CT7

34

Windows 10 of 11?

Op bijna alle nieuw verkochte pc’s staat tegenwoordig standaard Windows 11 geïnstalleerd en steeds meer oudere pc’s krijgen het als upgrade aangeboden. Maar niet iedereen is daar even gelukkig mee. Gelukkig is de keuze aan jou. We bespreken de verschillen en leggen uit hoe je van Windows 11 weer terug kunt naar Windows 10.

68

90

Met de hoeveelheid gevoelige gegevens die je aan allerlei ­online diensten toevertrouwt, heb je een waterdichte inlogstrategie ­nodig. We geven je de tools om je accounts te beveiligen met ­sterke wachtwoorden en tweefactorauthenticatie. En we bieden een stappenplan om te voorkomen dat je buitengesloten raakt.

Een tweedehands smartphone is niet aleen goed voor het milieu, maar ook voor je bank­rekening. We hebben vijf gebruikte smart­phones gekocht en van binnen en buiten aan de tand gevoeld.

Wachtwoordstrategie

4

ctNL2207_004005_Inhoud_ok.indd 4

Tweedehands smartphones

www.ct.nl

31-05-2022 10:40

nes

d . We van

Inhoud

7/2022

Thema’s Windows 10 of 11?

22 Foscam X5 ip-camera

34 Windows 10 of 11: welke is de beste?

22 Asus GT-AXE11000 wifiroute

36 Verschillen tussen Windows 10 en 11

23 Shuttle DH32U pc-barebone

40 Downgraden naar Windows 10: de voorwaarden

23 Synology RT6600ax Wi-Fi 6-router

44 Downgraden naar Windows 10: stap voor stap

24 Eufy Video Doorbell Dual 25 Eizo FlexScan EV2490 kantoormonitor

Wachtwoordstrategie 68 Veilig inloggen 70 Methodes en apparaten uitgelegd 75 2FA instellen bij online diensten

48 Zes extra grote tablets getest 104 Dertien ssd's met PCIe 3.0 en 4.0

Achtergrond

80 Raak niet buitengesloten

58 Open Source Intelligence zoals Bellingcat

82 FAQ: wachtwoorden, FIDO2 en TOTP

62 ID-providers als opvolger van Third Party Cookies 64 Techniek van elektrische auto’s

Tweedehands smartphones 90 Power voor een prikkie: gebruikte smartphones

Nieuws

84 Supersnelle interfaces veranderen serverarchitectuur 112 Web3 en Metaverse: het internet van de toekomst

Praktijk

6 Algemeen

120 Office-documenten beveiligen

7 Laptoptrends 2022

126 Android-apps controleren op trackers

8 Hardware

130 Windows-pc voorbereiden met Sysprep

10 Google I/O

134 Malware herkennen en inschatten

12 Processors

met online analysediensten

14 Wetenschap 16 c’t-toen: 2008-2013, opkomst van de iPhone 30 Lifestyle 33 Surftips

Software 26 Bitburner hacking-game in je browser

142 Tips en trucs

Vaste rubrieken 3 Voorwoord 4 Inhoud 145 Colofon 146 Volgend nummer

27 Gnome 42 Linux-desktop 28 Fedora 36 Linux-distributie 31 Apps 32 Game: Sniper Elite 5 51 Ubuntu Desktop 22.04 LTS 96 Zes nieuwsaggregatoren getest 102 Qubes OS: op security gericht besturingssysteem

Hardware 20 Zyxel Nebula NR5101 5G-router

Zakelijk uitgelicht 20 Zyxel Nebula NR5101 5G-router 23 Shuttle DH32U pc-barebone 84 Supersnelle interfaces veranderen serverarchitectuur 130 Windows-pc voorbereiden met Sysprep

20 Jabra Elite 7 Active in-ears 21 AMD Radeon Pro W6400 grafische kaart 21 Intel Pentium Gold G740

Abonnement afsluiten?

21 Varjo Aero high-end VR-headset

Kijk voor actuele aanbiedingen op op www.ct.nl/abo

uitgave 7/2022

ctNL2207_004005_Inhoud_ok.indd 5

5

31-05-2022 10:40

Nieuws / Hardware

Marantz highend cd-speler

Developerlaptop van HP: Dev One

GeIL-geheugen met RGB-fans

8

ctNL2207_008009_hwNWS_ok.indd 8

Op het moment dat je dit leest moet de CD 60 van Marantz beschikbaar zijn. Dat is een high-end cdspeler die werkt met de HDAM-versterkermodules (High Dynamic Amplifier Modules) uit de eigen stal van Marantz. Die modules moeten de CD60 beter laten klinken dan die van de concurrenten, onder andere door minder vervorming bij hoge frequenties en een voltageregeling die is verbeterd en de hoeveelheid ruis vermindert.

Toch even geen muziek van platgedrukte schijfjes afspelen? Dan kun je ook een usb-stick (FAT16/32) op de voorkant van de CD 60 inpluggen en zo mp3, wma, aac, wav, flac, alac en aiff afspelen tot 192 kHz/24 bit en DSD. De hoogwaardige ingebouwde hoofdtelefoonversterker heeft drie standen zodat hij met vrijwel elke hoofdtelefoon overweg kan. Die hoofdtelefoonversterker is uit te schakelen als je hem niet gebruikt. De

CD 60 heeft analoge L/R-uitgangen en een coaxiale en optische audio-uitgang. De CD 60 kan worden bediend met de afstandsbediening van bepaalde Marantz-versterkers zoals Model 40n en Model 30. De afstandsbedieningssensor van de speler schakel je naar keuze zelf in of uit.

De cd-speler heeft een aluminium frame aan de voorkant, weegt 7,5 kilo en is verkrijgbaar in de kleuren zilver met goud en stemmig zwart. Hij verbruikt 38 watt tijdens gebruik en 0,3 watt op stand-by. Voor zoveel high-end cd-geluid moet je 900 euro neerleggen.

HP toont op hpdevone.com een sneak-peek van een 14-inch laptop speciaal voor ontwikkelaars, de HP Dev One, voorzien van de Linux-distributie Pop_OS die specifiek is bedoeld voor STEM en ontwikkelaars en andere makers.

Pop_OS wordt ontwikkeld door System76 en is een gratis en opensource besturingssysteem, ge-

baseerd op Ubuntu en voorzien van een aangepaste Gnome-desktop met de naam COSMIC. Normaliter wordt het besturingssysteem geleverd bij de custompc’s van System76, maar je kunt het besturingssysteem ook los downloaden en installeren op een brede range pc’s.

Van de HP Dev One-laptop zijn op dit moment slechts enkele specificaties bekendgemaakt: een AMD Ryzen 7 Pro-octacore wordt ingezet als de rekenkracht, aangevuld met 16 GB aan DDR4-geheugen (3200 MHz), een NVMe-ssd met 1 TB opslagruimte en het 14-inch scherm met matte coating biedt een full hd-resolutie. HP heeft voor de Dev One samengewerkt met System76.

Het toetsenbord van de laptop krijgt een Supertoets in plaats van een Windows-toets en op de afbeelding van de laptop is een trackpoint zichtbaar naast een flinke trackpad. De releasedatum van de Dev One is nog niet bekendgemaakt, en het is ook nog maar de vraag of de Dev One wel in België of Nederland beschikbaar gaat worden. De teaser-website van de HP Dev One toont als prijs 1100 dollar.

Geheugenfabrikant GeIL komt met een bijzondere primeur: actief gekoelde geheugenmodules. De nieuwe EVO V-reeks van GeIL krijgt in de beide hoeken van de uit één stuk metaal vervaardigde heatspreader een kleine RGB-fan om naar eigen zeggen de warmteafvoer met 45 procent te verhogen. Verdere gedetailleerdere informatie over de koelprestaties ontbreken, net als gegevens over de hoeveelheid geluid die de kleine fans produceren.

De DDR5-geheugenmodules zijn 16 of 32 GB groot en draaien standaard op een frequentie van 4800 Mhz, maar kunnen volgens de fabrikant zeer makkelijk worden overklokt tot 6600 GHz – onder andere dankzij de actieve koeling.

De modules ondersteunen de meest recente Intel XMP 3.0-profielen. De latency ligt tussen CL34 en CL40 en de spanning varieert tussen de 1,10 en 1,35 volt.

Naast de twee kleine RGB-fans zit er bovenop de geheugenmodules ook een een RGB-ledstrip. GeIL biedt levenslange garantie op hun geheugenmodules. De EVO V-serie wordt verkrijgbaar in titanium grey en glacier white. Prijzen waren nog niet bekendgemaakt, maar de nieuwe modules moeten vanaf juli in de schappen liggen.

www.ct.nl

24-05-2022 12:33

g 47 pa 1 e n Zi 3, e ,1 11

iFixit: vervangende onderdelen Steam Deck

Per abuis verscheen op de Amerikaanse en Britse website van iFixit al een lijst met reserve-onderdelen voor de Steam Deck handheld gamingconsole. Behalve een lijst met losse vervangende onderdelen staan blijkbaar ook speciale reparatiesets op de planning met alle gereedschappen die je kunt gebruiken om indien nodig zijn aan het repareren te slaan.

De prijzen lopen uiteen van 5 dollar voor rubberen mem­ branen voor de knoppen en het D-pad tot 95 dollar voor een Steam Deck-scherm (voor de 512GB-­versie met mat-

te coating) of 100 dollar voor een schermvervangingskit.

Het duurste onderdeel dat op de lijst staat is een compleet nieuw moederbord, dat je 350 dollar armer maakt.

De vraag is overigens wel of het vervangen van een moederbord wel de moeite waard is, aangezien de prijzen van de Steam Deck beginnen bij 420 euro voor de versie met 64 GB aan eMMC-storage. Wanneer de kits en onderdelen daadwerkelijk door iFixit verkocht gaan worden is nog niet bekend­ gemaakt.

Voor de accu’s en ssd’s waren nog geen prijzen uitgelekt, en er ontbraken nog een aantal onder­delen, dus het is de vraag of je ooit een Steam Deck kunt gaan samenstellen uit losse onderdelen. iFixit is officieel door Valve aangewezen om de reserve-onder­ delen voor de Steam Deck aan te leveren.

Minisforum mini-pc’s met AMD-gpu

Minisforum komt met een nieuwe serie mini-pc’s die een losse grafische kaart uit de stal van AMD gaan krijgen – om precies te zijn, de AMD Radeon RX 6650M met 29 compute-units, 64 ROP’s en 2222 MHz als kloksnelheid. De grafische kaart moet zijn volledige power kunnen benutten: de pc krijgt een 260W-adapter. De mini-pc’s van Minisforum zitten in een behuizing van 2,8 liter groot.

Door het gebruik van zeven heatpipes, twee fans en liquid-metal moet het processor- en gpu-geweld goed gekoeld worden. De HX90G mini-pc krijgt een AMD Ryzen 9 5900HX als processor en kan maximaal 64 GB DDR4-geheugen aan in twee SODIMM-slots.

Voor het inbouwen van de nodige opslag heb je twee M.2-slots (2280-variant) beschikbaar, en een M.2-slot in 2230-uitvoering voor bijvoorbeeld een wifikaart. Aan de voorkant van de kleine kast zitten twee 3,5mm-jacks, een USB type A-poort en een USB type C-poort. Aan de achterkant zitten drie type

A-usb-poorten, twee DisplayPort-aansluitingen, twee HDMI-poorten en een 2,5Gbit-netwerkpoort. Wanneer de nieuwe mini uitkomt en wat hij moet gaan kosten, was op het moment van schrijven nog niet bekend­ gemaakt.

Project Stealth: alle kabels verbergen

Een grote ergernis bij het bouwen van pc’s is de enorme berg kabels die je (ondanks de modulaire

­voedingen) in je behuizing zo veel mogelijk uit het zicht wilt wegwerken. Gigabyte is een samen­werking aangegaan met Maingear om een serie custom gaming-pc’s met keurig weg­ gewerkte kabels uit te brengen, maar komt nu zelf ook met een kit die bestaat uit een behuizing, moederbord en grafische kaart.

Het moederbord (een Z60 Aorus Elite Stealth) verplaatste alle connectors voor de energievoorziening, fans, usb, audio, front-panel en meer naar de

achterkant van het moederbord. Dat maakt het installeren van de hardware makkelijker en ook het kabel­ beheer supersimpel. De Gigabyte RTX 3070 Gaming OC Stealth heeft zijn PCIe-connectors op de achterkant zitten en de pc-behuizing (Aorus C300G Stealth) is voorzien van op maat gemaakte uitsparingen om onderdelen makkelijk(er) te monteren en kabels weg te werken.

De Stealth Gaming-pc is een complete build opgebouwd uit alle Stealth-onderdelen, aangevuld met DDR5-geheugen en snelle NVMe-ssd’s. Deze pc-serie komt beschikbaar met verschillende configuraties.

De onderdelen zouden als eerste beschikbaar moeten worden.

Of de complete pc’s ook in Europa beschikbaar worden is nog niet bekend, net zoals ook informatie ontbreekt over wat alle onderdelen en de complete Stealth-pc’s moeten gaan kosten.

uitgave 7/2022

ctNL2207_008009_hwNWS_ok.indd 9

9

24-05-2022 12:33

Nieuws / Google I/O

VOOR HET ECHTE LEVEN

Google bril, watch en smartphone Google heeft op de Google I/O een aantal nieuwe producten aangekondigd, waaronder het prototype van een AR-bril die gesproken woorden herkent, de nieuwe Pixel 6a en 7 en Android 13. Bovendien werden de geruchten om de smartwatch bevestigd: de Pixel Watch komt er aan.

Daniel Dupré

waardoor het lijkt alsof het horloge geen frame heeft. De Watch krijgt een uitge­breide integratie in het Fitbit-universum, waarbij activiteiten en slaap worden bijgehouden.

Google toonde ook de nieuwe Home-app voor Wear en de Google Assistant.

Verdere concrete details werden niet gegeven. Gezien de samenwerking met Sam­ sung zal er mogelijk een Exynos W920 SoC in zitten en het vorig jaar aangekondigde Wear OS 3 op draaien.

G

oogle-baas Sundar Pichai wil techno­ logie ontwikkelen die de focus weer op het echte leven legt, in plaats van dat mensen steeds verder in hun apparaten verdwijnen en het oog voor hun om­geving compleet verliezen. Augmented Reality is volgens hem dé manier om dat te realiseren: ‘De magie van AR wordt werkelijkheid als je het kunt gebruiken zonder dat de technologie in de weg zit.’

Een voorbeeld daarvan is het proto­ type van een AR-bril die Pichai toonde op de Google I/O-ontwikkelaarsconferentie.

Met de bril moet het mogelijk zijn om met iemand te praten die een andere taal spreekt, waarbij de vertaling als ondertiteling in beeld verschijnt. Bovendien kunnen dove mensen een gesprek daarmee ook volgen.

Het prototype doet een beetje denken aan de Google Glass die tien jaar geleden getoond werd. Een minicomputer in de bril herkent wat er wordt gezegd en zet dat – voor slechthorenden en doven – direct om in ondertitels. Een vreemde taal wordt eerst vertaald in een taal die de drager kent.

Pichai heeft geen technische details over het prototype gegeven, dus het blijft onduidelijk welke delen van het spraakherkennings- en vertaalproces in de bril of in de gekoppelde smartphone plaatsvinden en wat de cloud via mobiele communicatie moet doen. Pichai gaf ook geen commentaar op het verdere tijdschema – of de naam van het project.

PIXEL 6A: MIDDENKLASSE MET HIGH-END CHIP

Googles Pixel 6a is een midrange smart­ phone, maar krijgt dezelfde Tensor-chip als de Pixel 6 en 6 Pro. De 6a zal in slechts één geheugen- en opslagvariant verschijnen: 6 GB RAM en 128 GB opslag – die je niet kunt uitbreiden. Google voorziet het toestel van groothoek hoofdcamera en een ultra-groothoekcamera, beide met 12 megapixels. De duurdere versies hebben 50-megapixelsensors voor de hoofdcamera. Met een 6,1-inch scherm en afmetingen van 15,2 × 7,2 × 0,9 cm blijft hij redelijk compact.

Google gaat de smartphone vijf jaar lang voorzien van beveiligings­updates. De Pixel 6a verschijnt voorlopig niet in de Benelux, maar is vanaf eind juli in andere Europese landen voor 569 euro als pre-order te koop.

Google heeft ook het aankomende top­ model genoemd, de Pixel 7. De camera­balk blijft behouden als onderscheidend kenmerk. Binnenin zit weer een processor ontwikkeld door Google, maar verdere details over de nieuwe Tensor-SoC zijn niet bekend.

De Pixel 7 en Pixel 7 Pro verschijnen naar verwachting in de herfst met Android 13.

ANDROID 13 BESCHERMT FOTO’S EN BESTANDEN

De bèta 2-versie van Android 13 die onlangs is verschenen, verbetert het Material You-­ design van Android 12. Zo zijn er nieuwe accentkleuren en kunnen app-pictogrammen aan de themakleur worden aangepast voor een homogener uiterlijk van het homescreen.

Android 13 moet er ook weer beter uitzien op tablets. Op grote schermen toont de bètaversie een taakbalk die doet denken aan ChromeOS. Multitasking met twee geopende apps in dubbele weergave werkt ook beter. Google heeft aangekondigd dat binnenkort ook enkele eigen apps met een verbeterde interface voor grote schermen zullen verschijnen.

Bij Android 13 ligt de nadruk op ­betere gegevensbescherming en -beveiliging. Zo kun je toegangsrechten van apps beter instellen. Tot nu toe moesten apps om toegang tot alle bestanden vragen. In de toekomst zal Android onderscheid maken tussen ­ foto’s, video’s en audiobestanden.

Bovendien zullen gebruikers apps voortaan toegang tot individuele bestanden via de foto­kiezer kunnen geven in plaats van alle foto’s en video’s in de cameramap.

Ook verwijdert Android 13 de inhoud van het interne klembord met regelmatige tussenpozen. De meeste gebruikers zullen gemerkt hebben dat wachtwoorden, url’s of andere tekstfragmenten die niet langer nodig zijn daar blijven hangen. Het verwijderen ervan verhoogt de beveiliging tegen ongeoorloofde toegang tot gegevens, aangezien apps ook toegang hebben tot klembord­ vermeldingen die andere applicaties daar hebben achtergelaten.

Volgens de planning zal de Google Pixel Watch in de herfst verschijnen.

Google was dit keer sneller dan de leakers en liet in mei al zien hoe de Pixel 7-smartphones die in de herfst komen eruit zullen zien.

foto Google

Google heeft bevestigd dat de Pixel Watch in de herfst zal verschijnen. De Watch krijgt een rond OLED-scherm met een diameter van ongeveer 40 millimeter. Het glas is ge­bogen

foto Google

PIXEL WATCH

10 www.ct.nl

Nieuws / AMD Ryzen 7000

INTELS TERUGKEER AAN DE TOP VAN KORTE DUUR?

AMD onthuld Ryzen 7000 AMD heeft details onthuld over de Ryzen 7000 Zen 4-processors die in de herfst verschijnen: 15 procent meer prestaties op één core dan Zen 3 en geïntegreerde RDNA2-graphics.

Carsten Spille en Daniel Dupré

A

MD’s CEO dr. Lisa Su onthulde op de Computex enkele nieuwe details over de nieuwe generatie Ryzen 7000 alias Raphael desktop-cpu’s – en die mogen er wezen: de zestien-­core R ­ yzen 7000 zou ongeveer 15 procent sneller zijn bij singlethreading dan de Ryzen 9 5950X en ook aanzienlijk sneller dan Intels ­Alder Lake-topmodel, de Core i9-12900K. De nieuwe AM5-socket heeft 1718 contact­ punten (LGA1718), en de processor zelf heeft een gladde onderzijde. Dat moet in principe een betere signaalkwaliteit op­ leveren, wat weer ten goede komt aan zowel de voeding als de snelle I/O-lijnen.

Net als bij de vorige generatie Ryzen 5000-cpu’s gebruikt AMD ook voor de Ryzen 7000 een ontwerp met chiplets: op de processorprintplaat zitten tot drie afzonderlijke chips onder de metalen heat­ spreader. Maximaal twee daarvan bevatten elk een blok x86-kernen en de bijbehorende Level 3-cache, en ze worden vervaardigd in 5-nanometertechnologie (TSMC N5). Dat maakt een mix van lagere restwarmte (bij dezelfde prestaties) en hogere prestaties (bij dezelfde rest­warmte) mogelijk ten opzichte van de 7nm Ryzen 5000.

De derde chiplet is de I/O-die met de DDR5-geheugencontroller, met PCI-­ Express 5.0, SATA-aansluitingen en sinds kort een geïnte­ greerde grafische unit, waar elke Ryzen 7000 over kan beschikken. Daarmee is een losse grafische kaart niet meer noodzakelijk, wat AMD met name bij voordelige minicomputers en zake­lijke pc’s een betere positie zou kunnen opleveren. De afgelopen jaren verschenen de Ryzen cpu’s met g ­ eïntegreerde

Ryzen G-graphics pas later op de markt en ze presteerden minder dan hun zuster­ modellen zonder gpu.

31% SNELLER DAN CORE I9-12900K

Dankzij de 5nm-productie was AMD naar eigen zeggen in staat de kloksnelheid van de Ryzen 7000 aanzienlijk boven de 5 GHz te stuwen. Bij een demo die via een livestream werd getoond, werd 5,52 GHz bereikt – nominaal bijna 10 procent meer dan de zestien-core Ryzen 9 5950X. Bij de Ryzen 7000 is bovendien de Level 2-­cache per core verdubbeld van 512 kB naar 1 MB. Al met al zou dat bij de 1T-test van de renderbenchmark Cinebench R23, ­samen met enkele andere verbete­ringen en een iets overgeklokt geheugen, de singlethread-prestaties met 15 procent moeten verhogen. Daarmee zou het zestien-core model van de Ryzen 7000 ruim boven de 1900 CB punten uitkomen bij de singlethread-prestaties.

Intels huidige topmodel Core i912900K haalt iets meer dan 2000 punten – de speciale variant Core i9-12900KS haalt zelfs 2100.

Bij AMD’s interne tests met het render­ programma Blender, versloeg de zestien-core Ryzen 7000 de Intel Core i912900K met een 31 procent snellere tijd, namelijk 297 versus 204 seconden. Het render­programma belast alle cores volledig en AMD testte met een speciaal gemaakte scène. Bij die multithreading-­ belasting zijn het mogelijk gereduceerde energieverbruik door de nieuwe fabricage­ technologie en eventueel de verhoogde TDP, dus het toegestane energieverbruik, relevant – maar of de zestien-core daarvan profiteert, is niet bekend.

Het is ook mogelijk dat AMD in het ­Ryzen 7000-topmodel meer cores in de compute-chiplets heeft gepropt. AMD gaf daar verder geen specifieke informatie over en noemde alleen het zestien-core-­ model, maar gaf verder geen details of er nog uitgebreidere varianten zullen zijn.

Het is ook niet bekend of de R ­ yzen 7000 desktopprocessors de AVX-512 instructieset uitbreiding zullen ondersteunen.

CHIPLET MET RDNA2-GRAPHICS

AMD heeft ook de I/O-die aangepakt. De chiplet wordt door TSMC vervaardigd in 6nm-technologie en maakt een enorme sprong voorwaarts ten opzichte van de oude 12-nm I/O-die. De ruimte die door de fijnere structuren is vrijgekomen, vult AMD onder meer met een geïntegreerde grafische eenheid. Die maakt gebruik van de RDNA2-architectuur van de Radeon RX 6000 grafische kaarten. Als AMD die ongewijzigd overneemt, zal hij DirectX 12 Ultimate ondersteunen en dus ook hardwarematige raytracing. Via HDMI 2.1 en DisplayPort 2.0 kun je dan maximaal vier high-res-beeldschermen aansluiten. Wat er uiteindelijk op de moederborden aan aansluitingen terechtkomt, zal van de fabri­kanten afhangen.

5,5 jaar na zijn introductie gaat de AM4-socket op de schop en wordt hij vervangen door het AM5-platform. Bovendien zullen de Ryzen 7000-cpu’s ook alleen DDR5-werkgeheugen ondersteunen.

AMD handhaaft wel de standaard bevestigingsgaten voor de koeler op het moeder­ bord, de maximale hoogte van de heatspreader en de keep-out-area rondom de processorsocket. Mocht je je systeem door een Ryzen 7000 willen vervangen, zul je daarom praktisch alleen je koeler kunnen overnemen van je oude systeem.

AMD’s nieuwe Ryzen 7000-cpu: twee 5 nm computechiplets (boven) en één 6 nm IOD (onder) met geïntegreerde RDNA2-graphics.

12 www.ct.nl

APPLES EN PAIREN

c’t 25 jaar (3/5) Het is dit jaar 25 jaar geleden dat de eerste c’t verscheen.

Al die tijd hebben wij onze lezers voorzien van informatie en achtergronden over de nieuwste ontwikkelingen op IT-gebied.

Zeker iets om even bij stil te staan.

Daniel Dupré

S

teve Jobs introduceerde in 2007 in zijn legendarische presentatie de Apple iPhone met de woorden “An iPod, a phone, and an internet communicator. Get it?”

Bij een overzicht van de technische ontwikkelingen van de afgelopen 25 jaar kun je uiteraard niet om Apple heen. Het bedrijf en met name de eigenzinnige medeoprichter Steve Jobs heeft met de introductie van de iPhone de manier hoe wij tegenwoordig elektronica gebruiken, muziek consumeren en met elkaar communiceren in grotere mate vormgegeven dan welk bedrijf dan ook. Maar voordat de smartphone zoals wij hem inmiddels niet meer uit ons leven kunnen wegdenken er was, gingen er enkele ontwikkelingen vooraf.

OVERAL MUZIEK

Lezers die de jaren tachtig bewust hebben meegemaakt, zullen er een gehad hebben: de walkman. Sony lanceerde het eerste model in 1979 en enkele jaren later leek het of iedereen met gekleurde oorwarmertjes zich van de buitenwereld afsloot en naar zijn of haar eigen favoriete nummers luisterde.

Vóór de walkman moesten veel jongeren het nog doen met een oude mono cassetteApple is na ruim 20 jaar en circa 450 miljoen verkochte apparaten gestopt met maken van iPod-producten.

16

ctNL2207_016017_cttoen3_ok.indd 16

speler, waar je bandjes mee afspeelden met muziek die je van de platenspeler van je ouders of van de radio had opgenomen – vaak nog met een paar seconden aan overenthousiaste DJ ’ s aan het begin en eind van een nummer). De walkman was een betaalbare oplossing waarbij je naar muziek in hifikwaliteit kon luisteren en ongestoord kon genieten zonder huisgenoten tot last te zijn. Tot diep in de jaren negentig veranderde daar maar weinig in, de walkmans werden hooguit goedkoper of robuuster.

De draagbare cd-spelers hebben in de jaren negentig die rol maar in beperkte mate weten over te nemen, want hoezeer de fabrikanten hun best ook deden, bij de minste stoot of wat grotere beweging raakte de laser het spoor bijster en sloeg de cd over. Ook de mini-disc, die de opnamemogelijkheden van de cassette en de kwaliteit van de cd combineerde, kende niet de populariteit van de walkman, met name omdat de apparaten relatief duur waren – net als de discs zelf. Ook was de platenindustrie wat huiverig en verschenen er maar weinig voorbespeelde discs.

Een belangrijk element van de walkman en alle mobiele spelers is hoe wij naar muziek zijn gaan luisteren. Waar je in de jaren daarvoor nog onvermijdelijk met meerdere mensen, gewenst of niet gewenst, naar dezelfde muziek luisterde en leerde kennen via radio of tv, was het nu mogelijk om helemaal zelf te bepalen waar je naar luistert. Dat element van individualisme is nooit verdwenen en zelfs uitvergroot door de kanalen waarmee we toegang hebben tot niet alleen muziek, maar ook hoe we nu tv en films bekijken.

Zoals in een eerdere c’t-toen besproken, is de opkomst van de pc en vooral het internet gepaard gegaan met het illegaal uitwisselen

van muziek. De mp3-compressietechniek kon de grote digitale bestanden van cd’s met bijna een factor 10 verkleinen – je kon je cdverzameling in tamelijk goede kwaliteit op je pc opslaan en afspelen met programma’s zoals WinAmp (met zijn wat curieuze relatie tot lama’s). Prima als je pc in dezelfde ruimte stond waar je muziek wilde luisteren, maar niet ideaal als je de ruimte verliet – en al helemaal niet wanneer je onderweg was.

Mobiele mp3-spelers zoals de Rio PMP300 van Diamond en de Muvo van Creative, brachten daar eind jaren negentig verandering in.

Die spelers waren uitgerust met ingebouwd flashgeheugen, wat betekende dat je muziekbestanden direct van je pc op de speler kon zetten zonder een apart medium zoals een cd of minidisc. Los van de kosten van het apparaat hoefde je geen aparte schijven of dure disks te kopen. Het enige minpunt waren de mogelijkheden om aan je muziek te komen.

Je eigen cd-collectie omzetten naar mp3 was nogal een gedoe, dus ging men massaal muziek illegaal downloaden – tot groot verdriet van de muziekindustrie.

De iPod van Apple bracht daar grotendeels verandering in. Het was een goed werkend apparaat, met een praktische bediening en goede geluidskwaliteit. Maar het slimme wat Apple had gedaan was het koppelen aan iTunes. Je had ook als Windows-gebruiker het programma nodig om muziek op je iPod te zetten. Maar vooral introduceerde Apple een aanvullende winkel waar je voor relatief weinig geld losse nummers kon kopen. Die iTunes Store bleek een geniale zet, want het luisterpubliek bleek bereid om te betalen voor de muziek waar het graag naar wilde luisteren. Na de iPod Classic verschenen nog de Mini, Nano, Shuffle en de iPod Touch, waarvan Apple onlangs aankondigde dat het de productie gaat stoppen. Ruim 20 jaar is niet slecht voor een apparaat.

NEWTON EN ZIJN APPLE

Halverwege de jaren tachtig werden de grondleggers Steve Jobs en Steve Wosniak van Apple hun eigen bedrijf uitgewerkt. Onder leiding van John Sculley heeft het bedrijf in de jaren erna voornamelijk geteerd op de eerdere successen van de beide Steves en weinig innovatieve producten op de markt gebracht. Een product dat wel potentie had, was de Apple Newton, de eerste personal digital assistant, oftewel PDA. Het concept van de Newton was veelbelovend: een apparaatje dat in je zak past met aan de voorzijde een relatief groot aanraakscherm waar je met een stylus notities op schrijft die dankzij handschriftherkenning als tekst kan worden opgeslagen. Dan nog

www.ct.nl

30-05-2022 12:26

c’t toen / 2008 – 2013

de nodige organisatiesoftware om je agenda, adressen en contacten bij te houden en een rekenmachine, conversie en andere tools, en je had een redelijk handig apparaatje op zak. Mits je bereid was om zo’n 1000 dollar neer te tellen, wat nu omgerekend 1800 dollar zou zijn. Maar het grootste probleem van de Newton was dat de handschriftherkenning nogal matig was, vooral in het begin. Dat werd in de media uitgebreid uitgemeten en de Newton is nooit van die reputatie afgekomen, ook al deden latere versies het een stuk beter.

Bovendien kreeg de Newton stevige concurrentie van met name de PalmPilot van 3Com. Die was razend populair en kostte met zo’n 300 dollar niet al te veel. Hij had ook een vorm van handschriftherkenning, Graffiti genaamd. Met de stylus schreef je symbolen op het scherm, die de software naar letters vertaalde. Hoewel je je dat nieuwe schrift eigen moest maken, kregen de meeste gebruikers dat snel onder de knie. Notities die je onderweg maakte kon je thuis via de meegeleverde cradle op je pc zetten en daar verder verwerken. Bovendien bestonden er talloze applicaties die je erop kon zetten.

Ondertussen ging het met Apple bijzonder slecht. Het bedrijf gooide Sculley eruit en keerde met hangende pootjes terug naar Steve Jobs. Die had ondertussen matig succes met zijn bedrijf NeXT (en groot succes met Pixar), maar Apple kocht NeXT en het besturingssysteem NeXTstep op – wat de basis voor Mac OS X zou worden – en Jobs nam het roer weer in handen. Hij stopte meteen met het ontwikkelen van de Newton, omdat hij vond dat het apparaat slecht presteerde en hij de stylus onhandig vond. Dat de Newton het troetelproject van Sculley was geweest, speelde waarschijnlijk ook een rol bij die beslissing.

Het grote succes van de PDA’s was van korte duur. Hoewel het leuke en handige apparaatjes waren, hadden de meeste gebruikers niet zo heel veel zin om twee apparaten mee te zeulen. Want ongeveer tegelijk met het verschijnen van de PDA’s kwam er ook een ander apparaat beschikbaar voor het grote publiek: de mobiele telefoon.

mogelijk maakte, sleepte je met de mobiele telefoon juist je hele privéleven de openbaarheid in. Omdat er geen sociale conventies bestonden wat het openbaar bellen betreft, maar wel de conventie om wanneer de telefoon gaat die op te nemen, heeft ook daar de individualistische keuze beslist: het maakte niet uit waar of met wie je was: als je wordt gebeld, neem je op. Dat tot voortdurend chagrijn van vele omstanders die het antisociale geklets in winkels, cafés en bioscopen of de eenzijdige gesprekken in de trein knap irritant vonden. Desondanks heeft de gsm in korte tijd op grote schaal zijn intrede in ons leven gemaakt, en is het de vaste begeleider overal naartoe geworden – vermoedelijk ook voor de meeste sprekers in het filmpje.

In de eerste jaren van deze eeuw was Nokia de onbetwiste leider als maker van mobiele telefoons. Iedereen met enige interesse in techniek heeft er wel een in handen gehad – en Snake gespeeld. Ook de Nokia-ringtone zit stevig in ons geheugen geëtst. De Nokia 1100 en 1110 (2003 en 2005) waren de meest succesvolle mobiele telefoons ooit, waarvan er van elk wereldwijd meer dan 250 miljoen van zijn verkocht. Nokia had de rol als marktleider voor mobiele telefoons stevig in handen en het leek ondenkbaar dat daar snel verandering in zou komen. Tot 2007.

GAMECHANGER

“Op zo’n apparaat heeft de markt gewacht.”

Met deze woorden openden we onze review in c’t 9/2007. Hoewel de Apple iPhone niet de eerste smartphone was die op de markt verscheen, was het toch een bijzondere gamechanger. Hij had een (voor die tijd) groot scherm waar je filmpjes op kon kijken, een bijzonder handige en intuïtieve bediening waar je direct mee aan de slag kon, je kon er eenvoudig het internet mee op, hij speelde muziek uit je iTunes-bibliotheek af en er waren talloze apps beschikbaar die je snel kon installeren. En o ja, je kon er ook mee bellen.

Het mag dan wel zo’n beetje de eerste PDA geweest zijn, maar de Newton van Apple was nooit erg populair.

De iPhone was een revolutionair apparaat in de waarste zin van het woord: hij heeft zo’n impact gehad dat onze maatschappij in vele opzichten veranderd is en zich heeft moeten aanpassen aan de smartphone. Waar websites op een iPhone in het begin nog moeizaam te bekijken waren omdat ze voor grotere schermen waren ontworpen, heeft niet de smartphone, maar het internet zich aangepast, zodat websites ook geschikt zijn voor een kleiner scherm.

De pc-markt is sindsdien gekrompen omdat het digitale leven van veel gebruikers zich op de smartphone afspeelt. Bedrijven steken flinke bedragen in het ontwikkelen van apps omdat de markt dat vereist. We slepen geen camera’s meer mee op vakantie, maar leggen alles wat los en vast zit vast met de smartphone. We bestellen, zoeken, betalen, navigeren, gamen, communiceren, luisteren naar muziek en kijken films op de smartphone.

Het ontwerp van de iPhone was zo briljant, dat er in de 15 tussenliggende jaren in feite weinig fundamenteel aan veranderd is.

Uiteraard zijn de smartphones in technisch opzicht flink verbeterd, maar we tikken nog steeds met de vinger op een pictogram op het scherm om een app te openen. En de reden dat we dat zo veel doen, hebben we in 2007 aan het einde van dat artikel al benoemd: “Apple is er als eerste in geslaagd om een apparaat te ontwerpen dat je ook graag gebruikt”.

IK BEN OOK GELUKKIG ZONDER

Als je googelt op “Frans Bromet mobiel” kun je op YouTube een kort filmpje zien over hoe het Nederlandse publiek in 1998 dacht over de mobiele telefoon. Wellicht niet representatief voor iedereen, maar wel een interessante tijdbeeld over als overbodig wordt beschouwd, maar korte tijd later alomtegenwoordig is: de mobiele telefoon – oftewel het mobieltje zoals dat destijds genoemd werd.

Waar de walkman een apparaat was dat individualistisch naar muziek luisteren

uitgave 7/2022

ctNL2207_016017_cttoen3_ok.indd 17

De iPhone verschijnt in 2007 voor het eerst in c’t – zeker niet voor het laatst.

17

30-05-2022 12:26

Zyxel NR5101 5G Nebula Indoor Router

Jabra Elite 7 Active

De NR5101 5G Nebula Indoor Router van Zyxel is een (wifi)router die via een vaste en/of een mobiele internetverbinding zijn werk kan doen. Je kunt een 4G/5G-simkaart daarbij als fail-over voor je vaste verbinding gebruiken. Bovendien biedt hij een uitgebreid aanbod aan instellingen.

Jabra’s Elite 7 Active zijn kleine lichte in-ears met een prima accuduur. Ze blijven zelfs bij fanatieke workouts netjes op hun plek zitten.

De NR5101 van Zyxel is als gewone router te gebruiken met een gigabit WAN/LAN- en een dito LAN-poort. Daarnaast heeft hij 2,4en 5GHz-wifi. Als je bij de instellingen naar ‘Network Setting / Broadband’ (Nederlands is een optie, maar niet alles is vertaald) gaat, kun je Ethernet WAN inschakelen. Na het herstarten is de ene LAN-poort dan een WAN-poort. Je kunt de PPPoE-gegevens van je provider invullen, net als alle reguliere IP-instellingen, NAT, DNS, VLAN’s en IGMPproxy. Ook kun je bij de NR5101 poorten doorsturen, DoS-aanvallen tegengaan en ACL-firewallregels opstellen.

Het bijzondere aan de NR5101 zit hem in een klein lipje aan de onderkant. Daar kan namelijk een 4G/5G-simkaart in. Als je de router dan inschakelt wordt die meteen herkend. Met de kleine schakelaar achterop schakel je tussen de interne 4x4 MIMO 5G-antennes of de achter een klepje zittende aansluitingen voor twee externe antennes.

Met de Nebula Mobile-app kun je de Nebula-apparaten remote beheren (Zyxelaccount vereist). Je voegt de router toe via zijn QR-code, waarna je op het Dashboard een overzicht van je apparaten krijgt. Mocht er iets met je router zijn, dan krijg je een pushmelding. Op nebula.zyxel.com kun je de status van je netwerk monitoren. Daarna kun je met het oude wachtwoord de webinterface niet meer benaderen, maar moet je

bij het Nebula Dashboard onder ‘Site-wide / General settings / Device configuration’ het voortaan te gebruiken wachtwoord ophalen of daar een ander instellen.

Met de NR5101 is het mogelijk om de WAN-poort via PPPoE contact te laten maken met je provider, hem als hoofdrouter te gebruiken (of een andere router in de DMZ van de Zyxel te zetten) en bij uitval van de internetverbinding naadloos over te schakelen op 4G/5G. Via ‘Network Setting / Broadband / WAN Backup’ selecteer je de Primary WAN (Ethernet), waarna de andere verbinding (Cellular) gebruikt wordt als de eerste uitvalt. De Internet-led brandt groen als de WAN-poort actief is en blauw als de mobiele verbinding actief is.

Je kunt instellen hoe vaak de verbinding getest moet worden en op welke manier dat moet gebeuren – standaard is dat met Google DNS, maar dat kan ook met Open DNS of een zelf ingestelde website. De online handleiding van 300 pagina’s illustreert nog eens dat dit een wolf in schaapskleren is. De prijs is daar ook naar, maar voor een (semi)professionele betrouwbare basis van je (thuis)netwerk met fail-over optie moet je wat overhebben.

De Elite 7 Active van Jabra zijn erg klein en licht, en ze zijn voorzien van een deels rubberen coating voor grip. Ze zijn gemakkelijk in je oren te stoppen en eruit te halen en blijven bij fanatiek sporten goed op hun plek zitten. De dopjes voel je nauwelijks zitten en steken ook niet ver uit. De kleine oplaadcase is zowel bedraad als draadloos te laden. Een kleine meerkleurige led biedt (accu)statusinformatie. De Sound+-app biedt veel handige opties en is prettig te bedienen. Met een testcyclus in de app bepaal je ook gemakkelijk of je de juiste maat eartips gebruikt voor de beste seal.

Standaard staat de neutrale-preset aan, maar die vonden we een tikje te schel. Met een simpele tap wissel je van preset of maak je er zelf een. De ANC is naar eigen voorkeuren in te regelen en per oor instelbaar, maar de effectiviteit was matig.

De bediening werkt met licht indrukken, wat bij sporten prettiger is dan touchbediening die je al snel per ongeluk triggert. De IP57-rating beschermt tegen vocht/zweet en stof. De dopjes houden het 8 uur uit met muziek (ANC aan) en de case doet daar 22 uur bovenop. Met 5 minuten bedraad laden kun je er weer een uur mee vooruit.

 fail-over vast/mobiel internet  remote beheer via Nebula  maar één LAN-poort over

 zeer comfortabel  IP57-rating  matige ANC

simkaart 4G/5G micro-sim aansluitingen 1 × Gbit-WAN/LAN, 1 × GbitLAN, USB 2,0, 2 × externe antenne, voeding antennes 4×4 MIMO wifi 802.11 b/g/n/acx/ax afmetingen 10 × 10 × 20,5 cm meegeleverd adapter, netwerkkabel, startgids

zyxel.com/nl € 550

20

ctNL2207_020021_KV1_ok.indd 20

connectiviteit USB-C, Qi, Bluetooth 5.2 accuduur 30 uur: 8 uur via dopjes, 22 via case IP-rating IP57 meegeleverd oplaadcase, 3 maten eartips, USB-C-naar-A-kabel, handleiding

jabra.nl € 180

www.ct.nl

23-05-2022 09:45

Review / Hardware

AMD Radeon Pro W6400

Intel Pentium Gold G7400

Varjo Aero

Workstation-gpu’s hoeven niet altijd brute rekenmonsters met veel GB’s RAM te zijn: voor enkele taken is een Radeon Pro W6400 al voldoende.

De Pentium Gold G7400 met zijn twee krachtige kernen heeft meer in huis dan alleen maar voldoende power voor de meeste kantoortaken.

De Varjo Aero is een high-end VRheadset die je veel pixels biedt: 7,8 megapixels per oog om precies te zijn.

Dat heeft echter wel z’n prijs.

Niet elk workstation heeft bijzonder veel 3D-power nodig. AMD heeft voor dit doel de Radeon Pro W6400 in het leven geroepen.

De Navi 24-chip wordt ook gebruikt in de Radeon RX 6500 XT. Vergeleken met deze gaming-versie heeft de W6400 minder shader-units en een veel kleiner energiebudget (maximaal 50 watt). Hij wordt volledig gevoed via de PCIe-aansluiting en kan maximaal twee beeldschermen aansturen via DisplayPort. De geïntegreerde videodecoder ondersteunt de AV1-codec niet en de videoencoder is weggelaten, dus de cpu krijgt weinig hulp bij videobewerking.

De gpu heeft slechts 768 shadercores in 12 rekeneenheden en 12 in plaats van 16 raytracing-units. De snelle infinity-cache is 16 MB groot. De prestaties van de kaart zijn voldoende voor twee 4K-schermen. Hij presteert op 80% van een Radeon Pro W5500 en was vlotter dan de Nvidia T400 (c’t 6/2022 op pagina 22). De compactie kaart schakelt de fan niet uit, maar met <0,1 sone idle bleef hij onhoorbaar en onder volle belasting met 0,8 sone niet storend. Idle maten we slechts 3,7 watt, met twee 4K-schermen 12 watt. De Radeon Pro W6400 is dan wel beperkt inzetbaar, maar is zuinig en blijft stil.

De twee snelle cpu-cores van de G7400 hebben de microarchitectuur van de snelle P-cores in de Core i-1200. De geïntegreerde UHD710 is nog steeds snel genoeg voor dagelijks gebruik, zelfs op twee 4K-schermen (60Hz), en de moderne videodecoders kunnen de cpu-cores ontlasten.

Zijn TDP van 46 watt haalde hij bij lange na niet, dus kan hij makkelijk worden gekoeld: zelfs de meegeleverde koeler voldoet.

Het idle-verbruik scoort echter niet al te best bij het LGA1700-platform. Dat is ook het geval bij de G7400, die 20 watt verbruikt. Volgens BAPCO SYSMark 25 waren de prestaties ongeveer 16 procent hoger dan van de Celeron G6900. De extra threads door SMT, die de reken-units van de twee cores beter benutten, helpen hierbij.

De 3D-prestaties van de UHD-710 graphics zijn hooguit voldoende voor oudere games in lage resolutie met het detailniveau flink teruggeschroefd. Als je een grafische kaart gebruikt, kun je ook het openwereld avontuur Assassin’s Creed Odyssey of de shooter Metro Exodus spelen. Vooral dankzij SMT heeft de Pentium meer reserves in huis voor eenvoudige standaard kantoortaken dan de goedkopere Celeron.

De Varja Aero is voor een particulier met een grotere beurs, waarbij je ook nog SteamVR-basisstations en controllers in huis moet halen. De Aero toont 2880 bij 2720 pixels per oog en dat verhoogde detail is goed te zien.

Hij heeft ingebouwde eyetracking-sensors.

Wanneer ze (elke keer) na het opzetten worden gekalibreerd, meten ze de afstand tussen je ogen en bewegen de schermen zich precies voor je ogen. De sensors registreren ook de positie van de pupillen.

Deze eyetracking kan worden gebruikt voor Foveated Rendering, een techniek die een enorme hoeveelheid rekenkracht bespaart door alleen beeldgebieden waar je naar kijkt in volledige resolutie weer te geven. De Aero vereist minimaal een GeForce RTX 3070 of 2080.

Een vloeiende weergave is erg belangrijk, want gehaper is niet alleen vervelend, maar leidt ook snel bij veel mensen tot misselijkheid. De displays werken met 90 hertz. We konden de Aero lange tijd dragen zonder pijn door druk, en de bevestiging aan de achterkant met een draaiknop werkte feilloos. Een minpunt is de ingebouwde fan die constant draait en hoorbaar zoemt in een stille omgeving.

 stil  zuinig  beperkt inzetbaar

 betaalbaar  voor veel taken voldoende  hoog idle-verbruik

 hoge resolutie  comfortabel  flinke prijs en gpu-eisen

systeemeisen grafische chip shadercores frequentie boost (max) geheugen

Navi24 768 (12 compute-units) 1923 MHz 2039 (2321) MHz 4 GB GDDR6 (128 GB/s)

amd.com € 260

uitgave 7/2022

ctNL2207_020021_KV1_ok.indd 21

VR-platform aansluitingen cores / snelheid 2 + SMT (3,7 GHz) BAPCo SYSmark 1167 punten 3DMark Firestrike 1199 punten

intel.nl € 85

resolutie meegeleverd

Windows 10 met zeer snelle gpu SteamVR DisplayPort 1.4, USB 3.0 (type-A), 3,5mm-jack 2880 × 2720 (lcd) headset, adapter, in-ears met microfoon

varjo.com € 2400

21

23-05-2022 09:45

Eufy Video Doorbell Dual 2 Pro met HomeBase De slimme videodeurbel van Eufy heeft een extra camera om pakjes op de grond in de gaten te houden en de HomeBase biedt lokale opslag van de videobeelden. Over het nut van de extra camera valt te twisten.

Noud van Kruysbergen Het wordt steeds moeilijker iets innovatiefs te bedenken voor slimme deurbellen. Eufy probeert het met een tweede camera, en een basisstation waar de beelden op opgeslagen kunnen worden – een maandelijks abonnement is dan niet nodig.

De deurbel kan worden aangesloten op een bestaande deurbelaansluiting van 8-24 volt (waarbij je eigen bel het blijft doen) of werken op de ingebouwde accu. Op één acculading moet hij het circa een half jaar vol kunnen houden, daarna moet je de deurbel losmaken met de meegeleverde ontgrendelpin (of een paperclip) en de accu in 6 uur weer helemaal volladen. Met het bijgeleverde montagemateriaal is installeren goed te doen, vlak of onder een hoek van 15 graden. Schroeven en pluggen zitten erbij. Handig: twee korte verlengdraden met draadmoeren zijn meegeleverd voor als de bestaande bedrading net te kort is.

De deurbel is met zijn 16,5 cm hoogte en 5,5 cm breedte erg fors. De onderste camera staat onder een hoek van 45 graden naar beneden gericht om te zien wat er op de grond gebeurt. De HomeBase oogt als een kleine NAS en doet de opslag voor de deurbel.

Hij fungeert tevens als gong, heeft een LANpoort voor de netwerkaansluiting en usb om de deurbel op te laden. Hij heeft geen webinterface, maar is om onduidelijke redenen wel via telnet (23 BusyBox) bereikbaar. Ook

de poorten 53 (dnsmasq), 554 (rtsp), 5000 (upnp) en 9000 (cslistener) staan open.

HomeBase en deurbel Installeren gaat via de Security-app van Eufy, met verplicht account. Die werkt voor het hele ecosysteem van Eufy. Integratie met Google Home is mogelijk. Na afloop is zo’n 15 GB vrij op de HomeBase. De videodeurbel ondersteunt tot 11.n, dus geen 11.ac of 11.ax. In de app stel je de bewegingsdetectie in, variërend van frequent (elke gebeurtenis) tot uit.

De experimentele Afleverbeveiliging kan pakjes op de grond voor je deur in de gaten houden. Dat lijkt hier redelijk zinloos. Vrijwel niemand zal pakjes onbeheerd voor zijn voordeur laten neerzetten of ophalen. En als je een videodeurbel tussen 1,2 en 1,5 meter hoog hangt zie je ook kleine bezoekers goed.

Voor de video kun je HDR instellen en de compressiekwaliteit op hoog of laag zetten.

De streamingkwaliteit kan van laag tot hoog, of automatisch aan de hand van de netwerksnelheid. Slimme displays van Google worden ondersteund, al moet je kiezen aan welk apparaat je de voorkeur geeft: smartphone of smart display. Dat heeft namelijk gevolgen voor de standaard beeldkwaliteit: je smartphone kan het hele 2K-beeld van de videodeurbel gebruiken, een smart display niet – het beeld moet dan gehercodeerd worden.

De beelden van de 2K-hoofdcamera hebben een hoge scherptediepte en ook

met nachtzicht zijn personen goed herkenbaar. De 1600×1200-ondercamera doet het qua scherptediepte iets minder, maar is ook bedoeld voor een kortere afstand.

Van aanbellers wordt een beeldverzameling gemaakt, op basis waarvan je (nu nog experimenteel) bekende gezichten kunt instellen. Belt een bekende aan, dan kun je daar bepaalde acties aan koppelen – zoals via je smarthome de deur automatisch openen als het een van je kinderen is. Ook kun je audioberichten inspreken en die tussen bepaalde tijden laten horen als er aangebeld wordt.

De prijs van 249 euro lijkt aan de stevige kant, maar de deurbel alleen kost 199 euro en de HomeBase los meer dan 110 euro. De meerprijs van 50 euro voor de HomeBase in deze combikit heb je er dan al snel uit omdat je geen maandelijks opslagabonnement hoeft af te sluiten – dat heb je vaak in één jaar al terugverdiend. Dan hou je de beelden bovendien in eigen beheer. Maar een combikit met de gewone Video Doorbell zonder de extra camera kost slechts 169 euro en die is verder vergelijkbaar aan de Dual-versie. Het is de vraag of de 2e camera de meerprijs van 80 euro waard is.  beeldkwaliteit / geen abonnement  meerwaarde extra camera  alleen wifi-n, geen -ac of -ax

sensors wifi waterbestendig detectie afmetingen

2560 × 1920 / 1600 × 1200 802.11 b/g/n IP65 beweging, gezichten, pakjes bel: 16,5 × 5,5 × 2,8 cm HomeBase: 13,0 × 8,5 × 8,5 cm meegeleverd bevestigingsmateriaal, usb-kabel, adapters

eu.eufylife.com € 249

24

ctNL2207_024025_KV3_ok.indd 24

www.ct.nl

18-05-2022 11:25

Review / Hardware

Eizo FlexScan EV2490 De FlexScan van Eizo is een 24-inchmonitor gericht op de zakelijke markt. Dankzij de ethernetpoort en USB-C-aansluiting kun je het scherm als dockingstation voor een laptop gebruiken. Het scherm heeft echter nog meer in petto.

Daniel Dupré Eizo heeft een reputatie als fabrikant van hoogwaardige monitors voor professionele gebruikers en grafische ontwerpers. De FlexScan EV2490 is een nieuw model in het aanbod voor de zakelijke markt, bedoeld voor kantoorgebruik. De maximale kleurruimte van het scherm beslaat de sRGB-kleurenruimte, wat hem minder geschikt maakt voor vormgevers die een hogere nauwkeurigheid vereisen.

Het 24-inch scherm heeft een voet die je eenvoudig bevestigt in de uitsparing aan de achterzijde, waar ook de 10 × 10 VESAbevestiging zit. Met de voet kun je de hoogte van het scherm 19 cm variëren, wat ruim voldoende zal zijn voor de meeste gebruikers.

Ook op de hoogste stand trilt het niet of nauwelijks bij een stootje tegen het bureau. Je kunt het scherm 5º naar voren en 35º naar achteren kantelen, en 90 graden naar beide kanten draaien. Daar zou het prettig bij geweest zijn als het scherm in het midden zou inrasteren staat. Het scherm draait ook op zijn ronde voet, handig als je je collega naast je even mee wilt laten lezen. Al die bewegingen gaan soepel, maar stug genoeg om het scherm niet door een klein stootje meteen omlaag te laten gaan of te laten kantelen.

Eizo levert naast de voedingskabel ook een USB-C-naar-USB-C-kabel mee. Een HDMI- en DisplayPort-kabel worden niet meegeleverd. Via de USB-C-kabel levert het

scherm tot 70 watt aan compatibele laptops en dankzij de geïntegreerde ethernetpoort kan ook de netwerkverbinding via de USB-Ckabel doorgegeven worden. Op de drie USB 3.1-poorten aan de linkerkant is er ruimte voor bijvoorbeeld een muis, toetsenbord en webcam. Dat maakt het scherm tot een volwaardig dockingstation, zonder dat je last hebt van allerlei losse kabels. Bovendien heeft de EV2490 een geïntegreerde KVMswitch, zodat je makkelijk tussen twee computers kunt schakelen zonder twee toetsenborden en muizen te hoeven gebruiken.

Mocht je graag met meerdere schermen werken, dat kun je via de daisychain-aansluiting meerdere monitoren direct met de EV2490 verbinden zonder extra kabels naar laptop of pc. Mocht je daarbij graag dezelfde schermen willen gebruiken, dan kun je als laatste scherm in de chain de goedkopere Eizo EV2480 aanschaffen. Die heeft exact dezelfde eigenschappen, kost bijna 200 euro minder, maar mist de extra USB-C-poort om te daisychainen. Als je die functie toch niet wilt gaan gebruiken, is de EV2480 een alternatief voor de EV2490.

De EV2490 is beschikbaar in het zwart of met een witte behuizing. Om het scherm zit aan de bovenkant en zijden een zeer smalle plastic rand, maar zodra je het scherm aanzet zie je de gebruikelijke extra rand van enkele millimeters. Eizo heeft de EV2490

voorzien van een mat, full-hd (1920×1080) IPS-panel met een maximaal contrast van 1000:1 en maximale helderheid van 250 cd/m2. Je kunt de kleuren en helderheid eenvoudig instellen via de tiptoetsen aan de voorzijde van het scherm. Daarmee bedien je het overzichtelijke menu makkelijk of wissel je van pc met de KVM-functie. Het scherm heeft een overdrivefunctie met een grijsnaar-grijs reactietijd van 5 ms – prettig voor het afspelen van films en maakt het scherm ook geschikt om een game te spelen.

Eizo heeft het scherm voorzien van een papiermodus bedoeld voor als je veel met documenten werkt. Die instelling moet het lezen vanaf echt papier simuleren. Het beeld krijgt wel een beetje sepiakleuren. De instelling reduceert bovendien het aandeel blauw licht. De aparte Auto EcoView-instelling doet dat ook. Daarmee past de helderheid van het scherm zich aan de lichtomstandigheden aan, en in donkere omgevingen kan het blauwlicht-aandeel daarmee volgens Eizo tot 80% worden gereduceerd.

De Eizo EV2490 is een prima scherm voor kantoorwerk. Voor de redelijk hoge prijs krijg je een mooi beeldscherm met veel mogelijkheden terug.  zeer flexibele aansluitmogelijkheden  zeer geschikt voor kantoorwerk  redelijk prijzig

panel 23,8 inch, 1920×1080, 93 ppi, 60 Hz, led kijkhoek 178º hor. /vert. aansluitingen DisplayPort, HDMI, 2 × USB-C (in/uit), 3 × USB 3.1 gen 1, RJ-45, 3,5mm-jack energieverbruik 0,5 W (stand-by), 11 W (standaard), 155 W (max., met alle signaal- en usb-poorten in gebruik)

eizo.nl € 550

uitgave 7/2022

ctNL2207_024025_KV3_ok.indd 25

25

18-05-2022 11:25

Tips / Lifestyle

TESTPLAATJE  kck.st/3KBz7gY • vanaf € 13 Soms zijn de simpelste gadgets en tools ook meteen de handigste. Stel je hebt een flinke collectie USB-C-­kabels in je la liggen, maar je hebt geen idee (meer) welke usb-snelheid ze ondersteunen, of ze met Power Delivery overweg kunnen en/of ze een alternate-mode bieden – of überhaupt nog wel goed zijn. Met de C2C caberQU kom je rela­tief simpel te weten wat je kabel te bieden heeft.

Plug beide einden van je USB-C-kabel in de poorten op het creditcard­formaat testplaatje en dankzij oplichtende leds zie je de pinbezetting helder weergegeven. Het bepalen wat de kabel te bieden heeft doe je met de hulp van de Wiki­pedia-pagina over USB-C-pinbezetting. Het test­plaatje bevat een CR2032-batterij (die wordt meege­ leverd) om de nodige energie door de kabel te sturen om hem te ­kunnen testen.

TAFELLADER  kck.st/3knApAS • vanaf € 160 Tijd in de natuur spenderen is leuk, maar ja, je gadgets moeten toch opgeladen worden. Als je graag multifunctionele hulpmiddelen bij je wilt hebben, is een tafel die dankzij zonnecellen ook als laad­station kan dienen een goede combinatie. De ES Solar Table biedt een opper­ vlak om comfortabel op te eten of een spelletje te kaarten, maar draai hem om en je kunt meerdere apparaten opladen dankzij zijn 40W-­ paneel. De tafel bestaat uit een frame met een twee­zijdig oppervlak dat makkelijk schoon te houden is. Weersbestendig is hij ook dankzij een IP65-rating. In het vak aan de zijkant kun je nog wat kabels of andere items kwijt. De tafel kan met maximaal 15 kilo worden belast en weegt ingepakt en wel 3,1 kg. In een apart afgedicht vak heb je een usb-poort, USB 3.0-poort, type-C-usb-poort en DC 18V tot je beschikking. Een iPhone moet in een uur te laden zijn, een t­ ablet in 2 tot 3 uur. De tafel biedt genoeg power om een kleine draagbare koelkast of koffiezetapparaat van energie te voorzien.

KUBUS RONDOM  kck.st/37CvFnI • vanaf € 80 De Pixeltime is een compacte kubus die op meerdere zijden pixelart kan weergeven, op muziek kan reageren en door hem te kantelen een timer kan starten. De vier pixelkanten tonen de huidige tijd en het weer en laten je een eigen bericht of kleuren pixel-art afbeeldingen instellen via de app. De helderheid van de schermen is aanpasbaar. De kubus is ook een perfect nachtlampje voor op je nachtkastje. De timer-door-te-kantelen-techniek laat je niet alleen kook-alarmen instellen (een speaker is ingebouwd), maar ook de Pomodoro-techniek inzetten op een (thuis)werkdag. De bovenkant biedt fysieke bedieningsknoppen om bijvoorbeeld handmatig een wekker in te stellen. Je laadt de kubus op via USB-C en hij moet het op zijn ingebouwde accu 20 uur uithouden. Hij kan 10 dagen mee op stand-by. Hij communiceert draadloos via Bluetooth 5.0.

30 www.ct.nl

ctNL2207_030033_Lifestyle-reeks_ok.indd 30

31-05-2022 10:42

Tips / Apps

STUKJE BIJ BEETJE

MINDER DELEN

 Android / iOS (gratis trial, € 96 pj)

 iOS (gratis)

Per dag heb je vast wel wat minuten over waarin je jezelf een kleine hoeveelheid nuttige kennis kunt toeschuiven, zoals met Deepstash: Read & Learn Facts. Met een aantal eenvoudige vragen worden je interesses bepaald en hoeveel tijd (2 tot 10 minuten) je per dag wilt spenderen aan nieuwe kennis opdoen.Na het instellen van een dagelijkse reminder krijg je nog een ruime keus aan onderwerpen en eventueel te volgen personen op basis van je eerdere keuzes.

Je wordt welkom geheten met een progressielijn voor die week en een set aangeraden boeken, collecties, verdere aanbevelingen en onderwerpen en bijdragen van de community. Het leesdeel en te volgen personen hebben een eigen tabblad, net als het los ontdekken. Alles wat je tegenkomt is te bewaren voor later in onder te verdelen bakjes. Even geen zin om op het scherm te staren, maar wel oordopjes bij de hand? Dan kan de app de informatiebrokken voorlezen. De zoekfunctie binnen de app kan alle content op Deepstash doorneuzen, of alleen je eigen content. Naast het lezen van content van anderen kun je ook je eigen ideeën toevoegen. Helaas is er geen gratis optie naast de trialversie van een week, en moet je voor een jaar een zeer pittige 96 euro neertellen.

MEEPINGELEN  iOS (gratis)

uitgave 7/2022

ctNL2207_030033_Lifestyle-reeks_ok.indd 31

Elke keer dat je met je smartphone een foto of video maakt, wordt er een hele bulk aan metadata (onzichtbare informatie) in de fotoinformatie gepropt die niets zegt over de kleuren, tonen of pixels, maar over de camera(instellingen), de datum en tijd, locatie, omstandigheden en meer. Metadata kunnen ontzettend handig zijn als je achteraf wilt zoeken naar specifieke foto’s of je nieuwsgierig bent naar de instellingen die zijn gebruikt voor een bepaald mooi kiekje. Als je je foto's deelt, worden de onzichtbare data vrijwel altijd vrolijk meegestuurd (sommige social media uitgezonderd), en dat is niet altijd wenselijk.

Voor het bewerken van die onzichtbare info kun je een tool als Metapho gebruiken om metadata te bewerken naar je eigen voorkeuren, of deels of geheel weg te laten. De tool is gratis te gebruiken en kan dan zowel de beschikbare metadata tonen als een schone versie van de foto beschikbaar maken via het deelmenu van de app. Als je via een druk op de knop in de app van een foto of video de metadata wilt bewerken of verwijderen, wordt er een eenmalig bedrag gevraagd van 5 euro. De metadata is dan naar keuze ook weer terug te zetten.

Omdat AR een extra virtueel laagje aan de echte wereld toevoegt, kan het erg handig zijn als tool om iets makkelijker te leren (doen). Met Play Piano AR wordt er een laag over je fysieke piano- of keyboardtoetsen gelegd, waardoor het leren pianospelen een stuk eenvoudiger wordt. Naast de toetsen komen bovenin ook de muzieknoten in beeld voorbij. Kies het tempo waarin je wilt oefenen en druk de juiste toetsen op de maat in om de beroemde muziekstukken die in de app zitten te spelen, of gebruik je eigen geüploade midibestanden om mee aan het oefenen te slaan. De muziekstukken zijn voorzien van een moeilijkheidsgraad in levels. Via de premiumfunctie voor 5 euro speel je alle nummers vrij plus het midi-importeren.

Het is wel aan te raden om een houder voor je telefoon te gebruiken, omdat je dan wat meer ontspannen kunt spelen (en uiteindelijk met beide handen).

31

31-05-2022 10:42

DE AFWEGING

ALLES OVER DIT ONDERWERP  Windows 10 of 11?  Functionele verschillen  Downgraden naar Windows 10  Praktische tips voor downgraden 34

ctNL2207_034047_Wind-reeks_ok.indd 34

34 36 40 44

Illustratie Andreas Martini

Welke Windows past bij jou?

www.ct.nl

23-05-2022 09:49

Achtergrond / Windows 10 of 11: welke Windows wil je?

Op bijna alle nieuw verkochte pc’s staat al standaard Windows 11 g ­ eïnstalleerd en steeds meer ­oudere pc’s krijgen het als ­upgrade ­aangeboden. Maar niet iedereen is daar even gelukkig mee, want ­voorganger Windows 10 heeft zo z’n voordelen. Gelukkig is de keuze aan jou, ook als Windows 11 is voor­ geïnstalleerd.

Jan Schüßler en Daniel Dupré

U

it de lezersreacties die we binnenkrijgen over het onderwerp Windows 11, kunnen we op­ maken dat de meningen over de nieuwe versie nogal ­verdeeld zijn. Het is wel duidelijk dat het nieu­ we besturingssysteem een half jaar na zijn markt­ introductie een niet al te beste reputatie heeft.

Het zit hem vooral in de gebruiksvriendelijkheid van het nieuwe besturingssysteem van Microsoft: de nieuwe taakbalk ziet er dan wel mooi vormgegeven uit maar doet bijna niets; het werken met Verkenner en zijn nieuwe contextmenu’s wordt als onhandig er­ varen. De bediening is over het geheel trager gewor­ den en sommige dingen komen nog wat halfbakken of ­afgeraffeld over.

Uit alle reacties en opmerkingen die we hebben ontvangen hebben we de belangrijkste en meest rele­ vante meningen en ervaringen verzameld. De resul­taten zijn wellicht niet voor iedereen represen­ tatief, maar ze geven toch nuttige inzichten.

Zo’n half jaar na de release van Windows 11 heeft al een flink aantal van onze lezers al de nodi­ ge er­varingen opgedaan met het nieuwe besturings­ systeem. Als gebruiker kun je diverse redenen hebben om over te stappen naar de nieuwste Windows-telg.

De meest voorkomende reden is niet een verbe­ terde functionaliteit, langere ondersteuning of een stijlvol uiterlijk, maar gewoon pure nieuwsgierigheid – een reden die wij maar al te goed begrijpen.

In sommige gevallen valt er botweg helemaal niks te kiezen omdat Windows 11 al voorgeïnstal­ leerd stond op een nieuw aangeschafte pc of lap­ top, maar meestal geven gebruikers aan dat ze een ­upgrade of een schone nieuwe installatie hebben ­uitgevoerd.

De meeste overstappers hebben een pc die vol­ doet aan de pittige hardware-eisen van Windows 11, en genoeg van onze lezers hebben de eenvou­ dige ­ officiële registerhack van Microsoft gebruikt.

Daarmee is een kleine aanpassing in het register vol­ doende om toch Windows 11 te installeren met een set-upstick die met Microsofts Media Creation Tool is gemaakt.

Instellingen, gegevens en programma’s blijven daarbij behouden. Je pc mag dan echter niet te ver

uitgave 7/2022

ctNL2207_034047_Wind-reeks_ok.indd 35

onder de nogal zware minimumeisen zitten – de hack accepteert oudere cpu’s en TPM 1.2 in plaats van 2.0 [1]. Als je Windows 11 wilt installeren zonder TPM, heb je meer werk te verzetten. Dat vereist name­ lijk een schone installatie van Windows en het toe­ passen van registersleutels die de setup dwingen de systeem­eisen te negeren.

Dat zal voor veel gebruikers echter teveel gedoe zijn voor een installatie van een systeem waarvan ze niet overtuigd zijn dat het genoeg te bieden heeft om al het extra werk lonend te maken.

Een groot aantal gebruikers is daarom eerder ge­ neigd voorlopig hun vertrouwde Windows 10 instal­ latie te blijven gebruiken totdat dat besturingssys­ teem niet langer wordt ondersteund. En dan is er ook nog de afweging bij sommigen om definitief de over­ stap naar Linux of macOS te maken.

Er zijn allerlei redenen om de nieuwe versie van Windows ­af te wijzen, van incompatibiliteit ­van je pc, tevreden zijn met Windows 10, het vermijden van upgrade­stress of het afwachten tot alle kinderziektes zijn verholpen, tot het boycotten van een besturings­ systeem met wel heel erg zware minimumeisen.

Windows 11 is meer verspreid onder onze lezers dan bij het grote publiek en dat verbaast ons eigen­ lijk niet – c’t-lezers zijn nieuwsgieriger en meer dan gemiddeld geïnteresseerd in technologie.

In de professionele sector zijn de cijfers bij­ zonder ­ mager: het bedrijf Lansweeper dat asset­ management­ software voor bedrijfsnetwerken ver­ koopt, zag in zijn Windows 11 Readiness Audit dat slechts 1,5 procent van de systemen die klanten met hun tools beheren op Windows 11 draait.

HOE ZIT HET NOU ECHT?

Wat zijn, afgezien van de taakbalk, het startmenu en Verkenner, nu echt de verschillen tussen Windows 10 en 11? Heeft Microsoft naar de initiële kritiek op Windows 11 geluisterd en er al iets aan verbeterd? En hoe zit het met de verhalen dat Windows 11 langza­ mer draait dan zijn voorganger? In het volgende arti­ kel hebben we een vergelijking gemaakt die laat zien welke functies je wint of verliest in welke versie.

Als je na het lezen van de vergelijking kiest voor Windows 10, maar je Windows 11 al geïnstal­ leerd hebt staan: geen nood. Het is mogelijk om te downgraden, oftewel Windows 11 te vervangen door Windows 10.

We vertellen in het derde artikel in deze serie waar je rekening mee moet houden wat betreft licen­ ties en onder welke voorwaarden je Windows gratis kunt gebruiken.

In de praktijk gaat Microsoft zelf verrassend laks om met de interpretatie van zijn eigen licentie­ voorwaarden. In het laatste artikel vind je prak­tische tips voor het downgradeproces, inclusief staps­ gewijze instructies.

Literatuur [1] Axel Vahldiek en Alieke van Sommeren, Windows 11 installeren zonder hardware-check, c’t 3/2022, p.60

35

23-05-2022 09:49