INHOUD augustus 2022
35 Seizoen
30 Op de cover 16
De mooiste zonnebloemen
30
Monty geeft antwoord op al jouw moestuinvragen
35
Een terras vol bloemen
56
Ruim baan voor siergrassen
61
Lavendel in Limburg
68
Verwijder (ongewenst) onkruid op natuurlijke wijze
74
Alles over aasbloemen
79
Geef tuindieren een thuis
88
Zorgkwekerij Aaldering - De Stek: tuinieren als therapie
96
De tuin in met je (klein)kinderen
98
Groentezaden oogsten
56
16 4
Gardeners’ World
10
Wij zijn gek op augustus Eenjarigen zijn op hun best en exotische planten baden in zonneschijn.
15
The Full Monty Werk met wat er met je tuin gebeurt in plaats van ertegen te vechten.
16
Topkeuze Er is een zonnebloem (of tien) voor iedereen.
18
Red de bij Tips van de Bijenstichting.
20
Tuingast van de maand Alle tuindieren tellen mee.
23
Plantportret Japanse wasbloem (Kirengeshoma palmata).
24
Vers uit de tuin Smaak van de maand: edamame-bonen.
Groene school 30
Antwoord op al je groentevragen Monty helpt je bij het oogsten van de beste groenten ooit.
35
Potten voor de volle zon Stijlvolle combinaties van planten die graag in de zon staan.
39
Waar moet ik beginnen? Is tuinieren nieuw voor je? Alan weet raad.
44
Red onze bestuivers Een oase voor dag- en nachtvlinders.
49
Vraag & antwoord We geven antwoord op tuinvragen.
Inhoud Volg @GardenersWorldNL nu ook op Facebook, Pinterest en Instagram
74
39
Inspiratie 56
Grassen voor alle tuinen Siergrassen mogen in geen enkele tuin ontbreken.
61
Mediterrane sferen in Limburg Het is alles paars wat er blinkt.
68
Problemen biologisch oplossen Alan helpt je van ongewenst onkruid af.
73
Inheemse held Wilde cichorei stelt zichzelf voor.
74
Aasbloemen: prachtige stinkerds Buitenaardse bloemen met een luchtje.
79
Een thuis voor tuindieren Maak snel en gemakkelijk habitats.
83
Alles over kamerplanten De lepelplant (Spathiphyllum wallisii).
86
Maak een opbergbank Voor zitten en opbergen.
88
Kweken met zorg Op bezoek bij kwekerij Aaldering-De Stek.
94
De grote tuin-quiz Test je kennis.
96
De tuin in met de kids Maak een terrarium en een mini-vijver.
98
Bewaar je groentezaden Vergroot je voorraad favoriete groenten.
Aan de slag 103
Monty’s maand
106
Bloemen in augustus
108
Groente & fruit
110
Test je vaardigheden
111
Algemene tuintaken
En verder 6
Het prikbord
27
Puzzel en win
112
Colofon
113
Groeigids
96
augustus 2022
5
Augustus: het laatste offensief van de zomer.
10
Gardeners’ World
Seizoen
Wij zijn gek op
augustus
Over augustus wordt soms wat laatdunkend gedaan. De spanning van de midzomer is ten einde, de gazons en velden zien er uitgedroogd uit en veel tuinen staan er maar slapjes bij. Alsof ze een kater hebben na een nachtje flink stappen. Dat stempel is onterecht, want augustus is gemaakt voor felle kleuren, wanneer eenjarigen op hun best zijn en exotische planten baden in zonneschijn. Laat het gras het gras (dat komt er wel weer bovenop) en let in plaats daarvan op de prachtige kleuren. Laat het rood rondzingen, het oranje overweldigen, het paars paraderen, het blauw betoveren en het geel golven.
STER VAN DE MAAND Cleome hassleriana ‘Colour Fountain’
Ziet er wat slungelig uit, maar is perfect voor achter in de border. Heeft zon nodig. Zaai zaadjes in het vroege voorjaar. Hoogte x Breedte 1,5 m x 50 cm
augustus 2022
FOTO: SARAH CUTTLE
De Nederlandse naam voor Cleome hassleriana is kattensnor. Die naam heeft de plant te denken aan de lange meeldraden die aan de snorharen van een kat doen denken. Die associatie is overigens niet in elk land hetzelfde. Zo vindt men in de meeste andere Europese landen dat de plant meer weg heeft van een spin, want daar noemen ze hem spinnenplant. In Groot-Brittannië hebben ze nog een naam voor deze plant, en die krijgt van ons de prijs van geestigste benaming: ‘grandfather’s whiskers’ (opa’s snorharen).
11
Tuingast
van de maand
Alle tuindieren tellen mee
FOTO: GETTY/ COATESY
Als je jouw tuin een pleisterplaats voor voor insecten en zoogdieren wilt laten zijn, is het tijd om de koe bij de horens te vatten (figuurlijk dan) en je te concentreren op waar het echt om draait.
20
We kunnen niet genoeg benadrukken dat tuinieren voor de natuur van wezenlijk belang is. Als tijdschrift willen we graag enthousiasmeren en hebben niet als doel om te prediken of activisme te bedrijven. Maar soms is het nodig om de treurige stand van de natuur te benoemen. Dat inzicht geeft namelijk een beter beeld van wat het voor ons als tuinier betekent. Op zich weten we allemaal wel hoe het gesteld is met de bijen, vlinders, egels en vogels, maar zien we ook het grotere geheel? Een Duits onderzoek wees uit dat er in dat land 75% minder gevleugelde insecten zijn dan in 1989. Andere onderzoeken die zich met individuele soorten bezighouden, wijzen uit dat de grote beer en de zwartew-vlinder hard achteruit gaan. Een antwoord op de vraag wat dit voor ons betekent, is dat de voedselketens waarvan deze dieren de onderkant vormen, aan het afbrokkelen is. Zo vinden vogels minder rupsen voor hun jongen en verhongeren de egels. Hoeveel egels er in ons land zijn is niet bekend, maar geschat wordt dat het er ongeveer een miljoen zijn. Wat wel bekend is, is dat hun aantal in de laatste 25 jaar meer dan gehalveerd is. De meeste mensen denken dat egels huisjesen naaktslakken eten (wat ook zo is), maar ze eten nóg liever insecten zoals rupsen en kevers. Elk nieuw stukje bestrating, terras of
Gardeners’ World
kunstgras is weer een nagel aan de tuindierendoodskist. En uiteindelijk ook aan die van onszelf! Geen leuk bericht, maar het is wel de waarheid.
Bouw het, dan komen ze Tuinieren voor de natuur heeft als doel om deze achteruitgang te stoppen en, indien mogelijk, om te keren. Dat je weet hoe een voedselketen of leefgebied werkt, is in dat geval erg belangrijk. Als je geen planten voor rupsen hebt. krijg je ook geen jonge vogels. Ook al liggen de tuinen van je buren links en rechts vol tegels, zolang jij de juiste planten hebt, zal het wemelen van de insecten en alles wat zich ermee in leven houdt: kikkers, padden, vleermuizen, vogels en egels. Dat is goed nieuws voor jou en je tuingasten. En mochten de buren toch overwegen om grijs te vervangen door groen, laat ze dan allereerst aan de tuindieren denken. Tuinieren voor tuindieren is niet alleen goed voor de beestjes. Het is bewezen dat het ook een gunstig effect heeft op de gezondheid van mensen. Het leidt je even af van de stress op het werk of op school en het zet voortrazende gedachten even een versnelling lager. Maak het keren van je composthoop je dagelijkse portie lichaamsbeweging. Het houdt je niet alleen fit, de compost is ook nog eens veel sneller gebruiksklaar.
Seizoen
augustus 2022
21
Samenwerken met andere tuiniers in de buurt, bijvoorbeeld door planten te ruilen en elkaar te adviseren, is een andere manier om tuingasten te helpen.
Waar wild is, is een weg Tuindieren hebben niet alleen voedsel nodig, maar ook water om te drinken en om te badderen. Een plek om te schuilen en om jongen groot te brengen is ook onontbeerlijk. Zonder dit alles zijn de dieren ten dode opgeschreven. Een ander gevaar is het gebruik van gereedschap. Zo kunnen hegtrimmers of robotmaaiers egels lelijk verwonden. Voedsel, water en schuilplaatsen zijn de basis voor elke gastvrije tuin. En onthoud: insecten staan aan de basis van alles! Probeer je tuin eens te bekijken door de ogen van dieren. Misschien heb je borders met sierplanten, een paar bomen, wat klimplanten en een vijver. Maar wat ZIE je? Waar schuilen bijen als het regent? Waar maakt de egel haar nest? Hoe bewegen kikkers zich door je tuin? Worden ze niet opgevreten door
22
Gardeners’ World
merels tijdens hun tocht? Het klinkt misschien suf, maar stel je voor dat een pimpelmees aan jou de weg vraagt naar wat overheerlijke rupsen om haar jongen mee te voeden. Hoe zou je haar sturen? Als je de antwoorden weet op bovenstaande vragen, dan weet je hoe je voor het tuinleven moet zorgen. En wanneer jouw tuin op dit moment wemelt van het dierenleven, dan weet je de antwoorden en geniet je van hun aanwezigheid. Hopelijk heb je ook gezorgd voor wat lange grassen voor insecten, zoogdieren en amfibieën om in te schuilen. Je ziet vlinders en motten eitjes leggen op je waardplanten. Jouw hek is helemaal bekleed met klimplanten, je borders staan vol met bloemen en de vijver wordt druk bezocht door kikkers. “Mag ik u wat vragen”, hoor je een pimpelmees zeggen. En jij wijst haar de weg naar de inheemse bomen, de weide en de wilde bloemen langs de vijver. En elke keer als je uit het nestkastje het getjilp van jonge pimpelmeesjes hoort, maakt jouw hart een sprongetje.
Zelfs in een kleine ruimte kun je tuinieren voor de natuur.
FOTO’S: PAUL DEBOIS; ASON INGRAM; GETTY/JO RUTHERFORD, SANDRA STANDBRIDGE
LINKS: Een vijver is een geweldige manier om meer dieren in je tuin te krijgen. ONDER: Bloemen met gemakkelijk bereikbaar stuifmeel, zijn goed voor bijen. ONDER: Veel kevers zijn afhankelijk van rottend hout als voedselbron.
Groene school
Ik wil je aanmoedigen om het te proberen, in de hoop dat je leven rijker wordt dan je ooit had kunnen bedenken.
FOTO: SARAH CUTTLE
Waar moet ik
beginnen? Is tuinieren nieuw voor je en weet je niet waar je moet beginnen? De praktische adviezen van Alan Titchmarsh helpen je op weg.
augustus 2022
39
M
oeilijk. Eng. Al die lange Latijnse namen. Het is niet zo gek dat veel mensen de aanleg van een tuin voor zich uit schuiven. Als je dat nog nooit hebt gedaan en ook geen ouders of grootouders hebt die hun ervaring hebben doorgegeven, dan lijkt het een ingewikkelde zaak. Het is makkelijker om de grond braak te laten liggen en dat ‘rewilding’ te noemen. Maar daarmee ontneem je jezelf het plezier van het creëren van een heerlijke oase waarin je kunt bijkomen van de dagelijkse stress en beslommeringen. Planten zaaien of stekken voor een bloemenborder waarin eerst alleen wat rommelig onkruid stond, geeft meer voldoening dan wat dan ook. Besef dat 90% van tuinieren is gebaseerd op gezond verstand en
observatie. Raap dus je moed bij elkaar en ga aan de slag! De komende twaalf maanden neem ik je bij de hand en leid ik je veilig over een terrein dat een mijnenveld kan lijken. Omdat ik al bijna zeventig jaar tuinier ben en weet wat me dat heeft gebracht, kan ik mijn enthousiasme om zelf dingen te kweken gewoon niet voor mezelf houden. Het is echt geen hogere wiskunde. Het is bovendien belangrijker dan ooit, zowel voor onszelf als voor de planeet waarop we leven. Tuinieren heeft een niet te overschatten langetermijneffect op mensen en hun omgeving. Maar naast een plek die je deelt met allerlei levende planten en dieren, plus een bescheiden bijdrage aan een groenere wereld, is je
tuin vooral een bron van plezier voor jezelf. Het is voor de natuur belangrijk om een verstandige en zorgzame tuinier te zijn, maar je wilt natuurlijk vooral tuinieren omdat het leuk en ontspannend is. En ik zie geen reden om me daarvoor te verontschuldigen.
Wat wil je bereiken? Bedenk wat voor tuinier je wilt worden. Wil je een bepaalde plantensoort kweken of wil je van alles wat? Wil je leren hoe je planten uit zaad opkweekt en stekt? Of vind je het prima om ze gewoon te kopen, te planten en de beste overlevingskans te bieden? Denk ook na over de soort tuin: wil je erin zitten en van het uitzicht genieten, of wil je misschien je eigen voedsel kweken?
Leer iets nieuws (en bespaar tegelijk geld) door planten helemaal zelf op te kweken.
Breng je tuin tot leven door allerlei dieren aan te trekken.
40
Gardeners’ World
FOTO’S: SARAH CUTTLE
Pluk de vruchten van het zelf kweken van groenten, zelfs in de kleinste tuin.
ZET BESTUIVERS OP ÉÉN
Plant een oase voor dag- en nachtvlinders Veel soorten dag- en nachtvlinders worden ernstig bedreigd. Lees hier wat je in je tuin kunt doen om deze fascinerende en belangrijke insecten te helpen.
Dagvlinders, met hun zelfverzekerde vlucht en felle kleuren, behoren tot de bekendste bezoekers van onze tuinen. Nachtvlinders zien we veel minder, en dat is meteen ook een van de grootste verschillen tussen deze twee groepen. Alle dagvlinders zijn overdag actief, terwijl de meeste nachtvlinders alleen ‘s nachts tevoorschijn komen. Maar in de natuur zijn er altijd uitzonderingen. Er zijn ook genoeg nachtvlinders
44
Gardeners’ World
die overdag rondvliegen, ook al komen nachtactieve dagvlinders (behalve in de tropen) nergens voor. Een verschil waar je meer op kunt vertrouwen, is het moment waarop ze rusten: dagvlinders vouwen hun vleugels recht omhoog en tonen de camouflagekleuren aan de onderkant. Nachtvlinders doen dit bijna nooit. Van de ongeveer 2400 nachtvlinders en vijftig dagvlindersoorten in Nederland komen
de meeste niet vaak in tuinen voor. Ongeveer vijftien vlindersoorten kun je echter vrij gemakkelijk waarnemen. Hieronder bevinden zich vlinders met sprekende namen als atalanta, dagpauwoog, citroenvlinder, oranje zandoogje en kleine vos. Gemiddeld trekt een tuin ruim honderd soorten nachtvlinders aan, waaronder ook dagactieve exemplaren zoals de kolibrievlinder, gamma-uil (linksboven) en de ligusterpijlstaart.
Groene school
In tuinen kunnen we zeker vijftien dagvlindersoorten en meer dan honderd nachtvlindersoorten waarnemen.
In één oogopslag DAGVLINDERS
� Ongeveer vijftig soorten in Nederland, 45% is bedreigd.
� Kenmerken: De kleine vos (links) geeft de voorkeur aan de lange buisvormige oreganobloemen, terwijl de gamma-uil (links) nectar drinkt van vlinderstruiken.
FOTO’S: SHUTTERSTOCK.COM/ELVIRA WERKMAN, DAVIDE BONORA
Redenen om te bezoeken Deze insecten komen naar onze tuinen om nectar uit bloemen te drinken en zo energie op te doen. Mannelijke vlinders zijn ook op zoek naar beschutte plekken waar ze kunnen wachten op passerende vrouwtjes. De vrouwtjes worden weer aangetrokken door voedselplanten voor rupsen om hun eitjes op te leggen.
Schuren, bijgebouwtjes en holle bomen vormen overwinteringsplaatsen voor dagpauwogen en atalanta’s. En in het najaar zijn klimopbloemen een voedselbron voor deze vlinders (en ook voor hommelkoninginnen en zweefvliegen) voordat ze in winterslaap gaan. Daarmee is klimop een van de belangrijkste inheemse planten voor bestuivers.
dagactief, in rust opgevouwen vleugels, antennes met knopje aan uiteinde.
NACHTVLINDERS
� Meer dan de helft van de soorten is bedreigd of verdwenen.
� Kenmerken: nachtactief, in rust uitgeklapte vleugels, antennes draadvormig of geveerd.
augustus 2022
45
Houd woekerend onkruid buiten de deur door je borders regelmatig te controleren en ongewenste indringers zoals haagwinde onmiddellijk te verwijderen.
FOTO: SARAH CUTTLE
Zoek naar andere middelen om plantaardige indringers aan te pakken en spuit niet lukraak met giftige vloeistoffen.
68
Gardeners’ World
Inspiratie
DEEL 2
Onkruid
PROBLEMEN OPLOSSEN
op natuurlijke wijze Alan deelt zijn meest effectieve technieken om ongewenst onkruid biologisch te verwijderen en te voorkomen.
augustus 2022
69
J
e kunt er niet omheen: tuiniers zijn altijd met onkruid bezig. En dat is begrijpelijk, want het concurreert met de planten die we mooi vinden, komt op in alle hoeken en gaten, en verpest de schoonheid van ons nette stukje grond. Maar wat is onkruid eigenlijk? De exacte definitie van onkruid is een ‘plant die groeit op een ongewenste plek’. Maar de meesten van ons noemen alle wilde bloemen (vooral de lelijke) die onze perken en borders binnendrin gen onkruid. Er zijn eenjarige onkruidplanten die zichzelf uitzaaien en meerjarige onkruid planten met hardnekkige wortels die zich lastig laten verwijderen. Uiteraard is het belangrijk dat we de insec ten helpen met inheemse wilde bloemen in onze tuinen, dus tuinieren met enige toleran tie voor deze planten is voor iedereen aan te bevelen. Maar sommige soorten onkruid kunnen heel vervelend zijn en daar moet je je op richten (zie kader pagina 72 voor de vijf grootste boosdoeners). De uitdaging voor de biologische tuinier is om onkruid te bestrijden zonder chemicaliën, die als het aan mij ligt heel snel uit de handel moeten. Het is veel veiliger om te zoeken naar andere middelen om deze plantaardige indringers aan te pakken en niet lukraak te spuiten met giftige vloeistoffen die schadelijk zijn voor het milieu en het natuurlijk even wicht verstoren. In verschillende delen van de tuin vormen verschillende soorten onkruid een probleem. In de moestuin is dat eenjarig onkruid. Het zaait zichzelf uit en groeit snel. In perken en borders, waar de grond minder vaak wordt verstoord, hebben meerjarige onkruidplanten de kans om stevig te wortelen.
FOTO’S: SARAH CUTTLE; PAUL DEBOIS; GETTY/NONGNUCH_L; JASON INGRAM; TIM SANDALL
Gifvrije methodes
70
Biologische tuiniers moeten naar allerlei alternatieve bestrijdingsmethoden kijken als ze een tuin willen waarin onkruid weinig kans maakt. In de borders in mijn eigen tuin hanteer ik hoofdzakelijk één manier om het onkruid tegen te gaan: ik plant de gecultiveer de planten dicht bij elkaar in goed verrijkte grond, zodat ze snel een ondoordringbare deken vormen die maar weinig ruimte voor onkruid laat. Kale grond is een open deur voor indringers, dus dat probeer ik zoveel mogelijk te vermijden. Als in het begin, vóór het planten, alle vaste onkruidplanten met dikke wortels zijn verwijderd (door de grond om te woelen en de wortels eruit te trekken), als er organisch materiaal door de aarde is gewerkt om die te verrijken en als er op de grond tussen de nieuwe planten een 3 cm dikke mulchlaag van goed verteerd organisch materiaal, schorss nippers of iets dergelijks is aangebracht, dan wordt het vocht goed vastgehouden. In deze grond zullen de gecultiveerde planten snel aanslaan en eventuele indringers verstikken (mits ze voldoende water krijgen).
Gardeners’ World
8 gifvrije onkruidbestrijders Grind Een betaalbare grond bedekking tegen onkruid. Over een laag van ongeveer 2,5 cm kun je nog gemakkelijk lopen (een dikkere laag wordt moei zaam) en eventueel onkruid dat nog opkomt afschoffelen. Verdeel het grind over een laag aangestampt steengruis voor het beste resultaat. Geschikt voor informele paden en opritten. Antiworteldoek Zwart, dicht geweven, kunststof doek dat regen doorlaat maar onkruid groei tegenhoudt. Knip er gaten in om te kunnen planten en bedek het met schorssnippers. Geschikt voor tussen struiken waar je niet regelmatig loopt en voor paden in bostuinen. Kranten Dek lichte onkruid groei af met een paar lagen kran tenpapier om het te verstikken. Je moet het wel verzwaren. Uiteindelijk vergaat het en wordt als organisch materiaal in de grond opgenomen. Je kunt de kranten bedekken met schors snippers voor een leuker gezicht. Geschikt voor alle plekken waar uiterlijk niet belangrijk is. Schorssnippers Natuurlijke uitstraling, lange levensduur. Maak de laag ruim 3 cm dik. Grovere snippers gaan lang mee. Geschikt voor paden en infor mele zones. Maaien Veel onkruid kan niet tegen regelmatig knippen. Door Grind
Schorssnippers
Inspiratie
Antiworteldoek
Kranten
Aphids
Schoffelen onkruid overwoekerde grond kan sneller worden beplant als je eerst een heel seizoen maait. Daarna kun je het resterende onkruidtapijt afsteken en de grond beplanten. Geschikt voor nieuwe percelen die een jaar of twee kunnen wachten tot de aanleg.
Veel onkruid kan niet tegen regelmatig knippen. Maaien
Schoffelen Onkruidplanten van hun wortels afsnijden. Geschikt voor eenjarig onkruid bij zonnig weer, zodat het verdort en doodgaat. Schoffel tussen de rijen in de moestuin. Bodembedekkers Lage, en vaak groenblijvende planten die onkruid onderdrukken. Geschikt voor de voorkant van borders en schaduwplekken onder bomen en struiken. Bladaarde Natuurlijke ver
Bodembedekkers
rijking van de grond. In informele perken laat je bladeren in het najaar op de grond liggen of veeg ze bij elkaar en composteer. Geschikt voor bosachtige en schaduwrijke tuinen.
Bladaarde
augustus 2022
71
Inspiratie
Adam heeft veel diervriendelijke elementen in zijn tuin, van zijn enorme insectenhotel tot vijvers en een wildebloemenweide.
NEIL HEPWORTH FOTO: SARAH FOTO: CUTTLE
Een thuis voor
tuindieren Gebruik de zomervakantie om kinderen bij de natuur te betrekken door in je achtertuin plekjes voor insecten te creëren. Adam Frost laat zien hoe je in elke tuin makkelijk – en vaak snel – habitats maakt.
augustus 2022
79
Tuinieren voor tuindieren Tuinieren voor de natuur is niet moeilijk, en dus een mooie manier om kinderen onder te dompe len in de natuur. Tuindieren profiteren al als je maar een hoekje of twee laat verwilderen. En op maat gemaakte habitats, zoals een insecten hotel, zijn geweldig voor allerlei ongewervelden en de dieren die zich daarmee voeden. Hier zijn zeven ideeën die je in je tuin kunt uitvoeren om tuindieren te helpen en die leuk zijn om samen met kinderen te doen. Ze zijn ook goedkoop of gratis, makkelijk uit te voeren en bieden meer dieren de gelegenheid om zich in je tuin te voeden en voort te planten. Als je deze stappen volgt, wordt je tuin een zelfregulerend ecosysteem dat wemelt van de vogels en bijen die zich in jouw ruimte thuis voelen.
Laat gras lang
Lang gras biedt eindeloze mogelijkheden voor een scala aan soorten, van bijen tot rupsen, van egels tot kikkers. Zelfs in een klein stukje onge maaid gras kun je op insecten jacht, en veel dieren kunnen er foerageren en schuilen. En die zijn weer voedsel voor dieren hogerop in de voedselketen.
Lok zweefvliegen
FOTO’S: SARAH CUTTLE
Kijk voordat je knipt
80
Veel dieren, waaronder egels, reptielen en amfi bieën, verschuilen zich in hoog gras en sommige insecten nestelen in het riet. Als je vooraf controleert of er geen dieren zitten op de plek die je wilt maaien of snoeien, kan dat levens redden. Vergeet dat dus niet. Zo simpel is het.
Gardeners’ World
De meeste zweefvliegen leggen eitjes op gevestigde luizenkolonies, maar sommige broeden in stilstaand water. Een simpel zweegvliegvijver tje is zo gemaakt van een pot water met blaadjes of gras en wat verticale takjes waar langs zweefvliegen uit het water kunnen klimmen. Het is een perfecte broedplaats.