La FGTB et les syndicats du Sud se mobilisent ensemble contre les violences

The FGTB and the trade unions in the South together against violence La FGTB et les syndicats du Sud se mobilisent ensemble contre les violences Het ABVV en de vakbonden uit het Zuiden samen tegen geweld

Table of contents Table des matières Inhoudsopgave

2

“Heavy loads” – a tribute to the women of Kivu “Lourds fardeaux”: hommage aux femmes transporteuses du Kivu “Zware lasten”: eerbetoon aan de vrouwen van Kivu

7

The FGTB invests in the World March of Women La FGTB investit la Marche Mondiale des Femmes Het ABVV stapt mee in de Wereldvrouwenmars

8

The FGTB supports trade union projects in the South for more gender equality La FGTB soutient des projets syndicaux au Sud pour plus d’égalité femmes-­hommes Het ABVV steunt vakbondsprojecten in het Zuiden voor meer gelijkheid V/M

10

The FGTB at the World Social Forum La FGTB au Forum Social Mondial Het ABVV op het Wereld Sociaal Forum

12

A few impressions of an exhibition that leaves no one untouched L’exposition nous a touchés... quelques impressions Enkele indrukken van een tentoonstelling die niemand onverschillig laat

14

Male and female students talk about the “Heavy Loads” exhibition Les étudiant-­e-­s sénégalais-­e-­s parlent de l’exposition “Lourds Fardeaux” Studenten V/M uit Senegal over de tentoonstelling “Zware Lasten”

20

Congolese trade unions for gender equality Les syndicats congolais pour l’égalité femmes-­hommes De Congolese vakbonden voor gelijkheid V/M

22

The trade unions in the South are mobilizing to achieve gender equality Les syndicats du Sud se mobilisent pour l’égalité entre les femmes et les hommes De vakbonden uit het Zuiden mobiliseren voor de gelijkheid V/M

24

What are the international organisations doing?

Que font les organisations internationales?

Wat doen de internationale organisaties?

26

What about our country, Belgium...

Et chez nous, en Belgique…

In eigen boezem kijken…

30

+RZ WR oQG RXW PRUH Pour aller plus loin Meer weten

English

Introduction The war continues in the Democratic Republic of Congo (DRC), and particularly in the two SURYLQFHV RI .LYX $QG ZRPHQ DUH WKH oUVW YLFWLPV Trade unions have a part to play and the FGTB is no exception. $V VRFLDO LQHTXDOLWLHV DQG WKH XQHYHQ GLVWULEXWLRQ RI ZHDOWK DUH WKH PDLQ FDXVHV RI FRQpLFW the trade unions play an essential part when it comes to preventing these causes and keeping the peace. These inequalities are often a source of violence, especially against women. ,W LV XQLYHUVDOO\ UHFRJQLVHG WKDW HTXDO SDUWLFLSDWLRQ RI ZRPHQ DQG PHQ LQ DOO oHOGV q economic, social and political – is a vital condition for peace and democracy. For the FGTB, the combating of gender inequalities in the labour market and society has always been a priority and a fundamental value, which has to be defended at international level.

Together with our partners in the South, we carry on a wide range of positive trade union solidarity initiatives aimed at combating violence in society and particularly against women.

The approach adopted in this brochure is two-­fold. It challenges gender inequalities and highlights the international work of the FGTB. Defending the FGTB’s trade union values -­ of equality, solidarity, social justice, and democracy -­ involves taking action at international level and concrete development cooperation projects. By taking initiatives aimed at raising DZDUHQHVV DQG E\ JLYLQJ VSHFLoF DLG PHDVXUHV IRU WUDGH XQLRQV LQ WKH VRXWKHUQ KHPLVSKHUH the FGTB tries to develop a strong trade union counter power at international level and put a stop to this violence.

We have chosen to display a series of pictures in this brochure of women carrying heavy loads. These loads, which differ from one society to another, symbolise the various degrees of discrimination, to which women are subjected, wherever they live.

Violence against women is not only the case of the DRC and not only a women’s issue.

In the conclusion, you will read why also in Belgium we must continue the struggle for more gender equality and why, in the end, everyone will take advantage of it!

Anne DEMELENNE General Secretary

Rudy DE LEEUW President

3

Français

Introduction En RÊpublique DÊmocratique du Congo (RDC), et tout particulièrement dans les deux SURYLQFHV GX .LYX OD JXHUUH Q HQ oQLW SDV (W FH VRQW OHV IHPPHV TXL VRQW OHV SUHPLšUHV victimes.

Les syndicats ont un rôle à jouer et la FGTB n’est pas en reste.

Parce que les inÊgalitÊs sociales et la mauvaise rÊpartition des richesses sont les principales FDXVHV GH FRQpLW OHV V\QGLFDWV VRQW GHV DFWHXUV LQFRQWRXUQDEOHV SRXU OHV SU¸YHQLU HW maintenir la paix. D’autant plus que les situations d’inÊgalitÊs sont souvent sources de violence contre les femmes.

Il est d’ailleurs unanimement reconnu que la participation Êgale des femmes et des hommes dans tous les domaines, Êconomique, social et politique, est une condition indispensable à la paix et à la dÊmocratie. Pour la FGTB, la lutte contre les inÊgalitÊs femmes-­hommes sur le marchÊ du travail et dans la sociÊtÊ a toujours ÊtÊ une prioritÊ et une valeur de base dÊfendue au niveau international.

Ensemble avec nos partenaires du Sud, nous menons de nombreuses actions positives de solidaritÊ syndicale pour lutter contre les violences dans la sociÊtÊ et tout particulièrement celles à l’encontre des femmes.

L’approche de cette brochure est double : questionner les inÊgalitÊs femmes-­hommes et mettre en lumière l’action internationale de la FGTB. En effet, la dÊfense des valeurs syndicales de la FGTB – ÊgalitÊ, solidaritÊ, justice sociale et dÊmocratie – passe aussi par l’action internationale et par des projets concrets de coopÊration au dÊveloppement. Et la FGTB agit sur plusieurs fronts : d’actions de sensibilisation aux projets de coopÊration en SDVVDQW SDU GHV VRXWLHQV VS¸FLoTXHV DX[ V\QGLFDWV GX 6XG GH PDQLšUH ² G¸YHORSSHU XQ FRQWUH SRXYRLU V\QGLFDO LQWHUQDWLRQDO IRUW HW PHWWUH oQ ² FHV YLROHQFHV La FGTB a choisi d’illustrer cette brochure par une sÊrie de photos de femmes portant des lourds fardeaux. Ces fardeaux, diffÊrents d’une sociÊtÊ à l’autre, symbolisent les degrÊs divers de discrimination et de violence dont les femmes font l’objet, oÚ qu’elles soient.

Les violences Ă l’Êgard des femmes ne sont pas seulement l’affaire de la RDC, et pas seulement une ‘affaire de femmes’. Dans la conclusion, vous lirez pourquoi aussi en Belgique, nous devons continuer la lutte pour plus d’ÊgalitĂŠ et pourquoi tout le monde a Ă y gagner!

Anne DEMELENNE SecrĂŠtaire GĂŠnĂŠrale

4

Rudy DE LEEUW PrĂŠsident

Nederlands

Inleiding In de Democratische Republiek Congo (DRC) en meer bepaald in de twee provincies van Kivu, blijft de oorlog aanslepen. Vrouwen zijn de eerste slachtoffers.

De vakbonden hebben een belangrijke rol en het ABVV blijft niet afzijdig.

'H YDNERQGHQ ]LMQ RQRQWEHHUOLMNH SDUWQHUV ELM KHW YRRUNRPHQ YDQ FRQpLFWHQ HQ KHW EHZDUHQ van de vrede. De sociale ongelijkheid en de onrechtvaardige verdeling van de rijkdom liggen LPPHUV DDQ GH EDVLV YDQ KHW FRQpLFW (Q GLH RQJHOLMNKHLG LV HHQ EURQ YDQ JHZHOG YDDN gericht op vrouwen.

Het is intussen algemeen erkend dat de gelijke behandeling van vrouwen en mannen op alle vlakken, economisch, politiek en sociaal, een noodzakelijke voorwaarde is voor vrede en democratie. Voor het ABVV is de strijd tegen de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt, in de samenleving en op het thuisfront een prioriteit en een basisvoorwaarde die op internationaal vlak verdedigd wordt.

Samen met onze partners in het Zuiden voeren we tal van positieve solidariteitsacties om het geweld in de samenleving en vooral het geweld tegen vrouwen te bestrijden.

De brochure belicht zowel onze strijd voor meer gelijkheid tussen vrouwen en mannen als onze internationale werking. Via onze internationale actie en door middel van concrete samenwerkingsprojecten komen we op voor de waarden van het ABVV: gelijkheid, solidariteit, sociale rechtvaardigheid en democratie. In het kader van deze samenwerkingsprojecten ]HWWHQ ZH EHZXVWPDNLQJVFDPSDJQHV RS HQ JHYHQ ZH VSHFLoHNH VWHXQ DDQ GH YDNERQGHQ uit het Zuiden. Op die manier kunnen we een sterke internationale syndicale tegenmacht opbouwen en een einde stellen aan het geweld.

We illustreren deze brochure met een reeks foto’s van vrouwen die zware lasten dragen.

Deze lasten, die verschillen van samenleving tot samenleving, staan symbool voor de diverse vormen van discriminatie waarvan vrouwen het slachtoffer zijn, waar ze ook wonen.

Geweld ten aanzien van vrouwen is geen louter Congolese aangelegenheid, en niet alleen een ‘vrouwenzaak’. In het nawoord lees je waarom we ook in BelgiĂŤ onze strijd voor meer gelijkheid moeten voortzetten, en waarom iedereen hier baat bij heeft!

Anne DEMELENNE Algemeen Secretaris

Rudy DE LEEUW Voorzitter

5

6

“Heavy loads�: a tribute to the load carrying women of Kivu

In order to take their products to market, the “load carrying� women often cover 50 km on foot, carrying bags weighing 40 kg or more on their heads or backs. In South Kivu, this task is set aside for women. It is a matter of “tradition, custom and culture�.

On the roads of Bukavu, Eliane Beeson and François Vaxelaire, two Belgian photographers, met and were able to capture fabulous portraits of these extraordinary women. These portraits are used for the Tugawe (“Let’s shareâ€?) awareness raising campaign focusing on male-­female equality, which is led by the Observatory for Gender Parity in the DRC*.

Exhibiting these female portraits makes it possible to “forcefully illustrate the question of labour, which is very unevenly distributed between women and menâ€? explains EspĂŠrance Mawanzo, female president of the Observatory. “The exhibition aims to stimulate discussion concerning stereotypes and get people thinking about gender-­based inequalities** -­ from Bukavu to Brussels!â€? )RU PRUH LQIRUPDWLRQ RQ WKH 2EVHUYDWRU\ VHH WKH VHFWLRQ k+RZ WR oQG RXW PRUHy S **Gender refers to the social and cultural behavior and role expectations towards men and women. It is, unlike sex (biological difference between women and men) not innate but variable over time and from culture to culture. Women are, for example, biologically predestined to bear children but socially not predestined to take care of them.

“Lourds fardeauxâ€?: Pour se rendre au marchĂŠ vendre leurs produits, les femmes hommage aux femmes “transporteusesâ€? parcourent souvent 50 km Ă pied, portant sur transporteuses la tĂŞte ou le dos des sacs de 40 kg et plus. Au Sud-­Kivu, cette du Kivu tâche est rĂŠservĂŠe aux femmes. C’est “la tradition, la coutume, la cultureâ€?.

Sur les routes de Bukavu, Eliane Beeson et François Vaxelaire, deux photographes belges, ont rencontrĂŠ ces femmes extraordinaires et ont tirĂŠ d’elles de fabuleux portraits. Ces clichĂŠs servent Ă la campagne de sensibilisation Tugawe (“Partageonsâ€?) sur l’ÊgalitĂŠ femmes-­ hommes menĂŠe par l’Observatoire de la paritĂŠ en RDC*.

Montrer ces portraits fĂŠminins permet d’ “illustrer avec force la question du travail, très inĂŠgalement rĂŠparti entre hommes et femmesâ€?, explique EspĂŠrance Mawanzo, la prĂŠsidente GH O 2EVHUYDWRLUH k/ H[SRVLWLRQ YLVH ² SURYRTXHU XQ G¸EDW VXU OHV VW¸U¸RW\SHV HW GH U¸p¸FKLU aux inĂŠgalitĂŠs fondĂŠes sur le genre**... de Bukavu Ă Bruxelles!“ * Pour plus de dĂŠtails sur l’Observatoire, voir la rubrique “Pour aller plus loinâ€? de cette brochure, p. 34. **Le genre se rĂŠfère aux attentes et rĂ´les sociaux et culturels vis-­à -­vis des hommes et des femmes. Le genre, contrairement au sexe (diffĂŠrences biologiques entre les femmes et les hommes) n’est pas innĂŠ mais varie selon les ĂŠpoques et les cultures. Les femmes sont par exemple biologiquement prĂŠdisposĂŠes pour faire des enfants mais pas pour s’en occuper.

“Zware lasten�: eerbetoon aan de vrouwen van Kivu

Om hun producten op de markt te gaan verkopen, leggen deze vrouwen vaak tot 50 kilometer te voet af, waarbij ze zakken van 40 kg of meer op het hoofd of de rug dragen. In Zuid-­Kivu doen enkel vrouwen dit werk. Het is “de traditie, de gewoonte, de cultuur�.

Op de wegen in Bukavu kwamen Eliane Beeson en François Vaxelaire, twee Belgische fotografen, deze uitzonderlijke vrouwen tegen en maakten van hen prachtige portretten.

Deze foto’s worden gebruikt voor de bewustmakingscampagne Tugawe (“Laten we delen�) over de gelijkheid vrouw-­man van het Observatorium voor de Gelijkheid V/M in de DRC*.

Door deze portretten van vrouwen te tonen, kan “het probleem van de zeer ongelijke arbeidsverdeling tussen mannen en vrouwen aan de kaak gesteld wordenâ€?, zegt EspĂŠrance Mawanzo, voorzitster van het Observatorium. “Met deze tentoonstelling willen wij een debat op gang brengen over V/M clichĂŠs en de mensen doen nadenken over gendergebonden ongelijkheden**... van Bukavu tot Brussel!â€? * Meer info over het Observatorium, in de rubriek ‘Meer weten’, p. 34. **Gender verwijst naar de sociale en culturele verwachtingen en rolpatronen voor mannen en vrouwen. Het is, in tegenstelling tot geslacht (biologisch verschil tussen vrouwen en mannen), niet aangeboren maar veranderlijk doorheen de tijd en van cultuur tot cultuur. Vrouwen zijn bijv. biologisch voorbestemd om kinderen te baren maar niet om de zorg op zich te nemen.

7

8

The FGTB invests in the World March of Women

The question of gender equality is one of the key focuses of the FGTB’s international policy.

We developed different kind of initiatives in this area, particularly in the DRC and also in the Balkans.

In October 2010, the World March of Women saw 15,000 women travel to South Kivu from the four corners of the world marked an important stage in this struggle. It was attended by a major FGTB trade union delegation. We have worked with African trade XQLRQLVWV RI ERWK JHQGHUV LQ RUGHU WR GHoQH KRZ WKH\ FDQ IXOoO WKHLU UROH DV SURPRWHUV of peace.

In addition, around 30 trade union women from 12 African countries came together in RUGHU WR GLVFXVV YLROHQFH LQpLFWHG RQ ZRPHQ 7KH\ DOVR WDONHG DERXW WKH EUDYH VWHSV that they have taken to combat this violence and help the victims.

La question de l’ÊgalitÊ entre les hommes et les femmes est un des axes de la politique internationale de la FGTB.

La FGTB investit la Marche Mondiale des Femmes

Elle s’est d’ailleurs souvent mobilisÊe à ce sujet, tout particulièrement en RDC mais aussi dans les Balkans.

La Marche Mondiale des Femmes, qui a rĂŠuni en octobre 2010 au Sud Kivu 15 000 femmes des quatre coins du monde, marque une ĂŠtape importante de ce combat.

Une forte dÊlÊgation de syndicalistes FGTB y Êtait. Nous avons travaillÊ avec les IHPPHV HW OHV KRPPHV V\QGLFDOLVWHV DIULFDLQV DoQ GH G¸oQLU OHV PR\HQV GH UHPSOLU au mieux leur rôle de promoteurs de paix.

De plus, près de 30 femmes syndicalistes de 12 pays africains se sont rÊunies et RQW W¸PRLJQ¸ GHV YLROHQFHV LQpLJ¸HV DX[ IHPPHV PDLV VXUWRXW GH OHXUV DFWLRQV courageuses pour les combattre et pour aider celles qui en sont victimes.

Het ABVV stapt mee in de Wereldvrouwenmars

Gelijkheid tussen vrouwen en mannen is ĂŠĂŠn van de krachtlijnen van de internationale politiek van het ABVV. We ontwikkelden tal van acties, in het bijzonder in de DRC, maar ook in de Balkanlanden.

De Wereldvrouwenmars, die in oktober 2010 meer dan 15.000 vrouwen uit heel de wereld samenbracht in Zuid-­Kivu, vormde een belangrijke stap. Het ABVV stapte mee in de mars en betuigde zo zijn solidariteit met de Congolese vrouwen. Nog belangrijker is dat we met Afrikaanse syndicalisten, vrouwen en mannen, mee nagedacht hebben over hoe ze als lokale vakbonden hun taak als voorvechters van de vrede kunnen waarmaken.

Een 30-­tal vrouwelijke syndicalisten uit 12 Afrikaanse landen getuigden over het geweld tegen vrouwen, hun moedige strijd tegen dat geweld en de hulp die ze bieden aan de slachtoffers.

9

10

The FGTB supports trade union projects in the South for more gender equality

Within the framework of its international cooperation projects, the FGTB contributes to the reinforcement of initiatives implemented by its trade union partners in the South.

The objective, for our partners, is to analyse more effectively the impacts of trade union activities and (trade union, political, economic) decisions on relationships between women and men.

It is therefore a matter of changing the image of women and men in society and reinforcing the legitimacy of women within their own trade union structures. ,Q WKH oHOG WKH )*7% VXSSRUWV LWV SDUWQHUV E\ PHDQV RI WUDLQLQJ F\FOHV DQG E\ FUHDWLQJ D database. This is in addition to awareness raising campaigns aimed at ensuring that the balanced representation of women and men and the gender question are taken into account at all levels of social dialogue, as an essential factor for decent work.

Dans le cadre de ses projets de coopÊration internationale, la FGTB participe au renforcement des moyens d’action de ses partenaires syndicaux du Sud.

La FGTB soutient des projets syndicaux au Sud pour plus d’ÊgalitÊ femmes-­hommes

L’objectif, pour nos partenaires, est de mieux analyser les impacts d’une part des activitÊs syndicales et d’autre part des dÊcisions (syndicales, politiques, Êconomiques) sur les rapports entre les hommes et les femmes.

Il s’agit ainsi de changer l’image des femmes et des hommes dans la sociÊtÊ et de renforcer la lÊgitimitÊ des femmes au sein de leurs propres structures syndicales.

Sur le terrain, la FGTB appuie ses partenaires via des cycles de formations, la crĂŠation de base de donnĂŠes, des campagnes de sensibilisation pour que la reprĂŠsentation ĂŠquilibrĂŠe des femmes et des hommes et la question du genre soient prises en compte Ă tous les niveaux du dialogue social comme ĂŠlĂŠment incontournable du travail dĂŠcent.

Het ABVV steunt vakbondsprojecten in het Zuiden voor meer gelijkheid V/M

In het kader van zijn internationale samenwerkingsprojecten versterkt het ABVV de actiemiddelen van zijn partners in het Zuiden.

Deze partners trachten de impact in te schatten van de syndicale werking en van syndicale, politieke en economische beslissingen op de verhouding tussen mannen en vrouwen.

De bedoeling is het beeld van de vrouw en de man in de samenleving te veranderen en de gerechtvaardigde plaats van de vrouw in de eigen vakbondsstructuren te verstevigen.

Op het terrein zelf steunt het ABVV zijn partners via vormingen, het aanmaken van een database en bewustmakingscampagnes, opdat er rekening zou gehouden worden met een evenwichtige vertegenwoordiging van vrouwen en mannen en met de genderproblematiek, op alle niveaus van het sociaal overleg, als onlosmakelijk onderdeel van waardig werk.

11

12

The FGTB at the World Social Forum

In February 2011, the 9th World Social Forum was held in Dakar, Senegal.

The FGTB was in attendance and truly made its mark -­ at the opening demonstration, the delegation marched with life-­size photos of the load carrying women of Bukavu.

In partnership with the Observatory for Congolese Gender Parity, the FGTB then organised the “Heavy Loads� exhibition on the University of Dakar campus and stimulated lively debates with male and female students concerning the trade union initiative aimed at gender equality.

Finally, the FGTB organised a workshop “Trade unions say no to violence against women during FRQpLFWV DQG LQ WKH ZRUNSODFHy ZKLFK SURYLGHG DQ RSSRUWXQLW\ WR VKDUH SRLQWV RI YLHZ ZLWK %HOJLDQ Congolese, Senegalese and South African trade union members. This event proved a real success: almost 150 people – most of whom were young students – squeezed into the small tent to hear about the role of trade unions in this struggle for gender equality and suggest concrete courses of action.

En fÊvrier 2011 s’est tenu à Dakar (SÊnÊgal) le 9e Forum social mondial.

La FGTB au Forum Social Mondial

La FGTB Êtait sur place et a fait mouche: lors de la PDQLIHVWDWLRQ G RXYHUWXUH OD G¸O¸JDWLRQ D G¸oO¸ DYHF les photos grandeur nature des femmes porteuses de Bukavu.

Ensuite, en collaboration avec l’Observatoire Congolais de la ParitĂŠ, la FGTB a organisĂŠ l’exposition “Lourds Fardeauxâ€? sur le campus de l’universitĂŠ de Dakar et a pu entamer avec les ĂŠtudiant-­es des dĂŠbats animĂŠs autour de l’approche syndicale de l’ÊgalitĂŠ femmes-­hommes.

(QoQ OD )*7% D RUJDQLV¸ XQ DWHOLHU LQWLWXO¸ k/HV V\QGLFDWV GLVHQW QRQ DX[ YLROHQFHV IDLWHV DX[ IHPPHV GDQV OHV FRQpLWV HW VXU OHXU OLHX GH WUDYDLOy / RFFDVLRQ GH FURLVHU les points de vue des syndicalistes belges, congolais, sÊnÊgalais et sud-­africains.

Un vÊritable succès: près de 150 personnes – dont une majoritÊ de jeunes Êtudiants – se sont serrÊs sous le petit chapiteau pour Êcouter le rôle des syndicats dans la lutte pour l’ÊgalitÊ femmes-­hommes et proposer des pistes concrètes d’action.

Het ABVV op het Wereld Sociaal Forum

In februari 2011 vond in Dakar (Senegal) het 9e Wereld Sociaal Forum plaats.

Het ABVV was er aanwezig en onze delegatie droeg bij de openingsmanifestatie levensgrote foto’s mee van de lastendragende vrouwen van Bukavu.

Daarna organiseerde het ABVV in samenwerking met het Observatorium voor de Gelijkheid V/M de tentoonstelling “Zware lastenâ€? op de universiteitscampus van Dakar. Op die manier kwam er met de studenten een levendig debat op gang over de syndicale benadering van de gelijkheid V/M. Tot slot organiseerde het ABVV ook een workshop: â€?De vakbonden zeggen neen tegen het geweld RS YURXZHQ ELM FRQpLFWHQ HQ RS GH ZHUNYORHUy 'DW ZDV G¸ NDQV RP GH VWDQGSXQWHQ YDQ GH %HOJLVFKH Congolese, Senegalese en Zuid-­Afrikaanse vakbonden met elkaar te confronteren. De workshop was een onverhoopt succes: zo’n 150 personen – waaronder een meerderheid jonge studenten – verdrongen zich onder de kleine tent om te discussiĂŤren over de rol van de vakbonden in de strijd voor gelijkheid V/M en om concrete actievoorstellen te formuleren.

13

14

A few impressions of an exhibition that leaves no one untouched

“Women used as trucks, exploited women‌ but above all women who dare to stand up in solidarity. Together we are stronger!â€?

Daniel Van Daele, Federal Secretary FGTB

“The war never brings peace‌ In the Kivu region, 6 million people were killed in a war that KDV UDJHG IRU RYHU \HDUV :RPHQ DQG FKLOGUHQ DUH WKH oUVW YLFWLPV 7KHVH ZRPHQ WKH\ are also called “women-­trucksâ€?: they carry yucca, onions and other vegetables and bring them to the market in exchange for alms. Some women have abortions after being raped by soldiers or rebels. Often, they get them back problems and they cannot longer carry loads. Their living conditions deteriorate even further... We have colonized the Congo and we have a duty of reparation. We must react against neo-­colonialism, neo-­liberalism. Also in our own country.â€?

Lieven Vanhoutte, Centrale GĂŠnĂŠrale FGTB

“Femmes-­camions, femmes exploitĂŠes. Mais femmes DEBOUT dans la solidaritĂŠ. Ensemble nous serons plus forts!â€?

L’exposition nous a touchÊs... quelques impressions

Daniel Van Daele, SecrĂŠtaire fĂŠdĂŠral, FGTB “La guerre n’apporte jamais la paix... Dans la rĂŠgion du Kivu, 6 millions de personnes ont trouvĂŠ la mort dans une guerre qui sĂŠvit depuis plus de 20 ans.

Les femmes et les enfants sont les premières victimes. Ces femmes, on les appelle aussi les femmes-­camions: elles transportent des yuccas, des oignons et d’autres lÊgumes et les acheminent au marchÊ en Êchange d’une aumône.

Certaines femmes se font avorter après avoir ÊtÊ violÊes par des militaires ou par des rebelles. Souvent leur dos cède et elles n’arrivent plus à porter de charges.

Leurs conditions de vie se dÊtÊriorent encore un peu plus‌ Nous avons colonisÊ le Congo et nous avons un devoir de rÊparation envers les Congolais. Il faut rÊagir contre le nÊo-­colonialisme, le nÊo-­libÊralisme. Et Êgalement dans notre propre pays.�

Lieven Vanhoutte, Centrale GĂŠnĂŠrale FGTB

Enkele indrukken van een tentoonstelling die niemand onverschillig laat

“Vrouwen die als vrachtwagens gebruikt worden, vrouwen die uitgebuit worden, maar bovenal weerstand bieden dankzij solidariteit. Samen zijn we sterker!�

Daniel Van Daele, Federaal Secretaris ABVV

“Nooit brengt oorlog vrede... In de streek van Kivu woedt al meer dan 20 jaar een oorlog die het leven kostte aan meer dan 6 miljoen mensen. Vrouwen en kinderen zijn de eerste slachtoffers. Deze vrouwen worden ook “levende vrachtwagens� genoemd.

Zij verslepen de yuka’s, de ajuinen en andere groenten naar de markt en krijgen daar een kleine vergoeding voor. Sommige vrouwen plegen abortus wanneer ze door militairen of rebellen verkracht zijn. Vaak begeeft hun rug het en kunnen ze geen lasten meer dragen. Zo wordt hun leven nog slechter. Wij koloniseerden Congo en moeten iets herstellen. Iets doen tegen het neokolonialisme, het neoliberalisme. Ook in eigen land.�

Lieven Vanhoutte, Algemene Centrale ABVV

15

“Women carry the key to development.”

Steven Marchand, Provincial Secretary, ABVV Vlaams Brabant “The “Heavy Loads” exhibition uses pictures, which bear witness to the remaining battles to be fought, in terms of ensuring the respect of the rights and dignity of male and female workers. It also confronts us with evidence that it is also useful to remember: the FKDOOHQJHV RI WUDGH XQLRQ VWUXJJOHV DQG ZRPHQ V oJKW IRU JUHDWHU recognition, rights and equality are intrinsically linked. Our capacity to meet these common challenges can only be reinforced on the basis of our solidarity.”

Jean-­François Ramquet, Regional Secretary, FGTB Liège-­Huy-­ Waremme “Ce sont les femmes qui portent la clé du développement.”

Steven Marchand, Secrétaire Provincial, FGTB Brabant Flamand “L’exposition “Lourds Fardeaux” est le témoin par l’image, des combats qu’il reste à mener pour le respect des droits et de la dignité des travailleurs, des travailleuses. Elle nous place également face à une évidence, qu’il est toujours utile de rappeler: les enjeux des luttes syndicales et ceux du combat des femmes pour plus de reconnaissance, de droits et d’égalité sont intrinsèquement liés. Notre capacité à UHOHYHU FHV G¸oV FRPPXQV QH SRXUUD VH UHQIRUFHU TXH VXU le socle de notre solidarité.”

Jean-­François Ramquet, Secrétaire régional interprofessionnel, FGTB Liège-­Huy-­Waremme

“Vrouwen hebben de ontwikkeling in handen.”

sleutel

voor

Steven Marchand, Provinciaal Secretaris, ABVV Vlaams-­Brabant “De beelden uit de tentoonstelling “Zware Lasten” brengen een getuigenis, ze zijn een bewijs van de strijd die nog moet worden gevoerd om waardigheid, om de rechten van werknemers en werkneemsters te doen eerbiedigen. De tentoonstelling herinnert ons ook aan een overduidelijke waarheid, die best herhaald wordt: de inzet van de vakbondsstrijd en de inzet van de strijd van de vrouwen voor meer erkenning en voor gelijke rechten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De uitdagingen zijn gemeenschappelijk, alleen onze solidariteit kan ons sterken in het aangaan van die uitdagingen.”

Jean-­François Ramquet, Gewestelijk Secretaris ABVV Luik-­Hoei-­Borgworm

16

“These African women are breaking their backs under the weight of their loads, but they are still standing! Women still suffer in too many ways in WKLV VHOoVK ZRUOG /HW XV oJKW WRJHWKHU WR FKDQJH WKLV y Annick Thyré, Vice-­General Secretary, FGTB Wallonia “The images of the Observatory for Gender Parity in the DRC presented by the FGTB truly make its mark. The students in social science of the adjacent faculty crowd round the exhibition. The debates are animated.

Why Europeans present this vision of Africa? We explain that this campaign for gender equality was produced by Congolese partners. A Belgian union activist says that the claims of an equal pay for an equal job is entered in our country as a principle since the drafting of the Treaty of Rome. Today, the wage gap between men and women is still over 23%.”

Daniel Richard, Regional Secretary, FGTB Verviers “Sous le poids de leurs fardeaux, ces africaines courbent l’échine, mais elles sont debout! Les souffrances des femmes restent beaucoup trop nombreuses dans ce monde égoïste. Battons-­nous ensemble pour le changer.”

Annick Thyré, Secrétaire générale adjointe, FGTB Wallonne “Les images de l’observatoire de la parité en RDC présentées par la FGTB font mouche. Les étudiants en sciences humaines de la faculté voisine s’y agglutinent. Les échanges sont animés. Pourquoi des Européens présentent-­ LOV FHWWH YLVLRQ GH O $IULTXH" &HWWH FDPSDJQH SRXU O ¸JDOLW¸ HQWUH oOOHV HW garçons, femmes et hommes, a été produite par des partenaires congolais, explique-­t-­on. Une militante syndicale belge explique que chez nous, la revendication d’un salaire égal pour un travail égal est inscrite comme un principe depuis la rédaction du Traité de Rome. Et qu’aujourd’hui, l’écart salarial entre travailleurs et travailleuses est toujours de plus de 23%.”

Daniel Richard, Secrétaire Régional, FGTB Verviers

“Deze Afrikaanse vrouwen dragen die zware lasten misschien wel met gebogen rug, maar ze houden stand, ze blijven overeind! In deze egoïstische wereld is er nog veel te veel vrouwelijk leed. Samen kunnen we die wereld veranderen!”

Annick Thyré, Adjunct-­Algemeen Secretaris Waals ABVV “De beelden van het Observatorium voor de Gelijkheid V/M slaan in. De tentoonstelling wordt druk bezocht door studenten menswetenschappen uit de nabije faculteit.

De discussies verlopen geanimeerd. Waarom tonen Europeanen deze visie op Afrika? We leggen uit dat deze campagne voor gelijkheid tussen jongens en meisjes, mannen en vrouwen, door Congolese partners opgezet werd. Een Belgische vakbondsmilitante voert aan dat de eis tot gelijk loon voor gelijkwaardig werk bij ons al sinds het Verdrag van Rome een vaststaand principe is, maar dat de loonkloof tussen mannen en vrouwen nog steeds meer dan 23% bedraagt.”

Daniel Richard, Gewestelijk secretaris ABVV Verviers

17

“This wide-­ranging feedback and reactions provoked by this exhibition opened my eyes to the reality of this subject. I no longer see the struggle for gender parity simply as a “fashionable� campaign focus, but a true form of social injustice, which must be fought in real terms, both here and elsewhere.�

Laurent Atsou, Department of Trade Union Cooperation with the South, Federal FGTB “Behind these loads, there are strong women, upstanding women, women in solidarity, who add so much strength to their message. Let us take their voices beyond frontiers!�

Sophie Grenade 3ROLF\ 2IoFHU DW WKH ,QWHUQDWLRQDO 'HSDUWPHQW )HGHUDO )*7% k7KH HPDQFLSDWLRQ RI ZRPHQ UHpHFWV WKH HPDQFLSDWLRQ RI VRFLHW\ DV D ZKROH y Giuseppina Desimone & Gitta Vanpeborgh, *HQGHU (TXDOLW\ 2IoFHUV q )HGHUDO )*7%

“Ces divers tĂŠmoignages et rĂŠactions suscitĂŠs par cette expo m’ont surtout ouvert les yeux sur la rĂŠalitĂŠ de cette thĂŠmatique.

Je ne considère plus la lutte pour la paritĂŠ homme-­femme comme un simple sujet de campagne â€œĂ la modeâ€?, mais comme une rĂŠelle injustice sociale Ă combattre concrètement ici et ailleurs.â€?

Laurent Atsou, service de CoopĂŠration Syndicale avec le Sud, FGTB fĂŠdĂŠrale “Derrières ces fardeaux, des femmes fortes, des femmes debout, des femmes solidaires: quelle force dans le message qu’elles nous adressent. Portons leurs voix au-­delĂ des frontières!â€?

Sophie Grenade, collaboratrice politique au dÊpartement international, FGTB fÊdÊrale k/ ¸PDQFLSDWLRQ GHV IHPPHV HVW OH UHpHW GH O ¸PDQFLSDWLRQ GH OD sociÊtÊ toute entière.�

Giuseppina Desimone & Gitta Vanpeborgh, responsables ĂŠgalitĂŠ F/H, FGTB FĂŠdĂŠrale

“De getuigenissen en de reacties op de tentoonstelling hebben me wakker geschud: de strijd voor gelijkheid V/M beschouw ik niet langer als iets dat in is, als een thema voor een campagne die in de mode is. Maar wel als een strijd tegen een schrijnende sociale onrechtvaardigheid die de wereld uit moet, waartegen bij ons en elders gestreden moet worden.�

Laurent Atsou, medewerker ABVV Dienst syndicale samenwerking met het Zuiden k=ZDUH ODVWHQ VWHUNH YURXZHQ oHUH YURXZHQ VROLGDLUH YURXZHQ ZDW HHQ NUDFKWLJH boodschap! Laten we hun stem dan ook over de landsgrenzen heen uitdragen!�

Sophie Grenade, medewerkster internationaal departement Federaal ABVV “De emancipatie van de vrouw is een afspiegeling van de emancipatie van de maatschappij.�

Giuseppina Desimone & Gitta Vanpeborgh, verantwoordelijken genderdepartement, Federaal ABVV

18

k+HDY\ /RDGV FDUULHG E\ ZRPHQ 3KRWRV RI o[HG H[SUHVVLRQV DQG WHQVH PXVFOHV SKRWRV of women using all their strength to carry a bag weighing 100 kilos. Loads immortalised on canvas, intended to broaden minds that are sometimes too narrow. Loads that speak of all the other burdens carried by women in order to live and let live, often alone, often in the VKDGRZV RIWHQ LQ VLOHQFH 7KH oJKW IRU GLJQLW\ ULJKWV DQG HTXDOLW\ PXVW LQYROYH EUHDNLQJ these silences, which, just like loads, suffocate and handicap people. Working women from all countries, let us unite!�

Alice Minette, employee, FGTB Liège “It simply tugs at your heart strings and makes your eyes water when you look at these photos. This is followed by a feeling of anger and the determination to act and change the destiny of all women in the world who, in their own way, carry too heavy a load. Together and in solidarity, we can change things. Let us continue our work, here and everywhere, and oJKW DJDLQVW WKLV FDSLWDOLVW V\VWHP ZKLFK FDXVHV QRWKLQJ EXW PLVHU\ DQG SDLQ y Julie Blondeel, employee at the HORVAL research department kC/RXUGV IDUGHDX[ GHV IHPPHV TXL SRUWHQW 3KRWRV GH UHJDUGV o[HV HW PXVFOHV tendus, photos de forces concentrĂŠes sous le poids d’un sac de 100 kilos. Fardeaux immortalisĂŠs sur une toile, destinĂŠs Ă ouvrir des regards parfois trop ĂŠtroits. Fardeaux qui disent tous les autres: ceux que les femmes assument pour vivre et faire vivre, souvent seules, souvent dans l’ombre, souvent en silence. La lutte pour la dignitĂŠ, les droits et l’ÊgalitĂŠ passera par le bris de ces silences qui, tels les fardeaux, ĂŠtouffent et entravent. Travailleuses de tous les pays, unissons-­nous!â€?

Alice Minette, animatrice, FGTB Liège “On ne peut avoir que le cĹ“ur serrĂŠ et les yeux qui piquent en regardant ces photos.

La colère vient ensuite mais aussi la volontÊ d’agir et de changer le destin de toutes les femmes du monde qui portent à leur manière un trop lourd fardeau. Ensemble et dans la solidaritÊ nous pouvons faire changer les choses. Continuons à nous mobiliser ici et ailleurs et luttons contre ce système capitaliste qui n’engendre que misère et douleur!�

Julie Blondeel, collaboratrice au service d’Êtudes FGTB HORVAL

“Vrouwen, draagsters, starre blikken, gespannen spieren, telkens weer een enorme krachtinspanning om een zak van 100 kilo te kunnen dragen. “Zware lasten�, vereeuwigd op foto’s, die de ogen openen. Lasten die ook de vertolking zijn van andere lasten die vrouwen opnemen om te kunnen leven of overleven, vaak in stilte, in de schaduw, alleen ook. De strijd voor waardigheid, voor rechten en gelijkheid moet dit stilzwijgen doorbreken, komaf maken met deze verstikkende hinderpaal. Werkneemsters uit alle landen, verenigt u!�

Alice Minette, animator ABVV Luik “Pakkende foto’s, je bent er echt van onder de indruk, je ogen worden vochtig. Daarna word je boos, opstandig, wil je handelen, het lot verbeteren van al die vrouwen overal ter wereld die, elk op hun manier, veel te zware lasten tillen. Samen kunnen wij, solidair, hierin verandering brengen. Blijven mobiliseren, bij ons en elders, ons verzetten tegen een kapitalistisch systeem dat alleen maar miserie en verdriet voortbrengt!�

Julie Blondeel, medewerkster studiedienst HORVAL

19

20

Male and female students talk about the “Heavy Loads� exhibition

“When I see these photos, I feel sad for these women, bearing in mind, RI FRXUVH WKDW P\ PRWKHU LV D ZRPDQ , oQG WKLV LQWROHUDEOH DV WKH UROH of women is not to be exploited or made into slaves.� (a male student)

“I believe that the debate stimulated by these photos is really important and not only for Congo or other African countries, but for all the regions where women are still victims of prejudice and have their work made invisible.� (a female student) “I am so shocked by your exhibition. When I look at these images, I get a lump in my throat because I also live in a village and it is hard to see women carrying loads on their shoulders.� (a male student) k:RPHQ DQG PHQ DUH KXPDQ EHLQJV ZKR GHVHUYH UHVSHFW )RU WKLV UHDVRQ WKH oJKW DJDLQVW IRUFHG labour represents a common priority for each and everyone. As a student of sociology, equal living conditions are one of my major objectives. In this materialistic world, the support of a trade union oJKWLQJ IRU GHFHQW ZRUNLQJ FRQGLWLRQV LV HVVHQWLDO 1R WR KHDY\ ODERXU 5HVSHFW IRU KXPDQLW\ LV D decisive factor! No to Heavy Loads!� (a female student)

“En voyant ces photos j’Êprouve de la tristesse Ă l’Êgard de ces femmes en pensant bien sĂťr que ma mère est une femme. Je trouve cela intolĂŠrable car le rĂ´le de la femme n’est pas d’être exploitĂŠe ou d’être esclave mĂŞme.â€? (un ĂŠtudiant)

Les ĂŠtudiant-­e-­s sĂŠnĂŠgalais-­e-­s parlent de l’exposition “Lourds Fardeauxâ€?

“Le dĂŠbat que provoque ces photos est très important... et pas seulement pour le Congo ou les autres pays africains, mais pour toutes les rĂŠgions oĂš les femmes sont toujours victimes de discriminations.â€? (une ĂŠtudiante) “Je suis tellement choquĂŠ par votre exposition. En les regardant j’ai la gorge sèche parce que moi je suis un villageois et c’est dur de voir des femmes porter des fardeaux sur leurs ĂŠpaules.â€? (un ĂŠtudiant) “Les hommes et les femmes sont des espèces humaines Ă respecter... De ce fait, la lutte contre le travail forcĂŠ constitue une prioritĂŠ commune Ă tout un chacun. En tant qu’Êtudiant en sociologie, une ĂŠgalitĂŠ de conditions de vie constitue un objectif important pour moi. Dans ce monde matĂŠrialiste, le soutien d’un syndicat luttant pour des conditions de travail dĂŠcentes est fondamental. Non aux travaux pĂŠnibles! Respect de l’humanitĂŠ, un enjeu dĂŠterminant! Non au lourds fardeaux!â€? (une ĂŠtudiante)

Studenten V/M uit Senegal over de tentoonstelling “Zware Lasten�

“Als ik die foto’s bekijk, word ik droevig, ik denk aan alle vrouwen, ook aan mijn eigen moeder. Zoiets is onduldbaar, uitgebuit worden of als slavin behandeld worden, nee, dat kan de rol van de vrouw niet zijn.� (een student)

“De discussie die deze foto’s uitlokt is zeer belangrijk, niet alleen voor Congo of voor de andere Afrikaanse landen, maar voor alle regio’s waar vrouwen nog steeds het slachtoffer zijn van vooroordelen.� (een studente) “Schokkend, die tentoonstelling. Ik kreeg een brok in de keel, ik ben zelf ook uit een dorpje afkomstig, het doet pijn als je ziet welk zware lasten die vrouwen moeten dragen.� (een student) “Mannen en vrouwen zijn mensen, en mensen verdienen respect... De strijd tegen dwangarbeid is voor ons allemaal een prioriteit. Voor mij, student sociologie, zijn gelijke levensomstandigheden een belangrijk streefdoel. In de strijd voor menswaardige levensvoorwaarden is de steun van een vakbond van essentieel belang, zeker in deze materialistische wereld. Neen aan dergelijk zwaar werk! Respect voor de mensheid is van doorslaggevend belang! Respect voor de vrouw! Neen aan die zware lasten!� (een studente)

21

22

Congolese trade unions for gender equality

“Congolese women are attacked and mutilated, dehumanised and raped by armed groups and bandits from all sides who transform them into sexual beasts of burden. They no longer have a face, a life, a soul or a smile. The Congolese trade unions have a role to play in response to this curse� says Isabelle Kapinga, vice-­president responsible for Gender and Youth, of the Democratic Confederation of Labour.

For this reason, the major Congolese trade union confederations (National Union of Congolese Workers, Democratic Confederation of Labour, Congolese Trade Union Confederation and Trade Union Council of Public and Private Services) have worked together to place initiatives at the heart of their policy, which focus on solidarity and raising awareness of this extreme violence against women in regions affected by war. They lead campaigns in companies and initiatives aimed at promoting international labour standards concerning women’s rights. These organisations also work with local and expert international NGO’s to take care of women who have been victims of rape.

Les syndicats

“Des femmes congolaises sont violentĂŠes et meurtries, dĂŠshumanisĂŠes congolais et violĂŠes par des cohortes armĂŠes, des bandits de tout bord qui les pour l’ÊgalitĂŠ transforment en bĂŞtes de somme sexuelles. Elles n’ont plus de visage, femmes-­hommes plus de vie, plus d’âme, plus de sourire. Les syndicats congolais ont XQ UĂƒOH ² MRXHU IDFH ² FH p¸DX y ,VDEHOOH .DSLQJD YLFH SU¸VLGHQWH HQ charge du Genre et des Jeunes de la ConfĂŠdĂŠration DĂŠmocratique du Travail.

Ainsi, les principales confÊdÊrations syndicales congolaises (Union Nationale des Travailleurs du Congo, ConfÊdÊration DÊmocratique du Travail, ConfÊdÊration Syndicale du Congo et Conseil Syndical des Services Publics et PrivÊs) ont, ensemble, mis au cœur de leur politique des actions de solidaritÊ et de sensibilisation autour de ces violences extrêmes envers les femmes qui frappent les rÊgions du pays en guerre. Ils mènent des campagnes dans les entreprises et des actions de vulgarisation des normes internationales du travail relatives au droit des femmes. Ces organisations collaborent Êgalement avec des ONG locales et internationales expertes pour la prise en charge des femmes victimes de viol.

De Congolese vakbonden voor gelijkheid V/M

“Congolese vrouwen worden verkracht, ze worden geviseerd door gewapende bendes, door bandieten van allerlei slag die van vrouwen lastdieren maken, objecten om hun dierlijke lusten op bot te vieren.

Vrouwen zonder gelaat, zonder leven, zonder ziel, zonder glimlach. Ook de Congolese vakbonden moeten hier een rol spelen en tegen deze gesel opkomen�, zegt Isabelle Kapinga, ondervoorzitster van de ConfÊdÊration DÊmocratique du Travail en verantwoordelijk voor Gender en Jongeren.

Samen voeren de belangrijkste Congolese vakbonden (Union Nationale des Travailleurs du Congo, ConfÊdÊration DÊmocratique du Travail, ConfÊdÊration Syndicale du Congo en de Conseil Syndical des services publics et privÊs) solidariteits-­ en bewustmakingsacties tegen extreem geweld op vrouwen in oorlogsregio’s. Dit thema heeft een centrale plaats in hun beleid. Er worden campagnes in bedrijven opgestart en acties gevoerd om de internationale arbeidsnormen m.b.t. vrouwenrechten bekend te maken. Ze werken hierbij samen met plaatselijke en internationale ngo’s die ervaring hebben met het opvangen van vrouwen die het slachtoffer werden van verkrachting.

23

24

The trade unions in the South are mobilizing to achieve gender equality

For Louise Plaatjes, president of the World Women’s Committee of UNI Africa (regional organisation of the Global Union for skills and services), there cannot be 36 different solutions: “We need to transform 16 days of trade union activism* against violence to women into 365 days of non-­violence! And transform words into actions!! All of us, ZRPHQ DQG PHQ DOVR QHHG WR oJKW WKLV YLROHQFH WRJHWKHU 9LROHQFH against women has spread to the workplace. This violence starts with subtle gestures and culminates in the worst forms of abuse. Although policies exist for health and safety in the workplace, this violence still takes place there�. * “Decent Work, Decent Life for Women� campaign launched by the ITUC in 2009 and 16 days of action against gender violence.

Les syndicats du Sud se mobilisent pour l’ÊgalitÊ entre les femmes et les hommes

Pour Louise Plaatjes, prĂŠsidente du comitĂŠ des femmes de UNI Afrique (rĂŠgionale de l’union syndicale internationale des services), il n’y a pas 36 solutions: “Il faut transformer les 16 journĂŠes syndicales d’activisme* contre les violences faites aux femmes par 365 jours de non violence! Et que les paroles se transforment en actes!! Et que nous tous, hommes et femmes, luttions ensemble contre cette violence.â€? Pour elle, “la violence Ă l’encontre des femmes s’est frayĂŠe un chemin jusque sur le lieu de travail. Cette violence commence par des gestes subtils pour aboutir aux pires formes de maltraitance. Bien que des politiques en matière de santĂŠ et sĂŠcuritĂŠ sur le lieu de travail existent, cette violence s’y cristallise malgrĂŠ toutâ€?. * Campagne de la CSI lancĂŠe en 2009, “Un Travail DĂŠcent, une Vie DĂŠcente pour les Femmesâ€? et 16 jours d’action contre les violences de genre.

De vakbonden uit het Zuiden mobiliseren voor de gelijkheid V/M

Voor Louise Plaatjes, voorzitster van het VrouwencomitĂŠ van UNI Afrika (netwerk van Afrikaanse dienstenvakbonden), is er maar ĂŠĂŠn oplossing: “De 16 dagen vakbondsactivisme* tegen het geweld ten opzichte van de vrouwen moeten omgevormd worden tot 365 dagen zonder geweld! En laat het niet bij woorden;Íž de daden moeten volgen! Allemaal samen moeten wij dit geweld bestrijden. Geweld tegen vrouwen heeft zijn weg gevonden tot in de werkplaats. In het begin is het bijna onmerkbaar, maar het mondt uit in de ergste vormen van mishandeling. Er bestaan wel beleidsmaatregelen inzake gezondheid en veiligheid op het werk, maar die houden het geweld niet tegen.â€? * IVV-­campagne opgestart in 2009, “Waardig werk, waardig leven voor Vrouwenâ€? en 16 actiedagen tegen gendergeweld.

25

26

What are the international organisations doing?

International Trade Union Confederation (ITUC) “Combating the violence that denies women their fundamental human rights, and the structural gender imbalances reinforcing it, is a priority for the trade union movement�, Sharan Burrow, ITUC General Secretary.

In response to the violence suffered by women in society and the workplace, the international trade union movement has been actively engaged. The ITUC has published a declaration and plan of action, to which the FGTB has actively contributed, RQ k:RPHQ 7UDGH 8QLRQLVWV DW WKH &HQWUH RI &RQpLFW 3UHYHQWLRQ 0DQDJHPHQW DQG Resolution�*. In addition, it aims to place violence on the social dialogue agenda, FDPSDLJQ WR HUDGLFDWH LW UHMHFW LWV WULYLDOLVDWLRQ DQG oUPO\ FRQGHPQ WKH YLRODWLRQV of women’s trade union rights and violence against women trade unionists. Therefore, it is necessary to encourage the development of inter-­trade union plans of action and female trade unionist alliances with civil society and feminist organisations, which share the concerns and values of the trade union movement.

6HH WKH VHFWLRQ k+RZ WR oQG RXW PRUHy S

La ConfĂŠdĂŠration Syndicale Internationale (CSI) “Combattre la violence qui nie les droits humains fondamentaux des femmes et renvoie Ă des dĂŠsĂŠquilibres structurels de genre dĂŠfavorables aux femmes est une prioritĂŠ pour le mouvement syndicalâ€?, Sharan Burrow, SecrĂŠtaire gĂŠnĂŠrale, CSI.

Que font lesfont Que organisations les organisations internationales? internationales?

Face aux violences dans la sociĂŠtĂŠ et au travail Ă l’Êgard des femmes, le mouvement syndical international s’est fortement mobilisĂŠ. La CSI a publiĂŠ une dĂŠclaration et un plan d’action auxquels la FGTB a activement participĂŠ sur les “femmes syndicalistes: au cĹ“ur de la prĂŠvention, de la JHVWLRQ HW GH OD U¸VROXWLRQ GHV FRQpLWVy*. De plus, elle s’engage Ă mettre la violence Ă l’agenda du dialogue social, Ă faire campagne pour l’Êradiquer, refuser sa banalisation et condamner fermement les violations des droits syndicaux des femmes et la violence Ă l’encontre des femmes syndicalistes. Pour cela, il est nĂŠcessaire d‘encourager la mise en place d’actions intersyndicales et d’alliances de femmes syndicalistes avec la sociĂŠtĂŠ civile et les organisations fĂŠministes qui partagent les prĂŠoccupations et les valeurs du mouvement syndical. * Voir la rubrique “Pour aller plus loinâ€? de cette brochure, p. 34.

Wat doen de internationale organisaties?

Het Internationaal Vakverbond (IVV)

“Vechten tegen het geweld dat de fundamentele rechten van de vrouwen negeert en dat wijst op structurele genderonevenwichten die in het nadeel van de vrouwen spelen, is een prioriteit voor de vakbeweging�, Sharan Burrow, Algemeen Secretaris IVV. De internationale vakbeweging heeft zich sterk gemobiliseerd tegen het geweld jegens vrouwen in de maatschappij en op het werk. Het IVV heeft een verklaring en een actieplan gepubliceerd (met actieve deelname van het ABVV) over “Vrouwelijke syndicalisten: LQ KHW KDUW YDQ SUHYHQWLH HQ FRQpLFWEHKHHUy*. Het engageert zich ook om geweld op de agenda van de sociale dialoog te zetten, campagne te voeren om dat geweld in te dijken, op te treden tegen de banalisering van het geweld en de schendingen van de syndicale rechten van de vrouwen, en het geweld tegen de vrouwelijke syndicalisten krachtig te veroordelen. Het IVV ijvert ook voor het opzetten van intersyndicale acties en allianties van vrouwelijke syndicalisten met het maatschappelijk middenveld en de vrouwenbeweging die de bekommernissen en de waarden van de vakbeweging delen. * Zie de rubriek “Meer weten� p. 34 in deze brochure.

27

The International Labour Organisation* (ILO) Gender equality in the world of work is a basic value of the ILO. “The common objective is the elimination of gender discrimination in the world of work and the promotion of gender equality.�

Equality is a question of social justice, but it is also a necessary condition for the development of a sustainable economy. From the ILO point of view, decent work is a stage in this process and gender equality must therefore be common to the four ILO decent work objectives: employment, social protection, social rights and social dialogue. * The ILO is a tripartite organisation, which unites trade XQLRQV JRYHUQPHQWV DQG HPSOR\HUV ,W GHoQHV LQWHUQDWLRQDO conventions and recommendations for work and social justice.

L’Organisation Internationale du Travail* (OIT) L’ÊgalitĂŠ entre femmes et hommes dans le monde du travail est une valeur fondamentale de l’OIT. “L’objectif commun est l’Êlimination de la discrimination fondĂŠe sur le sexe dans le monde du travail et la promotion de l’ÊgalitĂŠ entre femmes et hommesâ€?. L’ÊgalitĂŠ est une question de justice sociale, mais aussi une condition nĂŠcessaire pour le dĂŠveloppement d’une ĂŠconomie durable. Du point de vue de l’OIT, le travail dĂŠcent est une ĂŠtape dans ce processus et l’ÊgalitĂŠ femmes-­hommes doit donc ĂŞtre commune aux quatre objectifs de l’OIT pour le travail dĂŠcent: emploi, protection sociale, droits sociaux et dialogue social. * L’OIT est une organisation tripartite qui rĂŠunit syndicats, gouvernements et HPSOR\HXUV / 2,7 o[H OHV FRQYHQWLRQV HW UHFRPPDQGDWLRQV LQWHUQDWLRQDOHV relatives au travail et Ă la justice sociale.

De Internationale Arbeidsorganisatie* (IAO) De gelijkheid V/M in de arbeidswereld is een fundamentele waarde van de IAO. “Het wegwerken van elke discriminatie gebaseerd op het geslacht en het bevorderen van de gelijkheid V/M is een gemeenschappelijke doelstelling�.

Gelijkheid is een kwestie van sociale rechtvaardigheid, maar ook een noodzakelijke voorwaarde voor de ontwikkeling van een duurzame economie.

Voor de IAO is waardig werk een stap in dit proces. De gelijkheid V/M moet in de 4 doelstellingen van de IAO voor waardig werk (namelijk werkgelegenheid, sociale bescherming, sociale rechten en sociale dialoog) weerspiegeld worden. * De IAO is een tripartiete organisatie samengesteld uit vakbonden, regeringen en werkgevers.

De IAO stelt internationale conventies en aanbevelingen m.b.t. arbeid en sociale rechtvaardigheid op.

28

29

30

What about our country, Belgium...

Violence against women (and men) is not only an issue in the Congo. Nor is it just a matter of concern for women.

In Belgium last year, 14% of women and 10% of men aged 18 -­ 34 were victims of domestic violence*.

If we consider the 18 -­ 24 age category, the percentage of female victims actually rises to 22% (source: BIGE – Belgian Institute for Gender Equality).

Studies show that the most egalitarian societies – both in general and gender terms – are the least violent and most prosperous from the economic point of view. Involving men in “caring� activities in the world of work and the private domain, while improving the position of women on the labour PDUNHW EHQHoWV ERWK WKH HFRQRP\ DQG VRFLHW\ DV D ZKROH Nor are women and men equal in various domains in Belgium, despite the existence of a legislative framework. Years of trade union activism aimed at achieving greater equality both on the job market and in private life have indeed borne fruit. But gender equality remains a challenge. This is shown E\ WKH IROORZLQJ oJXUHV 1. In society: v GLVWULEXWLRQ RI KRXVHKROG WDVNV RQ ZHHNO\ DYHUDJH ZRPHQ DJHG GHYRWH DOPRVW more hours than men to household tasks and almost 2 hours more to their children;͞ v SDWHUQLW\ OHDYH RI IDWKHUV GR QRW WDNH SDWHUQLW\ OHDYH 2. On the labour market: v LQVHFXUH HPSOR\PHQW RYHU RI SDUW WLPH MREV DUH KHOG E\ ZRPHQ v WKH JODVV FHLOLQJ ZLWK DQ DYHUDJH RI ZRPHQ RQ WKH ERDUGV RI WKH PDMRU %HOJLDQ companies, our country scores badly in the European Board Women Monitor 2008. Only 44% of major Belgian companies have female board members;͞ v VDODU\ D ZDJH JDS RI H[LVWV EHWZHHQ ZRPHQ DQG PHQ JURVV PRQWKO\ VDODU\ (TXDO Pay Day Indicator 2011).

What’s more, things could still go back to how they were -­ if we are not careful.

7KLV H[SODLQV ZK\ ZH FRQWLQXH WR oJKW WLUHOHVVO\ IRU JUHDWHU JHQGHU HTXDOLW\ LQ SURIHVVLRQDO DQG private life, both in Belgium and other countries with our partners in the southern hemisphere.

Greater welfare, less violence... it’s a win-­win situation for all men and women!

* Domestic violence refers to violence in relationships. It is an evolutionary process, during which a partner plays a dominant role, as part of a privileged relationship, which is expressed in the form of physical, psychological, sexual, economic or spiritual aggression.

31

Et chez nous, en Belgique...

La violence Ă l’Êgard des femmes (et des hommes) n’est pas seulement l’affaire de la RDC et surtout pas seulement l’affaire “des femmesâ€?.

Le saviez-­vous? En Belgique, l’annÊe passÊe, 14% des femmes et 10% des hommes de 18 à 34 ans ont ÊtÊ victimes de violence conjugale*. Si nous prenons la catÊgorie d’âge de 18 à 24 ans, le pourcentage de femmes victimes s’Êlève même à 22% (source: IEFH -­ Institut pour l’ÊgalitÊ entre les hommes et les femmes).

Les ĂŠtudes dĂŠmontrent que les sociĂŠtĂŠs les plus ĂŠgalitaires -­ de manière gĂŠnĂŠrale et du point de vue du genre -­ sont les moins violentes et les plus prospères du point de vue ĂŠconomique. Impliquer les hommes dans les activitĂŠs de “soinsâ€? sur le marchĂŠ du travail et dans la sphère privĂŠe et amĂŠliorer la position des femmes sur le marchĂŠ du travail apportent une plus-­value ĂŠconomique et une plus grande harmonie dans la vie sociale.

En Belgique aussi, malgrÊ l’existence d’un cadre lÊgislatif, les femmes et les hommes ne sont pas encore Êgaux dans diffÊrents domaines. Des annÊes de lutte syndicale en faveur d’une plus grande ÊgalitÊ tant sur le marchÊ de l’emploi que dans la vie privÊe ont portÊ leurs fruits, certes. Mais O ¸JDOLW¸ IHPPHV KRPPHV UHVWH XQ G¸o 4XHOTXHV FKLIIUHV SRXU O LOOXVWUHU{ 1. Dans la sociÊtÊ: v U¸SDUWLWLRQ GHV W³FKHV OHV IHPPHV ³J¸HV GH ² DQV FRQVDFUHQW HQ PR\HQQH SDU semaine près de 10 heures de plus que les hommes aux tâches mÊnagères, et près de 2 heures de plus aux enfants;͞ v FRQJ¸V GH SDWHUQLW¸ GHV SšUHV QH SUHQQHQW SDV OH FRQJ¸ GH SDWHUQLW¸ 2. Sur le marchÊ du travail: v WUDYDLO SU¸FDLUH OH WUDYDLO ² WHPSV SDUWLHO HVW FRQVWLWX¸ ² SOXV GH GH IHPPHV v OH SODIRQG GH YHUUH DYHF HQ PR\HQQH GH IHPPHV GDQV OHV FRQVHLOV G DGPLQLVWUDWLRQ GHV grandes entreprises belges, notre pays obtient un mauvais score dans le European Board Women Monitor 2008. Seuls 44% des grandes entreprises belges ont des femmes dans leur conseil d’administration;͞ v VDODLUH O ¸FDUW VDODULDO HQWUH OHV IHPPHV HW OHV KRPPHV HVW G HQYLURQ VDODLUH PHQVXHO brut) (indicateur Equal Pay Day 2011).

De plus‌ un retour en arrière est toujours possible si on n’y prête pas attention.

Ceci explique pourquoi nous continuons inlassablement notre lutte pour davantage d’ÊgalitÊ femmes-­hommes dans la vie professionnelle et dans la vie privÊe, en Belgique, et ailleurs avec nos partenaires du Sud. Plus de bien-­être, moins de violence‌ tout le monde y gagne!

* La violence conjugale est un processus Êvolutif au cours duquel un partenaire exerce une domination qui s’exprime par des agressions physiques, psychologiques, sexuelles, Êconomiques ou spirituelles.

32

Geweld ten aanzien van vrouwen (en mannen) is geen louter Congolese aangelegenheid, en is zeker niet alleen een ‘vrouwenzaak’.

In eigen boezem kijken...

In BelgiĂŤ werd 14% van de vrouwen en 10% van de mannen tussen 18 en 34 jaar het voorbije jaar slachtoffer van partnergeweld*. Als we kijken naar de groep van 18 tot 24 jaar, dan loopt het cijfer voor vrouwen zelfs op tot 22% (bron: Instituut voor gelijkheid van vrouwen en mannen).

6WXGLHV WRQHQ DDQ GDW VDPHQOHYLQJHQ GLH JHOLMNKHLG EHRJHQ DOJHPHHQ WXVVHQ PHQVHQ HQ VSHFLoHN tussen mannen en vrouwen -­ het minst gewelddadig zijn en economisch gezien het meest welvarend.

Mannen betrekken bij zorgactiviteiten (zowel op de arbeidsmarkt als in de privĂŠsfeer), en de positie van de vrouwen op de arbeidsmarkt verbeteren, loont zowel economisch als maatschappelijk.

Ook in BelgiÍ zijn er, ondanks goede wetgeving, nog steeds domeinen waar de gelijkheid tussen mannen en vrouwen niet bereikt werd. Jaren van vakbondsstrijd voor meer gelijkheid op het thuisfront en op de arbeidsmarkt hebben zeker vooruitgang opgeleverd. Maar de gelijkheid tussen vrouwen en mannen realiseren blijft een uitdaging. Enkele cijfers ter illustratie: 1. In de maatschappij: v YURXZHQ WXVVHQ HQ MDDU EHVWHGHQ RS ZHHNEDVLV JHPLGGHOG XXU PHHU WLMG GDQ mannen aan huishoudelijke taken, en ongeveer 2 uur meer dan mannen aan de kinderen;͞ v YDQ GH YDGHUV QHHPW ]LMQ YDGHUVFKDSVYHUORI QLHW RS 2. Op de arbeidsmarkt: v GHHOWLMGV ZHUNHQ ZRUGW YRRU PHHU GDQ GRRU YURXZHQ YHUULFKW v HU ]HWHOHQ JHPLGGHOG YURXZHQ LQ GH 5DDG YDQ %HKHHU YDQ GH JURWH %HOJLVFKH EHGULMYHQ -­ waarmee ons land meteen een slechte score krijgt in de European Board Women Monitor 2008. Slechts 44% van de grote Belgische bedrijven hebben vrouwen in hun Raad van Beheer. Het glazen plafond bestaat nog steeds;͞ v YURXZHQ YHUGLHQHQ JHPLGGHOG EUXWR HQ RS PDDQGEDVLV PLQGHU GDQ PDQQHQ (TXDO Pay Day indicator 2011).

We moeten zeker waakzaam blijven, want de klok kan nog altijd teruggedraaid worden.

Dat is dan ook de reden waarom we onze strijd voor meer gelijkheid tussen vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt en op het thuisfront onverminderd voortzetten, in BelgiĂŤ en bij onze partners in het Zuiden. Want iedereen heeft uiteindelijk baat bij meer welvaart en minder geweld!

3DUWQHUJHZHOG LV HONH YRUP YDQ OLFKDPHOLMN VHNVXHHO oQDQFLHHO RI HPRWLRQHHO JHZHOG ELQQHQ HHQ UHODWLH 'H HQH SDUWQHU heeft meer controle en macht dan de andere.

33

34

+RZ WR oQG RXW more

The FGTB website www.fgtb.be International trade union activities at the FGTB http://www.fgtb.be/international Gender equality at the FGTB http://www.fgtb.be/egalite-­femmes-­hommes

The Observatory for Gender Parity, This Congolese NGO organised the exhibition. Its website includes the latest news concerning gender equality in the Democratic Republic of Congo (website only in FR) http://www.observatoiredelaparite.org/spip/index.php The Observatory for Gender Parity aims to monitor and assess the impact of policies aimed at reducing disparities between women and men. Its objective is to monitor progress in terms of SDULW\ LQ WKH '5& LQ WHUPV RI VRFLDO LQpXHQFH HFRQRPLF LQpXHQFH DQG LQLWLDOO\ SROLWLFDO LQpXHQFH by supervising and stimulating the practical implementation of parity. The Observatory for Gender Parity is a mechanism for vigilance and effective monitoring of parity and gender equality and the advancement of women, based on two instruments: a parity index and road map. These two tools will provide a basis for advocacy and awareness raising initiatives.

7KH LPSRUWDQW VWDWHPHQW RI XQLRQV ZRPHQ DW WKH FHQWUH RI FRQpLFW SUHYHQWLRQ PDQDJHPHQW DQG resolution in Bukavu (website in FR, EN and SP) http://www.ituc-­csi.org/women-­trade-­unionists-­at-­the.html?lang=en The International Trade Union Confederation: all information and news about the world trade union movement (website in FR,EN, SP and GE) http://www.ituc-­csi.org All “genderâ€? news from the ITUC (website in FR,EN, SP and GE) http://www.ituc-­csi.org/gender.html Decent Work, Decent Life for Women: an ITUC campaign aimed at gender equality (website in FR,EN, SP and GE) http://www.ituc-­ITUC.org/decent-­work-­decent-­life-­for-­women.html The Institute for the Equality of Women and Men, with studies on violence against women in Belgium (website in FR and DUTCH) http://igvm-­iefh.belgium.be The photographers who created the photo project www.elianebeeson.com & www.francoisvaxelaire.com The “White Ribbonâ€? campaign of the Femmes PrĂŠvoyantes Socialistes: “Say No to Violence against Women in the Home, at Work, in Everyday Lifeâ€? (website only in FR) http://www.femmesprevoyantes.be/priorites/violences/rubanc-­blanc-­2010/Pages/default.aspx The 2011 prevention campaign of zij-­kant and Viva-­SVV: “Violence, it is a sorry sightâ€? (website only in DUTCH) http://www.horenzienenpraten.be

35

Pour aller plus loin

Le site de la FGTB www.fgtb.be Le travail syndical international à la FGTB http://www.fgtb.be/international L’égalité femmes-­hommes à la FGTB http://www.fgtb.be/egalite-­femmes-­hommes

“L’Observatoire de la Parité”, l’ONG congolaise qui a créé cette exposition. On trouve sur son site, les dernières nouvelles concernant l’égalité de genre en République Démocratique du Congo (site web seulement en FR) http://www.observatoiredelaparite.org/spip/index.php L’Observatoire de la parité vise à suivre et évaluer l’impact des politiques visant à réduire les disparités entre les hommes et les femmes et a pour mission d’assurer le suivi des progrès de la parité en RDC au niveau du pouvoir social, du pouvoir économique et, dans un premier temps, du pouvoir politique en surveillant et en stimulant la mise en œuvre effective de la parité. L’Observatoire de la parité est un mécanisme de vigilance et de suivi effectif de la parité et de l’égalité entre les sexes et de la promotion de la femme, à travers deux instruments : un Indice de la parité et un Tableau de bord. Ces deux outils serviront de base à des actions de Plaidoyer et de Sensibilisation.

L’importante déclaration des femmes syndicalistes: au cœur de la prévention, de la gestion et de la U¸VROXWLRQ GHV FRQpLWV %XNDYX (site web en FR, EN et ES) http://www.ituc-­csi.org/femmes-­syndicalistes-­au-­coeur-­de.html La Confédération Syndicale Internationale: toutes les informations et actualités du mouvement syndical mondial (site web en FR, EN, ES et DE) http://www.ituc-­csi.org Toutes les actualités “genre” de la CSI (site web en FR, EN, ES et DE) http://www.ituc-­csi.org/gender.html Travail décent, vie décente pour les femmes: une campagne de la CSI en matière d’égalité femmes-­ hommes (site web en FR, EN, ES et DE) http://www.ituc-­ITUC.org/decent-­work-­decent-­life-­for-­women.html L’institut pour l’égalité des femmes et des hommes, avec notamment des études sur les violences faites aux femmes en Belgique (site web en FR et NL) http://igvm-­iefh.belgium.be/fr/etudes/ Les photographes qui ont réalisé le projet photographique www.elianebeeson.com & www.francoisvaxelaire.com La campagne “Ruban Blanc” des femmes prévoyantes socialistes: “Dites non à la violence faites aux femmes à la maison, au travail, au quotidien” (site web seulement en FR) http://www.femmesprevoyantes.be/priorites/violences/rubanc-­blanc-­2010/Pages/default.aspx La campagne de prévention 2011 de zij-­kant et Viva-­SVV “Geweld, geen gezicht” (site web seulement en NL) http://www.horenzienenpraten.be

36

Meer weten ABVV-­website www.abvv.be Internationaal vakbondswerk van het ABVV http://www.abvv.be/internationaal Gelijkheid V/M ABVV http://www.abvv.be/gelijkheid-­vrouw-­man “L’Observatoire de la Parité”, het Observatorium voor de Gelijkheid V/M is de Congolese ngo die aan de basis van deze tentoonstelling ligt. Op hun website vind je up-­to-­date informatie over gendergelijkheid in de Democratische Republiek Congo (website enkel in het FR) http://www.observatoiredelaparite.org/spip/index.php “L’Observatoire de la parité” zorgt voor de opvolging van de beleidsmaatregelen gericht op het terugdringen van de ongelijkheid V/M en de evaluatie ervan. De ngo volgt de vooruitgang op het gebied van de gelijkheid V/M in de DRC op, eerst en vooral op politiek niveau, maar ook op het niveau van de sociale en economische macht, door gelijkheid in de praktijk aan te moedigen. “L’Observatoire de la parité” is een soort toezichthouder, het controleert de effectieve toepassing van de gendergelijkheid en ontplooiing van de vrouwen via twee instrumenten: een index van de gelijkheid en een boordtabel.

Die twee instrumenten dienen als basis voor sensibiliseringsacties en pleidooien. %HODQJULMNH YHUNODULQJ YDQ GH YURXZHOLMNH V\QGLFDOLVWHQ LQ KHW KDUW YDQ SUHYHQWLH HQ FRQpLFWHQEHKHHU in Bukavu (website enkel in het FR, EN, SP) http://www.ituc-­csi.org/femmes-­syndicalistes-­au-­coeur-­de.html

Het Internationaal Vakverbond: alle informatie en actualiteit m.b.t. de wereldvakbeweging (website enkel in het FR, EN, SP, DE) http://www.ituc-­csi.org “Genderactualiteit” van het IVV (website enkel in het FR, EN, SP, DE) http://www.ituc-­csi.org/gender.html Waardig werk, waardig leven voor de vrouwen: een campagne van het IVV over de gelijkheid V/M (website enkel in het FR, EN, DE) http://www.ituc-­ITUC.org/decent-­work-­decent-­life-­for-­women.html Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen met o.a. studies m.b.t. het geweld tegen vrouwen in België (website enkel in het FR en NL) http://igvm-­iefh.belgium.be/nl/onderzoek Website van de fotografen die het fotoproject realiseerden www.elianebeeson.com & www.francoisvaxelaire.com De campagne “Ruban Blanc” van de Femmes prévoyantes socialistes: “Dites non à la violence faite aux femmes à la maison, au travail, au quotidien” (Zeg neen tegen het geweld gericht op vrouwen thuis, op het werk en in het dagelijkse leven -­ website enkel in het FR) http://www.femmesprevoyantes.be/priorites/violences/rubanc-­blanc-­2010/Pages/default.aspx De preventiecampagne 2011 “Geweld, geen gezicht” van zij-­kant en Viva-­SVV (website enkel in het NL) http://www.horenzienenpraten.be

37

For more info: FGTB Rue Haute 42 | 1000 Bruxelles Tel. +32 2 506 82 11 | Fax +32 2 506 82 29 infos@fgtb.be | www.fgtb.be Copying or using (parts of) this text is only allowed when the source is clearly indicated. © Pictures Eliane Beeson & Francois Vaxelaire © Design: www.ramdam.be Responsible editor: Rudy De Leeuw © november 2011

Pour plus d’info: FGTB Rue Haute 42 | 1000 Bruxelles Tel. +32 2 506 82 11 | Fax +32 2 506 82 29 infos@fgtb.be | www.fgtb.be Toute reprise ou reproduction totale ou partielle du texte de cette brochure n’est autorisée que moyennant mention explicite des sources. © Photos: Eliane Beeson & Francois Vaxelaire © Design: www.ramdam.be Editeur responsable: Rudy De Leeuw © novembre 2011

Voor meer info: ABVV Hoogstraat 42 | 1000 Brussel Tel. +32 2 506 82 11 | Fax +32 2 506 82 29 infos@abvv.be | www.abvv.be Volledige of gedeeltelijke overname of reproductie van de tekst uit deze brochure mag alleen met duidelijke bronvermelding. © Foto’s: Eliane Beeson & Francois Vaxelaire © Design: www.ramdam.be Verantwoordelijke uitgever: Rudy De Leeuw © november 2011

38

39

With the support of | Avec le soutien de | Met de steun van:

Eliane Tillieux, Ministre en charge de l’EgalitÊ des chances