EVROPSKA POVELJA O PARTICIPATIVNOJ DEMOKRATIJI U PROCESIMA PROSTORNOG PLANIRANJA
PREDGOVOR:
Većina političkih odluka ima direktan ili indirektan uticaj na prostorni razvoj i na kvalitet životnih prostora. Zajedničko stanovište na kome se temelji naš život u društvu je ‘zajednički prostor’ u kome živimo i u kome ostvarujemo svoja prava na osnovu i uz poštovanje demokratije.
Zbog toga moramo stalno promovisati i štititi naše evropske demokratske težnje, a to ne možemo postići ako ih učaurimo i učinimo krutim, već tako što ćemo ih tokom vremena iznova sagledavati kako bi ih osnažili demokratskim duhom unutar koga oblikujemo budući razvoj naših država i lokalnih zajednica. Za integrisane i povezane gradove i regije potrebne su međusektorske politike: kako bi u bogatstvu kulturne raznolikosti pronašli snagu za “bolji zajednički život”; i stvorili temelj socijalne i kulturne kohezije koja je neophodna za teritorijalnu koheziju i ekonomski razvoj. Kulturu treba posmatrati kao četvrti stub održivosti. Zato moramo zapamtiti da ne postoji nijedna akcija planiranja koja nema uticaj na kulturu. Informisanje, obuka i učešće su snažni faktori vezani za kulturu. Uključivanje pojedinaca/ki i zajednica u definisanje njihovih životnih prostora je, prema tome, od presudnog značaja. Evropska povelja o prostornom planiranju ističe značaj uključivanja javnosti za ostvarivanje istinske participativne demokratije. Mi, evropski prostorni planeri, predstavljamo ovu Povelju o participativnoj demokratiji u procesima prostornog planiranja i pozivamo da se ona usvoji i primjenjuje prilikom donošenja bilo koje odluke koja utiče na svakodnevni život ljudi.
1
– nacionalnom, regionalnom i lokalnom – dio suštinskih vrijednosti demokratije i da je direktno uključivanje stanovništva, vodeći računa o njihovim građanskim pravima i obavezama, osnova svakog demokratskog sistema;
•• Uvjereni da je lokalni demokratski legitimitet jedan od kamena temeljaca demokratije i da je njegovo jačanje ključni faktor u ostvarivanju dugoročne ekonomske i socijalne stabilnosti;
•• Uvjereni da su gradovi i regije prirodno mjesto za ostvarivanje participativne demokratije, s obzirom na veoma širok spektar tema vezanih za prostorno planiranje koje imaju direktan uticaj na kvalitet života evropskog stanovništva;
•• Svjesni da bilo koji proces planiranja, od utvrđivanja problema do iznalaženja rješenja, kroz pojedinačne projekte, strateške planove i vizije prostornog razvoja, treba preduzimati zajedno s ljudima, a ne samo za ljude;
•• S obzirom da su planeri, kao politički savjetnici i posrednici ali i projektanti, posvećeni tome da osiguraju da se participativna demokratija sprovodi kroz potpuno informisanje i učešće u formulisanju rješenja, kako bi se zadobila podrška i prihvatanje planskih politika i projekata, kao što je navedeno u Evropskoj povelji o prostornom planiranju (ECTP-CEU – Evropski savjet urbanista, Barselona 2013);
•• Uvjereni da se kvalitet životnih prostora ne može razmatrati odvojeno od obezbjeđivanja pristupa osnovnim uslugama, mobilnosti, posebnih potreba i dobrobiti svih društvenih grupa, što takođe predstavlja osnovu za obezbjeđenje poštovanja ljudskih prava;
•• S obzirom da je ‘zajednički život u različitosti’ naveden kao prioritet i osnovni princip Savjeta Evrope, i da on zahtijeva sagledavanje razlika i specifičnih potreba;
PREAMBULA:
2 •• S obzirom da je učešće pojedinaca/ki i zajednica u javnom životu na svim nivoima
PREAMBULA:
•• S obzirom da dodatna vrijednost participativne demokratije omogućava šire zasnovanu i prostorno osjetljivu primjenu principa Arhuske konvencije o pravu na učešće u donošenju odluka koje utiču na neku osobu ili grupu u zajednici;
•• S obzirom da demokratija mora da djeluje u novom izazovnom kontekstu koji je rezultat radikalnih političkih, ekonomskih i društvenih događaja koji su se odigrali u Evropi i kroz proces globalizacije;
•• S obzirom da vlasti, od lokalnih do nacionalnih, imaju i moraju da preuzmu zajedničku vodeću ulogu u promovisanju učešća zajednice i da uspjeh bilo kog procesa demokratske participacije zavisi od posvećenosti tih vlasti;
•• S obzirom da prepoznavanje i unapređenje uloge civilnog društava, kroz udruženja i grupe pojedinaca/ki, kao ključnog aktera i pokretačke snage u razvoju i održavanju istinske participativne demokratije;
•• Uvjereni da zdrav model participativne demokratije koji podržava predstavničku demokratiju, traži inkluzivne procese i inkluzivne ishode, i dijalog sa lokalnim zajednicama čini dijelom sfere formalnog odlučivanja;
•• Uvjereni da koncept društevnog uključivanja koji se ubrzano mijenja zahtijeva jaču integraciju sa participativnim procesima, ukoliko želimo da tradicionalni predstavnički demokratski procesi zadrže svoju vjerodostojnost;
•• Uvjereni da pojava velikih sistema podataka i informacionih sistema u realnom vremenu zahtijeva upravljanje i interpretaciju kroz prizmu ‘laičkog znanja’ koje se širi putem demokratskih participativnih procesa.
3
4
SAGLASILI SMO SE O SLJEDEĆEM:
Član 1 - Definicija Proces participativne demokratije u prostornom planiranju je pristup učešću javnosti kako bi se olakšalo donošenje odluka koje smanjuju sukobe nastale zbog konkurentskih razlika u potrebama i interesima, kroz zajednički donesene odluke koje pokreće opšti zajednički interes.
Član 2 - Ciljevi Politike prostornog planiranja imaju veliki uticaj na kvalitet života ljudi i njihovih životnih prostora. One usmjeravaju i pomažu prilikom izbora gdje ljudi žive, izražavaju svoju kulturnu raznolikost, gdje se može uspostaviti poslovanje, kako se komunalne usluge i javne službe raspoređuju na određenoj teritoriji i kako im se obezbjeđuje pristup.
5 Te politike moraju biti transparentne, odgovarajuće i djelotvorne u smislu učešća javnosti i pružanja adekvatnih odgovora na kulturne, ekološke i ekonomske izazove. Cilj procesa participativne demokratije u prostornom planiranju je postizanje zajedničkog vlasništva i zajedničko prihvatanje planova ili politika i akcionih programa koji će riješiti sukobe i ostvariti zajedničko donošenje odluka u kojem opšti interes uvijek nadvladava svaki pojedinačni interes.
Član 3 – Uključivanje i predstavljanje Kroz pristup participativne demokratije izražava se širok spektar interesa i potreba što većeg broja zainteresovanih ljudi. Proces mora omogućiti učešće svima onima na koje plan, politika ili akcioni program utiče ili koji imaju interes da u njima učestvuju. Na samom početku treba razmotriti, kao glavni dio procesa, mjere podizanja svijesti koje uključuju odgovarajuće grupe civilnog društva.
Član 4 – Informisanje i edukacija Proces participativne demokratije podrazumijeva potpun i sveobuhvatan nivo informacija i pun pristup tim informacijama. Svim učesnicima/cama moraju biti obezbijeđene sve neophodne informacije i sredstva komunikacije kako bi se osigurao isti nivo razumijevanja. Zato je potrebno da se ovi procesi promovišu kroz zajedničko obrazovanje gdje svi učesnici/ce stiču i razmjenjuju isti nivo informacija i isti nivo razumijevanja. Znanje se, prema tome, mora razvijati kolektivno, kako bi se ostvarilo zajedničko razumijevanje među raznovrsnim učesnicima/cama. Planeri treba da podstiču / promovišu takav proces zasnovan na informisanosti.
6 Član 5 – Operativna pravila Operativna pravila moraju biti prilagođena svakom pojedinačnom slučaju kako bi odgovorila na lokalne uslove. Metode i procesi moraju varirati u odnosu na obim planova, nivo planiranja i stanovništvo na koje se odnose, kao i na lokalnu strukturu upravljanja. Ipak, ne može se obezbijediti pravi participativni proces bez uspostavljanja odgovarajućih operativnih pravila i pravila donošenja odluka unutar uključenih zajednica. Pitanje predstavljanja je presudno. Nadležni državni organi su ti koji treba da definišu kriterijume po kojima predstavljanje grupa ljudi ili pojedinaca/ki odgovara pravnim procedurama i koji imaju stvarni interes za pokretanje akcije.
Član 6 – Pristup i izražavanje Svi oni koji osjećaju da ih se tiče i da na njih utiče planski projekat ili politika moraju imati pristup izboru sredstava izražavanja, koja će im omogućiti da izraze svoje potrebe i probleme. Organi koji se bave planiranjem ili druga tijela uključena u proces moraju obezbijediti da se ljudi osjećaju poštovano, prijatno i slobodno da izraze svoje mišljenje. Sve ljude koji imaju potencijalni interes treba podsticati da izraze svoje potrebe i probleme i da raspravljaju o njima u okviru neformalnih modula razmjene mišljenja, čiji je cilj da se poboljša aktivni dijalog i zajedničko razumijevanje izazova, i razviju zajednički interesi, kako bi se stvorila zajednička vizija i mogućnost zajedničkog donošenja planskih rješenja. Moraju se koristiti nove tehnologije. One treba da budu potpuno dostupne, lake za upotrebu, pogodne i zadovoljavajuće za učesnike/ce. Treba koristiti istinski promišljajuće i reflektivne tehnike i dozvoliti učesnicima/cama da izraze i saslušaju različite perspektive i mišljenja u vezi sa određenim pitanjem.
Član 7 – Kontinuitet Svi učesnici/ce imaju potpunu mogućnost da učestvuju i budu integralno uključeni tokom cijelog procesa planiranja od samog početka, kroz izradu koncepcije, donošenje odluka i implementaciju, do monitoringa i evaluacije planskih politika.
Član 8 – Relevantni stručnjaci Važno je da prostorni planeri koji imaju odgovarajuće vještine facilitacije pruže profesionalnu tehničku podršku koja je potrebna da bi se omogućila puna zastupljenost argumenata i predloga učesnika/ca. Prostorni planeri treba takođe da obezbijede nezavisne stručnjake za monitoring ili reviziju procesa participativne demokratije i osiguraju pravičnost i poštovanje pravila i zakona, iz istovrenemu otvorenost za eksperimentisanje i inovacije.
Član 9 – Organi za donošenje odluka Organi koji se bave donošenjem odluka na različitim nivoima moraju preduzeti participativno planiranje kao dio svoje odgovornosti za procese i/ili uzimajući u obzir interese zainteresovanih strana / učesnika/ca na koje njihove odluke utiču. To uključuje sve vlasti čije odluke vezane za razvoj imaju uticaj na kvalitet života. Te vlasti moraju posjedovati ili im mora biti omogućeno da steknu razumijevanje specifičnog konteksta i problema, vještine komunikacije, tehničku podršku i vremensku raspoloživost. Javno tijelo ili organ mora biti nepristrasno prilikom monitoringa i revizije procesa participativne demokratije kako bi se osiguralo da proces bude otvoren, pošten, inkluzivan i nepristasan. Zbog toga mora postojati mogućnost korišćenja nezavisnog procesa žalbe kako bi se zaštitila prava pojedinaca/ki i zajednica u participativnom procesu.
7
8 Član 10 – Monitoring implementacije Povelje Grupa eksperata koju će osnovati ECTP-CEU (Evropski savjet urbanista) , u partnerstvu sa relevantnim tijelima Savjeta Evrope i Evropske unije, će pomagati i davati savjete u vezi implementacije i monitoringa Povelje. Ovo će takođe omogućiti širenje iskustva o dobroj praksi, kao i o praksama koje treba izbjegavati i obeshrabrivati.
Član 11 – Nagrade Pored promocije ove Povelje, njene potpisnice će širiti i podsticati dobru praksu i razmjenu iskustava i kroz dodjelu posebnih nagrada za izvrsnost u participativnoj demokratiji.
Član 12 – Odnos sa drugim instrumentima Odredbe ove Povelje su u skladu sa i direktno inspirisane Evropskom poveljom o prostornom planiranju.
Izdavači: Kulturno-zavičajno udruženje “Napredak” Gornja Lastva Expeditio Prevod: Vesna Leković Štampa: Biro Konto, Igalo Tiraž: 300 Godina izdanja: 2018. «Evropska povelja o participativnoj demokratiji u procesima prostornog planiranja» prevedena je kao dio projekta STRONGO / Doprinos razvoju snažnijem civilnom društvu u Boki Kotorskoj/. Vodeći partner u projektu je Expeditio, u saradnji sa partnerima: “Naša Akcija” iz Kotora, “Urban Nova” iz Herceg Novog, Kulturno-zavičajno udruženje “Napredak” Gornja Lastva iz Tivta i “Agora” iz Budve. CIP - Kaталогизација у публикацији Национална библиотека Црне Горе, Цетиње ISBN 978-9940-502-29-4 (EXPEDITIO) COBISS.CG-ID 37022480
This project is funded by the European Union
The Project “StroNGO“ is funded by the European Union, under the IPA 2014 CSF Programme. The content of this document are the sole responsibility of NGO EXPEDITIO can under no circumstances be regarded as reflecting the position of the European Union.
Evropska povelja o participativnoj demokratiji u procesima prostornog planiranja Februar 2016.
Autori/ke i članovi/ce radne grupe:
Evropski savjet urbanista (ECTP-CEU - European Council of Spatial Planners - Conseil Européen des Urbanistes), koji je osnovan 1985. godine, okuplja 25 profesionalnih udruženja i instituta za prostorno planiranje iz 23 evropske zemlje i njihove članove. Savjet je krovno udruženje koje svojim članovima obezbjeđuje zajednički okvir za promovisanje vidljivosti, prepoznavanje značajne društvene uloge i prakse planiranja i urbanog razvoja u Evropi i njegovog učenja, radeći na kontinuiranom stručnom usavršavanju i definisanju profesionalnih odgovornosti. ECTP-CEU postavlja standarde obrazovanja i ponašanja u okviru planerske profesije; vodi dijalog s lokalnim, nacionalnim i evropskim vlastima, identifikuje i nagrađuje primjere dobrog planiranja širom Evrope.
Ilustracije Yves FAUVEL
Luc-Emile BOUCHE-FLORIN, predsjedavajući, Francuska. Vincent GOODSTADT, Ujedinjeno Kraljevstvo. Elias BERIATOS, Grčka. Virna BUSSADORI, Italija. Paulo CORREIA, Portugalija. Pierre-Yves DELCOURT, Švajcarska. Maros FINKA, Slovačka. Dominique LANCRENON, Francuska. Lucy NATARAJAN, Ujedinjeno Kraljevstvo. Kristin NORDLI, Norveška.