GREENPAPER Editie 2022 | Aangevuld met nieuw onderzoek
Biologisch & klimaat www.bionext.nl
Greenpaper Biologisch & klimaat In de Greenpapers geven we antwoord op veelgestelde vragen over biologische landbouw en voeding. Hierbij zijn we uitgegaan van wetenschappelijk onderzoek, data van kennisinstellingen en onze eigen inhoudelijke experts. In deze Greenpaper kom je meer te weten over biologisch in relatie tot het klimaat. We gaan hierbij in op de volgende thema’s: uitstoot, veeteelt en bodembeheer.
2
Greenpaper: Biologisch & Klimaat
Uitstoot Uitstoot is een groot begrip waar veel onderwerpen onder vallen. We bespreken de hoofdonderwerpen: bemesting en broeikasgassen.
Bemesting
“Biologische boeren gebruiken geen kunstmest of pesticiden en stoten daardoor minder broeikasgassen uit”
Boeren gebruiken kunstmest om snel en veel voedsel te produceren. Kunstmest heeft echter ook nadelen. Zo wordt het gemaakt van fosfaat. Dit wordt gedolven, en is dus een eindige bron. De productie van kunstmest kost veel energie en zorgt voor veel uitstoot van
Broeikasgassen
stikstof. Ook de productie van pesticiden, gebruikt door gangbare boeren, zorgen voor een
In Nederland is de landbouw verantwoordelijk voor zo’n 16 procent van de totale uitstoot
hoge uitstoot van broeikasgassen.
van broeikasgassen (CBS, 2021). De productie van kunstmest alleen is verantwoordelijk
Biologische boeren gebruiken geen kunstmest of pesticiden. Zij bemesten hun land met
voor 10 procent van alle landbouwemissies wereldwijd en 1 procent van de totale, door
natuurlijke mest en compost. Deze mest wordt door het bodemleven (wormen en micro-
mensen veroorzaakte uitstaat van broeikasgassen (Scialabba & Müller-Lindenlauf 2010).
organismen) omgezet in energie voor de planten op de akker. Uit onderzoek blijkt dat
Daarnaast worden er bij het produceren van pesticiden ook broeikasgassen uitgestoten
biologische bodems efficiënter energie en nutriënten omzetten in opbrengsten. Biologisch
(Audsley et al., 2009).
gebruikt maar liefst 50 procent minder bemesting en energie (FiBL, DOK-studie 2018).
CO2 uitstoot in Nederland per sector (megaton CO2-equivalent) (CBS, RIVM/Emissieregistratie)
“ Biologisch gebruikt 50 procent minder bemesting en energie”
26,1
Landbouw en veeteelt
21,6
Gebouwde omgeving
30,7
Mobiliteit
32,9
Elektriciteit
53,3 3
Greenpaper: Biologisch & Klimaat
Industriele processen en productgebruik
Veeteelt Methaan
Efficiënt omgaan met landbouwgrond
Van de totale uitstoot uit de landbouw in Nederland komt ongeveer de helft
Een veelgehoord argument tegen biologische landbouw is dat het ongeveer 20% meer
uit de veeteelt. Dit komt niet alleen door het gebruik van kunstmest op
ruimte kost om biologisch te boeren. Biologische boeren houden namelijk een maximaal
de velden, maar ook omdat dieren tijdens hun verteringsproces methaan
aantal dieren per hectare om de hoeveelheid mest en grond in evenwicht te houden
75% MONO uitstoten. Bijna de helft van de uitstoot op een melkveebedrijf is toe te CULTUUR schrijven aan methaan (Šebek et al., 2014). De uitstoot van methaan draagt,
14%
Landbouw
en minder uit te stoten per Daarmee lijkt het onoverkomelijk dat er meer enhectare. veeteelt
3%
landbouwgrond nodig is om de groeiende wereldbevolking te kunnen voeden.
Afvalbeheer
net als de uitstoot van CO2, bij aan de temperatuurstijging van de aarde.
Als we kijken naar de verdeling van de landbouwgrond, zien we echter dat biologisch
8%
Driekwart van de methaanuitstoot op een melkveebedrijf gebeurt tijdens
boeren wél past binnen de groeiende wereldbevolking. Op dit moment wordt van de
het verteringsproces, tijdens de zogenoemde pensfermentatie. Dit is een
akkerbouwgrond die wereldwijd beschikbaar is, 36 procent gebruikt voor het telen van Industriele processen
natuurlijk proces waarin het dier voedingsvezels omzet in stoffen die ze wel
en productgebruik veevoer. Als je grasland meerekent, is dit zelfs 77 procent (Ritchie & Roser 2019). Dat
kan verteren. Het overige kwart van de uitstoot borrelt op door fermentatie
betekent dus dat meer dan driekwart van de landbouwgrond gebruikt wordt voor de
van de mest in de stal en in de opslag. Deze uitstoot kan worden verminderd
veeteelt. Als we de wereld willen voeden op een manier die houdbaar is voor het klimaat
door meer te weiden. Want zodra mest in aanraking komt met zuurstof,
moeten we het wereldwijde voedselpatroon ter discussie stellen en de landbouwgrond
wordt de methaanvorming stopgezet. Omdat biologische boeren hun koeien
efficiënter inrichten. Nu wordt er echter vaak gekozen om meer landbouwgrond te creëren
meer weiden, stoot hun mestopslag minder methaan uit.
door het kappen van oerwouden.
25% VERLIES BIODIVERSITEIT
75% Energie
Hoeveelheid landbouwgrond die gebruikt wordt voor veeteelt (Ritchie & Roser 2019)
“ Door meer te weiden zorgen biologische boeren voor minder methaanuitstoot uit hun mestopslag”
Aardoppervlakte
71% Oceanen
29% Landoppervlakte Landoppervlakte
71% Bewoonbaar land
10% Gletsjers
Bewoonbaarland
50% Landbouwgrond
37% Bos
11% Struiken
19% Onvruchtbaar land
1% Zoet water
1% Steden en bebouwd gebied
Landbouwgrond
4
Greenpaper: Biologisch & Klimaat
50% AANGETASTE BODEM
77% Veeteelt
23% Voedselgewassen
25% VERLIES BIODIVERSITEIT
Bodembeheer Temperatuurstijging
Carbon Farming
Aardoppervlakte
Te veel CO2 in de atmosfeer zorgt voor een temperatuurstijging op aarde (IPCC, 2021). Boeren kunnen een deel van de CO2 opslaan in de bodem. Alle boeren die doen aan goed bodembeheer, nemen bewust maatregelen om koolstof vast te leggen in de bodem. Deze koolstof zorgt ervoor dat de gewassen goed groeien.
Koolstof wordt vastgelegd in de bodem doordat planten CO2 uit de lucht halen 71% en de
29% Landoppervlakte
Oceanen koolstof gebruiken voor het opbouwen van hun bladeren en wortels. De resten van de
plant en zijn wortels worden door het bodemleven verteerd en omgezet in organische stof.
Landoppervlakte
10% 19% Hierbij wordt koolstof vastgelegd in de bodem. Dit proces heet carbon farming.
71% Bewoonbaar land
Binnen de biologische landbouw is goed bodembeheer een belangrijk onderdeel van de bedrijfsvoering. Biologische boeren maken immers minder gebruik van
Gletsjers
Onvruchtbaar land
Door een grotere diversiteit aan gewassen wordt er meer koolstof in de bodem
Bewoonbaarland
externe toevoegingen of middelen. Zij richten zich daarom op het versterken van
1% Zoet water opgeslagen. Ook de natuurlijke mest 50% 37% zorgt voor 11% meer organische stof in de bodem.
de natuurlijke processen in de bodem.
Gemiddeld heeft grond waarop biologische landbouw wordt bedreven 10 procent meer 1% Steden en bebouwd gebied
Landbouwgrond
Bos
Struiken
organisch bodemkoolstof. En de jaarlijkse koolstofopslag ligt per hectare 256 kg hoger
Landbouwgrond
50% AANGETASTE BODEM
(Sanders &77% Heß 2019).
23% Voedselgewassen
Veeteelt
(The hurdles to carbon farming, ecosciencewire.com)
“ Door koolstof vast te leggen in de bodem, compenseren biologische boeren een gedeelte van hun uitstoot” 33% CO2 UITSTOOT
ne-
Zon
ie erg
en
Planten nemen CO2 op
Bodem organismen laten CO2 vrij
Planten produceren zuurstof Planten halen CO2 uit de lucht en H2O uit de bodem om koolhydraten te vormen
Plantwortels scheiden koolhydraten uit om bodemorganismen te voeden
Koolstofrijke bodems houden meer water vast
5
Greenpaper: Biologisch & Klimaat
Plantenresten, uitscheiding van planten, plantwortels en mycorrhiza (samenwerking tussen plantwortels en schimmels) zijn routes waardoor CO2 in de koolstofkringloop in de bodem terecht komt
Tot slot Landbouw heeft invloed op het klimaat. Maar door slim samen te werken met de natuur, verkleinen biologische boeren hun negatieve impact.
• Biologische boeren gaan efficiënter om met energie • Bij biologische boeren zijn dier en gewas in evenwicht • Biologische boeren doen aan goed bodembeheer en leggen zo CO
2
vast
Kiezen voor biologisch is dus kiezen voor een toekomstbestendig systeem.
keurmerk
ch Het EU-biologisen herken je in oduct Biologische pr dje’ it ‘groene blaa d n aa el k in de w
6
Greenpaper: Biologisch & Klimaat
Bronnen • Audsley, E., Stacey, K. F., Parsons, D. J., & Williams, A. G. (2009). Estimation of the greenhouse gas emissions from agricultural pesticide manufacture and use.
• CBS, 2021. Welke sectoren stoten broeikasgassen uit? Online gepubliceerd op CBS.nl. Opgehaald van: www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-broeikasgassen/ hoofdcategorieen/welke-sectoren-stoten-broeikasgassen-uit-
• Hepperly, P. R., Douds, D., & Seidel, R. (2006). The Rodale Institute Farming Systems Trial 1981 to 2005: long-term analysis of organic and conventional maize and soybean cropping systems. Long-Term Field Experiments in Organig Farming. ISOFAR Scientific Series, Berlin, 15-32.
• IPCC, 2021. AR6 Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Online gepubliceerd op ipcc.ch. Opgehaald van: www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/
• Mäder, P. (2018). DOKumented: Organic systems are more efficient and host more life. FiBL Activity report 2018: Research and development in and for the field (pp. 38-40). FiBL, Research Institute of Organic Farming.
• Moerkerken, A. en Smit, I. (2016). De Nederlandse landbouw en het klimaat. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Publicatienummer: RVO-075-1601/ BR-DUZA.
• Ritchie, H. and Roser, M. (2013). “Land Use”. Online gepubliceerd op OurWorldInData.org. Opgehaald van: www.ourworldindata.org/land-use
• Sanders, J. & Heß, J. (2019). Leistungen des ökologischen Landbaus für Umwelt und Gesellschaft, Thünen Report 65.
• Scialabba, N. E. H., & Müller-Lindenlauf, M. (2010). Organic agriculture and climate change. Renewable Agriculture and Food Systems, 25(2), 158-169.
• Šebek, L. B., De Haan, M. H. A., & Bannink, A. (2014). Methaanemissie op het melkveebedrijf: impactanalyse voor reductiemaatregelen en doorrekening daarvan in de Kringloopwijzer (No. 796). Wageningen UR Livestock Research.
7
Greenpaper: Biologisch & Klimaat
© Ingrid Hofstra
Verantwoording Ons doel bij het samenstellen van deze Greenpapers is antwoord te geven op veelgestelde vragen over biologische landbouw. Wij hebben hierbij gebruikgemaakt van de meest recente en relevante bronnen die voor ons beschikbaar zijn. Dit is aangevuld met de kennis van experts van binnen en buiten Bionext. Natuurlijk wordt er steeds nieuw onderzoek gedaan. Mocht je (recenter) onderzoek of relevante informatie missen, dan horen wij dit uiteraard graag. Stuur een mailtje naar info@bionext.nl. Deze Greenpapers worden geüpdate wanneer we nieuwe inzichten opdoen en/of actuelere informatie beschikbaar hebben.
Ben je na het lezen geïnteresseerd in meer Greenpapers? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief. Dan ontvang je periodiek de meest recente publicatie in jouw inbox. De thema’s die wij in onze Greenpapers behandelen zijn: Klimaat, Prijs, Gezondheid, Dierenwelzijn, Biodiversiteit en Bodemvruchtbaarheid.
Over Bionext Bionext is de ketenorganisatie voor biologische landbouw en voeding. Wij zorgen voor de belangenbehartiging van biologisch op het gebied van wetgeving en onderzoek. Ook voert Bionext een groot aantal projecten uit voor de verdere ontwikkeling van biologisch. Doorlopend voeren wij consumentencampagnes en elk jaar organiseren wij de biologische vakbeurs, de Biobeurs.
8
Greenpaper: Biologisch & Klimaat
Het (gedeeltelijk) overnemen en/of kopiëren is uitsluitend toegestaan na overleg met Bionext. Bij overname of kopiëren uit (delen van) De Definitie van Bio moet Bionext als auteur vermeld worden.
Stichting Bionext World Food Center Nieuwe Kazernelaan 2 - D42 6711JC Ede 030 - 233 99 70 info@bionext.nl www.bionext.nl
Tekst & beeld Bionext Ontwerp
9
STUDIO BAARD / COCREATIE.NU
Greenpaper: Biologisch & Klimaat