Europejski fundusz społeczny szansą na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu

Europejski Fundusz Społeczny szansą na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu (Na przykładzie Ośrodków Pomocy Społecznej w powiecie raciborskim)

Red. Małgorzata Krzemien

Europejski Fundusz Społeczny szansą na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu (Na przykładzie Ośrodków Pomocy Społecznej w powiecie raciborskim) Red. Małgorzata Krzemien

Recenzent: Dr hab. Maciej Gitling, prof. nadzw.

Publikacja wydana w ramach Projektu pt.: ”Uwierz w lepszą przyszłość – kompleksowy program aktywizacji społeczno-zawodowej w gminie Krzanowice” współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wstęp...........................................................................................................................7 I. Rola Europejskiego Funduszu Społecznego..............................................9 1. Podstawowe informacje o Europejskim Funduszu Społecznym..................................................................................................................9 2. Europejski Fundusz Społeczny w Polsce. ....................................................13 3. Podstawowe założenia Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL).........................................................................................................14 4. Cele i priorytety Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. ..................16

II. Wykluczenie społeczne jako zjawisko społeczne i problem współczesności............................................................................23 1. Pojęcie wykluczenia społecznego...................................................................23 2. Przeciwdziałanie bezrobociu jako główny czynnik ­zapobiegania wykluczeniu społecznemu ...................................................26 3. Działania niestandardowe na rzecz osób wykluczonych ­ społecznie . ...............................................................................................................30 4. Rola Europejskiego Funduszu Społecznego w zwalczani ­bezrobocia................................................................................................................ 33

III. Specyfika projektów systemowych na przykładzie Ośrodków Pomocy Społecznej powiatu raciborskiego (Małgorzata Fojcik)........................................................................................38 1. Plan działania, dobór grupy docelowej i podział środków..................38 2. Rezultaty realizacji projektów systemowych. ...........................................50 3. Projekt finansowany z Europejskiego Funduszu ­Społecznego realizowany w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Krzanowicach......................................................................................................51 Zakończenie...........................................................................................................60 Bibliografia.............................................................................................................64 Aneks . .....................................................................................................................67

WSTĘP Niniejsza publikacja jest jednym z działań projektu pt. „Uwierz w lepszą przyszłość – kompleksowy program aktywizacji społecznozawodowej w gminie Krzanowice”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego priorytetu VII, poddziałania 7.2.1, do którego przystąpił Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Krzanowicach.

Do napisania publikacji skłoniły mnie doświadczenia dotyczące Europejskiego Funduszu Społecznego zdobyte w poprzednim okresie programowania, związane z przygotowaniem, zarządzaniem i rozliczaniem projektu systemowego. Realizacja projektu finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego wymagała dużej wiedzy. Oprócz umiejętności zarządczych, potrzebna była także znajomość zagadnień między innymi z obszarów prawa, czy księgowości. Jestem głęboko przekonana, że zawarte tu informacje okażą się użyteczne, zarówno dla instytucji, które realizowały już projekty w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, jak również dla tych, którzy do pisania projektów zamierzają przystąpić.

Inwestycja w człowieka, w rozwój jego umiejętności i kompetencji zawodowych, podnoszenie oraz zdobywanie nowych kwalifikacji zawodowych, od dawna należy do najważniejszych priorytetów Unii Europejskiej. Dlatego też w okresie programowania na lata 2007-2013 spora część środków zostanie przeznaczona dla najbiedniejszych i potrzebujących pomocy, dla osób wykluczonych społecznie bądź też zagrożonych tym wykluczeniem. Z systemowego wsparcia skorzystają również osoby bezrobotne, długotrwale bezrobotne, które z różnych przyczyn nie potrafią odnaleźć się na rynku pracy. Z tej pomocy skorzystać mogą także osoby pracujące, jednak z różnych przyczyn zagrożone wykluczeniem społecznym.

Aplikowanie o środki unijne jest dobrym sposobem na rozszerzenie podejmowanych przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej działań, zwłaszcza poza standardowe działania pomocowe. Środki te stanowią olbrzymia szansę dla sektora pomocy społecznej.

W pierwszym rozdziale publikacji przedstawiłam podstawowe informacje na temat Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), genezę powstania, główne założenia i cele. Prezentuję tutaj również podstawowe założenia Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL), jego założenia, cele i priorytety.

8 Drugi rozdział przedstawia zarys pojęcia wykluczenia społecznego na podstawie literatury. Kluczowe, w podejmowaniu działań na rzecz włączenia osób i rodzin do życia społecznego, jest budowanie kapitału społecznego. Wiąże się to z promowaniem i wspieraniem nowatorskich programów służących do przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

Programy te mają się przyczynić do zwiększenia dostępności różnych form wsparcia.

W trzecim rozdziale – empirycznym, w oparciu o dokumenty źródłowe, jak również z doświadczenia realizacji projektów systemowych, przedstawione zostały przykłady realizacji projektów, których głównym zadaniem była reintegracja społeczna i zawodowa, pomoc w ponownym wejściu na rynek pracy, aktywizacja społeczności lokalnej, likwidacja przyczyn wykluczenia lub zapobieganie powstaniu czynników prowadzących do ekskluzji. Omówiony został plan działania, dobór grupy docelowej i podział środków dla Priorytetu VII w Ośrodkach Pomocy Społecznej powiatu raciborskiego. Następnie – na podstawie doświadczeń opisany został przykładowy wniosek, który został zrealizowany w 2009 roku w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Krzanowicach. Celem projektu było zwiększenie aktywności społecznej i zawodowej klientów pomocy społecznej. Wysiłek włożony w realizacje projektu był ogromny, ale warto było przywrócić nadzieję na lepszą przyszłość tym, którzy już w nią wątpili.

Małgorzata Krzemien

9

ROZDZIAŁ I I. Rola Europejskiego Funduszu Społecznego 1. Podstawowe informacje o Europejskim Funduszu ­Społecznym Europejski Fundusz Społeczny (EFS) został utworzony w 1957 roku na podstawie Traktatów Rzymskich. Natomiast sama idea powołania instrumentu wspierania polityki społecznej pojawiła się już na konferencji w Messynie w 1955 r. Jest to najwcześniej utworzony fundusz strukturalny UE. Jednakże przez wiele lat EFS był pasywnym instrumentem wspierania polityki społecznej1. Ogólnie można stwierdzić, że Europejski Fundusz Społeczny wspiera przede wszystkim osoby bezrobotne. Jednakże, środki z EFS przeznaczane są także w dużej mierze na wspieranie osób pracujących, którzy z różnych przyczyn są zagrożeni wykluczeniem społecznym lub utratą pracy. Finansuje on projekty szkoleniowe, które przyczyniają się do podnoszenia kwalifikacji zawodowych, oraz wpływają pośrednio lub bezpośrednio na zwiększanie ich szans na rynku pracy.

Europejski Fundusz społeczny finansuje również Program Operacyjny Kapitał Ludzki (dla Polski na lata 2007-2013) oraz projekty z zakresu inicjatywy wspólnotowej QUAL. Europejski Fundusz Społeczny (EFS), jak inne fundusze strukturalne, finansuje następujące ogólne cele polityki strukturalnej: • Cel 1 – promocja rozwoju regionów zacofanych (PKB per capita niższe od 75% średniej UE). Cel ten finansują EFRR, EFS i EFOiGR (Sekcja Orientacji) działające w zintegrowany sposób na poziomie NUTS 2. Dofinansowanie ze środków funduszy może stanowić 75% całkowitego, kwalifikującego się kosztu i – generalnie – przynajmniej 50% kwalifikujących się wydatków publicznych na konkretne działania; • Cel 2 – restrukturyzacja obszarów charakteryzujących się upadkiem tradycyjnego przemysłu. Cel ten finansują EFRR i EFS, działające w sposób zintegrowany na poziomie NUTS 3. Dofinanso G. Wronowski, Jak skutecznie napisać projekt socjalny?, Wyd. Vrlag Dashover Sp. z.o.o. W-wa 2008 s. 23

1

10 wanie ze środków funduszy to maksymalnie 50% całkowitego, kwalifikującego się kosztu i przynajmniej 25% kwalifikujących się wydatków publicznych; • Cel 3 – walka z długotrwałym bezrobociem. Jest to cel horyzontalny (obejmujący cały obszar UE) finansowany wyłącznie z EFS. Dofinansowanie ze środków funduszu to maksymalnie 50% całkowitego, kwalifikującego się kosztu i przynajmniej 25% kwalifikujących się wydatków publicznych.

Funkcjonowanie Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) określają także 4 ogólne zasady dotyczące wszystkich funduszy strukturalnych.

Są to:

• zasada programowania – nakłada obowiązek realizacji działań na podstawie wieloletnich strategicznych programów rozwoju.

Fundusze nie wspierają bezpośrednio wskazanych projektów, lecz projekty ujęte w ramy długofalowych strategii. Programowanie i realizacja działań funduszu strukturalnych dokonuje się w okresach siedmioletnich. Środki są przekazywane krajom członkowskich na podstawie Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework), siedmioletnich umów finansowych przygotowanych na podstawie Narodowych Planów Rozwoju. Realizacja wydatków odbywa się w oparciu o Podstawy Wsparcia Programów Operacyjnych (PO) 3. Każdy PO musi mieć wyznaczoną instytucję zarządzającą (managing authority) oraz instytucję płatniczą (paying authority). W ramach programów określa się poszczególne typy działań (ang. measures), przyporządkowując im konkretne alokacje finansowe. Dopiero z tychże działań (measures) wynikają konkretne projekty finansowane w okresie realizacji PO (np. budowa drogi, cykl szkoleń itp.). W przypadku regionów objętych Celem 1 programy operacyjne powinny obejmować swym zasięgiem dany region Celu 1 oraz muszą mieć charakter zintegrowany, co znaczy, iż PO musi przewidywać wsparcie ze strony więcej niż jednego funduszu strukturalnego (a więc także ze strony EFS). W przypadku uznania wszystkich regionów Polski za regiony Celu 1 nie będzie to równoznaczne z faktem, że wszystkie środki EFS zostaną ujęte w ramy regionalnych PO. Mogą bowiem nadal istnieć programy

11 (lub program) o charakterze ogólnokrajowym, finansowane wyłącznie ze środków EFS; • zasada koncentracji – określa, że interwencja funduszy nie powinna być rozproszona, lecz powinna się koncentrować na ograniczonych, precyzyjnie określonych celach. Zasada ta znajduje swoje odzwierciedlenie w podziale środków funduszy strukturalnych między poszczególne Cele. I tak, 69,7% środków funduszy skierowana jest do obszarów objętych Celem 1, 11,5% na obszary Celu 2, a 12,3% środków funduszy alokowana jest na działania Celu 3; • zasada dodatkowości – oznacza, że środki funduszy mają uzupełniać środki przeznaczane na dany cel przez kraj członkowski.

Nie jest więc możliwe ograniczanie dotychczasowych wydatków publicznych na dany cel (np. na politykę zatrudnienia) w związku z napływem środków UE; • zasada partnerstwa – nakłada obowiązek ścisłej współpracy wszystkich partnerów zaangażowanych w proces programowania i wdrażania działań funduszy (Komisja Europejska, władze kraju członkowskiego, władze regionalne i lokalne, partnerzy społeczni i gospodarczy, organizacje pozarządowe, środowiska opiniotwórcze). Praktycznym przejawem realizacji tej zasady jest funkcja powierzona Komitetom Monitorującym poszczególne PO. Komitet, w skład którego muszą wchodzić przedstawiciele wszystkich istotnych parterów realizacji programu, posiada najwyższą władzę w ramach realizacji programu, a urząd pełniący funkcję instytucji zarządzającej (managing authority) pełni de iure funkcję sekretariatu tegoż Komitetu2.

Zadania EFS dotyczą następujących kwestii: 1. zawodowe wcielenie na rynek pracy 2. ochrona pracowników przed długoterminowym bezrobociem 3. udzielanie pomocy młodzieży do 25 roku życia w celu zminimalizowania bezrobocia w tej grupie społecznej 4. kształcenie, dokształcanie, przeszkalanie, a także finansowanie praktyk i szkoleń wewnątrzzakładowych 5. poradnictwo i informacja zawodowa 2

http://www.ukie.gov.pl/kurs/efs/slajd6.htm (data dostępu: 14.04.2009)

12 6. kształcenie kadr, ekspertów i personelu dydaktycznego 7. wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, walka z dyskryminacją zawodową 8. badanie i studia nad rozwojem rynku pracy 9. zmiany strukturalne i dostosowanie stanowisk pracy do potrzeb niepełnosprawnych 10. tworzenie nowych miejsc pracy 11. promowanie nowych technologii i badań naukowych 12. wspieranie dostosowania systemów edukacyjnych do potrzeb rynku pracy 13. pomoc techniczna i środki specjalne 14. wspieranie i stabilizacja zatrudnienia 15. rozbudowa i ulepszanie systemu powszechnego kształcenia 16. umacnianie potencjału i zasobów ludzkich 17. przystosowanie siły roboczej do zmian w systemie produkcji 18. wspieranie grup społecznie odrzuconych, bezdomnych, chorych psychicznie, uzależnionych i azylantów 19. wspieranie zatrudnionych w małych i średnich przedsiębiorstwach 20. wspieranie pośrednictwa pracy

Europejski Fundusz Społeczny oparty jest na zasadach współfinansowania i współzarządzania: • Współfinansowanie oznacza, że pomocy finansowej UE zawsze muszą towarzyszyć fundusze krajowe, publiczne lub prywatne.

Oczywiście stopień interwencji UE zależy od sytuacji na miejscu. W zależności od wielu czynników społeczno-gospodarczych współfinansowanie może wynosić od 50% do 80% całkowitych kosztów projektu.

• Współzarządzanie oznacza, że wytyczne dla działań EFS są określanie na szczeblu europejskim, podczas gdy wdrażaniem na miejscu zajmują się odpowiednie władze krajowe lub regionalne w poszczególnych państwach członkowskich. Władze te przygotowują Programy Operacyjne oraz wybierają i kontrolują projekty.

13 2. Europejski Fundusz Społeczny w Polsce Nowe fundusze unijne na lata 2007-2013 stwarzają ogromne możliwości rozwoju Polski. Otrzyma ona największą alokacje środków EFS spośród wszystkich państw członkowskich. Wieloletni Program Operacyjny – pod nazwą Kapitał Ludzki – służy do zarządzania tym funduszem. Jednym z ważniejszych elementów rozwoju kraju jest rozwój zasobów ludzkich, który możliwy jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Pozyskanie dofinansowania z Europejskiego Funduszu Społecznego umożliwia podnoszenie kwalifikacji zasobów ludzkich bezpłatnie lub przy niewielkich nakładach finansowych. Wnioski o dofinansowanie projektów z EFS mogą składać następujące instytucje między innymi : -- jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne, -- organizacje pozarządowe, -- szkoły (w tym szkoły wyższe), -- instytucje rynku pracy, -- instytucje szkoleniowe, -- instytucje eksperckie działające w obszarze rynku pracy, -- związki zawodowe i organizacje pracodawców, -- pracodawcy, -- media, -- jednostki badawczo-rozwojowe, -- ośrodki doradztwa rolniczego, -- ośrodki poradnictwa zawodowego i psychologicznego, -- jednostki naukowe.

Finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) Program Operacyjny Kapitał Ludzki (POKL) 2007-2013 świadczy o zaangażowaniu się Polski w inwestowanie w ludzi i ich umiejętności oraz o gotowości do podejmowania wyzwań, przed którymi obecnie staje.

Położenie większego nacisku na edukację i szkolenia wydaje się być najlepszym sposobem na zwalczanie bezrobocia, wykluczenia społecznego oraz wyrównywania różnic między regionami. Udoskonalenie systemów edukacyjnych i szkoleniowych, reformy rynku pracy oraz wzmocnienie sektora ekonomii społecznej pozwolą osiągnąć długotrwały sukces. Jedną z pierwszych prac, w których pojawiło się pojęcie kapitał ludzki, był artykuł amerykańskiego ekonomisty polskiego pochodzenia J. Mincera z 1958 roku. Autor zakłada, że w procesie

14 podziału dochodu najistotniejsze są czynniki związane z racjonalnym zachowaniem się poszczególnych jednostek. Mincer wprowadził pojęcie inwestowania w kapitał ludzki – rozumiane jako proces uczenia się – najpierw w szkole (edukacja formalna), a później zdobywanie doświadczenia zawodowego3. Termin kapitał ludzki przyjęto jako najpełniej oddający istotę kompleksowego wsparcia przewidzianego do realizacji w ramach Programu Operacyjnego, którego cele są ściśle związane z rozwojem kapitału ludzkiego zarówno w jego wymiarze indywidualnym jak i społecznym. Termin kapitał ludzki jest pojęciem oznaczającym zasób wiedzy, umiejętności oraz potencjału zawartego w każdym człowieku i w społeczeństwie jako całości, określającym zdolności do pracy, adaptacji do zmian w otoczeniu oraz możliwości kreacji nowych rozwiązań4.

3. Podstawowe założenia Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL)

Odnowiona Strategia Lizbońska stawia przed państwami członkowskimi UE w tym również Polską nowe wyzwania. Zakłada ona uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji oraz tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy. Odpowiedzią na te wyzwania jest Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007-2013. Dążąc do efektywnego rozwoju zasobów ludzkich, Program będzie koncentrował wsparcie na następujących obszarach: zatrudnienie, edukacja, integracja społeczna, rozwój potencjału adaptacyjnego pracowników i przedsiębiorstw, a także zagadnienia związane z budową sprawnej i skutecznej administracji publicznej wszystkich szczebli i wdrażaniem zasady dobrego rządzenia.

Wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego stanowi istotny czynnik przyczyniający się do pełniejszego wykorzystania zasobów pracy oraz wspierający wzrost konkurencyjności M. Herbst, Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny, Wyd. Naukowe ”Scholar”, Warszawa 2007, s. 20, ISBN 978-83-7383-210-7 4 Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 7 września 2007 r., s. 5 3

15 gospodarki. Natomiast sam rozwój zasobów ludzkich jest istotnym elementem polityki spójności, który powinien być realizowany równolegle do wsparcia infrastrukturalnego, technologicznego i restrukturyzacyjnego w celu zapewnienia optymalnego oddziaływania udzielanej pomocy5.

Zgodnie z wymogami określonymi w art. 37 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999, zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1083/2006/ WE”, Program Operacyjny Kapitał Ludzki składa się z następujących elementów: -- diagnozy społeczno-ekonomicznej opracowanej z uwzględnieniem podziału na poszczególne obszary wsparcia, tj. zatrudnienie, adaptacyjność, integrację społeczną, edukację, administrację i opiekę zdrowotną; -- analizy SWOT; -- informacji na temat dotychczasowej pomocy zagranicznej w zakresie rozwoju zasobów ludzkich; -- części strategicznej, zawierającej analizę spójności Programu ze strategicznymi dokumentami krajowymi i wspólnotowymi; -- opisu poszczególnych priorytetów wraz z ich uzasadnieniem, celami i wskaźnikami ich realizacji; -- opisu sytemu wdrażania; -- informacji o zakresie komplementarności z innymi Funduszami oraz Programami Operacyjnymi; -- planu finansowego6. Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w latach 2007-2013 wyniesie 11 420 207 059 euro, co stanowi 14,43 % całości środków przeznaczonych na realizację programów operacyjnych w naszym kraju. W ramach tej kwoty wielkość alokacji z Europejskiego Funduszu Społecznego wyniesie ok. 9 707 176 000 euro, a wkład krajowy stanowić będzie ok.

1 713 031 059 euro. Poziom krajowego współfinansowania został oszacowany na poziomie minimalnym, tj. na 15%.

Podział alokacji EFS w PO KL pomiędzy poszczególne obszary wspar G. Wronowski, op. cit., s. 27 Program Operacyjny Kapitał Ludzki, op. cit., s. 6

5 6

16 cia odzwierciedla znaczenie istniejących w Polsce wyzwań dotyczących rozwoju zasobów ludzkich. Podział alokacji uwzględnia również doświadczenia zdobyte podczas realizacji SPO RZL, w tym związane z zainteresowaniem beneficjentów możliwym do uzyskania wsparciem oraz dotychczasowym stopniem wykorzystania środków finansowych w ramach perspektywy finansowej 2004–2006. Przyznane poszczególnym obszarom znaczenie wynika z dążenia do koncentracji wsparcia na tych działaniach, które posiadają największą wartość dodaną oraz pozwalają w najwyższym stopniu przyczynić się do osiągnięcia celów Strategii Lizbońskiej7.

Kluczowym obszarem, który wymaga wsparcia, jest zatrudnienie. Największa ilość środków jest skierowana do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym albowiem w Polsce wykluczenie społeczne jest w większości przypadków rezultatem braku pracy, także ten obszar wymaga szczególnego wzmocnienia.

W związku z powyższym Ośrodki Pomocy Społecznej ubiegają się o środki z Priorytetu VII – Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej – w ramach komponentu regionalnego wykorzystane zostanie – odpowiednio – ponad 95% i prawie 80% środków.

4. Cele i Priorytety Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL)

Program Operacyjny Kapitał Ludzki stanowi jeden z podstawowych elementów systemu realizacyjnego Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-20013 (NSRO 2007-2013).

Cel główny osiągany będzie poprzez realizację celów strategicznych, a określony został w następujący sposób: „Wzrost poziomu zatrudnienia i spójności społecznej”. Cele strategiczne zostały zdefiniowane w oparciu o przeprowadzoną diagnozę społeczno-gospodarczą kraju oraz analizę SWOT, przy jednoczesnym uwzględnieniu założeń podstawowych dokumentów o charakterze strategicznym opracowanych na szczeblu wspólnotowym oraz krajowym. Wszystkie cele strategiczne, komplementarnie się uzupełniając, przyczyniają się do realizacji celu Ibidem, s. 136

7

17 głównego. Cele wpisują się również w cele strategiczne Strategii Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006-2020, które brzmią następująco: 1. Wzmocnienie polityki prorodzinnej.

2. Wyrównywanie szans wychowawczych i edukacyjnych dzieci i młodzieży.

3. Wspieranie osób starszych w pełnieniu ról społecznych.

4. Wzmacnianie równych szans osób niepełnosprawnych.

5. Wspieranie działań na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień.

6. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu.

7. Wzmacnianie bezpieczeństwa publicznego.

Celami strategicznymi Programu Operacyjnymi Kapitał Ludzki są: 1. Podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo.

2. Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego.

3. Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących w gospodarce.

4. Upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia przy równoczesnym zwiększeniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy.

5. Zwiększenie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i świadczenia usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa.

6. Wzrost spójności terytorialnej8.

Powyższe cele są zgodne z zasadą podejścia strategicznego, która polega na koncentracji wsparcia na kluczowych obszarach i najważniejszych problemach wymagających interwencji w zakresie zatrudnienia oraz podnoszenia kapitału ludzkiego.

Pierwszy z celów strategicznych zakłada poprawę kapitału ludzkiego poprzez aktywizację osób bezrobotnych i biernych zawodowo, również poprzez poprawę jakości świadczonych usług przez instytucje rynku pracy.

Program Operacyjny Kapitał Ludzki, op. cit., s. 115

8

18 Drugi cel przyczyniać się będzie do zmniejszenia obszarów wykluczenia społecznego poprzez aktywizację społeczną osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, oraz wykluczonych z rynku pracy bądź zagrożonych takim wykluczeniem.

Z kolei realizacja trzeciego celu przyczyniać się będzie do wzmacniania przedsiębiorstw oraz zatrudnionych tam osób w zakresie zdolności adaptacyjnych do zmian społeczno-gospodarczych związanych z procesami globalizacyjnymi i restrukturyzacyjnymi.

Realizacja celu czwartego przyczyni się do wzmocnienia kapitału ludzkiego poprzez upowszechnienie edukacji społeczeństwa, zwiększenie dostępności oraz poprawa jakości usług edukacyjnych i szkoleń.

Cel piąty dotyczy sfery zarządzania państwem na różnych szczeblach.

Jego realizacja przyczyni się do stworzenia warunków sprawnego funkcjonowania państwa poprzez zwiększenie potencjału administracji publicznej w obszarze tworzenia wysokiej jakości polityk i programów.

Cel szósty jest także celem horyzontalnym i odnosi się do wymiaru przestrzennego wsparcia.

Do jego realizacji przyczyniać się będą działania podejmowane w ramach osi priorytetowych wdrażanych na szczeblu regionalnym. W ramach tego celu zakłada się koncentrację zasobów i środków na tych obszarach, gdzie występują największe problemy rozwojowe w obszarze zatrudnienia, integracji społecznej, adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw oraz edukacji.

Priorytety i cele szczegółowe POKL. Program Operacyjny Kapitał Ludzki składa się z dziewięciu priorytetów merytorycznych wskazanych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia realizowanych równolegle na poziomie centralnym i regionalnym: Priorytety realizowane centralnie to: Priorytet I:

Zatrudnienie i integracja społeczna.

• pierwszy cel szczegółowy: Modernizacja Publicznych Służb Zatrudnienia; • drugi cel szczegółowy: Zwiększenie zasięgu oddziaływania Aktywnych Polityk Rynku Pracy

19 Priorytet II:

Priorytet III:

Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących.

• pierwszy cel szczegółowy: Rozwój i poprawa funkcjonowania systemowego wsparcia adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw; • drugi cel szczegółowy: Rozwój wykwalifikowanej i zdolnej do adaptacji siły roboczej; • trzeci cel szczegółowy: Poprawa funkcjonowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą; • czwarty cel szczegółowy: Poprawa stanu zdrowia osób pracujących poprzez opracowywanie programów profilaktycznych oraz programów wspierających powrót do pracy; • piąty cel szczegółowy: Podnoszenie kwalifikacji i umiejętności personelu medycznego; • szósty cel szczegółowy: Podniesienie jakości w jednostkach służby zdrowia Wysoka jakość systemu oświaty.

• pierwszy cel szczegółowy: Wzmocnienie zdolności systemu edukacji w zakresie monitoringu, ewaluacji i badań edukacyjnych oraz ich wykorzystanie w polityce edukacyjnej i zarządzaniu oświatą; • drugi cel szczegółowy: Podniesienie jakości systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli • trzeci cel szczegółowy: Poprawa stopnia powiązania oferty w zakresie kształcenia i szkolenia z potrzebami rynku pracy, w szczególności poprzez dostosowanie programów nauczania i materiałów dydaktycznych (w tym podręczników) oraz

20

Priorytet IV:

Priorytet V:

wprowadzenie nowych form doskonalenia nauczycieli w przedsiębiorstwach; • czwarty cel szczegółowy: Opracowanie i wdrożenie Krajowych Ram Kwalifikacji i Krajowego Systemu Kwalifikacji oraz upowszechnianie uczenia się przez całe życie.

Szkolnictwo wyższe i nauka.

• pierwszy cel szczegółowy: Dostosowanie kształcenia na poziomie wyższym do potrzeb gospodarki i rynku pracy; • drugi cel szczegółowy: Poprawa jakości oferty edukacyjnej szkół wyższych; • trzeci cel szczegółowy: Podniesienie atrakcyjności kształcenia w obszarze nauk matematyczno-przyrodniczych i technicznych na poziomie wyższym; • czwarty cel szczegółowy: Podniesienie kwalifikacji kadr sektora B+R w zakresie współpracy z gospodarką oraz marketingu i komercjalizacji badań naukowych;

Dobre rządzenie.

• pierwszy cel szczegółowy: Poprawa zdolności regulacyjnych administracji publicznej; • drugi cel szczegółowy: Poprawa jakości usług oraz polityk związanych z rejestracją działalności gospodarczej i funkcjonowaniem przedsiębiorstw; • trzeci cel szczegółowy: Modernizacja procesów zarządzania w administracji publicznej wymiarze sprawiedliwości; • czwarty cel szczegółowy: Budowa potencjału partnerów społecznych i organizacji pozarządowych ukierunkowana na wzmocnienie ich aktywnego uczestnictwa w procesie realizacji Strategii Lizbońskiej;

21 Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to: Priorytet VI:

Priorytet VII:

Priorytet VIII

Priorytet IX

Rynek pracy otwarty dla wszystkich.

• pierwszy cel szczegółowy: Zwiększenie zasięgu oddziaływania Aktywnej Polityki Rynku Pracy; • drugi cel szczegółowy: Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród młodych osób; • trzeci cel szczegółowy: Zmniejszenie bezrobocia wśród osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (kobiet, osób długotrwale bezrobotnych, osób niepełnosprawnych, osób bezrobotnych zamieszkujących na obszarach wiejskich); • czwarty cel szczegółowy: Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób starszych; Promocja integracji społecznej.

• pierwszy cel szczegółowy: Poprawa dostępu do rynku pracy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; • drugi cel szczegółowy: Wzmocnienie i poszerzenie zakresu działań sektora ekonomii społecznej; Regionalne kadry gospodarki.

• pierwszy cel szczegółowy: Rozwój wykwalifikowanej i zdolnej do adaptacji siły roboczej; • drugi cel szczegółowy: Poprawa funkcjonowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą;

Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach.

• pierwszy cel szczegółowy: Zmniejszenie nierówności w upowszechnianiu edukacji, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi;

22 • drugi cel szczegółowy: Zmniejszenie nierówności w jakości usług edukacyjnych, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi (w zakresie kształcenie ogólnego); • trzeci cel szczegółowy: Podniesienie atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego; • czwarty cel szczegółowy: Wzmocnienie rozwoju zawodowego i podnoszenia kwalifikacji nauczycieli, szczególnie na obszarach wiejskich;

Ponadto w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki realizowany będzie Priorytet X: Pomoc techniczna, który ma na celu zapewnienie właściwego zarządzania Programem, wdrażania oraz promocji Europejskiego Funduszu Społecznego.

Pierwszy cel szczegółowy Priorytetu X: Zapewnienie organizacyjnego, administracyjnego i finansowego wsparcia procesu zarządzania, wdrażania, monitorowania, kontroli oraz prac Komitetu Monitorującego Program Operacyjny Kapitał Ludzki, służącego sprawnemu wdrażaniu POKL oraz efektywnemu wykorzystaniu środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Drugi cel szczegółowy Priorytetu X: Zapewnienie Organizacyjnego, administracyjnego i finansowego wsparcia procesu ewaluacji, informacji i promocji EFS, służącego sprawnemu wdrażaniu POKL oraz efektywnemu wykorzystaniu środków EFS.

23

ROZDZIAŁ II Wykluczenie jako zjawisko społeczne i problem współczesności 1. Pojęcie wykluczenia społecznego Pojęcie wykluczenia społecznego nie jest łatwe do zdefiniowania, ponieważ interpretacja tego zjawiska jest zmienna w czasie i przestrzeni. Trudno jednoznacznie określić, w którym momencie dane zjawisko uznane zostanie jako wykluczenie społeczne.

Wykluczenie społeczne jest powiązane z występowaniem ubóstwa. Nie da się jednak postawić znaku równości pomiędzy zjawiskiem ubóstwa a wykluczaniem społecznym. Osoby ubogie nie musza być wykluczone i odwrotnie – osoby wykluczone niekoniecznie są ubogie.

S. Golimowska rozróżnia wykluczenie instytucjonalne i godnościowe.

Wykluczenie instytucjonalne – to brak lub ograniczone możliwości uczestniczenia, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynku, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich.

Wykluczenie godnościowe – to sytuacja uniemożliwiająca lub znacznie utrudniająca jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób9.

M. Jarosz natomiast wyróżnia trzy typy wykluczenia społecznego:

-- wykluczenie strukturalne, o którym przesądzają miejsce zamieszkania oraz posiadanie dochodów poniżej granicy ubóstwa, -- wykluczenie fizyczne, o którym przesądzają: wiek, życie, niepełnosprawność oraz w pewnym zakresie wykształcenie ojca , -- wykluczenie normatywne, które powodują alkoholizm, narkotyki, konflikty z prawem, samotność, bycie ofiarą dyskryminacji (bez względu na powód)10.

L. Frąckiewicz Wykluczenie, Rewitalizacja, Spójność społeczna, Wyd. Naukowe „Śląsk”, Katowice - Warszawa 2004 r., s. 9 10 Ibidem, s. 10 9

24 Według Leksykonu polityki społecznej wykluczenie społeczne jest przeciwieństwem sytuacji, w której jednostka uczestniczy w życiu społecznym środowiska lokalnego, jak i społeczeństwa globalnego11.

Z pewnością pojęcie wykluczenia nie zyskałoby uznania, gdyby nie jego użyteczność w konceptualizowaniu zjawisk społecznych – form deprywacji społecznej, które pojawiły się (lub zostały spostrzeżone) w ostatnich dekadach ubiegłego wieku w społeczeństwach Zachodu. Nie dało się ich opisać przy pomocy tradycyjnej aparatury pojęciowej ubóstwa, stąd potrzeba odwołania się do innych pojęć, takich jak: nowa bieda, underclass, czy właśnie ekskluzja12.

Littlewood i Hrkommer przyjmują, iż do najważniejszych wymiarów ekskluzji należą wykluczenia: -- z rynku pracy – długoterminowe bezrobocie bez szans na nową pracę; -- ekonomiczne – ubóstwo pojmowane w relacji do społecznej i kulturowej wartości standardów życia; -- kulturowe – dominujące wzory wartości i zachowań mają wyłączający efekt wobec tych, którzy są przywiązani do innych wzorów i je praktykują; -- przez izolację – kontakty i stosunki społeczne oraz tożsamość grupowa wyłącznie w obrębie zmarginalizowanych i naznaczonych; -- przestrzenne – specyficzne obszary miasta lub regionu zajęte przez wykluczonych; -- instytucjonalne – odwrót od inkluzyjnych warunków dostępu do instytucji opiekuńczych i bezpośrednie wykluczanie z dostępu do usług publicznych takich jak szkoły13.

Wykluczenie społeczne jest stanem z natury niepożądanym nie tylko dlatego, że jednostka przestaje być aktywna, izoluje się od innych osób, ma powody do frustracji, ale także dlatego, że wykluczenie społeczne zubaża kapitał ludzki i kapitał społeczny doprowadzając do jego dewastacji i marnotrawstwa. Stąd wykluczenie społeczne, pomimo, że jest

B. Rysz-Kowalczyk, Leksykon polityki społecznej, Wyd. Naukowe „IPS”, Warszawa 2001, s. 87, ISBN 83-88766-08-2 12 T. Kaźmierczak, Praca Socjalna Między upośledzeniem społecznym a obywatelskością, BPS Katowice 2006, s. 43 13 Ibidem, s.71 11

25 schorzeniem jednostkowym, jest również problemem, chorobą społeczną, co przy natężeniu może się stać ostrą kwestią społeczną, której zwalczanie wymaga wielu zabiegów i środków14.

Wykluczenie społeczne dotyka głównie osoby starsze, niepełnosprawne, osoby objęte patologią społeczną, ubogie, bezrobotne, bezdomne. Na wykluczenie społeczne mogą być również szczególnie narażone osoby o niskim poziomie wykształcenia, dzieci z rodzin wielodzietnych i niepełnych, mieszkańcy zdegradowanych obszarów miejskich, mieszkańcy wsi popegeerowskich, młodzież opuszczająca placówki opiekuńczo – wychowawcze, migranci, obcokrajowcy, opuszczający zakłady karne.

Istnieje również, niestety nie mała grupa ludności, która poddaje się procesom społecznego wykluczenia na własne życzenie- bezradność wyuczona. To osoby pseudo-bezrobotne, które notorycznie korzystają z zasiłków pomocy społecznej, lecz równocześnie zarabiają wielokrotnie więcej w tzw. szarej strefie. To także osoby, które nie podejmują żadnych działań by wyjść z ubóstwa.

Choć zła sytuacja finansowa nie jest równoznaczna z wykluczeniem społecznym, to jednak osoby popadające w ubóstwo tracą możliwość uczestnictwa w życiu zawodowym, społecznym, a nawet rodzinnym.

Z tej sytuacji trudno jest wyjść o własnych siłach.

W definicjach wykluczenia społecznego słusznie akcentowane jest pełnienie ról społecznych jako ważny sposób uczestnictwa w życiu społecznym. Natomiast korzystanie z różnorodnych dóbr publicznych jest tu pochodną pełnionych ról.

Zasadniczą „ścieżkę” wykluczenia stanowi wzrastanie w środowisku społecznym o niskich zasobach kapitału społecznego, przy braku możliwości lub ograniczeniach nabycia odpowiednich kwalifikacji oraz społecznych umiejętności partycypacji w życiu wspólnoty.

Dodatkowe determinanty to: -- wypadnięcie z rynku pracy lub przynależność do grupy szczególnie narażonej na wykluczenie z powodu pochodzenia (mniejszości narodowe i etniczne, w szczególności mniejszość romska) lub negatywnego wizerunku społecznego (więźniowie i byli więźniowie).

Na proces ten należy jednak patrzeć dynamicznie (stąd proces, a nie zjawisko) oraz etapowo (każdy z etapów ścieżki jest skutkiem jaA. Kuzynowski, Pamiętnik bezrobotnych jako źródło wiedzy o wykluczeniu społecznym, (L. Frąckiewicz Zapobieganie wykluczeniu Społecznemu), Wyd. Akademii Ekonomicznej, Katowice 2005, s. 23, ISBN 83- 7246-873-7

14

26 kichś czynników z przeszłości i przyczyną kolejnych niekorzystnych zdarzeń w biografii dotkniętej wykluczeniem)15.

W przeciwdziałaniu zjawisku wykluczenia społecznego ważne jest budowanie kapitału społecznego. Jego tworzenie wymaga aktywizacji i mobilizacji podmiotów lokalnych, regionalnych i krajowych na rzecz budowy partnerstwa prywatno – publicznego. Celem partnerstwa powinno być wspieranie działalności pożytku publicznego, instytucji społeczeństwa obywatelskiego , postaw obywatelskich i wzmocnienie partycypacji społecznej (…). Kapitał społeczny jako wyraz spójności społecznej tworzy dogodne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, a w sferze problemów społecznych umożliwia ich rozwiązywanie poprzez społeczną samoorganizację na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym, opartą na zasadzie pomocniczości16. Unia Europejska uznaje problem wykluczenia społecznego za jedną z podstawowych barier w osiągnięciu zrównoważonego wzrostu ekonomicznego (Strategia Lizbońska 2000)17.

2. Przeciwdziałanie bezrobociu jako główny czynnik zapobiegania wykluczeniu społecznemu

Bezrobocie jest zjawiskiem, którego na gruncie ekonomii nie da się zdefiniować w sposób jednoznaczny. W zależności bowiem od warunków, na jakich osoby zdolne do pracy i poszukujące pracy byłyby gotowe ją podjąć, trzeba odróżnić bezrobocie dobrowolne od przymusowego. Bezrobocie dobrowolne występuje wówczas, gdy poszukujący pracy podjęliby ją jedynie przy wyższym poziomie płac realnych aniżeli aktualnie oferowany, natomiast przy danym poziomie tych płac nie

Program Operacyjny Kapitał Ludzki, op. cit., s. 40 Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006-2020, Wyd. ROPS Woj. Śląskiego, Katowice 2006 r., s. 127 17 M. Szczepański, W. Ślęzak-Tazbir, Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego w Rybniku, (Partnerstwo instytucji przeciw wykluczeniu społecznemu – analiza badawcza), Wyd. Administrator Projektu Partnerstwo na Rzecz rozwoju „Odziedzicz pracę” Rybnickie Centrum Edukacji Zawodowej – CKU, Rybnik 2008, s. 37, ISBN 978-83-926440-4-0 15 16

27 wyrażają zgody na zatrudnienie. W przeciwieństwie do tego bezrobociem przymusowym określa się sytuację, w której poszukujący pracy nie mogą jej uzyskać, pomimo iż przy danym poziomie płac realnych chcieliby ją podjąć18. Bezrobocie, nie tylko samo jest problemem społecznym, ale leży także u podstaw wielu innych kwestii społecznych.

I tak np. szczególnie długotrwałe bezrobocie związane jest z obniżeniem standardu materialnego życia nie tylko samego bezrobotnego, ale i całej jego rodziny. Stąd bardzo często obszary długotrwałego bezrobocia pokrywają się w danym społeczeństwie z obszarami ubóstwa.

To z kolei może powodować rozprzestrzenianie się rozmaitych patologii społecznych, rozpad rodziny, obniżenie stanu zdrowotności społeczeństwa. Nawet krótkotrwały okres bezrobocia nie pozostaje bez wpływu na kondycję psychiczną osób dotkniętych tym problemem19.

Pod pojęciem ­bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą działalności gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia. Bezrobotnym w rozumieniu przepisów Ustawy o promocji rynku pracy jest osoba, która: • ukończyła 18 rok życia , • nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn, • aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na szkolenie przez PUP, • jest zameldowana lub pozostaje w naszym kraju legalnie lub jej pobyt może zostać zalegalizowany (azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele UE).

Długotrwałe bezrobocie pociąga za sobą wiele negatywnych skutków psychospołecznych takich, jak: – frustrację poszczególnych jednostek i całych grup związaną z poczuciem nieprzydatności, niższym poczuciem wartości, niepewności jutra, pogorszeniem standardu życia itp.

– patologię społeczną przejawiającą się w postaci alkoholizmu, narkomanii, różnych form przestępczości.

J. Unolt, Ekonomiczne problemy rynku pracy, BPS Katowice 1999, s.42, ISBN 83-7164-166-4 19 K. Gorlach, Zmiana społeczna a problemy społeczne, (K. Czekaj, K. Gorlach, M. Lesniak, Labirynty współczesnego społeczeństwa), BPS Katowice 1998 r. s.170, ISBN 83-7164-103-6 18

28 Największym problemem współczesnej Polski jest bezrobocie długotrwałe (powyżej 12 miesięcy bez pracy) lub bezrobocie bardzo długotrwałe (24 lub więcej miesięcy bez pracy). Bezrobocie frykcyjne i krótkotrwałe nie stanowi wielkiego problemu społecznego. W rezultacie wzrostu bezrobocia i dezaktywizacji ludzi zdolnych do pracy oraz polaryzacji dochodów rozszerzyła się znacznie sfera ubóstwa i wykluczenia społecznego20. Ubóstwo dotyka różne grupy społeczne, także ubogich pracujących, ale głównie ludzi pozbawionych pracy, żyjących z zasiłków lub pomocy społecznej, pracujących w szarej strefie. Ważnym następstwem bezrobocia jest też zależność osoby bezrobotnej od innych ludzi. Skutki masowego bezrobocia w danym kraju są dotkliwe nie tylko dla samych bezrobotnych i ich rodzin, ale również całego społeczeństwa. Idzie tu o duże koszty świadczeń socjalnych, podwyższone podatki, nie wykorzystany potencjał ludzkiej pracy, poczucie zagrożenia bezrobociem ludzi zatrudnionych oraz nasilanie się społecznej patologii21. Bezrobocie jest jedną z najbardziej powszechnych przyczyn wykluczenia społecznego22. Brak pracy, zwłaszcza długi powoduje wiele negatywnych zjawisk w życiu jednostki, do których można zaliczyć:

-- Opóźniony start do kariery zawodowej z powodu trudności podjęcia pracy po ukończeniu szkoły (…).

-- Utrata dotychczas wykonywanej pracy przez osobę wytrącenie z naturalnego rytmu życia, realizacji ról zawodowych i wielu ról społecznych, pogorszenie położenia społeczno-ekonomicznego. Mechanizm ten ma ogólnie następujący przebieg: przejście w stan bezrobocia, a szczególnie długotrwałego, powoduje stopniowe najpierw ograniczenie, a później zanikanie kontaktów zawodowych i koleżeńskich, co wiąże się z zaprzestaniem realizacji ról związanych z pracą (…).

Koncentracja na nowej roli bezrobotnego powoduje skupienie się bezrobotnego na najważniejszym jego problemie – braku pracy i poszukiwania możliwości jego rozwiązania. Bezrobotni wchodzą w nowe środowisko bezrobotnych i zaczynają stopniowo pełnić nową rolę (nowe role) bezrobotnego23. O interesy pracowników musi zadbać państwo. Rząd powinien w pierwszej kolejności starać M. Kabaj op. cit., s. 49 I. Reszke :”Wobec bezrobocia: opinie, stereotypy” BPS Katowice 1999 r., s. 12 22 A. Kuzynowski, op. cit., s. 27 23 Ibidem, s. 27 20 21

29 się ograniczyć bezrobocie oraz następnie, w nie mniejszym stopniu, powinny to zrobić samorządy lokalne-ważna jest współpraca między nimi.

1. Działania rządu: -- ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm -- upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy -- wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw -- uznanie części obowiązkowej składki ZUS jako podatku od wartości dodanej pracy -- zwolnienia a płatności VAT przy eksporcie -- polityka proexportowa państwa prowadząca do zwiększenia produkcji i zatrudnienia skracanie czasu pracy -- stworzenie systemu bardziej elastycznego kształcenia

2. Działania samorządów: -- stawianie na małe i średnie przedsiębiorstwa oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami -- walka z odpływem ludzi na Zachód-to zakłady pracy z udziałem obcego kapitału powinny instalować się w Polsce -- przyciąganie kapitału zagranicznego -- mądre korzystanie z unijnych dotacji -- uruchomienie robót publicznych 3. Działania bezrobotnych: -- większa elastyczność -- podwyższanie swoich kwalifikacji -- nauka nowego zawodu

Bez pomocy i wsparcia osoby bezrobotne mają bardzo małe szanse na samodzielne znalezienie zatrudnienia. Taka pomoc finansowana jest w Polsce od 2004 roku z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Rozwój Zasobów Ludzkich. Działania w ramach tego programu koncentrują się wokół przeciwdziałania i zwalczania długotrwałego bezrobocia. Skierowane są do: -- bezrobotnych oraz ich rodzin, -- osób długotrwale pozostających bez pracy, -- osób bezpośrednio zagrożonych utratą pracy,

30 W odniesieniu do tych grup podejmowane są takie działania, jak: • organizowanie szkoleń i programów ułatwiających zmianę postawy biernej na aktywną: -- motywowanie bezrobotnych do poszukiwania pracy oraz zapewnienie im pomocy w zdobyciu kwalifikacji ułatwiających uzyskanie zatrudnienia, -- spotkania informacyjne i doradcze, • ułatwianie bezrobotnym zdobycia pracy przy wykorzystaniu nowoczesnych form zatrudnienia, których celem jest skrócenie okresu pozostawania bez pracy: -- spotkania i seminaria informujące o formach i procedurach zakładania własnej działalności gospodarczej, -- szkolenia informujące o możliwościach uzyskania funduszy na ten cel, • wspieranie członków rodzin i otoczenia społecznego osób bezrobotnych, • wpieranie osób bezpośrednio zagrożonych utrata pracy: -- kursy doszkalające, -- szkolenia przekwalifikujące.

Trzeba interesować się tymi, którzy stracili pracę, włączać ich w społeczne działania i doceniać ich ludzkie wartości. Zanim więc pomoże się im w znalezieniu pracy należy zadbać o to, aby nie stracili zdolności do jej szukania i podejmowania. W wielu środowiskach podstawową przeszkodą jest bowiem bierność i rezygnacja. Każde społeczne działanie wymaga odpowiedniej organizacji i określonych metod postępowania. W wypadku pracy i bezrobocia jest to szczególnie ważne, gdyż powodzenie zależy od całościowej wizji, współdziałania wielu podmiotów i praktycznych metod postępowania. Należy więc starać się o tworzenie – na różnych poziomach – minimalnych struktur organizacyjnych, które mogły by być skutecznym narzędziem realizacji założonych celów.

3. Działania niestandardowe na rzecz osób wykluczonych ­społecznie

Walka z wykluczeniem społecznym łączy się nierozerwalnie z istotą społeczeństwa obywatelskiego, a więc oddolną samoorganizacją ludzi potrafiących artykułować swoje potrzeby (głównie polityczne

31 i ekonomiczne, gdyż rozwarstwienie społeczne, brak redystrybucji dóbr z prawdziwego zdarzenia i leżąca u podstaw problemu dominująca ideologia neoliberalizmu są głównymi przyczynami tego zjawiska) i interesy (…). Do czego sprowadza się bowiem walka z wykluczeniem?

Oczywiście do podnoszenia kwalifikacji zawodowych, umiejętności poruszania się po rynku pracy, szkoleń, jak pisać CV, gdzie szukać ofert, jak znaleźć pracę przez internet24.

Wykluczenie społeczne jest przeciwieństwem społecznej integracji, a integracja społeczna rozumiana jako działania wspólnotowe oparte na zasadach dialogu, wzajemności i równorzędności, których celem jest dążenie do społeczeństwa opartego na demokratycznym współuczestnictwie, rządach prawa i poszanowania różnorodności kulturowej, w których obowiązują i są realizowane podstawowe prawa człowieka i obywatela oraz skutecznie wspomagane są jednostki i grupy w realizacji ich celów życiowych jest bardzo dynamiczną kategorią polityki społecznej, a więc sfery praktycznych działań instytucji publicznych i pozarządowych mających bezpośredni wpływ na kształtowanie warunków życia, jego jakości i poziomu.

Układ działań w obszarze integracji społecznej, w sensie systemowym, stanowi logicznie uporządkowane kontinuum: od profilaktyki problemu i prewencji, poprzez konkretną pomoc na rzecz wykluczonych społecznie, aż po tworzenie mechanizmów kompleksowego wsparcia integracji społecznej25.

Ministerstwo Polityki Społecznej w Strategii Wspierania Społeczeństwa na lata 2007-2013 wskazuje działania na rzecz zapobiegania powstawaniu ryzyka wykluczenia społecznego poprzez wzmacnianie roli i funkcji rodziny i wspólnoty lokalnej. Kładzie nacisk, aby zwrócić szczególną uwagę na właściwe warunki funkcjonowania rodziny i jakości życia jej członków, w szczególności dzieci oraz osób, które są zagrożone wykluczeniem społecznym, stanowi podstawowe kryterium działania w zakresie profilaktyki wykluczenia społecznego. Z tego tytułu należy koncentrować się na: • wspieraniu inicjatyw zapobiegających powstawaniu kryzysów http://www.lepszyswiat.org.pl/files/wykluczenie.pdf (data dostępu 14.05.2009 r.)

25 Strategia Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2007 – 2013, Ministerstwo Polityki Społecznej, Warszawa 2005, s. 29 24

32 życiowych i likwidacja barier, które mogą doprowadzić do sytuacji sprzyjających wykluczaniu społecznemu np. wskutek przemocy domowej i uzależnień, • wspieraniu inicjatywy sprzyjających wzmacnianiu więzi społecznych i lokalnej solidarności społecznej, • wspieraniu inicjatyw tworzących warunki rozwoju jednostek i grup społecznych opartych na równości szans, równego startu społeczno-zawodowego i równego traktowania we wszystkich sferach życia publicznego, bez dyskryminacji w szczególności ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, wyznawaną religię, przekonania, wiek i orientację seksualną.

Inny komponent systemowych rozwiązań w zakresie integracji społecznej stanowią działania skierowane na wypracowanie trwałych mechanizmów planowania, realizacji i monitorowania inicjatyw na różnych poziomach struktury społecznej i terytorialnej oraz przy udziale rozmaitych uczestników życia społecznego, tak aby zapewnić jak najlepszą identyfikację występujących problemów, właściwe projektowanie i adresowanie inicjatyw oraz ich efektywne wdrażanie. Oznacza to w szczególności: • wspierania inicjatyw, których celem jest kształcenie, szkolenie osób, organizacji i instytucji realizujących zadania na rzecz osób wykluczonych społecznie, • wspieranie i tworzenie warunków dla podejmowania współpracy, tworzenia partnerstwa oraz możliwości wymiany doświadczeń pomiędzy rozmaitymi osobami, organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz integracji społecznej.

Wszystkim działaniom powinny towarzyszyć wspierane akcje promocyjne i kampanie informacyjne oraz stosowne analizy i badania.

Jak wiadomo w walce z chorobami, a więc również z chorobami społecznymi, najważniejsza jest profilaktyka. Dlatego też wiele Ośrodków Pomocy Społecznej stara się tworzyć nowatorskie programy lokalne dla osób korzystających ze świadczeń systemu pomocy społecznej, wykluczonych społecznie lub zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Adresatami programów są na ogół osoby bezrobotne lub długotrwale bezrobotne, zagrożone wykluczeniem społecznym. Opracowanie programów jest z reguły poprzedzone diagnozą problemu bezrobocia wśród klientów danej jednostki pomocy społecznej.

33 Współczesne standardy ustrojowe i zmiany zachodzące w związku z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej wyznaczają polityce społecznej państwa, a w zakresie zwalczania zjawiska bezrobocia szczególną, nową rolę. W odchodzeniu państwa od klasycznej opiekuńczości, rodzącej między innymi postawy bierne i roszczeniowe bezrobotnych, państwo powinno tak formułować i realizować swoje funkcje socjalne, aby zapewniając bezrobotnym ich prawa socjalne, kształtować jednocześnie zapotrzebowanie na obywatelską aktywność i przedsiębiorczość.

Zachowując zasady pomocniczości i subsydiarności państwa w realizacji tych celów ważną rolę odgrywać będą organizacje pozarządowe, jako ważne podmioty współtworzące społeczeństwo obywatelskie. Organizacja pozarządowa jest to organizacja niezwiązana z żadną władzą państwową i nie korzystająca z rządowej pomocy finansowej. Jej członkami są zrzeszenia narodowe, stowarzyszenia o charakterze pozarządowym oraz osoby fizyczne lub prawne z różnych państw. Działalność jej opiera się na statutach, które nie mają charakteru umów międzynarodowych. Organizacja pozarządowa nie jest nastawiona na osiąganie zysku, ale na zaspokajanie jakichś potrzeb. To nie znaczy jednak, że organizacja nie może prowadzić działalności gospodarczej. Może, tyle tylko, że dochody nie są dzielone pomiędzy osoby pracujące czy ochotników, ale są przeznaczane na dalszą działalność26.

4. Rola Europejskiego Funduszu Społecznego w zwalczaniu bezrobocia

Ośrodki Pomocy Społecznej, jak wiele innych podmiotów działających w branży pomocy społecznej, mają możliwość realizacji projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. Obecnie bardzo popularnym źródłem pozyskiwania dodatkowych funduszy stał się Europejski Fundusz Społeczny, który jest jednym z najważniejszych i najstarszych funduszy strukturalnych (regionalnych) Unii Europejskiej. Możliwości jakie płyną z korzystania z tego Funduszu będą http://www.sciaga.pl/tekst/45658-46-organizacje_pozarzadowe (data dostępu 14.05.2009 r.)

26

34 ­ otorem pobudzającym do działania wszystkie podmioty gospodarcze m w kraju. Oprócz konkretnej pomocy EFS będzie więc wyzwaniem dla wszystkich instytucji biorących udział w realizacji jego programów. Europejski Fundusz Społeczny może przyczynić się do rozwiązania w Polsce problemów rozwojowych, gospodarczych i społecznych, zwłaszcza w sytuacji spadku zatrudnienia, wzrostu bezrobocia, ciągle trwających procesów przemian i restrukturyzacji. Funkcjonowanie Europejskiego Funduszu Społecznego w kontekście europejskiej polityki zatrudnienia było przez długi okres dość pasywne, niezbyt efektywne. Było to spowodowane wieloma różnymi czynnikami27. Zmiana tej sytuacji nastąpiła dopiero w 1997 r., kiedy mocą Traktatu Amsterdamskiego został wprowadzony do Traktatu Rzymskiego rozdział dotyczący zatrudnienia. Wtedy obszar zatrudnienia zyskał rangę interesu wspólnotowego28. Członkowie Unii Europejskiej powinni uwzględnić w swojej polityce: aktywne i zapobiegawcze działania w stosunku do bezrobotnych i biernych zawodowo, tworzenie miejsc pracy i przedsiębiorczość, promocję aktywności i mobilność na rynku pracy, promocję rozwoju kapitału ludzkiego i kształcenia przez całe życie, wzrost podaży pracy i promocję aktywnego starzenia się, równość szans kobiet i mężczyzn, wspieranie integracji i zwalczanie dyskryminacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy, uczynienie pracy opłacalną poprzez stosowanie zachęt do zwiększania jej atrakcyjności, przekształcanie nielegalnej pracy w legalne zatrudnienie oraz zmniejszanie regionalnych zróżnicowań w zatrudnieniu29. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) jest głównym instrumentem wspierającym działania podejmowane w ramach Europejskiej Strategii Zatrudnienia. W ramach ESZ, środki EFS przeznaczone są także na realizację Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL ukierunkowanej na przeciwdziałanie dyskryminacji i zwalczanie nierówności szans na rynku pracy.

Priorytety EFS realizowane są w ramach pięciu obszarów wsparcia, które określają zakres działań mogących otrzymać wsparcie ze strony EFS. Obejmują one:

Lucyna Frąckiewicz, op. cit., s. 71 Ibidem, s. 71 29 Europejski Fundusz Społeczny w Polsce – poradnik dla beneficjentów, Ministerstwo Gospodarki i Pracy , Warszawa 2004, s. 6 27 28

35 1. Aktywną politykę rynku pracy mającą na celu przeciwdziałanie i zapobieganie bezrobociu, przeciwdziałanie zjawisku długotrwałego bezrobocia zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet, ułatwianie ponownej integracji z rynkiem pracy długotrwale bezrobotnych, a także wspieranie integracji zawodowej ludzi młodych oraz osób powracających na rynek pracy po okresie nieobecności na nim.

2. Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego mające na celu ograniczenie zjawiska marginalizacji społecznej i przygotowanie osób narażonych na wykluczenie społeczne do wejścia na rynek pracy, utrzymania zatrudnienia lub powrotu do czynnego życia zawodowego. Skierowane jest ono do osób, które ze względu na trudną sytuację życiową nie potrafią samodzielnie odnaleźć się na rynku pracy, nie potrafią rozwiązać osobistych i zawodowych problemów korzystając długotrwale w sposób bierny ze świadczeń pomocy społecznej.

3. Kształcenie ustawiczne mające na celu ułatwienie i polepszenie dostępu do rynku pracy oraz integrację z rynkiem pracy, podwyższenie i utrzymanie potencjału zatrudnieniowego osób oraz promowanie mobilności zawodowej, poprzez zwiększanie dostępu do szkoleń zawodowych, edukacji oraz doradztwa.

4. Doskonalenie kadr gospodarki (promocja potencjału adaptacyjnego) oraz rozwój przedsiębiorczości poprzez promocję wykwalifikowanej, przeszkolonej i zdolnej do adaptacji do zmiennych warunków rynku pracy kadry pracowniczej, popieranie innowacyjności i potencjału adaptacyjnego w zakresie organizacji pracy, rozwijanie przedsiębiorczości oraz warunków sprzyjających tworzeniu miejsc pracy i podwyższaniu kwalifikacji, rozwój potencjału ludzkiego w sferze badań, nauki i technologii.

5. Zwiększanie dostępu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy, włącznie z możliwością rozwijania kariery zawodowej, zwiększeniem dostępu kobiet do nowych miejsc pracy, pomocą w uruchamianiu działalności gospodarczej, a także działania zakładające zmniejszenie dysproporcji, których podstawą jest dyskryminacja ze względu na płeć zarówno w ramach pionowych, jak i poziomych struktur rynku pracy30.

30

Europejski Fundusz Społeczny w ZPORR , op. cit., s. 11

36 Zadania mające przyczynić się do przeciwdziałania i zwalczania długotrwałego bezrobocia oraz wykluczenia społecznego są realizowane w projektach systemowych głównie za pomocą Priorytetu VII – Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1. Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie 7.1.1.Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej.

Zarząd Województwa Śląskiego powołał Regionalne Ośrodki Europejskiego Funduszu Społecznego na lata 2009-2010 w Województwie Śląskim. Misją ROEFS jest wspieranie beneficjentów w przygotowaniu i realizacji projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Służą one informacją, nieodpłatne świadczą usługi szkoleniowe i doradcze. Wybór i nadzór nad Regionalnymi Ośrodkami Europejskiego Funduszu Społecznego prowadzi Urząd Marszałkowski. Wyłoniono 4 ośrodki na terenie Województwa Śląskiego, zlokalizowane w: Bielsku-Białej, Częstochowie, Katowicach i Rybniku.

Każdy z Ośrodków ma przypisany odpowiedni zasięg działania: • Stowarzyszenie Bielskie Centrum Przedsiębiorczości – obejmuje teren miasta Bielsko-Biała oraz powiaty: bielski, cieszyński, pszczyński, żywiecki • Agencja Rozwoju Regionalnego w Częstochowie S.A. – obejmuje teren miasta Częstochowa oraz powiaty: częstochowski, kłobucki, lubliniecki, myszkowski, zawierciański • Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. – obejmuje teren miast: Katowice, Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy oraz powiaty: będziński, mikołowski, tarnogórski, bieruńsko-lędziński • Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości – obejmuje teren miast: Rybnik, Gliwice, Jastrzębie-Zdrój, Zabrze, Żory oraz powiaty: gliwicki, raciborski, rybnicki, wodzisławski Rzesza osób bezrobotnych oraz ich rodzin wymaga kompleksowej ochrony i pomocy ze strony państwa i społeczeństwa. Osoby te nie radzą sobie same z sytuacją, w jakiej się znalazły. Instytucje obsługujące bezrobotnych, takie jak urzędy pracy, parafie, instytucje pozarządowe czy też ośrodki pomocy społecznej – stanowiące niejako „ostatnia deskę ratunku” dla tych osób – powinny za pomocą posiadanych środków nieść pomoc uwzględniając wszystkie aspekty ich życia. Działalność

37 tych instytucji winna koncentrować się zarówno na sferze materialnej, jak i psychicznej. Celem wszelkich działań musi być wyciągnięcie tej grupy ze środowiska marginesu społecznego i włączenie ich do aktywnego życia gospodarczo-kulturalnego. Jego osiągnięcie jest procesem niezwykle żmudnym, wymagającym ogromnych środków finansowych i ścisłej współpracy podmiotów i instytucji rynku pracy oraz społeczności lokalnych. Dlatego też niezbędna jest szeroka współpraca wszystkich instytucji, których statutowymi celami jest dążenie do minimalizowania zakresu wykluczenia społecznego31.

31

Partnerstwo Instytucji przeciw wykluczeniu społecznemu, op. cit., s. 128

38 (Małgorzata Fojcik)

ROZDZIAŁ III

Specyfika Projektów Systemowych na przykładzie Ośrodków Pomocy Społecznej powiatu ­raciborskiego 1. Plan działania, dobór grupy docelowej i podział środków Przemiany społeczno-gospodarcze, jakie dokonują się w Polsce, wywołują stałą zmianę warunków życia człowieka. Ich skutki są widoczne chociażby w postaci pogarszania się sytuacji finansowej, wzrostu kosztów utrzymania, a także rosnącej liczby osób pozostających bez pracy. Wszystkie te czynniki powodują, iż jednostka nie radzi sobie z zaistniałą sytuacją. A z czasem może również prowadzić do wycofywania, a nawet wykluczenia z życia społecznego.

Powiat raciborski zajmuje powierzchnię 544 km2 i liczy 110,6 tysięcy mieszkańców. Położony jest na południu Polski, na Nizinie Śląskiej, w Kotlinie Raciborskiej nad rzeką Odrą, u północnych wrót Bramy Morawskiej. Graniczy z powiatami: wodzisławskim, rybnickim, gliwickim oraz należącymi do województwa opolskiego powiatami: kędzierzyńsko – kozielskim oraz głubczyckim. W skład powiatu raciborskiego wchodzi 8 gmin, w tym: miasto Racibórz – stolica powiatu, Kuźnia Raciborska, Krzyżanowice, Krzanowice, Nędza, Rudnik, Kornowac i Pietrowice Wielkie. Trzy gminy graniczą bezpośrednio z Republiką Czeską na długości 47 km32.

Głównym powodem wykluczenia społecznego w powiecie raciborskim jest bezrobocie. Co prawda w ostatnich latach liczba bezrobotnych zmniejszyła się, jednak osoby pozostające w ewidencji Powiatowego Urzędu Pracy, to wciąż w największej liczbie, osoby z grup ryzyka.

Większość z nich pozostaje w tym stanie trwale, tzn. nie szuka pracy.

Dotyczy to zwłaszcza tych rodzin, które przyzwyczaiły się do funkcjonowania w roli klientów pomocy społecznej. Część z nich jest nimi od http://www.powiatraciborski.pl/main/informacje_ogolne.html z dnia 10.10.2010r.

32

39 wielu lat, a zdarza się, że ze wsparcia opieki społecznej korzysta już drugie pokolenie. W efekcie, wiele z nich nawykło już do życia na koszt państwa i z oporami przyjmują wszelkie propozycje odmiany swego losu i brania odpowiedzialności za własne życie.

Tabela 1. Osoby bezrobotne w powiecie raciborskim wg. stanu na dzień 30.09.2010 r.

Lp.

Miasto/gmina

Liczba ogółem

%

1

Powiat Racibórz

2525

2,2

Miasto i Gmina Krzanowice

111

1,9

2 3 4 5 6 7 8 9

Miasto Racibórz

Gmina Kornowac

Gmina Krzyżanowice

Miasto i Gmina Kuźnia Raciborska Gmina Nędza

Gmina Pietrowice Wielkie Gmina Rudnik

1482

2,7

82

1,7

203

1,8

290

2,3

136

1,9

111 110

Źródło: http://www.pup-raciborz.pl/index.php?urzad/statystyka 01.10.2010 r.

1,6 zapis

2,0 z

dnia

Europejski Fundusz Społeczny (EFS) to szansa na wyjście z impasu. Podejmowane w jego ramach działania ukierunkowane są przede wszystkim na:

-- wspieranie osób – poprzez edukację i szkolenia zawodowe, pomoc w zatrudnieniu, tworzenie miejsc pracy; -- wspieranie struktur i systemów – przez poprawę systemu edukacji i szkoleń, modernizowanie usług związanych z zatrudnieniem, integrowanie systemu kształcenia ze światem pracy, tworzenie systemów przewidywania zapotrzebowań na rynku pracy; -- zapewnienie dodatkowych środków – dla osób, które biorą udział w organizowanych programach, a które mają na utrzymaniu inne

40 osoby, na rozwój dodatkowych umiejętności, umożliwienie dostępu do informacji o rynku pracy33.

Poszukując praktycznych i funkcjonalnych oraz dostępnych narzędzi walki z bezrobociem, jak również przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, Gminne oraz Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej w powiecie raciborskim w 2008 r. po raz pierwszy przystąpiły do realizacji projektów systemowych realizowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 20072013.

Realizowane projekty mają na celu aktywizację osób bezrobotnych i biernych zawodowo, zapobieganie wykluczeniu społecznemu oraz zapewnienie równego dostępu do zatrudnienia osobom i grupom społecznym doświadczającym dyskryminacji na rynku pracy, m.in. poprzez rozwijanie alternatywnych form zatrudnienia, podnoszenie lub zmianę kwalifikacji zawodowych, wspieranie zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej oraz promocję przedsiębiorczości i samo zatrudnienie34.

Instytucje pomocy społecznej, przystępując do realizacji projektów mogą poszerzyć i rozwinąć formy i narzędzia pracy z osobami nieprawidłowo funkcjonującymi w społeczeństwie i wykluczonymi ze społeczeństwa. Realizując założenia zawarte w Programie, mają większą możliwość wykorzystania aktywizacyjnych instrumentów wsparcia i integracji tych osób ze społecznością lokalną. Realizując projekty nie tylko dostarczają wiedzy o rynku pracy, ale także podnoszą kwalifikacje zawodowe swych podopiecznych, motywują do działania i zaufania we własne siły i możliwości oraz wzmacniają i podnoszą ich samoocenę i zaradność życiową. Inwestują w ich kapitał i pomagają tym ludziom wrócić do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Pozwalają także brać większą odpowiedzialność za swój los i własne decyzje oraz wspierają w rozwiązywaniu życiowych problemów.

Zespół ASM - Centrum Badań i Analiz Rynku, Twoja Szansa Plus. Analiza dostępnych form wsparcia świadczonych przez instytucje pomocowe oraz potrzeb i oczekiwań osób z grupa szczególnego ryzyka, Kutno 2007, s. 11.

34 Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013. Warszawa, 13 marca 2008, s. 196.

33

41 Podział środków dokonywany jest przez Instytucję Pośredniczącą na podstawie propozycji Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej, w oparciu o bilans potrzeb pomocy społecznej i inne dostępne analizy. Wyliczenie środków dla poszczególnych powiatów województwa śląskiego zastosowano zgodnie z algorytmem zaproponowanym w dokumencie pt. „Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013”. Środki finansowe przeznaczone na realizację projektu pt. „Upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej w regionie” stanowią wsparcie przede wszystkim dla służb pomocy społecznej realizujących programy aktywnej integracji. Powiat raciborski w 2009 roku pozyskał kwotę 1.408 917,97 zł.

Tabela 2. Kwoty pozyskanych środków w 2009r. w powiecie ­raciborskim w ramach priorytetu VII, działania 7.1, poddziałania 7.1.1

Lp.

Miasto/gmina

1

Miasto Racibórz

3

Miasto i Gmina Krzanowice

2 4 5 6 7 8

Gmina Kornowac

Gmina ­Krzyżanowice Miasto i Gmina Kuźnia ­Raciborska

Całkowita wartość projektu 284 952,97 zł 141 022,00 zł 153 854,00 zł 177 950,00 zł

196 939,00 zł

Gmina Nędza

100 000,00 zł

Gmina Rudnik

153 419,00 zł

Gmina ­Pietrowi­ce Wielkie Ogółem

Pozyskana kwota

Kwota ­dofinansowania

Wkład własny

126 214,69 zł

14 807,31 zł

250 684,69 zł 137 699,33 zł 159 265,25 zł 176 260,40 zł 89 500,00 zł

200 781,00 zł

179 698,99 zł

1.408 917,97 zł

1.256 633,35 zł

137 310,00 zł

34 268,28 zł 16 154,67 zł 18 684,75 zł 20 678,60 zł 10 500,00 zł 21 082,01 zł 16 109,00 zł

152 284,62 zł

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy danych z Ośrodków Pomocy Społecznej w powiecie raciborskim

42 Warunkiem dofinansowania z Europejskiego Funduszu Społecznego jest przygotowanie wniosku o dofinansowanie oraz wniesienie wkładu własnego w wysokości 10,5% dofinansowanej kwoty. Podstawą jest wyłonienie problemu, który powinien zostać ograniczony lub całkowicie rozwiązany, poprzez realizację projektu.

Instytucją Pośredniczącą dla Miejskich i Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej jest Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego. Tam też należy złożyć wniosek o dofinansowanie. Z informacji uzyskanej od Kierowników i Dyrektorów Miejskich i Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej wynika, iż wszystkie Ośrodki pozytywnie odpowiedziały na chęć realizacji projektów i wszystkie jednocześnie przystąpiły do działania.

Z dokumentacji (wywiady, sprawozdania) Miejskich i Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej w powiecie raciborskim wynika, iż w bardzo trudnej sytuacji życiowej znajdują się osoby bezrobotne. Według danych sprawozdawczych uzyskanych z Ośrodków, główną przyczyną korzystania z pomocy społecznej jest zazwyczaj długotrwałe bezrobocie. Dominującymi problemami są ponadto: niski poziom wykształcenia, brak specjalistycznych umiejętności zawodowych, brak doświadczenia zawodowego, brak motywacji do podjęcia pracy, nierozwiązane konflikty, problemy wychowawcze w rodzinie, brak instrumentów do rozwiązywania problemów patologicznych (uzależnienia).

Dlatego też argumentem uzasadniającym konieczność realizacji projektów jest potrzeba zwiększenia efektywności i promocji integracji społecznej i zawodowej na terenie powiatu raciborskiego osób pozostających bez pracy, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej.

43 Wykres 1.

Liczba rodzin korzystających z zasiłków pomocy społecznej z tytułu bezrobocia w 2009 r. w powiecie raciborskim

Źródło: jak w tabeli 2.

Koordynacją projektów systemowych zajmują się przeważnie kierownicy Ośrodków, bądź też osoby z zasobów kadrowych Ośrodka. Do koordynatorów należy przeprowadzenie rekrutacji wśród podopiecznych. Uzasadnieniem wyboru grupy docelowej są zidentyfikowane potrzeby klientów pomocy społecznej i analiza środowiska. Liczba uczestników projektu wynika głównie z przyznanej kwoty dofinansowania na dany rok.

Tabela 3. Uczestnicy projektu systemowego w 2009 r. w powiecie raciborskim Lp.

Miasto/Gmina

Liczba osób

1

Miasto Racibórz

53

Miasto i Gmina Krzanowice

13

2 3 4 5 6 7 8

Gmina Kornowac

Gmina Krzyżanowice

Miasto i Gmina Kuźnia Raciborska Gmina Nędza

Gmina Pietrowice Wielkie Gmina Rudnik Ogółem

Źródło: jak w tabeli 2

15 15

17 14 23

16

166

44 Rekrutacja w Gminnych i Miejskich Ośrodkach ma charakter wewnętrzny i polega na analizie danych ośrodka oraz na rozmowach indywidualnych z klientami pomocy społecznej, a także na rekomendacjach pracowników socjalnych. Następnym etapem jest kwalifikowanie uczestników przez pracowników socjalnych oraz Dyrektorów i Kierowników Ośrodków, w wyniku czego tworzy się listę ostateczną oraz rezerwową. Proces rekrutacji odbywa się zgodnie z zasadą równych szans kobiet i mężczyzn. Kwalifikowalność uczestnictwa osób do projektu zatwierdzana jest na podstawie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w przepisach o pomocy społecznej, oraz pozytywnej opinii pracownika socjalnego zaakceptowanej przez Dyrektora bądź Kierownika Ośrodka.

Częścią projektu systemowego są działania mające na celu upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej w regionie. W ramach tego działania, wszystkie Ośrodki wzmocniły potencjał kadrowy zatrudniając dodatkowych pracowników na czas realizacji projektu.

Kwota dofinansowania wystarczyła bowiem na zatrudnienie nowych pracowników. Podział środków na wsparcie zatrudnienia pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej przygotowywany jest przez Instytucję Pośredniczącą na wniosek Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej na obszarze całego województwa. W podziale tym uwzględnia się przede wszystkim potrzeby ośrodków pomocy społecznej do 25 tys. mieszkańców.

45 Tabela 4. Etaty stworzone w ramach Projektu w powiecie raciborskim w 2009 r.

Lp.

Miasto/Gmina

Liczba etatów

1

Miasto Racibórz

2,0

2 3 4 5 6 7 8

Gmina Kornowac

Miasto i Gmina Krzanowice

Gmina Krzyżanowice

Miasto i Gmina Kuźnia Raciborska

Gmina Nędza

Gmina Pietrowice Wielkie

Gmina Rudnik Ogółem

Źródło: jak w tabeli 2

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

2,0

1,0

10,0

W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki istnieje możliwość zakupu niezbędnego sprzętu i wyposażenia oraz dostosowania budynków i pomieszczeń, w których realizowany jest projekt. Narzędziem umożliwiającym tego typu działania jest cross-financing, mechanizm tzw. elastycznego finansowania polegającego na zaangażowaniu w latach 2007-2013 środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w realizację działań, których zakres merytoryczny zwyczajowo podlega pod obszar interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego. Cross-financing ma na celu ułatwienie wdrażania jednofunduszowych programów operacyjnych. Mechanizm ten polega na dopuszczeniu – w ramach priorytetu oraz w należycie uzasadnionych przypadkach – ograniczonego finansowania grupy projektów, indywidualnych projektów lub części projektów, które należą do obszaru interwencji drugiego funduszu. Cross-financing ogranicza się jedynie do takich działań, które są zarówno niezbędne dla pomyślnej realizacji projektu lub grupy projektów, jak i bezpośrednio powiązane z projektem lub grupą projektów. Rozporządzenie ogranicza zaangażowanie środków w ramach cross-financing’u maksymalnie do 10% wartości alokacji na poziomie priorytetu, z wyjątkiem priorytetu VII dotyczą-

46 cego integracji społecznej, gdzie wartość ta podniesiona została do 15 %35.

Wykres 2.

Wartość procentowa wydatkowana w ramach cross – financingu w 2009 r.

Źródło: jak w tabeli 2.

Z informacji uzyskanych od Dyrektorów i Kierowników Ośrodków wynika, iż w ramach cross-financingu doposażyli biura w nowe meble, zakupili sprzęty komputerowe, multimedialne niezbędne do pracy biurowej. Dla niejednego Ośrodka, była to jedyna szansa na poprawę zewnętrznego wizerunku instytucji.

Projekty w zakresie rozwoju form aktywnej integracji w powiecie raciborskim realizowane są za pomocą narzędzia w postaci kontraktu socjalnego. W praktyce oznacza to zawarcie umowy pomiędzy osobą biorącą udział w projekcie a pracownikiem socjalnym, mającą na celu określenie współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej, umożliwienia aktywizacji społeczno-zawodowej oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. W ramach realizacji kontraktów socjalnych zastosowano i sfinansowano zestawy instrumentów o charakterze aktywizacyjnym, które miały na celu doprowadzić do przywrócenia osób na rynek pracy oraz do ich integracji ze społeczeństwem. Stało się to poprzez przywrócenie im zdolności lub możliwości zatrudnienia, uzyskanie wsparcia dochohttp://www.bydgoszcz.roefs.pl/News/exeDefault/?id=794 z dnia 10.10.2010r.

35

47 dowego, oraz wyeliminowanie przeszkód napotykanych przez osoby i rodziny w procesie dostępu do praw i usług społecznych, a przez to wspierających ich powrót do zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej36.

Wykorzystano min. następujące instrumenty aktywnej integracji: 1. Instrumenty aktywizacji zawodowej -- usługi wspierające aktywizację zawodową w tym: trenera pracy, doradcy zawodowego; -- uczestnictwo w zajęciach reintegracji zawodowej u pracodawcy.

2. Instrumenty aktywizacji edukacyjnej -- skierowanie i sfinansowanie różnorodnych zajęć w ramach podnoszenia kluczowych kompetencji o charakterze zawodowym lub zdobywanie nowych kompetencji i umiejętności zawodowych, umożliwiających aktywizację zawodową.

3. Instrumenty aktywizacji zdrowotnej -- skierowanie i sfinansowanie terapii psychologicznej, rodzinnej lub psychospołecznej dla rodzin lub osób.

4. Instrumenty aktywizacji społecznej -- organizacja i finansowanie treningów kompetencji i umiejętności społecznych, zarządzania czasem własnym oraz budżetem gospodarstwa domowego.

Dobór instrumentów odbywał się indywidualnie w każdym projekcie w zależności od potrzeb osób biorących udział w projekcie. Na ogół wszyscy skorzystali z usług doradcy zawodowego oraz porad psychologa. Niektóre osoby skorzystały z treningów kompetencji i umiejętności społecznych, poradnictwa i wsparcia w zakresie podniesienia kompetencji życiowych, natomiast wszyscy zdobyli dodatkowe kwalifikacje zawodowe, biorąc udział w różnych, zindywidualizowanych kursach zawodowych. Były to między innymi: -- kurs florystyki, -- kurs obsługi kasy fiskalnej, -- kurs komputerowy (różne stopnie zaawansowania), -- kurs opiekunki ludzi starszych, -- kurs prawa jazdy kat. B, C, E, -- kurs kucharza, -- kurs obsługi wózków widłowych, 36

http://www.funduszestrukturalne.gov.pl, zapis z dnia 01.10.2010r.

48 -- kurs spawacza, -- kurs prac biurowych z księgowością, -- kurs kosmetyczny, -- kurs stylizacji paznokci.

Dobór kursów konkretnych specjalności dokonywany był po dogłębnej analizie potrzeb lokalnego rynku pracy, wskazań doradcy zawodowego oraz deklaracji uczestników projektu.

Programy realizowane w powiecie raciborskim pozwoliły przywrócić wiarę w siebie ludziom, którzy wcześniej latami żyli zupełnie wyzbyci nadziei, że ich życie może stać się lepsze. W większości ośrodków osoby biorące udział w projekcie ukończyły cały cykl działań.

Tabela 5. Osoby, które ukończyły Projekt w 2009 r. w powiecie raciborskim Lp.

Miasto/Gmina

Liczba osób biorących udział w projekcie

Liczba osób, która ukończyła projekt

2

Gmina Kornowac

15

14

1 3 4

Miasto Racibórz

Miasto i Gmina K ­ rzanowice Gmina K ­ rzyżanowice

5

Miasto i Gmina Kuźnia Raciborska

7

Gmina Pietrowice Wielkie

6 8

Gmina Nędza

Gmina Rudnik Ogółem

Źródło: jak w tabeli 2.

53 13

15

17 14 23 16

166

38 13 14 17 14 23 16

149

Istotnym czynnikiem świadczącym o sukcesie realizowanego projektu jest jego efektywność, czyli odsetek osób, które podjęły zatrudnienie w wyniku uczestnictwa w projekcie.

49 Tabela 6. Osoby, które uzyskały zatrudnienie po zakończeniu ­realizacji Projektu w 2009 r. w powiecie raciborskim Źródło: jak w tabeli 2.

Lp.

Miasto/Gmina

Liczba osób biorących udział w projekcie

Liczba osób, która podjęła zatrudnienie

2

Gmina Kornowac

15

3

1 3 4 5 6 7 8

Miasto Racibórz

Miasto i Gmina K ­ rzanowice Gmina K ­ rzyżanowice

Miasto i Gmina Kuźnia Raciborska Gmina Nędza

Gmina Pietrowice Wielkie Gmina Rudnik Ogółem

53 13 15 17 14 23 16

166

14 4 3 5 1 6 6

43

Celem ogólnym projektu było zwiększenie aktywności społecznej i zawodowej klientów pomocy społecznej. Cel ten realizowano poprzez cele szczegółowe. Otrzymanymi rezultatami miały być: zwiększenie kwalifikacji zawodowych i nabycie umiejętności umożliwiających wejście na rynek pracy, podniesienie poziomu motywacji do działania i zaufania we własne siły, podniesienie poziomu samooceny, dostarczenie umiejętności kształtowania własnego wizerunku, podniesienie poziomu kompetencji społecznych, dostarczenie wiedzy o rynku pracy, zwiększenie zaradności życiowej.

W opinii realizatorów projektów uczestnictwo w projekcie korzystnie wpłynęło na zdolność komunikowania się oraz poczucie własnej wartości. Ponadto, wzmocniło motywację do poszukiwania pracy. Udział beneficjentów w projekcie przyczynił się także do poszerzenia umiejętności podejmowania decyzji i zdolności rozwiązywania problemów.

50 2. Rezultaty realizacji projektów systemowych Podmiot ubiegający się o dofinansowanie realizacji projektu zobowiązany jest przedstawić we wniosku o dofinansowanie, przewidywane twarde i miękkie rezultaty realizacji projektu w odniesieniu do planowanych działań oraz wskazać sposób, w jaki te rezultaty będą mierzone/badane w trakcie realizacji przedsięwzięcia.

Rezultaty twarde to jasno definiowalne, policzalne rezultaty, które osiągane są dzięki uczestnictwu w projekcie, takie jak: zdobycie kwalifikacji, znalezienie pracy, uczestnictwo w szkoleniu. Rezultaty miękkie z kolei, dotyczą postaw, umiejętności i innych cech, których istnienie stwierdzone może być jedynie w drodze specyficznych badań czy obserwacji. Projekty systemowe realizowane w powiecie raciborskim, zgodnie z wymogami określonymi dla inicjatyw współfinansowanych z budżetu UE, zakładały osiągnięcie odpowiednich rezultatów twardych i miękkich.

Przykładowe rezultaty twarde: • uczestnictwo w grupowych warsztatach psychologicznych; • uczestnictwo w indywidualnych warsztatach psychologicznych; • uczestnictwo w grupowych zajęciach z doradztwa zawodowego; • uczestnictwo w indywidualnych zajęciach z doradztwa zawodowego; • uczestnictwo w szkoleniach zawodowych ukończonych certyfikatem; • uczestnictwo w zajęciach psychospołecznych; • utworzenie nowego stanowiska pracy; • wyposażenie stanowisk pracy; • zawarte kontrakty socjalne.

Twarde rezultaty projektu, w pewnym sensie mierzalne, wyrażają się w zdobyciu przez jego uczestników odpowiednich kwalifikacji zawodowych, a w rezultacie – stałego zatrudnienia.

Przykładowe rezultaty miękkie: • wzrost poziomu samooceny; • zwiększenie poczucia własnej wartości; • wzrost pewności siebie; • podniesienie aktywności poruszania się po rynku pracy; • radzenie sobie w rozwiązywaniu problemów; • poprawa własnego wizerunku;

51 • wzrost wiary w samego siebie – autopromocji i autoprezentacji; • skuteczność radzenia sobie z wymaganiami życia, stresem, krytycznymi sytuacjami; • motywacja do działania; • wzrost pozytywnego myślenia.

Rezultaty miękkie polegają na wzbogacaniu kapitału ludzkiego uczestników, czyli wykształceniu takich cech charakteru oraz umiejętności, które będą mobilizowały ich do podejmowania nowych wyzwań zawodowych i życiowych.

3. Projekt finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego realizowany w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Krzanowicach

Osoby zaliczone do grup zagrożonych wykluczeniem społecznym wymagają kompleksowego wsparcia i stworzenia niezbędnych warunków do integracji ze społeczeństwem. Jest to możliwe m.in. poprzez działania zmierzające do kształtowania umiejętności w zakresie pełnienia ról społecznych, wspierania samodzielności oraz zdobywania i aktualizacji kwalifikacji zawodowych. Dzięki środkom finansowym Europejskiego Funduszu Społecznego mamy szansę nie tylko efektywnie pomagać osobom potrzebującym, ale i stosować innowacyjne, skuteczne metody aktywizacji zawodowej.

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Krzanowicach nie realizował wcześniej żadnych projektów finansowanych ze środków unijnych.

Dlatego też podjęcie trudu przygotowania projektu i ubieganie się o jego dofinansowanie było tak naprawdę wielkim wyzwaniem stojącym przed kadrą ośrodka. Wyzwanie to zakończyło się rzeczywistym sukcesem, czyli otrzymaniem wsparcia.

Przy opracowaniu koncepcji projektu skoncentrowano się na pięciu następujących elementach: • określenie i wyłonienie problemu; • wybór grupy docelowej i sposób rekrutacji uczestników; • wybór i uzasadnienie proponowanego wsparcia; • system zarządzania i wdrażania projektu; • określenie rezultatów projektu.

52 Na podstawie Uchwały Zarządu Województwa Śląskiego nr 1590/281/ III/2009 z dnia 25 czerwca 2009 r. w sprawie Zatwierdzania Listy Projektów Systemowych Nr 11/2009 przeznaczonych do realizacji w ramach Poddziałania 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, Działania 7.1, Priorytetu VII Promocja Integracji Społecznej, Instytucja Pośrednicząca (Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego) przekazała podpisaną i zatwierdzoną umowę ramową o dofinansowanie projektu systemowego pt.: „UWIERZ W SIEBIE – PROGRAM AKTYWIZACJI SPOŁECZNO – ZAWODOWEJ W GMINIE KRZANOWICE” realizowanego przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Krzanowicach.

1. Kwota dofinansowania: 2. Całkowita wartość projektu W tym: • Europejski Fundusz Społeczny • Budżet państwa • Wkład własny

137 699,33 PLN 153 854,00 PLN

130 775,90 PLN 6 923,43 PLN 16 154,67 PLN

Charakterystyka projektu Gmina Krzanowice położona jest w południowo-zachodniej części województwa śląskiego, na południowy zachód od Raciborza przy granicy z Republiką Czeską. Jest gminą typowo rolniczą. Dokumenty OPS (wywiady, sprawozdania) wskazują na trudną sytuację osób pozostających bez pracy. Uzasadnieniem potrzeby realizacji projektu była konieczność i potrzeba zwiększenia efektywności i promocji integracji społecznej i zawodowej na terenie Gminy Krzanowice osób bezrobotnych, korzystających z pomocy społecznej. Uzasadnieniem była również możliwość udzielenia wsparcia finansowego w powiązaniu z instrumentami aktywnej integracji.

Z Gminnej Strategii Integracji I Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Krzanowice na lata 2007-2017 wynika, iż istnieje wiele problemów społecznych wymagających systemowego podejścia do ich rozwiązania. Głównym problemem jest bezrobocie i zagrożenie wykluczeniem społecznym osób korzystających notorycznie z systemu pomocy społecznej. Na terenie gminy nie funkcjonują duże zakłady przemysłowe, a dojazdy do większej aglomeracji stanowią barierę dla klientów Ośrodka.

53 Udział w projekcie zadeklarowało 11 osób bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej i 2 pracujące, ale zagrożone wykluczeniem społecznym. Z analizy środowiska dokonanej przez pracowników socjalnych wynikało, iż dla tych osób dominującą barierą było bezrobocie wynikające z: niskiego wykształcenia, braku umiejętności „poruszania się po rynku pracy”, jak również braku umiejętności gospodarowania małym budżetem.

Pogłębiające się ubóstwo, izolacja społeczna, niemożność znalezienia nowego zatrudnienia, zależność od innych, upokorzenia, poczucie obniżenia statusu i zamknięcia w domu, pogarszają samopoczucie psychiczne. Zwiększają niepokój o przyszłość, wywołują rozdrażnienie, poczucie bezradności, obniżają samoocenę37. Wszystkie te czynniki determinują złą sytuację finansową i powodują uzależnienie od OPS. W środowiskach biedy chronicznej zaczyna kształtować się polska odmiana underclass, w której kolejne pokolenia dziedziczą ubóstwo od swoich przodków. Powstaje swoista kultura biedy, w której nie tylko żyją dorośli, lecz także wzrastają dzieci i młodzież38.

Opisane wyżej bariery wskazały na konieczność objęcia osób kompleksowym systemem wsparcia. Zaplanowano zastosowanie instrumentów aktywnej integracji: aktywizacji zawodowej, społecznej, edukacyjnej i zdrowotnej, realizowane przez pracowników socjalnych, psychologa, doradcę zawodowego, lekarza, nauczycieli prowadzących poszczególne kursy. Zostało zastosowane narzędzie w postaci kontraktu socjalnego.

Cel ogólny projektu oraz cele szczegółowe Celem ogólnym projektu było zwiększenie aktywności społecznej i zawodowej klientów pomocy społecznej oraz umożliwienie im ponownego wejścia na rynek pracy.

Cele szczegółowe: • podwyższenie poziomu kwalifikacji zawodowych i nabycie umiejętności umożliwiających wejście na rynek pracy; • dostarczenie wiedzy o rynku pracy; • zwiększenie motywacji do działania i zaufania we własne siły;

I. Reszke, Wobec bezrobocia: opinie, stereotypy, Katowice 1999, wyd. Śląsk, s. 17.

38 M. Szczepska-Pustkowska, Dzieci bezrobocia i biedy, [w:] Wymiary dzieciństwa. Problemy dziecka i dzieciństwa w zmieniającym się społeczeństwie, red.

J. Bińczycka, B. Smolińska-Theiss, Kraków 2005, Impuls, s. 126.

37

54 • • • •

podniesienie poziomu samooceny i poczucia własnej wartości; wyrobienie umiejętności kształtowania własnego wizerunku; podniesienie poziomu kompetencji społecznych; zwiększenie zaradności życiowej.

Cele projektu były zgodne z zapisami Priorytetu VII PO KL i odpowiadały założeniom Poddziałania 7.1.1 PO KL – typowi realizowanego projektu: rozwój form aktywnej integracji, a także usług o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym, społecznym i zawodowym, których celem jest aktywizacja społeczno – zawodowa klientów Ośrodka Pomocy Społecznej w Krzanowicach.

Przyjęto, iż osoby korzystające z usług systemu pomocy społecznej otrzymają kompleksowe wsparcie dające im szansę powrotu na rynek pracy oraz przezwyciężenie indywidualnych barier.

Grupa docelowa Grupa docelowa składała się z osób, które korzystają z pomocy społecznej, są w wieku aktywności zawodowej, ale nie pracują, a w szczególności pozostają długotrwale bezrobotne, a także osoby pracujące, ale zagrożone wykluczeniem społecznym. W projekcie wzięło udział 13 osób w wieku 21-52 lat, spełniających wyżej wymienione kryteria.

Uzasadnieniem wyboru grupy docelowej były zidentyfikowane potrzeby klientów pomocy społecznej wymagających intensywnej aktywizacji społeczno-zawodowej. Osoby te były gotowe do współpracy. Liczba uczestników projektu wynikała z przyznanej kwoty dofinansowania na rok 2009. Projektodawca zakładał liczbę uczestników ze względu na potrzebę kompleksowego i zindywidualizowanego wsparcia poszczególnych klientów.

Przy rekrutacji wykorzystano bazy danych OPS. W ten sposób wyłoniono wstępnie grupę kobiet i mężczyzn, spośród której 13 osobom zaproponowano udział w projekcie.

Beneficjenci projektu z punktu widzenia trwałego oddziaływania byli grupą szczególnie trudną ze względu na dużą liczbę problemów o zróżnicowanej naturze.

Rekrutację przeprowadził zespół, w skład którego wchodził: pracownik socjalny opiekujący się podopiecznymi, pracownik socjalny realizujący kontrakty oraz koordynator projektu. Ostatecznego zatwierdzenia dokonał kierownik ośrodka – koordynator projektu.

55 Wybór osób do projektu został dokonany w oparciu o następujące kryteria: • kwalifikowalność wg. wytycznych; • niski poziom kompetencji zawodowych i społecznych; • posiadane zasoby wewnętrzne; • kondycja psychiczna i emocjonalna.

Wyżej wymieniony proces rekrutacji uwzględniał zasadę równych szans, w tym równego dostępu płci.

Zaprezentowany sposób rekrutacji pozwalał na eliminację przypadkowego wyboru, gdyż osoby te współuczestniczyły w tworzeniu projektu poprzez wyartykułowanie swoich potrzeb, możliwości, a także obaw, które na etapie planowania działań, zostały uwzględnione.

Biorąc pod uwagę możliwość wcześniejszej rezygnacji niektórych uczestników, została utworzona lista rezerwowa, gwarantująca osiągnięcie planowanej liczby beneficjentów ostatecznych.

Działania Zadanie 1 Zarządzanie, realizacja, monitoring i ewaluacja projektu: -- przygotowanie projektu, podział zadań przez koordynatora oraz koordynacja realizacji projektu, w tym rekrutacji 13 osób, monitoring i bieżąca realizacja; -- ewaluacja przeprowadzona przez firmę zewnętrzną; -- porady prawne radcy prawnego, obejmujące pomoc w przygotowaniu dokumentacji i procedur związanych z realizacją projektu oraz weryfikację ich pod względem prawnym; -- wyjazdy służbowe /delegacje/ związane z realizacją projektu; -- zakup telefonu komórkowego; -- zakup laptopa dla koordynatora projektu; -- zatrudnienie księgowej do spraw finansowych projektu.

Zadanie 2 Promocja projektu: -- przygotowanie ulotek, naklejek oraz plakatów promujących projekt; -- zakup pieczątek z logo EFS, UE; -- kupno rollup-u oraz tabliczek informacyjnych o realizacji projektu na drzwi i budynek; -- utworzenie strony internetowej dotyczącej projektu;

56 -- z akup aparatu fotograficznego dokumentującego spotkania i zdarzenia związane z realizacją projektu; -- informacje zamieszczane w prasie lokalnej o przebiegu i realizacji projektu.

Zadanie 3 Upowszechnianie aktywnej integracji: -- zatrudnienie pracownika socjalnego do realizacji zadania „aktywna integracja” oraz realizującego kontrakty socjalne; -- wyposażenie stanowiska pracy oraz doposażenie pozostałych stanowisk pracy; -- W ramach zadania została wypłacona premia dla pozostałych pracowników socjalnych, realizujących formy aktywnej integracji.

Zadanie 4 Wsparcie dochodowe: -- wypłata zasiłków celowych dla 13 osób.

Zadanie 5 Aktywna integracja, przygotowanie, organizacja i realizacja kontraktów socjalnych: -- szkolenia dla 13-osobowej grupy prowadzone przez psychologa / trening umiejętności psychospołecznych, warsztaty psychologiczne/ oraz indywidualne konsultacje dla każdego uczestnika; -- szkolenia dla 13-osobowej grupy prowadzone przez doradcę zawodowego, warsztaty grupowe oraz indywidualne, dostarczenie wiedzy w zakresie aktywnego poszukiwania pracy, przygotowania podstawowych dokumentów; -- kursy zawodowe (kurs kucharza, kurs obsługi kas fiskalnych, kurs artystycznego układania kwiatów, kurs podstaw obsługi komputera i Internetu, kurs stylizacji paznokci, kurs grafiki komputerowej oraz kurs prawa jazdy kat. B) według indywidualnych potrzeb uczestników projektu; -- wykład lekarza na temat profilaktyki zdrowia, zapobiegania chorobom, dbałości o higienę osobistą; -- wizyta u fryzjera, zakup środków czystości i higieny osobistej mające na celu poprawę wizerunku zewnętrznego.

Podczas warsztatów i szkoleń przewidziano catering dla uczestników projektu.

Nasze wsparcie miało charakter kompleksowy i było dostosowane do indywidualnych potrzeb uczestników. Zakładało wyposażenie uczestników projektu w umiejętność sprawnego i elastycznego poruszania

57 się po rynku pracy, wzrost poziomu samoświadomości oraz samooceny, poprawę ich wizerunku zewnętrznego oraz zwiększenie motywacji do samodzielnych działań mających na celu poprawienie sytuacji życiowej i zawodowej.

Rezultaty twarde i miękkie projektu Zakładanymi rezultatami twardymi projektu w odniesieniu do planowanych działań były: -- liczba stworzonych etatów – 1 -- liczba wyposażonych stanowisk pracy – 1 -- liczba doposażonych stanowisk pracy – 3 -- liczba zawartych kontraktów socjalnych – 13 -- liczba ukończonych warsztatów psychologicznych – 13 -- liczba ukończenia warsztatów z doradztwa zawodowego – 13 -- liczba ukończonych kursów zawodowych – 13 -- liczba osób, która ukończyła udział w projekcie – 13 Do zakładanych rezultatów miękkich w odniesieniu do uczestników projektu należy zaliczyć: -- wzrost poziomu samooceny, poczucia własnej wartości, podniesienie aktywności poruszania się po rynku pracy, radzenie sobie w rozwiązywaniu problemów, poprawa własnego wizerunku, autoprezentacji; -- zwiększenie poziomu motywacji do aktywnego poszukiwania pracy, zwiększenie odpowiedzialności za własne decyzje.

Wyżej wymienione rezultaty były na bieżąco monitorowane poprzez prowadzenie dziennika zajęć, listy obecności na każdym szkoleniu oraz wizytacje w miejscach realizacji projektu. Ponadto przeprowadzona została ewaluacja zlecona firmie zewnętrznej.

Rezultaty miękkie mierzone były przez pracowników socjalnych oraz koordynatora projektu za pomocą badań ankietowych, wywiadów z uczestnikami projektu, a także na podstawie opinii psychologa.

Pracownicy realizujący projekt, poprzez pracę socjalną, wspierali uczestników, motywowali do dalszej pracy nad sobą oraz podtrzymywali ich na duchu w chwilach zwątpienia. Ponadto co miesiąc odbywały się spotkania personelu realizującego projekt, na których pracownicy wymieniali doświadczenia, omawiali napotkane problemy oraz wspólnie cieszyli się z sukcesów swych podopiecznych.

58 Całość działań była realizowana w oparciu o zasoby kadrowe i infrastrukturalne GOPS w Krzanowicach. Osobą odpowiedzialną za całokształt był kierownik ośrodka, który osobiście koordynował działania w ramach projektu, prowadził sprawy organizacyjno-merytoryczne, organizował szkolenia zawodowe. Odpowiadał za sprawozdawczość, promocję projektu oraz monitoring.

Jako sukces przedsięwzięcia zakładano zmianę postaw dotychczas utrudniających znalezienie pracy, zwiększenie poziomu motywacji do samodzielnych działań mających na celu poprawienie sytuacji społecznej i zawodowej. Zwłaszcza, iż GOPS Krzanowice realizował już w ubiegłym roku projekt, mający na celu zwiększenie aktywności społecznej oraz zawodowej klientów pomocy społecznej, a w szczególności zwiększenie ich kwalifikacji zawodowych, podniesienie poziomu motywacji do działania oraz samooceny. Realizacja tegoż projektu przebiegała sprawnie i bez zakłóceń. Pracownicy zaangażowani w jego realizację pracowali sumiennie i właściwie wykonywali powierzone im zadania.

Również beneficjenci projektu byli bardzo zadowoleni z uczestnictwa.

Spełniły się ich oczekiwania i byli w pełni usatysfakcjonowani. Zaobserwowano również zmianę ich dotychczasowych postaw utrudniających znalezienie pracy oraz zauważono zwiększenie poziomu motywacji do samodzielnego działania. Przesłanie, by uwierzyć w siebie, okazało się niezwykle trafne. Dzięki pracy psychologa uczestniczki programu uwierzyły we własne siły i możliwości, a poprawa wizerunku zewnętrznego wpłynęła korzystnie na wzrost poziomu ich samooceny.

5 grudnia 2009r. odbyło się spotkanie podsumowujące projekt.

W spotkaniu wzięli udział uczestnicy projektu, koordynator, pracownicy socjalni, trenerzy – psycholog i doradca zawodowy oraz przedstawiciel Urzędu Miejskiego w Krzanowicach. Projekt zakończył się sukcesem. Zostały osiągnięte rezultaty twarde w postaci ukończonych kursów szkoleniowych, zakończonych Certyfikatami Unijnymi, oraz rezultaty miękkie, w formie wzrostu poziomu samooceny beneficjentów, poczucia własnej wartości, zwiększonej aktywności poruszania się po rynku pracy, umiejętności radzenia sobie w rozwiązywaniu problemów oraz poprawy własnego wizerunku. Ponadto 4 uczestników projektu znalazło zatrudnienie po zakończeniu udziału w projekcie, co jest najlepszym dowodem skuteczności podjętych działań.

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Krzanowicach w kolejnych latach ponownie przystąpi do składania wniosku o dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Społecznego, ponieważ jest to szansa na zmianę

59 wizerunku Ośrodka, a pomoc społeczna dzięki tym funduszom otrzymuje różne instrumenty, dające jej możliwość aktywnego działania.

Jan Paweł II przypominał wielokrotnie, a zwłaszcza w encyklice Laborem exercens, że „zatrudnienie jest dobrem człowieka, dlatego każdy człowiek ma do niego prawo. Natomiast jego brak, czyli bezrobocie, jest w każdym wypadku jakimś złem, a przy pewnych rozmiarach może stać się prawdziwą klęską społeczną”39 . Sytuacja braku pracy jest trudna dla samego bezrobotnego i dla osób wokół niego. Bezrobocie wpływa na życie psychiczne i fizyczne, na samopoczucie, warunki oraz pozycję rodziny, a także prestiż osobisty. Z czasem może doprowadzić do różnego rodzaju frustracji, które niekorzystnie będą się odbijały na relacjach z najbliższymi. Narastać mogą konflikty, wybuchać kłótnie i awantury. Osoby uzależnione od systemu pomocy społecznej należy zatem przekonywać o tkwiących w nich samych możliwościach, tłumaczyć, iż nie ma takich sytuacji, których nie można byłoby wykorzystać do własnego rozwoju i wydobycia w sobie potencjału, motywować do inwestycji we własny kapitał i brania odpowiedzialności za swój los.

Poprzez udział w podobnych Programach pozwalamy na rozwój i dajemy szansę poprawy własnego życia, której być może nigdy im nie dano lub zaprzepaszczono ją we wczesnej młodości.

B. Mierzwiński, Pomóc rodzinie dotkniętej bezrobociem. W: Oblicze współczesnej rodziny polskiej, red. B. Mierzwiński, E. Dybowska, Kraków 2003, Wyd. WAM, s. 106.

39

60 Zakończenie Jak wskazałam już wcześniej, pomoc społeczna ma nie tylko pomagać w zaspokojeniu niezbędnych potrzeb osób, które z niej korzystają, ale także podejmować działania zmierzające do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Ważną kwestią jest indywidualne podejście do odbiorców pomocy społecznej.

Oczywiście każda z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym ma swoją specyfikę, jednakże w kontekście jednostki nie należy tych cech generalizować, mając na uwadze, że sytuacja życiowa każdej osoby jest inna, a różne problemy mogą ze sobą współwystępować. Zindywidualizowane podejście do odbiorców pomocy społecznej polegać powinno na kompleksowym i zróżnicowanym wsparciu jednostki poprzez szukanie nowatorskich i innowacyjnych przedsięwzięć. Taką szansę stworzyła polskiej polityce społecznej Unia Europejska.

W nowym okresie programowania 2007-2013 w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki przewidziano środki finansowe na podejmowanie działań, zmierzających do przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w Polsce. Działania te mogą podejmować przede wszystkim Miejskie i Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej.

Prekursorska edycja projektów systemowych w powiecie raciborskim była budującym i ważnym doświadczeniem zarówno dla autorów i realizatorów projektu, jak też dla osób biorących udział w projektach.

Rozpoczynając wdrażanie projektu wiadomo było, iż pracowników pomocy społecznej czeka ciężka praca przede wszystkim z osobami długotrwale bezrobotnymi. Jedno było pewne, że tych ludzi trzeba zmotywować, dać im szansę, wydobyć z marazmu ich tożsamości, zdeformowanej bezczynnością i biedą. Trzeba było ich przekonać, że praca nie tylko przynosi korzyści finansowe, ale też zmienia życie na lepsze we wszystkich jego aspektach. Realizatorzy projektów sprawili, by osoby bezrobotne, wykluczone społecznie uwierzyli we własne siły i możliwości, że nie są gorsi od innych, że oni również mogą znaleźć zatrudnienie. Sądzę, że spora grupa osób biorących udział w projektach systemowych odkryła u siebie ogromną siłę niezbędną do zmian w swoim życiu oraz do podejmowania nowych wyzwań. Zadaniem autorów projektów było wykwalifikowanie pracownika współczesnego świata, wychowanie osoby zdolnej do uczenia się przez całe swoje życie. Oferty zostały skierowane do osób faktycznie potrzebujących tej pomocy, a działania dostosowane do indywidualnych potrzeb uczest-

61 ników. Celem udziału w projektach było wypracowanie aktywnej postawy osób biernych zawodowo wobec pracy oraz zachęcenie do ubiegania się o zatrudnienie na rynku pracy. Założono przy tym, że cel ten zostanie osiągnięty z jednej strony poprzez dogłębną diagnozę własnych predyspozycji do wykonywania pracy zawodowej, a z drugiej zaś – poprzez podniesienie własnej samooceny.

Celem realizatorów projektów było zmotywowanie uczestników do podjęcia wysiłku dokonywania pozytywnych zmian w ich życiu. Chodziło nie tylko o to, że stałe dochody -uzyskiwane dzięki zatrudnieniu – pozwalają godnie żyć, ale uświadomienie pozytywnych cech osobowości, wynikających z posiadania pracy takich jak: obowiązkowość, odczuwanie potrzeb kulturalnych i rozrywkowych, satysfakcja z zapewnienia odpowiednich warunków bytowych najbliższym, poczucie swobody w kształtowaniu przyszłości. Stała praca jest gwarantem godności osobistej i wysokiej samooceny, a także wolności decydowania o swoim losie.

Wdrażanie projektów współfinansowanych ze środków unijnych, to nie tylko szansa na zatrudnienie dla osób wykluczonych społecznie, to także szansa na tworzenie dodatkowych miejsc pracy dla osób, które te programy tworzą, realizują, dostarczają zawodowego zajęcia ludziom rozmaitych specjalności.

Przy okazji realizacji projektów udało się również doposażyć ośrodki pomocy społecznej w nowe meble, zakupiono nowe komputery, sprzęt multimedialny, co znacznie podwyższa jakość usług świadczonych przez sektor pomocy społecznej.

Warto podejmować działania na rzecz aktywnej integracji osób korzystających z pomocy społecznej. Mam nadzieję, że doświadczenia płynące z realizacji projektów systemowych w 2009 r. przez ośrodki pomocy społecznej w powiecie raciborskim staną się inspiracją i zachętą do powstawania kolejnych projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego.

62

Spotkanie inauguracyjne uczestnik贸w projektu 2009 r.

Kurs florystyki

63

Warsztaty psychologiczne

Uczestnicy Projektu oraz jego realizatorzy na spotkaniu podsumowujÄ…cym

64

BIBLIOGRAFIA A Pozycje zwarte 1. Czekaj K., Gorlach K., Lśniak M., Labirynt współczesnego społeczeństwa, Katowice 1998 r.

2. Darbiszewski K., Witczak H., Jackowiak J., Dura T., Krasiński P., Szymańska-Duda A., Romaniak A., Dobre praktyki, Warszawa 2005 r.

3. Frąckiewicz L., Wykluczenie, rewitalizacja, spójność społeczna, Katowice-Warszawa 2004 r.

4. Frąckiewicz L., Zapobieganie wykluczeniu społecznemu, Katowic 2005 r.

5. Herbst M., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny, Warszawa 2007 r.

6. Każmierczak T., Praca socjalna – Między upośledzeniem społecznym a obywatelskością, Katowice 2006 r.

7. Kwaśniewski J., Praca socjalna pomoc społeczna. Katowice 1998 r.

8. Mierzwiński B., Pomóc rodzinie dotkniętej bezrobociem. [w:] Oblicze współczesnej rodziny polskiej, red. B. Mierzwiński, E. Dybowska. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2003 r.

9. Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992 r.

10. Reszke I., Wobec bezrobocia: opinie, stereotypy, Katowice 1999 r.

11. Rybczyńska D.A., Olszak-Krzyżanowska B. Aksjologia pracy socjalnej – wybrane zagadnienia. Katowice 1999 r.

12. Rybnickie Centrum Edukacji Zawodowej, Partnerstwo instytucji przeciw wykluczeniu społecznemu – analiza badawcza, Rybnik 2008 r.

13. Rybnickie Centrum Edukacji Zawodowej, Po pracę z Equalem, Rybnik 2008 r.

14. Rysz-Kowalczyk B., Leksykon polityki społecznej, Warszawa 2001 r.

15. Szczepska-Pustkowska M., Dzieci bezrobocia i biedy, [w:] Wymiary dzieciństwa. Problemy dziecka i dzieciństwa w zmieniającym się społeczeństwie, red. J. Bińczycka, B. Smolińska­The­iss, Kraków 2005 r., Impuls.

16. Ulot J., Ekonomiczne problemy rynku pracy, Katowice 1999 r.

65 17. Wronowski G., Jak skutecznie napisać projekt socjalny? Warszawa 2008 r.

18. Zespół ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku, Twoja Szansa Plus. Analiza dostępnych form wsparcia świadczonych przez instytucje pomocowe oraz potrzeb i oczekiwań osób z grupa szczególnego ryzyka, Kutno 2007 r.

B Akty prawne i orzecznictwo

1. Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 (tj. Dz.U. z 2008 r., Nr 115, poz.728 z późn. zm.)

2. Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z dnia 6 grudnia 2006 r. ( Dz.U. Nr 227, poz. 1658 z późń. zm.)

C Inne źródła

1. Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013, Warszawa, 7 września 2007 2. Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006-2020, Katowice 2006 r.

3. Strategia Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2007 – 2013, Warszawa 2005 4. Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013. Warszawa, 13 marca 2008 r.

5. Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Warszawa 2008

D Internet 1.

2.

3.

4.

http://www.ukie.gov.pl/kurs/efs/slajd6.htm http://www.lepszyswiat.org.pl/files/wykluczenie.pdf http://www.efs.gov.pl http://www.silesia-region.pl

66 5. http://www.powiatraciborski.pl/main/informacje_ogolne. html z dnia 10.10.2010r.

6. http://www.pup-raciborz.pl/index.php?urzad/statystyka zapis z dnia 01.10.2010r.

7. http://www.bydgoszcz.roefs.pl/News/exeDefault/?id=794 z dnia 10.10.2010r.

8. http://www.funduszestrukturalne.gov.pl, zapis z dnia 01.10.2010r.

E Czasopisma

1. Pracownik socjalny, luty 2008 2. Dotacje finansowe dla pomocy społecznej, maj 2008 3. Problemy społeczne, luty 2009

67

ANEKS I Spis tabel w tekście 1. Osoby bezrobotne w powiecie raciborskim wg. stanu na dzień 30.09.2010 r.

2. Kwoty pozyskanych środków w 2009 r. w ramach priorytetu VII, Działania 7.1, poddziałania 7.1,1 w powiecie raciborskim 3. Uczestnicy projektu systemowego w 2009 r. w powiecie raciborskim 4. Etaty stworzone w ramach Projektu w 2009 r. w powiecie raciborskim 5. Osoby, które ukończyły Projekt w 2009 r. w powiecie raciborskim 6. Osoby, które uzyskały zatrudnienie po zakończeniu realizacji Projektu w 2009 r. w powiecie raciborskim

II Spis wykresów w tekście

1. Liczba rodzin korzystających z zasiłków pomocy społecznej z tytułu bezrobocia w 2009 r. w powiecie raciborskim 2. Wartość procentowa wydatkowana w ramach cross – financingu w 2009 r.

III Spis fotografii w tekście 1.

2.

3.

4.

Spotkanie inauguracyjne uczestników projektu 2009 r.

Kurs florystyki Warsztaty psychologiczne Uczestnicy Projektu oraz jego realizatorzy na spotkaniu podsumowującym

68 Publikacja stanowi syntetyczne ujęcie zagadnień związanych z Europejskim Funduszem Społecznym, ze szczególnym uwzględnieniem Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Autorka w sposób dojrzały i przemyślany analizuje zagadnienia związane z wykluczeniem społecznym oraz sposoby jego przezwyciężania. Oprócz walorów poznawczo – teoretycznych publikacja dostarcza wielu wskazówek metodycznych, istotnych w konstruowaniu programów profilaktycznych i aplikowaniu o pozyskaniu funduszy unijnych.

Nawiązując do koncepcji społeczeństwa obywatelskiego, autorka zwraca uwagę na budowanie kapitału społecznego na płaszczyźnie lokalnej. Ważnym aspektem jest tutaj budowanie zaufania, jako najważniejszego z zasobów we współczesnym życiu społecznym. […]

Książka stara się udzielać jasnych i przekonujących odpowiedzi na pytanie: jak nakłonić innego człowieka do zmiany sposobu postępowania? Oraz jak dokonać tego, by zmian sam zapragnął?

Podejmowany przez autorkę dyskurs zakorzeniony jest w historii.

Mimo, iż bieda i pauperyzm były pomyślane jako jakościowo odmienne, w praktyce oddziela je bardzo cienka i przenikliwa linia. Ludzie znajdujący się poza społeczeństwem zwykle są tam nie dlatego, że taką drogę cenią i wybrali, ale dlatego, że mają pewne cechy utrudniające im społeczne funkcjonowanie. […]

Z głębokim przekonaniem wyrażam opinię, że publikacja będzie pomocna nie tylko dla menadżerów pomocy społecznej ale również dla liderów społeczności lokalnej, organizacji pozarządowych i włodarzy gmin. Książka bowiem obrazuje w jaki sposób można pomagać i aktywizować społeczności lokalne w zakresie integracji społeczno-zawodowej. Daje także praktyczne wskazówki, w jaki sposób projektować kontrakty socjalne oraz docierać do grona beneficjentów. Praca może stać się asumptem do rozwijania dalszych działań i inicjatyw na polu szeroko rozumianej pomocy i integracji społecznej.

Dr hab. Maciej Gitling, prof. nadzw.

Publikacja współfinansowana przez Unie Europejską w ramach Europejskiego ­Funduszu Społecznego

69

ISBN 978-83-62608-06-5