Mrs Edgar Turner, the current owners of the Woodlands Farm, Bont Uchel, in Rhuthun, who argued that a mistake had been made in the 1950s when these two footpaths were officially recorded as public rights of way.
Enquiry Backs Campaign to Keep Footpaths Open A public enquiry was held at Rhuthun Rugby Club, over six days in October and March, before Planning Inspector Sue Arnott, to hear evidence in a bid to determine whether the two footpaths Ron Leads Footpath Fight: Ramblers Cymru Chair Ron Williams and the beech trees that mark the Rhuthun footpath. had been made public rights of way in error. The evidence had been gathered by noted map historian Dr Yolande Hodson on behalf of Mr & Mrs Turner and was based on a “Miss Bremner”, who had been a reclusive occupier of Woodlands Hall between 1885 and 1939. The enquiry was told that, following a fall from a horse as a child, Miss Bremner had become severely disfigured. It was alleged that she created a series of secluded paths and shelters to allow her to walk in the mornings and compose music unobserved. It was argued that because of Miss Bremner’s disfigurement and her desire for privacy, she would never have allowed public footpaths to be created across her land.
Villagers used ancient paths Ron Williams, on behalf of Ramblers Cymru, made the case that the public footpaths were created before Miss Bremner purchased the land in the early part of the 19th Century. At this time villagers used footpaths to go about their daily business to socialise, visit local churches and chapels and local pubs. It was also heard that one of the paths linked the village with Llanfwrog and Rhuthun. Local resident, 82-year-old Bill Evans, told the enquiry he had walked the paths since he was about six years old. His father was a local plumber and used the footpaths to go to and from his places of work. “My father also enjoyed going for a walk. Often he would take me and my brother with him. I have been walking the paths around Woodlands Hall and Farm since a very early age,” said Mr. Evans. Mr. Klaus Armstrong Braun, another of the objectors, brought evidence of how beech trees were often used to line public rights of way through woodlands, a feature clearly seen on one of the disputed paths (see picture). Welcoming the decision of the Inspector, Ron Williams said. “This Public Inquiry thoroughly examined the evidence and has concluded that no mistake was made when the Parish Map was drawn up and we welcome the decision of the Inspector.” The interest showed in this Inquiry by members of the general public shows just how important it is for paths to be open and free for use.” Mike Mills, Rights of Way Officer at Ramblers Cymru, paid testament to the work of Ron and the Ramblers Cymru volunteers. “This case was particularly difficult with a vast amount of evidence presented at the public enquiry. In particular, I would like to say a special thank you to Ron Williams for his professionalism and the way in which he presented his evidence and cross examined witnesses on behalf of The Ramblers’ Association and Ramblers Cymru.” PAGE
4
Welsh
WORKING FOR WALKERS
Overview on ROWIPs in Wales
Our Response to ROWIPs
Ramblers Cymru have now offered a considered response to 17 of 22 ROWIPs required in Wales with two currently under consultation and one draft still awaited. The fact that we have been able to respond so effectively is in no small part down to the dedication of the local volunteers who took the time to scrutinise the plans as they became available. There have been some notable successes including forcing two authorities who had failed to follow WAG guidelines in their ROWIP preparation to completely rethink their plans and republish them. In general it is felt that our comments have been taken seriously with many of the points raised incorporated into the final ROWIPs that were adopted. Having recounted the successes, it has not however been all plain sailing and some sticking points have still to be resolved. Common problems that have appeared include final plans that lack clarity or detail on budgeting and resources for the improvements they have identified and still further any clear indication on how the plans will be financed. Monitoring the progress of ROWIPs through implementation will play an important part in how we engage with the process so it is important that we try to ensure this is rigorous and transparent. Most Authorities clearly indicate the importance of Local Access Forums in their ROWIPs generally with some going even further than that in recognising the forums as pivotal to the implementation process. One in particular has even suggested that the LAF should be the official body responsible for monitoring the plans although little detail has emerged on how that might happen. A much more detailed overview can be expected when all the ROWIPs in Wales have been adopted and we look to start planning Ramblers Cymru input into their implementation. We would still like to hear from any members or volunteers who have engaged with the process so far to hear their views. In the first instance please contact Mike Mills (pictured) on mikem@ramblers.org.uk or on 029 2064 4308 if you would like to contribute. Editor’s note: WAG has awarded £1.7 million for improvement of ROWIPs in 2008/9
SUBSCRIBE NOW Walking Wales is the Principality’s only magazine devoted entirely to walking in Wales, packed full of fascinating articles and superb photography. Published quarterly, it contains news, lively letters pages, features by Chris Barber MBE and Roger Redfern, a viewpoint photograph, gear reviews, articles on natural history and the environment, book reviews, countryside issues, Ramblers’ pages and a personality profile. Each issue also contains a pull-out walks supplement for you to use and collect. Take a subscription now to keep abreast of all that’s happening for walkers in Wales!
SPOTLIGHT
ON ENFORCEMENT A profile of former policeman, Martin Davies, who currently works on enforcement in Powys Name: Martin Davies Title: Enforcement Officer (Countryside Access) Powys County Council, Countryside Services.
T
he last sixteen months have certainly proved to be challenging for Enforcement Officer Martin Davies. Martin joined the Countryside Services team in Powys in September 2006, taking on immediate responsibility for public paths in a 2,000 square mile area with no dedicated enforcement policy and a growing backlog of cases fuelled by fresh investigations. The public rights of way network, managed by Powys County Council, consists of approximately 9,250 km or just less than 6,000 miles of public paths. This represents over a quarter of all PROWs in Wales, including nationally important long distance trails. Powys County Council understands that an effectively managed path network is an important resource, and an asset to communities throughout the county. Over to Martin: “Like many local authorities in Wales, financial resources in Powys are finite and we have found that the Priority Community Model used by Countryside Services provides the most efficient use of our resources. “This means each of our seven Area Officers concentrates on the communities that generate the most complaints (weighted against the mileage of public paths within each community). When all outstanding issues within that community have been resolved we will move on to the community with the next highest level of outstanding issues,” he said. Martin, and the rest of the team in Countryside Services, hopes that the new policy clearly sets out the approach to be taken by countryside access enforcement officers in exercising their duties and will ensure that legislation is complied with in a way that is consistent and based on best practice. “Our primary aim is to encourage dialogue to try to resolve issues. We will continue to forge links with relevant users, landholders and other interested parties and to assist we are working on an enforcement information booklet that outlines the responsibilities of landowners and developers,” he said. “In the vast majority of cases, issues can be resolved quite simply by making the offender aware of their statutory liabilities. It is important to strike the right balance between effective dialogue and legal action,” said Martin.
Just call 01778 392084 with your credit card handy to get the next four issues for £12.95, or send a cheque with your name and address to:
If you do encounter problems with rights of way in Powys, report them to Countryside Services in Powys - 01597 8275000 - it will help them to maintain a picture of what’s happening on the ground.
Walking Wales Magazine, Warners Subscription Services, FREEPOST PE211, Bourne, Lincs PE10 9BR. (no stamp required)
In conclusion, Martin cites an adage from his old police training school days, which he believes as relevant today as it always was: “Prevention is better than knowing who did it”… PAGE
5
Advertisement
£10 off
Heritage in Wales Membership Over 30 great castles and historic attractions to explore… Cadw promotes and preserves a collection of attractions across Wales including historic buildings, parks and gardens, ancient monuments, landscapes and underwater archaeology.
Castell Coch, South Wales
Wales offers a wealth of built heritage to explore on foot. Spectaculary sited Harlech Castle is situated in the shadow of the Snowdonia National Park, which features some of the best mountain walks in the UK. A little further north is Criccieth Castle on the Llyn Peninsula, where walkers are spoilt with over 100 miles of stunning coastline. To the west, St Davids Bishops Palace is a great starting point to discover Pembrokeshire’s Coastal path while Castell Coch to the south is a charming highlight of The Taff Trail, a popular walking and cycling path stretching from Cardiff Bay to the Brecon Beacons. Lovers of the landscape and heritage of Wales can take advantage of Cadw’s two heritage walk packs, each containing six walks, featuring many treasured historic properties, printed on pocket-sized waterproof laminated card. Both publications cost £3.95 each. To order your copy, telephone Cadw’s Sales Section on 01443 336 092 from 10am-3pm or e-mail cadw.sales@wales.gsi.gov.uk
It’s easy to join! Freephone 0800 0743121 or Complete and post an application form* *Forms can be downloaded from www.cadw.wales.gov.uk. Complete and send FREEPOST with payment (quoting ‘Ramblers £10 discount offer’) to: The ‘Heritage in Wales’ Membership Dept, Freepost CF1142/9, Cardiff CF24 5GZ NB: National Trust properties and Historic Royal Palaces sites such as the Tower of London are not included. Cadw is the Welsh Assembly Government’s historic environment service. Our aim is to promote the conservation and appreciation of Wales’s historic environment. All photographs are © Crown copyright and must not be reproduced without written permission.
Inspirationuatl Days O www.cadw.wales.gov.uk
Choose from a range of membership categories: Code Membership category AD1 Adult AD2 2 Adults at same address FM1 Family – 2 adults & all children under 16 FM2 Family – 1 adult & all children under 16 SC1 Senior Citizen (single 60+) SC2 Senior Citizen (couple 60+) ASC Adult and Senior Citizen (at same address) YP Young person 16-20yrs/NUS JNR Junior/Child under 16 (children under 5 free) LF Life JLF Joint Life SLF Senior Citizen (Life) SJL Senior Citizen (Joint Life) Children under 16 applies to children or grandchildren. Prices valid until 31st March 2009
Price £35 £54 £59 £40 £22 £38 £46 £20 £16 £525 £725 £350 £470
Welsh
WORKING FOR WALKERS
PROMOTING WALKING >>>
Valley Ramblers’ Open Day well attended Cynon Valley Ramblers Open Day. The public event, at the Dare Valley Country Park on April 18th 2008, won Council plaudits and proved a resounding success. Local ramblers handed out free copies of walking magazines, the group’s programme of weekend and evening walks and its social events listing, along with general information about walks in and around Rhondda Cynon Taf. Scores of visitors to the centre were encouraged to join up, walk and take part in social and conservation activity. They took part in a free prize draw featuring vouchers and products donated from local businesses and were also able to test their blood pressure and lung capacity to see just how fit - or unfit! - they really were. After a short walk around the Country Park brought proceedings to a close, the Deputy Mayor of Rhondda Cynon Taf, Margaret Davies, congratulated the group. “We are delighted to support this wonderful organisation which contributes so much to the ongoing success of Dare Valley Country Park. We wish them well in their future endeavours and hope that plenty more people will join them and realise the enormous health and wellbeing benefits of remaining active in this way.”
Erfyl Lloyd Davies
“Get Walking, Get Fit and Have Fun” were the watchwords of a
Rail Rambles launch at Machynlleth March 2008
On The Right Tracks A
ll aboard! Rail Rambles- the new programme of guided walks using the railway- has started. Get your copy- phone Ramblers Cymru or download from www.ramblers.org.uk/wales/railrambles.html and let the train - and not your wallet or the environment - take the strain! A selection of upcoming walks to kick start your Summer: Saturday, 26 July: A 7 mile (moderate) circular walk via Offa’s Dyke and Stonehenge. Contact Richard & Barbara Addyman on 01568 612571 for further information. Saturday 23 August: A 10 mile (moderate) with one steep climb at the start) circular walk from Crosskeys through part of the Sirhowy Valley Country Park, up Hafod Tudor valley onto Mynydd y Lan to Mynydd Islwyn. Contact Maggie Thomas on 01495 273057 for further information. Saturday 27 September: A 7 mile (moderate) circular walk around Manorbier and St Florence. Contact Chris Taylor on 01646 600225 for further information. Wednesday 15 October: A 10 mile leisurely linear walk from Quakers Yard to Merthyr Tydfil. Depart Cardiff Central at 1026, return Merthyr Tydfil at 1638. Contact Gwyn Lewis on 029 2090 2633 for further information. Saturday 29 November: A 9 mile (energetic) circular walk via Lluest, Plas Gregynog and Garth Hill. Depart Shrewsbury 0928, return from Newtown 1640. Contact Richard & Barbara Addyman on 01568 612571 for further information.
Martin Smith and Allan Harrison, Cynon Valley Ramblers, at the Cynon Valley Ramblers Open Day at the Dare Valley Country Park, April 18th 2008. For more information on the topics on these pages contact Anwen Parker on 029 2064 4308 or email anwen.parker@ramblers.org.uk.
Saturday 20 December: A 6 mile moderate linear walk from Pennal to Machynlleth via Foel Gôch. Depart Shrewsbury 0928. Bus to Pennal, fare extra. Return from Machynlleth at 1602. Contact Laurence Main on 01650 531354 for further information.
Royal Welsh Launch Jane Davidson, AM, Minister for the Environment and Sustainability and Housing will be launching the new All-Wales Rail Rambles programme at the Environmental Compact stand at the Royal Welsh Show on Monday 21st June at 9.00am. Please let us know if you’d like to come along. PAGE
7
Welsh
SUMMER 2008
Fresh Air Firm Ground This is the Ramblers’ new five year strategy based widely agreed within Ramblers. It will develop everyone’s walking opportunities by striking a balance between paths and access work (walking environments) and the promotion of walking for people (walking accessibility). You can see the full plan on the link below or ask for a copy. http://www.ramblers.org.uk/news/2008/RamblersStrategy2008-2013.pdf A cut down version is given below.
Working for a Walking Britain The Ramblers’ Association Strategy 2008-2013 This document sets out the direction for the Ramblers’ Association for the years to 2013 focusing on the key strategic priorities. We will prepare a more detailed operational plan which will set out how we’re going to achieve this strategy, how much it will cost, and where we will find the resources we will need. What we believe in… We want Britain to be a place where people choose to go walking, and where it’s easy and enjoyable to do so. For more than seventy years, the Ramblers’ Association has worked to make it easier and more enjoyable for people to walk. We have achieved much. However, there remain barriers of all kinds which prevent many from enjoying the benefits of walking. We commit ourselves to work for a walking Britain, where walking is a popular choice for its people, both for relaxation and in daily life. We want walking to be an enjoyable experience for all, whether in the countryside or in the city, on gentle paths or challenging hillsides. We believe that walking contributes to health and well-being and supports a more sustainable way of life. How we will achieve this…. The Ramblers will work through its members and supporters and with partner organisations to achieve our aim of a walking Britain. In our work both locally and UK-wide, we will harness the skills and energy of our members to promote the interests of walkers. We will provide the leadership needed, offer specialist expertise, and deliver high-profile campaigns and projects. We will work in partnership with other individuals, groups, and organisations who share our desire to promote walking. We will work with them to create the walking Britain we want. The way we will work… In all the work that we do, we will try to be: Welcoming, Positive, Empowering, Inclusive, Ethical, Democratic, Environmentally responsible. Over the next five years, these are the values that groups, areas, volunteers, trustees and PAGE
8
staff at the Ramblers will try to work by. If we put these values into practice we will be a stronger organisation. We will aim to improve and develop the following skills. If we do these things well, we will be more successful. What we will need to do well… Campaigning, Developing networks and partnerships, Technical and specialist knowledge, Political awareness and influence, Ensuring we are a well-run organisation.
Our key aims for the next 5 years… will work... What we will need to do Fresh Air - Aim 1: Good-quality walking environments People are more likely to walk, and to enjoy it more, if their walking environments are of the highest quality. Fresh Air - Aim 2: Making Walking Accessible to All We want to do much more to spread the positive message about walking, ensuring that those who do not currently walk very much have access to the pleasures which walking can bring. Firm Ground - Aim 3: Communicating our Work We want to ensure that the image we convey encourages rather than puts off potential supporters. Firm Ground - Aim 4: A Well-run Organisation We need to maximise our scope for success by ensuring our organisation has efficient organisational and financial structures in place.
Y
HAF 2008
Awyr Iach Tir Cadarn Dyma strategaeth pum mlynedd newydd Y Cerddwyr a gytunwyd yn eang ymysg y Cerddwyr. Bydd yn datblygu’r cyfleoedd cerdded sydd ar gael i bawb drwy daro cydbwysedd rhwng gwaith llwybrau a mynediad (amgylcheddau cerdded) a hybu cerdded i bobl (hygyrchedd cerdded). Gallwch weld y cynllun llawn ar y ddolen isod neu ofyn am gopi. http://www.ramblers.org.uk/news/2008/RamblersStrategy2008-2013.pdf Mae fersiwn cryno ar gael isod.
Gweithio ar gyfer Prydain sy’n Cerdded Strategaeth Cymdeithas y Cerddwyr 2008-2013 Mae’r ddogfen hon yn gosod cyfeiriad Cymdeithas y Cerddwyr am y blynyddoedd hyd at 2013 ac yn canolbwyntio ar y blaenoriaethau strategol allweddol. Byddwn yn paratoi cynllun gweithredol mwy manwl lle byddwn yn mynegi sut rydym am gyflawni’r strategaeth hon, faint y bydd hi’n ei gostio a ble byddwn yn darganfod yr adnoddau y bydd arnom eu hangen. Ein cred... Rydym eisiau i Brydain fod yn lle mae pobl yn dewis mynd i gerdded, a lle mae’n hawdd ac yn bleserus gwneud hynny. Am dros saith deg o flynyddoedd, mae Cymdeithas y Cerddwyr wedi ymdrechu i’w gwneud hi’n haws ac yn fwy pleserus i bobl gerdded. Rydym wedi cyflawni llawer. Fodd bynnag, mae yna rwystrau o bob math o hyd sy’n atal llawer rhag mwynhau manteision cerdded. Rydym yn ymrwymo ein hunain i weithio ar gyfer Prydain sy’n cerdded, lle bo cerdded yn ddewis poblogaidd ar gyfer ei phobl, er mwyn ymlacio ac mewn bywyd bob dydd. Rydym yn credu y dylai cerdded fod yn brofiad pleserus i bawb, boed hynny yng nghefn gwlad neu yn y ddinas, ar lwybrau rhwydd neu lechweddau serth. Credwn fod cerdded yn cyfrannu tuag at iechyd a lles ac yn cynorthwyo tuag at ffordd o fyw sy’n fwy cynaliadwy. Sut y byddwn yn cyflawni hyn... Bydd Y Cerddwyr yn gweithio drwy ei haelodau a’i chefnogwyr a chyda sefydliadau partner er mwyn cyflawni ein nod sef Prydain sy’n cerdded. Yn ein gwaith yn lleol ac ar draws y DU, byddwn yn harneisio sgiliau ac egni ein haelodau er mwyn hybu diddordebau cerddwyr. Byddwn yn darparu’r arweiniad angenrheidiol, yn cynnig arbenigedd, ac yn cynnal ymgyrchoedd a phrosiectau y rhoddir llawer o sylw iddynt. Byddwn yn gweithio mewn partneriaeth ag unigolion, grwpiau a sefydliadau eraill sy’n rhannu ein dymuniad i hybu cerdded. Byddwn yn cydweithio gyda nhw er mwyn creu’r Brydain sy’n cerdded yr ydym yn dymuno ei gweld. Y modd y byddwn yn gweithio... Yn yr holl waith a wnawn, byddwn yn ceisio bod yn: Groesawgar, Cadarnhaol, Ymrymusol, Cynhwysol, Moesol, Democratig, a Chyfrifol yn Amgylcheddol. TUDALEN
Dros y pum mlynedd nesaf, dyma’r gwerthoedd y bydd grwpiau, rhanbarthau, gwirfoddolwyr, ymddiriedolwyr a staff Y Cerddwyr yn ceisio gweithio iddynt. Os defnyddiwn ni’r gwerthoedd hyn yn ymarferol byddwn yn sefydliad cryfach. Bwriadwn wella a datblygu’r sgiliau canlynol. Os gwnawn ni’r pethau hyn yn dda, byddwn yn fwy llwyddiannus. Beth fydd arnom ni ei angen i wneud yn dda... Ymgyrchu, Datblygu rhwydweithiau a phartneriaethau, Gwybodaeth dechnegol ac arbenigol, Ymwybyddiaeth a dylanwad gwleidyddol, Sicrhau ein bod ni’n sefydliad sy’n cael ei reoli yn dda.
Ein hamcanion allweddol ar gyfer y 5 mlynedd nesaf... Beth fydd angen i ni ei wneud Awyr Iach – Amcan 1: Amgylcheddau cerdded o safon uchel Mae pobl yn fwy tebygol o gerdded, a mwynhau hynny yn fwy, os yw eu hamgylcheddau cerdded o’r safon uchaf. Awyr Iach – Amcan 2: Gwneud Cerdded yn Hygyrch i Bawb Mae arnom eisiau gwneud llawer mwy i ledaenu’r neges gadarnhaol ynglˆyn â cherdded, gan sicrhau bod y rheini nad ydynt yn cerdded llawer ar hyn o bryd o fewn cyrraedd i’r pleserau y gall cerdded eu cyflwyno iddynt. Tir Cadarn – Amcan 3: Cyfathrebu ein Gwaith Rydym am sicrhau bod y ddelwedd a drosglwyddwn yn annog cefnogwyr posibl yn hytrach na’u digalonni. Tir Cadarn – Amcan 4: Sefydliad sy’n cael ei Reoli yn Dda Mae arnom angen elwa gymaint â phosibl ar ein cyfle i lwyddo drwy sicrhau bod gan ein sefydliad strwythurau trefniadaethol ac ariannol effeithiol.
8
GWEITHIO AR RHAN CERDDWYR
Y
HYRWYDDO CERDDED >>>
Diwrnod Agored Cerddwyr y Dyffryn “Cerddwch, Cadwch yn Heini a Mwynhewch” oedd geiriau allweddol Diwrnod Agored Cerddwyr Cwm Cynon.
Enillodd y digwyddiad cyhoeddus, ym Mharc Gwledig Cwm Dar ar Ebrill 18fed 2008, glod gan y Cyngor a bu’n llwyddiant ysgubol. Dosbarthwyd copïau o gylchgronau cerdded, rhaglen y gr w ˆ p am y penwythnos a theithiau cerdded min nos am ddim gan gerddwyr lleol yn ogystal â’u rhestr o ddigwyddiadau cymdeithasol a gwybodaeth gyffredinol am deithiau cerdded yn ac o amgylch Rhondda Cynon Taf. Anogwyd llu o ymwelwyr i’r ganolfan i ymuno, cerdded ac i gymryd rhan mewn gweithgaredd cymdeithasol a chadwraethol. Cawsant gymryd rhan mewn raffl am ddim gyda gwobrau oedd yn cynnwys talebau a nwyddau a roddwyd gan fusnesau lleol a chawsant gyfle hefyd i brofi eu pwysedd gwaed a maint eu hysgyfaint er mwyn gweld pa mor iach – neu afiach! – oeddent o ddifrif. Wedi i’r trefniadau ddod i ben yn dilyn taith gerdded fer o amgylch y Parc Gwledig, llongyfarchwyd y gr w ˆ p gan Ddirprwy Faer Rhondda Cynon Taf, Margaret Davies. “Rydym wrth ein bodd yn cefnogi’r sefydliad arbennig hwn sy’n cyfrannu cymaint at lwyddiant parhaol Parc Gwledig Cwm Dar. Dymunwn yn dda iddyn nhw gyda’u hymdrechion yn y dyfodol a gobeithiwn y bydd llawer mwy o bobl yn ymuno â nhw a sylweddoli’r manteision enfawr i iechyd a lles sydd i’w cael wrth barhau yn actif fel hyn.”
Llun: Erfyl Lloyd Davies
Lansio Troeon Trên ym Machynlleth Mawrth 2008
Ar y Traciau Cywir P
awb ymlaen! Mae Troeon Trên – rhaglen newydd o deithiau tywys yn defnyddio’r rheilffordd – wedi cychwyn. Ewch i gael eich copi – ffoniwch Cerddwyr Cymru neu lawrlwythwch gopi o www.ramblers.org.uk/wales/railrambles.html a gadewch i’r trên – nid eich waled neu’r amgylchedd – gymryd y straen! Detholiad o deithiau cerdded diddorol i ddechrau eich Haf: Sadwrn, 26 Gorffennaf: Taith gerdded 7 milltir gylchol (gymedrol) heibio Clawdd Offa a Chôr y Cewri. Cysylltwch â Richard a Barbara Addyman ar 01568 612571 am wybodaeth bellach. Sadwrn 23 Awst: Taith gerdded 10 milltir gylchol (gymedrol) gydag un rhan yn dringo’n serth ar y dechrau o Crosskeys drwy ran o Barc Gwledig Dyffryn Sirhowy, i fyny dyffryn Hafod Tudur i Fynydd y Lan yna Mynydd Islwyn. Cysylltwch â Maggie Thomas ar 01495 273057 am wybodaeth bellach. Sadwrn 27 Medi: Taith gerdded 7 milltir gylchol (cymedrol) o amgylch Maenorb w ˆ r a St Florence. Cysylltwch â Chris Taylor ar 01646 600225 am wybodaeth bellach. Mercher 15 Hydref: Taith gerdded 10 milltir syth a hamddenol o Quakers Yard i Ferthyr Tudful. Gadael gorsaf Caerdydd Canolog am 1026, yna dychwelyd i Ferthyr Tudful am 1638. Cysylltwch â Gwyn Lewis ar 029 2090 2633 am wybodaeth bellach. Sadwrn 29 Tachwedd: Taith gerdded 9 milltir (egnïol) drwy Lluest, Plas Gregynog a Mynydd Garth. Gadael Yr Amwythig 0928, dychwelyd o’r Drenewydd 1640. Cysylltwch â Richard a Barbara Addyman ar 01568 612571 am wybodaeth bellach.
Martin Smith ac Allan Harrison, Cerddwyr Cwm Cynon, yn Niwrnod Agored Cerddwyr Cwm Cynon ym Mharc Gwledig Cwm Dar, Ebrill 18fed, 2008. Am fwy o wybodaeth am y pynciau ar y tudalennau hyn cysylltwch ag Anwen Parker ar 029 2064 4308 neu e-bostiwch anwen.parker@ramblers.org.uk
Sadwrn 20 Rhagfyr: Taith gerdded 6 milltir gymedrol a syth o Bennal i Fachynlleth drwy Foel Goch. Gadael Yr Amwythig 0928. Bws i Bennal, y pris yn ychwanegol. Dychwelyd o Fachynlleth am 1602. Cysylltwch â Laurence Main ar 01650 531354 am wybodaeth bellach.
Lansio’r Sioe Frenhinol Bydd Jane Davidson, AC, Gweinidog dros yr Amgylchedd, Cynaliadwyedd a Thai yn lansio’r rhaglen Teithiau Trên ar gyfer Cymru gyfan yn stondin y Compact Amgylcheddol yn Sioe Frenhinol Cymru ddydd Llun 21ain Gorffennaf am 9.00am. Cysylltwch â ni os hoffech ddod. TUDALEN
7
Hysbyseb
Gostyngiad o £10 Aelodaeth Etifeddiaeth y Cymry Dros 30 o gestyll ac atyniadau hanesyddol gwych i’w crwydro... Mae Cadw yn hyrwyddo ac yn gwarchod casgliad o atyniadau ledled Cymru gan gynnwys adeiladau hanesyddol, parciau a gerddi, henebion, tirweddau ac archeoleg danddwr.
Castell Coch, De Cymru
Mae Cymru yn cynnig cyfoeth o dreftadaeth adeiledig i’w grwydro ar droed. Lleolir Castell Harlech mewn tirwedd ysblennydd yng nghysgod Parc Cenedlaethol Eryri, sy’n cynnwys rhai o’r llwybrau cerdded mynyddig gorau yn y DU. Ychydig i’r gogledd ceir Castell Cricieth a Phenrhyn Llyˆn, lle caiff cerddwyr y fraint o grwydro dros 100 milltir o arfordir bendigedig. I’r gorllewin, mae Llys yr Esgob Tyddewi yn fan cychwyn gwych i ganfod llwybr Arfordirol Sir Benfro tra bod Castell Coch yn y de yn uchafbwynt hyfryd i Lwybr Taf, sef llwybr cerdded a seiclo poblogaidd sy’n ymestyn o Fae Caerdydd i Fannau Brycheiniog. Gall pobl sydd wrth eu bodd â thirwedd a threftadaeth Cymru fanteisio ar ddau becyn teithiau cerdded treftadaeth Cadw. Mae pob un yn nodi chwe thaith gerdded sy’n cynnwys nifer o safleoedd hanesyddol gwerthfawr, wedi’i argraffu ar gerdyn poced gwrth-ddwˆr wedi’i lamineiddio. Mae’r ddau gyhoeddiad yn £3.95 yr un. I archebu eich copi, ffoniwch Adran Gwerthiannau Cadw ar 01443 336 092 rhwng 10am a 3pm neu anfonwch e-bost at cadw.sales@wales.gsi.gov.uk
Mae ymuno’n hawdd! Rhadffon 0800 0743121 neu Cwblhewch ac anfonwch ffurflen gais* *Gellir llwytho ffurflenni i lawr o www.cadw.wales.gov.uk. Cwblhewch y ffurflen a’i hanfon drwy RADBOST gyda’r taliad (gan ddyfynnu ‘Gostyngiad o £10 cerddwyr’) at: Adran Aelodaeth ‘Etifeddiaeth y Cymry’, Rhadbost CF1142/9, Caerdydd CF24 5GZ DS: Nid yw’n cynnwys eiddo’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol na Phalasau Brenhinol Hanesyddol fel Twˆr Llundain. Cadw yw gwasanaeth amgylchedd hanesyddol Llywodraeth Cynulliad Cymru. Ein nod yw hyrwyddo’r gwaith o gadw a gwerthfawrogi amgylchedd hanesyddol Cymru. Mae’r holl luniau yn hawlfraint y Goron h ac ni chaniateir eu hatgynhyrchu heb ganiatâd ysgrifenedig.
Dewiswch o amrywiaeth o gategorïau aelodaeth: Cod Categori aelodaeth Pris AD1 Oedolyn £35 AD2 2 Oedolyn yn yr un cyfeiriad £54 FM1 Teulu – 2 oedolyn a phob plentyn o dan 16 oed £59 FM2 Teulu – 1 oedolyn a phob plentyn o dan 16 oed £40 SC1 Henoed (sengl 60+) £22 SC2 Henoed (cwpl 60+) £38 ASC Oedolyn a Henoed (yn yr un cyfeiriad) £46 YP Person ifanc 16-20 oed/Myfyriwr £20 JNR Plentyn o dan 16 oed (plant o dan 5 oed am ddim) £16 LF Aelodaeth oes £525 JLF Cyd-aelodaeth Oes £725 SLF Henoed (Oes) £350 SJL Henoed (Cyd-aelodaeth Oes) £470 Mae plant o dan 16 oed yn cynnwys plant neu wyrion ac wyresau. Prisiau yn gymwys tan 31ain Mawrth 2009
llan Diwrnodau A Ysbrydoledig www.cadw.cymru.gov.uk
GWEITHIO AR RHAN CERDDWYR
Golwg Gyffredinol ar ROWIPs yng Nghymru
Ein hymateb i ROWIPs
Mae Cerddwyr Cymru erbyn hyn wedi cynnig ymateb gofalus i 17 o 22 o ROWIPs a oedd yn ofynnol yng Nghymru gyda dau yn destun ymgynghoriad ar hyn o bryd gydag un drafft arall yn dal heb ymddangos eto. Mae’r ffaith ein bod ni wedi medru ateb mor effeithiol yn ddyledus yn bennaf i ymroddiad y gwirfoddolwyr lleol a dreuliodd yr amser angenrheidiol yn archwilio’r cynlluniau cyn gynted yr oeddent ar gael. Cafwyd ychydig o lwyddiannau nodedig fel gorfodi dau awdurdod oedd wedi methu â dilyn canllawiau LlCC yn eu paratoadau ar gyfer ROWIPs i ailfeddwl eu cynlluniau yn gyfan gwbl a’u hail-gyhoeddi. Yn gyffredinol teimlir y cymerwyd ein sylwadau o ddifrif oherwydd cynhwyswyd nifer o’r pwyntiau a godwyd yn y ROWIPa terfynol a fabwysiadwyd. Wedi nodi’r llwyddiannau fodd bynnag, nid aeth popeth rhagddo yn rhwydd ac mae rhai pwyntiau dadleuol eto i’w datrys. Mae problemau cyffredin sydd wedi dod i’r golwg yn cynnwys cynlluniau terfynol sy’n aneglur neu sy’n brin o fanylion am gyllid neu adnoddau ar gyfer y gwelliannau a nodwyd ac ymhellach, unrhyw awgrym clir ynglˆ yn â sut y bydd y cynlluniau yn cael eu hariannu. Bydd monitro cynnydd yr ROWIPs drwy eu gweithredu yn chwarae rhan bwysig yn y modd rydym yn mynd i’r afael â’r broses felly mae’n bwysig ein bod yn ceisio sicrhau bod hyn yn drylwyr ac yn glir. Mae’r rhan fwyaf o Awdurdodau yn nodi pwysigrwydd Fforymau Mynediad Lleol yn glir yn eu ROWIPs yn gyffredinol gyda rhai yn mynd ymhellach na hynny wrth gydnabod bod y fforymau yn holl bwysig yn y broses weithredu. Awgrymodd un yn arbennig mai’r FfMLl ddylai fod y corff swyddogol sy’n gyfrifol am fonitro’r cynlluniau er mai ychydig iawn o fanylder sydd wedi ymddangos am sut y dylai hynny ddigwydd. Gellid disgwyl gorolwg llawer mwy manwl pan fo’r holl ROWIPs yng Nghymru wedi eu mabwysiadu ac y byddwn yn dechrau paratoi i gynllunio mewnbwn Cerddwyr Cymru i’r modd y byddant yn gweithredu. Hoffem glywed o hyd oddi wrth unrhyw aelodau neu wirfoddolwyr sydd wedi mynd i’r afael â’r broses hyd yn hyn er mwyn clywed eu barn. Cysylltwch yn y lle cyntaf gyda Mike Mills (yn y llun) ar mike.mills@ramblers.org.uk neu ar 029 2064 4308 os hoffech gyfrannu. Nodyn y golygydd: Mae LlCC wedi rhoi £1.7 miliwn ar gyfer gwella ROWIPs yn 2008/9
TANYSGRIFIWCH YN AWR Cerdded Cymru yw’r unig gylchgrawn yng Nghymru sydd wedi ei neilltuo yn gyfan gwbl i gerdded yng Nghymru. Mae’n llawn o erthyglau diddorol a ffotograffau gwych. Fe’i cyhoeddir yn chwarterol ac mae’n cynnwys newyddion, tudalennau o lythyrau bywiog, erthyglau nodwedd gan Chris Barber MBE a Roger Redfern, ffotograff o wylfan, adolygiadau, erthyglau ar hanes naturiol a’r amgylchedd, adolygiadau llyfrau, materion cefn gwlad, tudalen Y Cerddwyr a phroffil personoliaeth. Mae pob rhifyn hefyd yn cynnwys atodiad am deithiau cerdded i chi ei dynnu allan i’w defnyddio a’u casglu. Cymerwch danysgrifiad yn awr i gadw mewn cysylltiad â’r cyfan sy’n digwydd i gerddwyr yng Nghymru!
Y
CANOLBWYNTIO AR ORFODI Proffeil o gyn heddwas, Martin Davies, sy’n gweithio ar orfodi ym Mhowys ar hyn o bryd Enw: Martin Davies Teitl: Swyddog Gorfodi (Mynediad Cefn Gwlad) Cyngor Sir Powys, Gwasanaethau Cefn Gwlad.
Y
n sicr, mae’r un mis ar bymtheg diwethaf wedi bod yn her i’r Swyddog Gorfodi, Martin Davies. Ymunodd Martin â’r tîm Gwasanaethau Cefn Gwlad ym Mhowys ym Medi 2006, gan gymryd cyfrifoldeb ar unwaith am lwybrau cyhoeddus mewn ardal o 2,000 milltir sgwâr heb unrhyw bolisi gorfodi pwrpasol a rhestr gynyddol o achosion i’w trafod yn ogystal ag ymchwiliadau newydd. Mae rhwydwaith yr hawliau tramwy cyhoeddus, a reolir gan Gyngor Sir Powys, yn cynnwys tua 9,250 km neu ychydig llai na 6,000 o filltiroedd o lwybrau cyhoeddus. Mae hyn yn cynrychioli dros chwarter yr holl Hawliau Tramwy Cyhoeddus yng Nghymru, gan gynnwys llwybrau pellter hir sy’n bwysig yn genedlaethol. Mae Cyngor Sir Powys yn deall bod rhwydwaith o lwybrau a reolir yn effeithiol yn adnodd pwysig, ac yn gaffaeliad i gymunedau drwy’r sir. Drosodd at Martin: “Fel nifer o awdurdodau lleol yng Nghymru, mae adnoddau ariannol ym Mhowys yn gyfyngedig ac rydym wedi darganfod mai Model y Gymuned y rhoddir Blaenoriaeth iddi a ddefnyddir gan y Gwasanaethau Cefn Gwlad yw’r ffordd fwyaf effeithiol o ddefnyddio ein hadnoddau. “Mae hyn yn golygu bod pob un o’n saith Swyddog Rhanbarth yn canolbwyntio ar y cymunedau hynny sy’n cynhyrchu’r nifer mwyaf o gwynion (wedi eu pwysoli yn erbyn y milltiroedd o lwybrau cyhoeddus ymhob cymuned). Pan fo’r holl faterion heb eu datrys yn y gymuned honno wedi eu cwblhau byddwn yn symud ymlaen i’r gymuned gyda’r lefel uchaf nesaf o faterion heb eu datrys”, meddai. Gobeithia Martin, a gweddill y tîm yn y Gwasanaethau Cefn Gwlad, y bydd y polisi newydd yn cyflwyno’n glir y dull i’w ddefnyddio gan swyddogion gorfodi mynediad cefn gwlad wrth gyflawni eu dyletswyddau ac y bydd hyn yn sicrhau y cydymffurfir â deddfwriaeth mewn ffordd sy’n deg ac yn seiliedig ar ymarfer gorau. “Ein prif nod yw annog trafodaeth er mwyn ceisio datrys problemau. Byddwn yn parhau i ffurfio cysylltiadau gyda defnyddwyr perthnasol, deiliaid tir a grwpiau eraill sydd â diddordeb ac i gynorthwyo rydym yn gweithio ar lawlyfr gwybodaeth ynglˆyn â gorfodi sy’n amlinellu cyfrifoldebau perchnogion tir a datblygwyr,” meddai. “Yn y mwyafrif helaeth o achosion, gall problemau gael eu datrys yn weddol syml drwy wneud y troseddwyr yn ymwybodol o’u cyfrifoldebau statudol. Mae’n bwysig taro’r cydbwysedd iawn rhwng trafod effeithiol a gweithredu cyfreithiol,” meddai Martin.
I orffen, mae Martin yn adrodd dywediad o’i hen ddyddiau hyfforddi yn yr heddlu y mae’n credu sydd mor berthnasol heddiw ag erioed: “Mae atal yn well na gwybod pwy a’i gwnaeth”…
Cylchgrawn Cerdded Cymru, Warners Subscription Services, FREEPOST PE211, Bourne, Lincs PE10 9BR. (nid oes angen stamp)
Os deuwch ar draws problemau gyda hawliau tramwy ym Mhowys, cofnodwch nhw wrth y Gwasanaethau Cefn Gwlad ym Mhowys – 01597 8275000 – bydd hyn yn eu cynorthwyo i gael darlun o’r hyn sy’n digwydd yn lleol.
Galwch 01778 392084 gyda’ch cerdyn credyd wrth law i gael y pedwar rhifyn nesaf am £12.95 neu anfonwch siec gyda’ch enw a’ch cyfeiriad at:
TUDALEN
5
Y
HAF 2008
LLWYBRAU >>>
E
nillwyd brwydr ugain mlynedd i achub dau lwybr troed ganrifoedd oed sy’n croesi tir ar fferm yng Ngogledd Cymru mewn ymchwiliad cyhoeddus gyda chymorth Cerddwyr Cymru.
Arweiniwyd achos y gwrthwynebwyr gan Ron Williams, cadeirydd Cerddwyr Cymru, a ddadleuodd yn llwyddiannus yn erbyn tystiolaeth oedd yn honni y gwnaed camgymeriad yn yr 1950au pan gofnodwyd yn swyddogol bod dau lwybr troed yn Rhuthun yn hawliau tramwy cyhoeddus. Cynhaliwyd ymchwiliad cyhoeddus yng Nghlwb Rygbi Rhuthun, dros chwe diwrnod ym mis Hydref a Mawrth, o flaen yr Arolygydd Cynllunio Sue Arnott, i glywed tystiolaeth mewn ymdrech i
Ymchwiliad yn Cefnogi Ymgyrch i Gadw Llwybrau Troed ar Agor benderfynu os gwnaed y ddau lwybr cyhoeddus yn hawliau tramwy cyhoeddus drwy gamgymeriad. Casglwyd y dystiolaeth gan hanesydd mapiau nodedig Dr Yolande Hodson ar ran Mr a Mrs Turner a seiliwyd yr achos ar gymeriad “Miss Bremner”, oedd wedi byw fel meudwy yn Woodlands Hall rhwng 1885 a 1939.
Ron yn arwain Brwydr y Llwybr Cerdded: Cadeirydd Cerddwyr Cymru Ron Williams a’r coed ffawydd sy’n nodi llwybr troed Rhuthun.
Dywedwyd wrth yr ymchwiliad yr anharddwyd Miss Bremner yn dilyn cwymp oddi ar geffyl pan oedd yn blentyn. Honnwyd ei bod wedi creu cyfres o lwybrau tawel a chysgodfeydd o’r neilltu er mwyn ei galluogi i gerdded yn y boreau a chyfansoddi cerddoriaeth heb iddi gael ei gweld. Dadleuwyd oherwydd anffurfiad Miss Bremner a’i dymuniad am breifatrwydd, na fyddai hi fyth wedi caniatáu i lwybrau troed cyhoeddus gael eu creu ar draws ei thir.
Defnyddiai pentrefwyr y llwybrau hynafol Gwnaeth Ron Williams, ar ran Cerddwyr Cymru, yr achos fod y llwybrau cyhoeddus wedi eu creu cyn i Miss Bremner brynu’r tir yn nechrau’r 19eg ganrif. Yr adeg hynny byddai pentrefwyr yn defnyddio llwybrau troed ar gyfer eu gweithgareddau bob dydd i gymdeithasu, ymweld ag eglwysi a chapeli lleol a thafarndai lleol. Clywyd hefyd bod un o’r llwybrau yn cysylltu’r pentref gyda Llanfwrog a Rhuthun. Dywedodd preswylydd lleol 82 mlwydd oed, Bill Evans, wrth yr ymchwiliad ei fod wedi cerdded y llwybrau er pan oedd tua chwe blwydd oed. Roedd ei dad yn blymiwr lleol ac yn defnyddio’r llwybrau troed i fynd a dod o’i fannau gwaith. “Roedd fy nhad hefyd yn mwynhau mynd am dro. Yn aml byddai yn mynd â mi a’m mrawd gydag ef. Rwyf wedi bod yn cerdded y llwybrau o amgylch Woodlands Hall a’r Fferm ers oed cynnar iawn,” meddai Mr. Evans. Daeth Mr. Klaus Armstrong Braun, un arall o’r gwrthwynebwyr, â thystiolaeth o sut y defnyddid coed ffawydd yn aml i redeg ar hyd llinell hawliau tramwy cyhoeddus trwy goetiroedd, nodwedd a welir yn glir ar un o’r llwybrau yr oedd dadlau yn ei gylch (gweler y llun). Wrth groesawu penderfyniad yr Arolygydd, meddai Ron Williams: “Archwiliodd yr Ymchwiliad Cyhoeddus hwn y dystiolaeth yn drwyadl a daeth i’r casgliad na wnaethpwyd unrhyw gamgymeriad wrth lunio Map y Plwyf ac rydym yn croesawu penderfyniad yr Arolygydd”. Mae’r diddordeb a ddangoswyd yn yr Ymchwiliad hwn gan aelodau’r cyhoedd yn dangos pa mor bwysig yw hi fod llwybrau yn agored ac yn rhydd i’w defnyddio.” Talodd Mike Mills, Swyddog Hawliau Tramwy Cerddwyr Cymru, deyrnged i waith Ron a gwirfoddolwyr Cerddwyr Cymru. “Roedd yr achos hwn yn arbennig o anodd a chyflwynwyd swm eang o dystiolaeth yn yr ymchwiliad cyhoeddus. Yn arbennig, hoffwn ddiolch yn arbennig i Ron Williams am ei broffesiynoldeb a’r modd y cyflwynodd ei dystiolaeth ac y croesholodd dystion ar ran Cymdeithas y Cerddwyr a Cherddwyr Cymru.” TUDALEN
4
GWEITHIO AR RHAN CERDDWYR
Y
PROFFIL >>>
Helen yn datgelu ei brwdfrydedd dros gerdded Yng Nghyngor Cymru 2008, etholwyd Helen Lloyd Jones yn Isgadeirydd Cerddwyr Cymru ac mae’n sôn isod am ei theimladau tuag at gerdded. How Sut y daethoch chi i gymryd rhan mewn cerdded a pham ei fod yn arbennig yn awr? Cân yr ehedydd, awyr las a chymylau bach gwynion, tir comin ucheldir agored y Bannau wedi ei orchuddio mewn rhedyn gwyrdd a browngoch, cerdded gyda’ch teulu a gwylio eich ci bach Golden Retriever yn neidio’n llawen i bwll gwlith. Y rhain yw’r eiliadau hudol a gewch wrth gerdded, pan brofwch eich bod yn un â rhywbeth llawer iawn mwy na ni’n hunain, teimlad o fodlonrwydd ac o heddwch dwfn.
Pam wnaethoch chi ymuno â’r Cerddwyr? Penderfynodd fy nghymydog y byddai giât ar draws fy hawl tramwy adref yn syniad da. Dechreuodd fel giât fferm, gyda sbring anystwyth wrthi nad oeddwn i yn gallu ei dynnu’n hawdd iawn i’w agor. Yn fuan wedyn, ychwanegwyd rhodenni yr oedd yn rhaid eu tynnu allan, ac felly roedd rhaid i mi wthio fy hun o amgylch y rhodenni a oedd yn hongian dros ffos er mwyn cyrraedd y sbring. Yn olaf penderfynodd y ffermwr y byddai clo yn syniad da.
Pen-y-Fan. Mae gan Helen ddiddordeb mawr ym Mannau Brycheiniog ac mae’n is-gadeirydd y Fforwm Mynediad Lleol.
nghyfer gan Technology in Motion a leolir yn Llantrisant. Pan wisgaf fy esgidiau cerdded gallaf gerdded am byth, hebddyn nhw dydy hi ddim yn cymryd hir i’m traed ddatblygu pothelli. Yn ddiweddar rwyf wedi darganfod y pleser sydd i’w gael o ddefnyddio polion cerdded gyda sbring ynddyn nhw sy’n cynorthwyo i leihau’r effaith ar fy mhen-gliniau pan fyddaf yn mynd i lawr y rhiw.
Beth yr hoffech ei gyflawni gyda’r Cerddwyr? Fy mreuddwyd yw sicrhau ei bod hi’n bosib cerdded ar bob llwybr troed yng Nghymru, a
phob person yng Nghymru yn mwynhau cerdded ar eu hyd! Mae gennyf ddiddordeb mawr mewn effeithiau ymarfer corff ar les. Gall hyd yn oed ychydig bach o gerdded cael effaith hynod o gadarnhaol ar bob mathau o gyflyrau meddygol. Mae nifer o grwpiau yn cynnig teithiau cerdded byr yn ogystal â theithiau cerdded hir erbyn hyn ac mae gan rai fel Llanelli deithiau cerdded sy’n arbennig o fyr ar gyfer y rheiny na fuasai erioed wedi meddwl am gerdded fel rhywbeth y gallent ei wneud a chael hwyl yr un pryd.
Y digwyddiad doniolaf wrth gerdded? Cwrdd â hen wraig yng Nghoedwig Dean a arferai fwydo bwyd cath i’r llwynogod lleol fel y byddent yn gadael llonydd i’w hieir.
Doedd hi ddim yn syndod felly fy mod wedi dechrau cymryd diddordeb mawr mewn materion hawliau tramwy a deallais pa mor bwysig yw gwaith Cymdeithas y Cerddwyr i gadw cymaint o lwybrau troed ar agor.
Pam fod cerdded yn arbennig i chi? Mae bron pob un o fy munudau arbennig yn gysylltiedig â cherdded. Byddwn i a’m meibion yn mynd â’r c w ˆ n am dro yng Nghoed Dyffryn, Bryncoch y rhan fwyaf o nosweithiau ar ôl ysgol. Yn fy mhen rwy’n dal i weld y rhodfa o ffawydd a’r bysedd y c w ˆ n yn disgleirio yng ngolau’r haul oedd yn hidlo drwy’r dail.
Beth yw eich hoff le cerdded? Pan oeddwn i yn blentyn, arferai fy ffrindiau a minnau gerdded i lawr at yr afon ac ar hyd y Gro ger Afon Gwy yn y Clas-ar-wy. Dyma fy hoff le cerdded o hyd. Rydw i wrth fy modd yn gwylio’r afon. Dwi hefyd yn hoffi edrych yn ôl tua’r pentref sydd wedi’i osod yn dwt yng nghesail y bryniau gyda’r Mynydd Du yn ei amddiffyn yn gadarn y tu ôl iddo.
Atgofion wedyn am gerdded y tu ôl i raeadr oer Sgwd-yr-Eira ger Glyn Nedd ar ddiwrnod poeth o haf; rhannu aruthredd traeth Rhosili ar Wyl San Steffan gyda fy meibion; y bodlonrwydd o gwblhau taith ar hyd Mur Mawr China; gorfoleddu wrth gerdded i lawr Ffordd y Bannau a gweld Llyn y Fan Fawr oddi tanaf gydag aderyn ysglyfaethus yn cylchu yn y dynfa ar hyd yr esgair; y daith 3 cilomedr yn Nyffryn Wysg gyda ffrind a drodd yn daith 10 milltir a chynnig i briodi. Do, ddarllenydd, fe’i priodais!
Pwy yw cydymaith cerdded eich breuddwydion? Byddai’n rhaid dewis rhwng Sidan a Muffin fy nghw ˆ n ac unrhyw un o fy nheulu!
A oes gennych hoff ddarn o git cerdded? Fy esgidiau cerdded, mae ganddyn nhw wadnau arbennig ac fe’u gwnaed ar fy
Helen Lloyd Jones gartref
Does dim rhyfedd bod cerdded yn arbennig i mi! TUDALEN
3
Y
Helo eto … Penney
Mae’r Gwanwyn wedi bod yn gymysg ond eto cafwyd rhywfaint o dywydd cerdded gwych. Mae llawer wedi bod yn digwydd ym myd Cerddwyr Cymru.
HAF 2008
2008 GORFFENNAF 21 – 24 Sioe Frenhinol Cymru, Llanelwedd
y Beverle Ymunodd nifer o aelodau o Gymru gyda’r Cyngor Cyffredinol yn AWST Caerwynt a gwrandawyd ar y Prif Weithredwr newydd, Tom Franklin yn 2 – 9 Eisteddfod Genedlaethol, Caerdydd disgrifio posibiliadau a pha mor berthnasol yw Cymdeithas y Cerddwyr yn y Brydain fodern MAWRTH 2009 yn ogystal â’r heriau sydd ynghlwm wrth y strategaeth newydd ‘Awyr Iach Tir Cadarn’. 14 – 15 Cyngor Cymru Cafodd y bobl a fynychodd Gyngor Cymru amser da iawn. Yn dilyn croeso gan Lorrae Jones-Southgate, Maer Aberystwyth, aethom ar ddau ymweliad safle a drefnwyd gan John Morgan yn y Borth yn edrych ar fynediad arfordirol a’r ail a drefnwyd gan David Bateman ym Moel-y-Fferm yn ystyried datblygiadau yn y mynyddoedd yn cynnwys y tyrbinau gwynt ac effaith posibl gweithgareddau hamdden modurol. Yn dilyn hynny, rhoddodd yr aelodau sylw i gynlluniau Cerddwyr Cymru yn y dyfodol ar y lefel Gymreig ac yn lleol. Etholwyd aelodau newydd Pwyllgor Gwaith Cyngor Cymru, David Murfin o Gaerfyrddin a Gwyn Lewis o Forgannwg a Chaerdydd a diolchwyd a dymunwyd yn dda i Gerald Moss wrth ffarwelio ag ef. Mae Carwyn Jones AC Pen-y-bont ar Ogwr wedi cytuno i fod yn is-lywydd i ni yng Nghymru. Rydym wrth ein bodd gyda hyn ac yn edrych ymlaen at weithio gydag Cadeirydd Cyngor Cymru, Ron Williams, Maer Aberystwyth Lorrae Jones-Southgate a’r Cyfarwyddwr ef. Mae Carwyn hefyd yn Gwnsler Beverley Penney y tu allan i westy’r Marine, Aberystwyth. Cyffredinol ac Arweinydd y TY, a Gweinidog dros Fusnes a Chyfathrebu’r Cynulliad, Ysgrif Goffa swydd a gymerodd oddi wrth Jane Davidson ALAN HOWARD AC a ymddiswyddodd pan gymerodd rôl Gweinidog y Cynulliad dros yr Amgylchedd, Cynaliadwyedd a Thai. Siaradodd yr aelodau am syniadau a phryderon a gyflwynwyd o bob cwr o Gymru a rhoddwyd eu cefnogaeth i gynigion yn ymwneud â chael mynediad arfordirol statudol, gwarchod llwybrau o fewn datblygiadau cynllunio, gofyn am ymgynghoriad yn ymwneud â llwybrau goddefol newydd a grëwyd o dan gynllun amaeth-amgylchedd Tir Gofal a lleisiwyd pryder ynglˆyn â hamdden modurol
Tom Franklin, Prif Weithredwr y Cerddwyr, gyda Jane Davidson yn ystod ymweliad diweddar Tom â Chaerdydd
TUDALEN
yng nghefn gwlad. Ymunodd Kate Ashbrook, Cadeirydd y Cerddwyr, Denis Fuller, Trysorydd ac Alison Mitchell, Cadeirydd Cerddwyr yr Alban â ni. Cawsom ein diddanu gan Walter Jones o gr w ˆ p Taf Elai wrth iddo ddisgrifio hanes Cymru tra’n defnyddio delweddau o dirluniau. Mae gwybodaeth fanwl a lleol Walter am Gymru wedi dal sylw nifer o gydgerddwyr dros y blynyddoedd. Y dyddiad ar gyfer y Cyngor Cymru 2009 yw Mawrth 14eg a 15fed felly rhowch hyn yn y dyddiaduron Ardal a Gr w ˆ p os gwelwch yn dda. Mewn ymweliad diweddar â Chymru, cyfarfu Prif Weithredwr y Cerddwyr Tom Franklin â Jane Davidson, y Gweinidog dros yr Amgylchedd, Cynaliadwyedd a Thai ac roedd gan Jane ddiddordeb gwirioneddol yn ein cynlluniau am y blynyddoedd sydd i ddod yn Awyr Iach Tir Cadarn. Cyfarfu Tom â Rob Owen o Gyngor Cefn Gwlad Cymru hefyd oedd yn awyddus i drafod cynlluniau’r Cerddwyr ac yna aelodau Pwyllgor Gwaith Cyngor Cymru, Alex Marshall, Helen Lloyd Jones a Gwyn Lewis am drafodaeth fuddiol yn arbennig wrth drafod y prosiect Cymunedau ar Droed sy’n cael ei ddatblygu yn Sir Gaerfyrddin yn ogystal â gwaith pellach i hybu cerdded ac i gynyddu aelodaeth. Mwynhewch gerdded! Beverley Cyfarwyddwr Cymru
Mae Alan Howard, cyn aelod o bwyllgor Cerddwyr Cymru a Chadeirydd Prydain Fawr wedi marw. Roedd Alan yn ffrind i nifer ohonom a bydd colled fawr ar ei ôl. Cyfrannodd Alan yn hael i Gerddwyr Cymru drwy ei ddeallusrwydd a’i hiwmor. Roeddem yn gwerthfawrogi ei farn bendant, oedd bob amser wedi ei hystyried yn ofalus, ar faterion megis llwybrau cyhoeddus, trafnidiaeth gyhoeddus a’r iaith Gymraeg. Alan a ddatblygodd y syniad o Droeon Trên sydd wedi datblygu erbyn hyn i fod yn rhaglen ar gyfer Cymru gyfan. Roedd pobl a fu yng Nghyngor Cymru yn 2008 yn ymwybodol fod Alan wedi cael strôc yn gynharach yn y flwyddyn ac roedd pawb wedi arwyddo cerdyn yn dymuno’r gorau iddo.
Ymddiheuriad gan Y Cerddwr Dosbarthir y Cerddwr gan gwmni postio allanol sydd wedi ymddiheuro am y camgymeriadau wrth bostio rhifyn diwethaf Y Cerddwr 68. Rydym yn ymddiheuro am yr anhwylustod a achoswyd ac yn gobeithio fod yr aelodau wedi medru rhannu unrhyw gopïau ychwanegol i ddarllenwyr newydd. Cymdeithas y Cerddwyr, 3 Iard y Cowper, Ffordd Curran, CAERDYDD. CF10 5NB Ffon: 029 2064 4308 • Ffacs: 029 2064 5187 Ar y we: www.ramblers.org.uk e bost: cerddwyr@ramblers.org.uk Mae Cymdeithas y Cerddwyr yn elusen gofrestredig (rhif 1093577) ac yn gwmni a gyfyngir gan warant yng Nghymru a Lloegr (rhif 4458492). Swyddfa gofrestredig: Camelford House, 87-89 Albert Embankment, Llundain, SE1 7TW.
2
Y RHIFYN 69
Y
munodd Gweinidog dros yr Amgylchedd Llywodraeth Cynulliad Cymru â Cherddwyr Cymru i ddathlu “Diwrnod Ewch am Dro” yn y Gelli Gandryll ar Fai 30ain. Bwriad y diwrnod ymwybyddiaeth newydd oedd annog mwy o bobl i gynnwys cerdded yn eu bywydau bob dydd a gwella eu hiechyd mewn dull cadarnhaol. Roedd bws cerdded 305 yn daith dywys 30 munud o amgylch y Gelli Gandryll gyda’r bwriad o godi ymwybyddiaeth ymysg mynychwyr gwyliau o fanteision cerdded ac wrth wneud hynny, gwblhau un o’u gweithgareddau 30 munud x 5 gwaith yr wythnos! Yn cerdded efo aelodau Cerddwyr Cymru roedd Jane Davidson, Gweinidog dros yr Amgylchedd, Cynaliadwyedd a Thai. Dywedodd y Gweinidog: “Daw cerdded yn rheolaidd â nifer o fanteision i iechyd; mae’n lleddfu straen, yn gymorth i gael noson dda o gwsg, yn cryfhau cyhyrau a chymalau ac yn gwella osgo. Meddai: “Ceisiwch gynnwys cerdded yn eich bywyd bob dydd - mae hyd yn oed cyfnodau byr o gerdded bob dydd yn gwneud gwahaniaeth cadarnhaol.” Roedd Floella Benjamin OBE, cerddwr brwd a Llywydd newydd Cymdeithas y Cerddwyr yno hefyd i gynorthwyo i lansio’r Diwrnod Ewch am Dro. Wrth siarad am ei chefnogaeth i’r Diwrnod Ewch am Dro meddai Floella: “Mae cerdded yn donig gwych; mae’n cadw fy meddwl a fy nghorff yn iach ac yn fy rhoi mewn hwyliau da. Po fwyaf a wnewch, y gorau i gyd y byddwch yn teimlo, mae hyd yn oed cerdded am hanner awr bum gwaith yr wythnos yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol”. Cafodd taflen “map cerdded 30 munud” ar gyfer y Gelli Gandryll dderbyniad da gan fynychwyr gwyliau ac mae’n cynnig fframwaith ar gyfer prosiectau tebyg drwy bob rhan o Gymru.
YR ELUSEN SY’N GWEITHIO AR RAN CERDDWYR
Gweinidog yn Dal y Bws Cerdded!
Yn hybu neges Diwrnod Ewch am Dro (30/5/2008) o gael 30 munud o ymarfer 5 gwaith yr wythnos mae Jane Davidson AC gyda (ch-dd) Harry McKenzie, Richard Jones, Ron Williams, Helen Lloyd Jones, a John Evans yn lansiad y Diwrnod Ewch am Dro, Y Gelli Gandryll
*Mae Cymdeithas y Cerddwyr yn defnyddio’r Diwrnod Ewch am Dro i gyhoeddi canlyniadau ymchwil a gomisiynwyd yn arbennig yn ymwneud ag effeithiau cerdded ar y corff dynol.
CERDDED I GOLLI PWYSAU Archwiliodd yr astudiaeth “Effeithiau cerdded yn gyflym am awr ar archwaeth a’r egni a gymerir i mewn” i effaith cerdded am un awr ar yr ymdeimlad o fod eisiau bwyd a’r bwyd a gymerir i mewn yn dilyn hynny. Prif ddarganfyddiad yr astudiaeth yw nad oedd pobl a gymerodd ran yn cynyddu’r maint o fwyd a gymerwyd i mewn ar ôl cerdded am awr er gwaethaf cerdded 4.4 milltir a threulio 480kcal ar gyfartaledd. Mae’r darganfyddiadau hyn yn cefnogi rôl cerdded fel ffordd o reoli pwysau ac mae’n ychwanegu at y corff cynyddol o ymchwil sy’n tanlinellu buddiannau lluosog cerdded i iechyd. Llun: Nick Treharne
(ch-dd) Harry Mckenzie, Cathy Norris, Jane Davidson, Helen Lloyd Jones a Ron Williams
Llun: Nick Treharne
GRWPIAU-GRWPIAU-GRWPIAU Byddwn yn dosbarthu gwybodaeth am sut y gall Grwpiau gynhyrchu eu taith gerdded 30 munud eu hunain o amgylch eu pentref neu dref a thaflen i ymwelwyr yn fuan. TUDALEN
1