Ο Βιβλιοπόντικας είναι μια περιοδική έκδοση του Τμήματος Βιβλίου του Ποντιακού Συλλόγου Κατερίνης «Παναγία Σουμελά» Τ Ε Υ Χ Ο Σ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ 40 * ΕΡΓΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΜΥΛΑΥΛΑΚΟΥ*
60 100 * ΤΗΛ: 2351021596— W W W.S OU ME LA. GR
ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΔΗΣ ΣΤΟ ΤΗΛ. 69375630112
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΥΣ:
Βιβλίο: Λαογραφικά Κοτυώρων
2
Βιβλίο: Στον ανεμοστρόβιλο του ξεριζωμού
2
Λεξικό: Λεξιλόγιο Κοτυώρων
2
Ο Συνοικισμός των Ευαγγελικών Κατερίνης
3
Ποντιακός πολιτισμός
3
Βιβλίο: Ασλάνια & Καπλάνια
3
Βιβλία: Νέες εκδόσεις
4
2
Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ
2 0 1 4
«Χρονικά Κοτυώρων» - H εκδοτική
συνεισφορά του συλλόγου μας Με αφορμή την ανατύπωση του βιβλίου του Ι.Σαλτσή «Χρονικά Κοτυώρων» με πρωτοβουλία του συλλόγου μας, θα επιχειρήσουμε σ΄ αυτό το τεύχος μια σύντομη παρουσίαση των εκδόσεων που αφορούν την ιστορική πόλη των Κοτυώρων (Ορντού) του Πόντου. Τα «Χρονικά» λοιπόν του δασκάλου Ι. Σαλτσή, που σπούδασε αλλά και δίδαξε στην Ψωμιάδειο σχολή των Κοτυώρων, αποτελούνται από δύο μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει μια συνοπτική αναδρομή στην ιστορία του τόπου από την αρχαιότητα μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Στην εισαγωγή αυτή τοποθετεί τους ανθρώπους στο χώρο ανάλογα με τις ιστορικές συνθήκες που επέτρεψαν ή επέβαλαν την εκεί παρουσία τους. Περιγράφει
το ρίζωμα αλλά και την οικονομική, εκπαιδευτική και πολιτιστική εξέλιξή τους μέχρι τις
Η βιβλιοθήκη
παραμονές του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο στα τελευταία χρόνια πριν από την ανταλλαγή (1914-1922).
Αυτόπτης μάρτυρας και ο ίδιος των γεγονότων που οδήγησαν στην έξοδο από την πατρική γη, διηγείται ιστορίες καθημερινότητας και πολέμου, ελπίδας και ματαίωσης. Ένα μωσαϊκό από μικρές ενότητες, χωρίς συμπαγείς δεσμούς, κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον με την πολυμορφία του. Ονόματα και τοπωνύμια, ανέκδοτες αφηγήσεις και ζωντανές περιγραφές, μας μεταφέρουν με ακρίβεια στον τόπο και στο χρόνο. Το έργο του 1955, τριάντα χρόνια μετά τον ξεριζωμό, κουβαλά μια βαλίτσα γεμάτη μνήμες που δεν έχουν ξεθωριάσει καθόλου. Εξάλλου και ο τίτλος «Χρονικά» ξεκαθαρίζει ότι δεν γράφει ιστορία αλλά την διηγείται γιατί θέλει να τη μοιραστεί.
«Γεωγραφικόν και ιστορικόν λεξικόν των χωρίων, κωμοπόλεων και πόλεων Χαλδίας» του Γ. ΚανδηλάπτουΚάνεως (Επιμέλεια Διαμαντή Λαζαρίδη) Το «λεξικό» του 1931 του αστείρευτου Γ. Κανδηλάπτη έχει μια έμμεση αλλά ζωτική σχέση με την περιοχή των Κοτυώρων. Αρκετές από τις περιοχές της Χαλδίας που λεξικογραφούνται, αποτελούν την κοιτίδα των ανθρώπων που συνοίκισαν τις γειτονιές της πόλης των Κοτυώρων αλλά και της ευρύτερης περιοχής γύρω απ’ αυτήν.
Πόλεις, χωριά και τοπωνύμια συνδέονται ιστορικά και αποτελούν πηγές έρευνας και γνώσης. Το «Κιουρτούν», τα «Δέσμενα», το «Σιμικλή» κ.α μας ταξιδεύουν σε πιο μακρινές ακόμη εποχές, στις απαρχές των τόπων προέλευσης των Κοτυωριτών. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις των Αφών Κυριακίδη του 2004.
ΣΕΛΙΔΑ 2
«Λαογραφικά Κοτυώρων» του Ξενοφώντα Άκογλου Ο Ξενοφών Άκογλου ή Ξένος Ξενίτας, όπως συνήθιζε να υπογράφεται, με το βιβλίο αυτό αλλά και τη μεθοδική του έρευνα, πέρασε κυριολεκτικά στην ποντιακή ιστορία ως ο κορυφαίος λαογράφος του τόπου του. Η οργάνωση και ταξινόμηση της πλούσιας θεματικής του, καλύπτει όλο το φάσμα και κάθε πτυχή της κοινωνικής και οικογενειακής ζωής των Κοτυωριτών. Ιστορία και γεωγραφία, κοινοτική και οικονομική διάρθρωση, οικιακή οικονομία (σκεύη
Τα «Λαογραφικά του Ξένου Ξενίτα
και συνταγές μαγειρικής), παιχνίδια και αγωνίσματα, αρραβώνας και γάμος, κηδεία και μνημόσυνο, βάφτιση, ενδυμασία, έθιμα θρησκευτικών γιορτών, λαϊκή ιατρική αλλά και ξόρκια, δοξασίες ,προλήψεις μα και ποίηση, παραμύθια, ανέκδοτα, γλώσσα και λαϊκή σοφία και τέλος μουσική. Μια συλλογή πολιτισμικών τεκμηρίων ικανή να ανασυνθέσει πλήρως μια κοινωνική ιστορική πραγματικότητα. Στον πρόλογό του ο Ιωακείμ Σαλτσής σχολιάζοντας το ρόλο του συγκε-
κριμένου έργου αναφέρει ότι «κωδικοποιεί» τη ζωή του Ελληνισμού των Κοτυώρων. Προνοητικός ο Άκογλου για την ανάγκη διατήρησης της συλλογικής μνήμης που αφορά τη ζωή «σ’ όλες της τις εκδηλώσεις», θέλει να συμβάλει ώστε να μην «χαθούν τόσοι λαογραφικοί θησαυροί». Το έργο, δημοσιευμένο το 1938, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «μάτι» σε επανέκδοση του 2005.
«Στον ανεμοστρόβιλο του ξεριζωμού» της Δήμητρας Καπελούζου
Στα χνάρια της περιπετειώδους πορείας του Σάββα Κανταρτζή
Όταν πριν από χρόνια διάβασα τους πρώτους τόμους της σειράς των απομνημονευμάτων του Σάββα Καταρτζή «Νίκη χωρίς ρομφαία» έμεινα έκπληκτος με τη ζωντάνια και την πολύπλευρη αφήγηση των γεγονότων της χρονικής περιόδου που καλύπτει από το 1914 περίπου μέχρι τα χρόνια της κατοχής. Σκηνές φτιαγμένες για σενάριο, με διεισδυτική ματιά ιστορικού
και κριτική προσέγγιση δημοσιογράφου, αφηγείται και ταυτόχρονα αναλύει με γνώση και ειλικρίνεια. Αυτά τα γεμάτα αρετές κείμενα ανέλαβε να οργανώσει και να διασκευάσει η συγγραφέας Δήμητρα Καπελούζου στο βιβλίο της, μετατρέποντας σε ιστορικό μυθιστόρημα τα προσωπικά βιώματα του Σ. Κανταρτζή. Εμπλουτισμένο με πρόσθετα ιστορικά στοιχεία και
στιγμιότυπα από τη δράση των πρωταγωνιστών της άλλης πλευράς (Κεμάλ, Τοπάλ Οσμάν), κινείται στα χνάρια της περιπετειώδους πορείας του Σάββα από τα Κοτύωρα, στο Σοχούμ και τέλος στην Κατερίνη. Συνοδευόμενο από πολύ καλές κριτικές, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διώνη το 2014.
«Λεξιλόγιο Κοτυώρων» της Ευφροσύνης
Σιδηροπούλου Το «Λεξιλόγιο Κοτυώρων» βραβεύθηκε από την Ε.Π.Μ
Το ιδίωμα των Κοτυωρυτών ανήκει στην ευρύτερη Αργυρουπολίτικη ποντιακή γλωσσική ομάδα. Η διασπορά των κατοίκων αυτής της περιοχής σταδιακά από τα μέσα του 18ου αιώνα στα πλαίσια των μετοι-
Ο
ΒΙΒΛΙΟΠΟΝΤΙΚΑΣ
κήσεων που προκάλεσε το κλείσιμο των μεταλλείων, αποτέλεσε την αιτία διαμόρφωσης της «διαλέκτου» των Κοτυώρων και των γύρω περιοχών. Αν εξαιρέσουμε μάλιστα το Οινοήτικο μοναδικό ιδίωμα, θα μπορούσαμε να διακινδυνεύσουμε τον χαρακτηρισμό του ως ιδιώματος του Κε-
ντρικού Πόντου. Το λεξιλόγιο της Ε. Σιδηροπούλου βραβεύθηκε από την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών μετά από τη δημοσίευσή του σε συνέχειες στα τεύχη του Αρχείου Πόντου. Το 1982 το υλικό συγκεντρώθηκε, εκδόθηκε από την ίδια και κυκλοφορεί σ’ ένα ολοκληρωμένο σύνολο.
ΤΕΥΧΟΣ
2
ΣΕΛΙΔΑ 3
«Ο Συνοικισμός των Ευαγγελικών της Κατερίνης (1923-2000)» των Π. Παπαγεωργίου – Α.Κάλφα Η επιλογή του συγκεκριμένου βιβλίου δεν είναι τυχαία καθώς περιλαμβάνει στοιχεία χρήσιμα για τη μελέτη της ιστορίας των Κοτυώρων. Η θρησκευτική κοινότητα των Ευαγγελικών της Κατερίνης συνδέεται στενά με την πόλη των Κοτυώρων. Η Ευαγγελική Κοινότητα που ιδρύθηκε εκεί γύρω στο 1890, υπήρξε η μεγαλύτερη του Πόντου αριθμώντας 150 οικογένειες. Πολλά από τα ιδρυτικά μέλη εξάλλου του Συνοικισμού των Ευαγγελικών, ανήκαν στην ελληνική κοινότητα της ποντιακής
πόλης, παίζοντας ένα σημαντικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή της. Η έκδοση της Ε.Ε.Λ που κυκλοφορεί είναι του 2001. Με την ίδια λογική μπορούμε να εντάξουμε στον κύκλο των σχετικών με τα Κοτύωρα βιβλίων αυτό του Αγαπίδη Ι. με τίτλο «Ελληνικαί Ευαγγελικαί Κοινότητες του Πόντου», Θεσ/νίκη 1948 το οποίο όμως δεν κυκλοφορεί. Σημαντικά στοιχεία επίσης για την ιστορία της πόλης και της γύρω περιοχής υπάρχουν στο ανέκδοτο έργο του συμπολίτη μας Δημ.
Δεληγιαννίδη «Ιστορικογενεαλογικά οικισμὠν του Πόντου».
Παρά την τρομερή τους φτώχεια οι Πόντιοι είχαν
«Ποντιακός Πολιτισμός» Χρυσοποίκιλτος και Παντίλαμπρος «Το 1915 ο Βεχήτ Πασάς αρχιστράτηγος της 3ης Τουρκικής στρατιάς με το επιτελείο του επιθεώρησε το ορεινό συγκρότημα του Παρυάδρη. Του έκανε βαθειά εντύπωση η προοδευτικότης του Ελληνικού πληθυσμού, οι εκκλησίες, τα σχολεία, τα ευπαρουσίαστα σπίτια και στενοχωρημένος είπε: Όλα τα ελληνικά χωριά είναι προοδευμένα, ευπρεπή, καθαρά και πλούσια. Οι Τούρκοι υστερούν πολύ. Κρίμα. Οι
Έλληνες του Πόντου είναι τόσο πολιτισμένοι.» Ιορδάνης Χρ. Προκοπίδης (Αξιωματικός – αυτόπτης μάρτυρας)» Π.Η Μελανοφρύδης «Παρά την τρομερή τους φτώχεια οι Πόντιοι είχαν ένα αίσθημα ανωτερότητας που προερχόταν από την πεποίθησή τους ότι είχαν ένα επίπεδο πολιτισμού που έλειπε από τη σύγχρονη Ελλάδα. Η ανωτερότητά τους πήγαζε
από μια αίσθηση πολιτιστικής φινέτσας και στις συζητήσεις μου μαζί τους έδειχναν ότι γνωρίζουν έναν κοσμοπολίτικο τρόπο ζωής άγνωστο στους Ελλαδίτες» Από ένα ταξίδι στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’60 της Ρενέ Χίρσον – Καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Έρευνα Π.Σουμελίδης
ένα αίσθημα ανωτερότητας που προερχόταν από την
πεποίθησή τους ότι είχαν ένα επίπεδο πολιτισμού….
Βιβλιοπαρουσίαση > «Ασλάνια και Καπλάνια / Λιοντάρια και τίγρεις» - Ένα ποντιακό παραμύθι από την Ελένη Δαμιανίδη Η διασκευή αυτή, ενός παραδοσιακού ποντιακού παραμυθιού όπως η συγγραφέας διευκρινίζει, διασώζει ένα λαϊκό μύθο και μας ταξιδεύει, με όχημα τη συλλογική φαντασία και την προφορική παράδοση, στην ομορφιά της ποντιακής διαλέκτου. Μια γλώσσα που ρέει σα γάργαρο νερό και μπορεί εύκολα να διαβαστεί χωρίς να δυσκολέψει και τον πιο ανεξοικεί-
ωτο με την ιδιαιτερότητα του ιδιώματος. Λόγω γλώσσας και μόνο απευθύνεται σε ενήλικα παιδιά ή σε μικρά που έχουν την τύχη να την ακούν και να μπορούν να την αντιληφθούν. Η όμορφη εικονογράφηση και το λεξιλόγιο στο τέλος του κειμένου, συμπληρώνουν επαρκώς την κειμενική απόδοση. Η ιστορία του βασιλόπουλου και οι περιπέτειές του, αποτελούν
το πλαίσιο μέσα στο οποίο οργανώνεται η λαϊκή σοφία με πλήθος γνωστών ή άγνωστων συμβολισμών. Λιοντάρια και τίγρεις, μάγισσες και ερημίτες, βασιλοπαντρέματα και μάχες συνδυάζονται με ηθικά διδάγματα και δραματικές εξάρσεις. Η έκδοση των Αφών Κυριακίδη του 2008, αποτελεί μια ιδανική αφορμή επαφής με τον ποντιακό πολιτισμό.
Ασλάνια & Καπλάνια
Νέα μέλη της βιβλιοθήκης μας Κάθε Σάββατο πρωί η βιβλιοθήκη μας ζωντανεύει από την παρουσία παιδιών των χορευτικών τμημάτων του συλλόγου. Τα σπινθηροβόλα μάτια τους Ο Βιβλιοπόντικας συντάσσεται με ευθύνη του Τμήματος Βιβλίου και με την ελεύθερη συμβολή των μελών ή φίλων του Συλλόγου
χτενίζουν αχόρταγα και ερευνητικά τους τόμους με τα βιβλία που εκθέτουμε και τα δροσερά τους πρόσωπα φωτίζονται από χαρά όταν κρατούν στα χέρια τους αυτό που διάλεξαν. Πιστά στο ραντεβού
Υπεύθυνοι στο Τμήμα Βιβλίου είναι οι: Ποικιλίδης Γιάννης - Έφορος Αμοιρίδης Παναγιώτης - Μέλος Δημόπουλος Δημήτρης - Μέλος
τους, το επόμενο Σάββατο επιστρέφουν το βιβλίο που δανείστηκαν και όλο ανυπομονησία επιλέγουν το επόμενο. Η Θεανώ Δεμερτζίδου, 10 ετών, διάλεξε το βιβλίο «Ο Κιρλώφς & ο Μάραντον» και ύστερα το κόμικ «Σπαθία και Τριαντάφυλλα», ο
Η βιβλιοθήκη είναι ελεύθερα προσβάσιμη και διαθέσιμη σε όλους. Ως δανειστική είναι ανοιχτή κάθε Σάββατο πρωί ή μετά από συνεννόηση.
αδελφός της ο Κων/νος, 7 ετών, το «Σαχταρίτσα Μαρίτσα», η Ελευθερία Τολιοπούλου, 7 ετών και ο παππούς της, το «Ασλάνια και Καπλάνια» και η Μαρία Ορφανίδου, 9 ετών, επίσης το «Ασλάνια & Καπλάνια». Καλό διάβασμα παιδιά!!!
Ζητούνται φίλοι και χορηγοί να διευρύνουμε τις δυνατότητές μας Επισκεφθείτε μας στο web : www.soumela.gr
Πρόσφατες εκδόσεις & νέες παρουσίες στα ράφια μας Από την εκδοτική παραγωγή του 2013 επιλέξαμε δύο τίτλους γι’ αυτό το τεύχος: - «Λαϊκή λατρεία του Ποντιακού Ελληνισμού» του σημαντικού λαογράφου Σάββα Παπαδόπουλου από τις εκδόσεις των Αφών Κυριακίδη. Μια εξαιρετική συλλογή προφορικής παράδοσης στην ποντιακή διάλεκτο που κρύβει απίστευτους θησαυρούς. - «Πόντος, εθνογραφικές και κοινωνικές ψηφίδες πολιτισμού» της Παρυσάτιδος Παπαδοπούλου– Συμεωνίδου, καθηγήτριας στην αρχιτεκτονική σχολή του Α.Π.Θ, από τις εκδόσεις Κυριακίδη. Το έργο αποτελεί μια συνοπτική μελέτη θεμάτων ιστορίας-εθνογραφίας και αρχιτεκτονικής των κτηρίων του ποντιακού χώρου. Από την παραγωγή του 2012 επιλέξαμε επίσης δύο βιβλία:
- «Μια βαλίτσα μαύρο χαβιάρι» της Σοφίας Προκοπίδου από τις εκδόσεις Αφών Κυριακίδη. Μια συλλογή 18 διηγημάτων για τους πόντιους της πρώην ΕΣΣΔ, γραμμένη με χιούμορ και ευαισθησία. Υπέροχο, αξίζει να διαβαστεί από τους Ελλαδίτες για τη
γνωριμία και από τους ομογενείς για το συναίσθημα. - «Αισχύλου, Προμηθέας Δεσμώτης» σε ελεύθερη απόδοση του Φόρη Παροτίδη από τις εκδόσεις Αφών Κυριακίδη. Μια ωραία απόδοση του αρχαίου κειμένου σε απλά ελληνικά ,«χωρίς ακρότητες», για τον αιώνιο επαναστάτη Προμηθέα που είναι πάντα επίκαιρος και πολύ περισσότερο σήμερα. - Από μια έκδοση του 2003 επιλέξαμε τη συλλογή ποιημάτων του Ηλία Τσιρκινίδη με τίτλο « Ποντιακή ποίηση» των εκδόσεων Αφ. Κυριακίδη. Η αυθεντική συνέχεια της ποντιακής δημοτικής παράδοσης σε όλο της το μεγαλείο. Κλασσικό και διαχρονικό.
«Μια βαλίτσα μαύρο χαβιάρι» από τις εκδόσεις των Αφών Κυριακίδη