Ο Βιβλιοπόντικας είναι μια περιοδική έκδοση του Τμήματος Βιβλίου του Ποντιακού Συλλόγου Κατερίνης «Παναγία Σουμελά» Τ Ε Υ Χ Ο Σ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ 40 * ΕΡΓΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΜΥΛΑΥΛΑΚΟΥ*
1 1
Μ Α Ρ Τ Ι Ο Σ
2 0 1 7
Πόντος και κόμικς
60 100 * ΤΗΛ: 2351021596— W W W.S OU ME LA. GR
ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΔΗΣ ΣΤΟ ΤΗΛ. 69375630112
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΥΣ:
Πόντος και κόμικς
1
Το γαλατικόν χωρίον
1
Σπαθία και τριαντάφυλλα
2
Το ζιζάνιον
2
Ο Αστερίκον σα Ολυμπιακά τα αγώνας
2
Κωστίκας Γιωρίκας οι ήρωες του Πόντου
3
Αστραπίκας Βροντίκας οι ήρωες του Πόντου
3
Σατυρικά
4
3
Το διασημότερο ίσως περιοδικό κόμικ στον κόσμο κυκλοφορεί το 2003 και στην ποντιακή διάλεκτο. Έχει προηγηθεί βέβαια η απόδοσή του στα αρχαία ελληνικά το 1993, στα κρητικά το 2001 ενώ το 2008 προστίθεται και η αντίστοιχη απόδοση στα κυπριακά. Όμως ο Αστερίξ βρίσκεται επισήμως στην Ελλάδα ήδη από το 1961. Τότε, με τον τίτλο Ο Αστερίξ ο Γαλάτης, ξεκινά το ελληνικό του ταξίδι που θα ολοκληρωθεί το 2015 με το 36ο τεύχος το οποίο φέρει τον τίτλο Ο πάπυρος του Καίσαρα. Για την ποντιακή εκδοχή υπεύθυνος είναι ο αείμνηστος καθηγητής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Γ.Σαββαντίδης. Η «εκπληκτική», σύμφωνα με τον Β.Αγτζίδη, μετάφραση του γαλλικού κειμένου στην ποντιακή, βρίσκει απήχηση σε όσους θεωρούν το κόμικς πολύ αποτελεσματικό εκπαιδευτικό μέσο που στην προκειμένη περίπτωση αφορά την εκμάθηση της διαλέκτου.
Στον αντίποδα, κάποιοι διαφωνούν με το εγχείρημα υποστηρίζοντας την ανάγκη μιας καθαρά «ποντιακής» δημιουργίας κειμένου και σχεδίων. Παρακάτω θα παρουσιάσουμε βέβαια κάποιες προσπάθειες με ελληνικό κείμενο η επιτυχία των οποίων είναι συζητήσιμη. Ως ήρωας των κόμιξ ο Αστερίξ έρχεται στη ζωή το 1959 σε κείμενα του Ρενέ Γκοσινί (συγγραφέα επίσης του Λούκυ Λούκ, του Ιζνογκούντ κ.ά) και σχέδια του Αλμπέρ Ουντερζό.
Μετά το θάνατο του Γκοσινί το 1977, η σειρά συνεχίζεται με κείμενα του Ουντερζό χωρίς όμως τη δυναμική και το ταλέντο του πρώτου. Οι περιπέτειες του Αστερίξ, του Οβελίξ και των άλλων Γαλατών είναι η αφορμή για μια σαρκαστική προσέγγιση της ρωμαϊκής περιόδου της γαλλικής ιστορίας με όρους σημερινούς και με αναφορά σε πρόσωπα, καταστάσεις και στερεότυπα της σύγχρονης γαλλικής και κατ’ επέκταση της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Η γελοιογραφική και αποδομητική παρουσίαση της ιστορίας, αλλά στην πραγματικότητα του παρόντος, με πνευματώδες χιούμορ και ευρηματικές ατάκες, αποδίδονται πολύ ταιριαστά στην ποντιακή. Εξάλλου ο αυτοσαρκασμός και η υπονόμευση των στερεοτύπων είναι κατά τη γνώμη μας χαρακτηριστικό της ποντιακής κουλτούρας που τείνει τα τελευταία χρόνια να αυτοπεριορίζεται στα πλαίσια του κυρίαρχου συλλογικού και εθνοφυλλετικού λόγου.
Το γαλατικόν χωρίον «Πρίν αρχινούμε την μεσελέν, ας λέγω σας για ένα δύο γιοσμάδες α σην Γαλατίαν. Ο Αστερίκον, το πόιν-ατ έτον έναν τσίρταν, άμα σωστός δάβολος. Ο Οβελίκον εφέρνεν τα τρανολίθαρα (μενίρ έλεγαν ατά). Ο Πανοραμίκον εν ο μειζότερον Δρυίδης τη χωρί που κόφτ’ παρχαροχόρταρα και ευτάει μαγικά ζωμία ντό δίγνε δύναμιν. Ο Ζαγκοφωνίκον εν ο τραγωδάνον.
Όνταν κρατεί το στόμαν ατ κλειδωμένον, όλ’ αγαπούν ατόν. Ο Ακριτονίκον, τέλος, εν ο προεστόν τη χωρί. Το μόνον που φοάται εν γιάμ ρούζ’ σο κιφάλ ’ν ατ ο ουρανόν. Το 50 π.Χ οι Ρωμαίοι (όχι τ’ μετέρ αλλά εκείν’ α σην Ρώμην) επάτεσαν τον κόσμον όλον.. (εξόν α σ έναν) χωρίον με Γαλάτας ανυπόταγους. Αέτς πα οι Ρωμαίοι λεγεωνάριοι ...εύραν την πελάν ατούν...»
ΣΕΛΙΔΑ 2
Σπαθία και τραντάφυλλα Το 1991 ο Uderzo γράφει και σκιτσάρει το «La rose et le glaive» το οποίο «έκλωσεν σα ποντιακά τοι Σαββάντων ο Γέργον» το 2003. Για τις ανάγκες της μετάφρασης και των τριών συνολικά εκδόσεων της σειράς, ο Σαββαντίδης βάζει κι ένα ένθετο γλωσσάρι που περιλαμβάνει επίσης μια μικρή παρουσίαση της ποντιακής διαλέκτου. Η υπόθεση θυμίζει αρκετά «Λυσιστράτη». Οι γυναίκες του μικρού γαλατικού χωριού κάνουν την «επανάστασή» τους και οι άντρες, αμήχανοι στην αρ-
χή, προσπαθούν να διαχειριστούν την «άβολη» θέση στην οποία βρίσκονται. Ο μόνιμος «ήρωας» του χωριού Αστερίκον, αναλαμβάνει απρόθυμα, να αντιμετωπίσει μια άγνωστη γι’ αυτόν κατάσταση αφού, ως γνωστόν στους αναγνώστες του κόμικ, ούτε αυτός αλλά ούτε κι ο κολλητός του Οβελίκον παντρεύτηκαν ποτέ. Η ατμόσφαιρα μάλιστα φαίνεται να γίνεται απειλητική για την ασφάλεια του χωριού καθώς οι Ρωμαίοι, αγνοώντας τις εξελίξεις στο εσωτερικό του χωριού, αποφασίζουν να χρησιμο-
ποιήσουν ένα «μυστικό» όπλο που θα καταφέρει, σύμφωνα με τους εμπνευστές του, να επιτύχει τελικά την πολυπόθητη νίκη εναντίον του. Η συνέχεια έχει εκπλήξεις, δράση και ανατροπές και στο τέλος στο «Γαλατικόν το χωρίον, ολονυστέρ, ...την βραδήν.. εποίκαν το τσιμπούσ’ ντο έξεραν α σα παλαιά...Χα, τον Ζαγκοφωνίκον πα κι ενέσπαλαν, άμαν...μόνον να μη γαραλαΐζ!»
Το ΖΙΖΑΝΙΟΝ Το 2004 το εγχείρημα επαναλαμβάνεται με μια ιστορία από τα παλιά. Το «La zizanie» έγραψε ο Gosccinny και σχεδίασε ο Uderzo το 1970. Στα χέρια του Σαββαντίδη Το Ζιζάνιον γίνεται ένα έξοχο κόμικ σε ζωντανή ποντιακή απόδοση. Στο μικρό γαλατικό χωριό η ζωή κυλά ανησυχητικά ήρεμη. Κι ενώ αυτοί ετοιμάζονται να γιορτάσουν «τη Ακριτονίκονος την γεννεπλασίαν» οι Ρωμαίοι
απεργάζονται σατανικά σχέδια για την καταστροφή τους. Το όπλο που εφευρίσκουν αυτή τη φορά «λέν ατό Τούλιον Δαβολίτζην» και η ικανότητά του είναι να σπέρνει παντού τη διχόνοια η οποία «ακλουθά τον αμόν γουρζουλάς». «Και πού ευρίεται ατός ο δάβολον;» ρωτά ο Καίσαρας. «Πάντα σην φυλακήν. Όταν σύρν’ ατόν σα λεοντάρα, τρών τ’ έναν τ’ άλλο» είναι η απάντηση. Και πράγματι ο Δα-
βολίτζης επιβεβαιώνει τη φήμη του καθώς απ’ όπου περνά αυτός ο «νεραξίας» φυτρώνει η διχόνοια. Το ταλέντο του θα δοκιμάσει φυσικά και το γαλατικό χωριό δίνοντας χώρο σε περιπέτειες που καταλήγουν τελικά στο γνωστό «τσιμπούσ». Όπως πάντα «σο βραδύν απάν ατοίν οι ανθρώπ όλ ενέσπαλαν».
Ο ΑΣΤΕΡΙΚΟΝ ΣΑ ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ Τ’ ΑΓΩΝΑΣ Το 2007 κυκλοφορεί το 3ο τεύχος της σειράς αποδίδοντας στα ποντιακά ένα κόμικ του 1968 με τον πρωτότυπο τίτλο «Asterix aux jeux Olympiques». Την πλήξη του γαλατικού χωριού όπου οι περισσότεροι «κάθουνταν αβαράδες» διακόπτει μια αναπάντεχη πρό-
Ο
ΒΙΒΛΙΟΠΟΝΤΙΚΑΣ
κληση, η συμμετοχή στους ολυμπιακούς αγώνες. Όλοι οι άντρες του χωριού λοιπόν ξεκινούν ένα επεισοδιακό ταξίδι για την Αθήνα με τελικό προορισμό την Ολυμπία. Περιπέτειες, αξιοθέατα, αγώνες και έπαθλα διατρέχουν την ελληνική αυτή ιστορία του Αστερίκου. Ο «Γαραλαϊστέας Ολυμπιακόν Άρχοντας» ανα-
κοινώνει τους όρους συμμετοχής στους αγώνες, οι «σεϊρτζήδες αγούρ» φίλαθλοι γεμίζουν τις κερκίδες, ο «Τραλαλετής σην αφετηρίαν κουίζ τη θεού Ερμή τη γιού τ’ όνομαν, Πάν», και οι αθλητές τρέχουν το στάδιον που είναι «192 μέτρα ή εξακόσα φοράς τη Ηρακλή το ποδάρ». Το τέλος φυσικά με αγρελαία και γλέντι.
ΤΕΥΧΟΣ
11
ΣΕΛΙΔΑ 3
Κωστίκας Γιωρίκας Το 1985 εμφανίζεται η «1η ελληνική μηνιαία σειρά κόμικ» όπως διαφημιζόταν τότε, κυκλοφορώντας όμως τελικά μόνο 5 τεύχη. Εκδότης είναι ο Λευτέρης Κασκαμανίδης, τα κείμενα γράφει ο ίδιος και τα σκίτσα είναι του Β. Δρόση εκτός από το 5ο που σχεδιάζει ο Μ.Λουκιανός. Ο τίτλος της σειράς Κωστίκας Γιωρίκας - Οι ήρωες του Πόντου προδίδει την ανεκδοτολογική προέλευση των ονομάτων που την εποχή αυτή είναι της μόδας. Οι ιστορίες διαδραματίζονται στην αυτοκρατορία της Τραπεζούντας την περίοδο της βασιλείας του Αλέξιου Α‘ Μεγάλου Κομνηνού μεταξύ 1204 και 1222 μ.Χ. Οι βασικοί ήρωες της σειράς Κωστίκας, Γιωρίκας, Καλομάνα και Αλέξιος Α’ Μ. Κομνηνός, συστήνονται στο κοινό στην 1η σελίδα των τευχών ακολουθώντας το πρότυπο του Αστερίξ. Ο Τραπεζούντιος δάσκαλος Κωστίκας αναλαμβάνει κάποιες αποστολές έχοντας μαζί του τον «αγνό» και «ευτραφή», κατ’ άλλους «χαζούλη» ανιψιό του Γιωρίκα, ο οποίος «οπτικοποιεί πολλά γκάγκς των ανεκδότων». Δυστυχώς δεν διαθέτουμε
- Οι ήρωες του Πόντου
τεύχος της σειράς προκειμένου να παρουσιάσουμε πληρέστερα το περιεχόμενο και τις εικόνες του. Κάποιες πληροφορίες αναφέρονται στον εκπαιδευτικό και ιστορικό προσανατολισμό των κειμένων. Ο τίτλος του 1ου τεύχους που εκδίδεται τον Δεκέμβρη του 1985 είναι Πάπας Γιωρίκας ο Α’. Ακολουθεί τον Ιανουάριο του
Τα πρώτα τεύχη της σειράς Κωστίκας Γιωρίκας - Οι ήρωες του Πόντου το 1985 κόστιζαν 220 1986 το Έλληνες ενωθείτε, τον Φεβρουάριο 1986 ο Αρχιληστής, το Μάρτιο 1986 η Αποστολή στην Κωνσταντινούπολη και τον Απρίλιο 1986 Η Νάσα.
Αστραπίκας Βροντίκας Το 2008 κυκλοφορεί από την orherwise publications το φιλόδοξο κόμικ Αστραπίκας Βροντίκας με πρωταγωνιστές ένα ακόμη δίδυμο στα χνάρια του αξεπέραστου Αστερίξ. Συγγραφείς είναι οι Νίκος Αγγέλου και Γιάννης Πιττακίδης και σκιτσογράφος ο Βασίλης Ρεβεζίκας. Ο υπότιτλος του κόμικ Η επανάκτηση της Πόλης 1261 μ.Χ μας προϊδεάζει για τη στόχευση του κειμένου. Δυστυχώς είναι εξαντλημένο στον εκδότη και άρα δυσεύρετο σήμερα, με αποτέλεσμα η παρουσίαση να στηρίζεται σε απόψεις άλλων. Το κόμικ πέρασε από τις προθήκες του τμήματος βιβλίου του
δρχ. ενώ τα
επόμενα το 1986 120 και 100 δρχ.
οι ήρωες του Πόντου
συλλόγου αλλά δεν ευδοκίμησε για διάφορους λόγους, ανάμεσα στους οποίους και το ακριβό κόστος αγοράς. Η υπόθεση πραγματεύεται τις περιπέτειες των δυο Ποντίων στην πορεία τους για την Πόλη. Αν και χαρακτηρίζεται ως μια ενδιαφέρουσα ιδέα» ιστορικής προσέγγισης, σε «προσεγμένη και πολυτελή» έκδοση, το αποτέλεσμα δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες. Οι αρνητικές κριτικές τόσο για το περιεχόμενο, όσο και για τη γλώσσα και το σκίτσο, μας κάνουν να σκεφτούμε γύρω από την «εκμετάλλευση» που υφίσταται κατά καιρούς η ιστορία, ο χαρακτήρας και η δυναμική του ποντιακού χώρου.
Τα κείμενα των βιβλιοπαρουσιάσεων συντάσσονται από τον έφορο βιβλιοθήκης Γιάννη Ποικιλίδη και τα επιλεγμένα λογοτεχνικά αποσπάσματα από τον μόνιμο συνεργάτη της έκδοσης Π.Σουμέλίδη
«Ποντιακός Πολιτισμός» Χρυσοποίκιλτος και Παντίλαμπρος ΣΑΤΥΡΙΚΑ «Οι πρωτόπλαστοι» του Φ.Κτενίδη Θεέμ’ θεέμ’ που έπλασες άρθωπον ας σο χώμαν κι έδωκες ατόν και την ψην με φύσεμαν σο στώμαν. Έδωκες ατόν και ζευγάρ παντέμορφον την Εύαν κι εντάμα σον Παράδεισον είχαν την «έμπαν-έβγαν». «Ας ούλια φάτεν είπες ατς σον φέγγον και σον Ήλον
μόνου μη δοκιμάζετεν το νόστιμον το μήλον» Ο Δάβολον επλάνεψεν την Εύαν κι εκομπώθεν κι Αδάμς το μήλον έδαξεν, έφαγεν, ελιγώθεν. Όνταν είδεν ατς ο Θεόν διέχ’ ατς με το ξύλον αλλού να πάγνε να χωνεύν’ ντο έφαγαν το μήλον. Έχασαν ούλια τα καλά κι εγένταν τζιρτζιπλάκια παρηγορία επέμνανατς τ’ Αδάμ τα καρκαλάκια.
«Ο Συρμός» από την «Ηχώ του Πόντου» (1901) Η κυρία Φλογερού,
δι’ έν φόρεμα χορού, με τον άνδρα της μαλώνει και το παν αναστατώνει. Της λογοτριβής αιτία είναι ότι η κυρία αγαπά το δεκολτέ ως ουδείς είδε ποτέ. Ο δε σύζυγος φρονών οτ’ είν’ άδικος κανών της συμβίας του τα κάλη να τα βλέπωσι κι οι άλλοι, αντιτάσσεται εντόνως και κατηγορεί συγχρόνως πάν το Παρισιανόν και των ώμων το γυμνόν. «Μήπως» λέγ’ «είναι χρησμός τέλος πάντων ο Συρμός κι έκαστος υποχρεούται με τ’ αυτού να συμμορφούται;
Μήπως επειδή και μία ιδιότροπος κυρία, με ολίγην συστολήν, πρέπει να αναστατωθεί παρευθείς και ενδυθεί τον ιματισμόν τον νέον, παν το φύλλον το ωραίον;» Έρευνα - Επιμέλεια
Ο
ΒΙΒΛΙΟΠΟΝΤΙΚΑΣ
Π.Σουμελίδης