05/11/12
Erik Mathijs, KU Leuven Frank Nevens, VITO Philippe Vandenbroeck, shiftN
Ter inspiratie‌
05/11/12
1. Het kader : waarom systeemanalyse
05/11/12
1. Het kader : waarom systeemanalyse 2. Systeemanalyse: de werkwijze
05/11/12
1. Het kader : waarom systeemanalyse 2. Systeemanalyse: de werkwijze
3. Landschapsontwikkelingen 05/11/12
1. Het kader : waarom systeemanalyse 2. Systeemanalyse: de werkwijze
3. Landschapsontwikkelingen 05/11/12
4. Regime: het huidige dominante systeem
1. Het kader : waarom systeemanalyse 2. Systeemanalyse: de werkwijze
3. Landschapsontwikkelingen 05/11/12
4. Regime: het huidige dominante systeem
5. Niches: nieuwe systeemconfiguraties
1. Het kader : waarom systeemanalyse 2. Systeemanalyse: de werkwijze
3. Landschapsontwikkelingen 05/11/12
4. Regime: het huidige dominante systeem
5. Niches: nieuwe systeemconfiguraties 6. Conclusies en verdere stappen
1. Het kader : waarom systeemanalyse
05/11/12
ü complex ü persistent ü verweven ü vicieus ü niet-lineair
1. Het kader : waarom systeemanalyse
‘wicked’ 05/11/12
ü complex ü persistent ü verweven ü vicieus ü niet-lineair
ü Technologie alleen zal niet volstaan ü Remediërende deeloplossingen optimaliseren, het dominante denken en doen blijven ü Meer ingrijpende verandering is nodig
1. Het kader : waarom systeemanalyse
ü complex ü persistent ü verweven ü vicieus ü niet-lineair
05/11/12
Nood aan meer systeem denken handelen innovatie
,
“A system is an interconnected set of elements that is coherently organized in a way that achieves something” Donella Meadows, 2009
1. Het kader : waarom systeemanalyse “Ingrijpende verandering in maatschappelijke systemen; verandering in cultuur, structuur en werkwijzen” = ‘Transitie’
05/11/12
Rotmans, 2003
Nood aan meer systeem denken handelen innovatie
,
ü Technologie alleen zal niet volstaan ü Remediërende deeloplossingen optimaliseren, het dominante denken en doen blijven ü Meer ingrijpende verandering is nodig
1. Het kader : waarom systeemanalyse “Ingrijpende verandering in maatschappelijke systemen; verandering in cultuur, structuur en werkwijzen” = ‘Transitie’
05/11/12
2. Systeemanalyse: de werkwijze HARD
ü aantoonbaar ü meetbaar ü ‘rationeel’ ü fysiek ü statistiek ü modellen ü wetenscha 05/11/12
2. Systeemanalyse: de werkwijze
zacht
05/11/12
ü standpunte n ü waarnem ers ü perceptie ü wereldbee lden
2. Systeemanalyse: de werkwijze
en
HARD
zacht
Er is geen voorgeschreven, vaste methode voor systeemanalyse in functie van duurzame ontwikkeling/transitie Topicrapport is een ‘experiment’ en de werkwijze zowel als de uitkomsten zijn voor een groot deel emergent 05/11/12
Cijfers: illustratief en niet exhaustief, volledig Elementen van normativiteit
2. Systeemanalyse: de werkwijze Houvast 1: systeemdiagram innovatie 8A psychologische behoeften
fysiologische behoeften
inkomen
2 1
consumptie 05/11/12
3
4 productie
fysieke behoeften
5
causal loop diagram is a diagram that aids in visualizing how interrelated variables affect one another. The diagram consists of a set of nodes representing the variables connected druk together. The relationships between these 6 7 represented by arrows, can be variables, labeled as positive or negative natuurlijk kapitaal
7 menselijk en sociaal kapitaal
2. Systeemanalyse: de werkwijze Houvast 2: multi-level perspectief
Landschap Landschapsontwikkelingen oefenen druk uit op het regime Markten, gebruikersvoorkeuren 05/11/12 Wetenschap Industrie
Sociotechnisch regime Beleid
Cultuur
Technologie
Het regime is dynamisch stabiel.
Niches
De nieuwe configuratie breekt door, gebruikmakend van ‘windows of opportunity’.
Kleine netwerken van actoren steunen innovaties op basis van verwachtingen en visies. Belang van leerprocessen
Tijd
2. Systeemanalyse: de werkwijze Houvast 2: multi-level perspectief
Landschap 3. Landschapsontwikkelingen Landschapsontwikkelingen oefenen druk uit op het regime Markten, gebruikersvoorkeuren 05/11/12 Wetenschap Industrie 4. Regime: het huidige dominante systeem Sociotechnisch Cultuur
regime
Beleid Technologie
Het regime is dynamisch stabiel.
De nieuwe configuratie breekt door, gebruikmakend van ‘windows of opportunity’.
5. Niches: nieuwe systeemconfiguraties Niches
Kleine netwerken van actoren steunen innovaties op basis van verwachtingen en visies. Belang van leerprocessen
Tijd
3. Landschapsontwikkelingen
ü grotendeels autonome dynamieken ü zichtbaar/voelbaar en waarschijnlijk verder toenemend 05/11/12 ü weinig of geen individuele invloed op uit te oefenen ü ze;en in meer of mindere mate druk op de werking van huidige systemen ü Niet noodzakelijk wereldwijd, kunnen ook meer regionale dynamieken zijn
3. Landschapsontwikkelingen
1. De wereldbevolking en de welvaart stijgen
05/11/12
Groeiend volume van consumptie (ook voeding), verschuivingen binnen globaal voedingspatroon, ruimtebeslag, streven naar hoog welvaartspeil, stijgende nood aan hulpbronnen‌
3. Landschapsontwikkelingen
2. Globalisering zet door: de wereld ‘wordt een dorp’ 05/11/12
Verlies van controle op eigen productiesystemen en markten, machtsconcentraties op vlak van kennis, grondstoffen, culturele uitwisseling, migratie….
3. Landschapsontwikkelingen
3. De lokale bevolking (EU, Vlaanderen) vergrijst
05/11/12
Toenemende afhankelijkheidsratio’s, specifieke behoeften van ouderen, noodzaak van langer werken‌.
3. Landschapsontwikkelingen
4. De wereld en Vlaanderen verstedelijken
05/11/12
Urban sprawl, ruimtebeslag, ‘grond’ is duur
3. Landschapsontwikkelingen
5. Het klimaat verandert: adapteren en mitigeren
05/11/12
Voelbare effecten van klimaatverandering, energieverbruik onder druk, aanpassingsstrategieĂŤn (in het bijzonder ook voor landbouwproductiesystemen
3. Landschapsontwikkelingen
6. De schaarste van natuurlijke hulpbronnen wordt voelbaar 05/11/12
Toenemende concurrentie voor hulpbronnen, stijgende prijzen, Mineralen, energie, water, grond, biodiversiteit
3. Landschapsontwikkelingen
7. Waarden en ethische standpunten van consumenten veranderen 05/11/12
Acceptatie van technologie, identiteit, authenticiteit, dierenwelzijn, gezondheid, gelijkheid, eerlijke handel‌
3. Landschapsontwikkelingen
8. ‘Andere groei’ wordt steeds meer punt van discussie 05/11/12
Stijgend ‘BNP’ betekent niet per definitie stijgende voldoening en geluk; bewustzijn van grenzen aan groei die materieel-gebonden is
3. Landschapsontwikkelingen
9. Honger en ongelijkheid in de wereld blijven
05/11/12
925 miljoen mensen lijden honger, ook in BelgiĂŤ bestaat nog armoede en honger, tegelijk niet onaanzienlijke voedselverliezen
3. Landschapsontwikkelingen
10. De digitale revolutie zet door
05/11/12
Ongekende mogelijkheden voor samenwerking en handel; tegelijk anonimiteit, misbruik en criminaliteit
4. Regime: het huidige dominante systeem innovatie
‘hotspots’: fricties, problemen
8 psychologische behoeften
05/11/12
inkomen
2 1
fysiologische behoeften
consumptie 3
4
druk
productie
fysieke behoeften
6 5
natuurlijk kapitaal
7 menselijk en sociaal kapitaal
Economische motor Ecologische en sociale demping Technologische smering
7
4. Regime: het huidige dominante systeem
05/11/12
Voldoende, divers, gezond, veilig voedsel‌
Maar ook‌ psychologische behoeften fysiologische behoeften fysieke behoeften
consumptie
4. Regime: het huidige dominante systeem
Maar ook…
05/11/12
À la tête du client psychologische behoeften fysiologische behoeften fysieke behoeften
consumptie
4. Regime: het huidige dominante systeem
Maar ook‌ 05/11/12 Landbouw voor voeding
psychologische behoeften fysiologische behoeften fysieke behoeften
consumptie
4. Regime: het huidige dominante systeem
Maar ook‌ 05/11/12 Specialisatie en schaalvergroting met voordelen
psychologische behoeften fysiologische behoeften fysieke behoeften
inkomen
consumptie productie natuurlijk kapitaal
menselijk en sociaal kapitaal
4. Regime: het huidige dominante systeem
Maar ook‌ 05/11/12 Natuurlijk hulpbronnen aan de basis; productief ingezet
psychologische behoeften fysiologische behoeften fysieke behoeften
inkomen
consumptie productie natuurlijk kapitaal
4. Regime: het huidige dominante systeem
Maar ook‌ 05/11/12 van de Vervuiling omgeving verlaagt
psychologische behoeften fysiologische behoeften fysieke behoeften
inkomen
consumptie
druk productie natuurlijk kapitaal
4. Regime: het huidige dominante systeem
Maar ook‌ 05/11/12 Samen boeren op mensenmaat
psychologische behoeften fysiologische behoeften fysieke behoeften
inkomen
consumptie
druk productie natuurlijk kapitaal
menselijk en sociaal kapitaal
4. Regime: het huidige dominante systeem
Maar ook‌ 05/11/12 Landbouwers en ondernemers realiseren een hoge productiviteit
innovatie
psychologische behoeften fysiologische behoeften fysieke behoeften
inkomen
consumptie
druk productie natuurlijk kapitaal
menselijk en sociaal kapitaal
4. Regime: het huidige dominante systeem
Maar ook‌ 05/11/12 Wereldwijde uitwisseling van ideeÍn, kapitaal, goederen, arbeid, kennis
innovatie
psychologische behoeften fysiologische behoeften fysieke behoeften
inkomen
consumptie
druk productie natuurlijk kapitaal
menselijk en sociaal kapitaal
5. Niche(regime)s: naar nieuwe systeemconfiguraties
Landschap Landschapsontwikkelingen oefenen druk uit op het regime Markten, gebruikersvoorkeuren 05/11/12 Wetenschap Industrie
Sociotechnisch regime Beleid
Cultuur
Technologie
Het regime is dynamisch stabiel.
Niches
De nieuwe configuratie breekt door, gebruikmakend van ‘windows of opportunity’.
Kleine netwerken van actoren steunen innovaties op basis van verwachtingen en visies. Belang van leerprocessen
Tijd
5. Niche(regime)s: naar nieuwe systeemconfiguraties
Landschap Landschapsontwikkelingen oefenen druk uit op het regime Markten, gebruikersvoorkeuren 05/11/12 Wetenschap Industrie
Sociotechnisch regime Beleid
Cultuur
Technologie
Nieuwe productieparadigma's
stadslandbouw
Biolandbouw Niches
De nieuwe configuratie breekt door, gebruikmakend van ‘windows of opportunity’.
Anders eten Tijd
5. Niche(regime)s: naar nieuwe systeemconfiguraties
• •
Industriële ecologie • Uitbreiding functionaliteit Bio-gebaseerde stedelijke ruimte Landschap economie • Intensieve productie-eenheden • "Fabriek van de Landschapsontwikkelingen oefenen met minimale ruimtelijke afdruk druk uit op het regime • toekomst" Korte ketens • Markten, Peer-to-Peer • Functionele verbreding van gebruikersvoorkeuren landbouw 05/11/12 Wetenschap • Landbouw als leverancier van Industrie ecosysteemdiensten Sociotechnisch Cultuur regime
Beleid Technologie
Nieuwe productieparadigma's
Biolandbouw Niches
•
Stadslandbouw Anders eten
Vermindering van De nieuwe configuratie breekt door, gebruikmakend van dierlijke eiwitten ‘windows of opportunity’. • Slow Food • Personaliseerbare voeding Tijd
5. Niche(regime)s: duiding
• Nicheregimes in brede zin, als complexe socio-technische subsystemen op zich. Mix van gekende en avant garde elementen. Landschap Landschapsontwikkelingen oefenen • Relatie tussen regime en nicheregime is vaak moeilijk te duiden. druk uit op het regime
Markten, • Waterdichte motivering voor selectie is niet aan de orde. gebruikersvoorkeuren 05/11/12 Wetenschap Industrie
Sociotechnisch regime Beleid
Cultuur
Technologie
Nieuwe productieparadigma's
Stadslandbouw
Biolandbouw Niches
De nieuwe configuratie breekt door, gebruikmakend van ‘windows of opportunity’.
Anders eten Tijd
5. Niche(regime)s: transcenderen van diepe tegenstellingen
Toekomst van het landbouw- en voedingsysteem? 05/11/12
Vaak een dovemansgesprek ...
5. Niche(regime)s: 4 opvattingen van waardecreatie als filter
Markteconomie Nutsmaximalisatie en efficiĂŤntie
Solidaire economie 05/11/12 Wederkerigheid en co-productie
Ecologische economie Integratie van materiĂŤle en thermodynamische beperkingen
Lokale ontwikkeling Lokale verankering van productiecapaciteit en -factoren
5. Niche(regime)s: 4 opvattingen van waardecreatie als filter Stadslandbouw
Markteconomie
05/11/12
Solidaire economie
Ecologische economie
Lokale ontwikkeling
Biolandbouw
Anders eten
Nieuwe productieparadigma's
5. Niche(regime)s: 4 opvattingen van waardecreatie als filter Stadslandbouw
Markteconomie
05/11/12
Solidaire economie
Ecologische economie
Lokale ontwikkeling
Biolandbouw
Vermindering van dierlijke eiwitten en personaliseerbare voeding als kans voor differentiatie/nieuwe niches. Personaliseerbare voeding als instrument om de productiviteit van werknemers en de volksgezondheid in het algemeen te verbeteren.
Anders eten
Nieuwe productieparadigma's
Slow food als appel aan gemeenschapsvorming en nieuwe vormen van politiek engagement. Alternatieve bronnen van dierlijke eiwitten kunnen bestaansmogelijkheden van rurale bevolking in ontwikkelingslanden vergroten. Nadruk op verantwoordelijkheid nemen voor gezondheid door de consument als vorm van een zelfredzame levenshouding.
5. Niche(regime)s: 4 opvattingen van waardecreatie als filter Stadslandbouw
Biolandbouw
Anders eten
Vormt een dynamische marktniche die globaal gezien sterk groeit.
Markteconomie
Biedt een mogelijkheid voor producenten en distributeurs om zich in de markt te differentiëren.
05/11/12
Solidaire economie Het billijkheidprincipe vormt een sociale dimensie van biologische landbouw.
Ecologische economie
Lokale ontwikkeling
Nieuwe productieparadigma's
In de cocreatie van nieuwe ‘solidaire’ producent-consument ketens (in het kader van community-supported agriculture bijvoorbeeld) kiezen de actoren vaak voor bio.
Kan functioneren als precursor en katalysator van een meer duurzame conventionele landbouw.
5. Niche(regime)s en hotspots
05/11/12
5. Niche(regime)s en hotspots
Stadslandbouw
05/11/12
Biolandbouw
Anders eten
Nieuwe productie
5. Niche(regime)s en hotspots
05/11/12
Stadslandbouw
Biolandbouw
Anders eten
Nieuwe productie
6. Conclusies en verdere stappen
Systeemanalyse is nooit ‘af’: het is een continu proces Bijkomende ruimte nodig om dat continu proces mogelijk te maken 05/11/12
Systeemanalyse moet nog sterker inter- en transdisciplinair zijn (stakeholders mee actief analyseren) Gebruik van systeemanalyse in bredere trajecten ter realisatie van nieuwe systeemsettings
6. Conclusies en verdere stappen
Stimuleer essentiĂŤle systeemfuncties om innovatiesystemen 05/11/12 te ontwikkelen
6. Conclusies en verdere stappen
Welke niches dragen bij tot een duurzaam landbouw- en voedingssysteem? Welke innovatiesystemen zijn er al en welke moeten verder 05/11/12 ontwikkeld worden? Leg verbindingen met andere maatschappelijke systemen en met netwerken in het buitenland (bv. EIP) Mobiliseer ondernemers en betrek ze bij het ontwikkelen van de verschillende functies