Ο Βιβλιοπόντικας είναι μια περιοδική έκδοση του Τμήματος Βιβλίου του Ποντιακού Συλλόγου Κατερίνης «Παναγία Σουμελά» Τ Ε Υ Χ Ο Σ
5
Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ
2 0 1 5
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ 40 * ΕΡΓΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΜΥΛΑΥΛΑΚΟΥ*
60 100 * ΤΗΛ: 2351021596—
Το προσφυγικό ζήτημα
Οι πρόσφυγες στη Μακεδονία επιμ.Ι.Κολιόπουλος—Ι. Μιχαηλίδης
W W W.S OU ME LA. GR
Η ιστορία επαναλαμβάνεται,
ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΔΗΣ ΣΤΟ ΤΗΛ. 69375630112
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΥΣ:
Οι πρόσφυγες στη Μακεδονία
1
Παλιννόστηση και κοινωνικός αποκλεισμός
1
Όλοι κλέβουν, μα ποιος φταίει;
2
Η προσφυγιά με τα πολλά τα πρόσωπα
2
Η γενοκτονία και η προσφυγιά
2
Το 1922 και οι πρόσφυγες, μια νέα ματιά
3
Προσφυγική Ελλάδα
3
Οι δικοί μας ξένοι
3
Φιλοξενία (απόσπασμα)
4
συνηθίζουμε να λέμε για το «θέατρο της ζωής» που απλώς αλλάζει κάθε φορά πρωταγωνιστές και ρόλους. Πρόσφυγες στη Μακεδονία των αρχών του 20ου αι. και πρόσφυγες στη Μακεδονία των αρχών του 21ου αι. Για μόνιμη εγκατάσταση τότε, περαστικοί σήμερα. Ελληνοπόντιοι τότε, Σύριοι σήμερα.
προσφορά ανθρωπιστικής βοήθειας. Ο Βιβλιοπόντικας στην έκδοση του Φθινοπώρου αναφέρεται στην εποχή αυτή της ελληνικής ιστορίας που στιγμάτισε τους ανθρώπους που τη βίωσαν και άφησε το
Διεθνή και ντόπια συμφέροντα κρυμμένα πίσω από τις αιτίες που γέννησαν την προσφυγιά και των δύο περιπτώσεων. Θρησκείες, εθνικισμοί, καθοδηγούμενοι φανατισμοί και άλλα ιδεολογήματα στη βιτρίνα των γεγονότων. Ταυτόχρονα όμως και επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες. Ήδη ποντιακοί και άλλοι προσφυγικοί σύλλογοι τονίζουν την «ιστορική ταύτιση» και οργανώνονται για την
αποτύπωμά της μέχρι τις μέρες μας και παραπέρα. Η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών εξέδωσε το 2009 το συλλογικό αυτό έργο, σε πολυτελή, δερματόδετη έκδοση, με στόχο να καλύψει όλες τις πτυχές του ζητήματος που έμεινε στην ιστορία ως «Το προσφυγικό ζήτημα». Γνωστοί καθηγητές πανεπιστημίου, διδάκτορες και ερευνητές του ποντιακού και προσφυγικού χώρου, καταθέτουν τις επιστημονικές τους προσεγγίσεις φωτίζοντας διάφορους τομείς της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής πλευράς του ζητήματος. Τα εξαιρετικά κείμενα συνοδεύονται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό που συμβάλει στην κατανόηση των θεματικών ενοτήτων που αναπτύσσονται ξεχωριστά.
Παλιννόστηση και κοινωνικός αποκλεισμός της Μαρίας Βεργέτη Το βιβλίο της κοινωνιολόγου Μαρίας Βεργέτη ασχολείται με τη μετανάστευση ομογενών προς τη μεταπολεμική Ελλάδα. Στην ομάδα αυτή των μεταναστών ανήκουν κατά κύριο λόγο οι προερχόμενοι από την πρώην Σοβιετική Ένωση, Πόντιοι, πολιτικοί πρόσφυγες και δευτερευόντως οι προερχόμενοι από την Αλβανία. Ο όρος «παλιννόστηση» βέβαια που αποδίδεται από το επίσημο
κράτος σε αυτούς είναι πλαστός διότι όπως διευκρινίζει και η συγγραφέας πρόκειται για πληθυσμούς οι περισσότεροι των οποίων έρχονται πρώτη φορά στην Ελλάδα. Παράλληλα ασχολείται με το πρόβλημα της κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών στη νέα τους πατρίδα. Εργασία, στέγαση, εκπαίδευση και περίθαλψη, είναι αρχικά τα βασικά κοινωνικά αγαθά που στερούνται.
ΣΕΛΙΔΑ 2
Όλοι κλέβουν, μα ποιος φταίει; πρόσφυγα 1928,
Κοινωνική κριτική και καταγγελία από έναν πρόσφυγα του ‘22
Από το ημερολόγιο ενός
του Παναγ. Φωτιάδου (ή Μαρκήσιου)
Τυπικά έχει τη μορφή ημερολογίου από τον Απρίλιο του ‘22 μέχρι το Μάιο του 1927. Από την Ίμερα του Πόντου στην Καλαμαριά και στο Κιλκίς. Το περιεχόμενο μοιράζεται ανάμεσα στην περίοδο του ξεριζωμού και της εγκατάστασης. Ο συγγραφέας όμως δεν περιορίζεται στην καταγραφή των γεγονότων τα οποία βιώνει προσωπικά αλλά αποτυπώνει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς του σε κάθε κατάσταση που αντιμετωπίζει.
Ακόμη περισσότερο ασκεί σκληρή κριτική και σατιρίζει τους λόγους που οδήγησαν στον ξεριζωμό αλλά και τις δομές του ελληνικού κράτους που προετοίμασε την ανταλλαγή και την « αποκατάσταση» των προσφύγων. «Ανθρωποπαζάρεμα» χαρακτηρίζει την συμφωνία της Λωζάνης και «σωστή κόλαση του Δάντη» το νοσοκομείο της Καλαμαριάς. «Προσφυγοπατέρες» και «προσφυγοφαγάδες» τους κομματικούς εκπροσώπους και τους αντιπροσώπους
των προσφύγων. Για τις πολιτικοκοινωνικές παθογένειες του ελληνικού κράτους στρέφεται κατά του πολιτικού συστήματος και των εκπροσώπων του που «ούτε Γραικοί ούτε Χριστοί είναι για να θυσιάζουν την ψυχή τους για το συμφέρον των άλλων» αλλά για το «ψητό». Για την εκπαίδευση της εποχής καταγγέλλει τους κυβερνώντες που «μας θέλουν τυφλούς» .
Η προσφυγιά με τα πολλά τα πρόσωπα της Γιώτας Φωτιάδου-Μπαλαφούτη
Μαρτυρίες για τις διάφορες εκδοχές της προσφυγιάς
Δεκαοχτώ προσωπικές ιστορίες ξεριζωμού και προσφυγιάς καταγράφονται από τη συγγραφέα. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Το μεγαλύτερο αφορά την προσφυγιά του ’22, το δεύτερο την προσφυγιά του εμφυλίου και το τρίτο τη σύγχρονη μετανάστευση. Τόποι προέλευσης του ’22 Σαμψούντα. Τρίπολη, Προύσα, Σμύρνη. Τόποι προορισμού Αθήνα, Πει-
ραιάς, Δραπετσώνα, Κοκκινιά, Αγρίνιο. Το δράμα και η εποποιία για τα θύματα του ’22. «Ο Πόντιον ρίζαμ’, καμίαν κι χάτε. Ση βούραν’ ατ απέσ’ σπήκ το λιθάρ εβγάλ νερόν και πειν και δει και τ’ αλλ’ τς». Για τους πολιτικούς πρόσφυγες η πορεία είναι αντίστροφη. «Να μου φέρεις χώμα απ’ την πατρίδα κι όταν πεθάνω να μου το ρίξετε πάνω μου». Προσφυγιά όμως
είναι και η μετανάστευση. Είτε αυτή αφορά το εξωτερικό είτε το εσωτερικό. Σημασία έχει ο λόγος της εξόδου που δεν είναι άλλος από τον αγώνα για επιβίωση. Τόπος προορισμού η Γερμανία, η Γαλλία αλλά και η Αθήνα. Τόπος προέλευσης η Ελλάδα, η επαρχία αλλά και η Ρουμανία.
Η γενοκτονία και η προσφυγιά του Ελληνισμού
επιμ. Αρ. Κεσόπουλου Το βιβλίο αυτό αποτελεί τον 4ο τόμο της σειράς « Αλησμόνητες πατρίδες του ελληνισμού». Πραγματεύεται τις περιπέτειες του ελληνισμού κατά τον 20ο αι. εστιάζοντας περισσότερο σε αυτόν της ανατολής. Πρόκειται
Καταγραφή και μαρτυρία σε άρθρα και κείμενα
Ο
ΒΙΒΛΙΟΠΟΝΤΙΚΑΣ
ουσιαστικά για ένα ανθολόγιο κειμένων (άρθρων και αποσπασμάτων) που αφορούν τις θεματικές της γεννοκτονίας και της προσφυγιάς. Χωρίζεται σε τρία μέρη εκ των οποίων το τρίτο περιέχει δημοσιευμένες προσωπικές μαρτυρίες. Η δομή του είναι ασύνδετη καθώς αποτελείται από ένα
μωσαικό διαφορετικών προσεγγίσεων. Εντούτοις διαθέτει τη ζωντάνια ενός περιοδικού καθώς οργανώνεται με διαρκή παραθέματα συνοδευμένα από πλήθος φωτογραφιών. Η μορφή σχολικού εγχειριδίου και η μεγάλη ποικιλία των κειμένων του, συνιστούν τη ιδιαιτερότητά του έργου.
ΤΕΥΧΟΣ
5
ΣΕΛΙΔΑ 3
Το 1922 και οι πρόσφυγες - μια νέα ματιά επιμ.Αντώνης Λιάκος Το συλλογικό αυτό έργο προσπαθεί όπως μας πληροφορεί και ο τίτλος του, να εξετάσει τη φλεγόμενη ιστορικά περίοδο από περισσότερες από μία οπτικές γωνίες. Χαρακτηριστική του ύφους και των προθέσεων του βιβλίου είναι η προτροπή του επιμελητή της έκδοσης καθηγητή Αντώνη Λιάκου στην εισαγωγή του βιβλίου, ότι πρέπει να καλλιεργούμε τη μνήμη του ’22 και της προσφυγιάς όχι ως μνήμη -εκδίκηση αλλά ως μνήμη -κατανόηση. Στα πλαίσια αυτά εξετάζεται η περίοδος
πριν από την καταστροφή μέσα από την ανθρωπογεωγραφία των ελληνορθόδοξων κοινοτήτων και των διωγμών τους. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η περίοδος 1918-1922 στην τουρκική ιστοριογραφία και το προφυγικό ζήτημα από την ελληνική πλευρά. Ακολουθεί η παρουσίαση των μουσουλμάνων προσφύγων σε αντίστροφή πορεία προς την ανατολή. Το βιβλίο κλείνει με μια αναδρομή στην ιστορία της προσφυγικής μνήμης όπως αυτή διαμορφώθηκε στον ελλαδικό χώρο.
Ο καθηγητής
Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Δ.Μακεδονία (1923-30) & Προσφυγική Ελλάδα (1913-30) του Στάθη Πελαγίδη
Στάθης Πελαγίδης ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το
Οι δύο τόμοι της παρουσίασης είναι προϊόν έρευνας του κατεξοχήν ερευνητή αυτής της ιστορικής περιόδου, του καθηγητή του Α.Π.Θ Πελαγίδη Ευστάθιου. Πρόκειται για δύο επιστημονικά οργανωμένες μελέτες γύρω από το προσφυγικό ζήτημα με πλήθος στοιχεία, πίνακες και φωτογραφικό υλικό. Η ανάγκη της τεκμηρίωσης καλύπτεται απόλυτα από την εκτεταμένη παράθεση στοιχείων, ντοκουμέντων και βιβλιογραφικών πηγών.
προσφυγικό
ζήτημα αποκαλύπτοντας όλες τις πτυχές του.
Οι δικοί μας ξένοι—Bizim yabancilar Η εγκατάσταση των προσφύγων μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης του Θωμά Σιδέρη Το βιβλίο αυτό στο οποίο έχουμε ήδη αναφερθεί στο 3ο τεύχος του Βιβλιοπόντικα Μαρτίου 2015, έχει έναν διπλό αποδέκτη καθώς απευθύνεται παράλληλα σε Ελληνικό και Τουρκικό αναγνωστικό κοινό. Όχι μόνο η δίγλωσση έκδοση αλλά και η επιλογή της ταυτόχρονης παρουσίασης μαρτυριών και των δύο πλευρών, αποδεικνύει τη στόχευσή του
που δεν είναι άλλη από τη σφαιρική και ισότιμη αντιμετώπιση των ανθρώπων- προσφύγων ανεξάρτητα από φυλή ή θρησκεία. Το νεωτερικό στοιχείο του βιβλίου αποτελεί η πρότασή του να προσπαθήσουμε να δούμε το προσφυγικό ζήτημα και με τα μάτια του άλλου. Αυτό βέβαια δεν θα ήταν εφικτό πριν από χρόνια όταν η μνήμη ήταν νωπή και χρωμάτιζε
έντονα τη σκέψη. Παρόλα αυτά και τότε ακόμη υπήρχαν ενδείξεις ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να ξεπεράσουν «τείχη». Ο Ξενοφών Άκογλου αναφέρει στα Λαογραφικά Κοτυώρων ότι το 1916 οι Τούρκοι πρόσφυγες από την Τραπεζούντα, μετά την κατάληψή της από τους Ρώσους, φιλοξενήθηκαν από τους Έλληνες των Κοτυώρων στο πέρασμά τους από εκεί.
Ο Βιβλιοπόντικας συντάσσεται με ευθύνη του Τμήματος Βιβλίου και με την ελεύθερη συμβολή των μελών ή φίλων του Συλλόγου
Επισκεφθείτε μας στο web : www.soumela.gr
Καλή πολιτιστική χρονιά
Υπεύθυνοι στο Τμήμα Βιβλίου είναι οι: Ποικιλίδης Γιάννης - Έφορος Αμοιρίδης Παναγιώτης - Μέλος Δημόπουλος Δημήτρης - Μέλος Η βιβλιοθήκη είναι ελεύθερα προσβάσιμη και διαθέσιμη σε όλους. Ως δανειστική είναι ανοιχτή κάθε Σάββατο πρωί ή μετά από συνεννόηση.
«Ποντιακός Πολιτισμός» Χρυσοποίκιλτος και Παντίλαμπρος ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ (του ΞΕΝΟΥ ΞΕΝΙΤΑ)
«Ήμαρτα! Γιάμ’ εν’ ο Χριστόν; Ας παίρομε μονάζομ΄ ατόν» Η περιποίηση των ξένων γινόταν με προθυμία και ευχαρίστηση εξαιρετική. Κατά τας πανηγύρεις δε όλες οι οικογένειες προέβλεπαν και φρόντιζαν από την προηγούμενη μέρα να ετοιμάσουν εκλεκτά και άφθονα φαγητά. Όσοι ερχότανε για δουλειές τους που απαιτούσαν μερικές ημέρες να τελειώσουν ή για να βρουν εργασία, πήγαιναν συνήθως στην αυλή της εκκλησίας. Εκεί γινότανε επαφή με άτομα που τους οδηγούσαν σε σπίτια για φιλοξενία. Αν έφταναν αργά στην πόλη ή τη νύχτα, πήγαιναν στα σπίτια κατευθείαν και ζητούσαν φιλοξενία. Δεν υπάρχει περίπτωση που να μην γένηκαν δεκτοί τέτοιοι ξένοι. Μόνο, εσύμβαινε κάποτε να πάνε σε τρανά τζάκια και αντί να τους φιλοξενήσουν τους δίνανε χρήματα να πάνε να μείνουν στα Χάνα̤ με τη δικαιολογία «Έχομε άρρωστον και κ’ επορούμε να μονάζομε. ’Επαρ’ αούτο το γορόσ’ και δέβα στην Καϊφέν» (μισό γορόσ’ η διανυκτέρευση). Αν μαθευόταν όμως αυτό δεν γλύτωναν απ’ το κουτσομπολιό που ξέσπαγε άγρια εις βάρος τους «Ήμαρτον! Αοίκον πα ίνεται; Άνθρωπον ποι κρούει στην πόρταν την νύχταν κι μονάεις ατόν καμμίαν;» Για κάθε φιλοξενούμενο εξασφάλιζαν φαί και ύπνο. Στα περισσότερα σπίτια υπήρχε ιδιαίτερος χώρος προορισμένος για τους ξένους. Η περιποίηση δεν υστερούσε καθόλου όταν φιλοξενούσαν Τούρκους μόνο που τους έβαζαν σε χώρο χωρίς εικονίσματα. Ακόμη και σε δύσκολες και χαλεπές περιστάσεις όπως και κατά την περίοδο σφαγής των Αρμενίων κατόρθωσαν να φιλοξενήσουν κρυφά και να σώσουν πολλούς. Αλλά κι όταν έφευγαν δεν έφευγαν με άδεια χέρια. Η φιλοξενία αποτελούσε ένα από τα ιερότερα και σπουδαιότερα καθήκοντα του καθενός. Έρευνα—Επιμέλεια Π.Σουμελίδης