Tydzień Otwartej Edukacji 2015

Otwartość w nauce, prawo autorskie, licencje CC www.whsz.slupsk.pl

Otwartość to…

2 www.whsz.slupsk.pl

Rodzaje otwartości

• Otwartość ekonomiczna – dostępne za darmo.

• Otwartość techniczna – efektywne wykorzystanie przez ludzi oraz maszyny.

• Otwartość prawna – swoboda wykorzystania, brak praw zastrzeżonych.

3 www.whsz.slupsk.pl

Copyright • Prawo autorskie (ang. copyright, symbol: © ) – pojęcie prawnicze oznaczające ogół praw przysługujących autorowi utworu albo przepisy upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści.

• W Polsce: Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.)

4 www.whsz.slupsk.pl

Jak działa prawo autorskie?

www.youtube.com/watch?v=JIQgsWXU2_8

5 www.whsz.slupsk.pl

Przedmiot prawa autorskiego

“każdy przejaw działalności twórczej” (także program komputerowy) “wyłącznie sposób wyrażenia” “Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia” “niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności”

6 www.whsz.slupsk.pl

Przedmiot prawa autorskiego

Wyjątki: znaki i symbole państwowe, dokumenty i materiały urzędowe, proste informacje prasowe Nośnik to nie utwór

7 www.whsz.slupsk.pl

Przedmiot prawa autorskiego •

Utwór zależny: 1. Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.

2. Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania.

3. Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi.

4. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.

5. Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.

8 www.whsz.slupsk.pl

Podmiot prawa autorskiego “Prawo autorskie przysługuje twórcy” - podmiotem praw osobistych może być twórca (osoba fizyczna)

“pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe” - podmiotem praw majątkowych może być twórca, pracodawca, spadkobierca, nabywca tych praw

9 www.whsz.slupsk.pl

Prawa osobiste i majątkowe Autorskie prawa osobiste “chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem”

Autorskie prawa majątkowe “wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu”

gasną z upływem lat siedemdziesięciu od śmierci twórcy jeśli autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca – siedemdziesiąt lat od rozpowszechnienia 10 www.whsz.slupsk.pl

Przejście praw majątkowych

• Dwa rodzaje umów: 1) przeniesienie praw 2) licencja – umowa o korzystanie z utworu.

• Umowa obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione; nie obejmuje przyszłych pól eksploatacji ani przyszłych utworów twórcy.

• Zasięg obowiązywania; wyłączna / niewyłączna

11 www.whsz.slupsk.pl

12 www.whsz.slupsk.pl

Dozwolony użytek

“korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego” (nie obejmuje programów komputerowych)

http://conasuwiera.pl/granice-dozwolonego-uzytku-prywatnego/ http://koed.org.pl/2011/09/jak-dziala-dozwolony-uzytek/ 13 www.whsz.slupsk.pl

Dozwolony użytek publiczny • Instytucje naukowe i oświatowe mogą korzystać z już rozpowszechnionych utworów w celach dydaktycznych i do prowadzenia własnych badań.

• Biblioteki, archiwa i szkoły w ramach dozwolonego użytku publicznego - nieodpłatnie udostępniać egzemplarze rozpowszechnionych, chronionych utworów. Mają prawo wykonywać również kopie egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych, jeśli celem jest uzupełnienie czy ochrona własnych zbiorów.

• Muzea i galerie mają prawo do rozpowszechniania fotografii, reprodukcji obiektów w ramach katalogów czy publikacji (folderów, ulotek, plakatów) promocyjnych oraz w mediach w celach informacyjnych.

14 www.whsz.slupsk.pl

Dozwolony uĹźytek publiczny

15 www.whsz.slupsk.pl

Na co pozwala dozwolony uĹźytek prywatny?

www.youtube.com/watch?v=h7w3Lqw6wAQ

16 www.whsz.slupsk.pl

Prawo cytatu • Cytat musi być rozpoznawalny.

• Cytat musi być wyraźnie oznaczony co do autorstwa i źródła, i to w każdym przypadku, w którym się pojawia.

• Zamieszczenie cytatu musi być uzasadnione celem – ma służyć wyjaśnianiu lub nauczaniu, krytycznej analizie lub prawom gatunku twórczości.

• Cytat pełni funkcję pomocniczą – ma służyć uzupełnieniu i wzbogaceniu dzieła, nie może go natomiast zastępować, ani tworzyć jego zasadniczej konstrukcji.

• Nie jest jednoznacznie określona dopuszczalna wielkość cytatu.

Musi on jednak pozostawać w takiej relacji do całości dzieła, aby przy realizowanych przez cytat celach zachowana była pomocnicza rola cytatu.

17 www.whsz.slupsk.pl

Dostępność

Dostępność online nie oznacza dostępności prawnej

18 www.whsz.slupsk.pl

Otwartość

• Prawna

• Techniczna

– gwarancja otwartości

– dostępność w sieci

– podstawa dla otwartości technicznej

– otwartość standardów

– demokratyczny dostęp

– łatwość dystrybucji

– zwiększanie zasięgu

19 www.whsz.slupsk.pl

Czym są wolne licencje?

• Udostępnienie twórczości na wolnych licencjach oznacza, że każdy ma prawo ją wykorzystywać, poprawiać, dostosowywać, powielać, rozprowadzać za darmo lub za opłatą, oraz upowszechniać swoje udoskonalenia, aby mogła z nich korzystać cała społeczność.

• Wolna licencja to rodzaj umowy, którą autor utworu, właściciel praw autorskich, zawiera z całą resztą ludzkości. W ramach tej umowy twórca pozostaje właścicielem praw autorskich ale jednocześnie, jako ich właściciel, pod pewnymi, stosunkowo łatwymi do spełniania warunkami, zezwala wszystkim na:

20 www.whsz.slupsk.pl

Creative Commons • Creative Commons oferuje licencje, które pozwalają twórcom zachować własne prawa i jednocześnie dzielić się swoją twórczością z innymi.

• Cel: stworzenie alternatywy w ramach istniejącego systemu prawa autorskiego, który ogranicza możliwość tworzenia i korzystania z dóbr kultury.

• Licencje Creative Commons działają na zasadzie “pewne prawa zastrzeżone” – granice dozwolonego użytku są szersze i wyraźniejsze niż te wytyczone na zasadzie “wszelkie prawa zastrzeżone”.

21 www.whsz.slupsk.pl

Creative Commons •

Creative Commons to międzynarodowy projekt oferujący darmowe rozwiązania prawne i inne narzędzia służące zarządzaniu przez twórców prawami autorskimi do swoich utworów. Creative Commons wspiera wolną kulturę: produkcję i wymianę utworów traktowanych jako dobro wspólne.

•

Creative Commons powstała w 2001r. jako amerykańska organizacja pozarządowa, powołana do życia z inicjatywy naukowców (głównie prawników) i intelektualistów zaangażowanych w pracę na rzecz ochrony i promocji wspólnych dóbr kultury. Polski oddział działa od 2005r.

•

We współczesnym świecie wszyscy jesteśmy twórcami. Prawo autorskie nie nadąża za rozwojem technologicznym i ekspansją kreatywności. Tradycyjna reguła “wszystkie prawa zastrzeżone”, leżąca u podstaw obowiązującego systemu praw autorskich – i obowiązująca automatycznie – kłóci się z zasadami cyfrowego świata.

22 www.whsz.slupsk.pl

Creative Commons

creativecommons.org creativecommons.pl sciencecommons.org 23 www.whsz.slupsk.pl

Co to jest CC

www.youtube.com/watch?v=ouQowkWRlmA

24 www.whsz.slupsk.pl

Domena publiczna • Domena publiczna (ang. public domain) – ogół twórczości (tekstów, zdjęć, muzyki, dzieł sztuki, oprogramowania itp.), do której wygasły prawa autorskie i która jest przez to dostępna dla wszystkich, do dowolnych zastosowań lub która od samego początku jej powstania nie była objęta tymi prawami (np. teksty ustaw).

CC Zero to najnowsze narzędzie Creative Commons, to nie licencja, a oznakowanie i rozwiązanie prawne umożliwiające natychmiastowe przeniesieni pracy do domeny publicznej tj. pozbawienie jej przysługujących praw autorskich.

25 www.whsz.slupsk.pl

Creative Commons Uznanie autorstwa (ang. Attribution) Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru.

Bez utworów zależnych (ang. No derivative works) Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci – tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone.

Użycie niekomercyjne (ang. Noncommercial) Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie dla celów niekomercyjnych.

Na tych samych warunkach (ang. Share Alike) Wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.

26 www.whsz.slupsk.pl

Licencje CC

27 www.whsz.slupsk.pl

Uznanie autorstwa

28 www.whsz.slupsk.pl

Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach

29 www.whsz.slupsk.pl

Uznanie Autorstwa – Na Warunkach Niekomercyjnych

30 www.whsz.slupsk.pl

Uznanie Autorstwa – Bez Utworów Zależnych

31 www.whsz.slupsk.pl

Uznanie Autorstwa – Na Warunkach Niekomercyjnych – Na Tych Samych Warunkach

32 www.whsz.slupsk.pl

Uznanie Autorstwa – Na Warunkach Niekomercyjnych – Bez Utworów Zależnych

33 www.whsz.slupsk.pl

WIKI WIKI

34 www.whsz.slupsk.pl

Wikimedia Foundation • Organizacja non profit stworzona w 2003r. dla opieki nad projektami opartymi na idei Wiki (hawajski wiki wiki - bardzo szybko).

• Sprzyja tworzeniu i rozwojowi projektów o otwartej treści opartych na technologii WikiWiki oraz dostarczaniu społeczności internetowej pełnej zawartości za darmo i bez zamieszczania reklam.

Wiki - typ serwisów internetowych, w których treść można tworzyć i zmieniać z poziomu przeglądarki internetowej, wykorzystywanych do pracy nad wspólnymi projektami, takimi jak repozytoria wiedzy na wybrany temat lub projekty różnych grup społecznych.

35 www.whsz.slupsk.pl

Projekty oparte na Wiki • Wikipedia – wielojęzyczna encyklopedia.

• Wikisłownik (ang. Wiktionary) – słownik.

• Wikicytaty (ang. Wikiquote) - zbiór cytatów.

• Wikiźródła (ang. Wikisource) - serwis z tekstami źródłowymi.

• Wikinews - serwis informacyjny.

• Wikibooks - serwis z podręcznikami o otwartej treści.

• Wikimedia Commons - repozytorium mediów.

• Wikispecies - katalog gatunków biologicznych.

• Meta-Wiki – do koordynacji w/w projektów, ich dokumentacji, planowania i analiz.

36 www.whsz.slupsk.pl

Wikipedia – licencja CC

37 www.whsz.slupsk.pl

Wikipedia – brak licencji CC

38 www.whsz.slupsk.pl

Inne zasoby CC

39 www.whsz.slupsk.pl

Flickr

www.flickr.com/search/advanced/?

40 www.whsz.slupsk.pl

Otwarta wiedza‌

otwartawiedza.pl

41 www.whsz.slupsk.pl

Otwarta nauka‌

otwartanauka.pl

42 www.whsz.slupsk.pl

Otwarte zabytki

otwartezabytki.pl

43 www.whsz.slupsk.pl

Polona

polona.pl/

44 www.whsz.slupsk.pl

Ninateka… …spektakle, animacje, filmy dokumentalne, koncerty i słuchowiska dostępne online bez opłat.

ninateka.pl

45 www.whsz.slupsk.pl

Muzyka powaĹźna

http:// https://musopen.org

46 www.whsz.slupsk.pl

ccSearch – multiwyszukiwanie

http://search.creativecommons.org/?lang=pl

47 www.whsz.slupsk.pl

Google – szukanie zaawansowane

48 www.whsz.slupsk.pl

Otwieramy naukę

http://www.youtube.com/watch?v=WgpxeGwfagI 49 www.whsz.slupsk.pl

Otwarta wiedza

źródło: otwartawiedza.pl 50 www.whsz.slupsk.pl

Źródła • Przewodnik po otwartych zasobach edukacyjnych

• Otwartość w publicznych instytucjach kultury • Przewodnik po otwartości dla organizacji pozarządowych

• centrumcyfrowe.pl • koed.org.pl • creativecommons.pl • conasuwiera.pl • prawokultury.pl 51 www.whsz.slupsk.pl

Wyższa Hanzeatycka Szkoła Zarządzania w Słupsku ul. Kozietulskiego 6-7 tel. 59 848 28 63 fax 59 848 28 67

www.whsz.slupsk.pl

Ewa Białek, e.bialek@whsz.slupsk.pl www.whsz.slupsk.pl