Alles over Geschiedenis 36
SPECIALE TWEEDE WERELDOORLOG-SERIE: OP WEG NAAR 75 JAAR BEVRIJDING
HET GEHEIM VAN DE EGYPTISCHE PIRAMIDES
IMMIGRATIE
Hitler ten strijde – Militair strateeg of tactisch onbenul?
OP ZOEK NAAR EEN BETER LEVEN IS VAN ALLE TIJDEN
HET ÉCHTE SPARTA
Zo wist dit krijgersvolk Perzië en Athene op te rollen
€ 5,99
FUTURISME EN FASCISME IN DE ITALIAANSE KUNST
HOE OVERLEEF JE DE BUILENPEST?
DE EUROPESE UNIES DOOR DE EEUWEN HEEN
Nr. 036
WIE WAS MARIA MAGDALENA ECHT?
AP
www.allesovergeschiedenis.com
MILITAIR STRATEEG OF TACTISCH ONBENUL?
INHOUD Alles over Geschiedenis 36
FEATURES
34 De opkomst van Sparta
Zo werd Sparta de dominante staat in Griekenland ten koste van Athene.
44 Interview: Het echte Sparta
Auteur Philip Matyszak onderscheidt feit van fictie.
50 Kunst en fascisme in Italië
Maak kennis met de artistieke beweging die de oorlog verheerlijkte en de avant-garde omarmde.
60 Geheimen van de piramiden
Nog altijd weten historici niet precies hoe de majestueuze piramiden gebouwd zijn.
70 De Verenigde Staten van Europa?
Er zijn vele pogingen ondernomen om Europa te verenigen – van de Romeinen tot de EU. Welke poging was het meest geslaagd?
18 Immigratie 20 Tijdlijn
THEMA
34
Immigratie-mijlpalen.
22 Onder de loep De SS Great Britain.
24 In vol ornaat
Immigrant op Ellis Island.
25 5 opmerkelijke feiten over ...
Het White Australia-beleid.
26 In de schoenen van … Een Voortrekker.
DE TWEEDE WERELDOORLOG OP WEG NAAR DE BEVRIJDING
28 Doe-het-zelf
NEDERLAND
Bouw een Vikingdorp.
30 Hall of Fame
Illustere immigranten.
POLEN BELGIË
FRANKRIJK
DE TWEEDE WERELDOORLOG 86 Hitler ten strijde
Was Hitler een militair genie of een tactisch onbenul? We nemen het tactisch vermogen van de Führer onder de loep.
4
SEPTEMBER 1939 - MEI 1944
ELK NUMMER 06 Geschiedenis in beeld
De indrukwekkendste beelden bij historische gebeurtenissen.
12 Nieuws
Historische nieuwtjes, feitjes en weetjes.
14 Vraag & antwoord Antwoord op prangende geschiedenisvragen.
16 Media
Meer lezen en films kijken? Probeer deze nieuwe publicaties.
17 Agenda
De interessantste exposities van dit moment.
48 Door de eeuwen heen
56 MARIA MAGDALENA
MONKEY TRIAL 68
Sporten zorgen al eeuwen voor vermaak.
56 Helden & schurken Het mysterie rondom Maria Magdalena.
50 KUNST EN FASCISME IN ITALIË
68 Kroegweetjes
Monkey Trial: evolutieleer vs. religie in de rechtszaal.
76 Grootste veldslagen De Slag bij Waterloo.
80 Survivalgids voor tijdreizigers Leven ten tijde van de Zwarte Dood.
84 Zo maak je ... Stokvis.
95 Puzzel
Win mooie prijzen.
96 Historie vs. Hollywood The Favourite.
DE VERENIGDE STATEN VAN EUROPA? 70
98 Colofon
Puzzel & win
95 Wil je nog meer
60 GEHEIMEN VAN DE PIRAMIDEN
Bekijk het aanbod op pagina 82
de opkomst van
sparta Vanaf de achtste eeuw v.Chr. werd Sparta de dominante staat in Griekenland, met als hoogtepunt de overwinning in de Peloponnesische Oorlog in 404 v.Chr.
S
parta is al uit de vroegste periode van de Griekse geschiedenis bekend, onder meer dankzij mythen zoals die van Helena van Troje Menelaüs tijdens de Trojaanse Oorlog. Maar het Sparta dat Griekse cultuur voor meer dan twee eeuwen – in de zesde en vijfde eeuw voor Christus – zou domineren, ontwikkelde zich later. En de meeste informatie over Sparta is afkomstig van diens grote rivaal: Athene. Onze belangrijkste schriftelijke bronnen van het Oude Griekenland (van Herodotus, Thucydides en Xenophon) werden geschreven in Athene, door of voor Atheners. Athene was ook de stad die zichzelf en zijn ideeën voorop stelde, vooral in kunst en literatuur. Maar de stad Sparta fascineerde de Atheners. Wanneer zij schreven over Sparta deden ze dat om de verschillen tussen de twee Griekse steden te verklaren. Athene en Sparta waren steden met veel tegenstellingen – Sparta had een politiek systeem met twee koningen en een opleidingssysteem dat enkel en alleen was ontworpen voor het creëren van strijders, de Spartiaten. Alle volwassen mannen in Sparta waren zwaarbewapende hoplieten. De Spartaanse staat met zijn enorme systeem van staatsslaven, de heloten, was ontworpen om de militaire macht van Sparta te verstevigen. Sparta was een conservatieve stad en cultuur. Het werd omringd door andere steden in Laconië in de Peloponnesos (deze stonden bekend als de perioiken, oftewel omwonenden), die allemaal profiteerden
34
van de militaire bescherming van Sparta. Door dit systeem kon Sparta een dominante macht worden in heel Griekenland, met het best getrainde leger met de beste reputatie van alle steden. Deze militaire dominantie leidde er ook toe dat Sparta de leiding nam in politieke geschillen tussen andere steden. In veel gevallen was de steun van Sparta dan doorslaggevend. Het politieke systeem van Sparta gaat terug tot minimaal de zevende eeuw voor Christus en was zodoende ouderwets. Daar waar andere Griekse staten in de zevende en zesde eeuw ontwricht waren door tirannie en de opkomst van andere nieuwe politieke systemen, had Sparta dit alles weten te vermijden. Het exacte moment waarop Sparta’s politieke evolutie begon is moeilijk te bepalen en was in de oude wereld al semi-legendarisch. Het eerste teken dat Sparta een dominante factor zou worden in Griekenland kwam met de Dorische invallen in de periode na de Myceense beschaving en de Trojaanse oorlog, ongeveer duizend jaar voor Christus. De stad die uit die invasie voortkwam, ontstond in de tiende eeuw voor het begin van de jaartelling. Sparta was ongebruikelijk om verschillende redenen. De stad had geen muren (het zou later vertrouwen op de macht en reputatie van de hoplieten) en bestond uit vier of vijf dorpen met Sparta zelf als hoofdstad. Sparta had een unieke staatsvorm – een dubbele monarchie met twee koningshuizen: de Agiaden en de Eurypontiden. Dat is een goede afspiegeling van het idee dat Sparta twee of
De opkomst van Sparta
35
24 Hours In Ancient Athens is nu verkrijgbaar. De paperback volgt in augustus.
De Slag bij Tanagra van 457 V.Chr. is een zeldzaam voorbeeld van een directe strijd tussen Atheners en Spartanen. Hun bondgenoten en protectoraten vochten uit naam van Sparta en Athene vaker tegen elkaar.
44
Het echte Sparta
Philip Matyszak spreekt
HET ECHTE
SPARTA De auteur van, ook in het Nederlands vertaalde, boeken over Sparta en Athene scheidt feiten van fictie over deze twee oude beschavingen.
I
n jouw boek Sparta: Rise Of A Warrior Nation, omschrijf je Sparta als ‘opvallend onopvallend’. Wat maakte de stad zo anders dan die andere bewoonde gebieden?
Ik had het over het Sparta van voor 700 V.Chr. In die periode behoorde Sparta niet tot één van de grote Griekse steden. Het meest opmerkelijke aan de ‘stad’ was dat het uit vier dorpen bestond langs de rivier de Eurotas. De stad was niet ommuurd zoals gebruikelijk was, omdat de natuur voor de begrenzing had gezorgd. Een ander opvallend kenmerk was ‘helotering’. Inwoners van bezette gebieden werden tot lijfeien gemaakt, dat dicht tegen slavernij aanschurkte. Elke Griekse stad had zo zijn eigenaardigheden, dus zou het pas raar zijn als Sparta ze niet had gehad. Sparta was eigenlijk een doodgewone Griekse stad.
Hoe bepalend was de ligging en het landschap rond Sparta voor het leven aldaar?
Geografie maakte Sparta tot wat het was. De meeste Griekse steden waren handelssteden, met een open blik naar de rest van de wereld. Sparta lag halverwege een bijna onbereikbare vallei langs een rivier, omgeven door bergen. Via het water moest je eerst langs de (voor schepen gevaarlijke) kapen onder aan het
schiereiland Peloponnesos. Over land was de stad in de winter onbereikbaar. Sparta werd daardoor een landbouwgemeente op het platteland.
Wat waren volgens jou de voor- en nadelen van hun duale monarchie, waarbij twee koningen tegelijkertijd regeren? Als jouw koning ook voorop gaat in een gewapende strijd, dan is het handig om een reserve-koning te hebben. Zodra een koning ten strijde trok, bleef de andere thuis. Toen in latere jaren er een opvolgingsstrijd uitbrak, kon vrij eenvoudig worden vastgesteld wie het meeste recht op de troon had. De Spartaanse koningen werkte in de regel goed samen, zodat de staat alle voordelen had van een monarchie, zonder de nadelen.
Weten we of dit een voor Sparta makkelijke en effectieve vorm van regeren was?
De koningen waren slechts een onderdeel van het Spartaanse bestuur. De Gerousia (Raad van Ouden) was veel belangrijker en handhaafden de (voor het gemak ongeschreven) wetten. De Gerousia kon een koning afzetten en deed dat ook regelmatig. Het Spartaanse bestuur was relatief overzichtelijk, met de nadruk op relatief. Men deed er alles aan om negatieve berichten tegen te houden, maar toch kwamen er verhalen
45
“De enorme afmetingen en complexiteit van het bouwwerk prikkelt de verbeelding van experts over de hele wereld.� 60
Het geheim van de piramides
Geheim van de Piramides Het
Weten we nu eindelijk hoe de piramides zijn gebouwd?
D
e enorme piramide van Cheops (ook wel bekend als de ‘Grote Piramide’) steekt net geen 140 meter boven de woestijn uit. Deze piramide is het enige overgebleven bouwwerk van de zeven klassieke wereldwonderen dat je nu nog steeds kunt bekijken. Het enorme bouwobject is zelfs in deze tijd nog in veel mysterie gehuld. Oude theorieën worden in twijfel getrokken en een aantal aangenomen ‘waarheden’ bleken verzinsels te zijn. Meer dan 3000 jaar was de piramide van Cheops het hoogste gebouw van de wereld, maar in 1311 was de kathedraal van Lincoln de eerste die deze titel overnam. Wie waren de mensen die dagelijks de brandende zon trotseerden om mee te werken aan dit prachtig eerbetoon voor de farao? En welke interessante feiten zijn er onlangs nog aan het licht gekomen? Kunnen we eigenlijk wel met zekerheid zeggen waarom de piramides gebouwd zijn? Dat ze gebruikt werden als tombe voor de farao’s is alom geaccepteerd en de piramide van Cheops lijkt hierop geen uitzondering. Maar is er iets dat deze aanname in twijfel trekt? En zo ja, wat dan? Het belangrijkste punt in deze discussie is niet het waarom of wie, maar hoe hebben de oude Egyptenaren dit enorme bouwwerk voor elkaar gekregen? De oude beschaving had slechts beperkte middelen tot hun beschikking en toch wisten ze deze waanzinnige taak te voltooien. De enorme afmetingen en complexiteit van het bouwwerk prikkelt de fantasie van experts over de hele wereld. Egyptologen, wetenschappers, ingenieurs en architecten hebben allemaal hun eigen theorieën over de bouw van de piramides.
61
HITLER
TEN
STRIJDE
Was Hitler een militair genie of een tactisch onbenul? Hoe beïnvloedde zijn leiderschap het verloop van WO II? Aan de hand van enkele bepalende momenten nemen we het tactisch vermogen van de Führer onder de loep.
N
a de val van het Derde Rijk in 1945, kregen we aan de hand van de memoires van zijn bevelhebbers een beeld van Hitlers leiderschap. Veel van hen hadden een afkeer gekregen van hun voormalige leider en toen Duitsland eenmaal was verslagen, staken ze hun kritiek niet langer onder stoelen of banken. Maar was zijn stijl van bevelvoeren werkelijk zo impopulair en wat was de invloed ervan op de uitkomst van de oorlog? De meeste informatie over Hitler was afkomstig van zijn generaals en ieder had zo zijn eigen redenen om de feiten – bewust of onbewust – te verdraaien. Als je hun getuigenissen mag geloven begon Hitler de oorlog tegen hun advies in en werd deze uiteindelijk verloren door zijn bemoeizucht. Maar of dit een accuraat beeld schetst ... Toen Duitsland op 1 september 1939 Polen was binnengevallen, had het land niet gerekend op de felle reactie van Frankrijk en Groot-Brittannië, die op hun beurt Duitsland de oorlog verklaarden. Dit had zijn weerslag op de Duitse bevolking. De herinnering aan de Eerste Wereldoorlog was nog vers en het land was net weer een beetje bijgekomen van de gevolgen van het verlies in 1918 en de crisisjaren. Juist op dit moment begon de leider van het land wederom een oorlog tegen de bekende vijanden. Ondanks zijn populariteit was er ook kritiek te beluisteren, en de start van WO II zorgde voor een fikse deuk in de moraal van het volk.
86
Dat veranderde toen Frankrijk in een vloek en een zucht werd overlopen. Door deze rappe overwinning steeg Hitlers populariteit onder de Duitsers, omdat Duitsland er binnen enkele weken in was geslaagd de vijand te verslaan die hen in de Eerste Wereldoorlog vier jaar lang had bestreden. Door dit succes ging Hitler zich bemoeien met elk aspect van het Duitse leger, meer dan de leiders van andere landen gewoonlijk deden bij hun eigen legers. Hij stond bekend om zijn oog voor detail, wat zowel voor- als nadelen had. Hij had de strategiebepaling helemaal naar zich toegetrokken. Hij bepaalde tegen wie er werd gevochten en zijn beslissingen waren lang zo impopulair niet als zijn generaals later wilden doen geloven. Zijn bevelhebbers waren allemaal voorstanders van de invasie van Polen en de oorlog tegen de Sovjet-Unie en waren dus geen impopulaire beslissingen van de kant van Hitler. Maar toen het aankwam op de planning en uitvoering van operaties bleek Hitler een stuk minder bekwaam. Misschien had hij wel de juiste ideeën en werden sommige ervan ook uitgevoerd, maar er zat geen enkel systeem in zijn manier van oorlogvoering – en dat werd pijnlijk duidelijk. Het beeld van Hitler is dat van iemand die niet naar advies luisterde en liever op zijn onderbuik vertrouwde dan op de vakkennis van zijn generaals. Voor een deel is dit beeld juist. Hij wantrouwde een aantal van zijn officieren, die op hun beurt kritisch waren op zijn onervarenheid.
DE TWEEDE WERELDOORLOG
HITLER TEN STRIJDE
87