De Laatste Wervelkrant by Farmer Prem

Wervel VZW, Mundo B Edinburgstraat 26, 1050 Brussel Driemaandelijks tijdschrift Erkenningsnummer P508018

Wervelkrant

december 2016/4

De LAATSTE Wervelkrant Blijven we in contact? Laat ons weten hoe. Dan blijf je op de hoogte en betrokken. Vul in en verstuur ZONDER postzegel. Online invullen kan ook: www.wervel.be/laatstekrant

Wie ben ik? Naam: Email: Telefoon: Geboortejaar: Beroep(en): Info ontvang ik graag: O op papier O digitaal Zou u bereid zijn te betalen voor info? O Ja, .... euro/jaar O Neen Wat lees ik in de Wervelkrant? O agenda O technische artikels O maatschappelijke kijk O interviews O fotoreportages O boekbesprekingen

Ik wil op de hoogte blijven van: O actualiteit rond landbouw & voeding O de visie van Wervel O activiteiten van Wervel O hoe ik kan bijdragen aan de missie O andere zaken, nl. Info ontvang ik liefst: O elke maand O elke 3 maand O elke 6 maand O jaarlijks Wat verwacht u van de Wervel-communicatie?

Wervel VZW

Colofon

Wervelkrant 2016/4 is het 107e nummer. Gedrukt op kringlooppapier met plantaardige inkten door De Duurzame Drukker.

alcoholvrij drukken

vegetale inkten

gerecycleerd papier

Opmaak: Tinne Van den Bossche

Foto-redactie : Patrick De Ceuster Verantwoordelijke uitgever: Luc Vankrunkelsven

Voorblad: Lunch met LEF, Basisschool De Harp heeft lef.

Meewerken

Werkgroep voor een Rechtvaardige en Verantwoorde Landbouw, is een beweging voor een landbouw met meerwaarde: · economisch, ecologisch, sociaal, cultureel en solidair met de hele wereld · in samenwerking met organisaties en burgers, consumenten en boeren · via netwerking, campagnes en publicaties Informatie

Gedrukte Wervelkrant en e-versie trimestrieel. www.wervel.be/nieuwsbrief met mogelijkheid tot gratis inschrijven voor persberichten en verschillende nieuwsbrieven zoals agroforestry en agro-ecologie, eiwittransitie, fairtrade lokaal, landbouwbeleid.

Tenzij anders vermeld, valt de inhoud van de Wervelkrant onder Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 2.0 België licentie. Overnemen mag voor niet-commerciële doeleinden, mits naamsvermelding en zonder bewerkingen.

Check de laatste vrijwilligersvacatures op: www.wervel.be/vrijwilligersvacatures Steun Bankrekening 523-0803037-49 IBAN BE97 5230 8030 3749 BIC TRIOBEBB · Giften zijn 45 % fiscaal aftrekbaar vanaf 40 euro per jaar (mededeling: gift) · Schenkingen en legaten · Duo-legaten waardoor erfgenamen minder successierechten betalen www.wervel.be/steun

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze krant.

Lunch met Lef: een open deur? Het vertrouwen in de vrije markt die met haar onzichtbare hand iedereen zou bevoordelen, zit op een dieptepunt. Ook het vertrouwen in de overheid als dienaar van het maatschappelijk belang zit zwaar onder nul.Toch geloven mensen in een betere wereld, ze laten de moed niet zakken om eraan te werken. De toekomst is aan hen, die het heft opnieuw in eigen handen nemen. Niet ‘ieder voor zich’ - dat is net het credo van de vrije markt - maar samen. Voorbij het marktfundamentalisme èn het primaat van de politiek.

Inhoud Edito

De Harp heeft LEF

Gemene gronden

Wat boeren nodig hebben

Waarom ik Wervel steun

Nyéléni Forum

Vrijwilliger: Joris Aertsens

Monsanto Tribunaal

Boeken

Advertenties

Toch lopen ze nog rond: echte politici die de democratie eer aandoen en het maatschappelijk debat in de plaats stellen van achterkamerpolitiek. Eén voorbeeld. De voormalige landbouwcommissaris van de Europese Unie, Dacian Cioloş, is nu eerste minister van Roemenië. Het Roemeense parlement heeft unaniem ingestemd met de wet die supermarkten verplicht 51% van de producten lokaal te sourcen. De Roemenen willen zo het Europese landbouw- en handelsbeleid in vraag stellen. Ze wijzen op het destructieve karakter van internationale handelsakkoorden. De Roemenen rekenen erop dat de EU - als overheid die de vrijemarktideologie moet bewaken - hen zal terugfluiten. Maar dat kost tijd en tegen dan heeft de lokale handel en nijverheid de nodige boost gekregen. Je kan Cioloş veel verwijten - bvb. dat hij door druk van de veevoederlobby de eiwitproblematiek niet aanpakte als landbouwcommissaris - maar niet dat hij geen lef heeft als eerste minister om te pleiten voor het recht op lokaal voedsel. Maar laat ons niet wachten op het beleid. Laat ons zelf onze voedselvoorziening in handen nemen. Wervel ambieert met Lunch met Lef precies dat. We mikken op ouders die hun kinderen het recht gunnen op gezonde, lekkere, lokale, ecologische en faire schoolmaaltijden. Zij kunnen mee de kar trekken: niet op één school, één dag, maar op alle scholen, elke dag.Wervel werkt een draaiboek uit om ouders te helpen de dialoog aan te gaan met iedereen die betrokken is. Landbouwers en cateraars in de buurt die ecologisch willen werken krijgen een afzetmarkt en een faire prijs cadeau. De magie van samenwerking maakt Lunch met Lef haalbaar en betaalbaar. Omdat de lokale gevolgen zo tastbaar zijn, bereiken we de hele gemeenschap rond de school. Zo wordt iedereen verdediger van het recht op Lunch met Lef. Niet alleen op scholen, maar ook in ziekenhuizen, rusthuizen, gevangenissen enzomeer. Laat ons voedsel niet als zuivere koopwaar behandelen, want de marktlogica maakt de belangrijkste dimensies van voeding onzichtbaar: het recht op voedsel als levensnoodzakelijk, de gezondheid van mens en leefmilieu, de voedselcultuur, het inkomen van landbouwers, de machtsonevenwichten in de keten. Door het duopolie van markt en staat blijft de deur dicht voor lokaal, ecologisch en fair. De deur naar een betere voedselvoorziening gaat pas open als we ertegen duwen. Duw je mee? Contacteer ons en we helpen je duwen. School per school. Jeroen Watté

UITNODIGING

Dialoog over schoolmaaltijden als commons

22 maart 19h45 in de foyer van de Vooruit in Gent Wervel verkent hoe Lunch met Lef werkt als maaltijdvoorziening gedragen door een gemeenschap rond een school. Hoe en waarom werken commons vandaag? Theorie, vier getuigenissen en glaasje prik! www.wervel.be/agenda

Wervelkrant 2016-4

LUNCH MET LEF

Basisschool De Harp heeft lef. Gent met de steun van Wervel een korte keten uit: groenten van bij de Gentse boeren, catering in een Gents toprestaurant, transport met de fietskoerier en opgediend door de boer zelf, de Werkgroep Stadslandbouw Gent en het schoolpersoneel. En wat blijkt? Deze driegangen luxemaaltijd “kostte” 4 euro. Ja we kunnen het zelf!

Het is niet makkelijk in deze tijden om in te gaan tegen de maalstroom van het agro-industrieel complex. Alles is immers georganiseerd op maat van big business. Groenten, vlees en granen kopen ze in tegen mensonwaardige prijzen. In een grote fabriekshal wordt alles plat gekookt en in plastic verpakt. Met vrachtwagens worden die kunststofbakjes rondgereden over het hele land. Bij aankomst in de school noemt men ze maaltijden. Neen dank je, zeiden de directie en de ouders van deze basisschool in hartje Gent. Voor één dag werkte de Werkgroep Stadslandbouw

Wervelkrant 2016-4

KOSTEN

DETAIL

Ingrediënten

Groenten: 210€ Totaal: 452€ Zuivel: 50€ Fruit: 40€ Tofu: 115€ Kruiden, olie, etc.: 37€ 8u aan 30,25€ Totaal: 242€

Kosten gebruik restaurant

BEDRAG

Kosten gebruik restaurant

Energie, gebruik 50€ materiaal, etc.

Transport

Fiets: 35€ Auto: 45€

Totaal: 80€ Totaal: 824€

“Kostte” plaatsen we bewust tussen aanhalingstekens. Want eigenlijk brengt deze maaltijd enkel op. Naast lekker, divers en kleurrijk is een bordje LEF ook positief voor de lokale economie, de gezondheid en vaardigheden van de kinderen, en het milieu. Dat willen we in een volgende fase van onze campagne laten onderzoeken. In Scandinavische landen is men er al achter dat schoolmaaltijden geen kost, maar een investering zijn. De overheid draagt er een deel of de volledige kost van de maaltijd. De kinderen en leerkrachten waren goed gemutst. Het aantal kinderen dat op deze maaltijd inschreef, lag meer dan dubbel zo hoog als de dag ervoor. De eetzaal was te klein. In twee shiften kregen de kinderen soep, hoofdgerecht en dessert. En ze smulden! Vele kinderen schoven voor een tweede keer aan en de directrice was verrast hoe de ongesuikerde yoghurt deze keer wel werd gesmaakt. Een van de kinderen vertelde dat het eten zoveel lekkerder was, omdat het dagvers was in tegenstelling tot de industriële maaltijden die door de kinderen worden ingedeeld in “bruin” en “wit” (de maaltijden liggen vaak bedekt onder een witte of bruine saus, waardoor kinderen geen idee hebben wat ze eten, nvdr.) Na afloop was er op de speelplaats nog een boerenmarkt voorzien, waar de ouders ook de lunch konden proeven. Dezelfde dag nog kwamen enkele andere steden en gemeenten op bezoek om hun licht op te steken over hoe deze Lunch met LEF tot stand kwam. Intussen contacteerden enkele kinderdagverblijven ons al om ook een korte keten op te zetten. De bal gaat aan het rollen... Wil jij ook Lunch met LEF op jouw school? We helpen je het oudercomité te overtuigen. Mail ons op patrick@wervel.be Patrick De Ceuster Zie de kortfilm van deze activiteit: wervel.be/LmL

Wervelkrant 2016-4

Gemene gronden (commons) terug van weggeweest met De Landgenoten Gemene gronden zijn gronden die gemeenschappelijk gebruikt en beheerd worden door een groep gebruiksgerechtigden. Er zijn verschillende benamingen mogelijk: (gemene) weide, gemeent, heirnis, veld, aard, vroende, meent, marke, brink. In België en Nederland en de meeste andere Europese landen is deze vorm van eigendom nagenoeg verdwenen. In GrootBrittannië is het nog een courant fenomeen. De eerste documenten over deze gronden dateren van de 13e eeuw. Aldus Wikipedia.

Toegang tot landbouwgrond

Gemene gronden, die deel uitmaken van de commons, krijgen weer bestaansrecht. Dat is tenminste de bedoeling van De Landgenoten, een stichting en coöperatieve vennootschap die grond ter beschikking stelt van boeren. Net als vroeger bestaan er enkele afspraken om de schaarse landbouwgrond te mogen gebruiken. Adje Van Oekelen, bewegingsmedewerker bij De Landgenoten, geeft uitleg: “De Landgenoten is een burgerinitiatief dat boeren vrije toegang tot landbouwgrond wil geven. De boeren moeten: biologisch werken op de grond, crowdfunding in eigen omgeving samen met De Landgenoten opzetten en aandeelhouder worden van de coöperatie. De boer betaalt huurgeld voor het gebruik van de grond.Verder sensibiliseren we de overheid en de media.”

Wervelkrant 2016-4

Om De Landgenoten op te zetten waren er zeventien initiatiefnemers (o.a. Wervel) die de handen in elkaar sloegen. Ze willen onze boeren een loopbaanlange zekerheid geven om hun grond te kunnen bewerken. Ze richten zich naar startende boeren, landbouwbedrijven met generatiewissel, boeren in omschakeling, aandeelhouders, schenkers en grondeigenaren. De Landgenoten wil groeien naar honderd hectare om met de huuropbrengsten de werking van de organisatie volledig autonoom te financieren. In 2016 hadden ze al achthonderd aandeelhouders en honderdvijftig schenkers. En dat voor een initiatief dat in 2014 gestart is. Eén aandeel kost 250 euro en je kunt maximaal twintig aandelen kopen. Giften zijn fiscaal aftrekbaar vanaf 40 euro.

Pilootprojecten

De eerste twee jaren zijn pilootprojecten opgezet: Vlinderveld CSA in Zemst met biologische groenteteelt, het Open Veld en het Grote Open Veld waar samenwerking is tussen drie boeren met fruitbomen, granen, aardappelen, bloemen, koeien, schapen en andere dieren. Verder nog De Groentelaar, waar twee jeugdvrienden samen biologisch groenten telen en aan akkerbouw doen, Hoeve in de Zon met onder andere hoogstamfruit, en het Wijveld CSA, allereerste succesverhaal van De Landgenoten.

De Landgenoten maakt geen scheiding tussen landbouw en natuur. Ook gangbare boeren die milieuvriendelijk werken, zijn welkom. Zo steunt De Landgenoten Hoeve in de Zon, een gangbaar bedrijf met dubbeldoelkoeien, akkerbouw en sinds kort biologische hoogstambomen. Ze gaan zorgzaam om met hun oogsten en doen aan kringloop met resten. De pulp van de suikerbieten gaat bijvoorbeeld naar het vee. Ook verbreden ze hun landbouwactiviteiten

om meer mensen uit de omgeving bij het bedrijf te betrekken. Voor de aankoop van de boomgaard met De Landgenoten konden de aandeelhouders en schenkers peter of meter worden van een boom in de boomgaard. www.delandgenoten.be Rita Van de Voorde

Wat boeren werkelijk nodig hebben Prem Singh is een charismatisch boerenleider van 52 jaar, in de deelstaat Uttar Pradesh, India. Prem bezit de gave van het woord en hij inspireert vele duizenden boeren die als vanzelf naar zijn boerderij gezogen worden. Daar worden ze ondergedompeld in een omvattende filosofie over de essentiële rol van boer en boerin.

Eénpersoonskamertje

Toen ik Prem leerde kennen in 2009, was er nauwelijks iets zichtbaar op zijn boerderij. Hij leefde op de ruïnes van een uitzichtloos boerenbestaan, weliswaar in familiehanden en vooruitstrevend. Ze hadden de eerste tractor aangeschaft in het dorp, maar de kosten van het bedrijf overtroffen de baten. De aanplant van de nieuwe guave-variëteit was compleet mislukt, de marktprijzen van granen en peulvruchten waren lager dan ooit en de grootschalige teelt van ajuinen had minder opgebracht dan de ajuinen voordien in de moestuin. Prem had ook zijn vrouw verloren aan ziekte en leefde nu in een éénpersoonskamertje. Doch zelden had ik iemand ontmoet met een dergelijke diepgang en strijdlust. Vooraleer Prem boer werd, had hij als student filosofie gestudeerd en vele spirituele stromingen uit zijn land aan kritisch onderzoek onderworpen. Hij bezat de gave van een soort meditatieve inspiratie, waarin zijn visie over leven en landbouw zich voortdurend verder ontwikkelde en vernieuwde. Korte tijd voor onze eerste ontmoeting had Prem een wilsbesluit genomen. Hij zou zijn verdere leven in dienst stellen van de waardigheid van de boer en hij voelde zich bereid om daar alles voor op te offeren.

Inzicht in echte landbouw

Er vormde zich een kleine kring gelijkgezinden rond Prem en onze ontmoeting werkte als een katalysator, waarbij de doorstane persoonlijke problematiek van de boeren uit het dorp gespiegeld werd aan de wereldproblematiek waarin de landbouw gevangen zit. En er gebeurde ook iets magisch. Het was alsof de som van de traditionele landbouwwijsheid van het oeroude India over ons uitgegoten werd en gestalte kreeg in een verbond tussen Oost en West. Jaar na jaar was ik getuige van een toenemend proces van inzicht hoe landbouw dient teruggevoerd te worden naar zijn essentie. Het ging over het oertype van de plant, de celkern van levende organismen, de rol van bomen, hoe belangrijk het is om de heilige koe in het midden van het landbouwsysteem te plaatsen, de co-existentie en ordening in de natuur, de verhoudingen tussen sporenelementen, de familie- en dorpsentiteit, de sociale verantwoordelijkheid, nuttige productie en oneindig veel meer. Landbouw werd verbonden met de rijke traditie uit het verleden, maar eveneens in een nieuwe context geplaatst, waardoor niet het probleem, maar de oplossing in beeld kwam.

Ontmoetingscentrum

Tegelijkertijd onderging de boerderij van Prem een ware metamorfose. De koeien kregen een ereplaats, er werden bomen geplant om de koolstofvoorziening te garanderen (en nog veel meer). Er werd ingezet op de verwerking van de eigen oogst en die van de omliggende bedrijven om de consument een afgewerkt product aan te bieden, waarbij de boer

Wervelkrant 2016-4

zijn prijs zelf kon bepalen. Maar bovenal werd een grote conferentiezaal gebouwd, een professionele keuken (naar Indische normen weliswaar) en er werd slaapgelegenheid voorzien voor groepen mensen. Inmiddels is deze plek een ontmoetingscentrum voor boeren en hun families. Onder de naam ‘Humane Agrarian Center’ of ‘Farmers Learning Center’ gebeurt hier vooral culturele uitwisseling onder de vorm van debat, analyse, met de expliciete bedoeling om aan de boer en boerin zelfvertrouwen, zelfrespect en een eergevoel terug te schenken. Ook feesten en muziek dragen daartoe bij.

Kringloop

Zelfvertrouwen, zelfrespect en een eergevoel blijken de allereerste noodzaak te zijn, bij alle boeren wereldwijd, om de problematiek waarin de boer gevangen geraakt is te kunnen ontstijgen. Daartoe is het noodzakelijk om weer te begrijpen wat landbouw daadwerkelijk betekent. Landbouw is met name de primaire activiteit in de maatschappij, die dicht bij de levensprocessen staat en die alles draagt en voorziet in zijn meest primaire nood van de burger: voeding. Zonder landbouw kan niets of niemand uit de industrie of dienstensector langer dan enkele dagen overleven. Daarenboven heeft ware landbouw zijn eigen wetmatigheden. Ze neemt uit de natuur, maakt, gebruikt en brengt terug. Ze behelst het beheer van de aarde als bron van vruchtbaarheid, waarbij de mens met zorg en affectie aan haar terug schenkt, in

verhouding tot wat hij of zij ervan genomen heeft.Ware landbouw kent geen afval, het is een cyclische activiteit en die is gebaseerd op zorg voor levensprocessen en evenwichten. Landbouw creëert van nature altijd overvloed en rijkdom.

Wat boeren echt nodig hebben

Hoe anders is onze hedendaagse realiteit geworden? Hoe is het zover kunnen komen? En vooral: waar ligt de angel ? Ik had samen met Prem Singh al enkele publicaties gerealiseerd in India, maar Prem vond dat we verder moesten gaan en dat we iets moesten realiseren dat ook een doorbraak op grotere schaal kon teweegbrengen. Vanuit zijn meditatieve inspiratie kwam de titel ‘What Farmers Really Need’ in hem op, en ik zette me aan het schrijven om onze gemeenschappelijke visie uit te werken. In het boekje wordt de essentiële rol van de landbouw beschreven en de nefaste inmenging van industriële principes, de bemoeienis van de bureaucratie, en de impact van de economische wetenschap onderzocht en blootgelegd. Zorg als vrouwelijke kwaliteit komt zo opnieuw in beeld. Enkele principes uit de Indische landbouw-traditie worden ter overdenking aangeboden en beschreven: de natuur doet het werk, eerder dan de boer; het is een misvatting om de boer een producent te noemen; boeren kan je niet alleen;

‘Johan en Prem, graag geziene sprekers in de Indische boerengemeenschap.

Wervelkrant 2016-4

zelfvoorziening in de gemeenschap leidt tot autonomie die zijn waarde verleent aan sociale verantwoordelijkheid. Uiteindelijk hoort een boer zijn autonomie te herwinnen op vijf domeinen: in het denken, de bodemvruchtbaarheid, het zaad, water en energie. Niet toevallig staat autonomie in het denken op de eerste plaats. Een boer is de behoeder van levensprocessen en niemand is beter in staat dan hij/zij zelf om daarover te oordelen. We hebben als boeren al te veel bronnen van kennis uitbesteed aan de wetenschap, die de natuur meent te kennen vanuit haar beperkte vooronderstellingen.

Techniek en technologie in de landbouw

Er is ook een korte overdenking gewijd aan de impact van technologie in de landbouw. Technologie mogen we niet verwarren met techniek. Techniek kan je beschouwen als een verlengstuk van de menselijke handeling, waarbij boeren zeer vernuftige machines ontwikkeld hebben. Dat heeft de fysieke arbeid gevoelig verlicht en de diverse landbouwactiviteiten aangenamer gemaakt. Techniek is een vast onderdeel van ieder

boerenbedrijf. Technologie is van een andere aard. Het betreft niet zozeer mechanische inventiviteit, maar elektro-magnetische processen, die geen verlengstuk zijn van onze fysieke handeling en meestal buiten ons begrip en inzicht vallen. Technologie is het resultaat van een denkproces dat niet gestoeld is op interactie met de natuur, maar geboren uit het winstbejag van de specifieke economische IT-sector. Technologie is niet meer weg te denken uit onze hedendaagse levensstijl en heeft zijn nut, doch het is ten zeerste de vraag of het thuishoort in het wezen van de landbouw. Waar technologie het leven raakt, gaat dat altijd gepaard met patentering en octrooirechten. Het maakt de boer op een subtiele wijze nog afhankelijker dan hij al was. Dat stemt tot nadenken, nu wereldwijd ‘smart farming’, de technologische revolutie in de landbouw, als redmiddel voor de boer gepredikt wordt. Het boekje eindigt met een beschouwing over de schoonheid, die in alle geledingen van de landbouw tot uiting komt. Johan D’hulster

Het boekje is in het Engels uitgegeven door de kleine, maar bijzondere uitgeverij ‘Banyan Tree’ in India. Deze uitgeverij verspreidt boekjes die de vooronderstellingen van onze geïnstitutionaliseerde wereld in vraag durven stellen, vanuit onze diepe culturele wortels. Het boekje kan daar gratis gedownload worden op: www.banyantreebookstore.weebly.com

WAAROM IK WERVEL STEUN Nogal wat mensen, gezinnen, groepen steunen maandelijks of jaarlijks Wervel. We laten graag iemand van hen aan het woord. Stuur gerust je eigen motivatie in naar de redactie. Hoi, Wij van ’t Paepelandt zijn PRO-WERVEL! We hebben veel met elkaar gemeen… 25 jaar geleden kozen we bij de overname van het ouderlijke bedrijf immers voor kleinschaligheid. Voor ons was omschakeling naar bio een must, want ook toen waren het tijden van te veel (boterbergen en melkplassen) én van milieulasten (mestwetgeving).

Onze eerste gezamenlijke tien jaren waren we actief en geregeld lijfelijk aanwezig bij de WERVELactiviteiten, vaak te Pede. Daarna werd dat toch meer sporadisch, want meer en meer ﬁles rond Brussel. Dan werden de wachtende koeien ’s avonds humeurig wegens veel melk in de uier en geen voeder in de buik! Wij van ’t Paepelandt steunen WERVEL elk kwartaal. Beiden gaan we voor korte keten, milieulasten beperken, voedselproductie bij ons en mensvriendelijk ondernemen. WERVEL doe zo voort! Johan Broekx en Anita Nouters, Bocholt.

Wervelkrant 2016-4

Nyéléni Forum gaat voor lokaal, ecologisch en fair Eind oktober vond in Roemenië het grootste Europese forum over voedselsoevereiniteit ooit plaats. Een ontmoeting tussen meer dan 500 deelnemers uit 40 landen, met ook een Belgische delegatie van boerenbewegingen, consumentengroepen, landbouwgrondcoöperaties, milieuorganisaties, etc. Wervel nam deel aan vijf dagen van intensieve discussies met als inzet: een herziening van het huidige voedselsysteem met het oog op democratisering, verduurzaming, en een herwaardering van de boeren in Europa en wereldwijd. Het voorgestelde alternatief is agro-ecologie: een ‘geherlokaliseerd’ landbouwmodel waarbij boeren en consumenten weer controle hebben over de voedselvoorziening, met respect voor de ecologische systemen die door de grootschalige industriële landbouw vernietigd worden.

discussies. De conclusies waren echter eensgezind: de agro-ecologische beweging moet breder en inclusiever worden. Ze moet gezamenlijk volgende doelstellingen promoten: betere arbeidsvoorwaarden voor werknemers in de landbouwsector, inclusief gasten seizoensarbeiders; natuurlijke bronnen zoals land, water en zaden uit de handen van bedrijven en in de handen van lokale boeren; een bindend VN-verdrag dat multinationals respect voor mensenrechten oplegt; voedseldistributiesystemen die lokaal en duurzaam voedsel op de eerste plaats zetten en het contact tussen producenten en consumenten promoten. Hierbij moet niet gewacht worden op de politici. Het motto van de Nyéléni beweging is “Act now!” en creëer goede voorbeelden.

Netwerken

Wervel geeft al het goede voorbeeld met zijn Lunch met LEF-campagne, die volledig aansluit bij deze laatste Nyéléni doelstelling. Ook in andere landen bestaan er gelijkaardige initiatieven die gezonde, ecologische, lokale en faire maaltijden aanbieden in publieke ruimtes. Tijdens het forum werd daarom een werkgroep opgericht rond openbare aanbestedingen: een eerste stap in het delen van goede ervaringen binnen Europa. Samen staan we sterker om ervoor te zorgen dat het lokale beleid dit soort initiatieven aanmoedigt in plaats van commerciële belangen te laten primeren.

Netwerken werden versterkt en krachten verenigd tussen organisaties uit West- en Oost-Europese landen, maar er waren ook stemmen vanuit Rusland, Myanmar, Mali, Zimbabwe,… Voor sommigen waren de verwachtingen hooggespannen: kleinschalige boeren die steun zoeken in hun strijd om te overleven. Roemenië zelf heeft 4,7 miljoen boere. Dat is de helft van de boeren in heel Europa. Maar ook zij worden meer en meer weggeduwd door investeringen van de internationale agro-industrie. Er zijn echter ook positieve veranderingen: het succes van de CSA-beweging (gemeenschapslandbouw) bijvoorbeeld is duidelijk voelbaar in alle Europese landen. Naast de officiële sessies rond thema’s gerelateerd aan voedselproductie, -consumptie en distributie, gefocust op verschillende beleidsniveaus, werden er spontane werkgroepen en ontmoetingen georganiseerd, bijvoorbeeld rond de zadenproblematiek, boerenrechten, alternatieve distributiesystemen, etc. Er was veel ruimte voor nieuwe ontmoetingen en kennisuitwisseling.

Diversiteit

De grote diversiteit aan deelnemers (boeren, vissers, veehouders, tuiniers, werknemers uit de landbouw- en voedselsector, onderzoekers, activisten, consumenten, enzovoort), zorgde voor gevarieerde

Wervelkrant 2016-4

Lunch met Lef, internationaal

Kortom, deze ontmoeting in Roemenië, ondersteund door 50 vrijwillige tolken om te kunnen communiceren in 9 verschillende talen, was succesvol in het versterken van de beweging voor voedselsoevereiniteit. Eén slogan werd begrepen en gescandeerd door alle deelnemers: “What do we want? Food sovereignty! When do we want it? Now!“ Anneleen Vos Wil je meer weten? Surf naar http://www.nyelenieurope.net/ of volg Nyéléni Europe op Facebook: https://www.facebook.com/NyeleniEurope of Twitter: https://twitter.com/nyeleni_europe.

Nyéléni Poster voorstelling Belgische delegatie

Wervelkrant 2016-4

VRIJWILLIGER/MEDEWERKER IN DE KIJKER

Vrijwilligers zijn bij Wervel volwaardige medewerkers. Daarom zetten we ze graag af en toe in de kijker.

Soja Al 26 jaar geleden heeft Wervel de problematiek van de onduurzame sojastromen vanuit Brazilië voor Europees voeder aangekaart. Deze problematiek is niet verminderd. Integendeel. In 1994 werden in Brazilië 25 miljoen ton sojabonen geproduceerd. Twintig jaar later is die productie meer dan verdrievoudigd tot 87 miljoen ton in 2014 (bron: FAO). Nu bedreigt de vraag naar soja ook de Cerrado, een zeer waardevol ecosysteem in het midden van Brazilië. De Cerrado is één van de belangrijkste biodiversiteitshotspots in de wereld wegens het groot aantal soorten planten en bomen die nergens anders voorkomen. Grootschalige sojaplantages vormen nu een serieuze bedreiging van de Cerrado. Soja uit Europa lijkt een interessante piste om verder te ontwikkelen. Europa is geschikt voor sojaproductie, en heeft het potentieel om zelfvoorzienend te zijn, terwijl nu slechts enkele procenten van de sojaconsumptie in Europa worden geproduceerd. De Duitse supermarktketens REWE en Edeka zetten al in op meer Europese soja. De sterk groeiende vzw “Danube soy” promoot Europese soja, zie www.donausoja.org/en/home. Soja is maar één facet van de nood aan een duurzamer voedingspatroon. In dat kader is Wervels Zondag vleesdag ook een te promoten oproep voor vleesmatiging en consumptie van alternatieve eiwitbronnen.

Visionair en onderbouwd In het jaar 2000 leerde ik Wervel kennen, toen ik twee jaar voor Wervel en de Stad Hasselt werkte in een project om duurzame landbouw op het Hasselts grondgebied te promoten. Nog altijd zijn duurzame voedselstrategieën voor steden hot. Kijk bijvoorbeeld naar het Milaanpact, afgesloten tussen ongeveer 130 steden, op 15 oktober 2015: www. milanurbanfoodpolicypact.org. Na dat project ben ik Wervel blijven volgen, voornamelijk via de werkgroep landbouwbeleid. Ik zie Wervel als een visionaire organisatie die zeer relevante thema’s op de agenda zet. Vaak pas vele jaren later worden de ideeën van Wervel opgepikt door de bredere landbouwsector. Twee heel relevante thema’s voor mij zijn (i) het dossier in verband met soja en hieraan gekoppeld, alternatieve eiwitbronnen en vleesmatiging en (ii) agroforestry. Ik ga hier wat verder op in.

Wervelkrant 2016-4

Agroforestry Wervel heeft in Europa en Vlaanderen ook agroforestry mee op de agenda gebracht. Agroforestry is zowel vanuit ecologisch als vanuit maatschappelijkeconomisch standpunt zeer efficiënt. Dit laatste zeker als de ecosysteemdiensten van agroforestry worden meegenomen. Via agroforestry wordt er veel extra koolstof vastgelegd zowel in de bomen, bovengronds als ondergronds, als in de bodem. Het gaat over ongeveer 2000 kg extra koolstof per jaar per ha, wat overeenkomt met ongeveer 7300 ton CO2eq./ha/jaar extra. Ook de esthetische meerwaarde van agroforestry is zeer groot in het dichtbevolkte Vlaanderen, waarbij relatief veel mensen genot hebben van mooie (kleine) landschapselementen. Agroforestry heeft dus veel potentieel. In eerste instantie vooral op graslanden, daar de drempel hier lager ligt voor producenten. Joris Aertsens

Monsanto-(Bayer?)Tribunaal

Op Wereldvoedseldag kwamen 750 deelnemers uit dertig landen samen voor het Monsanto-Tribunaal in Den Haag. Een impressie. Het Monsanto-Tribunaal rond Wereldvoedseldag, op 16 oktober 2016, was al lang gepland vóór het nieuws bekend werd dat de Duitse degelijkheid van Bayer het Amerikaanse Monsanto wil inlijven. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling van nóg meer concentratie van agro-macht in handen van enkele transnationals. Bovendien komt het Monsanto wereldwijd goed uit dat het in een groter geheel kan opgenomen worden. Bijvoorbeeld in Brazilië is Monsanto voor sociale bewegingen de baarlijke duivel. Bayer heeft er een goede naam, wat de staande uitdrukking in dat land bevestigt: ‘Wat Bayer doet, is goed’. Op elke hoek van de straat vind je apotheken met de producten van Bayer en enkele andere grote spelers. Als de deal Bayer-Monsanto doorgaat, heeft Bayer àlles in handen: ziekmakend landbouwgif, gekoppeld aan genetisch gemanipuleerde zaden - en daarnaast farmacie als mensen/volkeren ziek worden door vergiftigde landbouwpraktijken, gepropageerd door hetzelfde concern.

Toegang tot water en gezond voedsel

Het was geen toeval dat de actievoerders hun tribunaal in Den Haag hielden: daar is de zetel van het internationaal gerechtshof. Dat is meteen de inzet van het Tribunaal: kunnen Monsanto en andere bedrijven veroordeeld worden voor ecocide, gekoppeld aan de dood van miljoenen mensen? Gelijktijdig vond op 15-16 oktober een “people’s assembly” en het ‘Internationaal Monsanto Tribunaal’ plaats. Internationaal? Ja, zowel het gerechtshof als de bijeenkomst van vertegenwoordigers/slachtoffers waren een internationaal gebeuren, dat nog lang zal doorwerken: 750 deelnemers uit dertig landen en duizenden deelnemers op livestream en sociale media. De professionele rechters kwamen uit Argentinië, Mexico, Canada, Senegal en stonden onder de deskundige leiding van de Belgische rechter Françoise Tulkens. Ze stelt in Le Monde: “De kwesties van de toegang tot water en gezond voedsel zijn oud. Dit zijn geen nieuwe issues die uit de koker van verbolgen activisten komen. Deze thema’s, evenals het recht op

een gezond leefmilieu worden nog belangrijker met de klimaatverandering. Het is onze plicht om wettelijke tools te ontwikkelen om deze realiteiten aan te pakken. Het Monsanto-Tribunaal is een stap en een instrument in deze dynamiek.”

Pakkende getuigenissen uit alle continenten

Getuigenissen uit alle continenten geven voer om tegen 10 december, mensenrechtendag, adviezen te geven, die richtinggevend kunnen zijn voor andere rechtszaken in de wereld. De getuigenissen en toespraken op het tribunaal werden geordend volgens de indeling: impact op menselijke gezondheid, impact op bodemleven en planten; impact op gezondheid van dieren; impact op biodiversiteit; impact op boeren en hun recht op voedsel. De tweede dag: druk op stakeholders en instituten. De people’s assembly werd opgedeeld in themagroepen: genetisch gemanipuleerde organismen (GGO’s), pesticiden, zaden, verantwoordelijkheid en

Wervelkrant 2016-4

MONSANTO-(BAYER ?)-TRIBUNAAL agro-ecologie. Ik nam deel aan een sessie over GGO’s met sterke getuigenissen uit Burkina Faso, Guatemala, Australië, Zuid-Afrika, China en Europa. De tweede dag bestond uit verder overleg en vergaderingen in verband met de uitwerking van strategieën om rond deze deelgebieden actie te voeren. Bijvoorbeeld: wat kan er gebeuren met de proefprojecten van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) met genetisch gemanipuleerde populieren? Bedoeling is om bomen te kweken met minder lignine, zodat er gemakkelijker ethanol uit gehaald kan worden. Deze experimenten overstijgen de case in Vlaanderen, want eenmaal op punt kan de techniek bijvoorbeeld toegepast worden op eucalyptus-monoculturen in Brazilië. Dat alles in dienst van de zogenaamde groene benzine voor de

Europeaan die minder CO2 wil uitstoten, maar zich wel met privévervoer wil blijven verplaatsen. Wordt vervolgd… Luc Vankrunkelsven Voor verdere opvolging, zie: http://www.monsanto-tribunal.org/ en https://www.facebook.com/monsantotribunal De fusie van Bayer en Monsanto wordt in Duitsland en wereldwijd gevolgd. Voor acties zie: http://www.CBGnetwork.org en http://www.ethecon. org (“Stop Bayer/Monsanto”)

BOEKEN OP DE PLANK In deze digitale tijden is het bijna archaïsch om boeken op papier uit te geven of bijvoorbeeld een gedrukte Wervelkrant overeind te houden… Toch ontmoeten we vele lezers die vragen om de krant weer op papier te mogen ontvangen. Met eindejaar zijn er ook heel wat mensen die graag een gedrukt boek geven/ontvangen. Daarom kort enkele besprekingen:

Wie de wereld nu echt voedt (Vandana Shiva) Het is het eerste boek van Shiva in het Nederlands vertaald. Het is de neerslag van 30 jaar onderzoek en en ervaring. Het bevat een haarscherpe analyse van de krachten die het voedselvraagstuk in hun macht houden, alsook het heldere antwoord hoe we tot een duurzame en veerkrachtige oplossing komen. Vandana Shiva, Wie de Wereld nu echt voedt, Uitgeverij Jan Van arkel, 2016, 175 pp., 19,95 euro.

De WERELD achter ons VOEDSEL Werelddelen.nl zijn dappere volhouders in Tilburg. Ze gaven nog maar recent Waarde(n)volle wereld’ van John Habets uit en nu verschijnt alweer een meer luchtig boek met tal van hoofdstukjes, heel didactisch, met veel gegevens en aantrekkelijk geïllustreerd. Een greep uit de titels: Kleine boeren voeden de wereld, De wereldvoedselmarkt, Voedsel & diversiteit, Voedsel & vlees, Voedsel & vis, Voedsel en water, Voedsel en ontbossing, Agro-ecologie, Voedselsoevereiniteit, Wat India me leerde, … Het boek kadert in de campagne Voedsel Anders, die zowel in Vlaanderen als in Nederland loopt. Het werk De WERELD achter ons VOEDSEL van 72 pp., rijk geïllustreerd, is een aanrader en verkrijgbaar bij Wervel tegen 12,50 euro, exclusief portkosten.

Wervelkrant 2016-4

Oases. Grond-kracht voor een nieuwe lente. Het nieuwe boek van Wervel over de wederzijdse afhankelijkheid van de Cerrado en ons Europees consumptiepatroon. Met bijdragen van drie Brazilianen, van Herman Wauters (De Brug, Lier) en van de CSA-Wervelboer Benny Van de Velde. 144 pp. 19 euro, exclusief verzendkosten. Bij Wervel te bekomen: info@wervel.be

Heerlijk smullen van boerenkost. Eten met lef in 4 seizoenen Een eenvoudig en kleurrijk boekje in het kader van Wervels LEF-campagne. 20 pp; 5 euro, exclusief verzendkosten: info@wervel.be

Dit is mijn hof (Chris De stoop) versus In de Putten (Dirk Draulans) Het boek van Chris De Stoop, Dit is mijn hof, deed heel wat stof opwaaien. Knack-journalist Dirk Draulans dient (ondertussen ex-Knack-journalist) Chris De Stoop van antwoord in zijn boek, In de Putten, dat over dezelfde regio gaat met de haven van Antwerpen en het conflict tussen landbouw en natuur. De Stoop schrijft als boerenzoon, die de landbouw ten onder ziet gaan in het conflict tussen de haven, natuur en nieuw gecreëerde natuur. Draulans houdt als

bioloog en 100 % darwinist een dagboek bij van vooral de toenemende vogelwaarnemingen in het gebied. In zijn laatste hoofdstukken gaat hij tekeer tegen het persoonlijke verhaal van De Stoop, waar die de reëel bestaande landbouw wat dreigt te idealiseren. Beide boeken zijn bijzonder interessant om te lezen, maar jammer is dat beide auteurs het conflict tussen landbouw en natuur bevestigen en zelfs versterken. Nochtans staan beide auteurs voor zoveel mogelijk verweving van landbouw en natuur. Eigenlijk is de gezamenlijke vijand het monster van de alsmaar uitdeinende haven. De grondhonger lijkt onstilbaar. Tegelijkertijd is het eerlijk om te vermelden dat de haven nu samen met boeren projecten opzet om bijvoorbeeld de bruine kiekendief te redden. Blijkt dat boer(in) en biodiversiteit (waar de kiekendief aan de top van de piramide staat) er beter van worden. Niemand minder als bioboer en voorzitter van Bioforum, Kurt Sannen, begeleidt mee deze projecten. Dirk Draulans, In de Putten. Natuurdagboek uit een conﬂictlandschap. Polis, 525 pp, 22,50 euro. Chris De Stoop, Dit is mijn hof. De Bezige Bij, 240 pp, 19,90 euro.

Wervelkrant 2016-4

Belgian delegation - Photo by NyĂŠlĂŠni Europe

Lukemieke Vlamingenstraat 55 3000 Leuven 016 22 97 05 Open elke werkdag van 12 tot 14uur en van 18 tot 20uur30

Wervel vzw - Mundo B - Edinburgstraat 26 - 1050 Brussel - 02 893 09 60 - info@wervel.be - www.wervel.be